Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Band Juni VI

Martyrologium des Usuard I

MARTYROLOGIUM
USUARDI MONACHI,
HAC NOVA EDITIONE
Ad excusa exemplaria quatuordecim, ad codices Mss. integros decem & septem, atque ad alios ferme quinquaginta collatum, ab additamentis expurgatum, castigatum & quotidianis observationibus illustratum.
OPERA ET STUDIO
JOANNIS BAPTISTÆ SOLLERII
Societatis Jesu Theologi.

ANTVERPIÆ,
Ex Typographia Joannis Pauli Robyns.

MDCCXIV

SERENISSIMO
AC
POTENTISSIMO DOMINO,
D. JOANNI WILHELMO,
COMITI PALATINO RHENI,
SACRI ROMANI IMPERII
ARCHIDAPIFERO ET ELECTORI,
Bavariæ, Juliæ, Cliviæ ac Montium Duci, Principi Moersiæ, Comiti Veldentiæ, Sponhemii, Marchiæ, Ravensburgi, Domino in Ravenstein &c.

Tuam hic in fronte Bensbergam exhibeo, orbi universo spectandam, tuamque in illa magnificentiam contemplandam, Elector Serenissime; Bensbergam non ita pridem ædificari cœptam, regio splendore exstructam, architectonicæ artis compendium, dignum tua animi celsitudine diversorium. Ita loquuntur subjectus tibi Rhenus & Dussela, ita circumsonant ditiones Tuæ, ita prædicat Agrippina Colonia, in arcis Tuæ conspectu posita, ita concordi voce testantur, quicumque vel eminus Bensbergam oculis lustravere. Sed pace quod Tua dixerim, Princeps Serenissime, arcem ego illam quantumvis augustam, dum pridem contemplarer attentius, non tam magnificentiæ Tuæ, quam munificentiæ spectaculum esse existimavi. Arcem illam, bonarum Artium habitaculum, amœnissimo collium jugo impositam, non ut de bicipiti monte fabulantur poëtæ, sed ut illustrem herois vere Christiani palæstram, in qua liberales Artes, scientiæ ac disciplinæ, imo in qua virtutes omnes Christianæ commorarentur, mihi repræsentavi. Hæc mea tum cogitatio; cum summo favore ac digna Te Principe benevolentia susceptus, nec minori comitate ad visendam Bensbergam invitatus, oculis ipse meis omnia propius circumspicere potui, omnia rimari attentius, omnia otiosius contemplari. Hæc, inquam, tunc animum subiit cogitatio, splendidissimam illam arcem Athenæum videri, in quo aut vere reposita essent, aut arte cælata, aut saltem collocari possent, quæ alibi copiosissime occurrerant, excelsi animi Tui & ad omnes artes nati, egregia plane specimina. Mentem exprimamus apertius. Quæ in prospectu est, augusto frontispicio, superba ædificii moles, amplissimis discreta conclavibus, illam ego artis pictoriæ delicii Tui, atrium fingebam, in quod collecta ex universa Europa Tuis studiis, Tuis sumptibus artificiosissimorum penicillorum elegantissima opera, de artis præmio decertarent. Cernebam animo Michaëles Angelos, Raphaëles, Paulos, Tintorettos, Rubenios, Dyckios (& quid ego omnes enumerem?) ordine dispositos, in Apellis contubernium confluentes, eo ornatu & copia, ut, quod absque invidia dictum sit, vix ullum toto orbe Principem esse existimem, qui tantos hujus artis thesauros tanto sibi pretio compararit. Videbar sane in una tua arce picturas eas omnes intueri, quas olim alibi per Germaniam, Italiam, Franciam, Belgium dispersas repereram. Dexteram alam apud me ornabat aliud non curiosi solum, sed industrii, docti, litteratique Principis decus, librorum undique a Te emptorum, a Te selectorum instructissima bibliotheca, ibique eruditissimorum virorum lucubrationes recensebam, de quavis facultate, scientia, & arte scribentium, disserentium, disputantium; in quibus omnibus Te solertissimum esse, jam ab annis ferme quadraginta, in Principe adolescente, suspicere debuerunt, Belgium, Gallia, Anglia, Italia, Germania, quas omnes regiones biennali peregrinatione, non tam Serenissimorum Tuorum nataliu, quam virtutum Tuarum insignisque doctrinæ radiis, transeuntis instar solis, illustrasti. Cepit te, opinor, eo tempore inter eruditos reviviscens vetustatis eruderandæ studium per numismata & id genus alia priscorum seculorum cimelia, quibus alterum palatii tui latus destinavi. Hic ego totam illam tuam rarissimorum nummorum supellectilem in series suas distribui, ducto a Consularibus per Romanas familias principio; inde ad Cæsares auro, argento, varioque ære cusos digestosque: hic veneranda doctæ Græciæ, vel in ipso metallo augustum aliquid spirantia lineamenta; illic Asiaticæ opulentiæ erepta barbaris rudera; ibi Hebraica, Syriaca, Syro-Macedonica; hic omnium gentium historiæ certiora vestigia. Hæc quidem illustria sunt exercitati ingenii Tui, subactique judicii documenta, sed quæ sterilia, solorumque oculorum illicia aut spectacula esse noluisti. Hinc illa Tua in doctis viris seligendis perspicacia, quos munifica manu ad hasce aliasque artes omnes excolendas excitasti; hinc in Tua Dusseldorpiensi metropoli, præter solitas Musas, Philosophicæ aliæque accersitæ disciplinæ; hinc restauratum dicam, an de integro erectum, quod Martis furiis collapsum & prope extinctum erat, celebre olim in Palatinatu Tuo Heydelbergense Lycæum; hinc fundatæ ad artes omnes docendas ediscendasque tuo ære cathedræ; unde nimirum ad tuum Bensbergense Athenæum viri undequaque doctissimi cultissimique confluerent. Taceo omnis generis peritissimos artifices, pictores, sculptores, cælatores, propositis præmiis, regiisque stipendiis dotatos, quos ad hanc Tuam totius eruditionis artiumque omnium palæstra invitasti; verbo dicam, Musarum tum amœniorum, tum severiorum, in una Bensberga receptaculum a Te magnificentissime & munificentissime præparatum. Sic ego, Princeps Serenissime, arcem illam Tuam jam tum dispertitus sum, cum necdum ex omni parte perfecta esset; sic, inquam, ut cum hæc omnia Tuo ingenio, Tua animi celsitudine, Tua eruditione dignissima censerem; alia profecto animo obversarentur, quæ magis raperent in admirationem, quæque ceteris illis omne pretium, æstimationem omnem afferrent. Egregias illas interioris animi Tui dotes intelligo, Christianarum virtutum splendore collucentes; summam in Deum, fortemque illam, quæ cetera Tua animat, caritatem, pietatem, fidem, ejusque propagandæ zelum, a Deo tot favoribus cumulatum, ut rem Catholicam Tuo ductu mirifice amplificatam subditi tui mirentur & gaudeant; frendeant porro acatholici, tum ditionum Tuarum incolæ, tum vicini, remotioresque, qui licet querelis injuriisque Te sæpe lacessiverint, at fervorem illum Tuum, Catholico Principe dignissimum, frustra conati sunt impedire, frustra tentarunt intervertere. Narraverant mihi, quibus ad Te liberior patet accessus, statam constantemque cum Deo agendi ratione, quotidianæ vitæ religiosam consuetudinem, animi per preces, orationes, sacrasque lectiones refectionem, perpetuoque succedentes, inter administrandarum ditionum curas, cum supremo numine occupationes, numquam intermisso sacrosanctæ Missæ sacrificio, coronatas. Laudaverant alii Tuam in rebus tractandis prudentiam, in exequendis fortitudinem, inviolatum justitiæ rigorem cum innata clementia, pietatem cum dignitate, cum religione Majestatem, amplitudinem summam cum morum innocentia, cum animi moderatione conjunctam. Quæ omnia, non supremum dumtaxat aulæ Tuæ Principem, sed exemplar exhiberent ad omnem virtutem Christianæque sanctitatis consummationem subditos alliciens, alliciendo monens, monendo perducens. Noveram quanto ferreris studio in augendum Dei cultum, in ecclesiarum ornatum, quarum nonnullas aut splendide reparaveras, aut a fundamentis erexeras. Videram non uno ditionum Tuarum loco egregia Tuæ in Sanctos venerationis monumenta, recurrebatque præcipue, non ita pridem restitutus in S. Huberti honorem, quem tribus abhinc ferme seculis Gerardus Juliacensis cœperat, equestris ordo, ut vel innocuam, opinor, venandi voluptatem in Dei Sanctorumque gloriam transferres. Sciebam quanta contulisses in sacrorum lipsanorum decorationem, quantumque meditareris, ut beatam indigenam Christinam Stumbelensem, seu Juliacensem celebriori cultu Illustrissimam redderes. At præ his omnibus, volvebam animo singularissimam illam Tuam erga eum Sanctum venerationem, quem primo meo in Actis Sanctorum illustrandis conatu exornaveram. Raymundum Lullum loquor, magnum divini ac humani amoris specimen, magnum, tum immensis laboribus pro fide Catholica susceptis, ac profuso sanguine sigillatis; tum libris scribendis, naturæ simul ac gratiæ prodigium. Recentissima erat eximia Tua, hujus Sancti occasione in me benevolentia, cujus memoriam, quam gratam servem, palam & ubique jucundissima animi recordatione profiteor. Sine me hic, Princeps Serenissime, orbi universo propalare, quod universus obstupescat; susceptam a Te, viri beati portentosique operum omnium, dignam Te solo Principe, post quatuor ferme secula editionem. Quid ego hic prædicem solicitudinem Tuam in operibus undecumque conquirendis, accersendis, colligendis? Quid missos quaquaversum eruditos viros, qui ea e bibliothecarum scriniis semisepulta eruerent? Quid expensas in rem, nomini Tuo gloriosissimam, factas & porro faciendas, sub Dei ter optim. max. ipsiusque beati Martyris auspiciis? Audacter dicam, id in hac re, Princeps Serenissime, a Te præstitum fuisse, quod Princeps nullus, non Rex, non Cæsar, hactenus aggredi ausi fuerint; ut singulari providentia gloriæ Tuæ, jam satis quaquaversum diffusæ, cumulus hic amplissimus accederet. Hæc cum a Te omnia, Princeps Serenissime, Sanctorum gloriæ promovendæ impensa probe nossem, idque potissimum, ut ad eorum exempla vitam Tuam religiosissime conformares; dubitandum mihi prorsus non fuit, quin gratissimum Serenitati Tuæ foret munus hoc nostrum utcumque exiguum, quo non unius, sed multorum diebus singulis Sanctorum exempla suppeditantur, ut sic quotidie, quemadmodum loquitur Augustinus, memorias Martyrum religiosa solennitate concelebres, & ad excitandam imitationem, & ut meritis eorum consocieris, atque orationibus adjuveris. Securus itaque ad Te accedit Usuardus meus, Elector Serenissime; Usuardus Tuus, Tibi eodem ferme tempore destinatus, quo illustrari cœptus est. Qui heroas describent, avito Cæsarum Regumque sanguine progenitos, habebunt, quod de inclytissima stirpe Tua, tot Imperatoribus, Regibus, aliisque tota Europa Principibus nobilitata, merito enarrent & celebrent, Tuos, non Te laudaturi; imo Te in illis omnibus, cum Tuam in illis redivivam effigiem sint exposituri. Sed toties decantata, tot panegyribus exornata pridem sunt avorum illa, abavorum, atavorumque decora, symbolis & emblematis orbi proposita, ut si iis denuo commemorandis insistam, aliorum dicta colligere, pronunciatas pridemque vulgatas integris voluminibus orationes videar retexere. Qui e stemmate Tuo bellatores, animi fortitudine gestisque pro patria & libertate famosos, stylo prosecuti fuerint, poterunt ipsi & illas in te dotes extollere, laudareque inviolatam fœderum observantiam, qua superioribus bellis, ditiones tuas, fortunasque hostium furori exponere teque ipsum periculis objectare maluisti, quam vel ad latum unguem a data Cæsari confœderatisque fide discedere. Vidit non eminus & obstupuit Belgium nostrum, dum sub postremi belli principium, imminenter Tuæ metropoli, ferrumque & ignem minitantem hostem, infracto robore exciperes dicam, an rideres, subditosque aut formidolosos aut fugitantes, intrepida animi constantia animares confirmaresque. Qui Principem clementia, justitia, pacatioribusque artibus ornatum, laudandum susceperint, Tui speciem in alio Tibi adumbratam porrigent. Laudabunt illi ordinatissimum provinciarum Tuarum, quantumvisinter se dissitarum, regimen, laudabunt urbanas artes, commerciaque restituta; laudabunt metropolim Tuam Dusseldorpiensem, ita auctam, ita elegantioribus domibus ornatam, ut qui eam olim viderint, jam Dusseldorpium Dusseldorpii non agnoscant. Loquentur illi urbem illam novam, tot amplissima ædificia, tum pauperum, tum senum, tum præsidii militaris usibus adornata; erecta templa, sacella, aliaque animis excolendis non minus, quam corporum sustentationi destinata. Excurrent denique in meritissimas illas laudes, quibus exultantes subditi, æneam equestrem statuam tamquam Patri patriæ, in medio foro collocatam voluerunt. Ego qui solas in arce Tua Christiani Principis, easque non in Majoribus, sed in Te virtutes potissimum considero, qui interiorem magis animum quam potentiæ magnificentiæque Tuæ argumenta contemplor, Christiani roboris, constantiæ in fide, profusi pro Christo sanguinis exempla propono, quæ tamquam Census, tamquam Fasti, ut Tertulliani verbis utar, a perituris seculi gaudiis animum ad mansura transferant, eumque rerum æternarum cupiditate incendant. Hic noster, nil nisi sanctitatem redolens, ad arcem Tuam Bensbergicam conferendus ornatus; hæc Christiani heroïs insignia, principe loco appendenda; nimirum in sacra illa æde, reliquo palatio magnificentius exædificata, in qua decoramentorum nihil eluceat, quod non Dei gloriam spiret, Sanctorumque venerationem. Hæc cum Tibi luculenter exhibeat, hæc cum de Te in illustrissimo illo Sanctorum agmine manifestissime explicet Usuardus meus; Veniam dabis, Princeps Clementissime, si patenti præ palatii valvis area, inter artium virtutumque descripta nuperrime conclavia, statuam Tibierigam, omni ære, omni metallo perenniorem, utpote ea conflatam materia, quæ nulla aëris tempestate, nulla vetustatis ærugine, nulla temporis diuturnitate corrumpi, corrodi, aut everti umquam possit. Nec scalpro, nec arte fusili utar, nec malleo. Corpus ipsum totius machinæ, Te Principem Serenissimum repræsentans, igne probe subactum erit ipsa ferventissima, qua in Christum exarserunt innumeri Martyres, Martyrologio nostro comprehensi, ferventissima, inquam, caritas, qua modo cum summo bono ardentissime copulati, eamdem Tibi olim felicitatem æternum augurantur. Basim formabunt innixa implexaque dira illa carnificinæ instrumenta, quibus ipsi illi immaniter cruciati sunt, egregia nimirum incitamenta, quæ spectatorum segnitiem ad Christianum robur, Martyrum illorum Tuoque exemplo, omni lingua eloquentius, omni sermone potentius adhortentur. Stylobatarum vice machinam sustentabunt virtutes quatuor Martyrum præcipuæ, viva fides, spes inconcussa, heroica fortitudo, invicta tolerantia. Ornabunt innumera alia decora, a Sanctis accepta, iisque præsertim, qui licet magnis imperius gubernandis regendisque distenti, vitatis perversi seculi scopulis, immaculatum creatori spiritum reddidere. Sceptrum manui inseret Magnus ille, tuos inter proavos Carolus, cujus vestigia premendo, Te fidei Catholicæ, Romanæque Sedis protectorem agnoscit orbis Catholicus. Coronam vertici imponet Henricus, qualem ipse S. Petri Cathedræ, Christiana pietate submisit. Balteum accingere poterit Ferdinandus Catholicus, Mahumetanorum sanguine purpuratum, quorum tot millia legiones Tuæ, flosque patriæ nobilitatis, sub Augustissimo piissimoque Leopoldo, in Hungaria militantes, immortali gloriæ Tuæ incremento profligaverunt. Concurrent ex Anglia Eduardi, ex Gallia Ludovici, ex Hungaria Stephani, ex Dania Canuti, ex Suecia Erici, ex Bohemia Wenceslai, ex Polonia Casimiri, ex omni regno cælites Principes alii, Tuam iconem, vivam, inquam, in Te eorum imaginem debitis tropæis certatim exornaturi: nec Reges solum & Principes, sed tota illa in meo Usuardo expansa longe lateque Sanctorum acies, Tuo, quod mihi benigne annuis, patrocinio gavisura, quos nempe in hoc Actorum nostrorum veluti compendio, sub tua hodie (si ita mihi loqui fas sit) sub Tua clientela constituo. Hoc ego delubrum, Princeps Clementissime, in area Bensbergica Tibi dico, Tibi consecro, Tibi esse volo æternum meæ sociorumque meorum in Te, Serenissimamque familiam Tuam, constantissimæ observantiæ monumentum, cui non quidem inepte inscribatur Tua olim peregrinantis tessera, Dominus virtutum nobiscum; sed hæc dedicato Tibi operi erectæque statuæ accommodatior epigraphe, LAUS EJUS IN ECCLESIA SANCTORUM.

SEREN.^ME ET CLEMENT.^ME PRINCEPS.

SERENIT ATIS TU Æ ELECTORALIS

Devotissimus Cliens
JOANNES BAPTISTA SOLLERIUS
Societatis Jesu

FACULTAS R. P. PROVINCIALIS
SOCIETATIS JESU FLANDROBELGICÆ, ET SUMMA PRIVILEGII CÆSAREI.

Cum Edictis Philippi II Hispaniarum Regis, deinde Serenissimorum Archiducum Alberti & Isabellæ, Belgii Principum, rursumque Philippi III, ac novissime Caroli II, Regum, confirmatis die II Decembris MDCXCII, & XIX Junii MDCXCIV; Provincialibus Societatis Jesu, per Flandrobelgicam pro tempore futuris, potestas facta sit eligendi Typographos & Bibliopolas, qui, ad quorumcumque aliorum exclusionem, soli imprimere ac reimprimere possint libros & opera quælibet, rite approbata, curantibusque ejusdem Societatis Patribus edita aut porro edenda, sub consueto suæ Majestatis Privilegio, non aliter impetrando, quam in scriptis obtenta & præexhibita licentia prædicti Provincialis; idque sub gravibus pœnis, in contraventores aut aliter impressa importantes statutis, ut latius in ipsis patentibus litteris apparet. Quod ipsum cum etiam sua Cæsarea Majestas valere voluerit in ditionibus, S. R. Imperio subjectis;

Ego infrascriptus, Societatis Jesu per Flandrobelgicam Provincialis, potestate ad hoc mihi facta ab Adm. R. P. N. Præposito Generali Michaele Angelo Tamburino, Concedo Joanni Paulo Robyns, Typographo Antverpiensi, facultatem imprimendi & per se aliosque vendendi, Martyrologium Usuardi Monachi, recensitum, expurgatum & illustratum per Joannem Baptistam Sollerium Societatis nostræ Presbyterum Theologum. In quorum fidem hasce manu nostra subscriptas, consuetoque officii sigillo munitas dedi Antverpiæ XXIV Augusti MDCCXIV.

JOANNES BRAZE.

SUMMA PRIVILEGII REGII.

Regiæ Majestatis diplomate sancitum est, ne quis, præter voluntatem Danielis Papebrochii e Societate Jesu, ejusve ad illustranda Sanctorum Acta Adjutorum & Successorum, ullo modo imprimat vel recudi faciat, ex parte vel in totum, Tomos eorumdem, de argumento illo, vel jam editos vel porro edendos, aut alibi excusos excudendosve invehat, venalesve habeat: qui secus faxit, confiscatione exemplarium & aliis gravibus pœnis mulctabitur; ut latius patet ex litteris Bruxellæ datis.

Signat. �� LOYENS.

Et ego Conradus Janningus Societatis Jesu, Joanni Paulo Robyns, Typographo Antverpiensi, permitto, ut Martyrologium Usuardi, partem Tomi VI de Actis Sanctorum Junii, etiam seorsim impressum, publicet. Datum Antverpiæ VIII Kalend. Septembris MDCCXIV.

APPROBATIO ORDINARII.

Martyrologium Usuardi Monachi ex octoginta ferme exemplaribus, tum excusis, tum manuscriptis a Joanne Baptista du Sollier Societatis Jesu sacerdote Theologo studiose recensitum, expurgatum & illustratum, dignum censeo, quod etiam seorsim a Tomo VI de Actis Sanctorum Junii, in publicam lucem edatur. Datum Antverpiæ 25 Augusti 1714.

F. G. ULLENS
Can. Schol. Off. & Librorum Censor.

PROTESTATIO AUCTORIS.

Quod ante Tomos singulos de Actis Sanctorum identidem protestati sunt Magistri & Collegæ mei, se in toto de Actis Sanctorum opere servatas velle Urbani Papæ VIII Constitutiones, neque suis, aliorumve eo referendis Commentariis aliud pondus, quam est Historiæ, ab hominibus errori obnoxiis scriptæ; idem ego ante hoc Usuardi Martyrologium a me recensitum & illustratum etiam protestor.

AD NOVAM MARTYROLOGII USUARDINI EDITIONEM PRÆFATIO.
Brevis totius operis conspectus.

[Prologus]

[Usuardus sæpe editus,] Inter Martyrologos antiquos nullus Usuardo celebrior, nullus in Ecclesia usitatior, nullus toties descriptus, nullus pluribus editionibus, Germanicis, Gallicis, Italicis, Belgicis per totam Europam Catholicam dispersus, utpote qui centum circiter annorum decursu, ferme vigesies excusus fuerit, ut tertio hujus præfationis capite fusius deducemus. Desiit subinde Martyrologii istius excudendi ardor, postquam Ecclesia Romano-Catholica Usuardum, non qualemcumque, sed usibus suis aptatum, auctum, reformatum, in officio Canonico usurpandum præscripsit, quodque proinde, mutato Usuardi nomine, vere Romanum Martyrologium cœpit appellari. Sic quidem in Choris, Capitulis, aliisque Religiosis societatibus Usuardini Martyrologii prælegendi cessavit usus, at perseveravit interim, & perseverat hactenus inter Hagiophilos & Ecclesiasticorum monumentorum veterum studiosos ingens desiderium videndi aliquando ipsum illud Martyrologium, nativæ suæ simplicitati, post tot alias necdum defæcatas editiones restitutum, omnibusque accessionibus plane repurgatum. Id a RR. PP. Benedictinis Parisiensibus, qui auctoris ipsius, symmystæ olim sui, autographo gloriantur, diu postulatum, diu frustra exspectatum fuit: an quod ipsi provinciam illam, quasi a nobis pridem occupatam ultro cesserint, exploratum non habeo: certe, quod orbis litterarius sæpe mirari debuit, tot inter analecta a viris illis eruditissimis in publicum emissa, locus Usuardo isti, seu vere, seu prætense autographo, hactenus concessus non est.

[2] [a nobis pridem] Quod hic occupatam a nobis evulgandi aliquando Usuardini Martyrologii provinciam insinuem, id velim intelligi de pollicita olim a Bollando editione, ut mox ex Præfatione ejus generali cap. 4, § 7 manifeste ostendam. Nec id solum meditabatur vastissimi nostri de Actis Sanctorum operis conditor, verum & alia cujusvis generis Martyrologia publici juris facere, ne quid in Actis occurreret, quod eruditos lectores remorari posset. Juverit Bollandum ipsum loquentem audire citati capitis § 3, ubi enumeratis suppetiis, fulcimentis, adminiculis, undecumque collectis & acceptis, ad alia monumenta progressus, recenset Kalendaria, & Fastos variarum ecclesiarum, Breviaria & id genus instrumenta, ex quibus indicatur præbeturque occasio in Sanctorum Acta inquirendi. Pergit deinde in hunc modum: Sed præ his quoque magno mihi subsidio Martyrologia fuere. Cogito, quæ habeo non pauca, saltem quæ maxime probata erunt, illa olim edere, accurate recensita, collataque cum iis, quæ interea suggerent amici. Quia tamen hic nonnulla cito, quæ adhuc publici juris non sunt, ne quis eam ob causam forte hæsitet, paucula hic de iis a me pertractari, censui oportere. Hæc antesignanus noster, non Usuardi solum, sed & aliorum Martyrologiorum editionem animo designans, rectissime & sapientissime ipso magni operis principio censuit, & ante ipsum, primus delineator ac monumentorum collector, Rosweydus censuerat; quippe qui antequam opus, jam mente conceptum, aggrederetur, prælo paraverat Martyrologiorum antiquorum, eatenus notorum, nempe Bedæ a Plantino vulgati, Usuardi, Rabani, Adonis & Notkeri, cum Romano moderno, Græcorumque Menologio collectionem, provide prudenterque advertens, ad tanti operis, quale est de Actis Sanctorum intelligentiam, præviam Martyrologiorum, ex quibus Sanctorum cultus eruitur, claramque notitiam præmitti omnino necessarium esse.

[3] Mansit quidem inedita, duobus magnis voluminibus descripta, jam dicta Rosweydi collectio, quoniam Martyrologia illa tunc temporis satis vulgata existimarunt Majores nostri; [iterum edendus;] at aliorum subinde erutorum manuscriptorum edendorum consilium numquam dimiserunt, quamquam promovendo operi alacrius incumbentes, rem totam in plures annos distulerint. Prodiit nihilominus interea genuinus Beda, ab additamentis Flori, qua tunc licuit probabilitate distinctus, eo casu inventus, ea ratione editus, ut fuse & clare explicatur in Prologo ante tomum II Martii, quæ hic describere superfluum judico. Hieronymiana exemplaria collegit, notis & exercitationibus illustravit ac edidit V. C. Franciscus Maria Florentinius, nobilis Lucensis, anno MDCLXVIII, eodem illo, quo lucem vidit genuinus Beda. Supererat Usuardus, cujus laudatus Bollandus jam dicti cap. 4 § 7 pridem monuerat, complura in Museo nostro exstare exemplaria, sed in quibus & amplificata Sanctorum elogia, & plurium nomina adscripta, qualia ecclesiarum Pragensis, & Bruxellensis, multorumque monasteriorum, quæ non attinet hic percensere: faciam id alias, cum Usuardum edam, sed nativa simplicitate, variorum Auctaria seorsim. En clarissimis verbis depictam, quam supra dicebam meditatam a Bollando, idque ab annis plusquam septuaginta, Usuardini Martyrologii editionem, ad quam tamen nec ipse, nec subsequentium sociorum ullus animum postea umquam adjecit.

[4] Neque vero nudam, ut diximus, Usuardi impressionem procurare, id animo volvebat Bollandus, sed qui terendis excutiendisque istius Martyrologii, [quo modo,] sæpe aucti, sæpe aucti, sæpe luxati, sæpe interpolati, manuscriptis codicibus assueverat, qui prædictorum codicum, cum aliorum Martyrologiis confusionem perspexerat, qui nomina Hieronymi & Bedæ sæpe perperam Usuardinis codicibus præfixa observaverat, id, nisi fallor, moliebatur, ut phrasim stylumque Usuardi assecutus, a reliquis omnibus eum discerneret, nativam textus puritatem erueret, variorum auctariis in classes suas redactis, una opera codicum manuscriptorum notitiam, qualem tunc poterat, Actorum nostrorum lectoribus suggereret. Fuisset sane editio hic delineata, Henschenii studio, exercitatione, summaque in versandis Martyrologiis peritia dignissimum opus, verum ipse privata sua scientia in promovendo opere uti maluit, quam posterorum commodo consulere. Nec Papebrochius ei negotio magnopere intendit; cum enim tetricam excutiendorum Martyrologiorum spartam, ad usque finem Junii perduxisset Henschenius, recte prospexit ipse, metam laborum suorum illic procul dubio figendam. Socii alii, urgentioribus & ipsi distenti, rem totam hactenus intactam reliquerant.

[5] Interea superiorum nutu, cælo seu Sanctis cæli incolis portandis (ut facete olim lusit Bollandus) humeros supponere jussus, [quibusque de causis.] inde rei exordium sumendum putavi, quo operis totius cardinum, elementorum, fulcrorumque cognitionem acquirerem. Atque eccum tibi diebus prope singulis longas series Martyrologiorum præsertim Usuardinorum; quorum vel solorum nominum & characterum magna diversitate, a prosequendo tam vasto opere absterreri quis posset, dum secum attente perpendit, quam multa, quam varia prærequisita prænoscendaque necessaria sint, priusquam ad intima penetrare queat. Fateri non erubesco, per annos mihi laborandum fuisse, priusquam vel solorum codicum proprios characteres satis dignoscerem. Et fuit profecto non modica ea difficultas; cum enim codices ipsi varia præferrent nomina, præsertim Hieronymi, Bedæ & Adonis, nec curasset Henschenius ad classes suas singulos distincte revocare, cui nempe sua sufficiebat notitia; ad hæc cum nomina, codicibus tum aliis, tum Usuardinis tributa, a monasteriis, ecclesiis, bibliothecis, vel urbibus desumpta, confusionem parerent, conferenda erant singula prope manuscripta, antequam certo statuere possem, utrum ad Hieronymianorum, Bedæ, Adonis, vel Usuardi proprias classes essent reducenda: Dum hisce evolvendis, excutiendis, perscrutandisque operosius insudo, ad finem perducitur Junii nostri tomus V, cujus cum grandior moles, totius istius mensis Supplemento subjungendo sufficiens spatium non relinqueret, opportune renovata est cogitatio, de edendo tandem aliquando Usuardi Martyrologio, quod cum præfato Supplemento, sextum Junii, & ultimum sacri Semestris tomum conficeret, ut tantisper ad calcem prædicti voluminis quinti indicatum est.

[6] Pandunt se sensim susceptæ novæ hujus Martyrologii Usuardini editionis institutum, totaque ejus œconomia seu propria ratio, [Duæ sunt præcipuæ.] qua nimirum præter Usuardini textus nativam simplicitatem, per dies singulos ex fontibus suis probatam, stabilitam & explicatam; id potissimum, qua possumus diligentia, nobis exequendum præfigimus, ut cum Martyrologii nostri textus integritate, simul noscantur codicum Usuardinorum tam variorum, totque nominibus insignitorum ætas, character, fides, auctoritas, ceteraque omnia ad perfectam monumentorum nostrorum cognitionem pertinentia. Accedet, quæ ad Actorum vel saltem commentariorum nostrorum filum percipiendum faciet vel maxime, Martyrologiorum aliorum, quocumque nomine vel titulo descriptorum, aut typis excusorum, cum Usuardino perpetua comparatio, ac præterea manuscriptorum prope omnium tam accommodata pictura, ut lector quilibet non imperitus, uno quasi intuitu doceatur, ad quam Martyrologiorum seriem citati illic quotidie magno numero codices, reducendi sint; unde mihi equidem persuadeo, non solum tædium ea ratione lectoribus sublevatum, sed & clariori rerum, de cetero obscurissimarum exhibitione, non parvam voluptatem allatum iri.

[7] [ad nos & alios spectantes.] Atque hinc etiam perspicis, duas potissimum easque urgentissimas causas, quæ me ad tetricum hunc laborem suscipiendum impulere; alteram quæ nosipsos posterosque nostros; alteram, quæ Hagiophilos alios, Actorum nostrorum lectores, præcipue spectant. Nostra intererat præcavere incommoda, ne venturi imposterum operis adjutores, iisdem ipsis difficillimarum inquisitionum labyrinthis irretiti, menses etiam plures imo & annos magno tædio, fructu exiguo consumerent, ut vel solorum Martyrologiorum nostrorum sufficientem ideam adipiscerentur. Ad externos pertinebat hujusmodi disquisitio, ut ne operis nostri momentis fulcimentisque non satis cognitis, ob eam causam, quemadmodum Bollandus solerter observaverat, perpetuo hæsitarent, quod mihi sexcenties evenisse memineram. Quid enim lectori fastidiosius excogitari potest, quam singulis prope commentariorum nostrorum præviorum paginis, longo Martyrologiorum agmine obrui, de quibus ipse dubitare possit, an umquam exstiterint in rerum natura? aut si bona nostra fide, ea admittenda putet, saltem de codicum ipsorum genere, patria, ætate, stylo, auctoritate merito edoceri postulet, quo perpensis, pro sua eruditione rerumque istarum peritia, rationum argumentorumque nostrorum momentis, per se ipse de assertorum omnium veritate statuere ac decernere prudenter valeat. Hæc mihi ad devoranda ingentia tædia incitamento fuere, summam una spem ingerentia, fore ut Hagiophilis omnibus, non ingratiis obtruderetur labor noster, partemque in Actis ipsis Sanctorum habere paterentur Usuardum, qui Sanctis, imo Actis ipsorum plurimis, non exiguam intelligentiæ lucem præferret.

[8] [Quis modus operis,] Habes hic paucis, erudite lector, veram, candidam & sinceram totius editionis nostræ Usuardinæ causam, habes consilium, propositum, rationem. Repeto, testorque id me præcipue studuisse, ut codices omnes, quorum in Museo nostro numerosa, si usquam, supellex, ut codices, inquam, omnes, ex Usuardi progenie, ab aliis omnibus seponerem, seu eos integros habeamus, seu solum extracta aut variantes, ex collatione ab Henschenio & Papebrochio, cum ipsis codicibus & Usuardo Greveni facta, superstites; ut postea ex professo demonstrabitur, dum ad Usuardum ipsum ejusque proles, præfationis hujus capite tertio deventum fuerit. Jam dicta brevissime contraho. Usuardum damus additamentis omnibus, quantum humanitus fieri potuit, expurgatum. Hoc primum. Deinde in Observationibus quoque die subjunctis, exactam tradimus occurrentis textus genesim, eum ad primas radices revocando, ostendendoque, utrum ex Hieronymianis, ex Beda, an ex Romano parvo per Adonem, commemoratio de qua agitur, desumpta sit; an Adonis solius propria; demum an ab Usuardo aliunde quam ex Adone, aut antiquioribus mutuata. Rursus, an idem Sanctus aut Sanctorum turma a Rabano, Hieronymi aut Bedæ verbis consignata non sit. Nec locus Notkero deest, paucis nonnumquam assignando, quænam ex Hieronymianis, quænam ex Rabano, quænam denique ex Adone ab eo translata fuerint; ut proinde diebus singulis scenam aperiam, qua uno quasi intuitu probe instituatur lector de tota Martyrologiorum omnium inter se relatione, seu, ut ita dicam, sanguinis aut affinitatis propinquitate; ne excluso quidem Wandelberto, cujus metrica elogia Observationibus nostris, siquidem de illius diei Sancto vel Sanctis meminerint, inseruntur vel subjunguntur.

[9] [& quæ præfationis] Hæc est totius operis latissime expansi in brevem tabellam contracta imago, ubi ad citatum caput tertium pertigerim, accuratius explicanda. Jam quid hac nostra præfatione præstitum sit, paucis accipe. In tria capita totam dispescimus. Primo Martyrologia omnia recensentur & Usuardo antiquiora & synchrona, cum quibus ipsi nonnulla quidem affinitas, sed non tanta sanguinis, si ita loqui licet, conjunctio, ut parentum seu primigeniorum fontium titulo proprie gaudere queant; qualia sunt, quæ ad Hieronymiana, aut Bedam a Floro auctum referuntur, aut quæ cum illis propinquitatem habent, ut sunt Wandelberti, Rabani & Notkeri Martyrologia, vulgo nota, quibus omnibus proprias characteristicas ita conabor appingere, ut a quolibet facile dignoscantur. Intercurret nova de genuino Bedæ & Flori Martyrologio disceptatio, eruditis Hagiophilis ad ulteriores disquisitiones materiam præbitura. Porro in Martyrologiorum serie, debito antiquitatis jure, agmen ducent apographa Hieronymiana, tum majora, uti vocamus, a Florentinio edita; tum minora, quæ apud nos Mss., aut ab aliis vulgata sunt. De his vero aliisque talem Martyrologiophilis delineationem ob oculos ponam, ut citata magno numero in Actis nostris exemplaria per se ipsi ad classem propriam possint reducere, deque codicis cujusque probitate ac fide judicium ferre.

[10] [diversa capita.] His subjungetur caput alterum, quo ad ipsum Usuardum accedemus propius, primum familiæ ejus stipitem, seu in recta linea protoparentem demonstrando, nimirum vetus illud Romanum ab Heriberto Rosweydo primum editum atque Adoni præfixum. Hic vero exsurgent litigia: cum enim tot habuerit, totque etiamnum impugnatores habeat prædictum Martyrologium, eo capite polemice agendum erit, ut contra quoscumque adversarios vera appellatio, sinceritas, vetustas, ejusdemque facta Ravennæ per Adonem descriptio vindicetur: unde fiat consequens, idem ipsum esse, quo Viennensis Martyrologus adjutus est, imo ex quo plerosque Sanctos suos diebus singulis extraxit. Cum autem deinceps probaturi simus, Usuardum toto suo opere Adonis compendiatorem contractoremque fuisse, perspicue concludi poterit, Romanum vetus seu parvum, Usuardi avum esse, Adonem ejus patrem; id quod capite tertio erit petractandum. Quo deinde, longo ordine sequetur tota Usuardi progenies, seu codices illi Usuardini omnes, ex quibus genuinum ejus Martyrologii textum, simulque Auctaria seorsim collecta desumpsimus. Hæc prima fronte, ex ipsa rerum plerisque ignoratarum nimia varietate, nonnihil obscura, toto præfationis decursu, clare, ut confido, atque dilucide evolventur.

CAPUT PRIMUM.
Martyrologiorum antiquorum inter se ac cum Usuardo propinquitas & connexio.

[Prologus]

Multa pridem a Molano, Baronio, Bollando, Henschenio, Papebrochio, Florentinio aliisque doctissimis viris præclare disputata sunt de Martyrologiorum origine, [Defuit hactenus] primordiis, & incrementis, deque eorum diversitate, prout a variis scriptoribus primum conflata fuerant. Crevit earum rerum penitius investigandarum studium, accrescente paulatum majori luce, postquam antiquiora Martyrologia e bibliothecarum scriniis educta, typorum beneficio omnium manibus teri cœperunt. Nihil hic ad nos attinet ea repetere, quæ a clarissimis illis notissimisque scriptoribus, præsertim a nostro Bollando clare, distincte & erudite explicata sunt. Unum est, in quo defecisse omnes, sit verbo venia, in quo, inquam, defecisse ipsos animadverto, nimirum, quod singulorum Martyrologiorum auctores, ætatem & characteres aliquos solum describendo, eo penetrare neglexerint, unde eosdem inter se componendo, una explorassent, quæ primigenia Martyrologiorum capita, quæ qualisve ceterorum ex prioribus derivatio aut genesis, quæque proinde inter Martyrologos omnes conjunctio, connexio, propinquitas, affinitas, vel consanguinitas. Liceat mihi hisce uti vocabulis, ad rem hactenus implexam & involutam, quanta potero perspicuitate illustrandam. Jam Martyrologia omnia classica, seu quæ antiquorum prærogativa & auctoritate gaudent, suis nominibus appellavi; Hieronymiana nempe, Bedam, Florum, Romanum parvum, Rabanum, Wandelbertum, Adonem, Usuardum & Notkerum. Quæritur hic, quisnam inter illos ordo, dicam an subordinatio, qui proavi, qui patres, qui filii, qui cognati; verbo dicam, quo se invicem propinquitatis gradu contingant?

[12] Ego sic existimo; ad tria potissimum capita, radices, stipites, seu fontes reduci omnino posse Martyrologos omnes, [Martyrologorum genealogia,] seu potius eorum Martyrologia, quorum surculi, rami vel rivuli dici debeant, quotquot huc usque, saltem alicujus nominis vulgata sunt, vel manuscripta exstant in variis bibliothecis, ex quibus apographa, ad Museum nostrum ab amicis transmissa, aut a Majoribus nostris magno labore & sumptu procurata fuerunt. Capita hic nomino Martyrologia illa, quæ prima seu autographa censeri debent, utpote quæ ex nullo altero, saltem quod modo supersit, transcripta, fontes ipsa fuerint, unde scriptores Martyrologi alij suas aquas derivarunt. Ex his primum, præcipuum & vetustissimum agnoscimus, quod sub Eusebii vel potius Hieronymi, vel utriusque nomine circumfertur, sive illud vere ab ipsis conditum fuerit, sive a posteris falso ipsis adscriptum, de quo paulo post copiosius tractandum erit. Locum ab hoc proximum tenet celebre aliud a Venerabili Beda compositum, non jam supposititium illud a Plantino editum, sed genuinum ipsum, quod a Floro nominatissimo Lugdunensis ecclesiæ subdiacono auctum fuisse, clare & diserte ab Adone testatum, postea ostendemus. Tertium porro dicimus, ipsum illud, quod præfatus Ado Ravennæ repertum, & a religioso fratre, sibi præstitum, ibidem transcriptum, in capite Martyrologii sui ponendum putavit, quod Rosweydi nostri cura primum cum Adone in lucem prodiit anno MDCXIII, quodque a multis subinde laudatum, sed a pluribus acerrime. oppugnatum, toto sequenti capite vindicandum suscepimus.

[13] Hos ego primarios stipites seu stirpes voco, unde in tres potissimum classes, tribus seu familias primigenias tota Martyrologiorum prosapia distribuatur. [quæ ad primos stipites] Ex his vero primaria, ut iterum dicam, & magis late patens radix prædicanda est Hieronymianum, ut omnium antiquissimum, ita feracissimus fundus, in quo natæ arbores in omnem partem ramos extenderint; puta Martyrologos alios prope omnes ex ipso illo primario, in opus suum aliquid transfudisse. Visum a Beda Hieronymi Martyrologium, ex ipsiusmet verbis infra citandis deduci posse videtur, imo negare vix ausim, aliqua Sanctorum nomina verosimillime ex uno in alterum transiisse. An idem de Romano veteri seu parvo æque affirmari possit, fateor mihi necdum undequaque constare, tametsi longa & sedula disquisitione id assequi studiosissime conatus fuerim. Nihilominus & Bedam Martyrologorum caput statuimus, idque adeo maxime, quoniam singulari ordine & stylo Martyrologium proprium, utut incompletum adornavit, quod primum a Floro, inde ab aliis auctum, pene dicerem deformatum, vestigia tamen aliqua semper servat, ex quibus ab aliis distingui possit, ut ante me accurate observarunt Henschenius & Papebrochius, dum illud aut purum, aut puro proximum edidere ante tomum 11 Martii de Actis Sanctorum anno MDCLXVIII. Atque hæc iterum obiter dicta sunt, propriis locis in hujus capitis decursu uberius explananda.

[14] [hic ordine reducitur.] Est igitur nostra fundamentalis assertio, ab his tribus Martyrologorum quodammodo patriarchis, reliquos omnes legitima successione descendere; quales sunt Rabanus, Ado, Usuardus, Notkerus, & quicumque alii ab hisce, tamquam stipitibus subalternis, sua desumpsisse deprehenduntur. Ex qua proprie radice profluxerit metricus ille Martyrologus Wandelbertus, certo exploratum non habeo. Ex Beda acceptum nonnulli voluere: ipse se subsidii plurimum a Floro habuisse fatetur. Ego florilegum puto, qui hinc inde varia Sanctorum nomina, forte versibus aptiora decerpserit, de quo pluribus suo loco dicam. At certum est, Rabanum ex Beda descriptum, ex Hieronymo auctum, & nonnullis additis aut fusius deductis, ab auctore completum esse. Ado genitorem suum digito commonstravit, dum Romanum parvum operi præfixit, & diebus prope singulis ex eo Sanctos suos evidentissime desumpsit. Nec minus certum est, totum Usuardi Martyrologium ex Adone contractum esse, sanctis Martyribus Cordubensibus, nonnullis Hieronymianis, nonnullis popularibus, ac paucis aliunde mutuatis coagmentatum. Bedam etiam secutum se fuisse testatur Usuardus, idque in Observationibus nostris, dum locus est, sedulo annotamus. Verumtamen Adonem patrem ejus, seu verum fontem declaramus, ex quo totum ferme Martyrologium ejus dimanasse indubitatum arbitramur. Notkerus denique præcipua quæque ex laudato Adone transtulit, non pauca ex Rabano sua fecit, multis ex Hieronymo ad complendos singulorum dierum indiculos corrasis. Atque hæ totidem propositiones sunt, nostra hac præfatione, quoad res exigit, aut a decessoribus nostris jam præstitum non fuit, distincte & ex ordine demonstrandæ.

ARTICULUS I.
De Martyrologii Hieronymiani exemplaribus.

§. I.
De Majoribus ab Acherio & Florentinio editis.

[Martyrologium Hieronymianum,] In laudata nuperrime præfatione generali cap. 4, totum quartum paragraphum insumit Bollandus elucidando, quod sub Eusebii & Hieronymi nomine venit, Martyrologio; ubi primum fatetur, non satis probari, quod tale Martyrologium ab Eusebio umquam scriptum fuerit, nec id ex epistola Gregorii ad Eulogium aperte deduci. Rursus, nec certum esse, Eusebianum seu Martyrologium, seu de Martyribus commentarium, ab Hieronymo versum, aut aliud ab sancto Doctore scriptum fuisse, quidquid id aliqui confici posse existiment ex famosa Chromatii ac Heliodori episcoporum ad Hieronymum epistola, & altera ad ipsos Hieronymi responsoria; utpote cum utramque Baronius solidis argumentis commentitiam demonstraverit; unde si vera umquam istiusmodi epistola a Cassiodoro citata fuerit, eam intercidisse fatendum est. Et hæc quidem communior hodie doctorum virorum sententia, cui tamen contradici posse, dictasque epistolas a suppositione utcumque salvari, operosis annotationibus ostendere conatur Florentinius a pag. 57. Ceterum pendente adhucdum ea lite, ex Cassiodori testimonio id consequi omnino videtur, indiculum aliquem seu Fastos ab Hieronymo concinnatos, sive sub epistolæ, sive sub alio quovis titulo, descriptis fortasse eorum. Sanctorum nominibus, quorum in Eusebii collectione, cujus Eusebius ipse lib. 4 cap. 14 & lib. 5 cap. 20, & ad Gregorium Eulogius meminere; quorum, inquam, ibi Acta exstabant, aliis de suo superadditis, ex quo pridem firmiter invaluerit, inveteraveritque opinio, Martyrologium aliquod ab sancto Hieronymo compositum fuisse.

[16] [quisquis ejus auctor fuerit,] Pro opinionis jam dictæ vetustate abusque seculo sexto stat Cassiodori auctoritas, ex libro de institutione Divinarum lectionum cap. 32 a Bollando recitata; pro seculo septimo stat notissimum Bedæ testimonium, Retractatione in Actus Apostolorum cap. 1: Quibus adstipulatur, inquit, & liber Martyrologii, qui beati Hieronymi nomine ac præfatione attitulatur, quamvis idem Hieronymus illius libri non auctor, sed interpres, Eusebius autem auctor exstitisse narretur. Manavit deinde in posteros præfata opinio, a Walefrido Strabone & plerisque seculi noni Martyrologis, disertissimis verbis confirmata, duravitque hactenus, tametsi per multa secula nullus deinceps de Martyrologio isto meminerit, nec Baronius, adhibita quantavis diligentia, integrum usquam reperire potuerit; donec ipsum e Cartusia Trevirensi feliciter tandem eruit Rosweydus noster, vetustissimo charactere exaratum, quale media fere parte æneis laminis expressum habemus, autographo ipso ad Epternacenses, qui codicem suum repetierant, anno demum MDCLXVIII remisso. Hisce addi possunt, quæ in prologo ad Bedam disseruit Papebrochius; nos hic Bollandum sequimur, cujus hæc verba describi merentur.

[17] [antiquissimum est;] Folia aliquot excusa ut vidit ad se a Moreto (cujus expensis codex ille in æs incidi cœperat) missa Bartholomæus Gavantus, Provincialis præpositus Congregationis Clericorum regularium S. Pauli, & sacræ Romanæ Rituum Congregationis Consultor, mirifice probavit, scripsitque de illo ad eumdem Moretum plures epistolas, quas legi; alias opinari se, reliquis collegii illius sive Congregationis sapientissimis viris Martyrologium illud VALDE PLACITURUM; alias sentire peritiores, utile fore Christianæ reipublicæ. Alii quoque viri eruditi vehementer id laudarunt, ut præclarum sacræ antiquitatis monumentum. Tu vide ibi reliqua, quæ in præfati codicis commendationem pluribus nitide Bollandus prosequitur. In Gavanti Bollandique sententiam ivere deinceps eruditi omnes, saltem orthodoxi, si paucos excipias, qui contradicendi genio ducti, licet rem ipsam improbare omnino non auderent, titulum arrodere aggressi sunt; forte quia ibi agnoscit Bollandus, nullum certum argumentum suppetere, quo Martyrologium ab sancto Hieronymo vere esse compositum satis suaderi queat, & quia fatetur (ut verissimum est) multa recentius adjecta, quæ Hieronymo adscribi prorsus nequeant, quemadmodum ex speciminibus ibi appositis clarissime elucescescit. Verum enim vero quid demum rempublicam litterariam aut fidem Catholicam detrimenti accepturam credidere viri illi doctissimi, ex eo quod Hieronymi nomen ei Martyrologio adscriptum paterentur, cum impedituri numquam sint, quo minus post Cassiodorum, Bedam, Walefridum, Adonem, Usuardum, Notkerum & alios, Hieronymianum perpetuo nuncupetur. Hæc paucissimis & cursim delibo; qui de his longiorem sermonem desiderat, adeat Florentinium in Admonitionibus præviis, præsertim 3, 5 & 6, quas hic describere, aut in compendium contrahere nec vacat; nec omnino lubet de voce contentiosius disceptare.

[18] Unum novi scriptorem Catholicum, qui dedita opera Martyrologium, quo de agimus, impetere ausus fuerit, [frustra impugnatum,] Henricum Valesium, singulari dissertatione suis in Eusebium observationibus adnexa pag. 315, ubi subdititium librum vocat, qui falso Hieronymo adscribatur. Hoc autem duce fretus, in omnem, ut fit, orthodoxos scriptores sugillandi occasionem intentus Matthias aliquis Fredericus Beckius, in suo ad, nescio quod Kalendarium Germanicum (quod ei placet Martyrologium appellare) commentario a pag. II multa congerit, quo Majores nostros temere carpendo, laudatum Martyrologium Hieronymo nequaquam adscribendum ostendat; idque ex cavillis nonnullis, quos hinc inde ex Florentinii aliorumque dubitationibus sincere propositis, acriori ipse & mordaciori sale inspergit. At tanti hic non est, ut argutatiunculas ejus omnes aut excutiamus aut convellamus; satis nobis erit, si ex communi Catholicorum consensu Hieronymi nomen præferre possit, atque adeo Hieronymianum tuto nuncupari, tametsi monumenta desint, quibus ipsum sanctissimo Doctori certo vindicemus. Ita censuere Majores nostri, ita hodie passim loquuntur eruditi universim omnes, & nos toto opere nostro Hieronymi, vel Hieronymianorum appellatione semper utendum existimavimus.

[19] Rem totam, ut dixi, profundius examinat laudatus, laudandusque nobis sæpius clarissimus & decessoribus nostris, [a Florentinio bene defensum.] dum viveret, amicissimus Franciscus Maria Florentinius, nobilis Lucensis, qui vindicatis Eusebii collectionibus, libris seu libellis Martyrum, non solum Palæstinæ, sed & aliorum; pag. 13, sub finem recte notat, sufficere nunc de Martyrologii proprie dicti auctore affirmare …… vetustius illus esse in scriptorum memoria Martyrologium, quod Eusebio adscribitur, vel divo potius Hieronymo ex collectionibus Eusebii. Sequenti deinde pag.. 14 erudite probat, Hieronymi Martyrologium a se datum, notis, a sancto Papa Gregorio codici suo attributis, ad amussim convenire. Cum igitur Martyrologium toties appellatum, collectis pluribus ejus apographis anno MDCLXVIII publici juris fecerit, atque eruditissimis notis, observationibus & exercitationibus illustraverit idem ipse Florentinius, ad pleniorem totius rei notitiam, & de ejus codicibus, & de aliis ad Hieronymianum pertinentibus, nonnulla explicanda sunt. Nec verbo indicare neglexerim, cur & hic & in toto decursu operis maluerim adhibere Hieronymianorum, quam Hieronymi ipsius vocabulum. Nempe cum sancti Hieronymi qualecumque opus ignoretur, apographa autem & multa & diversissime aucta & contracta sint, putavi communiori voce cavillationibus ansam præcisum iri, codicibus ipsis tribuendo, quæ a primo auctore certissime removenda sunt. En modo Florentinianæ lucubrationis aliqualem effigiem.

[20] Inter varias admonitiones prævias, sexta ordine tota fere insumitur depingendis duobus codicibus Hieronymianis, [Præcipui ejus codd.] Lucæ aut in vicinia repertis, qui vel ex Gallia eo allati, vel ex aliquo cœnobii Fontanellensis apographo descripti fuerant, certe ita erant similes, ut vel ex eodem exemplari acceptos, vel alterum ex altero descriptum esse oporteret. Hos ipse nactus, ut erat vir rerum ecclesiasticarum antiquarum studiosissimus, communicato cum V. C. Luca Holstenio aliisque eruditis consilio, accepto subinde a Majoribus nostris, aliquando apud ipsum hospitatis, vetustissimi illius Antverpiensis seu Epternacensis, sub initium seculi octavi scripti ecgrapho, instructus præterea Corbeiensis codicis, ab Acherio Spicilegii tomo 4, anno MDCLXI vulgati, manuscriptis fragmentis, animum adjecit ad procurandam tam pretiosorum cimeliorum editionem, eamque pro sua eruditione, qua posset cura & studio illustrandam. Cumque jam opus ferme prælo paratum haberet, contigit, ut illustrissimus Baro de Blum codicem alium Weissenburgensem cum Henschenio & Papebrochio communicaret, quod illi continuo Lucam destinari curarunt, satis tempestive, ut cum aliis codicibus conferretur, ejusque variantes a reliquis lectiones, ad calcem Florentiniani operis subjungerentur. Hæc ad brevem historiæ synopsim, quam siquis integram & fusius descriptam requirat, adeat Florentinium ipsum, totius sui consilii & vulgandi operis propositi rationem reddentem, admonitione prima, cui Holstenii epistola attexitur, ex potiori parte reproducta a Papebrochio in Responsionibus, appendice ad art. 18 a num. 49. De codice suo, sive unico, sive bino, tractat ille ex professo citata admonitione 6 a pag. 30: de Antverpiensi & Corbeiensibus fragmentis admonitione 7; quæ omnia ibi legi malo, quam hic tædiose referre, cum ad institutum nostrum eatenus solum spectent, quatenus rudem saltem ideam Martyrologiorum plerorumque archetypi seu protoparentis adumbrare voluimus.

[21] Hic verbulo inserenda est non otiosa observatio receptissimæ a Majoribus nostris opinionis, per Actorum nostrorum commentarios late vagantis, qua sibi persuasum habuere, codicem Epternacensem, inter Hieronymianos præcipuum, Anglicanum fuisse, atque ab ipso S. Willibrordo ex Anglia in Belgium seu Franciam allatum. Pronum certe erat talem conjecturam facere, at mihi quidem non satis fundata videtur, mecumque sentient Martyrologiophili omnes, si advertant, X Kalendas Julii, seu XXII Junii in laudato Epternacensi prætermitti inclytissimum Angliæ protomartyrem Albanum cum sociis plusquam DCCC, qui tamen in aliis codicibus a Florentinio editis clarissime exprimitur. Quis credat talem Sanctum in codice Anglicano prætermissum iri? Addunt laudati Majores, præfatum codicem in Gallia auctum; hoc vere: sed idem de omnibus aliis plane admittendum est, nisi velimus, a S. Hieronymo obitum S. Paulini XXII Junii consignari potuisse. Hæc obiter de codice Epternacensi. Plura ad hunc & alios in Observationibus dicuntur. Redeo unde digressus sum.

[22] [Laudatur a S. Gregorio,] Atque ut iterum repetam, ad disceptationem illam prorsus non regredior, qua de vero Hieronymiani Martyrologii auctore inquiritur, sive is demum alius ab S. Hieronymo, sive ipse Hieronymus, primus indiculi architectus fuerit; nam quisquis is est, aut seculo sexto antiquior, aut eo saltem seculo vixisse dicendus est. Id nobis indubitatissimum videtur, tale Martyrologium a sancto Gregorio Magno designatum, dum ad Eulogium Alexandrinum lib. 7 ep. 29 ita rescripsit: Nos autem pene omnium Martyrum, distinctis per singulos dies passionibus, collecta in uno codice nomina habemus; atque quotidianis diebus in eorum veneratione Missarum solennia agimus. Non tamen in eodem volumine, quis qualiter sit passus indicatur, sed tantummodo nomen, locus & dies passionis ponitur. Unde fit, ut multi ex diversis terris atque provinciis per dies, ut prædixi, singulos cognoscantur martyrio coronati. Sed hæc habere vos beatissimos credimus. Non magno studio, solertia aut labore opus est, ut characteres hi omnes a S. Gregorio tam clare expressi, in codicibus Hieronymianis, a Florentinio editis, aliisque ejus generis aperte deprehendantur, eoque pacto frequentes interpolationes a veteri textu sejungantur. Neque enim nudos, simplices & integros Hieronymianos aut Gregorianos codices nos habere profitemur, cum multi sæpe Sancti recurrant, quos post S. Gregorii tempora vixisse, aut saltem ejus tempore Sanctorum veneratione donatos non fuisse evidenter constet. De quibus iterum videri possunt Bollandus, & citatæ Florentinii admonitiones. Ut semel dicam, id quærimus, id volumus, id asserimus, Martyrologium istud, quod Hieronymianum appellamus, omnium primum, omnium vetustissimum esse, imo Gregorii Magni temporibus vetustius, quandoquidem in citata epistola, non de novo quodam Martyrum indiculo aut catalogo, sed de antiquo mentionem inferat, quem nempe toto orbe Catholico receptum & tritum existimaret, dum concludit: Sed hæc habere vos beatissimos credimus.

[23] [a nobis emendatur.] In tam vetustis codicibus, toties ab oscitantibus & indoctis librariis descriptis, frustra distinctas Sanctorum series, discretos studiose laterculos, expressa recte nomina, servatas ad artem bonæ locutionis regulas, aut exactos rerum apices quis requirat: omnino fatendum est, magnam locorum & nominum per conjunctas aut male divulsas syllabas, easque sæpius truncatas & distortas, confusionem, barbariem & frustraneas repetitiones diebus prope singulis recurrere, quibus quoquo modo restituendis, explicandis, combinandis, distinguendis, mirum quantum passim laboret Florentinius: quantum vero operæ, studiique in hisce eruderandis Majores nostri posuerint, ostendunt quotidiani commentarii, qui in eo toti sunt, ut ex dubiis certa, ex confusis clara, ex male compositis simplicia, ex luxatis integra, tum palæstrarum, tum ipsorum Martyrum nomina efformentur. Ceterum antiquorum omnium codicum præsertim usualium, ut sunt Martyrologia, communis est sors, ut describentium vel temeritate vel imperitia, ita sensim deturpentur, ut sæpe difficillimum sit primi autographi vestigia in transumptis deprehendere; adeo ut cum Castellano vehementer miratus sim, in Romano parvo seu vetere Rosweydi omnia tam concinna, tam nitida, tam ordinata per tot secula servari potuisse, in quo certe hoc Martyrologium, tantum superat Hieronymiana, quantum hæc vetustate antecedunt, quod sequenti, ut jam non semel diximus, capite fusius erit demonstrandum.

[24] [Longa ejus progenies.] Reliquum est, ut de codicibus nostris Hieronymianis, necdum editis & ferme abbreviatis, pauca in singulorum specimen subjiciam, si forte aliquando operæ pretium sit ipsa etiam publici juris facere, ad quod me frequenter impensissime atque urgentissime adhortatus est sæpe mihi hic nominandus, numquam pro merito laudandus, tum operis hujus, tum grandioris nostri indefessus adjutor, V. C. Claudius Castellanus, Parisiensis ad B. Mariæ Canonicus, summo nostro dolore & ingenti Martyrologiorum jactura e vivis ereptus sub initium anni MDCCXI. Ea erat perillustris viri sententia, ut non solum Usuardinam recensionem orbi litterario gratissimam fore censeret, sed eruditos omnes id jure quodam a nobis postulare ajebat, ut reliqua nostra Hieronymiana apographa; seu integra, seu contracta & compendiata, in publicam lucem emitteremus. Spem feci viro amicissimo, id aliquando futurum, præsertim si conatus nostros in expurgando illustrandoque Usuardo, quod tunc meditabar, iidem ipsi Martyrologiophili suis suffragiis probassent, eo pacto animos addituri, ut manuscriptorum nostrorum codicum omnium generalis ratio redderetur, quæ in ordine ad commentarios nostros, ut supra de Usuardinis dicebam, desideratissimam lectoribus lucem afferret. Nec sane a promissis resilio, atque adeo ut rerum hujusmodi amantium palatum nonnihil titillem, brevem hic aliquam Hieronymianorum nostrorum codicum delineationem lubens adnecto, plura, si licuerit, olim præstiturus, ubi varios Hagiophilorum gustus exploravero.

§ 2.
De Hieronymianis minoribus, tum manuscriptis, tum typis excusis.

[Tamlactense.] Sub finem citati nuper § 4 capitis 4 præfationis generalis, agit Bollandus de exemplari aliquo Hieronymiano Hibernico, cujus lacinias aliquot seu extracta a celebri P. Colgano submissa, posterioribus Januarii nostri de Actis Sanctorum diebus inseruerat, sub nomine Martyrologii Hieronymiani Tamlactensis. An autographum ipsum membraneum umquam viderit Bollandus, dubium facit, quod Tamlactense istud simile Epternacensi existimet, cum vere solum Martyrologii alicujus Hieronymiani fragmentum dici possit. Id mihi plane constitit, dum autographum ipsum R. P. Livini de Meyer, viri de republica litteraria præclarissime meriti, tunc Collegii nostri Lovaniensis Rectoris benevolentia, a RR. PP. Franciscanis Hibernis impetratum, otiosius & diligentius evolvere & excutere licuit. Eo præ ceteris me impulerat Castellani curiositas, qui Tamlactense Martyrologium aliquoties in Actis citatum, imo laudatum inveniens, thesaurum ingentem Lovanii latere sibi plane persuaserat. Ego vero, post accuratum examen, facile animadverti, codicem illum longe supra meritum a Majoribus nostris, quibus sola extracta, ut mihi sæpe testatus est Papebrochius, a PP. illis Minoritis Hibernis, seu a Colgano missa fuerant, elatum & commendatum esse. Etenim præter admixta Hibernica propria, pluribus recentioribus additamentis non caret, qualia sunt festum sancti Joseph, Revelationis Michaëlis archangeli, Omnium Sanctorum, & plura hujusmodi. Aliunde vero ex duodecim anni mensibus solum Aprilem habet integrum. En paucis totam ejus analysim.

[26] Præfatus codex decem folia membranea continet grandioris formæ, simili alio folio cooperta, ubi in fronte recentiori manu apponitur: Martyrologium Tamlactense, & opuscula S. Ængussii Keledei. In ora infima primæ paginæ legitur: Ad usum conventus Dungallensis, & rursus ad calcem paginæ tertiæ: Ex libris conventus Dungallensis. Martyrologium ipsum nec bene depictum, nec satis ordinate digestum, decem dumtaxat paginas cum fere dimidia complectitur, multis ubique nominibus vix legibilibus impletum. Deficit a IV Kal. Februarii ad IV Idus Martii, adeoque nec Januarius nec Martius integri sunt; deestque totus Februarius. Jam dixi, solum Aprilem plenum esse. Maius usque ad XX diem, seu XIII Kal. Junii decurrit. Absunt Junius & Julius. Augustus incipit a IV Nonas, cujus reliqui dies habentur. In Septembri desunt XII, XI & X Kal. Octobris. October decurrit usque ad III Kal. Novembris. Abest totus November, December vero inchoatur a XV Kalend. Januarii. Patet igitur, manuscriptum plane imperfectum esse, neque adeo dignum, quod inter Hieronymianos codices connumeretur. Post qualecumque Martyrologium, sequitur nescio quæ tabula nominum, ni fallor, Hibernicorum per tria folia, ac demum opuscula, sive opusculorum fragmenta, eo sermone, quem me fateor prorsus non intelligere. Atque hæc de Tamlactensi satis dicta sunto.

[27] Subjicit Bollandus specimen contractioris Hieronymiani, quod olim Rhinowiensis vel Rhinoviensis, juxta Basileam cœnobii, [Rhinoviense.] fuit, repertum in Rosweydi schedis, qui illud anno MDCXXIII acceperat a nostro Stephano Vito, hic ab ipso cœnobii Rhenoviensis Abbate, ut testantur superstites litteræ, Martyrologium istud recte vocantes fragmentum, cum desint folia ab VIII Kal. Februarii, ad XIV Kal. Aprilis, & a XXVII die Septembris, usque ad Decembris XXIV. Incipit a die Natali Jesu Christi in terris. Folia sunt tredecim membranæ, in forma octava majore, boni priscique characteris, ipsas diphthongos clare exprimentis. Non male censuit Vitus, fragmentum hoc suum exaratum fuisse post dies sancti Gregorii Magni, & post Caroli Magni: nam in illo, inquit, suis recte locis lego festa Nativitatis beatæ Virginis & Exaltationis sanctæ Crucis. De cetero vere Hieronymianum esse, seu ex Hieronymiano extractum, clare evincunt exhibita a Bollando specimina, ac quotidiana alia diebus sequentibus. Unum superaddam ex 1 Julii exemplum, quod deinceps per omnia secutura apographa nostra Hieronymiana Mss. vagabitur. Puta, me textus omnes, 1 Julii in codicibus istis notatos, cum textu Hieronymiano integro ejusdem diei collaturum.

[28] Præmitto hic itaque ex prima Julii totum textum ex Hieronymianorum omnium vetustissimo, Antverpiensi seu Epternacensi. Erit lectoris, citandos infra aliorum codicum indiculos breviores cum hoc componere. Sic habet: Kal. Julii. In Nicomedia, Zoili. Romæ, depositio Gai episcopi. Natalis Luciæ virginis & Auceiæ regis, cum aliis VIII. Item Romæ, Isici, Processi, Marinæ, Antonini, Sereni, Victoris; Zeli cum aliis octo. Orionis, & aliorum CCLXII. In Antiochia, Severiani, Zoëli, Pasi. Depositio Idonei cum filiis. Augustoduno, depositio Leontii episcopi. In Persida, SS. Apostolorum Simonis Cananæi & Judæ, fratris Jacobi. Paululo auctiora sunt Lucensia & Corbeiensia; priora enim interserunt depositionem Aaron, adduntque, Egolisma, Eparci. Posteriora vero insuper adjiciunt depositionem Karilefi. Sed nos, cum Bollando, codicem illum nostrum, ceteris vetustiorem præstantioremque, ut archetypum sequemur. Nunc Rhinoviensis fragmenti verba attende: Kal. Julii. In Nicomedia, Zoëli. Romæ, Gagi Papæ. Luciæ virginis. Processi & Marini. Forte pro Marinæ. Collatis utriusque tabulæ verbis, vix syllaba reperietur, quæ ex majori laterculo accepta & descripta non sit. Jam ad alios codices nostros, plerumque liberaliores, descendamus.

[29] [Richenoviense collatum cum Gellonensi.] Eos inter in Actis nostris nominatissimus est Richenoviensis sive Augiæ divitis prope Constantiam in Germania, cujus ecgraphum habemus nitide descriptum in forma quarta minore, illudque invenio, nos primum accepisse anno MDCLI. De codicis autographi forma aut ætate nihil notatum: videor recordari, Henschenium de iis alicubi fusius egisse; verum quærere supersedeo, cum aliunde satis pateat, optimæ notæ esse, &, nisi multum fallar, Gellonensi, ab Acherio Spicilegii tomo 13 edito, longe purius & præstantius, tametsi careat Breviario Apostolorum, quod in Gellonensi, Martyrologio præmittitur. Educamus hic utriusque textum 1 Julii cum majori Hieronymiano jam descripto, conferendum. Sic habet Richenoviense: Kalend. In Nicomedia, Zoëli. Romæ, Gagi Papæ, Luciæ virginis, Processi, Marini. In Antiochia, Severiani, In monte Hor, depositio Aaron sacerdotis. Augustiduno, Leontii episcopi. Ad oculum rursus patet, Hieronymiana esse omnia, atque ex majori codice excerpta, cui Aaronis depositio, de qua supra diximus, immixta jam erat. Audi modo Gellonense ex editione Acherii. Kalendis Julii. Roma, Gaii, Luciæ, Isici. Alibi Orionis, Crilifi confessoris, Zoëli, Severiani. In monte Or, depositio Aaron sacerdotis. In Persida, Simonis & Judæ Apostoli. Augustoduno, Leonti. Ingolisma, Eparci episcopi. Vides hic Caium Papam confuse positum, Carilefum vero aliis, iisque martyribus, inepte immixtum; additumque in fine Eparchum, de quo & Carilefo codex Richenoviensis non meminit, ut proinde hic, altero luce dignior sit, quod pluribus & continuatis exemplis forte alias demonstrabitur. Ceterum utrumque Martyrologium, tum Richenoviense, tum Gellonense, annum ordiuntur a Natali Domini, contra quam faciant plerique alii infra citandi, qui a Kalendis Januarii principium desumunt.

[30] [Augustanum & Labbeanum cum Gelionem.] Bina alia Hieronymiana apographa habemus, quæ cum citato Gellonensi magis conveniunt, ut facta diligentiori collatione didici. Alterum Papebrochii manu in minori forma ex potiori parte descriptum; vocatur Martyrologium Augustanum sancti Udalrici, postrema parte mutilum, nempe a VI Novembris ad finem anni. Alterum integrum est, Labbei nostri donum, Belgico charactere in folio exaratum. Utrumque incipit a Kalendis Januarii. Ne tædio sim, solum rursus diem 1 Julii in exemplum adducam. Sic habet Augustanum: Kal. Julii. Romæ, Gagi, Luciæ, Isici. Al. [Alibi] Urion, Arileffi conf. Zeli, Severiani. In monte Hor, depositio Aaron sacerdotis. In Perside, Simonis Chananei & Judæ Zelotæ. Aug. Leonti, Eparci episcopi. Fallor, si ulla major inter Gellonensem & hunc Augustanum conformitas reperiri possit, quæ aliis diebus passim & ubique elucet, vocula hinc inde intermixta, corrupta, transposita, aut abbreviata. Nec major est in codice Labbeano discrepantia. Sic item Kalendis Julii legit, turbato nonnihil scriptoris oscitantia nominum ordine: Romæ, Zeli, Severiani, Usicii, Arilesæ. In monte Or, depositio Anton sacerdotis. In Perside, Simonis, Judæ Apl. Augustod. Leonti. In Eclisma, Eparcii episcopi. Gaiæ, Unon, Luciæ. Corrige luxata nomina, & tria ultima loco proprio, post Romæ, repone, exurget idem textus, quem ex Gellonensi & Augustano jam dedimus, neglectis minutiis, quas in antiquis manuscriptis non sæpissime recurrere, adynaton esse norunt, qui in iis perscrutandis vel tantillam operam posuere. Possent hujusmodi codices iis annumerari, quos Acherius cum Gellonensi contulit, lectiones ex iis variantes subjiciens.

[31] [Corbeiense brevius.] Jam dictos duos codices, in nostra Hieronymianorum collectione, præcedit apographum aliud multo brevius, eleganti charactere Gallico, in folio descriptum, cui has notas appositas lego: Martyrologium perantiquum, abhinc saltem annis octingentis exaratum, descriptum ex vetustissimo abbatiæ Corbeiensis, mense Decembri MDCLXI. In fine autem adjecit Papebrochius: Dono adm. R. D. Lucæ Dacerii, ex Ms. Corbeiensi antiquissimo, quod in bibliotheca S. Germani de Pratis ipsi vidimus. Locum in Spicilegio merebatur tam antiquum monumentum, at forte credidit vir eruditissimus, a nobis ex antigrapho cum aliis olim edendum, quod tam ardentibus votis Clar. Castellanum desiderasse, supra monuimus. In eo hic codex a proxime prægressis differt, quod Martyrologii ordinem inchoet ab VIII Kal. Januarii, seu a Domini Salvatoris Nativitate. Textus habet semper brevissimos, & plerumque unica annuntiatione, sæpe unico Sancto circumscriptos, sic tamen, ut appareat ex aliquo Hieronymiano codice omnia fuisse desumpta. Demus iterum diem in exemplum selectum, hic paulo longiori textu præditum: Kal. Julii. Romæ, Gaii Papæ, & natalis sanctorum Luceiæ virginis & Auceiæ regis. In Persida, passio sanctorum Apostolorum Simonis Cananæi & Judæ Zelonis, pro Zelotis. In sequentibus eadem est codicis ratio. Ceterum magna ejus brevitas non impedit, quo minus quandoque propria Corbeiensium interserantur, ut patet ex V Kal. Aug. seu XXVIII Julii, ubi ponitur; Corbeia monasterio, dedicatio basilicæ sancti Petri Apostoli.

[32] Sequuntur Casinensia duo apographa, manu Italica descripta, de quibus in Prologo ad Bedam meminit Papebrochius num. 3. [Casinense primum.] Utinam distinctiorem aliquam explicationem aut ipse aut Henschenius, qui ea transcribi curarunt, adjecissent. Primum altero brevius est, nec purum Hieronymianum dici potest, cum Sanctos inserat aliunde acceptos. Brevitate cum aliis Hieronymianis contractis satis convenit; atque item quod sola Sanctorum & palæstrarum nomina consignet. In exemplo rem totam exhibeo. Sic habet: Kalend. Julii. Octava S. Joannis Baptistæ. Et natale sancti Domitiani abbatis. Prima annuntiatio ex aliquo Hieronymiano interpolato procedit, quale est illud San Gallense, ab Acherio subjunctum Gellonensi: altera manifeste Adoniana est, ut vide in nostra ad Usuardum illo die Observatione. Ad Hieronymiana propius accedit Casinense alterum paulo majus, [Casinense 2 collatum cum Altempsiano.] de quo recte Papebrochius citato proxime num. 3. Fuerunt etiam ecclesiæ, inquit, quibus satis fuit nudus Hieronymiani Martyrologii contextus, ad pauciores Sanctos contractus; & tale Martyrologium alterum Casini reperimus, uti etiam pervetustum, & huic simillimum Romæ in ducis Altempsii celeberrima bibliotheca. Factam utriusque collationem indicant notatæ sedulo vel minimæ variationes manu ipsa Papebrochii. Quantum vero majus hoc Casinense alteri minori praferendum sit, ex solito exemplo licebit statuere. Kal. Julii. Romæ, Cagi Papæ. Et sanctorum Luceiæ virginis & Aceclæ regis, cum aliis octo. Et in monte Hor, depositio Aaron, primi sacerdotis. Vides ubique sphalmata scriptoria, librariorum imperitia commissa; textus autem pro vario amanuensium arbitrio aut magis aut minus extensos. Utrumque incipit a Kalendis Januarii.

[33] Ex codice membranaceo Em. Cardinalis Barberini in forma 4, signato num. 1852, educta sunt apographa bina alia, [Barberinianum parvum.] sed incompleta, quorum alterum descripsit Papebrochius, secundum inchoavit, sed complevit manus eadem, a qua sunt duo laudata Casinensia. Primum a Kalend. Januarii sumpto initio, deficit in II Nonas seu VI Maii. Uniforme non est, nam elogia hinc inde exhibet clausulis sibi propriis, ut V. G. de Genovefa III Jan. Cujus reliquiis honorem debitum impendimus, missales & orationes persolvimus. Januarii X, de Paulo eremita: Nam & apud nos ita habetur, & reliquiæ venerantur. Jan. XVI, de Priscilla: Cujus gloriosum pro Christo agonem, cum patrociniis digne veneramur, officiumque diurnum, ut SS. PP. sanxerunt, persolvimus. Rursus ibi de Furseo: Cujus vita plena virtutibus refulget, & corpus venerabile monasterium per Romana retinet. Die sequenti XVII Januarii, de Sulpitio Bituricensi episcopo: Cujus vitam tenemus, & patrociniis fulcimur. Tales ego elogiorum formulas in nullis hactenus Martyrologiis reperire memini, ut satis pateat, compilatorem hunc proprio genio indulsisse. In reliquis tamen brevior est, magisque stylo Hieronymiano sese accommodat.

[34] Barberinianum secundum longe majus & diffusius est, primis tamen duobus mensibus cum dimidio mutilum, [Barberinianum 2. Vaticanum 1.] cum primum diem integrum signet Idibus Martii. Illustre Martyrologium identidem appellavit Henschenius; quamvis singularem illam prærogativam non magno titulo ei debitam deprehendere potuerim, saltem quo præferatur duobus aliis mox secuturis, nempe codici Hieronymiano Vaticano, [S. Cyriaci.] & alteri codici S. Cyriaci, quo usus est Cardinalis Baronius; non, inquam, video cur his præferatur, nisi quia hinc inde liberius & prolixius, tum Sanctos tum elogia inserit, ut numero sequenti ex Prologo ad Bedam intelligemus. Certe hæc duo posteriora præcellunt, quod stylo Hieronymiano proximiores sint; in hoc autem cum Barbe iniano concordant, quod & ipsa ex eodem Hieronymiano contracta fuerint, subinde vero aucta elogiis nonnullis ex Beda acceptis. Atque his tribus applicanda est, non infundata Papebrochii opinio, num. 11 sui ad Bedam Prologi expressa, qua se persuasum fatetur, in plerisque Romanis basilicis, abrogato Hieronymiani (nempe majoris) Martyrologii usu, & illo, quod Aquileiensi episcopo a Pontifice missum supra monuimus, fortassis non nisi in Laterano, aliisque paucis ecclesiis recepto, ita probatum aliis Bedam fuisse, ut eo convenienter aucto, utendum plures sibi putaverint, usque dum Usuardus visus est ecclesiasticis usibus accommodatior. Nempe hæc apographa ad Bedam retulere Henschenius & Papebrochius, quoniam elogia ejus Hieronymianis annuntiationibus immixta repererunt. Nec prætermittenda sunt, quæ in rem nostram, nempe ad trium præfatorum codicum distinctionem sequenti proxime numero 12 suggerit laudatus Papebrochius. Ita pergit:

[35] Sunt autem tria hæc, Hieronymiana apographa Bedæ elogiis farta; primum ecclesiæ sancti Petri in Vaticano, quod hactenus in archivio ibidem servatum, indidem transcribi fecimus. Alterum monasterii S. Cyriaci in Thermis, quod unice commendavit adhibuitque Baronius in recensendo digerendoque Romano Martyrologio, quodquoe ex Vallicellana Patrum Oratorii bibliotheca acceptum, pridem ad nos misit, studiorum nostrorum æstimator fautorque sincerissimus S. R. E. Cardinalis Petrus Aloysins Caraffa. Tertium ex Eminentissimi Francisci Cardinalis Barberini in structissima a codicibus manuscriptis bibliotheca accepimus, acephalum illud quidem usque ad Idus Martias, & quantum ex translatione sancti Benedicti, IV Idus Septembris inscripta, aliisque indiciis colligere licuit, ex aliquo Benedictino in Gallia monasterio Romam advectum: sed optimæ fidei, neque ita temere mendoseque aut parce, ut priora duo, sed fidelius, prolixiusque suppletum, partim ex Hieronymiano Martyrologio, partim ex propriis diœceseon Gallicanarum Fastis. Ita Papebrochius in ordine ad Bedam, codicem hunc effert, in quo tamen advertere potuit recentiora alia adjectitia esse, ut est Assumptio B. M. V, ejusdem vigilia, octava, atque hinc inde alia, quæ nec Hieronymum nec Bedam sapiunt. Demus jam præfatorum trium codicum ex præsignato die specimina.

[36] Ut a postremo, Barberiniano illo, incipiam, sic legit; Kal. Julias. Romæ, natale sanctarum Luciæ virginis, & Ancenæ reginæ cum aliis XXI. Anisolæ monasterio, depositio sancti Carilephi presbyteri. In monte Or, depositio Aaron sacerdotis. In Mesopotamia, Zeli cum aliis sex. Orionis cum aliis IX, & aliorum ducentorum septuaginta quatuor. Augustoduno, depositio Leontii episcopi, & sancti Quintiani. Satis patet indiculi hujus corruptela, aliquorum nonnulla mutatio, nec non satis liberalis interpolatio, quibus caret, purius Hieronymiaianum referens codex Vaticanus, dum sic laterculum suum format: Kal. Julii. Romæ, Gai Papæ. Sanctorum Luci virginis & Accegæ regis, cum aliis octo. Et in monte Hor, depositio Aaron sacerdotis primi. Ejusdem plane tenoris, imo nonnihil castigatior est codex S. Cyriaci, sic legens: Kal. Julii. Romæ, Gagi Papæ, & sanctorum Luceiæ. virg. & Acceiæ regis, cum aliis octo. Et in monte Hor, depositio Aaron, sacerdoti primi. Non magna perspicacia opus, ut clare deprehendatur major duorum postremorum codicum inter se & cum Hieronymiano, quam cum Barberiniano uniformitas, quamvis ad Henschenii & Papebrochii intentum satis esset, quod postremum, Bedæ elogia fortasse purius referret.

[37] [Reg. Sueciæ olim S. Columbæ apud Senones.] Cum tribus superioribus Barberiniano, Vaticano & S. Cyriaci, citato Prologi num. 12, laudat Papebrochius vetustissimum præclarumque reginæ Sueciæ manuscriptum, quod quanti fecerit vir eruditissimus Lucas Holstenius, declarant ipsius ad Romanum Martyrologium Animadversa, hinc fere accepta, & post illius mortem typis vulgata. In hoc ….. etiam Bedam agnovimus, inquit Papebrochius, sed elogiis sæpe contractioribus. Quidquid sit de Bedæ elogiis, omnino fatendum est, Martyrologium hoc, quod olim fuit S. Columbæ apud Senones; fatendum, inquam, inter illustriora Hieronymiani Martyrologii contracta apographa merito recenseri posse. Habe hic ejus textum. Kal. Julii. In Nicomedia, natale sancti Zoïli. Romæ, depositio Gagi Papæ. In monte Hor, depositio Aaron sacerdotis. Augustiduno, depositio Leontii episcopi. Confer cum præcedentibus, & per te statues, nihil propius ad Hieronymiana accedere. Hoc dolemus, nonnisi mutilum repertum fuisse, utpote in quo desint omnia post VII Idus, seu VII diem Septembris. Nonnulla de hoc, & de S. Cyriaci Martyrologio, valde confuse lectorem edocuit Castellanus, ad primum Bimestre, Januarium nempe & Februarium Martyrologii sui, cum eruditissimis notis editi, pagg. 26, 27 & 28, de quibus a me amice monitus, correctionem sinceram pollicitus est, prolixissimis litteris gratiarumque plenissimis, datis IX Januarii MDCCIX. Cum vero hæc omnia, proximo ejus Bimestri, forte brevi edendo, corrigenda sperem, iis sigillatim enumerandis hic supersedeo.

[38] [Codd. a Castellano male Hier. adscripti.] At non ita prætermittere licet nonnullas alias clarissimi viri hallucinationes, quibus codices aliquos Hieronymianorum classi perperam inserit. Has eo animo hic expono, quo ipse, humanissimas & cordatissimas gratias referens, easdem sibi exhibitas accepit. Itaque citatæ præmonitionis ad primum suum Bimestre pag. 17, Hieronymianis brevioribus annumerat 1^o Marchianense in Flandria; 2^o Lætiense in Hannonia; 3^o S. Lamberti & S. Laurentii Leodiensia; 4^o S. Martini Tornacense; 5^o S. Gudilæ Bruxellense; quorum nullum ad Hieronymianorum ordinem pertinet. Ut a postremo incipiam, est illud ab Hieronymianis tam remotum, quam sint Ado ipse & Usuardus, ut cap. 3 ex Usuardinorum serie manifeste constabit. Tornacense sancti Martini satis convenit cum Lætiensi, ut olim observavit Bollandus Præfationis generalis pag. XLIX, utrumque conferens cum Mss. Antverpiensi & Leodiensi S. Lamberti, ex quibus conjici potest, quantum ab Hieronymianis deflectant. Priora duo, nempe Lætiense & Tornacense, ad Bedam relata sunt: Lambertinum Adonianis ferme adscriptum: Antverpiense, quod nos infra majus vocabimus, ad Usuardina plane trahendum est. Laurentianum Leodiense abest ab Hieronymianis longissime, est enim codex crassus & amplus, Adonem ipsum ferme superans. Quid demum velit per Hieronymianum Marchianense, plane me latet; de fragmentis Usuardinis, ex eo cœnobio acceptis, agemus suo loco, ubi etiam Centulensem codicem, Bedæ nomine falso prætitulatum, & a Bollando pag. XLVIII inter Bedæ Martyrologia computatum, veræ suæ classi restituemus. Sed codices alios Hieronymianos, aut eis saltem alicunde affines percurramus.

[39] [Sancti Maximini parvum.] Apographum habemus valde contractum, cui pars Breviculi Apostolorum præfigitur, manu R. P. Alexandri Wiltheim, operis olim nostri studiosissimi, ex Ms. Trevirensi S. Maximini descriptum, & ab eodem Patre Luxemburgo ad Bollandum transmissum, in quo præ reliquis diebus, copiosus est 1 Julii, ubi sic legit: Kal. Julii. In monte Or, depositio Aaron. Passio sanctorum Apostolorum Simonis Cananei & Judas Zelotis. Remis civitate, depositio sancti Teuderici presbyteri. Hoc ultimum Remos plane redolet, & Remensem provinciam late olim diffusam: & similia exempla, vel levi oculo, ibidme, locis non longe remotis, occurrere observo; ut Idibus Junii: Remis civitate, super fluvio Vetula, dedicat. sce Genufefa virg. Et XI Kal. Septembris: Remis civitate, nat. SS. Thimotei & Apolinaris. Jungo hic Martyrologium manu Italica transumptum ex tomo 21 bibliothecæ Vallicellanæ PP. Oratorii Romæ, [Vallicellanum.] de cujus ætate nil licet statuere. Auctor stylum Hieronymianum brevitate sua sequitur, sed aliunde plures Sanctos contulit, ut sunt Prophetæ veteris Testamenti, quos ex Romano parvo, aut ex Adone, aut forte ex Usuardo desumpsit. Ex Gallia Romam advectum censuit Papebrochius, opinor quia in eo reperit. V Idus seu XI Julii, translationem S. Benedicti, & XI Kal. Augusti, seu XXII Julii: Monasterio Fontinella, depositio S Guandresili [pro Wandregisili] confessoris. Adjiciamus hic in solitum specimen, primum sæpe nominati mensis diem. Kal. Julii. In monte Hor, depositio Aaron, sacerdotis primi. In territorio Lugdunensi, depositio Domitiani abbatis.

[40] Post hoc sequitur Martyrologium, quod nostri vocant Treverense sancti Martini, scriptum manu Belgica, [Treverense S. Martini.] immixtis rubricis, quæ modo oculorum aciem ferme effugiunt. De hoc recte observavit Papebrochius, ex variis collectum esse, ejusque compilatorem præ oculis Bedam habuisse; nec invenio cui melius quadrent verba in Prologo num. 14 relata: Ita Bedæ quoque Martyrologio usus est pro Treverensi ecclesia, quisquis illi Sanctorum Fastos, quorum habemus exemplar Ms. composuit. Facillime equidem credidero, plane ad usum ecclesiæ alicujus aut Trevirensis aut etiam Belgicæ primitus concinnatum fuisse, cum in ipso principio IV Januarii occurrat: Gandavi, Pharahildis virginis. Ut ex uno mense verosimillimam facias conjecturam; habes X Julii. Amelbergæ virginis. XIV, Marchelmi, consocii sancti Libuini. XVI, Minulphi & Gundulfi. XXII, In Blandinio, Wandregisili abbatis. Ut alios taceam, non multum remotos; est VII Julii, Willibaldi. VIII, Kyliani. XIII, Mildradæ. XIV Plechelmi. XXIII Liborii in Paderborn. XXV, Clodesindæ &c. De cetero brevitatem Hieronymianam passim sectatur, eoque potissimum titulo, ad eorum classem reductum est. Siqua elogia ex Beda aut aliunde intercurrant, ea paucis circumscripta sunt. Cum Vallicellano convenit in referendis Prophetis veteris Testamenti. Ex 1 Julii, nullum satis certum indicium eruitur. Sic habet: Kal. Julii. Romæ, Gaii Papæ & martyris, & Luciæ, Fidei, Karitatis virginis, & Sophiæ, matris earum

[41] Nullum fere in tota nostra Hieronymianorum collectione characteristicis suis magis distinctum est, [Coloniense S. Mariæ ad Gradus.] quam illud quod vocamus Coloniense S. Mariæ ad Gradus; a P. Joanne Gamansio, in Actis nostris percelebri, ad Bollandum missum anno MDCXXXVIII ex apographo P. Marci Cartusiani Coloniensis, qui propria manu hanc notationem apposuit: Martyrologium perquam antiquum, quod ad Gradus Mariæ Coloniæ reservatur, incerto auctore, in quo plurima habentur, quæ in Usuardo desiderantur. Recte observat P. Marcus, sed addere potuit, plurima in hoc Martyrologio desiderari, quæ apud Usuardum & alios leguntur. Annuntiationum norma plane est Hieronymiana, solis locorum & Sanctorum nominibus expressis, nisi quod rarissime, aut de tormentis perpessis, aut de sepultura cursim fiat mentio. Sic loquitur Kal. Julii. Romæ, nat. S. Gaii Papæ, & S. Carilefi presbyteri, & S. Monegundis virginis. Viennæ, sancti Martini episcopi. Domitiani abb: Liquet Sanctos aliquos Hieronymianis superadditos. Nonnullos vero populares aut vicinos adjectos, collige ex IV Julii, ubi ponit: Woltharici episcopi, a titulo sancti aut beati abstinens. VII Julii habetur: In Bingia, natale sancti Goaris confessoris. VIII, Kiliani &c. XVIII, Translatio sancti Arnulfi Metensis. XXIII, Liborii episcopi. Apographum imperfectum est, deficiens IX Octobris, quo die Dionysium cum sociis apud Parisios consignat. Martyrologii hujus compilator Romanum parvum nec consuluisse, nec descripsisse ullo pacto videtur.

[42] Ultimum locum in nostro codice occupat apographum, manu Belgica scriptum, antiquissimi Ecclesiæ Romano-Gallicæ Martyrologii, [Romano-Gallicum.] quod supra laudatus Acherius cum Majoribus nostris communicavit MDCLXIII. De hoc & proxime superiori Martyrologio, sic in Prologo ad Bedam num. 3 Papebrochius scriptum reliquit: Quod idem (loquitur de Romano parvo Rosweydi) modice auctum, cum nobis ex antiquissimis membranis transcriptum communicaret Lucas Dacherius, Romano-Gallicum intitulaverat: olim autem etiam Coloniæ in ecclesia sanctæ Mariæ ad Gradus legi solitum, probari potest, per illius ecgraphum, inde transmissum a Joanne Gamansio nostro, ex alicujus Carthusiani schedis: nisi potius nova hæc dici compilatio debeat, ex priori illo & alio posteriori. Ita Papebrochius nondum satis examinata Martyrologiorum stirpe, progenie, natura & singulorum proprietatibus. Admitto cum venerando Magistro meo, utrumque illud Martyrologium & S. Mariæ ad Gradus, & Romano-Gallicum meras compilationes esse, at falli mihi videtur, dum ipsa cum Romano parvo componit, aut hæc ex illo conflata existimat. Habet profecto Romanum parvum characteres suos proprios, quibus & a proxime citato, & ab hoc Acheriano planissime discernatur.

[43] Unum est, in quo tenuem aliquam similitudinem inter Romano-Gallicum & Romanum parvum advertas; quod in illo etiam inveniantur Prophetæ veteris Testamenti, nempe ex Adone vel Usuardo, cum reliquis plerumque accepti. At quam procul in ceteris distet, inde collige, quod Acherianum diebus ferme singulis auctius sit. Rursus, Romani parvi phrasis, quandoque uberior; Romano-Gallici semper ad Hieronymianorum normam contracta. En exemplum in 1 Julii. Romanum parvum eo die, unico articulo textum concludit: In monte Hor, Aaron sacerdotis primi in Lege. Confer modo Romano-Gallicum: Kal. Julii. Romæ, in monte Hor, depositio Aaron sacerdotis primi. Item sanctæ Monegundis virginis. Lugduni, Domitiani abbatis. Supplendum videtur post Romæ, Gaii Papæ. Quæ hic obsecro inter utrumque affinitas? In hoc multiplex, in altero est annuntiatio unica. Si, quid sentiam, aperire liceat; non multum verebor asserere, tum hoc Romano-Gallicum, tum superius S. Mariæ ad Gradus, Adonis vel Usuardi ex magna parte compendia esse, pro vario compilatorum brevitati studentium gustu concinnata. Proinde rogatos hic velim Romani parvi impugnatores, quos sequenti capite conveniam, ut qui tam confidenter ex insigni illo & vetustissimo Martyrologio Adonis Kalendarium faciunt; hisce aut similibus potius occupentur, ad quæ compendiorum aut extractorum Adonianorum characteristicas convenientius transferri posse existimamus.

[44] [Aquisgranense & alia] His omnibus, saltem pro aliqua parte annumerari etiam possent codices alii, quibus in edendo Beda usi sunt Henschenius & Papebrochius; ex quorum recensione observo, ad Hieronymianorum stylum satis accedere Martyrologium Aquisgranense, ad usum illius ecclesiæ collectum, quemadmodum supra de Trevirensi sancti Martini diximus. Profero rursus diem primum. Julii: Romæ, depositio Gai episcopi, & sanctarum virginum Fidei, Spei & Charitatis. Nova hinc inde inseruntur, ut IV Julii: Nativitas sancti Hodelrici episcopi & confessoris. Idem forte est, quem Coloniense supra, vocavit Woltharici. VII Julii est Willebaldi. VIII Kiliani & sociorum. XIII Henrici imperatoris. XV Gondulfi & Monulfi. XVI Dedicatio S. Mariæ Aquisgrani. XXVII Translatio sancti Caroli. Et hujusmodi alia quæ prætereo. Demum annumerari etiam poterit alter codex basilicæ sancti Petri Romæ, [S. Petri, seu alterum Vaticanum.] inter Bedæ apographa itidem repositus, quamvis videatur arbitrarie collectus, & contractus, ut patebit ex 1 die Julii, quo textum sic format: In monte Hor, depositio Aaron sacerdotis primi. In territorio Lugdunensi, depositio Domiciani abbatis. Et sancti Quinciani martyris. Idem forte dici poterit de reliquis codicibus inter Bedæ Auctaria citatis. Sed de omnibus his manuscriptis nostris ad Hieronymiana seu integre, seu ex parte spectantibus satis dictum sit, eo solo intuitu, ut qui Sanctorum Actis & commentariis nostris legendis delectantur, facilius perspiciant, quæ & qualia sint Martyrologia, ex quibus Sanctorum ipsorum nomina extracta fuerint.

ARTICULUS II.
De Bedæ & Flori Martyrologiis novæ conjecturæ.

[Martyrologium Bedæ non est,] De his Martyrologis, seu eorum duobus, seu potius uno utriusque Martyrologio, eatenus hic agendum est, quatenus Beda cum Adone atque adeo cum Usuardo, non minima generis conjunctione connectitur; ut pateat ordo, series & quodammodo genealogia, quam supra dicebamus ex Hieronymianis, Beda & Romano parvo, ad alios magis vel minus propinque descendere. Præmittenda sunt Bedæ ipsius verba in fine Epitomes, quibus testatur, se scripsisse Martyrologium de nataliciis Sanctorum diebus, in quo omnes, quos invenire potuit, non solum, qua die; verum etiam, quo genere certaminis, vel sub quo judice mundum vicerint, diligenter adnotare studuit. Hoc Bedæ Martyrologium Præfatio Bollandi & Prologus Papebrochii ita depinxere, ita de Floro ab utroque disputatum, ita post ipsos alii varia ad ipsos pectantia expedivere, ut in eadem hac tela retexenda operam perdere videri possem, nisi assidua & horum & aliorum Martyrologiorum collatione, nonnulla occurrissent, quæ ipso assentiente & probante vivo adhuc Magistro meo Papebrochio, eruditorum judicia non defugiant. Bedæ ætas hodie receptissima est; lucem sortitus anno DCLXXIII, ad usque annum DCCXXXV vitam protraxit. Flori item characteres adeo verosimiliter stabilitos existimo, ut nihil magnopere dubii videam, quin floruerit Lugduni, & Martyrologium suum, magis nominatum, quam notum; scripserit circa annum DCCCXXX.

[46] [quod Plantinus edidit.] Non erit abs re, lectorem eruditum, tametsi forte jam probe instructum, hic denuo præmonere, Martyrologium, præfixo Bedæ nomine a Christophoro Plantino vulgatum anno MDLXIV, nullo pacto a Beda, sed a nescio quo, ex Adone aliisque compilatum fuisse, tam esse evidens, quam quod evidentissimum, atque hoc tempore indubitatum, cum jam passim non alio nomine veniat, quam Bedæ spurii aut supposititii. Ego, vitandæ odiosæ vocis gratia, Plantinianum Bedam simplicius appellare malui. Illustrior est & ab orbe universo, præsertim a litteratis cum plausu accepta, recentior & longe accuratior editio altera, anno MDCLXVIII ante tomum II Martii ab Henschenio & Papebrochio procurata, qua genuinum Bedæ textum ab Flori auctariis diligentissime expurgatum atque distinctum, se tradidisse non dubitarunt Fuitque id adeo ab annis jam ferme quinquaginta tam incunctanter, tam universaliter ab omnibus admissum, ut qui solide contradicere aut vellet aut posset, hactenus, quod sciam, nemo repertus sit. Solam Sanctorum omnium festivitatem, ut addititiam, expungendam aliqui censuere.

[47] [Melior editio Papebrochii] Non potui non Magistrorum meorum consummatæ in his rebus experientiæ & doctissimorum aliorum virorum suffragiis meum adjicere, atque adeo in tota hac Usuardi recensione, ita Bedam & Florum appellare, quemadmodum ab ipsis editi, divisi & discreti sunt. Nihilominus jam in terendis Martyrologiis satis diu versatus, symbolam & ego aliquam huc affero, quæ licet Papebrochiani operis fundamenta quadamtenus suffodiat, ut est veritatis amator candidissimus, voluit ipse argumenta proponerem, quæ ad rem, necdum plane elucidatam, ulterius discutiendam explanandamque conferrent. Ad Florum spectat tota disquisitio, cujus Martyrologium quantumcumque & qualecumque, vere negotium in tenebris mihi semper visum est, & quamquam Majorum placitis, auctoritate ductus acquiescerem, ex quo illustrandorum Actorum suscepi provinciam, numquam induci potui, ut verum ipsum & genuinum Flori opus ab Henschenio repertum, a Papebrochio vulgatum certo crederem.

[48] Binæ sunt circa Flori Martyrologium capitales difficultates, quas nec Papebrochius, nec quisquam alius, [sed Bedam & Florum] aut satis hactenus vidit, aut sicut oportebat dissolvit, quasque nos hic ad duas quæstiones reducimus. Prima: Quænam ea demum aut sint aut vere dici possint, quibus Martyrologium in labore Domni Bedæ compositum, Flori studio, ut loquitur Ado, accreverit, quæque sanctus ille Viennensis episcopus, in Martyrologio adornando, se habuisse profitetur. Quod est quærere, quid sint latiora illa & toties decantata latiora Flori ad Bedam vestigia. Altera: Quid sit ejusdem Flori liber secundus, quo, præter latiora vestigia, se usum esse tam diserte asserit Usuardus. Hanc postremam alicubi, si recte memini, attigit Castellanus, feliciter divinans, secundum Flori librum, nihil aliud esse posse, quam ipsum purum putum Adonis Martyrologium, ut præfationis hujus tertio capite copiosius demonstrare conabimur; unde corrigendum erit inveteratum præjudicium, toties a Majoribus nostris, toties ab aliis post ipsos inculcatum, necdum scilicet reperta esse secunda Flori auctaria, vel alio nomine, secundum Flori ad Bedam librum, seu additamentum. Huc igitur proprie & unice spectat sola prior difficultas, de primo eoque vero opere, quod Flori studio in Bedæ labore accrevisse novimus.

[49] Sed erit, qui eam a Papebrochio abunde dissolutam continuo existimet, distinctus illis Flori elogiis, [non satis feliciter] quæ a Bedæ textibus tam accurate remota & sejuncta sunt. Iterum sincere repeto, me Majorum opus vehementer suspicere, ac sæpe admiratum esse tam fortunatum eorum inventum, dum, ut supra dicebam, ex tam variis codicibus, tum Bedam ipsum tamquam genuinum, tum Flori additiones tam solerter a Bedæ verbis & stylo discreverint. Verum perstat molestia mihi suborta ex perpetua collatione Bedæ, ab Henschenio & Papebrochio editi, cum Rabano, Adone ac Usuardo. In hoc situs est cardo rei, quod Ado in præfatione sua affirmet, eo se Bedæ Martyrologio usum, quod Flori venerabilis studio in labore Domni Bedæ accreverat, unde certissime dicendum est, Adonem ipsius Flori, quem de facie novisse potuit, completum & integrum opus habuisse, quod ex Romano parvo & aliunde supplere aggrediebatur, adeo ut non solum primum illud & valde imperfectum Bedæ Martyrologium habuerit, sed simul omnia, quæ tum a Floro, tum a Beda composita, in unum quodammodo corpus coaluerant, quorum proinde Sanctos, verba & elogia in novum suum Martyrologium indistincte retulerit, aut saltem referre potuerit.

[50] Clarissima in rem nostram sunt ipsiusmet Adonis verba, quibus in præfatione testatur, se imperio ac jussione sanctorum virorum Martyrologium compilasse, [inter se distinxit;] ut supplerentur dies, qui absque nominibus Martyrum in Martyrologio (quod venerabilis Flori studio in labore Domni Bedæ accreverat) tantum notati erant. Cæcus sit oportet, qui hic non videat, sic Bedæ Martyrologium ab Adone depingi, ut in eo simul conjuncta, simul conserta fuerint, quæcumque Flori studio in Martyrologio Bedæ aucta & amplificata fuerant. Jam vero nihil est manifestius, quam quod Ado Bedæ vestigia constantissime premat, ejus Sanctos passim adsciscat, elogia ferme omnia, quoad rei substantiam, nonnumquam verbatim describat, idque tam clare, tam expresse, ut Bedam in Adone perspicue agnoscas. Si ergo Viennensis episcopus illum Bedæ laborem præ oculis habuit, qui studio Flori accreverat, evidenter consequitur, elogia etiam illa descripsisse, quæ studio Flori, labori Bedæ adjecta fuerant. Atqui tamen toto illo Adonis, quantumvis diffuso Martyrologio, nullum prorsus elogium reperitur ex iis, quæ in editione nostra Floro adscribuntur: hinc igitur concludi potest, Florum a Majoribus nostris vulgatum, non esse genuinum Florum, non esse, inquam, opus illud, quod studio Flori in labore Bedæ accreverat, adeoque aut nihil scripsisse Florum, aut siquid scripsit, alibi investigandum.

[51] Argumentum non minus urgens desumitur ex Martyrologio Usuardi, quod ex Adone quidem contractum scimus, [eum utriusque] sed ita ut variis locis nonnulla elogia ex Beda descripserit, unde pateat Bedæ Martyrologium habuisse, non ut primum a Beda compositum, sed ut a Floro auctum fuerat, cujus rei luculentissimum testimonium præbet Usuardus ipse, sic in præfatione sua disserens de vetustioribus Martyrologiis, quæ ad suum concinnandum viam præmonstraverant. Venerabilium Hieronymi scilicet ac Bedæ presbyterorum piis, quamvis succinctis, super hoc provocabar descriptis. Quorum prior brevitati studens, alter vero quamplures Kalendarum dies intactos relinquens, multa inveniuntur hujus operis præteriisse necessaria; quos tamen secutus, censui & Flori memorabilis viri latiora jam in eo ipso negotio sequi vestigia, præsertim in secundo ejusdem libro. De hoc secundo libro dixi, in hac præfatione agendum capite tertio. Ad præsens argumentum satis est, ex hoc loco luce meridiana clarius patescere, Flori memorabilis viri latiora jam in eo ipso negotio vestigia, seu Domni Bedæ laborem, qui studio Flori accreverat, verbo, ipsissimum Bedæ Martyrologium, a Floro in latiorem formam deductum, certissime secutum esse Usuardum.

[52] Age vero, totum Usuardi Martyrologium a capite ad calcem evolve & excute, viceris, si vel unicum elogium repereris ex iis omnibus quæ in editione Papebrochiana Floro tribuuntur, [idem videatur Martyrologium.] aut saltem vere illi quomodocumque tribui possunt. Scio equidem, unum aut alterum non absimile esse, sed illud probavimus, a Flori istius artifice ex Usuardo descriptum, ac ipsius Usuardi stylo, verbisque conceptum esse. En nodum, cui solvendo viam hactenus rectam & securam non reperi, nisi elogia omnia, a Majoribus nostris Floro adscripta, ei omnino abjudicentur. Rursus, ut certum suppono, Rabanum, perpetuum Bedæ descriptorem, tali Martyrologii Bedæ exemplari usum, quod & ipsum per Flori manus transierit; atqui nec toto illo Rabaniani Martyrologii decursu, talis Florus usquam occurrit, qualem Henschenius & Papebrochius edidere; est igitur aut nullus Florus, aut aliunde eruenda sunt ea, quibus Bedæ opus amplificavit. Hanc difficultatem a nullo hactenus observatam memini; nequidem a Bollando aut Henschenio, sedulis Martyrologiorum evolutoribus, nec a Papebrochio, præcipuo Bedanæ editionis concinnatore. Nodum scrutando & ruminando pridem deprehenderam, sed cuneus deerat, per avia & devia, diu multumque quæsitus: an repertus sit, ex sequentibus poterit conjectari.

[53] [Flori studio] Ex citatis supra ipsius Bedæ verbis, a Bollando, Papebrochio & aliis passim referri solitis, indubitatum est, Martyrologium aliquod a venerabili & sancto scriptore compositum, nec minus certum, valde incompletum fuisse: Certum præterea, a nullo hactenus primigenia phrasi, de qua omnino constet, editum fuisse. Nostra editio ad veritatem proxime quidem accedit, sed cum festum Sanctorum omnium annuntiet, pro universali Ecclesia tempore Bedæ necdum institutum, ex unico eo indicio, ut cetera taceam, colligimus, purum plane & integrum dici non posse. Jam vero, aliunde ex Adone patentissime docemur, ipsissimum Bedæ Martyrologium Flori studio accrevisse, nusquam autem traditum est, peculiare opus (secundum librum alio remisimus) a Floro fuisse compositum, quod Bedæ superaddiderit, vel singulari modo, stylo & ordine ab eo sejunxerit aut discreverit. Subiit itaque cogitare, non infundatam conjecturam fore, siquis opinaretur, totum Bedæ Martyrologium, vel potius Martyrologii ejus elementa ita in Flori opus transfusa, ita utriusque conamina, in unum idemque opus conflata, ut frustra laboraverint Henschenius & Papebrochius, quo Flori stylum a phrasi Bedæ, quo Flori, inquam auctaria a propriis Bedæ textibus segregarent.

[54] [in labore Bedæ suppletum.] Mihi certe longe probabilius, imo plusquam verisimile est, Florum ita locutionem suam Bedæ sermoni attemperasse, ut nulla satis aut industria aut solertia distingui possint. Quod qui acciderit, hac una ratione tibi facillime persuaseris. Qui Bedæ Martyrologium norunt, utique ignorare prorsus nequeunt, aut modo simplicissimo Sanctos illic commemorari, aut longuiscula quandoque eorumdem Sanctorum elogia referri. Quid Floro fuit facilius, quam hujusmodi rationem scribendi imitari? Beda in Anglia ex Actis vel passionibus Martyrum partem hinc inde aliquam decerpserat, quam nos brevem panegyrim, elogium, laudationem aut encomium appellare consuevimus. Eamdem methodum secutus in Gallia Florus, ut erat antiquis monumentis, teste Wandelberto, satis instructus, alias passiones, alia Acta consuluit, alios proinde Sanctos reperit, quos & ipse paribus omnino elogiis exornaret; servatis item præfatarum passionum veris vel dubiis narrationibus, earumque compendiis adoptatis. Ut paucis rem totam complectar, sic Bedæ laborem & Flori studium inter se coaluisse existimo, ut nec modo, nec ordine, nec stylo unius commemorationes ab alterius commemorationibus, vel ab ipso Adone dignosci aut disjungi potuerint, unicumque proinde nuncupaverit Bedæ Martyrologium, quod Flori studio accreverat.

[55] [Quæ Bedæ propria sunt] Hoc pede recte fixo, alia via sternenda fuit ad indagandum, quantum operæ Beda, quantum Florus in colligendo Martyrologio posuerint: cumque aliunde notissimum scirem, Bedæ nomine inscriptum esse Martyrologium aliquod metricum, seu carmine hexametro conscriptum; non Wandelbertinum illud, ut aliqui falso sibi induxerunt in animum, quod totius anni Kalendas decurrit: sed longe brevius, multos etiam Kalendarum dies intactos relinquens; putavi ex ipsius cum prosaico a nobis edito, collatione, forte aliquid luminis accessurum, unde non inverosimiliter, Bedæ Sanctorum compilatio a Flori accretionibus commode dividi & separari posset. Atque eccum, metricum illud opportune mihi suppeditavit Acherii Spicilegium tomo 10 a pag. 126, quo in præfatione pag. 14, editor indicat, exscriptum esse a Mabilione ex cœnobii sancti Remigii Remensis apographo, exarato manu Bertigarii monachi, Ebbone archiepiscopo, præfereque Bedæ nomen ac titulum, uti nos, inquit, in textu exhibemus. Pergit pluribus ostendere, nihil esse, quo minus Bedæ vere adscribatur metricum hoc Martyrologium, tametsi in citato supra testimonio, de solo prosaico sermonem instituere videatur, neque in indice operum suorum, metricum istud Martyrologium recenseat. Id enim mirum videri non debet, cum ex ipso opere constet, sub finem vitæ compositum fuisse, utpote cum in eo, mense Aprili, etiam Wilfridus junior commemoretur, cui anno DCCXXXII vita functo, tribus solum annis Beda supervixerit Hæc ferme Acherii sententia: quæ si vera est, ac vere Beda postremis vitæ annis Martyrologum suum qualecumque ex soluta oratione ad ligatam transtulerit, ac forte Sanctis recentioribus modice auxerit; inveni ubi pedem alterum figam, & nisi vehementer fallor, ea, qua in hisce fieri potest verisimilitudine, laborem Flori a primis Bedæ lineamentis distinguere valeam. Jam nunc fortasse mentem meam perceperis.

[56] [ex ejus Martyrol. metrico] Ea est, ut composito inter se utroque Bedæ Martyrologio, prosaico, nempe, ut ab Henschenio & Papebrochio editum est, cum metrico Acheriano; illos omnes Sanctos & Sanctorum elogia Bedæ tribuam, quorum in metrico ipse meminerit; cetera omnia Floro relinquam. Ut exemplo res pateat, primum mensem accipio, qui mihi Bedam nostrum aperienti occurrit, nempe Augustum, & cum eodem confero versus ex metrico ejusdem mensis, qui ita apud Acherium repræsentatur:

Machabei Augusti coronatur mensis in orta:
Sanctumque & Xystum octavis tenet Idibus almum.
Bis binis victor superat Laurentius hostes.
Sancta Dei Genitrix senas ter constat adire
Angelicos vectæ inter cœtus Virgo Kalendas.
Inde Timotheus undecimam tenet ordine digno;
Atque simul martyr sortitur Symphorianus.
Octonas sanctus sortitur Bartholomæus.
Bis binis passus colitur Baptista Johannes.

Hic Sanctos octo numeras, quos in nostra hypothesi vere a Beda signatos dicendum erit. Sunt autem in Beda nostro notati eo mense Sancti, seu potius annuntiationes octo & viginti; erit ergo necesse hinc consequi, ut commemorationes circiter viginti, mense Augusto, Bedæ a Floro superadditas fuisse fateamur.

[57] In alia hic versamur hypothesi; videlicet, vere ad Bedæ Martyrologium, quod Flori studio accrevit, [quantumvis brevi,] pertinere omnia, quæ Henschenius & Papebrochius tamquam ad genuinos Bedæ textus spectantia, retulerunt. Alia prorsus eaque scrupulosior quæstio moveretur, utrum Bedæ & Flori opus subinde interpolatum aut decurtatum non fuerit? Verum hæc ad argumentum, quod hic tractamus, peregrina sunt. Aut purum, aut puro proximum esse nostrum Bedæ Martyrologium, idemque prorsus quo se usum fatetur Ado, præter Prologi Papebrochiani rationes, satis manifeste probat Ado ipse, dum totum illud Martyrologium, in suum transtulit. Totum dico a potissima & præcipua parte; nam siquis Bedam nostrum cum Rabano & Adone conferat, nonnulla hinc inde recurrent, quibus ad exactiorem formam Beda noster redigi facile queat. At enim non video tam scrupulose excutiendum Bedam, licet fortasse minutiis nonnullis auctum, dum tam confidenter Hieronymiana dicimus, quæ ad Hieronymum nullatenus spectare posse, apud omnes in confesso est.

[58] Frustra etiam oppones, futurum eo pacto, ut potior pars celeberrimi Martyrologii, a Majoribus nostris cum tanta laude Bedæ vindicati, [educi posse videntur.] mensibus singulis Bedæ abjudicetur. Etenim cum hactenus non minus fere dubium fuerit, quid ex Bedæ Martyrologio Bedæ proprium sit, quam ex Hieronymianis Hieronymi, seu illius qui primo Hieronymianum Martyrologium designavit, non exiguum certe operæ pretium fecero, si purum ipsum Bedæ opus, quantulumcumque demum, auctori suo non infundatis argumentis restituam, ceteris Floro aut aliis interpolatoribus derelictis. Equidem post longam & diligentissimam operam, quanta potui cura & studio adhibitam, nihil huc usque reperi, quod ad omnimodam verisimilitudinem propius accedat. Atque has nostras rationes, seu mavis conjecturas, eruditorum censuris & judiciis tantisper proponere non formidamus, si forte clarioris lucis aliquid aliunde affulgeat, quo tandem tutius, securius & certius, ipsius Bedæ purus & genuinus fons ab influentibus & adscititiis rivulis expurgetur.

[59] Interim vero monendus hic iterum lector, me tota ferme Usuardini Martyrologii recensione, sic semper Bedam & Florum citasse, [Quis Florus editus?] prout ab Henschenio & Papebrochio distinctis typis vulgati sunt, quemadmodum Hieronymiana apographa seu codices Hieronymianos appello, quos Florentinius & Acherius edidere, aut apud nos manuscripti exstant, tametsi alii aliis auctiores sint, vel magis aut minus interpolati. Si quæras, cui adscribenda sint elogia, in nostra editione Floro attributa? sincere fatebor, id me prorsus ignorare. Ceterum, cum hic in conjecturali scientia versemur, quid vetat, probabilissime asserere, singulos codicum, ex quibus accepta sunt, compilatores, Bedam & Florum imitatos, pro suo quemque ingenio addidisse, quæ ex passionalibus aut aliunde decerpta, textibus suis apte convenire censebant. Id certe admittendum in codicibus Usuardinis, in quos tanta interpolatorum libertas grassata est, ut auctaria & additamenta, si omnia conjungantur, singulis prope diebus, textum ipsum Usuardinum duplo, triplo, sæpe quadruplo, imo quintuplo & amplius exsuperent. Hæc de Beda & Floro. Nunc ad tres alios antiquos seu classicos Martyrologos properemus.

ARTICULUS III.
De tribus aliis Martyrologiis, Usuardi cognatis.

§ 1.
De Wandelberti metrico.

[Wandelbertus a Floro adjutus] Hieronymiana, Bedam & Florum, inter Gallos Martyrologos ætate proximus sequitur Wandelbertus, monachus Prumiensis in diœcesi Trevirensi, qui Martyrologium suum, ut ostendit Bollandus pag. LII, scripsit anno DCCCXLII, male ab operum Bedæ editoribus tomo 1 insertum, sub titulo Ephemeridum Bedæ, cum metricum hujus Martyrologium, de quo articulo præcedenti egimus, brevissimum sit, certe Bedæ adscribi nefas sit, nisi quamplures Kalendarum dies intactos relinquat, ubi interim nostrum hoc Wandelbertinum, per totum anni circulum, unum saltem Sanctum refert diebus singulis. Sed de vero auctore, nemo jam est qui dubitet, tu vide apud Bollandum præfationem ipsius Wandelberti, ex qua ad rem nostram faciunt sequentia verba: In quo opere, quia solemnium dierum certissima comprehensio, non leviter nec facile pro librorum varietate obstabat, ope & subsidio præcipue usus sum sancti & nominatissimi Flori, Lugdunensis ecclesiæ subdiaconi, qui ut nostro tempore, revera singulari studio & assiduitate, in Divinæ scripturæ scientia pollere, ita librorum authenticorum, non mediocri copia & veritate cognoscitur abundare. Ab hoc ego sumptis veteribus emendatisque codicibus, Martyrologium librum a Kalendis Januarii usque ad finem anni, per dierum singulorum occurrentes festivitates metro edidi. Oratorie hic loqui videtur Wandelbertus, nam si rem ipsam diligentius inspiciamus, quæcumque ipse ex libris illis authenticis, veteribus & emendatis codicibus scitur desumpsisse, ad unam Kalendariorum, Hieronymi, Bedæ & Flori Martyrologiorum & forte passionalium aliquot supellectilem facillime contrahentur. Nec vero, etiam ope & subsidio Flori Lugdunensis, tam certa ipsi fuit solemnium dierum comprehensio, ut non sæpe, contra apertissimam antiquiorum Martyrologorum sententiam, pro suo arbitrio, dies aliquot transposuerit.

[61] [Certum ducem non habuit,] Quæ hic Bollandi præfationi, aliorumque de Wandelberto narrationibus superaddimus, eo spectant maxime, ut specimina exhibeamus, ex quibus appareat, multa pro suo libitu Wandelbertum digessisse. Quærant alii, quinam ii fuerint libri authentici ac veteres emendati codices, unde Sanctos suos metris illigandos Wandelbertus acceperit; ego certe dubito, an hæc omnia non magis ornate quam vere prædicentur. Bedam, ut a sancto & nominatissimo Floro auctus fuerat, præ oculis habuisse ultro concedimus, tametsi in eo scrupulosior fuisse non appareat. Ex codicibus Hieronymianis Sanctos aliquot decerpsisse, æque certum est: at præterea alios, aliunde accersitos, pro suamet auctoritate eis adjecisse, luculenter demonstrari potest. En pauca de multis exempla. Sic habet:

XVIII Februarii.	Bissenumque diem Martialis sanctus honorat.
XXI Februarii.	Victorine, tuo nonus de nomine fulget.
XXV Februarii.	Quinta dies Crescenti augetur laude beati.
II Martii.	Senis mox Nonis Heraclus Paulusque coluntur.
XX Aprilis.	Festaque Synesii celebrantur martyris almi, Pontificis tumulo, doctrina & morte beati.
XIII Julii.	Tertius Ægyptum præsentat Serapioni; Attalus & martyr cælesti flore nitescit.
XX Julii.	Et ternam denam Philibertus sanctus adornat.
XXIV Julii.	Mox nonam…. Aquila & Niceta sacrarunt.
XXVIII Julii.	Quatuor habet versus de consecratione altaris a S. Stephano Papa, aliisque eo spectantibus, de quibus alibi nihil.
VI Augusti.	Idibus octavis, mortem passura crucemque Christi sancta caro, ætheream dedit ante figuram.
XXIII Augusti.	Lucius & Ptolomæus denam virtute coronant.
XXVIII Augusti.	Hac quoque Pelagium fuso pro sanguine clarum.
I Septembris.	Hac & Verenæ rutilant solennia sanctæ.
XI Septembris.	Has simul & Felix felici morte dicavit, Martyrio Regulæ sancto pariterque beatæ.
XI Novembris.	….. votis festoque vocatur eodem, Exilium, flagella, minas, tormenta, necemque Pro Christo perpessa simul Domicilla triumphat.

Plures hujusmodi Sancti in Wandelberto recurrunt, quos apud alios Martyrologos, saltem sic positos frustra quæsieris. Quemadmodum autem libere Sanctos multos signavit, aliis incognitos, sic non minori libertate aut Kalendarum dies transposuit, aut aliqua inseruit, quæ apud antiquiores Martyrologos non repererat. Lubet iterum exemplis pauculis rem elucidare. Sic habet XXI Aprilis:

Undecima Gaius pariter Simeonque coluntur.

Non potest esse alius hic Cajus quam Papa, qui ad diem sequentem pertinet. A proprio die remotior est, quem ex Januario sic canit XVI Maii:

Septima Timotheus cum dena nomine lucet,
Veridica Paulus docuit quem voce beatus.

Sic VI Junii illum posuit, qui ad VII spectat:

Octavas Idus Ceratus episcopus ornat,
Urbem qui fulsit Gratiano a principe dictam.

Rursus XX Junii Vitalem collocat, quasi hic post filios Gervasium & Protasium die sequenti passus sit, de quo alii agunt XXVIII Aprilis. En ejus versiculum:

Vitalisque pater natos sequitur duodeno.

Prima Julii loquitur de Ephrem, qui ab aliis refertur 1 Februarii: sed in hoc Bedam aut Florum secutus est. At XIV Septembris solus ipse de Eparcho agit, alii 1 Julii:

Præsulis hic etiam meritum celebratur Eparci.

Alii Martyrologi Martinum Papam non agnoscunt XVI Septembris. Sic ipse:

Hinc sexto deno Martinus Papa beatur.

Ad XXIV Octobris anticipat festivitatem XLVI militum, ab aliis die sequenti diserte signatorum:

Nono quadrageni effulgent sexque triumpho
Romæ militia & sancto certamine clari.

Jam vero præter Sanctorum nomina, alia etiam inserta esse, quorum ipse inter Martyrologos primus sit auctor, liquet ex VIII Junii, ubi Medardi & Gildardi famosum synchronismum adoptare videtur,

Progenies meritumque pium, quos jungit & ara,
Gildardus senas, pariterque Medardus honorant.

Vide etiam IX & XXI Octobris ac plurimis aliis diebus in nostris ad Usuardum Observationibus proprio loco indicatis, [ut ostendunt exempla:] ex quibus omnibus colligas, satis libero calamo Wandelbertum versus suos adornasse, nisi suspicemur, interpolatores subinde accessisse, quos mirum esset, magis ab hoc Martyrologio, quam ab omnibus aliis manum abstinuisse. Utcumque factum sit, hæc eo notavimus, ut pateat, metricum Martyrologum, Hieronymi quidem & Bedæ, a Floro aucti, progeniem esse, non ita tamen, ut eorum placitis se adstringendum putaverit, auctor ipse per se & novi Martyrologii conditor. Vulgo notum est, Adonem in cœnobio Prumiensi verosimiliter cum ipso Wandelberto aliquamdiu commoratum; attamen certum putamus, metricum Martyrologium aut non novisse, aut certe eo usum non fuisse. Dubitavi aliquando, nec in meis ad Usuardum Observationibus satis certo determinare ausus sum, utrum in Usuardi cognitionem non venerit: neque vero hactenus id mihi certo exploratum ausim asserere. Partem affirmativam suadebant Sancti iidem, pluribus diebus in utroque recurrentes; at mox reponi poterat, id mirum non esse, cum utrique iidem fontes, aut saltem similes patuerint. Magis urgebar, dum Sanctos reperirem apud nullum Martyrologum Usuardo antiquiorem, præterquam apud solum Wandelbertum signatos, quod plane accidit XIV Martii, ubi hic versiculus: Euphrosius pridie Petro cum martyre fulget.

[62] Hoc certe impellere videbatur, ut saltem notitiam aliquam inter eos Martyrologos fuisse admitterem. [neque ullus] Rursus, dum ex aliqua Hieronymianorum classe unus aut alter Sanctus; iidemque prorsus & ab Usuardo positi, & a Wandelberto versibus innexi inveniebantur; satis probabile videri poterat, Usuardum, non Hieronymianorum fontem, sed Wandelberti rivulum consuluisse: idque patebat clarius die secunda Decembris in Vero & Securo, a sociis aliis XVIII aut XIX avulsis: Vero & Securo quartis litat Africa Nonis. Verum his omnibus præponderavit Usuardi silentium, qui duces suos aperte enumerans, Wandelberti nomen reticuit. Ad hæc, in allato exemplo Veri & Securi, ambos Usuardus fratres appellat, quod utique apud Wandelbertum non reperit. Petrum & Euphrosium aliunde Usuardo innotuisse, necesse est. Ut vero certius intelligas, inter Usuardi protoparentes locum Wandelberto tribuendum non esse, faciet dies IV Decembris, quo Usuardus nullos apud Adonem Sanctos illic signandos reperiens; non ad Wandelbertum, qui de Victoria agit & Heracleo, sed ad Rufinum confugit, ex quo binas suas annuntiationes conflavit. Idem convincitur ex XIX Decembris, ubi Wandelbertus: Quartum cum deno Zosimus Dariusque coronant: in Usuardo autem solum legitur: Civitate Nicea, sancti Darii martyris; nulla prorsus eo die Zosimi facta mentione. Tota igitur Wandelbertum inter & Usuardum cognatio in hoc consistit potissimum, quod uterque de Hieronymianis, Beda & Floro participent.

[63] Posset & hic a curiosis inquiri, utrum Wandelbertus, inter progenitores suos numerare non debeat auctorem Romani parvi? [ipsum secutus videtur.] Dubitandi ratio est, quod Observationes nostræ nonnumquam doceant, eosdem Sanctos a Wandelberto celebrari, quos solum Romanum parvum inter antiquiores notasse comperitur. Exemplo sint Maii XV, quo Pontifices septem Hesperiam simul Idibus ornant, & VII Junii, Paulus septenas, præsul tuus alta Bizanti: & similia plura, ex quibus confici posse videatur, Wandelbertum non ignorasse Martyrologium illud, quod Romanum parvum vocamus. Hic ego me hærere, & in Observationibus non semel hæsisse confiteor. Nihil quidem piaculi video, si ultro concedamus, Romanum parvum Wandelberto præluxisse, quidquid Ado gloriari videatur, se omnium primum, absconditum prius in Italia thesaurum effodisse, quem in Galliam deportaret. Ceterum, cum teste Usuardo, diversa sanctorum Patrum Martyrologia exstiterint, facile contingere potuit, ut ex antiquiori aliquo, auctor Romani parvi Romæ, Wandelbertus in Gallia, sua desumpserint Qui plura conferre aut disquirere voluerit, in prima Molani, & in hac nostra Usuardi editione, metra diebus singulis cum textu Usuardino ferme conjuncta inveniet. Apud Acherium tomo 5 Spicilegii, totum Wandelbertinum uno ductu editum est.

§ 2.
De Martyrologio Rabani.

[Rabanus Florum & Bedam auxit;] Ordine & ætate sequitur præclarum Bedæ germen, Martyrologium a B. Rabano Mauro, ex monacho Fuldensi archiepiscopo Moguntino compositum, quod fortasse non immerito appellaretur, Bedæ Martyrologium studio Flori & Rabani suppletum; ita Rabanus fideliter & passim omnia elogia, in Papebrochii editione Bedæ adscripta, suæ compilationi inseruit, ut vel ex solo hoc Martyrologio recenseri illa & forte hinc inde emendari posset. Credidit Papebrochius in Prologo suo num. 11, eodem tempore Rabanum in Germania Bedam supplevisse, quo id in Francia præstabat Florus, adeoque circa annum DCCCXXX: at nobis longe verisimilior videtur Castellani conjectura, præfationis suæ ad 1 Bimestre pag. 20, ubi Rabanum existimat Martyrologium scripsisse, circa annum DCCCXLV, tum nempe, cum demissa anno DCCCXLII abbatiæ Fuldensis præfectura, privatus ibi degeret, anno DCCCXLVII ad archiepiscopatum Moguntinum assumptus. Sic apte divisis temporibus, commode intelligitur, Flori laborem in augendo Beda, pervenisse in manus Rabani, quem is ex codice aliquo Hieronymiano aliisque (uterat vir doctissimus) aliunde acquisitis, per totum anni circulum impleverit, iis superadjectis, quæ ad Fuldenses seorsim pertinerent, ut esset Martyrologium cœnobii illius celeberrimi usibus accommodatum, quidquid Papebrochius num. 14 autumet, non eo Martyrologio usos Fuldenses, sed alio in codicibus reginæ Sueciæ reperto, quod ex Adone contractum fuerat. Sed forte monachis etiam illis placuerit magis Usuardina methodus, longe aptior Officio ecclesiastico.

[65] [inæqualis ut Ado;] Prævenit itaque Rabanus noster Adonem, qui per id tempus Martyrologium aliud meditabatur, de quo fusius sequentibus duobus capitibus agendum erit. Uterque eodem loborat vitio, nempe enormi illa inæqualitate, qua diebus nonnullis unus aut alter Sanctus valde jejune annuntiatur: alii vero longis elogiis referti, ad nauseam ferme prolixi sunt. Præiverat ambobus Beda, præiverat Florus, ast Usuardus singulorum dierum laterculos compendiosius complexus, priores omnes Martyrologos ita antecelluit, ut ubique receptus, aliorum memoriam obliteraverit. Ut ad Rabanum redeamus; nihil in eo peculiare occurrit, quod in Observationibus nostris satis accurate notatum non sit. Hoc nempe singulari cura studuimus, ut per continuam illam Martyrologiorum omnium inter se aut convenientiam, aut differentiam, aut oppositionem, sub unum aspectum positam, singulorum simul proprietates Hagiophili dignoscerent. Inter cetera insinuandum fuit, Rabani Martyrologium Germaniæ limites non esse transgressum, utpote quod Ado & Usuardus plane non noverint; Notkerus autem, de quo mox loquemur, totum descripserit, auxerit aut contraxerit,

[66] [ejusque ex parte frater] Ut autem assumptæ superius generationis metaphoræ inhærentes, Martyrologiorum genealogiam pertexamus, eo consanguinitatis gradu Adonem tangit Rabanus, seu potius eorum Martyrologia, ut quodammodo germani fratres dici possint, ea videlicet causa, quod ambo ex Hieronymianis, Beda & Floro, pro majori vel minori parte progeniti sint, cum hac notabilissima diversitate, quod Ado fœcundissimus fuerit aliorum Martyrologiorum parens, Rabanus vero prope ἄπαις obierit, solum ferme Notkerum sequacem habens, ex quo fortasse magis quam ex ipso Rabani fonte, paucula in codices Usuardinos auctiores derivata sunt, ut nonnumquam in Auctariis nostris indicandum fuit. Qui plusculum temporis, Martyrologiis his omnibus accuratius inter se componendis, impendere voluerit, facillime mecum advertet, quod si ea quæ ex Hieronymianis, Beda & Floro Rabanus desumpsit, a reliquis sejungantur, pauca superfutura sint, quæ Rabani propria dici debeant. Sic item, si Notkerum Hieronymianis, Rabanianis, & Adonianis exspolies, ad nihilum prope redibunt, quæ ex ejus Martyrologio erunt reliqua; præterquam quod locis nonnullis mutilum est, ut statim paulo copiosius explicabimus.

§ 3.
De Martyrologio Notkeri.

[Notkerus ex variis conflatus,] Hoc Martyrologium native delineavit Papebrochius in Prologo ad Bedam num. 14 his verbis: Prædicti Adonis synchronus fuit B. Notkerus, monasterii sancti Galli monachus anno Christi DCCCLXX, quando Ado eidem monasterio communicavit reliquias sancti Desiderii episcopi & martyris Viennensis, X Kal. Junii recolendi, quemadmodum ipse ad dictum diem testatur in suo Martyrologio, quod videtur Adonis exemplo scripsisse, integra sæpe elogia ex eo verbotenus accipiens; mortuus anno DCCCCXII, uti clare demonstrabimus mense Aprili ad ejus diem natalem. Præter Adonis Martyrologium (cujus exemplar credibile est ipsummet Sangallensibus misisse) habuit etiam Notkerus præ oculis Martyrologium Rabani, de quo supra egimus, & eo etiam plurimum usus est, adeo ut videri possit, unum e duobus conficere voluisse. Verissima hæc esse, plane perspiciet, quisquis tres illos Martyrologos inspicere & attentius considerare dignabitur, quod in Observationibus nostris Usuardinis annotare non prætermisimus, quotidianam ferme Martyrologiorum classicorum genealogiam repræsentantes, quorum postremus est hic, quo de loquimur, Notkerus Balbulus: quem si pernoscere cupiat curiosus lector, adeat Papebrochii commentarium VI Aprilis a pag. 576, ubi hunc a variis aliis Notkeris accurate distinguit. Castellanus compendio omnia collegit in laudata sæpius præfatione pag. 25.

[68] Porro jam dictum Notkeri Martyrologium primus ex Sangallensi bibliotheca eruit, & typis vulgavit inter antiquas lectiones Henricus Canisius, [incompletus est.] locis aliquibus mutilum, ut a XII Junii ad XIX; a II Julii, ad VII; a XVIII Augusti, ad XXVII; imperfectum vero a XXVI Octobris, usque ad anni finem. In Canisiana illa editione hunc præfert titulum: In nomine Domini, incipit Martyrologium per anni circulum S. P. N. Notkeri, cognomento Balbuli, monachi S. Galli. Non fuisse adeo receptum ejus tempore, annum Ecclesiasticum a Nativitate Domini, aut ab ejus vigilia incipere, & hoc & Rabani Martyrologium probant, cum ambo a Kalendis Januarii exordiantur. Nihil Florentinio in notationibus ad Hieronymiana familiarius, quam Notkerum identidem appellare; non consulto fonte, unde ipse sua omnia clarissime derivavit, quod satis sero animadvertisse videtur, dum nempe XV Octobris pag. 920 tandem fatetur Notkerum, plurimum ex Adone accipere.

[69] Sed de his, Observationum nostrarum pluribus locis locuti sumus. Ceterum ex dictis manifestum est, [Quæ ejus cognatio.] quam arcto consanguinitatis Martyrologicæ vinculo, Notkerus cum Rabano & Adone conjunctus sit. Atque hæc quidem hactenus de Martyrologis, quæ in linea directa vel immediata Usuardo tam propinqui non sunt, quamquam & ipse nonnumquam Hieronymiana & Bedam a Floro suppletum consuluisse deprehendatur. Nunc ad præcipuum ejus familiæ, seu genealogicæ arboris stipitem descendimus. Illum vero statuimus Romanum illud vetus, a Rosweydo nostro pridem editum, ab Adone Ravennæ repertum, ibi ab ipso descriptum, in capite Martyrologii sui positum, & in istud plane transfusum. Ex quo videas, Romanum istud vetus, quod nos Romanum parvum dicimus, cum Beda a Floro aucto, Adonis patrem posse nuncupari, cujus avum Hieronymiana non inepte appellaveris. Tum vero, ex Adone immediatissime procedere Usuardum, capite 3 demonstrabitur. Hic præmittenda est, gravis de Romano isto parvo inter eruditos controversia; paucis id hactenus ut genuinum & antiquum Romanum tuentibus, pluribus aliis obnixe contra certantibus, nec vetus, nec Romanum, nec vere Martyrologium esse, sed potius Kalendarium, aut contractum ex Adone compendium: aliis demum, tamquam scenæ spectatoribus, nullam in utramvis partem sententiam ferentibus. Hæc proximo capite ab ovo repetenda, & diligentius excutienda suscipimus.

CAPUT SECUNDUM.
De Martyrologio, quod vetus Romanum appellavit, primusque edidit Heribertus Rosweydus, nos tantisper Romanum parvum vocari posse censemus.

[Prologus]

[Quæsitum a Baronio] Eminentissimus Annalium ecclesiasticorum conditor Cardinalis Baronius, in Prolegomenis ad suam Martyrologii Romani cum Notationibus editionem, præsertim capite octavo, totus est in quærendo antiquo Martyrologio Romano, cujus vestigia haud obscura repererat in celebri Gregorii Magni ad Eulogium Alexandrinum episcopum epistola, superius a nobis laudata. Cumque relatorum a nobis præcedenti capite majorum Hieronymianorum apographa in ejus aut cujusquam alterius, ad Romani Martyrologii reformationem deputati, notitiam non pervenissent, neque adeo Martyrologium ullum vidisset, cui descripta a Gregorio elementa omnimode convenire possent; lecta Adonis præfatione, in qua Sanctus ille Viennensis episcopus, ad concinnandum Martyrologium suum, se adjutum fatetur venerabili & perantiquo Martyrologio, ab urbe Roma Aquileiam, cuidam sancto Episcopo a Pontifice Romano directo; hinc idem Eminentissimus citato capite 8 inferre non dubitavit: Hoc ipsum simplex absque alio additamento Romanum Martyrologium, idemque perbreve, in quo tantum nomina Martyrum, locus ac dies passionis positi haberentur, esse illud ipsum, cujus meminit Ado. Ita Baronius.

[71] Sed pace ipsius dixero, non satis conveniunt ea quæ Gregorius in epistola ad Eulogium de suo Martyrum libello prædicat, [Martyrologium S. Gregorii] cum characteristicis Martyrologii Ravennæ reperti ab Adone delineatis, ut utriusque verba conferenti ad oculum patebit: neque enim Ado usquam insinuavit, Martyrologium a Romano Pontifice Aquileiam cuidam sancto Episcopo directum, aut perbreve esse, aut sola dumtaxat nomina Martyrum continere, aut solum locum ac diem passionis ponere; quæ omnia Gregorius de suo tam clare & tam distinctis terminis asseruit. Ceterum quidquid ejus sit, præconceptæ opinioni insistens Baronius, satis ibidem patefacit ingens ejusdem istius Martyrologii, quo tenebatur desiderium, dum ita loquitur: Porro in omnibus, quæ viderim Martyrologiis Adonis impressis (non scio alias editiones tunc exstitisse præter imperfectam Lipomani & aliam Mosandri) illud ipsum Roma acceptum desideratur. Egregiam certe, ac viris eruditis dignam optatamque navasset operam Mosander, si hujusmodi illustre vetustatis monumentum, quod in suo manuscripto Adone haberi testatur, una cum ipso Martyrologio Adonis, quod post Surium ad septimum tomum vitarum Sanctorum adjecit, edidisset.

[72] [male putavit Rosweydus] Tam præclaro purpurati Patris desiderio facturus satis Heribertus noster Rosweydus, cum novam Adoniani Martyrologii, exactioremque prioribus editionem meditaretur, curas mox omnes intendit, ut codicem ipsum manuscriptum S. Pantaleonis, ex quo suam Adonis editionem Mosander expresserat, nancisci posset; eoque a Cartusia Coloniensi perbenigne submisso, idem illud vetus Romanum Martyrologium, ut ipse vocat, quod suo Ado præfixerat, magno virorum eruditorum applausu, una cum Adone vulgavit anno MDCXIII, nihil dubitans, quin ipsum illud Martyrologium reperisset, quod olim Gregorius Magnus ad Eulogium scribens laudaverat. Juvat Rosweydum ipsum loquentem audire, in sua ad Paulum V Pontificem Maximum dedicatoria epistola. Fero nunc, inquit, ad Sanctitatem vestram, vetus hoc Romanum Martyrologium quod Gregorius Pontifex Maximus ad Eulogium Alexandrinum episcopum scribens, per Orbem universum dispersum & optavit & credidit. Fero, quod Ado annis abhinc octingentis, tanti fecit, ut venerabile & perantiquum duxerit, sibique, velut prima operis sui lineamenta adumbrata proposuerit, quod suis rursus coloribus pingeret, lucis splendore illustraret. Fero, quod ad hunc usque diem latuit: cujus desiderio tantopere flagrabat Cardinalis Baronius, ut animi sui testes tabulas exstare voluerit, quibus editorem excitaret, & gratiam ante beneficium reponeret. Hoc igitur Martyrologium tanto fidentius ad Sanctitatem vestram defero, quanto plurium gravissimorum virorum patrocinio comitatum venit.

[73] [se reperisse:] Ita Rosweydus splendide ac eleganter munus, vel partum, ut ita dicam, suum communi fidelium Patri verbis ornare ac religiose, non Thrasonice, ut garrit Beckius, modeste, inquam, ostentare non dubitavit, neque tunc cum illo dubitabant eruditi, gravissimique viri, quorum patrocinio comitatus veniebat, quin vere Martyrologium ab sancto Gregorio commendatum, Romano Pontifici porrigeret. Verum hæc præmature dicta, crediderim agnovisse subinde Rosweydum ipsum. Nimirum, dum hæc scriberet, nondum illustre istud Hieronymianum Epternacense, de quo priori capite cum Bollando egimus, e Cartusia Trevirensi feliciter eruerat. Etenim, ex utriusque, puta Hieronymiani & Romani parvi comparatione, facile agnovisset vir perspicacissimus, non huic tam proprie, quam alteri aptari posse Magni Gregorii descriptionem, qua utique indicatur Martyrologium Hieronymianum, in quo tantum nomina Martyrum, locus & dies passionis positi haberentur. Quod perbreve velit esse Baronius, non est ex mente Gregorii, cum in ipsius libello, multi ex diversis terris atque provinciis, per dies singulos cognoscantur martyrio coronati: qui character Hieronymianis proprius est, Romano parvo, non item, ut brevi clarius elucescet. Hæc omnia si observare potuisset Rosweydus, haud dubium quin vetus suum, cum Gregoriano minime confundendum putasset. Nec vero inde splendor Martyrologio isti gratis quodammodo accersendus erat, cum aliunde veris suis propriisque non careat laudibus, quas ipsi ut meritas, ut debitas toto hoc capite vindicabimus.

[74] [sed quod edidit,] Ceterum quod modo aiebat Rosweydus, plurium gravissimorum virorum patrocinio comitatum venire Romam, suum illud vetus Martyrologium, verissimum existimo, tametsi modo promptum mihi non sit virorum illorum suffragia colligere. Sit nobis hic unus omnium instar Andreas Saussayus, in hac saltem parte minime suspectus Rosweydi encomiastes. Laudaverat ipse non uno loco apparatus sui ad Martyrologium Gallicanum, procuratam veteris illius Martyrologii editionem, sed cap. 19 dispersos radios colligens, hæc inter alia de Rosweydo prædicat: Martyrologium vetus Romanum, tot seculis abditum, tanto æstu a Baronio desideratum, multoque sudore a se perquisitum; tandem divino munere reperit, at repertum, primum in lucem produxit, notatiunculis sua eruditione dignis instructum, quod Paulo V Pontifici Maximo, pereleganti epistola dedicavit; ut ad solem, quemadmodum ait, radius, ad fontem rivulus, ad stipitem ramus, ad cælum sidus rediret &c. Ita præfatur ad Pontificem summum, lætus de invento a se thesauro, redditoque cui competebat, Domino, Heribertus, certe eximius ipse solis sapientiæ radius, vivi fidei fontis rivulus, virentis justitiæ stipitis ramus, jamque cæli pulchrum ac æternum sidus.

[75] [laudatissimum est.] Ecquid diceres Rosweydum hic a Saussayo ferme apotheosi donatum? Sed faxo brevi versam cytharam intelligas. Qui hic tam magnifice Rosweydum ejusque oblatum Pontifici munus ad sidera usque extollit, idem ipse alibi præfatum Martyrologium, præconceptis suis de Areopagita ex Hilduino opinionibus adversari observans, quasi œstro percitus, diras quodammodo in ipsum editoremque evomit, turpiter recantans, quæ in utriusque laudem tam gloriose cecinerat, ut pluribus memorat Florentinius in admonitionibus suis præviis pag. 17, nosque paulo infra uberius ostendemus. Ne vero pluribus aliis Rosweydi, ejusque procuratæ veteris Romani Martyrologii editionis laudatoribus conquirendis tempus teram, aut lectori creem fastidium, unum producam egregie doctum, magnique inter eruditos nominis virum Henricum Valesium, in dissertatione brevi discutienda, hoc de sui temporis scriptoribus testimonium ferentem: persuasisse, nimirum, doctis hominibus Rosweydum, ut ab omnibus, diversæ etiam communionis viris, hoc Martyrologium pro vetere Romano accipiatur, ejusque auctoritate ac testimonio omnes passim in libris suis utantur.

[76] Non est insolita Valesio grandior auxesis; neque enim ita post Rosweydum abierunt docti homines, [Oppugnavit Valesius:] ut nullus ante Valesium Martyrologii illius oppugnator fuerit. Novisse poterat censorem, plane liberalem, V. C. Joannem Frontonem, Kalendarii Romani editorem, quo nemo brevius, nemo forte acrius contra insurrexit. Sed hunc infra suo loco conveniam. Neque ignorabat, opinor, Valesius Bollandi prudentissimum de eodem Martyrologio judicium, quod priusquam ultra progredimur, hic ex Præfatione generali cap. 4 § 5 compendiose subjiciemus. Plura equidem ibi offendo, in hoc nostro opere aut restituta, aut clarius exposita; verum quod ad toties jam nominatum Martyrologium attinet, clare ibi Bollandus edisserit, non esse a Rosweydo editum illud, quod erat S. Gregorii ætate Martyrologium. Rursusque post nonnulla alia, oculatissimo cetera Bollando non satis tunc perspecta, ita pronuntiat: Illud tamen liquido constare existimo, non esse, quod describit sanctus Gregorius, illud quod est a Rosweydo vulgatum. Neque tamen, subdit, hoc cuicuimodi sit, respuimus. Utinam plures similia antiquitatis monumenta, quod possunt, eruerent. Mitto scrupulum, quo ibi Bollandus laborat, ne scilicet Martyrologium, a Rosweydo editum, Romanum minus nuncupet, quia eo titulo (Romani veteris) editum a viro doctissimo, eaque apud eruditos invaluit nomenclatio. Nemo ægre feret, vocem vetus non ita convenientem, a me in parvum mutatam, ut contradistinguam ab Hieronymiano majore, quod facturum fuisse Rosweydum ipsum, plane existimo, si tum codicem Hieronymianum longe vetustiorem vidisset, cum minus illud suum Romanum, non tam vetus, prælo commune reddidit.

[77] Est itaque vera Bollandi & nostra sententia, characteres a S. Gregorio in celebri ad Eulogium & sæpe jam laudata epistola exhibitos, [Bollandus melius. de eo statuerat,] in Martyrologium a Rosweydo editum quadrare nequaquam posse; cum ille indiculum indicet, in quo pene omnium Martyrum, distinctis per singulos dies passionibus, collecta nomina habebantur, quod Rosweydino Martyrologio tam est certum non convenire, quam certum sit, dies ibi aliquot vacuos reperiri, plurimos autem, ubi unicus uno die consignatur Sanctus. Accedit, quod ex eodem Gregorii testimonio constet, in eodem volumine non indicari, quis qualiter sit passus, sed tantummodo nomen, locum & diem passionis poni: at Romani parvi auctor plura & distinctiora addidit, per quæ Gregorianum longe superat, non quidem ætate, sed nitore, claritate & exacto rerum ordine. Demum Romanum nostrum, pluribus locis talia signat, quæ Gregorio posteriora sunt, utputa XIII Maii festum S. Mariæ ad Martyres; XIV Septembris, lignum salutiferum Crucis a Sergio Papa inventum, &c. I Novembris festum omnium Sanctorum Romæ institutum, aliaque ab erudito lectore facile observanda, quæ codicem Rosweydinum ad seculum octavum rejiciunt. Hæc in Bollandi sententiæ omnimodam confirmationem sufficiant.

[78] Unum est, quod non satis perspexit venerandus Magister noster, dum nempe in ambiguo posuit, [quamquam in paucis] utrum ex his sanctus Ado habuerit, minus illud Rosweydinum, an hoc majus, scilicet Hieronymianum; mihi enim certissimum videtur, Adonem sic loqui, ut tota ejus oratio Romanum parvum aperte designet, nec ullum aliud Martyrologium designare possit. At inquit Bollandus; plures multo Sanctos habet Ado in suo Martyrologio, quam qui in minori Romano continentur: imo parum admodum ex illo haurire subsidii potuisset, cum præsertim Usuardi haberet Martyrologium, quod & natales indicabat singulorum atque etiam plurium…. Recte fatetur Bollandus hic sibi aquam hærere: opus enim fuisset plurimorum annorum labore, plurium Martyrologiorum diligentissima inter se collatione, ad hujusmodi nodum dissolvendum, cujus pars posterior vix demum post quinquaginta & amplius ab opere de Actis Sanctorum inchoato annos a Papebrochio observata est tomo V Junii pag. 250 col. I in fine. Nimirum præpostere a Majoribus nostris semper citari solitos Usuardum & Adonem, semperque in ea suppositione, quod ille hoc esset antiquior, atque adeo Adonem sua ex Usuardo accepisse, aut saltem accipere potuisse. vel ut in Prologo ad Bedam num. II, vel tomo 4 Junii pag. 482 infra B, arguebat laudatus Papebrochius, nihil alterum scivisse de altero. Quibus similia per viginti tres tomos de Actis Sanctorum, innumeris locis recurrunt. Hæc autem omnia cum veritate non cohærere, Observationes nostræ diebus singulis textui Usuardino adjectæ sole meridiano clarius manifestabunt.

[79] Prior autem difficultatis pars, quod plures multo Sanctos habeat Ado in suo Martyrologio, quam qui in minori Romano continentur; [hæsitaverit.] quodque proinde parum admodum ex illo subsidii haurire potuisset, pace Bollandi dixero, facillime dissolvitur, nam Ado nusquam insinuat, se omnes Sanctos suos ex venerabili & perantiquo Martyrologio desumpsisse, sed adjutum se eo fatetur, ut dies Martyrum; qui confusi in Kalendis satis inveniri solerent, verissime notarentur. Id nempe, nisi vehementer fallor, sanctus Martyrologus innuit, reperisse se in eo Martyrologio, distinctam dierum seu Kalendarum seriem, quæ in Hieronymiano, quo etiam certissime usus est, turbato, luxato & confuso ordine, adhuc hodie, post multorum eruditorum diligentissimam operam, repræsentatur. Atque huc refero τὸ verissime notarentur, hoc est distincte, nam Martyrologii istius auctor, quisquis fuerit, nihil minus curasse videtur, quam ut ad veros obitus aut martyrii dies Sancti reducerentur; satis se fecisse existimans, si quos hinc inde ex veteri Testamento, æque ac ex novo, sed maxime ex Rufino colligebat Sanctos, certis diebus, pro suo fere arbitrio, innecteret. Atque hæc altera nostra Observatio est, per singulos ferme dies discurrens, quæ Majores nostros hactenus latuerat, quæque non nisi indefessa & continuata Martyrologiorum nostrorum perscrutatione erui, digeri & confirmari potuit. Ad duas propositiones rem totam contraho; quarum hæc prima: Ado in adornando Martyrologio suo, usus est Romano parvo Rosweydi, tamquam stamine, si ita loqui licet, totumque ferme ad verbum descripsit. Hæc altera: Usuardus Adonem, quem Flori librum secundum appellavit, ita in omnibus secutus est, ut verum dici possit Adonis compendium. Sed de hac propositione, ut jam supra monuimus, cap. 3 fusius tractandum.

[80] [Rosweydi vindiciæ.] His ad sequentem dissertationem quodammodo prærequisitis & præcognitis, Romani parvi, ejusque editoris Rosweydi patrocinium hic ita suscipimus, ut licet cum Bollando, in eo plane errasse censeamus, quod Martyrologium suum illud esse putaverit, de quo Gregorius ad Eulogium Alexandrinum meminit, sic, inquam, ejus patrocinium suscipimus, ut contra multos obtrectatores asseramus, verum, venerabile, & perantiquum Martyrologium esse, ab urbe Roma Aquileiam, cuidam sancto Episcopo a Pontifice Romano directum, & Adoni postmodum a quodam religioso fratre aliquot diebus præstitum: quod, Ado, diligenti cura transcriptum, positus apud Ravennam, in capite sui operis ponendum putavit: quamquam non diffiteamur, interpolationes aliquas adjectas fuisse, quibus nullum hactenus Martyrologium vacuum reperire potuimus. Hæc adversus Saussayum, Frontonem, Florentinium, & quoscumque alios Romani parvi adversarios propugnanda sunt. Alterum nobis cum Henrico Valesio negotium, qui titulum potius, quam Martyrologii ipsius substantiam aggressurus, citatam dissertationem deproperavit, Eusebianæ editioni ad calcem pag. 315 subnexam, quam hic primum excutiendam arripimus, ut salvo capite, reliquum corpus facilius tutemur.

ARTICULUS I.
Parvum Rosweydi Martyrologium non incongrue vocari posse Romanum, contra Valesium & Florentinium statuitur.

[Valesius convincitur] Henricus Valesius supra laudatus, singulari illa sua dissertatione, qua Rosweydi Martyrologium atque una Hieronymianum aggreditur, primum pugnat, ante Sixtum V, nullum in Ecclesia Romana fuisse peculiare Martyrologium. Ipsum audiamus: Ego vero contra affirmo, inquit, nullum umquam fuisse proprium ac peculiare Martyrologium Ecclesiæ Romanæ, ante illud, quod jussu Xysti V Pontificis Maximi editum est hoc titulo, ac Baronii notationibus illustratum. Affert deinde causas, quæ ipsum ad ita sentiendum impulerint, sed quarum pleræque ad meram de nomine quæstionem recidunt, ut bene ostendit Florentinius, admonitione 5 totam illam Valesii machinam feliciter evertens. Omnium manibus teruntur ea opera, ut proinde hic telam retexere opus non sit. Probat, & recte, Florentinius, Hieronymianum a se vulgatum, quod vetustius Occidentalis Ecclesiæ Martyrologium intitulavit, omnino nuncupari posse Romanum, seu Romanæ Ecclesiæ Martyrologium, tametsi eo nomine, nec a S. Gregorio, nec a Beda, Adone aut Usuardo designatum fuerit. Id certe mirum videtur, Valesium nempe agnoscere, characteres omnes, a S. Gregorio distinctos, Martyrologio Hieronymiano apprime convenire, imo, dicere Gregorium Magnum, habere se Martyrologium, in quo multorum simul Martyrum nomina &c. constanter tamen abnuere, Romanum Martyrologium a Gregorio Magno esse nominatum, aut Martyrologium illud proprium ac peculiare fuisse Ecclesiæ Romanæ. Quasi aliud hodie sit Martyrologium Romanum, quam quod commune est cum reliquis ecclesiis Occidentalibus.

[82] [fuisse olim Martyrol. Romanum.] Tale autem Martyrologium, annis abhinc mille exstare debuisse, ut etiam terminis ipsis cedat Valesius, luculentissimo testimonio evincitur ex concilio Cloveshoviensi, anno DCCXL VII sub Cuthberto Doroberniensi archiepiscopo, capitulo XIII, apud Spelmannum tomo 1 pag. 249, apud Labbeum tomo 6 col. 1577, ubi hæc formalissima verba diserte exprimuntur: Itemque ut per gyrum totius anni, natalitia Sanctorum, uno eodemque die, juxta Martyrologium ejusdem Romanæ Ecclesiæ, cum sibi convenienti psalmodia, seu cantilena venerentur. Nec aliud esse potuit Martyrologium, quod Abbates Franciæ, in conventu Aquisgranensi anno DCCCXVII, in choro Martyrologium, quod Abbates Franciæ, in conventu Aquisgranensi anno DCCCXVII, in choro recitandum præscripserunt capitulo LXIX apud Labbeum tomo 7 col. 1511, his verbis: Ut ad capitulum primitus Martyrologium legatur. Quæ cum de imperfecto Bedæ opere accipi prorsus nequeant, multo minus ad juniores Martyrologos referri, haud dubium, quin de Romano, sive magno, aut Hieronymiano, sive de vetere Rosweydi & parvo intelligantur. Refer quo volueris, convincitur Valesius, ante Sixti V tempora Martyrologium Romanum vere exstitisse. Conveniat ipse modo cum Florentinio, de ea appellatione, Hieronymianis adscribenda, ego ad parvum nostrum accedo, contendoque & ipsi concedendam esse Romani Martyrologii, sed minoris seu parvi nomenclaturam.

[83] [Non magis feliciter] Hic cum utroque viro clarissimo certandum est. Negant ambo, Rosweydi Martyrologium Romanum dici posse, sed argumentis plane diversis. Florentinius enim, ut infra clarius patebit, putat Martyrologium a Rosweydo editum, non esse illud, quod Ado operi suo præfixit, sed potius contractum ex Adone compendium, seculo undecimo non vetustius; Romani appellationem haud quaquam negaturus, si vere illud esse crederet, quod a Romano Pontifice, cuidam sancto Episcopo Aquileiam directum, atque ab Adone Ravennæ repertum & descriptum est. Nimirum male supponit vir doctissimus, non aliud Martyrologium Ravennæ reperisse & descripsisse Adonem, quam Hieronymianum ipsum, quale se Adoni conjunctum, in uno aut altero codice, deprehendisse testatur. Florentinio destinatur proxime sequens articulus, sic ut modo, cum solo Valesio supersit controversia; qui postquam Romani Martyrologii vocabulum, majori illi & vetustiori, a S. Gregorio memorato eripere frustra tentavit, sic demum ad Rosweydinum descendit: Et hæc quidem ad locum Gregorii Magni satis sint dicta. Quod Spectat ad testimonium Adonis Viennensis, non difficilis est responsio. Nam præterquam quod recentior est Ado, nec ad tantæ vetustatis monumentum confirmandum satis idoneus, ex ejus verbis nihil elici potest, quo probetur fuisse ullum Martyrologium Romanum. Ait enim Ado, vetustissimum Martyrologium sibi traditum fuisse a quodam, quod olim a Pontifice Romano missum esset Aquileiam. Non dicit Ado, Martyrologium fuisse Romanum, sed tantum missum a Pontifice Romano Aquileiam. Verum monachus ille, qui hoc Adoni affirmabat, ei imposuit procul dubio, ut majorem codici suo auctoritatem compararet, & munus suum, ac describendi copiam, quam Adoni fecerat, venditaret. Non enim Romæ, sed Aquileiæ compositum est illud Martyrologium, quod Ado Martyrologio suo præfixit, ac Rosweydus, pro vetere Romano, nobis postea edidit.

[84] Multa hic paucis pro auctoritate, satis rotunde & confidenter definit Valesius, quorum, ut a fine incipiam, [oppugnat] postrema duo illi aperte inficior, nempe monachum Adoni imposuisse, quod valde temere, & Martyrolgium Aquileiæ compositum esse, quod non minori levitate adstruitur; nec enim vestigium apparet uspiam, quo magis Aquileiæ, quam Hierosolymis compositum dicatur Rosweydi Martyrologium, nec id juris Valesio tributum credimus, ut sine causa, virum religiosum audacter mendacii arguat. Vidit hæc ante me, nisi fallor, eruditissimus Mabilio, in præfatione ad sec. 4 Benedictin. partem secundam pag. LXXXVIII & sequenti, illa ipsa Valesii verba referens: sed nescio quo religionis obstrictus vinculo, ita subjecit: Hanc viri eruditissimi, & mihi maxime suspiciendi sententiam penitus refutare nolim, sed tamen dissimulare non possum auctoritatem Concilii Cloveshoviensis &c. cujus & Aquisgranensis verba proxime retulimus. Equidem Valesium & doctos quoslibet viros demisse suspicio & veneror, sed usque ad aras, non ita inquam, ut prodita veritate quidquam ab eis suscipiam, quod sine vade, sine teste comminiscuntur. Non tanta mihi Valesii auctoritas, ut non contra, & religiosi fratris, sive is monachus, sive alius fuerit, & Adonis testimonium sincerum & verum existimem; nec id mihi eripi patiar, nisi contrariis argumentis apertius evincatur.

[85] Ex utriusque testimoniis habeo Martyrologium & quidem venerabile ac perantiquum; habeo ab urbe Roma Aquileiam cuidam sancto Episcopo, [vetus hoc Rosweydi;] a Pontifice Romano directum. Quid, quæso, sponte sua inde profluat? nisi Martyrologium illud Romæ conscriptum, Romæ usitatum fuisse, demum, æque Romanum nominari posse, ac aliud vetustius vulgo Hieronymianum a S. Gregorio commendatum, quod passim eruditi alii cum Bollando & Florentinio vere & proprie Romanum dici posse assentiuntur, quidquid Valesius contra tricetur, in hac parte a Florentinio abundantissime confutatus. Neque opponas, hinc fore consequens, quod duo fuerint Romana Martyrologia, nam in eo nihil magis piaculi, quam quod plura sibi invicem Sacramentaria successerint, ut Gregorianum Gelasiano, illud hoc ornatius & exactius: sic enim minus Romanum, nitidius & clarius, alteri majori & confusiori facile substitui potuit, licet septem aut octo dies nunc vacui appareant, qui forte amanuensium socordia sic fuerint relicti. At Romæ nullum hujusmodi exemplum repertum est. Quid tum postea? Quis Romæ Hieronymianum invenit? Quis nescit, Romana illa vetusta, seu magnum, seu parvum plane intercidisse, postquam Usuardinum, commodius & elegantius in omnes fere Occidentis ecclesias introductum est? Plusculum lucis ex dicendis accedet.

[86] Pergit Valesius: Totum fere istud Martyrologium, quod a Rosweydo publicatum est, descriptum est ex Ecclesiastica historia Rufini presbyteri Aquileiensis, [recte tamen observans,] cum ipsis etiam mendis, quæ in Rufino habentur. Idque probat pro toto anni decursu, ex diebus quinque; ex pridie Nonas Februarii; Idibus Aprilis; item XIX Octobris; secundo Novembris, & IV ejusdem mensis, ubi non male animadvertit, Theodotum Laodicenum perperam a Romani parvi compilatore inter Sanctos relatum, ut pluribus ad diem II Novembris disseruimus. Quamquam non dissimulavero, magna hic denuo superjectione Valesium uti, cum neque totum, neque media pars, imo nec quinta pars Romani parvi ex Rufino conflata sit. Fateor nihilominus hæc sola esse, quæ tanto viro digna, in ea dissertatione dici possint, quæque in Observationibus nostris ad plurimos Usuardinos textus, toto opere inculcavimus. At vero tota concidit Valesii conclusio, videlicet, Martyrologium illud, quod Ado Viennensis suo præfixit Martyrologio, nullo modo dici posse Romanum. Quod autem nova auxesi intorquet, gravissimis erroribus scatere, ad unum restringitur Theodotum Laodicenum.

[87] Ast hic error Martyrologii istius auctori facile condonabitur, si meminerimus, bona fide ex Rufino acceptum, [ex Rufino desumpta aliqua.] ab homine nec satis docto, nec satis critico, ut aliunde deprehenderet, Theodotum in Ariana hæresi perseverasse, quod tot alios viros eruditos post ipsum latuit, quemadmodum novimus Eusebium Cæsariensem per tot secula in Usuardi Martyrologio locum inter Sanctos obtinuisse, quo eum tandem deturbavere Martyrologii Romani reformatores. Si tam carus Valesio fuisset Theodotus, forte pro ejus orthodoxia asserenda, æque ac pro Eusebiana decertasset. Sic pridem in litteris ad me Castellanus ingenue fassus est, iniquam agnoscens Valesii agendi rationem. Videtur enim, inquiebat, ad vindicandum Eusebium, vel eo potissimum inductus, quod e Romano Martyrologio erasum ægrius ferret, Theodotum, eo acrius perstringere, quod in eo superstes sit: æqua ratio postulabat, ut vel ambos damnaret, vel tueretur ambos. Utut est, affirmat quidem, pene dixeram divinat Valesius, sed nullo modo probat, aut Adonem fucum nobis fecisse, qui hoc Martyrologium, tamquam a Romano Pontifice transmissum ediderit, aut monachum, qui hoc Adoni affirmaverit, illi imposuisse. Nos ab utroque vera relata credimus, & Martyrologium a Rosweydo editum, Romani titulo neutiquam privandum.

[88] [Melius de Rosweydi Romano parvo] Sane non multis argumentis opus est, ut refellatur, quod gratis adstruitur; nec vero Adonis sanctitatem, nec religiosi fratris fidem, tota illa sua dissertatione, saltem apud cordatos labefactavit Valesius. Est autem qui sententiam nostram egregie confirmet, laudatus modo Claudius Castellanus, mihi, ut supra dicebam, ad edendum Usuardum adhortator incitatorque præcipuus, in sua ad primi Bimestris Martyrologii Romani, notis longioribus illustrati, præmonitione, prudens, doctum, verum, sensatum, exactumque judicium ferens pag. 17, quod hic ex Gallico Latinum facio. Ita habet: Parvum Martyrologium, Roma Aquileiam directum, editum est a Rosweydo, sub nomine veteris Romani; sive titulum istum in Ms. S. Pantaleonis Coloniæ apud Cartusianos servato repererit, sive ipse de suo adscripserit: quod certe non nisi meritissime fecisset, quandoquidem in eo Ms. inveniatur Martyrologium longiori Adonis præfixum, pateatque, sanctum illum Viennensem archiepiscopum, in Martyrologii sui præfatione asserere, se in capite operis posuisse venerabile & perantiquum Martyrologium, Roma Aquileiam, cuidam sancto Episcopo a Romano Pontifice directum, quod religiosus frater, inquit, mihi aliquot diebus præstitit, quodque apud Ravennam positus transcripsi. Quis credibile faciat, Romanum Pontificem aliud Martyrologium Romanum Aquileiam direxisse, quam quod Romæ tunc temporis esset usitatum?

[89] [censuit Castellanus,] At vero (Castellani semper verba sunt) quod probat manifestius, Martyrologium in capite Adoniani operis, apud S. Pantaleonis Coloniæ repertum, certissime esse antiquum Romanum, ad usum Ecclesiæ Romanæ, verumque apographum illius, quod Romanus Pontifex Aquileiam direxerat; non solum inde sumitur, quod Sancti ibi reperiantur Romanæ urbi proprii & Hieronymianis plane incogniti, ut Martina, Dafrosa, Papias & Maurus, solo mense Januario; neque ex eo quod Cathedra S. Petri proprio die signetur, ab Antiochena rectissime distincta; verum etiam, quod inter varias ecclesiarum Romanarum dedicationes, illa quoque occurrat, quæ est sacelli alti, castri S. Angeli, expressa per terminos INTER NUBES, quodque festo S. Sebastiani, legatur ejus sepultura in vestigiis Apostolorum, designando per hæc verba Catacumbas, in quibus SS. Petri & Pauli corpora aliquamdiu quieverunt. Et quomodo, inquit, post hæc moderni aliqui scriptores, mutua terentes vestigia, ausi sunt asserere, Martyrologium a Rosweydo editum, non esse vetus Romanum, sed potius Hieronymiani Martyrologii apographum? Ecquid inde liquet, viros illos, siquidem Martyrologium illud inspexerint, non nisi levi oculo lectitasse? Etenim præter ea, quæ de sanctis Romanis, & Romanarum ecclesiarum singularibus dedicationibus jam diximus, minima quævis attentio aut applicatio patenter ostendit, totum Rosweydini Martyrologii contextum, ab omnibus Hieronymiani Martyrologii cognitis apographis diversissimum esse.

[90] [probans esse Romanum] Hæc omnia a Castellano rectissime observata sunt, plura haud dubie dicturo, si adhuc paulo profundius Romani parvi arcana rimasset, quæ toto hoc opere clarius ob oculos posita sunt. Audiamus tamen factam ab eo Parvi nostri cum Hieronymianis comparationem: In Rosweydino dies vacui inveniuntur, in Hieronymianis quantumcumque abbreviatis, omnes dies pleni sunt. Rursus in illo composita omnia & ordinata, in hisce confusio ingens ob varia ecgrapha sæpius transumpta. In Rosweydino plures veteris Testamenti Prophetæ consignati sunt, in Hieronymiani vetustioribus apographis nullus. In illo Martyres & Sancti alii ex Rufino accepti, at non Lugdunenses; in istis Lugdunenses sunt & pauci alii; adeo ut fatendum sit, Rosweydinum vetus autographum esse, magno studio elaboratum, nullo autem modo ex alio desumptum. Hinc prudenter conjicitur, Romanos Hieronymiani, in quo sola Martyrum nomina & palæstræ notabantur, pertæsos, aliud præoptasse, in quo selecti & noti Sancti, tum Martyres, tum alii, minori numero annuntiarentur, adscriptis Imperatoribus judicibusve, sub quibus passi erant, aliisque circumstantiis; quæ omnia perapposite in veteri Rosweydino exprimuntur. Quid, quod credibile sit, illud ipsum esse Martyrologium Romanæ Ecclesiæ, toto Occidente cognitum ab anno DCCXLVII, quo in Anglia habitum est concilium Cloveshoviense, cujus canon XIII hæc verba definitiva subministrat… Habes supra num. 81.

[91] [& vetus,] Pergit Castellanus ostendere, Adonem, dum circa annum DCCCLVIII Martyrologium scriberet, merito ductorem suum Aquileiæ repertum, perantiquum æque ac venerabile appellare potuisse. Nec sibi objectari patitur, paucula Romani parvi additamenta, ut Erminonem, seu Erminum Lobiensem XXV Aprilis; inventionem reliquiarum in Stabeleto, ejusdem mensis XX; aut dedicationem Malmundariensem XVII Novembris; cum satis pateat, similia a cœnobiis, quorum id aut simile manuscriptum olim fuerit, facillime adjici potuisse, quemadmodum Quirinus XXX Aprilis, addo vigiliam Apostolorum eodem die, aut hujusmodi minutias alias, quas Romanis fatemur non convenire: ex aliis enim plurimis apertissimum est, singulas quasque Romæ proprias solennitates ita ab Adone descriptas, ut antesignanum suum semper quasi digito præmonstret. De cetero, mirum videtur Castellano, & mirum cuique videri debet, tam antiquum codicem, tam integrum ad nostra tempora pervenisse. Porro an festum omnium Sanctorum, inter accessiones censeri debeat, suo loco dicemus. Fatetur autem per errorem, a Martyrologii illius auctore, Rufinum nimis cæce secuto, Theodotum Laodicenum adjectum fuisse, de quo nos plura alibi. Alia Castellani, pro authentia, vetustate & auctoritate Romani parvi argumenta sparsim reperiuntur toto primo Bimestri, ab ipso cum egregiis notis vulgato, cujus operis complementum utinam aliquando videre liceat! Sed jam dicta, ultra mensuram, ni fallor, sufficiunt, ut Valesii aliorumque objecta penitus convellantur.

[92] Hic verbo monendus lector, inter adversarios mihi nequaquam objiciendum venerandum Magistrum meum Danielem Papebrochium, [in paucis mutatum.] dum hæc scribo, ad laborum coronam, senio & meritis gravem, a Domino, uti plane confidimus, evocatum. Non, inquam, ille inter adversarios hic mihi objiciatur, tametsi variis locis, in magno nostro de Actis Sanctorum opere, sed præcipue tomo V Junii pag. 550 litt. C. oppositam sententiam ex incidenti propugnet. Pridem & sæpe fassus est, se in eorum hic numero esse, quos proxime aiebat Castellanus, viros cetera eruditissimos, re non satis examinata, alios transcripsisse, atque adeo de Romano nostro parvo non sensisse pro merito. Ibi certe Papebrochius Florentinii opinionem paucis verbis totam complexus est; sed auditis subinde solidioribus rationum nostrarum momentis, iniquiorem illam censuram, & eo loco & quocumque alio in Actis adoptatam, induci prorsus & eradi voluit. Porro tum citati Florentinii, tum ceterorum Romani parvi impugnatorum argumenta, non minus quam Valesiana, longe a scopo aberrare, nec ullo pacto venerabilis & perantiqui Rosweydini Martyrologii auctoritatem infringere, jam etiam demonstratum eo.

ARTICULUS II.
Frustra nituntur adversarii ostendere, Romanum parvum illud ipsum non esse Martyrologium, quo se adjutum fatetur Ado, quodque Martyrologio suo se præfixisse asseverat.

§ 1.
Refelluntur Andreas Saussayus & Joannes Fronto.

[Joannes Fronto] Jam ex Castellano audivimus, neotericos nonnullos, re minime perpensa, descriptores mutuos, ausos nihilominus asserere, Romanum nostrum parvum, a Rosweydo vulgatum, ex majori & vetustiori Romano, vulgo Hieronymiano, contractum esse compendium. Tales ego paucos reperire memini; verum quicumque ii sint, næ illos in hujusmodi rebus imperitissimos esse oportet, qui ex unius solius mensis, imo paucorum dierum facta inter codices collatione, apertissime convinci possunt, Martyrologii illius auctorem, tam esse ab Hieronymianis remotum, ut plerisque diebus ne unum quidem nomen referat, quod in Hieronymianis inveniatur. Censeo itaque, tales adversarios, nec refutatione dignos esse. Majus facessunt negotium, qui exteriori quadam fallacique similitudinis imagine delusi, sibi induxerunt in animum, Martyrologium nostrum parvum, non aliud esse, quam puram putam Adonis epitomen, duobus minimum seculis ipso Adone posteriorem. Inter hos præcipui sunt laudati jam supra Andreas Saussayus, in opere de scriptoribus mysticis a Florentinio citatus: Joannes Fronto, prænotatorum ad Kalendarium, anno MDCLII editum § 8, & Franciscus Maria Florentinius, ad Martyrologium Hieronymianum admonitione prævia 4 & 5. A Frontone incipiam, cujus paragraphus eo facilius evertitur, quod rotunda ejus & nulla ratione subnixa affirmatio, per oppositam negationem æque rotunde, plane & prorsus elidatur. Paragraphi ipsius titulus est: Quid censendum de Martyrologio Romano vetere, quod edidit Rosweydus? Decretoria est responsio: attende.

[94] Martyrologium illud non est nisi epitome Martyrologii Adonis, ut facile agnoscet, qui conferet ipsum: habet eadem errata, [multa leviter asserens,] habet eadem sæpe verba; nonnulla fuere addita: denique nullo modo Romanum est, nec vetus. Et quod non sit vetus, demonstratur ex eo, quod solennitatem omnium Sanctorum inscribit, quam certum est non antecedere tempora Gregorii III, qui sedit anno DCCXXXI, aut Caroli Magni, qui decessit anno DCCCXIII, ut demonstravi ad I diem Novembris. Romanum non est, nam cum de S. Felice loquitur XIV Januarii, seu XIX Kal. Februarii, sic scribit: Nolæ, Felicis presbyteri, in Pincis sepulti. Et quis nescit Pincis esse locum, qui Romæ est, non vero Nolæ, ut demonstravi ad illum diem? Hoc autem erratum non cadit in Romanum scriptorem, sed venit ex Adone. Nemo dicat, me hic conjecturis indulgere, res certa est. Alioquin mea non refert, Martyrologium illud esse vel non esse Romanum, sed tenemur, quæ vera sunt proferre. Hujusmodi ratiocinio argutari quis facile posset, Menologium Græcum a Cardinali Sirleto Latine redditum, non esse a Baronio in Martyrologium Romanum translatum, sed ipsum illud Menologium, ex Romano moderno extractum fuisse.

[95] [facile refutatur.] Certe paucis hic multa transigit vir doctissimus, rem una confecturus, si solidis momentis censuram fulcivisset. Si ego flatu unico totam illam periocham, non solum incertam, sed levem, sed falsam pronuntiavero, nemo merito dixerit, me conjecturis indulgere, cum dicta sigillatim probaturus sim. Non magis mea refert quam Frontonis, illud Martyrologium esse vel non esse Romanum; sed si tenemur, quæ vera sunt proferre, eadem plane religione tenemur, quæ falsa, aut sunt aut saltem plane videntur coarguere. Amabo, quid ex his sequitur, habet eadem errata, habet eadem sæpe verba? An quod Romanum parvum ex Adone? an non evidentius, quod Ado ex Romano parvo acceperit, ipso præsertim tam luculenter testante, sibi apud Ravennam posito, a quodam religioso fratre aliquot diebus præstitum, a se diligenti cura transcriptum, & in capite operis sui positum? Sint ibi errata eadem, sint eadem verba omnia, sint iidem apices; quis, obsecro, aliud inde educat, quam illum transcripsisse, qui se disertissime transcripsisse profitetur? At nec vetus est, nec Romanum. Postremum abunde demonstratum est, & porro demonstrabitur, nec miserum. in Pincis eum nobis titulum eripiet, de quo videnda Observatio ad citatum diem XIV Januarii. De vetustate ita brevi statuemus, ut ex festivitate Sanctorum omnium, nihil Frontoni subsidii sit accessurum: hic modo ad rem nostram satis est, tam vetus esse, ut Adoni in adornando Martyrologio suo vere prælucere potuerit.

[96] [Andreas Saussayus] Supersunt bini adversarii Saussayus & Florentinius, quorum non definitionibus; sed rationibus respondendum est. Retulimus non ita pridem magnifica Saussayi in Rosweydum, ob veteris illius Romani Martyrologii publicationem, profusa elogia. Verum congestas laudes, alibi in vituperia vertit, quæ cum apud Florentinium inveniam, in fonte quærere supersedeo. Hunc igitur audiemus, & presso pede sequemur ad singula. Errat primo Saussayus, in eo quod Rosweydi codicem cum Bedæ Martyrologio componens, ridicule asserat, esse merum Martyrologii Bedæ indicem; forte qui alium Bedam non noverat præter Plantinianum, ex Adone male consutum, facile induci potuit, ut alterum alterius epitomen faceret, quemadmodum Florentinius Adonis epitomen censuit, dum ipsum cum Adone conferret. At pupillam oculi Saussayo læserat Rosweydus, Hilduini de Dionysio placita ex suo codice impugnando. Hinc acriores illæ in Rosweydum invectivæ, hinc illa plurium argumentorum series, qua ipsum impetens, plerosque graves & eruditos viros negare affirmat, Martyrologium illud Rosweydi, esse vetus Romanum, ab Adone laudatum & a S. Gregorio depictum &c. Verbo spurium decernit, diversum a vero & repudiandum esse, imo corruptum, fucatum, & ex corruptissimo codice depromptum. Sic in extrema opposita fœde prolabuntur, qui de rebus non satis discussis & perpensis, nunc amore, nunc odio distracti, temere pronuntiat. Ultro admisi, Rosweydi Martyrologium non esse Gregorianum; at non esse ipsissimum illud, quod ab Adone laudatum est, id vero pernego, nec id umquam extundent Saussayi aut Florentinii ratiocinia, quorum ut medullam contraham, sic ordine prosequor.

[97] [minutias frustra] Arguebat, ut video, Saussayus a vocabulo natalis, sed quam imbelli telo, tam non digno quod repellatur. At urgent fortius, inquit Florentinius, quæ deinde censor opponit; Martyrologium nempe illud nequaquam esse posse, quod Ado laudavit, & a quo se plurimum adjutum fatetur. Primum, quod ex tribus antiquis codicibus, quibus Rosweydus usus est, in uno tantum invenerit Adoni præfixum, cui potius tamquam Kalendarium præfigi potuerit, & cujus specimen revera non incongruum exhibet. Inde Rosweydum exagitat, quod putaverit Adonem ubique vestigiis Romani veteris insistere, cum ex locis adnotatis certum ostendat, Romanum illud putatitium in multis cum Adone non convenire, in aliquibus exuberare. Si nihil ibi habeat Saussayus, quod fortius urgeat, vere ostendit se ea solum causa Rosweydum aggredi, ut Hilduinum suum tueatur. Quid si decem, quid si viginti codices Adonianos reperisset Rosweydus, Romano parvo vacuos, atque in solo aliquo, ordine quinto & vigesimo, feliciter præfixum, an inde, obsecro, minoris faciendus esset tam diu expetitus, tamdiu desideratus thesaurus? An minori eruditorum omnium applausu ubique acceptus est Beda, a Majoribus nostris editus, tametsi contextus ille a centenis codicibus abfuerit, in uno solum aut altero, imo in duabus laciniis Romana altera, altera Divionensi repertus?

[98] [congerit;] Edat nobis modo aliquis tot latentia antiquorum opera, vel si a millenis aliis codicibus abfuerint, faxo & gratanter & benevole ab eruditis omnibus admittantur, si nullo alio præterquam raritatis vitio laborent. Scimus ab Aloysio, post longam molestamque perquisitionem repertum esse Adonis exemplar aliquod, in cujus comparatione, omne aurum nihil esse duxit. Cedo cui homini in mentem venerit, editionem ejus redarguere, quod sola & prima esset? Alia exempla magis vel minus integra vidit Mabilio, viderunt alii, a quibus etiam forte aberat Romanum parvum, imo ipsa Adonis præfatio; nec tamen inter eruditos ullus ex eo capite suspectum habuit, quod tam feliciter orbi litterario porrexerat Rosweydus. Quid, quod testetur laudatus Mabilio seculo 4 Benedictino parte 2 pag. 272, in pluribus, quæ vidit istius Martyrologii (Adonis) exemplaribus manu exaratis, non comparere Adonis nomen; an inde fortasse etiam arguet Saussayus, Martyrologium, quod Adonis nomine venit, perperam ei attribui, quia in multis exemplaribus Adonis nomen non comparet?

[99] [conatus suadere] Aliud æque insipidum est. Rosweydi Martyrologium Adoni tamquam Kalendarium præfigi potius potuit. Jamne excidit, quod paulo ante Saussayus dixerat, merum Martyrologii Bedæ indicem esse? Profecto longe inter se differunt Beda, etiam supposititius, & Ado; saltem tantum, ut utrique idem index aut Kalendarium non conveniat. Sed neque illud satis capio, qua demum verisimilitudine Romanum parvum, tamquam Adonis Kalendarium venditetur, si certum ostenditur, in multis cum Adone non convenire, in aliquibus exuberare? Si index aut Kalendarium cum opere non convenit, operis illius index aut Kalendarium dici omnino nequit, non magis quam Kalendarium Missali Romano præfixum, aptari possit Liturgiæ Græcanicæ aut Copticæ. Nimiam hic video minutias quasque excutiendi indeque argutandi pruriginem, ubi moderatiori & accommodata rebus ipsis censura est opus. Demus aliquid antiquis codibus, fateamurque cum Florentinio, sacras ipsas Tabulas, ut Sacramentaria, Diptycha, Martyrologia, non potuisse ad nos tam integra pervenire, ut per summam notariorum aut amanuensium ecclesiasticorum incuriam, aut truncata, aut interpolata non sint; adeo ut ad rigidiorem criticen id genus codices revocare, idem sit ac eos prope convellere, quemadmodum in codicibus suis Hieronymianis satis expertus est Florentinius, & nimis quam frequenter experiuntur, qui codices antiquos, præsertim usuales, ut sunt Martyrologia, sæpius versant.

[100] Multa Mosander in sua Adonis editione asterisco notaverat, tamquam auctori abjudicanda; plura in appendicem rejecerat Rosweydus: [Kalendarium esse.] sed ecce Mabilio, citato jam loco, pleraque restituenda putat; alia vero, quæ alii genuina censuerant, ab interpolatore inserta. Quæ eo solum huc adducimus, ut pateat vix humanitus fieri posse, ut tales codices ad nos integri perveniant; quod in hac nostra Usuardi editione, diebus prope singulis usuvenit. Nihil proinde miri erit, si in Romano parvo addita aliqua, alia hinc inde detracta fuerint, quamvis id raro accidisse deprehenderimus. Quomodo igitur adhuc magis oppugnant Rosweydi Kalendarium dies frequentes a Martyribus vacui? Vere obtundit Saussayus. Numeremus primum, quot dies in Romano parvo vacui sint, & subducta ratione, universim reperiemus septem; nimirum XXVII Februarii, XXIV Aprilis, XXIII Maii, VIII Junii, XV Octobris, XX Octobris, & XVI Novembris. Atque hi sunt frequentes illi dies a Martyribus vacui. Ecquid terminis abuti oportet, ut inter trecentos sexaginta quinque dies, deficientibus solis septem, FREQUENTES dicantur deficere? At enim, si recte hoc argumentum expenditur, quo frequentiores fuerint in Romano parvo dies vacui, eo minus speciem referet Adoniani Kalendarii, ut vocat Saussayus, aut Adonianæ epitomes, qualem fingit Florentinius.

[101] Instat Saussayus: Si Ado in præfigendis diebus festis, male alioquin per singulos dies ac Kalendas dispositis, [Sed eos scrupulos] hoc (Romano parvo) usus esset, cum & in eo aliqui dies deficerent, non utique Bedam & Florum supplere potuisset. Novus hic scrupulus est; nusquam scripsit Ado, se ex Romano parvo supplevisse dies omnes, qui in Beda, a Floro aucto, desiderabantur, sed adjutum se fatetur, ut dies Martyrum verissime, hoc est, distincte, notarentur, qui confusi in Kalendis inveniri solebant, non utique in Beda & Floro confusi; sed in antiquiori Hieronymiano, ex quo necdum confusionem omnem sustulit Florentinius. Fuerint igitur dies septem vacui, an de cetero non recte adjutum se profiteri potest Ado, dum CCCLVIII dies plenos reperit? An ei defuerunt Sancti alii, quibus pauculos illos dies suppleret? Dissolvamus omnia: XXVIII Februarii ex vicinia accersivit Romanum abbatem Jurensem. XXIV Aprilis, non vacabat Beda, & tamen eo ipso die, sanctum Alexandrum Lugdunensem, Mellito, a Beda signato, adjecit. XXIII Maii, non procul excurrendum fuit, ut Desiderius Lingonensis, imo vel Viennensis synonymus commemoraretur: vide ibi Observationem nostram Usuardinam. VIII Junii, habuit in Beda Medardum, quo tamen contentus non fuit. XV Octobris, Lugdunum Antiochum, Colonia Mauros, suggessit. XX Octobris, popularis S. Caprasius, haud longe quærendus erat. Denique XVI Novembris, adfuit Lugdunensis Eucherius. Vides non magna adjumenta Adoni aliunde accessisse, ut proinde verissimum maneat, maxime & præcipue ex venerabili illo & parantiquo Martyrologio adjutum fuisse.

[102] Sequitur argumentum, quod nescio unde a Saussayo desumi aut exsculpi, qua autem vel veri umbra a Florentinio referri potuerit. [turpiter auget] Aures arrige: Insuper negari nequit (semper Florentinii verba recito) quin ad recentiora tempora Martyrologium illud (Romanum parvum) ablegent, quæ subdit Saussayus, ad annum scilicet MXLIX. Etenim cum in eo ad diem XX Octobris, Remis solemnitas S. Remigii adnotetur, quæ antea die migrationis XIII Januarii peragi consueverat, & hæc in eamdem diem accommodata fuerit in concilio Remensi, Leone IX adstante Pontifice, nemo potest concedere, Martyrologium illud esse, quod autographo suo præfixerit Ado, episcopus Viennensis, circa annum DCCCLXXV (melius scriberet circa annum DCCCLVIII) sed compositum vel scriptum undecimo seculo excurrente. Nec OEdipus ipse hic nobis edisserat, quid tota hac speciosa rerum farragine sibi demum velint Saussayus & Florentinius, nisi aperte fateantur, se vetus Rosweydi Martyrologium numquam inspexisse, saltem eo, qui citatur, die XX Octobris.

[103] Iterum repeto, me prorsus non capere, quomodo hæc in virorum cetera eruditorum mentem incidere ullo pacto potuerint. [falsa suppositione,] Etenim si vere in exemplum adducitur dies XX Octobris, monstra sibi fingunt, quæ tuto profligent, cum is præcise dies ex septem unus sit, quos in eo codice vacare diximus. Neque vero, toto eo mense, alia Remigii solennitas refertur, quam quæ ipsis Kalendis consignata est, his verbis: Et Remis civitate, sancti Remigii episcopi. Imo hæc unica & sola solennitas, quæ de Remigio, in hoc nostro Romano parvo posita sit. Quod si hæc primum instituta fuerit anno MXLIX Leone IX adstante Pontifice, vide, obsecro, quanta absurda inde consequantur; jam enim Martyrologia nostra omnia Bedæ, Wandelberti, Rabani, Adonis, Usuardi, Notkeri, imo & Hieronymiana ipsa, composita vel scripta fuerint, undecimo seculo excurrente, cum in iis omnibus, eadem ipsa solennitas disertissime annuntietur. Si hoc satis non est; ipsis omnibus antiquior Gregorius Turonensis seculis quinque junior fiet, cum in Hist. Francorum cap. 21 asseruerit: Factum est autem, ut post dies paucos adesset festivitas sancti Remigii, quæ initio mensis Octobris celebratur. Diem selegit Leo IX, quem antea Remigii festivitati destinatum probe noverat.

[104] [qua usus Beckius,] Stupore potius, quam admiratione percellor, dum hujusmodi cavillos, nænias, imo pura puta figmenta protrudi video, & quasi per manus etiam doctorum virorum derivari, quæ ab acatholicis avide arrepta, in nostrum vituperium venditantur, ac similia comminiscendi ansam ipsis præbent viamque ostendunt. Certe citatus supra Beckius, istiusmodi flosculis ex Saussayo, Valesio & Florentinio collectis, suum illud prætensum Germaniæ Martyrologium egregie exornavit, & ne palmam eis cederet, ineptissimo commento locupletavit. Postquam enim Rosweydum Thrasoni similem ex Valesio depinxit, qui nempe sesquipedalibus verbis Pontificem allocutus sit, puerilia alia admiscens, tandem & ipse capto e pera lapillo, Goliathum se prostraturum destinato ictu existimat. Audi porro quam belle argutetur pag. 22: Recentioris etiam ævi Martyrologium Rosweydianum arguunt, quæ IV Nonas Julii leguntur: Eodem die Augustæ, sancti Udalrici episcopi et confessoris; qui vero seculo X vixit, & sine dubio non statim est canonizatus. Ado sane ex hoc fonte aquas suas derivare non potuit, quippe seculo IX vivens, nisi dicere velimus, a recentiori scriptore addita hæc fuisse; atque ita statuunt Mosander & Rosweydus in appendice, quibus suspecta hæc esse videntur, atque a posteriori manu, fortassis monachi Benedictini, in cujus solius codice sunt reperta, & in tribus reliquis Mss. aberant adjecta.

[105] [multa inepta corrasit.] Ignosce, Lector, si bilem mihi moveat inepta, fatua, & mendacissimis gerris contexta ratiocinatio, ut ovum ovo, ita Saussayanæ persimilis, & pari prorsus fundamento subnixa; nam patentissime falsum est, citata hic a Beckio de sancto Udalrico Augustano verba, in toto Romano veteri Rosweydino usquam reperiri, nedum IV Nonas Julii, ut homo iste intrepide fingit, qui forte citata verba in appendice Adoniana Rosweydi reperiens, multa commentitia superstruxit, quæ manifeste ostendunt, ruere hominem Andabatarum more, nec argumentum noscens, de quo tractandum erat, nec libros, quos manu versabat. Mosandrum Rosweydo jungit, quasi & ille Romanum parvum ediderit, quæ altera falsitas est. Tertio: Mosandri appendicem appellat, qui de condenda appendice ne somniavit quidem, in ipso Adonis textu, asterisco notare solitus, quæ ipsi suspecta videbantur. Quarto: Fingit, nescio quem codicem monachi Benedictini, qui cum tribus aliis editioni Romani parvi servierit, cum diserte fateatur Rosweydus, se tribus solum codicibus usum in edendo Adone, a quorum duobus aberat Romanuum suum vetus Adoni præfixum. Ut verbo absolvam: Tota ea Beckiana machina, ficta, futilis & inanis est, cui comminiscendæ, utinam viri alias eruditissimi, mihique venerandi, falsis præjudiciis abrepti, viam non præmonstrassent!

[106] [Saussayana alia] Redeo ad Florentinium, ita telam Saussayanam pertexentem. Postremo, inquit, Rosweydi, sive Martyrologium sive Kalendarium, illud non esse a Baronio desideratum probat Saussayus. An satis recte, non examino, cum nostra hic nihil intersit, sive magnum, sive parvum Romanum, magnus Annalium ecclesiasticorum scriptor expetiverit, modo verum perstet, illud edidisse Rosweydum, quo se adjutum fatetur Martyrologus Viennensis. Ne vero Saussayus aliquid prætereat, quod omnem adimat auctoritatem Rosweydi Kalendario, idemque nullæ certitudinis, aut ponderis codicillum esse, futile crassisque erratis respersum prorsus concludat, addit pro coronide, ridicula etiam quædam continere; idque ex adnotatis ad VI Idus Novembris probare nititur: Eo ipso (legendum, Et ipso) die, quatuor Coronatorum &c. sed ridicula illa clare, ni fallor, solvimus, ad dictum VI Idus Novembris, solvitque hic etiam Florentinius, recte aliquando observans, durum nimis exactorem esse Saussayum, ut Dionysium Parisinum, eumdem esse ac Areopagitam mordicus defenderet, quod a Rosweydi tam Martyrologio, quam adnotationibus, nonnihil infringi conjiciebat.

[107] [æque levia sunt.] Hæc nempe tota mali labes; hac ira incensus Saussayus, dum oculis emissitiis omnia rimatur, ridicula, inepta, parachronismos, & nescio quæ alia in Romano parvo se reperisse existimavit, in quo prius selecta & aurea omnia invenerat, imo talia, ut propter revelatum hujusmodi thesaurum, astris ipsis Rosweydum inseruerit: Heribertus certe, eximius ipse solis sapientiæ radius, vivi fidei fontis rivulus, virentis justitiæ stipitis ramus, jamque cæli pulcrum & æternum sidus. Amabo, qui tam cito mutatus est color optimus? Sincere & ingenue edisseret Clar. Castellanus, a quo cum notitiam libri illius Saussayani de Scriptoribus mysticis a Florentinio citati postulassem: reposuit ille, se quidem opus illud non nosse, at hoc probe scire, opera Saussayi omnia Parisiis in summo esse vilipendio (profonde mesestime.) Ait præterea, grande illud Martyrologii Gallicani opus, duobus voluminibus distinctum, contemptim appellari plaustrum mendaciorum. Demum, Hilduinistam fuisse pertinacissimum, unde religioni sibi duxerit non acerrime insurgere in opusculum, quo Dionysium utrumque tam accurate, alterum ab altero discretum advertebat. Nimirum, nulla ipsius intererat, quidquid veritas pateretur, dum præjudiciis suis (a ses entestemens) contrariam offenderet. Atque hisce Saussayum ex arena jubemus excedere.

§ 2.
Diluuntur ea, quæ speciosius objicit Florentinius.

[Nihil probat Florentinius] Superest nobis cum ipso Florentinio controversia, in qua discutienda veniunt, quæ Joannes Fronto, non ita pridem decretoria potius sententia determinaverat, quam solidis argumentis probarat; Florentinius vero, adductis rationibus, speciosius, sed pro viri doctissimi more, summa cum modestia, ex Romani parvi & Adonis ad invicem collatione, ostendere conatur. Juvat ex ordine singula ejus argumenta expendere. Ita prosequitur: Verum sicuti Saussayo facile concederem, Rosweydi nuncupatum Martyrologium, non esse vetus Romanum a D. Gregorio indicatum, & a Baronio expetitum: ita ex Bedæ Hagiologio contractum nequaquam consentirem, cum potius ex Adone, conferenti cuique excerptum videri compendiosius Kalendarium omnino possit. Contuli equidem cujuscumque mensis plurimos dies, & ex iisdem ab Adone excerptis, ac in proprium usum, vel obscuriori, vel mutilo, vel recentiori stylo deductis facile agnovi, non Adonem ex hoc Kalendario, tamquam ex antiquo Aquileiensi codice, in suum Martyrologium transtulisse, sed e contra recentiorem scriptorem, inde suum indiculum compegisse. Sedulo observes velim, Florentinium ex Saussayo hausisse, & passim supponere, Romanum parvum scriptum esse seculo XI excurrente, quo præjudicio munitus, facile alia colligit, quæ ipsi recentioris styli vestigia præferre videantur. Evagemus, inquit, compendiose, si libet, per unum aut alterum mensem: imo vero, & libenter, per totos duodecim; & aliquot signatos dies, ego volo omnes & singulos, cum Adone & nostro simul conferamus, ut assertionis non minus veritas, quam nostri vetustioris ætas appareat.

[109] Vitandæ confusionis gratia, hæc ad rem nostram sejungi cupio; ultroque concessa quantavis ætate Hieronymianis apographis, [ex eo quod Romanum parvum] pro quibus ipse unice pugnat, soli Adonis & Romani parvi collationi insuto, ut uter ex altero ceperit, perspicue elucescat. Florentinius ab ipso limine sic auspicatur: Rosweydi Martyrologium, recentiori ritu, quam nostrum, a Kalendis Januarii annum orditur. Sic plane, a Kalendis Januarii annum orditur, sed inde nihil minus consequitur, quam quod recentioris ritus sit. Multum laborat, sed ferme in vanum, Florentinius, exercitatione sua secunda, ut rituum istorum annum inchoandi antiquitatem, seu, ut clarius loquar, prioritatem alicunde eruat, nequedum fixos cardines nobis producere potuit, ad quos figendos, nec facilis sane nec expedita sententia est. Utcumque fuerit, argumento ad hominem plane exarmatur, qui hic Rosweydum adoritur, Florentinius, nam quod inter Hieronymiana ejus apographa vetustissimum est, scriptum, ut constat, sub initium seculi octavi, anni sui sacri seriem etiam incipit a Kalendis Januarii, idemque facit Beda, Willibrordi plane synchronus. De ætatis prærogativa cum Hieronymianis, nullatenus discepto, sufficit mihi, si parem Epternacensi & Bedæ, Romano parvo concesserit Florentinius.

[110] Nec pluribus opus esset, ut tota hæc prima Florentinii argumentatio plane enervaretur. Lubet tamen in curiosorum gratiam, [incipiat a Kalend. Januarii,] ulterius inquirere, sitne usus in Ecclesia magis recentis, annos a Kalendis Januarii, quam a natali, aut a vigilia nativitatis, aut aliunde exordiri; quæ res apud eruditos adhuc satis incerta & ambigua est. Percurramus antiquos Rituales libros & Martyrologia. Certum est, Allatii & Frontonis Kalendaria pro antiquis haberi, similia esse, nec ætate multum differre. Allatianum, quadriennio ante Frontonem, nempe anno MDCXLVIII, operi de Consensione Occidentalis & Orientalis Ecclesiæ, sub finem insertum est. Confer utrumque; statim animadvertes, Allatianum incipere, a Dominica prima adventus, diesque notare, veterum Romanorum & Martyrol giorum nostrorum more per Kalendas, Nonas & Idus. Contra vero Frontonis editio initium facit a die natali Domini, sicque more hodierno, per ordinales numeros totius anni dies decurrit. In Sacramentariis a Menardo & Thomasio editis initium sumitur a Vigilia nativitatis Domini; ex tribus vero Gallicanis, ab eodem Thomasio, & post a Mabilione vulgatis, nullum est, de quo judicare possis, consimile alteri habuisse principium. Nec dissimulat Mabilio de Liturgia Gallicana pag. 98 num. 3, pag. 176 num. 5. & alibi, dubias & incertas esse de hisce rebus conjecturas.

[111] Parem puto fuisse, hoc est, non stabilitam, sed arbitrariam Martyrologiorum inchoandorum rationem, [cum Epternacense &c.] de qua nihil satis compertum sit. Jam de Hieronymiano Epternacensi & Beda locutus sum: addi his debet Blumianum. Lucense autem & Corbeiense non a vigilia nativitatis, ut Ado Rosweydi, sed cum Frontoniano Kalendario, ab VIII Kal. Januarii, seu ab ipso natali Domini, annum auspicantur. Porro Aloysius & Mosander sic Adonem ediderant, ut a Kalendis Januarii principium facerent, Rosweydus vero sic ultimo præfatiunculæ suæ paragrapho loquitur: Quod hic in Martyrologio Adonis initium sumatur, non a Kalendis Januarii, ut hactenus editum, sed a vigilia nativitatis Domini, scias hoc ex Romanæ Ecclesiæ ritu factum, quæ anni epocham olim habuit Nativitatem Christi, & a Vesperis vigiliæ ipsius Nativitatis annum auspicabatur. Constanter ita exhibebant tria Mss. exemplaria, quibus usus sum. An forte tunc immemor erat vir accuratissimus, Romanum suum vetus, Adone multo antiquius, a Kalendis Januarii exordiri? Si omnia Adonis manuscripta exemplaria, inter se conferrentur, plura credo repertum iri, quæ in hac parte Romano parvo essent conformia.

[112] [sic etiam ordiantur.] Fuit Wandelbertus Adonis æqualis, imo ipso senior & ante ipsum Martyrologus, utpote qui anno DCCCXLII scripserit; ipse nihilominus sic præfatur: A Kalendis Januariis, usque ad finem anni, per dierum singulorum occurentes festivitates, (Martyrologium) metro edidi; idem factitavit is, cujus ope & subsidio Wandelbertus præcipue usus est, sanctus & nominatissimus Florus, Lugdunensis ecclesiæ subdiaconus, auctioris Bedæ Martyrologii compilator. Adde his Rabanum, & ipsum Adone vetustiorem, adde Notkerum ei ferme æqualem, patebitque evidenter, quod supra dicebam, modum istum annos inchoandi, per id tempus valde arbitrarium in libris ecclesiasticis, sed præcipue in Martyrologiis fuisse. Quin imo, a majori antiquiorique Martyrologorum nostrorum numero ita stabilitur Romani parvi auctoritas, ut potius consequatur, seculo ipso octavo inchoandorum annorum rationem a Kalendis Januarii cœpisse, quam ex Florentinii conjecturis ullo pacto verisimile sit, recentioris usus esse sic annos exordiri. Hæc concludo præfatiuncula Bollandi, I die Januarii, ita opus suum auspicantis: Præcipua semper religione celebratæ a Christianis Kalendæ Januariæ sunt, propter Dominici natalis octavam, sacrosanctæ circumcisionis Christi memoriam, & augustissimum nomen Jesu, in quo nimirum oportet omnes homines salvos fieri. Merito igitur veteres Romanos, in auspicando ab hoc die anno, sequi Ecclesia maluit, quam ceteras gentes, quæ aliud quodpiam statuerent exordium, ut ipse dies sacrum nostræ symbolum salutis præferret. Sed de his plusquam satis.

[113] [Tantumdem premunt] Pergamus cum Florentinio compendiose evagari: In ipsa autem Kalendarum die, inquit, præter octavam natalis & circumcisionem, non alios quam tres Martyres exhibet, unicumque confessorem, relictis apud Adonem, triginta Martyrum Romanorum corona, Euphrosyna virgine ac Eugendo abbate. Hic hæreamus tantisper, quæramusque ex Florentinio, rectene Martyrologii compilator prætensam suam epitomen, vel indicem vel Kalendarium contexat, dum tres omnino annuntiationes apud Adonem intactas relinquit? Ego talem indicem vel Kalendarium, vel ex hoc solo capite, ut infidum & spurium rejicerem. Quæramus denuo, an ipse collationem suam satis opportune inde incipiat, ubi tanta inter Adonem & Romanum parvum discrepantia est? Cur ad secundum Januarii diem progressus non est? ibi certe longe majorem invenisset conformitatem. Verum ne nimis tædeat (Florentinii verba sunt) omnia sigillatim hic perpendere, verbo unico rem absolvam; sive Romanum parvum cum annuntiationibus Adonianis conveniat, sive in numero discrepet, sive deficiat, sive exuberet, nihil inde contra Romanum parvum conficitur, cum adductus a Florentinio Kalendarum textus, apud omnes cordatos probare debeat, Adonem posteriorem, a priori accepisse quidquid in eo continebatur; addidisse, quæ alibi repererat, aut Lugduno, ubi Martyrologium scribebat, viciniora erant.

[114] [ea quæ adducit,] Meminisse poterat debebatque vir doctissimus, paulo ante a se dictum, non ita Adonem Romani parvi vestigiis se accommodare voluisse, ut ne latum quidem unguem transgressus sit. Quin imo transgredi omnino debuit, dum aliunde subsidia adfuere, quod Kalendis Januarii plane ostendit: alibi, dum Sanctos alios non reperit, ut secunda die Januarii & sæpe alias, nullos exornanavit Sanctos, præter eos, quos ei Romanum parvum suggesserat. Quod si contra factum esset; puta, si Romanum parvum ex Adone accepisset, quænam, obsecro, cogitabilis causa dari posset, cur indiculi auctor, ex octo Adonianis annuntiationibus, solas quinque selegisset, iis Sanctis prætermissis, qui erant notissimi? Rursus, quæ causa, cur vel ipsam primam celebrioremque Adonis annuntiationem immutasset, addendo & circumcisio, quæ verba a Viennensi aberant? Dicetne Florentinius, ipsam circumcisionis nomenclaturam usus etiam esse recentioris? sed vere inutiles sermones cædimus, nimis clare sese explicuit Ado ipse, nimis distincte & aperte ductorem & antesignanum suum præmonstravit, ut articulo sequenti liquido manifestabitur.

[115] [ut ex Romano parvo] Ceterum argumenta Florentinii singula percurrenda, singulis sua reponenda solutio: omnia expendamus. Sic procedit: Conferat in eodem primo mense curiosus lector diem XIII, quam Corona & nominibus quadraginta militum mutilat; XIX, ubi Pontianum ad bestias damnatum ex multis colligit. Nihil hic novi adducitur, quod in superiori ratiocinatione adductum & solutum non sit. Sequitur falsa Florentinii, sed perpetua ejus suppositio ex Saussayo hausta, quod Romanum parvum seculo XI non sit antiquius. Adverte hic, qua id ratione confirmare conetur. Sic infit: Sed præcipue XX diem (Januarii) advertat, & agnoscet Fabianum ab Adone Romæ EPISCOPUM dici, a Breviatore vero, recentiori more Papam appellari, quem titulum cum ubique & constantissime Romano Pontifici tribuat, & rarissime apud Adonem inveniatur, non obscure videtur arguere, Kalendarii auctorem post Gregorium VII advixisse, quod anno Christi MLXXIII Pontifex ille statuerit, nomen Papæ, aliis hactenus episcopis & clarioribus presbyteris commune, proprium deinceps & singulare Romani Pontificis cognomentum esse debere.

[116] [faciat Adonis compendium.] Hæc est illa, quam non semel digito monstravi, Florentinii hypothesis, qua Romanum nostrum parvum ad seculum XI excurrens retrahitur, plausibiliori, ut verum fatear, quam superius, ratione; sed tamen nulla, cum exscholæ placitis argumentum nihil probet, dum probat nimium, suoque sibi gladio adversarium ipsum jugulat. Si vere subsistit Florentinii ratiocinium, jam eodem argumento conficitur, Hieronymianum Lucense, imo & Corbeiense ad seculum XI esse revocanda, cum ipsi illi codices 1 Julii Gagi Papæ; 11 Julii Melciadæ PP, vel Miltiadis Papæ, & X Septembris Hylari Papæ, distinctissime annuntient, & forte alibi eadem appellatio recurrat, quod ulterius scrutari opus non est. Quid plura? Beda ipse nomine. Papæ passim utitur, & omnes seculi noni Martyrologi, quos tali ex causa inepte quis & ridicule ad undecimum seculum excurrens amandare præsumeret. Quod vero ait Florentinius, rarissime apud Adonem inveniri nomen Papæ; mirum profecto, & plane falsum, nam sola pag. 47 bis recurrit, proxima inde pag. 52, iterum; item pag. 54, & tot aliis, quas sigillatim enumerare supervacaneum est. Aliis armis opus, ut Romani parvi antiquitas concutiatur.

[117] Jam vero, quod Martyrologii istius auctor constantissime Romano Pontifici tribuat appellationem Papæ, [Papæ nomen contra ipsum pugnat.] hoc ipsum, inter alia, argumento nobis esse debet, prædictum Martyrologium Romæ scriptum, Romæ usitatum fuisse, & verosimiliter perseverasse, usquedum Usuardinum Romæ, uti in omnibus aliis Occidentalibus ecclesiis, admissum est. Vis & robur asserto nostro adjungitur ex vetusto Kalendario Romano, tum ut ab Allatio, tum ut a Frontone editum est, nam ibi nomen Papæ sæpius recurrit, unde nihilominus quis pessime argueret, seculo octavo esse posterius, turpius vero ad undecimum ablegare contenderet. Quod autem Florentinius cordatum lectorem mittat ad XX, XXI, XXIX & XXX Januarii; tum ad XI Martii, ad Kal. Aprilis, ad VII Septembris, ad Kal. Novembris, ad X, XXVI & XXVIII ejusdem mensis; denique ad XVIII & XIX Decembris, ut ex illis arguat, omnia purum putum Adonem sapere: ego lectorem eumdem libentissime arbitrum eligo, an ex citatis istis, imo ex omnibus fere totius anni diebus, omnino contrarium non pateat, nempe Adonem, purum putum Romanum parvum sapere, ubicumque Sanctos alios, aliunde conquisitos ei non superinducit, ut proinde nihil minus verisimile sit, quam ex Florentinii dictis constare, vetus Romanum, sive cum Bollando minus Romanum, ex Adone contractum potius esse …., quam uti perantiquum Adoni facem prætulisse; nam plane oppositum, refutatis jam adversariorum argumentis, ex professo demonstrare aggredimur.

[118] Verbum unum cum Florentinio superest, quo cursim ostendam virum clarissimum, nimio laudandi exornandique Hieronymiani sui Martyrologii æstu abreptum, [Cetera non sunt] illud ipsum in Romani parvi locum intrudere voluisse, eique characteres aptare ab Adone signatos, nempe, venerabile & perantiquum ab urbe Roma Aquileiam, cuidam sancto Episcopo, a Pontifice Romano directum. Ita suadent, inquit, bini nostri codices, in quibus, D. Hieronymo adscriptum, & a nobis exhibitum Martyrologium, Adoni prorsus sociatur; quod antiqui characteres, qui Gregorianum omnino demonstrant, vix dubitandi locum relinquunt, quin illud ipsum sit apud Adonem, venerabile & perantiquum, &c. Credimus an qui amant? Profecto si codicum sociatio aliquid probat, tot sociatos reperere Majores nostri, tot in Museo nostro collecti & sociati sunt, ut ex iis probari possit quidlibet; puta & Usuardum ex Rabano, & Bedam ex solis Hieronymianis conflatum, quo nihil est ineptius. Si tantillum operæ posuisset Florentinius in conferendis cum Adone Hieronymianis apographis, luce meridiana clarius deprehendisset, vix majorem Adoni cum Hieronymianis, quam cum Kalendariis Bucherii, Carthaginensi, Allatii & Frontonis affinitatem intercedere, atque adeo gratis omnino & perperam dici, illa Adoni facem præferre potuisse.

[119] Hæc ad speciosiora Florentinii objecta, satis dicta sint; cui ne nihil prorsus largiri videamur, hoc ei non recusabimus, [majoris momenti.] quo admonitionem suam 4 concludit; videlicet Martyrologium Hieronymianum, supra omnia quæ hactenus edita sunt, ex sola ipsius nomenclaturæ inspectione, additionum ætate, & loquendi stylo, vetustius existimandum esse; tantum vero illud a Rosweydo editum antecedere, quantum omnia in vetustatis characteribus antecedit, & quantum in simplicissima Martyrum messe largo proventu supra illud redundat. Hoc, inquam, Florentinio, sive liberaliter, sive ut debitum, ultro tribuimus; Hieronymianum ætate, vetustate, & Martyrum numero, Romanum nostrum parvum præcellere; at in mutuam vicem nobis concedi postulamus, Romanum parvum, nitore, ordine, exacta Kalendarum distinctione, tota denique operis sui symmetria, Hieronymianis codicibus omnibus tam longe anteferendum, ut ipsa ad hoc ne ullo quidem pacto comparanda sint. Sed jam tempus est, ipsummet controversiæ caput, vetus Rosweydi Martyrologium, nobis Romanum parvum, penitius introspiciendi.

ARTICULUS III.
Romanum parvum sic delineavit Ado, ut ex ejus præfatione ostendatur, ipsissimum esse, quod suo Martyrologio præfixit.

[Ne fallax species] Jam variorum, variisque modis Romanum parvum impugnantium argumentis, ex ordine & sigillatim refutatis, superest, ut de ipsius Martyrologii vero genere, auctoritate, stylo, ætate ceterisque propriis characteribus ea depromamus, quæ longa exercitatione, ac multiplici, jam annis aliquot, Martyrologiorum omnium, præsertim Romani ipsius parvi & Adonis, facta ad invicem collatione, nobis tandem persuaserunt, non aliud Martyrologium in Adonis præfatione designari potuisse, quam ipsissimum illud vetus seu parvum Romanum a Rosweydo editum; quod tamquam textori catena, sic ut exemplar, ut argumentum, ut substructio Adoni primum, ex hoc Usuardo & Notkero præluxisse, aperte, nisi vehementissime fallor, me comperisse existimo. Non dissimulaverim tamen, labore magno, continua attentione, & perenni studio opus fuisse, ut præconceptam opinionem, ex Frontone, Valesio, Florentinio aliisque prius haustam, quæ tot speciosis illusionibus compta, facile a pluribus eruditis viris, quos hic appellare supersedeo, imbibita est; ut eam, inquam, opinionem, pridem animo insidentem expellerem. Nimirum luctandum erat quotidie, cum diebus singulis in meis ad Usuardum Observationibus, idem fascinus, ut ita dicam, oculis obversaretur; videri nempe Romani parvi terminos, Adonianis tam similes, ut non possem non Adonianum aliquid in Romano parvo agnoscere.

[121] [cuiquam illudat,] Dicamus quod verum est, tenuit hæc lucta diu multumque, nec acquiescere primum potui urgentissimis Castellani momentis, quibus me non semel pulsaverat; verum diuturna tandem meditatione, perpetuo examine, animique volutatione, utriusque Martyrologii annuntiationes approximans, severoque scrutinio conferens; inde Adonis ipsius insigne restimonium expendens; ex ipsis autem rei visceribus plura quotidie offendens, quæ vere Romanum parvum Adone vetustius ostenderent: omnibus accurate mecum libratis, victas dedi manus, certumque agnovi Castellani effatum, supra a num. 87 relatum, scilicet, viros illos omnes, quantumvis eruditos, re nequaquam satis attente perpensa, sola illa fallaci conformitate captos & delusos, se mutuo transcripsisse. Id quibus argumentis confecerim, sic cum lectore communico, ut paratus sim ad priorem redire sententiam, siquis majori rationum pondere mecum certet. Neque enim, ut Frontonis verba repetam, mea ullatenus refert, Martyrologium illud, esse vel non esse Romanum, vetus vel novum, Adoni præluxisse vel non præluxisse (cum hinc Usuardi puritas aut integritas nequaquam pendeat) sed tenemur, quæ vera sunt proferre, & quod possumus, præcavere, ne quæ nobis diu illusit fucata imago, alios in errorem inducat.

[122] [faciet] Ut de tota hac disputatione recte, & secluso partium studio, judicium feratur, numquam abesse, nec ab animo nec ab oculis possunt, ea quæ sanctus Viennensis episcopus in sua præfatione disertissime pronuntiat, quæque ad sex capita revocari debere existimo. Primum est, Adonem opus suum executum fuisse …. imperio & jussione sanctorum virorum, ut supplerentur dies, qui absque nominibus Martyrum in Martyrologio, quod venerabilis Flori studio, in labore Domni Bedæ accreverat, tantum notati erant. Alterum, quæsivisse Adonem, dies Martyrum verissime notatos, qui confusi in Kalendis suis inveniri solent. Ubi facile observas, verum opponi confuso, ut proinde, pro verissime, absque ullo scrupulo supponi possit distinctissime. Tertium est, quod ad id præstandum adjutus sit venerabili aliquo & perantiquo Martyrologio. Quartum, quod ipsum illud Martyrologium, ab urbe Roma Aquileiam cuidam sancto Episcopo a Pontifice Romano directum sit. Quintum, quod idem Martyrologium, postmodum a quodam religioso fratre aliquot diebus Adoni præstitum, ab ipso, apud Ravennam posito, diligenti cura transcriptum sit. Demum, quod istud idem in capite sui operis ponendum putaverit. Ex his liquet evidentissime, illud vere & unice esse Martyrologium, ex quo Ado suum, post Bedam & Florum supplevit & locupletavit, in quod sine controversia conveniant prædicata omnia & singula, sex illis nostris capitibus proxime enumeratis comprehensa.

[123] [Adonis præfatio,] Alterum decidendæ litis principium est, quod nullus adversariorum merito queat abnuere, nempe; nulla hactenus Martyrologia Adone antiquiora, saltem quibus adjutus sit, assignari posse, præter illud quod sub Eusebii & Hieronymi nominibus circumfertur, item Romanum parvum, & illud quod Flori studio in labore Bedæ accrevit, quodque ab Adone ex altero illo vetustiori suppletum est. Si igitur demonstravero in Martyrologium Hieronymianum nullo pacto quadrare posse sex jam statuta ex Adonis præfatione capita; si contra evicero, in Martyrologium Rosweydi aptissime & apertissime cadere; puto neminem fore imposterum, qui debitæ Romano parvo antiquitati, & meritis Rosweydi laudibus ausit detrahere. Age vero, singulos Adonis apices expendamus. Et ad primum quidem caput quod attinet, non diffiteor, ex Hieronymiano adjuvari aliquatenus potuisse Adonem, ut dies vacuos suppleret; quin & adversariis dabo, quod forte ignorarunt; nam ex Adone ostenditur, ipsum Hieronymiano usum fuisse, utpote quod diserte citat XXIV Februarii his verbis: Et in Martyrologio, quod Eusebii & Hieronymi vocabulis insignitum est. Probant hæc, uti potuisse, ut supplerentur dies vacui; ast usum fuisse, hoc est quod nec suadere tentarunt adversarii, nec persuadebunt umquam. Sola Observationum nostrarum ad Usuardum lectio, quemlibet non obstinatum de contraria veritate, diebus ferme singulis convincet.

[124] [cujus sex capita] Rem ipsam aggrediamur, atque ad primum Adonianæ præfationis caput, liquido demonstremus, Adonem in supplendo Beda, Hieronymiano Martyrologio usum non fuisse. Huc faciet Florentinii methodus, qua speciminis gratia evagabimur per mensem unum aut alterum, utrumque Martyrologium & Hieronymi & Adonis conferendo; neque enim pluribus opus erit, ut manifestissime percipiamus, nihil minus cogitasse Adonem, quam ut ex Hieronymiano dies in Beda vacuos restitueret. Vis paucis & palpabiliter veritatem tangere, percurre solos primos duos menses Januarium & Februarium, atque in illis solis duobus dies ferme quadraginta invenies, in quibus nec una quidem Adonis annuntiatio cum ulla Hieronymianarum concordet: Si ex ceteris aliquæ hinc inde, saltem nomine tenus, convenire in aliquo videantur, semper etiam diversitate aliqua, & satis notabili discrepant. Sancte profiteor, in Usuardinis Observationibus (quibus potissimum studui ad antiquissimam radicem Sanctorum memorias revocare) sæpe mihi laborandum fuisse, ut nunc ex illo nunc ex altero Hieronymiano apographo affinitatem aliquam, obtorto quasi collo, inter ipsa & Adonem extunderem.

[125] Quod hic de duobus mensibus dico, id lector in omnibus sequentibus non minus clare & perspicue deprehendet, [recte expensa,] sæpe demiraturus, tam multa, tam audacter, tam temere de hisce Martyrologiis & Romano parvo, ex perfunctoria unius fortasse aut alterius loci collatione, determinata & definita fuisse. Clamabant supra, inde Rosweydi Kalendarium magis oppugnari, quod dies frequentes haberet Martyribus vacuos, cum frequentes illi dies vix totum septenarium constituerent; hic vero, si superis placet, ex Hieronymiano dies in Beda vacuos suppleri potuisse contendent, ubi toto mense Februario vix quatuor aut quinque annuntiationes assignabiles sunt, quæ ad Hieronymianas utcumque reduci queant. Singulos dies percurrere nec vacat, nec opus est: res ipsa loquitur, eademque toto Usuardino opere ferme ad nauseam inculcanda fuit & repetenda, uti e contra ibidem, ad dies prope singulos, quam fieri potuit exactissima, ex Romano parvo, Adonis, Usuardi & Notkeri, genesis, tanta luce in oculos perpetuo incurret, ut quis sciens ac volens cæcutire debeat, qui hæc omnia evidenter demonstrata inficietur.

[126] Non minus perspicuum est, secundum Adonis pronuntiatum, ab Hieronymianis longissime dissitum. [nulli alteri] Non deerat Adoni Martyrologii Hieronymiani exemplar, sed cum in eo ingentem rerum confusionem adverteret, tum in nudis Martyrum & sæpissime truncatis luxatisque nominibus, tum in Kalendis seu laterculis ipsis, plane deordinatis; id sibi subsidii quærendum vidit, ex quo dies Martyrum verissime notaret, quos in Hieronymianis confusos inveniebat. Id vero quam opportune, tam feliciter invenit in reperto Ravennæ Martyrologio, cujus vestigia omnia clarissime & distinctissime præfert vetus illud Rosweydi, nobis Romanum parvum, quo de hic agimus: atque illud dicimus venerabile & perantiquum, forma quidem, ordine & tota sua eleganti œconomia venerabile, ætate perantiquum, cum centum & amplius annis Adone vetustius esse, omnino censeamus. Poterunt quidem & hæc duo epitheta Hieronymianis propter vetustatem tribui, sed cum in aliis plane deficiant, satis patet, alium Ravennæ repertum ab Adone thesaurum, quo in concinnando Martyrologio suo adjutus fuerit; id quod Romano parvo planissime & plenissime competit, utpote quo diebus singulis ita se adjutum ostendit Ado, ut raro prætermittat Sanctos, raro ipsa verba negligat, quibus Sancti in Romano parvo annuntiantur, eamque nuper diximus esse totam & continuam operis nostri demonstrationem.

[127] Quarto loco testatur Ado, Martyrologium Ravennæ sibi præstitum, ab urbe Romæ Aquileiam, cuidam sancto Episcopo a Pontifice Romano directum. [Martyrologio] Sine te submoneam, ex dictis supra num. 122, notum Adoni fuisse Martyrologium, quoa Eusebii & Hieronymi vocabulis insignitum est. Quis igitur vel verisimile faciat, iis verbis, ea phrasi usurum Adonem, si libellus, Ravennæ a religioso fratre communicatus, eadem Eusebii & Hieronymi vocabula prætulisset? Nemo (ut in proverbio est) e duobus tria videat, aut pulverem oculis offundat: hic tam diversis characteribus utrumque Martyrologium designatur, ut saltem Hieronymianum nullo prorsus pacto esse possit, illud quo se Ado adjutum fatetur. At nostro Romano parvo aptissime convenit, ut Romæ scriptum & compositum, tamquam vere Romanum, tunc Romæ usitatum, a Romano Pontifice cuidam sancto Episcopo Aquileiam directum sit; nempe ut is Episcopus ritui Romano se conformaret; idque ab Aquileiensi aliisque ecclesiis factitatum existimamus, donec methodus Usuardina magis placuit, tantumque paulatim invaluit, ut Romæ etiam adoptata, diu ante Belini Patavini tempora dici meruerit, Martyrologium secundum morem Romanæ curiæ.

[128] Sicui fortasse magis placeat Henschenii & Papebrochii opinio, expressa in Prologo ad Bedam ante secundum tomum Martii, [præterquam] num. 11, nihil magnopere obluctabor, cum nihil ibi asserant, quod cum hac nostra sententia non apprime conveniat. Sic habent: Ac primum invenimus, tria nos habere (manuscripta Bedæ Martyrologia,) quæ singula integrum Bedam, sed modice auctum, & quoad vacuos dies suppletum, tam fideliter exhibuerunt, ut omnino persuaderemur, in plerisque Romanis basilicis, abrogato Hieronymiani Martyrologii usu, & illo, quod Aquileiensi Episcopo, a Pontifice missum supra monuimus, fortasse non nisi in Laterano, aliisque paucis ecclesiis recepto, ita probatum aliis Bedam fuisse, ut eo convenienter aucto, utendum plures sibi putaverint, usquedum Usuardus visus ecclesiasticis usibus accommodatior. Hæc quidem alibi paulo aliter explicat Papebrochius, ut in appendice ad articulum 18 Responsionum, sed dicta sua & scripta omnia, quæ Martyrologiorum materiam spectant, ad hanc nostram sententiam revocari & reformari ante obitum suum postulavit. Verum sic ferme a proposito argumento dilaberemur.

[129] Jam ad quintum caput quod attinet; præfatum sæpe Martyrologium a religioso fratre aliquot diebus præstitum, [Romano parvo,] diligenti cura per Adonem transcriptum esse, aliud nobis etiam patentissime denotat, quam Martyrologium Hieronymianum. Fuerat sanctus Ado monachus cœnobii Ferrariensis in Vastinio, deinde ad Prumiense migraverat, aliaque haud dubie, ut erat diligens rerum scrutator, alia, inquam, Ordinis sui cœnobia lustraverat, alia Martyrologia certo viderat & certissime exemplar vel forte exemplaria Hieronymiana, quæ Ravennæ quærenda non fuerunt, nec ibi transcribenda: aperte eloquamur; non ita scriberet Ado de præstito sibi codice, si Martyrologium, quod Eusebii & Hieronymi vocabulis insignitum est, transcribendum accepisset. Enimvero, novi aliquid ibi detexit Ado, sibi suisque prius incognitum, idque ob exactam Kalendarum seriem, ob Martyrum nomina tam clare distincta, tanti fecit, ut ferme Crœsi opes, quod de Pauli tunica prædicabat Hieronymus, se effodisse existimans, illud unum tamquam regulam sibi proposuerit, ut notatis accurate Kalendis, ex collectis undecumque passionum codicibus, Sanctorum encomia paulo latius & apertius describeret, sicque infirmiores fratres …. in memoriis Martyrum haberent compendiosam lectionem, atque in parvo codicello, quod multo labore alii per plures codices exquirunt.

[130] [eique soli] Superest sextum idque ultimum Adonianæ præfationis caput, haud quaquam contemnendum. In eo declarat Viennensis Martyrologus, quod illud ipsum Ravennæ transcriptum Martyrologium, in capite sui operis ponendum putaverit. Non dixit operi suo sociandum, aut una cum opere suo compingendum, sed diserte, in capite operis ponendum putaverit, sic ut cum opere suo, unum quodammodo idemque opus constituat, & ita quidem, ut ipsa sua præfatio, utrique operi præmittatur, utrumque opus manifeste afficiat, verbo, utrumque opus tamquam unum idemque complectatur. Ubi Florentinius aut adversariorum quispiam alius, exemplar aliquod Hieronymianum, in capite Adoniani Martyrologii ea ratione positum alicunde eruerit, per me licet, tunc disputando inquiratur, an postremum hoc ex sex Adonianis capitibus, Martyrologio Hieronymiano aliquatenus aptari possit. Nobis interim certum videtur, tam apte, tam clare, tam manifeste omnes eos articulos cum Romano parvo congruere, quam liquidum, patens & evidens sit, prædicata illa omnia ab Hieronymiano esse alienissima; si forte excipias, quod venerabile & perantiquum appellari posse non diffiteamur, si tota veneratio a sola antiquitate proficiscatur.

[131] [convenire possunt.] Ex his rectissime concludi posse existimo, iis coloribus, ab ipsomet Adone nobis depictum esse vetus seu parvum Romanum, ut magis ad vivum vix a quoquam delineari potuerit. Viderat, & scrupulose observaverat lineamenta hæc omnia oculatissimus Rosweydus, priusquam lectori auderet asserere, Adonem veteris hujus Martyrologii vestigiis semper insistere; priusquam lectorem, veritatis securus, ita confidenter alloqueretur: Enimvero vetus hoc Romanum Martyrologium, fontem esse omnium aliorum Martyrologiorum (Hieronymianum & genuinum Bedam necdum noverat) qui vel leviter inspexerit, non dubitabit asserere. Ado certe ex hoc fonte suas aquas derivavit. Et ut fontis latex ab origine sua recedens, sensim augescit, & in rivum aquis undique confluentibus abit; idem factum huic Martyrologio, quod nunc a Beda (Plantinianum indigitat ex Adone sumptum) nunc ab Usuardo (hunc Adone seniorem putabat) nunc ab Adone, nunc ab aliis paulatim increvit. Licebit nunc ad fontem digitum semper intendere; eo enim fine, caput fontis, quod hactenus latebat, in apertum produxi Hæc Rosweydus sagaci, maturo, veroque judicio, quo usque ferebat adepta tunc temporis Martyrologiorum notitia. Rivuli vero & rivulorum cum primo illo seriei nostræ fonte connexio, per totum Usuardini Martyrologii curriculum diebus singulis, tam sensibili & palpabili modo ex Observationibus nostris elucescit, ut pluribus hoc saxum hic volvere supervacaneum videatur. Verum cum & alia argumenta suppetant, quæ Romani parvi authentiam mirifice illustrent, lubet & illa sequenti articulo ordinate deducere.

ARTICULUS IV.
Romani parvi auctoritas, ex characteribus propriis, stylo, genere, ætate, demonstratur.

[Romani parvi] Eam modo Romani parvi effigiem ex Adonis præfatione expressam dedimus, ut facillime a quovis agnosci possit & debeat; eaque agnita promptissimum sit omnes adversariorum cavillationes infringere. Demus Frontoni, Florentinio, Cointio ad annum DXVIII pag, 316, & quibuscumque aliis in eadem navi hærentibus; demus, inquam, omnia inter Romanum parvum & Adonis Martyrologium ita inter se congruere, ut utrobique idem sit stylus, idem ordo, eadem verba, iidem solœcismi, iidem errores, prorsus ut in nullo discrepent, sintque similia omnia, nequedum consequens ullo pacto inde fuerit, parvum illud Romanum ex altero contractum, nisi tota Adonis præfatio evidentis falsitatis & apertissimæ suppositionis convincatur; quod in ullius cerebrum hactenus vel per somnium incidisse, non novimus. Atqui sanctissimus Viennensis præsul candide & sincere profitetur, se ad supplendos Bedæ dies vacuos, adjutum fuisse venerabili & perantiquo Martyrologio, Ravennæ sibi præstito, a se trenscripto, a se in capite operis sui posito: invenitur istud ipsum Martyrologium in capite Adoniani positum, apparent ubique vestigia, tam clare ab Adone præsignata, eaque & singula & omnia sic Romano parvo propria sunt, ut in nullum aliud Martyrologium convenire ullo pacto possint. Et erunt post hæc, qui sanctum ipsum Adonem, tantum non mendacii arguentes, tamquam ex tripode nobis definiant, Martyrologium nostrum parvum, seu vetus a Rosweydo editum, non esse nisi epitomen Martyrologii Adonis, in quo omnia purum putum Adonem sapiant. Ego me fateor capere non posse, qui id saltem Florentinio, penitius omnia scrutari solito, persuasum fuerit. Sed fidem liberemus, ipsumque Romanum parvum vivis suis, propriis, nativisque coloribus depingamus.

[133] Prima antiquitatis nota propria, & ab Adoniana methodo diversa, inde in Romano parvo desumitur, [antiquitatis notæ] quod ubi Ado & ceteri noni seculi Martyrologi, religiose semper Sancti aut Beati nomen Martyribus & Confessoribus præfigunt, auctor istius Martyrologii, licet apponat aliquando, attamen sæpius omittere soleat; nam ex duabus & sexaginta annuntiationibus mensis Januarii, quibus Sancti, Beati, aut Sanctorum & Beatorum titulus præfigi potuit, in triginta tantum & una reperitur; mense Februario, ex quadraginta quinque annuntiationibus, septem & viginti apposito carent. Rursus, Mense Martio ex quadraginta quatuor, solæ signatæ sunt sedecim. Si menses alios percurras, pauciores commemorationes occurrent, in quibus de adscribenda sancti aut beati appellatione Martyrologii illius auctor solicitus fuerit, adeo ut toto mense Novembri vix quater, Decembri solum bis inveniatur. Hanc vero certam esse antiquitatis notam, ex eo confice, quod codices Hieronymiani, tum majores a Florentinio editi, tum minores, quos priori capite percensuimus, raro id genus titulos præmittant, atque adeo tanto rarius, quanto antiquiores fuerint, quod mirifice elucet in apographo Epternacensi, in quo vix nota est sancti aut beati nomenclatio, & ubicumque apponitur, forte tamquam adjectitia expungi meretur.

[134] Alter, isque indubitatus vetustatis character in Romano parvo censeri debet, quod toto anni circulo, [clarissime elucent;] ut Martyrologi loquuntur, rarissime Vigilias Sanctorum signaverit; imo certissime non nisi unam, Romæ fortasse propriam, Sancti Laurentii; Natalis Domini alteram: cum tamen Beda præter illas duas, etiam sancti Joannis Baptistæ, & sanctorum Petri & Pauli vigilias posuisse reperiatur: ut inde non improbabili conjectura colligere quis possit, Martyrologium illud nostrum ante Bedæ tempora fuisse compositum, quamvis nos epocham ejus putemus paulo post Bedæ obitum inchoandam. At vero vigiliarum omissionem inter vetustatis certa indicia plane computandam esse, probant rursus Hieronymiana apographa, ad quæ sic notat Florentinius XXIV Decembris: Cum neque in codicibus nostris, neque in Martyrologio vetustissimo (nempe Antverpiensi vel Epternacensi) Vigilia Nativitatis Domini, in hodiernis fastis indicetur; ansam præbuit dubitandi, non esse hoc in Ecclesia vetustissimi usus, vel saltem certum esse; in vetustioribus Martyrologiis vigilias non indicari. Si paulo accuratius Romanum parvum evolvisset vir clarissimus advertissetque, non nisi unam Laurentii, alteramque Natalis Domini vigiliam in eo signari, tametsi plures aliæ in Adone reperiantur, non tam facile pronuntiasset, agnovisse se, non Adonem ex hoc Kalendario, tamquam ex antiquo Aquileiensi codice, in suum Martyrologium transtulisse; sed e contra recentiorem scriptorem, inde suum indiculum compegisse. Neque dicas signari vigiliam Apostolorum XXX Aprilis, nam satis liquet, eam inepte ibi intrusam esse, uti eodem die Quirinus ponitur, in gratiam Novesianorum ibi adscriptus, & male ex XXX Martii repetitus.

[135] Ut hic semel compendio epitomatores omnes exarmen, rogo ad sequentia quæsita solidas mihi responsiones subjiciant. [& æque evidenter probatur,] Quæro I. Si Martyrologii Romani veteris seu parvi compilator, Adonis Martyrologium præ oculis habuit, cedo, cur dies septem vacuos reliquit, cum septem illos, non minus ac ceteros omnes ex Adone commodissime implere potuerit? II. Quæ ratio satis excogitari potest, cur vigilias, tam clare in Adone signatas, prætermiserit, ut de vigilia Assumptionis Deiparæ seorsim disputavimus ad XIV Augusti? III. Cur toties debitum Sancti titulum, in Adone distinctissime positum, suppressit? IV. Cur plures passim in Adone annuntiationes; cur in Romano parvo pauciores? sic XIV Aprilis, in illo quatuor integræ, in hoc sola una & unica; cur IV Maii, ex commemorationibus quinque; XXVI Maii, ex sex; XII Junii & alibi sæpius, ex quatuor non nisi rursus unica redditur? Plurima & ferme quotidiana sunt hujusmodi exempla, quæ in Observationibus nonnumquam expenduntur. Fateor equidem, tantum apud me fuisse hujus argumenti pondus, ut inde rimari incipiens, totam illam Rosweydi adversariorum machinam, plane ruinosam adverterim.

[136] Quid enim (ita inquiebam) quid prætensum illum epitomatorem absterrere potuit, quo minus Sanctorum saltem nomina ex Adone excerperet, [Adonis compendium] cum ipsi insolitum non sit, quatuor aut quinque Sanctos, imo totidem annuntiationes uno die repræsentare? Inde ad alia scrutanda progresso, lux semper nova, semper major oborta est, qua Martyrologii istius pretium & æstimatio mirum in modum apud me accrevit. Inde tamen, ut dicebam, disquisitionis meæ ferme principium. Ne longius evagemur, conferat lector solum mensem Januarium. Quæro, cur primo die apponatur Circumcisio, Adoni præterita? Cur omittuntur milites XXX, cur Euphrosyna, cur Eugendus? Cur III Januarii solus Antherus, a Romano parvo extractus est, omissis Genovefa & Florentio? Cur XVII Januarii nihil habet de Lingonensibus Tergeminis? Vide ibi Observationem nostram. Tu perge ad dies alios non minus inæquales, & causam, sodes, vel ineptam excogita, cur hi aut illi præ aliis Sanctis ex Adone seligi potuerint. Est ad manum catalogus bene longus, per omnes anni menses diesque decurrens, quem tædii vitandi gratia non produco, cum ex allatis speciminibus, in re clarissima nos versari existimem.

[137] [esse non posse.] Sed & alio argumento ora obtrectantium occludamus. Contendunt, eadem in Romano parvo, eadem in Adone errata reperiri, in quo etiam egregie falluntur, ut exempla multa in Observationibus nostris ostendunt. Demus hic non unum specimen. Die II Januarii de Argeo & fratribus recte scripserat Romanum parvum, sed Adonis elogium exerrat. Maii VII, Romanum parvum, Nicomediæ, Augusti & Augustini: Ado, de suo aliquid addens, in errorem denuo labitur; sic enim habet: Flavii, Augusti & Augustini fratrum: videsis quæ in eam rem eo die notavimus. Junii XIX, in Romano parvo legitur: Commemoratio Nazarii & Celsi, recte, opinor, ut Rosweydus in notationibus censuit, interim Ado, illam commemorationem eo die præteriit. Junii XXIX, simplicissima est Romani parvi annuntiatio; quæ in Adone corrigenda sint, ex Observatione nostra eo die intelliges. Augusti VII, scribit Romanum parvum, Fausti, Ado, Justini: errat alteruter, sed non uterque. Augusti XXXI, bene a Romano parvo refertur Aristides ex Rufini libro 4 cap. 3; dum ibi multa ductori superaddit Viennensis, a recto tramite deviat. Obtundam, si hæc sigillatim hic prosequar, cum hujusmodi diversitates, in Usuardo nostro frequentius recurrant; ubi aliud quoque ridiculum Frontonis effatum facile convelles, dum asserit, iisdem verbis uti utrumque Martyrologum. Paratum habeo discrepantiarum syllabum, sed satis est paucas hic designasse, ex quibus curiosus lector de aliis statuere valeat. Præter citatos dies, videri possunt XI, XII & XXVIII Januarii; XX Martii, XI Julii, XXVII Augusti….. Pergimus ad alias notas Romano parvo proprias.

[138] [Quod sit Romanum] Jam dicta ostendunt, vetus esse, saltem Adone & forte Beda antiquius, unde prima prærogativa ei a Rosweydo data, plane vindicatur. Romanum esse, faxo & ii agnoscant, qui alterum illum titulum frustra arrodunt. Adonis testimonium ex viri religiosi ore acceptum, nemo, quod sciam, excepto solo Valesio detrectare hactenus ausus est; nec adversarii alii id directe impetunt; nam admissa veritate superius probata, quod nempe vetus illud seu parvum Romanum Ravennæ ab Adone repertum sit, eique certo præluxerit, non negabit Florentinius, nec qui cum ipso sentiunt, prædictum Martyrologium vere & proprie Romanum esse, quandoquidem disertissime testetur Martyrologus Viennensis, ab urbe Roma Aquileiam cuidam sancto Episcopo a Pontifice Romano directum. Romanorum Pontificum agendi rationem nescire oportet, rerumque Romanarum prorsus esse ignarum, qui inde consequi non perspiciat, indicatum verbis illis Martyrologium, Romæ contextum, Romæ scriptum, Romæ per id tempus usitatum fuisse, nec alia causa Aquileiam directum, quam ut ea ecclesia, Romanæ ceterarum matri, sese purius conformaret. Et hæc quidem ex viri religiosi & Adonis fide, apud omnes sensatos cordatosque lectores in aperto esse, persuasissimum habeo. Jam ne quis porro dubitet, ex ipsomet Martyrologio, Romana vestigia satis clare expressa exhibeamus.

[139] [exempla plurima] Repetenda hic sunt, que supra ex Clar. Castellano adduximus, ubi credibile non existimans, aliud Martyrologium, præter vere & proprie Romanum, a Romano Pontifice alio directum, sic deinde sermonem prosequitur: At vero, quod probat manifestius, Martyrologium in capite Adoniani operis, apud S. Pantaleonis Coloniæ repertum, certissime esse antiquum Romanum, ad usum Ecclesiæ Romanæ, verumque apographum illius, quod Romanus Pontifex Aquileiam direxerat, non solum inde sumitur, quod Sancti ibi reperiantur Romanæ urbi proprii, & Hieronymianis prorsus incogniti, ut Martina, Dafrosa, Papias & Maurus, solo mense Januario; neque ex eo, quod Cathedra sancti Petri proprio die signetur, ab Antiochena rectissime distincta; verum etiam quod inter varias ecclesiarum Romanarum dedicationes, illa quoque occurrat, quæ est sacelli alti, castri S. Angeli, expressa per terminos INTER NUBES, quodque festo sancti Sebastiani, legatur ejus sepulcrum in vestigiis Apostolorum, designando per hæc verba Catacumbas, in quibus sanctorum Petri & Pauli corpora aliquamdiu requieverunt. Hæc tam solerter quam vere a magno Martyrologiorum scrutatore observata sunt; nec pluribus opus esse censuit, ut quemlibet non mordicus pervicacem, de tali veritate convinceret, cujus radii, solis instar, ad singulas libelli paginas in oculos non lippos incurrunt. Supersunt nihilominus, quæ ad ejusdem rei elucidationem & confirmationem hic subnectam.

[140] [ad oculum] Ex solo mense Januario, ne longius excurram, ex solo, inquam, isto mense addere potuit Castellanus Sanctos Romæ proprios atque Hieronymianis omnino præteritos, III, Antherum Papam; IV, Priscum & socios; V. Telesphorum Papam; XXII, Anastasium ad aquas Salvias; XXIII, Emerentianam; denique XXVIII, Agnetem secundo, proprie & præcise Romano modo expressam. Inter dedicationes Romanas, præter jam dictam, quæ habetur XXIX Septembris, de ecclesia Archangeli, a beato Bonifacio Papa constructa in Circo, qui locus INTER NUBES dicitur; notabilissima, & si ita loqui licet, Romanissima sunt, quæ refert idem Martyrologium pridie Non. Maii: Et sancti Joannis Apostoli, quando ante portam Latinam in ferventis olei dolium missus est: & rursus III Idus seu XIII Maii; S. Mariæ ad Martyres dedicationis dies agitur, a Bonifacio Papa statutus, nempe a Bonifacio IV, qui sedit ab anno DCVI ad DCXIV. Quid autem magis Romanum dici potest; quam quod ponitur VI Julii: Primus ingressus Apostoli Pauli in urbem Romam? Item quod signat idem Martyrologium XIV Septembris, his verbis: Exaltatio sanctæ Crucis, ab Heraclio imperatore a Persis Jerosolymam reportatæ, quando & Romæ lignum salutiferum Crucis a Sergio Papa inventum, ab omni populo veneratur. Nota sunt Sergii tempora, ab anno DCLXXXVII ad DCCI.

[141] Nec verebor hic addere festivitatem, a Gregorio III Romæ institutam inter annum DCCXXXI & DCCXLI, [demonstrant:] in honorem beatæ Mariæ Virginis & Sanctorum omnium, tamquam ampliativam, ut ita loquar, prioris dedicationis a Bonifacio IV celebratæ. Hæc talibus terminis a Romano parvo consignata est, ut auctor tantum non indicet, eam se vivente & quodammodo vidente, primum fuisse inchoatam. Attende locutionem: Festivitas Sanctorum, quæ celebris & generalis agitur Romæ. Quasi dicere velit, recentem eam festivitatem esse, & Romæ dumtaxat celebrari, necdum ad alia regna aut ecclesias propagatam. Hujus rei luculentior testis esse nequit, quam Ado ipse, ex cujus verbis, temporum distinctio aperte commonstrari videtur, dum superaddit: Sed in Galliis, monente sanctæ recordationis Gregorio (IV) Pontifice, piissimus Ludovicus imperator, omnibus regni & imperii sui episcopis consentientibus, statuit, ut solemniter festivitas omnium Sanctorum, in prædicta die (1 Novembris) annuatim perpetuo ageretur. Qui Romani parvi impugnatores ad rei evidentiam desiderare ultra possint, equidem non intelligo.

[142] De hac omnium Sanctorum festivitate, non male disserit Fronto ad supra citatum Romanum Kalendarium a pag. 142 ad pag. 145, [ergo vetus Romanum.] quo loco recte censet, ejus Romæ institutionem I die Novembris, ad Gregorii III tempora omnino revocandam. De festi ejusdem extensione videantur Ado & Usuardus. Si vera est Menardi, pro sui Sacramentorum libri ætate conjectura, festivitatem eamdem ante Caroli Magni tempora in Galliis receptam oportet, cum in eo libro clare exprimatur. Sed hæc ad nos nihil, cum de sola Romana festivitate agamus, cujus institutionem Gregorio III cum Frontone adscribimus. Atque hic, decurso jam toto Usuardo, figendam credimus Martyrologii hujus nostri parvi Romani epocham, ut nempe compositum statuatur circa annum DCCXL. Ex quo aliisque argumentis jam deductis, ejus vetustatem; ex Sanctis vero & festivitatibus Romæ propriis ac peculiaribus, ejus genus, patriam & natalem; verbo, quod vetus & Romanum sit, in confesso positum arbitramur: quod etiam supra ex nomine Papæ, ibi identidem repetito, & quasi studiose apposito, educi posse, contra Florentinium ostendimus.

[143] Reliquum est, ut Romani parvi characteres ceteros, in ipso singulariter conspicuos paucis colligamus. An illius auctor Hieronymianum viderit, [Proprii alii] aut saltem in adornando suo consuluerit, toto nostro opere apertius declarare ausi non fuimus, nec modo audemus; & licet quandoque iidem Sancti in utrisque notati occurrant, ut vide XXVI Februarii; probabilius censemus, ex Romanis, aliarumque ecclesiarum Kalendariis, Sanctos illos a Romani parvi auctore acceptos esse, qui ferme vulgo magis innotuerant. Tria observo Romano parvo propria. Primum, ex historia Eusebii, interpretationis Rufini, magnam partem coaluisse, ut sæpissime in hoc opere intento quasi digito commonstravimus. Atque hoc unum est quod Henricus Valesius, novissimus Eusebii interpres & illustrator, commode advertere potuit, & diligenter præstitit, melius nomini suo consulturus, si reliquis, ejus eruditione parum dignis, imo ad ejus forum minime pertinentibus, supersedisset. Solus mensis Februarius, ut alios fœcundiores non adducam, IV, VIII, IX, XVIII & XXVII, assertum Valesii abunde comprobat. Plures Sanctos suggeret mensis December, ut XIX ejusdem mensis te nostra docebit Observatio.

[144] Alterum Romani parvi germanum indicium dabit Observatio, X Januarii in Nicanore, eademque alibi frequentius inculcabitur; [ejus characteres,] nimirum singularem operam a Romani parvi auctore positam, ut Christi Domini & Apostolorum Discipulos, quos in sacris Litteris nominatos reperit, certis diebus assignaret, id quidem pro suo arbitrio, sed, ne debito cultu tam inclyti fidei nostra propagatores privarentur. Exempla obvia sunt, en paucula. XXI Januarii agitur de Publio; XXIII de Parmena, XXV de Anania: II Februarii de Cornelio, III de Agabo, XVI de Onesimo &c. Hi vero & tot alii, cum in antiquioribus Martyrologiis noti non sint, quis audeat inficiari ab hujus Martyrologii auctore primum collectos fuisse? Tertium jam notavit superius Castellanus, ostendens Prophetas veteris Testamenti, ab Hieronymiano præteritos, a Martyrologii nostri compilatore, pro suo rursus libitu, signatos esse. Ut taceam Abbacum & Micheam XV Januarii, Jeremiam I Maii, Elizæum XIV Junii; unus mensis Julius quinque prophetarum commemorationes suppeditat, quarum sola prima de Aaron in Hieronymianis innotescit, in Beda solus Isaias, qui de cetero paucorum aliorum meminit, ea ratione & modo quem explicat Papebrochius tomo 1 Aprilis pag. 857.

[145] Hisce superaddi potest quartum caput, idque in hac re postremum, sed soli etiam Romano parvo, [ex quibus conclusio.] præ Hieronymianis & Beda, omnino proprium. In illis vix ullam invenias Martyrum Africanorum, in Wandalica persecutione passorum, memoriam; in hoc satis frequens est, ut palam facient Observationes Usuardinæ. Ne diu quærendum sit; inspice XXIX Martii, XIII Julii, VI Septembris, XIII & XXVIII Novembris, VI & XV Decembris, quorum modo aliqua mihi inhæret recordatio. Colligat, obsecro, æquus lector characteres omnes, toto hoc articulo enumeratos, Romano parvo tam peculiariter debitos, ut nulli alteri conveniant; repetat animo delineationem, ab Adone tam native repræsentatam; conferat, quæ toto capite disputata sunt, meritamque Rosweydo laudem, aliquando restituendam mecum decernat: reddatur, inquam, Rosweydo honos, redintegretur fama nominis, perstetque eruditissimi viri gloria, qui tam vetus, tam illustre, tam authenticum monumentum primus eruerit, primus vulgaverit, primus fontem monstraverit, ex quo Adonianum, atque ex hoc Usuardinum nostrum Martyrologium promanaverint. Superest horum duorum genealogia sequenti capite pertexenda.

CAPUT TERTIUM.
De Adonis & Usuardi propagine.

[Prologus]

Exhibitis, enumeratis, probatisque Adonis progenitoribus, huc Martyrologiorum prosapiam deduximus, ut jam de Adone ipso, ejusque legitima prole Usuardo, quem unice illustrandum suscepimus, agendum supersit. Et quidem toto præcedenti capite satis demonstrata est prima illa, quam num. 78 expresseram, propositio; nempe quod Ado in adornando Martyrologio suo usus sit Romano parvo Rosweydi, tamquam stamine, si ita loqui licet, totumque ferme ad verbum descripserit; id quod præterea toto nostro opere, seu perpetuis ad singulos Usuardinos textus Observationibus, tam perspicue ostensum est, ut talpam esse oporteat, qui de tam evidenti veritate ausit dubitare. Sequitur modo propositio altera æque evidenter in prædictis Observationibus comprobata, & citato num. 78 his verbis concepta: Usuardus Adonem, quem Flori librum secundum appellavit, ita in omnibus secutus est, ut verum dici possit Adonis compendium. Meminerit lector, Majores nostros post Molanum, aliosque eruditissimos viros in eo passim errore versatos, quod Usuardum crediderint Adone antiquiorem, vel saltem ita synchronum, ut alter alterius Martyrologium non viderit, quod innumeris locis toto priori de Actis Sanctorum semestri decantatum est, donec Papebrochius tomo V Junii pag. 250 col. 1 in fine, oppositum cœpit observare. Hic jam tractanda sunt, quæ ad vivam Adonis & Usuardi delineationem, præter jam a nobis & Majoribus nostris dicta, desiderari possent.

ARTICULUS I.
De Martyrologio sancti Adonis Viennensis episcopi.

[Laudatum ab Aloysio,] Non satis pro merito de Adone locutus videtur Bollandus, dum in Præf. gen. cap. 4 § 8 pag. LII sic cursim de eo disseruit: Sanctus Ado eodem seculo [IX] Viennensis in Gallia episcopus, de quo agemus XVI Decembris, luculentius scripsit Martyrologium. Edidit illud Jacobus Mosander; dein Rosweydus, cum tribus Mss. collatum, Everbodiensi, S. Pantaleonis, Petri Scriverii, hunc præcipue secutus. Habemus cum tribus aliis collatum Mss. exemplaribus, videlicet monasterii S. Laurentii Leodii, cui tamen Usuardi ad Carolum regem præfixa est epistola; ecclesiæ Taroanensis, cœnobii Lobiensis. Ita Bollandus, nihil memorans de prima & omnium antiquissima editione, ab Aloysio Lipomano procurata, quæ exstat operum ejus tomo 4. a pag. 150. Nonnulla ibi præfatur Aloysius, ex communi tunc opinione recepta, quæ modo falsa agnoscimus: sed observatu dignissima sunt verba illa, quibus ob repertum Adonis exemplar incredibile gaudium testatur. Quanta, inquit, tunc exultaverim lætitia, Deus scit., omne aurum nihil esse duxi in comparatione illius ….. ac ingentes Deo nostro & filio ejus Domino Jesu Christo gratias egi, nec non amico fideli, qui tanto me munere decoraverant.

[148] [non recte ab ipso] Id autem in hac Aloysii editione notandum est, distinxisse illustrissimum Veronensem antistitem, inter vitas, ut ipse vocat, seu longiora illa Adonis elogia, ex passionalibus exornata; distinxisse, inquam, inter ea quæ brevius, & alia quæ diffusiori stylo describuntur; nam breviores inquit, pleræque sunt, quæ vulgo in D. Hieronymi Martyrologio habentur. In edendo ergo Adone hunc modum tenui, ut quæ a D. Hieronymo sunt positæ, omnino prætereantur, cum in promptu sint omnibus, nisi eis additum quid reperiatur. Quæ autem ab illo non sunt positæ, hic omnes sunt insertæ. Vult dicere, breviores omnes commemorationes a se præteritas esse, sola longiora elogia impressa. Sed quis harum rerum peritus intelligat, breviores vitas, in D. Hieronymi Martyrologio haberi? Profecto idea hujusmodi ab Hieronymianorum stylo immensum distat; in quibus scilicet tantum nomina Martyrum, locus & dies passionis positi habentur; qui plura in Martyrologio aliquo reperit, certo statuat, non esse sibi præ manibus purum Martyrologium Hieronymianum.

[149] [describitur.] Huic difficultati explanandæ opportune succurrit sagax in hac parte Molani observatio, præfationis suæ cap. 2; citari nempe a permultis Martyrologium D. Hieronymi, quod vulgo habetur: verum illi inquit non citant ipsum Martyrologium Eusebii & Hieronymi, sed Usuardi, qui ex Eusebio, Hieronymo, Beda, Floro & aliunde suum Martyrologium, cura & jussu Caroli Magni collegit. Plura quidem hic peccat Molanus, sed illud vere asserit, citari a permultis, ut a Petro Equilino, & eo tempore passim ab omnibus, Usuardinum, pro Hieronymiano, quale ipsi numquam viderant, saltem quod eo nomine recte veniat, cujusque exempla a Florentinio edita sunt. Erat tunc ea Martyrologiorum confusio, ut in cujuscumque fronte famosa epistola Chromatii & Heliodori legeretur (legebatur autem prope in omnibus Usuardinis exemplaribus) Martyrologium illud Hieronymianum appellaretur; atque inde per aliquot secula, Hieronymi nomen Usuardino Martyrologio adhæsit. Ut res pateat, confer Usuardum cum Aloysii editione, & continuo perspicies, breviores annuntiationes omnes prætermissas esse, ubi vero longiora elogia ex Adone contraxit Usuardus, illa integre & Adoniane ab Aloysio restituuntur. Atque hic rursus semina vides, ex quibus crescat posita superius propositio; puta, Usuardum, totum ferme Martyrologium suum, ex Adone aut descripsisse aut contraxisse.

[150] Porro, sanctum Adonem Martyrologum, non Trevirensem, ut Aloysius, Mosander & alii plurimi perperam censuere, [Damus hic vitæ Adonis] sed Viennensem fuisse archiepiscopum, satis evicit Rosweydus, atque hoc tempore apud Viennensi & Romanensi acceptum, aliis documentis erudite illustravit Mabilio, seculi 4 Benedictini parte 2 a pag. 262, ex quo ea quæ sanctissimi & doctissimi viri ætatem ac Martyrologium spectant, paucis decurram. Nobili prosapia exortus dicitur in pago Wastinensi aut Senonico, circiter annum octingentesimum in lucem editus: quippe annos natus septuaginta sex, decessit anno Christi octingentesimo septuagesimo quinto. Monachis Ferrariensibus in disciplinam traditus, istic a Sigulfo abbate adhuc infantulus aut puer susceptus fuisse videtur; ubi bene conversatus, teste Lupo, omnes sibi coævos in studiis litterarum præivit. Inde ad Prumiense cænobium, rogatu Marcwardi abbatis directus, ibi aliquamdiu commoratus est, donec quorumdam invidiosorum insidiis impetitus, Romam se contulit, ut domum B. Petri Principis Apostolorum orationis gratia visitaret; unde post quinquennium patriam repetens, Ravennæ Martyrologium illud reperit & descripsit, de quo toto capite proxime præcedenti abunde litigatum est.

[151] Ravenna cum effosso thesauro digressus, inde Lugdunum pervenit, ubi tunc præerat dignæ memoriæ Remigius, [breve compendium] præsul eximius, qui Dei famulum Adonem pie suscepit, & quæque necessaria illi perbenigne exhibuit. Ab hoc igitur ob scientiæ & probitatis laudem detentus, Lugduni aliquamdiu commoratus est, &, si vera narrat Breviarium Romanense, Remigius Adoni ecclesiam beati Romani, cum sibi adjacentibus rebus in obsequium delegavit, ubi secretius orationi vacaret: imo & litterarum studiis, ac potissimum adornando Martyrologio suo, haud dubie Remigii & aliorum præsulum hortatu, quos per imperium ac jussionem sanctorum virorum, in præfatione sua fortasse intelligi voluit. Hic nos cum Mabilione, Castellano aliisque Martyrologii ejus epocham figendam censemus, nempe priusquam ad cathedram Viennensem eveheretur, quam anno DCCCLX certo conscendit, ut proinde verosimillimum sit, præfatum Martyrologium circa annum DCCCLVIII, aut forte paulo citius, exaratum fuisse: nam ceteras lucubrationes, inquit Mabilio, condidit jam episcopus, hanc vero ante episcopatum aggressus est; utique dum Ravenna redux, totus erat in colligendis Sanctis, eorumque passionibus latius describendis, serviens infirmioribus fratribus ad laudem omnipotentis Dei &c. cui operi exornando non aliud magis opportunum tempus assignari potest, quam quo Lugduni apto ad id otio fruebatur. Atque in hac Martyrologii Adoniani epocha facile cum Mabilione conveniunt hodie eruditi omnes.

[152] Non ita mihi placent argumenta aliqua a laudato Mabilione in eum finem adducta, ex caro sibi, [ex Mabilione, qui ei multa] nescio quo, Adoniano codice ante annos sexcentos, ut ait, manu descripto, ex quo satis intrepide contendit pag. 273 circa medium, restituendam esse Adoni commemorationem sancti Mauri abbatis, sanctæ Scholasticæ, & aliorum fere omnium sanctorum, quos Mosander & Rosweydus eliminaverunt. Et sub paginæ initium dixerat: Idem judicium esto de omnibus fere nominibus, quæ Mosander & Rosweydus in secessum rejecerunt. Hæc eruditissimo viro, nostrique operis, dum viveret, amantissimo, utut velim, concedere omnino non possum, cum non semel observaverim, præfatum codicem, quem solum in Actis Benedictinis passim appellat, ab omnibus tum editis tum Mss. nostris longissime discrepare. Exemplum non unum recurrit in Observationibus Usuardinis VI Julii, XIII Septembris, XII Novembris & alibi. Ut autem evidentius pateat, codicem Mabilonianum vere & pure Adonianum non esse, eruditos lectores solum rogare velim, ut ipsi per se Adonem conferant cum Usuardo & Notkero: cum enim hi duo priorem passim aut contrahant aut describant, certiori indicio explorari nequit, quid proprie Adoni, quid multiplicibus ejus interpolatoribus sit adscribendum: nec ad id pluribus ferme opus est, quam ut prædictas Observationes nostras consulant, in quibus cum fonte rivuli quotidie comparantur.

[153] Juverit hæc patentissimo exemplo ob oculos ponere. Mabilio pag. 272 paulo infra medium, sic habet: Ad hæc in Ms. codice nostro dedicatio ecclesiæ monasterii Cellensis anno DCCCL facta, [perperam adscribit.] accurate describitur XVII Kal. Novembris, eum ad modum quo superius relata est ad annum DCCCLXXIII, ubi de sancti Frodoberti abbatis translatione egimus. Hæc quo minus ab interpolatore addita putem, ea me causa movet, quod singulas, quas vocant circumstantias, non ita accurate nosset homo posterioris temporis. Hinc nempe Adonis ætatem detegere voluit Mabilio, quæ aliunde melius & certius eruitur: fallunt enim ea omnia, si ad propositam regulam exigantur. Usuardus & Notkerus de accurata illa descriptione dedicationis ecclesiæ Cellensis, nec verbum proferunt. Præterea, nec in Adone Aloysii, qui longiores historias nusquam negligit, nec in Mosandri aut Rosweydi editionibus, nec demum in Mss. Leodiensi, reginæ Sueciæ, Taroanensi, aut Lobiensi, nec demum in Adonianis codicibus a Papebrochio in Prologo ad Bedam enumeratis, aut aliis Mss. nostris, ulla præfatæ dedicationis reperitur memoria; estque adeo apertissime consequens, a puritate Adoniana longissime recedere Mabilionis codicem, ab eo tantopere laudatum. Non necesse est, tantum operæ in Martyrologiis examinandis, quantum hisce aliquot annis a me collocatum est, quemquam posuisse, ut plane convincatur, nullum Adonem manuscriptum quantumvis antiquum, ad Rosweydi editionem ullo pacto comparandum.

[154] [Ex norma nostra] Nemo mihi succenseat, si meritam palmam Rosweydo vindicem, quamquam non adeo integram omnibusque numeris absolutam arbitrer ejus editionem, ut non aliquando ab ejus placitis libere recedam; tum præsertim, cum juxta propositam regulam, Usuardi & Notkeri consensum habeo; videlicet, dum annuntiatio, a Rosweydo in appendicem rejecta, in duobus ejus filiis reperitur: tum ego magnopere ambigendum non puto, quin eadem illa Adoni quoque adscribenda sit. Ut uno specimine rem in aperto ponam, videat lector Observationem nostram ad Usuardum die XX Martii, ubi Archippum, Pauli Apostoli commilitonem, Adoni restituendum putamus, quidquid a Mosandro asterisco notatus, a Rosweydo in appendicem rejectus sit; ea ducti ratione, quod in utroque Adonis filio, Usuardo & Notkero diserte signetur; præterquam quod etiam ab Adonis genitore Romano parvo referatur. Si ad hanc normam codices Adoniani, tum Mss. tum typis excusi, scrupulosius discutiantur, puto viam facillime sterni posse, ut simplex, integra, genuina & germana Adonis editio procuretur.

[155] [facilius dignosci possunt] Quid quod & aliam explorandi semitam aliquando ingressus sim, quamvis ipsam tam securam non existimem. Ea est, ut siquando in Usuardo & Notkero commemorationem reperiam eadem sententia eademque phrasi conceptam, quæ ex Beda accepta non sit, tum non difficulter inducar ut credam. Adoni illam tribuendam esse. Siquis discernicula certiora proferre in medium possit, ultro & gratanter acceptabimus. Interim nec Mabilionis, nec cujuscumque alterius auctoritate movebimur, ut quæ Adoniana non sunt, sub Adonis nomine venditari patiamur. Exemplo iterum sint Florentinius & Hilarius, quos XXVII Septembris Martyrologo Viennensi obtrudere conatur laudatus Mabilio ex Petro de Natalibus lib. 8 cap. 124. Non est me hercule satis idoneus auctor Equilinus episcopus, ut ferat testimonium pro Adonis germana simplicitate, quam nos ex tam variis exemplaribus stabiliendam suscipimus, a quibus omnibus absunt citati duo Martyres, quos aliunde acceptos in suum Martyrologium retulit Usuardus, ut est in nostra Observatione, jam dicta die XXVII Septembris. Jam me longa experientia docuit, non a solo Petro aliisque pluribus, sed & ab Eminentissimo Cardinali Baronio nonnumquam perperam citari Adonis Martyrologium.

[156] [quæ vere Adonis sunt.] De reliquis quæ ad Adonem attinent, cum Mabilione non disputo, istis locus erit in Actis XVI Decembris. Rejicienda omnino non sunt, quæ de Adoniani Martyrologii accessionibus conjicit in hæc verba: Quod enim alia atque desint in diversis membranis codicibus, id provenit ex duplici capite. Primum, quod cum istud Martyrologium in divinis officiis, per varias ecclesias legeretur, alii ipsum contrahebant, alii quosdam Sanctos, provinciæ aut ecclesiæ suæ ignotos resecabant. Alterum, quod auctor ipse multis vicibus Martyrologium suum auxit, alios atque alios addendo Sanctos, qui in eo primo non exstabant. Unde contigit, ut qui primarium exemplar transcripsere, non tot habeant, quam qui secundariis exemplaribus usi sunt. Prudentem conjecturam hic non respuo, quippe qui eam nonnumquam admittere debuerim, præcipue circa Episcopos Viennenses, quibus cum Usuardus sæpe careat, verisimile existimo, Adonem ipsos Martyrologio suo Lugduni perfecto, Viennæ postea superaddidisse. At vero, ubi primigenia simplicitas quæritur, non conjecturaliter, sed certo decernimus, eam non ex unius aut alterius codicis, sed ex plurium æque probatorum collatione educendam; quemadmodum in expurgando ab additionibus Usuardo, toto hoc opere præstitimus: quo solo argumento, vel si deessent cetera, Mabilionis exempla omnia, multis locis adducta, Adoni penitus abjudicanda sunt.

[157] [Usuardo ignotus Ado] Pluribus hic supersedeo, cetera docebunt Observationes nostræ Usuardinæ, quibus satis probatum est, non solum Bedam a Floro auctum, & Romanum parvum, sed Hieronymianum etiam, Adoni aliquando præluxisse; quod non video cur a Castellano negatum sit in prævia admonitione ad primum Bimestre pag. 22; quamvis omnino fatear, rarissime in Adone occurrere vestigia Hieronymianorum stylo conformia. Si hactenus dicta cum iis junxeris, quæ superioribus capitibus, de sancto Martyrologo disputanda fuere, ad Martyrologii Adoniani ætatem & genealogiam nihil ultra disiderari perspicies. Audi hic modo, quam ipse de toto suo opere rationem reddit, in præfatione sua sic lectorem alloquens: Ado peccator lectori salutem. Ne me putes in hoc opere in vanum laborasse, & rem non necessariam executum fuisse; breviter tibi causam facti aperiam. Primum fuit imperium ac jussio sanctorum virorum, ut supplerentur dies, qui absque nominibus Martyrum in Martyrologio (quod venerabilis Flori studio in labore Domni Bedæ accreverat) tantum notati erant. Deinde collecti undecumque passionum codices, animum in tantum suscitaverunt, ut non solum præteritas dierum festivitates, verum & aliorum, qui per totum annum ibi notatim positi erant, latius & paulo apertius describerem, infirmioribus fratribus & minus legere valentibus serviens, ad laudem omnipotentis Dei, ut in memoriis Martyrum haberent compendiosam lectionem, atque in parvo codicello, quod multo labore alii per plures codices exquirunt.

[158] [pro secundo Flori libro acceptusest.] Atque hinc longæ illæ, in Adonis Martyrologio desumptæ ex Martyrum passionibus historiæ, hinc magna illa dierum inæqualitas, dum nempe Actorum defectu, Sanctorum nuda ferme nomina referuntur, quo haud dubie, qui in divinis officiis Adonis Martyrologio forte uti cœperant, impulsi fuerint, ut nuper aiebat Mabilio, ad resecanda incognitorum Sanctorum nomina; vel potius, ut ego verosimilius existimo, ad contrahendas historias, ut ad uniformitatem aliquam dies singuli reducerentur. In eo felicissime versatus est Usuardus, Adonis Martyrologium abbrevians & expoliens, sed quod mirere, ignorato vero auctoris nomine. Cum enim Usuardus alios Martyrologos, præter Hieronymum, Bedam & Florum non nosset; stylum autem Adoniani operis, ab Hieronymiano longissime recedere; contra vero Bedæ a Floro aucto persimile, credidit Flori secundum librum esse, quo vacui omnes Kalendarum dies supplebantur. Frustra argues, latissimum inter utrumque Martyrologium discrimen in Usuardi oculos incurrere verosimiliter debuisse; id scio & fateor: at mihi tam certum tamque evidens est, Adonis opus fuisse, quod librum Flori secundum appellat Usuardus, ut vel paradoxum admittere oporteat, nempe Martyrologium, quod Adonis nomine venit, non esse Adonis, sed Flori; vel fingere miraculum, quo videlicet fateamur, Florum & Adonem sic scripsisse, ut Menæchmos diverso partu effuderint. Ast hæc comminisci supervacaneum est, Usuardum ipsum dramatis nostri, ut ita dicam, heroem, hic demum cominus intueamur.

ARTICULUS II.
De Martyrologio Usuardi monachi.

Huc reducenda fuit tota nostra de Martyrologis & Martyrologiis disceptatio, ut præmissis Usuardi proavis, [Usuardi vera ætas] parentela, cognatione & affinitate, ipse tandem, seu fœtus ejus, omnium oculis clarius exponeretur. Non vacat, nec opus est, hic describere, quæ de eo multi eruditissimi viri, præter Majores nostros, pridem tradiderunt, Hadrianus Valesius, Joannes Mabilio, Gerardus du Bois, & recentissime Claudius Castellanus, omnes in eo jam conspirantes, contra Sigeberti, Trithemii aliorumque antiquiorum opiniones; I, Usuardum nostrum fuisse monachum presbyterum Ordinis S. Benedicti, in cœnobio Pratensi, seu sancti Vincentii Lutetiæ Parisiorum. II, Floruisse, non sub Carolo Magno, sed sub cognomine nepote Calvo, atque huic, non illi opus suum dedicasse. III, Martyrologium suum composuisse circiter annum DCCCLXXV. Quæ omnia satis solide probata invenies apud Mabilionem in Prolegomenis ad sec. 4 Benedictinum, parte 2 pag. LXXXVII, atque in Historia ecclesiæ Parisiensis laudati Du bois, parte 1 pag. 467, quibus in stabilienda Usuardi ætate & professione omnino subscribimus; in hoc plane dissentimus, quod cum Bollando, Henschenio, Papebrochio aliisque omnibus, solo excepto Castellano, Usuardum Adoni præponant, aut quamvis suppares videant, sic tamen scripsisse Martyrologia sua existiment, ut neuter alteri notus fuerit, & uterque eodem fere tempore manum ad opus suum admoverit: quæ ecclesiastici historici jam citati verba sunt; quibus adde subtimidum Mabilionis assertum, num. 174: Ad Usuardi auctoritatem prope accedere Adonis Martyrologium: ubi dicendum erat, non plus Usuardo auctoritatis inesse, quam ex Adone transumpserit; non plus rivulo quam fonti, non plus nato quam genitori.

[160] Jam sæpius monui, agnovisse demum Papebrochium tomo V Junii pag. 250 col. 1 in fine, præposterum illum ordinem, [restituitur;] idque ex Castellani suggestione, a quo primum transpositus est, & prioritatis loco restitutus Viennensis Martyrologus, quem annis fere octodecim, in scribendo Martyrologio Usuardum antecessisse, brevi hac supputatione ostenditur. Usuardi Martyrologium dedicatur Carolo Calvo jam Imperatori, atqui Calvus imperator non fuit ante annum DCCCLXXV, ergo vel illo anno compositum, saltem completum est, vel anno sequenti: atqui Ado, ex num. 151, suum scripsit circiter annum DCCCLVIII: stat igitur nostri calculi exacta ratio. Hoc solum argumentum hic ex professo nobis versandum est, Usuardum pleraque sua omnia ex Adone accepisse, cujus continuam probationem exhibent quotidianæ ad Martyrologium Usuardi Observationes a prima die Januarii ad ultimam Decembris, quibus utriusque Martyrologi textus expendo, annuntiationes, ut hic loquimur, annuntiationibus, phrases phrasibus, [probaturque] verba ipsa verbis comparo; factaque collatione, Usuardi laterculos, ex Adonianis descriptos, abbreviatos, contractos, modice quandoque ex Beda immutatos, ea perspicuitate, ni fallor, ostendo, qua majorem in hisce rebus desiderare nemo queat. At eo pacto, ut plagiarium, me dices Usuardum traducere. Apage plagii crimen, audi ipsum Usuardum totius operis sui rationem reddentem, tumque intelliges, quid de suo ipse se præstitisse, quid ex aliis Sanctorum Patrum Martyrologiis sese accepisse ultro fateatur; id fere unum molitus, ut ad commodam æqualitatem Sanctorum commemorationes, singulis Kalendarum diebus, concinna methodo reduceret.

[161] Expendamus ipsam Usuardi præfationem ex illustri codice nostro Heriniensi, unde illam edidit Bollandus cap. 4 § 7, [ex ejus præfatione] quæque in aliis etiam vetustis codicibus reperitur, & vel in ipso Adone Leodiensi S. Laurentii &c. Domino venerabiliter recolendo, Karolo regum piissimo (al. Augusto) Husuardus, quamquam indignus sacerdos & monachus, præsentis ævi prosperitatem & æternæ beatitudinis gloriam. Vestram minime latet celsitudinem, o reverende Princeps, qualiter imitandis antiquorum studiis monemur, quidquid in libris, maxime ecclesiasticæ doctrinæ congruis, minus debito perfectum habetur, vel pro posse supplere, vel suppleri optare. Quæ res, pia quidem sollicitudine, addito etiam vestræ dignitatis jussu, me compulit, ut videlicet Sanctorum recurrentes festivitates, ex diversis Sanctorum PP. Martyrologiis in quamdam exciperem unitatem. Recolebam siquidem in sacris Sanctorum, solenniis multimodos propriæ negligentiæ excessus; quod me plurimum, ad hoc eis in Dei amore persolvendum, cogebat officium; etsi non satis idoneum, utpote inscium, sed tamen divino, ut confidebam, ac indigno eorum sublevandum auxilio. Nam & venerabilium, Hieronymi videlicet ac Bedæ, presbyterorum in hoc provocabar descriptis; quorum unus brevitati admodum studens, alter vero quamplures Kalendarum dies intactos relinquens, multa probantur hujus opusculi præterisse necessaria. Adhibui igitur Flori memorabilis viri, COLLECTA E PLURIBUS IN EODEM NEGOTIO SECUNDI LIBRI COMMENTA; quem maxime imitandum, in his quæ visa sunt congrua ac memoria digna, censui, quia plura summo studio, quæ breviter perstrinxi & correxit & addidit.

[162] [accuratius expensa,] Postrema hæc Adonem vivacissimis coloribus adumbrant; & licet in vulgari Usuardi præfatione a Greveno, Molano aliisque edita, paulo aliter exprimantur, recte perpensa, eodem prorsus recidunt. Sic ibi legitur: Quorum prior brevitati studens, alter vero quamplures Kalendarum dies intactos relinquens, multa inveniuntur hujus operis præteriisse necessaria: quos tamen sequutus, censui & Flori memorabilis viri latiora jam in eo ipso negotio sequi vestigia, præsertim in secundo ejusdem libro; ibi enim multa, quæ in priori omiserat & correxit & addidit. Attende, Bedam hic describi ab Adone, non ex aliqua parte, ut Florus fecerat, sed integre completum. Porro ex his plane conficitur, tria Usuardum præ oculis Martyrologia habuisse, ex quibus opusculum suum coagmentaret, in prædicta vulgata præfatione monens: At siquid, præter quod ab illis accepi, in hoc tempore auctum vel mutatum est, sagaci a me indagine id perquisitum agnosci poterit. Atque eccum plane evanescit plagii crimen, de quo nuperrime memini, dum ad unum illud Siquid revocantur, quæcumque pure Usuardina nuncupari possunt, accepta ex tabulis Martyrum Cordubensium, unde Usuardus sanctorum Georgii & Aurelii reliquias conquisierat; ex vicinioribus Galliarum ecclesiis, aut ex passionalibus, paucisque aliis documentis, quæ suis locis indicare atque enumerare non prætermisimus.

[163] [secundum, quem vocat,] Verumtamen sincere agnoscit Usuardus, se ex tribus potissimum Martyrologiis sumpsisse prope omnia; ex Hieronymianis scilicet, ex Beda, pro ut a Floro auctus fuerat, quæ sunt Flori memorabilis viri latiora jam in eo ipso negotio vestigia, & ex ejusdem Flori libro secundo, ubi multa quæ in priori omiserat, & correxit & addidit: vel ut clarius habet præfatio Heriniensis: Adhibui igitur Flori, memorabilis viri, collecta e pluribus in eodem negotio secundi libri commenta, QUEM MAXIME IMITANDUM IN HIS, QUÆ VISA SUNT CONGRUA ET MEMORIÆ DIGNA, CENSUI, QUIA PLURA SUMMO STUDIO, QUÆ BREVITER PERSTRINXI, CORREXIT ET ADDIDIT. Quemnam, obsecro, manifestius imitari potuit Usuardus quam Adonem, breviter perstringendo, quæ hic longis suis elogiis summo studio addiderat, seligendoque, quæ visa sunt congrua & memoriæ digna? De cetero Hieronymianum, & Bedam Flori consuluisse Usuardum, Observationes nostræ sæpissime ostendunt, nec minus clare evincunt, Florum illum, ab Henschenio & Papebrochio editum, numquam vidisse. Torquet eruditorum ingenia & Majores nostros mirum in modum vexavit secundus ille Flori liber, quem tot seculis, & præsertim proxime præterito, frustra quæsitum novimus, & porro frustra quærendum, nisi, ut supra dicebam, vel paradoxum nobis, vel miraculum sobrii & vigiles fingamus.

[164] [Flori librum,] Negotium facessit solum Flori nomen, quod si non appellasset Usuardus, opus ipsum citatum, tam clare, tam aperte, tam perspicue Adonem referret, ut ex solis depictis characteristicis, legentium & conferentium oculos veritatis luce perfunderet. Describuntur siquidem commenta collecta e pluribus in negotio Martyrologii, quæ in priori opere Bedæ a Floro aucto omissa fuerant, in hoc autem addita, ut quamplures illi Kalendarum dies intacti ex omni parte implerentur, sicque adessent omnia talis opusculi necessaria. At suppletio illa Adonis non semper congrua est, nec memoriæ in Martyrologiis referendæ digna, cum historiæ longiores sint, quas idcirco Usuardus breviter perstringere coactus fuerit. Atqui hæc ipsissima & genuina Adonis lucubratio est, sic in ejus præfatione, quam habes num. 157 delineata: Ne putes me in hoc opere in vacuum laborasse….. Primum fuit imperium ac jussio sanctorum virorum, ut supplerentur dies, qui absque nominibus Martyrum, in Martyrologio (quod venerabilis Flori studio in labore Domni Beda accreverat) tantum notati erant. Deinde collecti undecumque passionum codices animum in tantum suscitaverunt, ut non solum præteritas dierum festivitates …. latius & paulo apertius discriberem &c. Hæc toto opere Adoniano ubique se produnt, & diebus singulis cum Usuardina contractione a nobis comparata, sic parentem commonstrant, sic genus indigitant, ut filius nullus genitorem melius referat, hoc est, ut nulla epitome magis congrua, memoriæ digna, & in Martyrologico opusculo necessaria, eatenus inventa sit. Quis igitur ultra dubitet, quin sub Flori nomine, vel pro Flori libro secundo, Adonis Martyrologium Usuardus descripserit.

[165] [non alium fuisse,] Nova hæc esse dicas, mira clamites; nihilominus certum erit & indubitatum quod scribimus, idque manifestissime reteges, si prolem cum patre, si Usuardum cum Adone contuleris, vel ut labori parcas, si quotidianas Observationes nostras expenderis. At quæso, inquies, qui Usuardo in mentem venire potuit, Florum nominare, cum forte adhuc superstes esset Ado ipse, verus Martyrologii auctor, nomen suum in fronte operis tam clare exprimens, Ado peccator lectori salutem. Id qua ratione factum fuerit, equidem miror & ignoro, sed ita rem habere, hoc me apertissime, perpetua hisce aliquot annis collatione, comperisse existimo. Effugio utitur Castellanus, præfationis ad 1 Bimestre pag. 23, dum difficultatem declinans, ait, Usuardum non asserere, se Florum descripsisse. At melius idem ipse in opere suo pag. 764 fatetur, Usuardum Adonis manuscriptum, Lugduno ad se destinatum, pro Floro descripsisse & abbreviasse. Quid enim aliud sonant verba illa, adhibui Flori memorabilis viri collecta e pluribus in eodem negotio secundi libri commenta? vel ista: Censui & Flori memorabilis latiora jam in eo ipso negotio sequi vestigia, præsertim in secundo ejusdem libro? Ego in toto isto libro secundo non alium quam Adonem video, Adonem sentio, Adonem loquentem audio.

[166] Jam si propositæ quæstioni insistens, rogitando obtundas & eneces, qui Usuardo in mentem venire potuerit Florum nominare, [quam Adonis Martyrologium.] cum adhuc probabiliter superstes esset Ado ipse, nomen suum in fronte operis tam clare exprimens, Ado peccator lectori salutem? Ad eam quæstionem non habeo quod reponam, præter hanc unam verisimillimam, me quidem arbitro, conjecturam; videlicet, missum Lugduno ad Usuardum Viennensis antistitis opus acephalum fuisse; puta, caruisse præfatione & Romano parvo, cui ipsa præfigitur. Ne vero gratis id me fingere existimes; quæro, an satis credibile videatur, nullum usquam de Romano illo parvo, ab Adone Ravennæ reperto, verbum facturum fuisse Usuardum, si illud in fronte operis ad se transmissi vidisset? Aberat igitur Romanum parvum; aberat proinde & tota Adonis præfatio: atqui nomen suum ibi expresserat Ado, quod in totius operis decursu, procul dubio, omiserat; nihil itaque adeo mirandum, si Usuardus verum nomen auctoris Martyrologii ad se missi ignoraverit. Hoc posito, videntur cetera sponte profluere, etiam ratio ipsa, cur Usuardus opus illud Floro tribuendum putaverit.

[167] Hanc equidem sic cum animo concipio: cum jam pridem Lugduno abesset Ado, ad Viennenses infulas, [Qui id factum conjicitur.] ut minimum anno DCCCLX evectus, relictum Lugduni opus absque auctoris nomine, symmysta aliquis Benedictinus monachus, ad Usuardum Lutetiam direxerit; hic vero Bedæ Martyrologium, a Floro recensitum, cum eo componens, ac miram utriusque similitudinem passim agnoscens, continuo secum ipse statuerit, fœtum utrumque aut gemellum esse, aut saltem ab eodem parente progenitum. Aliunde, non minus ipse, quam Wandelbertus, novisse poterat Florum illum nominatissimum ecclesiæ Lugdunensis subdiaconum, plures habuisse veteres & emendatos codices, quid magis proclive, quam inde collegisse, secundum aliquem & pleniorem Martyrologii librum a Floro esse compositum, cum in primo tot Kalendarum dies intacti remansissent. Non eo id dico, quod credam, veteres illos qualescumque Flori emendatos codices Martyrologia fuisse, multo minus Martyrologium integrum & completum a Floro conditum; sed quod nominis ejus celebritas, Usuardo acephali Martyrologii auctorem quærenti, facile suggerere potuerit, Florum illud adornasse, cujus eo tempore insignis doctrinæ fama adhuc supererat. Si hæc conjecturæ non placeant, quid plausibilius in hac re opinari fas sit, a peritioribus lubens addiscam, dum interim indubitatissimum perstet, purum putum Adonis opus fuisse, ipsum illud quod Usuardus secundum Flori librum, aut proprio aut alieno errore seductus, nuncupavit.

[168] Fuit, mihi tuto crede, fuit sub male imposito Flori nomine, Ado ipse sanctus Viennensis præsul, [Quid Usuardus præstiterit,] seu potius ejus Martyrologium, perpetua & perennis Usuardi scaturigo, ex qua totum nostrum Usuardinum, pro maxima sui parte coaluit. Adde huic Hieronymianum & Bedam, Flori studio ampliatum, ex quibus, si textrina metaphora rursus uti licitum est, stamen seu catellam conficies, cui subtemen innexuerit Usuardus, præsertim ex notioribus ipsi Sanctis Gallicis, & recens acquisita Martyrum Cordubensium notitia. In decursu operis sæpe a nobis dubitatum invenies, utrum Sanctos alios & aliunde conquisitos enumeratis hic ductoribus suis adjunxisset Usuardus. Et quidem raros hujusmodi Sanctos novimus; novimus tamen: nam Asclas XXIII Januarii, ab antiquioribus notatus non est, uti nec Philemon & Apollonius VIII Martii. Nonnullos alios alibi indicavimus. Jam memoriæ occurrit Gregorius Eliberitanus Bœticus XXIV Aprilis, qui forte melius prætermissus fuisset. Septembris XXI est Pamphilus martyr Romanus, a me alibi frustra quæsitus. Quid quod XXVIII Septembris, XII Novembris & IV Decembris, textus totus proprie & privative, ut vulgo loquimur, Usuardinus sit. Mense Octobri Sancti aliqui ab Usuardo aliunde adsciti commemorantur, ut vide ibi, I, III, XI, XIV, XX & XXV. Hæc in specimen sufficiant.

[169] Superest quærere, unde Martyrologii sui initium fecerit Usuardus? De ea controversia satis copiose dictum est præfationis hujus cap. 2. a num. 109. [unde opus inceperit.] Beda Florus, Wandelbertus, Rabanus, Notkerus a Kalendis Januarii cum Romano parvo & Hieronymiano Epternacensi annum ecclesiasticum exorsi sunt; credimus tamen, Rosweydum recte sensisse, quod Ado a IX Kalendas Januarii, seu a vigilia Nativitatis inchoaverit: idque secutum fuisse Usuardum existimamus, ex præstantissimis vetustissimisque duobus codicibus nostris Pratensi & Heriniensi, a quibus plerique alii dissentiunt. Nos interim primos, & accuratiores Usuardi editores, Muneratum, Belinum, Grevenum & Molanum, atque adeo receptissimum jam morem imitati, ab octava Nativitatis & Circumcisione Domini, seu a Kalendis Januarii exordium sumere maluimus. Atque hic totius nostræ Martyrologicæ genealogiæ terminum figimus, deducta arbore ad Usuardum, qui operis nostri materia, finis & scopus est. Cum vero Martyrologorum nullus, tam numerosam prolem, nullus tot filios post se reliquerit; hi vero a parentis nativa imagine paulatim deflexerint, in eo nobis maxime laborandum, ut collectis hinc inde lineamentis, veram perfectamque parentis effigiem adumbrare conemur. Lustremus jam itaque totam Usuardi sobolem.

ARTICULUS III.
Antiquiores Usuardini Martyrologii editiones ordine recensentur.

Ipso præfationis hujus principio satis præoccupata est, quæ mihi hic fieri posset maxime obvia objectatio, cur scilicet post tam multas Usuardini Martyrologii editiones, quæ in omnium manibus sunt, hæc nostra nova & tam operose elaborata prodeat. Brevi responso rem conficiam, si dixero nullam hactenus editionem repertam, quæ non alterius desiderium post se reliquerit; quippe cum nulla talis sit, quin rerum Martyrologicarum periti, graves in ea defectus & plures excessus deprehenderint, adeo ut multi eruditi viri, etiam recentissime, doctissimos Patres Benedictinos cœnobii sancti Germani a Pratis excitaverint, & tantum non vellicando compellere conati sint, ut autographum suum, seu verum seu putatitium, publici aliquando juris facerent, quod ab ipsis hactenus impetrari non potuit, ut supra satis insinuavimus. Causas ibi memoratas non repeto, omnium instar sit, Bollandi nostri meditatum a tot annis consilium, de edendo olim Usuardo nativa simplicitate, ad quam eruendam, plura nobis adjumenta accessere, quam in operis de Actis Sanctorum exordio, aut Rosweydus aut Bollandus colligere potuerint. Ut autem de hac nostra editione rectum feratur judicium, præmittenda est aliarum omnium censura; subjiciendi deinceps singulorum codicum Mss. characteres, ex quibus omnibus decerni queat, non superfluam, nec inutilem diligentiam in hoc opere a nobis collocatam. En pollicitam recensionem.

[171] [Omnium prima] Prima omnium eaque antiquissima, quam saltem noverimus, Usuardi editio, ea est, quam frequentissime citatam habes sub nomine Maximæ Lubecanæ. Lubecanam esse, & anno MCCCCLXXV typis primum vulgatam, tradunt Majores nostri in Actis, atque in multis eorum schedis reperio. In ipso opere annus notatus non apparet, cum sit pars aliqua a grandiori volumine avulsa, quo, ut in epilogo dicitur, sacra fasciculariter totius mundi historiæ ambitus continetur. Patet id ex paginarum numero superne in medio primæ faciei calamo adscripto; qui incipit a CCCCIX pergitque ad CCCCXXXV, unicam semper folii faciem notans. Forma in lato spissoque folio expansa est, unde a nobis merito Maxima appellatur, distinguiturque ab alia etiam Lubecana anni MCCCCXC, de qua inferius agemus. Nihil habet hæc editio, quo magnopere commendetur; nam typi ipsi Teutonici seu Gothici valde imperfecti sunt, scatetque totum opus innumeris mendis: ipsum vero Martyrologium longe recedit ab Usuardina puritate, sæpe auctius & interpolatum, simileque codici manuscripto, quem cum proprio nomine appellare non potuerim, Antverpiensem simpliciter nuncupo, ut a duobus aliis majori & maximo discernam. Advertet lector cum Lubecana & Antverpiensi plerumque conjungi codicem Ughellianum, ut alibi dicam. Non est itaque, qua de agimus, editio primæ & optimæ notæ, classem ferme peculiarem cum duobus aliis constituens inter primos & medios, tametsi sæpius inter primarios locum obtineat.

[172] [Lubecana maxima an. 1475.] Volumen ipsum ingentis molis, a quo hoc Martyrologium distractum diximus, ad Museum nostrum subinde accessit, sub titulo Rudimenti novitiorum. Annus editionis rectissime observatus est, nam ita ad calcem copiosissimi indicis totiusque operis legitur: Anno secundum carnem filii Dei a Nativitate MCCCCLXXV, ipso die sanctissimi regis & martyris Oswaldi, qui est V Augusti, sanctissimo in Christo Patre ac Domino nostro Sixto Papa IV, illustrissimo præclarissimæ domus Austriæ Frederico tertio, Romanorum imperatore invictissimo, semper Augusto, ac pro nunc Coloniæ existente; imperiali nobili in urbe Lubecana, arte impressoria, speciali gratia divina, animarum ob salutem fidelium inventa: epithoma istud, partes in sex, juxta mundi sex ætates divisum, prius alibi non repertum, quod placuit Rudimentum novitiorum intitulari; Dei adjutorio, qui supernas res ac subternas fortiter, suaviter, tranquilleque dispensat, per magistrum Lucam Brandis de Schass, feliciter est excusum atque finitum. Nihil hic ad me attinet de tota illa rerum farragine judicium ferre; non aliunde pretium, quam ab impressionis ætate habere videtur, quod & in Martyrologium derivari facile patimur, quamvis de cetero, ut purissimum Usuardinum non admittamus.

[173] [Ultrajectina Belgica an. 1480.] Ætatis ordine priorem excipit editio seu versio Usuardi Belgica, cujus sex soli priores menses apud nos exstant, immixti Legendæ aureæ Jacobi de Voragine, itidem Belgicæ, in parvo folio Ultrajecti vulgatæ anno MCCCCLXXX. Verum neque huic æstimationem vetustas addidit, cum raro pura sit, extracta ex codice aliquo simili Leydensi aliisque, quos mediæ notæ appellare consuevimus, & infra latius describemus. Huic jungi potest editio Florentiæ procurata per Franciscum de Bonaccursiis anno MCCCCLXXXVI, [Florentina an. 1486.] quam Henschenius reperit in bibliotheca Strozziana, eamque cum editione Greveni, aliisque duobus codicibus Usuardinis Mss. contulit, altero ejusdem bibliothecæ Strozzianæ, altero Mediceæ. Quid de ea censendum sit, non est mihi integrum hic depromere, cum sola extracta Henschenius propria manu descripta reliquerit, quæ passim inter Auctaria citamus sub nomine codicum Florentinorum. Frequentissimi excessus ostendunt, quam parum pura sit præfata editio, cujus exemplar Neapoli ad SS. Apostolos asservari, emendatum a Georgio Antonio Vespuccio, Præposito cathedralis ecclesiæ Florentinæ, notavit alicubi Papebrochius. Atque hæc ex aliorum relatu.

[174] Præter Lubecanam maximam citari sæpius in Actis solet Lubecana alia anni MCCCCXC, cum altera Coloniensi, [Coloniensis & Lubecana 1490:] priori omnino simili, ipsoque eodem anno vulgata. Habet posterior formam parvi folii cum hac in fine epigraphe: Explicit Martyrologium Usuardi monachi, sicut habetur augmentatum, ut patet; impressum diligenter per me Johannem Roelhoff de Lubeck, civem sanctæ felicisque Coloniæ Agrippinæ, & consummatum feliciter anno salutis ac gratiæ MCCCCXC, in vigilia sanctissimorum trium Regum, præfatæ civitatis patronorum ac protectorum jugiter. Notavit Rosweydus, adjunctum olim fuisse legendæ aureæ, & valde ab Usuardo variare: quod postremum verissimum esse, probant quotidiana auctaria, ex hac & altera editione Lubecana Usuardino textui immixta aut adjecta, quorum plurima ad Colonienses proprie pertinent. Porro Lubecana illa alia, ex priori Coloniensi, aut saltem ex consimillimo manuscripto certo certius desumpta, immixta est Doctrinali Clericorum forma quarta minori; in eo a priori discrepans, quod incipiat a vigilia Nativitatis Domini. In fine apponitur: Solus iste libellus directive quemque dirigit ad cælum. Explicit Doctrinale Clericorum, una cum Martyrologio Sanctorum, diligenter in Lubeck impressum anno a Nativitate Domini MCCCCXC. Possent ex isto Doctrinali nonnulla curiose observari, sed ea ad institutum præsens nullatenus pertinent.

[175] De hujus Martyrologii, bis uno anno excusi, auctore vel augmentatore, disputare multis non vacat. [earum auctor] Rogatus olim a Bollando P. Jacobus Kritsradt, Societatis nostræ, ut de Hermanni Greven, Cartusiani Coloniensis ætate & scriptis certa aliqua disquirere conaretur, respondit V Martii MDCL, se Cartusiæ illius P. Vicarium adiisse, ex quo didicerit, præfatum Martyrologium anni MCCCCXC, desumptum esse ex scripto quodam V 38 (qui est numerus bibliothecæ Cartusianæ) per omnia. Porro ad marginem citati Martyrologii excusi, in columna dextra ultima vacua scriptum manu P. Garnevelt p. m. Cartusiani: Auctor est V. P. Hermannus Greven (sive Grefgen) sacerdos professus Cartusiæ Coloniensis, qui obiit anno MCCCCLXXX, V die Novembris. At non satis explorata hæc esse, patet ex alia notatione, quam refert idem Kritsradt, nempe, in prima ejusdem codicis pagina scriptum esse antiquo charactere ante centum annos: Alibi sic scribitur; Joannes Grefgen, nostræ domus Coloniæ, auxit Martyrologium Usuardi. Et infra: Joannes Grefgen obiit Kalendis Aprilis. Infra denuo, Grifgin Carthusianus. Audi modo schedulam manu ipsius Vicarii Cartusiæ Coloniensis, F. Joannis Lotley, exaratam, quæ ita habet: De patria & familia P. Hermanni Greffgen, nihil mihi constat. Alter, de quo mentionem feci, fuit Joannes Scherfgen, patritius Colon. ob affinitatem nominis a me relatus, qui num aliquid scripserit, ignoro. In nulla editione exstat nomen auctoris, quod aliunde conjecturare oportebat.

[176] Cetera in hanc rem perquisita, sed æque incerta, prætereo, cum satis pateat, frustra laboratum in eruendo nomine auctoris, [frustra quæsitus.] qui editionem illam Usuardinam Coloniensem anni MCCCCXC auxerit aut excudi curauerit: idcirco a Majoribus nostris simpliciter semper editio Coloniensis istius anni, a me vero in Auctariis Usuardinis sic cum Lubecensi conjuncta, ut uno semper nomine utramque designem sub titulo Editionis Lubeco-Coloniensis, sive a Cartusianis, uno aut pluribus, sive ab alio procurata fuerit. Alteram ab altera divellere nolui, quod eadem plane referat, videaturque Lubecana ex Coloniensi eodem anno accepta; quod nemo tantopere mirabitur, si attendat, priorem consummatam fuisse in vigilia sanctissimorum trium Regum. De auctore duarum aliarum editionum Coloniensium anni MDXV & MDXXI, quas brevi recensebimus, aliter sentiendum est; eas enim Bollandus, Henschenius & Papebrochius constanter citant sub nomine Usuardi Cartusiæ Coloniensis, vel sub Additionum Cartusiæ Coloniensis ad Usuardum, vel sub æquivalenti descriptione, quæ idem designet; frequentissime autem sub appellatione Greveni non Joannis, sed Hermanni, quamvis, si hic obierit MCCCCLXXX, earum editionum auctor esse non potuerit. Sed quidquid de rei veritate demum statuatur, utraque illa posterior editio Greveniana a nobis dicitur, toto opere sic semper nuncupata.

[177] Anno illo eodem MCCCCXC alia Usuardi editio prodiit Parisiis in folio, sub solo titulo Martyrologii, ut testatur Rosweydus, [Muneratus an. 1490 & 1536.] qui editionem alteram anni MDXXXVI apud Ambrosium Gerault in quarto majori, quæ apud nos exstat, contulit cum priori, servata Lovanii in domo Standonica. Ejus auctor vel editor fuit Joannes le Munerat, Cantor & Scholasticus, Theologus Parisiensis, ut alicubi notavit Colvenerius: Castellanus proprium nomen admittit, sed titulum alium non tribuit quam Boursier du college de Navarre, 1 Bim. p. 668, ubi, nisi fallor, in duobus errat; 1, quod pro anno MDXXXVI signet MDXXXV; 2, quod ita loquatur, ac si eo primum anno editio facta fuisset, cum constet priorem alteram annis XLV vetustiorem esse, sitque verosimillimum, Muneratum ad secundam usque editionem non supervixisse. Observatione dignus est titulus, qui in posteriori editione adscribitur his verbis: Martyrologium, hoc est Martyrum recensio, sive catalogus, in quo, quid pro Christi Ecclesia & fide, sancti Martyres Dei passi, gesserint, succincte & vere recensetur; eorumdemque festivitates, in quemque mensis diem incurrant, indicantur; ad Eusebii & Hieronymi aliorumque sacrorum authorum exemplum, cura & jussu Caroli Magni imperatoris digestum, insertis lectionibus moralibus, disciplinæ ecclesiasticæ regulam continentibus, de mandato Ludovici Christianissimi & gloriosissimi, semperque Augusti, conscriptis, anno a Christo nato DCCCXVI. Hæc facile corrigi possunt; utinam tota editio erroribus aliis & præsertim typographicis, non redundaret! Ceterum inter puriores Usuardos hic connumerata est, tunc exclusa, cum alio deflectit.

[178] [Belinus an. 1498, 1521 &c.] Descriptas hactenus Usuardi editiones, celebritate sua antecellit ea, cui hic titulus præfigitur: Martyrologium secundum morem Romanæ curiæ. In fine autem ita habetur: Finit Martyrologium accuratissime emendatum per magistrum Belnum de Padua, Ordinis fratrum Heremitarum sancti Augustini; nec non additionibus Patrum aliarum religionum copiosus (in alia editione copiosum) effectum. Impressum Venetiis jussu & impensis nobilis viri Lucæ Antonii de Giunta Florentini, arte autem Joannis Emerici de Spira, anno MCCCCXCVIII, Idibus Octobris. Facile observas, male impressum auctoris nomen Belnum pro Belinum, quod in altera editione emendatum est, vel Bellinum. Postremo hoc modo scripsere passim Majores nostri in Actis, nec male, cum ita exprimatur in præfatiuncula ante Kalendas Januarii. Ego aliam formationem secutus sum, quod eam veriorem existimaverim, cum in editione Parisiensi clare ad calcem poneretur, satisque appareret, in prima Veneta litteram I absorptam fuisse. Utramvis inflexionem elegeris, perinde nobis erit. Monendus hic lector, nonnumquam in Actis, memoriæ lapsu, præfatam editionem Venetam citatam esse sub anno MCCCCLXXXVIII, pro vero anno MCCCCXCVIII, sic habetur tomo 11 Maii pag. 657 &c.

[179] [De prima editione,] Liceat mihi hic verbo quærere, fueritne typographus ille Joannes Emericus de Spira, filius aut nepos Joannis Spiræ vel de Spira, an idem ipse, qui typis longe elegantissimis, rotundis seu Romanis anno MCCCCLXIX Venetiis excuderat Caii Plinii historiam naturalem in amplissima forma & quidem membranea; quam dono, æterna memoria digno, Museo nostro hagiographico traditam voluit vir illustrissimus nostrique operis studiosissimus Guilielmus Albertus Baro de Grisperre, Goyck & Libersaert, Brabantiæ Concellarius, de qua verbo memini in dedicatione Tractatus mei de Patriarchis Alexandrinis, ante tomum V Junii, eidem patrono nostro & Mæcenati inscripti. Dubium movet adjecta præfato volumini metrica hujusmodi epigraphe:

Quem modo tam rarum cupiens vix lector haberet,
Quique etiam fractus pene legendus eram,
Restituit Venetis me nuper Spira Joannes
Exscripsitque libros ære notante meos &c.

Cur autem filio potius, nepoti vel alteri consanguineo, Belini editionem tribuendam censeam, facit immensa typorum diversitas, excudendique ratio tam parum accurata, ut Belini Usuardus ad Plinium nec per umbram comparandus sit. Sed ad Belinum redeamus.

[180] [qua & secunda,] Præmittit ipse solitis præfationibus aliam, fortasse suam particularem, a Molano etiam editam, qua fatetur se solos duos Martyrologos, nempe Hieronymum & Bedam, Usuardo antiquiores agnoscere. Tertius, inquit, fuit Usuardus monachus, cujus opus magis habetur in usu apud multas ecclesias, quæ etiam creduntur aliqua ejus operi in locis variis addidisse, præcipue de Sanctis & festis pertinentibus ad easdem. Et hujus est Martyrologium scriptum, quod nos pro majori parte duximus eligendum & præ aliis tenendum. Candide & vere ait, pro majori parte, nam & ipse Sanctos & festa pro arbitrio suo addidit, ut ex Auctariis Usuardinis sæpe patebit. Nihilominus a Scardeonio, de antiquitate urbis Patavinæ lib. 2; classe 7, pag. 154, laudatur Belinus non solum ut editor, sed ut corrector Martyrologii, quod olim cum pro sua raritate in choris tantum & in conventibus publice legeretur, nunc hujus opera factum, ut ab omnibus legatur &c. Adde his Castellani verba, Bimestri 1 pag. 134, quibus hanc laudem Belino tribuit, quod quemadmodum Notkerus inter antiquos classicos Martyrologos postremus est, ita Belinus inter recentiores sit primus. Sciebat utique vir eruditissimus, alias editiones Belinianam præcessisse, sed huic primas deferre voluit, quod communior esset, magisque pervulgata.

[181] [non aliis usi sumus.] Præter primam illam Venetam editionem anni MCCCCXCVIII, est penes nos posterior Parisiensis anni MDXXI, atque hæ solæ sunt, quas toto opere citavi, cum posteriores seu Venetas seu alias impressiones in Museo nostro non repererim. De aliquibus loquitur Molanus in editione anni MDLXXIII præfatione ad lectorem pag. 7: Venetiis ad signum Spei excusum (Belini Martyrologium) anno 49 & Parisiis anno 21 (& hac potissimum editione utitur Molanus.) Videtur etiam id nonnihil auxisse Sanctis Paduæ, & Venetæ ecclesiæ, & diversarum religionum. Exstant & alia Romanæ ecclesiæ Martyrologia, quæ non vidi. Ecclesia enim sancti Petri, utitur Martyrologio Venetiis impresso anno 60, quod Alexander Peregrinus Brixiensis, Julii tertii sacellanus, opera sua emendatum edidit. Ecclesia autem Lateranensis utitur Martyrologio apud Hieronymum Cavalcalupum anno 1564 impresso. Videor recordari, nominatas alicubi editiones annorum MDXLVIII & MDLXVI, nisi fortasse in numeris erratum sit, & annus LXVI, pro LXIV; & XLVIII, pro XLIX, male redditus. Sed quidquid de his sit, solæ duæ superius laudatæ a nobis appellantur, quarum posterior a puritate Usuardina magis deflectit. Excessus & defectus suis quique locis in Auctariis describuntur.

[182] Belinianis longe castigatior & accuratior gemina Coloniensis editio anni MDXV, & MDXXI, [Grevenus an. 1515 & 1521,] quam utramque Hermanno Grefgen seu Grefgin (molliori inflexione Greven) a Majoribus nostris adscriptam nuperrime dixi, & porro adscribere perrexi, non alio quam Greveni nomine, ambas appellans. Scio, citari aliquando sub generaliori appellatione Cartusiæ, vel Cartusianorum Coloniensium; sed frustra pluribus tribuitur, quod ab uno solo procuratum est, ut ex ejus verbis paulo inferius constabit. Non magna, in re inter utrumque diversitas; paulo major in stylo; sed ultima correctior est, & cum priori ita collata, ut ex una, utriusque sententia perspiciatur. Utraque apud nos est, utramque consului, siquando commemorationum varietas id mereri videbatur. Optime profecto de Usuardo meritus est; aut Hermannus ipse Grevenus, aut quiscumque alius editiones illas adornavit & correxit, dum textum ipsum Usuardinum, apposito signo, ab additionibus variarum ecclesiarum solicite discrevit, non sic tamen, ut textus ejus semper omnino expurgatus sit. Non lubet hic dies omnes percurrere, quibus ab omnimoda puritate recedit; faciet id lector, si subjunctos Usuardinis textibus codices vel solum numerare voluerit. Notanda hic sunt, quæ Grevenianæ editioni propria animadvertimus.

[183] Satis certum est, Grevenum (sic auctorem imposterum nominare liceat) priorem editionem Coloniensem habuisse præ oculis, [ex codice Carnotensi,] at ut textum genuinum ab accessionibus secerneret, adjutus fuit codice aliquo Usuardino ex Gallia accepto, quem Carnotensem fuisse, probant additamenta ei ecclesiæ propria, a me hinc inde detecta, ut XIV Martii: Eodem die Carnoti, sancti Leonini episcopi & confessoris. Item XVI Maii: In pago Carnotino, passio sancti Emani, Mauritii atque Almari. Solus mensis October exempla quatuor suppeditat, ut VII Oct. Civitate Carnotis, inventio corporis sancti Caletrici, ipsius civitatis episcopi. Tum. XVI: Carnotis, natalis sancti Prisci martyris, super Fluvium Andure. Rursus XVII: Carnoti, sanctæ Solinæ virginis. Apud eamdem urbem, dedicatio basilicæ in memoria beatissimæ Mariæ matris Dei & Domini nostri Jesu Christi. Denique XXV: Apud Carnotum, dedicatio ecclesiæ sancti Johannis Baptistæ, & sancti Vincentii levitæ & martyris. Quæ, aliaque in decursu operis nonnumquam observata, clare, ni fallor, ostendunt, non potuisse illa Usuardo tribui, nisi quia in proprio Carnotensi codice reperta, quem solum habuerit, & tamquam purum Usuardum Grevenus sibi sequendum præfixerit.

[184] Utitur alio signo Grevenus, sic ferme formato, L, de quo ita loquitur in præfatione sua fol. 5: [textu ab Auctariis distincto.] Interdum autem, inquit, parvus L ponitur, ad insinuandum, Sanctum illum, cui præponitur, superadditum esse Usuardo, quamvis ante (aliud signum) ponatur. Quod tamen in festis Conceptionis, Præsentationis, & Visitationis beatæ Mariæ, sancti Thomæ episcopi & martyris, & sanctæ Catharinæ virginis & martyris minime observatum est. At quocumque signo affecta vel non affecta fuerint ea quæ textui Usuardino adjiciuntur, ea nobis sufficiens ratio est, quemadmodum alibi non semel diximus, ut Grevenus e purorum codicum numero excludatur. Sic habes citatis jam diebus, item I Aprilis, V & XX Augusti, XIII Septembris & alibi. In fine totius operis rationem reddit, cur Sanctos aliquos Martyrologio non putaverit inserendos: ubi inter alia sic loquitur, ut vere colligi possit, non plures, sed unicum totius collectionis auctorem esse. En ejus verba: Finis Martyrologii Usuardi monachi, cum additionibus ex diversis Martyrologiis multo sudore collectis, separatimque jam secundo, anno D. MDXXI apud Coloniam Agrippinam adjectis. In quibus additionibus, QUI IPSAS COLLEGIT, juxta sententiam D. Hieronymi vel Bedæ, simpliciter fidem sive historiæ, quam legebat, sive diversorum in hac re studiosissimorum scriptis accommodavit; deprecans charitatem Spiritus sancti, ut labor suus fructum in devotorum profectu, ad Dei & Sanctorum ejus gloriam, invenire valeat. Quæ hic addi possent, ex proxime sequentibus facile intelligentur.

[185] Usuardi editionibus hactenus enumeratis, nitore, elegantia & puritate palmam omnino eripit, [Molanus an. 1568, 1573 &c.] postrema ordine, quam peculiari studio adornavit Joannes Molanus, Lovaniensis Theologus, vero cognomine Belgico Vermeulen, quod Gallice vertit Castellanus in præfatione ad Martyrologium universale, de la Meule. Malim ego vertere du Moulin. Testatur Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica, Insulis Flandrorum natum esse MDXXXIII, quo pater, inquit, discendi idiomatis Gallici gratia, cum uxore prægnante, concesserat. Mirum est, quod addit, nonnisi materni ac vernaculi, hoc est Brabantici sermonis, gnarum fuisse, malluisseque Lovaniensem audire, a matris patria; cum pater esset Schoonhovianus. Ego ex Molani lectione mihi plane persuaseram, Gallici sermonis peritum, imo in servanda Gallica scribendi ratione paulo scrupulosiorem, utpote qui ubique ab efformando W studiose abstineat, quod ipsum in auctariis ejus plerumque servavimus. Nimis religiose fortasse, sed eadem scribendi ratione, quæ in aliis Usuardinis codicicibus passim servata est, ut vel hinc haberent curiosi, quo de singulorum pretio facerent conjecturam.

[186] Quid si autem in lingua Molani vernacula tantillum aberrarit Valerius, qui nec Martyrologii ejus editiones satis accurate consuluit. [Elogium ex Valerio] Etenim Molani scripta enumerans, sic habet primo loco: Usuardi Martyrologium, annotationibus auctum, Lovanii MDLXXIII & MDLXXVII, typis Hieron. Wellæi. Dormitavit hic Valerius, nam prima editio Wellæana annum præfert MDLXVIII, altera MDLXXIII: tertia est Antverpiensis apud Nutium anni MDLXXXIII, quæ etiam Parisiis magno volumini Historiæ veterum Patrum per La Barre inserta est, eodem ipso anno MDLXXXIII, nec alias scio hactenus prodiisse. Huc spectat hallucinatio altera, nisi fallor, V. C. Du Pin, qui in sua scriptorum Bibliotheca editionis Amstelodamensis, sec. IX pag. 200, col 2, impressionem, nescio quam, Antverpiensem citat, pro anno MDXXXVIII, priorem scilicet Lovaniensi anni MDLXVIII. Verum conjicio, male legisse eruditissimum virum, aut forte cifras transpositas reperisse, sic ut pro ultimæ editionis anno 1583, viderit 1538: qui certe facilis lapsus est; at turpius errat idem Bibliographus, dum in citata ipsa columna, Bollandum in Mosandri locum substituit, Surianique supplementi auctorem facit.

[187] [& Cardinali Baronio.] Quidquid interim sit de Molani natalibus, aut vernaculo sermone; constat, eruditione & scriptis, quæ ibi Valerius explicat, celebrem fuisse, sed prima Usuardini Martyrologii editione celebratissimum. Hæc una est, quam supra dicebam, antiquioribus omnibus palmam præripuisse, eo potissimum, quod Usuardi textum, quanta fieri potuit diligentia, nativæ puritati & simplicitati restituerit. Hanc extollunt, hanc celebrant, hanc merito suspiciunt Hagiophili omnes, tantoque in pretio fuit Cardinali Baronio, ut hoc æstimationis suæ perenne monumentum, præfat ad Martyrologium Romanum cap. 9 exstare voluerit: Tanti viri, de Ecclesia Dei & veritate Catholica optime meriti, nec brevem scedulam deperire æquanimiter patior: cui (dicam ingenue) istæc omnia, hac ex parte accepta fero, quod in densissimam silvam primus ipse ingressus, mihi aliisque aditum patefecit, quo etiam nomine, cum ego, tum eruditi omnes plurimum ei debere, lubenter agnoscimus & confitemur. Laudat illic etiam Baronius editionem posteriorem, seu mavis posteriores, nam qui earum unam novit, omnes novit; mihi vero omnibusque, puræ & nativæ Usuardinæ simplicitatis adoratoribus, unice cara summoque in pretio est prima illa, in qua sola Usuardus agnoscitur, altera vel alteris, nescio quorum ductu & consilio, mutationibus, transpositionibus, atque interpolationibus ita deformatis, ut Usuardus prope ex oculis fugisse videatur. Priori itaque ad eruendum Usuardi textum usi sumus, aliæ augendis ferme Auctariis plerumque subserviunt. Audiamus modo Molanum ipsum de prima illa sua editione, præfationis cap. 4 disserentem.

[188] [Ejus præfatio] Mitto illa, in quibus cum Sigeberto aut cum aliis a vero aberravit; sic ibi prosequitur: In primo autem prologo, inter eos, qui Usuardo communiter præmitti solent, notatur, Usuardi opus magis quam Hieronymi aut Bedæ in usu haberi apud multas ecclesias; quæ etiam ejus operi creduntur aliqua in locis variis addidisse, præcipue de Sanctis & festis pertinentibus specialiter ad easdem. Propter istas autem additiones ad Usuardum, non facile est, ipsum Usuardum solum & absque additionibus ei indistincte permixtis prælo dare: quod tamen nos fecisse spero, quamvis subdubitem, num pauca nostros conatus subterfugerint. Interposui quidem nonnulla in ipso Usuardo ex Beda, Adone, diversis ecclesiarum Martyrologiis & aliunde, sed alio charactere & præmissa littera, per quæ lector facillime advertat, ea Usuardi non esse. Contuli autem Usuardi Martyrologium Coloniæ in 8 excusum anno MDXXI, cum Romanæ Ecclesiæ Martyrologio; ea enim Usuardo aucto utitur: item cum diversis Martyrologiis in Francia excusis, quæ omnia sunt Usuardi, sed aucta: & postremo cum Mss. aliquot; & ex horum collatione animadverti, Usuardum Coloniæ prædicto anno impressum, paucas tantum habuisse additiones ab Usuardo indistinctas: plurimas enim habet, sed ab Usuardi verbis notula aliqua distinctas. Indistinctis itaque illis additamentis ex Usuardo expunctis, est in hoc Martyrologio ipse Usuardus majori charactere solus, & diversorum exemplarium subsidio castigatus. In quibus omnibus Usuardus scriptum invenio, semel atque iterum Husuardus; Trithemius tamen & plures Germani eum Isuardum nominant.

[189] [expenditur] Ex his paucula nobis expendenda sunt & illustranda. Verissimum censeo, quod ait Molanus, propter additiones ad Usuardum, non facile esse Usuardum solum, & absque additionibus ei indistincte permixtis prælo dare; nam adhibita omni sua diligentia, locis plusquam triginta ab Usuardina puritate recessisse, in Observationibus nostris lector inveniet. Nec quisquam existimet, me ita mihi abblandiri, ut simplicitatem omnem assecutum putem, quod qui fieri satis commode possit non video, cum inter tot editiones jam recensitas, & tot Mss. codices, quos porro recensebimus, nullus sit, qui non pluribus excessibus aut defectibus laborare comperiatur. Id præ Molano; subsidii habuimus, quod plures omnis generis codices ad manum fuerint, quod ejus aliorumque solertia adjuti, apertis, consultis, collatisque Usuardi fontibus, facilius longe nobis fuerit falsa a veris, genuina a spuriis, scoriam ab argento secernere. Siquid conatus nostros subterfugerit, & cognoscendi & ignoscendi errati locum nobis datum iri, plane confidimus. Argumenta ultro citroque ad eruendam probandamque Usuardi puritatem ventilata, hic repetere superfluum judico, cum hæc sit totius nostri operis per singulos dies deducta materies.

[190] [& paucis illustratur.] Pergit Molanus: Contuli autem Usuardi Martyrologium Coloniæ in 8 (minori forma) excusum MDXXI (Grevenum indicat, de quo proxime egimus) cum Romanæ ecclesiæ Martyrologio; ea enim Usuardo aucto utitur. Ea est Belini editio, quam pro Romano Martyrologio accepit Molanus, ex hoc capite a Baronio reprehensus, sed tolerabili, inquit vir eminentissimus, & venia digno errore, cum ipse tam longe positus, ea nesciverit, quæ illi, qui Romæ agunt, vix magno labore, pervigili diligentia, & summa sunt industria consecuti. Siquidem id consecuti sint, aut consequi potuerint, rebus illis adhuc in obscuro latentibus. Quamquam enim Baronius præclare doceat, Romanum aliquod antiquum fuisse Martyrologium a sancto Gregorio descriptum, fateri tamen cogitur, se istiusmodi Martyrologium numquam vidisse: nos vero sub principium superioris capitis evicimus, Gregorii characteres in Martyrologium, ab Adone Ravennæ repertum, nullatenus convenire; in quo Romanis nihil damni datum est, cum pro uno bina Martyrologia vera, genuina, vetusta & pridem publici juris facta ipsis vindicaverimus. Hæc cum Molanus ignoraverit, Belinus autem editioni suæ gloriosum titulum Martyrologii secundum morem Romanæ curiæ præfixisset, venia certe dignissimus fuit error ille perexiguus, quo Belini Usuardum Ecclesiæ Romanæ Martyrologium appellavit.

[191] Ceterum utroque isto Greveni & Belini Martyrologio usum fuisse Molanum, ex sola collatione certissimum est, [Quibus codicibus] adeo ut sæpe etiam errores adoptaverit, aut saltem in Auctaria rejecerit, præsertim ex altera illa Belini editione Parisiensi, cum prima ipsa & purior Veneta anni MCCCCXCVIII ei nota fuisse non videatur. Contulit item Molanus Usuardum cum diversis Martyrologiis in Francia excusis, quæ omnia sunt Usuardi, sed aucta. Quæ fuerint diversa illa Martyrologia, explicat ipse præfationis cap. 12, eaque potissimum revocantur ad binas editiones Munerati & Belinianam anni MDXXI, de quibus supra diximus. Vellem distinctius codices suos Mss. enumerasset Molanus, illum præsertim, quem citat sub littera Q, quemque eumdem plane existimo, cum præclarissimo nostro Heriniensi, qui in Molani manus facile venire potuit, cum ipsum habuerit Augustinus Hunnæus, Theologus & Canonicus Lovaniensis, Molani æqualis. Paulo clarius laudatum codicem designat in secundæ editionis epistola ad lectorem pag. 6 versa, eum vocans Usuardum Ms. qui vix ullas habebat additiones, præterquam de sanctis Remensibus, quæ est ipsa nativissima Heriniensis nostri effigies. Interim ex perpetua Molanianæ editionis codicisque nostri collatione, non video adhibita esse omnia, quæ adjumento esse poterant, ut clarius docebunt Observationes nostræ Usuardinæ.

[192] Unum est, quod hactenus haud satis explorare potui; unde nimirum Castellano, Bimestri 1 pag. 196, [se usum asserat.] innotuerit, usum fuisse Molanum in additionibus, Martyrologio Ms. ecclesiæ Parisiensis, descripto ex antiquiori anno MCCCXVI, & rursus transumpto anno MDXXIX. Certe inter omnia, quæ in præfationibus tum prioris tum posterioris editionis fuse commemorat Molanus, de tali Parisiensi Ms. nusquam, quod sciam, meminit. Videat lector cap. 12 & 13 præfationis primæ, & § 10 epistolæ ad edionem secundam. Si dixisset Castellanus, præluxisse editiones Munerati, & Belini, id recte attigisset; quod ipsemet Molanus asserit, contulisse se Usuardum cum diversis Martyrologiis in Francia excusis. Videor etiam posse colligere, non vidisse Molanum, verum vel prætensum autographum, quod in S. Germani a Pratis Parisiis asservatur, neque ejusdem ecgraphum ad ipsum fuisse transmissum, quod lectoribus significare nequaquam prætermisisset. De cetero, cum ex tot codicibus, tum Mss. tum typis editis, ea Molani editio adornata sit, eos omnes meis annumerari cupio, quo postremæ huic nostræ editioni non exiguum auctoritatis momentum accedere oportet, utpote cum ex tot exemplaribus eruta sit, recensita, castigata, emaculata.

[193] Inveniet præterea lector citatum aliquoties mense Januario Usuardum aliquem satis purum, editum cum Agonibus Martyrum, [In Agonib. Martyrum.] sive cum libro, qui hunc titulum præfert, quem utinam integrum habuissemus! verum cum solus ille mensis exstet, de eo pluribus dicere supersedeo. Est etiam penes nos Martyrologium seu Viola Sanctorum editionis Argentinensis anni MDVIII, cujus non semel in Actis meminerunt Majores nostri. [Quibus usi non simus.] Ast eo usi non sumus, quod frequentissimis magnisque interpolationibus, nimium ab Usuardi stylo deflectat. Ferme in oppositum peccat Martyrologium Ordinis sancti Benedicti, quod habemus & manuscriptum & editum, non magis ad Benedictinos, quam ad alios quoslibet religiosos spectans, nulla loci aut anni nota apposita. Non deerat nobis codicum aliorum opima & abundantissima messis. Hagiologion Franco-Galliæ, a nostro Labbeo editum, non merebatur nomen Martyrologii authentici (tresauthentique) ut ipsum vocat Castellanus pag. 654; nam plane incompletum est, & quidquid boni habet, præter Bituricensia propria, ex Usuardo fere decerptum est. Sic nec Maurolycum aut recentiores alios Usuardi non editores sed interpolatores, ad genuinum ejus textum inquirendum consulendos putavi; quemadmodum neglecta est editio Germanica Walasseri citata quandoque sub nomine venerabilis nostri Petri Canisii, licet plerumque Usuardum referat, sed locupletissime auctum. Rursus, nulla est habita ratio additionum manuscriptarum Papebrochii ad editionem Coloniensem anni MCCCCXC, ex codice abbatiæ S. Michaelis Antverpiæ, quod eæ plerumque a nostro Usuardo longissime recederent. Ut paucis rem concludam; tot aliunde suppetebant codices, ut plures quærere esset superfluum: aliunde vero, ita Auctaria quandoque excrescere animadvertebam, ut de rescindendis potius nonnullis, quam de novis accersendis non semel cogitaverim. Hæc de vulgatis Usuardi libris, nunc ad manuscriptos procedimus.

ARTICULUS IV.
De Codicibus Usuardinis manuscriptis.

§ I.
De Codicibus purioribus, ac primum, De Usuardo Pratensi.

[Apographum contulit Sirmondus,] Inter codices Usuardinos Mss. quos habemus decem & septem numero integros; & collatos cum Greveno aut aliis, supra triginta; præter Chiffletianos octodecim & plures alios; inter illos, inquam, omnes principatum apud nos semper tenuit, si non omnimodæ puritatis, saltem vetustatis titulo, codex ille, qui in cœnobio S. Germani a Pratis, tamquam auctoris ipsius manu scriptus sive autographus, summo in pretio habetur; adeo ut nullis conatibus impetrare potuerim, ad breve saltem tempus, quo securius in hac editione procederem, mihi commodaretur. De eo in præfatione sua meminit Bollandus pag. LI, ita scribens: Eum codicem Usuardi ævo, aut non multo post scriptum censet Sirmondus noster, qui pro sua humanitate meum illud apographum cum alio quadringentorum facile annorum, aut etiam vetustiore, qui in eodem sancti Germani cœnobio Parisiis asservatur, accurate contulit. Ita fert notabile codici nostro præfixum, ubi indicatur per litteram A, prius illud designari; per B, posterius. Pergit ibidem Sirmondus: Hoc nostrum antigraphum ex priore descriptum est; in quo quæ lineolis subnotata sunt, ea ex autographo A vel ad marginem apposita, vel in textum ipsum, sub finem cujusque diei inserta fuerunt, alia manu, ferme tamen antiqua. Ex quo apparet, ea non pertinere ad Usuardi Martyrologium, sed adjecta post fuisse a monachis, præsertim sancti Germani, ad quos magna ex parte spectant.

[195] [Castellanus magis explicuit,] Quam accuratam moniti hujus rationem habuerimus, ex nostris Observationibus abunde liquet. In fine paginæ alia manu legitur: Hoc Usuardi Martyrologium cum citatis hic codicibus, una cum R.P. Jacobo Sirmondo contuli Parisis anno MDCXXXI. Joannes Baptista de Cortas, Societatis Jesu sacerdos. Vulgo nota est celeberrimi Sirmondi in conferendis dignoscendisque antiquis codicibus peritia: nihilominus cum hinc & inde ex Castellani citationibus nonnullam ab antigrapho nostro diversitatem observassem, ad eum ipsum confugi, ut de prædicto codice distincte, minutim, & exacte instruerer; quod & præstitit, semel, iterum ac tertio ad fontem recurrendo, ea diligentia & scrupulosa ferme religione, ut nec apicem prætermisisse videri possit. Quamquam qui non minori benevolentia Castellani vices supplevit eruditissimus noster Stephanus Chamillart, postrema collatione, nonnullos nævos observaverit. Ceterum Castellanus novam ex integro cum prima editione Molani collationem exorsus, in epistola data XXXI Maii MDCCIX, per dies singulos variationes quantumvis exiles solertissime adnotavit. Atque eo subsidio vehementer impulsus sum, ut opus, fastidiosissimis disquisitionibus plenum, audentius aggrederer. Fatebor hic ingenue in viri Hagiophili laudem, non minori constantia in porrigenda, quoad vixit, auxiliatrice manu perseverasse, quam principio se facturum spoponderat, postquam per subsequentes litteras XXXI Julii ejusdem anni datas, non sine mœrore significasset, superiores cœnobii sancti Germani, ad transmittendum huc codicem, per eruditissimum Theodoricum Ruinartium induci omnino non potuisse.

[196] [codicem Pratensem propugnans] Inter hæc amicam disceptationem agitabamus de antiquitate non solum, sed maxime de sinceritate, puritate & simplicitate jam dicti sæpe codicis, quem tot lituris, erasionibus, superinductionibus, adjectionibus, detractionibus, mutationibus respersum diffiteri non poterat; cui cum ego opponerem codices nostros, præsertim Heriniensem, ubique integrum, nitidum, plenum, vetustate & splendore venerandum; ivit ad illud denique, quo se tutatur Mabilio, nempe ex Necrologio, illi codici adjecto, constare, scriptum illum Usuardi tempore, ac proinde ab ipsomet auctore: interpolationes vero, lituras, erasiones, inductiones, suprascriptiones & hujusmodi alia, signa sibi videri, ex quibus vere autographum censeri debeat, ab Usuardo ipso diversis temporibus, pro notitiarum accedentium diversitate, sic truncatum, auctum, imminutum, variatum, quemadmodum in autographis, prima manu scriptis, passim usuvenire eruditi noverint. Hinc ad probandam vetustatem, huc ad me transmisit Monitum, a Mabilione codici illi propria manu præfixum, quod cum in citata sæpius præfatione ad sec. 4 Benedictinum, parte 2 pag. LXXXVII editum reperiam, malo ipsum inde transsumere. Sic ibi scribit vir eruditissimus nobisque semper æstimatissimus Mabilio.

[197] [argumento Mabilionis,] Et sane antiquissimum ejus Martyrologii exemplar habemus, eo tempore (nempe seculo nono, quo Usuardus vivebat) exaratum, cum subjecto Necrologio, in quo primaria manu mors Irmintrudis reginæ, uxoris Caroli Calvi, signata est Nonis Octobris; obitus vero Caroli II imperatoris, pridie Nonas Octobris manu recentiori. Itaque hic codex scriptus est eo temporis intervallo, quod effluxit inter annum DCCCLXIX, Irmintrudis supremum; & annum DCCCLXXVII, quo Carolus Calvus defunctus est. Idem etiam confirmatur ex Ebroini episcopi & abbatis sancti Germani obitu, qui anno DCCCLVIII contigit, prima manu XIV Kal. Maii consignato: cum successorum ejus Hilduini & Gozlini, XVI Kal. Maii; atque Eboli, VI Nonas Octobris obitus secunda manu conscripti sint. Nimis mihi probata est Mabilionis sincera fides, nimis perspecta ejus in distinguendis vetustis characteribus solertia, ut adductas obituales notas, earumve exploratam diversitatem in dubium velim revocare, quamvis si codicem ipsum licuisset inspicere ac severiori critice Necrologium istud excutere, omnia inter se componendo conferendoque, forte nonnulla occurrissent, quæ vim argumenti infringerent, aut saltem exceptionibus ansam præberent.

[198] Neque vero ex signatis Necrologii annis ea convictio exoritur, quam mihi ingerebat Castellanus. Quid si enim totus ille codex, [non plane peremptorio.] centum &, si vis, ducentis annis post Usuardi obitum scriptus sit, ecquid eadem prima manus Necrologium aliquo usque prosequi potuit, secundaria autem; nescio quæ, reliqua superaddere? Ut valde probabile admitti debet Mabilionis argumentum, ut convincens, nequaquam: magis convinceret, nisi adessent, quæ in codicis commendationem non magnopere faciunt. Certe ex aliis mox deducendis, alterutrum forte probabilius confici posse videbitur; vel diversa Usuardum scripsisse Martyrologia, seu ejusdem Martyrologii variata exempla, ex quorum uno Heriniensis noster atque alii processerint, quemadmodum ex aliquo alio Pratensi simili, sumpti apparent Antverpiensis major, Rosweydinus & Aquicinctinus; vel ad Usuardi ætatem prædictum Pratense manuscriptum pertingere non posse, atque adeo recentius exaratum dici oportere, idemque a posteris ejusdem instituti monachis, eo quo jam exstat modo interpolatum & reformatum, aut potius deformatum fuisse, quod ex tota codicis structura, ex vario charactere, aut ex scripturæ ejusdem, diversis temporibus & diverso atramento, appositione, nævisque aliis magno numero occurrentibus, sibi continuo objici posse, facile advertit Mabilio.

[199] Audiamus vero, quo pacto ad hæc sese præmuniat citato nuperrime loco. Sic ibi pergit: In illo Usuardi (sic enim appellare licet) autographo nonnulla passim additamenta reperiuntur, [Plurimæ ejusdem codicis,] quædam etiam lituræ & scripturæ, eodem, ut videtur, tempore superinductæ, fortasse ipsius auctoris manu, qui opus suum idemtidem recognoverit. Haud equidem diffiteor id ita fieri potuisse, ut mihi non semel a Castellano dictum regestumque est. Vellem ita verisimile reddi posset, atque codicis illius patronis effugium placet: aliunde enim infra arguemus, si verus est Mabilionis Achilles, non tantum vitæ Usuardo superfuisse, ut tot variationes in autographum suum induceret. Ego mihi videor, rem omnem diutius, maturius, accuratius & ex professo expendisse, dum diebus singulis textus singulos, imo singulorum textuum commemorationes, cum aliis codicibus, itidem Usuardinis, purioribus & integrioribus contuli; ex qua collatione difficultates ostendi, quæ prædictum, seu vere seu prætense autographum in pluribus, ut minimum suspectum reddant, quamquam de cetero primum ei inter alios locum semper tribuerim. Liceat mihi hæsitationes meas atque occurrentia sæpenumero dubia proponere, quæ ab eruditissimis viris, codicis jam toties laudati possessoribus, dissolvi velim.

[200] Non repetam, quæ toto sparsim opere in Observationibus meis Pratensi illi autographo singillatim opponere coactus sum: [variis diebus aberrationes,] sufficiet dies hic aliquot indicare, ubi ea reperiri possint. Videat lector mense Januario, die I, IX, XII, XIII, XIV, XVI, XXII, XXVI, XXVIII, XXIX, XXX, XXXI. Mense Februario, die III, VIII, XVII. Mense Martio, die X, XVII, XVIII, XXVI, XXVII XXIX, XXX. Mense Aprili, die II, XII, XVII, XIX, XXII, XXIII, XXVI. Mense Maio, die X, XI, XXVII. Mense Junio, die I, IV, V, IX, X, XV, XVII, XXI, XXV, XXVI, XXX. Mense Julio, die I, VII, XI, XVIII, XX, XXII, XXVIII. Mense Augusto, die XII, XXIII, XXVI, XXIX, XXX. Mense Septembri, die I, III, V, XXIII, XXV. Mense Octobri, die XIII, XVI, XVII, XIX, XXIV, XXX. Mense Novembri, die I, II, XIII, XIX, XXI, XXIII. Mense Decembri, die IV, XXII, XXV, XXIX, XXXI. En locis ferme octoginta, atque aliis non tam scrupulose hic annotatis, a simplicioribus codicibus aliis, tum excusis tum Mss. dissentit Usuardus Pratensis (quamquam non semper ea causa e purorum numero exclusus sit,) tot, inquam, locis aut mutatus, aut auctus, aut contractus, aut interpolatus est, quid igitur aliud inde consequens videri possit, quam aut autographum non esse codicem illum, aut saltem aliud fuisse autographum unum vel plura, ex quo vel ex quibus Heriniensis & alii, Pratensi puriores, de quibus infra agemus, descripti sint.

[201] Scio cum Mabilione & Castellano mihi reponendum, non paucas ex recitatis variationibus tales esse, [non satis facile] ut licet lituris inscriptæ, aut ad finem additæ, aut translatæ, transpositæ & intortæ sint, potuerint tamen ab ipsomet Usuardo, opus suum idemtidem recognoscente, adscribi vel superaddi. Novi Poëtæ verbum, jus summum, summam sæpe esse malitiam, vel ut alii legunt, injuriam: Nolo esse exactor nimis rigidus, nolo contendere, nolo vetustissimum, primariumque Usuardi exemplar concutere, nedum convellere; imo id pervelim, ut venerandus codex ab omni prorsus suppositionis vel minima suspicione liberetur. At enim, ubi nuda veritas inquiritur, nefas est quidquam dissimulare; aperte omnia eloquor. Id scrupuli remanet, quod mihi hactenus eximere haudquaquam potui. Demus, additiones plures, mutationes, interpolationes, superinductiones, transpositiones, ab ipso auctore factas; necdum perspexi, qua satis ratione solvantur variationes illæ, prima ipsa manu in ipso textu codicis Pratensis expressæ, quæ in nullis aut solum perpaucis codicibus, tum scriptis tum impressis, reperiuntur. Hinc enim fit verisimile, quod supra innuebam argumentum, aut Pratensem codicem plane autographum non esse, nec proinde Usuardi ipsius manu scriptum; aut Usuardum ipsum plura autographa scripsisse, quorum alia ab aliis descripta fuerint. Id jam paulo clarius & distinctius exponendum superest.

[202] [dissolvi posse] Toties appellatus & imposterum appellandus Pratensis codex, ad XII Januarii, sic secundam annuntiationem exprimit: In Cæsarea Mauritaniæ, sancti Archaii &c. nulla usquam litura, nulla superinductione apparente. Atqui ea positio, seu martyrii locus in Cæsarea Mauritaniæ, in nullis aliis nostris codicibus, tum excusis tum manuscriptis, præterquam in extracto Aquicinctino occurrit; ergo codices alii ex autographo Pratensi descripti non sunt, ergo vel autographum non est, vel necesse est admittere, plusquam unum autographum exstitisse, aliosque codices ex uno, alios ex alio descriptos. Quid ad hoc argumentum Castellanus reposuerit, eo die explicatum, &, ni fallor, abunde refutatum invenies. Mihi certe ea ratio urgentissima semper visa est, talisque, ut nulla exceptione, nullo effugio enervari facile valeat, quidquid variis modis tentaverim, aut vim elidere, aut saltem aliquo pacto emollire, ut paulo infra latius explicabo. Ne vero ex unica illa commemoratione id me credas conficere, vide quæ aliis locis in eamdem rem dicta sunt, XVI & XXXI Januarii, XII & XVII Aprilis, XV & XVII Junii, XII & XXIII Augusti. Unum præterea aut alterum exemplum adducamus: XVII Aprilis sic penultimo loco, ante annuntiationem Cordubensium legitur: In Oriente, beati Nicofori &c. Abest Nicephorus a probatissimis quibusque codicibus, in solis Rosweydino, Aquicinctino & Bruxellensi repertus, adeoque nec fuit in eo autographo, ex quo alii notæ optimæ desumpti fuere.

[203] [nobis videntur,] Notavit Castellanus, in textu Usuardino Pratensi diem V Junii fuisse transcriptum (redecrit) in adjecto foliolo, incipiendo a Bonifacio, prætermissis Martyribus Ægyptiis. Quæro, an primaria manu, an secundaria? Si primum, militat argumentum. Si secundum, non minus premit. Nam hic etiam cum Pratensi conveniunt perpetui ferme ejus socii. Antverpiensis major, Rosweydinus & Aquicinctinus, aliis omnibus plane discrepantibus. Rursus, codices omnes, excepto Pratensi & sociis illis tribus, legunt XVII Junii in medio textu: Eodem die, sancti Vulmari confessoris, admirandæ &c. alii isti tres cum Pratensi, ipso illo die & loco agunt de Gundulfo Bituricensi. Recurrit major confusio ad diem XX Julii, ad quem interpolator aliquis Vulmarum transtulit, expuncto illic Paulo, martyre Cordubensi, quem alii codices prope omnes constanter signant. Hæc & id genus alia, ab ipsomet Usuardo mutata fuisse, mihi quidem non satis fit credibile, ut diebus illis, pluribus ostendo. Sequitur denuo, primarios nostros & puriores codices, ex quibus Usuardi textus desumi debuit, aliunde, quam ex Pratensi codice fuisse descriptos. Qui dies ceteros hic assignatos, aliosque plures consuluerit, eamdem ipsam conclusionem facile eliciet.

[204] [nisi modis] Hisce aut componendis, aut utcumque salvandis, modos potissimum duos excogitari posse video. Primum, si concedatur, auctorem Martyrologii Usuardum, opus suum semel atque iterum & forte tertio transcripsisse, aut transcribi curasse, sic ut ecgrapha illa successive descripta, prout forte Imperatori aut aliis offerri debebant; hinc inde postea in nonnullis ab auctore ipso correcta, limata aut mutata fuerint, accedentibus, ut fit, novis notitiis, seu veris seu falsis. Porro ex diversis illis transumptis accepta fuerint apographa illa, quæ cum autographo in sancti Germani relicto, non usquequaque concordant. Hoc vero ibi servatum, toties subinde deletum, erasum, superinductum, interpolatum & deturpatum sit, ut Mabilio ipse de vera ejus authentia dubitaverit. Certe aliquid, mea quidem sententia, defuisse fatendum est, cum eruditi illi viri, tot antiquorum manuscriptorum editores, ab hoc promulgando, quantumvis sæpe provocati, tamdiu abstinuerint; procul dubio, liturarum & mutationum intercurrentium multitudine deterriti. Sed quidquid a vulgando Usuardo suo ipsos remorari potuerit, via hic assignata, ad elidendas & aliquousque explanandas objectas difficultates, mihi semper verosimillima, aliisque omnibus expeditior visa est.

[205] [qui hic suggeruntur.] Aliam nihilominus, seu modum alium suggero, præfatis objectionibus sese extricandi, quamquam non tanta probabilitate subsistat: si nempe tantisper supponatur, primos ipsos Usuardini autographi descriptores, aut per oscitantiam omisisse aliqua, aut proprio arbitrio decerpsisse quæ arriderent, eademque auctoritate, quæ non placerent, præteriisse. Id equidem satis plausibiliter excogitari posse, non inficior: verum an harum rerum periti, id sibi persuaderi patientur? An credent, id tam facile contingere aut potuisse, aut saltem licuisse, in eo potissimum Martyrologio, quod Cæserea, ut ita dicam, auctoritate, ad communem Gallicanarum ecclesiarum usum destinabatur? quibus id quidem concessum, fateri possumus, ut propria ecclesiæ suæ festa adjicerent; Sanctos autem extrudere, aut commemorationes mutare, id vero est, quod sub ipsis principiis toleratum, haudquaquam existimamus. Hæc fere sunt, quæ pro suspectanda vel propugnanda tuendaque Pratensis codicis vetustate, candide censuimus, hoc unice quærentes, ut ei sarta tecta maneat vel ipsa Usuardi ætas, admittaturque, correctiones omnes, interpolationes &c. in quibus eadem manus apparet, ab ipso Usuardo factas fuisse: quamquam id creditu difficillimum, propter aliud quoque argumentum, quod hic subjicio.

[206] Qui Usuardum pridem ad Caroli Magni tempora rejecerunt, ea ducti sunt ratione, quod ejus Martyrologium Carolo Augusto dedicatum esset; [Alia contra eumd. codicem] ast alii nobiscum recte reposuerunt, probationem nullam esse, cum & Carolus Calvus Augustus, seu imperator fuerit, atque huic ut imperatori oblatum. Supra autem ex Mabilionis conjectura admisimus, scriptum fuisse Martyrologium inter annum DCCCLXIX & DCCCLXXVII; imo admittendum erit, scriptum, vel saltem completum fuisse post annum DCCCLXXV, quo primum Calvus imperator creatus est, adeoque probabilissime anno proxime sequenti DCCCLXXVI. Insistendo Mabilionis conjecturæ, consequens etiam erit, obiisse Usuardum, ante Calvum, cum hic alia manu Necrologio inscriptus sit, proindeque, ut summum, ad initium anni DCCCLXXVII supervixisse, uno circiter post absolutum & oblatum Carolo imperatori Martyrologium suum. Quis jam credat, unius aut paulo amplius anni intervallo, tam multa Usuardo occurrisse, quæ in Martyrologio vixdum Imperatori, atque adeo ecclesiis Gallicanis communicato, eradenda, mutanda, obliteranda, transponenda, interpolanda fuerint? Imo quis suspicari ausit, id Usuardo aut fas aut integrum fuisse, postquam Martyrologium ab Imperatore & ecclesiis esset admissum? Rursus, quis suadeat, toties recursuram eamdem manum, addentem, detrahentem &c. & tamen tam sæpe apparere atramentum aliud, vel indicia alia, quæ satis convincant, multos annos faciendis correctionibus certo intercurrisse.

[207] Aliud est, quod codicis Pratensis authentiam seu autographiam incertam reddit, inde deductum, [argumenta;] quod prima ipsa scriptoris manus constare omnino nequeat. Si enim sola ista, quæ ipsum textum exprimit, autographa & Usuardina manus est, quæcumque manu alia & recentiori ad marginem sive ad calcem adjiciuntur, Usuardo abjudicanda sunt. Atqui non raro occurrit, ut similia adjectamenta, in omnibus aliis codicibus proprio loco reperta, certo demonstrent, illa ipsa verissime Usuardina esse; hinc itaque consequitur, omnia, quæ in eo codice continentur, prima ipsa Usuardi manu scripta non esse, vel ipsum diverso charactere usum fuisse, quorum alterutrum non facile digerent autographi illius, seu veri seu prætensi propugnatores. Inter varia exempla, illud in argumentum assumo, quod nobis, offert mensis Novembris dies VII in elogio Herculani Perusini episcopi: Cujus corpus post abscisionem capitis &c. desumptum ex Magni Gregorii Dialogorum lib. 3 cap. 13. Hoc autem reperitur in exemplaribus omnibus, seu primæ, seu secundæ, seu cujuscumque notæ, sive manuscriptis sive typis editis, si Tornacensem & Pulsanensem excipias, quibus familiarissimum est, similia elogia aut decurtare aut prorsus rescindere. At vero hoc ipsum elogium codici Pratensi ad marginem adjectum est, ac teste Castellano (a la marge & en lettres moins anciennes que le texte) hoc est, recentiori manu: ergo in præfato codice aliqua vere Usuardina sunt, quæ nihilominus recentiori manu adscribuntur: ergo non constat, primam manum esse Usuardinam. Quæro, utra sit? Falli & doceri cupio, at tot defectus, augmenta, inductiones, mutilationes &c. plane natæ sunt suspicionem injicere, codicem illum qualemcumque, non magis quam ceteros autographiæ prærogativa donatum.

[208] Hæc & quæcumque alia in Observationibus Usuardinis de illustrissimo codice, ultro citroque dicta, [omnia ad eruendam veritatem.] sic velim accipiant eruditissimi nobisque æstimatissimi RR. PP. Benedictini sancti Germani, ut veritatis indagandæ gratia, unice discussa & disputata. Solam illam, solam Usuardinam simplicitatem, jam tot annis atque ex tam variis exemplaribus quæsivimus; quæ si ex solo Pratensi manuscripto hauriri potuisset, non existimo, codicis illius possessores, tot seculis eruditos omnes, ejus avidissimos, tanto thesauro privaturos fuisse. Solet passim longe pluris fieri Molani editio, quam laudatus toties codex, sive vere, sive prætense autographus, nec me in ita sentientium numero esse, diffiteri ausim. Si fallor, errorem & mihi & ceteris eximat ex ea celeberrima congregatione doctus aliquis, harumque rerum peritus; dubia mea, imo errata, in quæ, codice ipso privatus, incidi, explanet & diluat, primus ego promptissime retractabo, quidquid forte de autographo illo iniquius sensisse dici possum. Satis equidem de republica litteraria meritus videbor, si id ab ipsis importunius extorsero, quod nemo hactenus precibus & exhortationibus impetrare valuit: puta, si id dubitationibus meis efficiam, ut Usuardum ipsi suum, nativa simplicitate, iisque, quibus voluerint, annotationibus vindicatum, publici juris aliquando faciant, imo si eodem impetu Usuardum nostrum succutere conentur; sic cecidisse, triumphus erit: eumdem omnes scopum præfixum habemus, ut dissipatis tenebris, errores depellantur, eruatur veritas, antiquitas ecclesiastica vel æmulis studiis illustretur, ad majorem Dei Sanctorumque gloriam.

§ 2.
De nostro primario Heriniensi codice.

[Simplicitate Pratensem superat] Bollandus dicto superius præfationis loco pag. LI, postquam Pratensem, & alium Miræi codicem laudasset, sic pergit: Sed quod supra citavi exemplar nostrum, utrique illi longe præfero, & purius ac sincerius reor, nam antiquissimum illud Parisiense, Idibus Januarii hæc habet: In monte Verziaco, S. Viventii confessoris, cum constet, post Usuardi ætatem translatas esse Vergiacum S. Viventii reliquias, nisi extremis fortasse Calvi temporibus scripsit, & diu postea illi superstes vixit, istaque tunc adscripsit. Sed a nostro illa, quod ideo magis genuinum censeo, absunt exemplari. Fuit hoc quondam monasterii Carthusianorum, quod B. Mariæ Virginis Capellæ dicitur, sive de Herines (hinc nos Heriniensis appellationem derivavimus) juxta Edingam, aut ut nunc appellatur Enghianum, Belgii oppidum: deinde Augustini Hunnæi, viri celebris fuit, postea donatum collegio nostro Lovaniensi. Quod hic Bollandus præclarissimum codicem nostrum Heriniensem Pratensi præferat, minime miror; magis etiam fortasse prætulisset, si labes novisset & maculas, quibus respersum esse a Castellano edocti sumus: præferet quilibet, nisi vehementer fallor, qui utrumque inspexerit contuleritque. Verum illud, quo Bollandus utitur, argumentum, elidit idem Castellanus, sincere testando, annuntiationem istam, In monte Verziaco &c. secundaria aliqua manu codici Pratensi adjectam, ut XIII Januarii agnoscimus; id quod a Sirmondo & Cortasio observatum non fuerat.

[210] [ætate posterior.] Si de utriusque manuscripti vetustate quæritur, ultro & lubens fateor, Heriniensem nostrum membraneum Pratensi palmam omnino cedere, si vel sola characteris forma attendatur, quæ, teste Castellano, in Pratensi modum scribendi antiquissimum refert, quem ipse vocat Carlovingiacum; Heriniensis vero, paulo elegantiorem ac nitidiorem, duobus minimum seculis posteriorem. Atsi puritatem spectemus, sinceritatem, integritatem, simplicitatem, non dubium est, quin odex noster alteri longe antecellat. Scriptura vetustatem satis probat, tametsi a peritissimo librario depicta sit, habetque præ ceteris ferme codicibus, quod diphthongum æ clare semper efformet per e, recepto more seculo XI, ad quod codicem illum revocandum Majores nostri merito censuerunt, cum nulli Sancti eo seculo recentiores adjiciantur. Sic XIX Aprilis textui Usuardino attexitur: Depositio Domni Leonis Papæ, qui ecclesiam beati Remigii dedicavit: sed, ut vides, absque sancti titulo; obiit nimirum MLIV. Item I Junii legit: Treveris civitate, depositio beati Simeonis monachi &c. quem mortuum constat MXXXV. Titulo beati insignitur, communi nomine, etiam post canonizationem (MXLII factam) a Martyrologis tribui solito. Cum autem IX Maii referatur translatio sancti Nicolai, sic hæc vere contigit an. MLXXXVII, consequi debet, codicem nostrum sub seculi finem exaratum fuisse.

[211] [Spectat ad seculum XI;] Scio. Majores nostros, pro occurrentium circumstantiarum varietate, nonnumquam circa hujus codicis ætatem, opinionem tantillum mutasse, uti de Henschenio invenies tomo 1 Junii pag. 88 litt. D: at de sinceritate & puritate dubitari haudquaquam potuit. Non negaverim, additiones aliquas ab Usuardo diversas hinc inde occurrere, verum si Remenses, aut Provinciæ Remensis, quæ ferme Treverim usque extendebatur, Sancti removeantur, luce meridiana clarius patescet, inter omnes Usuardinos codices, tum excusos tum manuscriptos, principem locum meritissime tenere, adeoque ex aliquo Usuardino autographo, vel saltem purissimo apographo olim fuisse descriptum. Difficultas Henschenio visa est, quod XV Octobris, in textu, secundo loco inseratur: Eodem die: sancti Osuualdi episcopi & confessoris, ut habetur tomo III Februarii pag. 750. Sed tunc in ea erat opinione Henschenius, quod codex noster seculo X esset antiquior, cum alia loca, quæ juniorem ostendunt, necdum expendisset. Si quæras, cur eo die potius quam XXVIII aut XXIX Februarii Oswaldum retulerit codicis descriptor, fatebor me veram causam ignorare, si conjecturas quis cupiat, apud Henschenium citato loco requirendæ sunt. Fatemur, annuntiationem Oswaldi, additamentum esse, ex cultu, quem in Gallia, præsertim in provincia Remensi, peculiari aliquo titulo obtinuerit.

[212] [si non haberet] Tales accessiones Remenses in hoc nostro codice frequentius offeruntur, quæ si abessent, paucissimæ aliæ reperirentur, ut recte Molanus supra numero 191 ipsum vocaverit, Usuardum manuscriptum, qui vix ullas habet additiones, præterquam de sanctis Remensibus. Hanc codicis patriam esse, prorsus non dubito: inde translatum oportet ad Cartusiam Heriniensem, olim S. Mariæ heremi, seu montis Dei, quæ e primis totius Belgii Cartusiis fuit. Conjecturam hanc meam, atque una codicis ætatem confirmat addita recentiori manu ad marginem II Nonas, seu die VI Octobris, hæc commemoratio: In Calabria, depositio beati Brunonis confessoris, primi institutoris Ordinis Cartusiensis, quam appositam reor, ex sola singulari hujus Cartusiæ erga parentem veneratione, cum aliunde notum sit, quam tarde Brunoni publicum cultum Ecclesia decreverit. Ex his abunde declarantur Usuardi hujus Heriniensis ætas, patria, natales & migrationes: nequid desit, & formam addo, quæ recepto usu, in quarto nuncupari solet; estque compactus cum tractatu manuscripto sancti Hieronymi in epistolas Pauli & alias Canonicas; cui in fine attexitur Kalendarium cum anniversariis cœnobii Heriniensis. Dixi supra num. 169, annum in hoc codice, uti & in Pratensi, inchoari a vigilia Nativitatis Domini.

[213] [additiones Remenses,] Jam vero, ut de ejusdem simplicitate & puritate statuas, percurre menses singulos, augmenta Remensia secerne, continuo perspicies, pauca additamenta immisceri, raras interpolationes, lituras vix unam aut alteram. Ad IV Januarii, refertur Rigobertus Remensis archiepiscopus; XV, de Mauro adjectum, discipuli B. Benedicti abbatis. Demum XXIII, nescio unde accersitus sit beatissimus Hildephonsus, nisi hic aut in provincia Remensi, aut in cœnobio, cujus olim codex fuit, peculiarem cultum habuerit. Mense Februario, Blasius ad III retractus est; VIII additur Paulus Virodunensis, forte ibi etiam proprius. Mense Martio, sola prima die defectus aliquis reperitur. Mense Aprili, præter Remensia, XVIII de Materno, XIX, de Leone IX, XXIV de Bova & Doda; XXX, de Maderniano; sola occurrit Maria Ægyptiaca, quæ ad IX signata est. Mense Maio, quinque dies sunt ab Usuardo diversi, ut I, de Marculfo; VIII, de Gibriano; IX, de translatione Nicolai; XX, Romani monachi; XXIX, de translatione Remigii: sed multum fallor, nisi hæc omnia Remensi provinciæ propria sint. Mense Junio, VIII, in Medardo, aliquid deest, XXI, omissus Leutfredus; XXIII, deest Felix Sutrinus, quemadmodum & III Julii, socii ejus Irenæus & Mustiola, de quibus vide nostras Observationes.

[214] Præterea, mense Julio una occurrit litura in principio, quam puto esse de translatione S, Benedicti; [paucæ aliæ reperirentur.] XVIII, adjectus est Arnulfus; deinde XX & XXIII translationes Remensibus celebres de Theodosia & Nicasio. Mense Augusto, XIX, superadditur textui Bertulfus abbas, ex propria, opinor, cœnobii institutione. Tum XXV: In pago Viromandensi, S. Hunegundis. Mense Septembri, I, agit de Ægidio, Sinicio, & Nivardo, tamquam Remensibus; III, additur Remaclus; VII, XXV & XXVII, item de Remensibus: at X, nonnihil mutilus est; XX, interpolatus, ut Observationes nostræ fusius explicant. Mense Octobri, I, purus non est; XXVII, ponitur Vigilia Sanctorum Simonis & Judæ; de qua dubitari potest, an Usuardina non sit; XI, XV, XVI, XX, XXI & XXV, non excedit nisi in solis Remensibus. Mense Novembri, I, II, VI, IX, XV, XVIII, XXIII, XXVI. Demum mense Decembri, IV, XVI & XXIX, pleraque additamenta, pure Remensia sunt. Ineat modo rationem curiosus aliquis, conferat Heriniensem, cum famoso Pratensi autographo, utriusque excessus aut defectus ad æquam lancem, ad justam trutinam excutiat, si nullo ducatur partium studio, spondere ausim, ratione rite subducta, pledibus & manibus in nostram iturum sententiam.

§ 3.
De Tornacensi, aliisque vetustioribus, maxime probatis.

Secundum ab Heriniensi codicem censemus eum, qui apud nos Tornacensis vocatur, quem aliquando Cathedrali illi perantiquæ in usu fuisse, [Tornacensis seculi XIII] si aliunde nobis non constaret, ex additionibus, ei ecclesiæ propriis, satis demonstraretur. Credimus autem ex Altovillariensi prope Remos cœnobio, Tornacum delatum, aut forte ex monasterii illius codice aliquo olim transumptum, ut dixi in Observationibus meis præsertim IV Julii. At quæcumque demum codicis origo fuerit, speciem & antiquam & elegantem refert, majori forma in membrana scriptus, atque elegantibus, quamvis nonnihil extritis, cancellis distinctus, quibus quandoque textus magis aptari videtur, quam cancelli ipsi textui accommodentur. Ætatem ejus ex subjuncto Necrologio, eadem, ut apparet, sed pressiori manu scripto, sic probabiliter erues, si attendas, Anselmum & Geraudum vel Geraldum Tornacenses seculi XII episcopos, atque item Stephanum & Gosuinum, alias Goscelinum, qui anno MCCIII & MCCXVIII vita functi sunt, prima manu signari; at vero Walterum, oriundum de Tornaco, hujus ecclesiæ episcopum, cui Sammarthani cognomentum Marvis, apponunt, quique sedem tenuit ab anno MCCXIX ad MCCLII, in præfato Necrologio referri XIV Kal. Martii, manu secundaria, quemadmodum & successores, Walterum de Mandra, defunctum MCCLXII, & Joannem de Buchel vel Buchiaul, mortuum MCCLXVI; unde verosimiliter conficitur, scriptum fuisse Martyrologium inter annos MCCXIX, & MCCLII. Hæc pro codicis ætate.

[216] De sinceritate & simplicitate ex Observationibus nostris statuent æqui lectores. Certum est, [hinc inde contractus est.] a prioribus duobus multum recedere, non quidem sæpius in Sanctorum numero, sed in nonnulla annuntiationum correptione, quasi revera paratis cancellis, ut jam dicebam, Usuardini indiculi aptari debuerint; vel quod librarius minori scrupulo, grassari nonnumquam, & longiores orationes contrahere, sibi licitum putaverit: quod si cavisset scriptor ille, quicumque primus codicem temeravit, de nativa simplicitate codex hic cum Heriniensi ferme certaret. Singulas contractiones enumerare, nimis tædiosum foret; generatim loquendo, aut purus passim, aut puro proximus est: aliquantulum deviat XVI, XVII, XVIII & XX Julii, atque item XIX Octobris, ubi excusari potest, quod propria aliqua, aut Altovillariensia, aut alia perperam Usuardo, vel saltem Martyrologio sub Usuardi nomine adscripserit. Dolendum profecto, amanuensium, vel incuria, vel audacia tam insigni codici debitum decorem splendoremque ademptum fuisse. Titulus & præfationes avulsæ sunt, habetque hiatum plane notabilem a IX Augusti ad XXVI Septembris, avulsis imperitorum culpa, pretiosis foliis. De adjuncto Necrologio, satis diffuso, dicere cœpimus; ex eo Tornacensis ecclesiæ benefactores plurimi, facile dignosci enumerarique possent.

[217] Tornacensi ætate suppar, qui multo antiquior Majoribus nostris visus est, codex Domus professæ societatis JESU Antverpiæ, [Antverpiensis major] quem Henschenius, non uno loco, tomo II Aprilis pag. 415 infra E, tomo II Maii pag. 131 infra B, in prætermissis de S. Letardo; rursus XVIII Maii, in prætermissis de S. Mildreda virgine; tomo IV pag. 136, infra A & alibi, ante annos sexcentos scriptum putavit. Specimina ex eo inter Bedæ exemplaria protulit Bollandus præf. gen. pag. XLIX, ubi recte advertit, Bedæ nomine, sed ab recentiore manu prætitulatum esse. Notat item, & vere, Anglicanum esse, nam pluribus diebus, ut alibi sæpe suis locis ostendimus, augmenta Anglicana adjecta exhibet. Hoc vero codici huic peculiare, quod uniformis non sit, aliquando enim, ut mense Januario, auctior est, alibi passim purus Usuardus; mense Octobri & Novembri manu paulo recentiori suppletus. Quod de Heriniensi diximus, seclusis Remensibus, purissimum esse, id ferme de hoc codice dici posset, si Anglicana, nonnullaque in principio liberiora augmenta abessent. De Auctariis Anglicanis, vide mensibus singulis dies plerumque aliquos; notavi ex Julio, II, VI, VII, VIII, XV, XVII, XXXI. Ex Augusto, XXIV. Ex Septembri, IV, XVI, XXX. Ex Octobri, VI, VIII, XI, XII, XIII & XV &c.

[218] [non est seculo XIII antiquior.] Hæc codicis patriam abundantissime probant. Ad ætatem quod attinet, puto extritas rubricas, exesas litteras, & lacera hinc inde folia Henschenii oculos fefellisse, nam ex sexcentis annis, meo quidem judicio, bina secula subduci possunt, sic ut ad seculum XIII pertineat. Forma litterarum cum Tornacensi satis aperte convenit; at decretorium argumentum præbet adnexa VII Julii, S. Thomæ martyris translatio, ubi certissime Cantuariensem episcopum indicari existimo, cujus translatio eo die, saltem eo mense facta cognoscitur anno VIII Honorii III Pontificis, qui est MCCXXIII, unde patet me recte principio dixisse, codicem hunc cum Tornacensi ætate supparem esse; quod etiam ostendit apposita utrique XXV Novembris sanctæ Catharinæ commemoratio, in antiquioribus, Pratensi, Heriniensi, sequenti Rosweydino aliisque ignotæ. Porro codex iste, ut inter Usuardinos proprio aliquo nomine designaretur, breviori appellatione a nobis vocatus est Antverpiensis major, ut contradistinctus a minimo in forma octava, quem simpliciter Antverpiensem dicimus, & alium grandem tomum qui Antverpiensis maximus nominatur, cum hic noster sit in forma quarta membraneus, compactus cum Beda ecclesiæ Atrebatensis, ex quo Florus ille a nostris editus potissimum eductus est. Notavi superius, non pauca hinc inde reperiri, in quibus cum Pratensi concordat, tum maxime, cum hic a ceterorum turba recedit.

[219] [Rosweydinus codex] Postremis duobus Usuardis hic descriptis, ætate paulo superior est præclarus omnino codex, manu elegantissima in membrana, majori forma seu folio exaratus, qui fuit ecclesiæ B. Mariæ Ultrajecti, tanti olim a Rosweydo æstimatus, ut ex eo genuinum Usuardum reddere cogitaverit in magna illa Martyrologiorum, duobus voluminibus collectione manuscripta, quæ apud nos exstat, hujus præfationis exordio atque alibi non semel citata. Hinc codici ipsi nomen inditum: ne enim sæpius recurreret longa illa paraphrasis ecclesiæ B. Mariæ Ultrajecti, breviori nomenclatura, Rosweydi vel Rosweydinum semper appellavimus. Habet sane nostrum hoc manuscriptum quo, nitore, ornatu & elegantia legentium oculos rapiat; at enim licet his titulis imo & vetustate sua priores duos Tornacensem & Antverpiensem majorem antecellat, locum dumtaxat quartum inter Usuardinos Musëi nostri obtinet, cum puritate & sinceritate tantum illis inferior sit, quantum superat antiquitate. Non multa contrahit hic scriptor, sed pro sua licentia amplificat: frequentiora ex Hieronymianis codicibus additamenta, nonnumquam mihi suspicionem injecere, Grevenum in augendo Usuardo, vel ipsum hunc codicem, vel saltem ejus ecgraphum adhibuisse.

[220] [Spectat ad seculum XII,] Ceterum de codicis hujus ætate notavit Henschenius tomo II Aprilis pag. 7 infra litt, A, hoc Martyrologium citans, quod ante quingentos annos ex Martyrologio aliquo Anglicano videtur transcriptum. Hic & ætas & patria vere ab Henschenio designantur. De annis quingentis iterum agit tomo IV Junii pag. 374 col. 1. circa finem. At die V Junii pag. 456 litt. D. in Bonifacio episcopo Moguntino, prædictam ætatem distinctius determinat, asserens, exaratum fuisse circa annum MCXXXVIII. Recte, opinor, & accurate, idque Henschenius colligere potuit ex brevissimo Chronico, Martyrologio isti præfixo, quod ad annum MCXXXVIII pertingit, in quo clarissime eadem apparet manus, qua totum Martyrologium scriptum est. Non puto, verosimiliori argumento veteris cujusquam codicis ætatem definiri posse: atque hoc est, quod dicebam, Tornacensi & Antverpiensi majore antiquiorem esse. Accedit & alia valde probabilis ratio, quod careat annuntiatione sanctæ Catharinæ virginis XXV Novembris. Imo clarissime, ni fallor, confici potest, ex eo quod de sancto Thoma episcopo Cantuariensi, celeberrimo seculi XII martyre altum sileat, cum is in utroque priore diserte exprimatur, ut vide in Auctariis XXIX Decembris.

[221] Quod vero aliis istis simplicitatis atque adeo auctoritatis ordine postponatur, facit jam insinuata descriptoris libertas, [sed prioribus puritate cedit.] qui Martyrologium Usuardinum nimis frequenter ex codicibus Hieronymianis & ex Adone interpolavit, aut aliunde auxit, aut modice corripuit, ut Observationes quotidianæ Auctariaque nostra manifeste ostendunt. His adde accessiones Anglicanas (unde patriam superius observabat Henschenius) quarum hic pauculas attigisse satis est, ceteras lector suis locis facile animadvertet. Ad diem XII Martii adjicitur Elfragus Wintoniensis episcopus. Ad VI Julii, depositio Sexburgæ. Ne singula prosequar, videantur XIII, XV & XXXI Augusti; IV Septembris & alibi sæpe. Prope exciderat annotare, quod in aliis codicibus rarum est, id in hoc reperiri, ex quo de ejus vetustate liceat facere conjecturam, nempe, quod æque ac Heriniensis diphthongum æ adscribat per ȩ subvirgulatum, quemadmodum supra de primario illo codice nostro Heriniensi studiose monuimus. Hoc denique repetendum, quod de Antverpiensi majore observatum est, Rosweydinum, quo de loquimur, manuscriptum, cum præfato codice & Aquicinctino, Pratensis vestigiis plerumque insistere, dum hic a reliquis omnibus dissentit.

[222] Illustrem vocavit Henschenius tomo 1 Aprilis pag. 14 infra litt. E, codicem alium, a præcipua ejus annuntiatione XX Junii posita, [De Pulsanensi.] Pulsanensem dictum, quoniam ibi de Joanne abbate Pulsanensi ita agit, ut plane det. intelligere, olim in cœnobio illo, ex antiquiori Usuardino exemplari descriptum fuisse, sed sæpissime contractum & decurtatum. Ex anno obitus Joannis, incarnati Verbi MCXXXIX, ferme collegit Papebrochius tomo IV Junii pag. 39 num. 8, tam vetustum esse hoc Martyrologium, ut sub immediato sancti successore Jordano scriptum videatur, quippe aliorum Pulsanensium Sanctorum nomina nulla habens. Facile assentior; cum ea signa præferat, quæ vetustatem omnino commendent. Indicium vero haud obscurum exhibet, dum de Thoma Cantuariensi ad marginem & recentiori charactere meminit, ut est in Auctariis citata superius die XXIX Decembris. Quo pacto ad nos pervenerit, explicat ibidem laudatus Papebrochius ex notula a Bollando, codici præfixa. Scriptus est in membrana, forma octava, principio diebus quatuor mutilus. Jam dixi, & ex toto opere nostro liquet, multoties Usuardum abbreviari, & nonnulla quandoque nimis libere omitti; addo, mense Junio Usuardum nonnumquam deseri, & ex Hieronymianis suppleri, forte quod in apographo Usuardino, ex quo descriptus est codex, aliqua defuerint, quæ oportuit aliunde accipere.

[223] Vetus item, membraneus, in minori forma scriptus est codex ille, quem quia alio remittere non possumus, [Codex Antverpiensis.] simpliciter vocamus Antverpiensem. Nulla certa ætatis signa præfert, præter characterem, qui seculum XIII sapere omnino videtur, mihique id adeo facilius persuadeo, quod nullos Sanctos signet eo seculo posteriores. Sunt in præfixo Kalendario S. Thomas confessor, VII Martii: XXIX Aprilis Robertus abbas, is haud dubie, qui Ordinem Cisterciensem primus inchoavit. Tum XX Augusti litteris miniatis, Bernardus abbas, unde non Inepte conjicitur, codicem olim ad Cisterciense aliquod monasterium spectasse. Ad XV Octobris, ponitur Franciscus, ad XIX Novembris, Elisabeth. At vero notandum, Kalendarium a manu longe recentiori esse, quam sit Martyrologium cui præmittitur, certe nulli in hoc Sancti reperiuntur Francisco aut Elisabeth recentiores. Purissimum Usuardum non esse, docebunt Auctaria. De cetero notavi superius num. 171, ex hujusmodi manuscripto, factam esse primam illam & omnium vetustissimam editionem Lubecanam anni MCCCCLXXV, unde in opere nostro semper conjunguntur hæc duo Martyrologia citando Antverp. & Max-Lubec; quibus plerumque accedit codex alius, cujus solum extractum, seu collationem habemus, ex bibliotheca celeberrimi abbatis Ughelli, unde nomen inditum, Ughellianus, de quo cum aliis extractis, infra agemus.

[224] Usuardinis manuscriptis melioris notæ, etiam annumerandus venit codex Marchianensis, quem putamus in ipsa abbatia integrum non exstare, quandoquidem solum mensem Februarium inde acceperimus, [De Marchianensi,] cum lacinia aliqua mensis Martii. Ex eo specimine cetera facile cognosces; uti nam, si adhuc supersint, ad nos aliquando transmittantur! id per aliquos e nostris Patribus sæpe jam frustra impetrare tentavimus. Viciniæ gratia, Marchianensi subjungo Aquicinctinum exemplar, quod licet totum quoque & plenum non habeamus, [& Aquicinctino.] defectum illum abunde supplet accuratissima ejusdem collatio, cum secunda Molani editione anni MDLXXIII, ubi ea, qua fieri potuit, diligentia, variantes lectiones omnes appositæ sunt, ex quibus de totius codicis puritate & simplicitate judicium feratur. Ex præfatis extractis videor posse conjicere, codicem illum seculo tertio decimo haud posteriorem esse, eadem pro Marchianensi sententia. Hoc autem Aquicinctino nostro cum Antverpiensi majore & Rosweydino commune est, quod ubi Pratensis a reliquis deviat, hic cum duobus solitis sociis classem illam peculiarem constituat, de qua jam sæpe superius, atque in Observationibus nostris Usuardinis frequenter sermo recurrit.

[225] His omnibus subjungi debet, si non puritatis aut simplicitatis, saltem antiquitatis jure, vetus codex sancti Richarii, [Centulensis.] quem a priori cœnobii illius nomine Centulensem indigitamus, & merito, cum ex IV Junii, XXVI Augusti, II Decembris & aliis diebus clarum sit, ibi olim scriptum atque usurpatum fuisse. Manu sua adscripsit Rosweydus, se Martyrologium illud habuisse ex abbatia S. Vedasti, unde prius ecgraphum sibi describi curaverat, quod inter collecta manuscripta, ad Bedam pertinentia, repositum inveni. Fefellit titulus, hoc modo expressus: Incipit Martyrologium secundum Bedam, per anni circulum. Hinc factum, ut a Bollando præf. gen. pag. XLVIII, primo loco inter Bedæ exemplaria repositum sit, extractis sex primis anni diebus, licet a vigilia Nativitatis scriptor Martyrologium exordiatur. Evincunt soli isti dies, nihil in toto illo Martyrologio haberi, quod ad Bedam ullo modo pertineat. Mihi evidens est, scriptorem, quisquis fuerit, Usuardum habuisse præ oculis, quem pro suo libitu aut commodo, mutavit, corripuit, interpolavit, in id maxime intentus, ut quotidie pleraque abbreviaret. Jam dixi, Martyrologium incipere a vigilia Nativitatis; addo hic, principium tale esse, ut si librarius reliqua eo modo prosecutus fuisset, merito codex ille inter Usuardinos primæ & optimæ notæ computaretur.

[226] Ad quod seculum reducendus sit, ex scripturæ modo non facile statues, hic enim vetustatem, nisi vehementer fallor, justo antiquiorem præfert. Pressus character, satis elegans & paulo grandior, in membrana, forma quarta, in principio multum exesus, seculum XII ferme sapere videretur, nisi ibi legerem ad IV Kal. Maii, seu XXVIII Aprilis: Eodem die Mediolani, sancti Petri martyris ab hæreticis occisi. Item XXV Augusti: In Francia, sancti Ludovici regis Francorum, ac gloriosissimi confessoris, XII lc. in cap. Hæc enim plane innuunt, scriptum dumtaxat fuisse sub initium seculi XIV. Atqui hæc tamen qualiscumque ætas, præcipuus est titulus, quo sibi æstimationem aliquam codex ille conciliat, cum de cetero rarissime, præterquam in principio, puritatem attingat, semper ad Auctaria rejiciendus; sic ut plurimum, singularem classem constituens, quemadmodum facit codex alter, qui inter extracta collocatus est, olim cœnobii Cartusianorum Ultrajectensium, sub nomine Matriculæ, unde quotidie inter accessiones citatur sub titulo Matriculæ Cartusiæ Ultrajectensis, quæ est etiam purum putum Usuardi compendium, sæpe vel in solo Sanctorum numero deficiens. Utrique id quodammodo privilegii concessum, ut amborum textus integri diebus singulis describendi fuerint.

§ 4.
De codicibus, quos mediæ notæ appellamus.

[Maximus Antverpiensis.] Sequentibus codicibus, plerisque Belgicis, mediæ seu saltem inferioris notæ appellationem indidimus, quod tum ætatis, tum Usuardinæ simplicitatis ratione, cum superioribus plane conferri non possint. Videntur ex eodem, aut saltem non multum dissimili fonte promanare, longioribus hinc inde elogiis respersi; sed, quod mirere, non multis Sanctis Belgicis, aut aliis popularibus aucti. Inter hos, a voluminis magnitudine nomen sortitus, præcipuus & speciosissimus est codex maximus, eleganti charactere in membrana descriptus, corio suillo vestitus, cujus cum verum domicilium hactenus non detexerim, Antverpiensem maximum, a diuturna commoratione nominandum censui. Belgicum esse constat, ex festis propriis in Kalendario signatis, ubi X Julii notanter ponitur, singulari rubricæ prærogativa, S. Amelberga, quæ cum in monte Blandinio festivius colatur, suspicionem ingerit, aut in ea abbatia, aut saltem Gandavi codicem olim usurpatum fuisse. Ætatem scrutando reperi, nam inter parva opuscula Martyrologio subjuncta, ante, Provinciale omnium partium mundi, in explicatione versiculorum Paschalium, indicatur annus MCCCCXXV, eadem manu, qua cetera omnia adscriptus. Codicis splendorem & magnificentiam ex eo intelligas, quod singulæ facies, dierum singulorum Usuardinis textibus respondeant; sinceritatem, ex toto operis nostri decursu.

[228] [Codex Ultrajectinus.] Antverpiensi isti maximo, aut compar aut proximus est, Usuardus Ultrajectinus, forma quarta & ipse Membraneus ac nitide scriptus, ad cujus calcem, ante variarum benedictionum collectionem, & patriam suam & domum designat, his verbis: Pertinet ad domum Clericorum S. Jheronymi in Trajecto. Hæc cognomenti ratio fuit, atque ut a duobus aliis Usuardinis Ultrajectinis distingueretur, majorem illum insignem, qui fuit ecclesiæ B. Mariæ, quemque tanti fecit Rosweydus, ab ipso supra vocavimus Rosweydinum; alterum vero typis excusum cujus solum semestre primum ad nos pervenit, de quo meminimus num. 173, Editionem Ultrajectinam Belgicam; hunc simpliciter Ultrajectinum placuit nuncupare. Nusquam occurrunt certa ætatis indicia, at si recte conjicio, Antverpiensi maximo non multo antiquior esse potest. Quodnam proprie tempus designet festivitas sacrorum Stigmatum XVI Septembris, primo loco posita, non ausim temere determinare. Utut fuerit, nihil codici illi detractum volumus, tametsi in serie Usuardorum manuscriptorum mediæ notæ, Antverpiensi maximo postponatur.

[229] [Leydensis Latinus & Belgic.] Sequuntur bini codices, simul compacti in forma quarta, quorum alter Belgice in membrana, alter Latine in charta crassiori exaratus. Fuit ille, qui vernacula lingua scriptus est, ad usum Sororum regularium lacus sanctæ Mariæ juxta Leydam, ut notavit Bollandus tomo 1 Januarii pag. 165; alter in Actis vocatur Usuardus Leydensis sanctæ Ceciliæ. Nos eam nomenclaturam in utroque servavimus, ne alias longiori paraphrasi Lugdunenses Batavorum dicendi essent, aut si simplicius Lugdunenses vocarentur, facile imperitior aliquis Lugdunum Galliæ, cum Lugduno Batavorum confunderet. Ambos codices Usuardinos esse, dubitari omnino nequit, sed auctos atque prioribus duobus Antverpiensi maximo & Ultrajectino perquam similes. Fateor, Belgicum, quamquam male depictum, nonnumquam purius aliqua referre, in quibus cum Antverpiensi maximo aliquando consentit, ut suis locis indicatum est: verum ea passim tam exigui momenti sunt, ut hac causa Belgicus Latino præferri non magnopere debeat. Ubi autem concordes invenio, quemadmodum plerumque concordant, sub uno eodem Leydensis nomine utrumque complector. Neuter antiquitate seculum XV superare videtur.

[230] [Lovaniensis.] Duobus proxime adumbratis elegantior est, sed ejusdem, nisi, multum fallor, ætatis, codex alius ejusdem formæ, in membrana descriptus, quem a collegio nostro Lovaniensi, cujus olim fuit, Lovaniensem indigitamus. Ipsum ex Antverpiensi maximo, vel Antverpiensem maximum ex ipso transumptum crederes, nisi sæpius Sanctorum elogia decurtata aut mutilata repræsentaret. Submonuit Bollandus alicubi, Martyrologium hoc Lovaniense, ecclesiæ alicujus Belgicæ olim fuisse; cum Sanctos signet diœcesis Cameracensis, ut Gudilam, Rumoldum, Gaugericum, Nicasium & alios. At postremi duo Usuardini sunt, ut proinde a solis Gudila & Rumoldo firmanda sit conjectura. Aliunde satis colligitur, fuisse cœnobii alicujus Ordinis sancti Augustini, quandoquidem sanctissimo Doctori semper adjectum exhibeat titulum Patris Nostri; idque non solum in ipsius Martyrologii contextu, verum etiam in subjectis opusculis, quæ cum Martyrologio olim compacta, ac Religiosis illis Augustinianis in usu fuisse existimo. Canonicis autem regularibus, potius quam Eremitis servivisse, inde conficio, quod de sancto Nicolao Tolentinate non meminerit.

[231] Sextus mediæ notæ codex nomen habet ab eo cœnobio, cujus notam præfert, his verbis appositam, [Codex Albergensis.] Liber monasterii beati Anthonii in Alberghen, Canonicorum regularium, datus a venerabili Domino Henrico Mathie, vicario in Wersloe. Ex Miræo, in Originibus Canonicorum regularium didici, prædictum cœnobium situm fuisse in Tuenta, diœcesis olim Ultrajectensis, ex qua codex hic Sanctos plerosque consignat. Forma & scriptura cum Leydensi Latino satis convenit, sed isto nonnumquam auctior est. Scriptus videtur ad usum Patrum Ordinis S. Francisci, quod patet ex IV & XI Octobris, ex XIII ac XX Junii aliisque locis. Nec mirum videri id debet, cum monasterium istud Albergense exstrui primum cœperit anno MCCCCVI, ut habet antiquus aliquis codex noster Ms. sub nota ✠ Ms. 34, fundationem ipsius describens, narransque evocatos illuc fratres ex congregatione Zwollensi, quæ per id tempus cum Daventriensi, regularis disciplinæ observantia & sanctitatis fama maxime inclarescebat, teste præfato nostro codice manuscripto aliisque historiis Transisalanis seculi XV. Atque hæc pro codicis notitia satis dicta sint.

[232] Ordine, uti & sinceritate, posterior est, licet fortasse ætate paulo prior, codex noster Danicus, qui ab Henrico quodam equite, [Danicus.] cognomine Ranzou, emptus Lubecæ MDLXXXIV, ad Domum professam Societatis nostræ Pragensem devenerat, dono datus Baertio & Janningo anno MDCLXXXVIII ibi existentibus. In prima pagina adscripta sunt hæc verba: Liber conventus Nistadensis provinciæ Daniæ. Ad Franciscanam familiam spectasse conventum illum, probat in inferiore ora folii, XVII Septembris recentius adscripta, in monte Alverno, impressio sacrorum stigmatum beati Francisci, festum majus duplex. Item XIX Augusti, charactere etiam novo: Civitate Massiliensi, beati Ludovici episcopi & confessoris, de Ordine fratrum Minorum, festum majus duplex. Rursus XI Octobris: Translatio sanctæ Claræ virginis, festum minus duplex. Et VIII Novembris: Item translatio S. Ludovici confessoris. Sic ad marginem appositi sunt Bernardinus, XX Maii; Bonaventura, XIV Julii &c. Franciscus primum locum in textu occupat, IV Octobris: & XXV Maii: Apud Assisium, translatio beatissimi patris nostri Francisci. Cum autem translatio Antonii Patavini facta MCCCXLIX aut MCCCL, & quæ primo citavimus, ab alia manu sint, videtur conjici posse, codicem illum seculo XIV recentiorem non esse. Patriam manifestant X & XI Julii, Kanutus & Ketillus, aliique locis aliis, Quantum porro ab Usuardina simplicitate distet, ex quotidianis auctariis intelligi dabitur.

[233] Supersunt codices duo integri, non ignobiles, forma quarta, membranei & satis antiqui, Bruxellensis & Hagenoyensis, [Bruxellensis.] quibus inter manuscriptos mediæ notæ postremus locus dandus fuit, quoniam præter ceteros liberius ac liberalius aucti & interpolati sunt: præterquam quod stylo, ordine & ineptiori scribendi modo reliquis cedere debeant. Bruxellensis tomos duos complectitur, præfixo Kalendario & tractatu de decem persecutionibus, per gentiles Romanorum Imperatores Ecclesiæ illatis &c. quibus subnectitur Canonici Bruxellensis præfatio, ubi, laudatis antiquorum Martyrologorum, præsertim Usuardi conatibus, sic inter alia disserit: Sed negligentiæ vitio huc usque non caruit, quod hujusmodi Sanctorum (quos ecclesia Bruxellensis recolebat) in lectione Martyrologii memoria non fieret, pro iis diebus, quibus nos eorum festa celebramus. Quæ res pia quadam sollicitudine, venerabiles Dominos, præceptores meos, Decanum & Capitulum hujus ecclesiæ collegiatæ & Plebanæ, sanctorum Michaelis archangeli & Gudilæ virginis, matricis aliarum ecclesiarum totius hujus insignis oppidi Bruxellensis, Cameracensis diœcesis, ad jubendum, meque ipsorum inutilem Canonicum ad obediendum compulit, quatenus ex præfatorum Patrum Martyrologiis, Sanctorum solempnitates &c. Hinc licentius evagatus, multa collegit, sed male, pro suo arbitrio disposuit, uti auctaria legenti ultro occurret, ex quibus etiam intelliget, quantum absit ab Hieronymianorum brevitate, de qua re diximus num. 38. Ætatem nemo facile eruet: nisi fallor, ad finem seculi XIV, vel ad initium seculi XV pertinet.

[234] Hagenoyensem vocamus ab incolatu, sive a possessore Mag. Nicolao Scheickio, Hagenoïo, nam de cetero, [Hagenoyensis.] non video, magis ad Hagenoyam, quam ad aliam quamlibet Alsatiæ vel Palatinatus civitatem revocari debere. Scriptor nomen indicat versibus quatuor pinguioris Minervæ ad calcem adjectis, ex quibus habemus, scriptum fuisse Martyrologium anno milleno quater C & duodeno, Junii die decima sexta. Penna facit litteras Wydo Krentzelin has glutinatas. Poterat scriptionis tempus, non improbabiliter colligi ex XXVII Septembris, ubi Elzearius Ariani comes per Urbanum V noviter canonizatus dicitur: cum enim ea canonizatio facta fuerit MCCCLXIX, non poterat codex a fine seculi XIV, vel initio XV, longe recedere. Porro si Krentzelinus iste, alicubi a Castellano citatus, hujus Martyrologii collector fuerit, non magnam retulit laudem, nescio quas historias passim commiscens, quæ ab Usuardi aliorumque codicum Usuardinorum stylo remotissimæ sunt, quasque sæpe referre piguit. Non poterat tamen codex ab Usuardina classe excludi, cum plerumque eosdem Sanctos, imo passim Usuardi ipsius phrasi, quamquam corrupta, & luxata, consignet. Hactenus de codicibus plenis & integris, quibus in hac editione & recensione usi sumus.

ARTICULUS V.
De Codicibus, quorum sola habemus extracta, seu lectiones variantes.

[Sunt hi codices] Hos codices merito distinguimus ab iis, quos plenos & integros, seu typis editos seu manuscriptos hactenus retulimus. Per extracta autem seu variantes lectiones, ea hic intelligo, in quibus ab Usuardi textu aut excedunt aut deficiunt. Ut rem clarius percipias, paucis explico quæ mihi sæpius narravit, bonæ memoriæ, Magister meus Papebrochius, extractorum præsertim posteriorum hanc rationem reddens. Dum cum Henschenio annis MDCLX, MDCLXI & MDCLXII per Germaniam, Italiam & Galliam peregrinatus, ea de Sanctis monumenta, tum Græca tum Latina collegit, quibus Museum nostrum egregie locupletatum est; ne in describendis Martyrologiis Usuardinis, quorum tanta apud nos erat copia, nimium detinerentur, hac usi sunt methodo. Greveni editione, ut facile portatili, magisque commoda in exemplum assumpta, ubicumque manuscriptum aliquem Usuardum nacti sunt, totum cum Greveni editione anni MDXXI contulere, variantibus seu auctariis in adversaria relatis, unde percommode accidit, ut facto temporis compendio, ea omnia compararint, quæ alias longiorem moram, sumptusque majores postulassent; puta, si singuli isti codices per ipsos, aut per amanuenses ad verbum describendi fuissent. Hæc itaque omnia, quæ sic annotata & extracta sunt, lectiones variantes, seu accessiones Usuardinas vocamus, quas inter nostra auctaria collocanda putavimus.

[236] [cum Usuardo aliquo collati.] Præfata extracta seu variantium elenchi ferme triginta sunt numero, suntque adeo totidem codices, quos si superius enumeratis editionibus, quibus usi sumus quatuordecim, codicibus Mss. decem & septem, denique octodecim aliis a Chiffletio collectis, adjunxeris; patebit, postremam hanc nostram editionem ex codicibus prope octoginta adornatam, illustratam, repurgatam. Nolim tamen dissimulare, esse aliquid, quod in collationibus & recensionibus ab Henschenio & Papebrochio factis, mihi displiceat, cum ex indiculorum nostrorum modo perspexerim, non omnes interpolationes appositas esse, ut manifeste comperi in codice Ughelliano, passim simili editioni Lubecanæ maximæ & Antverpiensi manuscripto; prioris enim additamenta omnia exactissime notata sunt, non item ea, quæ haud dubie in medio textu inserta fuerant. Quod cum Papebrochio pridem objicerem, candide fassus est, ita ab ipsis institutas fuisse collationes manuscriptorum cum Greveno, ut nonnisi, de prima & ultima annuntiatione soliciti fuerint. Hæc præmonere oportuit, ut advertat lector, quam sincere juxta ac rigide expensa & discussa sint documenta omnia, ex quibus hæc nostra Usuardina editio concinnata est. Jam extracta, atque una codices, unde accepta sunt, sic breviter repræsentabo, ut nihil prætermissurus sim, quod ad sufficientem omnium notitiam desiderari queat.

[237] [Aquicintinus.] In nostra collectione primum locum occupat codex Aquicinctinus, non ab Henschenio & Papebrochio, sed ab aliquo, fortasse cœnobii illius monacho, accuratissime & distinctissime collatus, ne neglectis quidem intercurrentibus minutiis. De hoc supra dicere cœpimus num. 224, ubi ipsi & Marchianensi fragmento, inter antiquiores purioresque manuscriptos codices datus est locus, notatumque, in multis convenire cum Pratensi, Antverpiensi majore & Rosweydino, tum vel maxime, cum hi a ceterorum turma segregati sunt. Hic præterea cursim observabo, quæ codicis Aquicinctini ætatem, non obscure definire queant. Qui manuscriptum cum secunda Molani editione anni MDLXXIII contulit, ad XXV Augusti, descripta ultima commemoratione: Ipso die Parisius, elevatio beati Ludovici confessoris, sedulo notavit, hæc calamo longe recentiore adjecta esse. Sic XXI Octobris, ad hanc ultimam etiam annuntiationem: Coloniæ SS. undecim millium Virginum, additur: Hæc sunt a manu recentiore. Hujusmodi indicia satis probare videntur, codicem ipsum autographum, seculo XIII, aut forte citius exaratum fuisse. De hoc paulo fusius, reliquos omnes multo brevius enumerabimus, ea sola describendo, quæ a collatoribus observata fuerint.

[238] [Marchianensis.] Antiquitatis & simplicitatis ordine, sequi hic deberet manuscriptus Usuardus Marchianensis citato num. 224 etiam laudatus, sed cum sola fragmenta duo, nempe mensis Februarius & pars Martii penes nos sint, plura dicere supersedeo.

[239] [Victorinus, cum alio collatus.] Victorinus citari poterat sub duplici nomine, quippe cum altero collatus, sed satis est id verbo hic indicasse. Variantes seu extracta, scripta sunt manu Henschenii, præmisso hoc titulo: Usuardus Parisiensis Ms. sancti Victoris, & excusus Molani, collatus cum Ms. serenissimæ reginæ Sueciæ, quod pertinuit anno MDXXI ad Bernardum Hannetreau, presbyterum curatum B. Mariæ in ecclesia Silvanectensi. Videtur fuisse alicujus monasterii in diœcesi Nivernensi. Sæpissime convenit, adeoque in Auctariis sæpe citatur, cum alio codice Reginæ Sueciæ signato num. 130, de quo infra.

[240] [Messonensis & Pleschionensis.] Sequuntur fragmenta aliqua codicis ecclesiæ Pulsanensis ac Messanensis, tum Martyrologii Pleschionensis, quorum primum non magni momenti est; alterum paulo majus, desumptum est ex manuscripto Longobardico, quod verosimiliter aut plenum non fuit, aut saltem integre legi nequivit.

[241] Proximo extracto, etiam ab Henschenio descripto, hæc in fronte præmittuntur: Usuardus manuscriptus Reginæ Sueciæ, [Ursini a Rosemberg.] qui fuit illustrissimi principis Domini, D. Petri Vok Ursini, Domini domus a Rosemberg, ultimi & senioris, & e primatibus Bohemiæ, celsissimi & antiquissimi, an. MDCIX, collatus cum Ms. Ultrajectensi in quarto, & excuso Molani. Codicem antiquum non esse, ostendit commemoratio S. Bernardini posita XX Maii, cum hic Sanctus obierit MCCCCXLIV.

[242] Ex chartis PP. Fulliensium Parisiis hic interjicitur Sanctorum elenchus, qui an plane Usuardinus sit, [Daveroxensis.] non audeo statuere. Sic incipit; Ex antiquissimo Martyrologio Ms. Prioratus de Daverone, Ordinis sancti Benedicti, diœcesis Carnotensis. Citatur in Auctariis sub nomine codicis Daveronensis. Admiscetur series antiqua Regum Franciæ. Tum: Jndex & catalogus Sanctorum, quorum passiones & vitæ continentur in Legendario Ms. RR. PP. Carmelitarum Discalceatorum suburbii S. Germani Parisiis.

[243] Ultima totius scripti pars, est Martyrologium manuscriptum ecclesiæ Ambianensis. Cum ipsum in serie Usuardinorum repererim, [Ambianensis.] ut tale in Auctariis citavi.

[244] Superius num. 116 locuti sumus de codice aliquo integro, inter extracta reposito, sub hoc titulo: [Matricula Cartusiæ Vltraject.] Compendiosum Martyrologium excerptum ex Matricula Cartusiæ Ultrajectinæ, conscripta in pergameno, saltem primo digesta, jam facile a ducentis aut amplius annis. Poterat hujus codicis descriptor, qui ipsum cum Martyrologio Romano contulit, paulo certius ætatem determinare, si advertisset, XXX Julii sic legi: Brigittæ Sanctimonialis, a qua habent ortum illius Ordinis observatrices, quæ modernis temporibus in diœcesi Trajectensi oriri cœperunt. Non ponitur Bruno VI Octobris. Est merum Usuardi compendium, semper integre, ut citato numero diximus, in Auctariis descriptum.

[245] Tres Usuardi Bigotiani satis puri esse debent, cum pauca additamenta invenerint Henschenius & Papebrochius; [Bigotianus 1, 2 & 3.] hic, singulis notas apposuit. De primo sic habet: Usuardus collatus cum Martyrologio Ms. Bibliothecæ Bigotianæ, sub nomine Eusebii, Hieronymi & Bedæ, quod olim fuit alicujus conventus Patrum Cælestinorum, sign. P. 5. De secundo scribit: Ex ejusdem bibliothecæ codice antiquo signato E 4, vel E 40, qui fuit ecclesiæ S. Stephani, ut putatur, Cadomensis, in quo fere simplex textus Usuardi & paucissima Bellini. Vix ulla in isto additamenta reperta sunt; nec multa in tertio: Usuardus collatus cum tertio vetustiori, sign. D. 9. Omnes incipiunt a vigilia Nativitatis Domini, quo modo Usuardum ipsum Martyrologium suum inchoasse, diximus num. 169.

[246] Sequitur foliolum, P. Chiffletii manu scriptum, sub hoc titulo, Excerpta ex Martyrologio S. Benigni Divionensis, [Divionensis.] quod ipsum est Usuardi Martyrologium, paucis vel textui insertis, vel ad marginem adscriptis, quæ hic pleraque collegimus. Pauca certe Usuardo adjecta invenio: quæ ad marginem apposita dicuntur, spectant ad dedicationes altarium vel cappellarum, ut plures habentur in famoso Pratensi codice, sed eas prope omnes prætermisimus, nisi cum in aliis exprimuntur. Altera collatio a manu Papebrochii sic depingitur: [Cisterciensis.] Martyrologium Usuardi, collatum cum Ms. S. Benigni Divionensis, quod est apud Cistercium. Primum vocavimus Divionense, hoc Cisterciense. Alia sunt inter Chiffletianos extracta, de quibus suo loco.

[246] [Cluniacensis.] Est deinde Martyrologium Usuardi, collatum cum manuscripto Cluniacensi. Exiguus accessionum numerus satis ostendit, codicem istum purioribus annumerandum.

[247] Martyrologium Usuardi, collatum cum Ms. monasterii sancti Laurentii, Canonicorum Regularium civitatis Augensis. [Augensis.] Et in hoc pauca auctaria reperit Papebrochius, atque adeo si collatio recte instituta est, hic etiam puris nostris Usuardis accedit.

[248] Paulo auctior est is, quem Papebrochius ita designat: Martyrologium Usuardi, collatum cum Ms. Fratrum Conventualium, [Camberiensis.] monasterii sanctæ Mariæ Chamberii, cui subjunctum Calendarium, continens obligationes & mortes memorabiles illius conventus.

[249] Sequens collatio facta est cum duobus Usuardis manuscriptis Reginæ Sueciæ, quorum alter notam præfert numeri 130, [Reginæ Sueciæ numero 130 & 428.] estque is idem, quem supra diximus sæpe convenire cum codice Victorino. Secundus distinguitur per numerum 428. Utrumque auctiorem, ac proinde a simplicitate Usuardina multum recedere, docebunt Auctaria.

[250] Ut tres proximi satis dignoscantur, describendus est totus Papebrochii titulus: Martyrologium Usuardi, [Cod. A. D. Le Mare.] collatum cum Ms. A, Domini Le Mare, quod fuit collegii Canonicorum S. Lazari Augustoduni, habetque in margine notatos obitus & obligationes istius collegii ex vi legatorum &c, quæ accuratissime exprimuntur. Item cum Ms. B, in quo scribitur S. P. N. Augustini. Et Ms. C, quod fuit alicujus conventus Franciscani,[B & C. D. DuCheval.] ut patet ex festis ei Ordini propriis: utrumque post seculum XIV scriptum; pertinensque ad D. Du Cheval Divione; cum primum ante sexcentos annos scriptum esse, constet. Extracta omnia ita inter se commixta sunt, ut vix securus sim de recta singulorum citatione. Hic vere locum habet Poëtæ dictum; dum brevis esse laboro, obscurus fio. Eadem confusio proxime recurret in codicibus Florentinis, ab Henschenio collatis.

[251] Copiose auctus, & contra copiose contractus, codex Usuardinus Vaticanus, signatus num. 5949, [Vaticanus n. 5949.] scriptus charactere Longobardico, quem vocat Papebrochius, novam collectionem ex Usuardo, Adone & aliis factam pro ecclesia Beneventana. Pro ea ecclesia collectum aut compositum esse, satis innuit titulus S. Sophiæ, toties in contextu relatus. Ex Adone vix quidquam habet, potius ex aliquo Hieronymiano interpolatus est. Ætatem quodammodo conjicere voluit Papebrochius, dum ait, meminisse S. Romualdi & Thomæ Cantuariensis, sed de ea pluribus disputare operæ pretium non est.

[252] [Ughellianus.] Hic sequitur codex ille, de quo supra non semel memini, nempe Usuardus abbatis Ughelli sive Ughellianus, quem in omnibus puto convenire cum nostro Antverpiensi & antiquissima editione Lubecana maxima. Qui si accuratius collatus fuisset, haud dubie a duobus aliis numquam divelleretur. Nolim tamen id tam certo affirmare, cum facile etiam in aliquibus dissentire potuerit.

[253] [Altempsianus.] Altempsianum recte advertit Papebrochius, in Anglia auctum esse, cum hujusmodi additamenta sæpe recurrant. Qua occasione Romam pervenerit, explicatum non est, nec de ejus ætate scrupulosius inquirenda multum fui solicitus: id vero observavi, codicem olim fuisse ecclesiæ Wintoniensis, cum XXX Octobris ita legat: Ipso die ordinatio sanctissimi antistitis atque patroni nostri Swithini, alii scribunt Swithuni. Collatio nostra incipit a mense Martio, rejectis in finem Januario & Februario. Suspicor autographum ipsum ita olim scriptum, vel forte male compactum fuisse.

[254] [Codd. Florentini.] En modo confusionem Florentinorum codicum, de qua dicebam num. 250. Sic in fronte scripsit Henschenius: Martyrologium Usuardi collatum 1^o cum Ms. D. Caroli Strozzi, senatoris Florentini, in quarto. Collatum 2^o cum Martyrologio Florentino, edito Florentiæ anno MCCCCLXXXVI (alibi notatur MCCCCLXXXIV, sed primum numerum servavimus) per Franciscum de Bonaccursiis presbyterum, & spectat ad eumdem Strozzium, in quo dum desunt additur (✠ deest.) Collatum 3^o cum manuscripto Medicææ bibliothecæ, in pergameno, in quarto. Quæ si conveniant, inferius subditur, si alia ibi sola sint, superne linea trahitur. Quam hæc errori obnoxia sint, nemo non videt. Conatus sum, qua potui diligentia, ad proprios codices referre singula, sicubi deflexerim, prudens lector facile ignoscet. Non videntur hi codices seculum XV superare, certe perpetuis ferme redundant auctariis.

[255] Sequuntur extracta seu collationes aliæ, Florentiæ & alibi factæ, cum aliis Martyrologiis, ex Adone & ex aliis multum interpolatis, quæ pro Usuardinis non agnovit Henschenius, neque nos eorum accessionibus Auctaria nostra crescere voluimus, aliunde satis ampla & numerosa. At cum Chiffletiana pleraque ex codicibus Usuardinis accepta videantur, eorum potior habita est ratio, unde hic singulorum nomina percurremus, nequid in toto opere recurrat, quod non undequaque explicatum sit. Hic titulus a Papebrochio omnibus præfigitur:

Extracta ex variis Martyrologiis a R. P. Petro Francisco Chiffletio.

[256] [S. Rigaldi.] Ex veteri manuscripto Usuardi S. Rigaud hoc est S. Rigaldi in territorio Matisconensi. Si ex additionibus de codicis puritate judicare liceat, probum esse oportet, cum illæ paucæ sint numero.

[257] [Jurensis.] Ex Martyrologio monasterii Jurensis S. Ragnoberti, ex Adone & Usuardo contexto, inquit Papebrochius; [Jurensis.] at si singula recte expenderis, a stylo Adonis permodice participat. Magis crediderim, Usuardum esse ad aliorum morem, sed non multum interpolatum.

[258] [Lugdunensis S. Stephani.] Ex Martyrologio ecclesiæ Lugdunensis sancti Stephani: sub nomine Bedæ, sic iterum loquitur Papebrochius, sed Adoni similiori: Non satis capio unde hæc rursus similitudo accepta sit, nam Auctaria pleraque, si non Usuardum, saltem ejus enuntiandi modum ferme sapiunt.

[259] [Burdigalensis.] Ex Martyrologio Usuardi ecclesiæ Burdigalensis. Nihil additum est, ex quo de ejus ætate statuatur. Quantum a primigenia simplicitate absit, intellige ex Auctariis.

[260] [Castri-Caroli.] Ex veteri Martyrologio Castri-Karoli. seu, mavis, ex cœnobio sanctæ Mariæ de Castro Karoli. Locum mihi hactenus ignotum fateor. Si codex Usuardinus est, non videtur contemnendus.

[261] [Bizunticensis.] Ex Martyrologio Bizunticensi S. Pauli. Non multa habet ex quibus magis ad eam, quam ad aliam quamlibet urbem pertinere dicendus sit. Huic addi possunt extracta alia non magni momenti desumpta ex Martyrologio Luxoviensi. [Luxoviensis.] De hoc etiam peculiare quidquam notatum non invenio nec observare ipse potui.

[262] [Salinenses duo.] Ex Martyrologio sancti Anatolii Salinensis. His extractis subjunguntur alia etiam perpauca, ex Martyrologio Franciscanorum Salinensium. Sola nomina indico, cum dubiis conjecturis indulgere nolim.

[263] [Gollian.] Æque obscura sunt ea, quæ Chiffletius sumpsit ex Martyrologio abbatiæ Gollianæ.

[264] [Montis-Sancti.] Item ex Martyrologio Montis sancti, nisi quod in eo magis exornentur Romaricus (a quo nomen sortitur locus, ut sit mons sancti Romarici) aliique Sancti cum eo conjuncti aut ad idem cœnobium spectantes.

[265] [Caudiacensis.] Ex Martyrologio Usuardi, Caudiacensis Prioratus. Memini me alicubi in Actis hunc codicem reperire sub nomine Candracensis, sed servanda est nomenclatio, qua etiam in Auctariis usus sum potissimum. Tot solus hic codex additiones habet, quot in sequentibus quatuor reperiuntur.

[266] [Balernensis.] Ex Martyrologio Balernensi. Duæ solæ annuntiationes extractæ sunt, quæ aliunde in Auctariis satis notæ, ex hoc codice citari non merebantur.

[267] [Cabillonensis.] Ex Martyrologio sancti Vincentii Cabillonensis. Patriam suam clarissime indicat, nam quæcumque habet, loci ipsius propria sunt.

[268] Ex Martyrologio Usuardi, monasterii sancti Benigni Divionensis. Idem nomen ex ipsiusmet Chiffletii manuscripto supra citavimus num. 245: [Divionen. S. Benigni.] verum extracta non plane conveniunt, nam pantia, ut hic ei explanandæ diutius immoremur.

[269] Ex Martyrologio Divionensi ecclesiæ sancti Stephani. Et hic codex pauca suppeditat. Inter additiones undecim, [Divionen. S. Stephani.] duæ dumtaxat Divionensibus propriæ reperiuntur.

[270] Ex Martyrologio pervetusto Remensis ecclesiæ sanctorum Timothei & Apollinaris. Codex hic valde copiosus est, [Remensis SS. Timoth. & Apollin.] pluribus abundans auctariis, quam ullus ex præcedentibus. Utrum vere Usuardinus sit, non explicavit Chiffletius.

[271] Ex Martyrologio sanctæ Mariæ Belnensis. Et hoc vere nomen suum præfert, cum non habeat nisi Belnensia. [Belnensis.] Vide egregium specimen XXVI Aprilis.

[272] Ex Martyrologio Accincti. Unicam habet commemorationem: In territorio Bisuntino, monasterio Bellevallis, [Accinctinus.] translatio S. Petri episcopi & confessoris: de qua vide VIII Maii.

[273] Chiffletianis postremo hoc loco superadditur extractum non maximi momenti ex Martyrologio Usuardi Abdinghoffensis in Westphalia, [Abdinghoffensis.] quod vix pagellam implet. Alia ex eodem codice adjunguntur quæ huc non pertinent.

Codices alii in hoc opere non adhibiti.

[274] Præter longam codicum Usuardinorum seriem, satis fuse hucusque descriptam, alia penes nos manuscripta sunt, quæ numerum augere poterant, nisi tanta aliorum copia fuisset. Habemus codicem alterum Ultrajectinum ecclesiæ sanctæ Mariæ Canonicorum, manu Belgica, in folio, cui adscripsit olim Rosweydus, non esse Usuardum; recte, si de puro intellexit, at ex Usuardo & aliis compilatum fuisse statim perspiciet, qui Usuardum noverit. Citat Molanus præfationis cap. 13, Usuardum Guilielmitarum Brugensium, quo in sua editione usus sit. Invenio descriptos inde menses duos, ex quibus colligo, multum convenire cum Usuardis nostris Leydensibus, præsertim cum Belgico, unde & cum ipsis codicibus, prædicti duo menses compacti sunt. Est item codex alius parvus, manu recentiori scriptus, quem simpliciter Brugensem vocamus, semel aut iterum, ni fallor, a nobis citatus, sed subinde rejectus, quod ab Usuardo nimis sæpe deflecteret. Adjungo his codicem alium minimum, corio nigro coopertum, qui fere Usuardinus dici posset, nisi nimium & quasi studio contractus esset. Citanter in Actis non raro Additiones manuscriptæ Cartusiæ Bruxellensis, sed hæ nihil ad Usuardum, cum mera augmenta sint, editioni Grevenianæ superaddita. Contulit Papebrochius editionem Lubeco-Coloniensem, cum codice aliquo abbatiæ Præmonstratensis S. Michaelis Antverpiæ, verum & in eo additiones sunt additionibus superadjectæ. Demum in Actis frequenter recurrit Florarium Sanctorum, in quo Usuardina multis aliis immixta sunt. Sufficiebant mihi codices jam enumerati, quotidie evolvendi, ut facile reliquos omnes intactos relinquerem.

[275] Erit fortasse, qui ex citatis præfationis hujus initio Bollandi verbis, quærat, cur inter tot Usuardos, hic jam ordine recensitos, locum non habeat Pragensis ille, quem cum Bruxellensi ibidem nominat? Dicam candide, nullum me peculiarem codicem Pragensem nosse. Non diffitebor tamen in nostra Martyrologiorum collectione, Martyrologium aliquod Pragense reperiri, quod proprium Pragense vocavit Henschenius; idque merito, cum solos eos dies signet, quibus Pragæ festivitas aliqua celebratur, propter Sanctorum reliquias a Carolo IV Cæsare, magno numero procuratas eoque collatas. In manuscripto nostro, manu Papebrochii notatur, P. Gamansium, codicem ipsum Pragensem ad Bollandum olim misisse, sed ad dictum Patrem remissum anno MDCLXXXI. Ceterum satis mihi certum est, de tali Martyrologio Bollandum in præfatione generali locutum non esse. Malim credere, Pragenses Patres nostros Usuardi Danici olim possessores, extracta aliqua & specimina ad Bollandum misisse, ex quibus ipse facillime judicare potuerit, amplificata Sanctorum elogia, & plurima nomina adscripta: Si præter hoc, aliud Pragense Martyrologium, aut vidit aut sibi commodatum habuit, certum est in Museo nostro hodie non exstare. Quod si fortasse lector codices alios sub Usuardi nomine in Actis citatos reperiat, meminerit incompletos esse, aut extracta aliqua ad Majores nostros fuisse transmissa, sicuti de Hieronymiano Tamlactensi diximus præfationis hujus num. 25.

ARTICULUS VI.
Editionis hujus fides, ratio, ordo.

Quod præfationis hujus principio testatus sum, id secure denuo sub finem audeo asserere, me in tota hac nova recensione, id maxime habuisse præ oculis, ut præter Martyrologiorum Genealogiam, Usuardum purissimum & sincerissimum proferrem; in quo, confidenter dicam, nihil operæ, nihil laboris, nihil diligentiæ a me prætermissum fuisse. Fontes assignavi ita repurgatos & mundatos, ut limpidam veritatem ex iis haustam existimem, atque adeo tuto & absque ullius invidia Usuardo huic applicare possim, quod Pontifici Paulo V de suo Adone asseverabat Rosweydus, ea fide curaque recensitum, ut affirmare non verear, parum a calamo monteque auctoris abesse. Intererat profecto reipublicæ Christianæ, ne quid magni viri titulo legeretur, quod ipsius non esset, ne quid corruptum ejus nomine circumferretur, aliena adsutum manu; ne viri auctoritatem secuta posteritas, erroris funiculos necteret; ne quoque Usuardo quidquam abjudicaretur, cui certissimum ab unanimi codicum suffragio testimonium esset. Ne vero plura in hanc rem argumenta coacervando, præfationem jam satis, forte nimis diffusam, ulterius protraham, asserti mei sinceritatem, per singulos dies perspiciet, qui Observationes nostras consulere dignabitur.

[277] [Citantur codices] De operis item ratione & ordine paucissima dicenda supersunt. In fronte cujusque diei ponitur textus ipse Usuardinus, ex præcipuorum; imo omnium codicum collatione eductus; quorum, qui eo die puri reperti sunt, nomina minori charactere Italico subjiciuntur, tamquam præmissi textus Usuardini probatio. Si quando nullus codex integre purus & simplex fuerit, attexitur dissertatiuncula, qua de textus simplicitate lector abunde edoceatur. Eo autem ex probatioribus codicibus expurgato, cetera omnia, quæ Usuardo abjudicanda censemus, in eum elenchum rejecta sunt, quem Auctaria appellavimus. Porro, operis ordine, sequitur manipulus lectionum Variantium, in codicibus Usuardinis, pro eo textu citatis occurrentium, ubi si forte minutiæ observentur momenti perexigui, meminerit lector, me hic om nium gustibus deservire debuisse, adeoque & morosis antiquariis non nihil tribuere. Hos vero qui noverit, scit cum iis se ingeniis conflictari, quibus religioni est, vel minimum apicem in hisce rebus negligere. Qui similibus non delectantur, auctor iis sum, ut de Variantibus nihil soliciti, ad Observationes transeant, ibi reperturi, quæcumque ad auctoris nostri illustrationem conducere posse censuimus.

[278] [& Kalendaria,] Prima cura fuit, textus Usuardini genesim eruere & explanare, ut lectores quotidie habeant, quam supra dicebam Usuardi cum patre, avo, vel avis & abavis, cognatis & affinibus conjunctionem, eo plane modo, quem supra præfationis principio repræsentare conatus sum. Præter Martyrologos, ad demonstrandam cultus Sanctorum diuturnitatem, non semel adduxi antiqua Kalendaria, eaque præcipuæ hoc tempore inter eruditos auctoritatis, ut est celeberrimum illud & vetustissimum, primum a Bucherio vulgatum, in commentario ad Victorii Aquitani Canonem Paschalem a pag. 267, & denuo editum a Ruinartio inter sincera & selecta Martyrum Acta, in editione Parisiensi (qua sola usus sum) a pag. 692, in recentiori Amstelodamensi a pag. 617, cui in utraque hac editione subjungitur Kalendarium aliud Carthaginense, etiam antiquissimum, quod primus reperit, publici juris fecit, notisque illustravit laudatus sæpe a nobis Mabilio, Analect. tomo 3 a pag. 398.

[279] [ubi & non pauca de Actis.] Alia duo sunt, vel forte Editorum duorum Kalendarium idem, quod primum Leo Allatius operi de Ecclesiæ Occidentalis atque Orientalis perpetua consensione, edito MDCXLVIII inseruit a col. 1487: Fronto autem, de quo supra egimus, sub alio ferme titulo vulgavit MDCLII, ut vide supra num. 110, ac sæpius in operis nostri contextu. His adde Sacramentaria a Menardo, Thomasio & Mabilione edita recensitaque, quæ omnia stabiliendo Sanctorum vetusto cultui suis locis adducta sunt. Altera ferme quotidie mota est quæstio de Martyrologiorum nostrorum encomiis, seu Actis ipsis, unde illa a Beda & Adone accepta & contexta sunt, in quibus gravior plerumque difficultas, sed hic pro operis hujus instituto, sic paucis expedita, ut semestri primo ex Actorum, commentariorumque nostrorum fide, res decisa plerumque sit, semestri autem altero, monumentis, seu excusis, seu apud nos manuscriptis breviter discussis, intricatiora controversiarum capita ad majus opus remiserimus. Hic nonnumquam auctores citavi, necdum satis diligenter a me examinatos, atque inter eos præcipuum Sebastianum Lenain de Tillemont, in laboriosissimo opere Gallico sub titulo commentariorum ad historiam ecclesiasticam, in sexdecim volumina distributo, quem & alios quoscumque in eamdem rem ita appellatos volo, ut eorum auctoritati nec hilum tribuam, si cum Romanæ Ecclesiæ consensu & approbatione non omni ex parte conveniat.

[280] [De orthographia.] Hæc lectorem eruditum præmonuisse, plusquam satis est; quod unice quærimus: nam harum rerum imperitis talis numquam monumentorum nostrorum explicatio dabitur, quæ ad omnium intelligentiam sufficiat. Idem ferme dictum sit de tota orthographiæ ratione, quæ in ipso Usuardi textu ex codicibus ferme servata est, eademque passim in Auctariis adhibita, sic ut nemo offendi debeat aut possit, si plurima perperam scripta inveniat, tum in rebus ipsis tum in nominibus propriis. Sic passim scribitur in textu presbiteri &c. Dionisii, Hieronimi, Hierosolimis &c. quorum omnium ratio redditur, in eo quem distinguimus articulo, sub nomine Variæ lectionis. In Auctariis multa recurrunt longe absurdiora, ubi tamen visum est restituere diphthongum æ, quæ in nullis codicibus, præterquam in Pratensi, Heriniensi, Rosweydino, atque Molani editione reperta est. Barbariei a nobis servatæ vindicias dabit Augustinus, relatus a Molano in annotatione IX Januarii. Hic præfationis metas figo, nam id genus minutiarum exponendarum, si singulas vellem percurrere, numquam esset finis; satis fortasse alibi tædii adferent, ut hic iis percensendis tempus denuo terere, operæ pretium non sit. Et mihi & omnibus faciam satis, si Usuardi Martyrologium, purum, germanum, sincerum & simplex exhibuero, qui est præcipuus operis nostri finis, ad unam, ut jam non semel diximus, eamque majorem Dei Sanctorumque gloriam.

NOTANDA PRO INDICIBUS.

Ad evitandam, quæ in Molani indice est, Sanctorum Usuardinorum, aliorumque, qui solum in additionibus referuntur, confusionem; duplicem toti operi indicem subjunximus: alterum, qui Sanctos pure Usuardinos, aut festa alia ad Usuardum vere pertinentia complectitur; alterum, in quo Auctariorum omnium Sancti continentur, sed ita dispositi, ut pleraque, codicum ipsorum, ex quibus desumpti sunt, errata, atque in transformandis, multiplicandis, commutandisque Sanctorum nominibus, item in iisdem sæpe repetendis perturbatio ablata non sit, in quo etiam fidelitatem nostram lectori probatam voluimus. Neque vero hujus loci erat, Sanctos illos aut ad proprios dies natales revocare, aut controversa alia dissolvere, cum hæc propria sit commentariorum nostrorum ad ipsa Acta institutio, quo hæc omnia reducenda & remittenda putavimus.

MARTYROLOGIUM USUARDINUM

INCIPIT MARTYROLOGIUM
PER ANNI CIRCULUM.

MENSIS JANUARIUS
Habet Dies XXXI.

Kalendis.
Die 1.

[Circumcisionis.] Circumcisio Domini nostri Jesu Christi. Romæ, natalis sancti Almachii martyris; qui jubente Urbis præfecto, [Almachii.] cum diceret: Hodie Octavæ Dominici diei sunt, cessate a superstitionibus idolorum, a gladiatoribus occisus est. Via Appia, coronæ militum triginta, sub Diocletiano imperatore. [Martinæ.] Item Rome, sanctæ Martinæ virginis, quæ sub Alexandro imperatore diversis tormentorum generibus cruciata, [Concordii.] tandem gladio martyrii palmam adepta est. Apud Spoletum, sancti Concordii presbiteri & martyris temporibus Antonini imperatoris; qui primo fustibus cæsus, dehinc equuleo suspensus, ac ferro post in carcere maceratus, ibique angelica visitatione consolatus, demum gladio vitam finivit. [Basilii.] In Cæsarea Cappadociæ, depositio sancti Basilii episcopi, cujus celebritas XVIII Kalend. Julij potissimum recolitur. In Africa, [Fulgentii.] beati Fulgentii ecclesiæ Ruspensis episcopi, qui ob catholicam fidem & eximiam doctrinam exilio relegatus; tandem ad propriam ecclesiam redire permissus, vita & verbo clarus, sancto fine quievit. [Eugendi.] In territorio Lugdunensi, sancti Eugendi abbatis, cujus vita virtutibus & miraculis plena refulsit. [Euphrosynæ.] Alexandriæ, sanctæ Eufrosinæ virginis.

Usuardum in primæva sua simplicitate hic repræsentari, probant plerique codices quibus me potissimum inniti in præfatione indicavi: Pratensis nempe codex, aut prætense aut vere autographus, cum quo semper fere convenit exemplar B & alii ibidem fortasse similes. Item Heriniensis, Tornacensis, Antverpiensis, Editio maxima Lubecana, Muneratus, Grevenus, Molanus: in quibus nulla, saltem momenti gravioris, discrepantia, reperitur; ut mox patebit.

Varia lectio. De Presbiteri & hujusmodi multis aliis minutiis orthographicis superius in præfatione actum est, & erit sæpius alibi dicendi locus. Lego Circumcisio cum Herinien. Tornacen. Antverpien. & MSS. impressisque pluribus, quemadmodum prælucent Beda & Romanum parvum. Ex prioris annuntiatione suam procul dubio formavit Usuardus. Praten. scribit Circuncisio. Greven. & Molan. addunt, secundum carnem, quibus vocibus utuntur apographa Hieronymiana & Beda: sed eas ab Usuardo expunctas, ut plerumque multa decurtat, probant puriora exempla omnia tum edita tum MSS. Omisi etiam Alippio, licet in Adone habeatur, & rectius, opinor, apud Bedam Alypio, ipsa eadem causa, quod in codicibus nostris id nomen non habeatur, forte consulto ab Usuardo prætermissum, tametsi satis verosimile sit, Faltonium Probum Alipium Honorii tempore, dum Almachius vel Telemachus trucidatus est, præfecturam Urbis administrasse. Legitur hic, & recte in fallor, Eugendi non Augendi, contra quam habeatur in Praten. Herinien. Tornacen. & Munerat. ubi pro Eugendo positus est Augendus. Mihi Eugendus præplacet, ut Majores nostri in Actis hoc die legerunt, & legere debuit Usuardus Adonem describens. Atque ita etiam in antiquis lectum fuisse ostendunt codices alii, pro textu citati. A qua parte stet derivatio gallica Oyend, judicent alii. In Eufrosina servavi modum scribendi codicum MSS. & impressorum, quidquid Ado rectius posuerit Euphrosynæ, orthographia fortasse ab editore correcta. Notavit Clar. Castellanus in prætenso Pratensi autographo lituram apparere post Augendi abb. cui deinde in eadem membrana inscriptum, atis. Alexandriæ, sanctæ Eufrosinæ virginis, cujus vita virtutibus & miraculis plena refulsit. Manifesta hæc, ut mitissime dicam, transpositio, auctoritatem illius codicis certo imminuit, nihilominus primo hoc die inter puriores locum obtinet, sæpe alibi ob defectus graviores excludendus. Demum observo, in ecgrapho Tornacen. voces pauculas immutatas, quæ tamen totius rei substantiam illæsam & intactam relinquunt.

[Circumcisionis.] Observatio. Non facile dixerim cur Ado Circumcisionem a Romano parvo expressam reticuerit, nec cur Usuardus octavam Domini, ab utroque illo & Beda diserte positam. Reliqua quæ ad hanc primam annuntiationem spectant, in Variantibus dicta sunt. Almachius a Beda primum signatus est, [Almachii.] nulla gentis aut instituti facta mentione; ut dubitari possit an Theodoretum a Bollando aliisque citatum præ oculis habuerit. Verumtamen vel ea vel simili alia causa Telemachum Theodoreti ab Almachio hoc nostro distinguere velle, scrupulos magis sapit quam solidam rationem. Brevius de eo agit Romanum parvum, sed decollatum pronuntiat, quod Ado non est ausus asserere, secutus simpliciter contextum Bedæ. Utrum e duobus descripserint Usuardus & Notkerus, libera datur sentiendi optio. Erit qui opponat vetustissimum Hieronymianum ecgraphum Epternacense, quod Florentinius Antverpiense appellat; in cujus specimine, in Præfatione Bollandiana pag. XLVI impresso, & rursus in Propylæo antiquario ante tomum 2. Aprilis ex æneis laminis recuso, legitur: Natalis Coronæ, qui jubente Asclepio &c. Unde nimirum sequeretur primam Almachiani elogii originem ad Hieronymiana referendam. At enim facile occurritur; nam manifestissime patet codicis illius in laterculo hujus diei confusio ex omnibus aliis apographis Hieronymianis, tum a Florentinio editis tum apud nos MSS. omnino corrigenda. Ut paucis dicam, huic Martyrologio prorsus insolitum est hujusmodi encomia uspiam referre. Rursus non Coronæ Sanctæ, quæ hic nulla est, nec Stephani, quem forte supponere volueris, sed unius Almachii ea propria sunt. Statuendum proinde Laurentium descriptorem codicis ex Anglia verosimiliter a S. Willibrordo allati, aut a Sancto ipso aut ex Bedæ coævi scriptis elogium accepisse, atque illuc non satis apte inseruisse; ut plane intelligunt harum rerum periti, & fusius demonstrari poterit, siquando usus fuerit alia nostra Hieronymiana apographa genuinis proxima typis edere, in quorum nullo similem usquam phrasim deprehendimus. Explodenda porro stultissima imperiti cujusdam Angli argutatiuncula de Almachio ab Almanacho progenito, quam hic vel notasse plusquam satis est, utpote nec appellari nedum confutari dignam, quod tamen ultro præstitit laudatus nobis & sæpe imposterum laudandus Clar. Castellanus.

[Milit. xxx.] Sequitur in textu nostro: Coronæ militum xxx, quæ in Adone post Concordii annuntiationem posita est, ex Hieronymianis immediate desumpta, in quibus Corona a militibus perperam distingui videtur, quod Viennensi nequaquam placuit, nec item Nostro; a Notkero tamen restitutum est. Actum non ago, si plura requiris vide sis Bollandum & Florentinium. Romæ, [Martinæ.] Martinæ virginis meminit Romanum parvum; Ado longam ex Actis laudationem concinnavit, breviorem ex ipso Notkerus, solam medullam Usuardus contractam exhibet, ut conferenti luce clarius patebit. Rabanus licet ex eodem fonte hauriat, diversam plerumque semitam ingreditur. [Concordii.] Rursus: Et apud Spoletum, sancti Concordii martyris, Romani parvi verba sunt. Elogium ex Actis Adonianum est, compendium hic Usuardinum, apud Notkerum paulo auctius. Alia denuo habet Rabanus, Concordium Romæ tribuens. [Basilii.] Basilius apud antiquiores Martyrologos notus non est: Notkerus pluscula de eo memorat; Wandelbertus vero canit: Basiliusque sacer meritorum splendet honore, isque præterea nativitatem Domini, Euphrosynam & Almachium celebrat, reliquos omnes omittens. Equidem existimo sanctissimum episcopum pure Usuardinum esse. Quod vero subditur: Celebritatem ejus potissimam recoli xviii Kal. Julii, id qua ratione a viris cetera eruditis de ordinatione in episcopum intelligatur, mihi studiose quærenti hactenus reperire non contigit. [Fulgentii.] Ultimo loco habet Romanum parvum: Et in Ruspensi ecclesia, sancti Fulgentii episcopi. Hinc ab Adone acceptus pluribus laudatur, quæ a Notkero descripta sunt, [Euphrosynæ. ] a Nostro modice decurtata & polita. Penultimo loco in Adone est Euphrosyna cum vitæ epitome, a Notkero paululum aucta, atque in recentioribus codicibus Usuardinis descripta, ut mox videbitur. Usuardus solum ferme nomen ab Adone transumpsit & ultimo loco retulit; Bollandus vero in gratiam PP. Carmelitanorum ad diem XI Februarii remisit. [Eugendi.] De quo vide Resp. Papebrochii art. 10. num. 44. Eugendus Adoni debetur hoc die non sequenti, ut Notkerus posuit. Ex illius verbis composita sunt quæ ab Usuardo dicuntur. Ex his perspicere lector incipiat quam vere nuper a nobis pronuntiatum sit; Adonis Martyrologium fontem esse ex quo ferme totum Usuardinum nostrum profluxit.

AUCTARIA.

[Textus auctior.] Antverpien-major. Inserit, secundum carnem. Post, gladiatoribus, cum Beda, addit, hac de causa. De Martina, deest, sub Alexandro &c. scribit; Apud spoletum civitate Tuscïæ. Post triginta; has pro confessione veræ fidei sub &c. De Basilio: Episcopi, admirandæ fidei atque doctrinæ viri. Euphrosynæ vita sic ex Adone describitur: Quæ orationibus patris sui Papuntii, de sterili matre progenita, in puerili ætate constituta, clam se tonderi fecit & monasticam vitam expetiit, Smaragdi sibi nomen imponens. Post etiam in reclusione viginti octo annos in omni sanctitate perdurans, tacta ægrotationis incommodo & mortem sibi adesse cognoscens, manifestante [manifestavit] se religioso & cum lacrymis multotiens quærenti eam patri. Hactenus ex Adone. Additur porro: Cum quievisset, sepulta est a fidelibus in ecclesia. [Severi.] In fine adjicit: Ravenna, Severi episcopi & martyris.

[Textus contractior.] Rosweyd. Secundo loco habet: Basilii episcopi, expuncto elogio. Tertio loco: Romæ, sanctæ Martinæ, uxoris Adriani. Et Coronæ virginis. Tum: Et natale sancti Almachii, sub Olympio &c. Legit etiam: Apud Spoletum civitatem Tusciæ. In Fulgentio, abest totum elogium. Denique Euphrosyna Eugendo præponitur.

Pulsanen. Acephalus est caretque diebus fere quatuor primis.

Antverp-maxim., Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Ordinem non nihil immutant, cetera Usuardinæ puritati satis propinqui. Diem itaque sic uniformiter ordiuntur: [Octavæ nativitatis.] Octava nativitatis Domini nostri Jesu Christi & Circumcisio ejusdem. Sic deinde secundo loco pergunt: In Cæsarea Cappadociæ, depositio sancti Basilii episcopi, qui tempore Valentis, doctrina & sapientia insignis, omnibus virtutibus fundatus, mirabiliter effulsit. Cur omiserint Usuardi verba de festi ejus celebratione XVIII kal. Julii, non habeo unde statuam. Prædicti codices de sancta Martina hæc textui subjungunt: Factus est autem in passione ejus, terræ motus magnus, & crediderunt ea die millia & trecentæ animæ. Terræ motus ex Adone acceptus est, unde vero & a quo mirabilis ea conversio huc traducta sit, nescio.

Lovanien. Eodem modo incipit, eumdemque servat ordinem, sed Basilii, Martinæ, Almachii, Concordii & Fulgentii elogia plane rescindit.

[Textus contractior.] Centulen. Octava nativitatis Jesu Christi Domini nostri, atque Circumcisio ejus. Romæ, sancti Almachii martyris. Item Romæ, sanctæ Maximæ virginis. Quæ hæc Maxima sit etiamnum quæro: [Maximæ.] forte jungenda erit Magno & Maximo, de quibus infra ad Belinum. Sequitur in codice: Item via Appio, sanctorum XX militum, (cur non coronæ XXX?) sub Diocleciano passorum. Cæsarea Capadociæ, sancti Basilii archiepiscopi & confessoris. In Africa, civitate Ruspensi, sancti Fulgentii episcopi, vita & doctrina præclari. Apud Spoletum, sancti Concordii martyris. In territorio Jurensi, sancti Eugendi abbatis. Alexandriæ, Lufrosinæ virginis.

Bruxellen. Incipit: Circumcisio Domini secundum carnem, & octava dies Dominicæ nativitatis. In Almachio & Concordio satis purus est. De Martina habet sicut Antverp. max &c. sed nomen corrumpit, scribens Marmenæ. In militibus satis purus, in Fulgentio ex Adone modice interpolatus est. De Basilio inserit, ammirandæ fidei vitæ & doctrinæ viri; cujus potissimum elevationis festum &c. Euphrosynæ elogium ex Adone non nihil mutilat. Tum: [Severii.] Ravennæ, sancti Severii confessoris. De eo etiam agunt Hieronymiana, sed in Actis differtur ad 1 Februarii. [Paracodæ.] Eodem die, sancti Pagodæ [vult dicere Paracodæ, vel ut Mosander Paragodæ] septimi Viennensis episcopi. Sequitur: In territorio Lugdunensi, monasterio Virensium, sancti Eugendi abbatis &c. Denique: Silviniaco, sancti Odilionis, [Odilionis.] quarti abbatis Cluniacensis, qui per annos quinquaginta sex, miro religionis fervore rexit atque provexit. Vide infra auctarium Greveni.

[De Circumcisione.] Hagenoyen. Circumcisio Domini nostri Jesu Christi, quando ipse præsentatus est sacerdoti ad circumcidendum octavo die, ubi ille pro nobis peccatoribus primum sanguinem fudit, ostendens se verum corpus assumpsisse humanum. In Almachio deinde, Martina & Concordio satis purus est. Tum: In Cæsaria Capadociæ, [De Basilio.] depositio sancti Blasii [pro Basilii] episcopi. Qui primus monachorum regulas scripsit, & ab imperatore in exilium est missus, & tandem ad suam ecclesiam est reversus. Et a beato Effrem heremita in columpna ignes visus est, cujus caput erat in cælo & pedes in terra. Qui spiritu prophetiæ claruit, & in tempore Valentis imperatoris, sapientia & doctrina insignis, omnibusque virtutibus ornatus, mirabiliter effulsit. Cujus festivitas &c. In Fulgentio & Eugendo satis purus; in Euphrosyna non plane convenit cum supradictis. In fine, de corona XXX militum, pure.

[Maxini.] Aquicinct. In fine: Ipso die, sancti Maxini martyris. Vide infra de Magno.

[Odilonis. Severi M.] Victorin. In fine: Ipso die, sancti Odilonis abbatis. Deinde manu recentiori: Ravennæ, Severi episcopi & martyris.

Matric. Cartus. Ultraj. Circumcisio Domini nostri Jesu Christi. Almacii martyris, Romæ. Coronæ militum XXX. Fulgentii episcopi & confessoris. Martinæ virginis & martyris. Eufrosynæ virginis.

Reginæ Sueciæ sub num. 130. Ipso die, sancti Odilonis. [Odilonis. Magni.]

Strozzian. Eodem die, sancti Magni martyris. Vide, ut dixi, in Belino.

[Severi M.] Medicæus. Ravennæ, sancti Severi episcopi & martyris. Editio Florentina anni MCCCCLXXXVI, cum hoc ex parte convenit.

[Venerii.] Salinens. PP. Franciscanorum. Adscriptum recentiori manu: Sancti Venerii martyris. An non Severii?

Editio Lubeco-Col. De Circumcisione, fere ut Bruxell. Tum: In Oriente sancti Jaspar regis, [Jaspar.] quem beatus Thomas Apostolus plene fidem docuit, & postmodum episcopum patriæ ipsius, sicut & alios duos ordinavit. Qui hac die obdormivit in Domino, divino sacrificio in ecclesia prius celebrato & sumpto. De Basilio, ferme ut Antverp-max. &c. Deinde: Romæ, sanctæ Marcinæ virginis & martyris, quæ cum esset sublimis genere, patre consule nata, dives nimis rerum, quas indigentibus misericorditer erogabat, tenta ab Alexandro imperatore, jussa est sacrificare Apollini, quæ cum nollet, diversis tormentorum &c. ut supra. In Almachio & militibus XXX satis pura est. De Concordio, inserit; Qui natione Romanus ex patre Gordiano, tentus &c. In Fulgentio pura est. De Eugendo addit, monasterio Virensium. De Euphrosyna quod supradictis addit, describi non meretur. In fine: Ravennæ, [Severi ep.] sancti Severi episcopi: Vide dicta.

Belin. Inserit, monasterio Jurensium. Scripsit etiam Olympio pro Alypio. Sed præcipuum auctarium in fine est: [Magni.] Eodem die, sancti Magni martyris. Descriptum forte ex codice simili Strozziano. Ex Belino accepit Molanus, nec ullus alius codex de eo meminit. Vide conjecturam Clar. Castellani in notis pag. 15 & in Martyrologio universali pag. 665. Ut ut est; nihil Baronius, nihil Bollandus, nihil alii de Magno, Maxino, aut Maximo reperere, saltem quod huic martyri aptari queat.

Greven. Incipit ab Euphrosyna, fere ut supra. [Odilonis.] Tum: Eodem die, beati Odilonis abbatis, cujus vitam virtutibus & miraculis claram Petrus Damianus eleganti stylo describit. Hic primus in monasteriis suis generalem commemorationem animarum, post festum omnium Sanctorum instituit, quod in Ecclesia utiliter institutum cernimus. Super aquas etiam cum sociis fide plenis ambulavit. In Oriente, dormitio sancti Jaspar, [Jaspar.] qui fuit unus ex tribus Magis. Hic a beato Thoma Apostolo fidem edoctus, & episcopus ordinatus, quievit in pace. In Apulia, [Potiti.] Potiti martyris. Aliis etiam diebus colitur. Vide XIII Jan. in Actis. Stephani & Martini martyrum. Secundi martyris. Trophimi martyris. [Stephani. Martini. Secundi. Trophimi. Severi conf. Fulg. Utric.] Severi episcopi & confessoris. Hic etiam memoria recolitur beati Fulgentii episcopi Utricolensis, de quo Gregorius 3 Dialogorum refert, quod a Gothis intra circuli designationem inclusus, in maxima pluvia pluviam non senserit. Coronæ Virginis. Hanc probabilissime ex Hieronymiano aliquo accepit Grevenus, sed ut dixi, nulla est Corona ista virgo, amanuensium vitio perperam avulsa a XXX militibus in textu relatis. Præter Florentinium, videri etiam potest Clar. Castellanus, in notis pagg. 8. & 12.

Molan. In ipso textu litteris Italicis minoribus inseruit de Fulgentio: Hujus vita virtutibus plena habetur. Et post Lugdunensi, monasterio Jurensium. De Magno habet in fine eodem charactere quod ex Belino descripsit, sed de eo jam ibi diximus. Sequitur typis Romanis minoribus, elogium Fulgentii Utricolensis ex Greveno desumptum. Sed in præfatione cap. 13. recte monuit idem Molanus, Fulgentium hunc, pro Cartusianorum Coloniensium arbitrio hac die collocatum. In Actis refertur XXII Maii. Castellanus in Martyrologio universali eum recolit III Decembris. Sequitur eodem charactere: Clari abbatis monasterii sancti Marcelli in Vienna & confessoris, [Clari.] magnæ sanctitatis viri. [Aspasii.] Castro Meleduno, depositio sancti Aspasii confessoris, cujus ibidem nomini principalis ecclesia titulatur, licet vita penitus ignoretur. In Corbeia, [Adelardi.] depositio beati Adelardi, abbatis & confessoris. Hujus vitam scripsit Ratbertus abbas. Editiones posteriores, de Claro Viennensi addunt, cujus vita habetur. Et in Actis exstat. De Aspasio, ut in priori. Non est opus, seu hoc seu aliis sequentibus diebus, adjicere formulam (de cujus antiquitate hic non disputo) Et aliorum plurimorum Sanctorum, martyrum, confessorum atque virginum. Respondetur, Deo gratias.

IV Nonas.
Die 2.

[Isidori.] Apud Antiochiam, passio beati Isidori episcopi. Et in Ponto civitate Thomis, [Argei & soc.] trium fratrum Argei, Marcelli & Marcellini pueri, qui sub Licinio principe inter tyrones comprehensus, cum nollet militare, [Macarii.] cæsus ad mortem & diu in carcere maceratus, martyrium consummavit. In Thebaide, sancti Macharii abbatis.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Munerati prima editio, Greven. & Molan. Ut proinde de lectionis simplicitate dubitari nequeat.

Varia lectio. Scribunt aliqui cum Herinien. Ysidori: puto ego Usuardum posuisse ut est in textu. Thomis, Argei, tyrones, Macharii legunt omnes, & ita Nostrum legisse procul censendum est.

Observatio. Prima nostra annuntiatio non ex solito fonte, sed ex Hieronymianis ab Usuardo accepta est, quam si integram servasset, forte tot diversa nomina, ut sunt Isidori, [Isidori.] Isiridoni, Siridoni, Spiridonis, Stridonis & nescio quæ alia, ex uno solo procusa non essent. Legunt apographa illa pleraque apud Florentinium: In Antiochia, Syridoni, episcopi ejusdem loci. Atque inde veram nominis faciem exsculpendam mox ostendetur. Ceterum mirabilis hæc nominum variatio, quocumque demum modo enuntietur, virorum eruditorum ingenia non parum exercuit, ansamque Baronio dedit, ut præter Isidorum Nitriensem, potius Hermopolitanum, qui nescio qua ratione signatus sit, alterum nostrum Isidorum Antiochenum, & alterum Siridonem, item episcopum, Martyrologio inscriberet. Fatetur quidem ingenue divinare se non posse, cujus demum civitatis Siridon ille episcopus fuerit: Bollandus autem non parum laborat quo Isidorum Usuardi & Syrodonum Hieronymianorum aut confundat aut distinguat, quod certe non satis obvium est. Ego hoc loco eruditorum duorum judicia proferam, de quibus statuet lector quod videbitur. Heribertus Rosweydus in epistola data XII Maii MDCXXVIII, vitæ suæ penultimo, ad unum e nostris, si bene conjicio, Romam destinata, quæque inter ejus chartas a Majoribus nostris primum reperta, saltem accuratuis inspecta fuit, anno MDCLXVIII, ita de hisce Isidoris vel Siridonis episcopis judicium vel dubitationem exponit: Baronius, inquit, neutrum hic episcopum ad sedem suam reducere potest. Si mihi sensum meum aperire liceat, valde vereor, ex uno nomine varie lecto, duos episcopos nobis productos. Nam, si recte colligo, in nullo veteri Martyrologio invenientur duo hi episcopi 11 Januarii, Isidorus & Siridon; quod vel Siridonem vel Isidorum repræsentabunt, pro ut quisque veteris codicis litteras leget. Id quod dico, videor ex solo Hieronymi Martyrologio colligere. Habes ibi (nempe in Epternacensi) 11 Januarii: Isiridoni episcopi Antiochiæ. Cum tres episcopi Doni vel Domni Antiochiæ fuerint (addere poterat, Isidorus aut Siridon nullus) vix dubito aliquem horum designari. Hæc Rosweydus, ad cujus fere mentem, aliam conjecturam Bollandus produxit. Verum, nisi vehementer fallor, rem paulo penitius introspexit Holstenius & Rosweydi sensum haud satis clare expressum evolvit & exclusit in epistola ad Cl. V. Florentinium data IV Kalend. Februarii M DC LVIII, ubi sic loquitur: Qui die secunda Januarii tamquam diversi ponuntur (a Baronio) beatus Isidorus episcopus, & paulo post sanctus Siridon episcopus, pro uno vero, duo falsi substituuntur, vitio ambo creati ex veræ lectionis ignorantia, ut ex vetustissimis Mss. deprehendi, in quibus semel simpliciterque legitur: Antiochiæ, Syrodoni episcopi ejusdem loci, unde & veram lectionem & erroris originem facile perspexi. Quis enim non videt legendum: Antiochiæ Syriæ, Domni episcopi ejusdem loci; atque ita, vero illius loci possessore in integrum restituto, duos hypobolimæos expungendos? Quæ si vera sunt, ut plane confirmari possunt ex Martyrologio reginæ Sueciæ, olim monasterii sanctæ Columbæ apud Senones, quod Cassiodorus, teste Castellano, tribuit Hieronymo, & Holstenius in Animadversis ferme totum edidit, nosque inter Hieronymiania MSS. habemus ordine XIII, ubi legitur Doni; si, inquam, hæc vera sunt, falsa etiam erit Usuardi lectio, quam tamen servavimus, ut auctoris puram & genuinam. Vide de his plura apud laudatos non semel, Florentinium & Castellanum.

[Argei &c.] Annuntiatio altera de tribus Tomitanis fratribus, ex Romano parvo per Adonem solito ordine profluit, utrobique secundo loco posita. In illo, sic habetur: Et Tomis, martyrum Argei, Narcissi & Marcellini. Quæ sic ab Adone melius relicta fuissent; nam elogium quod soli Marcellino tribuit, quodque Noster ex eo descripsit, pridem observavit Notkerus alteri tribuendum esse, licet in nomine ipsemet erraverit, scribens Phili episcopi & Rabanus die sequenti Titi episcopi: ubi verosimiliter legendum, filii episcopi, qui fuerit Theogenes, in cujus Actis apud Bollandum ea narrantur, quæ nec Marcellino soli in Adone; nec ipsi & fratribus, in codicibus recentioribus Usuardinis recte adscribuntur, ut videre est in Actis III Januarii, quo die tres illi fratres in Hieronymianis apographis, aliis pluribus immixti referuntur, ad quem locum consuli potest Florentinii notatio. [Macarii.] Primo loco in Romano parvo signatur; Beati Macarii: in Adone: Natalis beati Macarii abbatis. Hactenus recte, nec quidquam ultra indicant Hieronymiana hoc die. At dum supra ductores sapit Usuardus præfigens; In Thebaide; rem implicuit, quam nec Rabanus nec ex eo Notkerus explicant, dum legunt: Antiochiæ, Macarii abbatis. Neque prosunt hodierna nostra Auctaria dum hunc Macarium Alexandrinum volunt, alium vero qui XV Januarii colitur, Ægyptium. Intricata hæc & confusa, a Bollando elucidata invenies hoc die & citato XV hujus, nec minus erudite contracta a Castellano in notis a pag. 40. Ex quibus intelliges quantum valeant cognomenta illa Alexandrini & Ægyptii, cum uterque Libyæ incola fuerit, hodiernus in Celliis, alter in Scithi. Vide Januarium pag. 1005. num. 5. & eos qui post Bollandum Macariorum Acta accuratius distinguere conati sunt. Audiatur postremo Wandelbertus qui hunc solum ita recolit:

Macharius quartum Nonarum dedicat astum ^{[Note: ]} [forte astrum]
Qui tenuit docuitque eremi pius accola morem.

AUCTARIA.

[Macharii.] Antverp-maj. Textum habet deformiorem: In Thebayda, depositio beati Macharii abbatis, [Argei &c.] magnarum virtutum viri. Et in Ponto civitate Tomis, trium fratrum Narcissi, Argei, & Marcellini pueri. Qui sub Licinio inter tyrones comprehensi, cum nollent militare, cæsi ad mortem, martyrium consummaverunt, & diu in carcere macerati, in mare mersi sunt. Corpora eorum ad litus delata, & [a] religiosis viris deposita, magnis choruscant virtutibus. De Isidoro, tacet.

Rosweyd. Antiochiæ, Ysidori episcopi & beati Macharii abbatis. De tribus Tomitanis, textum ponit in plurali numero. In fine addit: Iherosolimis, [Stephani. Vitalis.] sanctorum Stephani & Vitalis. Nomina in Hieronymianis disparata, hic conjuncta sunt.

Pulsanen. Adhuc vacuus est.

Antverp. & Max-Lubec. De cetero puri Usuardi, [Octavæ S. Stephani.] addunt in fine: Ipso die, octava sancti Stephani.

Munerat. Communior editio altera textui assuit: [Odilonis.] Eodem die Silviniaco monasterio, depositio Domni Odelonis abbatis. Hic iterum recurret, quamquam Castellanus XXXI Decembris collocandum existimet.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraject. Belgic. Primo loco: Octava sancti Stephani Protomartyris. [Textus auctior.] De Isidoro scribunt omnes: Episcopi & martyris. De Tomitanis autem, quasi Usuardi constructionem vellent clariorem reddere, post illa verba, & Marcellini pueri, sic repetunt: Qui Marcellinus &c. ut prope dubites utrum sic Ado & Usuardus ipse non scripserint. De hinc Macario elogium texunt in hunc modum: Hic Alexandrinus, Macharius autem, de quo habetur infra XVIII. Kalend. Februarii, fuit Ægyptius genere, & ambo florentes in Ægypto, & ambo Antonii discipuli. Vide quæ in observatione nostra dicta sunt.

[Textus contractus.] Centulen. In Thebaida, depositio beati Macharii abbatis magnarum virtutum viri. In Ponto civitate Thomis, trium fratrum Narcissi, Argei & Marcellini pueri. Antiochiæ, passio sancti Isidori episcopi. Eodem die, octava sancti Stephani.

Bruxellen. Incipit etiam ab octava sancti Stephani Protomartyris. In Tomitanis, satis purus est. Tum: Ysidori episcopi & martyris. In Thebaide, natalis sancti Macharii Alexandrini, abbatis, discipuli beati Antonii, magnarum virtutum viri. [Sindani.] Et sancti Sindani episcopi. Hæc est, ni fallor, alia nominis Syrodoni inflexio, nisi agatur de Silano.

Hagenoyen. In octava sancti Stephani, in Ysidoro & Tomitanis, superioribus similis est; sed de suo superaddit: Item in eadem civitate, Marcellini pueri in mare mersi. Notabis in priori annuntiatione Marcellinum puerum non dici, & elogium totum in numero multitudinis positum. Sequitur: In Thebayda, sancti Macharii abbatis. Hic Alexandrinus erat, Macharius autem, de quo habetur infra XVIII Kal. Februarii, & fuit Ægyptius genere: Ambo florentes in Ægypto, ambo beati Anthonii magni discipuli, ambo magnarum virtutum viri, & magnorum miraculorum perpetratores.

[Siridonis. Barbatiani. Odilonis.] Aquicinct. In fine: Ipso die, sancti Siridonis episcopi. Item, sancti Barbatiani confessoris. Apud Silviniacum, sancti ac beatissimi Odilonis abbatis. Octavæ sancti Stephani Protomartyris.

Martric. Cartus. Ultraj. Octava sancti Stephani Protomartyris. Isidori episcopi & martyris. Argei, Narcissi & Marcellini fratrum. Altera manu subditur: [Frontasii cum soc.] Frontasii martyris cum sociis suis. Vide Acta.

[Barbatiani.] Cluniacen. Item sancti Barbatiani confessoris. Remittitur a Bollando ad XXXI Decembris.

[Baldulphi.] Camberien. sanctæ Mariæ. Sancti Baldulfi confessoris.

Altemps. Sancti Barbatiani confessoris. Civitate Petragorica, [Silani.] sancti Silani martyris, socii, opinor, sancti Frontasii.

[Spiridionis. Barbiani.] Florentin. Ipso die, sancti Spiridionis episcopi. Sancti Barbiani confessoris. Hic gesta martyrum a notariis diligenter exquisivit & in ecclesia recondidit. Sed hæc transcribentium oscitantia illuc translata sunt ex elogio Adoniano de Anthero Papa, die sequenti.

Editio Lubeco-Col. Convenit omnino cum Antverp-max. &c. præterquam quod in fine subjiciat: [Baldulphi. Odilonis.] Eodem die, sancti Baldulphi confessoris. Ipso die, sancti Odilonis abbatis Cluniacensis.

Belin. Octava sancti Stephani. In reliquis textus satis purus est, cui subjicitur: Apud Silviniachum (transitus) sancti Odilonis abbatis, cujus festivitas cum in Kalendis habeatur, hic tamen plenius recolitur. Ipso die, sancti Spiridionis episcopi: [Syridonis.] editio posterior habet Syridonis At de his satis dictum est.

Greven. Octava Sancti Stephani. Jerosolymis, Stephani & Vitalis. [Tubiæ &c.] Item Tubiæ, Rutiliæ, Vitalis. Hæc nomina ex Hieronymianis repetenda sunt. [Stridonis.] Sequitur: Stridonis episcopi & confessoris. Frontasii martyris ac sociorum ejus. Baldulphi confessoris.

Molan. Octava sancti Stephani. Apud Silviniachum, sancti Odilonis &c. plane ut Belinus. Tum: [Siridonis.] Ipso die, sancti Siridonis episcopi. Vide supra. Editiones posteriores litteris Italicis textui præfigunt: Octava sancti Stephani. In fine: Apud Silviniacum, sancti Odilonis &c. Apud Corbeiam, [Adelardi.] depositio sancti Adalardi abbatis. Ipso die, sancti Siridonis episcopi.

Mirum est in nullum codicem Usuardinum irrepsisse memoriam sancti Telesphori Papæ, qui hodie a Floro, Rabano & ex hoc a Notkero, celebratur cum elogio. Nos de eo V hujus

III Nonas.
Die 3.

[Antheros.] Romæ via Appia, natalis beati Antheros Papæ, qui cum duodecim annis rexisset Ecclesiam, passus est sub Maximiano & in cimiterio Calixti sepultus. [Petri.] Eodem die, Sancti Petri, qui apud civitatem Aulanam crucis supplicio est interemptus In Hellesponto, [Cyrici & soc.] sanctorum Martyrum Cyrici, Primi & Theogenis. Civitate Parisius, sanctæ Genovefæ virginis, [Genovefæ.] quæ a beato Germano Autisiodorensi episcopo, Christo dicata, admirandis virtutibus & miraculis late claruit.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Greven. & Molan. Hic in posterioribus editionibus mutavit, quæ in prima hac secundum Usuardum recte potuerat, ejusque proinde textum, ut in iis editionibus sæpe solet, depravavit.
Varia lectio. Scripsi Antheros cum probatissimis codicibus. Eadem est terminatio in Beda, Romano parvo & Adone, qui melius habent Anteros. Praten. omittit vocem Papæ, quam codices alii cum citatis jam Martyrologis constanter retinent. Mirum autem, deesse in omnibus titulum martyris, qui tamen in antiquioribus illis clare exprimitur, forte ab Usuardo studiose expunctus. Posui cimiterio, licet diversimode in codicibus scribatur, plerumque eo modo. Item Calixti cum quatuor postremis; Pratensi legente, cÿmiterio Calisti, ut me monuit Castellanus, qui fontem consuluit. Male in Heriniensi est Ellesponto, pejus in Greven. Hellesponta; melius ex aliis in textu. In Cyrici & Theogenis, servo lectionem quam ex nostris puriorem existimo. Lego Parisius more antiquitus receptissimo, non Parisiis, ut Molan. passim correxit. Scribendum esset Autissiodorensi, non Altissiodorensi ut Molanus, sed codicum ordinaria lectio, quæ sæpius recurrit, est Autisiodorensi, aliqui male Antisiod.

[Anteri.] Observatio. De solo Antero meminit Romanum parvum. Bedæ de ipso elogium auxit Ado, Noster errore interpolavit, tyrannum designans Maximianum, ubi cum Adone Maximinum scribere debuisset. Certe Anterum ad Maximiani tempora nullatenus spectare, ex ejus ætate constat. Neque vero illum hic Maximinum intelligas, qui sub initium seculi IV Orientalem Ecclesiam fœde cruentavit; de illo agitur qui anno CCXXXV Alexandro, prope Moguntiam trucidato, successit, spemque fidelium de felici & diuturno Anteri pontificatu, brevi intercepit. Atque hic alius est Usuardi error, a Beda & Adone acceptus, de annis pontificatus XII; qui a Labbeo, Papebrochio aliisque Chronologis merito corrigitur. Quid de ejus martyrio sentiendum sit, recte exponit Tillemontius, Commentariorum suorum ecclesiasticorum tomo 3. pag. 278. Siquid aut inde aut aliunde usui esse possit, in Supplemento adhibebimus. Florentinius ad XXIV Novembris pag. 997 de Anterote, memorat aliqua, nescio an satis apte excogitata. Minus displicent quæ de ordinatione ejus eo fortasse die facta, alii eliciunt. Ceterum ex Adoniano Anteri elogio aliqua dempsit Usuardus, [Petri.] quæ inter Auctaria ex aliis codicibus restituta ostendemus. Petri Balsami, gladio interfecti meminiit Rabanus, die sequenti, ex quo sua descripsit Notkerus. Apud Florum, civitate Auclara Petrus hodie crucifixus est. Unum hunc esse cum Abselamo, qui in Romano moderno recolitur XI Januarii, docet ibi Bollandus in Prætermissis, & hodie, ejus Acta illustrans. Eum sequitur Castellanus in notis pag. 50 & 170. Item Theodoricus Ruinart in sinceris & selectis a pag. 554; ubi Acta a Surio & Bollando edita reproducit, alibi, si operæ pretium fuerit, cum nostris conferenda. Ab his dissentit Tillemontius tomo 5. pag. 417; Petros duos ex Eusebio de Martt. Palæstinæ cap. 10. & ex Actis conatus eruere; de cujus argumentis statuendum erit in Supplemento. Jam vero unde Usuardus Petrum acceperit compertum non est, neque inducor hactenus ut credam Florum genuinum ei umquam visum fuisse. Superest verosimiliter conjicere, aut Acta habuisse quæ ab Anastasio Bibliothecario synchrono, e Græco versa sunt, aut saltem inde notitiam aliquam ad eum pervenisse. [Cyrici & soc.] Cyricus, alias Cyrinus, Primus & Theogenes ex Hieronymiano Epternacensi aut ei simili a Nostro desumpti sunt, non magis apud consuetos duces hac die noti, quam Petrus de quo jam diximus. In iis Martyrologiis Paretiæ tribuuntur, de quo vide Florentinium & Castellanum pag. 51. De Theogene, qui ab aliis Diogenes dicitur, [Genovefæ] seorsim locuti sumus die præcedenti. Genovefam Hieronymianis adjectam censet Florentinius; at certo eam memorat Beda & ex eo Rabanus. Elogium Adonianum est, a Notkero descriptum, a Nostro decurtatum, sed in Auctariis plene recitatum. Ad ea jam procedimus, puritate Usuardina abunde demonstrata. Cur autem Florentius Viennensis ab Adone positus, hic præteritus sit, haud equidem assequor, id sæpius factum in Viennensibus Sanctis, mecum lector in decursu observare poterit. Adjicio Wandelberti in Genovefæ honorem versiculum, hodie unicum: Tertia Nonarumque dies celebrat Genovefam.

AUCTARIA.

Antverp-maj. In prima annuntiatione post Papæ addit cum Adone &c. & martyris, [Textus non purus.] qui vicesimus post beatum Petrum, cum duodecim annis, mense uno, diebus duodecim rexisset Ecclesiam, passus est sub Maximiano, & [in] cimiterio Calixti sepultus via Apia. In civitate Aulana, passio sancti Petri &c. Deest annuntiatio tertia. Tum: Apud Parisium, natale sanctæ Genovephæ &c. sed, post claruit, ex Adone restituit; & usque ad annos octoginta in Christi servitute consenuit.

Rosweyd. In Antero, superiori similis est. Sequitur de Genovefa etiam ut ibi. Caret annuntiatione secunda & tertia. In fine autem ex Adone adjicit: [Florentii.] Eodem die sancti Florentii Viennensis episcopi & martyris, octavi ejusdem urbis episcopi.

Pulsanen. Hac etiam die vacat.

Antverp. & Max-Lubec. Decurtant Genovefæ elogium, his verbis: Quæ a beato Germano Autissiodorensi episcopo, Christo dicata. At in fine addunt: [Octavæ S. Joannis.] Et octavæ sancti Joannis Euangelistæ.

Munerati editio major & prima ex Adone etiam addit: Et usque ad octogesimum annum &c. Quibus altera editio minor superadjecit: Cujus corpus requiescit in conventu Apostolorum Petri & Pauli, monte Parisius.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. & Editio Ultraj. Belg. Primo loco habent: Octavæ sancti Johannis Euangelistæ. De Antero inserunt: Qui decimus octavus post beatum Petrum, cum duodecim &c. pure usque ad finem, nisi quod aliqui scribant Dyogenis, & in fine de Genovefa addant; & usque ad octoginta annos in Christi &c.

Lovanien. Convenit cum prioribus, nisi quod in fine totum Genovefæ elogium expunxerit.

Albergen. & Danic. In hoc differunt, quod de Antero ita legant post Papæ: Hic constituit ut, [puto esse ne] episcopi de sede in sedem possint transferri; & etiam gesta martyrum diligenter in notariis exquisivit & in ecclesia recondidit, propter quod martyrio coronatus est. Qui decimus octavus …. passus est sub Maximino &c.

Centulen. Romæ, sancti Anteros Papæ & martyris. Civitate Aulana, sancti Petri martyris. Deest Cyrici &c. Parisius, sanctæ Genovefæ virginis. Ipso die, octava beatissimi Johannis Euangelistæ.

Bruxellen. Incipit ab, octava S. Ioannis Apostoli & Euangelistæ. Apud Parisium &c. de Genovefa, ut supra. Romæ, natale sancti Antheros Papæ & martyris. Qui gesta martyrum a notariis diligenter exquisivit & in ecclesia recondidit. Propter quod sub Maximino imperatore martyrio coronatus est. Nihil præterea. In Petro Aulanensi & Hellespontanis satis purus, [Florentii.] in fine subdit: Et sancti Florentii episcopi.

Hagenoyen. Præfixa octava, de Antero post Papæ, [De Antero] hæc comminiscitur: Qui constitutus fuit summus pontifex contra voluntatem cleri a Cyriaco Papa, qui passus est in Colonia cum XI milibus virginibus. Hic Antheros præfuit Ecclesiæ annis tribus, mensibus duobus & diebus quindecim; martyrio coronatus est sub Maximino imperatore & sepultus in cimiterio Calixti. Hic constituit ut episcopi de sede in sedem non possint transferri sine consensu Romani pontificis. Et gesta ipse martyrum diligenter a notariis quæsivit, & excommunicationis sententiam fulminari jussit in rebelles. Hic natione erat Græcus & XVIII post beatum Petrum Apostolum. In duabus sequentibus annuntiationibus, utcumque purus est. Tum de Genovefa post Christo dicata, [& Genovefa auctius.] subtexit; & sacro velamine est consecrata. Rursus post senuit: De hac virgine legitur, quod totiens flevit ex devotione, quotiens cælum inspexit. Et sicut Stephanus Protomartyr, sæpe Iesum in dextera Patris vidit. Hujus etiam orationibus Symeon qui stetit in columpna, [Marini.] se committere solebat. Item Marini martyris.

Victorin. & Reg. Suec. sub num. 130. Item Romæ, sancti Marini martyris. An is est qui colitur XXVI Decembris?

Matric. Cartus. Ultraj. Octava sancti Ioannis Apostoli. Genovefæ virginis. Antheros Papæ & martyris. Petri martyris qui passus est crucifigi. [Theogenis.] Theogenis martyris.

Altemps. Civitate Petragorica, sancti Eumasii confessoris. [Eumasii.] Castellan. Eumachii, de quo hodie nihil in Actis.

[Danielis.] Florentin. In Padua civitate, sancti Danielis martyris. Vide Acta.

Editio Lubeco-Col. Octava sancti Iohannis Euangelistæ & Apostoli. De Antero omnia ferme colligit quæ superius dicta sunt. In Petro pura est. Tum: In Hellespontano, sanctorum martyrum Cyrici & Primi. Item in Cyzico Hellesponti, passio Diogenis martyris sub Licinio rege, qui post multas passiones tandem in mare projectus a fidelibus [Diogenis.] honorifice sepelitur. Vide quæ die præcedenti diximus de Theogene. Sequitur de Genovefa & Florentio Viennensi, ut supra.

Belin. Præfigitur textui Octava &c. & attexitur: In Padua civitate, Sancti Danielis mart.

Greven. Octava sancti Johannis. De Florentio, ex Adone ut supra. In Africa, Marcialis, Cirici, Claudionis. Hæc nomina bene vel male ex aliquo Hieronymiano, [Marcialis. Cirici. Claudionis. Danielis.] ut hic passim usuvenit, discripta sunt. Paduæ, beati Danielis levitæ & martyris. Qui cæco a se illuminato, locum, in quo corpus suum a paganis, clavis per caput & omnia membra transfixum, jacebat, revelavit anno DCCLXVII. [Angelæ.] Angelæ virginis de Fulgineo. Melius die sequenti cum Bollando, notante non virginem, sed viduam fuisse.

Molan. In fine addit quæ habentur in utraque Munerati editione. De octava, Daniele Patavino & Florentio, ut supra. [Relat. cap. S. Jacobi.] Tum: Item relatio capitis sancti Jacobi Apostoli, additque typis minoribus, Fratris sancti Joannis, Atrebatum ad monasterium sancti Vedasti. Angelæ de Fulgineo. Inventio beati Quintini martyris per beatum Eligium. [Inventio Quintini] Vide auctarium ad Bedam & Acta. Editiones aliæ præmittunt litteris Italicis: Octava sancti Joannis Euangelistæ. Mutant Anteri textum, expunctis annis substitutoque Maximino pro Maximiano, recte quidem, sed contra mentem auctoris. In fine de Genovefa, ut in priori. [Malachiæ. Gordii.] Tum: Die tertia, sancti prophetæ Malachiæ & sancti martyris Gordii. De Florentio ut supra. In pago Viromandensi, inventio corporis beati Quintini martyris ab Eligio episcopo, & translatio ipsius. De relatione capitis S. Jacobi, ferme ut supra. [Angelæ.] Et aliis litteris: Ipso die obitus Angelæ de Fulgineo.

APPENDIX
Ex citata die præcedenti Rosweydi epistola.

Appendicem voco, quod ad Usuardum aut ejus Auctaria non pertineat; gratam tamen lectori futuram, puto, viri eruditissimi observationem ad Martyrologium Romanum, in quo hoc ipso die celebrantur Zosimus, Athanasius, Theopemptus & Theonas. Itaque citato textu & Baronii notatione, sic infit: Videndum num quatuor hic errores commissi sint. 1 Quod quatuor hi Sancti ponantur passi III Januarii, cum Zosimus & Athanasius passi sint IV Jan. Theopemptus autem & Theonas V Jan. ut patet ex Menæis. Depravatum est Menologium cum ponit, TERTIA VEL QUARTA DIE. 2 Quod quatuor hi martyres dicantur passi in Cilicia, cum Menologium & Menæa tantum Zosimum & Athanasium in Cilicia ponant. 3 Quod hi quatuor ponantur passi sub Diocletiano, cum Theopemptus & Theonas tantum sub eo passi sint, Zosimus autem & Athanasius sub Domitiano præfecto, ut habet Menologium & Menæa. 4 Quod in notis dicatur, Zosimum & Athanasium passos sub Domitiano imperatore; imo sub Domitiano præfecto passi sunt: ubi Cardinalis Sirletus non rite vertit PRÆSIDE, cum in Græco sit ἄρχοντι. Vide præterea Bollandum in Actis & Castellanum in notis pag. 51 & 73, ubi aliqua adducuntur in Supplemento discutienda. Quibus adde quæ dicuntur in appendice ad ad tomum 1 Januarii pag. 1087.

II Nonas.
Die 4.

[Titi.] Natalis beati Titi, qui ordinatus ab Apostolo Paulo Cretensium episcopus ac predicationis officium fidelissime complens, beatum finem adeptus est, ibique sepultus apud ecclesiam, ubi fuerat dignus minister constitutus. Apud Africam, præclarissimorum martyrum, [Aquilini & soc.] Aquilini, Gemini, Eugenti, Martiani, Quinti, Theodoti, Triphonis, quorum gesta habentur. Romæ, sanctorum Prisci presbiteri & Priscilliani clerici ac Benedictæ religiosæ; qui sub tempore Juliani imperatoris gladio martyrium compleverunt. Item Romæ, sanctæ Dafrose, [Dafrosæ. Hermetis & soc.] uxoris Fabiani martyris, quæ post interfectionem ipsius, primum relegata exilio, dein a præfato principe, capite jussa est puniri. Civitate Bononia, Hermetis, Aggei & Gai.

Ita fere codices omnes, sed pura simplicitas eruitur ex Praten. Tornacen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Greven. & Molan. pro Eugenti ponunt Eugenii; pro Martiani, Marciani: item post Theodoti addunt cum pluribus aliis Mss. particulam et. Aliæ in codicibus nominum variationes occurrunt, ut Theodori pro Theodoti &c. nos ex antiquissimis nostris præferimus lectionem textus, nec minutias omnes scrupulosius enumerandas censemus. Triphonis scribunt passim omnes. Pro religiosæ, habent aliqui gloriosæ; codices vero multi subjungunt feminæ, quæ vox necessario addenda videtur, ut posuit Ado, ne sensus imperfectus maneat, cum nec gloriosæ, nec religiosæ ibi quidquam significent si substantivo destituantur. Ceterum non recta syntaxis a nobis sed Usuardina puritas quæritur, eaque, nisi vehementer fallor, ex probatissimis codicibus exhibita est. Dissentiunt Greven. & Molan. qui reclamantibus iterum codicibus Mss. legunt consummaverunt pro compleverunt. Deinde pro dein, vix animadversione indiget. Molan. bene scribit Aggæi, sed rectius cum aliis ad Usuardi mentem, Aggei: item Gai licet impressa communius habeant Gaii, Gagii, vel Gagi. Munerati editio nec hic nec alibi satis correcta & accurata. En specimina: Affrosæ, pro Dafrosæ, præfecto, pro præfato, & pauca alia vix notatu digna.

Observatio. Præluxit denuo Romanum parvum Adoni, hic Usuardo & Notkero, qui hodie ex Adonis & Rabani textibus suum ferme totum conflavit. Quod de primo fonte nostro dixi, id in tribus commemorationibus hoc die evidentissime patet. Ut a Tito incipiam, sic prima ejus in Fastis sacris memoria soli Romano parvo accepta refertur: [Titi.] Apud Cretam, Titi Apostolorum discipuli. Quibus fere verbis ab Adone in Martyrologio & inde a Notkero celebratur. At elogium ex festivitatibus Apostolorum ab Usuardo acceptum & modice contractum est. De Titi vita & gestis nonnulla ex variis collegit Bollandus, sed non ita pridem accuratior sylloge ex Scriptura & Patribus concinnata est a Tillemontio tomo 2 a pag. 139, fortasse in Supplemento usui futura. Classis martyrum septem Africanorum Romano parvo nota non est, ex Hieronymianis ab Adone translata, [Aquilini & soc.] addito epitheto præclarissimorum martyrum. Item, quorum gesta habentur: sed quæ necipse procul dubio vidit, alias aliquod saltem eorum extractum daturus; nec quisquam alius in lucem hactenus efferre potuit. Tertia annuntiatio martyrum Romanorum, [Prisci & soc.] Prisci presbyteri & Priscilliani & Benedictæ, rursus ex Romano parvo primum profluit. Quæ ab Adone adjiciuntur & a Nostro contracta sunt, ea ex Actis S. Pigmenii (de quo cum Usuardo agemus XXIV Martii) educta censet Bollandus; Castellanus tantum non plane rejicit, ut proinde appositæ temporis notæ, novo & accuratiori examine discutiendæ sint. Consule interim præfatum Castellanum pag. 66 & 808. Et Dafrosæ, [Dafrosæ.] simpliciter ponit jam tertio laudatum Romanum parvum. Breve elogium quod ab Adone mutuavit Noster ex præcedenti fonte rivulus est non satis purus. Displicent iterum signata Juliani tempora, pro quibus substituenda Diocletianæa, ex Tillemontio contendit Castellanus. [Hermetis & soc.] Dafrosæ maritus non Fabianus, sed Flavianus appellabatur, de quo & filiabus vide Bollandum hoc die. Ultima classis Hieronymiana est, ex his a solo Usuardo huc traducta; non integre & fideliter, dum principium omittitur, nempe: In Oriente, quæ particulæ debite appositæ innumeris conjecturis aditum præclusissent. Baronius contra veteres omnes textus, tyrannum apposuit Maximianum, ut observavit Rosweydus in laudata superius manuscripta epistola. Atque ibi etiam solerter notat, discere nos ex Martyrologio Hieronymi (Epternacensi videlicet quod solum vidit) non intelligi hic Bononiam Italiæ, sed Bononiam Orientis sive Illyrici. Duplex enim Bononia, inquit, una in Oriente, altera in Occidente; patet id ex auctoribus. Ita Rosweydus, qui tamen in eo Martyrologio legere debuit clarissime expressum Bonania. Putat Castellanus Bonaniam illam seu Bononiam reperisse se in Mœsia, Gallice scribens, a Bodon, vide ejus notas ad hunc diem pag. 66 & 67, & Baudrand in Diction. Geographico. Monuit autem Bollandus in nostro codice Usuardino Leydensi vernaculo legi Baloniam (Baloen) in Thracia, quod verissimum est, & ita etiam habetur in edito vernaculo Ultrajectino. Sed codicem Leydensem Belgicum imposterum citare supervacaneum censeo, dum cum altero Leydensi latino omnino convenit. Wandelberti versiculus hodie singularis est; ita sonat: Tum pridie Nonas Augenti festa recurrunt. Recentiores passim sentiunt hic Eugendum abbatem recoli, de quo actum est 1 Januarii. Bollandus ferme tribuit Eugento, in Africana turma tertio: ego amplius deliberandum censeo.
AUCTARIA.

Herinien. In toto textu purissime Usuardinus, in fine habet additamentum, provinciæ Rhemensi proprium, nempe: Ipso die, natalis sancti Rigoberti, [Rigoberti. Textus mutilus.] Rhemensis archiepiscopi.

Antverp-Maj. Mutilus est. Incipit: Natale sancti Titi Apostolorum discipuli. In secunda & tertia Adoni quam Usuardo similior. Tum: Item Romæ, beatæ Dafrosæ, uxoris Fabiani martyris. Desunt reliqua.

Rosweyd. In Creta, natale sancti Titi, Apostolorum discipuli. In secunda, tertia, & quarta Adonem etiam potius quam Usuardum descripsit. Ultima deest, [Celsi Conf. Pharaildis.] cujus loco hæc substituuntur: Eodem die, Celsi confessoris. Apud Gandavum, Pharaildis virginis. Nempe & viduæ.

Pulsanen. Desunt forte duæ lineæ: reliqua satis ostendunt, textum esse puro proximum. Caret annuntiatione ultima.

Antverp. & Max-Lubec. Textui, satis puro, subdunt: Octava sanctorum Innocentium.

[Octavæ SS. Innoc.] Antverp-max. Ultraject. Leyden. Alberg. & Danic. Incipiunt: Octava sanctorum Innocentium. In reliquo textu satis puri sunt. In fine transponunt nomina Hermetis Gaii & Aggei.

Lovanien. Prioribus plane similis, resecat elogium Dafrosæ.

Centulen. Apud Cretam, sancti Titi Apostolorum discipuli. Civitate Bononia, sanctorum Hermetis & Aggei. Apud Africam, sanctorum Aquilini …. præclarissimorum martyrum, quorum &c. Romæ, passio sanctorum Prisci … religosissimæ feminæ, qui sub impio Juliano martyrium passi sunt. Item Romæ sanctæ Dafrosæ, uxoris Fabiani martyris, sub Juliano. Et octava sanctorum Innocentum.

Bruxellen. Post octavam Innocentium, secundo loco habet: [Pharaildis.] Et sanctæ Pharahildis virginis, sororis beatæ Gudilæ, quæ Gandavi quiescit. De hac aliqua observat Castellanus, quæ ex sermonis Belgici ignorantia non potuit distinguere. Sequitur de Tito non plene. In Prisco & sociis, item in Dafrosa & Bononiensibus utcumque purus est. De martyribus Africanis addit: Qui multos agones, supplicia magna, & passiones horridas pro fide Christi passi sunt, ut narrant ipsorum gesta quæ habentur. Vide supra.

Hagenoyen. Habet etiam de octava. In Tito purus est. Tum: Ipso die Lingonis, sancti Gregorii episcopi & confessoris. [Gregorii] Sequuntur Africani, deinde Dafrosa, tum Priscus & socii, de quibus satis pure. In fine: Civitate Bononia, sanctorum martyrum Hermetis &c. quod habet etiam præcedens.

Matric. Cartus. Ultraject. Octava sanctorum Innocentum. Titi episcopi Cretensis, discipuli beati Pauli Apostoli. Dafrosæ martyris. Rigoberti archiepiscopi Rhemorum. [Rigoberti.]

Altemps. In territorio Uzechiæ civitatis, sancti Freteoli episcopi.[Freteoli pro Ferreoli.] De Ferrutio martyre meminit Molanus hic, & Bollandus in Prætermissis, Ferrutium, Ferrutionem &c. adducit. Hic Ferreolus est Uzeticensis, de quo vide Prætermissos 1 Aprilis.

[Theopempi & Sinesii.] Florentin. Apud Nicomediam, sanctorum martyrum Theopempi episcopi & sancti Sinesii. De his plura dicentur die sequenti.

Editio Lubeco-Col. Post octavam sequitur textus solito purior. In fine post Aggei, nam hic ultimo loco ponitur, subjungit, martyrum, & pro Bononia, corrupte scribit Banomia. Deinde: [Celsi:] Treveris, sancti Celsi episcopi & confessoris Christi, qui in cimiterio sancti Eucharii requiescit. [Faustæ.] Bituricas, sanctæ Faustæ virginis. De qua vide Prætermissos. Eodem die, sanctæ Pharachildis virginis.

Belin. Præmittit etiam octavam. In Tito, pro dignus minister constitutus, habet divinitus minister &c. Sequitur: [Gregorii] Lingonis, sancti Gregorii episcopi & confessoris. In reliquo textu satis purus est; in fine autem, Aggei & Gaii martyrum.

Greven. Octava sanctorum Innocentum. Treveris, Celsi episcopi & confessoris. [Celsi.] Bituricas, sanctæ Faustæ virginis. [Faustæ. Pharabildis. Gregorii.] In Flandria apud Gandavum, Pharahildis virginis. Lingonis, Gregorii episcopi & confessoris, cujus vitam Vincentius Beluacensis in Speculo historiali lib. 22 cap. 52 summatim perstringit. Apud Nichomediam sub Dyocle [Theopompi. Synesii. Neopistæ.] [Diocletiano] Theopompi episcopi & Synesii martyrum. Item Neophistæ virginis & martyris.

Molan. Post Gaii etiam in fine attexit martyrum. Deinde: Octava sanctorum Innocentium. Lingonis, [Gregorii.] sancti Gregorii episcopi & confessoris, cujus gesta habentur. Ipso die, natalis sancti Rigoberti Remensis archiepiscopi & confessoris. [Rigoberti. Pharaildis. Ferrutii.] Gandavi, natale sanctæ Pharaildis virginis. Et sancti Ferrutii martyris. Vide quæ diximus ad codicem Altempsianum. In aliis editionibus ultima illic annuntiatio expuncta est. Incipiunt autem istæ litteris Italicis: Octava sanctorum Innocentium. In fine, de Gregorio, Rigoberto, & Pharailde, ut supra. Subjungitur: Die quarta, sancti Theoctisti, [Theoctisti. Congreg. App. 70. Rogerii.] ducis in Cucumo. Et congregatio sanctorum septuaginta Apostolorum. Denique, typis minoribus: Tuderti Tusciæ, sancti Rogerii confessoris, Ordinis Minorum. Cujus memoria ibidem celebratur consensu Gregorii IX.

Nonis.
Die 5.

[Telesphori.] Romæ, natalis beati Thelesphori Papæ, qui septimus post Petrum Apostolum pontifex ordinatus, illustre martyrium duxit. Apud Antiochiam, [Symeonis] sancti Simeonis monachi, cujus vita ac conversatio satis extitit admirabilis.

Ita codices multi, sed omnino puri sunt soli Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Greven. & Molan.
Varia Lectio. Natale pro natalis vel vice versa, promiscue ferme ab Adone, Usuardo & aliis, ac proinde a codicibus nostris accipiuntur, ut id imposterum observare, operæ pretium non sit. Scribo Thelesphori cum plerisque editis & Mss. quod in Molan. correctum est. Sic etiam Simeonis, in quo maxime codices variant; hodie multi præferunt Symeonis. Extitit, antiquus etiam scribendi modus est, quo & hoc tempore aliqui utuntur.
[Telesphori.] Observatio. Ad II Januarii supra ad calcem indicavimus sanctum Tesesphorum Papam a Floro, Rabano & Notkero eo die celebrari. Primus ad hunc diem eum retulit auctor Romani parvi his verbis: Romæ, sancti Telesphori Papæ & martyris. Hinc in Adonem transiit, a quo brevi elogio exornatus fuit, cujus pars exigua ab Usuardo adoptata est, reliqua in Auctariis supplebitur. Hic a lectore observari velim, quod in præfatione diximus; Florum, Rabanum & Adonem, licet eadem sanctorum Acta præ oculis habuisse videantur, ita tamen passim in modo seu phrasi discrepare, ut manifeste appareat alterum ab altero visum non esse. De Adone relato ad Bedam, de Notkero ad Rabanum & Adonem, alia ibidem sententia. Jam vero quid in Hieronymianis sit Cælifloriæ, Cælesphori & Cælisphori, nescio an Bollandus & Florentinius satis recte divinaverint. Nec placet Castellanus, nimis rotunde asserens, in plerisque Hieronymianis Telesphorum Papam reperiri. Tametsi enim concederemus ex citatis nominibus Telesphorum a Notkero extusum, necdum mihi exinde consequens, Telesphorum Papam illic memorari. Plura vide in Castellani notis pag. 79. Quid de, Telesphori vita, a Zegero Pauli Bollando obtrusa & ab hoc Actis inserta, censendum sit, docebit Papebrochius in Responsionibus ad articulum XI a num. 38. Breviorem sed & veriorem Telesphorianæ vitæ seriem dedit Tillemontius tomo 2 pag. 251. De celeberrimo olim toto orbe, [Symeonis.] etiam dum viveret, Symeone monacho Stylita, meminerunt apographa Hieronymiana, nec video, cur inter adjectitios a Florentinio reputetur, præsertim cum præcipui codices in eo referendo conveniant. Signatur in iisdem antiquior ille Symeon, qui responsum acceperat a Spiritu Sancto &c. Cujus occasione, exercitationem inseruit Florentinius a lectore consulendam. Utrumque Symeonem hoc ipso etiam die commemorat Florus, utrumque Rabanus & ex hoc Notkerus. De solo Stylita sic agit Romanum parvum: Apud Antiochiam, Sancti Simeonis monachi. Vitæ compendium exhibet Ado, quod ferme descripsit Notkerus, Usuardus vero in paucissima contraxit. Vitam non unam edidit & diligentissime eruderavit Bollandus, servata de more primigenia auctorum phrasi. Ex his potissimum Gallicam suam digessit atque ex Allatii Symeonibus aliisque exornavit Tillemontius per articulos novemdecim, tomo 14 a pag. 347 ad 392. Ambos, textus nostri Sanctos, geminis versiculis innexuit Wandelbertus:

Hinc Nonas Simeon confessor possidet almus:
Papa Telesphorus iisdem pariterque coruscat.

AUCTARIA.

Antverp-Maj. Hic præter morem totum Adonianum elogium Usuardo attexuit. Telesphoro [scribit ipse Thelesforis] solum addidit, sedit annos XI, menses III, die XXI. At de Symeone, omnia hoc modo: Apud Antiochiam, depositio sancti Symeonis monachi. [Symeonis elogium ex Adone.] Qui tertio decimo ætatis suæ anno, huic seculo abrenuncians, monasterii claustra expetiit; ubi mira abstinentia, vix septimo die cybum sibi indulgens, psalterium infra quatuor menses didicit. Deinde nimia domandi corporis intentione, fune palmitio renes sibi constringens, duriter laniatus est. Inde in quodam puteo se recludens, & ex eo a fratribus violenter ad monasterium reductus, clam fugiens heremum petiit, ubi multo commoratus tempore, in columpna editiori, sanctitate fervens, se concludit, unde non modo extraneæ mulieri, sed nec propriæ matri se videre permisit. Et usque hodie basilicam columpnæ illius nulla feminarum ingreditur, nam quædam mulier veste induta virili ingredi voluit, sed mox ut limen attigit, retrorsum mortua cecidit. Postrema hæc desumpta sunt ab Adone ex Greg. Turon. de Gloria confessorum cap. 26.

Rosweyd. Hic ex eodem Adone totum ferme Telesphori elogium supplet, præter dicta adjiciens: Hic constituit ut septem [Ado sex] ebdomadibus ante Pasca jejunium celebraretur & in natale Domini nostri Jesu Christi nocte Missæ celebrarentur, & ymnus angelicus, id est Gloria in excelsis Deo, hora sacrificii Missæ diceretur. [Simeonis Euang.] Tum: Item depositio Simeonis, qui Dominum obtulit. Antiochiæ, sancti Simeonis monachi & confessoris, admirandæ virtutis viri, qui in columna stetit Denique. [Felicis. Amandi.] Et sanctorum Felicis & Amandi.

Pulsanen. Incipit: Relatio pueri Jesu ex Egypto. [Vigilia.] De ea vide infra VII Idus seu VII Januarii. Tum: Et Vigilia Epiphaniæ. De reliquo totus textus purus est.

Munerat. Solum inserit, post illustre martyrium, hæc verba; sub Adriano principe duxit.

Antverp-Max. Leyden-Belg. Lovanien. & Editio Ultraj. Belg. Incipiunt: Vigilia Ephiphaniæ Domini. De cetero puri sunt, nisi quod de Telesphoro inserant, ut supra sub Adriano &c.

Ultrajectin. Leyden. Albergen. & Danic. Habent etiam primo loco de Vigilia. De Telesphoro autem: Constituit septem hebdomadibus ante Pascha jejunium ab omnibus clericis agi: tres Missas in natali Domini celebrari, hymnumque angelicum, id est Gloria in excelsis, decantari ad Missam, instituit. Ad extremum autem illustre martyrium sub Adriano &c.

Centulen. Romæ, sancti Thelesphori Papæ & martyris, qui illustre martyrium duxit. Antiochiæ, sancti Symeonis monachi, qui in columna stetit, cui vita virtutibus & miraculis effulsit gloriosa.

Bruxellen. Primo loco de Vigilia. Deinde: Romæ, sancti Thelesfori Papæ. Qui ymnum angelicum, Gloria in excelsis Deo, hora sacrificii Missæ, & in festo nativitatis Dominitres Missas cantari instituit. Et tandem sub Adriano imperatore, pro Christo illustre martyrium duxit, & in Vaticano apud sanctum Petrum sepultus est. In Symeone magnam partem elogii Adoniani describit & contrahit.

Hagenoyen. De Vigilia, ut supra. Item de Telesphoro, cum elogio ferme Adoniano. Tum: Apud Antiochiam, natale sancti Symeonis, qui primo erat pastor ovium patris sui, & mirabiliter conversus per hoc quod scire voluit, quæ esset substantia animæ. Qui jussus est intrare monasterium, & ibi expediri de hac re. Quod & fecit, & in tantum profecit, quod in tribus mensibus omne psalterium, tantum [totam, ni fallor] legendam & monachorum regulas disceret. Reliqua non magnopere differunt ab eis quæ ex Adone retulimus. Ultimo loco addit: Bataniæ, Severini confessoris. [Severini.] Severinos duodecim invenio, utrum ex illis hic unus sit, necdum satis certo distinguere potui.

Acquicinct. De Telesphoro, post duxit, additur: Hic constituit ut omnes clerici in sorte Dei electi, septem hebdomadas plenas ante sanctum Pascha a carne jejunent, & in nocte natalis Domini Missas celebrari, & Gloria in excelsis Deo ad Missas cantari.

Victorin. Habet eadem omnia, sed phrasi non nihil immutata.

Matric. Cartus. Ultraject. Vigilia. Simeonis monachi qui stetit super columnam. Telesphori Papæ & martyris. Hic instituit jejunium quadragesimale. [Eduardi.] Eduardi regis Anglorum.

Vatican. signatus numero 5949. Nihil habet de Symeone Stylita, at de antiquiori Euangelico ita adjicit: [Symeonis Euangel.] Hierosolymis, sancti Simeonis prophetæ.

Editio Lubec-Col. Vigilia Epiphaniæ Domini. De Telesphoro colliguntur quæ superius dicta sunt. Apud Antiochiam, sancti Simeonis monachi, qui decimotertio ætatis suæ anno, huic seculo abrenuntians monasterium petiit, ubi mira abstinentia, vix septimo die cibum sibi indulgens, psalterium infra quatuor menses didicit. Eodem die, [Eduardi. Gerlaci.] sancti Edwardi regis & confessoris. Ipso die, sancti Verlaci heremitæ & confessoris. Vult dicere Gerlaci; sed quam sæpe usuveniat ut G mutetur in V & vice versa, alibi forte accuratius explicabo.

Belin. Editio prima solam textui præfigit Vigiliam. Ast altera de Telesphoro post martyrium duxit, inserit: Hic constituit ut in natali Domini per noctem Missæ celebrarentur. In fine autem: Gandavi, sanctæ Faraillidis virginis. Vide de Pharailde die præcedenti in Auctariis. [Pharaildis]

Greven. Vigilia Epiphaniæ Domini. Eodem die, [Eduardi. Tillonis. Felicis & soc. Gerlaci. Honoberti.] Edwardi regis Angliæ & confessoris. Tillonis confessoris. In Africa, Felicis, Secundi, Honoris, Luciani, Candidi, Januarii. Gerlaci heremitæ & confessoris. Senonis, Honoberti & Henulphi episcoporum & confessorum. [Henulphi. Æmilianæ.] Romæ, beatæ Emilianæ virginis, amitæ beati Gregorii Papæ. Qui de ipsa & sorore ejus Tarsilla ita dicit Homelia 38. Uno ardore conversæ, sub districtione regulæ viventes in domo propria socialem vitam ducebant, & quotidianis incrementis cœperunt in amorem conditoris succrescere. Et cum hic essent solo corpore, quotidie ad æterna transire. In Thebaide, beatæ Amatæ virginis, [Amatæ.] abbatissæ, de qua Vincentius speculo historial. lib. 18 cap. 92. In Actis vocatur etiam Talida. De Tillone agitur ibi VII Januarii.

Molan. In prima editione solum adjicit litteris Italicis: Vigilia Ephiphaniæ Domini. Deinde typis minoribus ex Greven. describit omnia quæ de Æmiliana nuperrime retulimus. Item de Eduardo & Gerlaco, de reliquis nihil. At in editionibus posterioribus Vigiliam Epiphaniæ Domini, litteris Italicis primo loco posuit. In fine de Eduardo rege Anglorum. Tum: [Theopempti & Theonæ.] Die quinta, sanctorum Martyrum Theopempti & Theonæ. Atque huc reduci possunt quæ hic in appendice III Januarii ex epistola Rosweydi notata sunt, ubi simul de Zosimo & Athanasio, quos istis Baronius eo die conjunxit. Fatetur Molanus, se sanctos suos Græcos, quos in posterioribus editionibus refert, accepisse ex Græcorum Horologio, in quo & Theopemptus & Theonas hoc die celebrantur. Hos autem Martyrologis Occidentalibus antiquioribus antea ignotos fuisse, certissimum est, ex Martyrologio Galesinii vel verosimilius ex Menologio Sirleti a Baronio translatos, licet non ab omnibus eodem die recolantur. Putat Castellanus Theopemptum illum & Theonam, cum Theopompo & Synesio, de quibus heri ex Florentinis codicibus egimus, identificandos; ut vide sis in ejus nota ad IV Januarii pag. 73. Sequitur in nostris Auctariis minutiori charactere: [Gerlaci. Apollinaris virginis.] Apud Trajectum, eremitæ, ex milite confessoris. Item, ut notat Metaphrastes, beatæ Apollinaris Virginis.

VIII Idus.
Die 6.

[Epiphaniæ. Macræ.] Epiphania Domini. In territorio Remensi, passio sanctæ Macræ virginis; quæ jubente Rictiovaro præside cum in ignem esset præcipitata & permansisset illæsa, dein mammillis abscisis & squalore carceris afflicta, super testas etiam acutissimas volutata, orans migravit ad Dominum. Redonis, [Melanii.] sancti Melanii episcopi & confessoris, qui post signa virtutum, jugiter intentus cælo, migravit a seculo.

Ita concorditer Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Belin. Greven. & Molan. Item codices mediæ notæ, Antverp-Max. Editio Ultraj-Belg. Ultrajectin. Leyden. Lovanien. Albergen. & Danic.
Varia lectio. Rhemensi & Remensi scribunt codices, servo plerumque modum postremum. Max-Lubec. ut plane incorrecta editio est, ita sæpe, ut dixi, dissentit non tam re quam modo scribendi, nec semper vacat singulas minutias discutere. Ita hic legit Rictionario, Belin. Riciovaro Antv-Max. Rictionaro. Legendum esset abscissis, sed codices passim habent Abscisis, quibus subscribendum. Aliqui pejus abcisis; Greven. excisis. Lectio Usuardina est migravit ad Dominum, Antverp. & Max-Lubec. migravit ad Christum. Sunt qui scribunt Melani cum Antverp-max. melius in textu. In ultima annuntiatione recurrunt varii nævi. In Praten. & Tornacen. est, emigravit a seculo. Antverp. ponit, jugiter intentus in cælo. Max-Lubec. jugiter intentus migravit: Antverp-max. & alii, jugiter cælo intentus. Demum Belin. phrasim auget, jugiter cælo intentus, gloriosus migravit &c. atque ea lectio a Baronio servata est.

[Epiphaniæ.] Observatio. Epiphania; Epiphania Domini; Epiphania Domini nostri Jesu Christi; modi diversi sunt, quibus apographa Hieronymiana antiquissimam & celebratissimam tota catholica Ecclesia festivitatem exprimunt. Bedæ placuit modus secundus, quem Florus auctiorem reddidit: tertius Rabano. Notkerus longiori oratione, varia complexus est. Romanum parvum secundo loco, sic posuit: Epiphania Domini, id est manifestatio vel apparitio Domini. An hic, obsecro, perspicere potuit Valesius, Romanum parvum ex Adone contractum esse, ubi Ado solum scripsit, Epiphania Domini? Ut ut est, Noster Adonis vel Bedæ, aut, si ita vis, alicujus Hieronymiani verba transumpsit. De pluribus mysteriis, Epiphaniæ festo recoli solitis, agunt breviter Baronius & Florentinius in notis, Bollandus vero in Actis, sed nemo accuratius rem totam ab ovo excussisse videtur quam Castellanus cujus eruditas disquisitiones curiosus lector consulere poterit. Nec Wandelberti versiculo negandus est locus: Octavo ante Idus agitur Theophania sanctum. Macram in Hieronymianis, [Macræ.] Beda, Floro aut Rabano non reperies. Primus eam & quidem primo loco signavit auctor Romani parvi: Sanctæ Macræ Virginis, sub Rictiovaro præside. Quæ Acta Adoni præluxerint, equidem ignoro, certe brevi suo elogio plura complecti videtur, quam Acta a Bollando edita & illustrata repræsentent. Eorum crisim tradit Tillemontius tomo 4 pag. 497 & 734. Noster sua omnia ex Adone mutuatus est, phrasi nonnihil perpolita, quam codices aliqui integram servaverunt. Castellanus Macram remittit ad 11 Martii, quo die coronatam præfata Acta diserte indicant; putatque hoc die corpus revelatum aut elevatum fuisse. Wandelbertus III Martii non scripsit Magra aut Marcia, sed nisi vehementer fallor, Quinas Macra pio Nonas defendit amore. Alii, [Melanii.] nescio qua causa, ad XI Junii rejiciunt. De Melanio Rhedonensi sic hodie legit vetustissimum Epternacense: In civitate Redonis, natale sancti Melani episcopi: alia apographa hoc ipso die conjungunt nativitatem, ordinationem & transitum, quemadmodum inde descripsit Notkerus. Ex prædictis Hieronymianis Sanctum a Nostro acceptum non dubito, adjecta laudatiuncula quæ Sanctis plerisque aptari potest. Vitam habes a Bollando illustratam, ex quo & Castellano disces, quid de varia festi celebratione statuendum sit.
AUCTARIA.

Antverp-Maj. Epiphania Domini nostri Jesu Christi. In civitate Antiochia, natale sancti Juliani martyris & Basilissæ, [Julian. Basilissæ & soc.] & Celsi pueri, & Martianillæ matris ejusdem, & Antonii presbiteri, & Anastasii, sub Marciano præside, tempore Diocletiani & Maximiani. De his nostri codd. ad IX Januarii, sed hic ad proprium diem retracti sunt, quo in Hieronymianis memorantur & a Floro, elogio ex Actis desumpto, exornati sunt. Sed de his videndus omnino Castellanus hoc die pag. 105, plurima ibi curiose & erudite congerens ad confundendos vel distinguendos Julianos, quibus Martyrologia nimium quantum abundant. Sequitur in codice de Macra, quæ ipsi Maria est, & de qua solum ponit: Quæ jubente Rictiovaro in prunas volutata, orans migravit ad Dominum. [Translatio S. Germani.] Eodem die, translatio corporis sancti Germani Antisiodorensis episcopi, admirandæ fidei, doctrinæ & virtutum viri. Ponitur etiam ab aliis, sed remittenda ad natalem XXXI Julii.

Rosweyd. In prima purus, secundam non Usuardine sed Adoniane enuntiat, de qua varietate supra diximus. Tertiam plane omittit.

Pulsanen. Sic incipit: Apparitio incarnati Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi. Hujus siquidem veneratio, quia primæ virtutis & baptismi sui decoratur misterio, eo devotione fit fortior & in salute numerosior. Macræ elogium expunctum; in Melanio purus est: sed pro Redonis, scribit Seddonis. In fine: In Antiochia, natale sancti Juliani martyris, [Juliani &c.] & Celsi pueri, & Martianillæ, & Antonii presbiteri, & Anastasii, quorum miræ passiones leguntur. De his, ut supra monui, IX Januarii.

Munerat. Epiphania Domini, id est apparitio ejusdem, hodie multipliciter exhibita. De reliquo satis purus est.

Centulen. Epiphania Domini nostri Jesu Christi. [Juliani.] Antiochiæ, passio sanctorum Juliani & Basilissæ, & Celsi pueri, & Marcianillæ matris ejusdem, & Anthonii presbiteri, & Anastasii, tempore Diocletiani. In territorio Remensi, passio sanctæ Macræ virginis. Idem hic codex 11 Maii Macram cum sociabus refert, sed quænam eæ sociæ sint, nec hic nec ibi dici potest. Antisiodoro, translatio sancti Germani episcopi & confessoris. De Melanio, nihil.

[De Epiph.] Bruxellen. Epiphania Domini nostri Jesu Christi, quem infantem Magi adoraverunt, & quem, ut esset incipiens annorum triginta, Joannes in Jordane baptizavit, & qui anno sequenti aquam convertit in vinum; quique anno exhinc proximo de paucis panibus magnam turbam hominum satiavit. Et sic in hac die quatuor facta concurrunt, quorum primum ut principalius celebratur. Videatur officium ecclesiasticum; & ea quæ observat Castellanus pag. 95. Macram vocat Macheam, in tota annuntiatione Adonianus. Sequitur de Juliano & Basilissa sociisque integra annuntiatio Usuardina, ut ponitur IX Januarii. In Melanio satis purus est.

[De Epiph.] Hagenoyen. Epiphania Domini. Et nota quod est triplex apparitio Domini, qua hodie apparuit. Primo apparuit Magis, qui illi prima munera obtulerunt, quæ in carne ei erant oblata. Secundo apparuit Iohanni Baptistæ in baptismate, quando audivit Patrem in voce, Filium baptizavit in flumine & Spiritum sanctum vidit in columba. Tertio apparuit convivis in nuptiis, quando de aqua fecit vinum. Hactenus satis bene ut supra. Utrum admitti possint quæ sequuntur, alii judicent; ita pergit: Per quod miraculum visum, Iohannes Ewangelista, cujus erant heæ nuptiæ, ad vocem ejus, uxorem deseruit & Christo fidus adhæsit. In Macra & Melanio satis purus est. Adjicitur in fine: [Agricii.] Item Trevis, sancti Agricii episcopi & confessoris. Vult dicere Treveris. Vide Grevenum XIII Januarii & Acta nostra eodem die.

Matric. Cartus. Ultraj. Epiphania Domini. Macræ virginis & martyris. Melanii episcopi & confessoris. Iuliani, Celsi cum sociis M M. Recte notatur in apographi nostri margine, non haberi Julianum hoc die in Martyrologio Romano: quærendus erat IX Januarii.

Camberien. monast. S. Mariæ Conventual. Ipso die, [Saltani.] sancti Saltani sociorumque ejus Martyrum. In Prætermissis invenio Sulcanum; ibique notatur Maurolycus, in quo memoria agitur Sultani martyris. Innuit Bollandus, forte intelligi Solochanum, de quo XVII Maii in Actis. Si mihi devinare etiam aliquando liceat, suspicabor, Saltanum vel Sulcanum cum sociis martyribus, non alium esse quam corrupto nomine Iulianum &c.

Florentin. In Antiochia, natale sancti Juliani martyris, Celsi pueri, Martianillæ, Antonii presbyteri, & Anastasii, quorum miræ passiones leguntur. Toties recurrit Julianus, ut inde confirmetur conjectura superior.

Jurensis S. Ragnoberti. Pro Macræ, male posuit Marthæ.

Remens. SS. Tim. & Apoll. Translatio corporis S. Germani Antisidorensis episcopi. De qua supra.

Editio Lubeco-Col. In prima & secunda, pura, [Melchioris.] inserit: In Oriente, sancti Melchior regis & episcopi, qui hac die obdormivit in Domino, divino sacrificio in ecclesia prius celebrato ac sumpto. Eodem nempe mortis genere quo 1 Januarii Jasparem obiisse supra narravit. Pro Melanii scribit Melani, de reliquo pure. Tum: Lingonis, sancti Gregorii martyris, [Gregorii.] cujus gesta habentur. An non idem qui IV Januarii episcopus & confessor dicitur? Vide Prætermissos. Eodem die, sancti Sulcani & sociorum ejus martyrum. [Sulcani.] Vide supra in Camberien.

[Melchior.] Greven. In Oriente, sancti Melchior episcopi, qui fuit unus ex tribus Magis & hac die quievit in pace &c. Lingonis, [Gregorii. Petri. Marci. Sulcani.] sancti Gregorii martyris…. Item Petri & Marci. Ex Hieronymianis, ab aliis avulsi sunt. Sulcani & sociorum ejus. [Petri Thomasii.] Vide dicta. Apud Famagustam civitatem Cypri, beati Petri Thomasii Patriarchæ Constantinopolitani, Ordinis Carmelitarum. Qui vita, doctrina, miraculisque clarus, tempore Caroli IV, hora prædicta quievit, in pace. Civitate Florentia, beati Andreæ Carmelitæ, episcopi Fesulani. Petrus remittitur ad XXIX Januarii, [Andreæ.] Andreas ad XXX. Item, [Gertrudis de Oosten.] beatæ memoriæ Gertrudis de Oosten Beguttæ [quid ni Beguinæ?] Delphensis, quæ stigmata Christi impressa habuit in corpore suo. Item secundum Vincentium lib. 13 cap. 188, hoc die passus est beatus Julianus & socii ejus, qui infra V Idus ponuntur. [Joannis Birelli.] Item, sanctæ memoriæ Johannis Birelli, Prioris majoris domus Cartusiæ, vita & miraculis conspicui. Vide Prætermissos.

Molan. Eodem die, translationis corporis sancti Germani Altissiodorensis episcopi, admirandæ fidei, doctrinæ & virtutum viri. Apud Famagustam, [Petri Thomas.] civitatem Cypri, beati Petri Thomasii Patriarchæ Constantinopolitani, doctoris percelebris, Ordinis Carmeli professoris; qui post plures de sacræ Crucis inimicis victorias, postque plures conscriptos libros, ac patrata miracula, die ac hora a se præsignatis, feliciter obdormivit. Civitate Florentia, [Andreæ.] beati Andreæ Carmelitæ, præsulis Fesulani, odore virtutisero, longe lateque fulgurante, splendescentis. Deinde minoribus typis: [Raymundi.] Barcinonæ, beati Raimundi confessoris, tertii magistri Ordinis Prædicatorum. Qui licet non sit canonizatus, ejus tamen festivitas ex consensu Pauli III a Barcinonensibus celebratur postridie Epiphaniæ Domini. Editiones posteriores litteris Italicis incipiunt, Epiphania Domini, addentes qua manifestari cæpit gentibus, cum eum Magi adoraverunt, Melchior, Baltazar & Jaspar. Simul hoc die Ecclesia gratam memoriam celebrat baptismi ejus sacri & primi omnium miraculorum Christi, ac sub illo ceterorum, quibus celebriter manifestata fuit ejus divinitas. In fine, de Petro Thomasio & Andrea Fesulano, ut in editione priori. Deinde minoribus typis de Raymundo etiam ut supra. Denique eodem charactere hic: Delphis in curia Beghinarum, obitus venerabilis Gertrudis de Oosten. [Gertrudis de Oosten.] Antiquitus annuntiatio diei Paschatis per diaconum. De quo ritu vide Castellanum pag. 94.

VII Idus.
Die 7.

[Relat. pueri. Luciani.] Relatio pueri Jesu ex Ægypto. Eodem die, beati Luciani Antiochenæ ecclesiæ presbiteri & martyris, qui satis clarus doctrina & eloquentia, passus est Nicomediæ ob confessionem Christi sub persecutione Maximini, sepultusque Helenopoli Bithiniæ. Apud Antiochiam, [Cleri. Felicis Januarii.] sancti Cleri diaconi, qui pro confessionis gloria septies tortus & in carcere diu maceratus, ad ultimum decollatus, martyrium consummavit. Civitate Heraclea, Felicis, Januarii.

Magnus iterum codicum consensus; ita enim Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Item Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Editio Ultrajectin. Belg.
Varia lectio. De Ægypto, ut semel & iterum dicam, servo rectam orthographiam ex iis codicibus, qui dipthongis utuntur, ut sunt Praten. Herinien. Rosweyd. &c. licet plures scribant Egipto vel Egipto. In presbiteri alia est ratio, quod ea sit codicum omnium scribendi forma. Maximini vere & recte scribunt post Adonem nostri omnes, excepta Max-Lubec. ubi per errorem puto irrepsisse Maximiani, sicut & in recentioribus Romani moderni editionibus, contra quam legerit Baronius. Si ad. Acta, a Bollando edita appelles, ultro fatebor non modica correctione indigere. Scribendum esset Bithyniæ, ut est in ecgrapho nostro Pratensi & in Molano, at codices reliquos sequor, in quibus simpliciter Bithiniæ, vel pejus Bitiniæ. Sitne typographi, an ipsius Munerati editoris sphalma dum legit, qui professionis gloria, non habeo unde dispiciam. Lego Felicis, Januarii absque particula copulativa, quam respuunt puriora apographa; Praten. Herinien. Tornacen. licet in aliis pluribus exprimatur. Addunt codices mediæ notæ, martyrum, puto ex librarii arbitrio.
Observatio. De Relatione pueri Jesu in Hieronymianis codicibus nulla usquam fit mentio, [Relatio pueri Iesu.] nisi si ad eos reducatur vetus Gellonense, ab Acherio Spicilegii tomo 13 editum, in quo, ultimo loco, sic legitur: Eductio Jesu de Ægypto. Silent etiam Beda & Florus. At Rabanus XI Januarii: Eductio Domini de Ægypto. Quæ verba ex ipso ea die XI describens Notkerus, addit: Quæ secundum alios VII Idus Januarii, secundum quosdam Nonis Januarii, propter multorum dierum profectionem celebratur. Valeat si valere possit ea ratio, verosimiliorem dabit Castellanus. Textus nostri radix & origo est Romanum parvum, cujus ipsissima verba inde in Adonem, hinc in Nostrum liquido promanarunt. Nihilo plus metro suo complexus est Wandelbertus: Septima ab Ægypto Christum celebratque relatum. [Luciani.] De illustri martyre Luciano sic habent Hieronymiana: In Nicomedia, Luciani presbiteri, qui quatuor partibus factus est, vel, qui in quatuor partes demersus est. De qua dissectione & demersione, atque etiam redintegratione, videndum est Flori elogium. Romanum parvum sic eum consignat: Et sancti Luciani martyris Antiocheni. Encomium in laterculo relatum, Adonis est, sed a Nostro aliquantulum immutatum & media ferme parte imminutum, a Notkero cum Flori verbis ferme commixtum. Plurima de inclytissimo martyre observari possent, sed malo ea lector requirat apud Baronium, Bollandum, Florentinium & Castellanum. Joannis Chrysostomi homiliam, a Bollando Actis qualibuscumque subnexam, recudi curavit Ruinartius inter sincera & selecta a pag. 559. Ibi præfixa admonitio, & vita Gallica a Tillemontio ex variis concinnata tom. 5 a pag. 474, in Supplemento expendi poterunt, quando & Græca passio, ex Synaxario membranaceo Ms. P. Sirmondi, sive collegii nostri Parisiensis, ad XV Octobris, aliaque hujusmodi, si operæ pretium fuerit, huc referentur & illustrabuntur. Hunc versiculum de Luciano cecinit Wandelbertus: [Cleri.] Antiochena suum recolit quoque plebs Lucianum. Sic Clerum diaconum commemorat Florus, ut ex uno geminos saltem conficere videatur, non tamen multos, ut perperam ejus verba vertit Castellanus, sic enim legit: Item, Clerici & Diaconi, qui septies torti &c. Quis enim Gallice reddat: Item les clercs & les diacres, nisi latine habeatur: Item clericorum & diaconorum. Noverat utique vir eruditissimus martyrum nomina non in recto, sed in obliquo annuntiari. Codex Hieronymianus Epternacensis hodie Lucerii diaconi meminit, qui rursus in eodem recurrit XIV; ubi, alii Cleri vel Cleti habent: porro iterum XV sub nomine Luceris diaconi, aliis, Liceri vel Leceri, qui verosimiliter ubique idem est, a Romano parvo simpliciter notatus: Et Cleri martyris. Undenam brevia sua elogia deduxerint aut Florus aut Ado, incertum est, cum Acta, saltem nota non exstent: hoc certum, Nostrum & Notkerum ex Adone verbum de verbo plane reddidisse. Felix & Januarius ex Hieronymianis ab ipso Usuardo accepti sunt, in iis codicibus denuo positi XIV Februarii, ut censet Bollandus, nec multum refragatur Florentinius, hic Magistro nostro gratulatus, quod Bivarii & consimilium fabulas non audierit. Hæc ad Usuardini textus genesim satis dicta sunt.
AUCTARIA.

Antverp-maj. Initio transpositus, legit: Relatio pueri ex Egypto Jesu. Eodem die, natale sancti Luciani, presbiteri Antiochenæ ecclesiæ & martyris, viri doctissimi atque eloquentissimi. In quo rursus ad Adonem accedit. Item aput Antiochiam, Bilicerii [pro Cleri] diaconi, qui ob confessionem Christi &c. pure. Sed deest omnino annuntiatio ultima.

Rosweyd. Rabanianus potius quam Usuardinus, sic in principio: Eductio Domini de Ægipto. In Nicomedia Luciani presbiteri, qui in persecutione Maximiani in quatuor partes fractus & in mare demersus, alia die integer inventus est. Item apud Antiochiam, beati Cleri diaconi & martyris. Desunt reliqua omnia.

Pulsanen. Satis purus est, nisi quod in eo hic omittatur Relatio pueri &c. quam ad Nonas ex eo in auctariis ibi retulimus, forte ex eorum more, qui V Januarii Euangelium de pueri Jesu reditu recitare consueverint.

Albergen. Textui satis puro subdit: Tremoniæ, sancti Reynoldi martyris, [Reynoldi.] viri eximiæ virtutis, cujus gesta habentur. Hinc patriam suam codex ille satis indicare videtur.

Danic. Item in Dacia, provincia Selandiæ, passio sancti Kanuti ducis & martyris. [Kanuti.] In superioribus satis purus est.

Centulen. Perpetuus Usuardi abbreviator, in prima purus est. Tum: Eodem die, sancti Luciani Antiochenæ ecclesiæ presbiteri & martyris, viri doctissimi atque eloquentissimi. Item Antiochiæ, beati Licerii dyaconi & martyris. In ultima de Felici & Januario etiam purus est.

[Relatio auctior.] Bruxellen. Relatio pueri Jesu septennis ex Egipto in Nazareth; ubi monstratur petra, in qua ipse viginti tribus annis, noctibus recubuisse, diebus vero sedisse memoratur. Cujus siquidem petræ fragmenta, tamquam Sanctorum reliquias, Crucesignati & peregrini digne venerantur. De Luciano, post Maximini, sic habet, in quatuor partes discerptus, & quatuor lapidibus alligatus, in mare mersus, sed alia die Helyonopolim Bithiniæ corpus ejus integrum inventum est ibique sepultum. Vide Notkerum. In Clero purus est: in Felice & Januario similis codicibus mediæ notæ. [Tillonis. Valentini. Lucianæ.] Tum: Alibi, Tillonis monachi. Item sancti Valentini episcopi. Item sanctæ Lucianæ virginis. De Tillone & Valentino agit Bollandus; quam vero Lucianam indicet, fateor me ignorare.

Hagenoyen. Relatio pueri Iesu Christi Domini nostri de Egypto, cum Ioseph nutricius ejus ad monitionem angeli acquievit, & Iesum cum matre sua Virgine Maria, & alia familia sua, rediit de Egypto in terram Israel. Quæ relatio facta est post mortem Herodis & aliorum amicorum suorum. Hæc Scripturæ sacræ magis conformia quam quæ supra dedimus ex codice Bruxellensi. Reliqua omnia satis pura sunt.

Matric-Cartus-Ultraject. Relatio pueri Jesu ex Ægypto. Luciani presbyteri & martyris Antiocheni.

Codex Bigotian. signatus D 9: Item Fiscanno, translatio sanctorum corporum, qui in eadem requiescunt ecclesia. Indicat procul dubio sanctum Guilielmum ac forte alios in celebri illo monasterio quiescentes.

Camberien. monasterii S. Mariæ: Ipso die, [Isidori.] sancti Isidori episcopi, magnæ sanctitatis viri. Nusquam notus est hic Isidorus, ut ex Prætermissorum elencho intelliges. Vide dicta de Isidoris II Januarii.

In Vatican. Sub numero 5949. Deest ultima annuntiatio Felicis & Ianuarii.

Editio Lubeco-Col. Sic orditur: Relatio pueri Iesu ex Egypto, anno ætatis suæ sexto, imperii Augusti Cæsaris quadragesimo octavo, regni vero Herodis, tunc defuncti, trigesimo octavo. Sequitur de Luciano, satis pure. Tum: Tremoniæ, sancti Reynoldi martyris, [Reynoldi.] viri eximiæ virtutis, cujus gesta habentur: Coloniæ Agrippinæ quidem passus, sed Tremoniensibus datus. In duabus aliis textus commemorationibus etiam satis pura est. Demum: Solemniaco monasterio, [Stillonis.] beati Stillonis [alii legunt Tillonis & Hellonii, ut est apud Bollandum] monachi & confessoris. Eodem die, sancti Kanuti ducis & martyris, [Kanuti.] ab eo distinguendi, cujus Acta dabimus X Julii, tametsi officium de eo in Ecclesia celebretur XIX Januarii. Vide Bollandum hoc die a pag. 390.

Belin. Primam sic legit: Relatio pueri Iesu Christi de Egypto. Pro Maximini, habet Maximiani: de reliquo purus est textus, cui subnectitur: Ipso die, sancti Iuliani. Item Papiæ, Crispini episcopi & confessoris. De Juliano, est quod moneam, [Juliani. Crispini.] hic eum simpliciter referri & sine addito, cui tamen Baronius, qui Belinum præ oculis habuit, nescio qua ratione ductus, titulum martyris apposuit. Bollandus, re nondum satis examinata, Julianos multiplicavit, aliquem hodie Actis inserens, postea verosimiliter excludendum. Putat Castellanus, eumdem hic repeti Julianum, de quo pridie egimus & porro IX Januarii agemus. Verum, ni fallor, hic alius Julianus est, nec martyr nec xenodochus, isque a Belino ex peculiari notitia hic Usuardo adjectus, ut ante me censuit Rosweydus in animadversionibus Mss. supra non semel citatis, in quibus ita observat: [Observationes in Martyrologium Romanum.] Ego, inquit, vix dubito quin exprimendum sit: Eodem die, sancti Iuliani, omisso Martyris. I. Quia ita repræsentat vetus Martyrologium Romanum Belini, ante centum annos Venetiis & Parisiis impressum. 2. Quia existimo hic intelligi Iulianum confessorem Novariensem, qui diaconus fuit sancti Iulii presbyteri, cujus festum VII Ianuarii occurrit apud Ferrarium in Catalogo Sanctorum Italiæ. Hæc Rosweydus. At de hujusmodi novis in Romano moderno accessionibus plura suggerent Papeprochii Responsiones parte 2. art. 18 in appendice: ubi nominatim de Niceta agitur ex Holstenii ad Florentinium epistola. Nec omittenda alia laudati Rosweydi animadversio ad hunc ipsum diem circa Theodorum monachum, qui tempore Constantini &c. Præmisso itaque textu cum Baronii notatione: Quæro hic, inquit Rosweydus, 1. Cujus veteris libri auctoritate ponatur Theodorus hic hoc die, nam in antiquo Martyrologio Romano non comperitur. Quæro 2. quomodo in notationibus Baronius dicat, Theodorum hunc fuisse discipulum S. Antonii (quod iterum repetit notatione ad XXVIII Decembris, ratione alterius Theodori) idque elicit & probat ex vita Antonii per Athanasium scripta, cum Athanasius in vita Antonii cap. 32 non dicat, eum fuisse discipulum S. Antonii, sed Ammonis Nitriotæ, uti etiam habetur in vita S. Pachomii cap. 1, auctoritate ducta ex eadem Antonii vita per Athanasium scripta. Idem habet Palladius cap. 8.

Greven. Relatio pueri Iesu facta est anno ætatis ejus sexto, imperii Augusti Cæsaris XLVIII, regni vero Herodis defuncti XXXVIII. Tremoniæ, in diœcesi Agrippinensi, [Reynoldi.] translatio sancti Reynoldi monachi & martyris. Qui clarissimis ortus natalibus & in armis strenuus, Coloniæ sancti Panthaleonis factus est monachus, vita & miraculis clarus: a cæmentariis, quibus a suo abbate præfectus fuerat, occisus, in lacum projectus est: unde Domino revelante extractus, Tremoniensibus datus fuit. Item, [Kanuti. Stilonis. Faustæ.] Kanuti ducis Slaviæ, martyris, filii regis Daciæ. Solemniaco monasterio, beati Stilonis monachi & confessoris. Faustæ, virginis martyris. Vide Rabanum, Notkerum & indicem Prætermissorum. Coluntur XX Septemb. Melaniæ senioris, senatricis Romanæ. Vide Prætermissos. Item sanctæ memoriæ Wedekindi ducis Westphaliæ, [Wittekindi.] in Anga quiescentis. Lege ex Actis Wittekindi, ducis Saxonum, & Angariæ.

[Juliani. Crispini.] Molan. Ipso die, sancti Iuliani. Item Papiæ, Crispini episcopi & confessoris. Solenniaco monasterio, beati Stillonis monachi. Deinde minoribus typis: Tremoniæ in diœcesi Agrippinensi,translatio sancti Reinoldi &c. ut supra, nisi quod hic, post datus fuit, addatur: Qui ab archiepiscopo Coloniensi, sibi alicujus Sancti corpus dari devotissime postulabant, quo terra eorum reverentior & ab hostibus securior esset. [Canuti.] Item, Canuti ducis Slaviæ, martyris, filii regis Daciæ. In editionibus aliis, de Juliano & Crispino, ut prima. Deinde: Ipso die, sancti Canuti, ducis Daciæ & martyris, filii Erici regis. Solemniaco monasterio, beati Stilonis monachi. Tum minoribus typis: Patavii, [Valentini.] beatissimi Valentini, episcopi Rhætiarum. Denique de Reinoldo; mutatis pauculis, quæ ad rei substantiam nihil conferunt.

VI Idus.
Die 8.

[Severini.] Neapoli Campaniæ, natalis sancti Severini episcopi & confessoris, fratris beatissimi Victorini martyris, qui Severinus post multarum virtutum perpetrationem, plenus sanctitate quievit. Beluacus, [Luciani & soc.] sanctorum martyrum Luciani presbiteri, Maxiani & Juliani, quorum Maxianus & Julianus primo a persecutoribus gladio puniti sunt. Dein beatus Lucianus post nimiam cædem, cum Christi nomen viva voce confiteri non metuisset, priorum sententiam & ipse excepit. Eodem die, [Eugeniani.] sancti Eugeniani martyris.

Ita primigenia puritate Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Greven. & Molan. Hic vero in posterioribus editionibus textum non recte mutavit.
Varia lectio. Pulsanen. pro Neapoli, male scribit Neapolis, uti pro Beluaci, habet Beluati. Servavi ego Beluacus, more antiquo, cum antiquioribus codicibus Praten. & Herinien. quod etiam posuit Florus. Tornacen. scribit Beluago, alii Beluaci vel Beluaco. In Pulsanensi, est Luciani episcopi, Maximiani presbiteri & Juliani diaconi. At postremis ii tituli non debentur; Luciano, non alius quam qui in textu positus est. Porro e sociis primus non Maximianus dicendus est, ut male apud Florum legitur, nec Messianus, ut Ado, sed ex codicibus nostris ferme omnibus Maxianus, idque ex analogia gallica ostendit Castellanus pag. 135. Molan. scripsit Maximiniani, Greven. Maximiani, item Belin. quem procul dubio secutus est Baronius. Pulsanen. viva voce confiteri &c. vertit in una voce &c.
[Severini.] Observatio. Tota annuntiatio prima, sive Severini encomium ex Adone manifestissime abbreviatum est, servata Severinorum confusione ex Romano parvo, primo illius auctore, alius diceret seductore, ab Adone accepta, quam correxerunt Bollandus & Castellanus hoc die; frustra enim Neapoli quæritur Severinus episcopus Victorini Amiternensis frater, qui apud septempedanos inveniendus est. Vide quæ a nobis dicuntur V Septembris, fusius in Actis suo tempore expendenda. Advertit confusionem Molanus, sed eam in posterioribus suis editionibus perperam ex Usuardi textu expunxit, quem inviolatum servare debuerat, emendando in notis, ut facit, quæ erant corrigenda; certum enim est Usuardum legisse, Severini episcopi & Confessoris, fratris beatissimi Victorini martyris, quemadmodum in Adone scriptum invenerat. Inter apographa Hieronymiana, solum Corbeiense de Bellovacensium apostolo & sociis ita hodie meminit: In Gallia civitate Belloacus, [Iuliani & soc.] passio sanctorum Luciani, Mariani & Juliani martyrum; ubi Mariani levi lapsu pro Maxiani legitur, qui aliis Massiani vel Messiani. De his martyribus nihil habet Beda. Rabanus solum Lucianum presbyterum cum elogio posuit IV Januarii, cujus verba ibi descripsit Notkerus, hac iterum die legens: Melloacia (pro Bellovaci) sancti Luciani, socii beati Dionysii. Item Messiani; quæ ex Adone accepta viderentur, nisi de Dionysio fieret mentio; ipse enim simpliciter enuntiat: Beluaci, sanctorum Luciani & Messiani. Hinc tamen confice Acta nulla Adoni innotuisse, quæ certo Usuardus consuluit, illa præsertim quæ ab anonymo scripta, ex quibus elogium suum evidentissime extraxit. An etiam ex Floro? Ita sentit Castellanus pag. 131, præjudicatæ opinioni insistens, quod Usuardus Flori Lugdunensis ad Bedam auctaria inspexerit, quæ ego numquam ei visa existimo, utpote qui non alium Florum noverit, quam lætiora vel latiora illa vestigia quæ sunt ipsissimum Adonis Martyrologium, ut in præfatione, Castellano in hac parte non refragante, ostendimus. Ut hodiernus utriusque textus exemplo sit, oculos ipsos tuos lector appello, confer Flori elogium cum nostro Usuardino, victas dabo manus si vel per levem umbram hoc ex illo contractum appareat. De Actorum fide & sinceritate disputant eruditi critici, inter quos laudatus Castellanus multa curiose observavit, uti & Tillemontius tomo 4 a pag. 537, [Eugeniani.] quæ in Supplemento accuratius forte examinari poterunt. Eugenianum tamquam ignotum martyrem dedit Usuardus, nusquam sub tali inflexione repertum: si enim Hieronymiana quantumvis aucta consuluit, non alium ibi reperit quam Egemonium, Egonomium vel Ægemonum, idque cum episcopi titulo, a Rabano etiam diserte signatum. Eugenianus, quiscumque ille esse possit, apud antiquiores ignotus est, nisi Wandelbertum audias, ita ipsum metro aptantem: Iduum post sexto, Eugeniano vota feruntur. Oculatior Bollandus Eugenianum eumdem esse probabilissime censuit cum Egemonio vel Hegemonio (quocumque modo inflexeris) Augustodunensi episcopo: imo certum id credidisset cum Castellano, nisi Saussayo nimium tribuisset. In eodem errore versantur plura ex sequentibus Auctariis, sæpe de eadem re audiendis.

AUCTARIA.

Antverp. maj. Neapolim Campaniæ, sancti Sevi [pro Severini] confessoris, fratris beatissimi Victoris, clarissimi viri in miraculis. Beluacus, sanctorum Luciani presbyteri, Maximiani & Iuliani martyrum. Quorum Maximianus & Iulianus primo a persecutoribus gladio sunt puniti. Dehinc beatus Lucianus, cum post nimiam &c. Deest plane annuntiatio ultima.

Rosweyd. Apud Neapolim Campaniæ, sancti Severini confessoris, fratris beatissimi Victorini, clarissimi viri in miraculis. Qui & ipse fratris imitator existens, post multarum virtutum insignia, sanctitate plenus in pace quievit. Apud Augusto dunum, [Eugenii] Eugenii episcopi & martyris. In quo hic codex tantum ad veritatem accedit, quantum recedit ab Usuardo. Beluago, sanctorum martyrum Massiani, Luciani atque Juliani. Ratisbonæ Herhardi episcopi. [Herhardi Eucharii] Item, Eucherii episcopi.

Munerat. Textui satis puro subdit: Remis, beati Rigoberti episcopi & confessoris. [Rigoberti Timothei Gudulæ. Patientis.] De quo vide IV Januarii. In Græcia sancti Thimotei. Apud Bruxellam, natale sanctæ Gudulæ virginis. Methis civitate, sancti Patientis episcopi & confessoris. De eo Timotheo hic agi non videtur qui ab Usuardo ponitur XXII Januarii, sed de alio: Vide Acta.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian, qui codices plerumque consentiunt, post textum in fine addunt: In Græcia, Timothei. Augustoduno, Eugeniani. [Eugeniani.] Male habet Max-Lubec. Eugemani.

Antverp-max. Leyden. Alberg. Danic & Editio Ultraj-Belg. De Luciano, inserunt, beati Petri discipuli: Textui autem superaddunt: In Græcia sancti Thimothei. Augustuduni, sancti Eugemonis, [Eugenionis.] vel Eugenionis episcopi. Apud Bruxellam, natale sanctæ Gudulæ vel Gudilæ virginis. Methis civitate, sancti Patientis episcopi & confessoris.

Lovanien. Similis est superioribus, præterquam quod Bellovacensium elogium expunxerit.

Ultraject. Annuntiatione sanctæ Gudilæ minutus est, de cetero cum proxime relatis consentit.

Centulen. Neapolim Campaniæ, sancti Severini episcopi & confessoris fratris beati Victorini martyris. Civitate Beluaco, sanctorum Luciani, Maxiani & Iuliani. In ultima purus est.

[Gudilæ.] Bruxellen. Incipit: Depositio sanctæ Gudilæ virginis patronæ nostræ. Cujus sacri corporis reliquiæ hic venerantur. [Timothei.] In Græcia, sancti Thimothei. Apud Beluacum, sanctorum martyrum Luciani presbiteri, beati Petri discipuli; & Maximi presbiteri, & Iuliani diaconi. Qui ob confessionem Christi post multas cædes gladio puniti sunt. Apud Neapolim Campaniæ, sancti Severi episcopi & confessoris, fratris beati Victorini martyris, clarissimi in miraculis. Qui & ipse imitator fratris plenus sanctitate in pace quievit. In hoc variis codicibus præstat quod illi ex vero Eugeniani nomine duo falsa procuderint, [Eugenionis.] hic vero solum scribat: Apud Augustudunum, sancti Eugenionis episcopi. Methis, sancti Patientis episcopi & confessoris.

Hagenoyen. Phrasim etiam modice variat: in prima utcumque purus; in secunda etiam inserit, discipuli sancti Petri. Tum: Eodem die, sancti Eugiminiani martyris. In Græcia, sancti Tymothei. Augustodono, sancti Eugenionis episcopi. Metis civitate, depositio sancti Pacientis episcopi & confessoris. Apud Bruxelliam, sanctæ Gudilæ virginis. [Erthardi. Rustici.] Ratisponæ, Erthardi episcopi. Veronæ, sancti Rustici confessoris. Colitur ibi ut martyr IX Augusti.

Aquicinct. Recte in textu scribit Maxiani. Post textum purum, adjicitur: In Græcia, sancti Timothei. Augustoduno Egemonii episcopi.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130, scribunt etiam: In Græcia, sancti Timothei. Augustoduno, Egemonii episcopi. Posterior codex habet, Egemoni.

Matric-Cartus-Ultraject. Luciani presbyteri, Maximiani & Iuliani martyrum. Severini episcopi & confessoris. Patientis episcopi, discipuli sancti Ioannis euangelistæ. Bruxellæ, Gudulæ virginis. Quæ a beata Gertrude est a sancto fonte levata.

Codex Dom. du Cheval, signatus B, & Florentin. In Græcia, sancti Timothei.

In Vatican. num. 5949. Deest Eugeniani. Adjicitur denuo: In Græcia, sancti Timothei.

[Wlfrini] Altemps. Depositio sancti Ulfrini episcopi. Translatio sancti Iudoci. Vide XIII Decembris. Item, [Pegæ.] depositio sanctæ Pegæ virginis.

Editio Lubeco-Col. In prima & secunda modice interpolata, in tertia pura est. Sequuntur Auctaria: In Græcia, sancti Timothei confessoris. Augustuduni, sancti Egenionis episcopi & confessoris. Apud Bruxellam, natale sanctæ Gudulæ virginis. Metis civitate, sancti Patientis episcopi & confessoris. [Erhardi.] Eodem die, sancti Erhardi episcopi & confessoris Ratisponensis. [Afflini. Frodoberti.] Ipso die, sancti Afflini episcopi & confessoris. Trecas, sancti Frodoberti abbatis.

Belin. Scribit, Victoris: Belvati, Luciani episcopi, Maximiani presbyteri &c. Ante Eugeniani, interserit: [Maximi.] Eodem die, sancti Maximi, Papiensis episcopi & confessoris. In fine: Methis civitate, sancti Patientis episcopi & confessoris. Editio altera superaddit: In Græcia Thimotei. Augustiduno, Egemoni episcopi.

[Agmonii.] Greven. Agmonii, alias Egenionis Augustudunensis episcopi & confessoris, alias martyris. In Græcia, [Timothei.] sancti Timothei confessoris, qui translatus est Constantinopolim IX Maii. Apud Bruxellam, sanctæ Gudulæ virginis. Metis, beati Patientis episcopi & confessoris, discipuli beati Joannis apostoli. [Erhardi & Herbaldi.] Eodem die, sanctorum Erhardi & Herbaldi pontificum Ratisponensium & confessorum. Prima editio agit de solo Erhardo, vide Acta. Sancti Afflini episcopi & confessoris. [Afflini.] Trecis, sancti Frodoberti abbatis. [Frodoberti. Rigoberti.] Remis, beati Rigoberti episcopi & confessoris. Severini abbatis, qui defuncto Attila Hunnorum rege, prophetico spiritu, vita & miraculis claruit. Eodem die, sancti Maximi episcopi & confessoris.

Molan. De Patiente Metensi, de Maximo Papiensi, & Rigoberto Remensi, habet ut supra: in Gudila multo diffusior, de qua sic habet: Depositio sanctæ Gudilæ virginis, patronæ nostræ, cujus sacri corporis reliquiæ hic venerantur. Hactenus ex Bruxellen. Sequitur: Ad cujus tumulum apud Ham Brabantiæ, tempore hyberno populus arbor, sine manibus putantium, mox excrevit & virens ut nemus fronduit. Quorum utrumque mirum: mirum enim fuit arborem subito pullulasse, & mirabilius fuit, eam hyemis tempore, quod natura non habuit, vernasse. Sed utrumque fecit Deus, officio quo novit & voluit, & potestate qua valuit, in testimonium ejusdem virginis, in domo Domini ut palma florentis. Ipso die, sancti Afflini pontificis. [Afflini.] De Frodoberto, ut supra. Deinde typis minoribus: Eodem die, beati Laurentii Justiniani. [Laurent. Justin. Erardi. Balduini.] Et sancti Erardi, pontificis Ratisponensis & confessoris. Apud Laudunum Galliæ, beati Balduini archidiaconi & martyris. Cujus actus in vita Salabergæ matris ejus continentur. In Norico, depositio sancti Severini abbatis, qui spiritu prophetiæ & miraculis late claruit, & juxta Neapolim translatus est in castrum Lucullanum. De mutatione facta in posterioribus editionibus supra abunde egimus. Auctaria quoque contracta sunt. Itaque in fine: Augustoduni, depositio sancti Egemonii episcopi & confessoris. De Gudila post fronduit, hæc simul connectit, quorum utrumque fecit Deus &c. Sequitur de Frodoberto ut supra. Tum: Ratisponæ, beati Erardi pontificis & confessoris. Deinde de Patiente & Maximo, iterum ut supra. [Domnicæ. Georgii. Æmiliani.] Denique: Die octava, sanctæ matris Domnicæ: & sanctorum patrum Georgii Chozebisti, & Æmiliani confessoris.

V. Idus.
Die 9.

Apud Antiochiam sub Diocletiano & Maximiano, natalis sanctorum Juliani & Basilissæ virginis, [Juliani Basilissæ &c.] quorum miræ passiones leguntur. Ex quorum etiam collegio venerabilis multitudo sacerdotum & ministrorum ecclesiæ Christi igne cremata est, quæ ad eos confugerat propter immanitatem persecutionis. Post quos Antoninus presbiter, Anastasius & Celsus puer una cum matre atque alii plures passi sunt. [Martianæ. Vitalis & soc.] In Mauritania Cæsariensi, sanctæ Martianæ virginis. Apud Smirnam, sanctorum Vitalis, Revocati & Fortunati.

Ita legunt Usuardini codices Mss. propemodum omnes, quos vel ego consulere potui, vel majores nostri cum Greveno & Molano olim contulerunt. Ita etiam Max-Lubec. Munerat. Belin. & quotquot alii Usuardum quantumvis auctum hactenus edidere. Solus codex Pratensis a reliquis dissentit, ut mox in Variantibus lectionibus exponam. Qui binos codices Pratenses citant, numerum augent, non auctoritatem, cum alter ex altero descriptus sit, augmentis dumtaxat vel marginalibus, in textum relatis, ut in præfatione declaratum est.
Varia lectio. Antiochiam, Dioclitiano, Dyocleciano, Basilicæ & tales alias minutias hic prætereo. Scripsi Basilissæ virginis sine addito cum Praten. Herinien. Pulsanen. Munerat. Greven.; codicibus aliis tum Mss. tum editis ferme variantibus. Antverp. Max-Lubec. & Lubeco-Col. legunt, Basilissæ conjugis ejus cum codicibus mediæ notæ plerisque. Alii habent uxoris ejus. Belin. vero & Molan. Basilissæ virginis, uxoris ejus, quibus antiquiora Mss. præferenda judicavi, licet Romanum parvum & ex eo Ado uxoris vel conjugis diserte exprimant. Prætuli etiam eosdem codices, hic Adoni conformes in nomine Antoninus, contra alios impressos & Mss. qui Antoninus in Antonius transformarunt, quosque Baronius, Bollandus & alii passim hodie imitantur. Superest nodus paulo difficilior, in quo Pratensem a reliquis omnibus diversum supra monui. Is nimirum, omissa Martiana & martyribus Smirnensibus, ita diem concludit: In Africa sanctorum martyrum Revoluti & Firmini cum aliis tribus. Observat Castellanus, codicis ipsius inspector, in primo Bimestri pag. 809, ex prætenso illo autographo avulsum olim folium, subinde vetusto etiam charactere restitutum, in quo ea mutatio facta sit, fortasse, ut conjectat, vivente adhuc Usuardo. Sed cui id persuaderi possit omnino non capio in communi codicum Usuardinorum & quidem probatissimorum apertissima contradictione. Quisquis interpolator is fuerit, Revoluti perperam posuit pro Revocati. Nos interim germanam Usuardi lectionem vindicandam censuimus. Sunt qui Marcianæ scribant; nos Martianæ cum purioribus, Romano parvo & Adone. Codices mediæ notæ post Fortunati, adjiciunt diaconi, Belin. autem apposuit martyrum. Scribo Smirnam cum codicibus passim.
[Juliani & soc.] Observatio. De Juliano tota Ecclesia celebratissimo martyre ejusque sociis, jam supra, proprio ut quidam volunt die VI Januarii, agendum fuit, quo ab Hieronymianis hoc modo collocatur: Antiochia, passio sancti Juliani & Basilissæ. In India, Celsi, Juliani. Eodem die, cum longiori ex confusis Actis historia, omnes a Floro memorantur. Rabanus ad XIII Januarii rejicit: Wandelbertus ad XIII Februarii. Mira est hujus festi transpositio, quam Epiphaniæ causa ortam existimat Castellanus, atque una Juliani nominis multiplicatio, adeo ut numerus apud ipsum pag. 106 adductus fidem ferme superet. Usuardus solitos suos antesignanos secutus est, Romano parvo ita præeunte: Et sancti Juliani & Basilissæ uxoris ejus & Celsi & Martionillæ ac xx militum. Ad hæc Ado, Actorum, jam suo tempore receptorum, longam seriem attexuit, ex illorum fide æstimandam. Noster nihil dubitans, encomium suum inde contraxit, Notkero plura describente. In prædictis horum Sanctorum Actis illustrandis egregiam operam posuerat Bollandus, ast eadem postliminio accuratius expendit Papebrochius tomo 3 Maii pag. 295, & fusius in Responsionibus tomo 2 ad art. 15 § 28 a numero 316, quem lector consulat, videatque etiam curiosas Castellani, ad varia Juliani symbola, aliaque ad diffusissimum ejus cultum spectantia, notationes jam semel & iterum supra citatas, quæ & ipsæ in Supplemento non erunt inutiles. Tillemontius pauca suggerit tomo 5 pag. 799 & 800, occasione Juliani Cilicis. Qui an cum hodierno confundendus; an potius hic noster Antiochenus vel Antinopolitanus, Syrus vel Ægyptius dicendus sit, adhuc sub judice lis est. At enim qui Julianos ea causa confundi postulant, quod uterque sub Martiano præside passus dicatur, viderint illi, an non accedere debeat Julianus alter, a Floro productus XI Januarii, qui etiam sub Martiano præside, sed in Achaia, & in carcere peremptus est. [Martianæ.] De Martiana jam dici cœptum est in Variantibus. Constat eam hodie apud Hieronymianos notam non esse, neque enim Martialem ibi positum pro Martiana accipi posse existimamus: nec satis verisimile est, eam sub Mariani nomine ibi reperiri XI Julii. Quod autem V Idus Julii ab aliquibus reponatur, ex codicum abbreviationibus oriri facile potuit. Non magis nota est Martiana apud Bedam, Florum, aut Rabanum. Restat itaque ut a Romano parvo primum signata sit, nomine nonnihil deformato: In Mauritania Casariensi, Macræ virginis & martyris. Ado nomen puritati suæ restituit, sed Actibus caruisse ex eo conjicitur quod elogio quantumvis brevi careat. Noster plura non profert quam in Viennensi repererit, in quo etiam convenit Notkerus. Porro eamdem Martianam esse quæ hic & mense Julio colitur, rectissime censuit Baronius, neque licebit Hispanis ex una geminam facere, nisi certiora producant monumenta quam quæ ex Bivario aut ei similibus desumuntur. Cetera huc spectantia vide apud Bollandum, Castellanum & Tillemontium tomo 5 a pag. 263. De ultimis martyribus vix est quod dictis superaddam. [Vitalis & soc.] Ex Hieronymianis accepti sunt, sed male ab Usuardo compositi, nec melius ab interpolatore Pratensi restituti. Veram Usuardi lectionem a nobis repræsentatam non dubito, qualem & Wandelberti versiculus exhibet: Quinto Vitali, Fortunato & Revocato. De distinctione Smyrnensium ab Africanis, qui in Hieronymianis reperiuntur, agunt Bollandus & Florentinius hoc die, sed & novissime Castellanus in notis a pag. 146.
AUCTARIA.

Antverp-maj. Annuntiationem primam retulit VI hujus; hic in aliis duabus purus est, sed alteram alteri præponit. Cum hoc codice convenit Usuardus, insertus Agonibus martyrum (cujus operis solus Januarius invenitur) in quo etiam Julianus &c. VI, hodie vero & Martiana & Smyrnenses diserte ponuntur.

[De Juliano æuctius.] Rosweyd. Apud Antiochiam, Iuliani martyris & Basilissæ conjugis ejus. Hi itaque sanctissimo voto casti conjuges aliquot annos vixerunt pariter, carnem suam virginem servantes; monasteria autem de rebus suis, quia erant parentibus & genere clarissimi, instituerunt, ut ad decem milia monachorum pater Iulianus fieret, Basilissa vero multarum virginum mater. Quarum multitudinem cum jam victricem præmisisset ad Dominum, ipsa quoque post multa exercitia quievit. Iulianus vero a Martiano præside tortus, jubente eo, a militibus gladio cæsus est, cum Celso puero, supradicti præsidis filio. Eodem die, Antonii, Anastasii martyrum cum Marcionilla martyre, uxore præsidis. Eodem die sanctæ Marcianæ virginis & martyris.

Centulen. Julianum & socios etiam signavit VI Januarii. Hodie sic habet: In Asia apud Zmirnam, sanctorum Vitalis, Revocati & Fortunati. Cæsarea Mauritaniæ, sanctæ Marcianæ virginis & martyris.

Bruxellen. Post, imperatoribus, sic prosequitur; & sub Marciano præside, post passionem sanctorum martyrum Iuliani & Basilissæ conjugis ejus, quorum passionis dies VIII Idus Ianuarii recolitur, Anthonius presbiter, Anastasius & Celsus puer, una cum Marcionilla matre ejus, uxore Marciani præsidis, atque alii plures passi sunt. Satis apta est ea martyriorum partitio, sed in quo fundata? Sequitur de Smyrnensibus & Martiana, pure.

Hagenoyen. Post, uxoris ejus, pergit: Qui Iulianus decem milium monachorum pater extitit, qui omnes igne combusti sunt; ad quorum exequias angeli in cælo auditi sunt in eodem loco. Basilisca vero mater fuit mille virginum, quæ etiam pro Christo combustæ sunt: & ipsa Basilisca ante obierat in pace. Iulianus vero a Marciano præside fustibus cæditur, deinde incarceratur, digiti ejus manuum & pedum ligmis [Rosweydus in Adone restituit liciniis] oleo infusis ligantur & accenduntur, postea decollatur. Post quas Anthonius presbiter, Anastasius & Celsus puer, qui Spiræ requiescit in Kathedrali ecclesia, una cum matre sua, atque alii plures diversis pœnis interempti sunt. Cetera pura sunt, nisi quod in fine habeat, cum Fortunato diacono.

Acquicinct. Nec diaconi in fine habet, nec martyrum, sed adjicit, cum aliis tribus. Suspicor, nomina non recte collata, adeoque codicem hunc, ut sæpe solet, ita etiam hic convenire cum Pratensi.

Victorin. Pro Martianæ, legit Marinæ.

Matric. Cartus. Ultraject. Incipit: Martinianæ virg. & martyris. [Wilhelmi.] Wilhelmi Bituricensis episcopi, nobilis genere, qui a pueritia Deo servivit. Iuliani martyris & Basilissæ virginis, cum ceteris multis martyribus. Notabis Wilhelmum Bituricensem ab aliis passim recoli die sequenti. Vide ibi Acta.

Divionen. Cænobio sancti Benigni, juxta Divionense castrum, [Paschasiæ.] natalis sanctæ Paschasiæ virginis & martyris. Citatur hic, extractum ex codice istius cænobii, ex quo plura habemus.

[Marcelli.] Florentin. Anconis, sancti Marcelli. Apud civitatem Bituricensem, [Guilielmi.] sancti Guilielmi episcopi & confessoris. Additur ibi in fragmento membraneo MS: Consecratio ecclesiæ sancti Laurentii de Florentia, quæ consecrata anno Domini MLX a Domino Nicolao Papa II. Olim episcopus Florentinus fuit.

Editio Lubeco-Colon. Post, passiones leguntur, inserit: Et licet vero matrimonio fuerint copulati, tamen clam in virginitate vitam finierunt. Ex quorum etiam collegio &c. satis pure. De Martiana, additur: Quæ in Cæsarea, Dianæ simulacrum confregit, & bestiis tradita, pro Christo tandem a Leopardo exanimatur. Smyrnensibus addit Diaconi, martyrum. Eodem die, beati Agetii confessoris. [Agetii.] Vide Prætermissos. Treveris, inventio sancti Symeonis confessoris.

[Jocundi & soc.] Greven. In Africa, Iocundi, Quinti, Saturi martyrum. Ex Hieronymianis vel Rabano, hinc inde Sanctos aliquos decerpit, quos plerumque incuriose divellit vel transportat. Sic pergit: [Marcellini.] Eodem die, beati Marcellini (sic legendum, non Marcelli, [Agecii. Inventio Sim.] ut supra) Anconitani episcopi, de quo beatus Gregorius narrat 1 Dialogorum, quod ipso contra ignem vehementissimum a ministris (quia ambulare non valebat) opposito, ignis omnino refriguerit. Item, sancti Agecii confessoris. An non Agritii, de quo VI & iterum XIII Jan.? Treveris, inventio sancti Simeonis confessoris. Bartwaldi, [Bertwaldi. Adriani Felani.] archiepiscopi Cantuariensis confessoris. In Cancia, Adriani abbatis confessoris. Ipso die, Felani abbatis & confessoris.

Molan. Aliis litteris textui inserit Adonis verba de casto conjugio, de institutis monasteriis, de monachis & virginibus eorum disciplinæ subjectis, quæ supra retulimus in codice Rosweydino. Deinde in fine minutioribus typis: Divioni, [Paschasiæ.] sanctæ Paschasiæ virginis, cujus meminit Gregorius Turonensis. Sequitur Marcellinus cum elogio ex Greveno supra. In Cantia, Adriani abbatis & confessoris. [Adriani.] Bertunaldi archiepiscopi Cantuariensis & confessoris, quorum meminit Beda in historia gentis suæ. Meminit sane, sed monet Castellanus, [Bertunaldi.] non Bertunaldum, nec Bertwaldum, ut Grevenus, sed Berechtwaldum cum præfato Beda, aut Brithwaldum cum Gocelino appellandum esse. Illum consule in notis hoc die pag. 153. Editiones posteriores idem habent de Adriano abbate, quod in priori, idem est in textu, sed cetera omnia exclusa sunt. Quorum loco ponitur: In Nortmannia, depositio beati Vuaningi confessoris. [Waningi.] Hic nobile monasterium Fiscanense fundavit, & Leodegarium exulem fovit.

IV Idus.
Die 10.

[Nicanoris.] Apud Cyprum, beati Nichanoris diaconi de septem primis, qui gratia fidei & virtute admirandus, gloriosissime coronatus est. [Pauli.] In Thebaide, natalis beati Pauli primi heremitæ, cujus animam inter Apostolorum & Prophetarum choros ad cælum ferri ab angelis sanctus Antonius vidit.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Belini 1 editione, Greven. & Molan.
Varia lectio. Cogor scribere Nichanoris cum codicibus melioris notæ, Greveno & aliis; quem scribendi modum Usuardum secutum existimo, tametsi nominis etymon ferat, ut sequamur Romanum parvum & Adonem, qui forte a Rosweydo correcti sunt, sicuti Usuardus a Molano. Post, de septem primis, visum est Belino apponere, quod forte in Adone invenerat, nempe Diaconibus; patet ex aliis codicibus, Usuardi simplicitas. Molanus legit gloriose coronatus, sed alii passim cum manuscriptis, gloriosissime coronatus, quæ in Adone conjuncta sunt cum Apud Cyprum hoc modo, apud Cyprum gloriosissime coronatus est, unde datur intelligi cruenta morte martyrii lauream consecutum. Usuardi transpositio incertum Castellano reliquit, utrum ea coronatio ad martyrium, an ad cælestem gloriam referenda sit. Pro Thebaide, natalis, eremitæ, ad cælum alii scribunt Thebaida, natale, eremitæ, ad cælos, verum hujusmodi minutias in decursu negligendas, satis supra indicavi, & ita quidem, ut nec nobis stabilis scribendi modus esse possit, variantium sæpe codicum vel ipsos errores sequentibus.
[Nicanoris.] Observatio. Qui in Adone inter Apostolorum festivitates una serie, diversis licet diebus referuntur, hi apud Græcos simul collecti sunt XXVIII Julii, nempe Prochorus, Nicanor, Timon & Parmenas. Hæc sub aspectum hic ponere volui ut una indicem quatuor hos diaconos, Hieronymianis, Bedæ & ceteris antiquis ignotos, primum ab auctore Romani parvi, pro mero, opinor, arbitrio, in certos dies fuisse distributos. Unde ab Adone, Usuardo & Notkero accepti hodie coluntur; Prochorus IX Aprilis, Timon XIX Aprilis, Parmenas XXIII Januarii, ut suis locis erit repetendum. Itaque Nicanoris prima positio uni Romano parvo debetur: Et in Cypro, Nicanoris de VII diaconibus. Quæ in Adonis Martyrologio vix immutata sunt & tertio dumtaxat loco signata, cum apud utrumque primo loco agatur de Paulo. Undenam Ado breve suum elogium inter Festivitates extraxerit, necdum comperi, neque enim Acta ulla prodita sunt, nec quidquam etiam recentissime invenit Tillemontius tomo 2 pag. 70, nisi quod cum Bollando respueret. Si tamen Adonis verba expendantur: Apud Cyprum gloriosissime coronati, haud dubium quin de martyrii laurea, quantumvis aliunde incerta, intelligenda sint, id quod nonnulli codices nostri auctiores, rotundius expressere. Usuardus forte timide, saltem subobscure loqui visus est, dum utrumque Adonis textum commiscens, ejusdem phrasim non satis clare transposuit, Notkero ductoris mentem pressius insequente. De Paulo sic meminit primo loco Romanum parvum: [Pauli.] In Thebaida, sancti Pauli eremitæ. At Pauli celebritas antiquior est, a Beda nimirum prius in sacris tabulis consignata, ubi brevi ornatur elogio, a Rabano paululum aucto, ab Adone & ex hoc a Notkero transcripto, sic tamen ut hic pro CXIII, male legerit XCIII, facili lapsu ex litterarum numeralium transpositione. Noster autem Adonis elogium ita contraxit, ut solam ætatem & in eremo commorationem excluserit. Hactenus pro textu nostro, quem & genuine Usuardinum esse constat & ex Adone ferme ad verbum acceptum. De Actis non loquor, vitæ geminæ, a Bollando editæ, illustratæ & vindicatæ, nihil magnopere est quod a recentioribus aut opponi aut superaddi possit. Sed quid causæ esse dicemus cur Melchiadem Papam omiserit Ado, a Beda quem describebat, imo & ab Hieronymianis aliisque antiquis disertissime notatum? Rursus unde Hyginius substituitur, vetustioribus omnibus incognitus? Malo fateri ignorantiam quam conjectando hariolari. Est præterea in eodem Adone quarto loco, adventio sancti Hermetis martyris. Sed annuntiationes illæ ambæ ab Usuardo plane reticentur. De adventione Hermetis legi possunt Rosweydi annotationes ad Adonis Martyrologium pag. 225, & indiculus noster Prætermissorum hoc die. Cur in Romano moderno Paulus ad XV Januarii translatus sit, cum priores omnes dies alio officio ecclesiastico impediti sint, clarius est quam ut explicatione indigeat. Wandelbertus sic hodie Melchiadem & Paulum conjungit.

Quarto Melchiades, Paulusque eremita, beato
Sublati fine, ætherea lætantur in arce.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Servato Usuardi ordine, [Textus Adonis.] Adonis textum ei ferme supponit: Natale beati Nichanoris, qui unus fuit de septem diaconibus primis. Hic gratia fidei & virtute admirande [admirandus], apud Cyprum gloriosissime coronatus est, ibique venerabiliter sepultus. In Thebaida, natale beati Pauli primi heremitæ, qui a sexto [omissa est vox decimo] ætatis suæ anno, usque ad centesimum tertium decimum, solus in eremo permansit. Cujus animam &c.

Rosweyd. Apud Thebaidem, natale… Qui a XV ætatis suæ anno usque ad CIII solus &c. Ygini Papæ & confessoris. [Hygini.] De quo vide Auctaria die sequenti. Item Romæ, Melchiadis Papæ & confessoris. Consule Prætermissos. Apud Cyprum, beati Nicanoris, qui fuit unus de septem diaconibus.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Passim conformes, puro Usuardo superaddunt: Romæ, Melchiadis Papæ. Bituricas, sancti Guilielmi episcopi & confessoris. [Guilielmi.] Quem ultimum recentiori manu adjectum invenio codici Pulsan. hoc modo: Eodem die apud Bituris, natalis sancti Ullmi, archiepiscopi & confessoris.

Munerat. Cetera etiam purus ita finit: Bituricas, natalis sancti Guillermi, ejusdem urbis archiepiscopi, vita & miraculis gloriosi. Huic plane similis est Usuardus ille, quem Agonibus martyrum immixtum diximus.

Antverp-max. Lovanien. Leyden-Belg. & Edit. Ultraj-Belg. In Paulo etiam Adoniani sunt ut supra, sed habent, sexto decimo. Tum inserunt secundo loco: Romæ, sancti Agatonis Papæ. [Agathonis.] Tertio loco de Nicanore, pure. In fine: Apud Bituricas, natale beati Wilhelmi, episcopi & confessoris, vita & miraculis gloriosi.

Ultraject. & Leyd-Lat. Proxime superiores excedunt in eo quod de Paulo adjiciant: [De Paulo, uberius.] Pallium autem ejus de foliis palmarum contextum, idem Antonius suis usibus, in omnibus solemnitatibus vendicavit. Hujus sancti viri vitam cum Hieronymus descripsisset, ait: Obsecro ut quicumque hæc legerit, Hieronymi peccatoris meminerit, cui si Dominus optionem daret, multo eligeret tunicam Pauli cum meritis ejus, quam purpuras regum cum regnis suis.

Albergen & Danic. Eadem omnia habent, sed præterea de Agathone superaddunt: Qui octogesimus primus post beatum Petrum, sedit annos quinque, menses sex, dies quindecim. Vide Acta.

Centulen. In Cypro, beati Nichanoris, qui unus fuit de septem dyaconibus primis & martyrio vitam complevit. In Paulo Adonianus est, sed ponit, a quinto decimo ætatis anno &c.

[Hygini] Bruxellen. In Nicanore satis purus, sic pergit: Romæ, natale sancti Iginii Papæ & confessoris. Qui clerum componens, officia per gradus distribuit, & ut baptizandum seu confirmandum patrinus levet, [Melchiadis.] constituit. Et Romæ, sancti Melchiadis Papæ. Qui prohibuit ne die Dominica jejunium ageretur. De Paulo nihil novi affert. Tum: [Agathonis.] Item Romæ, beati Agathonis Papæ. Qui dum quemdam leprosum oscularetur, ille statim mundatus est. De Wilhelmo, ut supra.

Hagenoyen. In Nicanore etiam satis purus est. [De Agath.] Tum: Romæ, Agathonis Papæ, qui in sede Apostolica [sedit] annos quinque & menses sex. Hic constituit ut distinctus sit habitus virorum & mulierum in vestibus & in crinibus. Iste Papa condempnavit illos qui negant in Christo duas esse voluntates & duas operationes, in Concilio Constantinopolitano. In Thebayde, [De Paulo.] Pauli primi heremitæ & confessoris. Qui accusatus a sororio suo, qui hereditatem illius habere voluit, quod Christianus esset, fugit in heremum: primo quidem necessitate, ut mortem carnis evaderet, sed tandem necessitate utitur in voluntatem, & XCVII annis in spelunca quadam latuit, ubi ille soli Deo vacavit, & ubi a Deo pane cælesti pastus est. Cujus animam… Pro cujus gloria Anthonius lætabatur, & pro morte illius plurimum recreabatur. Cujus corpus mortuum Anthonius flexis genibus, manibus in cælum protensis, invenit, & auxilio leonis illud sepelivit.

Aquicinct. Romæ, Hygini Papæ. Hic constituit clerum & distribuit gradus. Hæc sunt Adonis.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. Romæ, sancti Melchiadis Papæ.

Matric-Cartus-Ultraj. Pauli primi eremitæ. Nicanoris diaconi & martyris, unius de septem primis. [Polyeucti. Nearci.] Polieucti martyris. Remittitur ad XIII Februarii. Et Nearci. Hunc non novi. Tum de Vitali &c. ex die præcedenti.

Reg. Suec. sub num. 428. Item Bituricis, natalis beati Guillelmi confessoris & archiepiscopi, qui multis claruit miraculis.

In Vatican. sub num. 5949. Deest Nicanoris. Adjicitur: Romæ, sancti Melchiadis Papæ. Et natalis sancti Gregorii Nazianzeni, [Memoria Nazianzeni] in sancta Sophia. Quod est monasterium Beneventi.

Florentin. Apud civitatem Bituricensem, sancti Guilielmi episcopi & confessoris.

Remens. ecclesiæ SS. Timothei & Apollinaris: Ambianis, [Translatio S. Firmini C.] translatio corporis sancti Firmini episcopi & confessoris. Qui utpote junior, confessoris cognomentum habet: sed mirum, de eo nihil haberi in nostro Ambianensi.

Editio Lubeco-Col. Primo loco de Paulo eadem habet quæ Ultraject. & Leyden. De Agathone etiam ut ibi &c. In Nicanore satis pura est. De Wilhelmo rursus ut citati codices.

Belini editio altera in hoc deficit, quod de Paulo, non Usuardina, sed Adoniana sit.

Greven. Eodem die, sancti Guillelmi, quem nos Germani Wilhelmum dicimus, Bituricensis archiepiscopi, Ordinis Cisterciensis, vita & miraculis clari. Erat iste Sanctus fere semper hilaris & jocundus, quod quibusdam displicebat austeris. Item, beati Agathonis Papæ & confessoris. Qui octavus decimus post Petrum [palpabilem anachorismum nemo non videt] sedit annis quinque, mensibus sex. [Gregorii X.] Item beati Gregorii Papæ X & confessoris. De cujus Canonizatione pridem Romæ actum est, [Polyeucti.] & rursus agitur. Denique: Polieueti martyris.

Molan. Bituricas, natale sancti Guillelmi, ejusdem &c. Ambianis, [Firmini transl.] translationis sancti Firmini episcopi & confessoris. Vide dicta. De Melchiade, simpliciter. Eodem die, elevatio corporis sancti Vuasnulfi confessoris. [Wasnulfi elevat. Floridæ.] Deinde typis minoribus: Castro Divionensi, sanctæ Floridæ virginis, cujus meminit Gregorius Turonicus. In secunda & tertia editione, non capio, ob quam causam, Usuardum turpiter mutilet, expuncto Pauli elogio. Post eremitæ, de suo adjicit litteris Italicis: sed transfertur post octavas Epiphaniæ ad diem decimum quintum mensis ejusdem. De Melchiade & Florida in hisce non loquitur: sed ex Græco suo Horologio substituit: Die decima, [Domitiani. Marciani.] sancti Domitiani episcopi Melitinæ. Et sancti Marciani presbyteri & œconomi magnæ ecclesiæ. Quod aut quale extractum ex dicto Horologio habuerit Molanus, aut quis ei versionem suggesserit, nescio, certe fontem non consuluisse, ex multis patet, ut alibi diximus: exemplo hic sit omissus is, qui primo loco ponitur, Gregorius episcopus Nyssenus.

III Idus.
Die 11.

In Africa, natalis beati Salvii. In hujus natali sanctus Augustinus verbum fecit ad populum Cartagini. [Salvii.] Apud Alexandriam sanctorum confessorum Petri, [Petri & Soc.] Severi, Leucii, quorum gesta habentur.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Pulsanen. Centulen. Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. In Antverp-maj. ad Salvii, additur martyris. Lego, In hujus; ut Nostrum ex Adone sumpsisse, puto, tametsi sensus nitidior videretur si cum Beda scriberem in cujus, ut habent Rabanus, Notkerus & Usuardini codices plures, tum Mss. tum excusi, ut Centulens. Brux. Hagen. Munerat. Belin &c. Carthaginis scribunt Belin. Grev. Mol. & alii, rectius codices multi cum Beda Carthagine, at puriores codices nostri exigunt Carthagini, ut habetur in textu, quamvis exactior orthographia stet pro Carthagini, ut scripsit Ado. Post Alexandriam inserit Antverp-maj. natale &c. Dubium non est quin sit scribendum Severi, quamvis Torn. Antv. Max-Lubec. & alii ponant Severini; ut Muneratus legit Salini, Belin. Silvii, pro Salvii. Sed nulla major variatio quam in nomine Leucii, quod Usuardus hic recte posuit, forte ex codicibus Hieronymianis Adonem corrigens, qui præeuntem sed errantem Romani parvi auctorem secutus fuerat. Ex codicibus nostris alii scribunt Leuci, Lencii, Leuticii, alii Genucii, Leontii, Loucii, Euthitii &c. aperto, ni fallor, amanuensium errore. Mirus est Pulsan. codex in distinguendis tribus ultimis Sanctis, ita scribens: Apud Alexandriam, sancti Leucii episcopi & confessoris. Item apud Alexandriam, sanctorum confessorum Petri & Severini, quorum gesta habentur. Quo tamen modo difficultas non tollitur mox discutienda.

[Salvii]Observatio. Salvii memoriam in sacris Fastis antiquissimam probat imprimis Kalendarium Carthaginense a Mabilione vulgatum, a Ruinartio recusum, in quo hoc die clarissime legitur: Sancti martyris Salvi. Apographa Hieronymiana aliis cum martyribus immiscent, utique non Hispanis sed Africanis, siquidem in iis codicibus contineatur. Utut fuerit, reliqui Martyrologi de eo seorsim & solo meminere, ut Beda, ex quo Ado, ex hoc Usuardus immutata phrasi transcripserunt: ubi observari velim, annuntiationem apud eos ita positam, ut de mortis genere nihil elici queat. Atque hic aperte Romanum parvum Bedæ posthabuit Viennensis noster, cum in priori diserte legatur: In Africa, Salvii martyris. Et vero Salvium martyrem dici oportere, non Kalendarium solum & Hieronymiana apographa jam citata evincunt, sed id ex Posidio demonstrat Bollandus, Sanctum nostrum ab alio cognomine, sed eo hæretico Donatista, accurate distinguens. Mirandum prorsus quod Rabanus Bedam describens, Salvio tribuat titulum confessoris, contra vero Notkerus, qui hunc & Adonem præ oculis habuit, martyrem asserat. Wandelbertus nihil in utramvis partem definit, dum canit: Salvius hinc ternas Carthagine consecrat Idus. Nodus intricatior objicitur circa tres alios Sanctos Bedæ, Floro, & Rabano ignotos, quos ita primo loco memorat Romanum parvum: Alexandriæ, confessorum Petri, [Petri & Soc.] Severi, Lucii, insolito plane enuntiandi modo. Sequitur Ado, ea plane phrasi, quam Noster descripsit, omissa voce natalis, mutatoque Lucii in Leucii, ut supra diximus. Idem habet Notkerus legens cum Hieronymianis Leucii, atque ultima verba expungens, quorum gesta habentur. Ut clarius patescat tota difficultas, cum his compara verba Hieronymianorum primo loco: In Alexandria, Petri, Severi, S. Leuci confessoris & Absolami, vel Alolami, vel Assolami; solus codex Lucensis post Absolami adjicit, quorum gesta habentur. Quid hic jam statuas? An Romanum parvum sua ex Hieronymianis male descripsisse? Id mihi non fit verosimile. An utrumque auctorem errasse? Solita modestia hæc enodare conatur Florentinius, nec invenio hactenus quod in ejus conjecturis reprehendi merito possit. Castellanus Romanum parvum non unius erroris arguit; nec Adoni parcit, quod clausulam forte ex Hieronym. acceptam apposuerit, quorum gesta habentur. Et hoc quidem recte, nam si ea vidisset, non tam jejune de iis fuisset locutus. Turbat omnia titulus confessorum, a Romano parvo tribus applicatus, ab Hieronymianis, soli Leucio, isque adeo magis mirus mihi accidit, quod in his codicibus & Romano parvo rarius recurrat aut Sancti aut Confessores appellatio, numquam forte sub ea notione, quam ei nos vulgo tribuimus. In ea perplexitate, malo aliorum conjecturis acquiescere, quam novis dubiis dubia cumulare. Sit confessor solus Leucius, forte Brundusinus episcopus, de quo Epternacense ecgraphum meminit VIII Januarii: Petrus & Severus Alexandriæ tribuantur, donenturque laurea martyrum: Petrus male Alexandriæ collocatus, idem sit cum Balsamo & Absolamo, & Aulanensi, de quo ad III Januarii; sic de Leucio & Absolamo verum erit dicere, quorum gesta habentur, licet Leuciana, ut minimum, correctione magna opus habeant. Si tanti tua interest, vide Bollandum & duos proxime citatos. Nobis siquid alicunde novæ lucis affulserit, ea in Supplemento communicabitur.
AUCTARIA.

Rosweyd. Incipit ab Alexandrinis satis pure. [Gregorii Nazian.] Deinde: In Africa, Salvii episcopi. In cujus natali &c. Item, beati Gregorii Nazianzeni episcopi. In Prætermissis bene remittitur ad IX Maii. [Paulini Aquileien.] Tum: In Aquilegia, Paulini Patriarchæ. Vide Acta.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. & Lovanien. De cetero puri, sub finem annuntiant: Romæ, natale sancti Igini, Iginii & Higini, [Hyginii.] Papæ & martyris. Quibus ex Adone addit Belin. Hic composuit clerum & distribuit gradus.

Alberg. & Danic. Plusculum adjiciunt: Qui octavus post beatum Petrum, annis quatuor & mensibus tribus salubriter gubernans Ecclesiam, composuit clerum & distribuit gradus, consummatoque martyrio, tandem sepultus est juxta corpus beati Petri.

Agones martyrum. In fine, Romæ, passio sancti Hygini Papæ, qui Telesphoro martyri in pontificatu successit.

Leyden-Belg. & Editio Ultraj-Belg. In Principio Hyginum ponunt, quem primus codex octavum post beatum Petrum, alter decimum pronuntiat. Uterque vero in fine Hyginum denuo repetit, eodem plane modo quo habent codices mediæ notæ.

Bruxellen. Primo loco refert Alexandrinos satis pure. Tum: In Africa, sancti Salvii confessoris & martyris. In cujus &c. Quæ plane nova est annuntiandi formula.

Hagenoyen. In textu satis purus, plura habet de Hygino, sed quæ præter jam dicta aut inferius dicenda commemorat, referri non merentur.

Matricula-Cartus-Ultraj. Salvium episcopum facit.

Codex Vatic. 5949. Præter Hyginum, adjicit Nicanorem ex die præcedenti. Deinde: Natalis sancti Leucii episcopi & confessoris. Qui procul dubio Brundusinus erit.

Altemps. in Anglia auctus: In Britannia, apud Leoministiam, [Ethewoldi.] passio Ethewoldi regis.

Strozz. Eodem die, gloriosissimi sancti Gregorii episcopi Nazianzeni & confessoris, [Gregorii Nazian.] magistri sancti Hieronymi, magnæ sanctitatis viri, vitæ & vertutis. Forte in S. Sophia, ut heri dictum est ex codice Vaticano; vide supra.

Edit. Lubeco-Col. Sic incipit: In oriente, sancti Balthasar regis & antistitis, [Balthasar.] qui hac die obdormivit in Domino, divino sacrificio in ecclesia prius celebrato ac sumpto. Præter ea quæ de Hygino jam diximus, [De Hygino.] sic habet: Hic constituit ut unus patrinus vel una patrina suscipiat puerum lavatum a fonte baptismatis; similiterque in confirmatione. Consummatoque martyrio, tandem sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticano. Tum ita concludit: [Eugencii. Felicitatis.] Eodem die, sanctorum Eugencii & Felicitatis martyrum.

Greven. ait Balthasarem tertium fuisse inter tres magos, de reliquo convenit cum dictis, addens de suo: Hoc etiam die, vel secundum aliquos sequenti, [Trium Magorum.] festiva memoria agitur trium insimul Magorum. De Hygino asserit, in persecutione Severi martyrio coronatum: melius Hagen. Antonium scripsit, volens dicere Antoninum, ut Bollandus post Romanum statuit. De Eugentio & Felicitate supra. Item secundum catalogum Sanctorum, [Salvii Ambianensis.] natalis beati Salvii episcopi Ambianensis, alias Engolismæ civitatis, & discipuli ejus, martyrum, qui secundum alios passi sunt VI kal. Julii. En confusionem manifestam, quæ forte Baronio occasionem præbuit hoc die collocandi Salvium Ambianensem cum titulo martyris, [Ad quem animadversio.] qui tantum confessor fuit, ut recte posuit Bollandus, hunc tamen diem perperam servans, cum ad XXVIII Octobris pertineat, ut bene observavit Rosweydus in epistola sæpe laudata, his verbis: Quæritur 1, unde Baronius Salvium Ambianensem episcopum hoc die Martyrologio inseruerit? Habeo vetus Martyrologium MS quod eum XXVIII Octobris ponit. 2 Quomodo eum vocet martyrem, cum tantum fuerit confessor, Martyrologio jam citato attestante. 3 Cum in Notis dicat de eo agere Sigebertum anno Domini DCCCI & idem repetat XXVI Junii, cum agit de Salvio Engolismensi, qui martyr fuit, satis indicat Salvium Ambianensem episcopum, & Engolismensem a se in unum conflatos. Porro de Engolismensi, seu potius incertæ sedis episcopo, quem in portu Valentianas XXVI Junii refert Usuardus & alii passim, vide Acta Junii ad præfatam diem: & de Ambianensi hodierno plura alia a Bollando curiose in commentario prævio notata.

[Paulini.] Pergit Greven. Item Paulini Patriarchæ Aquilegiensis. [Honoratæ.] In Steynvelt, Honoratæ virginis. De hac & illo consulatur Bollandus. [Transl. Potentini & soc.] Item ibidem, translatio Sanctorum Potentini diaconi, Felicii presbyteri & Simplicii militis, martyrum. Vide Acta XVIII Junii.

Molan. in prima editione, Belini verba de Hygino descripsit, & alio minori charactere adjecit: [Anastasii.] Anastasii monachi & confessoris, de quo Gregorius, Dialogorum lib. 1 cap. 8. At in posterioribus, auctior prodiit, ubi expuncto Anastasio, supposuit: [Eguini. Theodosii.] Vigorniæ, sancti Eguini episcopi & confessoris. Die undecima sancti Patris Theodosii cœnobiarchæ. Dehinc minori charactere: Coloniæ, obitus Jasparis tertii Regis, [Jasparis. Petri ascetæ.] festum duplex. Cæsareæ Palestinæ, sancti Petri ascetæ, id est religiosi, sivi monachi, qui sæpe rogatus, ut adolescentiæ suæ parceret, eorum exhortationibus neglectis, per ignem, velut aurum purissimum, fidem in Christum excelso animo probavit. Recte, ni fallor, opinatur Bollandus inter hujus diei prætermissos, non alium hunc esse quam Absalmum seu Abselamum, aliis Balsamum &c. de quo ad diem III hujus mensis & hic supra abunde dictum.

Pridie Idus.
Die 12.

[Satyri.] Apud Achaiam, natalis beati Satyri martyris, qui transiens ante quoddam idolum, cum exsufflasset illud, signans sibi frontem, statim corruit, ob quam causam decollatus est. Eodem die, [Arcadii.] sancti Archadii martyris, genere & miraculis clari.

Ita legunt Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Rosweyd. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. & Ughellian. Albergen. Brugensis, Munerat. Belin. Greven. Molan. & Agones martyrum. Quibus adde codices omnes in præfatione citatos, quatenus textum referunt, exceptis Pratensi & Aquicinctino, ut statim dicam.
Varia lectio. Rosweyd. nonnihil a puritate deficit dum sic incipit: Sancti Satyri martyris, civis Arabiæ, qui &c. Usuardus certo legit Apud Achaiam, ut in Adone reperit; qui Bedam secutus est, tametsi in Romano parvo inveniret, Antiochiæ. Quid in Beda & Adone significet civis Arabiæ hactenus quæritur, ego cum purissimis nostris codicibus tum manuscriptis tum excusis eas voces omisi, nec dubito quin id ab Usuardo factum fuerit, idque merito; neque enim, ut bene advertit Castellanus, recte quis regionis alicujus, sed urbis civis dicitur. Sunt qui cum Rosweyd. & Belino scribunt, exsufflasset in illud; sed particulam in, quæ addi posset, nulli puriores codices habent, uti nec supradicti antiquiores Martyrologi. Antverp-maj. ante sancti Arcadii, inseruit, natale. Porro Archadii a me in textu scriptum nemo miretur, cum lectionem codicum sequi profitear.

[De codice Pratensi.] Controversia est super loco passionis sancti Arcadii, quem apud antiquiores Martyrologos, ex quibus sua Noster accepit, nusquam reperies. Acta Achaiam diserte exprimunt, in qua regione verosimillime passum martyrem existimo, ut dicetur in Observatione. Hic solum agitur de positione in Pratensi &, qui eum sequitur, Aquicinctino adjecta, nempe, In Cæsarea Mauritaniæ: sed quæ in nullis aliis codicibus, quorum longam seriem in præfatione exhibuimus, in nullo, inquam, Usuardino codice apparet. Est nihilominus, qui, codicis illius prætense - autographi auctoritate, pro dicta positione certat, ut iis compertum qui Castellani notam legerunt pag. 178. Amica ea super re, priusquam hoc opus serio aggrederer, disceptatio epistolaris inter nos fuit; atque hoc loco se prodidit viri eruditissimi pro tuendo amato sibi codice studium. Cum enim inter alia, observationibus ejus objecta, hunc ei locum produxissem, nec effugio pateret locus, huc demum rediit ejus oratio, quam ex epistola Gallica ad me data XXIX Novembris MDCCIX, latine reddo. Fieri potuit, inquit, ut qui hic primus codicem Pratensem descripsit, cum alias non nosset Cæsareas præter Cappadociensem & Palæstinam, putarit Usuardum memoria lapsum, dubioque perplexus, utram Cæsaream præeligeret, utramque excluserit, nude substituens: Eodem die. Quam hæc responsio rem non conficiat, nemo, opinor, non perspicit. Viderat & legerat, quisquis scriptor ille fuerit, Cæsaream Mauritaniæ alibi, & novissime ab Usuardo expressam IX Januarii; & tertio post die, si superis placet, eamdem ipsam Cæsaream, tamquam ignotam expunxerit. Malim ego dicere quod res est, codicem nempe Pratensem & hic & pluribus aliis locis in præfatione supra enumeratis, pure & genuine Usuardinum non esse, ac proinde merito hodie e germanorum codicum numero a nobis exclusum. Qua de re pluribus alibi actum est.

[Satyri.] Observatio. Hoc iterum die Bedam Romano parvo prætulisse dicendus est Ado, si vera ejus sit lectio, In Achaia, & non potius Antiochiæ, ut habent bina exempla a Bollando citata. Certum puto Romanum parvum simpliciter scripsisse Antiochiæ, Satyri martyris, quod Hieronymianorum phrasim non redolet. Vetustissimum &, ni fallor, etiam purissimum hic est Epternacense, in quo solum legitur: In Achaia, Cyriaci, Moscenti, Saturi, absque elogio, quod subinde ex Beda acceptum, sed plane deformatum, in alios Hieronymianos codices importune & contra eorum stylum, intrusum est, attamen ab Acherio ex Corbeiensi a se edito non fideliter expunctum; merito quærente Florentinio, istud apographum in Spicilegio non integre fuisse redditum. Vera textus nostri propago ex puro Hieronymiano in Bedam, ex hoc in alios defluere videtur. In Beda autem, satis probabiliter censuere Henschenius & Papebrochius, plene & integre scriptum fuisse: In Achaia, Cyriaci, Mosanti, Saturi civis Arabiæ &c. quemadmodum ex eo transumpsit Rabanus. At Viennensis, forte ecgraphum nactus, in quo solum legeret: Apud Achaiam, B. Saturi &c. eumdemque reperiens in Romano parvo; exclusis duobus prioribus, unum nobis reliquit; quem inde desumens Usuardus, in posteriores omnes transfudit: sic tamen, ut quod ei redundare videbatur, civis Arabiæ, omnino expunxerit. Quod vero notat Castellanus, Flori inadvertentiam, Adonem & Usuardum in errorem induxisse, ex præconcepta opinione supra refutata oritur, non enim Florus, ut cuivis clare patet, sed Beda ipse Adoni & forte Usuardo præluxit. Ad verum martyrii locum quod attinet, tamdiu de eo disceptabitur, quamdiu deerunt Acta, ex quibus is solide determinari queat: nec liquet hactenus unde elogii sui materiam Beda acceperit. Interim nobis sufficiat & genuinam Usuardi sententiam & ejusdem derivationem ostendisse. Wandelbertus (vere an falso, non disputo) solum hodie Cyriacum Achaiæ tribuit, cujus versiculum ita contra Molanum restituit Bollandus: Plebs & Achæa suum pridie recolit Cyriacum. Utrum ex hoc divisionem suam hauserit Notkerus, nostra nihil interest. [Arcadii.] Arcadii martyris primus meminit auctor Romani parvi, de quo Ado non habuit quod adderet præter vulgare encomium, genere & miraculis clari: quæ verba in Usuardum & Notkerum transierunt; nusquam expressa positione seu loco martyrii, ut proinde frustra se torqueat Castellanus ad Cæsaream Mauritaniæ, de qua in Variantibus egimus, Usuardo vendicandam. Ex præfato codice Pratensi atque ex paucis Actorum ecgraphis Mss., contra omnia alia, existimat haud obscure Ruinartius, inter sincera & selecta pag. 590, Cæsaream illam Mauritaniæ, Achaiæ in Actis expressæ, præferendam; ast ego ingenue fateor, necdum me perspicere, cur Actis ipsis, de cetero candidis & sinceris minus fidendum sit, quam nescio quibus laciniis subinde assutis, nisi quis eodem ferme jure Bivario gratulari velit, quod in famoso Dextri Chronico feliciter invenerit, Ursaonam Bæticæ, tanti Martyris sanguine consecratam.
AUCTARIA.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Post, Satyri martyris addunt, civis Arabiæ; & annuntiationibus duabus, quas ex Usuardo puras habent, interponunt: In Egypto, sanctorum Petri, Aventini & Castoli. [Petri, Aventini &c.] Accepti sunt, procul dubio, ex aliquo Hieronymiano apographo, prætermissis sociis Philoromo & Zotico.

Bruxellen. In prima habet ut proxime citati. Secundo loco etiam de Petro, Aventino &c. Tum: In civitate Nichomedia, passio sanctorum Pastoris & Victoris. [Pastoris. Victoris.] Remittuntur ad XXIX Martii. Sequitur de Arcadio, pure. In fine: Item sancti Firiaci episcopi. De quo vide Prætermissos.

Hagenoyen. In toto textu habet ut superiores, immixta annuntiatione Petri, Aventini &c. Tum: [Polyeucti & soc. XL Militum.] Item [eodem] die, Polinecti [Polyeucti] Candidi & Florini martyrum, igne combustorum. Item Romæ via Lavicana, coronæ militum quadraginta, quos [quas] sub Galieno imperatore, pro confessione veræ fidei, percipere meruerunt. Sed hi martyres ex sequenti die huc perperam retracti sunt. Ita forte amanuensis in aliquo vetustiori codice invenerit, vel propria oscitantia transposuerit. Id vero magis mirandum in Baronio, qui utroque die eas coronas collocavit. Deceptum, opinor a manuscripto codice sancti Cyriaci, quo plurimum se usum fatetur, ubi milites ii quadraginta, Africanis quatuor Zotico, Modesto, Rogato, Castulo (si tamen Africani sunt) male conjunguntur, cum ex purioribus Hieronymianis apographis, manifeste pertineant ad sequentem diem, ut cum Usuardo ibi referemus.

Centulen. Solitus abbreviator, ita habet: Apud Achaiam, sancti Satiri martyris. Eodem die, sancti Archadii martyris.

Acquicinct. De positione sancti Arcadii in Cæsarea Mauritaniæ, jam abunde supra diximus. Sequitur: Civitate Nicomediæ, passio sanctorum Pastoris & Victoris. [Pastoris &c.]

[Marcianæ.] Matric-Cartus-Ultraj. Martianæ virginis & martyris. Notatur in margine, Tatianæ, cum Rom.

Augensis. Civitate Nicomediæ, passio sancti Pastoris & Victoris.

Altemps. Civitate Nicomediæ, sanctorum Pastoris & Victoris. Tum addit: Apud monasterium beati Petri Apostoli, quod vocatur Pire muthe, depositio beati Benedicti abbatis. [Benedicti.] Cujus vitam Beda sacerdos conscripsit. Locus ab aliis vocatur Wirimundæ: vide Bollandum & etiam Castellanum in notis pag. 183.

Editio Lubeco-Col. Solito purior est, neque enim Sanctum ullum adjicit, sed sub finem elogii sancti Satyri, post decollatus est, subdit, a cultoribus ejusdem.

[Joan. PP. Eugen. PP.] Greven. Joannis episcopi, alias Papæ & martyris. In Egypto, Aventini & Castoli: Eugenii Papæ primi, confessoris, qui omnibus amabilis & benignus, præsedit circa annum Domini DCLI. Melius scripsisset DCLIV vel DCLV: vide II Junii in Actis. Item, beatæ Claudiæ matronæ Romanæ. [Claudiæ.] De hac & Joanne Papa vide Bollandum in Prætermissis.

Molan. Typis minoribus: Sanctorum martyrum Eutropii lectoris, [Eutropii. Tigrii. Olympiæ.] Tygrii presbyteri & Olympiæ, sanctæ matronæ, de quibus in historia Tripartita libro 10. De duobus primis agit hodie Bollandus, Olympiam remittit ad XVII Decembris. Vide Castellani notas a pag. 179. Sequitur: [Benedicti.] Benedicti Confessoris, primi abbatis Vuirimundensis in Anglia. Cujus Beda se conscripsisse fatetur historiam. Vide homiliam a Bollando editam. Posteriores editiones sic legunt: Vuirimudæ in Anglia, sancti Benedicti primi abbatis. Item, [Joannis episcopi Hierosol.] sancti Joannis episcopi Hierosolymitanæ ecclesiæ, Ordinis Carmeli professoris. Quærit Bollandus in Prætermissis, quis hic sit Joannes episcopus Hierosolymitanus, eo inclinans ut ex Palæonydoro credat intelligi Joannem II, vulgo ordine XLIV, sub cujus nomine venit famosus liber de institutione monachorum, de quo hic pluribus agere supersedeo, cum abunde dicta sint a Magistro nostro Papeprochio in tractatu Chronologico de Patriarchis Hierosolymitanis & in Responsionibus ad exhibitionem errorum variis locis, de quibus consule indicem operis. Ultimo loco in his editionibus a Molano ponitur: Die duodecima, [Tattianæ.] sanctæ martyris Tattianæ: quæ hic de more accepta est ex Horologio Græcorum. De Actorum ejus cum aliis confusione vide Bollandum hoc die, & Castellanum pagina 176. Demum præter morem in fine reperitur Wandelberti versus:

Plebs Itachia suum pridie recolit Cyriacum. [Cyriaci.]

Sed hunc versum a Bollando melius redditum superius exhibuimus.

Idibus.
Die 13.

[XL Militum.] Romæ via Lavicana, coronæ militum quadraginta, quas sub Galieno imperatore, pro confessione veræ fidei percipere meruerunt. Pictavis civitate, [Hilarii.] natalis sancti Hilarii episcopi & confessoris, qui ob catholicam fidem quadriennio apud Phrygiam relegatus, inter alias virtutes, fertur quod mortuum suscitaverit. Remis metropoli, [Remigii.] depositio sancti Remigii episcopi, viri eximiæ virtutis. Cujus sanctitatis præconium, merito credulitatis suæ, gens Francorum debitæ venerationis cultu celebriter recolit.

Ita Praten. in prima puritate, Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. Molan. & Agones martyrum.
Varia lectio. Inter codicem Heriniensem & reliquos ea hoc die dissonantia est, quod iste cetera quidem integerrime Usuardi textum referat, sed cum provinciæ Remensis fuerit, ut alibi ostendimus, id singulare habet, quod Remigii sui annuntiationem ceteris primo loco præfigat, & pro episcopi, inserat Francorum Apostoli. Scribo Galieni ut passim codices habent, licet in nonnullis secunda manu id correctum inveniam. Tornacen. pro, veræ fidei, posuit Christianæ fidei. Idem: Pictavis civitate, beati Hilarii, omisso, natalis, sed præferenda communior uti & purior textus nostri lectio. Typographorum vitio fortasse tribuendum, quod apud Munerat. non legatur metropoli. Greven. & Molan. de Remigio, post episcopi, addunt & confessoris, In Molano autem post confessoris, non habetur viri, & apud Grevenum post merito credulitatis, deest suæ. Scripsit olim Bollandus, [Pro Pratensi.] in Pratensi codice hoc die legi: In mente Verziaco, sancti Viventii confessoris. Quo ex capite vetustatem illius impugnat. Sed id refellit Castellanus, tum in notis pag. 200, tum per litteras ad me datas, diserte asserens, illa verba codici Pratensi, recentiori manu esse adjecta, quod in antigrapho nostro explicatum non erat, atque adeo Bollando, qui aliud numquam viderat, condonandum. Hac causa superius notavi, me Pratensem codicem inter genuinos computare, sed cum hoc addito, in prima puritate.
[XL Militum.] Observatio. Coronæ militum XL, meminerunt Hieronymiana omnia a Florentinio vulgata, in quibus etiam exprimitur via Lavicana, præterquam in Lucensi, ubi via Latina. De illis nihil in Beda aut ejus sequacibus Floro & Rabano. Porro coronam non magis hic quam prima Januarii martyrem esse, clarius ostendit Romanum parvum, dum ita loquitur: Romæ via Lavicana, militum XL sub Gallieno imperatore; quæ ex hoc ab Adone descripta sunt, præfixo militibus nomine coronæ, quod a Nostro servatum est, sed mutato, ut patet, casu & numero, nam qui in Adone videtur esse genitivus singularis, is in Usuardo rectus est in plurali numero, contra communiorem sanctos annuntiandi modum: cetera etiam paraphrastica elegantia modice ampliata sunt. Nimium, nisi fallor, sapere voluit Notkerus, & hic & 1 Januarii coronam a militibus segregans, & quidem hodie Secundum Hieronymianorum in Secundinam commutans, hoc plane modo: [Hilarii.] Romæ &c. Secundinæ, Coronæ & militum quadraginta, sub Gallieno imperatore. Quæ de inclitissimo Pictaviensi antistite Hilario dicuntur, ea a Beda primum scripta sunt, ab Adone nonnihil aucta & ex hoc a Nostro accepta, ubi rursus ex collatione perspicis Flori phrasim ab Adoniana & Usuardina plurimum discrepare. Notkerus Adonem hic etiam, non Rabanum secutus est. Romanum parvum brevissime posuerat: Pictavis, sancti Hilarii. Hieronymiana autem: Pictavis, depositio S. Hilarii episcopi & confessoris: ubi observa confessoris appellationem peculiari sensu ab Hieronymo aliisque PP. Hilario tributam, ut notavit etiam Florentinius. Ceterum gloriosissimi catholicæ fidei contra Arianos assertoris Acta diligentissime illustravit Bollandus; Castellanus paucula curiose adnotavit, at rem omnem fuse complexi sunt eruditissimi PP Benedictini in nova vita a se concinnata & postremæ Hilarii operum editioni, a se itidem curatæ præfixa; nec minus accurate Tillemontius tomo 7 a pag. 432. Prætereundum non est metricum Wandelberti encomium:

Idibus Hilario Pictavæ militat urbis
Plebs devota, suo pastor quam fulsit honore.

[Remigii.] De Remigio, celeberrimo altero Galliarum præsule, nihil hodie antiquiores memorant, si Florum in Bedæ auctario excipias, qui Sanctum brevi elogio, sed ab Usuardino diversissimo, prosequitur. Apographa Hieronymiana, nescio ob quam causam, Remigii vel Remedi depositionem transferunt ad XV Januarii, iterumque cum reliquis omnibus Martyrologis annuntiant 1 Octobris, Germano, Vedasto & Piatone conjunctum, nulla facta mentione translationis, ut ibi dicetur. Certum est Kalendis Octobris Remigii festivitatem recoli, ut habet Martyrologium Romanum, sic tamen ut notet Motherius noster in nuperrima versione Gallica, id intelligendum de locis, ubi ritus Romanus receptus est, cum Remis, totaque Remensi diœcesi & religioso & solenni cultu, seu, ut loquimur, de præcepto, hac die Remigius celebrari consueverit, quamvis & ibi & tota Gallia officio duplici ipsis illis Kalendis Octobris honoretur. Plurima alia Remigium ejusque res gestas spectantia vide apud Clar. Castellanum in primo suo Bimestri a pag. 223. Ultima Adonis commemoratio est de Vero, Viennensi episcopo, sed hæc ab Usuardo omissa, ut non semel in decursu factitatum invenies, præsertim dum de Viennensibus episcopis agitur. Rationem divinet qui voluerit. Verum quæ ab ipso Usuardo relicta sunt, in Auctariis ut plurimum restituta a posteris invenimus, ut de Vero, cujus nomen hinc inde immutatum est, mox videbimus.

AUCTARIA.

Praten. Jam diximus in eo codice recentius adiectum: In monte Verziaco, sancti Viventii confessoris. [Viventii.]

Antverp. maj. In prima Adonianus est, simpliciter scribens, sub Galieno imperatore. In secunda purus est. Tertiam sic corripit: Remis, natale sancti Remigii episcopi & confessoris. Vide Adonem Mosandri.

Rosweyd. In XL militibus etiam pure Adonianus est. Tum litteris rubris majusculis inserit: Oct. Epiph. De Hilario, recte. Tum: Apud Viennam, [Severi.] sancti Severi episcopi, qui præsedit ecclesiæ post sanctum Eventium. Hæc ex Adone accepta sunt, sed corrupto nomine. Tum: Remis, translatio sancti Remigii archiepiscopi & confessoris.

Pulsanen. In textu non omnino castigatus, secundo loco inserit: Eodem die, octava sacratissimæ Domini ac Salvatoris nostri apparitionis. In fine autem adjicit: Hujus tamen sancti viri festum celebratur Kalendis Octobris. Vide Observationem.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Toto textu satis puri, in fine adjiciunt: Verziaco, natale sancti Viventii confessoris Christi. [Viventii. Longisi.] Ipso die, sancti Longisi vel Longisii confessoris. Bollandus Leogisolum vocat, queriturque nihil se de eo aliud nactum præter nudum nomen in Martyrologiis. Vide Castellanum pag. 200 & 201 ubi Launogisilus &c.

Antverp-max. Leyden. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Incipiunt: Octava Epiphaniæ. [Octavæ Epiph.] In XL militibus & Hilario puri sunt. Sequitur: Remis metropoli, depositio sancti Remigii episcopi, viri eximiæ virtutis. Hujus translatio agitur Kalendas, vel Kalendis Octobris. Tum: [Agritii.] Treveris, sancti Agritii episcopi & confessoris, admirandæ sanctitatis & doctrinæ viri. Qui cum esset Antiochenæ civitatis præsul, ad petitionem sanctæ Helenæ, missus est a Silvestro Papa ad Treveros convertendos, qui post tempora sanctorum Eucharii, Valerii & Materni ad pristinum paganismi vomitum ex magna parte redierant: ubi vir sanctus, ut alter Eucharius, populum ab antiquo errore ydolatriæ [idololatriæ] eripuit, ibique in pace vitam finivit. Soli Rabano inter antiquos notus est Agritius, quem mavult Bollandus Agræcium dici. In vero Adone eum Baronius non reperit, censetque etiam Mosander adjectitium esse: qui citatur Beda, genuinus non est. De patriarchatu Antiocheno videatur Bollandus. Pauca alia notavit Castellanus pag. 198. Versiato, natale S. Vincentii confessoris Christi. Ipso die, sancti Longisi confessoris. Non Longini, ut Albergensis.

Lovanien. Differt a prioribus, quod omittat longiorem de Agritio historiam.

Centulen. In prima Adonem sequitur. Tum: Pictavis, sancti Hilarii episcopi & confessoris, fide & virtute magnifici. Remis Francorum metropoli, depositio sancti Remigii archiepiscopi & confessoris. [Inventio Firmini.] Ambianis, inventio sancti Firmini episcopi.

Bruxellen. Incipit: Octava Epyphaniæ Domini. Secundo loco de Agritio fuse ut supra. Tum: Remis, depositio sancti Remigii archiepiscopi, viri eximiæ virtutis, qui hac die feliciter migravit ad Dominum. Sequitur de Helario, fere pure. De XL martyribus agit ultimo loco. Demum adjicit: Apud Viennam, sancti Severi episcopi, qui post beatum Evencium, ecclesiæ illi digne præsedit. Vide hæc supra, & purius in ipso Adone. Vertiaco, sancti Vincentii confessoris Christi. Ipso die, sancti Longisi confessoris. Item sancti Firmini episcopi.

Hagenoyen. Octava Epiphaniæ. Isto die, ut Chrysostomus dicit, [Trium regum.] specialis est memoria trium regum. Quorum primus obiit orando in Circumcisione, alius in Epiphania, tertius vero hodie. Et quia tunc illorum memoria agi non potest, ideo nunc Constantinopolitana ecclesia illorum agit memoriam & festum. Quomodo hæc concordent cum dictis superius de tribus Magis, equidem non video; sed satis usitatum est codicis hujus auctori mira adferre, quæ nusquam alibi reperias; nedum quærere velis, cum sæpe nec verisimilia sunt. De Agritio, superius dicta nonnihil interpolavit. Sequitur de Hilario & Remigio etiam paulo auctius. De Viventio & Longiso, ut supra.

Acquicinct. Ambianis, inventio corporis beati Firmini episcopi & martyris.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. [Potiti.] Eodem die, sancti Potiti.

Matric-Cartus-Ultraj. Octava Epiphaniæ. Hilarii episcopi & confessoris. Remigii episcopi & Apostoli Francorum, eximiæ sanctitatis. Viventii confessoris.

Bigotian. qui fuit Patrum Cælestinorum, signatus P. 5: Eodem die, Longisii confessoris.

Codex D. du Cheval. signatus B: Verziaco, natale sancti Viventii &c. & de Longiso, ut supra.

InVatican. num 5949, deest Remigii, adjicitur: [Potiti.] Natale sancti Potiti martyris.

Altemps. In Scotia, civitate Glasguensi, sancti Kintengerni sive Mungunti episcopi & confessoris. [Kintengerni] Vide Grevenum.

Florentin. Præter memoriam Viventii & Longisi, pro quo Longii scribitur, sanctam referunt aliis ignotam: [Demitriæ.] Romæ sanctæ Demitriæ martyris, quæ sub Juliano apostata passa est, & a sancto Joanne presbytero est sepulta juxta palatium Juliani. Excusus habet Luciani.

Codex Castri Karoli. Dedicatio basilicæ sancti Petri Balmensis cænobii.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Octava Epiphaniæ Domini. In XL militibus & Hilario satis pura est. Tum: Remis metropoli, depositio sancti Remigii episcopi, [De Remigio.] viri eximiæ virtutis & sanctitatis. Hic Francorum gentem idolorum cultui deditam, una cum rege eorum convertit ad Christum, & septuaginta annos & eo amplius in episcopatu explevit. Hic inter cetera miracula puellam a morte suscitavit. De Agritio habet quæ superius descripta sunt. Deinde de Viventio sic loquitur: Verziaco, [De Viventio] natale sancti Viventii presbyteri & confessoris Christi, qui ad prædicationem beati Gregorii credidit. Quem centesimo vigesimo ætatis suæ anno defunctum, apud Gravionem castrum beatus Maxentius abbas sepelivit. De Longisio, ut supra.

Belin. Initio habet de Octava; & in fine subdit: Ipso die Versiacho monasterio, sancti Vincentii confessoris. Pro Viventii.

Greven. Post Octavam, de Agritio fere agit ut supra. Tum: Vernaco, natale sancti Juventii presbiteri & confessoris. Qui Samaritanus genere in pueritia conversus, vita & miraculis clarus, anno vitæ suæ CXX apud Gravionem castrum, ubi sanctus Hilarius Pictavensis, locum ei manendi dederat, a beato Maxentio abbate sepultus est. Videatur Bollandus hoc die & Castellanus in notis a pag. 198. De Vero, ut Ado. In Scotia, sancti Kenthegerni episcopi Glascoensis & confessoris. [Kenthegerni.] Longitii confessoris. In Eistadensi cœnobio, beatæ memoriæ Godefridi comitis Capenburgensis. [Godefridi.]

Molan. In prima & puriori editione adjicit: Octava Epiphaniæ. Ipso die Versiacho, sancti Viventii confessoris. Treberis, beati Agritii episcopi & confessoris. Hic dum esset patriarcha Antiochenus, per beatam Helenam, ob roborationem fidei catholicæ, ad eamdem urbem transmissus est. Tum minoribus typis: In territorio Leodiensi, obiit Jutta [Ivetta] reclusa, [Ivettæ.] vidua valde sancta. Editiones posteriores denuo corruptæ sunt. Præfigitur aliis litteris Octava Ephiphaniæ. In textu expunctum hic est Hilarii elogium, additumque: Differtur in diem sequentem. In fine, de Viventio & Agritio, ut in priori. De Vero, ex Adone. Tum ex Horologio: Die decima tertia, [Hermyli. Stratonici.] sanctorum martyrum Hermyli & Stratonici. Demum typis minoribus, de Kentegerno ex Greven. Quam in priori Juttam vocavit, hic scribit Juëtam.

XIX Kal.
Die 14.

[Felicis.] Apud Nolam Campaniæ, natalis sancti Felicis presbiteri & confessoris, de quo beatus scribit Paulinus, quia cum a persecutoribus in carcerem mitteretur, & cocleis & testulis superpositus jaceret, [Eufrasii.] per noctem ab angelo solutus atque eductus sit. Eodem die, sancti Eufrasii episcopi.

Ita scripsisse Usuardum probant Herinien. Tornacen. Pulsanen. Belin. Greven. & Molan. qui purum referunt, & alii permulti qui in paucis differunt, ut infra patebit.
Varia lectio. Lego presbiteri, non episcopi, ut Pratensis qui titulum hunc apposuit contra codices prope omnes tum manuscriptos tum excusos. Nec auctoritatem facit quod in codice Aquicinctino, recentiori manu adscriptum sit, posse episcopum dici, cum certum sit, eam dignitatem, licet oblatam, numquam a Sancto acceptatam fuisse. Sunt qui martyrem dicant, inter quos Belin. nonnihil ab aliis discrepans, dum scribit, sancti Felicis in Pincis, presbyteri & martyris. De eo titulo videndus Bollandus & scriptores alii infra citandi. At quod additur, in Pincis, eruditos non modice vexat. Legendum puto in Pineis, ut censet diligens harum rerum scrutator Castellanus. Verum utrovis modo legas, ad Nolanum ea positio minime pertinet, ut accurate discutit Bollandus commentarii prævii § 6. Item Ruinartius inter sincera & selecta a pag. 255, in admonitione prævia. Diversitas est in descriptione testimonii Pauliniani. Greven. & Molan. habent: De quo scribit beatus Paulinus episcopus.. Pulsanen. De quo sic scribit &c. Praten. legit antistes Paulinus. Sequor Herinien. & Tornacen. & Pratensem ipsum, quod positionem verbi attinet, & sic puto legisse Usuardum, non solitum verbis eorum se adstringere quos describebat. Cocleis scribunt omnes, quid purior orthographia exigat, dicere supersedeo. Eductus sit legit Beda, legunt puriores omnes codices, quidquid Pulsanen. & alii habeant, eductus est. In eodem codice est Efrasii, scribo cum aliis omnibus Eufrasii, exceptis Greven. & Molan. qui male Eufrosii. Alii mallent Euphrasii. Si radicem græcam appelles, quasi a φράζω etymon ducat, non magnopere obluctabor, quamvis probe sciam, plurima hodie nomina per φ enuntiari, latine Ph, quæ sane littera in Francicis, Hispanicis, Germanicis aliisque nominibus plane redundat. Quidni enim rectius Alfonsus, Arnulfus, Adolfus, Rudolfus & id genus alia, sic scribantur, quam per φ græcum; cum quo nullam prorsus affinitatem contraxerunt. An contraxerit Eufrasius ex Observatione statuere poteris.

[Contra Pratensem.] Superest Variatio præcipua, qua rursus Pratensis codex a reliquis deflectit, secundam annuntiationem sic formans: Item eodem die, sancti Felicis presbiteri & confessoris. Vides Sanctum ambiguum & indeterminatum, quem Usuardus, mea quidem sententia, hoc die non posuit. Ego proinde reliquos codices omnino præhabendos censeo, quibus conformis est textus noster, quomodo Usuardum scripsisse mihi semper persuasum habui. Nihilominus ne opinioni propriæ nimium fidere videre, volui prætensum autographum per Castellanum consulere. Is vero XXXI Julii MDCCIX respondit, deprehendisse se inductam in præfato codice seu erasam priorem annuntiationem, sive ea Eufrasii fuerit sive cujuscumque alterius, & positam desuper alteram Felicis presbiteri & confessoris, merito a nobis rejectam. Putat etiam deletum in prima nomen presbiteri & inscriptum episcopi, unde rursus patet genuinum esse nostrum Usuardi textum; & qua parte Eufrasium memorat, ex Hieronymianis acceptum, ut videbis infra.
[Felicis.] Observatio. Tam illustrem encomiasten nactus est Felix Nolanus, ut vel ex eo capite semper tota Ecclesia catholica fuerit nominatissimus. Kalendarium Carthaginense in editione Mabilionis eum recte collocat XIX Kal. male Ruinartiana XVIII, expressis his terminis, sancti Felicis Nolensis. Est & verosimiliter idem apud Frontonem & Allatium. Sacramentaria invenies apud Florentinium, quibus accedere potest, quod ab annis paulo plusquam XXX edidit Joseph Maria Thomasius nupera S. D. N. Papa Clemente XI in Purpuratorum numerum adlectus. Accinunt Martyrologia omnia; imprimis Hieronymiana: Nolæ Campaniæ, S. Felicis, vel passio S. Felicis, ubi tangi vides difficultatem pridem examinatam, sitne martyris, an solum confessoris titulo insigniendus, de qua re vide Bollandum & post eum Florentinium aliosque jam citatos aut brevi citandos. Ut paucis dicam, competit uterque titulus, ad utramque Sancti gloriam comparatus, quod hic fusius explicare opus non est. De episcopatu in Variantibus diximus. Romanum parvum sic habet: Nolæ, Felicis presbyteri, in Pincis sepulti. Unde fortasse Adoni data occasio, longiori sua historia Felices confundendi, quod eum fecisse Bollandus ostendit, feceruntque & codices nostri aliqui, nimium in hac parte Adoniani. Notkerus eamdem fere viam ingressus est, Adonem hic denuo potius quam Rabanum imitatus. Elogium breve, elegans & verum Felici concinnavit Beda, qui Sancti vitam, a Paulino versibus illigatam, soluta oratione reddidit. Atque hoc ipsum est elogium, quod ex ipso Noster, relicto Adone, descripsit. Rabanus Bedam etiam de more sequitur, sed dum præter Nolanum nostrum, Felicem alterum illius germanum accersit, evitata Adonis charybdi, in scyllam incidit, ut ex Bollando facile intelliges. An scopum melius attigerit Florentinius, Felices suo modo distinguens, in Supplemento erit examinandum; ubi usui esse poterit Ruinartii admonitio superius laudata, & vita Gallice a Tillemontio eruderata tomo 4 a pag. 226. Hæc de Felice Nolano, seu mavis Pauliniano satis dicta sint, saltem pro hoc nostro instituto. Wandelberti versiculos accipe:

Quam nonam & decimam constat Februi ante Kalendas
Esse diem, Felix sacer ^{[Note: ]} [Sacerdos.] & confessor adornat.

[Eufrasii.] In Hieronymianis ultimo loco constanter ponitur, Eufrasi, vel Euphrasi episcopi depositio, quem mirum est in notis Euphratem vocari a Florentinio, qui de cetero non multum producit, quod ad Sanctum cognoscendum referat, præter id quod ei Bollandus suggessit. Baronius Galesinio nimium confisus, Eufrasium in Africa collocat, & cum Euchratio, forte melius Enchratio, confundit, ad quem exstat Cypriani epistola 62, quique Concilio Carthaginensi sub eodem Cypriano interfuisse reperitur. Interim circa præfatam Romani Martyrologii positionem, tria indicat Rosweydus in sæpe laudata manuscripta epistola, quæ hic prætereunda non sunt. Notat itaque, I omnes libros habere Euphrasium episcopum, non Euchratium, ut nulla suspicio esse possit, hic agi de Eucrathio, qui interfuit Concilio Carthaginensi. 2 Baronium hic in textu addidisse de suo, in Africa (poterat dicere ex Galesinio accepisse) quod abest ab omnibus veteribus libris, imo etiam ab ipso Martyrologio Romano Belini, quod Baronius recensendum suscepit. Sed quia ipse putavit, hic Eucrathium inserere, quem aliunde constat in Africa vixisse, ideo, in Africa, textui quoque inseruit. 3 Existimo hic agi, inquit Rosweydus, de sancto Euphrasio, XIII episcopo Claromontano, qui obiit anno DXLVIII, de quo Greg. Turonensis lib. 2 historiæ Francorum cap. 36, & lib. 3 cap. 2. Hæc a Rosweydo recte observata esse, conficies ex Castellano pag. 245. Potuit hic apud Bollandum Rosweydi opinionem invenisse, quæ ibi non omnino admittitur. At veram eam esse & unice veram, vix equidem dubito. Fatetur ibi Castellanus, Eufrasium ab Usuardo referri, at forte tunc non adverterat abesse illum a prætenso autographo, nisi forte certo supposuerit ab Usuardo ipso prima manu positum, a recentiori erasum, quod mihi exploratum non est. Sequitur in Adone: Apud Viennam, sancti Caældi episcopi, apud Mosandrum Caldeoldi, apud alios Eoldi, sed de eo tacet Usuardus, ut jam non semel diximus, Viennenses Sanctos ab eo sæpe præteriri.

AUCTARIA.

Praten. De ejus auctario jam abunde diximus. Notari hic meretur, quam diversis modis Felix ille alter, quiscumque sit, annuntietur.

Antverp-maj. De Felice Nolano multa ex Adone describit, quod & alii codices faciunt, sed ne frustra hic charta impleatur, ad ipsum fontem remittimus. De Eufrasio non loquitur, sed secundo loco sic habet: Eodem die, natale sancti Cleri diaconi de antiquis, [Cleri,] qui post multa tormenta in mare præcipitatus est. Vide VII Januarii. Tum: [Pontiani.] Aput spoletum, passio sancti Pontiani martyris, tempore Antonini imperatoris, sub judice Fabiano. A multis codicibus huc retractus est Clerus, forte quod Rabanum secuti fuerint. Vide Usuardum XIX Januarii.

Rosweyd. Idem habet de Pontiano. Deinde etiam de Felice Nolano plura ex Adone.

Agones martyrum. Usuardus, qui hic insertus est, primam annuntiationem puram refert, sed omisso etiam Eufrasio, alteram sic fingit: [Felicis in Pincis.] Item Romæ, passio alterius Felicis presbyteri, qui dicitur Felix in Pincis.

Munerat. Agit de solo Felice Nolano pure, nihil præterea, forte quod dubitaverit utrum Eufrasium, an alium Felicem præferret.

Antverp. & Max-Lubec. Puri in textu, post Eufrasii episcopi, [Cleri.] adjiciunt Cleri diaconi, sine copula.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. & Lovanien. Incipiunt a Pontiano cum eo ipso elogio, quod ab Usuardo refertur XIX Januarii, ut hic describere opus non sit. Secundo loco, Romæ via Portuensi, loco qui Pincis dicitur, natale sancti Felicis presbiteri & martyris. [Felicis.] Qui Diocletiani & Maximiani imperatorum tempore, capitis amputatione, gloriosa morte coronatus est. Oedipo opus est ad discernendos Felices, quorum duos hoc die apud Bollandum invenies; septem alios inter Prætermissos. Ceterum Portuensis ille, tamquam Adaucti socius, ad XXX Augusti remittitur. Non recte, opinor, nec video quo id fundamento Bollandus dixerit.

Albergen. De Pontiano nihil habet, incipit a Felice Portuensi, de quo ut præcedentes. In Nolano purus. Tum: Eufrasii episcopi & Cleri diaconi. [Cleri.]

Danic. Incipit eodem modo, & in reliquis convenit præterquam in fine, ubi cum aliis quatuor sic habet: Eufrasii episcopi & Cleri diaconi & martyris, unius de antiquis, qui post multa tormenta in mare præcipitatus martyrium consummavit.

Leyden-Belg. & Editio Ultraject-Belg. Pontianum habent primo loco, sed expuncto plane elogio. In ceteris ut superior & quatuor alii.

Centulen. Apud Nolam Campaniæ, sancti Felicis, [Felicis.] confessoris. Apud Spoletum, sancti Pontiani martyris, temporibus Antonini imperatoris. Eodem die, sancti Cleri diaconi & martyris de antiquis. Ipso die, sancti Eufrasii episcopi. Ut de Clero semel dicam, is hodie a Floro etiam ponitur, diverso iterum elogio ab Usuardino, quod retulimus VII Januarii, ubi videsis observationem nostram.

Bruxellen. Recte & pure incipit, sed post eductus sit, addit: Quique post gravia quæ pro Christo patienter tormenta tulerat, [Felicis 1.] felicia regna ipse vere felix conscendit, sepultusque est juxta urbem in loco, qui dicitur Pincis, ubi virtutibus fulget. [Felicis 2.] Apud eumdem locum, Felicis presbiteri, fratris præcedentis. Qui pro confessione Christi fortiter certavit: sed Ecclesia ipsum confessorem potius quam martyrem tenet. De his satis dictum est. Sequitur: Romæ via Portuensi, loco qui Pincis dicitur, [Felicis 3.] sancti Felicis &c. ut supra. Item de Clero, quem Cletum vocat, de quo etiam satis. Denique in Eufrasio purus est.

Hagenoyen. Omnes excedit, nam de Nolano post eductus est, hæc superadjicit: Deinde indomitis mulis alligatus, tamdiu per omnes plateas civitatis trahitur, donec corpus ejus exungulatur a scapulis usque ad cingulum &c. Hoc specimen sufficiat. De Felice Portuensi, Eufrasio & Clero, ut supra. Demum de Pontiano, post martyrium consummavit, subdit: Cujus ossa de Spoleto translata sunt Mediolanum, & de Mediolano Trajectum inferius.

Aquicinct. Cum Pratensi convenit in expungendo Eufrasio. Hoc tamen discriminis est in Felice, quod in illo prima manu solum scribatur, sancti Felicis presbiteri &, quibus recentior calamus addidit, martyris, Romæ sub Diocletiano: verosimiliter ut de Portuensi hæc dicta accipias. Hic ferme solus cum Pratensi tribuit Felici Nolano titulum episcopi.

Victorin. & Reg. Suec. sub num. 130: Spoleti, [Pontiani.] sancti Pontiani martyris. Male scribunt Patiani & Pociani.

Matric-Cartus-Ultraject. Felicis in Pincis confessoris. Pontiani martyris festum celebre in civitate [nempe Ultrajectina] propter præsentiam corporis ejus, quod est in ecclesia sancti Martini. Quæ ad marginem adjiciuntur.

In Vatican. num. 5949. Deest Eufrasii. Adjicitur: Natale sancti Felicis in Pincis. Beneventi, sancti Memoris episcopi. Hic aliis ignotus est, & a Bollando inter Prætermissos computatur.

Florentin. Romæ, sancti Felicis in Pincis martyris. Tum Strozzian. In Sardinia, beati Ephyli [vel Ephysi] martyris. Alii Ephysium vocant, aguntque de eo postridie.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Felice Portuensi, inserens præter dicta, quod, Dracco judice præsidente, capitis &c. De Nolano, post eductus est, addit: Tandem pace reddita, ad ecclesiam suam rediit, & ibi in pace quievit. Nunc Dominica die &c. In quibus Ado Felices confudit. Tum: Eodem die, sancti Eufrasii episcopi & Cleri Diaconi. [Firmini inventio.] Item, inventio sancti Firmini episcopi & martyris. Addere poterat cum Greveno, Ambianis. Bollandus die præcedenti (nam & ibi Firminus recurrit) inter Prætermissos Firminum Ambianensem cum Usuardo ad XXV Septembris remittit. Hoc die agit de alio sancto Firmino Gabalitanorum episcopo, de quo Castellanus pag. 247.

Belin. editio altera, in fine habet: Eodem die, sancti Eufrasii episcopi & Clari diaconi.

Greven. Cleri diaconi. Romæ via Portuensi, loco qui Pincis dicitur, natalis sancti Felicis presbiteri & martyris, germani beati Felicis, de quo supra. Hic sub Diocletiano & Maximi. Dracco judice præsidente, post equulei tormenta, capitis &c. Apud Spoletum, sancti. Pontiani martyris, quem Usuardus infra XIV Kalend. februarii ponit, die quo (ut aliquibus placet) sepultus, hoc vero passus fuit. Adonem indicat, apud quem ita legitur XIX Januarii: Consummavit autem martyrium XIX Kalend. Februarii & sublatum corpus ejus a Christianis, sepultum est XV Kal. Celebris vero dies ipsius agitur XIV Kal. [ita legit Rosweydus, non XVI, ut citat Castellanus] Februarii, quando iterum sacrum ejus corpus mutatum est. Et tunc forte translatum. Sequitur in Greveno: Viennæ, [Eoldi.] sancti Eoldi episcopi & confessoris. Vel Cadeoldi, ut diximus supra. Ambianis, inventio sancti Firmini &c.

Molan. Litteris Italicis: Passio S. Pontiani Martyris pretiosi, temporibus Antonini imperatoris, sub Judice Fabiano: cujus reliquiæ habentur in Trajecto inferiori. Dein Caldeoldum nominat; tum charactere minori: [Datii.] Mediolani, sancti Datii episcopi magnæ sanctitatis, de quo in Dialogo B Gregorii. Additur in 2 & 3 editione: Hic ponitur cum pluribus ejus loci episcopis in Litaniis ecclesiæ Mediolanensis. [Mauræ. Brittæ.] In agro Turonico, sanctarum virginum Mauræ & Brittæ, de quibus meminitGregorius Turonensis. De his virginibus agit Bollandus cum Martyrologio Gallic. die sequenti.

Posteriores editiones adjiciunt: Die decima quarta, [PP. in Sina & Rhaithi.] sanctorum Patrum in Sina & Rhaithi interfectorum; Recte numero indefinito; nam dum Baronius eum determinavit, ansam dedit huic Rosweydi observationi, in citato Ms. repertæ. Totam, ut jacet, lectoris curiositate dignam judicavi. Textus Baronii: In monte Sina, sanctorum triginta octo monachorum, a Saracenis ob Christi fidem interfectorum. In Notationibus: Triginta octo monachorum, Græci etiam de iisdem agunt in Menologio. S. Nilus abbas qui dictorum martyrum, suo tempore coronatorum, res gestas conscripsit, cum de his agit, Mortui sunt, inquit, post septimum diem Epiphaniæ Domini, qui est decimus quartus mensis Januarii. At paulo inferius: Interempti quoque sunt alii, multis ante temporibus, quorum quoque commemorationem propter viæ longitudinem, & eorum, qui congregantur, multitudinem, eodem die peragunt. Ad hæc ita Rosweydus.

Duo hoc die notanda: 1, in textu hic poni triginta octo monachos, qui in Notationibus dicuntur interfecti tempore Nili, cum Baronius existimarit Nilum de his XXXVIII monachis agere, cum ait; Mortui sunt post septimum diem Epiphaniæ Domini. Nec enim hoc de XXXVIII monachis, in Sina jam olim interfectis, intelligendum, sed de incerto numero monachorum tempore Nili interfectorum. Nam XXXVIII illos monachos longe ante tempora Nili, seu Anastasii imperatoris, ponit Menologium Sirleti, atque horum Nilus obiter tantum meminit, his verbis: Interempti sunt quoque alii multis ante temporibus (nempe Diocletiani imperatoris & Petri Alexandrini, ut habet Menologium) quorum quoque commemorationem propter viæ longitudinem, & eorum qui congregantur, multitudinem, eodem die peragunt.

2. Ex verbis proxime citatis colligitur XXXVIII illos monachos, non passos XIV Jan. sed alio die, quia tamen XIV Januarii Patres in Sina conveniebant, ut celebrarent festum monachorum tempore Nili interfectorum, quorum certus numerus non exprimitur, ne cogerentur secundo convenire alio die, quo XXXVIII illi veteres monachi erant interfecti, cum & iter longum esset, & multis molestia subeunda esset, celebrarunt simul & eamdem memoriam, quo annue recurrebat festum monachorum tempore Nili interfectorum, qui dies erat XIV Januarii. Hæc hactenus a Rosweydo satis accurate observata sunt. Vide plura de utraque Martyrum classe a Baronio conjuncta, apud Bollandum in Actis & Castellanum in notis ad hanc diem pag. 244. Quæ post Bollandum de utraque supradicta martyrum classe, vel a Combefisio vel a Possino vel ab aliis subinde edita sunt, sive græce sive latine, Supplementum augebunt. Vide interim appendicem ad tomum 1 Januarii a pag. 1113.

XVIII Kal.
Die 15.

[Abacuc. Michææ.] Abbacuc & Micheæ prophetarum, quorum corpora, sub Archadio imperatore, divina revelatione reperta sunt. Apud Ægyptum, [Macarii.] beati Macharii abbatis, discipuli beati Antonii, vita & miraculis celeberrimi. [Isidori.] Item, sancti Isidori, in sanctitate vitæ, fide ac miraculis præclari. [Boniti.] Civitate Arvernis, sancti Boniti episcopi & confessoris, cujus vita virtutibus refulsit. In territorio Andegavensi, sancti Mauri abbatis. [Mauri.]

Sic pure habent Praten. Tornacen. Antverp. & Max-Lubec. Greven. & Molan.
Varia lectio. Scripsi Abbacuc, Micheæ, Archadio, Macharii cum manuscriptis passim. De Ægypto dixi VII Januarii, me rectam orthographiam servaturum, tametsi pauci codices diphthongo Æ utantur, eumque modum tenebo imposterum. In Ysidori variant, prætuli quod habetur in textu, & melius est; In sanctitate vitæ, fide ac miraculis. Sic puto legisse Usuardum, licet Ado excusus omiserit particulam in. Cur autem Greven. & Molan. scripserint fideque, non est operæ pretium examinare. Dixi Boniti, non Bonitti, ut legitur in Praten. forte transcribentis vitio: certe Bonitum vocant alii omnes. Ex citatis codicibus patet, Maurum simpliciter, ut est in textu nostro, positum ab ipso Usuardo, qui verosimiliter de discipulatu sancti Benedicti numquam cogitavit. Adde his plurimos alios, cum Greveno & Molano collatos, in quibus ejus rei nec vestigium usquam apparet. Enimvero siquid obtinet codicis Pratensis authentia, seu vera seu falsa, hic ad hominem, ut loquimur, evidenter demonstrat, seculo IX jam adulto Maurum Andegavensem inter Benedicti discipulos a Benedictinis ipsis connumerari non consuevisse: quis enim sobrie credat, id taciturum Usuardum, qui paulo ante in eodem textu Macarium Antonii discipulum prædicavit? Sane vehementer miratus sum, in codice Heriniensi hæc apposita legi: Discipuli beati Benedicti abbatis. Et in Munerato, cetera puro: Discipuli beati Benedicti, cujus corpus juxta Parisium urbem magnifice collocatum honoratur & colitur. Alii codices infra recurrent. Ceterum & hæc & alia recentius adjecta fuisse nec Usuardo umquam cognita, puto esse indubitatum.
[Abacuc.] Observatio. Solius Abacuc vel Abbacuc prophetæ memoria reperitur in Hieronymianis vulgatis omnibus præterquam in Epternacensi. In Beda & Floro nec iste nec Michæas notus est. [Michææ.] Rabanus primi depositionem signat, ac deinde utriusque reliquiarum inventionem sub Arcadio & Honorio; quem modum ex eo servavit Notkerus. Amborum prophetarum natalem primus conjunxit auctor Romani parvi: Abacuc & Michææ prophetarum. Cetera ab Adone addita sunt, a Nostro verbatim inde accepta & in recentiores omnes transfusa. Recte tamen advertit Baronius (quod & in Romano expressit) corpora illa inventa esse sub Theodosio seniore, ut ex historia ecclesiastica deducit Bollandus, de utroque propheta, uno an gemino synonymo, aliisque ad eos spectantibus doctissime disputans, ut fatetur Florentinius, cujus notatio etiam legi meretur. Wandelbertus ex Romani parvi sententia, ab Adone, opinor, hausta, versiculum suum adornavit: Bisque novenam Abacuc simul & Micheas honorant. [Macarii.] Sequitur in Romano parvo: Et Macarii abbatis, Antonii discipuli. Subjunxit Ado, vita & miraculis celeberrimi; præfixit Noster, apud Ægyptum; Notkerus utroque additamento caret. De Macariis nihil observandum superest, vide quæ diximus 11 Januarii & scriptores ibi citatos consule. Macarii socius aut collega in Romano parvo statui videtur sequens presbyter & monachus, his verbis: Et Isidori; [Isidori.] cui elogium satis vulgare apposuit Ado, ex quo Usuardus & Notkerus desumpserunt. De ejus vita & gestis nescio an plura dici possint a recentioribus, quam quæ in Actis nostris diligentissime collecta sunt. Hactenus textum nostrum Adonianum esse omnino liquet. [Boniti.] Bonitus Claromontanus episcopus XXX, ab Usuardo primum consignatus ac vulgari etiam elogio ornatus est. Adde Bollandi commentario quæ notavit Castellanus pag. 282 & 283. [Mauri.] Maurus æque ac Bonitus ad solum quoque Usuardum pertinet, de cujus positione in Variantibus satis diximus. Nec vero hujus loci est pluribus inquirere fueritne Maurus, is de quo agimus, sancti Benedicti discipulus. Videri a curiosis potest Clar. Castellanus totam controversiam in notis, a pag. 252 ad 281, fuse & late discutiens. Eumdem nodum non semel in Actis dissolvere conatus est Papebrochius, & recentius in Responsionibus suis ad exhibitionem errorum. Ruinartius, & ipsis & aliis pro Mauri missione apologiam apposuit. Denique & a tot aliis ea tela texta & retexta est, ut superfluum videatur vel eorum nomina appellare. Nota, hoc etiam die referri ab Adone translationem Sulpitii Bituricensis. Sed de eo Sancto agit Usuardus & qui eum sequuntur Martyrologi alii, cum Romano moderno, XVII Januarii, ubi Sulpitios varios accurate distinguit Bollandus.
AUCTARIA.

Praten. Vide supra in Variantibus, quid in hoc codice Usuardo superadditum sit.

Antverp-maj. De Macario scribit simpliciter: Macarii, discipuli Antonii. In aliis etiam satis integer non est. De Bonite, post, confessoris, habet: Cujus vita & virtutum meritis ac miraculorum gloria insignis fuit. Tum: In territorio Andegavensi, depositio beati Mauri monachi, abbatis & confessoris, discipuli sancti Benedicti.

Rosweyd. De inventione prophetarum, phrasim sic variat, divina revelante gratia reperta. In Isidoro, purus omnino non est. Deest Boniti, & substituitur: Bituricis, translatio sancti Sulpicii episcopi & confessoris. Eodem die, transitus sancti Mauri abbatis.

Pulsanen. Secundo loco Maurum inserit hoc modo: Eodem die, beatissimi Mauri confessoris atque abbatis, discipuli confessoris Christi Benedicti.

Munerat. & Agones martyrum. Conveniunt in iis quæ supra in Variantibus retulimus.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Editio Ultraj-Belg. In fine solum addunt; discipuli beati Benedicti.

Albergen. & Danic. Sic ordiuntur: In Galliis territorio Andegavensi, [De Mauro.] sancti Mauri abbatis, discipuli sancti Benedicti. Cujus disciplinis ab infantia regulariter educatus, quantum in eisdem profecerit, inter nonnulla quæ apud eum positus gessit, etiam super aquas pedester incedens, ostendit. Tum de Abacuc & Michæa pure. Deinde: Aput egiptum, beati Macharii abbatis, discipuli beati Antonii, vita & &c. Qui contra aëreos spiritus, & in curationibus hominum, & in denuntiationibus quoque futurorum, divinam gratiam consecutus, sexaginta annos in desertis implevit, ad quæ tricenarius ingressus est. Hic interrogatus a quodam, quomodo sic corpus suum siccum esset; respondit: Timor Dei etiam ossa consumit. In reliquis textus satis purus est.

Centulen. Puro proximus est. In Bonito elogium expunxit, & de Mauro addidit; discipuli sancti Benedicti.

[Octavæ Gudilæ.] Bruxellen. Incipit: Octava beatæ Gudilæ virginis, patronæ nostræ. In prophetis purus est. De Macario solam ætatem adjicit, ea repetens quæ de altero Macario dixit 11 Januarii. Sequitur de Isidoro, pure. Tum: Apud Bituricas civitatem, translatio sancti Sulpicii episcopi & confessoris. In Bonito satis recte. Maurum differt in diem sequentem, forte quod hic dies impediatur Octava sanctæ Gudilæ.

Hagenoyen. Abacuch prophetæ, qui ad præbendum cibum Danieli, ab angelo in Babilonem ductus est per capillos. Item Nycheæ prophetæ. Quorum corpora &c. De Macario habet longius elogium supra relatum. In Isidoro & Bonito purus est. Tum de Mauro abbate etiam ut supra.

[De Mauro.] Aquicinct. De Mauro: post abbatis, sic prosequitur; & confessoris atque levitæ, discipuli sanctissimi Benedicti: cujus disciplinis ab infantia eruditus, quantum in iisdem profecerit, inter nonnulla quæ apud eum positus gessit, res novæ & post Petrum inusitata, etiam super aquas pedibus incedens patefecit. Dehinc in Gallias ab ipso directus, miraculorum gloria clarus in pace quievit.

Victorin. Cum præcedenti non omnino verbis, sed sensu concordat.

Matric-Cartus-Ultraject. Macharii abbatis, discipuli beati Antonii abbatis. Mauri abbatis, discipuli beati Benedicti abbatis. [Sabini, Marcelli, Exuperantii.] Isidori confessoris. Sabini, Marcellini & Exuperantii martyrum. De his vide annuntiationem prima Usuardi, XXX Decembris. Sequitur: Habacuc & Michææ prophetarum. Demum: In Arvernis, sancti Boniti.

Cluniacen. In territorio Andegavensi, sancti Maurilii abbatis. [Maurilii.] An non episcopi? Vide infra.

Reg. Suec. sign. num. 130, & Victorin. supra. [Restitutæ.] In Africa, sanctæ Restitutæ virginis. Si Sorana est, vide Acta XXVII Maii.

Codex D. Le Mare. signatus A, qui fuit Canonicorum sancti Lazari Augustodun. Civitate Ædua, [Symphoriani translatio.] translatio sancti Symphoriani martyris. Vide XXII Augusti.

In Vatican. num. 5949. Deest Boniti. Adjicitur: Bituricas civitate, translatio sancti Sulpitii episcopi & confessoris. Primo loco ponitur Maurus litteris rubris.

Florentin. In territorio Andegavensi, sancti Maurilii abbatis. Sequitur: Apud Bituricas, sancti Sulpitii &c. [Sulpitii.]

Lugdunen. Natale sancti Boniti Arvernensis episcopi & confessoris.

Burdegalen. In territorio Andegavensi, translatio sancti Maurilii episcopi & confessoris. [Maurilii.] Et dedicatio ecclesiæ sancti Maurilii. De hoc agit Usuardus XIII Septembris sub nomine Maurilionis, & episcopum vocat. Hinc patet ratio dubitandi, superius posita.

Editio Lubeco-Col. In civitate Andegavensi, apud Parisius in Galliis, sancti Mauri abbatis discipuli sancti Benedicti. Cujus disciplinis …. super aquas pedester incedens, jussu sancti Benedicti puerum a submersione liberavit. In prophetis pura, de Macario habet, ut supra. In Isidoro & Bonito etiam pura est. In fine adjicit: Item commemoratio sancti Joseph, [Josephi.] nutricii Domini. Quod etiam legitur apud Grevenum, verosimiliter ob festum peculiare, apud Colonienses celebrari solitum.

Belin. In prima editione omisit elogium sancti Boniti. Cetera satis pura sunt, nisi quod de Mauro omnia habeat, quæ supra retulimus ex Aquicinct.

[Felicis.] Greven. Felicis episcopi Tubizacensis & martyris. Alexandriæ, [Cointæ.] Tonitæ, alias Cointæ, virginis & martyris. [Remedii.] Remedii episcopi & confessoris. Ex Hieronymianis, ut pridie diximus. Commemoratio sancti Joseph nutricii Domini. Vide de his omnibus indicem Prætermissorum.

Molan. De Mauro, ex Munerato præter dicta, adjicit: Cujus corpus juxta Parisium urbem magnifice collocatum, honoratur & colitur. Item celebratio dulcissimi nominis Jesu. [De nomine Jesu.] Cujus festivitatis principium indicatum reperio in Martyrologio Ms. sancti Michaëlis Antverpiæ, sub nomine Usuardi, sed enormiter interpolati, ubi ita legitur: [Festivitatis initium.] Quæ festivitas accepit exordium in Antverpia anno Domini MCCCCLVIII providentia & devotione ac procuratione unius honesti civis Hippolyti. In hoc vero nostro monasterio incepimus eamdem festivitatem celebrare solemniter, anno Domini MCCCCXCII. Pergit Molanus typis minutioribus: [Joannis Calybitæ.] In Burgundia, sancti Joannis Caliniti confessoris, cujus sanctum corpus in civitate Censtantinopolitana feliciter quiescit, multis fulgens miraculis: pretioso vero capitis ejus thesauro urbs Chrsyopolitana [Vesontio] incomparabiliter ditatur. Aliæ editiones habent: Die decima quinta, sancti patris Joannis Calybitæ. Cujus pretioso &c. Hæc ibi; quæ aliter Martyrologio Romano inserta, occasionem dedere Rosweydo ita observandi: Duo hic quæri possunt. 1, Ex quo veteri manuscripto Baronius textum Martyrologii de Joanne Calybita interseruerit? 2, Quomodo ponat eum Romæ, cum Menæa diserte eum Constantinopoli statuant? Nempe Roma nova, non VETUS intelligenda est apud Metaphrasten. Et sane textus vitæ satis indicare videtur, omnia hæc Constantinopoli transacta. Vide Bollandi commentarium prævium § 2, ubi plura alia rationum momenta accurate expenduntur; & Castellanum in notis brevius eadem pertractantem a pag. 283. Editiones Molani posteriores; de Mauro & de nomine Jesu habent fere ut prima. [Ableberti.] Tum: Eodem die Malbodii, depositio beati Ableberti seu Emeberti, Cameracensis episcopi, qui sanctum Autbertum in Cameracensi episcopatu præcessit.

XVII Kal.
Die 16.

[Marcelli.] Romæ via Salaria, natalis sancti Marcelli Papæ, qui ob catholicæ fidei defensionem, jubente Maximino tyranno, primo fustibus cæsus, deinde ad servitium animalium cum custodia publica deputatus, post multos annos ibidem serviendo, amictu indutus cilicino defunctus est. [Honorati.] Apud Arelatem, beati Honorati episcopi, cujus vita, doctrina & miraculis illustris fuit. Parrona monasterio, sancti Fursei confessoris. [Fursei.]

Sic legunt, & pure, ut ego quidem existimo, soli Herinien. & Tornacen.
Varia lectio. Scripsi Maximino, ut diserte habent codices duo citati cum Praten. Munerat. &c. nec aliter in Beda & Adone Usuardus repererat. Greven. Molan. & codices alii exhibent Maximiano. Utri melius? Forte nulli bene: nam Maximino & Maximiano, facile supponeretur Maxentius, ad cujus tyrannidem nonnullis revocanda videntur & Marcelli obitus, & siquæ passus est. Ut ut statuendum decreveris, verosimillimum est, Marcellum non utique martyrem, sed proprie confessorem, obiisse anno persecutionis Diocletianææ VII, Christi CCCX, ut recte opinatur Tillemontius tomo 5 pag. 95 & 626: & ante ipsum docuit Papebrochius; ex quibus Pearsoni aliorumque argutatiunculæ facile refutari possunt. Codex Pratensis inter Honoratum & Furseum ita legit: Item civitate Odobergia, sancti Titiani episcopi & confessoris. Diu hic anceps hæsi, quid de illa annuntiatione statuerem incertus. Neque enim satis promptum erat colligere, unde Sanctum illum, Martyrologis, quos sequebatur, ignotum, accersivisset Usuardus, non solitus trans Alpes excurrere aut in alias regiones, præterquam in Hispaniam, ut Sanctos Adoni aut Hieronymianis superaddat. Interim Pratensem sequebantur Muneratus, Grevenus, Molanus & codices plures; aliis cum Heriniensi & Tornacensi de Titiano tacentibus, quorum auctoritati, præsertim duorum postremorum, ut ut fidam plurimum, tamen torrenti fere cedendum putaveram. Rogatus itaque Clar. Castellanus, codicem Pratensem denuo consuluit, & labe detecta, præfatorum duorum codicum nativam simplicitatem egregie confirmavit. Quidquid in Pratensi codice (Castellani verba sunt) primitiva manu scriptum erat inter Arelatem & sancti Fursei (utrimque exclusive) erasum subinde fuit, & charactere alio multum abbreviato inscripta inveni ea quæ in prima Molani editione leguntur, eo solum discrimine quod Titiani & Parrona habeatur, pro Ticiani & Perona Molani. Hæc amici observatio me plane movit, ut Titianum expungerem. Si aliter aliis visum fuerit, melioribus argumentis libenter cedam. Arelaten, pro Arelatem in codice Heriniensi scriptoris vitium est. Parrona olim pro Perona scriptum, codices prope omnes evincunt, quorum aliqui Parona scripsere.
[Marcelli.] Observatio. Romæ via Salaria in cœmeterio Priscillæ, depositio Marcelli episcopi & confessoris. Verba sunt plerorumque Hieronymianorum codicum, ad quæ videri potest accurata Florentinii notatio. Romanum parvum haud multum abludit: Romæ via Salaria in cœmeterio Priscillæ, sancti Marcelli Papæ. Hæc quidem breviter: at Beda qui Marcelli Acta non satis sincera, vel res gestas Pontificum vidit, longiori elogio Sanctum exornat, quod a Rabano & Adone transcriptum, a Notkero nonnihil interpolatum, a Nostro, seu illud ex Beda, seu ex Adone acceperit, plusquam media parte decurtatum est, neque sic tamen ad omnimodam veritatem satis exactum. Hic ego ubique Marcelli lego, Marcellini nusquam, præterquam in Bucherii Kalendario, quod facillime ex similitudine nominum corrumpi potuit, ut re vera factum est in die, signato XVIII Kal. pro XVII Kal. Probat id Frontonis Kalendarium, ubi hoc proprio die, non Marcellini, sed Marcelli diserte legitur, quemadmodum & in Thomasii Sacramentario superius collaudato. Nec me movet Græcorum auctoritas, abunde, ni fallor, ab Henschenio convulsa, ubi de Marcellino agit XXVI Aprilis. Pugnat acriter pro utriusque identitate Castellanus in hodiernis notis, eidemque opinioni in Martyrologio suo universali denuo insistit. At enim cum amicum non semel ea super re familiariter pressissem, demum in ultimis litteris quas aliena manu, postquam fatali apoplexia correptus fuerat, ad me dedit XXXI Januarii MDCCXI, candide fassus est, se retractasse quæ de Marcelli & Marcellini identitate scripserat. Mortis tempus in Variantibus definivimus. De reliquiis, vere vel prætense huc illuc translatis, vide Bollandum, apud quem exstat quoque percelebre epitaphium, quod si vere Damasi fuisse neges, certe antiquitate sua venerandum non inficiaberis. Sic de Marcello cecinit Wandelbertus:

Septima post decimam Marcelli martyris, atque
Pontificis summi meritis & nomine fulget.

[Honorati.] Honoratus Arelatensis, apographis Hieronymianis censetur adjectitius. Ab Adone primum positus est, & ex eo a Nostro iisdem fere verbis translatus. Rabanus alia ipsum phrasi retulit: miraculum addens de fugato ex insula Hilarina dracone, cujus textum descripsit Notkerus. Vita a Bollando illustrata per Hilarium itidem Arelatensem episcopum scripta supponitur, verum id in dubium revocat Henschenius 1 Junii, agens de sancto Caprasio. Alia vide apud Castellanum pag. 292. An Titianus Opitergiensis, Usuardo adscribendus sit, [Fursei.] supra explicui. De Furseo dubium nullum esse potest, quin vere Usuardinus sit. Eum prius signaverat Florus, sed quam ignotus is Nostro fuerit, hic iterum locus palam faciet. Quæ circa hunc Sanctum a nonnullis errata sunt, corrigit Castellanus pag. 295. Utrum autem vita, quam Bollandus edidit & illustravit, a scriptore nimis credulo composita sit, alibi examinabitur.

AUCTARIA.

Praten. Munerat. Greven. & Molan. In textu insertum habent Titianum Opitergiensem, de quo supra.

Antverp-maj. De Marcello Bedam ferme integrum refert. In Honorato fere purus est. Tum: [De Furseo.] Parrona monasterio, sancti Fursei confessoris. Hic satis clarus & verbo extitit & exemplo, multisque salutem ostendens, confectus senectute bona, feliciter migravit ad Christum; sepultus primo in Latiniaco monasterio, deinde translatus Parronam, ubi multis miraculis [clarus] quiescit. De Titiano, nihil.

Rosweyd. Romæ via Salaria, in cimiterio Priscillæ, natale sancti Marcelli Papæ martyris. Qui jubente Maximiano fustibus cæsus est & ad animalium servitia deputatus, ibi obiit. Apud Arelatem, sancti Honorati episcopi, cujus vita, doctrina & miraculis refulsit: ut habet Ado. Eodem die, natale sancti Fursei confessoris. De Titiano etiam silet.

Agones martyrum. In fine: Peronæ monasterio, sancti Fursei episcopi & confessoris. Cetera ut Praten.

Pulsanen. In prima Bedam nonnihil abbreviat. In secunda, Honorii scribit pro Honorati. Habet de Titiano & Furseo. In fine de suo apponit: [Melantii.] Rotomagum, sancti Melantii episcopi & confessoris. Vide Prætermissos.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. De Titiano Opitergiensi habent ut codices multi. In fine autem adjiciunt: Romæ, sanctæ Priscillæ. [Priscillæ.] Sed virginem non faciunt, ut alii.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. & Editio Ultraj-Belg. Penultimo loco inserunt: Ipso die, Romæ, sanctæ Priscillæ. De Furseo legunt: Abbatis & confessoris, fratris sancti Foillani martyris. In ceteris similes sunt iis qui Titianum referunt &c. De Priscilla, vide Castellanum pag. 285.

Danic. Prioribus similis, recentiori manu adjecta habet nomina quinque martyrum Marochensium, de quibus infra, [5 M M. Maroc.] satis multa ex Greveno erunt describenda.

Centulen. Romæ, natalis sancti Marcelli Papæ & martyris. Civitate Odobergia, sancti Titiani episcopi & confessoris. Parrona monasterio, sancti Fursei confessoris, qui satis clarus & verbo extitit & exemplo. Relato, sancti Honorati episcopi & confessoris. Scriptoris hic vitium puto, qui Arelate vel Arelato non satis distinxerit, quod subinde manus recentior efformare conata est.

Bruxellen. Huc distulit Maurum, de quo nos die præcedenti. Tum: Romæ via Salaria in cimiterio Priscillæ, [De Marcello.] natale sancti Marcelli Papæ & martyris. Qui cum diis nollet sacrificare, jubente Maximiano imperatore fustibus cæsus, ad servitium animalium sub custodia publica deputatur. Ipsa die Romæ, sanctæ Priscillæ. In Honorato, omnino purus non est. Perona monasterio, sancti Fursei abbatis & confessoris, & fratris sancti Foillani martyris. Qui verbo & exemplo clarus, tandem confectus senectute bona, feliciter migravit ad Dominum. Apud Rothomagum, sancti Melantii episcopi & confessoris. [Melantii.] Item civitate Odobergia &c.

Hagenoyen. De Marcello aliqua corrasit quæ referri non merentur. De Honorato & Titiano, ut supra. Tum: Ipso die Romæ, depositio sanctæ Priscillæ. De Furseo addit, abbatis, & fratris sancti Foillani martyris.

Aquicinct. Novum profert de Furseo additamentum; nempe: Cujus caput in Dorobernia habetur.

[De Marcello.] Victorin. De S. Marcello, post defunctus est, addit: Hic fecit cœmeterium via Salaria, & XXV titulos constituit in Urbe propter baptismum & pœnitentiam multorum, qui convertuntur ex paganis, & propter sepulturam Martyrum. Hæc ex Actis apposita sunt. In fine mendose cum aliis scribit: Romæ, sanctæ Priscillæ virginis. Et sic etiam scribit Codex Reg. Suec. num. 130.

Codex. Reg. Suec. qui fuit Principis Ursini Rosenbergii, ita habet: In civitate Brixiæ, S. Liberæ uxoris [an non potius virginis? [Liberæ.]] sororis sanctæ Faustinæ, quæ in quodam monasterio arctam vitam ducens, vitam finivit. Dupl. min. 2. Cl. Videatur Bollandus hoc die inter Prætermissos, & XVIII hujus, ubi de ea agit.

Vatican. num. 5949. Omisso Titiano Opitergiensi, adjicit: [Petri.] Beneventi, sancti Petri martyris in S. Sophia.

[Maroch.] Strozz. Eodem die apud Marochium, passio beatorum martyrum, Berardi, Petri, Accursii, Adjuti & Ottonis, de Ordine Minorum; de quibus latius infra.

Jurensis, S. Ragnoberti: Apud Gratianopolim, sancti Ferreoli episcopi & martyris. [Ferreoli.]

Prima Belini editio tolerabilis est, solum admiscens Priscillam & martyres Marochianos, eo modo quo ex Strozziano codice eos jam retulimus. Sed altera Parisiensis, turpiter fædata est & contorta. Ibi Odobergia bis citatur, eique primo Cyrianus, deinde Titianus, episcopi affinguntur. Elogium martyrum Marochiensium, ab ipsis Martyribus avulsum, nullum sensum reddit, unde ipsum ex Greveno infra adducere censui præstabilius.

Editio Lubeco-Col. Varia de Marcello apud alios reperta non satis apte construxit; de Furseo item inventa collegit; Priscillam virginem facit, atque in fine adjungit: Eodem die, S. Remundi confessoris, cujus etiam meminit Grevenus, [Remundi.] sed quis hic Remundus sit, non facile divinaveris: putat Bollandus indicari pennafortium.

Solito longius est Greveni auctarium, sic inchoatum: Poleueti, Candidiani & Filoromi martyrum. [Polyeucti & soc. Foillani. Felicis.] Polyeucti, ni fallor, voluit dicere, ut superius X hujus iterum correximus. Bollandus de illis agit XI hujus. Sequitur: Foillani episcopi, martyris & sociorum ejus. Item Felicis, episcopi Tubabocensis, qui sub Diocletiano & Maximiano, a judice Anolino de nomine interrogatus, solum hoc respondit; Christianus sum. Deinde vinctus & in navicula sub equorum pedibus jacens, inedia maceratus, tandem apud Nolam Campaniæ, capite truncatus martyrium complevit. De Foillano & Felice videndus Bollandus in Prætermissis. Pergit Greven. [MM. Marochianorum.] Apud Marrochium circa annum Domini MCCCL, [MCCXX] passio beatorum martyrum, Berardi de Carpio, Petri de Geminiano, Accursii, Adjutoris vel Adjuti & Ottonis, OrdinisMinorum, qui zelo divino succensi & amore martyrii flagrantes, cum ad partes infidelium, Christi Euangelium prædicaturi transfretassent, a rege Marrochi martyrizati, multis claruerunt prodigiorum indiciis. Horum corpora D. Petrus Infans, germanus regis Portugalliæ, de Marrochio tulit, & in monasterio sanctæ Crucis de Colimbria, venerabiliter collocavit. [Honorati Ambian. ep.] Honorati episcopi Ambianensis, miraculis clari. Hic quodam tempore Missam celebrans, vidit manum Christi, hostiam tenentem & sibi communicaturo porrigentem. Honorati etiam abbatis memoria hic agitur, qui ut refert Gregorius primo Dialogorum, [Honorati abbatis.] in Samniæ partibus in annis puerilibus ad amorem cælestis patriæ per abstinentiam exarsit. Ab otioso quoque sermone se restringens, constructo monasterio, ducentorum ferme monachorum pater exstitit, & circumquaque exempla eximiæ conversationis dans, quievit in pace. [Melantii.] Item Melantii [Molanus scribit Melæ] episcopi & confessoris, ad cujus ecclesiam, ut in Historia tripartita dicitur, cum venissent qui jussu Hunerici regis, episcopos, Arianis resistentes, in exilium deportabant, invenerunt eum, tamquam esset ultimus ecclesiæ minister, candelas præparantem lampadesque refoventem, quapropter non cognoverunt quod episcopus esset, donec se ipse sponte patefecit, pro Christo in exilium portandum. Quæ hic falsa veris immiscentur, apud Bollandum distincta invenies, forte etiam magis subinde illustranda. Apud Regium Galliæ, Fausti episcopi, [Fausti.] qui ex Larinensi abbate electus, sanctitate plenus & divinis Scripturis jugiter intentus a Gennadio prædicatur. De Remundo & Priscilla dictum est satis.

Molan. Grevenum fere descripsit in martyribus Mauritanis & quæ sequuntur, exceptis Fausto & Remundo, quos omisit. Priscillæ titulum virginis recte ademit. Furseo addidit: Cujus gesta habentur. Tum: Eodem die, inventio corporis sancti Foillani episcopi & martyris, [Foillani inventio.] in Ampolim. Ampolin vel Ampolines locus est, ubi martyrio affectum S. Foillanum narrat Philippus abbas Bonæ spei, ut dicetur in Actis XXXI Octobris. Altera Molani editio Priscillam eamdem censet, quæ in Actibus Apostolorum celebratur, [Catenæ S. Petri Ap.] ac demum addit: Die decima sexta, adoratio pretiosæ catenæ sanctissimi & benedictissimi Apostoli Petri.

XVI Kal.
Die 17.

[Antonii.] Apud Thebaidem, beati Antonii monachi, cujus corpus sub Justiniano imperatore divina revelatione repertum, Alexandriæ delatum est & in ecclesia sancti Joannis Baptistæ humatum. Lingonis, [Speusippi. Elasippi. Melasippi,] natalis sanctorum geminorum Speusippi, Elasippi, & Melasippi. Qui cum essent viginti quinque annorum, cum avia sua Leonilla, & Jonilla, & Neone martyrio coronati sunt, tempore Aureliani imperatoris. [Sulpitii.] Bituricas civitate, depositio sancti Sulpitii episcopi, cujus vita & mors pretiosa gloriosis miraculis commendatur.

Sic legunt Praten. Herinien. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. Molan. & Agones martyrum. Belin. ferme convenit sed neutra editio correcta est.
Varia lectio. In Pulsanensi de sancto Antonio, pro cujus corpus, amanuensis libertate positum invenio, hujus venerabile corpus. Alexandriæ scribunt passim omnes, rectius posuerat Ado Alexandriam, ut scripsit Usuardus in Agonibus martyrum, sed ejus lectionem ex aliis codicibus determinamus. Pulsanen. Munerat. & Agones martyrum omittunt Baptistæ, quin alii inter Auctaria substituunt Euangelistæ: recte in textu ex Adone. Quam varia sit in efformandis Geminorum nominibus orthographia, apud Bollandum invenies. Censeo ex nostris codicibus Usuardum scripsisse, ut in textu legitur, idque præsertim ex Praten. Heriniensi, Pulsanen. & Munerat. quo modo etiam enuntiant Hieronymiana, Beda, Rabanus & Notkerus: licet hodie Adonem certatim sequantur Martyrologi & codices nostri aliqui Usuardini satis communiter. Bollandus in Eleusippi dissentit, servat tamen Melasippi: Agones martyrum, habent Melanippi. Libera sit unicuique optio. Male in Agonibus martyrum est quindecim annorum. Item Conilla, pro Jonilla, ut habet etiam Munerat. quamquam & hujus nominis variam nomenclaturam exhibeat Bollandus. Tempore Aureliani disertissime notavit Usuardus ex Beda & Adone, sed palpabili anachronismo, ex Warnaharii Actis accepto, qui an satis apte emendari possit, malo ex Bollando aliisque colligas, quam ut novi aliquid de meo proferam. Videatur Tillemontius tomo 3 a pag. 603 & Castellanus a pag. 313. Satis hic sit Usuardi lectionem exhibuisse. In Agonibus martyrum male ponitur Bituris: Pulsanen. pro Bituricas civitate, videtur nitidius scribere voluisse: Apud Bituricam civitatem. Ut valde mendosa est prima illa & maxima Lubecana editio, ita hic pro Sulpitii, legit Suplicii, cum qua fere semper, saltem hic concordat codex Antverpiensis.
[Antonii.] Observatio. Cœnobitarum Protopatriarchæ celebratissima est apud omnes Martyrologos memoria. Codices Hieronymianos hic descripsit Beda: In Ægypto, depositio Antonii monachi: descripsit Rabanus, elogium adjiciens ab Adoniano diversum. Non multum differt Romanum parvum: Apud Thebaidem, Antonii monachi. Ado laudatiunculam apposuit, descriptam a Notkero, a Nostro ita contractam, ut initium fini copulatum sit, omissis intermediis, quæ ex nonnullis auctioribus codicibus pro majori parte infra dabimus. Cetera quæ vitam spectant, tam erudite a Bollando illustrata sunt ut nihil desiderari posse videatur, nisi quis Chronotaxim Raynaudianam consulere voluerit: vita porro ipsa tam authentica, seu græce ab Athanasio, seu latine ab Evagrio accipiatur, ut vel ipsi hypercritici nihil inveniant quod merito queant arrodere. Non tam plana sunt quæ de Tergeminis Lingonensibus Acta nostra memorant, multa quippe de iis apud laudatos Bollandum & Castellanum disceptatio, atque item apud Florentinium, Tillemontium & alios. [Speusippi. Elasippi. Melasippi.] Quæritur, cujates sint, Cappadoces an Galli? Ubi, quomodo, quo tempore passi? Ut mitissime dicam, translata, commixta, confusa nonnulla, quibus ne hic diutius immoremur, citatos scriptores consulat eruditus lector. Id ad rem nostram præ ceteris observatu dignum occurrit, quod in Romano parvo nulla prorsus eorum fiat mentio, unde obiter notabis frivolam eorum cavillationem, qui cum Valesio Romanum parvum ex Adone contractum comminiscuntur; firmatur autem Clar. Castellani conjectura, omnem nempe Tergeminorum illorum notitiam ex non sinceris Warnaharii ad Ceraunum Parisiensem episcopum Actis ad Transalpinos profluxisse, indeque & in Hieronymiana fortasse inserta sint nomina, certe a Beda, Adone, aliisque addita elogia, non parum trituranda. Ea quidem contraxit Usuardus, sed neque sic satis subacta esse constabit vel mediocriter earum rerum perito. Illud vehementer mirandum, in apographo Usuardino Tornacensi, quod hic inter purissima computo, totam illam sanctorum Lingonensium seriem prætermissam. An quod codicis scriptor suspectam habuerit totam narrationem, non ausim devinando asserere: mihi satis certum est, Usuardum ita scripsisse, ut in laterculo nostro legitur. Wandelbertus Antonium & Lingonenses metrice canit in hunc modum:

Sextaque cum decima Antonii virtute dicatur:
Hæc etiam socio geminorum pollet honore,
Lingona quos uno celebrat plebs marmore tectos.

[Sulpitii.] Sulpitium ab Adone signatum diximus XV Januarii, ubi etiam monuimus, Sulpitios varios hoc die a Bollando accurate distingui. Qui Hieronymianis adjectus est, senior a Florentinio censetur. Quem velit Florus, nescio; verum quicumque ab eo notetur, sic notatus est, ut ejus phrasis ab Usuardina longe discrepet, quemadmodum & in breviori ejus sancti Antonii elogio evidentissime patet, ut proinde minime dubitem, quin Sulpitius noster, cognomento Pius, plane Usuardinus hoc die dicendus sit. Præter vitas duas a Bollando editas & illustratas, tertiam alicubi citari invenio, quæ si ad manus nostras deveniat, suo loco vulgari poterit.

AUCTARIA.

Tornacen. Jam diximus in eo codice deesse annuntiationem secundam a Geminis Lingonensibus.

Antverp-maj. In Egipto aput Thebaida, [De Antonio.] natale beati Antonii monachi, qui multorum monachorum pater, vita & miraculis præclarissimus vixit. Cujus corpus … & in ecclesia beati Joannis Evangelistæ humatum. In secunda satis purus est. Tum: Bituricas, depositio sancti Sulpicii episcopi & confessoris, [De Sulpitio.] qui a pueritia sacris litteris eruditus, & sanctæ conversationis luce conspicuus, etiam laicus virtutibus claruit. Post etiam coma deposita, monachorum pater extitit, atque inde ad episcopalem provectus cathedram, vita clarus in pace quievit.

Rosweyd. In Egypto apud Thebaidem, depositio beati Antonii monachi, qui multorum monachorum pater, vita venerabili præclarissimus vixit, consummatoque cursu, feliciter in pace quievit. Cujus corpus &c. [Sulpicii in Africa.] Apud Lingones, Speosippi, Eleosippi & Meliosippi &c. Demum: In Africa, Sulpicii episcopi. Sulpitios adhuc binos in Prætermissis habet Bollandus, sed de Africano nihil hactenus reperi. De translatione Sulpitii Bituricensis egit hic codex XV Januarii.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. & Editio Ultraj-Belg. Ita ordiuntur: In Ægypto apud Thebaidem, beati Antonii monachi, cujus vitam Athanasius, Alexandrinæ ecclesiæ episcopus, insigni volumine prosecutus est. Cetera ut in textu, nisi quod de Sulpitio addant, & confessoris.

Albergen & Danic. Præterea interserunt: Qui regnante Constantino magno floruit, & multorum monachorum pater, vita venerabilis præclarissimus vixit, consummatoque cursu, ætatis suæ anno centesimo quinto feliciter in pace quievit. Cujus corpus &c.

Lovanien. Convenit cum Antverp-max. &c. Sed Geminorum elogium plane resecuit.

Centulen. In Egypto apud Thebaidam, depositio beati Antonii abbatis, qui multa milia monachorumChristi servitio mancipavit, atque vita & miraculis clarissimus vixit. Apud Lingones, sanctorum geminorum Speusippi, Eleusippi, & Meleusippi. Qui cum essent … sub Aureliano passi sunt. Bituricas, sancti Sulpicii episcopi & confessoris.

Bruxellen. De Antonio, hactenus dicta fere colligit, adjiciens de corpore: Quod nunc apud Viennam Galliæ, ut fertur, translatum est. Apud Lingonas, [De Geminis.] passio sanctorum geminorum Speusippi, Elasippi & Melasippi. Quos Benignus presbiter, a beato Policarpo, sancti Joannis Apostoli discipulo, cum Andyochio & Tyrso missus in Galliam, fidem Christi docuit. Qui cum essent annorum XXV, in quadam arbore ligatis manibus & pedibus suspensi atque extensi sunt, ita ut membrorum compages dissolvi putarentur. Posthæc in ignem præcipitati, nec tamen læsi, inter verba orationum, tempore Aureliani imperatoris martyrio coronati, simul migraverunt ad Christum. Quod avia sua Leonilla & Louilla atque Neon gestorum exceptor videntes, palam se Christianos esse confitentur: propter quod multis afflicti suppliciis, cum Christum negare noluissent, gladio simul perempti, martyrii coronam perceperunt. Et Turbon, victorias Christum confitentium scribens, non post multum temporis etiam martyrium perpessus est. Vide Bedam & Adonem. In Sulpitio purus est.

Hagenoyen. Incipit a Lingonensibus, in quibus satis purus, [De Antonio.] de Antonio præter dicta, hæc de suo adjicit: In quo discretio spirituum mirabiliter effulsit, ac contra eosdem a Deo mirabilem accepit potestatem, quem etiam illi supra humanum modum temptabant. Item: Clarusque spiritu prophetiæ, desiderio martyrii judicibus ad puniendum se obtulit, sed illi eum lædere non valentes neque volentes propter divinam gratiam quam in illo lucere videbant, in heremum successit [secessit] ubi consummato cursu vitæ suæ in pace obiit anno CV ætatis &c. In Sulpitio etiam purus est.

[Dedicationis Salvatoris.] Victorin. & Codex Reg. Suec. num 130, ita habent: Apud Antiquos, dedicatio Domini & Salvatoris quod situm est in Lateranum.

[Genulfi.] Codex alius Reg. signatus num 428: Item sancti Genulfi confessoris.

[Sabini.] Vatican. num. 5949: In Placentia, sancti Sabini episcopi.

Editio Lubeco-Col. In Antonio, cum Alberg. & Danic. concordat, in reliquis pura est: addit porro: Eodem die sancti Genulphi episcopi & confessoris. [Marcellini & Petri translatio.] In villa Valendar sub Confluentia territorio Treverensi, translatio sanctorum Marcellini & Petri martyrum.

Hæc eadem & iisdem fere verbis habet Greven. & præterea: [Marcelli.] Viennæ, beati Marcelli episcopi. Vide Acta hoc die inter Prætermissos & IX Aprilis, ubi de ipso agitur.

Molan. De sancto Antonio, charactere cursivo inseruit quæ ex Augustino acceperat Ado; nimirum: Qui sine ulla scientia litterarum, Scripturas divinas & memoriter audiendo intellexisse, & prudenter cogitando tenuisse prædicatur. Item eodem charactere etiam ex Adone, post Aureliani Imperatoris: Turbon autem scribens victorias confitentium Dominum, non post multum temporis, martyrium perpessus est. Deinde litteris minutioribus superaddidit: Eo die, Mediolani obiit Theodosius imperator. [Theodosii.] In cujus mortem orationem habuit sanctissimus antistes, Aurelius Ambrosius, in celebritate quadragesimi diei obitus ipsius, Honorio principe, filio ejus assistente. De Genulpho agit in posterioribus editionibus, [Genulphi.] litteris cursivis hoc modo: Eodem die, sancti Genulphi primi episcopi Carthurcensis & confessoris.

XV Kal.
Die 18.

[Cathed. R.] Cathedræ sancti Petri Apostoli, qua Romæ primum sedit. Et passio sanctæ Priscæ virginis. [Priscæ. Mosei. Ammon ii.] Apud Pontum, natalis sanctorum martyrum Mosei & Ammonii, qui cum essent milites, primo ad metalla deputati, novissime igni traditi sunt.

Sic legunt Praten. Herinien. Tornacen. Antverpien. Max-Lubec. Greven. Molan. & Agones martyrum.
Varia lectio. Purioribus codicibus hic ut alibi annumero Heriniensem, tametsi a nativa Usuardi simplicitate aliquantulum recedat, dum pro Cathedra, legit dedicatio, de qua re in Observatione plura disseremus. Habet item cum Molano, qui Romæ primum &c. melius alii post Romanum parvum & Adonem, qua. Antverp. & Max-Lubec. pro Et passio, ponunt Ipso die, passio. Qui autem Agonibus martyrum insertus est, legit: Romæ, Priscæ virginis & martyris. Purior est nostra lectio. Quem autem titulum, quam lauream promereatur Prisca, statim disquiremus.
[Cathedræ Romanæ.] Observatio. Hodiernum Cathedræ sancti Petri Apostoli festum, antiquum in Ecclesia fuisse, plane evincunt Martyrologii Hieronymiani apographa, in quibus ferme præfigitur Depositio sanctissimæ Die genitricis semperque Virginis Mariæ, de qua legi potest Florentinii Exercitatio V. Ad rem nostram quod attinet, ita paucis vetustissimum Epternacense: Depositio sanctæ Mariæ & Cathedræ Petri in Roma. Lucense habet: Et dedicatio sancti Petri Apostoli, qua primo Romæ Petrus Apostolus sedit. Corbeiense vero: dedicatio Cathedræ sancti Petri Apostoli, qua primo Romæ sedit. Hæc satis accurate discussit Florentinius, festi illius antiquitatem post Baronium & Bollandum demonstrans. Mirum itaque a Clar. Castellano ita disseri, ac si indicare vellet, festum Cathedræ Romanæ ante tempora Caroli magni Gallis fuisse peculiare, Romæ vero & tota Italia prorsus ignotum. Mihi probabilius est, non minus Romæ, quam in Francia fuisse cognitum, tametsi singulari fortasse cultu seu peculiari Missa celebratum non fuerit, quoniam festivitas alia XXII Februarii æque de Romana atque Antiochena Cathedra soleret intelligi, ut advertit Belethus, ab ipso Castellano ibi citatus, & alii plures, tum hoc, tum dicto jam die XXII Februarii. Lubens fateor, hic nonnulla intervenire quæ longiori dissertationi materiam præbere possint; tum quæ primam festi originem & institutionem, tum quæ ejusdem ex Romana ad alias ecclesias propagationem circumstant; sed ad hujus controversiæ punctum dirimendum sufficiat Romani parvi auctoritas. Hoc enim, cum ex antiquiori Romano codice descriptum, & Roma Aquileiam, fatente Castellano, destinatum sit, diffiteri ipse omnino non potest, Carolo magno longe esse antiquius. In eo autem expressissime legit: Cathedra sancti Petri, qua primum Romæ sedit. Nihil his addidit Ado, nihil ex eo Usuardus præter solum nomen Apostoli. Debuit itaque consequenter admittere, etiam ante Caroli magni tempora, non in solis ecclesiis ritus Gallicani, sed etiam Romæ & in ecclesiis ritus Romani, Cathedræ sancti Petri hodiernam festivitatem, saltem in Martyrologiis, de quibus solis hic quærimus, recoli consuevisse. Nec quidquam obest Bedæ, Flori & Wandelberti silentium, nisi quis pari ratione arguere velit ad expungendas Sanctorum commemorationes prope innumeras. Rabanus pluribus verbis rem explicuit, cujus textum integrum pauculis mutatis Notkerus transumpsit, in eo potissimum discrepans, quod ubi in Rabano reperisset dedicatio S. Petri Apostoli, verterit ipse, haud dubie ex alio Hieronymiano, Cathedra S. Petri &c. Porro an utrumque festum, nempe & dedicatio templi S. Petri & memoria fundatæ ejus Cathedræ, recte hoc ipso die prædicetur, examinat Florentinius, & nos forte pluribus eamdem rem discutiemus in Supplementis Januarii & Februarii. Alias enuntiandi formulas suggerent Auctaria.

[Priscæ.] Priscam solam, omissa Cathedra Petri, exhibet Frontonis Kalendarium. Sacramentarium Gregorii & Virginem & Martyrem appellat. Non uno modo loquuntur Hieronymiana apographa; aliud enim: Romæ, sanctæ Priscæ virginis, aliud tantum, ut martyris, meminit. Beda legit: Natalis sanctæ Priscæ virginis & martyris. Romanum parvum: Et sanctæ Priscæ martyris: nec plus dicit Rabanus, Bedam tamen sequi solitus. In Adone fit mutatio, nam ibi rursus, virginis & martyris, idque servat Notkerus. Studione, an forte oscitantia aut oblivione, Noster solum virginis titulum adscripserit, incertum est. Bollandus Priscam utraque laurea verosimillime donandam existimat, eamque mea quidem sententia vendicare videtur Sacramentarii Gregoriani auctoritas. Quod si vera esset Castellani conjectura expressa in notis a pag. 328, nimirum Priscam hanc nostram Aquilæ uxorem esse, forte neutram promereretur. Quid sentiat Wandelbertus collige ex ejus versiculo: Quinta & dena simul Prisca pro martyre gaudet. Actorum fidem tueri non ausim; utrum vero primitiva sint, ex quibus alii superius citata Martinæ & Tatianæ Acta formaverint, alibi examinari poterit. [Mosei & Ammonii.] Mosei & Ammonii ex Hieronymianis meminit eorumque elogium, nescio unde acceptum, suppeditavit Ado, Mosæi pro Mosei substituens. Hoc solo excepto, ex Adone totum desumpsit Usuardus, totum Notkerus, qui Moysei scripsit. Locum martyrii distinctius exprimere visa sunt apographa Hieronymiana apud Florentinium, sed quem non facile reperias; uti nec illud satis compertum relinquunt, utrum aliorum, his fere conjunctorum, martyrum series, ad Pontum, ad Nicæam, an alio spectet, quod amanuensium ignorantiæ procul dubio imputandum. De Usuardi lectione satis certum est, de rei veritate non est unde tuto statuere queas.

AUCTARIA.

[Maximi.] Antverp-maj. In textu satis purus, addit: Alexandriæ, sancti Maximi episcopi, qui satis clarus & insignis titulo confessionis effectus est. De eo etiam agunt codices alii, sed ad XXVII Decembris remittitur. Eodem die, passio sanctorum martyrum Tirsi, [Thyrsi & soc.] Leucii & Gallenici. Qui ex Hieronymianis accepti sunt. Vide infra.

Rosweyd. Plane purus esset, si non omitteret elogium Mosei & Ammonii.

Pulsanen. Sic incipit: Romæ, institutio Cathedræ beati Petri Apostoli, post primam suam scilicet sanctæ Antiochenæ ecclesiæ Cathedram. In reliquis satis purus est.

Munerat. Nescio cur hic præterita sit prima annuntiatio de Cathedra &c.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Puri sunt, nisi quod diem inchoent a sancta Prisca, his verbis: Passio sanctæ Priscæ virginis, [De Prisca.] quæ cum esset annorum decem, mira pro Christo tormenta fortiter sustinens, demum ictu gladii, sui sancti agonem martyrii feliciter consummavit. In codice Lovaniensi est, annorum tertio decimo. Alii ætatem omittunt, & tutius, cum de ea nihil certi habeatur: vide Bollandum.

Centulen. Cathedra sancti Petri Apostoli, primum Romæ sedit (Deest qua) Et passio sanctæ Priscæ virg. Et in Ponto, sanctorum martyrum Mosei & Ammonii. [Maximi. Thyrsi & soc.] Alexandriæ, sancti Maximi episcopi & martyris. Civitate Appolonia, sanctorummartyrum Tirsi, Leuci, & Gallenici. Qui remittuntur ad XXVIII Januarii.

Bruxellen. Romæ, passio sanctæ Priscæ virginis & martyris. Quæ mira pro Christo tormenta fortiter sustinuit, & demum ictu gladii agonem sui martyrii feliciter consummavit. In duabus aliis annuntiationibus satis purus est. Tum: Alexandriæ, sancti Maximi episcopi & confessoris. Turonis, [Leopardi.] sancti Leopardi confessoris.

Hagenoyen. Cathedra sancti Petri Apostoli, qua primo Romæ sedit, quam gloriose rexit annis viginti quinque, annis [vult dicere mensibus] sex, dies novem, sub Claudio & Nerone imperatoribus. Ipso die Romæ, passio sanctæ Priscæ virginis & martyris, sub Claudio imperatore. Quæ cum esset annorum decem, & mira pro Christo pateretur, tandem crinibus decalvatis afflicta ad ydolum ducitur ut adoret, sed illa non consenciit. Demum ictu gladii martyrium consummavit. Apud Pontum insulam; natale sanctorum martyrum Moysei &c. satis pure. [Christicoli.] In fine: Item, Christicoli confessoris. Vult dicere Deicoli.

[Leobardi.] Aquicinct. Turonis, sancti Leobardi confessoris.

Victorin. Habet Amosei pro Mosei, ut aliqui ponunt Ammonis pro Ammonii. Et in fine cum codice Reg. Suec. signato num. 130, adjicit ut proxime: Turonis sancti Leobardi confessoris.

Daveronen. De Leobardo, sic fusius: Majori monasterio, [De Leobardo.] beati Leobardi confessoris, qui seculum salubriter respuens, crucemque Christi in capite suo portans, apud idem monasterium se arctissimo specu retrusit.

Matric-Cartus-Ultraject. Priscæ virginis & martyris. Coronatio sancti Petri. Mosei & Ammonii militum & martyrum. [Deicoli.] Deicoli abbatis & confessoris.

In Vatican. num 5949. Adjici dicitur: Romæ, natale sanctæ Priscæ martyris.

Divionen. ecclesiæ sancti Stephani. Legit ut supra: Alexandriæ, sancti Maximi episcopi. Qui satis clarus & insignis titulo confessionis effectus est.

Editio Lubeco-Col. In Cathedra, pura, adjungit: Hic propter Simonem magum, licet Dei occulto nutu, Romam perveniens, ibique prædicans Euangelium, viginti quinque annis ejusdem urbis tenuit pontificatum. Romæ via Hostiensi, passio sanctæ Priscæ ….. agonem martyrii sub Claudio imperatore feliciter &c. Apud Pontum, natale sanctorum Moysei &c. In fine: Monasterio majori, sancti Leobaldi confessoris. [Leobaldi.] Sic etiam in prima editione scripserat Grevenus, in altera, ut mox patebit, posuit cum aliis, Turonis Leopardi, neutro loco bene, nam Leobardi legendum est.

Belin. In utraque editione habet: Ipso die, passio sanctæ Priscæ virginis & martyris. Item in utraque, Mosey & Amonis. Demum in fine: Ipso die, [Liberatæ.] sanctæ Liberatæ virginis. Hanc ex Belino descripsit Molanus, nec quidquam addidit unde dignosci possit. Certum videtur, non agi de Novocomensi Faustinæ socia. Restat igitur famosissima illa, quæ a Greveno indicari videtur, Hispana an Lusitana, quæ in Belgio & alibi Wilgefortis dicitur, de qua plura dicenda erunt XX Julii, ad quem diem eam Bollandus in Prætermissis rejicit.

Greven. Sancta Prisca cum esset tredecim annorum, mira pro Christo tormenta sustinuit, ac demum sub Claudio, ictu gladii agonem martyrii consummavit. [Maximi. Fortunati & soc. Thyrsi. Saturnini. Wirmini. Deicolæ.] Alexandriæ, Maximi episcopi. Fortunati, Leonis, Luci. Item Tirsi martyris. Civitate Abitinensi, Saturnini & sociorum ejus martyrum. In Anglia, Wirmini militis & martyris. Eodem die, beati Deicolæ abbatis, discipuli sancti Columbani; de quo inter alia fidei & operum insignia legitur, quod aliquando fatigatus ex itinere, birrum suum in radiis solaribus, quasi in pertica suspenderit. Turonis, [Leopardi. Marciæ. Liberatæ. Osiæ.] Leopardi confessoris. Conchas monasterio, Marciæ & Liberatæ virginum. Venetiis, translatio sanctæ Luciæ virginis & martyris. In Anglia, Osie martyris.

Molan. typis minoribus, de Deicola Grevenum secutus est, sed pro Leopardi, melius scripsit, Leobardi, hæc subjungens: De cujus vita librum conscripsit Gregorius Turonis episcopus. Ibidem, natalis sancti Volusiani, [Volusiani.] archiepiscopi Turonensis & martyris. In posterioribus editionibusaliter Auctarium disposuit: Turonis, natalis S. Volusiani septimi archiepiscopi. Ibidem, depositio sancti Leobardi confessoris. [Venerandi.] Civitate Arvernis, sancti Venerandi episcopi & confessoris. Eodem die, sancti Deicolæ abbatis Sutrensis, discipuli beati Columbani.

XIV Kal.
Die 19.

[Germanici.] In Smirna, natalis beati Germanici martyris, qui sub Marco Antonino & Lucio Aurelio, per gratiam virtutis Dei, metum corporeæ fragilitatis excludens, sponte præparatam bestiam provocavit: cujus dentibus comminutus, vero pani, id est Domino Jesu Christo, pro ipso moriens, meruit incorporari. Apud Spoletum, sancti Pontiani martyris, [Pontiani.] temporibus Antonini imperatoris, quem judex pro Christo vehementissime virgis cæsum, jussit super carbones nudis pedibus ambulare: a quibus nil læsus, equuleo & uncinis ferreis jussus est suspendi & sic in carcerem trudi; ubi angelica visitatione meruit confortari: post quæ plumbo fervente perfusus, tandem gladio percussus est. [Launomari.] In pago Dorcasino, sancti Launomari presbiteri.

Praten. Herinien. Tornacen. Antverpien. Pulsanen. Max-Lubec. Muneratus & Grevenus. Quid in Molano desit, brevi observabimus.
Varia lectio. Greven. pro beati scribit sancti Germanici, ut est in Adone. Munerat. cum nonnullis codicibus, male legit Marco Antonio, textus noster purior est. Antv. Max-Lubecanæ ubique conformis, ante bestiam interjicit sibi, ut apud laudatum Adonem etiam legitur, quam vocem Pulsan. adjectivo præfigit, legens: sibi præparatam bestiam. Puto germanam Usuardi lectionem hic repræsentari. Rursus Antv. habet tempore Antonini, pro temporibus. Ubi codices reliqui legunt, a quibus nil læsus, in Pulsan. ponitur: E quibus illæsus exiens. Item; Post quæ omnia, plumbo &c. Redundat vox omnia. Verum noto in plerisque codicibus, etiam purissimis scribi Postque, fere per abbreviationem, veluti si dicatur & post, tametsi sensus postulare videatur, ut quæ sit casus præeuntis particulæ. Sed hoc in antiquis, saltem medii ævi Scriptoribus, mirandum non est, utpote qui vix diphthongorum habeant rationem; unde amanuensium ignorantia factum crediderim, ut que conjunctio vel encliticum, pro quæ relativo irrepserit. Launomarum & presbyterum & abbatem fuisse constat, at codices nostri (si Antv. & Max-Lubec. excipias) Abbatem non nominant. Pagum Dorcasinum seu Dorcassinum scribunt passim, Grevenus Carnotinum vocat, utrumvis non male, ut apud Bollandum invenies; nos primam lectionem, tamquam vere Usuardinam præhabendam censuimus.
[Germanici.] Observatio. Qui Germanicum primus in sacros Fastos retulerit, non alium invenio præter auctorem Romani parvi, ita hoc die scribentem: In Smyrna, sancti Germanici martyris ad bestias damnati. Rationem quærere cur hunc præ aliis diem elegerit, mere divinare est. Satis jam alibi ostendimus, Martyrologii hujus compilatorem Sanctis plurimis, ex Rufino & aliunde desumptis, & antiquioribus Martyrologis ignotis, pro solo suo arbitrio certos dies assignasse. Nec verosimile puto, visam umquam auctori illi celebrem Smyrnensium epistolam, in qua distinctiores aliquas, etsi non omnino certas, pro martyrii die notas reperisset. Interim Romanum parvum secutus est Ado, elogium ex eodem Rufino vel Eusebio adjiciens, cujus locum integrum retulit Bollandus. Noster ex Adone omnia, sed non verbatim accepit; Notkerus, rariori exemplo, sola Romani parvi verba transcripsit. Idem Adonis elogium etiam inter festivitates Apostolorum recurrit, ubi de Polycarpo agitur XXVI Januarii. Hactenus pro textus nostri derivatione & præclara Germanici laurea, clara & plana sunt omnia. De proprio martyrii die anceps quæstio, de eo enim eadem ratione disputari posse videtur, qua Bollandus in doctissimo suo commentario § 1 Polycarpi certamen ad certum diem, nempe VII Kal. Aprilis seu XXVI Martii revocare conatus est. Et hæc quidem valde probabiliter ab eo stabilita esse nemo negaverit, at nec ipse tam explorata habuit, ut propterea mutandum putaverit determinatum a tot seculis per Martyrologos diem, quod fecit Castellanus, utrumque Sanctum ad Martium transferens, Polycarpum ad XXVI, hunc nostrum Germanicum ad XIX. Incertitudinem illam recte observavit Ruinartius inter selecta pag. 26, ubi Valesium & plures alios in eamdem sententiam adducit. Tillemontius autem tomo 2 in Polycarpo, Græcorum Fastos præferre videtur, alii in diversa abeunt. Equidem fateor ex laudata Smyrnensium epistola plane constare, Germanicum nostrum aliquot ante Polycarpum diebus agonem complevisse, an toto præcise octiduo nusquam patescit. Nihilominus Castellanus, remisso, ut jam diximus, ad XXVI Martii Polycarpo, sequelæ opinor gratia, quia hic XIX Januarii colitur Germanicus, eumdem ad XIX Martii remittendum putavit. Recte an secus alii viderint, nos Martyrologiis nostris Usuardi antesignanis inhærere debuimus.

[Pontiani.] De Pontiano, Spoletino martyre, non semel locuti sumus XIV Januarii, quo die a Rabano, Notkero & pluribus, præsertim Belgicis Martyrologiis, ob corpus Ultrajectum translatum, certatim recolitur. Hic vero etiam in Romano parvo, hoc proprie die & cum hisce characteristicis signatur: Et Spoleti, sancti Pontiani martyris, XIX Kal. passi, XV sepulti, XIV in sepulchro mutati, quando celebrior dies ejus agitur. Eadem habet Ado, cum longiori ex Actis extracto, cujus elegans, compendium brevitati suæ aptavit Noster, ut in textu repræsentatur. Vide Bollandum XIV Januarii, vel notam Castellani pag. 248 & 249. [Launomari] Launomarum ab Usuardo ipso prioribus duobus superadditum evidenter ostendunt citati supra & alii Usuardini codices prope omnes. Cur a Molano expunctus sit, nescio; certe hinc cœpi doceri, falsam esse eorum opinionem, qui Molanum ex codice Pratensi Usuardum suum edidisse existimant, cum ab eo pluribus aliis locis aperte dissentiat. Wandelberti versiculus sic forte legendus:

Bis septena Niceto Launomaroque coruscat.
AUCTARIA.

[Dedicat altar. &c.] Praten. In apographo nostro ad marginem adjici dicitur: Parisius, monasterio sancti Germani, dedicatio altaris in honore victoriosissimæ crucis, & beatæ & gloriosæ semperque virginis. Dei genitricis Mariæ, & sanctorum martyrum Mauritii sociorumque ejus. Hæc tamen Castellanus in litteris ad me datis XXXI Maii MDCCIX, ad diem præcedentem pertinere retulit. Ceterum hæc monasterii istius propria sunt, uti & alia subinde indicanda.

Antverp-max. Centulen. Victorin. Reg. Suec. num. 130, & Burdegalen. Iherosolima, Marthæ & Mariæ, [Marthæ & Mariæ.] sororum Lazari. Hæc ex Hieronymiano accepta sunt, ut habent Rabanus quoque, Notkerus & alii. Et quidem in Victorino codice omnis præcluditur locus effugio, quo aliqui comminiscuntur Mariam & Martham, Mario & Marthæ suppositas; nam ibi omnes exprimuntur, hi Romæ, illæ autem Hierosolymis. Antiquissimum Kalendarium Cluniacense utramque hoc eodem die virginem vocat; quæ omnia proximo mense Julio in Actis operosius erunt discutienda. Vide Sacramentarium Thomasii pag. 144, ubi Maria Marta, Audifax & Abacuc XX Jan. Sebastiano conjunguntur, forte amanuensis vitio. Sequitur in primo codice: Et in Smirna, natale sancti Germanici martiris. In pago Dorcassino Corbionis monasterio, natale sancti Launomari abbatis, cujus gesta præclara habentur. Quod etiam habent codex Ambian. & Molan.

Rosweyd. Adoniane: In Smirna, natale sancti Germanici martyris. Qui cum primævæ ætatis venustate floreret, per gratiam virtutis Dei, metum corporeæ fragilitatis excludens, sponte præparatam bestiam, dampnatus a judice, jam provocavit, cujus dentibus &c. pure. [Marii & Marthæ.] Marii & Marthæ & filiorum ejus Audifax & Abacuc nobilium de Perside. Hi ad sequentem diem pertinent.

Agones martyrum. Textui satis puro subjicitur tota annuntiatio: Via Cornelia &c. ut die sequenti.

Albergen & Danic. Præfatam annuntiationem habent in principio, & in fine scribunt. In pago Dorcasino Corbionis monasterio, depositio S. Launomari abbatis & confessoris.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. & Editio Ultraj-Belg. Præfigunt etiam Via Cornelia &c. sed cum de Pontiano egerint XIV Januarii, eam annuntiationem hic prætermittunt. Habent etiam in fine abbatis &c. in quo convenit Centulen. qui de Germanico scribit ut Rosweyd. supra.

Lovanien. Cum prioribus consonat, nisi quod elogium Marii &c. media fere parte mutilaverit.

Bruxellen. Incipit: Romæ, via Cornelia &c. Tum: Ierosolima, Marthæ & Mariæ sororum Lazari. De Germanico & Pontiano, satis pure. [Thyrsi & soc.] Deinde: Et passio sancti Tyrsi gloriosi martyris cum sociis suis, ex die præcedenti. In fine: abbatis & confessoris.

Hagenoyen. In prima de Germanico, satis purus est. Secundo loco: In pago Dorcasino, sancti Lauromari abbatis. Tertia est: Romæ, via Cornelia &c. De Pontiano egit cum aliis XIV Januarii.

Matric-Cartus-Ultraject. Germanici martyris incliti, qui traditus est ad bestias. Launomari presbyteri & confessoris.

In Vatican. sub num. 5949. Deest Launomari.

[Translat: Burgwaladri.] Altempsian. in Anglia auctus: Translatio sancti Burghwaladri episcopi & confessoris.

Belinus. In utraque editione, post Germanicum & Pontianum, de Mario & Martha &c. eadem refert quæ jam diximus ab Usuardo melius poni die sequenti. Utrobique etiam habet: In Laude civitate, sancti Bassani [alii scribunt Bassiani] episcopi & confessoris. [Bassiani.] In prima editione deest Launomarus. Nil juvat errores typographicos recensere.

Editio Lubeco-Col. Sic incipit: Colonia Aggripina, [Translat. 7 Ursulanarum.] translatio sanctæ Antoninæ & aliarum sex virginum & martyrum de illa nobili societate undecim millium virginum, ad ecclesiam parochialem sancti Joannis Baptistæ.

Greven. Post integrum Usuardi textum, sic prosequitur: [De Launomaro.] Iste Launomarus puerulus parentum suorum gregem pascens, victum suum egenis & peregrinis distribuebat; ipse usque ad solis occasum, jejunium frequenter protrahens. Liberalibus deinde traditus litterarum studiis, sacerdosque effectus, eremum adiit: ubi inter alia virtutum prodigia claudum curavit, ignis impetum signo crucis opposito extinxit, & annosam quercum, ejusdem crucis virtute, in loco quo voluit transposuit. In Anglia, [Joannis Brangualatoris.] Joannis Brangualatoris eremitæ. Eodem die, secundum aliquos, Marii & Marthæ cum aliis, quos Usuardus ponit die sequenti. In Africa secundum Bedam [quodnam Bedæ apographum viderit incertum est: nullum hactenus nec impressum, nec Ms. nobis innotuit, ubi eo ordine habeatur martyrum series hic apposita, videlicet] sanctorum Pauli, [Pauli & aliorum.] Quinti, Geronti, Januarii, Saturnini, Successi, Piæ, Germani, Julii, [Henrici.] Gagi. In Suecia, beati Henrici archiepiscopi Upsalensis & martyris. Qui Anglus natione, præfatam regens ecclesiam tempore sancti Erici regis Sueciæ, cum eodem ad convertendam plebem Finlandiæ profectus, ob zelum justitiæ, a scelerato quodam trucidatus est. Cum autem idem ejus percussor, birretum S. martyris, capiti suo impositum amovere tentaret, cutem sibi cum carnibus abstraxit. [Wolstani.] In Anglia, sancti Wolstani episcopi Wigorniensis & confessoris. Hic cum ab æmulis suis Synodo præsidentibus, tamquam imperitus baculum juberetur pastoralem resignare; libenter, inquit, resigno, sed non vobis. Et hæc dicens, baculum ipsum lapidi durissimo, quo tegebatur sepulcrum sancti Edwardi regis, sic infixit, quod a nemine moveri potuit. Quo illi confusi miraculo, ut baculum reassumeret præceperunt. Apud Coloniam Aggrippinam, translatio sanctæ Antoninæ virginis & martyris & aliarum sex de societate ut supra ex editione Lubeco-Col. Bassiani Laudensis episcopi & confessoris, [Bassiani.] vita & miraculis clari. Hic beatum Ambrosium Mediolanensem visitans, Clero ipsius obitum ejus prædixit, defunctumque tumulavit. [Hugonis. Contexti.] Eodem die, Hugonis archiepiscopi. Item Contexti episcopi & confessoris.

Molanus. Post illa Usuardi verba, gladio percussus est, addit fere ex Adone: Consummavit autem martyrium suum XVIII Kal. Februarii & sublatum corpus ejus a Christianis, sepultum est XV Kal. celebris vero dies ipsius agitur XIV Kal. Februarii, quando iterum sacrum ejus corpus mutatum est. Sequitur: Via Cornelia &c. ut die sequenti. In Laude civitate, sancti Bassiani &c. Lugduno, [Nicetii.] Nicetii episcopi. Monasterio Corbionis, in pago Dorcassino &c. Eodem die, beati Contexti episcopi & confessoris. Quæ habet minori charactere, de sanctis Africanis secundum Bedam, de beato Henrico Upsalensi, & sancto Wolstano, ex Greveno ad verbum desumpta sunt. Posteriores editiones ab Usuardo longius recedunt. Initium est, [Marii & Marthæ.] Via Cornelia &c. Post quæ sequitur nota observatu digna: Horum celebritas inquit, uno die prævenitur, quia dies passionis eorum, martyrio sanctorum Fabiani & Sebastiani solummodo deputatur. Festa transferri, id notissimum est, præveniri multo rarius; quamvis non diffitear exempla suppetere, quibus id factum esse, contra Castellanum demonstretur. Hoc novi in his editionibus accedit, quod beato Contexto locus assignetur, nempe: Eodem die, Baiocas &c. Henrico Upsalensi, martyrii annus, scilicet, MCLI.

XIII Kal.
Die 20.

[Fabiani.] Romæ, natalis beati Fabiani Papæ, qui cum tredecim annis Ecclesiæ præesset, martyrium est passus tempore Decii, & in cimiterio Calisti sepultus. Eodem die Catacumbas, sancti Sebastiani martyris, [Sebastiani.] qui cum haberet principatum primæ cohortis, jussus est sub titulo christianitatis a Diocletiano imperatore ligari in medio campo & sagittari a militibus, atque ad ultimum fustigari donec deficeret. [Marii & sociorum.] Via Cornelia, sanctorum martyrum Marii & Marthæ cum filiis suis Audifax & Abacuc, nobilium de Persida, qui ad orationem venerant Romam tempore Claudii principis. E quibus post toleratos fustes, equuleum, ignes, ungues, manuum præcisionem, Martha in nympha necata, ceteri sunt decollati & corpora eorum incensa.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. & Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Pulsanen. contra alios omnes codices, pontificatum Fabiani ad duodecim annos restringit: alii Martyrologi nimium extendunt, ut in Observatione dicetur. Præesset, minus quidem ad exactam syntaxim, sed tamen ita Beda, ex quo alii omnes, & codices nostri excepto Molano, qui legit præfuisset, hic & alibi satis libere antiquam simplicitatem corrigens. Cimiterio habent passim codices quos sequimur. In Callisti, Calisti, Calixti sæpenumero variant, ut mirum videri non debeat, si nec nos stabilem orthographiam servemus. Molanus iterum elegantius voluit scribere, apud Catacumbas: Pulsanen. & Munerat. ad Catacumbas: ceteri neglecta præpositione ponunt, Eodem die Catacumbas, & ita, licet magis barbare, legendum putavimus. Ligari in medio campo, haud dubie Usuardi lectio est, secundum Bedam & Adonem; Tornacen. & Munerat. scribunt religari. In Pulsanen. fusticari pro fustigari, librarii mendum est. Hoc notabilius, quod ubi ceteri omnes recte scribunt, nobilium de Persida, solus ille habeat, hi nobiles fuerunt viri de Siria. Venerunt Rome, Greven. Rhome, melius ex aliis Romam. Rursus Greven. & Molan. temporibus Claudii, pro, tempore &c. Pulsanen. habet manuum præcisiones, servanda Bedæ & Adonis lectio in singulari. Item apud eosdem Greven. & Molan. in lympha, legendum in nympha, ut bene probat Bollandus & fusius explicat Castellanus pag. 340, ubi & alia de his Sanctis satis curiose observantur.
[Fabiani.] Observatio. Inter antiquos Martyrologos singularem plane adverto in referendis iisdem Sanctis concordiam. Habent omnes hos sanctos Hieronymiana apographa, præter morem satis hic conformia, habent Beda, Rabanus & Notkerus; atque in serie nostra Romanum parvum, Ado, Usuardus. Quærit Florentinius, quid innuat ea plerorumque Hieronymianorum indeterminata formula: Romæ in cœmeterio, Fabiani episcopi & Sebastiani; & satis apposite, ni fallor, ex Cypriano accipi putat antonomastice, pro cœmeterio Callisti, idque ex Kalendario Bucherii confirmat, non integre locum referens, qui ita legendus est: XIII Kal. Feb. Fabiani in Callisti, & Sebastiani in Catacumbas. Alia Kalendaria aut Sacramentaria referre supervacaneum reor, cum ab omni ævo satis consecrata fuerit inclytissimorum Sanctorum memoria. Notabilis est Bedæ textus hujusmodi: Romæ, Fabiani episcopi, qui cum viginti quinque annis Ecclesiæ præesset, passus est martyriumtempore Decii & in cœmeterio Callixti sepultus. Hæc ex eo descripsit Rabanus, aliqua ex Pontificalibus adjiciens, quæ omnia in Notkerum transierunt, alia adhuc parte, ex præfato fonte, paulo auctiorem. In Romano parvo simpliciter ponitur: Romæ, Fabiani Papæ & martyris. Ado Bedam sequitur, sub ea tamen cautione, ut cetera ex eo desumens, pro XXV annis substituat: Qui cum XIV annos, menses XI ac XII dies. Textum suum ex alterutro mutuavit Noster, at rejecto utriusque calculo, eum signavit, qui proxime ad veram chronologiam accedit. Cetera vide apud Bollandum & recentius apud Tillemontium tomo 3 a pag. 362. In textu Hieronymiano diei præcedentis, ex codice Lucensi ultimo loco ponitur: [Sebastiani.] Romæ, passio sancti sebastiani martyris. Duplicati festi rationem vel saltem conjecturam ibidem invenies. Romanum parvum tertio loco legit: Et Sebastiani in vestigiis Apostolorum sepulti. Ado prolixius Bedæ elogium totum transumpsit, exclusa solum Sebastiani patria, de Mediolano. Rabanus Bedam incorruptum reliquit, Notkero Adonem sequente. Noster brevius suum encomium ex diffusioribus illis seu Bedæ seu Adonis contraxit, Catacumbas recte exprimens, de quibus vide Acta XXIV Junii a pag. 439, & Castellanum a pag. 353 multa erudite de Sebastiano ejusque translatione congerentem. An Acta vere ab Ambrosio ex autographis & authenticis composita sint, merito dubitatur, at egregia esse, gravia & fide digna, omnes cum Hesselio apud Molanum, Bollando, Ruinartio pag. 295, aliisque fatentur; nec id Tillemontius negaverit, cujus compendium legi dignum est tomo 4 a pag. 515. Wandelbertus sic hodie canit:

Tertia post decimam Fabiano præsule floret:
Cui parili Sebastianus virtute cohæret,
Roma quem vectum nunc Suessio læta frequentat.

[Marii & soc.] Tertia annuntiatio in Hieronymianis eodem defectu laborat: In cœmeterio, Marii, Marthæ, Audifax & Abbacuc. Hic vero Florentinius antonomasiæ beneficio non utitur, sed innominatum cœmeterium Arenarium censet esse Via Cornelia, quæ in Epternacensi & in Usuardo signatur. Sola nomina exprimit Romanum parvum, quorum primum & ultimum varie a nonnullis contorta reperies; ut Maris vel Marini, pro Marii; Ambacum, Ambacuc, Abachum &c. Ceterum ex Beda rursus derivantur quæcumque Rabanus, Ado, Usuardus, Notkerus in suos textus transtulere. Hos inter minimum a fonte recedere videtur Usuardus, si positionem excipias, nempe via Cornelia, quam ille solus præfixit, in Actis fortasse aut in aliquo Hieronymiano apographo repertam. De Actorum sinceritate minus videtur dubitasse Bollandus quam Baronius: a selectorum collectione a Ruinartio exclusa sunt. Equidem totius historiæ subjectum, ut ita loquar, satis verum existimo, ast omnia complanare, quæ Tillemontius objicit tomo 4 a pag. 673, difficillimum arbitror. Siquid tamen Bollandianis disquisitionibus superaddi aut magis illustrari queat, id in loco præstabimus, atque eo veritatis studio, quo in similibus versari solemus.

AUCTARIA.

Antverp maj. In Fabiano Adonianus est. [De Sebastiano.] De Sebastiano etiam aliqua admiscet hoc modo: Qui in tantum carus erat Diocletiano & Maximiano imperatoribus, ut principatum ei primæ cohortis traderent. Quem Diocletianus, ubi Christianum cognovit, nec a fide posse revocari, jussit ligari in medio campi, quasi signum ad sagittandum, & sagittari a militibus; qui cum sagittis plenus quasi hericius esset, putantes eum mortuum, abierunt. Desunt reliqua, quæ cum prioribus, melius in Beda vel Adone legentur. Sic & in tertia incompletus est: Eodem die Romæ, natale sanctorum martyrum Marii …. & Abacuc nobilium, qui ad orationem venerant Romæ, tempore Claudii principis.

Rosweyd. In Fabiano etiam Adonianus est. De Sebastiano ex eodem fonte alia ferme decerpit: Qui jubente …. quasi signum ad sagittam positus, ita sagittis repletus est, [De Sebastiano.] ut quasi hiricius videretur. Dehinc intra paucos dies sanitate recuperata, cum ipsos imperatores de persecutione injusta Christianorum, libera voce corriperet, denuo captus, felici consummatione martyrium excepit, sepultusque est in Catacumbas juxta vestigia Apostolorum. De Mario &c. die præcedenti.

Agones martyrum. Fabiano adscribuntur anni XIV. De Sebastiano pure. De reliquis pridie.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. Uti pridie retulerunt martyres Persas, ita eosdem hodie prætermittunt. In Sebastiano puri sunt. De Fabiano, post Papæ, hæc solum interserunt: Qui decimus nonus post beatum Petrum.

Albergen. & Danic. Cum prioribus conveniunt, sed post sepultus, adjiciunt insuper: Hic Chrisma constituit annis singulis in Cœna Domini celebrari.

Centulen. Romæ, passio beati Fabiani Papæ & martyris. Eodem die, sancti Sebastiani martyris, cujus fide atque doctrina multi martyrio coronati sunt. Item eadem die Romæ, sanctorum Marii & Marthæ, cum filiis suis Audifax & Abacuc, nobilium de Persida, qui ad orationem venerant tempore Claudii imperatoris.

Bruxellen. Sic incipit: Romæ, natale sancti Sebastiani de Mediolano, ac comitum ejus. Qui cum …. non omnino pure. Dein post deficeret: Quem mortuum in cloacam miserunt. Cujus corpus a quodam Licineo inventum & in cripta juxta vestigiaApostolorum sepultum est. [De Fabiano.] Tum de Fabiano, post, Papæ & martyris, sic prosequitur: Qui sede vacante dum de futuri pontificis electione tractaretur, cum aliis affuit, & subito columba candida de cælo super caput ejus descendens, dixit: Tu Romæ episcopus ordinaberis. Qui sic divinitus electus, post laudabilem vitam, a Decio pro fide Christi decollatur. Hic statuit ut omni anno in cœna Domini crisma consecretur: & exactam curam habuit ut gesta martyrum in integrum colligerentur. De Persis, die præcedenti.

Hagenoyen. De Fabiano, paulo aliter primo loco annuntiat: Qui fuit XIX post beatum Petrum, & per indicium columbæ, super eum divinitus descendentis, in Papam est electus sub Gordiano imperatore, & Ecclesiæ præfuit XIII annis. Iste Fabianus restituit [restitit] Philippo imperatori volenti interesse Paschæ sollempniis, donec peccata sua confiteretur & pœnitentiam ageret. Vide Bollandum. Hic septem subdiaconos constituit, qui gesta martyrum colligeret [colligerent.] Tandem sub persecutione Decii, capitis amputatione martyrium complevit. De Sebastiano, sic habet: Apud Cathecumbas, beati Sebastiani militis & martyris, qui multos in fide & passione confortavit, & multos ad fidem convertit. Hic cum haberet …. non satis pure. Sed postea præsentans se imperatoribus, conveniens illos de injusta persecutione Sanctorum, & ideo jussus ad mortem fustigari & corpus ejus in cloacam projici. De Persis, die præcedenti.

Victorin. Ex Rabano post sepultus, de Fabiano habet sequentia: Hic regiones divisit diaconibus & fecit septem diacones, qui septem notariis imminerent & gesta martyrum in integrum colligerent. Deinde hæc assuit: Hujus temporibus supervenit Novatianus [vult dicere Novatus] ex Africa, & separavit de ecclesia Novatianum, postquam Moyses confessor in carcere defunctus est, qui fuit mensibus XI.

Matric-Cartus-Ultraj. Fabiani & Sebastiani, martyrum, [Marcelliani. Marci &c.] Marii & Marthæ cum filiis nobilibus. Marcelliani & Marci, ac Tranquillini patris eorum, martyrum. Spectant hi ad XVIII Junii, hic autem Sebastiano forte juncti sunt, quod eorum gesta in illius Actis comprehendantur.

Remens. ecclesiæ SS. Timothei & Apollinaris: Lugduno Galliæ, [Clementis.] sancti Clementis presbyteri. De eo meminerunt apographa Hieronymiana; uti etiam Acta nostra perpaucis.

Editio Lubeco-Col. De Fabiano solum inserit ut supra: Qui XIX post beatum Petrum. Eodem die Romæ ad Catacumbas, natale sancti Sebastiani martyris. Qui cum haberet ut supra &c. De Persis etiam die præcedenti.

Belin. Utraque editio in textu non omnino pura est: omittit Persas, de quibus egit die præcedenti; & in utraque subjicitur: Civitate Taurina, sanctorum martyrum Solutoris, [Solutoris. Adventoris. Octavii.] Adventoris & Octavii. Sunt hi ex celebri legione Thebæa & in Prætermissis remittuntur ad XX Novembris, quo die eorum meminit Martyrologium Romanum.

Greven. Præter morem, hoc unicum habet additamentum: [Polychronii] Eodem die, beati Policronii martyris. Duo in Prætermissis Polychronii memorantur, uter eorum sit, hactenus nescimus.

Molan. In prima editione: Civitate Taurina, sanctorum martyrum Solutoris, Adventoris & Octavii; ex Belino. Lugduno Galliæ, sancti Clementis presbyteri. De quo supra. In posterioribus adjungitur: Die vigesima, sancti & theophori patris Euthymii magni. [Euthymii.] De ipso in Actis fuse, & forte alia in Supplemento addi poterunt. Tum typis minoribus: Eodem die sancti Mauri episcopi Cesennæ civitatis & confessoris, [Mauri.] eximiæ sanctitatis viri. [Dagoberti.] Obiit Dagobertus rex Francorum. Constitutum est autem a Domino Joanne abbate, & universo capitulo Marcianensi, ut dies anniversarius ejus solemniter celebretur, pro eo quod idem gloriosus rex & Mathildis regina ejus, cum beatam virginem Eusebiam de fonte salutari suscepissent, Villam Verniacum, & vinum, quod ad usus nostros de Francia adduceretur, regali munificentia contulerunt. Vide Prætermissos.

XII Kal.
Die 21.

[Publii.] Natalis beati Publii episcopi, qui secundus post Dionysium Areopagitam Atheniensium ecclesiam nobiliter rexit, & præclarus virtutibus, ac doctrina præfulgens, ob Christi martyrium gloriose coronatur. [Agnetis.] Romæ, passio sanctæ Agnetis virginis, quæ sub præfecto Urbis Symphronio ignibus injecta, sed his per orationem ejus extinctis, gladio percussa est. In Hispaniis civitate Tarracona, sanctorum martyrum Fructuosi episcopi, [Fructuosi & soc.] Augurii & Eulogii diaconorum, qui tempore Galieni primo in carcere trusi, deinde flammis injecti, exustis vinculis, manibus in modum crucis expansis, orantes ut urerentur obtinuerunt. [Patrocli.] Trecas, sancti Patrocli martyris.

Ex Prat. Herin. Torn. Pulsan. Munerato, Greveno, Molano & Agonibus martyrum.
Varia lectio. Pulsan. scribit sancti Publii & ita passim recentiores codices cum Antv, Max-Lubecana &c. Idem legit Ariopagitam uti & Herin. & Tornac. quod vix observatu dignum in præfatione monuimus. Greven. & Molan. transposuerunt nobiliter rexit, legentes rexit nobiliter. Plus aliquid ausus Pulsan. elegantius legere credidit; Atheniensium nobiliter rexit ecclesiam. Muneratus secundæ editionis, nescio quomodo, & præclarus virtutibus, vertit & prædicans virtutibus. Et sic in Agonibus martyrum. Rursus Pulsan. pro gloriose coronatur, posuit gloriose occubuit. Greven. & Molan. titulo virginis apponunt & martyris. Munerat. contra, sensum hiulcum facit, omittendo quæ sub præfecto. Symphronio legunt codices probati omnes post Adonem; Pulsan. cum aliis, forte Bedam imitatis Simpronio vel Sempronio. Item Tarracona illi, hi cum Munerato & Agonibus MM. Terracona, utri rectius, non disputo. Tugurii pro Augurii in Pulsan, scriptoris vitium reputo, uti Galeni pro Galieni in Agonibus MM. Melius scriberetur Gallieni, sed codices sequimur. Lego, in carcere trusi, quod ita Usuardum scripsisse sentiam, melius dixerat Ado in carcerem. Ceterum recedunt Pulsan. Greven. & Molan. qui id corrigendum putarunt. Agones MM. pro expansis habent expassis. Greven. omisit vocem orantes, ante, ut urerentur; forte quod sensum obscuriorem esse adverterit; sed maxime improbanda Pulsan. Codicis licentia, ita corrigentis: In carcerem sunt retrusi: deinde flammis injecti ut urerentur. Sed exustis vinculis, manibusque in modum crucis expansis, orando obtinuerunt martyrii palmam. Trecas scribunt omnes, medii ævi stylum secuti, liberior Grevenus habet, Trecis, cum Agonibus martyrum. Præferenda est qualiscumque Usuardi lectio.
[Publii.] Observatio. Codices nostri Usuardini optimæ notæ concorditer primo loco Publium annuntiant, plures alii cum Belino Agnetem præposuere. Et ita habent apographa Hieronymiana, Romanum parvum, Rabanus & Ado. Cur id mutandum censuerint Usuardus & Notkerus, non facile divinaveris. Neque enim ætatis ordo prætexi potest, nam ea ratione in ultimum locum rejicienda fuisset celeberrima Agnes, tametsi cum Bollando statuas sub Valeriano & Gallieno, non sub Diocletiano, ut probabilior fert sententia, martyrii coronam adeptam. Hic itaque ceteris omnibus anteponitur Publius, quem ex iis unum censemus, cujus prima in Fastis sacris memoria auctori Romani parvi accepta debetur, nam qui in Hieronymianis apographis Puplius, Publiis, vel Publius inter alios martyres connumeratur, nullam cum hoc nostro connexionem habet, & falli plane opinor Castellanum, qui ex illis nomen desumptum existimat. En modo Romani parvi verba: Athenis, S. Publii episcopi, qui Militenus a Paulo episcopus ordinatus. Aliter Ado: Item apud Athenas, B. Publii episcopi, ob Christi martyrium coronati. Et quidem sic excluduntur difficultates chronologicæ, quibus se implicat in festivitatibus Apostolorum, dum Publium Militenum, Dionysii Areopagitæ immediadiatum successorem constituit, quod a Bollando citati, viderunt Baronius & Halloixius & recentius tomo 2 variis locis impugnat Tillemontius. An Noster Adonem contrahens observatam difficultatem evitare voluerit, non est promptum asserere, certe ita annuntiationem formavit, ut verum vel saltem vero proximum attigerit.

[Agnetis.] Verissime ab Hieronymo pronuntiatum est ep. 8 ad Demetriadem (quæ in nova editione 97) sub finem, omnium gentium litteris atque linguis laudatam esse Agnes vitam, ut egregie probant Ambrosii, Augustini, Gregorii & tot aliorum encomia. Præcipue in ecclesiis, inquit idem Hieronymus; imo in antiquissimis quibusque Kalendariis, Martyrologiis, Sacramentariis. Bucherianum imprimis diserte legit: Agnetis in Nomentana. Carthaginense: Sanctæ martyris Agnes. Frontonis, quasi ad geminati festi distinctionem: Natale sanctæ Agne de passione, ubi melius legeretur Agnes a recto Agne. Hieronymiana, primo loco habent: Romæ, passio Agnetis virginis. Brevius, Romanum parvum: sanctæ Agnetis virginis. Bedæ elogium totidem fere verbis a Rabano & Adone in Martyrologio transumptum est; Noster, qui ex postremo cetera, & hoc verosimiliter mutuatus est. Ast in eodem Adone inter festivitates Apostolorum diffusior texitur historia, quam dicere possis Actorum illorum compendium, quæ sub Ambrosii nomine circumferri solent, ex quo pluscula a Notkero decerpta sunt. An vere Ambrosiana Acta crediderit Bollandus, est cur dubitem, utcumque tamen fuerit, ab eruditis hodie sancto illi Doctori passim abjudicantur. Nec sane magna ea jactura reputanda est, cum ab ipso Ambrosio lib. 1 de Virg. cap. 2, a Prudentio, Maximo Taurinensi & tot aliis Patribus cumulatissime compensetur. Vide Ruinartium inter selecta a pag. 503, ubi Prudentii hymnum 14 & citatum Ambrosii locum illustrat. Tillemontius tomo 5 a pag. 344, & Castellanus in hodiernis notis, nonnulla observant, quæ in Supplemento examinari poterunt. De sola Agnete cecinit Wandelbertus:

Bis sexta est, Agnes quam virgo & martyr honorat.

[Fructuosi & soc.] Martyres Tarraconenses commemorant Hieronymiana, ad quos paucula notavit Florentinius, alibi fortasse discutienda. Fallitur iterum Castellanus, dum in omnibus Martyrologiis prosaicis eorum nomina reperiri affirmat, quandoquidem nec Beda, nec Romanum parvum, de iis meminerint. Signat ipsos Florus cum proprio sibi elogio. Ado elegantius ex Actis composuit quod Noster in pauciora redegit. Rabanus solum Fructuosum seligit, eique perperam attribuit regulas monachorum, multis post seculis a Fructuoso Braccarensi episcopo adornatas; Notkerus Adonem sequi maluit. Acta a Bollando illustrata authentica esse, fatetur Ruinartius, quem vide a pag. 219, & Tillemontium tomo 4 a pag. 198. [Patrocli.] Ex laudatis Hieronymianis etiam sumptus est Patroclus Trecensis: Trecas, passio sancti Patrocli martyris: qui male ab Acherio inter adjectitios computatus est. Ex isto fonte eum acceperunt Rabanus & Ado, cum ea diversitate, quod ille locum notare neglexerit, hic vero distinctius: Apud Trecas. Cur Noster minus eleganter scripserit, cur Notkerus omiserit, non est operæ pretium inquirere. Satis patet Usuardum sua omnia ex Adone desumpsisse. Quod autem hic & alibi a Baronio vel Bollando Bedam citari advertas, de pridem vulgato intellige, quod supra monuimus, quodque in cautelam passim indicare Bollandus consuevit. De Patrocli Actis & translatione, diligenter agit Bollandus, quibus adde quæ recentius observavit Tillemontius tomo 4 a pag. 203.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Incipit ab Agnete, in qua satis purus est. Tum: Apud Athenas, natale sancti Publii episcopi & martyris. Tarraconenses carent elogio. Demum: [De Patroclo.] Trecas, passio sancti Patroclii martyris, tempore Aureliani imperatoris. Qui post diversos, quos pro Christo sustinuit, agones, capitis obtruncatione martyrium consummavit & sepultus non longe est.

Rosweyd. De Agnete, bene. De Publio, ut Ado in Martyrologio: Item apud Athenas, beati Publii episcopi, pro Christo martyrio coronati. In Tarraconensibus elogium constringit: In Hispania civitate Taragona, natale sanctorum Fructuosi episcopi, Augurii & Eulogii diaconorum, qui tempore Galieni, sub Emiliano præside martirio coronati sunt. In ultima purus est.

Antverp. & Max-Lubec. Toto textu satis puri sunt, sed in elogio Terraconensium ex Adone supplent, quod Usuardus prætermiserat: Et mox quidam ex fratribus & filia præsidis, quæ adstabat, viderunt Sanctorum animas cælum conscendere coronatas. Eadem habent codices mediæ notæ Antverp-max. Ultraject. Leyden. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. non minus sinceri, si Agnetem Publio non præponerent.

Lovanien. Etiam præfigit Agnetem; sed præterea mutilus est, carens toto Publii elogio.

Centulen. Apud Athenas, sancti Publii episcopi & martyris, quem docuit & ordinavit sanctus Paulus Apostolus. Romæ, passio sanctæ Agnetis virginis, sub judice Simphonio. In Tarraconensibus, post dyaconorum, addit, & martyrum, carens elogio. In ultima purus est sed adjicit, tempore Aureliani.

Bruxellen. De Agnete, subdit: Cujus cotidie in Canone Missæ memoramus. De Publio, Adonis elogium inter festivitates Apostolorum cum Usuardino sic fere commiscet: Apud Athenas, beati Publii episcopi & martyris. [De Publio.] Qui pridem princeps insulæ quæ dicitur Militena, cum beatum Paulum navigantem Romam, per triduum hospitio susceptum humane tractasset, & Paulus patrem ipsius febribus & dissenteria laborantem per impositionem manus sanasset, cœpit sancto Paulo adhærere. Qui ipsum postea episcopum ordinans, ad prædicandum direxit. Hic fuit secundus post Dyonisium &c. In Tarraconensibus non omnino purus est, & ex Adone adjicit idem quod supra. In fine: Eodem die Trecas, tempore Aureliani imperatoris, passio sancti Patrocli martyris gloriosi, qui Susati requiescit. Vide Bollandum.

Hagenoyen. In Publio satis purus, secundo loco habet de Tarraconensibus ut Antverp. &c. superius. De Agnete sic habet: Romæ, passio sanctæ Agnetis virginis & martyris. Quæ in juventute sua sponsum elegit sibi Deum, & ideo filium præsidis Symphronii recusans; & ob hoc turpiter est denudata & crinibus suis tecta a Deo, & ab angelo in lupanari custodita. Hæc postquam filium præsidis, qui illam contaminare voluit, a morte suscitavit, in ignem projicitur & occiditur, sed non læditur igne: tandem gladio percutitur & subiit mortem. Eodem die Trecas &c.

Matric-Cartus-Ultraj. Sic legit: Agnetis virginis & martyris solemnitas. Et in margine; Ex speciali licentia Capituli, propter præsentiam corporis ipsius, quod est in ecclesia sancti Martini Trajectensi, valde solenniter in loculo argenteo deaurato locatum. Molan. in posterioribus editionibus, ipsi Usuardi textui, litteris cursivis, de eadem sancta hæc interserit; Cujus reliquiæ habentur in Trajecto inferiori. Videantur Bollandus & Castellanus.

Belin. 1^a editio mutila est, altera ferme integra, sed utraque ab Usuardo discrepat, quod primus locus Agneti tribuatur.

Editio Lubeco-Col. Ab Agnete etiam incipiens, Usuardino elogio, post Virginis, hæc verba interponit: Quæ decimo tertio ætatis suæ anno, temporibus Diocletiani & Maximiani imperatorum, sub præfecto urbis &c. In Publio, purus est. In MM. Tarraconensibus Adonem potius quam Usuardum describit. De Patroclo sic habet: Eodem die Trecas, sancti Patrocli martyris, qui tempore Aureliani imperatoris decollatus est.

[De Patroclo.] Greven. Iste Patroclus civis erat Tricassinæ urbis, sed Christi amore, contemptis divitiis, ad palmam martyrii post compedes, ignitas catenas, & fustes superatos, [Vitalis.] capitis abscissione pervenit. Vitalis, martyris Agaunensis. [Meynradi. Aviti. Hermis. Cælestini.] Meynradi eremitæ & martyris. Translatio S. Vincentii Levitæ. Arvernis, Aviti episcopi. Hermis episcopi. Item sancti Celestini.

Molan. edit. prima minuto charactere: Ancyra Galatiæ, [Busyris.] S. Busyris egregii martyris. Tripartitæ lib. 6 cap. 13. Meinradi eremitæ & martyris Augiensis. Editiones alteræ sic habent: In insula Augiensis monasterii, Meinradi eremitæ & martyris anno DCCCLX. [Maximi. Neophyti. Eugenii & soc.] Die XXI, sancti patris Maximi confessoris, & sancti Neophyti. Eodem die, sanctorum martyrum, Eugenii, Canidii, Valeriani & Acylæ. De Maximo vide Prætermissos: utrum Neophytus ille Anastasius sit, me latet. Vide Acta pridie, & hodie Prætermissos.

XI Kal.
Die 22.

[Timothei.] Natalis sancti Timothei, discipuli beati Pauli. Hic ab eodem Apostolo episcopus Epheso ordinatus, post multos pro Christo agones, martyrio coronatus est. Eodem die apud civitatem Valentiam, [Vincentii] sub Daciano Hispaniarum præside, sancti Vincentii levitæ & martyris. Cujus passionis nobilem triumphum conspicuus versificator Prudentius luculenter versibus exequitur: sanctus quoque Augustinus ejusdem martyris præconium, quanto sit laudis honore excipiendum, quodam sermone, commendat. Romæ ad aquas Salvias, sancti Anastasii monachi & martyris. [Anastasii.] Qui post plurima tormenta carceris, verberum & vinculorum, quæ in Cæsarea Palæstinæ perpessus fuerat a Persis, [Vincentii & soc.] postremo multa pœna affectus atque ad ultimum decollatus est cum aliis septuaginta. Ipso die civitate Ebreduno, sanctorum martyrum Vincentii, Orontii & Victoris.

Textus desumitur ex Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. Molan. & Agonibus martyrum.
Varia lectio. Vix notatu dignæ sunt leviculæ discrepantiæ. Greven. & Molan. pro beati Pauli, scribunt sancti. Idem Molan. & alii, episcopus ordinatus, item Ephesi, ceteri melius cum textu, episcopus Epheso ordinatus. In Tornacen. ubi de Vincentio annuntiatur, eodem die apud civitatem &c. omissa est vox die, amanuensis vitio, quo etiam in Munerato scriptum Gispaniarum. Herinien. posuit, post multos agones pro Christo; certa apparet & aliquantulo elegantior Usuardi transpositio. Rursus idem codex legit, cujus passionem nobilis triumphi. Melior est textus lectio, eaque in tota Vincentii annuntiatione vere & germane Usuardina, non ea quam ipsi tribuit Bollandus, a codice Pratensi deceptus, ex quo citat sequentia: Apud Valentiam civitatem Hispaniæ, sancti Vincentii levitæ & martyris, cujus certaminis triumphum, temporibus Diocletiani & Maximiani, post nimiam cædem ac gravia tormenta, textus ipsius passionis sub Datiano præside completum esse declarat. Ast genuina hæc Usuardi esse, codicibus omnibus aliis, excepto Aquicinctino, repugnantibus, haud umquam ut crederem induci potui. Quam vero id recte pridem sensissem, docuit subinde Castellanus, numquam satis laudandus mihi adjutor in consulendo præfato Pratensi codice. Scripsit enim, totum textus nostri elogium, ut primum ibi exaratum erat, ab imperito fortasse quopiam erasum fuisse, & superscripta quæ modo citavimus, unde patet eum quoque codicem reliquis nostris olim conformem fuisse, atque adeo ipsissimam Usuardi lectionem a nobis in textu exhibitam. In Agonibus martyrum habetur, ad aquas Salinias, in Molan. apud aquas Salvias. Demum Molan. idem & Greven. ponunt: In Galliis civitate Ebreduno. Nemo non videt, textus nostri lectionem ex aliis esse præferendam. In Greven. aliquid redundat.
[Timothei.] Observatio. Quam authentica sunt Timothei gesta, utpote quorum præcipue testem habemus ipsum Doctorem gentium, tam est dubius dies quo martyrii lauream promeritus sit. Baronius ad XXIV Januarii sic notam suam orditur: Agunt de eodem (Timotheo) hac die (nempe XXIV Januarii) ceteri Latinorum; Græci autem XXII hujus. De Græcis vera prædicat, de Latinis non item: nam Hieronymiana, &, si inter ea numerari possit, ipsum S. Cyriaci M S. quo Baronius usus est, ac præterea Florus eum signant XXVII Septembris; Wandelbertus XVI Maii; Usuardus autem ejusque præcipui codices & quidem Belinus & recentiores alii, eum expressissime annuntiant hoc die XXII Januarii. Itaque ceteri illi reducuntur ad Bedam, Romanum parvum, Adonem, Rabanum & Notkerum. Porro Bedæ, Romani parvi & Rabani phrasis brevissima est; paulo longior Notkeri ex Adone inter festivitates Apostolorum, unde etiam nostra desumuntur, omissa dumtaxat translatione reliquiarum, de qua Usuardus IX Maii, Adoniana aliqua hodierna in eum locum transferens. Qua autem causa motus sit ad deserenda solitorum ductorum vestigia, nusquam reperio, nisi præter morem Græcos hic imitari voluerit. Acta a Polycrate scripta, aliaque a Metaphraste diffusius deducta, optime illustravit Bollandus. Vide etiam Castellani notam a pag. 393, & accuratam vitæ synopsim apud Tillemontium tomo 2 a pag. 142. Quousque vel Romanum imperium, vel Christianum nomen extenditur, Augustini verba sunt, omnis regio, omnis provincia, natalem gaudet celebrare Vincentii. [Vincentii.] Hinc in vetustis Ecclesiæ monumentis notissima ejus memoria. Non solus in Hieronymianis colitur, sed episcopo Valerio & octodecim, imo & pluribus sociis conjunctus, de qua turma diligenter agit Bollandus & post illum Florentinius in notis: tu plerorumque sodalium nomina ex insigni Prudentii hymno accipe, ac quo die singuli collocandi sint, ex citatis scriptoribus disce. Romanum parvum indeterminatum relinquit martyrii locum: Sancti Vincentii diaconi & martyris in Spaniis: nec clarius scripserat Beda. Elogium ex probatissimis Actis, tametsi non præsidialibus, concinnavit Ado; Noster vero, pro singulari in S. Vincentium pietate, encomium adornavit quod ab aliis rejectum, ab aliis non sincere redditum est. Aliam historiam texuit Florus, aliam Rabanus, sed Notkerus Adonem descripsit. Habes in Actis nostris quæ de translationibus & miraculis operose collecta sunt. Vide præterea Ruinartium a pag. 387; notam Castellani pag. 375, & vitam gallice deductam a Tillemontio tomo 5 a pag. 215.

[Anastasii.] Anastasii monachi ad aquas Silvias, pro Salvias meminit Romanum parvum. Beda paulo fusius: atque ampliori non nihil elogio Viennensis. Primum secutus est Rabanus; Notkerus alterum, quem & Usuardus, expuncta translatione, sic expolivit ut in textu retulimus. Acta ejus tam præclare a Bollando illustrata sunt, ut nihil desiderari posse videatur. Vincentium & Anastasium ita conjunxit Wandelbertus:

Undecimam levita sacer Vincentius ornat,
Huic & Anastasium virtus conjungit opimum.

Ultima annuntiatio pure Usuardina est, non Adoniana, ut recte, mea quidem sententia, sancivit Rosweydus. [Vincentii & soc.] Nequeo conjicere unde Vincentium illum & socios acceperit Usuardus, at nisi vehementer fallor, idem hic Vincentius Caucoliberitanus, qui ab Hieronymianis, Adone & aliis, imo & ab Usuardo ipso, recolitur XIX Aprilis, ut bene ibi observavit Papebrochius pag. 622, quem secutus est Castellanus in notis pag. 37, nec non Tillemontius tomo 5 pag. 62. Quod autem hodiernus Vincentius comites habeat, alter solus sit, facile alibi componi poterit. Interim puram & simplicem Usuardi lectionem sartam tectam servare voluimus.

AUCTARIA.

Praten. De mutatione in eo codice facta, abunde in Variantibus dictum est.

Antverp-maj. Timotheum rejicit ad XXIV Januarii. Incipit itaque: In Hispaniis civitate Valentia, passio sancti Vincentii levitæ & martyris. In Anastasio ferme, in Vincentio, Orontio &c. omnino purus est.

Rosweyd. Timotheum etiam distulit. In Hispaniis, sancti Vincentii diaconi & martyris, qui sub impiissimo Daciano præside, multa passus tormenta, martyrio meruit coronari. Ipsa die in Galliis civitate Ebreduno, sanctorum martyrum Vincentii &c. In Anastasio, quem ultimo loco refert, plane Adonianus est.

Pulsanen. In Timotheo & Vincentio purus, ita diem claudit: Romæ ad aquas Salvias, sancti Anastasii monachi & martyris. Reliquis omnibus, nescio cujus vitio, præteritis.

Antverp. & Max-Lubec. Rejecto etiam in XXIV Timotheo, sic incipiunt: In Hispaniis civitate Valentia, sub Daciano impiissimo præside, sancti Vincentii levitæ &c. pure toto reliquo textu.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Superioribus similes sunt in transferendo Timotheo ad XXIV, & ferme etiam in ceteris.

Lovanien. In hoc præterea deficit quod Anastasii elogium mutilaverit.

Centulen. In Hispaniis civitate Valentia, passio beati Vincentii archidiaconi & martyris, sub præside Daciano. Romæ ad aquas Salvias, sancti Anastasii monachi & martyris. Eodem die in Galliis civitate Ebreduno, sanctorum Vincentii, Orontii & Victoris martyrum. De Timotheo XXIV.

Bruxellen. In Hispaniis civitate Cæsaraugusta seu Valencia, sub Daciano &c. satis pure. Tum de tribus Ebredunensibus ut supra. In Anastasio Adonianus est. In fine autem recentiori manu superadditur: [Joannis Eleemosyn.] Item, sancti Joannis Eleemosynarii, qui fuit patriarcha Alexandrinus. Vide Auctaria diei sequentis.

[De Vincent.] Hagenoyen. Apud Valentiam civitatem, passio sancti Vincentii levitæ & martyris sub Dyocletiano imperatore, agente Daciano Hyspaniarum præside, fustibus cæsi, eculeo suspensi, ardenti lamina pectori ejus impressi, vulnera ejus sale aspersi, tenebroso carceri impositi, & super testas acutas volutati; & cum hæc omnia vicisset, in lecto molli moritur. Cujus passionis nobilem &c. In Anastasio & Ebredunensibus satis purus est. [Urbani translat.] In fine: Item, translatio corporis sancti Urbani episcopi & confessoris. Hæc, procul dubio de Lingonensi intelligi voluit, de quo vide Acta die sequenti.

Aquicinct. De Vincentio idem habet elogium quod supra ex Pratensi retulimus. In reliquis purus est.

[Dominici abbatis.] Victorin. & Reg. Suec. sub num. 130. Et natale sancti Dominici abbatis.

Camberien. Conventualium S. Mariæ. Item, [Ulfi.] sancti Ulfi martyris. Refertur a Bollando in Prætermissis, defectu sufficientium documentorum de cultu &c.

Bigotian. signatus D 9. De sancti Urbani translatione habet ut supra. Sed Bizunticen. paulo clarius: [Urbani.] Apud Divionem, translatio corporis sancti Urbani, episcopi & confessoris.

Vatican. signatus num. 5949. De Timotheo, nihil. [Dominici.] Adjicit: Transitus Domini Dominici sacerdotis & monachi.

Altemps. Civitate Sardicia, sancti Potiti martyris, [Potiti.] sub Antonino imperatore. Est hic, opinor, de quo ex aliis inter Auctaria egimus XIII Januarii.

Florentin. Item, depositio sancti Gaudentii, episcopi urbis Novariensis, [Gaudentii.] confessoris, magnæ sanctitatis viri.

Editio Lubeco-Col. Transfertur Timotheus. De Vincentio tormenta aliqua ex Adone enumerantur. In Anastasio etiam Adoniana est. [Bertulphi.] Tum: In Blanduno, sancti Berdulphi confessoris. Vide infra. In fine, de Ebredunensibus satis pure.

Belin. In textu non omnino purus est: annuntiationes sic transponit, ut Vincentius primum locum occupet, Timotheus tertium. In fine autem subdit: Eodem die apud Novariam, depositio sancti Gaudentii, episcopi & confessoris.

Greven. Eodem die, [Epiphanii.] Epiphanii episcopi Ticinensis, id est Papiensis & confessoris. [Anastasii.] Anastasii abbatis, qui ut refert Gregorius, 1 Dialog, Romanæ primum Ecclesiæ notarius fuit, sed soli Deo vacare desiderans, monasterium juxta Neptanam urbem situm ingressus, per multos annos in sanctis actibus vitam duxit, eique monasterio, sollerti post custodia, præfuit. [Bertulphi.] In Blanduno, sancti Berdulphi confessoris. Bollandus rectius Bertulphum vocat, in Blandinio, sed Acta remittit ad V Februarii.

Molan. Aliis litteris de Vincentio totum Adonis elogium inserit, quod hic describere supervacaneum judico, cum in ipso fonte purius legi possit. In fine minoribus typis de Anastasio, ex Greveno transtulit quæ proxime dedimus. Deinde: Eodem die, Epiphanii episcopi Ticinensis, id est Papiensis & confessoris, qui in Hildesem est translatus. Denique: Romæ, sanctæ Blesillæ matronæ, [Blesillæ.] de qua B. Hieronymus ad Marcellam. Editiones aliæ hic iterum ab Usuardi puritate recedunt, dum ex hoc loco Timotheum transferunt ad IX Kalend. In fine adduntur, quæ supra: Eodem die apud Novariam, depositio sancti Gaudentii, episcopi & confessoris. Papiæ, sancti Epiphanii, episcopi & confessoris.

X. Kal.
Die 23.

[Parmenæ.] Philippis, beati Parmenæ, qui fuit unus de septem diaconibus. Hic traditus gratiæ Dei a fratribus, injunctum officium prædicationis plena fide consummans, martyrii gloriam adeptus est. [Emerentianæ.] Romæ, natalis sanctæ Emerentianæ virginis & martyris, quæ dum oraret ad sepulchrum sanctæ Agnetis, ac simul orantes a gentilium læsione defenderet, lapidata est ab eis. In Mauritania civitate Cneocæsarea, sanctorum Severiani & Aquilæ uxoris ejus, [Severiani & Aquilæ. Asclæ.] ignibus combustorum. Apud urbem Antinoum, sancti Asclæ martyris, qui primo atrocissime suspendio tortus, deinde flammis lateribus admotis exustus, ad ultimum pretiosam Deo animam, in flumen præcipitatus, reddidit.

Sic legunt, Praten. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Greven. Molan. & Agones martyrum. Accedere possunt, Antverp-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic & Editio Ultraject-Belg. ab aliis modice discrepantes.
Varia lectio. In Agonibus martyrum est, de septem diaconis. Pulsanen. vocem superfluam textui addidit, legens: de septem primis diaconibus, satis enim intelligitur e numero primorum fuisse, etiam ea voce prætermissa. Adde quod sequentia transponat, traditus a fratribus gratiæ Dei, injunctumque &c. Præterea, ubi textus legit, ac simul orantes a gentilium &c. Idem codex resecat, ac simul orantes, ponitque, ut a gentilium &c. Librarii error est apud Grevenum Mauricania pro Mauritania. Scripsi Cneocæsarea, quod ita cogant præcipui nostri codices. Molanus more suo correxit Neocæsarea, ut habet etiam Bollandus, quamvis fateatur passim legi Gneocæsarea, ut varii codices nostri, vel Geneocæsarea, ut Belinus &c. Nolo de voce litigare, modo contra Galesinium concedatur, urbem hanc non in Macedonia, sed in Mauritania collocandam. Neque opus est operam perdere enumerando variantes lectiones Max-Lubecanæ: sufficiat semel ac iterum indicasse, primam illam Usuardi editionem scatere erroribus typographicis, a quibus nec immunes sunt aliæ, præsertim Munerati & Belini.

[De codice Herinien.] Hactenus purum agnovimus codicem Heriniensem, in quo vix ulla reperta additio præterquam propria Remensis IV hujus, & verbulum de sancto Mauro, XV. Hodie vero post integerrimum Usuardi textum ita subdit: Toleto, beatissimi Hildefonsi, archiepiscopi & confessoris. Suspicor ecclesiæ vel monasterio, ex quo hic codex prodierit, peculiarem eum cultum fuisse, atque inde in codices alios transivisse: Mirum etiam est prætermissam in Tornacensi totam Asclæ annuntiationem. An quod apud antiquos non reperiretur? Certe ejus loco hæc substituta sunt: Resbaco monasterio, translatio sancti Agili abbatis. Eodem die, sancti Macarii martyris. Quid Agili translatio ad Tornacenses spectet, omnino non capio, cum de ejus natali nulla proprio die fiat mentio. Ceterum & in aliis codicibus de ea translatione agitur. Macarii autem, vel solius, vel cum Eugenio, vel cum Emerentiana conjuncti, festum in variis Galliæ & Belgii ecclesiis fuisse olim percelebre, probant earum Kalendaria, Rabanus, codices Mss. & Munerati editio. Nec sane memoria antiquior quærenda videtur quam quæ in Hieronymianis diserte exprimitur. Acta ejus dabuntur XX Decembris. Codices mediæ notæ in eo solum ab omnimoda puritate deficiunt, quod cum Romano parvo & Adone Emerentianam Parmenæ anteponant, & de Ascla inserant, qui sub Arriano præside, primo &c. Vide Observationem in fine.
Observatio. Jam superius X Januarii verbo indicavimus quatuor diaconos de septem primis, nempe Prochorum, Nicanorem, Timonem &, qui hodie colitur, Parmenam, [Parmenæ.] in sacris Fastis ab auctore Romani parvi primum consignatos. Hic Martyrologii illius verba subjicio: Philippis, Parmenæ diaconi de septem. Et hæc ferme eadem referuntur ab Adone in Martyrologio, at in festivitatibus Apostolorum breve texuit elogium, quod Notkerus integre descripsit, Noster permodice mutavit & contraxit. Pauca de Parmena in Actis nostris, pauca apud Tillemontium tomo 2 pag. 69 & 70. Non ab omnibus Hieronymianis apographis abest Emerentiana, [Emerentianæ.] sed in nullo legitime positam existimo. Castellanus pag. 385 satis aperte indicat, eam a Romano parvo primum quoque fuisse notatam, quod negari non potest, si illius auctorem Beda antiquiorem censeamus. Etenim Emerentiana apud præfatum Bedam celebratur cum eo encomio, quod ferme verbatim ex ipso sumpsere Rabanus, Ado & Notkerus. Utrum Noster ex fonte an ex rivo hauserit, tantumdem est; paucula certe ex eorum verbis resecuit. Romanum parvum scripserat: Romæ, sanctæ Emerentianes virginis; ea inflexione, qua Agnetem legi nuper ostendimus. Non alio ibi quam virginis titulo ornatur, verum Beda distinctissime virginem Christi & martyrem prædicat, paucisque complectitur quidquid ferme de hac nostra sancta in Actis beatæ Agnetis memoriæ proditum est. Sola a Wandelberto laudatur hoc versiculo: Post Emerentianæ decimo laus emicat ampla.

Apographa Hieronymiana primo loco annuntiant: In Mauritania, civitate Neocæsarea, passio sancti Severini & Aquilæ uxoris ejus. [Severiani & Aquilæ.] An qui hisce plerumque subjunguntur, socii eorum sint, dubium facit Epternacense, de qua re videri potest Florentinius. Non multum a prioribus differt Romanum parvum, nisi quod Severiani scribat, ac præterea Aquilæ non apponat qualitatem uxoris. Ado Rosweydi ad Hieronymianorum sensum omnia restituit, adjuncto mortis genere. Attamen, si quid conjicere liceat, puto Adonem non Severini scripsisse, sed Severiani. Docent id Usuardus & Notkerus, quos credibile non est in martyris nomine mutare quidquam voluisse, dum cetera omnia ex Adone describerent. Conjecturam confirmat Mosandri editio, in qua etiam diserte legitur Severiani. Præter ea quæ hic in textu dicuntur, nihil de hisce martyribus Bollandus, nihil alii, quod sciam, hactenus repererunt. Aliam hic conjecturam subjicio satis, ni fallor, probabilem, nimirum Ægyptiorum aliquot martyrum Acta vidisse Usuardum, quæ antiquioribus imo & æqualibus Martyrologis ignota fuerint. [Asclæ.] Ex iis autem hodie eruit Asclam, illustrem Antinoi martyrem; Philemonem vero & Apollonium VIII Martii. Sunt qui Asclam XXI passum velint, atque hoc die sepultum fuisse. De cultu apud Græcos, nec hic nec alibi disputo. Acta satis sincera a Bollando edita sunt, quæ si cum elogio nostro conferas, clare patebit hoc ex illis olim extractum fuisse. Tillemontius Arriano crudeli primum persecutori, deinde & martyri, plures Ægyptios sub illo passos adnectit tomo 5 a pag. 353, inter quos Asclas pag. 358. Ex dictis de Usuardinæ lectionis origine & sinceritate abunde constare existimo.

AUCTARIA.

Herinien. & Tornacen. Utriusque auctarium vel auctaria supra dedimus in Variantibus.

Antverp-maj. Bedam potius vel Adonem quam Usuardum refert. Ita habet primo loco: Romæ, sanctæ Emerentianæ virginis Christi & martyris, quæ erat collactanea sanctæ Agnetis. Et dum oraret ad sepulchrum ejus, ac simul orantes &c. In Severiano & Aquila, satis purus est. In Parmena, magis Adonianus. Deest Asclæ elogium. [Hildefonsi.] In fine: Toleto civitate, natale sancti Hildefonsi episcopi & confessoris, fide & doctrina clarissimi.

Rosweyd. In Emerentiana, fere convenit cum superiori. Tum: Et in Mauritania, civitate Neocæsarea, natale sancti Severiani & Aquilæ uxoris ejus, qui ignis supplicio martyrium susceperunt. Philippis, Parmenæ diaconi, qui unus fuit de septem diaconibus. De Ascla, nihil. Ejus loco: Item, [Macharii.] Macharii martyris.

Munerat. Textui subdit: Eodem die, sancti Macarii martyris.

Lovanien. Deficit in solo elogio Asclæ, quod expunxit.

Centulen. Natalis sancti Parmenæ, qui fuit unus de septem dyaconibus primis, quique martyriigloriam adeptus, Philippis quievit. Romæ, sanctæ Emerentianæ virginis. Civitate Antinoum, sancti Asclæ martiris. Toleto civitate, sancti Hildefonsi, episcopi & confessoris, fide & doctrina clarissimi, qui miro devotionis studio laudem & honorem beatæ Dei genitricis & semper virginis excoluit. Desunt Mauritani.

Bruxellen. In Emerentiana fere purus, in Parmena & Mauritanis purior, de Ascla, sic habet: Apud urbem Anthinoum, sancti Asclepii martyris. Qui sub Arriano judice, atrocissime tortus, deinde flammis adustus, & ad ultimum &c. [Sabini.] Tum: Ipso die, sanctæ Sabinæ virginis. An quæ a Beda memoratur die sequenti? Et macharii martyris. In Galliis apud Viennam, depositio sancti Bernardi confessoris & archiepiscopi Viennensis. [Bernardi.] Et eodem die, [Agili.] translatio sancti Agili, abbatis & confessoris.

Hagenoyen. In prima satis purus, de Emerentiana scribit, virginis, quæ erat collectanea beatæ Agnetis virginis & catechumena; & dum oraret &c. In reliquis solito purior est.

Aquicinct. Post, lapidata est ab eis, textui inserit: [Macarii.] Ipso die, sancti Macarii.

Victorin. Deficit in sanctis Severiano & Aquila. Addit autem in fine cum codice Reg. Suec. sub num. 130: Toleto civitate, natale sancti Hildefonsi episcopi & confessoris, [Hildefonsi.] fide & doctrina clarissimi.

Daveronen. Monasterio Resbaci, translatio beati Agili, confessoris & abbatis ejusdem monasterii.

Matric-Cartus-Ultraj. Emerentianæ virginis & martyris. Hildefonsi episcopi & confessoris. Asclæ martyris ac sociorum ejus. Per quos haud dubie intelligit alios, sub Arriano passos. Parmenæ diaconi, qui fuit unus de septem primis. Severiani & Aquilæ uxoris ejus, ignibus combustorum.

Divionen. S. Benigni: Divione monasterio, translatio sancti Urbani confessoris, [Urbani transl.] Lingonicæ civitatis episcopi, quam ad hunc diem pertinere, heri ex Bollando diximus. Male itaque in alio S. Benigni codice apud Cistercium servato, hæc omnia referuntur VIII Kal. Febr. seu XXV Januarii.

Augensis. Resbaco monasterio, translatio sancti Agili abbatis. [Agili.] Eodem die, sancti Macarii martyris.

Reg. Suec. Sub num. 428. Eodem die, sancti Macarii martyris.

In Vatican. Signato num. 5949. Deest commemoratio Asclæ.

Altemps. Eodem die, in monasterio Respaci, translatio corporis beatissimi confessoris Christi Agili, primi abbatis ejusdem monasterii. Item, sancti Feliciani episcopi & confessoris. [Feliciani.] In Actis, XXIV.

Florentin. Item translatio sancti Agili, abbatis & confessoris. Apud Toletum, sancti Ildefonsi episcopi & confessoris.

[De Ursulan] Editio Lubeco-Col. Incipit: Colonia Agrippina, in ecclesia sancti Cuniberti archiepiscopi, commemoratio undecim milium virginum & martyrum. In Emerentiana Adonem sequitur, & post lapidata est ab eis, subjicit: Et tali martyrio beatum emisit spiritum. Cujus corpus parentes beatæ Agnetis cum sacerdotibus juxta ejusdem sepulcrum, nocte honorifice sepelierunt. Sequitur de Parmena & reliquis, satis pure.

Belini utraque editio non nihil truncata est in elogio Asclæ: utraque incipit ab Emerentiana. Secunda autem in fine addit: Eodem die, sancti Macharii martyris.

[Macarii. Eugenii. Joannis Eleemos.] Greven. Macharii martyris. Item Eugenii. Ipso die, Joannis patriarchæ Alexandrini, qui ob ex cellentem in pauperes misericordiam, Eleemosinarius dictus est. Apud Toletum, beati Hildephonsi archiepiscopi & confessoris.

Molan. Toleto civitate, Ildephonsi episcopi & confessoris. Apud Alexandriam, natale sancti Joannis patriarchæ, viri Dei in passione & largitate eleemosynarum piissimi. Eodem die, sancti Macharii, abbatis martyris. Editiones posteriores de Ildefonso, idem habent; de Eleemosynario, clarius: Apud Alexandriam, natale sancti Joannis Patriarchæ, viri Dei, in compassione & largitate eleemosynarum piissimi. Viennæ Galliæ, sancti Bernardi episcopi ejusdem civitatis & confessoris, [Bernardi.] tempore Ludovici Pii. In Burgundia, sancti Maibodi martyris. [Maimbodi.] In Actis scribitur Maimbodi. Et alio loco, passio sanctorum Eugenii & Macarii. Die vigesima tertia, sancti hieromartyris Clementis Ancyræ, [Clementis. Agathangeli.] & sancti martyris Agathangeli. Vide ipsos in Actis & eorum socios enumeratos.

IX Kal.
Die 24.

[Babylæ] Apud Antiochiam, natalis sancti Babilæ episcopi, qui persecutione Decii, postquam frequenter passionibus suis ac cruciatibus glorificaverat Dominum, [& Trium pueror.] gloriosæ vitæ finem est sortitus in vinculis. Referuntur etiam passi cum eo tres parvuli, id est Urbanus, Prilidanus & Epolonus. Cneocæsarea civitate, sanctorum Mardonii, Musonis, [Mardonii & soc.] Eugenii, Metelli, qui omnes igni traditi sunt, & reliquiæ eorum in Axum fluvium dispersæ.

Conveniunt Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Belini prima editio. Greven. Molan. & Agones martyrum. Addendi essent Antverp-maj. & Max-Lubec, altera Belini editio & codices mediæ notæ omnes, nisi hodie Timotheum primo loco referrent, ut in Auctariis infra dicemus.
Varia lectio. Belin. male efformavit Babille pro Babilæ; an forte quod Bedam aliquatenus imitari voluerit. Hieronymiana apographa ferme habent Basillæ: alii Babellæ &c. Scribendum esset ex Romano parvo & Adone Babylæ, ut legunt Molan. & Agones martyrum, sed nos codices nostros manuscriptos secuti sumus. Herinien. habet martyris & episcopi. Munerat. Belin. Greven. & Molan. glorificaverat Deum, nos cum Mss. Dominum, & sic Nostrum legisse existimamus, sicut apud Adonem invenerat. In parvulorum nominibus multa hic varietas, major in Actis observari potest. Textui conformes sunt puriores quique codices, licet Tornacen. ponat Epholonus, Greven. Pepolenus, Molan. Eupolenus. Aliter Bollandus, forte ex Beda, aliter alii enuntiant; at, ni fallor, scriptionis ratio ex plurium codicum suffragiis elicienda est, quod & in sequenti classe obtinebit. Munerat. In Cæsarea, Molan. iterum Neocæsarea. Praten. Cneocæsarea, si non rectius, saltem ad anteriora conformius, Herinien. & alii Gneocæsarea. Sed hæc, ut nuper, ad unam nomenclaturam reduximus. Munerati prima editio scribit, Mulonis, altera cum textu, sed male Merilli pro Metelli. Belin. Musionis, alii Misonii, alii Musonii, ut apud Bollandum observare est; nos cum Usuardo legimus. Superflua est in Pulsanensi & Molano particula, et Metelli. Ausum fluvium dixit Pulsanen. sed Munerat. Belin. & Molan. Axum flumen: optimi codices ex Adone, Axum fluvium. Belin. perperam in fine subjunxit, traduntur fuisse. Nihil hic opus erat nimium sapere.
Observatio. Ex fonte non uno derivari videretur textus nostri prima pars, si antiqui omnes pariformiter procederent. In eo certe concordes invenio, quod inclytum Babylam Antiochenum episcopum hac die celebrent, [Babylæ & trium puerorum.] non IV Septembris, ut Græci faciunt, contra quos non male arguunt Tillemontius, & post ipsum Castellanus, ex ordine homiliarum sancti Joannis Chrysostomi. Interim Hieronymiana sic principio legunt: In Antiochia, passio sancti Basilli episcopi, cum tribus parvulis. Bedæ textus habet Babyllæ, addunturque puerorum nomina, Urbani, Prilidiani & Epolonii; ad quæ paucula adjunxit Rabanus. Romani parvi auctor alium fontem, Rufinum opinor, habuit, ex quo sic tantum signavit: Antiochiæ, sancti Babylæ episcopi. Atque hunc secutus est Ado, alia ex Eusebio desumens, sed quæ ad solum Babylam etiam pertineant. Horum partem primam verbatim descripsit Noster, clausulam adjiciens de tribus parvulis, a Notkero præteritis, quos non aliunde quam ex Beda accipere potuit. Fateor & a Floro prædicta parvulorum nomina exprimi; Ast ex eo fonte nihil hausisse Usuardum probat tanta elogii ejus ab Adoniano diversitas, ut in tyranni nomine, in mortis genere & in ceteris omnibus longissime discrepent; utpote cum Ado sua ex Eusebio, alter ex Actis desumpserit. Atque hæc illa est diversorum monumentorum varietas, quæ insuperabilibus difficultatibus Babylæ vitam ita impeditam reddunt, ut nemo hactenus eas omnino explanare potuerit. In distinguendis Babylis, atque in Antiocheno hoc nostro exornando egregiam operam posuit Bollandus, nec video a recentioribus distinctiora produci. Ex Chrysostomo nonnulla decerpsit Tillemontius tomo 3 a pag. 400, quæ utrum cum Actis satis conciliari possint, alterius loci erit discutere. Cetera ex historia ecclesiastica sic etiam a Bollando illustrata sunt, ut in re nota immorandum non sit. Unicus est Wandelberti versiculus: Nono martyrium Babylæ virtusque coruscat.

Proxima Hieronymianorum annuntiatio sic habet: Et in civitate Neocæsarie, Marduni, Maisuni, [Mardonii & soc.] Eugeni, Metelli. De his nihil in Romano parvo, nihil in Beda, Floro aut Rabano. In Adone lævigata sunt nomina, additumque breve elogium, a Nostro & Notkero secundum omnes apices descriptum. Si quæras, undenam Ado illa desumere potuerit. Respondebo, me nec divinando id conjicere, nisi Acta aliqua viderit, quæ modo interciderunt. Ex eo autem elogio nascitur controversia de passionis loco, quem haud facile profecto determinaveris, nisi prius Axus fluvius inveniatur, cui Cneocæsarea, vel Neocæsarea adjaceat. De martyrii tempore aliisque circumstantiis, æque incerta sunt omnia: at certus omnino Usuardi textus, cujus originem & simplicitatem repræsentavimus.

AUCTARIA.

Jam supra notavimus Bedam, Romanum parvum, Adonem, Rabanum & Notkerum hoc die Timotheum collocare, quod in Romano moderno servatum est. Cum autem Martyrologos illos imitati sint, nonnullorum codicum Usuardinorum scriptores, ea sola causa e purorum Usuardorum numero exclusi sunt Antverp-maj. Antverp. & Max-Lubec. Antverp-max., Ultraj. Leyden. Lovanien. Alcergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. atque item Belini editio altera. Notandum vero, codices jam citatos, Timothei annuntiationem puram & integram ex XXII, & primo loco referre, ubi secunda illa Belini editio in fine solum adjicit: Ipso die, beati Thimothei Apostoli.

[Timothei.] Rosweyd. Incipit: Apud Ephesum, Timothei discipuli beati Pauli Apostoli. In Babyla purus est; sed deficit in ultima clausula de tribus pueris. In ultima etiam recte.

Centulen. Apud Ephesum, sancti Tymothei episcopi & martyris, discipuli sancti Pauli Apostoli. Antiochiæ, sancti Babillæ episcopi & martyris cum tribus pueris martirizati. In Gneocæsarea civitate, sanctorum martyrum Mardonii, Mosonii, Eugenii, Metelli, qui omnes igni traditi sunt.

Bruxellen. Incipit etiam a Timotheo, satis pure. Tum: In Antiochia, natale sancti Babillæ episcopi & martyris. Qui sub persecutioneDecii, in vinculis vitæ suæ finem gloriose sortitus est. Cum quo &c. In alia annuntiatione satis purus est. In fine adjicit: Item Basilii episcopi. De hoc Basilio, nihil alibi. An fortasse Basillum alicubi legerit, pro Babyla, unde Basilium deduxerit.

Hagenoyen. Timotheum refert non omnino pure: in textu purior est.

Aquicinct. Cameraco, elevatio sancti Autberti episcopi & confessoris. [Autberti. elevat.] Colitur XIII Decembris.

Victorin. Agit ex præcedenti de sanctis Severiano & Aquila, & additur: Ipso die, sancti Feliciani episcopi, [Feliciani. Saviniani.] qui passus est sub Decio. In sine: Trecas, sancti Saviniani martyris. De quo sub eodem nomine agit hodie Florus, ei Sabinam sororem conjungens, de qua sola locutus fuerat Beda. Vide alios codices nostros infra.

Matric-Cartus-Ultraj. Babylæ episcopi & martyris, cum tribus pueris, qui cum eo passi sunt. Item sanctorum martyrum Mardonii, Musonii, Eugenii & Metelli, qui igni traditi sunt.

Camberien. Apud Gabalensem urbem, beati Severiani præsulis. [Severiani.]

Reg. Suec. sub num. 130. Ipsa die, sancti Feliciani episcopi. Trecas, sancti Saviniani martyris.

In Vatican. signato num. 5949, agitur hoc die de Timotheo & Ascla.

Ughellian. Similis est codicibus mediæ notæ, superius in principio citatis.

[Cadoci.] Altemps. Eodem die, sancti Cadoci confessoris. Inter Aëmeros, vel die carentes, ponitur a Castellano pag. 910; si forte de Sophia ver Sophio Beneventano agitur, vide Acta tomo 2 pag. 602 & 603.

Florentin. In provincia Francorum, apud civitatem Trecensem, [Savini.] sancti Savini martyris, qui sub Aureliano imperatore passus est … Puto Sabinianum indicari de quo vide XXIX Januarii. Addit Strozzian. [Feliciani.] Item sancti Feliciani episcopi & martyris.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Timotheo satis pure. Textus quoque puro proximus est. In fine: Trecas, beati Saviniani martyris; qui post lectum ferreum, post ignem & alia tormenta diversi generis, decollatus est. Per quem etiam gentilium plusquam novem milia Christum confitentia, martyria passi sunt similia. De sociorum numero vide tomum 2 Januarii pag. 938. Sequitur: Eodem die, [Erici.] translatio sancti Erici regis & martyris.

Greven. Timothei, discipuli beati Pauli, hic secundum Adonem & quosdam alios &c. De quibus supra egimus. [De Sabiniano.] In territorio Trecassino, Saviniani, alias Savini martyris; quem jussit Aurelianus imperator ligatum ad vectes ferreos cædi & in capite ejus cassidem igneam immitti: in ignem deinde positum, sed in nullo læsum, jussit decollari. Hunc tamen Usuardus primum ponit IV Kal. sub nomine Sabiani; quem sequitur Vincentius lib. 12. cap. 105. Usuardus citato die Sabinianum recolit, adeoque si Sabianum scripsit Vincentius, male Usuardum secutus est. De Sabiniano & sorore Sabina, agit Bollandus eo die XXIX Januarii. Sequitur: [Erici transl.] Translatio sancti Erici regis Sueciæ & martyris. Vide in Actis XVIII Maii. In Hervordia, translatio beatæ Pusinnæ virginis. [Pusinnæ.] Vita ejus datur XXIII Aprilis. Commemoratio beati Augustini episcopi: [Augustini.] Hujus festi causam ignoravit Bollandus, nec ego divinare queo. Demum: Leonillæ, [Leonillæ.] viduæ & martyris. Non videtur hæc alia a matre vel avia tergeminorum, de quibus supra ad XVII Januarii.

Molan. In prima editione, post in vinculis, totum textum Adonianum aliis litteris inserit. Videatur in fonte. Ad calcem adjicit: Ipso die, beati Timothei Apostoli. Cameraci, elevatio corporis sancti Autberti episcopi & confessoris. Editiones aliæ puræ non sunt cum de Timotheo agant primo loco. De Babyla eadem inserunt ex Adone. In fine: Arvernis, sancti Artemii episcopi & confessoris, [Artemii. Xenæ.] miræ sanctitatis. Die vigesima quarta, sanctæ matris Xenæ. In Actis vocatur etiam Eusebia. De elevatione Autberti Cameracensis, ut in prima.

VIII Kal.
Die 25.

[Convers. S. Pauli. Ananiæ.] Conversio sancti Pauli, quæ evenit secundo Ascensionis Domini anno. Eodem die, sancti Ananiæ apud Damascum, qui eumdem Apostolum baptizavit. Civitate Arvernis, sancti Præjecti episcopi, [Præjecti. Amarini. Severiani.] & Amarini, viri Dei, qui passi sunt a proceribus præfatæ urbis. Item civitate Gavalis, sancti Severiani episcopi, mirandæ sanctitatis & doctrinæ viri.

Ita Praten. Herenien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. Molan. & Agones Martyrum. Addi possunt Antverp-max. Lovanien. Leyden-Belgic. & Editio Ultraj-Belg.
Varia lectio. Praten. & pauci alii scribunt beati Pauli, secutus sum torrentem aliorum tum Mss. tum editorum, qui concorditer ponunt, sancti Pauli. In Belino male legitur, quæ fuit, pro, quæ evenit, uti in Herinien. secundo anno Ascensionis. Pulsanen. & codices mediæ notæ secundam annuntiationem nonnihil transponunt, hoc modo: Apud Damascum, sancti Ananiæ &c. Aniane apud Munerat. oscitantis calami error est. Notavit Castellanus in epistola ad me data, codicem Pratensem legere Prijecti pro Præjecti. Magna in Arvernis variatio, pro quo Tornacen. Alvernis: Belini editio altera, Greven. Molan. & alii Avernis; Munerat. Arvennis; prima Belini editio, Arvenis &c. Scribendum esse Amarini probant puriores codices & Acta ipsa; nihilominus Antverp. Greven. Molan. & codices mediæ notæ plerumque habent Marini. At Pulsanen. Amilini; Belinus autem, & viri Dei Martini. Pulsanen. pro Gavalis, posuit Gabalis, dubitari potest utrum præferendum sit: sequimur nomenclaturam meliorum codicum, qua certe excluditur Ganalis. Omnes recte legunt Severiani; nescio quid Belinum aut potius ejus editorem moverit, ut in editione altera poneret Severini. De ammirandæ nihil notandum, medii ævi formula est. Ultima Munerati linea plane incorrecta, sic habet: Et sanctitate doctrinæ viri, sensus exigit, sanctitatis & doctrinæ viri, ut bene in textu.
[Convers. S. Pauli.] Observatio. Vulgata apographa Hieronymiana, mira consensione hoc die, secundo loco annuntiant: Romæ, translatio Pauli Apostoli; neque alia Pauli festivitas in illis codicibus memoratur, quidquid pro conversione, Dungalense Martyrologium & binos alios Lucenses codices alleget Florentinius. Plura hic observari possent, sed ne repetam quæ alibi a Majoribus expensa sunt, videat lector quæ de Pauli translatione atque una de ejus conversione ejusque liturgia disputat Papebrochius in Actis tomo 5 Junii a pag. 467. Satis erit Martyrologia recensuisse. De neutra festivitate agunt Beda aut Florus: Rabanus utramque conjunxit: Romæ, translatio Pauli Apostoli & conversio in Damasco; quæ omnia inde a Notkero descripta sunt. Cum autem in Rabano verba illa cum reliquo Bedæ textu connexa sint, mihi quidem mirum non videretur, siquis ea etiam Bedæ tribuenda censeret. Ceterum ut ad Nostrum propius accedamus, is consuetos ductores secutus est, quorum primus auctor Romani parvi ita legit: Conversio S. Pauli Apostoli. Ado breviuscule: Conversio sancti Pauli. Quæ ad dictæ conversionis tempus attinent, ab Usuardo superaddita sunt, iisque inter Auctaria, plura adjiciuntur. Tu de ea controversia videsis notationem Baronii & Tillemontium tomo 1 pag. 544. Wandelberti versiculum infra dabimus. [Ananiæ.] Romanum parvum natalem Ananiæ conversioni Pauli subnexuit: Apud Damascum, S. Ananiæ, qui ipsum Paulum baptizavit: verosimiliter quod certum obitus vel martyrii diem ignoraret. Castellanum fefellit memoria, dum id ab Adone primum factitatum notavit pag. 402; idque ingenue fassus est in ultimis litteris ad me datis XXXI Januarii MDCCXI. Interim Romani parvi verba tantulum transmutata in præfato Adone reperiuntur, fere ut in textu exhibita sunt, a Notkero etiam desumpta.

Hodiernus Bedæ textus est hujusmodi: S. Gregorii Theologi, & natale S. Projecti. Eadem apud Rabanum & Notkerum leguntur: [Præjecti.] at Gregorium ad IX Maii pertinere notissimum est. De Projecto, quem alii melius Præjectum nuncupant, adjecit Florus: Qui more prophetico electus ab utero, purpurantem stolam servavit in triumpho. Quæ ab elogio nostro vides esse quam diversissima. Ado solum posuit ultimo loco: Item, natale sancti Præjecti Arvernensis episcopi. Uberiorem fontem, nempe Acta ipsa consuluit Usuardus, ex quibus mortis auctores & Amarinum martyrii socium desumpsit, [Amarini.] quod perperam Adoni quoque adscribit Mabilio, dum præfata Acta ex Bollando recitat & novis observationibus illustrat sec. 2 Benedictino a pag. 640. Wandelbertus Præjectum nostrum cum Pauli conversione ita copulat:

Octava ex seclo conversum gloria Paulum,
Præjectumque suum celebrans Arvernus adornat.

Tertio loco in Adone signatur Severianus episcopus Gabalitanus, ex quo a Nostro & Notkero iisdem prope verbis acceptus est. [Severiani.] Mirari hic liceat, cur ab hodierno Romano Sanctus ille expunctus fuerit, quod ante me miratus est Rosweydus, in laudata non semel epistola ita observans: Quæri potest, cur hæc (nempe quæ de Severiano in textu Usuardino ponuntur) Baronius omiserit exprimere in suo Martyrologio? An omisit quia existimavit de Severiano episcopo Gavalensi agi, cujus Hieronymus meminit libro de Script. eccl. cap. 21, quem ex historiæ tripartitæ lib. 1 cap. 10 constat fuisse inimicum sancti Chrysostomi? Atqui est etiam Gavalis in Gallia, ubi XXV Januarii colitur sanctus Severianus, primus Gavalensis seu Mimatensis episcopus. Quare considerandum fortasse erit, num hic paragraphus novo Martyrologio Romano restituendus sit, cum sit in veteri Romano impresso (nempe Belini,) Beda (vulgato,) Usuardo & Adone. Hactenus Rosweydus. Non satis apparet utrum Bollandus hanc Rosweydi observationem viderit, nisi id quis conjicere velit ex sententiarum consonantia, qua uterque judicat synonymiam illam, errandi occasionem dedisse. Primus, inquit Bollandus, ansam præbuit Petrus de Natalibus lib. 3 cap. 23. Secutus Molanus, qui in Martyrologio Usuardi, ad Severiani nomen margini adscripsit; de quo Gennadius cap. 21. Atqui Gennadius eo loco de Syro Severiano agit. In posteriori editione Socratem quoque & Sozomenum citat Molanus. Vide ibi alios ejusdem confusionis patronos, de qua hic pluribus agere supersedeo.

AUCTARIA.

[De convers.] Antverp-maj. Conversio sancti Pauli Apostoli aput Damascum, quando circumfulsit eum lux de cælo & audivit vocem de cælo dicentem sibi: Saule Saule cur me persequeris? Cujus & sacri corporis translatio eodem die Romæ celebratur. Eodem die, natale beati Gregorii, [Gregorii Nazianz.] episcopi Nazianzeni, qui Theologus appellatur. In Præjecto & Severiano satis purus est. [Saviniani.] In fine: Pictavis, sancti Saviniani martyris. Vide Prætermissos. De Anania, nihil habet.

Rosweyd. Conversio sancti Pauli Apostoli. In Anania, recte. Sequitur: Apud Gabalensem civitatem, sancti Severini episcopi, admirandæ &c. lege, Severiani. Item, natale sancti Præjecti, Arvennensis [pro Arvernensis] episcopi & martyris.

Ultraject. Leyden. Albergen & Danic. Epocham conversionis sancti Pauli controversam fuisse satis ostendunt, dum pro ea vindicias scribunt hoc modo: [Epocha convers.] Nec nos moveat, si aliquando invenitur primo anno facta; nam illud de primo emergente, qui secundum Hebræos a Martio; illud autem de usuali, qui a Kalendis Januarii secundum Latinos incipit, accipiendum est. Vide quæ breviter in Observatione supra attigimus. De cetero, codices purissimi sunt.

Centulen. Conversio sancti Pauli Apostoli apud Damascum, quæ evenit secundo anno Ascensionis Domini; cujus & sacri corporis translatio eodem die Romæ celebratur. Ipso die, sancti Ananiæ, qui eumdem Apostolum baptizavit. Item, sancti Gregorii, Nazanzeni episcopi, qui Theologus appellatur. Arvernis, sancti Præjecti episcopi & Marini martyris. Apud Gabalensem civitatem, sancti Severiani episcopi & confessoris, magnæ sanctitatis & doctrinæ viri.

Bruxellen. Conversio sancti Pauli Apostoli, [litteris rubris] quæ apud Damascum facta legitur, quandoque anno ab Ascensione Christi primo, & quandoque secundo. Primo quidem emergente, finit ubi incipit; [vide supra] secundo autem usuali, qui juxta Latinos semper in Kalendis Januarii renovatur. In Anania, satis purus est. Tum: [De Præjecto] Civitate Avernis, sancti Præjecti episcopi & martyris. Qui a proceribus & primoribus suæ urbis, in ultionem Hectoris Massilientium patricii, quem ob injustitias Avernensi ecclesiæ illatas Hildericus Francorum rex peremerat, martyrio coronatus est. Et Maurini viri Dei, qui cum præfato Præjecto episcopo a proceribus dictæ urbis Avernensis pro justicia trucidatus est. Et sancti Gregorii, episcopi Nasanzeni, qui Theologus appellatur; fuit enim tam doctrina insignis quam opere mirabilis. Et tandem, ut beatus Jeronimus scribit, alium in loco suo ordinans episcopum, ipse ruri vitam monachi exercuit. Apud Gabanensem civitatem, sancti Severini episcopi, viri ammirandæ doctrinæ, vitæ & sanctitatis. Vide supra.

Hagenoyen. Conversio sancti Pauli Apostoli, quando per vocem Dei de cælo factam, de persecutore factus est prædicator. Quæ conversio est facta secundo Ascensionis Domini [anno.] Nec hic nos moveat &c. De Anania, addit, magnæ sanctitatis &c. De Anania, addit, magnæ sanctitatis viri. In duabus postremis annuntiationibus satis purus est.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. Eodem die, natale sancti Gregorii, episcopi Nazianzeni, qui Theologus appellatur. Ipso die, sanctæ Arthematis martyris. [Arthematis.] Ea hactenus ignota mihi est, nisi forte sub nomine feminæ lateat S. Artemas puer, de quo hoc die Bollandus, vel Arthemas alius, de quo Hieronymiana apographa, & ex iis Grevenus, die sequenti. Scimus virorum nomina nonnumquam in mulierum appellationes transformata, & vice versa: Vide Castellanum pag. 430.

[Liventii.] Daveronen. In pago Turonico, sancti Liventii confessoris. Multi cum Bollando legunt Linentii; Castellanus Maurolycum laudat, quod recte scripserit Liventii: derivatum vel forte primitivum Gallicum, Louent, pro ea parte stare videtur. Male alii infra scribunt Lineti.

[Festivit. conversionis.] Matric-Cartus-Ultraject. Conversio sancti Pauli Apostoli. Additur in margine; festum celebre in civitate Trajectensi. Fuit & alibi & præsertim Antverpiæ celebre, solenni, ut notat Bollandus, a forensibus negotiis aliisque servilibus laboribus feriatione. Sed abrogata subinde est cum pluribus aliis ea festivitas, ut proinde ex Castellano pag. 402 deleri debeat. Pergit codex: Ananiæ discipuli, qui Paulum baptizavit. Projecti episcopi & martyris, & Marini abbatis. Severiani episcopi & confessoris, mirandæ &c.

[Liventii.] Altemps. Lucas castro, sancti Liventii confessoris. Quis hic locus sit nescio, nec vacat quærere.

Editio Lubeco-Col. De conversione Pauli habet ut Ultraject. &c. nisi quod præterea adjiciat cum aliis: Hujus etiam sanctissimi Apostoli corporis translatio Romæ eodem die celebratur. Apud Damascum, sancti Ananiæ presbiteri & confessoris, qui eumdem &c. In Præjecto & Severiano, satis pura est. Eodem die apud opidum Nazanti, sancti episcopi Gregorii, qui post multa documenta in loco suo, ut Hieronymus ab eodem in divinis libris instructus perhibet, episcopum ordinans, ruri vitam monachi exercuit. In pago Turonico, [Lineti.] sancti Lineti confessoris.

Greven. Nota, quando dicitur conversio beati Pauli facta primo anno Ascensionis, intelligi debet de primo anno emergente, qui secundum Hebræos incipit a Martio: hoc vero quod hic dicitur, intelligendum de secundo usuali, qui secundum Latinos incipit a Kalendis Januarii. Eodem die Romæ, translatio beati Pauli Apostoli. Item, depositio beati Gregorii Nazanzeni, [Vitæ. Castulæ. Agilei. Poponis.] qui in VII Idus Maii ponitur, die scilicet quo ordinatus fuit. Item, sanctorum Viti, Castulæ, Agilei. De primo & ultimo vide Prætermissos. Poponis abbatis. Lineti confessoris. [Seminæ.] Item beatæ Seminæ virginis, a Bollando præteritæ, utpote ignotæ. Ipso die, Lucinæ matronæ. [Lucinæ.] Vide de ea in Actis XXX Junii.

Molan. In prima editione, typis minoribus adjicit: [Juventini & Maximi.] Eodem die, beatorum martyrum Juventini & Maximi; in quorum natali sermonem habuit Joannes Chrysostomus. Posteriores, typis consimilibus habent: Postridie Babylæ, natalis beatorum martyrum Iuventini & Maximi. Apud Metaphrastem, [Eusebiæ.] sanctæ Eusebiæ, quæ cognominata est hospita vel externa: nempe Xene, de qua die præcedenti. [Popponis.] Stabuleti obiit Dominus Poppo abbas. Vide Bollandum & Castellanum. Eodem die, [Henrici Susonis.] obiit Henricus Suso, qui fuit eximiæ sanctitatis. Occasio errandi circa Severianum Gabalitanum, de qua supra in fine Observationis egimus, sumi potuit ex marginali notula primæ editionis, ubi citatur Gennadius.

VII Kal.
Die 26.

[Polycarpi.] Apud Smirnam, natalis sancti Policarpi episcopi, qui beati Joannis Apostoli discipulus, & ab eo episcopus ordinatus, totius Asiæ princeps fuit. Postea sub Marco Antonino & Lucio Aurelio, personante universo populo ejusdem Urbis in amphitheatro adversum eum, igni traditus est. Cum quo etiam alii duodecim ex Philadelphia venientes, [& soc. XII.] in præfata urbe martyrio consummati sunt. [Theogenis & XXXVI.] Eodem die, sanctorum martyrum Theogenis cum aliis triginta sex, qui contemnentes temporalem mortem, coronam vitæ æternæ adepti sunt. [Bathildis.] In territorio Parisiacensi, Baltildis reginæ.

Puram hanc Usuardi lectionem servant Herinien. Prima Belini editio Veneta, Greven. & Molan.
Varia lectio. Smirnam Greven. & alii codices, quos iterum sequimur; alii melius Smyrnam. Molan. recte legit Polycarpi, ast codices prope omnes tum excusi tum Mss. habent Policarpi. Rursus Greven. & Molan. pro adversum ponunt adversus cum sancto Hieronymo; parum quidem interest, servanda tamen antiqua Usuardi simplicitas, tametsi foret vitiosior. Pejus scripsit Belinus omittendo adversum eum; & pro, martyrio consummati sunt, tantum substituendo, coronati sunt. Kathildis apud eumdem, typothetæ sphalma est, in altera editione correctum, ubi Bathildis scribitur, quod secutus est Molan. sed Greven. Batildis. Ego Heriniensis lectionem prætuli, quoniam & ita habet codex Pratensis XXX hujus & Muneratus, quamvis plane existimem meliorem esse Belini & Molani orthographiam & magis receptam, quidquid Castellanus scribat Baldechildis. Parisiensi & Parisiacensi eodem recidunt; Belinus primo modo scripsit, reliqui secundo, quem nos servandum censuimus.

Binas nobis variationes suggerit codex Pratensis, ex quibus totidem controversiæ suboriuntur. Prima circa tempus quo Theogenem martyrium subiisse asserit, [De codice Pratensi.] nempe, sub Licinio imperatore; altera de Bathilde, quam ad XXX Januarii transtulit. Ad primam quod attinet, paucissimos habet sectatores præfatus codex Pratensis, excepto Aquicinctino & corrupta Belini editione Parisiensi, ut plane suspicatus fuerim recentioris alicujus additamentum esse, sumptum verosimiliter a nominum synonymia ex III Januarii. Idque egregie confirmavit Castellanus, codicis ipsius, ut alias dixi, oculatissimus inspector accurate notans, obliteratam illic vel semierasam Bathildis reginæ memoriam, inscriptasque voces hasce, sub Licinio imperatore, quas merito censueramus Usuardo abjudicandas.

De Bathildis commemoratione major posset esse contentio, utpote cum ab aliis codicibus, nimirum Tornacensi, Munerato, Agonibus martyrum &c. absit, multaque Martyrologia a Bollando in Actis citata, alterutra die eam collocent; imo Wandelbertus die sequenti. Ast ego, ut rem paucis conficiam, præmonitum te velim, non hic institui disputationem de vero obitus vel cultus die, quandoquidem ex Castellani notis, pluribusque aliis per ejus litteras probationibus, tantisper non diffiteamur & XXX Januarii Bathildem reginam extremum diem obiisse, & ipso illo die a Parisiensibus, Cellensibus & Corbeiensibus celebrari. Unum hoc quæritur, quid in Martyrologio suo Usuardus vere scripserit? Qua in re id omnino sentimus, quod citati superius pro textu codices abunde demonstrant, scilicet hoc XXVI Januarii Bathildem ab eo fuisse consignatam, idque vel ipse Pratensis codex etiam evincit, ex quo eam inductam fuisse per Castellanum aperte deprehendimus. Patet igitur genuinum & simplicem Usuardi textum, licet in hac parte erroneum, a nobis exhiberi.
[Polycarpi.] Observatio. De Polycarpo non pauca diximus XIX Januarii, occasione Germanici, diebus aliquot in subeundo martyrio gloriosissimum Episcopum prægressi; ubi de martyrii die aliisque eo spectantibus ex celebratissima Smyrnensium epistola requires, quæ hic brevitatis ergo desiderari patimur. Jam vero in plerisque Hieronymianis signatur: In Nicea Smyrnæ, passio sancti Polycarpi episcopi: vetustiss. Epternacense, omissis reliquis, solum Polycarpi nomen ad calcem laterculi attexuit. De Nicea illa sive Bithyniæ sive Macedoniæ, sive regionis alterius, non habeo quod supra Bollandum aut Florentinium conjiciam, videat ibi lector quid probabilius definiri possit. Beda simpliciter posuit: Natale S. Polycarpi episcopi Smyrnæ, qui sub Marco Antonino &c. Quæ fusius prosequitur Florus: sed alio plane stylo Viennensis, quem Noster secutus est. Hæc sunt Romani parvi verba: S. Polycarpi, discipuli sancti Joannis Apostoli, apud Smyrnam passi. Geminum elogium concinnavit præfatus Ado, longius alterum, in Martyrologio, quo Smyrnensium epistola contrahitur; alterum brevius, inter festivitates Apostolorum, quod ab Usuardo, pro majori parte, ad verbum descriptum est. Rabanus Bedam sectatur, Notkerus Adonianum Martyrologii elogium decurtat. Hæc ad textus nostri originem sufficiant; vide cetera apud Bollandum eosque, qui XIX Januarii in Observatione citati sunt, sed consulenda præ ceteris Florentinii Exercitatio VI, XXIII Februarii pag. 340 subjuncta, ubi pro ea die martyrio S. Polycarpi consecranda longam dissertationem instituit, suo tempore examinandam. Polycarpi martyrium satis nitide explicat Wandelbertus:

Septima moxque dies Polycarpi sanguine fulget,
Smyrnæ quem vero celebrant pro Rege crematum.

[Theogenis.] Theugenis vel Theogenis & XXXVI anonymorum sociorum martyrum memoriam eadem Hieronymiana apographa recolunt, quæ de Polycarpo in Nicea Smyrnæ meminere. Multum inclinat Florentinius ut Leudicii vel Laodicii nomen, quod Theogeni immediate præfixum est, pro Laodicea urbe accipiat, atque adeo cum Petro de Natalibus aliisque Martyrologis, eam censeat totius hujus turmæ palæstram: a qua opinione Bollandus non abhorruit, nec ego video cui omnino rejicienda sit. Fateor equidem a Martyrologis nostris locum non exprimi, ut patet ex Romano parvo, simpliciter scribente: Et Theogenis cum aliis XXXVI, quæ ferme eodem modo a Notkero tradita sunt. Adonis textum Noster verbatim desumpsit. Fateor, inquam, palæstram hic deesse, quod, procul dubio, eam ignoraverit auctor Romani parvi, neque Ado in ullis Actis reperire potuerit. Atque hanc, sine hæsitatione, Usuardi sententiam esse existimo, ut in Variantibus ostensum est. [Bathildis.] Bathildem hoc die solus Usuardus Fastis inscripsit. Vide dicta in Variantibus, Bollandum in Actis & Mabilionem in Benedictinis sec. 2 a pag. 775 & sec. IV de ejus translatione a pag. 448, ubi etiam consuli possunt eruditissimi auctoris observationes.

Reliquum est ut hodierni Romani de Theogene annuntiationem cum Usuardina vel potius Adoniana conferamus, ex qua collatione pateat, plura a Baronio martyri illi adscripta fuisse, quæ nec a Bollando, nec a Florentinio, nec ab aliis in hoc genere versatissimis viris, probantur. Sufficiat Rosweydi judicium, in epistola supra citata nobis relictum. Incipit a textu Romani: [De Theogene, ut in Romano ponitur.] Hippone-regio in Africa, sanctorum Theogenis episcopi & aliorum triginta sex, qui in persecutione Valeriani, contemnentes temporalem mortem, coronam vitæ æternæ adepti sunt. Sequitur Baronii Nota: Theogenis episcopi; De ipso ac sociis item Beda (supposititius,)Usuardus ac ceteri hac die. Hic ille Theogenes Hipponensis episcopus esse cognoscitur, qui una cum sancto Cypriano interfuit Concilio Carthaginensi, ut ex ejus Actis apparet, quæ habentur apud Cyprianum & Augustinum in lib. 6 de Baptismo contra Donatistas. Erat Hippone basilica nomine S. Theogenis, cujus meminit sanctus Augustinus sermone 101 de diversis, ubi ait: Quando audistis apud memoriam S. Theogenis, offero tibi Petre, offero tibi Paule? numquam audistis &c.

Tum Rosweydus: Postquam Baronius egit de martyrio Lucii, Montani, Flaviani, Juliani & Victorici ministrorum, qui Carthagine passi sunt XXIV Febr. post Cyprianum, qui præcedenti anno passus erat; subdit: (Tomo 2 Annal. anno Christi CCLXII) Passus quoque est eodem tempore, Theogenes Hipponensis episcopus, qui numeratus reperitur inter episcopos, qui interfuerunt concilio Carthaginensi in causa Baptismatis celebrato: Cum igitur catholica Ecclesia ipsum & alios ejus Synodi episcopos, martyrio vita functos, alleget inter martyres, celebretque natalitia eorumdem, satis exploratum habuisse constat, eosdem, sicut Cyprianum, in pace & communicatione ejusdem Ecclesiæ catholicæ recessisse. Et reliqua, quæ prætereo, ut ad rem veniam. Pergit itaque: Quis hæc apud Baronium tum in Annalibus tum in Martyrologio Romano legens, non existimabit certissima & testatissima esse? Annales suos firmat ex Ecclesiæ catholicæ auctoritate, id est, ex Martyrologio Romano. Atqui Martyrologium Romanum non ita olim habuit, sed tantum a tempore Baronii, ut non Ecclesiæ sed Baronii auctoritas alleganda potius videatur. Tria igitur hic nova videntur inserta a Baronio in textum Martyrologii Romani, si conferatur cum antiquis Mss. vel etiam impressis.

I. Quod Theogenem dicat passum Hippone-regio in Africa, vel certe si nolit ibi passum, sed coli; quis asseverabit Theogenem illum, cujus meminit Martyrologium Romanum, esse illum Africanum, qui colitur Hippone-regio, maxime cum omnia vetera Martyrologia Theogenem absolute ponant, nullo loci indicio addito? Adde quod Petrus in Catalogo lib. 3 cap. 25, postquam priori capite egerat de Polycarpo, & duodecim ejus discipulis, Laodicea venientibus, post eum passis, sequenti capite subdat: Theogenes martyr cum aliis XXXVI Christianis martyrium passi sunt ineadem civitate Laodiceæ, præmissa persecutione (Marci Antonini & Lucii Aurelii Commodi, qua Polycarpus erat affectus martyrio) urgente, qui contemnentes temporalem mortem, coronam vitæ æternæ adepti sunt VII Kal. Februarii, ut dicit Hieronymus. Ex hoc Petri loco sua desumpsere Maurolycus & Galesinius, qui Theogenem etiam Laodiceæ ponunt. Alia vero vetera Martyrologia, ut Romanum vetus quod Adoni olim præmisi, item Beda, (supposititius,) Usuardus, Ado, nullum martyrii locum exprimunt.

2. Quod Theogenem hunc vocet episcopum, nullius veteris libri auctoritate. Imo vero Augustinus, qui S. Theogenis meminit, non dicit quod fuerit episcopus. Quod vero quidam Theogenes episcopus Hippone-regiensis inveniatur interfuisse Concilio Carthaginensi III, nihil ad rem facere potest, cum & Concilium illud congregatum fuerit contra sensum Romanæ Ecclesiæ, nec aliunde constet, Theogenem illum Hippone-regiensem episcopum martyrio esse affectum.

3. Quod dicat eum passum in persecutione Valeriani. Nec hoc in ullo Martyrologio seu Ms. seu impresso (quod ego quidem viderim) occurrit; vidi autem quam plurima. Imo vero Martyrologium Romanum Belini XXVI Januarii censet, eum passum sub Licinio, ita scribens: Eodem die sanctorum martyrum Theogenis cum aliis treginta sex, qui contemnentes temporalem mortem, sub Licinio Imperatore coronam vitæ æternæ adepti sunt. Quamquam videtur Belinus, Theogenem, cujus in Martyrologio Romano III Januarii fit mentio, confudisse cum hoc. Ille enim prior passus est sub Licinio. Hactenus Rosweydi judiciosa notatio.

Utrum autem a Belino ipso, an a solo Parisiensi editore typographo, in alteram ejus editionem, verba illa, sub Licinio Imperatore infarta sint, non ausim temere pronuntiare. Illud certe verissimum manet, clausulam illam, omnibus antiquis Martyrologis fuisse ignotam, etiam Usuardo, ut supra evicimus. Theogenem vero Hellespontanum sub rege Licinio passum fuisse, habes in Auctariis ad præfatum diem III hujus mensis.

AUCTARIA.

De Praten. Tornacen. Aquicinct. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belini edit. 2, supra in Variantibus satis dictum est.

Agones martyrum. Hic codex Pratensi ferme similis est, omissa etiam annuntiatione tertia.

Antverp-maj. De Polycarpo prolixius elogium ex Adonianis centonibus fere consutum refert, quod in fonte purius habes. Pro Theogenis, scribit Theologenis, de cetero in ea annuntiatione satis purus. Tum: In Bethleem, dormitio sanctæ Paulæ. [Paulæ.] Hujus vitam virtutibus admirandam, sanctus Geronimus scribens, testatur eam longo coronatam esse martyrio. Vide die sequenti. In territorio Parisiensi monasterio Scale, depositio dompnæ Batildis reginæ.

Pulsanen. In Polycarpo purus, de Theogene silet, ejusque loco agit de Paula, verbis jam relatis.

Rosweyd. Post princeps fuit, ita phrasim variat: Postea vero ob Christi amorem multa perpessus ab inimicis catholicæ fidei, sub Aurelio proconsule, igni traditus est cum aliis XII. Eodem die, natale sanctorum martyrum Theogenis cum aliis XXXVI. [Sulpitii.] Item Bituris, beati Sulpicii episcopi & confessoris.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Editio-Ultraject-Belg. Polycarpi elogium paucioribus augent in hunc modum: [De Polycarpo.] Hic igni adjudicatus, cum esset in medio flammæ, flamma in modum cameræ curvata, super corpus martyris stetit. Quod corpus in medio positum, non erat ut caro ardens, sed tamquam si aurum & argentum in fornace candesceret. Videntes autem scelerum ministri eum igni non posse consumi, corpus, cui ignis cesserat, mucrone transfoderunt.

Lovanien. Superioribus in Polycarpo similis, deficit in breviori Theogenis elogio.

Centulen. Apud Zmirnam, sancti Policarpi episcopi & martyris, qui beati Johannis Apostoli discipulus & ab eo episcopus ordinatus, totius Asiæ princeps fuit; eum quo duodecim passi sunt. Eodem die, sancti Theogenis martyris, cum aliis XXXVI. In Bethleem, dormitio sanctæ Paulæ, nobilissimæ matronæ. Cujus vitam sanctus Jeronimus ad imitandum describens &c. In territorio Parisiorum monasterio Kele, sanctæ Baldetildis reginæ.

Bruxellen. Præter ea quæ de Polycarpo supra auctiora dedimus, de suo adjicit fere ex Hieronymo de scriptoribus eccl. Cui Marcion hæreticus occurrens, agnosce nos, inquit: Tum ille, agnosco, ait, primogenitum Sathanæ. Ast cum Polycarpus illi ac ceteris hæreticis viriliter restitisset, sub Marco Antonino &c. Theogenis elogium mutilavit, sed de suo attexuit, Cujus memoriam facit beatus Augustinus in homeliis de Pentecoste. Atque hæc verba Molanus litteris Italicis textui immiscuit. De Paula solum addidit: Matris Eustochii, virginis Christi, quæ sunt Adonis verba die sequenti.

Hagen. De Polycarpo hoc singulare habet: Qui multos annos ad partes Galliæ & Hispaniæ & Italiæ misit discipulos ad prædicandum verbum Dei. Tum: Apud Bituricam civitatem, depositio sancti Supplicii [Sulpitii de quo supra XVII] episcopi & confessoris. [Sulpitii.] Hic a pueritia sua, sacris litteris erat eruditus, & sanctæ conversationis luce conspicuus, ita ut laicus virtutibus clareret. Post coma deposita Monachorum pater exstitit plurimorum, atque inde ad cathedram provectus episcopalem, & per omnes dies vitæ suæ, miraculis & doctrinis exstitit gloriosus, & tandem quievit in pace.

Vatican. num 5949, & Jurensis S. Ragnoberti. Hoc die referunt Sulpitium Bituricensem, cum eo elogio quod superius XVII ex Usuardo & XV inter Auctaria adduximus; nempe: Apud Bituricas civitatem, sancti Sulpitii episcopi & confessoris, cujus vita & mors pretiosa gloriosis miraculis commendatur. Sequitur in Jurensi: [Marii.] B. Mauri abbatis monasterii Bodacensis, cujus vitam virtutibus plenam, vir illustris & patricius Dynamius scripsit, vult dicere, Marii Bobacensis, rectius Bodonensis, de quo die sequenti. Adjecerat porro præfatus codex elogio S. Polycarpi: Reliquiæ ejus Lugduno in crypta habentur.

Strozz. & Medic, Primo loco: Apud Florentiam Tusciæ urbem [alter habet civitate Florentiæ] translatio sancti Zenobii ejusdem civitatis episcopi & confessoris, [Zenobii transl.] quæ translatio facta est anno Domini CCCCXXVIII [CCCCXXIX] per beatum Andream episcopum ejus successorem; cujus post multa miracula, sicca ulmus, juxta Baptistæ templum, ab ejus feretro cum tacta esset, repente folia ac flores emisit, ubi adhuc exstat columna marmorea.

Edit. Lubceo-Col. Post ea, quæ de Polycarpo, ex codicibus mediæ notæ & aliis retulimus, adhuc adjicit: Et de ejus sanguine copiose fluente, totus focus extinctus est. Ejus etiam anima a circumstantibus in specie columbæ, in cælum ferri visa est. Passi sunt cum eo &c. Subjungitur: Treveris, sancti Mari episcopi & confessoris, [Mari.] qui in ecclesia sancti Pauli requiescit. Inde post Theogenem: In territorio Parisiensi, monasterio Cabe, depositio sanctæ Paulæ virginis. [Paulæ.] Ita etiam Grevenus; sed Bollandus de ea nihil reperit. Eodem die Cenomanis, [Silvini.] beati Silvini episcopi & confessoris. [Juliani.] Bituricas civitate, sancti Juliani episcopi & confessoris. Hæc eadem Grevenus; Bollandus utrumque posuit inter Prætermissos

[Fabiani.] Greven. Præterea: Romæ, Fabiani, alias Sabiani martyris, secundum Bedam. Quem Bedam velit, nescio, melius Hieronymum indicasset; vide Bollandi conjecturam. Puteolis, Artematis. [Artematis.] Triphonis martyris. Treveris, Mari episcopi & confessoris. Translatio beati Zenobii episcopi Florentini & confessoris. Item, beatæ memoriæ Hasekæ virginis, [Hasekæ.] reclusæ, quæ juxta ecclesiam de Schermbeke in multa simplicitate & sapientia Domino serviens, quodam tempore butyrum vetustate corruptum, oratione reddidit recentissimum.

Molani prima editio caret additamento, sed in Polycarpo, has voces textui inseruit charactere Italico: In cujus medio rogo, mucrone perfossus, tam largum profudit sanguinem, ut ignem extingueret. In posterioribus additur Marus Trevirensis. Et deinde: Die vigesima sexta, sancti patris Xenophontis & comitatus ipsius. [Xenophontis]

VI Kal.
Die 27.

[Joannis Chrysost.] Natalis beati Joannis episcopi Constantinopolitani, cognomento Chrisostomi, qui verbo atque exemplo plurimum Christianæ profuit religioni. [Marii.] Item sancti Marii abbatis monasterii Bobacensis; cujus vitam virtutibus plenam vir illustris ac patricius Dynamius scribit. [Paulæ Aviti.] In Bethleem Judæ, dormitio sanctæ Paulæ. Hujus vitam virtutibus admirandam sanctus Hieronymus scribens, testatur eam longo coronatam esse martyrio. In Africa, sancti Aviti martyris.

Ita Praten. Herinien. Antverpien. Max-Lubec. Molan. & Agones martyrum. Adde Antverp-max. Lovanien. Leyden-Belg. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Non multa occurrunt notatu digna; nam Johannis, Crisostomi, Chrisostimi, Chrisostomi, Bethlehem, martiris, Jeronimus, Jhieronimus, Affrica, Aphrica, modi sunt scribendi, quorum aliqui etiam hodie non omni ex parte rejiciuntur: nos in textu codices de more secuti sumus. Antverp-max. post episcopi Constantinopolitani, addidit, & confessoris. Antverpien. verba tantillum transposuit, legens plurimum profuit Christianæ &c. pro plurimum Christianæ profuit. Magis errat, dum cum Antverp-max. Lovanien. & aliis, ex Marii fingit Mauri. Dynamius etiam a multis corrumpitur; sed de his in Observatione sermo recurret. In Molano particula una redundat; in Bethlehem Judæ in dormitio, sed hic error est typothetæ. [De Juliano Cenoman.] Huc spectare deberet Julianus Cenomannensium apostolus a codice Tornacensi, Antverpiensi majore, Rosweyd. Munerat. Greven. aliisque hoc die positus, a Pratensi nostro apographo die sequenti. Eum nos utroque die ab Usuardi textu exclusimus, quoniam in aliis nostris codicibus non reperitur. Monuit nos etiam Castellanus, codicis Pratensis inspector, Julianum atramento recentiori illic adjunctum: unde ei, in notis ad hunc diem, mirari subit, cur apud antiquos Martyrologos nulla tanti viri habeatur memoria.
[Ioannis Chrysost.] Observatio. Romani parvi & Adonis est, quidquid ex antiquioribus Usuardus accepit; nisi forte Avitus Africanus (quem sic etiam Wandelbertus efformat) cum Vito Hieronymianorum affinitatem habeat, de quo infra suo loco. De Chrysostomo itaque nec Hieronymiana, nec Beda aut ejus sequaces, nec Wandelbertus quidquam memorant: auctor vero Romani parvi strictim: Constantinopoli, Joannis Chrysostomi. Nihil amplius dicit Ado nisi quod priora verba paraphrastice explicet: Natalis sancti Joannis, episcopi Constantinopolitani, qui Chrysostomus appellatur. Textus noster Usuardinus est, alium Notkerus, non multo diffusiorem composuit. De variis inclytissimi Doctoris, apud Græcos potissimum, festivitatibus agit Bollandus in elencho Prætermissorum, rationem reddens cur Sancti vita in alium diem rejicienda fuerit. Nos eam ex Palladio aliisque antiquis dabimus proprio obitus die XIV Septembris; quando uberiori commentario illustrari poterit ex eruditorum virorum lucubrationibus post Bollandi mortem editis, inter quos præcipui videntur Hermantius in notissimo opere & Tillemontius tomo XI, a principio usque ad pag. 405 totis 154 articulis. Hoc plane novum in tam illustri Sancto accidit, quod inter Martyrologos nostros antiquos, imo inter tot codices Usuardinos vix ullus reperiatur, qui XIV Septembris, proprio tamen natali die, de eo vel verbo meminerit.

[Marii.] Tota Marii annuntiatio ex Adone desumitur, a Notkero non nihil curtata. Plurima de hoc Sancto confusa prius & obscura, accuratissime distinxit Bollandus, nec minus curiosa superaddidit Castellanus in notis a pag. 424, quibus varii errores corriguntur eorum qui in scriptione & nominis ipsius Sancti, & loci & auctoris vitæ hallucinati sunt. Recte legit Noster cum Adone, Marii, ubi alii Mauri, Macerii &c. unde ab imperitis novi Sancti procusi sunt. Ast in eo labitur, quod nomen loci immutando, non modicæ confusioni ansam dederit. Legerat verosimiliter in Adone, Bodanensis, vel ut in vulgato, Badonensis; neutrum secutus, scripsit de suo Bobacensis (Notkerus Bodacensis) quod varie ab aliis inflexum, in varia & plane dissita loca Sanctum nostrum transtulit. Legendum Bodonensis vel Bodanensis, Gall. Val-benois, Vallis Bodonensis, ut recte probant laudati auctores, apud quos ultima monasterii illius vestigia reperies. Rursus bene posuit Dynamius, ut vere appellatur qui vitam scripsit; Belinus perperam Damianus, alii Dinandus, Didamius, Dinavius &c. Curiosum lectorem operæ non pænitebit, si citatos scriptores consuluerit. [Paulæ.] Liberalius de Paula, quam de Chrysostomo loquitur Ado, atque ex eo Notkerus. Noster, omissis intermediis, prima & ultima verba decerpsit, eadem illa, [Aviti.] quæ die præcedenti inter Auctaria adduximus. De Avito, pluribus disputant Bollandus, Florentinius & Castellanus, nec habeo quod eorum conjecturis superaddam. In hoc ferme cardo vertitur, utrum ex Vito Hieronymianorum, Avitus accreverit, quem suspicatur Castellanus metri gratia productum a Wandelberto, ex quo Usuardus eum sumpserit. Ego necdum explorare certo potui, an Usuardus metricum illud Martyrologium umquam noverit. Quidquid statuas, certum est Avitum illum reliquis Martyrologis incognitum, ab Usuardo primum signatum fuisse, ex quo in alios & in Romanum transiit. Præfatus Wandelbertus dicto Avito Sulpitium, Bathildem & Aldegundem adjunxit, de quibus nos suis locis. En utrumque ejus versiculum:

Punica terra suum sexto veneratur Avitum.
Sulpitius, Bathildis & Aldegund. quoque vernant.

AUCTARIA.

Tornacen. Textui puro subjicit: Cenomannis civitate, [Juliani.] natalis sancti Juliani episcopi & confessoris.

Antverp-maj. Non satis correcte: Constantinopolim, natale sancti Joannis episcopi, qui Crisostomus appellatur. Ex Adone. Tum: Eodem die, natale sancti Marii abbatis monasterii Bobacensi: Cujus vitam virtutibus plenam, de quo patricius Dinavis scribit. De Paula egit die præcedenti. In fine: Cenomannis, depositio sancti Juliani episcopi & confessoris. De Avito, nihil.

Rosweyd. De Chrysostomo etiam ex Adone. In Mario satis purus est. Dein: Item in Gallia Conomanni, Juliani episcopi & confessoris. Item in Bethleem, dormitio sanctæ Paulæ, viduæ. Deest etiam Avitus.

Pulsanen. Valde mutilus est. De Paula egit die præcedenti: hodie caret Chrysostomo, ita incipiens: In monasterio Bobacensi, sancti Marii abbatis. Cujus vitam &c. In Avito, purus est.

Munerat. Pro Marii, scribit Mauri: pro Dynamius, Dinavius. De Paula, post martyrio, adjicit: Cujus festivitas Parisii quarto Kalendas Februarii celebratur. In fine: Cenomanis civitate, natalis sancti Juliani episcopi & confessoris.

Greven. Textui apponit: Cenomannis civitate, sancti Iuliani episcopi & confessoris.

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Puri Usuardi essent, nisi textui præfigerent: Romæ, [Vitaliani.] natale sancti Vitelliani [Vitaliani] Papæ, qui post beatum Petrum septuagesimus octavus, sedit annos novem & menses sex. Hic cantum Romanorum composuit & dulcisono organo concordavit. Quis hæc primus adscripserit, nescio; vide quæ de eo diligenter collegit Bollandus.

Centulen. Constantinopoli, sancti Iohannis episcopi, qui Crisostomus appellatur. Eodem die, sancti Marii abbatis, cujus vita virtutibus plena refulsit. De Paula etiam egit die præcedenti, & Avitum omnino prætermisit.

Bruxellen. In Chrysostomo non plane purus, in fine addit: Hic tertio exilio relegatus moritur. Eodem die, sancti Vitaliani Papæ. Qui cantum Romanorum composuit, & dulcissimo &c. scribit Mauri & Badonensis.

Hagenoyen. In variis plerumque singularis est, hic de Chrysostomo, textui puro addit: Cui quodam tempore scribere volenti de Deo, dyabolus incaustum effudit: qui statim pennam in os proprium tinxit, & inde litteras aureas scripsit, unde & os aureum dictus. Hic Chrysostomus pro veritate doctrinæ & pro severitate disciplinæ, terin exilium missus est & ibi tandem obiit. De Paula quoque textui subdit: Et specialiter laudat illam a contemplatione, ab abstinentia, a devotione mentis & regimine sororum. De Mario nihil; de Vitaliano ferme ut supra, nisi quod nomina aliqua contorta sint.

Victorin. Cenomannis, beati Juliani episcopi & confessoris, qui a beato Clemente Papa missus Cenomannos, & ordinatus &c. cum longo elogio e vita.

Matric-Cartus-Ultraject. Ioannis Chrysostomi episcopi & confessoris. Paulæ viduæ, cujus vitam beatus Hieronymus describit. Marii abbatis. Deest annuntiatio ultima:

In Vatican. sub num. 5949. Deest etiam commemoratio Aviti.

[Saturnini & sociorum. Gildasii.] Altemps. Item sancti Saturnini & aliorum trium. In Britannia minori, sancti Gildasii abbatis. Hic colitur XXIX; alios non satis distinguo, nisi colantur XXXI Januarii.

Strozz. & Medic. Eodem die Romæ, sancti Vitaliani Papæ & confessoris.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Vicelliano, cui præter annos IX, menses VI, adscribit dies XXI. De Chrysostomo, post religioni, addit, sicut ipsius Acta luculenter testantur. Pro Marii, scribit, Mari, pro Dynamius, Dinandus. Post sanctæ Paulæ, addit, viduæ matris sanctæ Eustochii virginis Christi. Sequitur: In Africa, sancti Amici martyris, [Amici.] voluit dicere Aviti, quem Belinus in 1 editione vocavit Adjuti. Eodem die, sancti Juliani martyris. [Juliani M.] Hic ille procul dubio Julianus, quem Soræ suæ vendicat Baronius, alii Atinæ non procul Sora dissitæ, quo fundamento, docet Castellanus in notis, & nos in Supplemento examinabimus. Demum: Cenomanni, sancti Juliani episcopi & confessoris.

Belinus in utraque editione legit: Depositio sancti Juliani, primi ejusdem urbis episcopi, vitæ sanctitate & miraculis gloriosi. In prima scribit Cinomannis, in altera Cenomannis.

[Emil. &c Vitaliani. Pauli PP.] Greven. Eodem die, Emiliani, Publii, Artemii, Armatæ, Juliani, Celiani, Saturi. Vitaliani Papæ, post Petrum septuagesimi octavi. Pauli Papæ & confessoris. Hic cum paucis familiaribus, noctu cellas infirmorum visitans, necessaria ministrabat, incarceratos eripiebat: aliis etiam sanctis pollens actibus, in pace quievit. Colitur XXVIII Junii. Aurelianis, beati Adjuti, [Adjuti.] abbatis Carnotensis & confessoris. Ad cujus anniversariam festivitatem, cum populus conflueret, quidam contemnens & vineam suam pastinans, terribili plaga percussus, testimonium præbuit ejus sanctitati. Remittitur ad XIX Decembris. [Joannis.] Item Joannis presbyteri Antiocheni, qui teste Hieronymo lib. de viris illustribus, sanctitate & sapientia, sub Theodosio seniore insigniter fulsit. [Jonæ.] Ionæ Prophetæ. Vide Prætermissos.

Molan. In prima editione de Juliano Ceno. mannensi scribit ut Belinus. Tum: Depositio sancti patris nostri Sulpitii episcopi & confessoris. Cellensi monasterio, inquit editio altera, omittens nostri. Ubi interseritur: Cabilonis, sancti Lupi, [Lupi.] ipsius civitatis episcopi. Tum: Die vigesima septima, reportatio reliquiarum sancti patris Ioannis Chrysostomi. De Vitaliano fere ut supra.

V Kal.
Die 28.

[Agnetis 2.] Romæ, natalis sanctæ Agnetis secundo. Et in civitate Apollonia, sanctorum Leucii, [Leucii & soc.] Thyrsi & Calinici martyrum, qui tempore Decii, diversis tormentorum generibus excruciati, primus & ultimus abscisione capitis, medius cælesti voce evocatus spiritum reddens, [Cyrilli.] martyrium consummaverunt. Alexandriæ, beati Cyrilli episcopi, qui catholicæ fidei præclarissimus extitit propugnator. In monasterio Reomensi, [Joannis.] depositio Joannis presbiteri, viri Dei.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Belini editione altera, Greven. & Molan.
Varia lectio. Male in Belin. & Greven. Apolonia. Recte in textu Thyrsi post Adonem, ubi Tornacen. Greven. Molan & alii Tirsi; Herinien. Thirsi, alii Tyrsi. Servavi Usuardi lectionem in Calinici, quamvis melius scriberetur Callinici. Herinien. & Greven. habent Calenici. Molan. Galenici, forte ex Adone. Leuticii & Calenitii in Pulsanen. & Galanici in Belino, aperta sunt sphalmata. Varias alias nominum istorum expressiones vide sis apud Bollandum hic, & apud Castellanum in notis a pag. 435. Pro excruciati, legit Herinien. cruciati. Posui abscisione, ut scripsere Praten. Herinien. Tornacen. Belin. & Ado ipse: pro quo in Pulsanen. Greven. & Molan. est, abcisione. In Tornacen. Belin. & Greven. habetur celesti pro cælesti, de qua & aliis diphthongis alibi diximus. Cirilli pro Cyrilli; prædicator pro propugnator in Belino adeo miranda non sunt. Præclarus autem pro præclarissimus, alter in Pulsanensi error dicendus. Reomanensi scripsit Ado, atque item Molan.; Noster Reomensi, omnes male: pejus Tornacen. Pulsanen. & Belin Remensi: scribendum & dicendum Reomaënsi a Gall. Reomay, hodie Montier-saint-Jean in Burgundia, in quo etiam corrigendum est Baronii Martyrologium seu Romanum hodiernum, ubi Rhemensi.
Observatio. Altera hæc Agnetis commemoratio in omnibus antiquis Martyrologis reperitur. Hieronymiana apographa pleraque legunt: Romæ, nativitas sanctæ Agnetis virginis; [Agnetis 2.] de qua nativitate multa satis diligenter expendit Florentinius; an autem probanda, intelliges si contuleris cum iis, quæ Bollandus in Actis, & Castellanus in notis pag. 363, examinant XXI hujus. Coincidunt ea quæ habet Beda, cum Frontonis Kalendario: Natale sanctæ Agnetis virginis de nativitate. Rabanus tamquam particulæ ultimæ interpres, post virginis, interponit, genuinum, hoc est de &c. ex quo idem ferme habet Notkerus. An autem hæc rem de se obscuram, non magis involvant, judicent alii. Crediderim ego, Rabanum ex aliquo Hieronymiano illud genuinum accepisse, pro quo in Epternacensi in venit Florentinius INGENUINUM, quod quid sit, ignorare se fatetur. Ut verbo sensum aperiam; malo genuinum accipias de vero natali seu die martyrii, quam ut Agnetis nativitas secundum carnem solenni cultu celebrari dicatur. Quamvis tota illa festi geminatio verosimiliter ortum habuerit ex eo, quod XXI Januarii ad virginis sepulcrum via Nomentana fideles confluerent, octavo autem die locus ipse martyrii in foro Agonali, nova celebritate honoraretur. Est apud nos pervetustum Kalendarium ecclesiæ Paderbornensis, a P. Joanne Grothusio ex membrana descriptum & ab eodem notis illustratum; in cujus textu habetur: octava sanctæ Agnetis. Ubi notat Grothusius, recte retineri antiquum titulum octavæ. Non [est] enim, inquit, sensus Kalendarii veteris Romani, unde iste titulus est acceptus, quod sit octava dies celebritatis, sed octava dies passionis. Hæc quidem doctissimi viri opinatio. Ceterum hodiernus annuntiandi modus ex Romano parvo acceptus est. Ita simpliciter legit: sanctæ Agnetis secundo, & sic ferme Ado, sic Noster, ex quo reliqui. Wandelbertus canit: Quintum progenies Romana Agnæ dicat almæ.

Martyres Apollonienses, ut varie expressos paulo ante exhibuimus, ita variis locis & diebus cultos, [Leucii & sociorum.] fuse & docte ostendunt laudandi sæpe Bollandus & Castellanus. In Hieronymianis XVIII Januarii invenies: Et passio S. Tyrsi cum sociis suis Leuci & Gallinici, nulla stadii facta mentione, unde dubitat Florentinius sintne, iidem qui XX ponuntur: Niveduno, Tyrsi, Quiriaci (Epternacen. Leuci) & Gallinici. Dubium item, utrum eadem nomina, aliis diebus seorsim ibi posita, ad eosdem hosce martyres pertineant, quod eo facilius admiseris, si diversis diebus & locis passos in eorum Actis observes. Solum Thyrsum Mileto adscribit Florus cum elogio XXV. Ceterum hoc die a nostris constanter referri, certum est. Romanum parvum, solum meminit Leucii & Thyrsi. Ado, inhærens Actorum ordini, ternos hac die conjunxit, cum eo encomio, quod totum descripsit Notkerus, Noster emollivit, iis rejectis quæ minus verisimilia videbantur. Baronius vero nominum seriem invertendo, adscribit Leucio, quæ ex antiquorum mente Thyrso certissime tribuenda sunt, [Cyrilli.] ut primo intuitu sit manifestum. Cyrillum primus, quod sciam, inter Latinos Martyrologos hoc die collocavit Ado, cujus verba transcripsere Usuardus, Notkerus & recentiores passim. Græci eum colunt IX Junii, quo ipsum obiisse existimat Baronius. Mihi in tractatu Chronologico de Patriarchis Alexandrinis, probabilius visum est, XXVII istius mensis vivere desiisse, nisi calculus Copticus omnino rejiciatur, quod ut fiat per me plane licet. De Cyrilli rebus gestis non pauca collegit Bollandus, sed totam vitæ seriem, quam nemo hactenus integre prosecutus erat, [Ioannis.] diligenter percurrit Tillemontius tomo 14 a pag. 267 ad 676. Joannis (non Hicanis, ut perperam legit Notkerus) Reomaënsis memoria tota etiam ex Adone transumpta est. Vitam illustravit Bollandus, cum qua conferri poterunt, quæ dedit Mabilio in appendice seculi 1 Benedictini a pag. 632. De Reomao jam satis diximus, clariorem loci expressionem vide inter Auctaria in codice Antverp-majore.

AUCTARIA.

Praten. & Agones martyrum. Textui subdunt: Cenomannis, [Juliani.] sancti Iuliani, episcopi civitatis ipsius primi. Sed cum hæc, ut die præcedenti ostendimus; codici Pratensi adjecta sint, nihil obest, quo minus inter Usuardinos puriores hodie locum habeat. Idem augmentum est in Antverp. & Max-Lubec. Et eodem ferme modo in priori Belini editione seu Veneta.

Antverp-maj. In prima satis purus, de Apolloniensibus non meminit. In Cyrillo etiam purus est. Demum de Joanne Reomaënsi, ita distinctius loquitur: In territorio Lingonicæ civitatis, castro Tarnodoro, [De Joanne. Reomaënsi.] monastario Roboniensi, natale sancti Ioannis presbiteri & abbatis, qui primus habitator ipsius loci, ac diversorum pater monachorum extitit, ac longo confectus senio, clarus virtutibus requievit. Sepultus est non longe a monasterio.

Rosweyd. Incipit: Octava sanctæ Agnetis. Et in civitate Apollonia, Leucii, Tyrsi, Calenici martyrum. Qui tempore Decii imperatoris sub præsidibus Cambritio, Silvano & Baudo, diversis tormentorum generibus excruciati, martyrium consummaverunt. Eodem die apud Alexandriam, beati Cyrilli episcopi & confessoris. Deest annuntiatio ultima.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. & Danic. Secundo loco referunt annuntiationem Juliani ut supra. Præterea, nescio quo argumento, Alexandriam in Græciam retrahunt. Quod de Carolo magno habent, statim dicetur, ubi collecta invenies quæ de eo in variis codicibus leguntur.

Leyden-Belg. & Editio Ultraj-Belg. Initio scribunt: Octava sanctæ Agnetis virginis. De cetero aliis, ut solent, similes sunt.

Munerat. In fine: Item sancti Karoli imperatoris. Antverp-max. & Lovanien. [Caroli M.] Apud Aquisgrani, depositio sancti Karoli regis Francorum & imperatoris Romanorum. Matric-Cartus-Ultraj. Karoli magni, regis, & imperatoris Romanorum, Christianæ fidei propugnatoris constantissimi. Paulo uberius, Ultraj. Leyden. Albergen & Danic. verbis prius citatis, addunt: Qui regno & imperio suo pacato & dilatato: statu quoque sanctæ ecclesiæ religiose ordinato, & fide studiosissime ampliata, anno Domini octingentesimo quartodecimo, ætatis vero suæ septuagesimo primo, regni autem quadragesimo septimo, & imperii quartodecimo, transivit ad Dominum. Hic pro magnitudine operum cognominatus est Magnus. Editio Lubeco-Col. vix tribus vocibus a dictis differt, Greveno consentiens in decurtanda ætate anno uno, & omittendis annis regni. Omnium amplissime rem deducit Molanus his verbis: Eodem die Aquisgrani basilica, natale sancti Karoli confessoris, primi de stirpe Francorum, ordinatione divina Romanorum Augusti: qui ab ineunte ætate sua, seculi pompam despiciens, imperialis potentiæ gladio & sanctæ prædicationis verbo, vitæque salutaris exemplo convertit Guasconiam, Germaniam atque Galliam. Convertit quoque ad Dominum Frisiam, Alemanniam, atque triplici trophæo Saxoniam. Ædificavit quoque propriis sumptibus, ad laudem & honorem sanctæ & individuæ Trinitatis, viginti septem ecclesias, quarum excellentiæ typhum obtinet Aquensis, præsentibus suffragiis gloriosa. Hic fide studiosissime ampliata, statu ecclesiæ religiose ordinato, regno etiam suo dilatato ac pacato, anno Domini DCCCXIV, ætatis suæ septuagesimo, imperii vero XIV, quievit in pace. Et pro magnitudine fidei ac operum, cognominatus est Magnus. Subdit minori charactere: Atque Sanctorum catalogo annumeratus, per Paschalem Papam anno MCXCVI.

Bruxellen. Ita orditur: Romæ, S. Agnetis de nativitate secundo. In civitate Apulia, sanctorum Leoncii, Tyrsi & Gallieniti &c. Sequitur de Juliano Cenomannensi. Deinde: Apud Alexandriam Græciæ, depositio beati Cirilli &c. Tum Joannis Reomaënsis. Hinc Malbodii, beatæ Aldetrudis virginis: [Aldetrudis.] sanctorum Vincentii & Waldetrudis filiæ; ac neptis beatæ Gudilæ, quæ sanctæ Aldegundi, suæ materteræ in abbatia Malbodiensi successit. Vide XXV Febr. De S. Karolo dicta sufficiant. Item translatio beati Thomæ de Aquino, [Transl. S. Thom. Aqu.] Doctoris sancti de Ordine Prædicatorum.

Hagenoyen. De Karolo magno id peculiare habet, quod obierit in pace, dimissis ejus peccatis per intercessionem sancti Ægidii abbatis.

Centulen. Cyrillum martyrem facit. Silet de martyribus Apolloniensibus. De Joanne sic scribit: In territorio Linguonensi, monasterio Reomensi, sancti Ioannis abbatis, magnifici viri, qui basiliscum oratione extinxit.

[Translatio S. Ursulæ.] Editio Lubeco-Col. Diem auspicatur hoc modo: Apud Coloniam Agrippinam, translatio sanctæ Ursulæ reginæ & sodalium ejus undecim millium virginum & martyrum, quæ facta est per sanctum Cunibertum, Coloniensis civitatis archiepiscopum. Romæ octava S. Agnetis virginis & martyris. De martyribus Apolloniensibus, Cyrillo & Joanne & Carolo fere ut citati codices. In fine: Apud Tolosam, translatio sancti Thomæ de Aquino.

Greven. In Africa secundum Bedam, [non genuinum] sanctorum Censoriani, [Censoriani & soc.] Victoris, Festi, Marinæ. Circa Caroli elogium, in quo ab aliis dissentiat: supra notavimus. Pergit, Translatio beati Thomæ de Aquino, a monasterio Fossænovæ Tholosam. Apud Coloniam Agrippinam, translatio sanctæ Ursulæ virginis sodaliumque ejus, facta per &c. [Margaretæ.] Margaretæ virginis de Hungaria, beatæ memoriæ.

Molan. De Censoriano & sociis loquitur ut Grevenus. Tum: [Juliani eremitæ.] Iuliani eremitæ cognomento Sabæ. Cujus gesta in Deo dicata, hoc est Philotheo historia, se memorasse scribit Theodoretus lib. 2 hist. eccl. cap. 24. In editionibus posterioribus post commemorationem Caroli, scribit minori charactere: [Jacobi.] Apud Porphyrionem secundum Simeonem, sancti Iacobi eremitæ. Et Nicomediæ, [inde, Domnes, & 20000.] sanctorum martyrum Inde & Domnes & viginti millium, qui passi sunt sub Maximiano. Eodem die obitus illustrissimæ Margaretæ virginis, filiæ regis Hungarorum, Ordinis Prædicatorum.

IV. Kal.
Die 29.

[Papiæ & Mauri.] Romæ via Numentana, natalis sanctorum Papiæ & Mauri militum, quorum ora jussit Laudicius Urbis præfectus ad primam confessionem Christi lapidibus contundi, & sic eos in carcerem retrudi, ac postea fustibus cædi, atque in ultimo plumbatis, donec expirarent. [Valerii.] Eodem die Treveris, depositio beati Valerii episcopi discipuli sancti Petri Apostoli. [Sabiniani.] In territorio Trecassino, sancti Sabiniani, qui jubente Aureliano imperatore pro fide Christi decollatus est.

Summa hic codicum plurimorum consonantia; Praten. Herinien. Tornacen. Pulsan. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. Molan. & Agon. Martyrum. Item codd. mediæ notæ, Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraject-Belgic.
Varia lectio. Maure pro Mauri in Munerato error est. In Alberg. martyrum militum prima vox redundat. Magna codicum discrepantia in scriptione nominis Laudicius, pro quo, male, Antverpien. Laucius. Herinien. Tornacen. Molan & alii cum Adone Laodicius. Sequor in textu lectionem Bedæ, Pulsan. Munerati, Belini & Greveni; non repugnaturus si aliam præferas, aut cum Pratensi legendum putes Lauditius, imo forte Laodicius, ut in eo codice legisse videtur Castellanus. Muneratus denuo male posuit profectus pro præfectus. Quos codices Mss. secuti fuerint Greven. & Molan. non capio; uterque hæc omittit: Et sic eos in carcerem retrudi, quæ in omnibus nostris, nullo excepto, clarissime exprimuntur; cum hac sola differentia, quod Antverp. Max-Lubec. Ultraject. &c. pro retrudi, posuerint trudi. Et ea quidem clausula ad mentem Bedæ &, qui eum descripsit, Adonis, exprimenda est. Sitne legendum ad ultimum, an in ultimo dubium est, variant optimæ notæ codices; Herinien. & Tornacen. scribentibus primo modo: nos Usuardum secundo modo scripsisse existimamus. Solus Muneratus habet ultimo. Molanus dum clarior videri voluit, textum corrupit, addens ex Adone vocem percuti atque adeo legens; atque ad ultimum percuti plumbatis. Pulsanen. vero omittit, atque in ultimo plumbatis. Trenerisin Munerato, Valeris in prima Belini editione, typographo imputanda. Trecasino, Sabiani vel Saviani scribunt aliqui, præsertim codices minus genuini, non nemo Fabiani, Munerat. Saviniani; textus ex purioribus desumptus est. Pulsan. Antverp. & Belinus habent Aurelio pro Aureliano. Porro Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. & Danic. Valerium ultimo loco annuntiant. Sabinianum ei præponentes. Inter puriores codices hic denuo numeratur apographum nostrum Pratense licet hodie additamentum habeat de Octava sancti Vincentii, quod prætenso autographo adjectum scribit ad me Castellanus, notans erasas quinque ultimas textus litteras us est unde additio illa initium sumit.
[Papiæ & Mauri.] Observatio. De Papia & Mauro nihil Hieronymiana apographa. Primus eos retulit Beda cum insigni elogio, quod a Rabano modice immutatum est. Romanum parvum scripserat: Romæ, Papiæ & Mauri militum, sub Diocletiano imperatore. Ado paratum in Beda encomium non nihil expolivisse videtur. Utrum secutus fuerit Notkerus, parum interest; Noster certe, quod in alterutro invenerat comptius & brevius reddidit. Dixi in Beda esse Laudicius, quod Ado vertit Laodicius, ut habent Rabanus quoque & Notkerus. An Laudicius, ab Usuardo servatus, indicio esse possit eum Bedam potius quam Adonem sibi imitandum proposuisse, non est operæ pretium indagare. Reliqua quæ ad hos Sanctos spectant ex sancti Marcelli Papæ Actis XVI Januarii repetenda sunt. [Valerii.] Valerius Trevirensis in omnibus Hieronymianis ita ponitur, ut nequaquam adjectitius videatur. Pro confessore recoli ostendit præfixa formula, depositio; ita enim habetur: Treveris, depositio Valerii, vel B. Valerii, vel beatissimi Valerii episcopi: quin imo Corbejense notanter adjicit, confessoris, quem titulum in hisce codicibus rarius recurrere. alibi diximus. Hinc Rabanus sua desumpsit; sed Adoni proprium est quod de beati Petri discipulatu in textu nostro adjungitur, eumdemque fontem Notkerus consuluit. Id quo sensu intelligendum, non inepte explicat Castellanus pag. 451. Etenim in proprio sensu aut significatione accipi non posse, vel ex Hieronymianis colliges, in quibus primi illi duorum primorum Ecclesiæ seculorum episcopi passim gaudent apposito de antiquis, quod in hoc ipso laterculo, Hippolyto tribuitur. Verum hæc operosius discutientur aut in Supplemento Januarii aut XIV Septembris ad vitam sancti Materni, quem si tempore Constantini magni floruisse memineris, Valerii hujus ætatem nullo negotio deprehendes. Binas nostras annuntiationes sic metrice complectitur Wandelbertus:

Quarto martyrium Papiæ Maurique refulget;
Tunc & Valerio Treviri pro præsule gaudent.

[Sabiniani.] Sabiniani martyris Tricassini, quem a Senonensi distinguendum hactenus credimus, solus Usuardus hoc die inter antiquos meminit, non recte, ut ante Castellanum observarunt Majores nostri, cum XXIV Januarii ejus festivitas per totam diœcesim Tricassinam celebretur, idque in usu fuisse ante Usuardi tempora testetur laudatus Castellanus. Nec mirum cum illo ipso die, martyrio coronatum Sabinianum referant ejus Acta. Id compertum habuisse videtur Florus dum Sabinam sororem præfato die ei conjungit, unde hic rursus colligas, quam ignota fuerint Usuardo Flori ad Bedam supplementa. Aliam Usuardi hallucinationem infra notabimus, nempe quod Sabinam hanc Trecensem ad XXIX Augusti distulerit, ut cum Sabina Romana eam connecteret. Melius in Actis nostris hoc die recolitur, & ex Martyrologiorum auctoritate cum fratre conjungitur, atque cum multis aliis martyribus, quorum gesta ibi collecta expenduntur & illustrantur. Vide in Actis dies alios, quibus aut conjunctim aut seorsim eorum nomina repetuntur. Hæc pro instituto nostro satis dicta existimo, nam, quidquid de rei veritate statuendum sit, certum manet, ipsissimam & genuinam Usuardi lectionem in textu a nobis fideliter & simpliciter repræsentari,

AUCTARIA.

Antverp-maj. Romæ, passio sanctorum Papiæ & Mauri militum, tempore Diocletiani. In Valerio satis purus est. Ultimam vero sic vertit: Ipso die, natale sanctæ Savinæ virginis. Clarius codex Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. Trecas, [Savinæ.] sanctæ Savinæ virginis. Et eam quidem Sabiniano conjunxere citati inter Auctaria codices, XXIV hujus. Utrum illi an huic diei magis quadret, definire certo non ausim, malim tamen alterutri, & huic præsertim, quam diei XXIX Augusti, cui eam innectit Usuardus cum Sabina Romana copulatam. Rursus Savina, an Sabina appellatur rectius, eadem quæstio est, quæ de Saviniani & Sabiniani nomine moveri posset, quem codex Altempsianus & aliqui alii Sabinum vocaverunt.

Rosweyd. In prima & secunda non omnino purus, tertiam plane omittit.

Centulen. Romæ, sanctorum militum Papiæ & Mauri, sub Dyocletiano. In territorio Trecassino, sancti Sabiani martyris. Treveris, depositio beati Valerii episcopi, discipuli Petri Apostoli. Et octava sancti Vincentii martyris. Vide Variantes in fine.

Bruxellen. Præpostero ordine Papiam & Maurum ultimo loco annuntiat, elogio ex Adone non nihil interpolato. Sic vero incipit: Treveris, depositio beati Valerii episcopi, [De Valerio.] discipuli sancti Petri Apostoli. Qui cum beatis Euchario & Materno Treverim veniens, post obitum Eucharii, ibidem per annos quindecim episcopatus fungebatur honore. Cujus prædicationis tanta fuit instantia, ut eo adhuc vivente, per Galliam & Germaniam Christiani paganos numero simul & religione superarent. In Sabiniano purus est.

Aliter incipit Hagen. nimirum: In territorio Trecassino, [De Sabinian.] passio sancti Sabiniani martyris. Qui fuit filius unicus Sabini ducis: qui per angelum Domini miraculose conversus est, & sacrum baptisma suscepit; & patrem cum patria relinquens, ad docendum alios perrexit: qui ab Aureliano imperatore infinitas pœnas sustinuit, & tandem decollatus, martyrium complevit. De Papia & Mauro nihil immutavit. De Valerio, textui hæc solum addit: Qui cum beato Euchario & Materno magnam partem Galliæ ad fidem Deo convertit, & post Eucharium ibidem factus episcopus, quievit in pace.

Vatican. sub num. 5949. In Penvia [an non Perusia?] sancti Constantii. [Constantii.] Beneventi, natale sanctorum Felicissimi & Cassiani in S. Sophia.

Strozz. et Medic. Apud civitatem Cebensem [forte Cellensem] juxta castrum Corneti, sancti Flaviani martyris, [Flaviani.] qui sub Claudio imperatore passus est cum omni domo sua, inter viros & mulieres promiscui sexus, numero LXXV, & baptizati fuerunt a B. Theodoro presbytero, & per martyrium consummati sunt, ut legitur in gestis sancti Maximi martyris. Multo lumine indigent quæ hic obscure confusa sunt, denuo excutienda cum Actis sanctæ Severæ &c. Vide tomo 2 Januarii pag. 946.

Edit. Lubeco-Col. De Papia & Mauro, post militum ex Adone interferit; tempore Diocletiani imperatoris, qui videntes constantiam sanctorum Saturnini & Sisinnii diaconi, conversi sunt ad fidem. Quorum ora &c. De Valerio adjicit: Quem idem Apostolus Treviri, una cum discipulis suis Euchario & Materno, ad prædicandum gentibus illis destinavit. In fine: Bituricas, S. Severi episcopi & confessoris, [Severi.] discipuli sancti Martini episcopi. Vide infra in augmento Molani.

[Pauli & sociorum.] Greven. Item sanctorum Pauli, Victoris, Hippolyti, Honorati, Petrosie. Severi episcopi Bituricensis & confessoris, discipuli sancti Martini. In Britannia, [Gildæ.] Gildæ abbatis. Vitalis, abbatis. Constantini (Constantii, [Constantini.] ni fallor, Perusini) episcopi & martyris.

Molan. minori charactere: Eodem die, sancti Sulpitii Severi, episcopi Bituricensis & confessoris discipuli sancti Martini, de quo Gennadius &c. Ubique Sulpitiorum confusio; hic enim Bituricensis episcopus, ad sancti Martini tempora spectare nequaquam potest, ut evincit Bollandus hoc die. Postremæ editiones: In Britannia, Gildæ abbatis & confessoris. Tum de Sulpitio. Demum: [Constantii.] Perusiæ, sancti Constantii episcopi & confessoris. Notabis in omnibus editionibus, post elogium Papiæ & Mauri, litteris Italicis insertum ex Beda & Adone: Scriptum est in gestis beati Marcelli.

III Kal.
Die 30.

[Hippolyti.] Apud Antiochiam, passio beati Ypoliti martyris, qui Novati schismate aliquantulum deceptus, operante gratia Christi correctus, ad charitatem Ecclesiæ rediit, pro qua illustre martyrium consummavit. [Matthiæ.] Hierosolimis, sanctissimi Matthiæ episcopi, de quo mira & plena fide narrant, [Flaviani.] quia multa pro Christo perpessus, ultimo in pace vitam finivit. [Aldegundis.] Ipso die, passio sancti Flaviani martyris. Malbodio monasterio, sanctæ Aldegundis virginis.

Sic pure Herinien. Tornacen. Pulsanen. Belin. Greven. Molan. & Editio Ultraject-Belgic.
Varia lectio. Solus Munerat. posuit sancti, pro beati. Scripsi Ypoliti, modo satis barbaro, sed pro quo stat plurima codicum qualiscumque auctoritas, ut hic Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. Munerat. & aliorum plurium ut videbis etiam XIII & XXIII Augusti. Molan. recte posuit Hippolyti: proxime Praten. Hippoliti; Belin. & Greven. Hypoliti. Tibi licet præferre quod optimum est, liceat nobis codicum nostrorum etiam luxatam scribendi rationem sequi. In Hieronymianis est Epoliti &c. Prima Belini editio pro Novati, posuit Novatiani: uterque ad schisma concurrit. Habet etiam cum aliis codicibus scismate. Tornacen. & Munerat. pro correctus, legunt correptus. Qua libertate reliqui Ypoliti, eadem scribo Hierosolimis &c. de quibus alibi. Pro sanctissimi in Tornacensi est sancti, in Belin. gloriosissimi. Mathæi & Mathei scribunt codices aliqui, Molan. Matthæi, Belini I editio Nathei, melius Praten. Mathiæ, potior est nostra lectio. In plerisque nostris & optimis habetur narrant, quo modo Usuardum legisse existimo; Pulsanen. Belin. Greven. & Molan. forte melius cum Adone, narrantur. Rursus Greven. & Molan. habent finierit. Tornacen. pro ipso die, ponit, eodem die. Pulsanen. Greven. & Molan. omittunt, passio. Flavii in Pulsanen. pro Flaviani, error est, uti & in eodem Malboydo, in Greven. Moalbodio, in Belin. Aldegunde.

[De codice Pratensi.] Notavi superius XXVI Januarii, erasam in Pratensi codice Bathildis commemorationem, ut Castellanus monuerat. Idem ipse in notis hoc die observat Aldegundem in præfato codice itidem inductam, ad XIII Novembris translatam, ejusque loco substitutam hic Bathildem. Atque hæc causa est cur hoc etiam die a purorum numero codex ille exclusus sit. Quomodo alii utramque conjunxerint, alii vero aliter scripserint ex Auctariis intelliges. Genuina Usuardi lectio ex citatis pro textu codicibus abunde comprobata est.
[Hippolyti.] Observatio. Die præcedenti non oscitanter advertimus notari in Hieronymianis Hippolytum episcopum, de antiquis; ut ut ibi nomen deformatum sit, quemadmodum & hoc die dum præfata apographa primo loco legunt: In Antiochia, passio sancti Epoliti. Ex diversis enuntiandi modis, diversos hos esse plerique volunt, quamvis in his codicibus novum omnino non sit, eumdem Sanctum semel atque iterum repeti. Ego ingenue fateor in Hippolytis me hæsitare, dum oppositas eruditorum opiniones penitius introspicio. Videtur prior, episcopus de antiquis, sumendus pro celeberrimo illo de priscis Ecclesiæ doctoribus, ut recte, me quidem judice, hoc die censet Florentinius. Verum an ille qui ab aliquibus Portuensis episcopus dicitur? An is qui colitur XXII vel XXIII Augusti? An qui a Prudentio celebratur? Variant sententiæ. Jam vero quis hic noster Antiochiæ passus? Satis propendeo ut dicam hunc ipsum, illum esse magnum de antiquis scriptorem, incerti loci episcopum, cum Portuensi martyre nequaquam confundendum; sed obstat quod in Hieronymianis alter ab altero distinguatur. Lapis offensionis est Antiochia: nodum solveris aut scideris, si liceat Hippolytum magnum Antiochiæ adscribere, utpote alicujus ecclesiæ Orientalis episcopum, qui a nostris Martyrologis XXII vel XXIII Augusti recolatur; hunc vero presbyterum Romanum dicas, qui forte cum Pontiano Papa, ut est in Henschenianis catalogis, ante tomum I Aprilis, exilium passus, post Cornelii electionem, Novatiano schismati implicitus, sed gloriose resipiscens, illustre martyrium, jam ætate confectus, non Antiochiæ, sed probabilissime ad Tyberina ostia subierit, quique a Prudentio egregie laudatus est, non confusus ut vult Baronius, & a pulcherrima Roma, colitur, Idibus Augusti mensis, Ut ibi dicemus. Hæc præmittenda fuere, ut detegatur confusio in omnia Martyrologia per Adonem inducta. Romanum parvum breviter legerat: Antiochiæ, passio sancti Hippolyti. Sed rem, ni fallor, implicuit solus Ado, elogium illud adjungens, quod ex ipso Usuardus, Notkerus & recentiores passim accepere, quodque ego Hippolyti Prudentiani unice proprium existimo, non utique Antiocheni, nisi quis in Adonis gratiam alterum quempiam Hippolytum Novati schismate deceptum, Antiochiæ passum fingat, quod mihi certe non fit verosimile. Martyrologos nostros maximi sane facimus, non tanti tamen, ut ubique Prudentio tot seculis anteriori præferendos putemus. Hieronymianorum sensui insistere videtur Wandelbertus, unico suo versiculo:

Tertiaque Hippolytum Antiochenæ personat urbi.

[Matthiæ.] Castellanus pag. 461 semel atque iterum Matthiam Hierosolymitanum ab Usuardo primum positum insinuat, tametsi evidentissimum sit, verba ejus omnia permodice immutata ex Adone hic etiam transumpta. Ado illum ex Romano parvo acceperat, ubi sic memoratur: Jerosolymis, Matthiæ episcopi, qui octavus fuit post Jacobum. Notkerus Adonis phrasim non nihil transposuit; apud Martyrologos alios notus non est. An hic felicius rem attigerit Ado, quam in priori annuntiatione; quæ & qualia sint, mira illa & plena fide gestæ, videsis in Actis & in Chronologia Patriarcharum Hierosolymitanorum ante tomum 3 Maii pag. 6.

[De Alexandro Adonis.] Sequitur apud Adonem Alexander martyr, ex hoc a Notkero quoque relatus; qui cur ab Usuardo præteritus fuerit, tum demum perspexi, cum Adonis elogium sæpe expendens & versans, illud rursus male translatum & applicatum didici. Nimirum accepta sunt verba omnia ex Rufino lib. 6 historiæ cap. 29, quibus aperte describuntur certamina Alexandri Jerosolymitani, qui idem ipse a Romano parvo & Adone disertissime ponitur XVIII Martii: ut proinde Alexander ille Adonianus, hic abundet, nisi alium quempiam indicaverit auctor Romani parvi, qui etiam Deciana persecutione passus sit, quique hactenus nos lateat. Cetera ad XVIII Martii remittimus. Hæc procul dubio etiam observavit Castellanus; sed alio defectu laborare videtur, dum prædictum Alexandrum in notis pag. 461, differt ad XII Decembris, quasi idem foret, qui tribus diversis diebus a Romano parvo & Adone annuntiatur. Mentem ejus non satis clare assequor, nisi Græcos sequi velit, qui eo die Alexandrum Jerosolymitanum recolunt; nam qui ibi Alexander cum socio Epimacho a nostris celebratur, tantum ab Hierosolymitano distat, quantum Alexandria ab Hierosolymis dissita est, ut satis distincte explicat Rufinus citato libro cap. 31 & 35; item Eusebius Valesii lib. 6 cap. 41 & 46.

[Flaviani.] Substitutus hic ab Usuardo Flavianus ex nullis characteristicis innotescit, utpote sine loci aut temporis nota positus; neque unde illum acceperit, divinare queo. Fateor equidem a Castellano Flavianum hunc Centumcellis collocari, a Baronio autem Romæ adscribi, XXVIII Januarii. At tam varia congesta reperio, ut ea discriminare non vacet. Nec plus lucis reperio quam Acta exhibeant pag. 833 & 946. [Aldegundis.] De Aldegunde nihil dicendum superest. Rabani & ex hoc Notkeri peculiare de ipsa elogium, a Molano relatum, inter Auctaria recensebimus.

AUCTARIA.

Praten. & Agones martyrum. Expuncta Aldegunde, [Bathildis.] ut in Variantibus dixi, substituunt: In territorio Parisiacensi, Baltildis reginæ.

Antverp-max. Satis purus est toto textu usque ad vitam finivit, sed tunc ex Adone subdit: Hic octavus post Jacobum Apostolum, Jerosolimorum rexit ecclesiam. [Alexandri.] Eodem die, passio beati Alexandri martyris. De Aldegunde, recte.

Rosweyd. In Hippolyto deest elogium. In Matthia, satis purus est. Tum: Item beati Alexandri martyris, qui passus est tempore Decii. In Africa, CXXIV martyrum. Vide Hieronymiana. Item Lici martyris & sociorum ejus. [Lici vel Leucii.] Nescio quem alium indicare possit præter Leucium, de quo XXVIII hujus. Item eodem die, dormitio sanctæ Balthildis. In Aldegunde, purus est.

Antverp. Max Lubec. munerat. Antverp-max. Lovanien. & Leyden-Belgic. In textu omnes puri sunt, sed in eo excedunt, quod Bathildem reginam superadjiciant.

Ultraj. Leyden. Albergen. & Danic. Plus aliquid de Alexandro scribunt, quam posuerit Ado. Ita enim habent: Item Hierosolymis, natale beati Alexandri episcopi. [De Alexandro.] Qui sub Deciana persecutione judici pro confessione sistitur, vinculisque traditus, dum longæva ætatis veneranda fulgeret canitie, postquam frequenter Dominum suis glorificaverat passionibus, nunc de tribulationibus [ita legunt Ultraj. & Leyden, melius alii de tribunalibus] ad vincula, nunc de vinculis ad tribunalia pertractus, inter ipsa vicissim sibi succedentia tormenta, beato fine quievit. Ita fere etiam

Vatican. sub num. 5949, & Strozz. &c. Rectius & simplicius Greven. & Molan. Item beati Alexandri. Hic Deciana persecutione, pro confessione fidei judiciis sistitur, & vinculis carceris traditur. Qui cum longævæ ætatis veneranda canitie &c. Addit Greven. Videtur iste ille esse, quem Usuardus ponit XV Kal. Aprilis. Hoc est, quod & nos putamus non omnino esse compertum. Videatur Bollandus hac die.

Centulen. Usuardi contractor, incipit a Matthia, legens fere ut Rom. parvum Hierosolymis beati Matthiæ episcopi & martyris, qui octavus post Iacobum, Hierosolymorum rexit ecclesiam. Sequitur Hippolytus. Tum: eodem die sancti Alexandri martyris. In fine perperam adjicit: Alexandriæ, [Metrani.] sancti Metrani martyris, qui ad diem sequentem spectat.

Bruxellen. Sic orditur: Malbodio monasterio, depositio sanctæ Aldegundis virginis & abbatissæ, sororis beatæ Waldetrudis & neptis sanctæ Gudilæ. In Hippolyto & Matthia fere purus est. De Alexandro nihil novi profert. Sequitur Flavianus. Denique: In territorio Parisiensi, dormitio sanctæ Bathildis, [Bathildis.] Francorum reginæ, quæ Corbeyam monasterium construxit.

Hagenoyen. luxatus & mancus est, Hippolytum vocat Novaypolitum; Flavianum, Flaviarium: Aldegundem territorio Parisiensi, Bathildem Malbodio attribuit &c.

Matric-Cartus-Ultraj. Aldegundis virginis, sororis sanctæ Waldetrudis viduæ. Flaviani martyris. Item sancti Hippolyti martyris, cujus passionem Prudentius describit.

[Belliani.] Altemps. in Anglia auctus. Item sancti Belliani martyris. Puto nomen esse corruptum, forte ex Pellicani vel hujusmodi alio, quod ex apographis Hieronymianis acceptum fuerit.

Editio Lubeco-Col. Cum codicibus superius citatis convenit, hoc peculiare subnectens: Malbodio monasterio, sancti [sanctæ] Aldegundis virginis nobilissimæ, [De Aldegunde.] quæ ex regio genere orta, Christum sibi in perpetuum sponsum elegit, qui etiam eam in tantum dilexit, quod sæpe ei visibilem angelum pro solatio miserat. Sed hæc elegantius exprimit Molanus ex Rabano & Notkero: Quæ tempore Dagoberti regis Francorum ex nobili genere progenita, virginitatis propositum elegit, in quo & permansit, sæpiusque illi angelica visio revelata fuit, exhortans eam, ut in proposito permaneret. Novissime vero cum magna claritate cælestis luminis, ad vitam migravit æternam.

Greven. In Africa, Pellicani, Cleriliciani, Philippiani & aliorum CXXIV, [Pellicani & soc. Lucii & soc.] ex Hieronym. Vide Bollandum. Lucii martyris & sociorum ejus. Batildis reginæ Franciæ, quæ post mortem Clodovæs viri sui monasterium ingressa, in magna se humilitate dejiciens, Christo conformari satagebat. Etiam ponitur VII Kal. Februarii sed melius hic.

Molan. Præter dicta, minori charactere scribit: [Antonii.] Eodem die beatæ memoriæ, Antonii Peregrini Patavini, ex Manziorum familia nati, qui omnia loca sancta visitavit & defunctus est MCCLXVII. In postremis editionibus Alexandrum omisit, haud dubie quod cum Greveno dubitare cœperit, utrum hic idem non esset cum eo, qui XVIII Martii ponitur.

Pridie Kal.
Die 31.

[Metrani.] Apud Alexandriam, natalis beati Metrani martyris, quo nolente impia verba proferre ad jussionem paganorum, omne corpus ejus fustibus colliserunt; vultumque & oculos acutis calamis terebrantes, extra urbem cum cruciatibus expulerunt, ibique spiritum, qui in eo supererat, lapidibus ejecerunt. Item Alexandriæ, sanctorum martyrum Saturnini, [Saturnini & socior. Vigilii.] Thyrsi & Victoris. Apud Trientinam urbem; sancti Vigilii episcopi & martyris.

Codices puriores consentur soli Herinien. Tornacen. & Antverp-major.
Varia lectio. Vix quidquam occurrit notatu dignum præter differentiam inter Antverp. majorem & duos alios codices pro textu citatos. Siquidem ille puram Adonis lectionem Usuardinæ tantillum immutatæ prætulisse videtur. Itaque pro beati, legit sancti. Deinde post, martyris, sic pergit: Quem correptum pagani jubent impia verba proferre, quod illo recusante, omne corpus …. ibique quod in eo superaret spiritus &c. Annuntiationem secundam sic format idem codex: Tirsi, Saturnini & Victoris, quorum gesta habentur. Alii scribunt Tyrsi: nobis præplacet Adonis orthographia, qua itidem supra ad XXVIII usi fuimus. Rursus, Antverp-maj. incipit: Eodem die &c. Herinien. autem pro Vigilii, male scribit Vigili.

Superest nova ex codice Pratensi aliisque controversia, an nimirum Vigilius Tridentinus ab Usuardo ipso hoc die, [De codice Pratensi.] an XXVI Junii relatus sit? Citato Pratensi subscribunt Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven & Molan., major nempe numerus codicum, quorum auctoritate definienda, ut plurimum, Usuardi simplicitas. Et licet codices multi alii, præsertim Herenien & Tornacen, oppositum traderent, illis cedendum putaveram, quo usque de vera Pratensis lectione a Castellano factus sum certior. Respondit hic ultimis suis litteris, XXXI Januarii MDCCXI aliena manu ad me datis, in hæc verba: Item est ad S. Germani a Pratis; apparet litura (XXXI Januarii de quo quæsieram) verosimiliter sancti Vigilii, qui XXVI Junii denuo recurrit, sed eadem prima manu, qua reliqua scripta sunt. Quid ex his, cum annuntiatione XXVI Junii collatis, deducendum sit, in præfatione explicavimus; hic mihi satis sit unum evicisse, nempe in vetustissimis Usuardi apographis, quale certe Pratense censeri debet, positum olim hoc die Vigilium, ac proinde in primo ipso Usuardi autographo, atque adeo veram & puram esse nostram lectionem.
[Metrani.] Observatio. Singulare auctoris Romani parvi, in colligendis ex Rufino Sanctis, studium, ut toto opere sæpe proditur, ita hic manifeste patet in glorioso sene Alexandrino nomine Metra, de quo in tractatu Chronologico Patriarcharum obiter locuti sumus num. 164, sed quem hic ex recepto scribendi modo cum Martyrologis nostris Metranum dicimus. Hic itaque a Romano parvo sic primum consignatus est: Alexandriæ, sancti Metrani martyris. Sumptus est ex celebri Dionysii Alexandrini ad Fabium Antiochenum epistola, quam ex Eusebio & Rufino recusam habes apud Ruinartium inter sincera & selecta a pag. 103. Inde totum suum elogium accepit Ado, quod Notkerus intactum reliquit, Noster vero modice abbrevians obscurius reddidit, ut ex codice Antverp. majore in Variantibus facile patescit. [Saturnini & sociorum.] Annuntiatio altera solius Adonis est ab ipso indeterminate expressa: Item, sanctorum Saturnini, Thyrsi & Victoris. Notkerus Hieronymiana prætulit, in quo saltem aliqua inter hos aliosque martyres reperitur distinctio. Rem confudit Usuardus, palæstram assignando Alexandriæ, cui in præfatis Hieronymianis alii prorsus martyres tribuuntur. Recte & solide hic observavit Bollandus pag. 1080, difficile esse, cum Acta desunt, sanctorum martyrum fide certa natales stabilire; loco, in quo palmam adepti, sæpenumero a librariis vel omisso vel mendose expresso, aut pluribus ad unum temere revocatis; sociis nunc omissis, nunc neglecta interpunctione, aliunde adscitis, aut ex nominum similitudine iisdem perperam repetitis. Quæ omnia cum hic animis nostris obversarentur, ne quidem quod conjectaremus satis erat expeditum. Nec nobis promptum est confusa hæc secernere. Ceterum Usuardi error in recentiores transiit, satis feliciter pro aliqua parte ex Ms. S. Cyriaci a Baronio correctus. Dubitari potest, an Wandelberti versus occasionem aliis non dederint tres illos ex majori numero seligendi. Sic ille cecinerat:

Saturnine tuum egregium Thyrsique trophæum,
Victorisque simul Jani determinat orbem.

[Vigilii.] Vigilium Tridentinum ab Usuardo hoc ipso die, post Romanum parvum & Adonem, consignatum omnino credimus, ut supra in Variantibus dictum est. Ita illum primus annuntiat Romani parvi auctor: Trientinæ, sancti Vigilii episcopi & martyris. Hinc ab Adone positus iisdem ipsis verbis, quæ ex eo Usuardus & Notkerus descripsere. Vide Acta ejus illustrata XXVI Junii, quo die a Romano moderno refertur.

AUCTARIA.

Incipio a defectu, quem supra notavi in codicibus Praten. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. Molan. & Agon. martyrum, qui omnes Vigilium hodie omiserunt.

Rosweyd. In prima nec plane Adonianus nec Usuardinus est, quamvis in re conveniat. In secunda item omnino purus non est. Vigilio etiam caret, cujus loco adjicit: Et natale sanctorum XV sacerdotum. Quæ quidem ex Hieronymianis accepta sunt. Sed quid hoc quod additur; Et beati Julii confessoris? An de presbytero agit, qui cum Iuliano diacono fratre in Actis Novariæ in Italia ponitur?

[Cyri & Joannis.] Albergen. Ita incipit: Natale beatorum martyrum Cyri & Joannis. Additur in Lovanien. Quorum primus ex Alexandria, metropoli Egypti, secundus de civitate Edissena exstitit oriundus.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Ad complendum elogium hæc supradictis adjiciunt: Qui temporibus Diocletiani & Maximiani primum tenti & in carcerem missi, deinde virgis cæsi & facibus ignitis adusti, aceto saleque superfusi ac cilicio confricati, piceque fervente perfusi, ad ultimum decollati, martyrium compleverunt. De Saturnino & sociis adjungunt omnes, quorum gesta habentur, quæ utinam vera essent! Solus Lovanien. in eo purus est, quod ultimo loco habeat de Vigilio, ut supra in textu.

Centulen. De Metrano egit die præcedenti, ut vide ibi in Auctariis. Hic vero: Alexandriæ, sanctorum martyrum Tirsi, Saturnini & Victoris, quorum gesta habentur. In Vigilio purus est.

Bruxellen. De Cyro & Joanne legit cum codicibus mediæ notæ supra. De Metrano habet elogium Adonis purum. De Saturnino &c. ut supra. Tum de suo disparata conjungit, hoc modo: Et apud Trientinam urbem, Vigilii Papæ & martyris; qui ob id quod Antennium [Anthimum] Constantinopolitanum episcopum de hæresi condemnatum, [De Vigilio male.] ad sedem suam noluit revocare, jussu imperatoris ignominiose tractatus, mittitur in exilium; ubi de eo, quod in Silverio Papa suo prædecessore, inique commisit, digne pœnitendo, veniæ locum invenit, & vitam feliciter terminavit. Hic constituit, ut in ecclesiis Missæ versus Orientem celebrentur. Item Gelasii episcopi.

[Eustadii translatio.] Hagenoyen. Post purum & integrum Usuardi textum, addit: Eodem die translatio sancti Euscacii [Eustadii] episcopi & confessoris. Sequitur de Cyro & Joanne, ut supra. Tum: Item Mutinæ, [Geminiani.] sancti Geminiani episcopi & confessoris.

Aquicinct. pro Thyrsi, legit Tyrsimi.

Victorin. in fine: Et sanctorum Abba-Cyri & Joannis. Eodem die apud Tridentinam urbem, B. Vigilii episcopi & martyris. Codex Reg. Suec. signatus num. 130. & Vatican. num. 5949, habent ut superius, Trientinam. Abdingheff. Apud Trientum. Strozz. et Medic: Apud Trientinam civitatem, natalis sancti Vigilii episcopi & confessoris. Matric-Cartus-Ultraj. absque positione. Vigilii episcopi & martyris.

[Vulphiæ.] Ambian. In Galliis Ambiani, transitus sanctæ Vulphiæ.

Divion. S. Benigni. Divioni [aliud exemplar Divione] translatio corporis sancti Eustadii presbyteri & confessoris.

Reg. Suec. num. 130. Et sanctorum Abbacyri & Joannis. Alius codex num. 428. Civitate Gratianapoli, [Patrocli.] natalis sancti Patrocli martyris, ejusdem civitatis episcopi.

Augustodun. D. Le Mare. Apud Divionem, remotio sancti Benigni martyris.

Vatican. num. 5949. Natalis sanctorum Cyri & Joannis. [Cyriaci. Paschasii.] Et sancti Cyriaci episcopi & martyris. Eodem die natalis sancti Paschasii abbatis. Penultimo loco habet de Vigilio.

Strozz. et Medic. Item translatio sancti Geminiani episcopi & confessoris, [Geminiani translatio.] apud Mutinensem civitatem Italiæ, magnæ sanctitatis viri. Agunt etiam de Vigilio.

Belin. Post textum, ubi Trisi pro Thyrsi scribit, hæc addit: Eodem die, sanctorum martyrum Cyri & Joannis. Item Mutinæ, sancti Geminiani episcopi & confessoris. [Translatio S. Marci.] Eodem die, sancti Julii confessoris. Eodem die, translatio sancti Marci Euangelistæ, ab Alexandria Ægypti ad civitatemVenetiarum. In altera editione adjicitur: Apud Trientinam urbem sancti Vigilii episcopi & martyris.

Editio Lubeco-Col. Incipit ab elogio Cyri & Joannis, quale supra retulimus ex codicibus mediæ notæ. Sequitur, prima Usuardi annuntiatio satis pure. Item altera de Saturnino & sociis cum addito, quorum gesta habentur. Tum: Eodem die, translatio sancti Marci Euangelistæ. In territorio Trecassino, sancti Pontanii confessoris. Ipso die, [Pontanii. Edani.] sancti Edani, episcopi & confessoris. Vigilius prætermissus est.

Greven. Cyri & Joannis martyrum, qui jussu Diocletiani & Maximiani imperatorum, primo tenti, deinde in carcerem missi, postea virgis cæsi & facibus ignitis adusti, ad ultimum decollati &c. Apud Tridentinam urbem, teste Adone, sancti Vigilii episcopi & martyris, qui in VI Kal. Julii ponitur. [Pontici &c.] Passio sanctorum Pontici & Blandinæ, [Tarsici &c.] de quibus in 2. Iunii. Tarsici, Zotici & Aminoni. Item Publii, Gelasii, Hippolyti & Iulii Confessorum. [Aureliani.] Aureliani martyris. Torcaci [Torquati, [Torcaci.] ni fallor,] episcopi & confessoris. Geminiani, Mutinensis episcopi & confessoris, cujus exequiis sanctus Severus Ravennensis, in Missarum solennia raptus in spiritu, [Julii & Juliani.] se interfuisse dicebat. Iulii & Iuliani fratrum. Sancti Gandi Eboracensis [Gaudi Ebroïcensis] episcopi & confessoris. [Potanii. Keneswitæ. Vulfæ.] In Anglia, Keneswitæ, abbatissæ. Ambianis Vulfæ virginis. Translatio sancti Marci de Alexandria Venetias, anno Domini CCCCLXV [aliquot certe seculis serius. [Edani.]] Edani episcopi & confessoris.

[Veroni.] Molan. Ipso die, sancti Veronis [Veroni] confessoris. Eodem die, sanctorum martyrum Cyri & Joannis. [Geminiani.] Item Mutinæ, sancti Genimiani [male Belinum transcripsit, in quo supra habetur Geminiani] episcopi & confessoris. Eodem die, sancti Julii confessoris. [Julii. Translatio. S. Marci.] Eodem die, translatio sancti Marci Euangelistæ, ab Alexandria Ægypti ad Venetias. Apud Trientinam urbem, sancti Vigilii episcopi & martyris. In Galliis Ambianis, transitus sanctæ Vulsiæ. [Vulfiæ. Gaudi. Marcellæ.] Civitate Eboracensi, beati Gaudi, ejusdem urbis episcopi. Tum aliis minoribus typis: Marcellæ viduæ, ad quam scribit beatus Hieronymus. Posteriores editiones alium ordinem exhibent, in quibus primo loco refertur Vigilius Tridentinus. Deinde: In Galliis Ambianis, transitus sanctæ Vulfiæ. De Gaudo episcopo melius hic scribitur: Civitate Ebroicensi. Eodem die, [De sanctis Cyro & Joanne.] sanctorum martyrum Cyri & Joannis, mirificorum & abstinentium argento. Sumuntur ii tituli ex græco elogio, οἱ ἅγιοι καὶ θαυματουργοὶ ἀνάργυροι, quod sic melius interpretatum in Actis redditur, sancti & mirabilium effectores, gratis infirmos curantes. Sequitur: Item Mutinæ, sancti Geminiani &c. De Julio, ut supra. Hic iterum rectius: [Translatio S. Veroni.] In Castriloco, translatio sancti Veroni confessoris. Eodem die, translatio sancti Marci Euangelistæ &c. ut in priori. Prudenter hic omittitur translationis corporis sanctissimi Euangelistæ annus, [De translat. S. Marci.] quem supra male notatum diximus ad annum CCCCLXV. Certum quidem est, prædictam festivitatem solenniter hoc die recoli Venetiis in magnifica illa ducali basilica, serenissimæ Reipublicæ patrono & protectori dicata, tametsi de vero translationis die aut mense aut anno, post multas eruditorum virorum disquisitiones, nihil hactenus satis compertum proferatur: ego certe candide fateor, mihi, cum de Patriarchis Alexandrinis scriberem, id studiosissime quærenti, nusquam licuisse prædictæ translationis satis expressa vestigia deprehendere. Quomodocumque res facta fuerit, probabilior fert opinio, non ante initium seculi IX venerabile corpus. Alexandria Venetias deportatum; &, si translationis historiæ credimus, notanda erunt Leonis Armeni tempora inter annum DCCCXIII & DCCCXX, ut proinde superius recte indicaverim, aliquot seculis post annum CCCCLXV a Greveno signatum, accidisse. Vide in Actis XXV Aprilis a pag. 353 & Tillemontium tomo 2 a pag. 98.

MENSIS FEBRUARIUS
Habet Dies XXVIII.

Kalendis.
Die 1.

[Ignatii.] Natalis beati episcopi & martyris, qui tertius post Petrum Apostolum Antiochenam rexit ecclesiam: ac persecutione Trajani Romam vinctus mittitur, ubi præsente eodem, circumsedente senatu, immanissimis pœnarum suppliciis primo affectus, dehinc leonibus objicitur, eorumque dentibus præfocatus, [Pionii & soc. XV.] hostia Christi efficitur. Apud Smirnam, sancti Pionii martyris, qui post squalorem carceris, ubi multos fratrum ad martyrii tolerantiam suis exhortationibus roboravit, cruciatibus multis vexatus, clavis confixus & ardenti rogo superpositus, beatum pro Christo vitæ finem sortitus est. Passi sunt cum eo & alii quindecim. Eodem die, [Ephræm.] beati Ephrem Edessenæ ecclesiæ diaconi. In oppido Tricastrino, [Pauli.] sancti Pauli episcopi, cujus & vita virtutibus claruit & mors pretiosa miraculis commendatur. [Brigidæ.] In Scotia, sanctæ Brigidæ virginis, cujus vita miraculis claruit.

Ex Praten. Herinien. Munerato, Greveno & Molano.
Varia lectio. Greven. & Molan. Natale pro natalis, quod hic in aliis edd. correxit. Item, post beatum Petrum, vocem beatum omittunt alii, ut fecit Ado. Herinien. voces transposuit, pro rexit ecclesiam, legens, ecclesiam rexit. Trahitur pro mittitur habent Greven. & Molan. sed hic in aliis emendavit. Præsente Trajano legit Herinien. Eo præsente, Munerat. melius in textu. Munerat. particulam interjicit ac circumsedente. In Praten. apographo nostro pro affectus, scriptoris fortasse vitio, legitur affectu. Pro dehinc, Greven. & Molan. ponunt deinde. Nomen Pionii male efformant Herinien. & Munerat. hic Pronii, ille Pinonii. Scalorem pro squalorem in Munerato, error est. Greven. & Molan. mutant vitæ finem in finem vitæ. Herinien. cum Greven. legit Effrem. Munerat. Effren.; alteræ Molani editiones Ephræm: servanda, ex codicibus aliis, textus lectio. Sic Munerat. & Greven. scribunt Edissenæ. Nimium hic sapit Greven. dum ita pronunciat: In oppido Tricastrino, alias Tricassino. Nihilo melius Molan. Trecassino ex Adone. Scothia vel Scotia pro Hibernia hic sumitur, ubi Brigidam lego, non Brigitam ut Pratensis.
[Ignatii.] Observatio. Sanctissimi Theophori nulla in Fastis nostris Latinis antiquior exstat memoria, quam ea quæ a Romano parvo primum posita est hoc die: Antiochiæ, Ignatii episcopi & martyris. Auctorem Acta illa vidisse existimo, quæ post alios a Majoribus nostris vulgata atque olim ab Adone contracta, disertissime exprimunt, hoc ipso die Kal. Februarii martyrium complevisse anno Traiani XI, Attico & Marcello Coss. Atque ex eo Adonis compendio, inter festivitates Apostolorum relato, pauca illa sua Usuardus decerpsit, nec sic tamen ad veritatem satis exacta. Genuina ipsa & sincera Ignatii Acta primus in lucem protulit Usserius anno MDCXLVII, quæ mirum est Henschenio non innotuisse, de cetero inclytissimi martyris res gestas diligentissime prosecuto. Eadem illa Usseriana recudi curavit Ruinartius inter selecta a pag. 9, ac præterea fontem ipsum Græcum in bibliotheca Colbertina feliciter repertum, cum nova interpretatione ad calcem adjecit a pag. 695, in quibus certamen clare signatur XIII Kal. Januarii, seu XX Decembris, ad quem diem Castellanus eum remisit, justo, ni fallor, scrupulosior. Recentiores alii in laudando Ignatio stylum exercuere; sufficiat Tillemontium indicasse tomo 2 a pag. 190 ad 212 præter notas. Nos de his plura in Februarii Supplemento.

De Pionio sic agunt Hieronymiana, ut interprete & commentatore opus sit, qualem sese præbuit Florentinius. [Pionii.] Clare Romanum parvum: Smyrnæ, Pionii martyris & aliorum XV. Hic Acta sinceriora præ oculis habuisse videtur Ado, ex quibus primo loco textum suum composuit, a Nostro pro majori parte transumptum, rescissa periodo controversa: Qui persecutione Antonini Veri &c. Videantur Acta ipsa a Bollando diligenter expensa, ubi in prolegomenis difficultates explicantur, quæ etiam hoc tempore viris eruditis dissertationum materiam præbent, ut est apud Ruinartium a pag. 120 & apud Tillemontium tomo 3 a pag. 367. Fateor in Actis alium diem notari, nempe IV Idus seu XII Martii (cum circa medium istius mensis passio certo contigisse videatur,) sed cur ad V Aprilis Pionium transferat Castellanus, nondum satis intelligo.

Nec magis liquet unde asserere potuerit idem Castellanus clarissimum Ephræm decessisse IX Julii. [Ephræm.] Hunc primus hoc die, nescio ob quam causam retulit Ado, ex quo ipsum Noster & ex hoc reliqui passim accepere. Nihil prætermisit Bollandus, quo omnia de eo scripta colligeret; quid addiderint recentiores examinare non vacat, continuam vitæ seriem texuit Tillemontius tomo 8 a pag. 259 ad 319. [Pauli.] Paulus Tricastrinus etiam Adonianus est, male illic, forte librarii vitio, Trecassinæ urbi adscriptus, quod a Notkero servatum est, a Nostro prudenter (ut credimus) correctum, licet in multis ejus apographis remanserit. Vide Acta pag. 93 & Castellanum pag. 487. [Brigidæ.] Solius Brigidæ hoc die meminit Beda; Florus modo suo brevem adjecit laudationem; Ado singulare miraculum, inter Auctaria referendum: Noster id solum ex Adone mutuavit, quod textus exhibet. Antiquissimum illius virginis cultum probant pleraque apographa Hieronymiana. Rabanus Scotiam medii ævi, non male mutavit in Hiberniam, uti etiam Notkerus, qui tamen Brigittam scripsit. Credo equidem Castellanum inter Sanctas, cetera synonymas, solerter distinxisse, ita ut alia Brigida, quæ hoc die colitur; alia Gallica, Britta; alia demum Sueca, quæ modo notissima est, Birgitta dici debeat. In iis quæ Hiberniæ patronam spectant, nihil desiderari passus est Bollandus, vitas quinque diversas illustrans, quas haud immerito, saltem ex parte, suspectas habent eruditi neoterici. Ceterum ex dictis patet textum nostrum integrum, ordine dumtaxat non nihil immutato, ex Adone profluere, cui Notkerus ea adjunxit, quæ præter Brigidam in Rabano repererat. Wandelbertus eam solam hodie celebrat:

Brigida virgo potens Februi sibi prima Kalenda
Scotorum sancit miro celebrata favore.

AUCTARIA.

Tornacen. Plerumque purus & integer, hodie deficit in elogiis Pionii Smyrnensis & Pauli Tricastrini; sic tamen ut post Pionii martyris, non omittat, passi sunt cum eo & alii XV.

Marchianen. Textum purum habet excepto Paulo, qui plane omissus est.

Antverp-maj. Expunctum hic etiam Pionii elogium. In Ephræm satis purus est. Tum, de Brigida, ex Adone textui superaddit: Quæ cum lignum altaris, in testimonium suæ virginitatis tetigisset, [statim] viride factum est. In Paulo purus, postea inserit: Eodem die, translatio sancti Audoëni archiepiscopi. [Audoëni translat.] In fine de Ignatio, ex Adonis Martyrologio solum habet: Ipso die, sancti Ignatii episcopi & martyris.

Rosweyd. Ignatii elogium etiam omittit. In Pionio interpolatus & mutilatus est. [Severi.] Tum: Ravennæ, Severi episcopi & confessoris. In Ephræm, purus. In Scotia, Brigidæ virginis, ut Beda. Eodem die, S. Pauli civitatis Castrinæ episcopi & confessoris.

Pulsanen. De Pionio & Ephræm tacet; addit autem in fine: [Paschasii.] In monte Gargano, depositio beati Paschasii abbatis. De hoc Paschasio nihil quidquam hactenus invenire licuit.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Toto reliquo textu satis puri, addunt de Brigida ex Adone quod supra dedimus. Et in fine: Ipso die, [Polycarpi & Severiani.] sanctorum episcoporum Polycarpi & Severiani. Vide animadversionem historicam in Actis pag. 933. De iisdem SS. sæpius infra.

Antverp-max. Leyden-Belg. & Editio Ultraj-Belg. A præcedentibus solo ordine differunt. Polycarpum & Severianum Brigidæ præponentes: item quod Pionio X tantummodo vel XII socios adscribant.

Lovanien. Similis omnino esset, nisi careret toto Pionii elogio; atque etiam sociis XV.

Ultraj. Leyden. Alberg. & Danic. De Ignatio post verba textus, [De Ignatio] adjiciunt: Hic quodam tempore per visionem in cælum raptus, vidit & audivit quomodo angeli per antiphonarum reciprocationem, sanctæ Trinitati hymnos canebant. Qua visione edoctus, constituit in Antiochena ecclesia, juxta modum visionis, antiphonas decantari. Deinde per beatum Ambrosium ritus cantus de Græcis transivit ad Latinos. Pionio solum addunt socios XII. Penultimo loco de Polycarpo & Severiano Demum de Brigida, ut supra.

Centulen. Romæ, passio sancti Ignatii Antiochensis episcopi: beati Johannis Apostoli discipulus, tercius post beatum Petrum Antiochenam rexit ecclesiam. Apud Zmirnam, Pionii martyris & aliorum XV. Eodem die, sancti Effrem, Adessenæ ecclesiæ dyaconi. In Scocia, sanctæ Brigidæ virginis. Trecas, sancti Pauli episcopi & confessoris. An hic alius sit a Tricastrino, vide Prætermissos & Acta pag. 93.

Bruxellen. Ita incipit: In Scochia, S. Bregidæ virginis. Quæ cum lignum &c. quibus addit: Ac pluribus aliis miraculis vita ejus præclaruit. Ignatio proprium elogium texit, quod non censui describendum. [Galleniti.] Sequitur: Item Galleniti martyris, qui cum præfato beato Ignatio passus est. Pionii encomium luxatum refert. De Ephræmo fere ut textus. Item sancti Pauli, civitatis Trecassinæ, Castrive Yppidoti episcopi, cujus vita &c. Eodem die, beatorum Polycarpi & Severiani episcoporum & Præcordii presbyteri. [Præcordii.] Et translatio sancti Andoëni [Audoëni] Rothomagensis archiepiscopi. Ejus vita dabitur XXIV Augusti.

Hagenoyen. Proprio etiam marte Ignatio elogium aptavit. In Pionio, Ephræmo, Paulo, satis purus est, præterquam quod primo solum tribuat XII socios. Tum: In Scotia, sanctæ Brigidæ virginis, quæ per multos erat prophetata tam paganos quam Christianos. Quæ cum quodam tempore &c. Ipso die, sanctorum episcoporum Polycarpi & Severiani. Vide quæ superius dicta sunt.

Aquicinct. Pro Trecassino, vel potius Tricastino, aut Tricastrino, legit Tegastri.

Vatican. num. 5949. Ravennæ, sancti Severi episcopi. [Severi.] Addunt Victorin. & Reg. Suec. Viri gloriosi.

Daveron. Perperam hoc die habet: Item Severi episcopi, cognomento Sulpitii, beati Martini Turonensis discipuli, Bituricensis civitatis Pontificis, genere ac sapientia clarissimi. Varii hoc die Severi recurrunt, de quibus videndus index Prætermissorum & Castellanus pag. 486 & 487.

Bigotian. Qui fuit olim PP. Cælestinorum: Ipso die, sanctorum episcoporum Polycarpi & Severiani.

Altemps. in Anglia auctus: Petragoricas, sancti Suri confessoris. [Suri.] In Actis vocatur Sorus.

[Agrippiani.] Codex S. Ricaldi: Agrippiani Aniciensis episcopi & confessoris. In Actis, Agrippani.

Stozz. & Medic. Apud Scotiam, S. Brigidæ virg…. Hujus vitam virtutibus ac miraculis admirandam S. Donatus Scotus, episcopus Fesulanus scribens commendat. Item, translatio corporis sancti Aldoëni archiepiscopi, [Audoëni translat.] quando a Gallia per visionem Roberti, inclyti Normandorum regis, Rotomagum translatum est, anno Dominicæ Incarnationis DCCCCXVIII. Item, sanctorum episcoporum Polycarpi & Severiani. Apud civitatem Ravennam, natale S. Severi archiepiscopi. [Præcordii.] Item, sancti Præcordii martyris. An non Præcordii Corbeiensis?

Edit. Lubeco-Col. Antiochiæ, natale B. Ignatii &c. ut supra ex Ultraj. & aliis. Sequitur: In Scotia, sanctæ Brigidæ virginis. Quæ cum de manu episcopi velamen more monialium accepisset, super caput suum lectis orationibus, capite submisso lignum altaris tetigisset in testimonium virginitatis suæ, statim viride factum est, & in perpetuum viride & imputribile permansit. In Pionio Adonem describit. Post Ephræm & Paulum, ponit Polycarpum & Severianum. Ultimo loco: [Leonis.] Pictavis, sancti Leonis confessoris.

Belin. In Ignatio satis purus est. Secundo loco habet: In oppido Trecassino &c. Sequitur: Apud Scotiam &c. ut codices supra. Ravennæ, sancti Severi episcopi & confessoris. Tum de Pionio, cujus elogium mutilat. Ultimo loco de beato Ephræm.

[De Severis.] Greven. Ravennæ, depositio sancti Severi episcopi & confessoris. Qui ex lanificio victum quæritans, per columbam cælitus missam, designatus est in episcopum assumendus. Alii volunt quod hic sit memoria ejus, & Vincentiæ uxoris, filiæque Innocentiæ, undecimo vero Kal. Novembris, depositio. Ipso die, sanctorum episcoporum &c. Item beati Severii episcopi & confessoris, cujus corpus in Basilica metropolitana beatæ Mariæ Rothomagensi, populis hac die reverenter ostenditur. [Leonis. Euberti.] Pictavis, sancti Leonis conf. Euberti episcopi & confessoris. Metis, [Sigeberti.] Sigeberti confessoris. Severi presbyteri & confessoris, de quo 1 Dialogorum Gregorius narrat, quod ad infirmum vocatus, cum propter opus putationis vineæ suæ paululum tardasset ire, illeque defunctus fuisset, amarissime flens, ad vitam eum revocaverit. Alii tamen hunc habent XV Kal. Martii. [Dionysii &c.] Item, sanctorum Dionysii & Publii. Ex codicibus Hieronymianis.

Molan. De Brigida, hæc cum lignum &c. De Severo & Severio, [Præcordii confessoris.] ut Greven. In Vastiaco, natalis sancti Præcordii confessoris. Deinde charactere minuto: Metis, Sigeberti conf. & regis: qui inter alias virtutes viginti monasteria construxit. Passio sanctorum Vindemialis, [Vindemialis &c.] Eugenii & Longini: de quibus Greg. Turon. in Chronicis lib. 2. Insulis, [Euberti.] sancti Euberti conf. qui, licet vita Deo sit nota & hominibus ignota, creditur tamen esse meriti præclari. Cujus corpus requiescit in S. Petro. In editionibus aliis accedit de Severo Ravennate: Quem Deus de lanificii arte ad episcopatum sustulit. Die prima, præfestum Ypapantes Domini & Dei, Salvatoris nostri Jesu Christi. Et sancti martyris Tryphonis. [Tryphonis.] Civitate Augusta, sancti Ursi episcopi ejusdem civitatis. [Ursi.] Pictavis, sancti Leonii, compresbyteri sancti Hilarii, [Leonii.] ab ineunte ætate sanctissimi. Denique, minori charactere: In Islandia, [Goedermundi.] sancti Goedermundi, episcopi & martyris. Necdum inter Sanctos notus est, nisi sumatur pro Jona Ogmundo. Vide Prætermissos.

IV. Non.
Die 2.

[Hypapantes. Cornelii.] Ypapanti Domini. Apud Cæsaream, beatissimi Cornelii Centurionis, quem beatus Petrus baptizavit. Hic apud præfatam urbem episcopali honore sublimatus quievit. Romæ via Salaria, passio sancti Aproniani, [Aproniani.] qui audiens una cum Sisinnio diacono, adhuc gentilis vocem de cælo factam, venite, inquiens, benedicti patris mei & reliqua; credens, baptizatus est, & sic postea in confessione Domini finem vitæ capitali sententia accepit. [Fortunati & socior.] Item Romæ, sanctorum Fortunati, Feliciani, Firmi, Candidi. Aurelianis, sancti Fuscoli episcopi. [Fuscoli.]

Puri ferme sunt codices nostri omnes, sed primigeniam & simplicem Usuardi puritatem exhibent soli Codd. Pratens. Herin. Tornacen. & Marchian.
Varia lectio. Scripsi Ypapanti, quam terminationem omnes habent atque aspiratione carent citati codices, & quidem Pratensis legit Yppapanti. Ceteri tum excusi tum Mss. non parum variant. Major discrepantia est in nomine Fuscoli Aurelianensis, cujus inflexiones diversas ferme duodecim referre possem, videndas apud Bollandum & Castellanum hoc die. Servavi lectionem Pratensis, Heriniensis & Marchianensis, quamvis Tornacensem præferendam alii censeant, ubi pro Fuscoli scribitur Flosculi: gallice S. Flou; & sic etiam interpretatur Motherius noster in notula ad hunc diem.
[Hypapantes.] Observatio. Hypapante Domini legitur apud Bedam, quem hic deserit Rabanus, Hieronymiana secutus, quorum tamen verba nonnihil ampliavit. Cum Beda convenit Romanum parvum, estque phrasis plane eadem in Adone, unde Nostro non defuere quos imitaretur. Cur vero codices nostri aliam passim terminationem adhibeant, non est operæ pretium discutere. Græcum Y non recte Latine redditum, totam haud dubie variationem induxit. Notkerus nec Rabanum nec Adonem deserere voluit, utrumque annuntiandi modum conjungens, quamvis prioris verbis non omnino inhæreat. Hieronymiana apographa apud Florentinium sic loquuntur: Purificatio sanctæ Mariæ matris Domini nostri Jesu Christi. De hoc festo fuse & erudite tractat Henschenius & post eum Castellanus a pag. 498. Ceterum ex citatis Beda, Romano parvo, Adone & Nostro manifeste evincitur, vetustissimo usu receptam in Ecclesia Latina, Græcam hujus festivitatis appellationem, cui alia etiam nomina adaptata sunt. Quid proprie velint Wandelberti versus, aliis considerandum relinquo; ita sonant:

Quartum Nonarum templo illatus dicat Agnus:
Quo lustrante Deo in unum plebs credula templum,
Mente pia locat acceptum sternitque tribunal.

Centurio Cornelius, in Romano parvo ab Adone repertus, elogio auctus est, quod exinde Noster desumpsit, [Cornelii.] servata circumstantia baptismi, a Petro Apostolo collati, quæ in rigore verborum, textui sacro non videtur conformis. Sunt etiam qui dubitent, utrum revera Cæsariensis episcopus a Petro sit ordinatus. Sed de his plura vide apud Bollandum in Actis, ubi de Cæsareæ prærogativis, apertoque gentibus per Cornelium ad fidem ostio: quæ brevius perstringit Tillemontius tomo 1 a pag. 154. Notkeri elogium satis nitide totam Cornelii historiam ex Apostolorum Actis contraxit. [Aproniani.] Aproniani solo nomine meminit Beda; Romanum parvum, martyrem Romæ appellat: Ado plura adjicit, quæ vix credas a Nostro in compendium reducta. Certe verba Christi: Venite benedicti &c. Ado non expressit, alii non uniformiter: atque eam fortasse causam fuisse dicere possumus, cur in multis codicibus fuerint interpolata, sic ut soli quatuor inventi sint, quos genuinum & simplicem Usuardi sensum retulisse, supra censuimus. Rabanus eumdem fontem, nempe sancti Marcelli Acta, de quibus XVI Januarii egimus, præ oculis habuit, atque inde breve suum elogium extraxit, descriptum a Notkero, quod si non verbis, [Fortunati & sociorum.] certe sententia, cum longiori Adoniano convenit. Fortunatus cum tribus aliis martyribus inter plures ex Hieronymianis a Nostro selectus est, uti & verosimiliter Fuscolus Aurelianensis, [Fuscoli.] sed prætermissa Sicaria, quam Bedæ & Usuardo perperam tribuit Florentinius. Rabanus solam postremam habet, Notkerus utrumque.

AUCTARIA.

[Purificationis S. M. V.] Antverp-maj. Incipit: Purificatio sanctæ Mariæ Virginis. In Cornelio satis purus est: Eodem die Romæ, sancti Aproniani martyris, sub Maximiano imperatore.

Rosweyd. Litteris rubris: Purificatio sanctæ Mariæ. In secunda, non omnino purus est. Eodem die Romæ, sancti Aproniani martyris, qui sub persecutione Maximiani imperatoris multa passus, via Salaria, miliario secundo, ad ultimum capite truncatus est. [Victoris & 80. Fortunati & 32.] In Africa, Victoris & aliorum LXXX. Item Romæ, Fortunati & aliorum XXXII. Vide Acta & Florentinium, ubi hæ martyrum classes accuratius distinguuntur.

Pulsan. Antverp. Max-Lubec. Greven. & Molan. atque alii passim codices longiorem faciunt auditæ ab Aproniano vocis sententiam, nempe: Venite benedicti patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est. Belin. adjicit, a constitutione mundi, omisso, credens. Molan. præterea Usuardino textui, aliis litteris verba Adonis interserit. Itaque post, adhuc gentilis, sequitur: Sub persecutione Maximiani imperatoris, [Aproniani ex Adone.] cum præsentasset aspectibus Laodicii præfecti beatum Sisinnium diaconum, eductum de carcere (erat enim commentariensis.) Et post baptizatus est a Sisinnio diacono, & ad consignandum sacro Chrismate, Marcello Papæ oblatus.

Pulsan. Litteris majusculis miniatis, sic incipit: Purificatio sanctæ & perpetuæ Dei genitricis & Virginis Mariæ. Sequitur textus cum additamento, ut jam diximus. In fine autem ita sensum format, ut periodo continua, post Candidi, legat, Aureliani & Fuscoli episcopi, quasi si hi fuissent martyres duo, aliorum socii. Idem habet Muneratus, etiam in principio ab Usuardina simplicitate recedens, dum ita scribit: Ipapanti Domini, quod est Latine obviatio, quando scilicet Domino in templo sanctus Simeon obviavit.

Belin. Cum de prima editione jam egerimus, etiam notandum, in quo altera a puritate discrepet. Ita diem concludit: Aurelianis, sancti Flostuli, [Sichariæ.] episcopi & confessoris, & Sichariæ Deo sacratæ.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Diem sic omnes ordiuntur: Purificatio beatæ Virginis & Ypapanti Domini; [Purificat. & Ypapant.] verosimiliter quod neutrum festum, seu saltem annuntiandi modum excludere voluerint. In voce audita, venite benedicti &c. cum supra citatis conveniunt. In fine post episcopi, addunt plerique & confessoris: nomen vero Fusculi, vel Fuscoli varie efformant.

Centulen. Ypopanti Domini, quod est amplexio sive susceptio Domini Salvatoris. Apud Cesaream, beatissimi Cornelii Centurionis, quem beatus Petrus Apostolus baptizavit, quique in eadem urbe episcopus sublimatus, quievit. Romæ, Approniani martyris. Item Romæ, sanctorum Fortunati, Feliciani, Firmi, Candidi. Aurelianis, sancti Fuscoli. Recentiori manu in spatio eraso hæc verba inscripta sunt: In Sebasten, decollatio, præfixa hisce, quæ antiquiori & prima manu scripta sunt; [Blasii.] sancti Blasii episcopi & martyris, ut merito dubites utrum ad hunc, an ad sequentem diem referantur.

[De Purific.] Bruxellen. Purificatio beatæ Mariæ Virginis & Ypapanti Domini. Quod festum tempore Justiniani imperatoris apud Byzantium seu Constantinopolim sumpsit initium. Et sancti Symeonis, qui Christum in templo præsentatum, in ulnis gestans, cecinit cantum, Nunc dimittis Domine servum tuum in pace. De cetero purus est, etiam in voce cælesti ab Aproniano percepta. Habet tamen in fine, confessoris.

Hagenoyen. Purificatio beatæ Mariæ Dei genitricis: quando illa obtulit filium suum in templum sacerdoti, & redemit illum oblationibus, secundum legem Moysi. Ubi ipse cognitus erat a sancto Symione & a sancta Anna vidua. Hoc festum celebre institutum fuit a Justiniano imperatore propter mortalitatem, quæ tunc viguit in Constantinopoli, quod & Pelagius Papa confirmavit. De Aproniano, post baptizatus est, addit: Et ex devotione seipsum præsentavit, conquerens quod dies suos, perdiderit. Et ait judex ei: Vere hodie perdes dies tuos & statim præcepit eum decollari. Pro Firmi; legit Sirini.

Matricula Cartus-Ultraject. Omissis Aproniano & Fuscolo, ponit in fine; Telerini confessoris & aliorum martyrum. [Celerini.] Vult dicere Celerini & sociorum: sed spectant ad diem sequentum.

Vatican. num. 5949. Non habet Fortunati & sociorum, nec Fuscoli.

Altemps. Ipso die in Cantia, Doroberniæ, sancti Langacii archiepiscopi. [Langacii.]

[Verdianæ.] Strozz. Apud castrum Florentino, S. Verdianæ virginis, cujus vita virtutibus admiranda. Dubium tamen relinquit, utrum ad hunc an ad præcedentem diem ea Sancta referenda sit. Item passio S. Sotheris martyris. [Sotheris.] Item, sanctorum martyrum Zotici, [Zotici & soc.] Herenæi & Hiacinthi. De quibus etiam agunt codex Medic. & Editio Florentina anni MCCCCLXXXVI.

Edit. Lubeco-Col. Incipit sicut codices mediæ notæ supra. In Cornelio pura est, in Aproniano, ex Adone interpolata. Post Flosculi episcopi & confessoris adnectit: Eadem die, beati Soris confessoris. [Soris.] De quo etiam meminit Grevenus. In Actis ponitur pridie.

Greven. In Africa, sanctorum martyrum Victoris & aliorum LXXX, [Victoris & 80. Marini & sociorum. Laurentii.] Item, sanctorum Marini, Perpetuæ, Juliæ, Privatulæ. Vide Acta. Sequitur Soris; tum: Laurentii archiepiscopi Cantuariensis, qui beato Augustino, primo ejusdem urbis episcopo successit. Item secundum aliquos, septem mulierum, [mulierum 7.] quæ guttas sanguinis S. Blasii collegerunt, & pro Christo gloriose occubuerunt. Aurelianis, [Sigariæ. Hadelogæ.] Sigariæ virginis Deo sacratæ. Hadelogæ virginis, cognatæ sancti Bonifacii episcopi.

Molani additiones de sola Sicharia & Laurentio Cantuariensi meminerunt. Quæ textui immixta sunt, superius dedimus.

III Non.
Die 3.

[Celerini & aliorum.] In Africa, natalis beati Celerini diaconi & confessoris, & sanctorum martyrum Laurentini, Ignatii, & Celerinæ: de quorum omnium gloriosis laudibus extat beati Cypriani epistola. Apud oppidum Vapingum, [Tigridis & Remedii.] depositio episcoporum Tigridis & Remedii.

Nova purorum codicum penuria. Soli Greven. & Molan. omni additamento aut immutatione carere videntur. Ratio mox dabitur.
Varia lectio. Posui Africa de more, licet ambo scripserint Aphrica. Greven. habet Laurentii cum multis aliis codicibus, melius Molan. post Romanum parvum & Adonem Laurentini, ut in textu. Scribo extat, ut alibi extitit &c. Vapincum habet Greven. Vapingum Molan. recte uterque. Alia nomina & loci & ipsorum Sanctorum vide in Actis. En modo variationes alias momenti gravioris, propter quas tot codices e genuinorum numero exclusi sunt.

Purum non esse codicem Pratensem, ex eo liquet, quod Castellanus me pridem monuerit, erasa in eo fuisse omnia, [De Pratensi & aliis cod. hoc die non puris.] incipiendo a voce sanctorum, ad finem usque, & pressiori charactere inscripta, quæ hic exhibeo; martyrum Laurentii, Ignatii &c. ut supra. Tum: Apud Sebastem civitatem, beati Blasii episcopi & martyris. Civitate Nicea, passio sancti Trifonis, tempore Decii imperatoris. Apud oppidum Vapingum &c. Denique adjectum: Latiniaco, natalis sancti Deodati episcopi & confessoris. Quis non videt, Blasium Sebastenum perperam legi, cum de eo, post Romanum parvum & Adonem, fuse agat Usuardus XV Februarii, sub nomine Blavii? nisi quis hunc a Blasio velit distinguere; quod nemo hodie admiserit. Satis diu opinatus sum, tum primum in Occidente Blasii nomen inclaruisse, cum ex bello Sacro reduces Crucigeri, illustris martyris reliquiis ecclesias nostras locupletarunt, atque adeo tunc etiam cœpisse hoc die celebrius recoli. At cum in Rabano, hoc ipso die tam diserte ponatur; ut vanam repuli hujusmodi conjecturam. Fieri tamen ea causa potuit, ut multi codices Usuardini Blasium hoc die, vel apposito vel suppresso palæstræ nomine, collocarint, quod forte a Blavio, ut erant tunc tempora, diversum existimaverint; alii vero totam annuntiationem, quæ XV ab Usuardo posita fuerat, ad hunc diem retraxerint, quod fecere Heriniensis & alii. Ut ut statuas, certum puto Blasium, ex Usuardi mente, ad hunc diem minime pertinere.

Non majori fundamento intrusus est Tryphon Nicænus martyr, diversus plane ab illo, de quo egimus IV Januarii, quemque Bollandus rejecit ad X Novembris, quo die colitur hujus nominis patronus Ascrivii (vulgo Cattharo) oppido ditionis Venetæ in Dalmatia. Alterius aut ejusdem Tryphonis nomen inter Auctaria retulimus I hujus, Bollandus inter Prætermissos. Quatuor istiusmet nominis Sanctos in Martyrologio suo universali distinxit Castellanus. Sed hæc alibi ex professo discutienda sunt. Vide infra Additionem Greveni ex Vincentio. Hic nobis sat est, Tryphonem illum qualemcumque Usuardo fuisse ignotum, utpote qui raro, ut alibi diximus, Sanctos Orientales, Adoni superaddere soleat, nisi quos in Hieronymianis repererit. Demum, qui ultimo loco in Pratensi ponitur Deodatus, apud solum Grevenum in Auctariis locum invenit, idem, haud dubie, cujus Acta illustrata sunt XIX Junii.

Ad Pratensem accedunt codices Marchianensis & Aquicinctinus, qui Tryphonem etiam ipsi nominant, sed Blasium simpliciter dicunt martyrem, absque loci expressione, sic ut æque de Oretano vel Cæsariensi, ac de Sebasteno intelligi queat. Certe Blasium eos a Blavio discernere, ex eo manifeste patet, quod postremum cum Usuardo referant XV hujus, ut est etiam in Pratensi. Puritati autem Usuardinæ proximi sunt Herinien. & Tornacen. hic simplicior, qui Blasium tantum appellat martyrem, ut Marchianen. & Aquicinct., ac XV Blavium quoque collocat; ille clarior, qui præcisa ambiguitate, totum Blavii elogium, Blasio (qui geminandus non est) hodie adscribit. De Tryphone, nulla mentio. Pulsanen. exclusis Tigride & Remedio, totum & ipse Blasii elogium hodie producit; quod Munerat. mutilum refert. Verum de his distinctius in Auctariis.
[Celerini & soc.] Observatio. Inter Hieronymiana apographa, clarius Celerinam exprimit Corbeiense, cum Felice & Felicitate compositam, quibus synonymos plures Africanos sæpius, non semper recte, signari observat Florentinius. In Beda, Floro, aut Rabano nullus hodiernorum Sanctorum notus est. Annuntiatio nostra, ita primitus in Romano parvo reperitur: Beati Celerini diaconi, & Celerinæ aviæ ejus, & Laurentini & Ignatii. Hæc Ado paulo fusius explicat, relatis Cypriani verbis, ex epistola 34, quam cum aliis, ad gloriosam eorum originem spectantibus, egregia dissertatione illustravit Bollandus, ut inde omnis insignium Sanctorum memoria repeti possit: cui junge Tillemontium tomo 3 a pag. 395, aliosque qui de Cypriani operibus & vita commentarios edidere, nec non Castellani notam pag. 508. Textus noster ex Adone desumptus est, præterita patrui & avunculi circumstantia, servata a Notkero cum titulo diaconi, quem Celerino non deberi, citati auctores merito contendunt. An Romanum parvum viderit Wandelbertus, incertum est: ex eodem fonte, ex quo Romani parvi auctor, ipsum sua accepisse, produnt bini hi versiculi:

Hisque cruore pio Celerinus cum Celerina
Enitet, Ignatius Laurentinusque beati.

Jam supra in Variantibus satis fuse ostendimus, Blasium, Tryphonem & Deodotum ad hodiernum textum nequaquam pertinere. Cur de Lupicino Usuardus non egerit, nescio; certe is Wandelberto & Rabano notus est. Ex hoc eum Notkerus cum Blasio descripsit. Ceterum ex codicibus Hieronymianis Tigridem & Remedium Noster eduxit, [Trigidis & Remedii.] quorum primus Tigris, Tingides, Teridus, Terridus, alter etiam non uno modo inflectitur. Fuerintne hi sancti episcopi, martyres an confessores, ut depositionis nomen indicat, an uterque hoc die mortuus, quando & quamdiu ecclesiam illam rexerint, satis explorata non videntur. Tu consule Bollandum, Florentinium & Castellanum, qui verosimiliora proferre conantur. Nos ex hactenus dictis confici omnino putamus, simplicem & primigenium Usuardi textum a nobis in superiori laterculo repræsentatum esse.

AUCTARIA.

Praten. In Variantibus notata sunt, quæ in hoc codice textum purum excedunt.

Herinien. De Blasio totum textum refert, quem vide sis XV hujus.

Tornacen. Marchianen & Aquicinct. Textui subjiciunt: [Blasii. Lupicini & sociorum.] Eodem die, sancti Blasii martyris. Ultimus addit præterea: Lugdunis, Lupicini episcopi, Felicis & Celerinæ. Quam inepte hæc omnia simul conjungantur, vide in Actis.

Pulsanen. Tigridem & Remedium omisit, sed & ipse totum textum, qui XV Februarii de Blavio ponitur, huc reduxit.

Antverp-maj. In Africa, beati Celerrimi [ita scribitur, pro Celerini] diaconi & confessoris, & sanctorum martyrum Celerrimæ aviæ ejus, & Laurentini & Ignatii; quorum prior patruus, sequens avunculus ipsius fuit. [Blasii.] Natale sancti Blasii episcopi & martyris. Ut codices, de quibus supra.

Rosweyd. In Africa, beati Celerini diaconi & confessoris, & sanctorum martyrum Celerinæ aviæ ejus, & Laurentini & Ignatii. Viennæ, natale Euentii episcopi gloriosi. [Euentii. Lupicini. Waldetrudis.] Eodem die, passio sancti Blasii episcopi & martyris. Lugduni, Lupicini, episcopi & confessoris. Et sanctæ Waltrudis virginis. Vide infra nomen melius expressum.

Munerat. Post textum purum, subjungit mutilum Blavii elogium ex XV, hoc modo: Apud Sebastiane civitatem, [De Blasio.] passio beati Blavii episcopi. Qui multorum patrator miraculorum, sub præside Agricolano, post diutinam cæsionem atque suspensionem in ligno, ubi pectinibus ferreis carnes ejus diruptæ sunt, post teterrimum carcerem, ac dimersionem laci, unde salvus exivit, jubente præfato judice, capitis obtruncatione cum duobus pueris martyrium consummavit. Vide hæc purius & completius citata die XV.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Referunt purum Usuardi textum, cui in fine subjungunt: Lugduni, Lupicini episcopi, Felicis & Celerini. De hac disparatorum conjunctione, supra diximus. Eadem infra non semel recurret.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Omnes in principio Blasium Sebastenum referunt cum Usuardi elogio ex XV. In fine autem addunt, ut jam supra; Lugduno, Lupicini episcopi, Felicis & Celerini. Demum: Apud Bremam, [Anscharii.] Anscharii ejusdem loci primi episcopi. Adjungit Danic. & Apostoli Daciæ. Vide plura in Auctario Greveni.

Centulen. Tantum non purus videtur. Sic habet: In Affrica, beati Celerini dyaconi, & Celerinæ aviæ ejus, & Laurentini & Ignascii martyrum. Apud oppidum Vapingum, sanctorum Tigridis & Remedii episcoporum.

[Waldetrudis] Bruxellen. Incipit: Sanctæ Waldetrudis electæ, neptis beatæ Gudilæ. Quæ ab amore conjugali ad Dei tracta amorem, & relicta terrenarum substantia rerum, Christum devote secuta, monasterium in Montibus Hannoniæ fundavit, & ibi corpus ejus quiescit. A Bollando remittitur ad IX Aprilis. Sola ejus translatio hoc die Montibus celebratur, in nonnullis Kalendariis ad IV translata, propter concursum Blasii. Sequitur de Blasio & Celerino, ut supra in codd. mediæ notæ. Dein: Civitate Nicena, natale sancti Triphonis, [Triphonis. Euencii.] qui tempore Decii imperatoris passus est. Apud Viennam, sancti Euentii episcopi gloriosi. Lugduno, sanctorum Lupicini &c. Apud Vapingum pure. Apud Bremam, sancti Anscharii ejusdem loci primi episcopi.

Hagenoyen. Primo loco etiam ponitur Blasius cum integro elogio. Sequitur textus satis purus. Tum de Lupicino cum sociis, ut supra. Deinde: Romæ, Trifonis martyris. Apud Bremam, sancti Anscharii &c. Item, Waldedrudis viduæ & Wetpurgæ virginis. Voluit dicere Wereburgæ, [Wereburgæ.] de qua Grevenus infra, & in Actis hoc die. Vernacule a nobis vocatur Geeburg.

Victorin. & Reg. Suec. sub num. 130. Apponunt in fine: [Triphonii.] Item, sancti Triphonii martyris.

Daveron. Lugduniæ, Lupicini &c. sed clarius codex D. du Cheval, Lugduno, sanctorum Lupicini &c.

Matric-Cartus-Ultraj. Blasii episcopi & martyris, apud Sebasten Capadociæ, [&] septem mulierum, quæ collegerunt guttas sanguinis beati Blasii. [Berlendis.] Waldetrudis viduæ. Berlendis virginis.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Blasio, ut codices supra. Secundo loco, de beato Celerino & sociis. [Triphonis.] Eodem die, sancti Triphonis martyris, qui ab infantia multis miraculis claruit & sub Decio tandem in civitate Nicea gladio coronatus est. Sequitur de Tigride & Remedio, Tum: Lugduno sanctorum Lupicini, episcopi, Felicis & Celerini martyrum. Apud Bremam, sancti Anscharii &c. [Anscharii. Hadelini. Juliani. Evencii.] Ipso die, sancti Hadelini confessoris de Aquitania. Antisiodoro, beati Juliani martyris. Viennæ, sancti Evencii episcopi & confessoris gloriosi. Item sanctæ Waldetrudis viduæ.

Belin. Post Blasium & textum, addit: Lugduni, Lupicini & Felicis itidem.

Greven. Eodem die, sancti Blasii episcopi & martyris, quem Usuardus post Adonem ponit XV Kal. Martii sub nomine Blavii. Lugduni, Lupicini episcopi, Felicis & Celerini martyrum. Autisiodoro, beati Iuliani martyris. In Africa, Felicis & Felicitatis. [De Triphone] Triphonis martyris. Qui ab anno ætatis suæ septimo miraculis clarens, sub Decio in civitate Nicea pro Christo ungulis laceratus, nudus ad pedes equorum per nivem trahitur, clavis etiam pedibus ejus infixis circumducitur & tandem gladio percussus triumphat. Vincent. lib. 12. cap. 47 dicit, eum passum III Non. Maii, alii Non. Decembris. [De Anschario.] Anscharii episcopi primi Bremensis & confessoris, quem Ludovicus filius Caroli Magni, una cum novella in Christo plebe Saxonum, dignum pastorem & episcopum instituit. Hadelini confessoris de Aquitania. [Eventii.] Viennæ, sancti Eventii episcopi & confessoris gloriosi. Item secundum Catalogum Sanctorum, [Joannis Eleemosyn. Gaudentii.] depositio beati Joannis Eleemosynarii. Gaudentii episcopi Novariensis, discipuli sancti Martini, qui pro Christo exilium, cum sancto Eusebio Vercellensi sustinuit. [Radegundis. Wereburgæ.] Radegundis virginis. Item Wereburgæ virginis. Eodem die, Waldetrudis viduæ comitissæ Hanoniæ, [Waldetrudis] quæ quatuor habuit proles sanctitate conspicuas.

Molan. In prima editione addit: Lugduni, Lupicini & Felicis itidem, ex Belino. Sequitur Blasius cum elogio, in aliis editionibus male in textu positus. [Hadelini.] Deinde: Et sancti Hadelini confessoris, apud oppidum Visetum. In Monte Castriloco, sanctæ Waldetrudis viduæ. Apud Bremam &c. Denique minori charactere: In villa Brabantiæ Merbeca juxta Ninoven, [Berlindis.] sanctæ Berlindis virginis. Editiones posteriores: In Monte Castriloco &c. Apud oppidum Visetum, sancti Hadelini confessoris. Lugduni, Lupicini &c. Apud Merbeccam, depositio sanctæ Berlindis virginis. Apud Bremam, sancti Anscharii, primi episcopi ejusdem loci & Hamburgi unitorum. Civitate Bisontina, sancti Anatholii, [Anatholii. Oliveriæ. Liberatæ. Eventii.] ejusdem metropolis sanctissimi episcopi & confessoris. In monte Calvo, sanctarum sororum Oliveriæ & Libertatæ virginum. Viennæ, sancti Eventii gloriosi episcopi.

II Non.
Die 4.

[Phileæ & Philoromi.] In civitate Ægypti, quæ appellatur Thmuis, passio beati Fileæ episcopi & Filoromi tribuni, cum quibus etiam innumera fidelium multitudo ex eadem urbe, pastoris sui sequens exemplum, martyrio coronata est, sicut octavus liber ecclesiasticæ Historiæ loquitur. [Aquilini & sociorū. Aventini.] Romæ Foro-Simpronii, sanctorum martyrum Aquilini, Gemini, Gelasii, Magni, Donati. Trecas, sancti Aventini episcopi & confessoris.

Concordant Praten. Herinien. Tornacen. Marchian. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lecto. Bene scripsit Praten. Ægypti, ut habet etiam Molan. in ceteris codicibus fere est Egypti vel Egipti, ut dixi supra. Passim etiam offendunt in voce Thmuis, quam Herinien. effert Chinuis, Tornacen Thinius, Marchian. Thapnis, Antverpien. Tinnius, Munerat. Thymus, alii aliter. Greven., ut ut secure procedere voluerit, rem tamen non attigit. Scribit Taphnis, alias, inquit, Thynius, Thymus vel Thymnis; aberrant omnia. Reliqui in textu, Fileæ & Filoromi, quamvis non dubitem præferendam omnino Molani & recentiorum codicum lectionem Phileæ & Philoromi; ast codices antiquissimos secutus sum, Pratensem, Heriniensem, Tornacensem & alios, ex quibus eruenda est genuina Usuardi lectio. Munerat. posuit Filoronii, Greven. Phileromi. Pulsan. videtur duos in unum conflasse, quem Florianum vocavit, ac consequenter pro, cum quibus, habet cum quo. Quartus lapis ad quem passim omnes offendunt, est, Forum-Sempronii. In textu scriptum Foro-Simpronii, ad servandam Usuardi lectionem, ex Praten. Herinien. Tornacen. & Molano. In Marchian. Antv. Max-Lubec. & Munerato est Foro-Symphronii vel Simphronii. Apud Greven. Sympronii: omnium turpissime in Pulsan. inphoro Simpronii. Redundat in Molano particula et ante Donati. Trecas usitatissima est medii ævi orthographia, non male a Greveno & Molano correcta. Trecio Munerati, typographo haud dubie imputandum. Sic scriptoris etiam vitio in Pulsanensem irrepsit Aventinionis, & Galliasii, pro Gelasii.
[Phileæ & Philoromi.] Observatio. De magni nominis martyribus Philea & Philoromo agit hodie Romanum parvum his verbis: In civitate Ægypti Thmuis, beati Phileæ, ejusdem urbis episcopi, & Philoromi tribuni, & innumerabilium martyrum. Nec dubium videtur, quin istius Martyrologii auctor eos ex solito fonte, nempe ex Rufini Eusebio acceperit. Ado non solum ex Historia illa ecclesiastica, sed ex Actis etiam magnam partem descripsit, quæ ab Henschenio primum completius edita & illustrata sunt, sub nomine illius Gregorii, a quo conscriptam egregie passionem se recognovisse asseverat Rufinus lib. 8 cap. 10. Sed multi hodie Henschenio se assentiri posse diffitentur. Acta paulo puriora, licet acephala videantur, se proferre existimat Ruinartius, inter sincera & selecta a pag. 547. Vide eumdem a pag. 323, ubi Eusebii librum octavum Actis suis inserit; & Tillemontium tomo 5 a pag. 484. Diffusius Adonis elogium Noster in paucissima contraxit, an satis recte servato tribuni nomine & martyrii loco, alibi discutietur: pluscula ex eodem Adone Notkerus desumpsit. Hieronymiana apographa adeo corrupte horum martyrum nomina exprimunt, ut Henschenium & Florentinium non parum exercuerint; & exercebunt quemlibet, qui ex his verbis, Themoi, Filiæ episcopi, cum filia sua, ad commodum sensum reducere voluerit, nisi ex longiori Florentinii notatione, eo etiam demum propendeat, ut Filiam episcopum cum filia sua, a Philea & Philoromo diversos fateatur. Nobis de solo Usuardi textu quæstio est, quem purissimum dedimus. Porro utrum tanti sint Acta alia a Combefisio, post editum Februarium nostrum, inter Lectos triumphos, forte ex græco Metaphrastis, latine vulgata, ut hi Sancti, ex eorum fide, rejiciantur in XVIII Maii, quod facit Castellanus contra Martyrologiorum nostrorum auctoritatem, alibi examinabitur.

[Aquilini & sociorum.] In sequenti martyrum classe, non unus est error. Falsa loci positio, dum Roma cum Foro Sempronii conjungitur: scriptio, ut ex Variantibus patet, non satis recta; nec magis exacta nominum ratio ex Hieronymianis apographis habita; ex quibus bene conjicit Castellanus, exemplum, quo Usuardus usus est, mire luxatum & depravatum fuisse. Plura apud Rabanum & Notkerum confusa, quæ in Actis explicatiora invenies, & merito explosa, per librariorum socordiam, efficta Sanctorum nomina, ex Thmui, Themoius vel Themius, ex Foro-Sempronii, Symphorianus &c. Id interim extra controversiam esto, sic scripsisse Nostrum, uti in textu legitur. Wandelbertus solum Aquilinum celebrat, cui priores duos conjungit:

Tum pridie Nonas Aquilinus vendicat almus,
Antistesque nitet Phileas cum Philoromo.

[Aventini] Aventinus, antiquioribus Martyrologis ignotus, primum in Usuardo locum habuit, & quidem Trecis, licet ibi depositus non fuerit: crediderim notiorem urbem ab ipso præhabitam. Episcopum faciunt codices passim omnes, sic ut dubitari non possit, quin repræsentetur vera Usuardi lectio. Erravit auctor, ut ostendit Bollandus, at textus ejus in alteris Molani editionibus perperam mutilatus est. De Aventino Castrodunensi, cujus episcopalis dignitas ad priorem transferri potuit, agit etiam hoc ipso die laudatus Bollandus, quem tamen inter aëmeros, hoc est incerti diei & fortasse cultus, in Martyrologio suo universali collocat Castellanus.

AUCTARIA.

[Textus mutilus.] Antverp-maj. In civitate Egipti, quæ appellatur Thinuis, passio beati Philace, ejusdem civitatis episcopi, & Phyloromi, tribuni Romanorum militum; cum quibus innumera multitudo fidelis ex eadem urbe, pastoris sui vestigia sequens, persecutione Diocletiani martyrio coronata est. Trecas, natale sancti Aventini episcopi & confessoris, cujus gesta habentur. In his, ut patet, puritati accedit, sed deest secunda annuntiatio.

Rosweyd. Incipit: Romæ, sanctorum martyrum Aquilini &c. pure. Sequitur: In Egypto, passio sancti Phyleæ episcopi & Phyloromi &c. ut præcedens. Desunt reliqua omnia.

Antverp-max. Leyden-Belg. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. Textui præfigunt: Natale beati Gilberti confessoris. [Gilberti.] In textu non omnino correcti sunt, & post tribuni, male inserunt, sub Deciana persecutione, quod in Adonianis apographis se etiam reperisse, indicavit Rosweydus.

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Idem habent quod superiores, & præterea in fine adjiciunt: [Liefardi.] Ipso die, natale sancti Liefardi, Anglorum episcopi & martyris.

Centulen. In civitate Thymius, passio beati Filate, ejusdem urbis episcopi, & Philoromi tribuni Romanorum militum. In duabus aliis, satis purus est.

Bruxellen. In prima annuntiatione non omnino purus, inserit, sub persecutione Dyoclesiana. Secundam sic format: Romæ, sanctorum martyrum Aquilini &c. [Symphoriana fictitii.] Et tum: Item, Symphoriani martyris. Ipso die, sancti Liphardi, Anglorum episcopi & martyris. Ultimæ adjungit, cujus gesta habentur.

Hagenoyen. Relato textu integro, subdit: Ipso die, natalis sancti Gylberti confessoris. Item sancti Luthardi & Elyphardi, Anglorum episcopi & martyrum. Satis patet ex uno vero nomine duo falsa esse conficta. [Veronicæ.] Sequitur in fine: Item Veronicæ viduæ, de qua vide in Actis.

Matric-Cartus-Ultraj. Male scribit Sileæ & Floriani, pro Phileæ & Philoromi.

Codex A Domini le Mare, qui fuit, Canonicorum S. Lazari Augustoduni: Celticæ Romæ, dedicatio basilicæ S. Symphoriani in suburbio ejusdem urbis constitutæ. Hoc quid sit, nescio.

Altemps. in Anglia auctus: Ipso die, sancti Alelari, [Alelari.] Claudio-Cestrensis episcopi & confessoris.

Strozz. et Medic. Item natale sancti Giliberti confessoris.

Editio Lubeco-Col. Parum admodum differt a codd. supra citatis Ultraj. &c.; solum addit de Aventino, cujus gesta habentur & pro Liefardi, scribit Liophardi.

Belin. Inverso Usuardi ordine, primum annuntiat martyres Foro-Sempronienses, quibus immediate subjicit: Trecas, Aventini episcopi & confessoris. Eodem die, sancti Giliberti episcopi & confessoris. Male hic ponitur titulus episcopi qui Sempringhamensi, de quo solo hodie agitur, nullatenus convenit. In alium errorem lapsus est Baronius in Notationibus, [Rosweydi Observatio in Mrl. Rom] ut observavit Rosweydus. Sic habet textus Romani hodierni: Eodem die sancti Gilberti confessoris. Notatio hæc est: Gilberti alias Giliberti sive Guiberti, fuit is fundator nobilis monasterii Gemblacensis. Wibertum hunc vocat Sigebertus, quem e vita migrasse ait, anno Domini DCCCCLXII. De eodem, Petrus in Catalogo lib. 3 cap. 83. & Molanus in Indiculo & in Natal. Sanctorum Belgii. Ejus vitam, a Sigeberto ejusdem cœnobii monacho scriptam, retulit Surius in tomo 3 die XXIII Maii. Ad hæc ita Rosweydus.

Tota notatio Baronii ad hunc locum Martyrologii Romani, nihil ad rem facit. Nam Gilbertus ille, qui IV die Februarii colitur, nihil commune habet cum Guiberto Gemblacensi. Fuit enim Gilbertus ille Anglus, Canonicus Regularis, abbas Sempinghamensis, cujus vitam exhibet Legenda Angliæ, per Capgravium Carmelitam olim collecta, floruitque circa annum MCXL & obiit anno MCLXXX, vitæ suæ anno CVI, Sanctorum numero adscriptus est anno MCCII a Papa Innocentio III. Guibertus autem fuit fundator monasterii Gemblacensis, fuitque Belga, in diœcesi tunc Leodiensi, nunc autem Namurcensi, qui floruit anno DCCCCXL & obiit anno DCCCCLXII. Natalis ejus incidit in XXIII Maii, quo Surius vitam ejus habet. Elevatio autem ejus celebratur XXIII Septembris. Alius est Guibertus, abbas XIII Gemblacensis, qui scripsit apologiam pro Severo Sulpitio, quem Baronius in Notationibus ad diem XXIX Ianuarii confundit cum Guiberto fundatore Gemblacensi. Huc usque Rosweydi Observatio.

Greven. Donatæ, Themi: Primum nomen est Donati, [Donatæ &c. Richardi.] alterum ex Thumi male tortum. Leopardi, Anglorum episcopi & martyris. Item Richardi, [Remberti.] Anglorum regis & martyris. Remberti archiepiscopi Bremensis & confessoris, qui a sancto Anschario ejusdem urbis episcopo educatus, eidemque in regimine succedens, non solum suos laudabiliter rexit, verum etiam infidelibus frequenter Christum annuntiavit. [Gilberti.] In Anglia, Gilberti abbatis & confessoris, qui multos regulariter vivere docuit. Sanasclæ, [Sanasclæ. Hugonis. Modani.] seu mavis, Sanasolæ presbyteri, hactenus ignoti. Hugonis presbyteri, itidem incogniti. In Scotia, Modani abbatis.

Molan. Post Aventini, subdit, cujus gesta habentur Binchii, [Ulgisi. Vodali.] Ulgisi episcopi & abbatis in Laubaco, admirandæ sanctitatis viri. Suessionis, sancti Vodali confessoris. Eodem die, sancti Gilberti confessoris. Ipso die, sancti Lietphardi, Anglorum archiepiscopi & martyris. De Richardo & Remberto, ut Grevenus. Posteriores editiones: Eodem die, sancti Gilberti confessoris, qui Sempingamiæ quiescit, in monasterio quod ipse condiderat. In Hunecourt ipso die, [Lietphardi. Vulgisi. Isidori Pelusiotæ. Remberti.] sancti Lietphardi &c. Cœnobio Laubiensi, depositio sancti Vulgisi episcopi & confessoris. Die quarta, sancti Patris Isidori Pelusiotæ. Aliis litteris: Item Remberti archiepiscopi, cujus celebrior festivitas est die XI Iunii. Eodem die ponit Metaphrastes pœnitentiam Theophili, per intercessionem gloriosissimæ Dei parentis, auctore Eutychiano hujus Theophili ministro.

Nonis.
Die 5.

[Agathæ.] Apud Siciliam civitate Cathanensium, natalis sanctæ Agathæ virginis & martyris, quæ post alapas & carcerem, post equuleum & tortiones, post mamillarum abscisionem, post volutationem in testulis & carbonibus, tandem sub judice Quintiano in carcere consummata est. [Aviti.] Viennæ, beati Aviti episcopi & confessoris, cujus fide & industria atque admirabili doctrina, ab infestatione Arianæ hæreseos Galliæ defensæ sunt.

Concors textus Praten. Herinien. Tornacen. Marchian. Antv. Pulsanen. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. imo fere ceterorum omnium.
Varia lectio. Solus Herinien. scribit Syciliam, sed in Cathinensium, socium habet Pratensem. Marchian. ponit Catinensium, Pulsan. Catheniensium; Munerat. Catenensium. In textu secutus sum Tornacen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan, quamvis aspiratio plane redundare videatur. Rursus, fere conveniunt Pratens. & Herinien. ille scribens Agathes, hic Agates: melior est, ni fallor, textus inflexio. Lego equuleum cum probatioribus Mss. & excusis: Tornacen. Marchian. Antverpien. Pulsan. Max-Lubec. habent eculeum, quod alibi non semel recurrit. Martires, torciones, Quinciano, abscisionem, ammirabili, eresis, hereseos & hujusmodi alia ad medii ævi corruptam orthographiam spectant, de quibus in præfatione abunde dictum est. Max-Lubec. ut solet esse incorrectissima, ita hic nonnulla habet typographi errore contorta, quæ ex codice Antverpien., cui ubique similis est, facile correximus. Codex uterque pro admirabili, legit mirabili, omittitque vocem Arianæ, ut fecit etiam Pratens. Ceteri omnes eam clare exprimunt, ut ex Adone exprimendam putamus. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Greven. Molan. & alii scribunt Arrianæ: utrum præferas, mihi sus deque est.
[Agathæ.] Observatio. Qui Siculorum & maxime Catanensium, seu mavis Panormitanorum gloriam Agatham dixerit, satis dixit. Cetera loquuntur Kalendaria, ut vetustissimum Carthaginense ac Frontonianum, atque Martyrologia omnia. Quæ insuper decora, illustrissimæ virgini debita sunt, a Castellano enumerantur pag. 537. Conspirant apographa Hieronymiana, in quibus, iisdem ferme verbis, primo loco ponitur: In Sicilia Cataniæ, vel Catana civitate, passio sanctæ Agathæ virginis. Nec plura habet Romanum parvum: Sanctæ Agathæ virginis, apud civitatem Catanensium. Bedæ elogium a Rabano descriptum est, etiam ab Adone in Martyrologio, cum hac vera & notabili variatione, quod pro imperatore Diocletiano, substituerit Decio, idque recte Notkerus secutus est, ut a Bollando demonstratum invenies. Habet prolixiorem vitæ seriem præfatus Ado inter festivitates Apostolorum; at Noster compendio studens, ex breviori Martyrologii encomio sua decerpsit. Cum autem ex ea Bedæ & Adonis discordia dubius hæreret, cujus maxime tyranni tempora appellanda essent, neutrum nominavit, solo proconsulis Quinctiani, ut judicis, nomine contentus. Quæ in Agathæ meritissimas laudes & commendationem facere possunt, operose cumulavit Bollandus, iis monumentis Acta illustrans atque confirmans, ut licet ad sincerissima accedere nequeant, certe rigidorum criticorum censuras facile effugiant. Eorum epitomen tradet Tillemontius tomo 3 a pag. 409: nec negligenda sunt, quæ satis curiose colligit Castellanus loco superius indicato. Sic de Agatha Wandelbertus:

Sicaniæ populos Nonis sibi subdit Agathæ.
Virginis eximio virtus celebrata decore.

[Aviti.] Avitum Viennensem, sub Alcimi prænomine, inter Ecclesiasticos poëtas notissimum aliisque scriptis celebrem, in plerisque Hieronymianis apographis notatum reperimus; sitne vere de adjectitiis, ut existimat Florentinius, non est operæ pretium multis discutere. De eo etiam meminit Rabanus, licet in Beda aut Floro notus non sit. Certum est, Usuardum hic denuo sua omnia ex Adone mutuatum, omissis solis hisce verbis, tempore Gundobaldi regis, quæ in Notkero & multis codicibus auctioribus restituta sunt, ut statim patebit. Vide quæ de Avito in Actis accurate disputata sunt, ac brevius in Castellani nota, pag. 541 & 542. Apud Rabanum & Notkerum ordinatio episcopatus Andreæ Apostoli ex Hieronymianis signata est, sed ea nihil ad Adonem, nec proinde ad Nostrum quidquam attinet.

AUCTARIA.

[Text. Bedæ.] Antverp-maj. In prima Bedam, in secunda Adonem describit; en ejus textum: Aput Siciliam civitatem Catanentium, passio sanctæ Agathæ virginis, sub Diocletiano imperatore, proconsule Quintiano. Quæ post alapas & carcerem, post eculeos & tortionem, post mamillarum abscisionem, sed a Domino sanationem, post volutationem in testulis & carbonibus, tandem in carcere consummata est. [Text. Adon.] Vienni civitate, beati Aviti episcopi, cujus fide & industria atque admirabili doctrina, tempore Gundebaldis regis, ab infestatione &c.

Rosweyd. In prima Adonianus, de secunda hoc solum habet: Viennæ, episcopi & confessoris. Deest nomen ipsius sancti.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Satis puri omnes sunt, si solum dempseris citata superius tria illa verba de Avito, tempore Gundobaldi regis. Scribunt ipsi Gundebaldi.

Centulen. Apud Siciliam civitate Catinensi, passio sanctæ Agathæ virginis, sub Decio imperatore, proconsule Quintiano. Viennæ, sancti Aniti [pro Aviti] episcopi & confessoris. In territorio Morinorum, [Bertulfi.] transitus sancti Bertulfi confessoris & monachi, cujus ossa Gandæ requiescunt.

Bruxellen. De Agatha adjicit: Cujus nomen in Canone Missæ recolimus. Ultimo autem loco: In Blandinio, sancti Bertulfi confessoris. Cetera satis purus.

Hagenoyen. In Agatha interpolatus, post mamillarum præcisionem: Sic loquitur, Iterum est incarcerata, & a beato Apostolo Petro visitata & sanata. Deinde in carbonibus & testulis vitri est volutata; tandem sub Quinciano &c.

Codices Victorin. Reg. Suec., signatus num. 130 & Vatican. Longobardicus num. 5949 in fine: [Theodori, ex Isidori.] Eodem die, sancti Theodori martyris, aliis ignoti, nisi quis sub Theodori nomine Isidorum agnoscat, de quo vide Prætermissos &c.

[Aleydis.] Matric-Cartus-Ultraject. Post Agatham ponit: Aleydis virginis & abbatissæ.

Editio Lubeco-Col. In Avito mediæ notæ codicibus conformis, de Agatha post carbonibus, hoc solum admiscet: Tandem tempore Decii imperatoris, sub judice Quinciano &c.

[Ingenuini & Albuini.] Belin. Textui Usuardi in fine adnectit: In civitate Brixina, sanctorum confessorum Gemini & Albiniepiscoporum, quorum vita miraculis exstat gloriosa. Vide inferius vera horum Sanctorum nomina.

Greven. Eodem die, Saturi, Aviti, (an non Revocati? [Saturi &c.]) Felicis ex Hieronym. Landuno (puto voluisse scribere Blandinio) Bertulphi confessoris. Pictavis, [Babilonii. Ingelæ. Bertradæ.] Babilonii diaconi & confessoris. Nihil de eo reperit Bollandus. Ingelæ virginis; itidem ignotæ. Alheydis [Adelheydis] & Bertradæ virginum & Gerbertæ [Gerbergæ] matris earum. [Gerbergæ] Posteriorum duarum cultum probatum hactenus non invenio.

Molan. De Gemino & Albino, Belinum transcribit. [Aleidis.] In Vilika, depositio Aleidis virginis & abbatissæ, miræ sanctitatis. In Blandinio monasterio, sancti Bertulfi confessoris. Posteriores Molani editiones a Bertulfo incipiunt. Tum: Suessionis, [Vodali.] sancti Vodali confessoris. Sequitur de Gemino & Albino. Vera nomina sunt Ingenuinus & Albuinus, quorum primum ad V Septembris rejicit Castellanus. In Vilika, depositio &c. Tum minutiori charactere: Alexandriæ, martyrium sancti & gloriosi martyris Isidori. [Isidori.]

VIII Idus.
Die 6.

[Dorotheæ.] Apud Cæsaream Cappadociæ, natale sanctæ Dorotheæ virginis, quæ primum equuleo vexata, dein palmis diu cæsa, ad ultimum capite punita est. In cujus confessione quidam Theophilus scolasticus conversus, [Theophili.] & mox equuleo idem acerrime tortus, [Antholiani. Vedasti. Amandi.] novissime gladio cæsus est. Arvenis, beati Antholiani martyris. Eodem die, sanctorum episcoporum Vedasti & Amandi, quorum & vita & mors plurimis extitit miraculis gloriosa. E quibus prior Adartensium, sequens vero Trejectensium rexit ecclesiam.

Est Praten. Herinien. Tornacen. Marchian. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Tornacen. & Greven. ponunt Capadociæ, præplacet aliorum orthographia. De eculeo alibi satis dictum est. Reliqui in textu scolasticus, quod omnes codices Mss. eam lectionem servent. Solus Molanus scripsit, & mox equuleo eodem, alii melius idem. Herinien. habet Antolani; Greven Antoliani; Molan. Anatholiani. Puto textum esse purissimum, quidquid alii id in dubium revocent. Apographum nostrum Pratense pro exstitit, posuit existit, forte quod in prætenso autographo contortæ sint litteræ, certe omnes legunt ut in textu. Adartensium & Trejectensium Usuardi formula est ex. codd. Mss. sed a Munerato & Molano correcta: videatur Henschenius hic. Greven. servavit Trejectensium, sed male scripsit Atrabatensium. Rabanus & Notkerus ab omnibus recedunt, ponentes Aderato: unde verosimiliter Arras. Aliter scripserat Florus; Atrebata.
[Dorotheæ. Theophili.] Observatio. In Cæsarea Cappadociæ, passionem sanctæ Dorotheæ distincte consignant Hieronymiani codices Lucensis & Corbeiensis; sed quod prior Ethiopoli & Scolastici sic legat, ut diversi martyres videantur, clarius alii exprimunt: Passio sanctorum Dorotheæ & Theophili scolastici. Quod autem synonymi martyres, pluribus Alexandrinis admixti reperiantur XII Februarii, non video quid tantopere difficultatis habeat, cum hujusmodi exempla synonymorum martyrum, in hoc præsertim Martyrologio, quotidiana sint. Utrum alterutro die indicetur virgo illa Alexandrina, quam Dorotheam Rufinus vocavit, Baronius celeberrimam Catharinam credidit, aliorum examini relinquimus. Annuntiatio nostra fontem ordinarium, procul dubio, respicit, nempe Romanum parvum, quod ita habet: Apud Cæsaream Cappadociæ, sanctæ Dorotheæ virginis, & Theophili scholastici. Ex antiquis Actis encomium concinnavit Ado, cujus medullam Noster in laterculum suum retulit. Aliud est Rabani elogium, in quo Christe & Calliste apponuntur, de quibus præfata Acta meminere; Notkerus ex Rabano & Adone historiam suam conflavit. Satis exactam prædictorum Actorum synopsim tradit Tillemontius tomo 5 a pag. 497. Wandelbertus solum hunc hodie versiculum profert: Idibus octavis martyr Dorothea coruscat. Dubitat Florentinius an Antolianus, qui in Hieronymianis ponitur, idem sit cum hodierno nostro Arvernensi. Scrupulus videtur; nam Antholianus sine dubio inde ab Adone acceptus est, [Antholian.] ex hoc ab Usuardo. Antholianus, inquam, non Anatolianus, codicibus nostris vetustissimis cum ipso Adone conspirantibus. Vide de eo Bollandi commentarium historicum.

Defectum accurationis in Usuardo arguit Castellanus, quod Amandum cum Vedasto composuerit, [Vedasti & Amandi.] utpote qui nihil magnopere commune habeant, toto fere sesquiseculo ætate disjuncti. Attamen, si quid peccatum est, non id Usuardo, sed antiquioribus imputandum, apud quos prædictam conjunctionem pridem in usu fuisse, ostendunt Florus, Wandelbertus, Rabanus & Ado, qui, si non eodem die, certe eodem nexu copulatos referunt; Florus & Rabanus hoc die, alii duo XXVI Octobris, ut ibi dicetur. Rectissime autem ambos Sanctos hoc die signari, apertius evinci non potest, quam ex eo quod utriusque obitus in hunc ipsum diem concurrat, ut habes in Actis, locis infra citandis. Jam vero Usuardum hic rursus ex Adone sua fere omnia desumpsisse, manifeste intelliges, si utriusque verba præfatis diebus inter se contuleris. A Rosweydo hodie in appendicem rejiciuntur, in qua Vedastus denuo recurrit 1 Octobris. Diversum plane est Flori elogium, præposterus ordo, dum Amandus junior seniori Vedasto præponitur. Alia in Rabano & Notkero non satis exacta. Sed nobis sufficit genuinum Usuardi textum exhibuisse. Quæ ad alias Vedasti celebritates pertinent, vide in Actis comment. præv. §. 4 & 5 a pag. 785; de Amando autem pag. 840: atque ibi utriusque Belgarum Doctoris gesta mirifice deducta & diligentissime ab Henschenio illustrata invenies.

AUCTARIA.

Pulsanen. In Dorothea tantillum interpolatus, Vedasti & Amandi elogia mutilavit.

Antverpien. Max-Lubec. & Ughellian. Textui puro superaddunt: Ipso die, [Saturnini & sociorum.] sanctorum Saturnini, Theophili & Revocatæ. Poterat omitti Theophilus, idem verosimiliter cum Scholastico. Vide Acta.

Antverp-maj. Deficit; sic habet: Aput Cæsaream Capadociæ, natale sanctæ Dorothæ virginis. Quæ sub Apricio provinciæ ipsius præside, primum eculei extensione vexata, deinde palmis diutissime cæsa, ad ultimum capitali sententia punita est. Arvernis, natale Antholiani, qui aput urbem Arvernam martyrio coronatus est. In ultima nihil deest; scribit Atrebatensium pro Adartensium.

Rosweyd. De Dorothea, ut prior, sed addit: Passus est etiam cum ea Theophilus scolasticus. De Antholiano, etiam ut præcedens. Tum: In Gallia, Vedasti & Amandi episcoporum & confessorum. Item Helenæ reginæ. [Helenæ.] Natalis ejus agitur XVIII Augusti.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Editio Ultraject-Belg. Secundo loco habent de Vedasto & Amando, [De Amando.] adduntque de ultimo, tribus annis rexit ecclesiam. Dein: Sed infructuosum inibi cernens laborem suum, vitam heremiticam eligens, in quadam cella juxta civitatem Turonicam quindecim annis cilicio supertectus, & aqua & pane hordeaceo sustentatus permansit. Hæc non recte temporibus divisa sunt. Satis bene adjicit Danic. Amandum superiorum Trajectensium episcopum fuisse. Videatur de duobus hisce Apostolis nostris accuratissimus Henschenii commentarius. Sequitur de Anatholiano, ubi addunt, ut supra; qui apud eamdem urbem martyrio coronatus est. In fine: Ipso die, sanctorum Saturnini, Theophili & Revocatæ. Quæ postrema etiam habet Lovanien. cum superiori clausula, tribus annis, sed reliqua ab ipso omissa sunt.

Centulen. Apud Cæsaream Cappadociæ, sanctæ Dorotheæ virginis, [Textus contract.] sub Sapritio judice; & Theophili scolastici. Avernis, sancti Antholiani episcopi & martyris. Atrebas, sancti Vedasti episcopi & confessoris. Cænobio Helnone, sancti Amandi episcopi & confessoris.

Bruxellen. Auctius item exhibet Dorotheæ elogium. De Vedasto & Amando post gloriosa, sic legit: E quibus prior Cameracensem & Atrebatensem, sequens vero Trajectensem supra Mosam rexerunt ecclesias. De Antholiano, Saturnino &c. ut codices mediæ notæ.

Hagenoyen. Reliquis omnibus liberalior est in amplificando Dorotheæ elogio, verum tanti ea non sunt, ut locum hic habere mereantur. Antholianum prætermittit. Vedasti & Amandi elogium fere simile est superius jam relato; sed hæc subduntur: Postea Romæ peregrinatus est, ubi sibi beatus Petrus in visione apparuit, illum in Galliis prædicare prædicare præcepit; quod & fecit, & obiit in pace.

Bigotian. qui fuit P P. Cælestinorum, Strozz. & Medic. Ipso die, sanctorum Saturnini, Theophili & Revocatæ, ut supra.

Regin. Sueciæ signatus num. 130: Ipso die, Sotheris virginis. Vatican. autem, signatus num. 5949, positionem exprimit: Romæ, passio sanctæ Sotheris virginis. [Sotheris.] Sed in hoc ultimo deest commemoratio SS. Vedasti & Amandi. De Sothere agitur X hujus.

Codex Castri-Caroli: In territorio Lugdunen. Natalis sancti Amandi episcopi & confessoris. [Amandi incerti.] An non Amantii Tricastini? Certe hæc nec ad Amandum Trajectensem, nec ad Argentoratensem, nec ad Wormatiensem, nec demum ad Amandum, aut Marcum Amandum, de quibus inter Prætermissos agit Bollandus, referri ullo modo possunt.

Editio Lubeco-Col. A proprio festo Coloniensi diem orditur: Apud Coloniam Agrippinam, translatio cinerum sancti Pantaleonis martyris, [Traslationis Pantaleonis.] quæ facta est una cum quibusdam reliquiis sancti Quirini martyris. Quæ in Dorotheæ elogio immiscentur, in Adone sinceriora sunt. De Vedasto & Amando, Antholiano, Saturnino &c. nihil differt ab aliis supra citatis.

Belini I Editio. In eo deficit quod post Atrebatensium, non dicat, sequens vero Trajectensium. Addit in fine: Ipso die, sanctorum Saturnini, Theophili & Revocatæ; quibus editio altera superadjicit: Et eadem die, sanctæ Soteris virginis.

[Saturnini & socior. Sotheris. Lubentii.] Greven. Ipso die, sanctorum Saturnini, Theophili, Revocati, ac Sotheris virginis. Lubentii presbyteri & confessoris, qui a beato Martino Turonensi, nutriendus traditus sancto Maximino Treverensi, post data eximiæ conversationis exempla, quievit in pace. Cujus corpus navi impositum contra impetum Rheni fluminis, per terram etiam invisibili actum virtute ascendit. Colitur XIII Octobris. [Christes. Callistes.] Cristes & Calistes sororum. Quæ cum a fide apostatassent, per sanctam Dorotheam conversæ, admartyrii palmam pervenire meruerunt. Monasterio Eyke, [Harlindis. Relindis. Gerwis.] Harlindis & Relindis virginum. Vide Acta. In Silvolde, Gerwis virginis, de qua nondum quidquam compertum est. Apud Coloniam Agrippinam, translatio cinerum beati Panthaleonis martyris. Spectat ad diem natalem XXVII Julii.

Molani elogium de S. Dorothea Adoniano auctius, uti & Amandinum & Vedastinum, melius apud ipsum legentur. Sequitur: Ipso die, Saturnini, Theophili & Revocati. Romæ via Appia, in cæmiterio ejusdem, [Sotheris.] passio sanctæ Sotheris virginis. Civitate Prænestensi, [Guarini.] sancti Garini episcopi & confessoris. Monasterio Eike, Harlindis & Relindis virginum. Tum litteris munitioribus: Trajecti ad Mosam, festivitas omnium pontificum Trajectensium Servatii, [Servatii & epp. Traj.] Monulphi, Gondulphi, Martini, Valentini, Candidi, & reliquorum. Editiones alteræ elogia contrahunt, post quæ: In territorio Lossensi, juxta villam Maes-Eike, monasterio Eike, Harlindis & Relindis virginum. [Harlindis. Relindis. Buculi.] De Guarino, ut supra. Die sexta, sancti patris Buculi, episcopi Smyrnæ. Pro Revocati, melius hic ponit Revocatæ.

VII. Idus.
Die 7.

[Auguli.] In Britanniis civitate Augusta, natalis beati Auguli episcopi, qui cursum temporis per martyrium explens, æterna meruit suscipere præmia. [Moysetis.] Item, sancti Moysetis episcopi. Hic primum in heremo vitam solitariam ducens, signis ac virtutibus magnifice innotuerat, post vero gentem Sarracenorum, cui episcopus fuerat factus, grandi ex parte ad fidem Christi convertit, sicque gloriosus meritis quievit in pace.

Conveniunt Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. I Belini editio, Greven. & Molan. Item Antverp-max. cum suis.
Varia lectio. Praten. scribit Britaniis, Munerat. Britannia ceteri ut in textu. Solus Belin. habet, civitate Augustana. Ultraject. posuit Augalii: ceteri habent Augulii; I Belini editio Aulei: sunt qui malint Augurii vel Atiguli; verum nomen est in laterculo. De modo scribendi martyrium satis dictum est. Complens pro explens posuere Antverpien. Max-Lubec. cum plerisque mediæ notæ codicibus. Moisetis pro Moysetis legitur in solo Tornacensi. Primus pro primum error est in Danico. Heremo legunt omnes, rectius Molan. eremo, codicum scriptionem sequi maluimus. Solus Pratensis omisit vocem magnifice. Codices minus passim correcti ut Antverp-max. &c. male habent innotuit pro innotuerat. Scripsi Sarracenorum cum omnibus codicibus, excepto Pratensi & Molano. Antverp. & Max-Lubec. tres voces reticent, nempe, grandi ex parte: in Munerato solœcismus est, grandi cum ex parte.
[Auguli.] Observatio. Vix usquam clarius Sanctum aliquem determinate circumscribunt Hieronymiana apographa, quam hoc die Augulum exprimant: In Brittania, Brittannis vel Brittanniis civitate Augusta, natalis Auguli episcopi. Quod Auguria legatur in Epternacensi, facili lapsu ex Augusta corrumpi potuit. His concinit Beda: Britannis in Augusta, natale Augusti episcopi & martyris; ubi alterum librarii errorem vides in Augusti pro Auguli; de quo dubitari omnino non potest cum Rabanus, qui quæ Bedæ sunt diligentissime refert, distincte legat Auguli. Bedam fere ad verbum secutus est Ado; Noster, præter morem, non nihil de suo adjecit, sed quod non magis Augulo quam cuilibet alteri conveniat, dum solum martyris titulum paraphrastice exposuit. Quæ sit illa Britanniæ Augusta, quæ martyris ætas, erudite disquirit Henschenius, cui cur litem intentet Castellanus pag. 558 prorsus non video: nam sive Londino appellationem Augustæ tribuat, sive Eboraco, nihil magnopere Acta adversabuntur. Sic Sanctum ipsum unico versiculo alloquitur Wandelbertus: Augule septenis mundum vincendo triumphas.

Moyses ex Romano parvo acceptus est, in quo his verbis celebratur: Sancti Moysetis, qui petente Mauvia Sarracenorum regina, [Moysetis.] episcopus genti illius factus est. Ado ex monumentis ecclesiasticis elogium contexuit, quod Noster solitæ suæ brevitati eleganter aptavit. Quam celebre pacificum magni viri nomen sub Valente imperatore fuerit, ex Socrate, Sozomeno aliisque Scriptoribus Græcis ab Henschenio citatis, facile est colligere, atque ex iisdem eorum hallucinationem retegere, qui ex recentioribus Martyrologis Moysetem hunc nostrum cum altero cognomine, sed Æthiope confuderunt, ut in Actis accurate explicatum est. Vide præterea Tillemontium tomo 7 a pag. 593, ex quo attentius velim consideres quam apte inter Carmeli incolas ab Alegræejusque symmystis connumeretur. Ceterum toto etiam Occidente celeberrimam fuisse Moysetis memoriam ex Martyrologiis nostris apertissime conficitur. At turpiter errat Notkerus, qui Adonis elogium describens, Moysetem in Britannias retrahit, nisi librarii socordia factum dicamus ut, omisso vel deleto Auguli nomine, alterius patria ad alterum transierit.

AUCTARIA.

[Elevation. S. Rictrudis.] Marchian. Incipit a proprio loci: Elevatio corporis sanctæ Rictrudis. In reliquis purissime Usuardinus est. Vide XII Maii.

Pulsanen. Post Auguli, sic prosequitur: Item, sancti Moysetis episcopi. Eodem die, depositio beatissimi Laurentii, [Laurentii Sipontini.] Sipontini episcopi. Hæc quidem recte, ut in Actis videre est; non item quæ sequuntur: [Austrebertæ.] In pago Malensi, sanctæ Austrebertæ virginis, in loco qui dicitur Pauliacus. Prima periodi pars corrupta est, ubi pro Malensi, lege Rothomagensi. Alia id genus alibi recurrunt, dum primis vocis elementis erasis, ultima etiam quandoque depravantur; sic in præsenti, pro Malensi, existimo lectum fuisse Magensi. Vide X Februarii.

Antverp-maj. In Britanniis civitate Augusta, natale sancti Augulii episcopi & martyris. Eodem die, sancti Moysetis venerabilis episcopi & confessoris. [Apollinaris.] Aput Asiam provinciam, sancti Apollinaris Jerapolitanis antistitis, viri eruditissimi. Vide Acta.

[De Moysete ex Adone.] Rosweyd. In Britannia &c. ut præcedens. Item sancti Moysetis, qui primo quidem vitam solitariam in eremo ducens, meritis & virtutibus ac signis, quæ faciebat per illum Deus, magnifice innotuerat. Qui postmodum, petente Auvia Saracenorum regina, episcopus genti illius factus, fidei catholicæ custodivit intemerata consortia, & gentem, cui datus fuerat episcopus, ex grandi parte ad fidem Christi convertit, sicque in pace quievit. Ex Adone.

Centulen. Primo loco Augulum annuntiat verbis Adonis, ferme ut duo codices proxime citati. Deinde: Apud Asiam minorem, sancti Apollinaris episcopi, [Apollinaris.] viri eruditissimi. Moysetis elogium mutilat, hoc modo: Eodem die, sancti Moysetis venerabilis episcopi, qui gentem Sarasinam magna ex parte convertit.

Bruxellen. Pro Auguli, scribit Anguli; de reliquo annuntiatio ejus non Usuardina, sed Adoniana quoque est. Moysetis elogium ex eodem Adone, hinc inde interpolavit. Deinde cum aliis addit: Apud Asiam, sancti Apollinaris, viri eruditissimi, Jerapolitanæ urbis antistitis & confessoris. [Helenæ.] Demum in fine: Item Helenæ reginæ. Diximus pridie in Auctariis natalem ejus esse XVIII Augusti.

Hagenoyen. Usuardinus quidem est, sed phrasim non nihil turbatiorem refert. In fine autem perperam subnectit: [Theophili & sociorum.] Item, sanctorum martyrum Theophili, Saturnini & Revocatæ. Vide quæ die præcedenti in Auctariis dicta sunt.

Victorin. In fine: Apud Asiam, sancti Apollinaris Hieropolitanæ [urbis] antistitis, viri eruditissimi. Eodem die, sanctæ Austrebertæ virginis & sancti Theodori martyris, [Theodori.] haud dubie Heracleensis, unius e quatuor megalo-martyribus, de quo in Actis.

Matric-Cartus-Ultraj. Inter Moysetem & Augulum, [Moysetis alterius.] Moysen alium abbatem interserit, eum, opinor, qui in Ægypto cum sex sociis martyrium consummavit. Hunc recentiores Martyrologi Scythopoli in Ægypto perperam adscripserunt, cum ex Vitis Patrum, variis locis ab Henschenio hic a pag. 46 recitatis, non Scythopoli, quæ Palæstinæ secundæ metropolis est, sed in Schiti solitudine a grassatoribus barbaris, cum sex fratribus interemptus sit. Vide plura ex Cassiano, Sozomeno & aliis apud Henschenium collecta.

Camberien. monasterii S. Mariæ Conventualium: Monasterio Altimlarenci [vult dicere Altovillariensi] adventus sanctæ Helenæ imperatricis. De eo agetur XVIII Augusti.

Regin-Suec. sub num. 130: Eodem die, sanctæ Austrebertæ virginis & sancti Theodori martyris. Vide supra

[Austrebertæ] Vatican. num. 5949. In Gallia, sanctæ Austrebertæ virginis. Jam dixi spectare ad X.

Editio Lubeco-Col. In prima annuntiatione fere pura, ad secundam, post magnifice innotuit, hæc subjungit: Postquam vero gentem Sarracenorum, cui episcopus fuerat factus, ad fidem Christi convertisset, ad eremum rediit, & ibi cum sex eremitis a barbaris occisus est. Quæ hic confusa sunt, in Actis explicantur. Sequitur: Apud Asiæ provinciam, sancti Apollinaris, Jerapolitanæ urbis episcopi & confessoris, viri eruditissimi. Eodem die, [Richardi R.] sancti Rechardi regis, patris sanctæ Walburgæ virginis, qui omnia quæ habuit propter Christum dimisit & longissimam peregrinationem sumpsit, tandem feliciter obiit.

Altera Belini editio. In fine: Eodem die, sanctæ Helenæ corporis adventus, [Adventus Helenæ.] ad monasterium Altovillare, quæ mater Constantini imperatoris existens, ad hoc religiose vivendo, pervenire meruit, ut sacratissimæ Crucis Domini Nostri Jesu Christi fieret inventrix. Vide dicta superius.

[Anatholi & soc. Odonis. Guillermi.] Greven. Item Anatholi, Ammonis, Statiani, Lucii, ex Hieronym. In Anglia, Odonis episcopi & confessoris. Ibidem, Guillermi episcopi & confessoris. Vide de utroque indicem Prætermissorum. De Apollinare & Richardo, fere ut editio Lubeco-Col. Additur: [Amancii. Frindrudis. Apolonii.] Amancii episcopi confessoris. Frindrudis virginis. Apolonii senatoris martyris, patris sanctæ Apoloniæ. De his tribus vide etiam citatum indicem, & de ultimo speciatim in eodem indice IX hujus.

[Amoluini.] Molan. Binchii, Amoluuini episcopi & abbatis Lobiensis. De Helena Belinum descripsit. In fine, minori charactere: Eodem die, Richardi regis, patris sanctæ Walburgis, qui propter Christum longissimam peregrinationem subiit. In aliis editionibus, sic incipit: Cominii, natale sancti Chrysolii, [Chrysolii.] qui huc venit a Marcello Papa ad prædicandum missus. Ubi notandum quod recte hoc die collocetur, qui in prima editione postridie ponitur, cum hac clausula, qui Dionysio notus huc venit. Sequitur: Binchii ex Laubiis, beati Amoluini, episcopi & confessoris. In Anglia, [Odonis.] sancti Odonis, episcopi & confessoris. Die septima, [Parthenii.] sancti Parthenii, episcopi Lampsaceni: & sancti Lucæ, [Lucæ.] in Storio Græciæ. Marcianis, elevatio corporis sanctæ Rictrudis. [Elevation. Rictrudis.] De Helena dictum est. Postea minutioribus litteris: Apud Phrygiam, natalis beati numerosique martyrii, pariter ab universa urbe quadam Christianorum civium suscepti. [Universæ urbis MM.] Hujus auctor & dux exstitit, vir pietate & religione clarus, Adauctus nomine: cujus in confessione Christi constantiam, omnis populus sequens, cum mulieribus viri, cum pueris senes, cum civibus civitas, injecto igne concremantur, ita ut nullus penitus ex illa urbe, etiam cum optio daretur, abscederet. Eodem die, ci vitate Lucensi, Richardi, regis &c. ut supra.

VI Idus.
Die 8.

[Dionysii & socior. Cointæ] Apud Armeniam minorem, natalis sanctorum Dionisii, Emiliani & Sebastiani. Eodem die Alexandriæ, sanctæ Cointæ martyris, hanc pagani correptam ad idola perducentes, adorare cogebant, quod cum illa execrans recusaret, vincula pedibus ejus innectentes & per plateas totius civitatis eam trahentes, horrendo supplicio discerpserunt. [Salomonis.] Civitate Corduba, sancti Salomonis martyris.

Ex Tornacen. Pulsanen. Albergen. Danic. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Reliqui in textu Dionisii, & Emiliani juxta Tornacen. Pulsanen. Munerat &c. Albergen. Danic. & Greven. pejus scribunt Dyonisii: recte Molan. Dionysii & Æmiliani. In Pulsanen. sphalma est Juliani. Nomen martyris Alexandrinæ octodecim ferme modis in Actis deformatum est. Greven. legit Coyntæ; Molan. Cointhæ; Tornacen. Conitæ; Pulsanen. Chontæ; Munerat. Corinthæ; prætuli lectionem Cointæ cum Albergen. & Danic. quod Rom. parvi lectio sit, & proximius ad Quintæ latine accedat; quidquid aliter scripserit Ado: selige quod magis placet. De voce ydola, alibi dictum satis. Munerat. male ponit correctam, pro correptam. Pulsanen. sensum mutilat scribens execrasset, pro execrans recusaret, & vincula pedibus ejus innectentes omittens. Error Danici in discerserunt, supposito p correctus est.

Difficultas est circa positionem Salomonis, in qua pauci codices ab omnibus aliis differunt. Et inter puriores quidem Marchianen. legit: [De position. Salomonis.] In provincia Lusitana, civitate Corduba; brevius Rosweyd. In provincia Lusitana, sancti &c. His fere subscribit codex Praten. dum ponit: In provincia Lusitaniæ, civitate Corduba. Atque hoc modo scripsisse Usuardum existimavit Castellanus. Cum vero objicerem inepte tribui Cordubam, regum Saracenorum sedem, regioni ab ea tam dissitæ, respondit disparatorum connexionem non aliud probare, quam quod Usuardus imperitus Geographus fuerit. Mihi vero non suadetur auctorem ita impegisse circa provincias, quas oculis ferme suis lustraverat; censeoque proinde priora ea verba ad Usuardum non pertinere, atque adeo codices illos, a ceteris in eo discrepantes, inter puros connumerari non posse. Est præterea in Pratensi augmentum aliud, de quo in Auctariis agemus.
[Dionysii & sociorum.] Observatio. Trium horum Armenorum martyrum præcipua & distinctior notitia sumitur ex solis apographis Hieronymianis, quæ saltem patriam exprimunt, a Romano parvo præteritam. Illa legunt: In Armenia minore, natalis Dionisii, Emiliani, Sebastiani. Istud, sola nomina refert: Sanctorum Dionysii, Æmiliani, Sebastiani. Ado priorem fontem consuluit, eamque annuntiationem formavit, quæ ab Usuardo & Notkero fere ad apicem descripta est. An præter nomina & provinciam, eorum certamine (nam martyres censentur) nobilitatam, de iis quidquam compertum sit, ex Bollando in Actis intelliges. Inspice etiam notationem Florentinii, qua Bollandi opinionem magis confirmat, inter cetera solerter advertens, Acta sancti Æmiliani Mss, quæ penes se habuit, corrupta in aliquibus ita esse, ut vix sensus percipiatur; imo, quod oculatissimum Bollandum aufugit, eadem, mutatis dumtaxat nominibus, continere, quæ apud Petrum de Natalibus in vita sancti Pantaleonis martyris prostant, & quod majus est, iisdem pene verbis ac illam construi. Hæc ille: quæ an sufficiant, ut Jacobilli Acta ex opere nostro auferantur, in supplemento videbitur. In Wandelberti versiculo defuit locus Sebastiano: sic canit: Senas Dionysius ornat & Æmilianus.

Cointam vel Quintam, fidelem mulierem, ex Rufino acceptam ego quidem non dubito. Sic de ea primus loquitur auctor Romani parvi: [Cointæ.] Alexandriæ, sanctæ Cointæ martyris. Adonis encomium ex laudati Rufini verbis ferme contextum Notkerus integrum descripsit, Noster vix quidquam immutatum reddidit. Jam supra ad XXXI Januarii, dum de sene Metra ageremus, celebrem Dionysii Alexandrini epistolam citavimus, ex qua eadem Cointa hoc die, sequenti Apollonia desumptæ sunt. Vide indicatum ibi Ruinartii locum, vel potius fontem ipsum apud Rufinum lib. 6 cap. 31. Alia est aliorum Eusebii interpretatio, unde & varie apud Bollandum Cointæ martyrium explicatur. An autem virginis titulus ei adscribi possit, [Salomonis.] incertum relinquitur. Salomon martyr Cordubensis a solo Usuardo refertur, nimirum quod recentiorem Arabicæ illius persecutionis haberet memoriam; neque enim Salomonem alium Cordubæ pro fide passum novimus. Ab aliis & a Romano hodierno ponitur XIII Martii cum Ruderico presbytero, ut in Actis videre est. Cetera, quæ huc spectare possunt, in Variantibus dicta sunt.

AUCTARIA.

Praten. Præter inserta verba, de quibus in Variantibus egimus, [Pauli Virodun.] addit in fine: Viriduno, sancti Pauli episcopi & confessoris. De eodem agunt plures alii codices Usuardini, sed modo tam diverso, ut additamentum esse apertissime pateat.

Herinien. Post textum purum & integrum, agit de eodem Paulo, sed hac phrasi: Virduni, beati Pauli episcopi & monachi, ipsius ecclesiæ restauratoris & rectoris.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovan. & Edit. Ultraj-Belg. Sola voce a priori distinguuntur, nempe quod post rectoris, adjiciant epitheton, præcipui.

Marchian. & Rosweyd. Sic habent, ut in Variantibus diximus, omni alio additamento carentes, ita ut puris proximi sint.

Antverp-maj. In martyribus Armenis & in Cointa (quam Conidam vocat) fere genuinus est; de Salomone tacet.

Centulen. In prima annuntiatione Usuardinus, sic prosequitur: Sanctæ Chointæ virginis & martyris. Virdunis, sancti Pauli episcopi & confessoris. Civitate Concordia [pro Corduba], sancti Salomonis martyris.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Relato textu puro, [Pauli & soc.] subdunt: Romæ, Pauli episcopi, Luci & Cyriaci. De qua trium Sanctorum conjunctione, vide Bollandum & Castellanum hic; nimis quam sæpe infra repetitur.

Bruxell. Solito purior, post discerpserunt, interjicit: In Hispania, civitate &c. In fine; Romæ, sancti Pauli episcopi & confessoris. Et sanctorum Lucii & Ciriaci.

Hagenoyen. Ex Cointa Torritam facit, cetera puritati proximus. In fine autem: Brixiæ, (an non Papiæ? [Iventii.]) Ivencii episcopi & confessoris. Romæ, sancti Pauli episcopi, Lucii & Cyriaci martyrum. Vide Scriptores de quibus supra diximus.

Belini I editio, Coytæ scribit, altera, Corinthæ. In reliquis eadem addit, quæ Antverp. & Max-Lubecana.

Aquicinct. Romæ, Pauli episcopi, Lucii & Cyriaci. Eadem ubique phrasis ab altero in alterum transmissa.

Matric-Cartus-Ultraj. Incipit: Pauli episcopi & martyris. Mengoldi, militis martyris. [Mengoldi. Helenæ.] Sanctæ Helenæ reginæ, matris Constantini imp. Tum Dionysii &c. De Cointa & Salomone, nihil.

Codex 3 Bigotian. fig. D. 9: Eodem die sancti Cuthmanni. [Cuthmanni.] Nomen ab aliis aliter scribitur.

Codex D. Le Mare, nota C qui fuit Franciscan. Romæ, Pauli episcopi, Lucii, Cyriaci.

[Pauli.] Vatican. 5949 Solum adjicit: Romæ, sancti Pauli episcopi, ut habent apographa Hieronym.

[Jacuti.] Altemps. In territorio Dolensi, sancti Jacuti confessoris. De quo vide Prætermissos hoc die. [Geuthmanni] Monasterio Fiscanni, sancti Geuthmanni, Lemovicensis episcopi & confessoris. In Missali Gemeticensi pervetusto, dicitur Cutmanni confessoris. Et sic fere supra legit codex Bigotianus.

Strozz. & Medic: Item Romæ, sanctorum martyrum Paulini episcopi, [Paulini & soc. Eventii. Helenæ V.] Lucii & Cyriaci. Item, sancti Eventii vel Iventii episcopi & confessoris. Et sanctæ Helenæ virginis. Paulinum hunc, aliorum Paulum esse, satis constat. Quæ sit Helena virgo, nescio.

Editio Lubeco-Col. Nusquam Usuardo similior, in fine solum addit martyres de quibus supra; nempe: Romæ, sanctorum Pauli episcopi, Lucii & Ciriaci martyrum.

[Julii.] Greven. Eosdem annuntiat & eodem modo. Tum: Item, Julii Papæ, quem Ado & Usuardus ponunt pridie Idus Aprilis. [Eudoaldi.] Eudoaldi, episcopi Lugdunensis & confessoris: Est verosimiliter Chagnoaldus Laudunensis de quo VI Septembris. Pauli Virdunensis episcopi & restauratoris præcipui. [Thyadgerm.] Thyadghermi, episcopi secundi Halverstadensis & confessoris, in Werdena quiescentis. Vide Bollandum in indice Prætermissorum. [Iventii. Chunibaldi. Mengoldi. Gislarii. Helenæ translat.] Iventii, episcopi Papiensis & confessoris. Chunibaldi confessoris. Mengoldi militis. Gislarii presbyteri. De hoc & Chunibaldo, vide citatum indicem. Helenæ Christianissimæ reginæ translatio. Et hujus & vitæ historia dabitur XVIII Augusti.

Molan. Romæ, Pauli episcopi, Lucii & Ciriaci. Ipso die, depositio sancti Pauli episcopi Virdunensis &c. [Chrysolii.] Item Hoii, natalis beati Mengoldi, gloriosi martyris. Natale sancti Chrysolii, qui Dionysio notus huc venit, a Marcello Papa ad prædicandum missus. Sed hæc postrema in aliis editionibus correcta & ad præcedentem diem melius revocata. [Nicetii.] In his porro ita habet: Eodem die, natale sancti Nicetii episcopi Bisuntini & confessoris, præclaræ sanctitatis viri. Ipso die, depositio sancti Pauli &c. [Theodori.] Die octava, sancti megalo-martyris Theodori ducis exercitus, de quo nos pridie. [Eugenii & Mariæ.] Romæ, Pauli &c. Demum charactere minori: In Bithynia, beati Eugenii, & Mariæ filiæ, de quibus Metaphrastes. Rejiciuntur a Bollando ad XVII Julii, quia eo die Venetias translati.

V Idus.
Die 9

[Apolloniæ.] Apud Alexandriam, passio sanctæ Apolloniæ virginis, cui persecutores, omnes primum dentes excusserunt. Deinde cum minarentur, vivam se eam incensuros, nisi cum eis impia verba proferret, [Ammonis & Alexandri.] illa paululum quid intra semetipsam diliberans, repente se e manibus impiorum prorupit, & in ignem, quem paraverant, prosilivit. Suevo apud Cyprum, sanctorum Ammonis & Alexandri.

Textum purum referunt soli codices Praten. Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. & Molan. Plerique alii codices in eo potissimum excedunt, quod, sive ex Pratensi sive aliunde, textui adjiciant sanctum Ansbertum Rothomagensem episcopum, ut brevi ex Auctariis cognosces.
Varia lectio. Verum virginis nomen Apollonia est, non Appolonia, ut Muneratus, nec Apolonia, ut Grevenus. Pro vivam se eam, posuit Herinien. vivam eam se; Greven. & Molan. eam se vivam; ubique recte, & cum Adone, quem postremi ambo pressius etiam secuti hic sunt in interpositione vocis ageret, legentes, paululum quid ageret, intra semetipsam &c. Ultro fateor id ad claritatem conferre, verum codices omnes tum Mss. tum excusi, ei lectioni plane repugnant. Pejus habet Munerat. paululum quidem: & exilivit pro prosilivit. Suevo diserte exprimunt codices passim, non Sueno, ut vult Castellanus. Sievo in Tornacen., Sieno in Munerat. Suevi in Greveno, rejicienda sunt; uti & Avinionis pro Ammonis apud præfatum Munerat. Alias Sueuo vel Sueno vel Sueno inflexiones vide in Actis, ubi locum ignotum esse comperies.

In ecgrapho nostro Prætensi ad calcem apponitur: [Pro Pratensi. cod.] Fontenella, sancti Ansberti episcopi & confessoris. Sed cum ea verba a Sirmondo lineola subducta sint, noteturque illa ipsa in codice B, esse in textu & ab eadem manu, signum est prætenso autographo adjecta fuisse; atque adeo codicem illum inter puros servandum putavi. Potuit præfata annuntiatio ex aliquo Hieronymiano accipi, præsertim ex Lucensi, qui fuit olim sancti Wandregisili, ubi ejus positio recte signatur: In Alto-monte super Sambre. At quisquis codicem illum auxit, aliter annuntiationem formavit, & inde in alios codices transiit, non ubique uniferomiter expressa, ut ex Auctariis patebit.
[Apolloniæ.] Observatio. Hæc est admiranda illa Apollonia, provectæ ætatis virgo & martyr inclyta, quam die proxime præcedenti, ex citato ibi Rufini loco cum Metra seu Metrano & Cointa seu Quinta acceptam diximus, inde primum extracta ab auctore Romani parvi: Alexandriæ, Apolloniæ virginis; selecto, opinor, pro ejus arbitrio, hoc die; ad quem Ado rursus elogium ex laudati Rufini versione contexuit, a Notkero integre descriptum, a Nostro modicissime imminutum. Et in hac quidem Martyrologorum serie celebratur Apollonia, quæ apud Hieronymianos codices, Bedam, Florum, Rabanum & Wandelbertum ignota est. Cur Sanctæ hujus martyrium sub Decio collocet Baronius, æque ac præcedentia Metræ & Cointæ, haud satis queo conjicere, cum furentis populi in Christianos rabie, superstite adhuc Philippo, hæc contigisse planissime constet, ex laudata jam sæpius Dionysii Alexandrini ad Fabium Antiochenum epistola. Nos passionis causam & tempus assignavimus in Tractatu nostro de Patriarchis Alexandrinis num. 164, quæ fusius explicantur a Tillemontio tomo 3 a pag. 293. Utrum præter hæc admitti possint Acta alia subinde conficta; porro an secunda aliqua Apollonia recte ad Juliani tempora revocetur, vide apud Bollandum, & hic infra in Auctariis Greveni.

In apographo Hieronymiano Lucensi perperam divisa sunt Ammonis & Alexandri nomina, [Ammonis & Alexandri] per interpositionem citatæ superius annuntiationis, sancti Asberti, pro Ansberti, episcopi. Reliqua utrumque conjunctum servant, Sueno, vel Suevo apud Cyprum. Locum certaminis negligit Epternacense, socios anonymos XX adjiciens. Tu hos aliosque a recentioribus confusos, ad classes suas in Actis reductos invenies, & nonnulla etiam in Florentinii notatione satis accurate observata. Nobis certum est Usuardum ex aliquo Hieronymiano codice annuntiationem suam desumpsisse, in quo verosimiliter sic reperit, quemadmodum in textu legimus; nisi quod forte de suo alterum alteri anteposuerit. Rabanus ex eodem fonte sua descripsit; ex hoc Notkerus, & hi ambo diserte cum Usuardo legunt Suevo, editore ad marginem per asteriscum indicante Soli, ut forte alibi repererat, unde & verosimiliter in Romanum hodiernum ea positio derivata est. De solo Ammone agit Wandelbertus, at cum tres synonymi hoc ipso die apud Hieronymianos recolantur, quem proprie velit, aliis determinandum relinquo. Sic habet: Quinis Ammonem recolunt pia vota beatum.

AUCTARIA.

Marchian. Purus in textu, subdit: Ipso die, [Ansberti.] sancti Ansberti Magnensis episcopi. Exesis, opinor, primis litteris, imperitus librarius ex magensis quæ est postrema pars Rothomagensis, efformaverit magnensis. Non video id aliter posse intelligi.

Antverp. & Max-Lubec. Adjiciunt: Fontinellæ monasterio, sancti Ansberti archiepiscopi Rothomagensis & confessoris.

Pulsanen. Incipit: Apud Canusium civitatem Apuliæ, [Sabini.] depositio beati Sabini episcopi & confessoris. Apolloniam refert absque elogio. Tum: Apud Cyprum, sanctorum Ammonis & Alexandri. Eodem die, beati Ansberti Rotomagensis ecclesiæ archiepiscopi.

Antverp-maj. Alexandriæ, sanctæ Apolloniæ virginis & martyris. Desunt textus reliqua, quibus substituuntur: Apud Pontum provinciam, sancti Athenodori episcopi, [Athenodori.] fratris beati Gregorii, qui Theologus cognominatus est. Fontanellæ monasterio, transitus beati Ansberti episcopi. Omittit, quæ alii clarius explicant, Rothomagensis ecclesiæ &c.

Rosweyd. In prima satis purus, addit: In Blandinio, sancti Ansberti episcopi & confessoris. Apud Cyprum, [Ammonis confessoris.] Alexandri martyris & Ammonis confessoris. Titulus martyris æque quadrat utrique.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovan. & Edit. Ultraj-Belg. Textui puro adjungunt: Eodem die apud monasterium Fontinellæ, natale sancti Ansberti Rothomagensis episcopi & confessori. Alberg. & Danic. agunt de Paulo Virdunensi &c.

Centulen. Deest Apolloniæ elogium. Tum: In Ponto civitate Gneocæsarea, [Athenodori.] sancti Athenodori episcopi, fratris beati Gregorii. Civitate Rothomago, sancti Ansberti arhciepiscopi & confessoris.

Bruxell. Incipit: Commemoratio beatæ & semper Virginis Mariæ. [B.V. Mariæ.] (Octavam Purificationis, ni fallor, indicat.) In Apollonia modice interpolatus est. Apud Cyprum &c. ut Pulsanensis. Sequitur: [Translatio S Ansberti Pauli.] Eodem die, translatio sancti Ansberti, Rothomagensis archiepiscopi & confessoris, qui in monasterio Altimontensi fuerat exilio relegatus, & apud Fontanellam sepultus, & inde postea in Blandinium hac die translatus. Apud Virdunum &c. Vide supra.

Hagenoyen. Elogio Apolloniæ addit: Et ipsam solent invocare, dolorem dentium sustinentes. In fine: Item Fontinellæ monasterio, sancti Ansberti archiepiscopi Rothomagensis depositio. Apud Virdunum &c. [Altonis.] In Bavaria, Altonis confessoris. Qui fuit abbas in Altenmunster.

Aquicinct. Ipso die, sancti Ansberti Rothomagensis archiepiscopi.

Victor. & Reg. Suec. sub numero 130: Apud Pontum provinciam, sancti Athenodori episcopi. Canusia civitate, [Savini.] sancti Savini episcopi.

Matric-Cartus-Ultraj. Apolloniæ virginis & martyris, [Dionysii Alexandr.] cum multis aliis: Dionysii episcopi Alexandrini, exhortatoris prædictorum martyrum. Vide Observationem.

Vatican. sub num. 5949 charact. Longobard. quod fuit olim Beneventanum, sæpe jam superius citatum. Primo loco habet: Natalis sancti Sabini, Canosini episcopi & confessoris.

Ughellian. Fontenellæ monasterio, sancti Ansberti, episcopi Rothomagensis & confessoris.

Strozz. & Medic. In Oriente, [quid ni in Meridie?] sancti Savini episcopi. In Fontanella monasterio, sancti Ansberti, episcopi Rothomagensis & confessoris.

Edit. Lubeco-Col. De Ansberto, Paulo Virdunensi, & Athenodoro, scribit ut supra. In fine: [Altonis.] Ipso die, beati Altonis confessoris.

Belin. In utraque editione pro Ansberti, scribit Amsuberti. Prior habet: Suevo apud Ægyptum, de quo vide Acta.

[Octava Purific. Amm. & soc. Emiliani. Ansberti.] Greven. Octava Purificationis beatæ Mariæ. Ammonis, Thomæ & aliorum XXXVII. Item Emiliani. Confusa hic nomina ex Hieronym. Monasterio Fontanellæ, sancti Ausberti, episcopi Rothomagensis, cui cum puella nobilis nomine Angadrisina desponsata fuisset, & utrique cælibatus magis placeret, illa oratione impetravit, ut turpissima & leprosa efficeretur. Sed post a beato Audoëno Rothomagensi archiepiscopo, Christo consecrata, pristinæ pulchritudini est reddita: Ansbertus vero, sub sancto Wandregisilo, abbate Fontanellæ, monachus primum, deinde abbas factus, postremo, beato Audoëno in episcopatu digne succedens, in pace quievit. [Teylliani.] In Britannia, [Trouani.] Teylliani confessoris. Apud Pontum provinciam, beati Athenodori, episcopi & confessoris, fratris beati Gregorii Niceni. Altonis, confessoris. [Tarabatæ.] In Hibernia, Tarabatæ virginis. Hactenus ambæ editiones, MDXV & MDXXI, sed postrema, adjicit sequentia, plane apocrypha: Eodem die, [Apolloniæ alterius.] sanctæ Apoloniæ alterius, virginis & martyris, quam Julianus Cæsar pro fide Christi, primum fecit virgis cædi, deinde in equuleo suspensam, vivam jussit excoriari, ac de carnibus ejus particulas scindi: ad ultimum post dentium atrocem evulsionem, gladio transverberatam, Christi martyrem fecit. Vide Bollandum & Castellanum hic.

Molan. In 1 edit. Fontanellæ monasterio, sancti Ansberti archiepiscopi sanctæ Galliarum sedis Rothomagensis. [De Ansberto.] In aliis sic habet: Gandavi in Blandinio, ex Fontanellæ monasterio, sancti Ansberti, sanctæ Galliarum sedis archiepiscopi. In Hoyo, sancti Maingoldi, [Maingoldi.] ducis & martyris, regis Hugonis Anglorum filii; quem in prima editione melius pridie posuit. [Nicephori.] Die nona, sancti martyris Nicephori. Est is qui Sapricio palmam præripuit.

IV Idus.
Die 10.

[Zotici & soc. Soteridis.] Romæ, natalis sanctorum martyrum Zotici, Hirenei, Jacincti, & Amantii. In Oriente, sanctæ Sotheris virginis, quæ graviter & diutissime alapis cæsa, cum cetera quoque pœnarum genera vicisset, gladio martyrium consummavit. Item Romæ via Lavicana, militum decem. [Militumx. Scholasticæ Austrevertæ.] Apud Castrum Cassinum, sanctæ Scolasticæ virginis, sororis sancti Benedicti abbatis. In pago Rothomagensi, sanctæ Austrebertæ virginis.

Textus est Praten. Marchian. Rosweyd. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Scribendum erat Jrenæi & Hyacinthi, ut correxit Molan. Sed cum nulli codices ita legerent, putavi servandam scrupulosius medii ævi lectionem. Munerat. Pro Zotici, male posuit Zonei. Item Hyrenei, quod etiam habent Antv. & Max-Lubec. In Praten. pro Jacincti est Jacinti. Amancii pro Amantii communis multorum codicum error est. Soteris scribit Marchian. cujus lectio præferenda esset, nisi codices omnes repugnarent. Solus Pratensis habet Casinum, recte opinor, sed reliqui omnes, ut in textu; qui etiam concordant in Scolasticæ, licet Molanus correxerit Scholasticæ. Rothomagensi est fere omnium, excepto Pratensi, qui etiam legit Austrobertæ cum Marchianensi & Greveno, reliqui ut in textu: solus Molanus scribit Austreberthæ.
[Zotici & soc.] Observatio. Ex quatuor primis Martyribus aliqui cum Sotere aut Soteride in apographis Hieronym. conjuncti, a Beda discernuntur; ubi clarius & exactius expressa quatuor nomina. Rom. parvum forte in orthographia a Rosweydo correctum (ut in Beda verosimiliter fecere Henschenius & Papebrochius) etiam accurate scribit, quemadmodum & Ado, cui procul dubio ad elogium materia defuit. Meminit idem Rom. parvum Soteris, [Soteridis.] positione non expressa, nisi quis copulativam &, ad priores Romanos Martyres putet adstringendam. Aliter sane Romani parvi textum accepit Ado, qui græca fortasse nominis origine deceptus, Soteridem primus in Orientem transtulit, atque in eo Nostrum sequacem habuit. Non item Notkerum, inquit Castellanus, qui Rabanum imitari maluit & antiquiores; forte advertens, verosimilius in Italia mortuam, quæ sancti Ambrosii consanguinea fuerit. Non potuit Antiquiores alios intelligere, præter Hieronymi apographa; at enim diligentiam hic suam desiderari passus est, vir de cetero accuratus, cum Notkerus (sive unam sive geminam Soterem fecerit) ipsissima Adonis verba hoc die ad apicem referat. Hoc Castellanum fallere potuit, quod annuntiationem Notkeri legerit VIII Idus seu VI hujus, his verbis conceptam: Romæ via Appia, in ejusdem cœmiterio, passio sanctæ Sotheris virginis & martyris. Quæ omnia, excepta ultima voce, ex Rabano accepta ultro fatemur, ut nos ipso die ex Greveno diximus. Rursus Sotheris sacratissima virgo apud Adonem & Notkerum refertur XII Maii, ut ibi indicabimus. Dubitat hoc loco Florentinius, virone an mulieri aptandum sit Soteris nomen: item utrum bis eadem Virgo annuntietur, ut de Agnete factum vidimus: sed hæc alterius & disquisitionis & loci sunt. Laudatiunculam, quam ei Ado concinnavit, Noster descripsit. Ne hic diutius immorer, videatur Bollandi commentarius, in quo ex Ambrosio adducuntur, quæ ad veram Virginis laudem spectare possunt, aliaque ad ejus cultum pertinentia. Ruinartius in selectis pag. 405 S. Ambrosii loca etiam producit. Castellanus in notis breviter collegit, quæ curiosiora sunt pag. 600 & 601; Tillemontius autem cum Pancratio conjuxit tomo 5 a pag. 259. Sequitur, Militum decem, qui in Romano parvo, Adone, Nostro, & Notkero, nudis solum nominibus referuntur. [Militum X. Scholasticæ Austrebertæ.] Scholastica a Nostro adjecta est, quam ampliori encomio Rabanus & ex eo Notkerus exornant. Sed quid de Austreberta, soli Nostro nominata? Dicam ingenue, non immerito me dubitare, utrum ab Usuardo ipso fuerit posita, idque adeo, quod ejus non meminerint codices duo, mihi certe æstimatissimi Heriniensis & Tornacensis, non soliti hactenus prætermittere, quod Usuardi genuinum est, præsertim in Sanctis Francicis, sic ut conjectari nullo modo possim, quid scriptores movisset ad reticendam Sanctam alias notissimam, si in Usuardi autographo fuisset expressa. Servanda nihilominus fuit in textu, ne ex arbitrio meo potius quam ex aliorum codicum auctoritate, Usuardi simplicitatem videar definire. Quid versibus suis indicet Wandelbertus, dicat alius interpres:

Sother, Irenæus & Scholastica virgo quaternis
Egregia pariter meritorum laude nitescunt.

AUCTARIA.

Jam dixi Herinien. & Tornac. Austrebertæ non meminisse. Consentit & his Pulsan. in eo singularis, quod ordinem martyrum Romanorum interturbet, & pro Amantii scribat Amarini. Tum sic: Item Romæ, sanctæ Sotheris virginis.

Antverpien-max. Lovanien. Leyden-Belg. & Editio Ultraj-Belg. In eo solum a puritate deficiunt, quod primo loco Scholasticam annuntient, atque in fine pro Austrebertæ, ponant Austrebergæ, quod & in nonnullis aliis codicibus legitur. In Belgica editione deest nomen unius ex quatuor primis martyribus.

Ultaject. Leyden Albergen. & Danic. Etiam primum locum Scholasticæ tribuunt, [De Scholastica.] sed Usuardino textui hæc superaddunt: Hujus animam de corpore egressam, vidit sanctus Benedictus in columbæ specie, cæli secreta penetrare. Qui tantæ ejus gloriæ congaudens, Deo gratias reddidit, ejusque obitum fratribus denuntiavit. Quos etiam protinus misit, ut ejus corpus ad monasterium deferrent & in sepulcro, quod sibi præparaverat, collocarent; ut quorum mens una semper in Deo fuerat, eorum quoque corpora nec sepultura separaret. An ea conjunctio duret, alibi controvertitur.

Centulen. Textui nonnihil abbreviato, subjungit in fine: [Troiani.] Sanctonas, sancti Troiani episcopi & confessoris, quæ verba Antverp-maj. etiam posuit, sed inter Scholasticam & Austrebertam. Ceterum spectat Troianus iste ad XXX Novembris.

Bruxell. Elogium Scholasticæ ex Ultraj. &c. hic relatum, ex parte mutilat, post secreta penetrare, sic legens: Quo viso, ipse corpus sororis defunctæ fecit ad suum monasterium deferri, & in sepulcro quod sibi ipsi præparaveverat, sepeliri. Et illud postea Cynomannis translatum est. Sequitur de Soteride, omissis martyribus Romanis. Tum de X militibus. Post Rothomagensi, hæc inserit: In loco qui vocatur Pauliacus. [Elevat S. Gertrudis.] Eodem die apud Nivellam, elevatio sanctæ Gertrudis virginis. Demum manu belgica recentiori: Item in valle, quæ dicitur ad stabulas Rodis, [Guillermi.] beati Guillermi confessoris. Qui ex comite Pictaviæ ac duce Aquitaniæ ferocissimo, factus est strenuissimæ vitæ eremita solidissimus, ac miraculorum patrator validissimus. Vide hæc in Actis diligentissime & exactissime discussa.

Hagenoyen. Plura de Scholastica admiscet non adeo probata. Sic loquitur post sancti Benedicti abbatis: [Alia, de Scholastica.] Hæc rectrix erat multarum sanctarum virginum sanctimonialium. Quæ quodam die, cum sanctus Benedictus ad eam visitandi gratia [venisset] & mox recedere vellet, pluviam a Deo cum tonitruis obtinuit, & sic illum [ille] cum ea invitus pernoctavit. Hujus animam in brevi postea de corpore egressam, vidit Benedictus frater ejus in columbæ &c.

Victorin. Pro Amantii, scribit Amarii. In fine ut Centul. de sancto Trojano.

Altemps. in Anglia auctus: Ipso die, sanctæ Vivinnæ abbatissæ. [Vivinnæ.]

Strozz. et Medic. Primo loco: In partibus Tusciæ, loco qui dicitur Pauliacus, transitus sancti Guilielmi, [Guilielmi.] eremitæ & confessoris, magnæ sanctitatis & gloriosis miraculis viri.

Codex Montis Sancti. Sanctonis civitate, depositio sancti Troiani episcopi & Baldegundis abbatissæ. [Troiani & Baldegundis]

Editio Lubeco-Col. Scholasticam primo loco refert ut Ultraj. &c. Sequitur: Eodem die, [De Guilielmo.] sancti Guilhelmi confessoris. Hic prius Dux fuit Aquitaniorum & ultra modum flagitiosus, sed postea divino nutu compunctus, abbrenuntiavit seculo, monachalem habitum assumens, factus est servus servorum Dei. Hic centies per noctem & diem genua flectebat, transiens de activa ad contemplativam vitam. Etiam ad tantam perfectionem pervenit, ut spiritu prophetiæ fulgeret. Qui postmodum firmatus corpore & sanguine Christi participatus migravit ad Dominum. Deinde in textu admixtum, quod Soteris sub Diocletiano Augusto sit passa. Sanctonas, S. Traiani episcopi & confessoris.

Belin. In secunda editione paulo correctior est; in utraque primo loco annuntiat: Natale, [Guilielmi.] sancti Guillelmi confessoris, Ordinis eremitarum sancti Augustini. Videantur Acta.

Greven. Apud Sanctonas, Troani, episcopi & confessoris. Elevatio sanctæ Gertrudis virginis. Guilelmi comitis Pictaviensis & confessoris. Qui cum se flagitiis primo totum dedisset, & schismati Petri Leonis faveret, a beato Bernardo terrifice correptus, tandem ad cor rediit; ferreamque loricam ad carnem induens, austeram vitam duxit, ac sui nominis ordinem initians, quievit in pace. Ubique confusio ab Henschenio erudite sublata.

[Sylviani.] Molan. In Guillelmo Belinum descripsit. Dein: In Campania, natale sancti Sylviani episcopi & confessoris. Ista scribit Rabanus: Hieronym. & Notkerus Silvanum nominant. Sequitur: Et Baldegundis abbatissæ, quam aliqui in virum transformarunt. Editiones aliæ incipiunt: In stabulo Rodis, natale sancti Guilielmi, &c. ut prior. [Sigonis.] Deinde: Arvernis, depositio sancti Sigonis, ejusdem civitatis præclaræ sanctitatis episcopi & confessoris, tempore Clotarii regis. Die decima, sancti martyris Charalampi. [Charalampi.] De Silviano & Baldegunde ut supra. Denique litteris minutioribus: Dordraci, [Suræ vel] sanctæ Suræ virginis & martyris commemoratio, [Soteris Dordracenæ] sub nomine Soteris, quod latine interpretatur salvatrix. Videatur Bollandus hac die. Certe non satis evincit Castellanus, Suram hanc seu Zuwardam Dordracenam cum Soteride Romana vel Orientali confundendam.

III Idus.
Die 11.

[Desiderii. Severini.] Apud Lugdunum, natalis sancti Desiderii episcopi & confessoris. Eodem die castro Nantonense, sancti Severini abbatis monasterii Agaunensis, cujus precibus cultor Dei rex Clodoveus a diutina infirmitate sua liberatus est. Alexandriæ, depositio sanctæ Eufrasiæ virginis,[Eufrasiæ.] quæ in monasterio virtute abstinentiæ & miraculis etiam claruit.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Marchian. Antverp-maj. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Male in Tornacen. scribitur Laudonensi, pro Nantonensi, pejus in Munerato, Nannetensi: nec bene Greven. Nautoniensi, Molan. Nantoniensi: Praten. Marchian. & Munerat. legunt Acaunensis, Antverp-maj. Aganensis, Pulsanen. Athaunensis, Greven. Augaunensis, melius in textu. Prætensum autographum scribit Flodovehus vel Flodovechus, aliud cod. Pratensis & Antverp-maj. Flodoveus, item Herinien. Pulsanen. & Greven. At Munerat. opinor errore typothetæ, Clodoneus; vera est aliorum & textus lectio. Pulsanen. & Antverp-maj. omittunt Rex; Marchian. pro diutina habet diurturna; Antverp-maj. simpliciter ponit, ab infirmitate sua liberatus est. Reliqui in textu, Eufrasiæ, ex omnium codicum consensui, licet Tornacensis rectius legat Eufrosinæ ut in Observatione latius explicabitur.
Observatio. Usuardus hoc die Sanctos præterit, qui apud Bedam & Adonem diserte exprimuntur. Ille Calloceri & Parthenii meminit, atque ex ipso Rabanus; hic Simplidis Viennensis, [Desiderii.] quorum nemo a Nostro commemoratur. Id autem cum Castellano potissimum demiror, cur Ado, in producendis ecclesiæ suæ Sanctis præsulibus, alias, & hoc ipso die, tam liberalis, cur, inquam, illustrem illum Desiderium ejusdem ecclesiæ decessorem suum non annuntiet, a Beda diserte positum: Eodem die Lugduno, Desiderii episcopi? Nec obest Rabani silentium, cum Bedæ textus ex Wandelberto confirmetur. Displicet quidem positio; neque omittendus erat titulus martyris, merito ei ab aliis adscriptus, utpote qui famosæ Brunechildis jussu, primum exilio multatus, deinde Prisciniaci, non Lugduni, lapidibus obrutus, fuste percussus & necatus est, ut fusius ex ipsiusmet Adonis relatione narrat Notkerus XXIII Maii, hodie translationem commemorans. Hic a nobis quæritur, an neutro die ab Adone consignatus sit: cum utroque a Rosweydo in appendicem rejiciatur? In varias partes se versat Castellanus, sed tandem in Corollario ad finem voluminis, ex Notkeri verbis XXIII Maii, se elicere putat, quod Ado in Martyrologio de eo plane non meminerit. Verba Notkeri sunt: De quo quia venerabilis Pater Ado, ejusdem ecclesiæ nostra ætate pontifex, utpote in præsentia posito, & ob id suis in cunctis notissimo, aliquid speciale dicere superfluum existimavit. Quanti momenti sit ista ratio, judicent alii: ego certe Notkeri hodiernum textum vere Adonianum nihilominus crederem, nisi me Usuardi silentium prohiberet, qui soliti ductoris sententiam non neglexisset, si eam in ejus Martyrologio reperisset; confessoris præterea titulum Bedæ verbis certo non additurus, ubi tam aperte martyrio coronatus declaratur, quemadmodum & Florus XXIII Maii pronuntiat, ut ibi proprio loco dicetur. Ne hic longior sim, videantur Acta, præfata illa die XXIII Maii, in quibus res tota operosius deducitur & illustratur. Wandelberti versus ex Bedæ textu hoc die clarissime profluunt:

Ternis hinc Desiderius Lugduna coronat
Mœnia: Partemio & Calocero Roma refulget:

Severini abbatis Agaunensis, miraculis clarissimi memoria in nullis antiquis Martyrologiis reperitur; [Severini.] eum primus Noster suo inseruit: cur autem Clodovei nomen passim in Flodovei vel Flodovehi transformatum sit, non est operæ pretium indagare. Vitam ejus ab anonymo scriptam & in Actis editam, interpolatam esse fatentur eruditi; an primigenia a Mabilione I sec. Bened. in appendice pag. 568 vulgata, omni nævo immunis sit, [Eufrasiæ.] in Supplemento examinabitur. Euphrosynam cum Usuardo retulimus supra Kalendis Januarii, desumptam ex Adone, cujus elogium inter Auctaria invenies. Bollandus, ut ibi diximus, inter Prætermissos in hunc diem rejecit, Castellanus ad XXV Septembris. Hic autem Romanum parvum, ex ipso Ado, & ex utroque Noster, non Euphrosynam sed Euphrasiam memorant. Ex elogio colligi videtur, & ex aliis probatur, eamdem sub utroque nomine latere Sanctam. Unde Rom. hodiernum I Januarii recte Euphrosynæ aptavit, quod de Euphrasia Ado & Usuardus hodie posuere. Vide quæ ibi in Observatione dicta sunt. Nec sane diversa est, quæ XXV Septembris apud Græcos colitur, quo die verosimilius obiisse censenda est, magnis illis laudibus ornata, quæ in Actis fuse enarrantur. An satis sincere & vere, dubitant eruditi non pauci, inter quos Tillemontius tomo 10 pag. 50, quorum argumenta in Supplemento Februarii accuratius excutientur.

AUCTARIA.

Antverp. & Max-Lubec. hoc die Sanctos referunt, qui a Nostro sequenti ponuntur. Ita habent: In Africa, [Saturnini & sociorum.] sanctorum martyrum Saturnini presbyteri, Dauiti [Dativi] Felicis, Apulei & sociorum eorumdem, qui passi sunt pro Christo sub Anolino proconsule. Apud Lugdunum, Desiderii episcopi. [De Eufrasia.] In Alexandria, depositio Eufrasiæ virginis, quæ in monasterio, ut illius vita docet, mira abstinentia, [abstinentiæ virtute] virtute & miraculis claruisse cognoscitur. De Severino tacent.

Rosweyd. Penultimo loco, textui inserit: Romæ, [Caloceri & Partenii.] Calocerii & Partenii martyrum. Pro Eufrasiæ, scribit Eufraxiæ; cetera satis purus est.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Fere similes sunt duobus primis, sic habent: In Africa, sanctorum martyrum, Saturnini, Daniti, Felicis presbyteri, Apulei & sociorum eorumdem. Qui passi sunt pro Christo, sub Juliano imperatore, Anolino proconsule. Sequitur de Desiderio, pure. Tum: Alexandriæ, depositio sanctæ Eufrosinæ virginis, quæ in monasterio, ut illius vita docet, mira abstinentiæ virtute & miraculis claruisse cognoscitur. In omnibus etiam prætermittur Severinus.

Centulen. Apud Lugdunum, sancti Desiderii episcopi & confessoris. In pago Vastinensi, castro Mandonis, sancti Severini abbatis monasterii Agaunensis, cujus precibus cultor Dei rex Francorum Clodoveus [videtur antea positum fuisse Flodoveus, sed erasa est pars superior f, unde quod superest, format c,] a sua infirmitate liberatus est. Alexandriæ, sanctæ Eufrasiæ virginis.

[Simplicidis.] Bruxellen. Incipit: Apud Viennam, sancti Simplicidis episcopi & confessoris. Tum de Severino pure. De Eufrasia vero ut Antverp. supra.

Hagenoyen. De Saturnino, Davito &c. cum Antverp. Adjicit tamen in fine, & Juliano imperatore. [Yminiæ.] Reliqua fere cohærent cum textu. In fine: Item Yminiæ virginis. An Soliniæ?

Victorin. & Codex Reg. Suec. signatus num. 130. [Amasii.] In fine: Item sancti Amasii episcopi & confessoris. Nec in Actis, nec Prætermissis est.

[Castrensis. Caloceri. Parthenii.] Vatican. num. 5949. Campaniæ, sancti Castrensis, episcopi & confessoris. Romæ, Caloceri & Partenii. Coluntur duo postremi XIX Maii.

Ughellian. Initio habet: In Africa, sanctorum martyrum Saturnini &c. ut in Antverp.

Altemps. Monasterio Glascoviensi, sancti Belesii martyris. [Belesii.] Quis hic sit, nondum licuit invenire.

Strozz. & Medic. Item, sancti Caloceri archiepiscopi Ravennensis. [Caloceri Ravenn.] Vide Henschenii comment.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Severino. Dein de Saturnino cum sociis, & de Eufrasia, ut supra. Diem claudit: Apud Viennam, sancti Sinniplidis episcopi & confessoris. Lege Simplidis.

Belin. Incipit a Saturnino ut Antverp. De Desiderio, pure. Pro Eufrasiæ scribit Euphrosinæ In fine: Castro Nanthoniense &c.

Greven. Ex corrupto Hieronymi textu, hæc manca & confusa miscet: [Basiliani. Amantii. Victoris &c. Eciani. Soliniæ.] In Campania, Basiliani, Amantii. In Africa, Victoris, Felicis, Januarii, Zotici, Herenei. In Apamia, Basiliani. Penis. Vide Bollandum, & Florentinium. In Hibernia, Eciani episcopi & confessoris. Ibidem Soliniæ virginis.

Molan. In Africa, sanctorum martyrum Saturnini presbyteri, [Saturnini & sociorum.] Dativi, Felicis, Apuleii & sociorum eorum: qui passi sunt pro Christo sub Anolino proconsule. Hæc in editionibus aliis prætermissa sunt, [Desiderati.] solumque additur: Arvernis, sancti Desiderati, episcopi & confessoris. Vide Acta.

Prid. Idus.
Die 12.

[Eulaliæ.] In Hispaniis, natalis sanctæ Eulaliæ virginis, quam constat tempore Diocletiani imperatoris, gloriosam martyrii accepisse coronam, [Saturnini & sociorū. Modesti & Ammonii.] civitate Barcinona. In Africa, sanctorum martyrum Saturnini presbiteri, Dativi, Felicis, Apelii & sociorum ejus, qui passi sunt pro Christo sub Anolino proconsule. Apud Alexandriam, Modesti & Ammonii infantum.

Sic legunt Praten. Herinien. Tornacen. Marchian. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Hyspaniis in Marchian. & aliis male scribitur; uti & Daviti in Heriniensi. Posui in textu Apelii ex Praten. Marchian. & Greveno. Herinien. & Tornacen. habent Apeli, Munerat. Pellii, Molan. Apulcii, verum nomen infra adjiciam, quod Molanus recte posuit in alteris editt. Sociorumque in Munerato, pro & sociorum, levis mutatio est. Herinien. legit sub Juliano proconsule. In Auctariis pridie vidimus, Julianum imperatorem, perperam cum Anolino conjunctum, forte quod codices quidam antiqui pro Anolino scripserint, Juliano, ut hic Heriniensis posuit. Marchian. Munerat. & Molan. habent infantium, quod postremus in aliis editionibus correxit.
[Eulaliæ.] Observatio. Solus Beda inter antiquos Martyrographos, Eulaliam Barcinonensem aut ignoravit, aut saltem in sacros Fastos non retulit. Ceteri eam annuntiant; nullus tamen satis diserte martyrii rationem exprimit, eo modo, quo in Romano hodie exponitur. Qualiter ab Emeritensi, quæ X Decembris colitur, Eulalia hæc distinguenda sit, quæque ad utriusque Acta seorsim pertineant, vide sis apud Bollandum in Actis. Ado illam a Romano parvo mutuatus est, de aliis etiam loquens, quos Usuardus suis potius diebus solum censuit nominandos: utpote qui licet eadem Daciana carnificina, non eodem tamen die martyrium consummarunt. Plura de virginibus illis synonymis dicenda erant, nisi locus proprius superesset X Decembris, ubi de celebriori illa Emeritensi, a Prudentio apud Ruinartium pag. 496 & seqq. egregie laudata, sermo recurret, quo cetera remitto, solos hic Wandelberti in Barcinonensis honorem versus subjiciens:

Eulaliæ festum pridie sanguisque coruscat.
Urbs Barcinon eximia qua martyre gaudet.

Hic denuo notandum, ab Adone referri Damianum, quem Noster prætermisit, raro, ut nuper dixi, [Saturnini & sociorū.] exemplo. Saturninus & socii nec ab Hieronym. nec a Beda, nec ab antiquorum ullo ante Usuardum memorantur. Primus ipse quatuor hæc nomina consignavit, non expressis aliis quinque & quadraginta, de quibus in Collatione Carthaginensi, ab Augustino recitata, unde eos Nostrum accepisse opinamur. Cur diem præcedentem, huic prætulerint recentiores Mss. codices & Romanum hodiernum, nescio: certe institutam pridie Idus Februarii quæstionem, diserte affirmat Augustinus, atque in Actorum proconsularium titulo dies idem clare exprimitur, unde certum est nullum ex his martyribus ante eum diem passum fuisse: quo autem vere coronam adepti sint, nusquam traditur. An ex his aliquos recte ad certos dies referat Ruinartius in prævia admonitione pag. 408, alibi examinari poterit. Acta ibi reproducit laudatus auctor, dempta præfatione & conclusione a Donatistis assuta, quam utramque invenies apud Baluzium tomo 2 Miscell. a pag. 56, primam apud Henschenium in Actis, ubi ejus commentarium & notas consule. Videatur etiam Tillemontius tomo 5 a pag. 231. Siqui forte nævuli a Donatistis immixti supersint, nihil Actorum puritati officiunt. Porro qui in Mss Apelus, Apelius, & Apuleius vocatur, potius Ampelus vel Ampelius dicendus videtur. Cetera vide superius, & in notis Castellani, [Modesti & Ammonii.] atque in Auctariis diei præteritæ. Inter Modestos nonnulla in Rom. moderno notanda sunt, de quibus alibi. Modestus & Ammonius ab Adone accepti sunt, qui ambos infantes appellavit, quales non dicuntur in Romano parvo. Hieronym. apographa non satis distinguunt. Rabanus Zoticum infantibus addens, Damiano in Africa eos conjungit. Usuardus Adonem, absque ulteriori examine, sequitur. De classe martyrum, a qua Modestus & Ammonius avulsi sunt, videndi Bollandus & Castellanus.

AUCTARIA.

Pulsan. Deficit in prima annuntiatione de sancta Eulalia, in ceteris purus.

[Macarii & soc.] Antverp. & Max-Lubec. Incipiunt: Natale S. Macharii, & S. Ruffini & S. Justi. Vide in Auctariis XXVIII Februarii. Et in Alexandria, Ammonii &c. Nihil de Eulalia. De Saturnino &c. egerunt pridie.

Antverp-maj. In prima Adonianus, sic habet: [Eulaliæ ex Adone.] In Hyspaniis, sanctæ Eulaliæ virginis & martyris, quæ passa est tempore Diocletiani imperatoris, sub præfecto Hispaniarum Daciano; quando sub eodem apud Barcinonem, sanctum Cucuphatum, & apud Gerundam, sanctum Felicem, gloriosas constat martyrii accepisse coronas: scriptum in passione sanctæ Leuchadiæ. De Modesto & Ammonio, scribit, martyrum infantum. In fine: In Africa, passio sancti Damiani militis.

Rosweyd. Hodie obscurior & confusior est. En ejus textum: In Hispaniarum, sanctæ Eulaliæ virginis; quam constat tempore Diocletiani imperatoris gloriosam martyrii accepisse coronam civitate vult dicere Barcinonensi. Tum: In Africa, Damiani militis, [Damiani. Juliani & soc.] & sanctorum martyrum Saturnini &c. In Alexandria, Juliani martyris & aliorum XVIII sociorum, vel Sanctorum. Ibidem, sanctorum Modesti & Ammonii infantium, & sanctorum Quiriaci & Simplicii martyrum. [Quiriaci & soc.] Vide hæc in Actis distinctius explicata.

Centulen. Solitus abbreviator, sic paucis complectitur omnia & aliquid superaddit: In Hispaniis, sanctæ Eulaliæ virginis sub præside Daciano. In Africa, sanctorum martyrum Saturnini presbiteri, Dativi, Felicis, Apeli & sociorum eorumdem. Alexandriæ, Modesti & Ammonii, martyrum infantum. In Affrica, sancti Damiani militis.

Antverpien-max. Lovanien. Leyden-Belg. & Editio Ultraj-Belg. Ita ordiuntur: Romæ, sancti Gregorii secundi, qui nonagesimus secundus post beatum Petrum, natione Syrus [male hic confunditur Gregorius II cum successore synonymo] sedit annos decem, [Gregorii PP.] menses octo, dies quatuordecim, Leonis & Constantini imperatorum tempore. Idem ferme habent initium Ultraj. Leyden. Alberg. & Danic; qui addunt insuper ex aliquo fortasse Adoniano codice: Hic vir castus, & in divinis Scripturis eruditus, in Germania verbum salutis per sanctum Bonifacium episcopum prædicavit. Qui etiam quadragesimali tempore, feria V jejunium celebrari constituit; & ipsius diei ad Missarum solemnia officium, cum antea non fieret, pro majori parte sumptum de Dominicis, ordinavit. Postrema hæc ex Anastasio Bibliothecario sumpta, non pravam consuetudinem priorum temporum non jejunandi feria V Quadragesimæ, ut putavit Bollandus, sed statutum tunc Ecclesiæ ritum ostendunt, ut habes apud Walafridum Strab. de rebus ecclesiasticis. cap. 20. & apud alios; ob justas causas, quibus cessantibus, feriam illam Gregorius II in aliarum ordinem redegit, ut dicemus in Supplemento ad Notam cap. 2. num. 10. pag. 703. Vide interim quæ copiosius disputavit Papebrochius noster ad hunc Pontificem, qui ab aliis refertur die sequenti. At ex calculo Papebrochii obiit XVII Januarii. Contra sentit P. Simon Motherius in adjecta XIII Febr, nuperæ suæ versioni gallicæ Martyrologii Romani notula, ubi vult obiisse XI. Januarii. Quod vero Bedam & Adonem ibi citet Motherius, ex genuinis eorum editionibus non habuit. Ex Bedæ ætate perspiciet, quod Gregorii II meminisse non potuerit. In Adone Mosandri ponitur; rectius, opinor, a Rosweydo in appendicem rejectus. Sequitur in codd. Modesti &c. In fine: [Macarii & soc.] Eodem die, natale sanctorum Macarii, Rufini & Justi. Deest in omnibus Eulalia Barcinonen. De Saturnino & sociis egerunt pridie.

Bruxellen. In Eulalia interpolatus, secundo loco habet de Damiano ut Antverp-maj. Saturninum & socios, passos ait sub Juliano imperatore. Sequuntur infantes Martyres. In fine de Macario Rufino, & Justo, ut supra.

Hagenoyen. Primo annuntiat Eulaliam. 2. Gregorium, ferme ut codices mediæ notæ. 3. Macarium & socios: reliqua ut in laterculo.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130, & Vatican. num. 5949. In fine: In Africa, passio sancti Damiani martyris. [Damiani.]

Ughellian. Incipit: Natale sancti Macarii, & sancti Rufini, & sancti Justi.

[Translat. Fredeswidæ.] Altemps. Item apud Oxoniam, translatio sanctæ Fredeswidæ virginis. Remittenda ad XIX Octob.

[Gregorii IV.] Strozz. & Medic. Item, sancti Gregorii Papæ IV. Hic constituit festum omnium Sanctorum anno DCCCVIII. De hujus Pontificis cultu, nihil legi hactenus. Manifestus in annis error est. Sed hæc & alia ad eam rem proprie spectantia, suo loco discutientur.

Editio Lubeco-Col. Idem habet diei exordium cum Ultraj. &c. Tum sequitur: Apud Alexandriam, natale sanctorum martyrum Modesti & Ammonii infantum. Item in Alexandria, natale sanctorum martyrum Macharii, Rufini & Justi. In Africa, passio sancti Damiani militis & martyris. [Livini.] Ipso die, natale sancti Livini episcopi & confessoris. Item commemoratio sanctæ Eulaliæ virginis & martyris.

Belin. De Saturnino & sociis, egit pridie. In Eulalia purus est. In Alexandria, Modesti &c. Item Macharii Ruffini & Justi.

[Translat. 3. S. Barbaræ. Damiani. Juliani & sociorum. Ludani. Quiriaci & sociorum. Livini.] Greven. Translatio tertia beatæ Barbaræ, virginis & martyris; scilicet a Roma ad Placentiam. In Africa, Damiani militis & martyris. Item ibidem Iuliani, Donati, Eraclii, Zotici. Ludani confessoris. In Alexandria, Quiriaci & Symplicii martyrum. Macharii, Rufini, Justi martyrum. Ipso die, sancti Livini episcopi & confessoris: an non Licinii? Vide Bollandum inter Prætermissos. Hic refertur die sequenti. De Livino agetur XII Novembris; & eodem die de Lebuino.

Molan. Item Macarii, Rufini & Justi. In Africa, passio sancti Damiani militis. Tum minutiori charactere: [Susannæ.] Susannæ matronæ sanctissimæ, quæ in Daniele legitur. In postremis editionibus, omissis Macario &c. incipit a Damiano. Tum: Die duodecima, [Meletii.] sancti Patris Meletii archiepiscopi Antiochiæ magnæ. Demum minoribus litteris: Item Constantinopoli, [Antonii.] sancti Antonii, magni inter Dei Pontifices, & admirabilis inter Patriarchas. Est is qui in Actis cognominatur Cauleas.

Idibus.
Die 13.

[Agabi.] Natalis sancti Agabi prophetæ apud Antiochiam, de quo beatus Lucas in Apostolicis actibus scribit. In Militana civitate Armeniæ, [Polyeucti.] sancti Poliocti martyris, qui latine interpretatur multum orans. [Lizinii.] Civitate Andegavis, sancti Lizinii episcopi, venerabilis sanctitatis viri.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Marchian. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Pulsanen. incipit: Apud Antiochiam. Munerat. in actibus Apostolorum; vera Usuardi lectio est in textu. Militana & Poliocti scribunt omnes, exceptis Tornacensi, qui Polieucti, Munerat. Policeti, & Molan. Polyocti. Notum est verum nomen Polyeucti. Sphalma typographicum est in Munerato, militum orans pro multum orans. Herinien. Munerat. & Molan. habent Lucinii: Pulsanen. Licinii, utrumque sub disjunctione admittunt Acta, ubi modi alii adferuntur: præferenda aliorum lectio, ut mihi quidem videtur.
[Agabi.] Observatio. De Agabo nihil tradunt Hieronymiana apographa, nihil etiam Beda aut ejus sequaces. Primus ejus meminit auctor Romani parvi, his verbis: Agabi prophetæ in novo Testamento, apud Antiochiam. Hæc paululum explicans Viennensis, loca gemina ex Actis Apostolorum adducit, quibus Agabum vaticinatum constat, recte ab Henschenio explicata. Noster, præteritis textibus sacris, cetera ex Adone descripsit; Notkerus paucis addidit, famem & Pauli captivitatem ab eo prædictas. Ex eodem ipso Romani parvi fonte hoc die procedit Polyeuctus, [Polyeucti.] sic ibi signatus: In Militana Armeniæ, sancti Polyeucti martyris. Ado solam interpretationem nominis adjunxit, ex quo Usuardus & Notkerus sua desumpserunt, sed immutata nonnihil orthographia, de qua in Variantibus dictum est. Quot modis depravatum sit Polyeucti nomen, jam in superioribus abunde patuit, dum toties & pluribus diebus recurrit, incerto etiamnum die, quo vere colendus sit. Contendit quidem Castellanus, ex Hieronymianis apographis, eum martyrii corona donatum VII Januarii; at quid si ex eisdem codicibus arguatur pro XIV Februarii, quo die diserte exprimitur æque ac VII illa Januarii? Consulatur Florentinius utroque loco, & Henschenii commentarius hoc die. Videantur etiam Acta ipsa, a laudato Henschenio edita & illustrata, ex quibus sua deprompsit Tillemontius tomo 3 a pag. 424. An illis puriora sint, quæ in Lectis triumphis pag. 185 pridem pollicitus est Combefisius, tamquam a Nearcho S. Martyris amico composita, necdum licuit definire: licebit, si aliquando in lucem producantur. Solus Usuardus, inter antiquos Martyrologos, [Lizinii.] Lizinium Andegavensem in sacras tabulas retulit, cujus vitas binas multum probatas edidit Bollandus, ab aliis subinde gallice versas. Scripsit ipse Licinii vel Lucinii; ego Lizinii vel Lezinii malim, uti ex codicibus in laterculo exhibui; ex qua inflexione rectius videtur deduci gallicum nomen Lezin, vel forte vice versa. Natalem ejus statuit Castellanus 1 Novembris. Wandelberti versus ad textum hodiernum non pertinent, cum agant de Juliano & Basilissa. Vide IX Januarii.
AUCTARIA.

Antverp-maj. Natale beati Agabi prophetæ in novo Testamento, apud Antiochiam. In Militana civitate Armeniæ, natale sancti Poliocti &c. pure. Andegavis, sancti Licioni episcopi & confessoris, cujus corpus sacrum crebris honoratur miraculis.

[Stephani.] Rosweyd. Incipit: Lugduni, Stephani episcopi & confessoris. Sequitur textus purus, cui in fine adjicitur: [Ermonhildæ] In Britannia, sanctæ Ermonhildæ virginis. An non Ermenildæ reginæ Merciorum?

Antv. & Max-Lubec. Textui puro subdunt: Lugduno, [Stephani.] natale sancti Stephani episcopi [Juliani.] & sancti Juliani, absque ulla interpunctione; unde recentiores aliqui Martyrologi & Rom. hodierni reformatores, ansam cepere, Julianum etiam Lugduni collocandi. Plura vide in Actis.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Pro apud Antiochiam, legunt, in Antiochia quiescentis. Alberg. & Danic. male scribunt, Lupicini; alii habent Licinii. Tum addunt omnes: In territorio Treverensi, sancti Castoris confessoris, [Juliani Nicomed.] cujus gesta habentur. Colitur Confluentiæ, ut dicitur infra. Lugdunis, natale S. Stephani episcopi. Nicomediæ, natale sancti Juliani martyris.

In Centulensi abbreviatur textus.

Bruxell. In Agabo fere purus, secundo loco habet Gregorium, de quo heri in Auctariis. Sequitur de Polyeucto. Tum: Nicomediæ, natale sancti Juliani martyris. Lugduno, sancti Stephani episcopi & confessoris. De Lizinio adjicit: Cujus corpus crebris veneratur miraculis. [Castoris. Translat. S. Eduardi.] Treveris, sancti Castoris &c. ut supra. Item translatio sancti Eduwardi regis & martyris.

Hagenoyen. Post textum fere purum, annuntiat Stephanum, & in fine: In territorio Treverensi, [De Castore.] nomine Confluentia, sancti Castoris presbyteri & Confessoris, qui eremum primo petiit, & in eo multis annis perduravit, & senex ibi factus, in pace quievit. Imo & multis miraculis claruit.

Aquicinct. Post textum subdit: Lugdunis, sancti Stephani episcopi & Juliani. [Gregorii IV.] Romæ, Gregorii IV Papæ, qui rexit Ecclesiam annis sedecim &c. ut pridie de Gregorio II dictum.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. In eo a priori differunt, quod Gregorium recte nominent secundum, & in fine habeant Lugduno, [Stephani.] S. Stephani &c.

Matric-Cartus-Ultraj. Post Agabi annuntiationem, interponit: Stephani confessoris, qui fuit pater multorum monachorum.

Codex 1 Bigotianus, qui fuit PP. Cælestinorum, signatus P 5: Lugduno S. Stephani episcopi & Juliani. Vide Acta pag. 656, & 672.

Reg. Suec. num 428: Civitate Meldis, natalis sancti Gisleberti, [Gisleberti.] ejusdem civitatis episcopi.

[Juliani Nicomed.] Codex D. du Cheval sign. B. Nicomediæ, natalis sancti Juliani martyris.

Vatican. num. 5949. Omittit Lizinii, adjicit autem: [Gregorii II.] Romæ B. Gregorii PP. II, qui rexit Ecclesiam annis quindecim, tempore Leonis & Constantini imperatorum. Lugduni, sancti Stephani episcopi & Iuliani martyris.

Altemps: Ipso die in Britannia, sanctæ Ethormeihisdæ virginis, & sancti Hunæ sacerdotis & anachoritæ. Nec inter Prætermissos noti sunt.

Strozz. & Medic. Lugduni, sancti Stephani episcopi & martyris. Item, sancti Iuliani martyris. In pago Treverorum apud Cardonam, sancti Castoris confessoris. [Castoris. Antonini.] Item, sancti Antonini confessoris. Opinor, abbatis Casinensis, qui die sequenti colitur.

[Fulchranni.] Cod. S. Ricaldi. Sancti Fulchranni Lodevensis episcopi; de quo Acta hoc die.

Editio Lubeco-Col. Incipit: In territorio Treverensi, [De Castore.] sancti Castoris presbyteri & confessoris, cujus gesta habentur. Qui tempore juventutis suæ, a parentibus suis nobilibus, beato Maximino Treverorum episcopo conjunctus est. Qui cum ordinem sacerdotii ab eodem accepisset, eremum intravit, in quo Deo fideliter servivit, & tandem bono fine quievit. De Agabo ut supra. In Polyeucto, pura est. De Lizinio, Stephano & Juliano scribit ut Bruxellensis. In fine: Eodem die, beatæ Ermenildæ virginis. Voluit dicere viduæ &c. vide Acta.

Belin. 1. editio. Pro Militana scribit Mauritana: pro Poliocti, Policrati, quæ in posteriori correcta sunt. Post, multum orans, sequitur: Romæ, sancti Tranquilini presbyteri, [Tranquilini.] qui ad prædicationem sancti Sebastiani martyris conversus ad Christum, a sancto Polycarpo presbytero baptisatus, & a sancto Gaio Papa presbyter ordinatus est. Hic cum ad confessionem sancti Pauli, orationis gratia accessisset, tentus a paganis lapidatus est. Vide VI Julii. Hic interponitur Lizinius, quem Lucinium vocat. Tum: Romæ, sancti Gregorii Papæ secundi, qui rexit ecclesiam annis XVI, tempore Leonis & Constantini imperatorum. Apud Torcellum, sanctæ Fuscæ virginis & martyris. [Fuscæ.] Editio altera adjicit: In Lugduno, Stephani episcopi.

[Ciriaci. Tulliani &c.] Greven. Nichomediæ Iuliani martyris. Ciriaci. In Alexandria, Tulliani, Anchiriani, Ammonis, Fuscæ martyris. Gregorii secundi &c. ut pridie, excepta periodo ultima de feria V Quadragesimæ. In territorio Treverensi, sancti Castoris &c. fere sicut editio Lubeco-Col. In Britania, [Ermenildis. Stephani Grandimon.] cœnobio Elyensi, Ermenildis reginæ. Stephani episcopi Lugdunensis & confessoris. Stephani diaconi & confessoris, qui Ordinem Grandimontensem inchoavit primo, circa annum MLXXVI, sibique rigidus, subditis vero pius, eumdem rexit, plenusque operibus bonis quievit in pace. Item sanctæ memoriæ Amulrici Monasteriensis ecclesiæ episcopi & confessoris. [Amulrici.] Beatæ memoriæ Jordani, [Jordani. Beatricis.] Magistri generalis Ordinis Prædicatorum. Item beatæ memoriæ Beatricis virginis, Ordinis Cartusiensis. Hæc tam ardenti amore ad Christi vulnera ferebatur, ut non nisi vulnera cogitare, nihil nisi vulnera posset appetere. De hac Beatrice & Amulrico Monasteriensi, vide Bollandum inter Prætermissos.

[Castoris.] Molan. Belinum descripsit, de suo addens ex aliis: In territorio Treverensi, Confluentiæ Castello, sancti Castoris confessoris, cujus gesta habentur. Civitate Meldensi, [Gisleberti.] S. Gisleberti episcopi & confessoris. Dein alio charactere: Beatæ memoriæ, Jordani &c. ex Greveno. [Jordani. Amulrici.] Amulrici episcopi Monasteriensis Westphaliæ, nondum canonizati. Stephani diaconi &c. etiam ex Greveno. [Stephani. Eustochiæ.] Item beatæ memoriæ Eustochiæ monachæ D. Prosdocimi, juxta muros urbis Paduæ: quæ sacrilego partu ex monacha genita, ut rosa pulcherrima ex asperis & pungentibus spinis effloruit. Nam vix quartum ætatis annum agens, arrepta a pessimo dæmonio, usque ad extremum vitæ diem immaniter vexata, omnia ejus tormenta, invicta animi patientia superabat; etiam tetrum carcerem, cui mandato episcopi mancipata fuit, suggerente diabolo eam veneficam esse, & quod novam abbatissam, suis veneficiis, e medio tollere voluerit. Tandem ad cælos evolavit, anno ætatis suæ XXV, nativitatis Domini MCCCCLXIX. Eam Bollandus prætermisit, sed egregia de ejus sanctitate documenta subinde nacti sumus, suo tempore vulganda. [Stephani Reatini.] Civitate Reatina, sancti Stephani abbatis & confessoris, de quo B. Gregorius in Dialogo. Posteræ editiones non parum variant. De Gregorio addunt, quod in Germania per Bonifacium episcopum verbum salutis prædicavit. De Fusca, [Ermenildæ.] ut Belin. In Britannia, Ermenildæ virginis. De Stephano, Castore, Gisleberto, ut supra. Die decima tertia, [Martiniani.] sancti patris Martiniani. Minori charactere, de Stephano & Eustochia, dicta abbreviant. De Jordano & Amulrico, ferme eadem repetunt.

XVI Kal.
Die 14.

[Valentini Romani.] Romæ, natalis beati Valentini presbiteri, qui post multa sanitatum & doctrinæ insignia, fustibus cæsus & sic decollatus est, [Vitalis & soc. Valentini Interamnensis. Bassi & soc. Cyrionis & soc. Dionysii & Ammonii.] sub Claudio Cæsare. Item Romæ, sanctorum martyrum Vitalis, Feliculæ & Zenonis. Civitate Interamnis, beati Valentini episcopi, qui post diuturnam cædem, custodiæ mancipatus, cum superari non posset, mediæ noctis silentio ejectus de carcere, decollatus est. Apud Alexandriam, sanctorum martyrum Bassi, Antonii, Protolici, qui in mare mersi sunt. Item, Cyrionis presbiteri, Moyseos, Bassiani, Agathonis, qui omnes igni combusti sunt. Item Dionisii & Ammonii decollatorum.

Ex Praten. Herinien. Rosweyd. Antverpien. & Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Sanctitatum pro sanitatum error est Munerati, qui prætermisit etiam, & sic. Belin. pro Feliculæ, legit Feliculi; Greven. Felicolæ. Iterannis in Munerat. Iteranis in Belin. typographi vitia sunt, quibus editiones illæ scatent, æque ac Max-Lubec. Rosweyd. scribit Iteramnis. Sic rursus Belin. pro diuturnam, ponit diutinam; Protholici pro Protolici; Tyroni, pro Cyrionis; Moysetis pro Moyseos &c. Rosweyd. pro mediæ noctis silentio, substituit medio &c. Cirionis scribunt Herinien. Antverpien. & alii; Rosweyd. Chirionis: secutus sum aliorum codd. lectionem, quæ est etiam Adonis. Solus Praten. habet Bassiniani. Greven. & Molan. videntur textum voluisse corrigere, scribendo igne pro igni; deest autem ea vox in Munerato & Belino. De Dionisii, presbiteri & ejusmodi aliis, satis alibi dictum est.
[Valentini Romani] Observatio. Concurrunt in hunc diem Valentini plures, quibus distinguendis egregiam operam posuit Henschenius; a cujus sententia nihil omnino recedit Florentinius in hodiernis ad Hieronymiana notationibus: Alii sunt, qui aliter sentiant. Præcipuus rei cardo vertitur, utrumne bini in laterculo discreti, Romanus & Interamnensis, in unum coalescere debeant, [&] ut manifestum putat Castellanus ex Hieronymianis apographis, hoc die nec satis conformibus nec satis correctis; an potius standum pro distinctione, cum Beda, Rabano, Romano parvo, Adone & Notkero, quibus consonat Noster, primi elogium ex Beda & Adone transcribens, alterius etiam ex utroque vel alterutro contrahens. [Valentini Interamn.] Controversia hæc ad hujus mensis Supplementum proprie pertinet, verum cum Castellani sententia textus nostri fundamenta suffodiat, prima saltem rei semina hic subjicienda sunt, ex ipsis illis codicibus, unde arguendi materiam sumit laudatus auctor.

[Distinctio asseritur contra Castellan.] Inter Hieronymiana apographa, solum Epternacense sic habet primo loco: Interamne via Flaminia, natalis Valentini. Corbeiense, etiam quod ab Acherio editum est, paulo aliter loquitur secundo loco: Interamne via Flaminia, ab urbe Roma milliario LXIV, natalis sancti Vincentii. En modo Lucensis verba: In Thuscia spoleti civitate, natale sanctorum Vitalis, Cyriani & Marsiani. Valentini. Interamne via Flaminia, ab urbe Roma miliario LXIII, natalis sancti Vincenti. Superest Blumianum, sed in hoc vel Valentini nomen desideratur. Habes hic antiquissimorum Hieronymiani Martyrologii apographorum omnium, hactenus editorum ipsissima verba fidelissime extracta, ex quibus velim jam, lector, attente consideres, an inde recte profluat Castellani effatum, quod tamquam certum proponit pag. 644, nempe, antiquiora exemplaria Hieronymiani Martyrologii sic hodie Valentinum signare: Interamne via Flaminia, milliario ab urbe Roma LXIV, sancti Valentini, quando ex quinque, saltem quæ consulere potuit, nec unicum est, quod textum ab eo formatum expresserit. Atqui tamen hisce unice innititur eruditissimus auctor, ut clare se evicisse existimet ac rotunde pronuntiet, Valentinos binos, in textu nostro relatos, in unum unicum Interamnensem omnino conflandos. Nequid dissimulemus, hoc ex solo Epternacensi elicere potuit Castellanus, Interamne Valentinum aliquem recoli, quod ultro admittimus; tametsi codices alii Vincentium substituant. Sed ea causa Valentinum Romanum excludere velle, quæ ratio dictet, prorsus non intelligo. Quod si superviveret vir nobis semper amicissimus, vix dubito, quin, pro ea qua præditus erat docilitate, non minus facile assertam hic Valentinorum identitatem retractaret, quam illam Marcelli & Marcellini rejecerit, de qua actum est XVI Januarii. Interim pari ex Hieronymianis argumento utitur Tillemontius tomo 4 a pag. 678, ut solita sua modestia, [& Tillemont.] eamdem opinionem insinuet, adductis etiam in eum finem monumentis aliis. Fateor equidem in Kalendariis Frontonis & Allatii, item in Sacramentariis nonnullis, agi dumtaxat de Valentino aliquo, vel simpliciter, vel cum addito, martyre, nulla dignitate aut presbyteri aut episcopi apposita. Sed quid inde? Hoc ut summum consequens erit, innumeros dari sanctos martyres tum episcopos tum presbyteros, qui in illis Kalendariis & Sacramentariis, aut non reperiantur, aut non satis native depingantur; quod utique indubitatum est: at certe nihilominus manebit inconcussa hactenus Bedæ, Romani parvi, Rabani, Adonis, Usardi & Notkeri tam diserta duorum saltem Valentinorum distinctio, donec armis validioribus & sincerioribus convellatur; quod si fiat; in supplemento corrigetur, quidquid de ipsis minus vere aut verosimiliter ab Henschenio disputatum est. Id autem notari velim, Kalendaria illa & Sacramentaria, utpote Romana, de non alio Valentino, quam de Romano intelligi posse; quem etiam aperte indicat antiquissimum Martyrologium Gellonense ab Acherio vulgatum, sic primo loco scribens: Romæ, Valentini. Si itaque ex his monumentis arguere volunt laudati scriptores, suis sese telis conficiunt, nam ex his ipsis, alium Valentinum Romanum, alium item Valentinum Interamnensem fateantur, necesse est. Ceterum de solis hisce duobus Valentinis agunt Beda ejusque descriptor Rabanus, & Romanum parvum. Wandelbertus unum Valentinum dumtaxat memorat; de quo loquatur, incertum est. Hic ejus versiculos subjungam:

Tum decimo sextoque die præeunte Calendas
Martyr Vitalis nitet & Felicula virgo:
Atque Valentinum memorant sua gesta beatum.

De reliquis martyrum classibus, in laterculo adductis, id solum queo dicere, eas ex citatis Hieronym. apographis bene vel male intellectis (nam hoc die mirum in modum & ampla & confusa sunt) ab Adone sic divisas & distinctas; ex quo easdem Noster, nihil magnopere aut dubitans aut examinans, [Vitalis & soc.] omnes descripsit. Primi tres Vitalis, Felicula & Zeno, non videntur recte conjungi, quamvis in Gellonensi sic quoque uniti sint: [Alexandrinorum.] certe Felicula, eadem, an alia, nescio, ab omnibus antiquis ponitur Idibus Junii. De Alexandrinis, non minor disceptatio, tum circa ipsam nominum efformationem, tum circa positionem aut martyrii palæstram, tum denique circa ipsum genus certaminis, ut ex Actis nostris & Castellano facile perspicies. Illa hoc loco indicasse sufficiat, pluribus alibi, si operæ pretium fuerit, discutienda. De textus Usuardini sinceritate nihil omnino dubitandum.

AUCTARIA.

[Octavæ Rictrudis.] Marchian. Toto textu purus, proprium cœnobii sui festum primo loco statuit, his verbis: Octavæ, sanctæ Rictrudis.

Tornacen. Hodie mutilus est; deficit in elogio Valentini Interamnensis, totamque annuntiationem Cyrionis, Moysis &c. omittit.

Pulsanen. Nihil habet de tribus Alexandrinorum martyrum classibus.

Antverp-maj. Ad aliquot dies recentiori manu suppletur: de cetero, in prima, purus est. Secunda deest. Tertiam sic format: Eodem die, natale sancti Valentini, Interamnensis episcopi & confessoris. Reliqua satis pura sunt.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Post hæc verba, Claudio Cæsare, non recte addunt; & a sanctis Mario & Martha & filiis eorum, venerabiliter traditus sepulturæ. Melius ex Beda vel Adone, post hæc verba, superari non posset, adjiciunt; jussu furiosi Placidi Urbis præfecti.

Centulen. Romæ, sancti Valentini presbiteri & martyris. Interamnis, sancti Valentini episcopi & martyris. Bassiano tribuit titulum lectoris, & Agathoni, exorcistæ; de cetero in Alexandrinis purus est. In fine absque positione seu nomine loci, adjicit: Eodem die, sanctorum martyrum Vitalis, Feliculæ & Zenonis.

[De Valentin. Interamn.] Bruxellen. Valentini Interamnensis elogium ex Beda vel Adone, ad hæc verba non posset, auxit in hunc modum: Jussu furiosi Placidi Urbis præfecti, mediæ noctis silentio decollatus est. Tunc Proculus, Ephæbus & Apollonius discipuli ejus, corpus apud ecclesiam suam nocte sepelierunt. Ubi a paganis tenti, cum a fide Christi revocari non possent, capite cæsi sunt, & non longe a sancto Valentino sepulti. De Bassiano & Agathone, eadem habet quæ Centulensis.

Hagenoyen. De Valentino Romano scribit ut codices mediæ notæ. De Interamnensi, post, & martyris, hæc addit: Qui filium Traconis [Cratonis] oratoris, habentem caput inter genua, sanavit, propter quod multi confluxerunt ad Christum. Unde beatus Valentinus dire cæditur, & arctæ custodiæ mancipatur, & dum superari non potuit, jussu furiosi Placidi &c.

Vatican. num. 5949. In civitate Nicomediæ, sancti Pantaleonis martyris, [Pantaleonis.] & natalis sancti Modestini episcopi & martyris. [Modestini.] De hoc, vide Acta, de alio, XXVII Julii.

Strozz. & Medic. Eodem die apud Paduam, translatio sancti Antonii de Ordine Minorum. [Translat. Anton. Pat. Eleuchadii. Proculi & soc.] Hanc ad natalem XIII Junii rejicit Bollandus. Porro codex Medicæus solus præterea habet: Item, sancti Eleuchadii, archiepiscopi Ravennensis. Item, passio sanctorum martyrum Proculi, Ephebi & Apollonii in civitate Interamnis.

Editio Lubeco-Col. Diem inchoat hoc modo: [Valerii ex Ursul. Invention. Cordulæ.] Apud Coloniam Agrippinam, sancti Valerii regis & martyris, de societate sanctæ Ursulæ virginis. Item Colonia Agrippina, inventio sanctæ Cordulæ virginis & martyris, de societate undecim millium virginum sanctarum, quæ anno a nativitate Domini MCCLXVIII facta est. Vide Bollandum in Prætermissis. De tota ea sacra legione agetur XXI Octobris. In reliquis similis est ista editio codicibus mediæ notæ supra.

[Waltfridi. Eleuchadii. Valerii.] Greven. Eodem die, Waltfridi abbatis & confessoris. Vita datur in Actis die sequenti. Eleuchadii presbyteri, potius episcopi Ravennatis. Marciani. Geminus hodie in Actis datur. Apud Coloniam Agrippinam, translatio sancti Valerii regis, de societate sanctæ Ursulæ. Item ibidem, translatio sanctæ Cordulæ virginis & martyris, de eadem societate, factæ per beatæ memoriæ Dominum Albertum magnum, quondam Ratisponensem episcopum. [Sisinnii.] Item, Sisinnii episcopi Thausinæ civitatis, quæ est apud Ephesum, vita & signis incliti. An hic idem, qui Tei vocatur episcopus inter Prætermissos? Certe non alius hoc die Sisinnius.

[Meletii.] Molan. Parvo charactere: Item, sancti Meletii archiepiscopi, cujus encomium scribit sanctus Joannes Chrisostomus archiepiscopus Constantinopolitanus. Exstat & Gregorii Nisseni oratio in ejus funere habita. De eo in Actis XII hujus. In aliis Molani editionibus solum additur: Die decimaquarta, [Auxentii.] sancti patris Auxentii.

XV Kal.
Die 15.

[Blasii.] Apud Sebasten civitatem, passio sancti Blavii episcopi, qui multorum patrator miraculorum, sub præside Agricolano, post diutinam cæsionem atque suspensionem in ligno, ubi pectinibus ferreis carnes ejus disruptæ sunt, post teterrimum carcerem ac demersionem laci, unde salvus exivit; jubente præfato judice, capite cum duobus pueris truncatur. Novissime vero septem mulieres, quæ guttas sanguinis ejus defluentes colligebant, deprehensæ quod essent Christianæ, post dira tormenta, gladio percussæ sunt. Romæ, sancti Cratonis martyris, [Cratonis.] qui a beato Valentino fidei documentis institutus, non multis post diebus, cum uxore & universa domo martyrio est consummatus. [Faustini & Jovitæ. Quinidii. Agapes.] Civitate Brixa, sanctorum martyrum Faustini & Jovitæ virginis. In Galliis civitate Vasionensi, sancti Quinidi episcopi, cujus mortem in compectu Domini pretiosam miracula crebra testantur. Civitate Interamnis, sanctæ Agapis virginis.

Soli codices Pratensis, Antverp-maj. Rosweyd. & Marchianensis, hodie puri sunt.
Varia lectio. Scripsi Blavii ut habent antiqui codices omnes tum manuscripti tum excusi, pro Blasii, ut habet Antverp-maj. De quo egimus III hujus. Agricolano legunt omnes passim, excepto Rosweyd. uti & Brixa, atque ita putamus legisse Usuardum. Antverp-maj. inter alios nævos, habet Agriculano; pro diutinam, diurnam; laici, pro laci; documento pro documentis; pro Vasionensi, Nacionensi. Hic Agapis cum ipso in textu, ut alibi, cum plerisque scribimus. Rursus habent codices Quinidi pro Quinidii: at hic non minor, in civitatis, quam nominis enuntiatione, diversitas est, ut videbis in Actis. Marchianensis omnium corruptissime scribit Quiri. Jobitæ habent plures alii, Antverp-maj. Sobitæ; Rosweyd. Jovitiæ: nos cum Usuardo legimus. Solus Rosweydi codex hodie præter morem exactus & accuratus, omisso post Jovitæ, titulo virginis, apposuit per abbreviationem, martyrum.

Paucitas purorum codicum inde maxime oritur, quod multi III hujus, ex recepto tunc Ecclesiæ solenniori usu, Blavium, quem hodie Blasium dicimus, annuntient. Patuit id in Heriniensi, cetera hodie purissimo. De Tornacensi ibidem etiam dictum est. Hoc tamen novi inter utrumque discriminis, quod Blasii elogium ab ultimo contractum sit, Cratonis omnino rescissum. Pulsanen. Antverpien. & Max-Lubec. in aliis deficiunt. Muneratus Heriniensi similis est, qui Blasium etiam habet die III, purus in reliquis. Id vero universim observandum, nec hos nec ferme ullos alios codices nostros, usquam meminisse Josephi diaconi Antiocheni, quem interim Grevenus & Molanus Usuardi textui adnectunt, Baronio & aliis eorum opinionem sequentibus. Ego codicum nostrorum auctoritatem illis duobus præponderare, indubitanter censeo, non inverisimiliter suspicans, eam annuntiationem ex Rabano vel Notkero, in Usuardinos paucos codices irrepsisse. Porro Joseph iste sub nomine Jusippi, Joseppi & Josippi, in Hieronymianis apographis notus est, ubique cum titulo diaconi & tamquam majoris cohortis antesignanus. Molani editio in eo præterea ab aliis dissentit, quod textum ipsum transposuerit, Faustinum & Jovitam ante Cratonem annuntians.
[Blasii.] Observatio. De Blasio vel Blavio jam egimus in Variantibus III hujus mensis & rursus supra hoc die. Castellanus pag. 507 indubitanter asserit, Sanctum hunc in Hieronymianis recoli XVI Februarii sub nomine Plesi, ut habet Epternacen. vel Blesi, ut est in Corbeiensi tum Acherii, tum Florentinii. Non agnoverunt ibi Blasium vel Blavium Sebastenum episcopum Majores nostri, quibus oculatiorem me non esse, libenter fateor. Diserte hoc die ponitur a Romano parvo: Apud Sebasten, passio sancti Blavii episcopi. Ado Acta aliqua vidit, ex quibus adornavit elogium, a Nostro contractum, a Notkero integre descriptum. Legendus Bollandi commentarius III Februarii. Utrum vero Acta ipsa omnino rejicienda sint, ut inter recentiores innuit Tillemontius tomo 5 pag. 170 & 649, in Supplemento examinabitur. [Cratonis.] Cratonis memoria sic in Romano parvo etiam exstat: Romæ, sancti Cratonis martyris. Quæ in laterculo adjiciuntur, ex Adone accepta sunt; qui plura ex Actis sancti Valentini Interamnensis, de quo pridie egimus, suggessit: at unde martyrio cum uxore & universa domo consummatus asseratur, hactenus incertum est.

[Faustini. & Jovitæ.] Faustinus & Jovita, luxatis nonnihil nominibus, ab apographis Hieronymianis, die sequenti in Britanniis collocantur, unde certe evidenter patet antiquissimum fuisse in Ecclesia eorum cultum. At quid hic sibi vult, in Britanniis? Si conjecturæ aliquid datur, crediderim abbreviatum olim, aut non satis recte expressum Brixiæ nomen, ansam dedisse imperitioribus amanuensibus Gallis, notiorem sibi Britanniam efformandi. Et sic etiam cum Henschenio benigne explicandum est, quod alibi legitur; civitate Colonia, ut nempe sit, Brixia civitate, colonia Romanorum: quæ sane tolerabiliora sunt, quam recursus Castellani ad Ovidii Fastos, ut inde educatur similitudo Jovis & Fauni. Aloysius & Mosander ambos Sanctos Adoni constanter adscribunt cum prolixo elogio; sed id a Rosweydo recte in appendicem rejici, vel inde probabilissime suspicor, quod ex tota ea historia, nec verbum in Notkero, qui tamen Faustini meminit, reperiatur; nec quidquam etiam ab Usuardo extractum sit, adeo ut non satis constet, unde eos acceperit; præsertim cum Jovita a nemine ante ipsum Virginis titulo insignitus sit. Vix dubito quin feminam existimaverit, nusquam solitus eam lauream viris tribuere. Vide reliqua apud laudatum Henschenium, [Quinidii.] & magis jejune apud Tillemontium tomo 2 pag. 228. Tota Quinidii annuntiatio ex Adone ad verbum desumpta est; videatur Bollandi commentarius & vita ab eo illustrata. [Agapes.] Agape clare signatur in Hieronymianis, Interamne, natalis sanctæ Agapæ virginis, sed socii aliqui adjungi videntur, qui a Nostro præteriti sunt. An de ejus martyrio vere dubitari possit, vide in Actis & apud Castellanum pag. 653. De ea sic Wandelbertus qui ipsam Faustino & Jovitæ anteponit:

Hinc decimo & quinto meritum clarescit Agapes;
Hocque die pœnis cæsos veneratur acerbis
Brixia Faustinum celebrem sanctumque Iovitam.

AUCTARIA.

Pulsan. Præter Faustinum & Jovitam, solum Cratonem refert, hunc vero mirum est ab Antverpien. & Max-Lubec prætermissum.

Antverp-max. Ultraject. Leyden Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. Satis puri sunt, excepta sola annuntiatione Blasii, quam III hujus ab ipsis positam diximus.

Albergen. De Faustino & Jovita, ita scribit: In Italia, civitate Brictia, natale sanctorum Faustini & Jovitæ diaconi, [De Faustino & Jovita.] qui Adriano imperante, ferocissimis bestiis flammisque expositi, eorum brachia constringi, & in altum suspendi jubentur, ibique vehementer torqueri, deinde lampadibus accensis, ad eorum latera positis, decollatione capitis, gloriosum martyrium consummaverunt. Crediderunt autem, eorum passione roborati, plusquam tria millia hominum. In fine adjicitur: [Translat. S. Antonii.] Item, translatio sancti Antonii confessoris. Hæc ultima accessio, in codice Danic. recentiori manu apposita est; in reliquis cum Albergensi convenit, nisi quod pro Brictia, scribat Bixia, pro constringi, confringi, pro consummaverunt, compleverunt.

Centulen. Omnibus contractis, addit: In territorio Morinorum, [Silvini.] depositio sancti Silvini, Tholosani episcopi & confessoris, de quo plura ad XVII hujus.

Bruxellen. In Cratone interpolatus, in Blasio mutilus, [Josippi.] habet tertio loco: Antiochiæ, Josippi diaconi. Atque hic solus inter omnes codices nostros Mss. de Josepho meminit. Sequitur: Apud Brixiam &c. contracto nonnihil superiori elogio. Tum: Apud Paduam, translatio sancti Anthonini confessoris. Vult dicere Antonii Patavini, de quo plures codices. De Agape & Quinidio, fere ut in textu. In fine: Ipso die, sancti Silvini Teruanensis episcopi & confessoris.

Hagenoyen. In Cratone satis purus, de Faustino & Jovita fere eadem habet, quæ Albergensis supra. [Austregisili.] Post Agapen, adjicit: Item beati Austregisili, episcopi & confessoris. Bollandus Austregisilum rejicit ad XX Maii, licet hodie a Floro etiam notetur.

Victorin. In fine: Ipso die, sancti Silvini Taruanensis episcopi. [Silvini. Severi.] In Valeria provincia, sancti Severi presbyteri, de quo beatus Gregorius scribit. Eumdem illum Severum Mosander textui Adonis inseruit.

Matric-Cartus-Ultraj. Agapes virginis & martyris, & Thioniæ sororis ejus. Quæ soror unde processerit, [Agapes & Thioniæ.] nescio. Si sint Agape & Chionia, coluntur III Aprilis.

Codex Bigotian. signatus P 5, qui fuit PP Cælestinorum: [Translat. S. Petri Cæl.] Civitate Aquilæ, translatio beati Petri confessoris, de Marrone, quondam Cælestini Papæ.

Reg-Suec. sub num. 130. & 428: Ipso die, sancti Silvini Teroanensis episcopi. Solus cod. prior: In provincia Valeria &c. ut Victorinus.

Vatican. num. 5949: Alteria provincia, sancti Severi presbyteri. Voluit dicere, in Valeria &c.

Altempsian. In territorio Bedrici castri, adventus clarissimi confessoris Christi Botulphi, [Adventus Botulphi.] super cujus feretrum, videntibus cunctis, columna lucis cælitus emissa refulsit. Vide Acta ad XVII Junii.

[Translat. S. Petri Cæl.] Codex. Medic. Item Aquileiensi [Aquilensi] civitate, translatio corporis sancti Petri confessoris, qui dicitur de Marona, in monasterio Collemaii.

[Translat. Amati &c.] Codex Montis-sancti: Translatio episcoporum, beatorum confessorum, Amati, Romarici, Adelphii, qua simul relocati sunt.

[Translat. Georgiæ.] Prioratus Caudiacensis. Arvernis, translatio sanctæ Georgiæ virginis. Colitur hoc die.

Editio Lubeco-Col. Sic incipit: In monasterio Meyfelt circa Confluentiam, [Severi.] sancti Severi presbyteri & confessoris, de quo beatus Papa Gregorius, in Dialogo scribit. [Cratonis ex Adone.] Romæ, sancti Crathonis martyris, qui cum haberet filium Cerimon nomine scholasticum; hic inciderat in infirmitatem gravissimam. Eumdem cum beato Valentino episcopo ad sanandum obtulisset, sub tali conditione, ut si puer sanaretur, ipse cum omni domo sua, fieret Christianus; sanato puero per orationem sancti episcopi, ex tunc Crathon, quod promiserat, adimplevit, atque cum uxore & universa domo baptizatus est, non post multos dies martyrio consummatus. De Faustino & Jovita scribit ferme ut Albergensis. De Quinidio & Agape, pure. Item, translatio sancti Antonii de Padua confessoris, [Translat. Antonii Patav. Ebbonis. Josephi. Sigfridi. Translat. Severi Rav.] Ordinis sancti Francisci. Eodem die, beati Ebbonis episcopi & confessoris. Vide Bollandum in Prætermissis. Ananiæ, [Antiochiæ] sancti Iosephi diaconi & confessoris. Ipso die, sancti Sigfridi episcopi & confessoris. Item Ravennæ, translatio sancti Severi episcopi & confessoris. De eo actum prima hujus; quo die vita ejus illustrata est.

Belini hoc est principium: Apud Brixiam, natale sanctorum martyrum Faustini & Iovitæ, [De Faustino & Jovita ex ips. Actis.] qui sub Adriano imperatore examinati; dixerunt ei: Audi Adriane, tortuose coluber, imo & sævissime anguis, per ambages & amfractus cursitas, ut nos a recto possis deviare tramite hoc tibi sit agnitum, quod latratui tuo non obediemus; nec diis thura ponemus, sed Domino creatori nostro thura simul & libamina jugiter immolamus; quod audientes populi ex Mediolanensi urbe, Sanctorum constantiam, conglobantes se mutuo, venerunt ad beatos Dei martyres, & baptizari se fecerunt. Tunc Adrianus hæc audiens, furore accensus, mox eos gladio plecti fecit & capite truncari. Sequitur de Agape. Tum: Eodem die apud Paduam, translatio sancti Antonii, Ordinis Minorum. In fine: Antiochiæ, sancti Iosephi diaconi.

Greven. Faustinus & Iobita, ut Vincentius libro 11 cap. 83 refert, ab Adriano imperatore, ferocissimis bestiis flammisque expositi, sed nil læsi; brachiis constrictis in altum suspensi & torti, lampadibus accensis eorum lateribus admotis, adusti: ad ultimum capitis obtruncatione martyrium compleverunt. [Joannis & soc.] Crediderunt &c. Ioannis, Adventi, Saturnini, Castulæ. Ex Hieronym non satis recte conjuncti sunt; vide Prætermissos. In monasterio Meyfelt &c. qui supra etiam ponitur Kalendis Februarii. Hic Severos confundit. Sequitur translatio Severi Ravennatis & Antonii Patavini. Ebbonis Travanensis episcopi & confessoris; [Ebbonis. Silvii. Marcelli. Beracii. Fausti.] forte vult dicere Teroanensis; sed nec sic cognitus est. Silvii episcopi & confessoris, an non Silvini? Marcelli episcopi. In Hibernia, Beracii episcopi & confessoris. Fausti monachi & confessoris, discipuli beati Benedicti, qui vitam ipsius scripsit. Vide Castellanum pag. 652. circa medium.

Molan. Litteris Italicis textui inserit, quæ ex Belino, de Faustino & Iovita retulimus. Item de Quinidio, cujus gesta babentur. Deinde subjungit: Eodem die apud Paduam &c. Ipso die, beati Severi &c. Denique minutiori charactere: Hujus [Severi] corpus attulit ex Italia Ropertus episcopus Treverensis. Vide Acta & Castellanum. In aliis editionibus mutilus est Usuardi textus. Omittitur etiam translatio S. Antonii Patavini. Sed additur: Vexione in Dacia, sancti Sigfridi episcopi, præclaræ sanctitatis viri, [Sigfridi. Dedicat. ecc. S. Sophiæ.] qui Sueciam ad Dominum convertit. Rursus minoribus litteris. Constantinopoli, dedicatio ecclesiæ sanctæ Sophiæ. De hac nihil alibi reperio. Vide ejus templi encænia apud Cangium C Polis Christianæ lib. 3.

XIV Kal.
Die 16.

[Onesimi.] Natalis beati Honesimi, de quo sanctus Paulus scribit Philemoni: quem idem Apostolus episcopum ordinans, prædicationisque verbum ei committens, apud Ephesiorum civitatem reliquit. Hic Romam perductus, atque ibi pro fide Christi lapidatus, inde ad loca, ubi fuerat ordinatus, corpus ejus delatum est. Civitate Cumis, [Iulianæ.] sanctæ Julianæ virginis, quæ post varia tormenta & carceris custodiam, palam cum diabolo conflixit. Dein flammas ignium & ollam superans ferventem, capitis decollatione martyrium consummavit. Apud Ægyptum, [Iuliani & soc.] sancti Juliani martyris cum aliis numero quinque millibus.

Ita Praten. Herinien. Marchianen. Antverp-maj. Pulsanen. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Honesimi legunt vetustiores codices, quorum proinde scribendi rationem licet non rectam, servandam censuimus. Pulsan. posuit Sancti pro Beati. Antverp-max. inter alios nævos Phylomeni pro Philemoni; Belin. ordinavit; pro ordinans. In Heriniensi redundat particula eum ante reliquit. Pejus habet Pulsan. requievit, pro reliquit. Herenien & Belin. In civitate Cumis. Quid Pulsan. velit per Ticitii, nescio. Julianes pro Julianæ apud eumdem, peregrinum est. Deinde apud Greven. & Molan. pro Dein observatu dignum non est, ut apud plures Egyptum. Greven. post Juliani omittit martyris. Unicus inter omnes codex Pulsan. substituit, cum aliis quinque militibus in locum asserti communissimi, cum aliis numero quinque millibus.
[Onesimi] Observatio. Onesimus Hieronymianis ignotus, signatur a Beda, ex hoc a Rabano, & eadem plane formula a Romano parvo: S. Onesimi Apostoli; ut ferme Apostoli appellatio, tum a Græcis, tum etiam a Latinis tribui solet, non solis duodecim, sed & aliis discipulis eorumque cooperatoribus. Ado in ipso Martyrologii sui textu solum præfixit, natale. Mosander, illius verba confundens, ea huc transtulit, quæ dicta erant inter festivitates Apostolorum. Ibi vero insigni elogio ornatur ex epistola Pauli ad Philemonem, & ex altera Ignatii ad Ephesios. Cum autem ex postrema constet Onesimum fuisse Ephesinum episcopum, eum titulum ipsi omnino tribuendum putavit Ado, ceteraque ad ejus martyrium prosecutus est, quæ Notkerus describit, Noster paucioribus complectitur. Hæc omnia egregio commentario illustravit Henschenius, [unius, non gemini.] nihil dubitans quin idem Onesimus Philemonis servus, Apostoli discipulus, & deinde, post Timotheum, Ephesiorum episcopus fuerit. Contra sentiunt recentiores aliqui, quos inter Tillemontius in vita S. Pauli tomo 1 a pag. 289 & in notis pag. 576, id maxime urget, non videri eumdem, qui a Paulo circa annum LXI baptizatus sit, supervixisse ad annum CVII quo Ignatii epistola scripta supponitur. Ego in hac re, aut in aliis a Tillemontio adductis, nihil hactenus video, quod me ab Henschenii sententia recedere cogat. Ut verbo dicam; admitte tantisper Onesimum episcopum prius Apostolicum, seu incerti loci fuisse, quod & in Apostolis & in aliis discipulis passim conceditur. Fac deinde Timotheo successisse anno XCVII; statue a Paulo baptizatum anno ætatis XX, vel, si ita vis, XXX, quid, quæso, implicantiæ, si septuagenario major anno CVII superstes, Ignatium Ephesi exceperit? Minus terrent, quæ Castellanus adfert pag 666 ex Rabani & Wandelberti silentio; nam ea ultro concidunt, si Ignatii epistola de Onesimo nostro intelligi possit. Hinc lectorem monitum velim, clausulam Papebrochii in Ephemeridibus Græco-moschis pag. XVII, perperam a nonnullis accipi, ac si ipse ibi retractaret, quæ ab Henschenio recte stabilita sunt; quod per me, vivus adhuc ipse dum hæc scribo & vegetus, hic indicari omnino voluit. De cetero, siquæ imposterum urgentiora argumenta contra Henschenii sententiam proferantur, ea in Supplemento diligenter examinabimus.

Iulianæ Nicomediensis Acta pridem improbaverat Hesselius apud Molanum, aliquot rationum momentis, [Julianæ.] ad quæ Bollandus facile respondit in hodierno commentario, omnimodam tamen præfatorum Actorum sinceritatem haud quaquam adstruens, licet in iis admittendis paulo indulgentiorem fateamur, ut ostendit Papebrochius in Responsionibus ad art. 11 num III & alibi. Nostrum erit suo tempore quærere & expendere quod ibi promissum est. Jam ad illustris Sanctæ memoriam quod attinet, ea in antiquissimis Fastis sacris signatur, quidquid forte amanuensium licentia, irrepsisse censeat Florentinius in Corbeiensi apographo titulum martyris, dum sic annuntiatur, Nicomediæ, passio sanctæ Iulianæ virginis & martyris, quæ insolita in his codicibus videtur formula: atque item dum in Epternacensi legitur: In Campania Cumbas, (pro Cumas) natalis Iulianæ; ad quæ videnda laudati editoris notatio. Nobis sufficiant Martyrologi nostri Beda, Rabanus, Romanum parvum, Ado, Usuardus, Notkerus, & ipse Wandelbertus, ipsam cum Onesimo ita canens:

Quartus cum decimo Iuliana martyre lucet,
Onesimumque colit Paulo doctore beatum.

In Romano parvo simpliciter signatur: Et in Cumis, sanctæ Iulianæ virginis. Elogium ex Actis a Beda compositum est, a Rabano, & Adone inde acceptum, ex hoc a Notkero; sed a Nostro valde contractum. Hæc pro cultus vetustate apud Latinos satis dicta sint, quibus adde Thomasii Sacramentarium. Plura apud Græcos diversis diebus invenies. Sitne hic vere martyrii an translationis celebritas, in medio relinquo. Vide Castellanum citata pag. 666, & Tillemontium tomo 5 pag. 155.

[Juliani & sociorum.] Iuliani cum Ægyptiis numero V mil. vel V milia, vel V millium diserte legitur in Hieronymianis. Secutus est Ado, qui de suo positionem addidit, apud Ægyptum. Hinc Usuardus & Notkerus; apud quos characteres nullos reperire est, quorum subsidio ex dubiorum Julianorum numero eximatur. Magis etiam rem confundit adjectus ab aliis Joannes diaconus. Ne longior sim, omnibus rite perpensis, is mihi Iulianus hic noster probabilissime dicendus videtur, qui in Actis cum Theodulo ponitur die sequenti, quique in manipulo Eusebiano cum inclyto illo Pamphilo & sociis aliis, in Hieronymianis adjungitur, postremus ipse martyrio coronatus; ex quorum etiam numero fuere Ægyptii quinque hic anonymi, qui sibi prophetarum Eliæ, Jeremiæ, Isaiæ, Samuëlis, & Daniëlis nomina imposuerant, ut colligitur ex Eusebio editionis Valesianæ, de Mart. Palæstinæ cap. 11, cujus verba hoc die in Actis, ubi de Elia &c. & XVII Februarii, ubi de Juliano & Theodulo, & 1 Junii referuntur, ubi de Pamphilo seorsim ex Martyrologiis nostris agitur, ut ibi dicemus; ad quem diem vide sis Papebrochii commentarium, ex quo ea sumpsit Castellanus quæ habet pag. 667 & 668. Videnda quoque pag. 673 & accurata Florentinii notatio. Ex omnibus intelliges disjunctos & in varios dies dispersos, qui duodenario numero ex Eusebio & Hieronymianis hoc ipso die colligendi erant, atque una perspicies, satis apposite, etsi non ex mente Usuardi, legisse codicem Pulsanensem supra, dum pro quinque millibus, substituit quinque militibus; Ægyptiis illis nempe, quorum propria nomina in Hieronymianis non exprimuntur. Legi potest Pamphili & sociorum martyrium, ex Eusebio gallice redditum, apud Tillemontium tomo 5 a pag. 418.

AVCTARIA.

Rosweyd. Puris annumerari potuit, cum in eo solum deficiat, quod de Juliana, post ferventem, cum aliis non scribat, capitis decollatione martyrium consummavit, sed sponso suo Euilasio caput ejus auferente, martyrium &c.

Tornacen. Mutilus est, nam postremam partem elogii sancti Onesimi, quæ martyrium complectitur, & totum Julianæ elogium omisit: forte quod utrumque, non immerito suspectum habuerit.

Antverp. & Max-Lubec. Julianæ elogium etiam rescindunt.

Ultraject. De Juliana, tria verba textui inseruit, tempore Maximiani imperatoris, cetera satis purus.

Antverp-max. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Præter tria illa verba, in fine subdunt: Methis civitate, natale sancti Symeonis episcopi & confessoris. [Symeonis.] Vide Acta.

Munerat. Ipso die, sancti Honesti martyris. Vide Bollandi commentarium, [Honesti.] & cum eo confer quæ habet Castellanus hoc die pag. 668.

Centulen. Romæ, passio sancti Honesimi Ephetiorum episcopi, qui lapidatus est a Romanis. In Chumis, sanctæ Iulianæ virginis. In ultima satis purus est.

Bruxellen. Primo loco: Cumis civitate, passio sanctæ Iulianæ virginis. [De Juliana.] Quæ tempore Maximiani imperatoris, nuda virgis cæsa, & capillis suspensa, & plumbo soluto a capite perfusa, & in carcere recepta, ubi palam cum diabolo conflixit. Post etiam rotarum tormenta, flammas ignium, ollam ferventem superavit, & capitis decollatione martyrium consummavit. Onesimi elogium, non nihil auctius exhibet, quod melius infra referemus. Sequitur de Juliano ad marginem, sed eadem manu. Tum de Symeone ut supra.

Hagenoyen. In Onesimo fere purus, de Juliana alia comminiscitur: In civitate Cumis, passio sanctæ Iulianæ virginis nobilissimæ & martyris, quæ nudata, diutissime a sponso suo stagellatur, quæ ei ad matrimonium consentire noluit, nec adorare Deos voluit: per capillos sex horis suspenditur, plumbo bullienti perfunditur, sed virgo non læditur: ferro vincitur & incarceratur, ubi illa cum diabolo conflixit & vicit: inter gladios rotarum & in ignem projicitur; in ollam plenam plumbo projicitur liquefacto, & ultimum capitis decollatione martyrium consummavit. De Juliano ut in textu. In fine: Civitate [non exprimitur, Metis] sancti Symeonis episcopi & confessoris.

[Honesti.] Ambianen. Ipso die, natalis sancti Honesti presbyteri & martyris.

Reg. Suec. signatus num. 428. Ipso die, sancti Honesti martyris.

[Fuscæ & Mauræ.] Vatican. num 5949, primo loco: Sanctarum virginum, Fuscæ & Mauræ. Vide Acta XIII hujus.

Editio Lubeco-Col. In Onesimo & Juliana non nihil a superioribus variat, quod rei substantiam spectare potest, ex Molano subjiciemus. Tertio loco habet Symeonem Metensem, & ultimo Julianum cum quinque millibus, ut supra.

[Faustiniani & sociorum. Honesti. Pauli. Symeonis. Sigfridi.] Greven. Faustiniani, Plesi, Fabiani. Sebastiani martyris. Et in prima editione anni MDXV: sancti Honesti martyris. In Africa Pauli Eremitæ. Metis, Symeonis episcopi & confessoris. In Swecia, Sigfridi episcopi & confessoris. De Sebastiano, Paulo & Sigfrido vide hodie Prætermissos.

[De Onesimo ex Adone.] Molan. De Onesimo, post reliquit, hæc ex Adone aliis litteris textui admiscuit: De quo & beatus Ignatius, Ephesiis scribens epistolam, ita dicit: Quoniam ego suscepi multitudinem vestram in nomine Domini, in Onesimo dilecto præceptore nostro, vestro autem episcopo. Obsecro eum secundum Christum Jesum diligere vos, & vos omnes in concordia ejus in ipso esse. Benedictus enim Deus qui vobis talibus, talem episcopum donavit habere in Christo. De Juliana autem, post consummavit, ex eodem Adone subditur: Quæ passa est quidem in Nicomedia, sed post paucum tempus, Deo disponente, in Campaniam est translata. In fine, de Symeone ut supra. In aliis editionibus, adhuc adjungitur: Ipso die Ambianis, sancti Honesti martyris. [Honesti]

XIII Kal.
Die 17.

[Polychronii.] In Perside civitate Babilonia, natalis beati Polochronii episcopi & martyris, qui præsente Decio persecutore, os lapidibus cæsus, manibus extensis, oculos ad cælum elevans, emisit spiritum. [Donati & soc. Fintani. Silvini.] Apud urbem Concordiam, passio sanctorum Donati, Secundiani, Romuli, cum aliis octoginta sex. In Scotia, sancti Fintani presbiteri & confessoris, magnæ virtutis viri. Ipso die, sancti Silvini Taruanensis episcopi.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Marchian. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan. Accedere possunt codices mediæ notæ, ut dicam in Auctariis.
Varia lectio. Legendum esset Polychronii, ut habent auctor Romani parvi & Ado, ab editore ni fallor correcti. Ego, forte nimis scrupulose, codices Usuardinos sequor, Praten. Tornacen. Antverp-maj. Marchian. Munerat. & alios, licet Herinien. & Greven. habeant Policronii, Pulsanen. Polichronii, Molan. Polycronii. Elige lectionem quæ magis placuerit. In Pulsanen. est Babiloniæ pro Babilonia. In Greveno & Molano, præsidente pro præsente. Pejus in Pulsanen. Diocletiano, loco Decio; forte melius omitteretur utriusque præsentia. Pulsanen. oculos ad cælum elevans mutat in oculisque ad cælum elevatis; Munerat. ad cælum erigens. Sic Marchian. ex Concordiam, facit Cordubam; ex octoginta sex, octingentis sex; ut Pulsanen. Formuli, ex Romuli. Scothia ponunt aliqui, melius in textu. Marchian. legit Finani: Pulsanen. Funtanii: Munerat. Funtani; verum nomen expressimus. Silvini scribunt omnes, nescio cur recentiores Sylvini malint. Pratensis noster posuit Taruenensi: Herinien. Tarwanensis, omnium pessime Greven. Targuanensis: ceteri Taruanensis, quam vocem omisit Pulsanensis. Vide infra in fine Observationis.
[Polychronii] Observatio. Polychronii nomen in solo apographo Hieronymiano Epternacensi legitur, hoc modo: In Babilonia, Policroni, & rursus in eodem solo codice XXX Aprilis in fine: Depositio Policroni episcopi, an ejusdem, an alterius, quis edisseret? Ceterum Beda de hodierno addit, ejusdem loci episcopi, sed non magis recte scribit Polocronii, uti & ejus transumptor Rabanus, quam inflexionem aut ei proximam, in codicibus Usuardinis communem diximus. Romanum parvum episcopatus locum non designat, sic legens: In Perside, beati Polychronii episcopi & martyris. Ado binas sedes conjungit Babylonem & Ctesiphontem, simul adducens Bedæ elogium, quod totum Rabanus & Notkerus adoptarunt, Noster modicissime imminuit, sed iis servatis, quæ correctione indigent, ut in Actis, & apud Castellanum pag. 676, & apud Tillemontium tomo 5 pag. 561 invenies. Hæc summa difficultatis; quod, ut Beda & alii ex ipso testantur, elogium desumptum sit ex Actis sancti Laurentii, quæ Baronio & Henschenio, ut minimum valde suspecta, hodie ab eruditis omnibus talia censentur, ut nec propugnari omnino nec expurgari facile possint. Ex eodem fonte manant Olympias & Maximus, XV Aprilis; Parmenius & alii, XXII ejusdem mensis, alii diebus aliis; quorum memoria ut in Fastis nostris certissima est, vitæ tamen aut martyrii series ex iis Actis accepta, repudiatur, ut dicetur X Augusti. Non satis clari sunt Wandelberti versiculi, dum Donatus ex sequenti turma, Polychronio ita conjungitur:

Tertius ac decimus Polycroni festa revolvit,
Donatique: fides, sanguis quos jungit & ara.

[Donati & soc.] De martyribus Concordiensibus ab Nostro confusis, ex perturbatis apographorum Hieronymianorum classibus, non est quod multis hic disputem; textum Usuardi genuinum referri certum est. Notkerus alias classes posuit, de quibus aut ordinandis aut restituendis agetur proprio loco. Vide interim Acta, Florentinium & Castellanum hic. Fintanus solius Usuardi est; [Fintani. Silvini.] Scotia autem ex ejus temporis more pro Hibernia accipitur. Silvini obitus ad XV Februarii pertinere videtur, ut vult Castellanus & Auctaria nostra aliqua eodem die: Usuardum tamen sequuntur passim recentiores Martyrologi cum moderno Romano & Actis. Vitam præclaro commentario illustravit Bollandus, eamque reproduxit Mabilio sec. 3 Benedict. parte 1 a pag. 294; ubi in observationibus præviis doctissimum virum dormitasse oportet, dum ita scripsit: Acta illa viderat Ado Viennensis episcopus, cujus in sincero Martyrologio hæc verba sunt XV Kal. Martii, S. Silvini Teruanensisepiscopi & confessoris, cujus gesta habentur. Dormitare, inquam, debuit, nam verba illa nec in editis nec in Mss. nostris vere Adonianis Martyrologiis ullis reperire hactenus licuit. Mihi potius certum videtur totam Silvini annuntiationem plane Usuardinam esse, qui qualia Acta habuerit conjicit Castellanus a pag. 659, ubi etiam ex Bollando de episcopatu ejus disputat. Certe a vero alienum est quod in nostro Pratensi apographo legitur, Tolosanæ civitatis episcopi, idque fatetur Castellanus prætenso autographo adjectum, super annuntiatione priori, qualem exhibemus, ibi scalpello erasa. Non ausim veram dicere annuntiationem nostram, sed vere Usuardinam, in qua conveniunt codices nostri omnes, excepto Marchianensi, qui cum præfato Pratensi legit: In pago Taruenensi, sancti Silvini Tolosanæ civitatis episcopi, & Antverp-majore, qui in hoc solo discrepat, quod pro pago Taruenensi, male scribat, in pago Caritatensi.

AUCTARIA.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Vix a puritate deficiunt. Omittur nomen Romuli in classe martyrum Concordiensium, & Fintanus Silvino postponitur. Mira non est variatio in efformatione Polychronii & Teruanensis.

Antverp. & Max-Lubec. Fintanum prætermittunt, omittentes etiam nomen Romuli.

[Chrysantiani & al. xc.] Rosweyd. Tertio loco interponit: In Aquilegia, Crisantiani martyris & aliorum XC. De quibus, in Actis. Pro Fintani, scribit Finiani. Et in fine de Silvino, cum Pratensi.

Centulen. Silvinum hic prætermittit, de quo egit XV, ut ibi inter Auctaria invenies. Ast ejus loco in fine addit: Virdunis, sancti Pulchronii episcopi & confessoris. [Pulchronii.]

Bruxellen. De Silvino etiam egit XV; hic in ceteris purus est, nisi quod textui inserat Babyloniæ & Thesiphontis episcopi.

Hagenoyen. Penultimo loco eos Sanctos interjicit, qui omnibus aliis hodie ignoti sunt. Ita habet: [Montani & Gemelli.] Ipso die, sanctorum martyrum, Montani & Gemelli, qui cum essent carcerati cum aliis Sanctis, viderunt in visione sancta intrare juvenem in carcerem, qui ferebat duas phialas lacte plenas, de quibus dedit omnibus incarceratis bibere, & ait; adhuc tertia phiala vobis servatur, & abiit. Fallor si hic non agitur de Martyribus, XXIV hujus inter accessiones Usuardinas referendis. De cetero ad puritatem codicis Hagenoyensis, vix quidquam desideratur.

Aquicinct. Pro Concordiam, legit Cordulam, pro Fintani, Finani. In fine: Claromonte, translatio Lupiani confessoris; [Translat. Lupiani.] de qua etiam agunt codices Burdegalensis, Cluniacensis, Altempsian. Daveronensis, Caudiacensis Prioratus, & D. Le Mare signatus C, qui fuit PP Franciscanorum, cum hac sola differentia, quod aliqui addant nomen Sancti. Vide Prætermissos.

Victorin. In fine, loco Silvini sic habet: Eodem die sancti Moyseti. [Moyseti.]

Reg. Suec. num. 130. Ita legit: Eodem die, sancti Moireti. Verosimillime pro Moiseti.

[Valentiniani.] Vatican. num. 5949. De Fintano & Silvino tacet, & in fine adjungit: sancti Valentiniani.

Strozz. & Medic. Apud civitatem Fesulanam, in partibus Tusciæ, [Translat. SS. Fesul.] translatio corporum sanctorum Romuli episcopi primi ejusdem urbis, Alexandri episcopi, Donati & Romani episcoporum prædictæ urbis, atque sanctorum martyrum Carissimi, Crescentii & Dulcissimi & aliorum Sanctorum & Sanctarum, reliquiarum.

Editio Lubeco-Col. Inter Fintani & Silvini ponit: [Bonosii.] Ipso die Treveris, sancti Bonosii episcopi & confessoris. Atque in fine: In monte Sibergensi, translatio sancti Benigni presbyteri & martyris, [Translat. Benigni.] quæ anno Dominicæ Incarnationis MLXXIII, per sanctum Annonem Coloniensium archiepiscopum facta est.

Belin. In textu fere purus, in fine addit: Claromonte, translatio sancti Lupiani confessoris.

Greven. Treveris, sancti Bonosii episcopi & confessoris. In Africa, Crisanti, Concordiæ, Iustæ. Non recta positio. In monte Sibergensi, diœcesis Aggripinensis, translatio sancti Benigni &c. In Scotia, [Fymiani.] Fymiani episcopi; an non Finani Lindisfarnensis? Sabini episcopi Camisinæ civitatis, [Sabini.] de quo inter alia refert Gregorius, 3 Dialog. quod cum procurante ejus Archidiacono, qui episcopatum ambiebat, venenum sibi fuisset propinatum, spiritu prophetico hoc cognoscens, sive læsione biberit; mandans archidiacono: Ego venenum bibo, sed tu episcopus non eris. Eadem igitur hora archidiaconus defunctus est. Hic haud dubie est Sabinus Canusinus, de quo IX hujus.

Molan. De Polychronio, litteris Italicis textui addit verba Adonis: Scriptum est in passione sancti Laurentii, quam multi apocrypham censent. In fine post episcopi, assuit verba superius rejecta: Tolosanæ civitatis in pago Taruanensi, cujus gesta habentur. De Lupiano & Bonosio, quæ supra. Tum litteris minutis: Sabini episcopi Canusinæ civitatis, de quo refert Greg. 3 Dialogorum. In aliis editionibus, de Silvino apposuit: Monasterio Sithiu: quare non Alciaci, vulgo Auchy? Denique in fine: [Theodori.] Die decima septima, sancti martyris Theodori tironis.

XII Kal.
Die 18.

[Symeonis.] Natalis beati Simeonis episcopi & martyris, qui propinquus Salvatoris secundum carnem extitisse dinoscitur, ac filius Cleophæ, qui fuit frater Joseph. Hic Hierosolimorum episcopus post Jacobum fratrem Domini ordinatus, persecutione Trajani multo tempore suppliciis affectus, martyrio consummatus est. Omnibus qui aderant & ipso judice mirantibus, ut centum viginti annorum senex crucis supplicium pertulisset. Civitate Ostia, sanctorum martyrum Maximi, [Maximi. Claudii. Præpedignæ & filiorum.] Claudii & uxoris ejus Prepedignæ cum duobus filiis, qui cum essent præclarissimi generis, jubente Diocletiano sunt tenti atque in exilium deportati; deinde incendio concremati, odoriferum sacrificium martyrii Deo reddiderunt.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Simeonis legunt Herinien. Tornacen. & Molan. quos hic ut alibi sequimur: Praten. & Antverp-maj. Simonis; Munerat. & Greven. Symeonis. Scripsi dinoscitur, ut est fere in omnibus, quidquid scrupulosior in hujusmodi minutiis dici possim. Sic non correxi, Hierosolimorum, quod ita passim corrupte legitur, ut alibi diximus. Tornac. neglexit articulum hic, scripsitque Jherosolimitanorum. Munerat. pro consummatus est, ponit consummatur. In Antverp-maj. post mirantibus, ante CXX annorum, deest ut. Herinien. Tornacen. & Antverp-maj. habent Hostia, reliqui ut in textu. Prepedigne Praten. & alii, putavi servandam diphthongum saltem ultimam. Tornacen. omisit, cum essent præclarissimi generis: Munerat. Deo. Hic obiter advertendum, codices binos passim satis genuinos, Marchianensem & Aquicinctinum ad usque XXIII hujus, per sex integros dies, valde perturbatos esse, transpositis Sanctis, qui in Usuardo leguntur, additisque aliis ipsi ignotis, sic ut a non nemine studiose & pro arbitrio corrupti fuisse videantur.
[Symeonis.] Observatio. Simeon vel Simon, qui de fratribus Christi Salvatoris fuisse dicitur, primum in Martyrologiis innotescit ex Romano parvo: Jerosolymis, Simeonis episcopi & martyris. His in Martyrologio editionis Rosweydi adjecit Ado: Qui traditur propinquus Salvatoris secundum carnem fuisse, nec de præfata cognatione quidquam amplius in festivitatibus Apostolorum 11 Maii, quo die ibi Simeon refertur, & unde sua omnia accepit Usuardus, præter insertam clausulam de fraternitate Joseph & Cleophæ, quam a Mosandro Adoni tributam Rosweydus in ejus Martyrologio expunxit & in appendicem rejecit; non recte, opinor, cum & in Notkero tota habeatur, qualem lectori exhibeo: Constat tamen quia de Cleopha, cujus filius fuit, frater erat Joseph. Vulgo notum est quot concertationibus & dissertationibus obnoxia sint ea, quæ Christi Domini carnalem propinquitatem spectant cum quatuor illis fratribus Jacobo & Joseph & Simone & Juda, Matth. 13 & Marc. 6 tam clare expressis. Utrum videlicet Josephi ex alio matrimonio filii, ut tradit Nicephorus Callistus ex divino Hippolyto apud Schelstratium tomo 1 Antiquitatis illustratæ pag. 507: an consobrini ex Maria Cleophæ, quam multi sororem statuunt B. V. Mariæ: an patrueles ex patre Cleopha Josephi fratre, ut in textu nostro dicitur; an vero aliter eadem cognatio explicanda sit, de quibus judicium ferre nec hujus loci nec temporis est. Poterunt ea secundis curis examinari in Supplemento Februarii, vel forte alibi, dum in Actis occasio dabitur. Qui moram non patitur consulat Interpretes; vel præter hodiernum in Actis commentarium, videat Florentinii Exercitationem IV pag. 161, dissertationem Henschenii de Jacobis 1 Maii, item Chronologiam episcoporum Hierosolymitanorum ante tomum 3 Maii & alibi; tum Tillemontium de hoc Simeone tomo 2 a pag. 186; de Jacobo minore tomo 1 a pag. 365 &c. Denique Castellani notam pag. 682 & 683. Quæ ad Simeonis martyrium attinent, ex Rufini Eusebio lib. 3 cap. 31 accepta sunt, in quibus Castellanus hallucinatus videtur dum putavit Usuardum aliquid Adoni ex Rufino superaddidisse, nam is revera sua omnia ex Adone ipso desumpsit, ut facile vir eruditissimus invenire poterat, si præfatum Martyrologium in festivitatibus Apostolorum 11 Maii consuluisset.

Maximus, Claudius, Præpedigna, cum filiis Alexandro & Cutia a Romano parvo, non ad ostia Tyberina, [Maximi Claudii &c.] sed Romæ annuntiantur, hoc ordine: Et Romæ, martyrum Claudii, Præpedignæ, Alexandri & Cutiæ & Maximi. Ado eumdem servat ordinem, sed de loco forte subdubitans, positionem non expressit. Noster Maximum præposuit, omissis filiorum nominibus: sed quid ei ansam dederit Ostiam nominandi, non video, nisi quod Claudii, uxoris & filiorum concremata corpora ibi in Rheuma (aquam præterfluentem) projecta dicantur, & a Christianis juxta eamdem civitatem sepulta. De cetero elogium totum ex Adonis narratione contractum est; narratio autem Adonis ex Actis sanctæ Susannæ, de qua ad XI Augusti. Quam fidem ea Acta mereantur, hic non determino, sunt qui omnino rejicienda existiment. Ceterum Usuardini textus nostri originem & sinceritatem ostendimus.

AUCTARIA.

Marchianen. Hodiernum textum cum sequenti commiscet: certe Gabini annuntiationem integram habet. Tum: [Publii & Juliani.] In Africa, sanctorum Pulii [Publii] & Juliani. Vide indicem Prætermissorum.

Rosweyd. In prima purus, alteram jungit diei sequenti: hic vero solum addit in fine: Pimenii martyris. [Pimenii.] Vide Acta.

Pulsanen. In Simeone mutilus in aliis tantillum interpolatus est.

Antverp. & Max-Lubec. In Simeone puri sunt; inter Ostienses omittunt Maximum; & in fine adjungunt: [Rutuli & soc.] In Africa, Rutuli, Silvani & Maximi. Vide socios alios in Actis.

Antverpien-max. Leyden Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Ferme conveniunt in modica textus interpolatione; addunt nempe post Joseph, nutritii Salvatoris, & Maximum vocant fratrem Claudii. In fine concorditer adjiciunt: Eodem die in Africa, sanctorum Rutuli &c. Eamdem accessionem habet Lovanien. Sed de martyribus Ostiensibus omnia omittit post, cum duobus filiis.

Centulen. In Simeone abbreviator, de aliis ex Adone subjungit: Romæ, sanctorum martyrum Claudii & uxoris ejus Prædignæ, [Claudii &c.] & filiorum, Alexandri & Cutiæ, & fratris Claudii, nomine Maximi, qui cum essent præclarissimi generis, agente fratre eorum Gabino presbytero, baptizati sunt a Gaio Papa, & postmodum a Diocletiano diversis mortibus perempti sunt. Alexandriæ, beati Dionysii episcopi & martyris. [Dionysii. Angilberti.] Cænobio Centula, depositio sancti Angilberti abbatis, qui septimus post beatum Richarium, Centulense monasterium feliciter rexit, cujus corpus cum viginti octo annis esset sepultum, incorruptum inventum est.

Bruxellen. Textui non parum interpolato, subdit: In Africa, sanctorum Rutuli, Silvani & Maximi. Apud Alexandriam, beati Dionysii episcopi, [Dionysii.] qui multis confessionibus clarus effectus est. Metis, sancti Legontii, ejusdem urbis episcopi & confessoris. [Legontii.] Colitur Dionysius XVII Novembris; an martyris titulo decorandus, alibi dicetur.

Hagenoyen. Tantum non purus; adjungit: In Africa, sanctorum martyrum Rutili &c.

Aquicinct. Conjungit textum hujus & sequentis diei, superaddens: Item SS Rutuli &c. De codicis illius confusione, supra dictum est.

[Dionysii.] Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. In fine: Apud Alexandriam, beati Dionysii episcopi. In Africa, sanctorum Rutuli, Silvani, & Maximi martyrum.

Codex D. du Cheval signatus B. Eodem die in Africa, sanctorum Rutuli, Silvani & Maximi.

Ughellian. & Caudiacensis: In Africa Rutuli &c. Jam satis sæpe repetita nomina.

[Constantinæ] Altempsian. Eodem die, sanctæ Constantinæ virginis & martyris. Apud Alexandriam, beati Dionysii episcopi, [Dionysii.] qui in multis sæpe confessionibus satis clarus, præ passionum tormentorumque diversitate, magnificus effectus est, quievit autem in pace tempore Galieni imperatoris.

[Constantiæ.] Strozz. & Medic. Ipso die, sanctæ Constantiæ virginis, filiæ Constantini, quam eamdem crederem cum Constantina codicis Altempsiani, nisi illic adderetur titulus martyris. Vide Acta.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Colonia Agrippina, [Translat. cap. S. Pantaleonis Col.] commemoratio ossium sancti Panthaleonis medici & martyris. Quando caput ejusdem sanctissimi martyris per Henricum militem, dominum de Ulmene, de Constantinopoli ad civitatem Coloniensem est translatum, anno incarnationis Dominicæ MCCVIII. Mirum est, Rabanum hoc die cum longo elogio natalem sancti Pantaleonis referre. In reliquis editio illa fere similis codicibus supra citatis mediæ notæ.

Belin. Textum purum habet in secunda editione, in prima pro centum viginti, scripsit, centum & novem. In utraque est additamentum: In Africa, Lucii, Silvani & Maximi.

[Pimenii & al. ex Hieronymianis.] Greven. Romæ, Pimenii presbyteri & Fausti martyrum. Item Rutuli, Classici, Damasi, Tulli, Lampasii, Majoli, Silvani & Maximi. Elasici, Secundini, Fructuli, Pauli. Ex aliquo apographo Hieronym. accepti sunt. [Culani.] In Hibernia, Culani episcopi & confessoris. Item Berethoi, Marcelli. Poterant hi superioribus annumerari & ad sequentem diem referri. [Colomanni.] Item Colomanni episcopi & confessoris. Apud Coloniam Aggripinam, commemoratio ossium &c. ut supra.

Molan. Textui subnectit: Ac sic postmodum apud Hostiam, in rheuma jactati: quorum reliquias Christiani perquisitas, juxta civitatem sepelierunt. Quæ Adonis verba sunt. In Africa, Lucii, Silvani & Maximi. Coloniæ, commemoratio ossium sanctissimi Panthaleonis martyris, quando caput &c. In aliis editionibus additur, minoribus litteris: Pataris, sanctorum martyrum Leonis & Paregorii. [Leonis & Paragorii.] De quibus Acta, quæ inter sincera & selecta edidit Ruinartius a pag. 610.

XI Kal.
Die 19.

[Gabinii.] Romæ, natalis sancti Gabinii presbiteri & martyris, qui a Diocletiano diu in custodia vinculis afflictus, pretiosa morte cæli gaudia comparavit. [Publii & Juliani.] In Africa, sanctorum Publii & Juliani.

Ex Pratensi, Heriniensi, Tornacensi & Antverp-majore.
Varia lectio. Plures codices tum Mss. tum excusi legunt Gabini, non recte, cum Usuardus verosimillime Adonem secutus sit, hic Romanum parvum; in utroque autem habetur Gabinii, uti etiam in Notkero. Ex codicibus eam lectionem servant Herinien. Antverp-maj. & alii. Ejusdem nominis transformationes exstant apud Bollandum. De presbyteri, Diocletiano, Africa, & hujusmodi minutiis, dictum est plus satis. Pretiosi morte, pro pretiosa morte in Antverp-maj. scribæ oscitantiæ tribuendum est, uti & nonnulli alii nævi in uno alterove folio detrito aut avulso & subinde descripto. Sic ibi etiam legitur Plubii, pro Publii. Paucitatem purorum codicum facit appositio in fine tertii nominis, nempe Marcelli, qui in codicibus optimæ notæ Munerat. Belin. Greven. & Molan. adjicitur; sed nos aliorum lectionem præferendam censuimus.
Observatio. Ex citatis die præcedenti sanctæ Susannæ Actis extractus quoque est hodiernus Gabinius, sic rursus a Romano parvo primum signatus: Romæ, Gabinii presbyteri & martyris. [Gabinii.] Breve elogium texuit Ado, in quo, præter ea, quæ a Nostro ad verbum descripta sunt, hoc solum inseritur, patris beatissimæ Susannæ; addere poterat, quod in multis apographis Usuardinis subinde adjunctum, fratrem fuisse Caii Papæ: cujus historiam gallice prosequens Tillemontius tomo 4, ibi pag. 572 de Susanna, Claudio, Præpedigna & aliis diei præcedentis, atque de hoc nostro Gabinio, more suo satis modeste, sed non satis in Actorum favorem decernit. Bollandus brevi commentario Gabiniana complectitur, ad sæpe citata Susannæ Acta lectorem remittens.

Henschenius de Publio, Juliano & sociis Africanis martyribus hoc die pluribus agens, illustris est, [Publii & Juliani.] inquit, corona duodecim pugilum Christi, qui palmam martyrii in Africa promeriti sunt; quo adducit Martyrologium Ms. ecclesiæ B. Mariæ Ultrajecti, quod a nobis Usuardinum Rosweydi vocatur, cujus verba in Auctariis primo loco dabimus. Repetenda sunt omnium nomina ex Hieronymianis valde dissimilibus, tum in martyrum numero, tum in eorum nomenclatura, ut ostendit Florentinius hic, atque ex Rabano & Notkero eorum descriptoribus aperte constat. Castellanus in his disquirendis & disponendis apprime diligens, duodenarium numerum non complet. At quidquid de aliis decem sociis statuatur, certe codices nostri puriores, solos illos duos Publium & Julianum commemorant, quibus auctiores aliqui Marcellum, alii alium vel alios pro arbitrio adjiciunt, ut in Variantibus diximus & infra magis patebit. Annuntiatio nostra pure Usuardina est, cui accinit Wandelbertus hoc versiculo:

Publius undecimum simul & Julianus adornant.

AUCTARIA.

Rosweyd. Diximus die præcedenti, ab ipso huc referri annuntiationem: In civitate Ostia, sanctorum martyrum Maximi, [Maximi Claudii &c. ] Claudii &c. In Gabinio purus est. Tum adjicit: In Africa, sanctorum Publii & Juliani martyrum & aliorum X, [Publii. Jul. & alior. X.] de quo numero ex hoc ipso Rosweydino codice, ab Henschenio accepto, diximus in Observatione.

[Additur Marcelli. Leguntii.] Munerat. In Africa, sanctorum martyrum Publii & Juliani & Marcelli. Treveris, sancti Leguntii episcopi & confessoris.

Marchian. Hoc die, posuit quæ nos cum Usuardo referemus XX, [MM Tyrior.] Apud Tyrum &c.

Pulsan. Textui puro post Gabinium interjicit: Eodem die apud Beneventum civitatem, natalis beati Barbati episcopi & confessoris. [Barbati.]

Antverp. & Max-Lubec. In Africa, sanctorum Publii, [Marcelli.] Juliani & Marcelli.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Post martyris, inserunt: Patris beatæ Susannæ, & fratris beati Gaii Papæ. &c. In Africa, sanctorum Publii Juliani & Marcelli. Treveris, sancti Leguntii episcopi & confessoris. [Leguntii.]

Centulen. Inserit, patris beatissimæ Susannæ, ut plures alii ex Adone.

Bruxellen. Omnia habet quæ codices mediæ notæ, & præterea in fine subjicit: Alibi, sancti Pantaleonis martyris. [Pantaleonis] Vide Prætermissos. De eo agetur XXVII Julii.

Hagenoyen. Ceteris amplior, post Gaii Papæ, [De Gabinio.] adjungit: atque consanguinei Diocletiani imperatoris. Hic quia filiam ejus [suam] Susannam noluit dare in conjugem homini pagano, filio Diocletiani, Maximio, a Diocletiano diu in vinculis &c. In Africa, sanctorum Publii &c. ut supra. [Leguntii.] In civitate Treveri, sancti Leguntii episcopi & confessoris. Hic translatus est in Scasusan. Quem locum hic indigitet nescio, nisi forte ex affinitate nominis, conjiciatur Scaphusia Helvetiorum. Sed de hac translatione nihil apud alios invenio. De duobus an uno solum Leguntio aliisque huc spectantibus, videantur Acta, hoc & priori die.

Aquicinct. Etiam habet hac die, ut Marchianensis, quæ ponenda sunt die sequenti.

Vatican. Quod olim fuit Beneventanum; num. 5949. [Barbati.] Primo loco: Beneventi, sancti Barbati episcopi & confessoris. Ita Italici codices.

Strozz. & Medic. Item sanctæ Susannæ virginis. Item sancti Barbati archiepiscopi & confessoris. Eodem die, [Eustachii. C Politan.] sancti Eustachii patriarchæ ecclesiæ Constantinopolitanæ.

Codex Abdingheffensis: Treveris, sancti Licontii episcopi & confessoris. Idem est qui Leguntius supra. Mancum est codicis istius fragmentu.

Editio Lubeco-Col. Convenit cum codicibus mediæ notæ.

Belin. In Gabinio purus, subdit cum plerisque: In Africa, Publii, Juliani & Marcelli. Eodem die, [Eustachii.] sancti Eustachii patriarchæ ecclesiæ Constantinopolitanæ. Vide Prætermissos.

Greven. Etiam addit Marcellum cum Molano, ut supra dixi. Auctarium vero ita incipit: Præfatus Gabinus fuit pater sanctæ Susannæ virginis & martyris, de qua infra III Idus Augusti. Frater vero sancti Gaii Papæ. Vide Observationem. Eodem die Treveris, [Leguntii. Juliani. Marubii. Decentii.] sancti Leguncii episcopi & confessoris. Item Juliani martyris. Item Marubii. Decentii confessoris. De hoc vide Prætermissos, duo alii ex Hieronymian. sumpti videntur; hic & alibi passim incuriose congesti.

Molan. Diximus supra de Marcello textui superaddito. Eodem die, sancti Eustachii &c. ut Belinus. Treveris, sancti Leguntii &c. Tum minori charactere: [Bonifacii Lausanensis.] Obiit Bonifacius Lausanensis episcopus in Burgundia. Hic Bruxella natus, & in Camera monasterio Cisterciensis ordinis, juxta idem oppidum, quievit anno MCCLX, in vita & post mortem miraculis clarus. In posterioribus editionibus pro Eustachii, scribit Eustathii, eique & Leguntio superaddit: Civitate Benevento, sancti Barbati episcopi & confessoris. Exinde, litteris minutioribus: Item sancti & gloriosi admirabilium operum effectoris, [Auxibii.] patris Auxibii, archiepiscopi Soliensis, qui fuit discipulus sancti benedictique Apostoli & Euangelistæ Marci. Eodem die obiit Bonifacius &c. ut supra, præter ultima verba, anno MCCLX, in vita post mortem miraculis clarus.

X Kal.
Die 20.

[Martyrum Tyriorum.] Apud Tyrum civitatem, beatorum martyrum, quorum numerum solius Dei, scientia colligit. Qui jubente Diocletiano, multis tormentorum suppliciis sibi invicem succedentibus occisi sunt. Primo quidem flagris per omne corpus dilaniati, dehinc diversis bestiarum generibus traditi, sed ab his divina virtute custoditi, post addita feritate ignis & ferri, martyrium consummarunt. Horum gloriosam multitudinem incitabant ad victoriam Tyrannio & Silvanus, sed & Peleus atque Linus episcopi, [Potamii & Nemesii. Galli.] Zenobius quoque presbiter, qui felici agone una cum eis martyrii palmam adeptus est. In Cypro insula, sanctorum Potamii & Nemesii. Alemannia, sancti Galli presbiteri & confessoris.

Sic pure habent Praten. Herenien. Antverp-maj. Belini editio altera, Greven & Molan.
Varia lectio. Incitabat pro incitabant male scribit Molan. Non unus hujusmodi error in Belino; nempe Tyrannius pro Tyrannio; Pelagius pro Peleus; episcopus, pro episcopi. Legendum esset Nilus ut habetur in Adone atque in Eusebio, imo & in ipso Usuardo XIX Septembris, sed hic errantes codices sequi cogimur. Cipro habent Praten. & Greven.; melius alii ut in textu. Rursus Greven. & Molan. Pothamii, præfero ceteros. Belin. omisit in fine titulum presbyteri. Turpioribus sphalmatis fædatur codex Antverp-maj. in quo desunt verba, quorum numerum: male legitur, tormentis tormentorum suppliciis; item, post additi feritatem ignis ferro. Post Alemannia, habetur, Secundi sancti Galli, forte quod paginas vacuas supplentis imperitia Secundinum diei sequentis huc intruserit. Pratensem codicem hic inter puros connumero, quod in nostro apographo textus integer & ipsa etiam annuntiatio sancti Galli aperte exprimatur, quidquid mihi significarit Castellanus, eam nec XX Februarii, nec XVI Octobris, in ipso prætenso autographo reperiri.
[Martyrum Tyriorum.] Observatio. De prima martyrum turma vel manipulo, ex sæpe citato & solito suo auctore Rufini Eusebio, ita inter Martyrologos primus scripsit Romani parvi compilator: Apud Tyrum, martyrum, quorum numerum Dei scientia sola colligit, quos Veturius magister militiæ, jubente Diocletiano, diversis tormentis occidit. Veturius ille, aut ex Eusebii Chronico, aut ex nescio quibus Actis, quæ intercidisse opinatur Bollandus, hic adjectus est. Breviorem periodum multis ampliavit Ado, ex laudati Scriptoris lib. 8 cap. 7 magnam elogii sui partem describens, veram quidem & sinceram quousque Rufinum hic sequitur, sed in aliis cum ejusdem cap. 14 confusam, dum adduntur incitatores episcopi, quorum plerosque constat ad alia ferme loca, certe ad alia tempora pertinere, quin & alio mortis genere agonem complevisse, ut patebit ex XIX Septembris & XXIX Octobris, ubi de aliquibus seorsim agemus. Interim ex Adone derivata sunt, quæ Usuardus & Notkerus, atque ex his recentiores Martyrologi acceperunt, servata confusione, quam in Actis antiquitus interpolatis repertam Bollandus existimat. Præterea martyrum Tyriorum numerum ignoravit Ado, utpote quem nec Rufinus ipse expressit, in Eusebio Valesii parenthesi inclusum, & ad solos quinque contractum, qui ex phrasi Ramani parvi ad plurimos, quos nempe sola Dei scientia colligit, extendi videtur. Vide Bollandi, commentarium historicum, in quo episcopis illis & aliis proprii dies assignantur, ut supra indicare cœpimus. Bollandum secuti sunt Tillemontius tomo 5 pag. 440 & Castellanus pag. 696 & 697. De Tyriis hisce martyribus, in Hieronymianis apographis, Beda, Floro, Rabano, & Wandelberto nihil legitur. Scio, Molanum metrico isti Martyrologo hæc adscribere voluisse: Mox decimus laudem recolit famamque coronat, multorum Tyri fuso qui sanguine clarent: at hujus supplementum merito respuendum censuit Bollandus, unicum Wandelberti versiculum sic terminans: Mox decimus laudem recolit famamque Coronæ: de qua Martyre cum Victore conjuncta, vide hoc die Hieronymiana, Rabanum, Notkerum & Henschenium in commentario plura dubia explicantem.

[Potamii. & Nemesii.] Potamius & Nemesius ex puriori aliquo Hieronymiano apographo accepti sunt, sed sejuncti a Dydimo, quem Rabanus & Notkerus aliis recte sociaverunt. Potamiæ, Potaminæ, Misis, Nemesis & Nemersi & similia, scribarum oscitantiæ tribuenda videntur. Certe Potamiam vel Pantamiam inde effictam putamus, quæ in Auctariis sæpius recurret, Caio & Victori perperam subjuncta. [Galli.] Sintne porro alii Potamii & Nemesii socii, ut ex Corbeiensi codice erui videtur, incertum est. Sanctum Gallum abbatem nominavit Ado, miræ sanctitatis virum, discipulum sancti Columbani abbatis; Noster presbyterum & confessorem: uterque hoc ipso die; tametsi natalem ejus referat Notkerus XVI Octobris, quo eum Bollandus remisit; die vero sequenti ejusdem translationem. Cur hac die ab Adone celebretur, non equidem perspicio, nisi forte de alia translatione aut elevatione agatur. Minus etiam video, qua ratione Baronius præfatos Martyrologos citare potuerit pro XVI Octobris, ubi Gallus a Mosandro asterisco notatur, a Rosweydo in appendicem rejicitur. Forte a Ms. aliquo Adone deceptus fuerit, certe Usuardus, saltem purus, eo die de nullo sancto Gallo meminit, nisi hic Belini textum Baronius pro Usuardino acceperit.

AUCTARIA.

Marchian. Hodie ponit, quæ ad diem sequentem pertinent, omisso solum nomine Servuli.

Tornacen. Incipit a proprio loci: In Tornaco civitate, [Eleutherii Tornac. ep.] restitutio sancti Eleutherii episcopi & confessoris. Vide Acta. Dehinc laterculum exhibet incompletum, integro folio ex codice avulso, sic ut tantum integer sit IV Kal. Martii seu XXVI hujus. De majori lacuna agemus IX Augusti.

Rosweyd. Prima annuntiatio est: Romæ, depositio Gai episcopi. [Caii.] Sumitur ex Hieronymianis; a Nostro ponitur XXII Aprilis. Sequitur: In Cipro insula &c. Deinde de Tyriis, satis pure. De Gallo, nihil.

Pulsan. Ferme purus esset, nisi deficeret in ultima annuntiatione de S. Gallo.

Aquicinct. Turbato ordine, hic habet quæ ad sequentem diem referenda sunt; & post viginti, in fine addit: In Hasbania apud S. Trudonem, depositio sancti Eucherii confessoris, [Eucherii.] Aurelianensis episcopi, qui a Carolo Martello in exilium missus, ibidem in Christo quievit.

Victorin. Ultimam sic format: In Alemannia, sancti Galli episcopi & confessoris.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Omittunt S. Galli memoriam, [Gaii & soc.] ejus loco substituentes: Romæ, sanctorum Gaii, Victoris & Pantamiæ. Secundus codex scribit, Pantaniæ: at quomodocumque inflectatur, non alia statui potest a sancto Potamio, ut supra diximus. Cum citatis codicibus conveniunt Bigotian. signatus P 5, & D. du Cheval, signatus B. Nusquam recta illorum trium connexio. Jam diximus primum spectare ad XXII Aprilis: ultimum nomen probabilissime fictitium est: ex apographis Hieronymianis Victor cum Corona copulandus est, qui hoc die in Actis referuntur.

Antverp-Max. Ultraject. Leyden Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Secundo loco ponunt: Romæ, sanctorum Gaii, Victoris & Pantamiæ. Tum de Potamio & Nemesio, pure Denique: Eodem die, [Eucherii.] sancti Eucherii Aurelianensis episcopi & confessoris, qui pro fide Christi exilio relegatus, cum sancto Trudone honorifice quiescit. Deest in omnibus ultima annuntiatio.

Centulen. Diversum habet a reliquis exordium: Alexandriæ, [Juliani & al. Alexand.] sanctorum martyrum, Juliani, Euni, Macharii, Epimachi, Alexandri, Metrani, Apolloniæ, Ammonariæ, Chorintæ, & cum aliis decem. Ita fere etiam editio Lubeco-Col. infra. Ceterum proprii horum martyrum natales dies videndi in catalogo Prætermissorum hac die. Tyriorum elogium mutilat, Potamium & Nemesium omittens. In Alemannia, sancti Galli abbatis.

Bruxellen. In martyribus Tyriis non nihil luxuriat, sed quæ textum excedunt, describi non merentur. Secundo loco ita habet: Romæ, [Eleutherii PP. & mart] natale sancti Eleutherii Papæ & martyris, a quo Lucius rex Britanniæ per epistolam se fieri Christianum postulavit. Et misit Papa duos viros religiosos, qui regem cum populo baptizarunt. Et tandem ipse Papa martyrio coronatur. In Prætermissis remittitur ad XXVI Maii. Eodem die Romæ, sanctorum Gaii, [Gaii & soc.] Victoris & Panthamiæ. In Cypro insula &c. Item sancti Eucherii Aurelianensis episcopi & confessoris: [Eucherii.] qui pro fide Christi exilio relegatus, in Hasbania, cum sancto Trudone honorifice quiescit.

Hagenoyen. In martyribus Tyriis fere purus, secundo loco habet: Eodem die, Eucherii, Aurelianensis &c. ut codices mediæ notæ, supra. Sequitur de Potamio &c. Deinde de Caio &c. In fine: [Eleutherii. Torn. ep.] Apud Tornatum, beati Eleutherii episcopi & confessoris.

Munerat. Textui puro subnectit sequentia: Aurelianis, [Eucherii] sancti Elutherii [vult dicere Eucherii] episcopi & confessoris, qui pro fide Christi exilio relegatus, cum sancto Trudone honorifice quiescit.

Matric-Cartus-Ultraj. Apud Tyrum, plurimorum martyrum, qui ad exhortationem Silvani cum suis passi sunt. Eleuterii episcopi & martyris. Eucherii episcopi Aurelianensis.

Belin. In prima sua editione omisit annuntiationem sancti Galli.

Editio Lubeco-Col. In martyribus Tyriis nonnihil interpolata, secundo loco habet: Romæ, sanctorum Caii, [Caii & soc.] Victoris & Pantamiæ martyrum. Sequitur de Potamio & Nemesio. Eodem die, sancti Eucherii Aurelianensis episcopi &c. Alexandriæ, [Alexandr. martyrum.] passio sanctorum martyrum Juliani, Eunii, Macharii & Epimachi, Alexandri & Metranii, Apolloniæ & Ammonariæ ac Corinthæ cum aliis decem, sub Decio imperatore. De his superius egimus ex Centulensi.

Greven. Romæ, Gaii, Victoris & Pantamiæ martyrum. [Caii & soc. Eucherii.] Aurelianis, sancti Eleutherii [lege Eucherii] episcopi & confessoris, qui pro fide Christi exilio relegatus, cum sancto Trudone honorifice quiescit. [Juliani & Euni.] Juliani & Euni, ministri sui, martyrum, quos Ado & Usuardus III Kal. Martii ponunt. Coronæ martyris & aliorum. [Coronæ.] Ista Victori & sociis XX, in Actis jungitur, melius quam Victor Caio & Pantamiæ. [Eustochii. Humbergæ. Didimi.] Eustochii virginis. Humbergæ comitissæ. Vide Prætermissos. Didimi martyris Potamio & Nemesio conjungendi.

[De Gallo.] Molan. De Gallo subdit, quæ superius ex Adone notavimus: abbatis, miræ sanctitatis viri, discipuli sancti Columbani abbatis. In Sarchinio, monasterio sancti Trudonis, [De Eucherio] depositio beati Eucherii, qui Aurelianensium episcopus, a Carolo exilio est relegatus: quod tamen eum pro justitia fuisse perpessum crebra miracula, quæ per ejus sacra merita, divina fieri concedit clementia, sunt indicio. In aliis editionibus omittitur Gallus. Auctarium incipit: Tornaco civitate, [Eleutherii. Tornas ep.] depositio sancti Eleutherii, episcopi & confessoris ecclesiæ ejusdem. In Sarchinio &c. Die vigesima, [Leonis.] sancti patris Leonis episcopi Catanes in Sicilia. Subditur charactere minori: Apud Persidem, sancti Sadoth episcopi, [Sadoth.] & centum viginti octo, qui cum eo subiere martyrum, in secundo anno persecutionis Saporis. Egregii hujus antistitis & sociorum Acta, & gravia & sincera sunt; a Ruinartio ex opere nostro reproducta a pag. 642.

IX Kal.
Die 21.

[Siculorum Mart. LXXIX. Veroli & aliorum.] Apud Siciliam, sanctorum martyrum septuaginta novem, qui sub Diocletiano per diversa tormenta confessionis suæ coronam a Christo sibi paratam percipere meruerunt. In Africa civitate Adrumeto, sanctorum Veroli, Secundini, Servuli & aliorum viginti.

Sumitur ex Praten. Herinien. Antverp-maj. Pulsanen. Antverp. & Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Lovan. Leyden-Belg. & Edit. Ultraject-Belg.
Varia lectio. Lovanien. in eo a ceteris differt, quod legat, per diversa tormentorum genera. Sic Belin. pro, confessionis suæ coronam, posuit, in confessione sua coronam. A Christo sibi præparatam scribunt Herinien. Pulsanen. Munerat. Belin. Antverp-max. & Lovanien: textus Adoni conformis est. Antverp-maj. & paratam & præparatam omisit. Belin. in prima editione legit Secundi pro Secundini, sed hoc in altera correctum est. Neroli in Max-Lubec. ex iis erroribus est, quibus ea editio passim redundat: sic in Antverp-maj. Vetoli. Certe Veroli scribunt codices nostri omnes, non Veruli ut recentiores cum hodierno Romano.
[Mart. LXXIX.] Observatio. En denuo coronam anonymorum Martyrum, de qua silent Hieronymiana apographa, Beda & reliqui Martyrologi, die præcedenti citati; eam vero memorant Martyrologi illi, qui in serie nostra sunt, præeunte Romano parvo his verbis: In Sicilia, Martyrum LXXIX, sub Diocletiano diversis tormentis passorum. Proximus huic Ado idem dicit nonnihil paraphrastice, eo nimirum modo, qui ex ipso acceptus, in textu nostro exprimitur. Eumdem descripsit Notkerus. Quod in editione Canisii pro septuaginta novem, legatur septuaginta quatuor, inde factum arbitror, quod librarius litteras numerales non recte distinxerit, facili mutatione LXXIV pro LXXIX. Habes hic ipsissimum fontem, ex quo hausere ceteri Martyrologi magno numero ab Henschenio & operose enumerati; non ita Galesinius & Ferrarius, qui plusculum genio indulsisse videntur, hic dum Cæsaraugustæ eos martyres tribuit, ille dum crucis supplicium passos, gratis commemorat. Ne pluribus morer, probabilius est Syracusis adscribendos: de certamine autem frustra alibi plus quæsiveris, quam quod a Romano parvo expressum est. Nec recte a Galesinio citatur Wandelbertus, apud quem nullum eorum invenies, qui in hodierno textu celebrantur.

Circa Adrumetinos, tria expendit laudatus Henschenius in Sylloge historica: Quæ scilicet fuerit constituta hisce athletis palæstra victoriæ? [Veroli & soc.] Quot ii fuerint, quæque eorum nomina? Quo potissimum floruerint tempore, seu quanam persecutione cæsi? Atque hæc etiam ex Martyrologiis plurimis solita diligentia eruderare conatur. Rem ad principia revocare necesse est, recurrendo ad Hieronymiana, ex quibus tota illa cohors, pro majori parte anonyma, desumpta primum fuit, tum a Rabano, tum a Nostro, tum a Notkero, a singulis diversimode, unde & in recentioribus orta varietas. Ut de solo Usuardo agamus, recte ex Hieronymianis Adrumeti collocantur: in numero & nominibus, nec præf ta apographa, nec Rabanus & Notkerus inter se, nec cum Nostro conveniunt. Putat Castellanus numerum satis exacte ab Usuardo ex primis fontibus determinatum; mihi non lubet quidquam superaddere Henschenii & Florentinii notationibus. De persecutionis aut cædis tempore, nihil ab antiquioribus traditum. Suspicor, Galesinium, Martyrologii Romani reformatores induxisse, ad designandam persecutionem Wandalicam, contra codicum Usuardinorum & ipsius Belini silentium. Quodnam vetus Ms. in notis appellet Baronius, nescio: si S. Cyriaci Martyrologium indigitet, virum eminentissimum memoria lapsum, fateri oportet. Quæ Petrus in Catalogo refert lib. 11 sub finem num. 75, ex Usuardo accepta videntur.

AUCTARIA.

In Pratensi nostro ad marginem legitur: [Consecrat. altaris.] Apud monasterium sancti Germani, consecratio altaris in honore beatorum martyrum Joannis & Pauli, & sancti Blasii, nec non sanctorum confessorum Benedicti, Lupi & Egidii. Item, consecratio altaris in honore sanctorum Innocentium & sanctarum virginum Columbæ, Margaritæ, Catharinæ.

Marchian. Hæret adhuc in perturbatione, hic ponens, quæ Usuardus habet XXIII, pauculis etiam mutatis, quæ ibi restituentur.

Ultraj. Leyden. Albergen. & Danic. Textui puro superaddunt: Methis civitate, natale sancti Felicis episcopi & confessoris, qui sedit annos quadraginta duos & menses sex.

Rosweyd. In textu satis purus, post, viginti, de suo adjicit: Qui jubente Diocletiano per diversa tormenta occisi sunt.

Centulen. Pro septuaginta novem, scribit, septuaginta octo.

Bruxellen. Textum fere purum refert; addit autem: [Felicis.] Mettis, sancti Felicis episcopi & confessoris, qui sedit &c. Tum: Apud Landenen, Brabantiæ civitatem grandem, [Pippini.] depositio Pippini ducis, patris sanctarum Begghæ & Gertrudis. Qui Major regiæ domus & regni gubernator existens, præstabat tam in bellis fortitudine, quam justitia in pace. Erat enim erga Regem fidei servantissimus, & erga populum tenacissimus æquitatis, & in disceptanda utrorumque causa, firmissimo animi judicio persistens. Nec munera populi ad subvertendum jus regium, nec gratiam regis, ad obruendam populi justitiam attendebat. Hic apud Nivellam cum filia sua Gertrude quiescit.

Hagenoyen. Secundo loco interjicit: Denallis [vox mutila est, vult dicere in Grandivalle] sancti Germani abbatis & martyris. [Germani. Syricii PP. Adrumetinorum MM.] Romæ, Syricii Papæ. In Africa, civitate Adrumeto, sanctorum martyrum Ferreoli, Secundiæ, Servuli & sociorum suorum viginti. In Quidelenburg, territorio Hilverstadensis diœcesis, [Coronæ.] sanctæ Coronæ inter arbores scissæ. Ipso die in civitate Metis, depositio sancti Felicis episcopi & confessoris, [Felicis.] qui feliciter ibi sedit annis XLII & mensibus VI, regens populum sibi commissum verbo & exemplo. Syricius & Corona hac die ne inter Prætermissos quidem in Actis memorantur.

Aquicinct. Convenit cum Marchianensi in transpositione dierum.

Victorin. Legit Secundiani pro Secundini.

Matric-Cartus-Ultraject. Habet in fine, [Bertulphi.] Bertulphi confessoris. De eo in Actis V hujus.

Altemps. In pago Meldicensi, sanctæ Dercangotæ, [Dercangotæ] vel Descangotæ virginis. Ea Bollando ignota fuit. An & quæ fuerit in Supplemento examinabitur, nisi forte eadem sit, quæ XXIII Februarii in Actis vocatur Earcongota.

Strozz. & Medic. Apud civitatem Ravennæ, sancti Maximiani archiepiscopi & confessoris. [Maximiani.] Differtur in Actis ad diem sequentem.

Editio Lubeco-Col. Per omnia similis est codicibus mediæ notæ.

[Hilarii PP.] Greven. Hilarii Papæ & martyris. Non fuit Hilarus Papa, martyr, nec ad hunc diem, sed ad X Septembris spectat. [Syrici & soc.] Item Syrici, Saturnini, Fortunati, Jocundi episcopi, Victorini, Petri. Sunt hi omnes ex numero martyrum Adrumetinorum, si duos postremos excipias. Ubi autem invenerit Grevenus, Jocundum fuisse episcopum, nescio. [Felicis.] Metis, sancti Felicis episcopi & confessoris, [Bertulphi. Serenæ. Eleutherii. Symmachi.] qui sedit annis quadraginta duobus & mensibus sex. Bertulphi confessoris. Serenæ martyris. Eleutherii episcopi. Romæ, Symmachi Papæ & confessoris. De quatuor ultimis, vide indicem Prætermissorum.

Molan. Methis civitate &c. Et depositio Eleutherii episcopi. Tum litteris minutioribus: Tornacensis, in cathedrali ecclesia quiescentis. In Galliis, [Vitalinæ. Vigiliæ dispersæ] Vitalinæ virginis sanctissimæ. Deinde: Liber anniversariorum apud Canonicas Nivellæ: Vigiliæ dispersæ sancti Pipini. Quid sint Vigiliæ dispersæ, neque in hac, [S. Pippini.] neque in aliis editionibus explicatum invenio. Porro in his præterea additur: Die vigesima prima, sancti patris Timothei, qui fuit in Symbolis. [Timothei.] Mediolani, festum sancti Ambrosii, pro victoria, ipso invocato, adepta ad Parabiagum, [de Ambrosio.] anno Domini millesimo trecentesimo trigesimo octavo. Vide de hoc qualicumque festo, inter Prætermissos. Sequitur denuo minori charactere: Eodem die, obitus sancti Pipini, & vigiliæ dispersæ sancti Pipini, cujus corpus Nivellæ quiescit in tumba portatili, & circumfertur in Litaniis, sicut & Idubergæ, & nutricis sanctæ Gertrudis. Vide Bollandum hoc die pag. 259.

VIII Kal.
Die 22.

[Cathedræ Antiochen. Papiæ.] Apud Antiochiam, Cathedræ sancti Petri. Eodem die, beati Papiæ Hierapolitanæ civitatis episcopi, qui Joannis Apostoli auditor, Policarpi autem condiscipulus & sodalis fuit. Item, sancti Aristionis, qui fuit unus de septuaginta duobus Christi discipulis. Alexandriæ sancti Abilii episcopi, [Aristionis. Abilii.] qui post beatum Marcum secundus episcopus, tredecim annos sacerdotium virtute conspicuus ministravit.

Ex Praten. Herinien. Antv-maj. Rosweyd. Pulsan. Antv. Max-Lubec. Belin. Greven. & Molan.
Varia Lectio. Pulsanen. & Belinus scribunt, Petri Apostoli; textus ex Beda, Rom. parvo & Adone purus est. Non solus Belinus, sed codices omnes scribunt beati Papiæ, ut proinde mirer, id in Belino scrupuli Castellanum observasse pag. 709 in fine. Recte hic etiam legitur, Hierapolitanæ, male Herinien. Jerapolinæ; Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Greven. & Rosweyd. Jerapolitanæ; Belin. Hierapolytanæ; Antverp-maj. Terapolitanæ. Hic idem codex pro condiscipulus, scripsit, discipulus: Rosweyd. pro sodalis fuit, repetiit auditor fuit. Praten. & plerique alii codices habent Policarpi, de quo alias satis dictum est. Pulsanen. qui Petro Apostoli titulum adjecerat, Joanni subtraxit, & post Polycarpi omisit autem. Sic Belin. in altera editione, pro auditor scripsit adjutor. Rosweyd. pro LXXII, habet LXX. Rursus Belin. in prima editione posuit Abili, pejus Pulsan. Babbilii. Rosweyd. pro XIII legit XII. Annos vel annis perinde est. Molan. in prima editione omisit Sacerdotium, restituit in posterioribus. Antverp. Max-Lubec. & Belin. pro virtute conspicuus, legunt, vita conspicuus: Pulsanen. autem vocem interserit, sic habens: fideliter amministravit. In Rosweyd. deest virtute.
[Cathedræ Antiochenæ.] Observatio. Vetustissimum Kalendarium, quod ab editore passim Bucherianum vocamus, ita hoc die enuntiat: Natale Petri de Cathedra; quod est celebritas, festivitas, seu solennitas Cathedræ, ut explicat Florentinius hic & pluribus Castellanus, ubi de voce Natalis ad VI Januarii pag. 100. Consonat Gregorii Sacramentarium simpliciter legens: Cathedra sancti Petri. Hactenus indefinite, ut utrum de Antiochena Cathedra, an de Romana sermo sit, discernere omnino non liceat, quemadmodum dicere cœpimus XVIII Januarii, & satis apposite ex Menardo & Pamelio opinatur Joannes Fronto ad Kalendarium pag. 28. Vide Menardum ipsum in notis ad Sacramentarium Gregorii pag. 46 & 47. Aliter loquuntur Hieronymiana apographa, inter quæ Epternacense brevissime: Cathedra Petri in Antiochia; Lucense: Natalis sancti Petri Apostoli Cathedra, quam resedit apud Antiochiam; paulo aliter Corbeiense: Natalis Cathedræ sancti Petri Apostoli, qua sedit apud Antiochiam; vulgatum ab Acherio, simplicius: Cathedra sancti Petri, qua &c. Omnia certe eo conspirant, ut diversum hoc festum a Romana Cathedra statuant. In eam sententiam eunt sequentes Martyrologi omnes Romanum parvum, Beda, Rabanus, Ado, Usuardus, Notkerus, quorum eadem verba sunt, quæ in textu nostro recitantur; nam Rabani & Notkeri brevissima additamenta, nihil prorsus de totius rei integritate imminuunt. Cetera, quæ pluribus dissertationibus pridem obnoxia diximus, inquirat curiosus lector in hodierno Bollandi commentario & in Florentinii notatione, ubi Belethi verba de festo B. Petri Epularum a Bollando relata, aliaque eo spectantia accuratius expenduntur. Plura discussa sunt XXIX Junii comment. præv. § 5 a pag. 407, & inter Analecta § 12 & 13 a pag. 456, quibus junge Castellani notam a pag. 706. Laudatis Martyrographis plane concinit vincta numeris Wandelberti expositio:

Octavoque Petri Cathedra & doctrina coruscat,
Urbs læta Antiochi quo primum præsule vernat.

[Papiæ.] Papiæ nomen in nullis Martyrologiis Viennensi antiquioribus consignatum est; sed ab eo positum propter affinitatem cum nomine Papæ, ut non satis apte conjectat Castellanus, vix cuiquam probatum iri existimo. Ceterum Ado Papiam, sancti Joannis Apostoli auditorem disertissime appellat; atque ex eo ferme verbatim Notkerus; Noster, limata nonnihil Adoniana phrasi, singularem præterea cum Polycarpo necessitudinem commemoravit. Scrupulo laborasse videtur Baronius, dum Joannem seniorem seu πρεσβύτερον Euangelistæ substituit, ut docte ostendit Henschenius & ex eo Castellanus a pag. 708, nec non Tillemontius tomo 2 a pag. 296, apud quos & eruditos alios recentiores non multa invenies, [Aristionis.] quæ in Supplemento locum habere debeant. Prima Aristionis memoria a Romano, parvo consecrata est, non hoc die sed XVII Octobris: Et Aristionis, qui fuit unus de LXX Christi discipulis. Hæc eadem verba ibi refert Ado, forte immemor se hoc die, opinor occasione sancti Papiæ, de Aristione egisse. Ea sola inter utrumque textum disparitas est, quod hic scripserit Ado, qui fuit unus de LXXII, quam plane phrasim ex ipso servant Usuardus & Notkerus, hoc solo die Sanctum celebrantes. Pauca, quæ de Aristione memorari possunt, ex Eusebio aut aliis brevi commentario complexus est Bollandus, nec plura reperit Tillemontius, eum cum Papia conjungens. Abilius, [Abilii.] alias Avilius, Melius, Milius vel Melianus Alexandrinus Patriarcha, verosimilius XXIX Augusti vita functus est, ut in Tractatu nostro Chronologico contra Tillemontium statuimus num. 71. Neque a definito ibi calculo, ex Martyrologiorum auctoritate recedendum putamus, cum Abilius a Romano parvo hoc die primum in ipsa relatus sit, pro mero, ut sæpius ejus auctor solet, arbitrio. Sic legit: Alexandriæ, Abilii episcopi. Ordinem & tempus regiminis adjecit Ado, Usuardus huic voces duas, virtute conspicuus; Notkerus pure Adonianus est. In Adone ultimo loco ponitur Paschasius Viennensis admirandæ sanctitatis; sed hic cum pluribus aliis, ipsius Adonis decessoribus, ab Usuardo prætermittitur, in nonnullis codicibus auctioribus adscriptus, ut mox videbitur.

AUCTARIA.

Praten. Adjicit hic aliquis alteram altaris consecrationem monasterii illius sancti Germani propriam, [Consecrat. altaris.] his verbis: Eodem die, consecratio altaris in honore beatorum martyrum Eustachii sociorumque ejus & sancti confessoris Christi Medardi.

Marchian. Fere purus est, sed excluditur, quia sequenti die adhuc exerrat.

Tornacen. Vacat, ut supra dictum est.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Post Petri apostoli, [De Petri Cathedra.] ita prosequuntur: Quomodo ab Antiochensibus, pulso Symone mago, qui eos seduxerat, ut sibi crederent & Petrum lapidarent, ipse Petrus susceptus est & in Cathedra pontificali exaltatus. Codices iidem omnes, excepto Alberg., ex Adone in fine subdunt: Viennæ, [Paschasii.] sancti Paschasii episcopi & confessoris, admirandæ sanctitatis viri.

Centulen. Apud Antiochiam, Cathedra sancti Petri apostoli. Alexandriæ, sancti Abilii episcopi, qui post beatum Marcum secundus, Alexandrinam ecclesiam rexit. Apud Ierapolim, beati Papiæ episcopi, discipuli Johannis Euangelistæ. Ita hoc die, sed XVII Maii eumdem Papiam repetit cum ipsissimo textus nostri hodierni elogio. Si hunc codicem vidisset Castellanus, eum pag. 709 Adoni non opposuisset. Ipso die, beati Aristionis, antiqui Christi discipuli.

Bruxellen. De Cathedra Petri ait: Qui post Ascensionem Christi, [De Petro.] Cathedram Sacerdotalem in partibus Orientis tenuit annis quatuor, deinde venit Antiochiam, & pulso Symone Mago, Cathedram pontificalem suscepit, quam ibi tenuit per annos septem. Quibus expletis, Petrus, ut Symonem Magum expugnaret, petiit Romam, & ibi annis viginti quinque, mensibus septem, diebus octo, ecclesiæ Romanæ digne præsedit; nullumque postea habuit successorem, qui tantum temporis in regimine summi Apostolatus expleret. In Aristione, Papia & Abilio parum a puritate aberrat: dein subdit: [Paschasii.] Viennæ Galliæ, sancti Pacasii [Paschasii] episcopi & confessoris, viri admirandæ sanctitatis. [Teclæ.] Et Teclæ virginis.

Hagenoyen. De Cathedra aliter loquitur: In qua sedit, laudabiliter regens & docens populum, doctrinam suam miraculis confirmando. Et hæc Cathedra primo sibi in ecclesia Antiochena erecta est, quando filium Theophili principis civitatis illius per quatuordecim annos defunctum, a mortuis suscitavit. In qua sede sanctus Petrus sedit septem annis. In Papia & Aristione fere purus est. Alexandriæ, sancti Abalii episcopi, qui post beatum Marcum secundus erat episcopus, tredecim annos. Secundus erat sacerdos, omni virtute conspicuus. Viennæ, [Paschasii.] sancti Paschasii episcopi & confessoris, admirandæ sanctitatis viri.

Aquicinct. Et hic convenit cum Marchianensi.

Codex. D. du Cheval signatus C, qui fuit P P Franciscanorum, in fine habet: Natale sanctæ Teclæ virginis. [Teclæ.] De hac vide indicem Prætermissorum; atque in fonte Rabanum & Notkerum.

Altemps. Eodem die, natale sanctæ Teclæ virginis. [Mildburgæ.] Item Wenloe monasterio, beatissimæ Mildburgæ virginis. Apud sanctum Edmundum, beati Firmini confessoris, germani sanctæ Ethedræ virginis. De Milburga agitur XXIII Februarii. De Firmino alia opus est disquisitione. [Firmini.]

Strozz. & Medic. Item Romæ, sanctæ Romanæ virginis. Vide Acta die sequenti, ubi de Romana Tudertina.

Munerat. Textui puro subnectit: Viennæ, sancti Pascasii episcopi & confessoris, admirandæ sanctitatis viri.

Editio Lubeco-Col. De Cathedra, eadem habet quæ codices mediæ notæ supra, in fine solum adjiciens: In qua septem annos explevit. In fine etiam: Viennæ, sancti Paschasii &c.

[Victorini. & aliorum.] Greven. In Africa, Victorini, Palatini, Donati, Fortunæ & aliorum XXIX. Sumpti sunt ex aliquo apographo Hieronym. [Sirici. Dionysiæ.] Romæ Sirici Papæ & martyris. Vide in Prætermissis. Dionysiæ virginis & martyris. Vide Prætermissos. Viennæ, Paschasii episcopi &c. Teclæ, alias Tedæ virginis. Vide supra.

Molan. De Paschasio ut supra. Translatio corporis sancti Guduuali archiepiscopi. [Gudwali.] Expressius in editionibus aliis: [traslat.] Gandavi, translatio corporis sancti Gudwali archiepiscopi. Annua translationis istius memoria agitur III Dec. natalis est VI Junii.

VII Kal.
Die 23.

[Sineri.] Apud Syrmium, beati Sineri monachi & martyris, qui jubente Maximiano imperatore tentus, cum se Christianum esse confiteretur, capite cæsus est. [Mart. LXII] Item natalis sexaginta duorum, qui martyrii certamen in præfata urbe consummantes, regna mansura perceperunt. Ipso die, [Polycarpi. pbr. & cf.] sancti Policarpi presbiteri & confessoris, qui cum beato Sebastiano plurimos ad Christi fidem convertit, atque ad martyrii gloriam exhortando perduxit.

Sumitur ex Praten. Herinien. Rosweyd. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Sirmium in Firmum transformant Antverp. & Max-Lubec. Munerat. in Smyrnam; ut male scripsit Notkerus, alios in errorem inducens: nos Syrmium reliquimus, quod ita codices passim scribant: Rosweyd. male Sirniam. Variant iidem in Sineri nomine, pro quo Antverp. Sireneri, Max-Lubec. Siveri, Munerat. Sineti enuntiant. Rosweyd. Sereni; Greven. & Molan. ex Adone Syreni. De eo plura in Observatione. Duum pro duorum scribit solum apographum nostrum Pratense; alii codices omnes ut in textu; addidit Pulsanen. militum, sed & in eo singularis est. Antverp. Max-Lubec. & Molanus in I editione, ponunt septuaginta duorum, ast hic in posterioribus, Usuardi puritatem restituit. De Policarpi, presbiteri & hujusmodi aliis medii ævi orthographicis erroribus, satis alibi dictum est. Consumentes pro consummantes in Max-Lubec.; mensura pro mansura in Munerato, sphalmata sunt vix notatu digna. Male in Pulsanen legitur, beato Stephano pro beato Sebastiano; palmam pro gloriam; exortando pro exhortando. Greven. in editione anni MDXXI, videtur Vigiliam beati Matthiæ textui adnectere, verum cum in priori id plane distinxerit, eum inter puros codices numerandum censui.
[Sineri.] Observatio. Sinerum legimus cum probatissimis codicibus Usuardinis, quidquid sit de varia apud alios hujus nominis enuntiatione, de qua Bollandus hoc die & Castellanus pridie pluribus disputant. In Romano parvo scribitur: Apud Sirmium, Sirenii monachi; quam orthographiam cum alia Sireni præferunt Acta. Hieronymianum Lucense die præcedenti (quo verosimilius, ex ultima Actorum a Ruinartio pag. 546 editorum clausula, passus est) nude exprimit: Syrmium, natalis S. Sereni & aliorum LXII. Sociorum numerum minuit Epternacense, legens, & aliorum XVI; auget Corbeiense utrumque, & aliorum LXXII. Forte melius juxta ac simplicius, sed absque positione, scripsit Gellonense Seneri. Subjungens, Et alibi LXI. Certe in utrisque Actis veris & sinceris, a Bollando primum, deinde inter selecta vulgatis, nulla prorsus sociorum fit mentio. Hæc in Hieronymianis VIII Kal. seu XXII; hoc die vero: In Pannonis vel Sirmi, primo loco in Florintinianis ponitur, Seneroti vel Senerotis, qui tribus aliis apud Rabanum, Notkerum & Bollandum expressis, conjunctus est, solus in Gellonensi nominatus Seneroti; quo demum reducenda videtut longa illa apud Castellanum pag. 710, vocabulorum, pene dixeram confusionum, farrago. Neque enim assequor, quo fundamento V. C. varios Sanctos in unum conflet, præsertim Senerum vel Serenum & Senerotum, apud Hieronymiana & in Actis recte discretos, quos licet eodem loco passos fateamur, at sane eodem tempore martyrium subiisse nequaquam constat. Nec magis comperi, in quibus apographis Hieronymianis, ipsum illum Senerum Castellanus alio habitu indutum invenerit XXI Februarii, sic ut tribus consequenter diebus unus & idem martyr recurrat. At quidquid de Hieronymianorum inflexionibus dici possit, certum est, Adonem scripsisse Syreni, Notkerum Synerii, alios aliter, qui ex varia nomenclatione Sanctos multiplicarunt, ut apud laudatos scriptores & Florentinium videre est. Sola nobis hic disceptatio de Usuardi lectione, quam ex melioris notæ codd. Mss. definivimus. Cum quo scribendi modo majorem cognationem habeat analogia gallica Serneu, Cerneux, Cerneuf, viderint illi qui etymologias scrutantur. Porro Sancti elogium ex Actis desumpsit Ado, ex Adone descripsit Notkerus, Noster nitidius contraxit, qui & in Sexaginta duobus, itidem Sirmii, ut hic dicitur, passis, atque ex eodem Romani parvi fonte acceptis, phrasim paulo cultiorem & elegantiorem reddidit. Romanum parvum, ut a Rosweydo editum est, [M M. LXII.] pro Sexaginta duorum, legit XLII, opinor errore librarii, quem Ado correxerit. Recentiores Martyrologi cum Romano hodierno, passim scribunt LXXII, quod ex Hieronymianorum differentia, vel ex Notkero primitus ortum existimo, atque ex codicibus Usuardinis, in eo non satis puris, transumptum. Quam male Martyrologi aliqui Itali sanctum Sinerum Firmum in Picenum transferant, quam inepte Hispani in Bæticam, Sexti Firmum, docet Bollandus in commentario. Acta non semel laudata, gallice reddidit Tillemontius tomo 5 a pag. 254.

[Polycarpi presbyter. & confess.] Tertia Romani parvi annuntiatio est: Romæ, Polycarpi presbyteri. Hunc Ado recte credidit S. Sebastiani socium; idem credidere majores nostri, atque ut talem in Acta retulerunt, cum sylloge historica ex illustrissimi martyris vita concinnata. Usuardus ad verbum discripsit, quæ in Adone repererat, nec nisi vocem unicam omisit Notkerus. Apographa Hieronymiana alium hic Polycarpum notant, nempe celeberrimum illum Smyrnensium episcopum, de quo jam supra ad XIX & XXVI Januarii non obiter locuti fuimus. Hic vero recurrit citata Florentinii Exercitatio VI, qua verum martyrii diem cum XXIII Februarii, ex Græcorum calculo, coalescere contendit. Castellanus pag. 724 nimis decisive hæc omnia erroris arguit. Wandelbertus cum nostris sentit, de hodierno Polycarpo hos pangens versiculos:

Septimus eximio Polycarpi splendet honore;
Presbyter ore, fide, Christi qui jussa secutus;
Martyrio turbam potuit servare fidelem.
AUCTARIA.

Antverp-maj. Anglicanæ olim ecclesiæ alicujus fuisse, prodit sæpissime, ut in præfatione ostendimus: hic textui puro adjungit: In Britannia, beatæ Milburgæ virginis, [Milburgæ.] cujus [quæ] virtutibus & miraculis claruit. Vide Acta.

Centulen. Apud Sirmium, sancti Sireni monachi, qui sub Maximiano capite cæsus est. Et aliorum sexaginta duorum, qui ibidem passi sunt. Adonis verba sunt. Tum: Romæ, sancti Policarpi presbiteri & confessoris, qui adjutor & cooperator floruit. Addi, ni fallor, deberet, sancti Sebastiani. At hic Polycarpus in eodem codice rursus sequenti die ponitur, studio, an scriptoris incuria, quis divinabit?

Marchian. Ex dierum transpositione hodie vacuus, supplementum accersivit ex aliquo Hieronym, apographo, in multis corrupto; operæ pretium est totum ejus laterculum exhibere. En ejus verba: Natale sanctorum martyrum Inpannonii, Seneroti, Antigoni, Rutuli, Libii, [Ex Hieron.] Rogatiani. Vide Acta. In Asia, Policarpi episcopi cum aliis duodecim martyribus. Smyrnæ, natalis sanctorum Herotes, Carpori, Geronti. In Africa, Chrisogoni, Zenonis, Minandri, Cariniani, Ariones, Hippoliti, Diodori, Menelanti, Athoræ, Petri, Lambesis, Lucianæ, Felicis, & aliorum triginta sex. In Asia, Lasconi, Synorii, Heruti, Zenonis, Menalippi, Sinestis, Syricis, cum sociis eorum.

Antverp-max. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio-Ultraj-Belg. Incipiunt: [Vig. S. Mathiæ.] Vigilia sancti Mathiæ Apostoli. Pro LXII, scribunt LXXII, de cetero puri sunt.

Bruxellen. Ea ferme ex Adone inserit, quæ Usuardus prætermiserat. Ita habet: Apud Smyrnam, [De Sinero.] sancti Syveri monachi. Qui tempore Maximiani imperatoris, cum unius ex domesticis ejus uxorem, hora incongrua, in horto, quem ipse sibi excolebat, deambulantem, acrius increpando repulisset, jubente Maximiano tentus, & Christianum se esse confessus, capite cæsus est. Item apud Smyrnam, natale sanctorum LXXII &c. Reliqua pura sunt.

[Vigilia S. Mathiæ Wildeburgis] Hagenoyen. Vigilia sancti Mathiæ Apostoli. Apud Smyrnam, beati Syrenei &c. textu non nihil interpolato. In fine: Item Wildeburgis virginis in Anglia. Lege Milburgis.

Aquicinct. Marchianensi similis in perturbatione, etiam ex Hieronym. suppletus est, sed paulo accuratius. Scribit enim: Natalis sanctorum martyrum in Pannoniis, [Seneroti & soc.] Seneroti &c. Omittit: In Asia Policarpi &c. Post Geronti, interserit: Nativitas sancti Joannis Euangelistæ. [Nativitat. S. lo. Euang.] In numero reliquorum martyrum conveniunt, licet diversimode nomina efferant. Additur in fine, recentiore manu: Item Vigilia B. Mathiæ Apostoli.

Vatican. signatus num. 5949: Smyrnæ, natale S. Herotis. [Herotis.] Vide Marchian.

Altemps. Fere omnia repræsentat, quæ in Marchianensi & Aquicinctino haberi diximus, truncatis etiam & luxatis nominibus ex aliquo apographo Hieronymiano.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Vigilia sancti Mathiæ apostoli. De Sinero eadem habet, quæ in Bruxellen. ex Adone restituta diximus. Pro LXII, ponit etiam LXXII. [Invent. Celsi epis. Milburgis.] Tum: Treveris, inventio sancti Celsi episcopi. Sequitur de Polycarpo. Denique: Eodem die, sanctæ Milburgæ virginis.

Belin. Prima editio, Polycarpum facit episcopum & confessorem. Utraque habet LXXII; & in fine: Eodem die, vigilia beati Mathiæ Apostoli.

Greven. Nativitatis sancti Joannis Euangelistæ. De ea agitur XXVII Decembris. In Asia, Polycarpi, [Polycarpi & soc.] Herotis, Felicis & aliorum duodecim. Item Serenoti, Antigoni, Rotuli, Labi. De his supra dictum est abunde. In Hungaria, passio vel [secundum alios] translatio sancti Gerardi episcopi Morisenensis & martyris. [Gerardi] Qui Venetus natione, & sancti Marci canonicus, desiderio perfectionis, habitu religionis suscepto, vitam eremiticam duxit. Postea, agente sancto Stephano Hungarorum rege, episcopus factus, tandem ab infidelibus captus & cum aliis pluribus occisus est. Vide indicem Prætermissorum. [Milburgis,] Milburgis virginis, filiæ regis Merciorum. Treveris, inventio sancti Celsi episcopi & confessoris. [Tymini.] In Hibernia, Tymini episcopi & confessoris. Sitne hic Tianus, vel Tiamanus, de quo inter Prætermissos, nescio. Item, sancti Sereni abbatis, [Sereni abbatis.] de quo in Vitis Patrum legitur, quod divino munere ad summam puritatem mentis & corporis pervenerit. Est etiam inter Prætermissos.

Molan. Alio charactere verba Adonis de Sinero textui interposuit. In fine: Eodem die, inventio sancti Celsi confessoris Christi. [Invent. Cels. Vig. Math.] Eodem die, Vigilia beati Mathiæ Apostoli. Et deinde minori charactere: Quæ plerisque locis jejunii observatione celebratur. [Milburgis.] Milburgis virginis, filiæ regis Merciorum, cujus vitam Atto Cardinalis scripsit. In aliis editionibus melius dicitur Celsi episcopi. Et in fine: [Syrenei.] In territorio Arvernensi, sancti Syrenei martyris egregii. Idem ipse est, qui in textu Sinerus dicitur, ab Arvernis cultus ob reliquias illuc ex Oriente vel ex Pannonia, translatas. Plura vide apud Bollandum & Castellanum.

VI Kal.
Die 24.

[Matthiæ.] Natalis beati Matthiæ Apostoli, qui post ascensionem Domini ab Apostolis sorte electus, apud Judæam Christi Euangelium prædicavit. [Inven. cap. S. Joan. Baptist.] Item, inventio capitis Præcursoris Domini, tempore Martiani principis, quando idem Præcursor duobus monachis, primum, ubi idem ejus caput celatum jaceret, revelavit. In Cæsarea Cappadociæ, [Sergii.] sancti Sergii martyris, cujus gesta præclarissima habentur.

Puri sunt, Praten. Herinien. Antverp-maj. Marchian. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan. Item Belinus in eo solum discrepans, quod Sergium præposuerit inventioni capitis Præcursoris.
Varia lectio. Pauca observatu digna occurrunt. Mathiæ & Matthiæ promiscue scribitur, nobis hic præplacet Martyrologorum lectio. In Heriniensi supra lineam adscriptas invenio voculas: inter sorte & electus, ponitur est, & post electus particula et Martiani passim legitur, si præferas Marciani cum Antverp-maj. per me licet. Praten. & Muneratus scribunt, quando isdem, nimia, opinor, cacophoniæ evitandæ religione. Capud in Pulsanen. pro caput, librarii sphalma est: Capadociæ pro Cappadociæ, alibi sæpe recurrit. In Antverp-maj. omissum est substantivum gesta.
[Matthiæ.] Observatio. Non usque adeo certum est, ut quidem vult Castellanus pag. 732, Matthiam Apostolum ab Hieronymianis recoli XXI Maii; nam licet ibi codex Lucensis sub finem legat: Et alibi natalis sancti Matthiæ Apostoli, apographa alia, ut vetustissimum Epternacense & utrumque Corbeiense; imo & Gellonense, siquidem Hieronymianis accenseri possit, ibidem clare exprimunt S. Matthæi. Nihilominus Matthiam eo die suscipit Florentinius pag. 543, putatque recentioris instituti esse, quod in utroque Corbeiensi, ejus festivitas hoc XXIV Febr. consignetur. Ego hic tam recentis instituti festum non video, quod nimirum in Sacramentario Gregoriano a Menardo edito, hodie celebratur sub hoc titulo: Natalis sancti Matthiæ Apostoli. Nec tam recentia sunt Corbeiensia, in quibus ipsissima illa verba (excepto sancti) primo loco reponuntur. His adde Martyrologia alia ab Henschenio citata, uti & nostra, quæ solito ordine perlustrabimus. Beda imprimis sic habet hoc die: Inventio capitis Joannis præcursoris. Tum: Et natale sancti Matthiæ Apostoli. Romanum parvum primo loco simpliciter: sancti Matthiæ Apostoli. Ado in Martyrologio: Natalis sancti Matthiæ Apostoli, quæ inter festivitates Apostolorum explicatiora sunt, unde accepit Usuardus omnia, quæ in textu adjecta conspiciuntur. Mirum est Rabanum a Beda deflexisse, Notkerum ab Adone, dum ambo ita scribunt: In Palæstina, nativitas sancti Matthiæ Apostoli, qui de septuaginta discipulis, pro Juda traditore in apostolatum electus, in Judæa Euangelium prædicavit. Fateor equidem in verbis potius quam in re discrimen esse, quale & in Floro invenies; nusquam vero aut tempus, aut locum, aut genus martyrii designatum. Ceterum, quæ Matthiæ gesta, cultum, corporis vel aliquarum partium translationes, miracula attinent, copiose illustravit Henschenius; cui compendia placent, legat is quæ habet Tillemontius tomo 1 a pag. 406, & una notas quæ eo reducuntur.

[Invent. cap. S. Joannis Baptistæ.] De Inventione capitis Præcursoris jam ex Beda diximus. De Hieronymianis erit alibi disserendi locus. Eamdem & eodem modo refert Romanum parvum, ex quo Ado, ex hoc Noster, sed omisso ubique proprio nomine, per appellativum satis distincto. In textu nostro innuitur, eam fuisse inventionem primam, uti & in Romano hodierno asseritur, ex sola, opinor, Usuardi auctoritate, qui τὸ primam Adoni superaddidit. Verum nihil ad hunc locum ea disquisitio, de qua consule sancti Prodromi Acta, ad XXIV Junii a Papebrochio egregie illustrata, ubi varias venerandi capitis inventiones fuse prosequitur toto cap. 3; de quibus brevius Tillemontius tomo 1 a pag. 103 & in notis a pag. 494. Porro quæ de hac nostra inventione sub Martiano principe facta, ab Adone Hieronymiana citante, pluribus deducta sunt, & a Notkero multum amplificata, Noster more suo summatim delibavit, sed cum intrusione particulæ, quam supra notavimus. Wandelbertus utramque etiam festivitatem conjunxit:

Sextus Apostolica radiat virtute Mathiæ,
Occultumque diu caput, hoc Baptista retexit.

Sergius martyr Cæsareensis Cappadociæ, idem verosimillime est qui cum Herulo & Lucio hoc die memoratur in apographis Hieronymianis, [Sergii.] unde eos Notkerus eduxit. Ado illa non videtur consuluisse, secutus Romanum parvum, ubi Sergius solus ponitur: Apud Cæsaream Cappadociæ, Sergii martyris. Noster sua omnia ex Adone desumpsit, servatis etiam verbis ultimis, cujus gesta præclarissima habentur. Utinam ea, si umquam exstiterint, alicunde eruantur! nam quæ in Collectione nostra ex Tamayo Salazar producta sunt, ea ut minimum novo & accurato examine prorsus indigent, quod loco & tempore, favente Deo, dabimus. Molanus in prima sua Usuardi editione Gregorium Turonensem citaverat; sed in posterioribus subdubitare videtur, an Sanctus ille, dum libro de gloria martyrum cap. 97, alicujus sancti Sergii miracula enumerat, de hoc nostro Sergio non meminerit: at ante ejus tempora vix cuiquam dubium fuit, quin ibi Gregorius de Sergio Bacchi socio loqueretur, de quo Usuardus & alii ad VII Octobris. Vide Henschenii commentarium num. 7, ubi etiam ostendit laudatum Gregorium Turonensem lib. 7 Hist. Franc. cap. 31, non alium Sergium appellare, quam illum, qui, etiam Baronio teste, colitur citato die VII Octobris.

AUCTARIA.

Rosweyd. Sic annuntiationem primam efformat: [De Matthia] In Judea, Mathiæ Apostoli, qui unus ex LXXII, in loco Judæ, post ascensionem Domini [ab] Apostolis sorte electus, subrogatus est. Cetera purus.

Antverp-Max-Lubec. & Ughellian. Nihil habent de inventione capitis Præcursoris; & cum his convenit codex Alberg., atque omnimode etiam conveniret Danic. [Modesti.] nisi in fine adjiceret: Treveris, sancti Modesti episcopi & confessoris.

Antverp. max. Ultraject. Lovanien & Editio Ultraj-Belg. Primæ annuntiationi inserunt hæc verba: Atque in locum proditoris Judæ subrogatus. In aliis puri, subdunt in fine augmentum, Treveris &c. quod etiam in aliis codicibus infra non semel recurrit.

Centulen. Natale sancti Mathiæ Apostoli. Ipso die, inventio capitis Præcursoris Domini, tempore Martiani principis. Deest annuntiatio tertia, cui substituitur repetitio Polycarpi, de qua heri diximus: [Polycarpi.] Romæ, sancti Policarpi presbiteri & confessoris, de quo in gestis beati Sebastiani legitur.

Bruxellen. Sic habet: Natale sancti Mathiæ Apostoli, [De Matthia.] qui post ascentionem Domini ab Apostolis sorte electus, atque in loco Judæ proditoris subrogatus, apud Judæam Christi Euangelium prædicavit. Cujus beati Apostoli corpus, per Helenam reginam, a Judæa Romam translatum, sanctus Silvester Papa cum pluribus aliis reliquiis per beatum Agritium episcopum, [De Invent. cap. S. I. B.] Treveris, ut fertur, transmisit. Eodem die, Inventio capitis beati Joannis Baptistæ, præcursoris Domini, qui imminente festivitate Paschali, ut in Euangelio patet, fuit decollatus: quique tempore Martiani imperatoris, duobus Monachis caput suum, ubi celatum jaceret, [Modesti.] revelavit. Quod & illi perquirentes, hac die invenire meruerunt. De Sergio satis bene. Tum: Treveris, sancti Modesti episcopi & confessoris, qui post Miletum, cum multo fructu ibi Dei ecclesiam rexit.

Hagenoyen. Multa alia de Matthia comminiscitur, quæ licet nec satis clara, nec satis probata agnoscam, libet tamen hic etiam adducere, ut pateat, quam varia & sæpe satis absona, ab imperitis hominibus in libros etiam ecclesiasticos, crescente sensim nimia libertate, intrusa sint: sic habet codex noster: Natale beati Mathiæ Apostoli, [Matthiæ.] qui statim post ascensionem Domini, loco Iudæ traditoris, ab Apostolis sorte institutus est Apostolus. Qui prius erat Demicius [aliter legere non possum] septuaginta duorum discipulorum Christi unus. Hic articulum Symbolo Apostolico adjecit, & Iudæam, ut in ea prædicaret, in sortem accepit: sed Iudæis traditus lapidandus sub Nerone Cæsare, & Aniano minore sacerdote Iudæorum, agente illo vices præfecturæ. Qui postea more Romano, securibus quasi bovem fecit percuti: & tunc Mathias Apostolus, manus & oculos in cælum tendens, emisit spiritum. In secunda annuntiatione, de inventione capitis Præcursoris, satis purus est. Tum: In Cæsarea Cappadociæ, beati Sergii martyris, cujus gesta præclara leguntur fuisse. Demum in fine adjicit: Treveris, depositio sancti Modesti episcopi & confessoris.

[Dedicat ecc. S. Dionysii.] Reginæ Suec. signatus num. 428: Parisius civitate, V fere milliari ab urbe, dedicatio ecclesiæ BB martyrum Dionysii, Rustici & Eleutherii.

Vatican. num. 5949. Romæ, natalis sanctæ Primitivæ. Vide Acta, [Primitivæ.] in quibus melius vocatur Primitivus, ex codicibus Hieronymianis cum socio aliquo Paulo, in portu Romano, conjunctus.

Srozzian. & Medic. Sancti Matthiæ …. cujus corpus de Nicæa [Judæa] Romam, [De Matthia.] & postea Treveris est translatum; tamen caput ejus ostenditur a Canonicis ecclesiæ sanctæ Mariæ Majoris almæ Urbis, [De Invent.] cum reverentia maxima. Inventio capitis præcursoris Domini …. quod modo Romæ requiescit in ecclesia sancti Silvestri, & ibi cum maxima devotione omnibus Christi fidelibus ostenditur. Vide XXIV Junii in Actis.

[De Matthia.] Editio Lubeco-Col. Natale beati Matthiæ Apostoli. Qui post ascensionem Domini ab Apostolis sorte electus, atque in loco Iudæ proditoris subrogatus, apud Iudæam Christi Euangelium prædicavit. Qui prius unus de septuaginta duobus discipulis Christi fuit. Primo a Judæis capitur & velut blasphemus, lapidibus obruitur. Post hoc quasi bos securi percutitur, & capite truncatur. Tali martyrio, prius oculos in cælum figens, emisit spiritum. Quem venerabilis Helena Augustæ Treveris indigena, post multos annos de Judæa ad urbem Romanam transvexit, & in ecclesia sanctæ Mariæ rotundæ honorifice recondidit. Et nunc Treveris per translationem quiescit. Sequitur Inventio capitis &c. [Modesti.] Tum: Treveris in ecclesia sancti Eucharii, depositio sancti Modesti, ejusdem loci episcopi & confessoris. [Meforii. Athelberti.] De Sergio recte. In fine: Ipso die, beati Meforii confessoris. Item sancti Athelberti regis.

Greven. Idem ferme Matthiæ elogium habet, quod ex editione Lubeco-Col. retulimus. Tum: Romæ, [Primitivi & soc.] sanctorum martyrum Primitivi & Pauli, Rutuli, Serapionis, Herodii, Lucii. Item Lucii & Flaviani. [Lucii & aliorum.] Montani & Gemelli martyrum. Confusa hæc, in Actis paulo distintiora invenies. [Athelberti.] De Modesto, ut supra. Athelberti regis Canciæ seu Angliæ. Qui ad prædicationem beati Augustini, quem sanctus Papa Gregorius miserat, conversus, fidei ampliandæ & ecclesiis exstruendis studiosum cooperatorem se exhibens, [Meforii. Olympiadis. Hiscæ & Hinnæ.] plenus operibus bonis quievit in pace. Ipso die, beati Meforii confessoris. Olympiadis sanctæ matronæ. Item Hiscæ & Hinnæ, sanctarum. Vide Prætermissos.

[Modesti. Ethelberti.] Molan. Treberis, beati Modesti episcopi. Dein minoribus typis: Ethelberti regis …. scriptum est a Beda lib. 1. & 2 historiæ gentis suæ. Rothomagi, passio sancti Prætextati episcopi ejusdem civitatis, [Prætextati.] de quo Gregorius Turon, in Chronico lib. 5 cap. 18, lib. 7 cap. 16 & lib. 8 cap. 31. In editionibus aliis. Treveris, beati…. In Anglia, Ethelberti regis Cantiorum &c. Rursus minutiori charactere: Eodem die annotatur vita & martyrium sancti Montani & sociorum ejus Lucii, [Montani & soc.] Juliani, Victorici, Flaviani & ceterorum, scriptum eleganti stylo, partim ab ipsis martyribus, partim ab eorum familiari, qui præsens aderat. Vide Acta sane egregia & notæ optimæ, ab Henschenio illustrata & denuo recensita a Ruinartio a pag. 232.

V Kal.
Die 25.

[Victorini & sociorum] Apud Ægyptum, natalis sanctorum Victorini, victoris, Nicofori, Claudiani, Dioscori, Serapionis & Papiæ sub Numeriano imperatore: quorum primus, secundus & tertius pro confessione deitatis constanter exquisita suppliciorum genere tolerantes, reliqui quatuor Claudianus & Dioscorus flammis incensi, Serapion & Papias gladio cæsi sunt. Omnes itaque celebre martyrium dedicaverunt.

Ex Praten. Herinien. Antverp-maj. Marchian. Pulsanen. Antverp. & Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Adde Albergensem.
Varia lectio. Lego Ægyptum, ut legi debet cum melioribus codicibus. Egyptum & Egiptum pro temporum ratione sæpe scribi, notius est, quam ut hic iterum notari mereatur. Nicophori scribunt Parvum Rom. & Ado Rosweydi, non Nicephori, ut recentiores. Solus Molanus primos secutus est. Optimæ notæ codices textum firmant. Exerrant Pulsanen. & Munerat.; ille Nicyfori, hic Nichofori scribentes. Antverp-maj. pejus legit, Nicofiri, scriptorio sphalmate, qualia etiam sunt Diascori & Seraphionis. Errat item Pulsan. legendo Claudii pro Claudiani, in quo turpius cespitat Molani editor, qui primo loco ponens Claudiani, postea eumdem in Claudium transformat. Est etiam sphalma typographi in Munerato, ubi pro constanter, male legitur constanti. Phrasim mutavit Pulsan. dum pro suppliciorum genera, vertit tormentorum supplicia. Sic Marchian. pro reliqui quatuor, substituit, reliqui, nimirum. Prima autem Belini editio, pro reliqui, male reliquæ. Pulsan. habet injecti, loco incensi. Alberg. Antv. & Max. Lubec. legunt continue, gladio cæsi, omnes celebre….. Munerat. omnesque, pro omnes itaque.
[VII Mart. Ægyptioru.] Observatio. Sola classis Ægyptiorum martyrum hodie apud Usuardum recurrit, accepta ab Adone, contracto ejus elogio. Hic, ut solet, Romanum parvum secutus est, ubi septem illi hoc die distinctissime exprimuntur: Apud Ægyptum, Victorini, Victoris, Nicophori, Claudiani, Dioscori, Serapionis & Papiæ. Horum pars maxima in apographis Hieronymianis pridie nota est, sub hac enumeratione: In Ægypto, passio sanctorum Victorini, Victoris, Nevictæ (Nivittæ, Nivititæ, Ninentiæ) Nicofori, Serapionis, Dioscori. Repetuntur septem, vel iidem vel synonymi, XXVIII Februarii, sed pluribus aliis immixti, sine ulla loci designatione, quorum seriem sic possis instruere: Serapionis, Claudiani, Victorini, Victoris, Nicopori, Diudori, Papiæ, qui, ut iterum dicam, si iidem ipsi sint, superius septenarium constituent. Conscripta fuisse olim, inquit Henschenius, horum martyrum Acta ex elogiis eorum, quæ in variis Martyrologiis iisque perantiquis reperiuntur, videmur posse colligere. At quæ hic multa appellat Martyrologia, ad unum Adonis, mea quidem sententia, reducenda sunt. Viderit ipse Acta aliqua, ex quibus id potissimum eruit, quod tormentorum ab iis martyribus passorum diversa genera explicat, quæque Noster compendiosius retulit. Itaque variæ illæ Martyrologiorum aliorum annuntiationes in Actis a laudato Henschenio deductæ, nihil magnopere ad rem nostram faciunt. Id autem observatu dignum, quod in Adone, tum Mosandri, tum Rosweydi nominetur, imperator Numerianus, agente Sabino duce, ubi procul dubio melius omissum fuisset Numeriani nomen, forte ab interpolatore aliquo insertum Actis, non ipsi Adoni, cum Notkerus eumdem ejus textum integrum describat. Exstat vero apud nos ecgraphum Adonianum reginæ Sueciæ, quod olim videtur fuisse abbatiæ Fuldensis, in quo correctius solum legitur: Sub Sabino duce, quem scimus Christianos in Ægypto crudeliter divexasse, non sub Numeriano, qui iis infensus fuisse nusquam traditur, sed sub Decio, ut fusius enarrat Dionysius Patriarcha, in sua adversus Germanum epistola, ab Eusebio relata libro 6 cap. 40. Usuardus autem cum ea ex Adone seligeret, quæ in rem suam facere poterant, id de martyrii tempore selegit potissimum, quod securius omisisset, expuncto nimirum Sabino duce, ut ex laterculo nostro manifestum est.

[De mart. loco ex Ioanne Cabilunensi; non Primo.] De martyrii loco minus quidquam compertum est, nisi id a Græcis, qui diebus aliis eos martyres recolunt, mutuare velimus, ut fecisse videtur Joannes Cabilunensis episcopus, si ipsius est Topographia sanctorum Christi Martyrum, a Maurolyco vulgata & recognita, qui verbo Diopolis, septenos hosce nostros ibi sub Numeriano collocat. Dum hanc quæstionem more suo diligenter & docte expendit Henschenius, nescio quo casu, a vero Topographiæ Sanctorum auctoris prænomine aberrans, eam tribuit Petro Cabilunensi. Errorem solerter advertit Clar. Castellanus in notis suis pag. 763; typographi oscitantiam benigne interpretatus: recte quidem, & pro suo in opus nostrum studio; verum dum ipse Henschenium corrigit, in alium errorem perquam similem, sive suum sive typographicum labitur. Quid virum fefellerit facile intelligo, nempe rem totam non ultra examinans, Maurolycum secutus, Primi appellationem substituit, indefessam alias diligentiam suam hic desiderari passus, qui catalogum episcoporum Cabillonensium non consuluerit, in quo Primus nullus, sed pro anno, quo laudata Topographia a Maurolyco scripta traditur, Joannes Germain, ejus nominis apud alios X, apud Sammarthanos XI reperitur, vir doctissimus & scriptis aliis notus, cujus prænominis apposita forte initialis littera J, Maurolyco ansam dederit Primum efformandi, ut ante me ex Raynaudo observavit Papebrochius, tomo 5 Junii pag. 491 num. 27. Videsis apud laudatos Sammarthanos, an Topographia Maurolyci, accipi non debeat pro Mappa mundi spirituali, cum libro super ea elucubrato, quæ ibi inter alia Joannis Cabilunensis opera recensetur, quamque Raynaudus, tomo II pag. 287, vocat Mappam sacram. Ad nostra regredimur.

AUCTARIA.

[Walburgæ. Donati & soc.] Rosweyd. In prima purus, hæc adjungit: In Bauuaria, sanctæ Walburgæ virginis. In Africa, Donati & Justi martyrum & aliorum LI. Ex Hieronymianis accepti sunt, vide in Actis, eorum socios.

[Ananiæ & Petri,] Lovanien. Textui, etiam puro, subnectit: In Fenice [Phœnice] sanctorum Ananiæ presbiteri & Petri carcerarii ejus.

Antverp-max. Ultraject Leyden. Danic. & Editio Ultraject-Belg. Idem habent initium, [cum VII militibus.] & sic deinde prosequntur: Quorum primus sub præside Maximiano flagris cæsus, sale acetoque vulnera aspersus, & cilicio asperrimo confricatus, deinde cum Petro præfato, ejus constantia converso, post varias pœnas, simul in succensam fornacem missus, cum aliis septem militibus in mare præcipitati, gloriam martyrii adepti sunt. Vide Acta a Bollando illustrata.

Centulen. Caret toto textu, sed legit: In Affrica, [Aldetrudis.] natale sanctorum Donati, Justi, Ingeniæ & aliorum quinquaginta. Item, natale sanctæ Aldetrudis virginis.

Bruxellen. Totum fere Adonis contextum, tametsi non omnino purum, sic exhibet: Apud Egiptum, [De M M. Ægypt. ex Adone.] natale sanctorum septem fratrum Victorini, victoris Nycoforii, Claudiani, Dyoscori, Seraphionis & Papiæ, sub Numeriano imperatore, agente Sabino duce. Quorum primus in pilam ex robore cavam & undique circumforatam missus, ac per singula foramina diutissime transpunctus est; & cum nimius sanguis efflueret, eductus de pila, capite cæsus est. Secundus, manibus & pedibus amputatis, in eamdem pilam missus, prioris tormenta sustinuit, & novissime gladio cæsus est. Tertius, cum ultro in pilam fuisset ingressus, indignatus judex jussit eum inde produci, & super craticulam, prunis substratis, aliquantisper assari & inverti; cumque in confessione persisteret, sublatus inde, minutatim gladio concisus spiritum reddidit. Reliqui quatuor Claudianus & Dyoscorus flammis incensi; Serapion & Papias gladio perempti; omnes celebre martyrium consummaverunt. De Anania & Petro eadem habet, quæ codd. mediæ notæ. In fine autem subjicit: [Aldetrudis.] Item Aldetrudis virginis filiæ sancti Bovonis. Vult dicere Vincentii comitis. Vide Acta nostra, ubi ab Henschenio nonnullæ difficultates explanantur circa tempus vitæ Aldetrudis, circa diem obitus & alia eatenus non satis perspecta.

Hagenoyen. Alium textum composuit: Apud Egyptum, natale sanctorum martyrum Victorini & Victoris, Nycopori, Dioscori, Claudiani, Serapionis & Papiæ, sub Numeriano imperatore Romano. Quorum primus & Secundus & tertius, pro confessione deitatis, constanter exquisita suppliciorum genera tollerantes, reliqui vero flammis sunt incensi, ultimi duo gladio sunt cæsi Omnes itaque Sollempne martyrium dedicaverunt. Sequitur Ananiæ annuntiatio, in qua sic positionem seu locum martyrii exprimit: In Veneti, sanctorum martyrum Ananiæ presbiteri & ejus carcerarii Petri. [Ananiæ &c.] Quorum primus &c. ut codices mediæ notæ supra. [Walpurgæ.] In fine: Walpurgæ virginis.

[Invent. cap. S. Pauli.] Aquicinct. Inventio capitis sancti Pauli apostoli.

Codex. D. du Cheval signatus B In Phœnice, sanctorum Ananiæ presbyteri & Petri carcerarii ejus.

Altempsian. Romæ, inventio capitis sancti Pauli.

Strozz. & Medic. Item, sanctorum martyrum Justi & Herenæi & sancti Victoris episcopi & martyris. [Justi & soc.]

Editio Lubeco-Col. Textui, fere puro, solum superaddit: [Victoris.] In pago Trecassino, beati Victoris confessoris. Spectat ad diem sequentem.

[Donati & soc. Herenei. & soc.] Greven. In Africa, Donati, Justi martyrum & aliorum unius & quinquaginta. Item Herenei, Pysionis, Nestoris, Castæ. Sumpti sunt de more ex aliquo apographo Hieronym. Ananiæ martyris. Romæ, Aglaës martyris. Vide indicem Prætermissorum. In pago Trecassino, [Aglaës. Victoris.] beati Victoris confessoris. Aldetrudis virginis, [Aldetrudis.] filiæ sancti Bavonis, lege Vincentii comitis, qui & ipse sanctus colitur XIV Julii. [Walburgæ.] Translatio sanctæ Walburgæ virginis. Probabilius est, eam hoc die obiisse, ut in Actis videre est.

[Aldetrudis.] Molan. Item sanctæ Aldetrudis virginis, filiæ sanctæ Waldetrudis. Dein minori typo: Eodem die, [Tarasii.] sancti patris nostri Tarasii archiepiscopi Constantinopolitani. Editiones aliæ auctarium ponunt hoc modo: Item sanctæ Aldetrudis virginis, filiæ sanctæ Waldetrudis, quæ Malbodio monasterio secunda præfuit. [Gerlandi.] In Sicilia, sancti Gerlandi ex Burgundia, episcopi Agrigentini, tempore Rogerii comitis. Die vigesima quinta, sancti patris Tarasii archiepiscopi Constantinopolitani. Vide insignem de eo Henschenii commentarium, & vitam a Gentiano Herveto e Græco Latine redditam; egregie illustratam.

IV Kal.
Die 26.

[Nestoris.] In civitate Pergen Pamphiliæ, natalis beati Nestoris episcopi, qui persecutione Decii, cum die noctuque orationi insisteret, postulans, ut grex Christi custodiretur, comprehensus, nomen Domini mira libertate & alacritate confessus, equuleo crudelissime tortus est. [Alexandri]Exin crucis suspendio victor migravit. Apud Alexandriam, sancti Alexandri episcopi, gloriosi senis. Hic post beatum Petrum, Arrium presbiterum suum hæretica impietate depravatum, & divina veritate convictum, de ecclesia ejecit, ac postea inter trecentos decem & octo Patres, eumdem in Nicæno concilio damnavit.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Ant-maj. Marchian. Pulsan. Munerat Greven. & Molan.
Varia lectio. Pergem pro Pergen scribunt Pulsanen. & Munerat. Lego Pamphiliæ cum codicibus prope omnibus, licet ultro fatear meliorem esse Molani lectionem, Pamphyliæ. Textus recte habet orationi insisteret, discrepat solus Pulsanen. qui scribit, incumberet. Sic Molanus contra omnes, posuit mirabili pro mira libertate. Eculeo habent aliqui, secutus sum modum scribendi communiorem & accuratiorem. Pro Exin, in Greven. & Molan. legitur exinde: nec a vero sensu omnino aberrare videntur Pulsanen. & Munerat. dum ponunt & in. Scriptor codicis Antverp-maj. posuit ex tamen quod prorsus nihil significat. Marchian. post Alexandri, omittit titulum episcopi. Arrium scribunt passim; male Antverp-maj. Arritum. In Nicæno variant. Dampnavit ævi sui orthographiam redolet. Greven. in fine: damnavit eumdem, Molan. eumdem damnavit, utrobique recta constructio.
Observatio. Diximus alibi, inter varias de Romani parvi auctore opiniones, unam esse multorum animis insitam, [Nestoris.] quasi hic ex Hieronymiano breviculum suum compilasset. Ego vero ex perpetua collatione, in qua tamdiu versatus sum, censeo oppositum longe esse verosimilius: &, ut non diffiteor, eosdem quandoque Sanctos in eumdem diem utrobique concurrere, persuasissimum tamen habeo, auctorem illum raro ex Hieronymianis apographis quidquam accepisse. Ut ad textum hodiernum accedam, certe dum sic annuntiat: Apud Pergen Pamphiliæ, beati Nestoris episcopi, alium plane ducem habuisse oportet. Hoc ut perspicias, en Hieronymianum hujus diei laterculum: Natalis sanctorum Alexandri, Nestoris, Theonis, Epion, & aliorum plurium. Quænam hic, obsecro, convenientia? At sumere potuit ex die præcedenti: neque hoc opinor; verba conferamus. Lucense sic ibi habet: Pamfilia, natalis sanctorum Nestoris, & Castæ. Corbeiensia: In Pamphilia, natalis sanctorum Nestoris & Castæ. Claudiani. Demum Epternacen: Pampiliæ, natalis sancti Nestoris. Nusquam determinatus locus, nec appositus titulus; ubique ferme additi socii, quos a Nestore nostro removere nemo non cogitur. An hæc satis conveniant, ut primus ex posterioribus hausisse dicatur, fallor siquis harum rerum peritus existimet. Crediderim ego Nestorem Magydenum ex Actis auctori Romani parvi innotuisse, in quibus cum diem satis determinatum non reperiret, hunc pro suo arbitrio, ut nonnumquam solet, præ ceteris elegerit. Ex similibus Actis egregium elogium concinnavit Ado, a Notkero descriptum, a Nostro solitæ brevitati eleganter aptatum. Vide Acta ipsa, quæ Baronio & Henschenio probata, dubiis tamen multis obnoxia censet Tillemontius tomo 3 a pag. 351. Quis Nestor a Wandelberto celebretur, patet ex ejus versiculo: Nestore quartus ovat, socio pariterque Theone.

Quod de Nestore sentimus, idem & potiori jure militat in Alexandro patriarcha Alexandrino, [Alexandri] eum scilicet nequaquam indigitari in ea multorum martyrum classe, quæ hoc die in Hieronymianis, & quidem absque positione seu loci designatione refertur. Undecumque vero eum desumpserit (ego ex Rufino acceptum non dubito) & quacumque ratione ductus, XXVI Februarii ipsum affixerit auctor Romani parvi; certum est ita in eo, hoc die legi: Alexandriæ, Alexandri gloriosi senis episcopi; certum est Adonem ex laudati Rufini Eusebio elogium Alexandro construxisse, quod ab Usuardo & Notkero fere ad litteram descriptum, in cetera deinde Martyrologia dimanavit. Martyrologii illius auctoritatem eludere conantur eruditi aliqui recentiores, ut Alexandri obitum ex XXVI Aprilis transferant, contra quam mihi visum fuerit in Tractatu Chronologico de Patriarchis Alexandrinis a num. 193. Ibi dicta non repeto, solum observari velim ruere conjecturas omnes, quas multis agglomerat & mire contorquet eruditissimus Montfauconus, in prævio suo ad vitam S. Athanasii Monito, pag. XLVI, dum Romani parvi auctorem; textus Hieronymianos male interpunxisse & turbasse contendit, ut Alexandrum Alexandrinum hoc die collocaret, &, si superis placet, etiam martyrem faceret, ut die sequenti clarius refellam. Melius & brevius Viro Cl. consilium suggeram; dicat rotunde, Romani parvi auctorem Sanctos nonnumquam, pro suo fere arbitrio, certis diebus illigasse, de quorum vero obitus die indubitatam notitiam non habuerit: quod verum esse, ultro fatebimur: sed an hic obtineat, nec ipsi nec mihi exploratum est. Porro inter recentiores illos adversarios Castellanum quoque annumero, nimia libertate uti solitum, in mutandis diebus, quos a tot seculis Martyrologorum nostrorum unanimis consensus Sanctorum cultui consecraverat. Reliqua non moror, dum textus nostri origo & genuina simplicitas abunde demonstrata est.

AUCTARIA.

[Fortunati.] Rosweyd. Textum purum refert, sed ei in fine adnectit: Fortunati episcopi. Alii codices socios adjungut, in quorum numero non conveniunt, tu vide Henschenium & Florentinium, qui classes illas satis accurate dispescunt.

Antverp. Max-Lubec. Ughellian. Belin. Antverp-max. Vatican. num. 5949, Ultraj. Leyden. Lovanien. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Omnes etiam in textu satis puri, [Fortunati & sociorum.] sic in fine habent: Item Fortunati, Felicis, cum aliis viginti & septem.

Albergen. Nescio unde ab solitis sociis recedat, hæc de Nestore ex Adone textui admiscens: Ille lætus psallebat, [De Nestore.] dicens: Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Præses vero stupens super tanta tolerantia, volens eum blandis verbis a fide revocare, dixit ei: Vis esse nobiscum aut cum Christo tuo? Cui sanctus Nestor cum magno gaudio respondit: Cum Christo meo eram, sum & ero. Exinde crucis &c.

Centulen. Puto scriptoris oscitantia confusas esse binas annuntiationes hoc modo: In civitate Pergen Pamphiliæ, sancti Fortunati episcopi & martyris, & aliorum triginta duorum. Vide Acta.

Bruxellen. Textum fere purum, præter morem servat, [Felicis & xxvii.] in fine adjungens: Item Felicis martyris cum sociis viginti septem.

Hagenoyen. Textum etiam refert tantum non purum. In auctario convenit cum superioribus: Item Fortunati & Felicis cum aliis viginti septem martyribus. [Fortunati & sociorum.]

Aquicinct. Pro Nestoris, legit Nestorii, subditque in fine cum aliis: Item Fortunati, Felicis, cum aliis viginti septem.

Victorin. & Codex Reg. SueciÆ signatus num. 130. In fine habent: Nivernis, sancti Agricoli episcopi & confessoris. [Agricoli.] Alii vocant Agricolam, ut vide in Actis.

Strozz. & Medic. Primo loco ponunt sanctum indigenam: Apud civitatem Florentiam in patribus Tusciæ, [Andreæ.] natale sancti Andreæ episcopi & confessoris ejusdem urbis; successoris sancti Zenobii gloriosi episcopi & confessoris, magnificæ sanctitatis, vitæ laudabilis & clarissimi viri, cujus corpus requiescit in ecclesia Cathedrali prædictæ urbis, juxta altare prædicti sancti Zenobii.

[De Nestore.] Editio Lubeco-Col. De Nestore etiam aliqua ex Adone interserit, post custodiretur, his verbis; comprehensus a quodam Hyrenercho [Irenarcho] principe curiæ civitatis, oblatus est præsidi Pollioni, a quo, dum confiteretur nomen Domini mira libertate & alacritate, multis tormentorum generibus affectus, & equuleo crudelissime tortus est. Exinde &c. Sequitur de Alexandro. Tum: Item sanctorum Fortunati & Felicis cum aliis viginti & septem, [Agricolæ. Victoris.] martyrum. Arvernis, beati Agricolæ episcopi & confessoris. In territorio Archiacensi, sancti Victoris confessoris.

Greven. Item sanctorum martyrum Theonis, Epion, [Theonis. & soc.] Justi, Donativi, Ampliati, Ingenii. Item Fortunati episcopi, Felicis & aliorum viginti septem martyrum. De Agricola & Victore eadem habet quæ editio Lubeco-Col. In Hibernia, Oghani episcopi: [Oghani Jacelini.] Est inter Prætermissos. Item sanctæ memoriæ Jacelini, Prioris majoris Cartusiæ post Brunonem decimi, viri magnæ sanctitatis & meriti. Hic defunctum quemdam monachum Cartusiæ, ut a miraculorum ostensione cessaret, præcepto obedientiæ compescuit. Notatur solum inter Prætermissos hoc die & præcedenti.

Molan. In prima editione: Item Fortunati & Felicis cum aliis XXVII. In territorio Archiacensi, sancti Victoris confessoris. Accedit in posterioribus: Die vigesima sexta, [Porphyrii Gaz. episc.] sancti patris Porphyrii, archiepiscopi Gazæ. Vide insignem ejus vitam, a Marco discipulo descriptam, a Gentiano Herveto Latine redditam, & in Actis nostris ab Henschenio illustratam. Mirum est Martyrologos nostros de tanto viro non meminisse.

III Kal.
Die 27.

[Juliani & Euni.] Alexandriæ, passio sancti Juliani martyris. Is cum ita podagra constrictus esset, ut neque incedere neque stare posset, una cum Euno ministro suo, in sella judici offertur; qui camelis impositi jubentur per totam circumduci urbem, & flagris hinc inde inspectante populo laniari, usquequo finem ipsis verberibus sortirentur. In Hispaniis civitate Hispali, [Leandri.] natalis sancti Leandri episcopi & confessoris, cujus prædicatione & industria, tota Gothorum gens per Recharedum regem ab Arriana impietate conversa est. Lugduni, sancti Baldomeris viri Dei, [Baldomeri.] cujus sepulchrum crebris miraculis illustratut.

Sic habent Praten. Herinien. Marchian. Pulsan. Munerat. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Munerat. post Is cum, omittit ita, quæ particula ad rectam syntaxim requiritur. In Pulsanensi pro posset, male legitur potuisset, & in Munerato pro Euno, habetur Uno, uti & in Marchianen. Belinus ponit Enuo. Hic rursus pro inspectante, legit spectante, cui accinit Munerat. qui pro Hispali scribit Hyspalis. Hyspaniis vero & Hyspali, quæ apud aliquos inveniuntur, seculi vitio tribuenda sunt. Recharendum habet prima Belini editio, altera cum omnibus codicibus Recharedum, quorum auctoritate ducti, ita in textu reliquimus. Munerat. tria hæc verba, per Recharedum regem, omisit. Scripsi Arriana, ut pridie factum est. Marchianen., Pulsanen., prima Belini editio & Greven. legunt Baldomeri, recte, opinor, quamvis aliorum codicum torrenti cesserim, qui cum Adone & Notkero constanter scribunt Baldomeris vel Baldemeris. Molan. item in editione altera ponit Baldomeri, corrigitque etiam, quod male in prima legerat, ipsius verberibus, pro ipsis.
[Juliani & Euni.] Observatio. Juliani & Euni sacra commemoratio debetur auctori Rom. parvi, qui Sanctos illos non aliunde, quam ex Eusebio Rufini accepit, suntque de eorum numero, quorum certamina prædicavit Dionysius Alexandrinus, in sæpe laudata ad Fabium Antiochenum epistola, apud Eusebium libro 6 cap. 41, ex quo alii omnes. Sic habet prædictum Martyrologium: Alexandriæ, Juliani martyris & Euni, qui cum ipso sene in confessione perduravit. Ubi advertes, proprium Euni nomen Cronion, esse prætermissum. Ado ex Eusebii verbis elogium adornavit, quod Noster brevius exhibet. Satis mira est Montfauconi animadversio in Monito ad vitam Athanasii, de quo pridie etiam meminimus. Illic enim auctorem Rom. parvi arguit perturbationis & confusionis, quasi qui diversa in unum conflaverit, & ita quidem, ut per hæc verba: Qui cum ipso sene in confessione perduravit, indicet, Eunum cum Alexandro Patriarcha subiisse martyrium, utpote cum Alexander, ut vidimus die præcedenti, gloriosus senex dicatur. Sed hæc & reliqua, quæ ibi Montfauconus adducit, quam levi conjecturæ innitantur ex sola illius Martyrologii, Adonis & Notkeri, lectione ad oculum commonstratur. Poterat autem oculos ipse suos convincere, si vel obiter Eusebium inspexisset loco citato, cujus verba hic referam: Quorum Julianus, vir podagræ doloribus constrictus, qui nec stare poterat nec incedere; una cum duobus aliis, qui ipsum portabant, adductus est. Horum alter statim negavit; alter, nomine Cronion, qui Eunus cognominabatur, nec non & Senex ipse Julianus, cum Christum confessi essent &c. Habet hic Montfauconus senem cum quo Eunus in confessione perduravit; habet, non quo Romanum parvum, sed se perturbationis accuset, quod nempe duorum dierum diversissimos textus in unum confuderit.

[Leandri.] De Leandro celebri illo Hispalensi episcopo nulli Martyrologi Adone antiquiores meminere. Eum ipse primo loco annuntiat, his verbis: Apud Hispaniam, civitate Hispali, sancti Leandri episcopi & confessoris: ad quem beatus Gregorius libros Moralium scribit: cujus prædicatione & industria, tota Gothorum gens, per Reccaredum regem, ab Ariana impietate conversa est. Qui etiam fratrem ejus Erminigildum regem, vivente adhuc patre hæretico, ab eadem Ariana hæresi, ad catholicam fidem correxit, atque usque ad gloriosam martyrii passionem, suis exhortationibus perduxit. Hæc omnia Notkerus, primo etiam loco descripsit; Usuardus, mutato ordine, sensum Adonis secutus est. Rejicitur in Actis ad XIII Martii propter rationes ibi assignatas, quarum præcipua, quod per totam fere Hispaniam non alio, quam eo die colatur. Putat Castellanus Martyrologos noni seculi ansam cepisse, Leandrum Hispalensem hoc die memorandi, quod in apographis Hieronym. inter Smyrnenses martyres Leander aliquis commemoretur. Non assentior, id enim in Adone iisque, qui ipsum secuti sunt, hactenus exemplo caret, saltem quod a me observari potuerit. Hunc de Leandro versiculum nobis reliquit Martyrologus metricus:

Tertius Hesperiæ Leandro antistite floret.

[Baldomeri.] Baldomerus etiam ab Adone primum in Fastos relatus est, cujus verba Usuardus ac Notkerus descripserunt. Nomen gallicum Galmier vel Geaumier, per rectam analogiam, difficulter a primitivo descendit. Pauca, quæ de eo Chiffletius eruit, vide in Actis ab Henschenio illustrata. De textu nostro dubii nihil superest.

AUCTARIA.

Tornacen. Textui puro & simplici superaddit: Eodem die, sanctæ Honorinæ virginis & martyris. Ex translatione maxime innotuisse videtur, ut docet Henschenius in Actis.

Antverp-maj. Hic mutilus est, sic habet: In Hispania civitate Hispali, natale sancti Leandri episcopi, ad quem beatus Gregorius libros Moralium scribit. Item eodem die in Alexandria, natale sancti Iuliani martyris.

Rosweyd. In prima purus, alteras duas in diem sequentem rejicit, hic vero iis substituit: Item in Africa, Dionis martyris & aliorum XXIII. [Dionysii.] Voluit dicere Dionysii. Alii nunerant XXIV socios anonymos.

Antverp. & Max-Lubec. In fine adjiciunt: Eodem die, [Alexandri & soc.] AlexandriAbundantii & Fortunionis.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. Hagenoyen. & Editio Ultraj-Belg. In prima & ultima satis puri, in secunda de sancto Leandro post confessoris, [De Leandro.] interserunt: Ad quem beatus Gregorius libros Moralium scripsit. In fine habent ut supra & ut plures codices inferius: Eodem die, Alexandri, Abundantii & Fortunionis. Ex Hieronymianis a classe Thessalonicensium martyrum avulsi sunt: vide reliquos socios in Actis recte ordinatos, ubi quid in Romano hodierno erratum sit, facile deprehendes.

Centulen. Ex toto textu Usuardino nec verbum exhibet, hoc solum ex Hieronymianis referens: [Dionysii & XXIV.] In Affrica, sancti Dyonisii & aliorum XXIV martyrum. Jam dixi, non unam esse eorum codicum lectionem, cum aliqui solum numerent comites XXIII.

Bruxellen. Incipit a Leandro: Apud Hispaniam, civitatem Hispalim …. ut codices mediæ notæ. Sequitur de Juliano & Euno. Tum: Eodem die Alexandriæ, [Abundantii &c.] Abundantii & Formionis. Melius habent codices supra. Apud Lugdunum, sancti Balduneti …. [Fortunati.] Denique: Item Fortunati martyris.

Aquicinct. In fine: Item Alexandriæ, Abundantii & Fortunionis. [Abund. &c.] Errorem jam notavimus. Et sanctæ Honorinæ virginis. [Honorinæ.]

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 30 & Ughellian: Item S. Alexandri, Abundantii, Fortunionis. Est augmentum quod sæpe recurrit.

[Inventio S. Joan. Bapt.] Matric-Cartus-Utraj. Post textum plane mutilum, addit: Inventio sancti Ioannis Baptistæ; ast in margine: forte Ioannis filii Eutropii. Imo verosimiliter neutrius. Vide Prætermissos.

Bigotian. Codex signatus P5, qui fuit PP. Cælestinorum: Item Alexandri, Habundantii, & Fortunionis.

Reg. Suec. signatus 428: Ipso die sanctæ Honorinæ virginis & martyris.

Codex. D. du Cheval signatus B. Eodem die Alexandri, Abundantii & Fortunionis.

Vatican. num. 5949. Alexandri Abundantii & Fortunionis & aliorum XXIV.

[Januarii.] Strozz. & Medic. Item S. Januarii. An ex sociis SS. Alexandri, Abundantii &c.?

Editio Lubeco-Col. Post Leandrum hæc apponit: [Vocatio Pet & And.] Vocatio ad apostolatum, sanctorum Petri & Andreæ Apostolorum. Sequitur de Baldomero. Dein: Eodem die, sanctorum Alexandri, Abundantii & Fortunionis martyrum. Ipso die, beatæ Onosimæ virginis. [Onesimæ.] Lege Onesimæ, de qua hodie in Actis.

[Alexandri. & soc. Dionysii & plur. soc.] Greven Thessalonicæ, Alexandri, Abundantii, Antrogoni, & Fortunionis martyrum. In Africa, Diunisii, Taciani, Dionis martyrum aliorumque XXIII. Ita jam passim Grevenum accessiones suas ex apographis Hieronym. inchoare advertimus. [Machærii.] Onesimæ virginis. Item Macharii. Castro Conflando Honorinæ virginis. [Honorinæ. Joannis monachi.] Item beati Joannis monachi, filii Eutropii magistri militum urbis Romæ. Qui cum in omni sanctitate annis septem in monasterio stetisset, Romam rediit; in domo parentum incognitus permansit & in extremo vitæ parentibus se revelans, [Joannis abbatis.] inter eorum brachia expiravit. Item beati Joannis abbatis in Scithi, qui rogatus a fratribus, ut verbum aliquod salutare eis relinqueret, respondit: ex quo factus sum monachus, numquam propriam feci voluntatem, nec aliquid docui, quod non prius ipse fecissem. Item alterius Ioannis in eremo superioris Thebaidis, vita, [Joannis.] moribus, & abstinentia præclari. Ioannis etiam alterius, [Joannis alterius.] qui in deserto Sutriæ tanta consolationis gratia refulsit, ut quantacumque mæstitia quis premeretur, paucis sermonibus ejus lætitia & alacritate repleretur. De his tribus & Synonymis aliis, vide indicem Prætermissorum.

Molan. Eodem die, beatæ Honorinæ virginis & martyris. Ita in prima editione. Aliæ sic habent: Eodem die in Nortmannia, beatæ Honorinæ virginis & martyris. [Honorinæ. Procopii.] Die vigesima septima, sancti patris Procopii Decapolitæ, confessoris. Demum minori charactere: [Andronici & Athanasiæ.] Item apud Metaphrastem, sanctorum Andronici & Athanasiæ. In syllabo Prætermissorum remittuntur ad IX Octobris

Pridie Kal.
Die 28.

[Romani abbatis.] In territorio Lugdunensi locis Jurensibus, depositio beati Romani abbatis, qui primus illic vitam heremiticam duxit, & multis virtutibus ac miraculis clarus, [Macharii & Rufini.] plurimorum postea pater extitit monachorum. Eodem die, sanctorum Macharii & Rufini.

Sumitur textus ex Praten. Herinien. Tornacen. Marchian. & Pulsanen. Concordat Munerat. sed translationem adjicit S. Augustini. Grevenus contra & Molanus in ultima annuntiatione Macarii & Rufini deficiunt. Antv. Max-Lubec. & passim codices reliqui redundant in Justo & Theophilo. Plura vide in Observatione, cetera in Auctariis.
Varia lectio nulla. Omnes legunt heremiticam & Macharii, quam lectionem & supra & hic servandam censuimus.
[Romani.] Observatio. Quidquid de Romano abbate Jurensi in hodierno nostro textu ponitur, ex Viennensi sumpsit Usuardus, & totidem verbis Notkerus (silentibus de eo Sancto antiquis reliquis Martyrologiis) rescissa utrobique ultima Adonis periodo hac; Venerabile ejus corpus situm est in finibus Vesontionum; quam in nonnullis codicibus auctioribus restitutam infra exhibebimus. Quæ vero hic paucis Ado memorat, fuse & diligenter eruderavit Henschenius, qui ejusdem Romani vitam a coævo scriptam, a Petro Francisco Chiffletio erutam, non minori studio illustravit. Sintne vero in præfata vita interpolationes, quas recentior criticus se deprehendisse autumat, in Supplemento examinabitur. Jam dixi abesse hoc die ab antiquis reliquis Martyrologis Romani nomen; addo, hic vacare penitus Romanum parvum, ut nonnumquam in memoriam revocem, quam parum verosimiliter opinentur aliqui, brevioris hujus Martyrologii auctorem, Adonis contractorem esse, utpote qui hic vel unicum Sanctum notare neglexerit, quem in Adone exstitisse manifestissimum est.

[Macarii & Rufini.] De Macario & Rufino, item Justo & Theophilo agit hoc die laudatus Henschenius, eosque prudenter collocat inter duas numerosiores Hieronymianorum turmas, ad quarum alterutram referendi videntur; ultimi fortasse ad priorem Alexandrinorum, primi ad alteram. Obscuros esse Hieronymianos textus, legenti palam est, nec habuit Florentinius quo classes accuratius distingueret aut ad proprias positiones reduceret. Nobis de sola Usuardi lectione, seu de solis Macario & Rufino quæstio est. Mirari autem subit, Castellanum pag. 803, tam rotunde asserere, apud Usuardum æque ac Adonem non alium Sanctum hoc die signatum reperiri præter solum Romanum, quod, nisi vehementer fallor, ex Molani editione supponere debuit; certe percarum sibi codicem Pratensem tunc non inspexerat, nec codicum aliorum Mss. ab Henschenio citatorum rationem habere voluit; de rei veritate non dubitaturus, si longam hic talium seriem consulere potuisset. Variant Hieronymiana in martyrum nostrorum sexu, iisque pressius insistendo, viderentur hi ambo Macarius & Rufinus in feminas transformandi. At cum etiam Wandelbertus tam clare enuntiet: Machario pridie Rufinus jungitur almus; ita ab illis alicubi inventum fateri necesse est, neque nobis ab auctoris nostri sententia deflectere licet. Qua porro de causa ab his Martyrologis hi duo præcipue ex tot aliis selecti sint, quis divinet? Credo ego id arbitrarium fuisse, quemadmodum apud Rabanum & Notkerum, quatuor aliorum factus est delectus: In Alexandria, sanctorum Celeris, Pupilli, Legici (Notkerus Gaii) Serapionis, nulla sociorum servata memoria; ut innumeris locis apud duos illos Martyrologos usuvenit, & in Nostro etiam sæpius recurrit. Quam recte Martyres illos digesserit Galesinius & ex eo alii, vide in Actis pag. 723. De textus nostri germanitate ambigi nequit, quidquid Grevenus & Molanus a ceterorum codicum consensu deflectant.

AUCTARIA.

[De Romano ex Adone.] Antverp-maj. Adonis clausulam restituit, sic annuntiationem formans: In territorio Lugdunensi locis Iurensibus, beati Romani abbatis, qui primus illic heremiticam vitam ducens, & multis virtutibus ac miraculis clarus, plurimorum postea pater extitit monachorum. Venerabile corpus ejus situm est in finibus Vesontionum. Soli duo codices Mss Usuardini reperiuntur, hic nempe & Centulensis, qui careant Macario & Rufino.

Rosweyd. Primo & secundo loco refert annuntiationes duas de Leandro & Baldomero, quas in eo codice huc male translatas, die præcedenti notavimus. Sequitur textus hodiernus plenus & purus.

Antverp. & Max-Lubec. Secundam annuntiationem referunt sicuti eam Henschenius in Actis posuit: [Macarii cum aliis soc.] Eodem die, sanctorum Macharii, Rufini, Justi & Theophili. Atque hi in pluribus codicibus sic conjuncti inveniuntur, procul dubio ex Hieronymianis apographis primum accepti, quamvis vis tres primi, aut saltem his synonymi, inter Auctaria compareant XII Februarii. Vide indicem Prætermissorum hoc die.

Albergen. & Danic Cum codicibus ejusdem notæ mox citandis, textui modicissime mutato nonnulla de Romano interserunt, quæ ex sola nominis cum altero Romano cognatione perperam commixta sunt, ut invenies in nostro Prætermissorum indice ad nomen S. Romani abbatis de Fontisrogo, [De Romano] & clarius ad XXII Maii. Verba illorum omnium codicum sunt: Hic beato Benedicto creditur habitum monachicum tradidisse, eique ad sonum tintinnabuli victus necessaria ministrasse. Tum in fine annuntiationem subdunt, de qua supra: Eodem die, sanctorum Macharii, Rufini, Justi & Theophili.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Editio-Ultraj-Belg. Addunt præterea: [Translat. S. Augustini.] Item, translatio sancti Augustini episcopi & confessoris, ab Yppone ad Sardiniam. Ubi notabis Leydensem utrumque codicem & Lovaniensem has voces interjicere, Patris nostri; ut inde facile colligas, codices illos ad usum cœnobiorum vel parthenonum Ordinis sancti Augustini fuisse conscriptos.

[Macarii aliisocii.] Centulen. Incipit: Natale sanctorum Publii, [an non Pupilli?] Iusti, Theophili & Felicis martyrum. En delectum alterum ex Hieronym. plane pro arbitrio factum. De Romano hæc dumtaxat: In territorio Lugdunensi, sancti Romani abbatis.

Bruxellen. De Romano addit, quod habent alii supra, adjicitque ex Adone: Cujus corpus venerabile situm est in finibus Vesontionum. Eodem die, sanctorum Macharii, Ruphini, Iusti & Theophili. [Recondit. S. August:] Et Papiæ, reconditio corporis beati Augustini ecclesiæ Yponensis episcopi.

Hagenoyen. Adhuc aliquid superaddit iis quæ de Romano superius dicta sunt. Videlicet: Hic beato Benedicto patri nigrorum monachorum & gryseorum creditur &c. Tum, post ministrasse: Eodem die, [Julii & Juliani conf.] Iulii & Iuliani confesorum: Qui, quales, aut unde accepti sint, non invenio. Utrum populares Alsatici, postea inquiretur. Item eodem die, sanctorum martyrum Macharii, Ruphini, Iusti & Theophili. Eodem die, sancti Donati martyris, [Donati.] qui sub duce Ursacio, & Marcellino tribuno, Carthagine passus est. Donati festum prævenitur, vide die sequenti.

Aquicinct. Post monachorum, subdit: Hic etiam beato Benedicto in initio conversionis suæ adjutor & cooperator exstitit. [De Romano.] Eodem die, sanctorum Macarii, Rufini, Iusti & Theophili. In Alexandria, [Dionysii & soc.] sanctorum Dionysii, Claudiani & Theophili. Unde hic Dionysius acceptus sit, non facile dixeris.

Victorin. In fine: Apud Papiam civitatem, reconditio sancti Patris nostri Augustini episcopi. Eodem die, sanctorum Macarii & Rufini, Iusti & Theophili martyrum.

Matric-Cartus-Ultraj. Romani abbatis. Macarii & Rufini martyrum. [Oswaldi.] Oswaldi archiepiscopi Eboracensis [in margine, alias Wigorniensis] magnæ sanctitatis viri.

Vatic. signatus num 5949. & Ughellian. Sanctorum Macharii, Rufini, Iusti & Theophili.

Munerat. Ipso die, translatio beati Augustini episcopi & confessoris.

Belin. Sic orditur: Papiæ, translatio sancti patris Augustini episcopi & confessoris. In fine autem: Eodem die, sanctorum Macharii & Rufini, Iusti & Theophili.

Editio-Lubeco-Col. Romanum etiam confundit cum sancti Benedicti ministro, addens cum Bruxellensi ex Adone: Venerabile corpus ejus situm esse in finibus Vesontionum. Sequitur: Vocatio sancti Philippi ad apostolatum. [Vocatio S. Philippi. Rufinæ] Eodem die, Macarii &c. Ipso die, sanctæ Rufinæ virginis. Addere potuisset Macariæ. Vide supra in Observatione, [Translat. S. August.] & in Actis pag. 748. Translatio beati Augustini episcopi de Ipona in Sardiniam, facta anno Domini quadringentesimo nonagesimo octavo, temporibus Symmachi Papæ & Anastasii imperatoris, ab obitu ejusdem sancti viri anno sexagesimo secundo. Et hæc ipsius translatio dicitur [prima]. Spectat ad XXVIII Augusti.

Greven. Macharii, Rufini, Iusti, Theophili martyrum. [Celeri & soc.] Item sanctorum Celeris, Pupilli, Claudionis, Macharii, Gaii, Serapionis. In Britannia, sancti Oswaldi episcopi Wigorniensis & confessoris. [Oswaldi.] Symphroniæ matronæ & martyris. [Symphroniæ Rufinæ.] Vide Prætermissos. Pynnosæ virginis & martyris. Rufinæ virginis. Translatio prima sancti Augustini episcopi de Ipone Sardiniam, facta anno Domini CCCCXCVIII, ab obitu ejus sexagesimo secundo. Luitbergæ inclusæ, beatæ memoriæ. Vocatio sancti Philippi Apostoli anno XXX, feria quinta, de qua Ioannis 1.

Molan. Papiæ, translatio S. patris Augustini episcopi & confessoris. Eodem die, sancti Macharii & Rufini, Iusti & Theophili. In editionibus aliis solum adjungitur: Die vigesima octava, sancti patris & confessoris Basilii, [Basilii. soc. Procopii.] synascetæ sancti Procopii, nempe Decapolitæ; de utroque in Actis XXVII Februarii. Sequitur hic Molanus Græcorum Horologium, de quo superius locuti sumus. Fasti Græci non omnimode conveniunt. Maluit Henschenius utrumque, die præcedenti conjungere ex Menologiis, tum illo, quod a Canisio ex Sirleti versione editum est, tum altero, quod Basilii imperatoris appellatur. Plura vide in laudati Henschenii commentario.

MENSIS MARTIUS
Habet Dies XXXI.

Kalendis.
Die 1.

[Mart. CCLX.] Romæ, sanctorum martyrum ducentorum sexaginta: quos jussit primo Claudius pro Christi nomine damnatos arenam fodere. Deinde præcepit, ut foras muros portæ Salariæ mitterentur, & in amphitheatro ejusdem civitatis militum sagittis interficerentur. [Donati.] Eodem die, sancti Donati martyris, qui sub duce Ursacio & Marcellino tribuno Cartagini passus est. [Albani. Hermetis & Adriani] Andegavis, sancti Albani episcopi & confessoris, viri præclarissimæ virtutis & sanctitatis. Civitate Massilia, sanctorum Hermetis & Adriani.

Ex Praten. Tornacen. Pulsanen. Munerat., Greven & Molan.
Varia lectio. Clodius pro Claudius, est error Munerati. Dampnatos, harenam & id genus alia, vix notari merentur. Amphiteatro scribunt fere omnes, exceptis Greveno & Molano; nos postremos secuti sumus, ut antea factum est. Nescio cur Grevenus pro Donati legat Clonæ. Fragmentum Marchianensis pro mense Martio, habet Donæ, sed a citandis fragmentis in ordine ad textum, abstineo. Ursacio vel Ursatio habent codices promiscue, prætuli quod in laterculo est. Cartagini legunt Praten. Tornacen. Pulsanen. & Munerat. servanda fuit ea scribendi ratio. Reliqui sunt errores duo codicis Pulsanen. scilicet Marsilia pro Massilia, Abiani pro Adriani.
[Mart. CCLX.] Observatio. De prima textus nostri anonyma cohorte, ita hoc die in Actis pronuntiavit Henschenius: Illustris horum sanctorum Martyrum memoria est conservata in variis & perantiquis Martyrologiis, ac potissimum in Actis SS. Marii & Marthæ conjugum &c. Ex his nimirum primus ipsos in sacros Fastos retulit auctor Romani parvi, ita legens: Sanctorum Martyrum CCLX temporibus Claudii, qui via Salaria arenam fodientes, damnati fuerunt. Auctiorem paulo & clariorem textum ex iisdem Actis reddidit Ado, a Notkero descriptum, a Nostro expolitum, nec plura de iis Martyribus commemorari posse, ex præfato Henschenio ostenditur. Una porro & sola ea est Romani parvi & Adonis annuntiatio, ceteræ ab Usuardo primum positæ sunt, ex aliquo codice Hieronymiano verosimillime acceptæ.

[Donati.] De Donato aliquo certum est, hoc die meminisse apographa Hieronymiana, quorum hoc principium: Natalis sanctorum Leonis, Donati &c. In vetustissimo Epternacensi, palæstra præfigitur: In Africa. Quæritur an Donatus hic noster, quem Carthagine passum ait Usuardus; quæritur, inquam, an is ipse sit, qui apud Hieronymiana aliis immistus est. Post longam discussionem, inquit Henschenius, arbitramur secernendum: opinor quia diversis notis distinguitur. Lubens cedo Majorum auctoritati; quamvis ex longa jam & studiosa Martyrologiorum inter se collatione, existimem Usuardum non alium fontem præter Hieronymiana habuisse, unde Donatum educeret, ex quibus & Wandelbertum hausisse suadetur, dum sequentem proxime Albinum sic cum eo conjunxit: Martis Donatus tenet Albinusque Kalendas. Unde porro agonis locum determinaverit, unde ducis & tribuni nomina Usuardus accersiverit, quis conjiciat? Fateamur, notitiam alicunde habuisse, quæ ad nostra tempora non pervenerit.

Albinus distinctissimis characteristicis in Hieronymianis dignoscitur. Adjectitium censuit Acherius, [Albini.] quales, si solam ætatem spectes, plurimi in iis codicibus passim occurrunt, qui nempe Eusebio & Hieronymo longe posteriores sunt. Ipse scribendi modus in utraque Corbeiensis codicis editione, novitatem sapit: Andegavis civitate, depositio sancti Albini episcopi & confessoris. Propius ad veterem stylum accedit Epternacense: Andicavis, depositio Albini episcopi, absque titulo confessoris, qui per depositionem, in iis codicibus satis indicatur, nec in Lucensi positus est. Et sic ferme habent Rabanus & Notkerus. Usuardi exornatiuncula, si trito sermone uti licet, nihil memorat præter commune Sanctorum. Plura & operose exquisita dabit Henschenii commentarius.

Circa Hermetem & Adrianum major difficultas; unde scilicet & qua ratione hi duo ab Usuardo Massiliæ componantur, [Hermetis & Adriani.] qui apud Hieronymiana magnis terrarum spatiis divisi sunt; Massiliensis alter, alter Africanus; sic enim uno ore codices illi: In Africa, Adriani, Victuri &c. In Massilia, Hermetis, Gitthei &c. Hæc pridem ab Henschenio expensa sunt, qui gravibus de causis Adrianos distinguendos animadvertens, suum Africæ, Romæ suum, suum item Massiliæ vendicavit. Ego hic nihil magnopere invenio, quod me a solerti magistri discretione revocet, eamque adeo amplector libentius, quod tutandæ salvandæque Usuardi auctoritati magis conducat.

AUCTARIA.

Herinien. Hic e purorum codicum numero excluditur, quia post mitterentur, omisit hæc verba: Et in amphitheatro ejusdem civitatis, militum sagittis interficerentur.

Antverp-maj. In prima annuntiatione Adonem potius quam Usuardum sequitur. Deinde de Albino, tum de Donato, satis pure. Desunt martyres Massilienses, adjicitur autem: Apud urbem Antinoum, [Leonidis.] passio beati Leonidis, qui ab eodem judice, quo sanctus Asclas, variis suppliciis interemptus est. An hic Leonides, de quo in Actis XXVIII Januarii? Vide Prætermissos.

Rosweyd. In prima satis purus; in secunda, post passus est, adjicit: Et aliorum XIV, unde patet Donatum nostrum pro Hieronymiano olim acceptum. In tertia & quarta purus est; in fine autem subdit: Eodem die, sancti Suitberti episcopi & confessoris. [Suiberti.]

Antverp. & Max-Lubec. In fine post textum purum: [Leonis M.] Passio sancti Leonis martyris. De hoc agunt codices plures infra citandi. Non video alium esse posse, quam qui in prima classe Hieronym. primo loco ponitur: si enim de Leone Rothomagensi ageretur, addendus erat episcopi titulus.

Marchian. Pro Donato, legit Donæ, ut supra diximus.

Antverp-Max. Ultraj. Leyden. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Post textum purum, subnectunt: Apud oppidum imperiale quod Werda dicitur, [De Suiberto.] natale sancti Switberti Verdensis episcopi & confessoris, qui temporibus Pipini, una cum sancto Willebrordo verbum salutis gentibus prædicavit. Hic inter cetera infirmitatum genera, morbum quem physici Squinanciam nominant, solitus est curare. Convenit Lovanien. sed prædicationis tempus & socium intermisit.

Centulen. Rursum ab Usuardo recedit: Romæ, sanctorum martyrum XL, qui ad harenam fodiendam damnati fuerant pro Christi nomine. Andegavis, depositio sancti Albini episcopi & confessoris.

Bruxellen. In martyribus CCLX & Donato fere purus, tertio loco sic habet: Apud urbem Anthinoum, [Leonidis patr. Origen.] passio Leonidis martyris, patris Origenis; qui capite pro Christo plexus est. Cum quo & filius Origenes etiam occubuisset, si non vestibus spoliatus, maternis artibus fuisset præventus. De Leonidum confusione, vide indicem Prætermissorum. Sequitur de Hermete & Adriano. Deinde: Andegavis, sancti Albini episcopi & confessoris, cujus vita virtutibus & miraculis plena refulsit. Apud Castrum imperiale quod Werda …. ut supra in codd. mediæ notæ. Ipso die, [Sintherii.] sancti Sintherii episcopi & confessoris. Sive Sinthecius, sive Suithecius scribas, ut ignotus, in Actis prætermittitur. [Senardi.] Et sancti Senardi abbatis. Vult dicere Siuiardi Anisolensis, de quo hodie in Actis.

Hagenoyen. In prima annuntiatione satis purus, secundo loco ponit: In urbe Tuan, in Anglia, [David. ep.] sancti David ejusdem civitatis episcopi, admirandæ sanctitatis viri. Agit, ni fallor, de Davide Menevensi, qui etiam infra memoratur. Sequitur de Albino, [Leonis.] pure. Tum: Passio sancti Leonis martyris. [Hermetis & Juliani.] Civitate Marsilia, sanctorum Hermetis & Juliani. Apud oppidum imperiale …. ut supra.

Aquicinct. Penultimo loco interjicit: Turonis, sancti Simplicii confessoris. [Simplicii.] Quæ eadem habet codex Daveronensis. Addere uterque poterat episcopi, agitur enim de archiepiscopo Bituricensi.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130: Apud urbem Antinoum, [Leonidis.] passio beati Leonidis.

Matric-Cartus-Ultraj. Incipit: David episcopi & confessoris, [David.] cujus miri actus describuntur ac discipulorum. Cetera ex textu, sed mutila omnia.

Codex Bigotian. signatus P 5; Cluniacensis item & Ughellian. [Leonis.] Passio sancti Leonis martyris.

Altempsian. Post Adriani, adjicit: Iuliani. Dein: Passio sancti Leonis.

[Translat. Herculani.] Strozz. & Medic. Item passio sancti Leonis martyris. In civitate Perusii, translatio corporis sancti Herculani, ejusdem civitatis episcopi & martyris.

Burdegalen. Civitate Massilia, sanctorum Hermetis & Adriani, & passio Leonis martyris.

Editio Lubeco-Col. Primo loco: In territorio Montensi, oppido imperiali …. ut supra. Sequitur textus purus; [Leonidis. Simplicii & Senardi. Clonæ. David. Monani.] in fine: Apud urbem Antinoum, beati Leonidis martyris. Ipso die, sanctorum Simplicii & Senardi confessorum. Eodem die, sancti Clonæ martyris. Jam diximus Donatum esse. Item, sancti David episcopi & confessoris. Ipso die, sancti Monani confessoris.

Belin. Eodem die apud Perusiam, sancti Herculani episcopi & confessoris. Secunda ejus editio male legit Herculiani.

[Donati & xiv. Abundii & soc. De Davide.] Greven. In Africa, Donati & aliorum XIV martyrum. Apud urbem Antinoum, sancti Leonidis martyris. Item sanctorum Abundii, Leonis, Arcasti, Polocronii. Eodem die, beati David Menevensis archiepiscopi & confessoris. Hunc nasciturum sanctus Patricius Hiberniæ patronus, per triginta annos, Domino revelante, prævidit. Natus vero cum baptizari deberet, fons aquæ subito erupit. Cum aliquando Euangelium sancti Ioannis scriberet, & pulsata campana, ad opus Dei, opere suo incompleto, festinus exisset; regressus, invenit aureis litteris, angelico ministerio consummatum. Obiit tandem plenus dierum anno vitæ suæ CXLVI. Vide hæc in Actis accuratius discussa. In territorio Montensi, [De Suiberto.] oppido imperiali quod Werda dicitur, natale sancti Suicberti, episcopi Verdensis & confessoris. Qui, ut Beda in gestis Anglorum refert, tempore sancti Willebrordi episcopus ordinatus, verbum salutis gentibus prædicavit, & a Pipino rege obtinuit locum mansionis in insula Rheni. Ubi monasterio constructo, quod hactenus ejus heredes possident, aliquamdiu continentissimam vitam duxit, & quievit in pace. Hic inter cetera…. [Sevardii. Simplicii. Monani.] Ipso die, Seuardii abbatis. Simplicii confessoris. In Scotia, Monani Levitæ & confessoris. Item apud Perusiam, secundum aliquos, passio sancti Herculani episcopi & martyris, [Herculani.] qui in VII Idus Novembris ponitur.

Molan. De Albino litteris Italicis interserit: Cujus vitam Fortunatus presbyter conscripsit. Tum in fine: [SS. Angelor. custodum.] Festivitas sanctorum Angelorum custodum, singulorum hominum. Eodem die apud Perusiam…. Apud urbem Antinoum …. Apud oppidum imperiale…. Et charactere minori: Eodem die, beati David …. usque ad prævidit. In editionibus aliis adhuc additur: Eodem die Massiliæ, [Adalongi.] sancti Adalongi episcopi. In Actis prætermittitur. Die prima, [Eudociæ.] sacrosanctæ martyris Eudociæ. In territorio Cenomanensi, [Siviardi.] natale sancti Siuiardi abbatis. In Britannia, beati David Menevensis archiepiscopi & confessoris. [Leonidis.] Apud Antinoeum urbem, passio beati Leonidis.

VI Non.
Die 2.

[Jovini & Basilei. Mart. plurimorum.] Romæ via Latina, sanctorum martyrum Jovini & Basilei, qui passi sunt sub Galieno & Valeriano imperatoribus. Item Romæ, plurimorum martyrum, quos diu cruciatos, imperator Alexander capitali sententia in extremo damnavit.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Tota sumitur ex Pulsanen. qui pro Jovini scribit Joniani & pro in extremo, posuit in exilio.
[Jovini & Basilei.] Observatio. Quod jam non semel notavimus & sæpius notandum recurret, id in memoriam identidem revocamus; nimirum auctorem Martyrologii, quod semper Romanum parvum indigitamus, Sanctos suos ex Hieronymianis nequaquam mutuare solitum: Adonem porro ejus vestigia passim premere, Nostrum & Notkerum utriusque, sic tamen ut alios sæpissime aliunde accersant. Prædictam Adonis, Usuardi & Notkeri ex altero sequelam, manifestissime probat hodiernus textus, qui a Romano parvo ita primum signatus est: Romæ, Jovini & Basilei. Et plurimorum martyrum sub Alexandro capitali sententia damnatorum. Primam annuntiationem sic ampliavit Ado, quemadmodum a Nostro & Notkero ad verbum descripta est. Utriusque Sancti notitiam, ex Actis sancti Stephani Papæ extractam, [Mart. plurimor.] ostendit Henschenius, cetera explanans, quæ de ipsis memoriæ prodita sunt. De martyribus sub Alexandro passis, vix quidquam reperias, præter ea quæ ex laudato Romano parvo recitavimus, ab Adone duriori phrasi expressa, a quo textum suum nonnihil lævigatum Noster desumpsit, Notkerus ex illo totum descripsit. Satis nota est imperatoris Alexandri, quamquam ab Adone impius appelletur, in Christum & Christianos propensio; quæ nihilominus prohibere non potuit, quo minus famosi Ulpiani, aliorumque ejus ministrorum rabies, vel ipso invito, in nostros debaccharetur, ut docent Acta nostra hic & 1 Januarii, ubi de sancta Martina. Hæc pro textu satis dicta sint; alia plane canit Wandelbertus, quæque ad eum nullo modo pertinent.
AUCTARIA.

Antverp-maj. Hic rursus patriam suam indicat, dum textui Usuardino Sanctum Anglicanum superaddit: Ipso die, [Ceddæ.] sancti Ceddæ episcopi. Alii scribunt Ceaddæ, sed hic forte pronuntiationem Anglicam secutus est.

Rosweyd. Et hic textum purum habet, sed alia adjicit: [Simplicii. Lucii ep.] Eodem die, Simplicii Papæ. In Cæsarea Cappadociæ, Lucii episcopi. Vide in codicibus proxime sequentibus. In Gandavo, Winuualoci confessoris. [Winwaloci.] Vide ejus vitam in Actis die sequenti.

Antverp. & Max-Lubec. Textui puro in fine superaddunt: [Lucii & soc.] Item Lucii episcopi, Absalonii, [Max-Lubec. Absolini] & Lorgii. Hi passim in codicibus sub diversa inflexione recurrunt, nescio an satis recte inter se conjuncti & ab aliis avulsi. Certe inter Hieronym. apographa, unde certo accepti sunt; Absolonius & Lorgius seu Georgius cum socio Herolio, in vetustissimo Epternacensi carent positione. Lucius diserte Cæsareæ Cappadociæ tribuitur cum Primitivo: Secundola & Januaria portui Romano. Sed hæc alterius loci sunt, ubi Florentinii animadversa, cum Actis nostris conferri poterunt.

Antv-max. Lov. Leyd-Belg. & Edit. Ultr-Belg. In fine: [Willeici.] Apud Werdam, natale sancti Willeici confessoris presbiteri sancti Switberti episcopi.

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Primo loco: [Simplicii.] Romæ, sancti Simplicii Papæ. Hic post beatum Petrum quadragesimus nonus, Acacium Constantinopolitanum & Petrum Alexandrinum episcopos, ob Eutychianam hæresim damnavit. Qui etiam statuit, ut nullus Pontifex successorem sibi constituat. Sequitur textus; in fine autem eadem habent quæ Lovaniensis de Willeico.

Centulen. Nihil iterum habet ex Usuardo, sed Hieronymi sensum melius videtur assecutus, non tamen plene. Ita habet: Cæsarea Cappadociæ, [Lucii & soc.] sanctorum Lucii episcopi, Primitivi & Secondolæ martyrum. Præterita est Januaria, cur non & Secondola?

Bruxellen. Textum purum refert, sed præpostero ordine. Addit vero in fine: Adhuc Romæ, Simplicii Papæ, qui sedit annos quindecim. Item Seddæ episcopi. Et Lucii episcopi, Absolonii & Largii. [Translat. Benedictæ & Felicitatis] Item, translatio Benedictæ & Felicitatis, sanctarum martyrum. An e Sodalitio sanctæ Ursulæ, quarum corpora in abbatiis Viconiensi & Marchianensi quiescunt? Vide Prætermissos. Agetur ex professo XXI Octobris.

Hagenoyen. Post textum satis purum, de Simplicio habet fere ut codd. mediæ notæ supra. Tum: [Ceddæ. Lucii & soc. Willeyrici.] In Anglia, Ceddæ episcopi & confessoris. Item, Lucii episcopi, Absolomi & Lorgii. Apud Werdam oppidum, sancti Willeyrici presbyteri & confessoris, capellani sancti Swicberti.

Aquicinct. Item, sanctorum Lucii episcopi, Absolonii, Georgii. In Britannia, depositio sancti Ceaddæ episcopi. Romæ, Simplicii Papæ. Hic Acacium Constantinopolitanum episcopum, & Petrum Alexandrinum episcopum Eutychianos damnavit.

Marchianen. fragmentum: In Britannia, depositio sancti Ceaddæ episcopi. [Ceaddæ.]

[Taurani & soc.] Matricula-Cartus-Ultraj. Simplicii Papæ. Tartrani vel Taurani martyris & plurimorum. Si Ceraunum martyrem Carnotensem indicare voluit, colitur is XXVIII Maii, ut in Actis videre est. [Carol. comit.] Karoli comitis Flandriæ & martyris, qui Brugis requiescit.

Cluniacen. Lucii episcopi, Absolonii & Georgii. At in Kalendario ejusdem monasterii, sic legitur: Lucii episcopi, Ianuarii, Primitivi.

Codex. D. du Cheval signatus C: Lucii episcopi, Absolonii & Georgii.

Vatican. signatus num. 5949. Primo loco legit: Simplicii Papæ, qui sedit in episcopatu annis quindecim.

Ughellian. Item, Lucii episcopi, Absalonii & Lorgii.

[Transl. brac. S. Philippi.] Strozz. & Medic: Florentiæ, translatio, brachii sancti Philippi Apostoli in basilica sancti Ioannis Baptistæ anno MCCIV, Pontifice Innocentio III. Vide historiam hujus translationis in Actis I Maii pag. 15.

Codex. Remen. ecclesiæ sanctorum Timothei & Apollinaris: In pago Remensi, passio sanctæ Macræ virginis. [Macræ.] De ea egimus cum Usuardo VI Januarii.

Editio Lubeco-Col. De Simplicio fere ut supra. In fine: Eodem die, sancti Ceddæ episcopi & confessoris. Apud Werdam, natale sancti Willerici confessoris, presbyteri sancti Suicberti.

Belin. Item Lucii episcopi, Absolonii [altera editio Absoloni] & Lorgii.

[Georgii & soc.] Greven. Romæ, sanctorum Georgii, Eracli, Absolonii, Pauli, Ianuarii, Primitivi. Secundolæ. Patet confusio. [Caroli com.] Karoli comitis Flandriæ martyris. Tauranni martyris. [Taurani. Mart. mult.] De quo supra. Item, martyrum plurimorum e numero quadringentorum captivorum, de quibus refert Gregorius, 3 Dial. cap. 28, quod cum a Longobardis urgerentur adorare caput capræ, diabolo consecratum, maxima eorum multitudo renuens, interfecta est ab ipsis. De cultu mihi hactenus non constat. [Simplicii.] Romæ, Simplicii Papæ & confessoris, qui post beatum Petrum quadragesimus nonus, sedit annis XV. Hic Agatium [Acacium] &c. [Ceaddæ.] In Anglia, beati Ceaddæ episcopi gentis Merciorum & Lindisfarnorum, cujus virtutes Beda lib. 3 & 4 historiæ ecclesiasticæ gentis Anglorum commemorans, inter alia virtutum merita, timoris Domini plenum & novissimorum suorum assidue memorem prædicat. [Lucii ep.] Lucii episcopi Cæsareensis & confessoris. Quidni & martyris? [Leporii ep.] Leporii episcopi & confessoris. Forte Horolius est, Lucii socius. Item Cæsarea Cappadociæ, natalis sancti Lucæ episcopi. [Lucæ ep. Willerici.] Nomina perperam multiplicata. Apud Werdam, Willerici presbyteri & confessoris, discipuli beati Suicberti episcopi. [Tedgnæ &c.] In Hibernia, Tedgnæ & Monendabbis abbatum, Hibernis ipsis ignotorum. In Gandavo, [Winwaloci.] Winnualoci presbyteri, discipuli beati Samsonis Dolensis archiepiscopi, de quo vide in XIV Kalend. Novembris. Vide Acta III Martii. Apud Perusiam, [Ægidii.] sanctæ memoriæ Ægidii discipuli sancti Francisci. [Guillelmi.] Item Guillelmi presbyteri & confessoris. De utroque consule indicem Prætermissorum.

[Lucii & soc. Simplicii.] Molan. Item Lucii episcopi, Absoloni & Lorgii. Et Simplicii Papæ, qui sedit annos XV. Hic Acacium…. [Secundolæ & soc. Willeici.] In portu Romano, Secundolæ, Januariæ, & sanctorum Pauli & Heracli. Apud Vuerdam, natale sancti Willeici…. Post minori charactere: Item martyrum plurimorum e numero CCCC …. [Ceddæ. Caroli com.] ut Greven. In Anglia, beati Ceddæ…. Caroli comitis Flandriæ, martyris beatæ memoriæ, Brugis in Cathedrali ecclesia ad sanctum Donatianum quiescentis. In editionibus aliis ita variat: Item, [Lucii ep.] Lucii episcopi in Cæsarea Cappadociæ. Et sanctorum martyrum, [Abs loni & soc. Pauli & soc.] Absoloni, & Lorgii & Heracli. Et Simplicii Papæ, ut supra. In portu Romano, Pauli, Secundulæ, Januariæ. Iterum minoribus typis: Brugis, obitus Caroli martyris, comitis Flandriæ.

V Non.
Die 3.

[Marini & Asterii.] Apud Cæsaream Palestinæ, sanctorum martyrum Marini militis & Asterii senatoris, sub persecutione Valeriani; quorum prior cum accusatus fuisset a commilitonibus, quod esset Christianus, & ille Christianum se esse clarissima voce testaretur, martyrii coronam capitis abscisione suscepit. Cumque sequens, capite truncatum martyris corpus subjectis humeris & substrata veste, qua induebatur exciperet, honorem, quem martyri detulit, continuo ipse martyr accepit. [Emitherii & Celedonii.] Eodem die, natalis sanctorum Emetherii & Celedonii, qui primum apud Legionensem Galliciæ civitatem milites, exsurgente persecutionis procella, pro confessione nominis Christi, plurimis afflicti tormentis, Calagurrim usque perducti, atque ibi martyrio coronati sunt.

Ex Praten. Herinien. Rosweyd. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Accedunt codd. Antverp-max. Ultraj. Leyd. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Solus Pratensis non male legit Astyrii, nos cum Heriniensi Belino & Molano ex Romano parvo & Adone, Asterii, non Astirii, ut passim codices alii. Munerat. post accusatus, omisit fuisset. De abscisione, ut scribunt passim codices, & abcisione, dictum est alibi. Reliqui in textu subjectis humeris, ut habent probatiores codices cum Adone, quamvis cum Antverp. Max-Lubec. & codicibus aliis, legendum subvectum humeris. Herinien. Rosweyd. Munerat. & Greven. ponunt subtracta veste, sensus aperte indicat scribendum substrata, ut est in textu. Qui martyri, pro quem martyri, Munerati vel ejus typographi sphalma est. Rom. parvum legit Hemitherii, Ado Emiterii; Praten. Emitherii; Herinien. Emytherii; Munerat. Enutherii; Belin. Emitterii; Greven. Emicherii; Molan. Hiterii; alii aliter. In ea codicum discrepantia, eam inflexionem secutus sum, quam Majores nostri in Actis præeligendam putaverunt. Rursus Rom. parvum & Ado ponunt Cheledonii, quos solus Molanus imitatur. Ceteri codices & quidem probatiores, legunt cum Actis Celedonii. Galliæ in Munerato, Galatiæ in Rosweyd. Belin. & Molano, ex circumstantiis facile corriguntur. Antverp. Max-Lubec. & Belin. omittunt milites. Coronati sunt martyrio in Greven. & Molan. nihil in re a textu differt.
Observatio. Martyres in textu commemoratos, ex Romano parvo in Adonem, inde in Usuardi laterculum hic etiam promanasse, indubitatum videtur. En prioris verba, secundo loco relata: [Marini & Asterii.] Cæsareæ, Marini militis & Asterii senatoris. Nec eos moror, qui ex apographis Hieronymianis acceptos contenderent, ea ratione ducti, quod synonymi aliqui ibi hoc die reperiantur. Non eos moror, inquam; nam licet ibi Marinus aliquis, imo Marini gemini & Asterius inveniantur, ii tam diversi & disjuncti sunt, ut cum Cæsariensibus, ex Rufino evidenter sumptis, nullam prorsus habeant affinitatem, ut fatetur ipse Florentinius & Acta nostra supposuisse videntur. Itaque ex Rufini lib. 7 cap. 13 & 14 acceptos esse gloriosissimos martyres palam est; æque certum inde elogium suum sumpsisse Adonem; atque item ex hoc descripsisse Notkerum, contraxisse Nostrum: paria in versibus infra citandis sentit Wandelbertus; verbo, una est ex Rufino & Romano parvo Martyrologorum sententia, Asterium vel Astirium vel Astyrium æque ac Marinum, martyrii gloriam esse consecutum Id vero, quia in Eusebio non exprimitur, suspectum habet Tillemontius tomo 4 a pag. 21, & Ruinartius Eusebium secutus, de solo Marino meminit inter selecta pag. 274. Maneat tantisper sua Asterio palma, vel sola Rufini fide ei vendicata.

Quod de Cæsariensibus martyribus principio dicebam, nempe, non ex Hieronymianis, sed aliunde acceptos, id de Calagurritanis etiam intellexi: nam licet Emeterii, [Emetherii & Celedonii.] Emeriti; Meteri, & Celedonii, Cellendonii, Cellidoni, Eceledoni apud Hieronymiana nominentur, eos a nostris, nisi multum fallar, plane diversos agnoscet, qui textus inter se conferre dignabitur. Fateor equidem Henschenium & Florentinium pluribus laborare, ut Galogori nomen, quod in Hieronymianis ponitur, in civitatis appellationem mutent, & corrupta codicum istorum nomina cum Martyrologiorum nostrorum Emetherio & Celedonio concilient; verum in ea codicum Hieronymianorum perplexitate, vix reperies ubi tuto liceat pedem figere. Ceterum de hisce nostris ita primo loco meminit auctor Romani parvi: Sanctorum Hemitherii & Cheledonii, apud Calogurrim martyrio coronatorum. Ita etiam apud Adonem positi sunt cum longiori elogio, cujus pars prior a Nostro ad verbum descripta est, præterita altera, quam in Auctariis plene invenies. Acta martyrii, inquit Henschenius, ab auctoribus coævis consignata scripto fuerunt: quæ rabie ac vi tyrannorum periisse deplorat Aurelius Prudentius Clemens, cujus diligentiæ debemus omnem horum martyrum notitiam. Vide ibi ejus hymnum, & reliqua ad eos martyres spectantia, accurate digesta. Textum nostrum complectuntur duo postremi Wandelberti versiculi; quid prior velit non examino:

Quinas ^{[Note: ]} [Boll. Magra Quidni Macra?] Marcia pio Nonas defendit amore.
His & Emitherius, Chelidonius atque Marinus,
Asteriusque micant effuso sanguine clari.

AUCTARIA.

Tornacen. Deficit in ea parte elogii, quæ Asterium tangit, omittens hæc verba, cumque sequens, usque id martyr accepit. An quod codicis descriptor forte martyrem non crediderit?

Antverp-maj. Magis mutilus est, ita legit: Natale sanctorum martyrum Enutherii & Theledonii in Hispania, [Textus mutilus.] qui primum apud Legionensem Galliæ civitatem milites, exurgente procella persecutionis, pro confessione nominis Christi plurimis afflicti tormentis, Calagurrim perducti atque ibi martyrio coronati sunt. Aput Cæsaream Palestinæ, sanctorum martyrum Maurini militis & Asterii senatoris sub persecutione Valeriani.

Pulsanen. & Lovanien. De martyribus Hispanis hæc solum ponunt: Eodem die, sanctorum Emetherii & Celedonii. Puri sunt in aliis.

Centulen. In Africa, sanctorum Gaioli, Felicis, Nicefori & Claudiani. In Britannia minori, depositio sancti Wigualoci abbatis. Agit de Winwaloco aut Winwaloëo. [Wigualoci.]

Bruxellen. In Marino & Asterio tantum modice interpolatus de Calagurritanis martyribus ea ex Adone restituit, quæ ab Usuardo præterita diximus, sic enim post coronati sunt, subjungit: Quorum capita cum lictor incideret, [De Calagur.] miraculum populis magnum apparuit. Nam unius annulus orariumque alterius, nube susceptum & in cælos evectum est. Viderunt hæc omnes qui aderant, & usquequo acies oculorum intendere potuit, fulgorem auri candoremque lintei attonito sequebantur intuitu. Per orarium intellige sudarium. Sequitur: In cœnobio Monasteriolo, sancti Winnochi abbatis. Idem est qui supra Winwaloëus. [Winnochi.] Denique: Item Maurini episcopi & martyris; [Maurini ep.] alibi ignoti.

Hagenoyen. Tantum non purus, duabus annuntiationibus hanc solam mediam interjicit: Eodem die, [Kunegundis] Kunegundis imperatricis.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130: Item Simplicii Papæ, qui sedit Romæ annos XV. [Simplicii.] Hic civitatis Constantinopolitanæ episcopum, & Petrum Alexandrinum episcopum Eutychianos damnavit. Plura vide die præcedenti.

Vatican. num. 5949. Beneventi, sanctæ Arthellays virginis: [Arthellays.] Codex Pleschionensis scribit, Athelais.

Editio Lubeco-Col. Ita incipit: Ordinatio pontificatus sancti Annonis, [Ordinat. Annonis Col.] archiepiscopi Coloniensis Agrippinæ & confessoris. Apud Cæsaream Palæstinæ, sanctorum martyrum Marini militis, civis Hierosolymorum & Astirii senatoris Romanæ urbis. Quorum…. Eodem die in Hispaniis, natale sanctorum Emicherii & Celedonii martyrum…. Eodem die, [Kunegundis] sanctæ Kunegundis imperatricis, quæ fuit filia Palatini comitis Rheni, & copulata sancto Henrico imperatori, qui ambo virgines fuerunt, & virginitatem usque ad finem vitæ servaverunt, & in civitate Babemburgensi pariter sepulti requiescunt.

[Felicis & soc. ex Hier.] Greven. Felicis & Justi, Fortunati, Floriani, Donati, Paulæ, Gaioli, Julii, Casti, Soli, Marciæ, Hierotis, Antigoni, Januarii, Tutillæ, [Winwaloci.] Gabiani, Quirioli. Item Winwaloci abbatis & confessoris, secundum alios die præcedenti. Cunegundis virginis imperatricis, [Cunegundis.] filiæ Palatini comitis Rheni. Hæc cum viro suo sancto Henrico, hujus nominis imperatore primo, in virginitate Christo serviens, plena operibus bonis quievit in pace. [Eufenissæ.] Item, Eufenissæ reginæ. Inter Prætermissos ut ignota ponitur. Apud Coloniam Agrippinam, ordinatio episcopatus sancti Annonis archiepiscopi & confessoris.

Molan. Post elogium Marini & Asterii litteris italicis ex Adone subdit: Scriptum est in Historia ecclesiastica: Et post elogium secundum: Scribit hæc Aurelianus [Ado Aurelius] Clemens in libro coronatorum [Ado Coronarum.] In Blandinio monasterio, [Winwaloci. Caluppani. Cunegundis.] Winwaloci abbatis. Dein typis minutioribus: Caluppani presbyteri & eremitæ. Item Bambergæ, Cunegnundis virginis imperatricis …. ut Greven supra. In aliis editionibus, pro Aurelianus, melius scribit Aurelius. In Blandinio &c. Babenbergæ, sanctæ Cunegundis virginis. Die tertia, sanctorum martyrum Eutropii & comitatus ipsius, [Eutropii & soc.] Cleonici & Basilisci.

IV Non.
Die 4.

[Lucii.] Romæ via Appia, natalis beati Lucii Papæ & martyris, qui persecutione Valeriani & Galieni, ob fidem Christi exilio relegatus & postmodum divino nutu ad ecclesiam suam redire permissus, [Martyrum DCCCC. Caii.] martyrium capitis obtruncatione complevit. Item Romæ via Appia, sanctorum martyrum nongentorum, qui sunt positi in cimiterio ad sanctam Cæciliam. Eodem die, sancti Caii palatini in mare mersi.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Pulsan. Greven. & Molan. Codices alii quatuor Antverp. Max-Lubec. Munerat. & Belinus in eo solum discrepant, quod Caio palatino adjungant socios XXVII, ut dicemus in Auctariis.
Varia lectio. Vix quidquam præbet observatione dignum: nam cemeterio, cimiterio, cæmiterio; Ceciliam, Gaii, Gagi, Apia, vel seculi, quod codices redolent, vel librarii vitia sunt, quorum aliqua ex codicum puriorum auctoritate & hic & alibi sequimur. Rosweyd. pro DCCCC, male scripsit octoginta.
[Lucii.] Observatio. Textus totus, ut jacet, ex Adone sumptus est, cum hac sola differentia, quod Lucii elogium in laterculo nostro, media ex parte imminutum sit. Quæ autem Usuardus prætermisit, infra in Auctariis supplebuntur. Ceterum Lucius & nongenti illi Romani martyres, in Romano parvo prius positi sunt: Lucii Papæ & martyris. Et martyrum DCCCC, [Mart. DCCCC.] qui sunt positi in cœmeterio ad sanctam Cæciliam. Adonis elogium ex notis Pontificum Romanorum tabulis coaluit, in quo plura sunt ab eruditis non continuo admittenda. Controversa omnia complanare non potuit Henschenius; alia ex S. Cypriani litteris inquirunt & dissolvere conantur doctissimi recentiores, inter quos Pagius, satis fuse de Lucio disserit ad annum Christi CCLII, a num. 14, & brevius Tillemontius tomo 4 pag. 18. [Caii.] Ad textum nostrum redimus. Caius & quidem Palatinus ex aliquo Hieronymiano apographo derivatus est, quamvis dubium relinquatur, utrum Palatinus, proprium martyris nomen dici non debeat. Quis viginti septem alios, nonnullis codicibus Usuardinis adjecerit, nemo facile divinaverit.

Aliam rerum faciem aut potius nominum seriem exhibent Acta, ubi ex verosimiliori codicum Lucensis & Blumiani lectione, Caius ille Palatinus, sive unus sit sive geminus, longæ martyrum cohortis antesignanus statuitur; socii autem illi XXVII, non cum illo, sed cum Julio episcopo, Roto & aliis conjunguntur. Alia non minor difficultas Florentinium exercet, nempe an Julius in Hieronymianis codicibus pro Lucio non sit positus, aut in Romano parvo & nostris Lucius pro Julio. Verum ea in Actis hodie satis quoque explanata sunt, & Julius ille episcopus a Lucio & Julio Romanis Pontificibus segregatus, servata Julio Papæ, non martyri sed confessori, propria die XII Aprilis, ut proprio loco patebit. Sensit fortasse difficultatem, sed non recte solvit Rabanus, dum hoc die signat Julium episcopum; sequenti, Lucium Papam & martyrem. Notkerus Adonem præhabuit. Et vero Lucium & Julium Pontifices clare olim distinxerat antiquissimum Kalendarium Bucherianum, dum illum non IV sed III Nonas Martii, in Callisti; hunc, pridie Idus Aprilis, in via Aurelia collocaverat. Superest Wandelbertus, qui cum nostris de vero Lucii martyrio non dubitat, sed pro nongentis solum octingentos substituit. Henschenius autem, tametsi variant Hieronymiana, numerandos censet nongentos & decem, non habeo ego unde quid probabilius definiam. Interim, utut dubia sit rei veritas, de Usuardini textus simplicitate abunde constat. Habe modo præfati Wandelberti metricum encomium:

Lucius hinc Papa pretiosa morte quaternis,
Martyrum ^{[Note: ]} [Molan. in margine, Martyrio & nongentorum] octingentorum turba optima fulget.

AUCTARIA.

Antverp. Max-Lubec. Munerat. & Belin. Id solum textui puro subnectunt, quod supra insinuavimus, nimirum: [Mart. 27.] Et aliorum viginti septem. Habes alios similes infra.

Antverp-maj. De Lucio, post complevit, ex Adone inserit: [De Lucio.] Positus est autem via Appia ad S. Sixtum. Sedit autem in episcopatu annos tres, menses tres, dies tres. Reliqua textus pura sunt. Sequitur: Nichomedia, passio sancti Adriani cum aliis XXIII. [Adrian] Cujus corpus Romam est translatum atque sepultum VI Idus Septembris, ubi & ejus passio notata est. Vide eo die. Ceterum in Hieronymianis hoc etiam die ponitur.

Antverpien-max. Lovanien. Leyden-Belg & Editio Ultraj-Belg. Idem in fine habent de XXVII. At præterea de Lucio textui inserunt: Qui post beatum Petrum XXIII.

Ultraj. Leyden-Lat. Albergen. & Danic Idem & hi habent de Lucio, & post complevit, [De Lucio.] ex Adone restituunt, quæ ab Usuardo præterita superius diximus. Sic legunt: Hic constituit, quod duo presbyteri & duo diaconi in omni loco episcopum non desererent, propter ecclesiasticum testimonium. Item, post in mare mersi: Et aliorum XXVII. [Adriani.] Nicomediæ, natale sancti Adriani cum aliis viginti tribus. Cujus corpus Romæ est translatum & sepultum VI Idus Septembris [Alberg male legit, Decembris.]

Centulen. Hodie solum habet: Romæ, sancti Julii episcopi & confessoris. [Julii ep.]

Bruxellen. Tertio loco: Apud Nicomediam, natale beati Adriani cum aliis XXIII, [Adriani.] qui omnes sub Diocletiano, post multa supplicia crucifragio [vult dicere crurifragio] martyrium consummarunt. [Mart. xxvii] Ipso die, passio sancti Gagii Palatini, in mare mersi & aliorum XXVII.

Hagenoyen. Inverso ferme ordine, incipit a nongentis martyribus. Secundo loco de Caio cum sociis Tertio de Lucio, cui auctarium idem adjicit, quod supra retulimus. Tum: Apud Nicomediam, [De Adriano.] passio sancti Adriani,& militis cum aliis XXXIII. Qui Adrianus a matre propria & uxore ad martyrium instigatus est. Qui omnes post multa supplicia carceris & famis, martyrium crurifragio, sub Diocletiano Augusto consummaverunt. Decurrentibus aliquibus annis, VI Idus Septembris, corpus beati Adriani Romæ translatum est. [Translat. Wenceslai.] Eadem die, translatio sancti Wentzeselay ducis Boëmorum martyris.

Aquicinct. Addit de Lucio ut supra. Quod autem scribat cum codice Victorino, tres Diaconi vel Diacones, pro duo, puto librarii vitio factum; uti & quod solus Aquicinctinus ponat ducentorum pro nongentorum & Agii pro Caii.

Codex D. le Mare signatus C, qui fuit PP Franciscanorum: [Agapes & aliorum.] Item Agape virginis, Gorgonii, Firmi. Unde hi tres hic hodie intrusi sint, nelcio; patebit postea, spectare ad X Martii.

Ughellian. & Altemps. Addunt ut supra de Caio, & aliorum XXVII.

Editio Lubeco-Col. De Lucio, præter jam dicta adhuc inserit, qui post beatum Petrum XXIII, persecutione &c. De Caio ut jam sæpe. Nicomediæ, [De Adriano.] natale sancti Adriani cum aliis triginta tribus. Qui omnes post multa supplicia martyrium suum consummaverunt sub Diocletiano Augusto. Decurrentibus autem aliquot annis, corpus beati Adriani Romæ est translatum & sepultum VI Idus Septembris, quæ dies in ecclesia celebrior habetur. [Basini. Translat. Wenceslai. Felicis. & Adaucti.] Treveris, sancti Basini episcopi & confessoris. Apud Pragam civitatem Bohemiæ, translatio sancti Wenzeslai ducis & martyris. Item translatio sanctorum martyrum Felicis & Adaucti; scilicet capita eorum nunc Coloniæ habentur in ecclesia sanctorum Apostolorum.

Greven. Cum hoc Gaio feruntur passi & alii XXVII. Nicomediæ, passio, vel ut aliis placet, elevatio Adriani martyris, [Adriani & aliorum] Gregorii, Julii cum aliis XXXIII, quorum solennior celebritas habetur VI Idus Septembris, quando Romæ beatus Adrianus est sepultus. [Basini.] Basini archiepiscopi Treverensis & confessoris. Apud Pragam…. Apud Coloniam Agrippinam, translatio capitum, sanctorum Felicis & Adaucti. [Moggrudon.] In Hibernia, sancti Moggrudonis episcopi & confessoris, hactenus ignoti. Item sanctæ memoriæ Bosonis presbyteri & confessoris, [Bosonis.] Prioris majoris Cartusiæ, post Brunonem XVI, magnæ sanctitatis viri. Qui ex casu ædificii collisum hominem & defunctum, oratione resuscitavit. Herbæ etiam, supra tumulum ejus excrescentes, multis præstiterunt & præstant, Domino glorificante Sanctum suum, optatæ sanitatis medelam. In indice Prætermissorum dicitur, nullum ei cultum aut venerationem in ipsa Cartusia adhiberi.

Molan. Et aliorum XXVII. Nicomediæ, sancti Adriani cum aliis XXIII. [Adriani.] Cujus corpus Romæ translatum est atque sepultum VI Idus Septembris; ubi & ejus passio notata est. [Basini.] Treberis, sancti Basini episcopi. In editionibus aliis, additur: Die quarta, [Gerasini.] sancti patris Gerasini, qui fuit in Jordane. Melius scriberet Gerasimi, qui non ad hunc, sed ad sequentem diem pertinet. In fine: Ipso die, [Elevat. Adriani.] elevatio corporis beati Adriani martyris. Nempe dum reliquiæ ejus dicuntur in Belgium translatæ, & novissime anno MCX ad Gerardi Montem, Flandriæ oppidum collocatæ, ut fusius suo loco erit examinandum.

III Non.
Die 5.

Apud Antiochiam, natalis beati Focæ martyris, qui post multas, quas pro nomine Redemptoris est passus, [Phocæ.] injurias, qualiter de antiquo illo serpente triumphaverit, hodieque populis declaratur. [Eusebii.] Ipso die, passio sancti Eusebii palatini & aliorum novem martyrum.

Rara codicum prope omnium concordia: Praten. Herinien. Tornacen. Pulsan. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Ultraject. Lovanien. Leyden. Alberg. Danic. & Edit. Ultraject. Belg.
Varia lectio. Focæ legunt codices omnes, & sic intactum reliqui. Passus est, pro est passus, nihil in textu immutat. Hodieque populis, vera Usuardi lectio est, multi codices habent simpliciter hodie populis; Greven. & Molan. hodie quoque. Belino phrasim variare libuit. Prima ejus editio ponit: Hodie populis concursu declaratur. Altera: Hodie populi concursu declarant Editionem maximam Lubecanam scatere erroribus typographicis, dictum est alibi non semel; eos inter connumerandum puto, quod hodie pro Focæ legat Sacæ. Plerumque mihi satis est hujusmodi lapsus generatim indicare.
[Phocæ. Eusebii.] Observatio. Agit hac die Usuardus fere ut præcedenti; Phocæ elogium ex Adone dimidiatum exhibet: De Eusebio, quod brevior sit sententia, suam facit, neglecta voce item, addita, passio. De utroque meminit Rom. parvum, ex quo fonte semper haurit Viennensis Martyrologus, qui Phocæ elogium ex Gregorio Turonensi decerpsit, ut in Actis manifestum est. Phocas etiam aliquis & quidem Antiochenus memoratur in apographis Hieronymianis, ubi & pro Virgine sumptus & sanctæ, Focæ & Focatis inflectitur. Inde, an aliunde acceperit auctor Rom. parvi, non ausim pro certo affirmare, quamvis in partem negativam magis incliner, ob rationes alibi productas. Qui plura desiderat, adeat Florentinium. Non omiserim tamen, quod inter Auctaria erit repetendum, codicem vetustissimum Centulensem, Phocæ adscribere titulum episcopi, hoc modo: In Antiochia, natalis sancti Phocæ episcopi & martyris, sub judice Afficano (Africano.) Sed Phocam Synopensem episcopum hic cum Antiocheno hodierno confundi, verosimile est: vide hic Henschenium & quæ dicturi sumus XIV Julii. Eusebio Palatino octo dumtaxat socios tribuit Rom. parvum, forte errore librarii; correctius apographum Adonem habuisse necesse est. Sunt & hodie Eusebii apud Hieronymum, sunt & Palatini, pro Sanctis positi in altera classe Martyrum Africanorum. Magisne Eusebio hac die, quam Caio hesterna, conveniat ea Palatini appellatio, aliorum esto judicium. Certe Notkerus non male sensum Rom. parvi assecutus videtur, dum Palatinum ab Eusebio distinguit, legitque: Eusebii & Palatini & aliorum VIII. Interim in Actis, Palatinus alter, Petrus, Rusticus, Herebus, Mare & alii novem anonymi, tamquam cohortis ejusdem pugiles numerantur. Plura in eam rem disquirere, aut afferre in medium supersedeo, cum ab Henschenio & Florentinio ea diligentia discussa sint, quæ in hujusmodi obscuris & implexis nominum combinationibus adhiberi possit. Nobis, sufficiat Usuardi simplicitatem exhibuisse, quem ita scripsisse, ut in Adone repererat, in confesso esse existimo. Liceat hic attexere Wandelberti versus de S. Phoca, quibus alluditad curationes morsuum venenatorum, de quibus Greg. Turon. de gloria Martyrum lib. 1 cap. 99, & ex eo Adonis elogium meminit:

Ternas martyr habet meritorum nomine Phocas;
Sanguine qui mortem vicit, virtute draconem.

AUCTARIA.

Antverp-Maj. Textum in prima annuntiatione sic contrahit: Apud Antiochiam, passio sancti Focæ martyris. Item ipso die, sancti Eusebii palatini &c.

Rosweyd. In prima satis purus, alteram ampliavit hoc modo: Ipso die, passio sancti Eusebii & Palatini & aliorum XI martyrum. [Euseb. Pal. & al. II.] Melius legeret cum Notkero, & aliorum octo martyrum. Suspicor litteras numerales fuisse transpositas.

Centulen. Jam diximus, ita hodie scribere: In Antiochia, sancti Focæ episcopi & martyris sub judice Afficano. [Phocæ ep.]

Bruxellen. Textum interpolatum ex Adone, magis extendit: Apud Antiochiam, passio sancti Focæ, [De Phoca.] socii beati Eusebii martyris, magnorum miraculorum factoris. Qui post multas, quas pro nomine Christi passus est, injurias, qualiter de antiquo serpente triumphaverit, hodie declaratur populis. Denique si in quempiam coluber stringens, morsum veneni diffuderit, statim qui percussus est, ut januam basilicæ Focæ martyris, credens attigerit, evacuata virtute veneni salvatur. Ipso die, sancti Eusebii palatini, & aliorum novem martyrum pro Christo decollatorum. [Drausii.] Suessionis, sancti Drausii episcopi & confessoris. Videri potest dissertatio gallica, inserta Ephemeridibus Trivortianis mense Junio anni MDCCXI, quæ ad sancti Drausii vel Drausini cultum spectat.

Hagenoyen. Novum Phocæ elogium proprio fere marte concinnavit, his verbis: Apud Antiochiam, [Alia de Phoca.] natale beati Focæ martyris, qui suspensus est ungulisque laceratus. Post hoc in ignem est missus per tres horas, ubi Deum laudavit, & illæsus ab igne exivit. Deinde in furno calefacto per triduum est positus, ubi orans exspiravit, & corpus ejus inustum & integrum, & odore optimo plenum, post tres dies inventum est. Hic qualiter de hoste antiquo triumphavit, hodie populis ad laudem Dei declaratur. De Eusebio pure.

Aquicinct. In fine subdit: Suessionis, depositio sancti Drausii episcopi & confessoris. [Drausii.]

Marchianensis fragmentum, pro aliorum novem, legit undecim, ut supra.

Matric-Cartus-Ultraj. Phocæ martyris inclyti sub Traiano.

[Kerani.] Altemps. Sancti Kyriani, pro Kerani; vocatur in Actis Kieranus.

Editio Lubeco-Col. Textui superaddit: In Hibernia, sancti Kerani episcopi & confessoris.

[Adriani & soc.] Greven. In Africa, Adriani, Euvoli Item Victoris, Pampili, Siri, Saturnini, Petri. Sejuncti sunt a sociis & ferme pro arbitrio efformati. In Hibernia, Kerani episcopi & confessoris. Heldæ abbatis; [Heldæ vel Hildæ Terentianæ.] potius Hildæ abbatissæ, quæ ad XXV Augusti remittitur. Terentianæ ac quinque filiorum conversio. De ea nihil alibi legitur. Theophili episcopi Cæsareæ, [Theophili.] quæ prius Turris Stratonis dicebatur; qui, ut sanctus Hieronymus libro de viris illustribus testatur, sub Severo principe, sapientia & sanctitate conspicuus emicuit. Translatio sanctæ Landradæ virginis Hoc an alio die ea translatio acciderit, [Translat. Landradæ.] dicetur ad diem VIII Julii, quo Acta remittunt.

[Drausii.] Molan. Ipso die, depositio sancti Drausii episcopi & confessoris. Additur minori charactere; Suessionensis. [Theophili.] Tum: Theophili episcopi Cæsareæ &c. ex Greveno. In aliis editionibus, sic legit: Suessionis, sancti Drausii, episcopi & confessoris. Rursus typis minoribus: Cæsareæ Palestinæ, sancti Adriani martyris. [Adriani.] Qui die festo, quo natalia fortunæ Cæsareensium [sic enim putabatur] celebrari solent, leoni primum ad discerpendum projectus fuit, deinde gladio est jugulatus.

Pridie Non.
Die 6.

[Victoris & Victorini. Claudiani & Bassæ.] Nicomediæ, natalis sanctorum Victoris & Victorini, qui per triennium cum Claudiano & Bassa uxore ejus, tormentis multis afflicti & retrusi in carcerem, ibidem vitæ suæ cursum impleverunt. [Juliani.] Civitate Toleto, depositio Juliani episcopi, qui apud ejusdem loci incolas famosissimus habetur.

Consentiunt denuo Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. Molan. & mediæ notæ codices Antverp-max. Ultraject. Leyd. Lovan. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Munerati hallucinatio est, Victoris, Vitalis, Victorini. Et sic in Pulsanen. triennio pro per triennium, Claudio pro Claudiano, Balsa pro Bassa. Turpius in Danico, Claro Diacono. Scribit solus Belinus Uxore sua. Legunt aliqui cursum vitæ suæ, alii vitæ suæ impleverunt cursum. Danic. omittit suæ. Citate in Greveno, error typographi est; idem fortasse dicendum de Tolleto apud Belinum: Quidni & habebatur pro habetur apud eumdem Grevenum, qui forte ita scriptum invenit in codice Rosweydino vel potius ei simili.
Observatio. Nicomediæ Victorem & Victorinum omnia edita Martyrologia hac die tribuunt, inquit Florentinius. Poterat saltem Rabanum excipere. Adonem, ut sæpe monui, passim & hic describunt Usuardus & Notkerus, sic tamen ut ei sæpe Sanctos aliquos superaddant; [Victoris Victorini &c.] Ado Rom. parvum presse sequitur, ubi sic reperit: Nicomediæ, Victoris & Victorini, qui in carcere cursum vitæ impleverunt; unde nihil mirum, si in his omnibus Victor & Victorinus, uti in pluribus recentioribus, inveniantur. At unde Claudianus & Bassa his adjuncti sunt? Suspicatus est Henschenius, dum Bedam genuinum tomo 2 Martii præfigeret, in aliquo Bedæ ipsius manuscripto reperiri potuisse elogium, quod in Adone legitur. Cogor dissentire, nam cum Rabanus, Bedam diligenter expilare solitus, horum nullum hodie posuerit, consequens esse videtur, ut Adoni soli tribuendum sit, quodcumque de quatuor martyribus Nicomediensibus in textu nostro consignatum est. Certe eos in Romano parvo non invenit, nec eos omissurus erat hujus auctor, si alterum præ oculis habuisset. Wandelbertus solos duos priores laudat, dum scribit:

Victorinus ovat pridie Victorque, retrusi
Carcere, qui celso penetrarunt astra volatu.

Utrum vero nuda duorum posteriorum martyrum nomina, ex Hieronymiano aliquo acceperit Viennensis, non satis perspicio, nisi apographum habuerit simile Antverpiensi, quod unicum de Claudiano & Bassa, post Victorem & Victorinum meminit. Solus Usuardus Julianum adjecit, [Juliani.] antiquioribus incognitum. Proprius dies videtur esse, non hic, sed VIII Martii, ut ibi in Commentario prævio fusius explicat Papebrochius, innuens, notatum olim obitus diem postridie Nonas, mutatum fortasse in pridie Nonas. Satis verosimile est, Sancti hujus notitiam ab Usuardo ex Hispania cum multis aliis in Galliam allatam, certe ab ipso hoc die signatum, codicum consensus dubitare non sinit.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Textum pro suo arbitrio mutasse videtur; ita scribit: Nichomedia, natale sanctorum martyrum Victoris & Victorini, tempore Claudii imperatoris. Civitate Toleto, depositio sancti Iuliani antistitis, qui apud ejusdem loci incolas, pro excellenti sanctitatis merito, famosissimus habetur.

Centulen. Nichomediæ, sanctorum Victoris & Victorini martyrum. Nihil præterea.

Bruxellen. In prima annuntiatione non nihil interpolatus, ita habet secundo loco: Civitate Tholeto, depositio sancti Juliani episcopi, qui apud ejusdem loci incolas, pro excellentis sanctitatis merito veneratur.

Hagenoyen. In martyribus Nicomediensibus, Bruxellensi minus purus est. [Julianorum confusio.] De Juliano, textum sequitur, sed subjicit: Hunc Julianum quidam invocare solent, pro bono hospitio de nocte habendo. Mirum si auctor hujus Martyrologii Julianos non confuderit; certe melius & rectius quadrare videretur ea invocatio pro bono hospitio de nocte habendo, Xenodocho illi Juliano, qui IX Januarii commemoratur. Sequitur: In Seconia, [Frydelini] sancti Trydelini vel Frydelini confessoris. Fridolinum indicare voluit, nisi vehementer fallor, abbatem illum Seckinganum in Germania, de quo in Actis hac die.

Aquicinct. Pro Claudiano, scribit Claudio; pro Juliani, Vigiliani.

Altemps. In Britannia, depositio sancti Balteri [Acta legunt Baltheri) presbyteri & confessoris. [Balterii. Kyneburgæ & sociarum.] Burgo monasterio, sanctarum Kyneburgæ, Kyneswithæ & Tiblæ. Acta habent, Tibbæ vel Tilbæ.

Remens. ecclesiæ sanctorum Timothei & Apollinaris: Toleto civitate, depositio beatissimi Juliani, episcopi & confessoris.

[Quiriaci.] Abdinghoffen. Treberis, sancti Quiriaci presbyteri.

Editio Lubeco-Col. Post textum subdit: Treveris, sancti Quiriaci presbyteri & confessoris. Eodem die, [Cyrilli.] sancti Cyrilli presbyteri & confessoris, Ordinis Carmelitarum. Ipso die, beati Fridolini abbatis & confessoris. [Fridolini.] Item, sancti Baldredi confessoris. Idem est cum Balthero, de quo supra.

[Papiæ & sociorum.] Greven. In Nicopoli, sanctorum Papiæ, Alexandri & Jocundi. Nichomediæ, sanctorum Saturnini, Cassi, Victoris, cum aliis duobus Papia & Nicephoro. Solita apud Grevenum confusio, dum martyres accipit ex apographis Hieronymianis. Apud Terdonam, [Marciani.] passio sancti Marciani episcopi & martyris, sub Adriano imperatore, qui eductus de carcere, cum post candentes laminas ferreas capiti impositas, permansisset illæsus, capitis obtruncatione martyrium complevit. Item, sanctorum Diodori, [Diodori & socior.] Claudiani, Carisii, Mergoli. Aliud hoc est Hieronym. fragmentum, non satis recte dispositum. [Victoris.] Victoris martyris Mosovensis. Voluit dicere Mosomensis, in Gallia Belgica, de quo vide Prætermissos & IX Februarii in Actis. [Baldredi.] In Scotia, Baldredi episcopi & confessoris. An recte dicatur episcopus, in Actis discussum invenies. [Grodegandi. Cyrilli.] Metis, sancti Grodegandi episcopi & confessoris. In monte Carmelo, beati Cirilli presbyteri & confessoris, cui Deus, tamquam fideli amico, de futuro statu mundi, multa in aurem revelavit. [Quiriaci.] Treveris, sancti Quiriaci presbyteri & confessoris. [Frindolini.] Ipso die, Frindolini abbatis & confessoris. Keneburgæ virginis. [Keneburgæ. Victoriæ. Coletæ.] Victoriæ matronæ. De hac nihil reperio. In Gandavo, sanctæ memoriæ Coletæ monialis, Clarissarum reformatricis primæ.

Molan. Sua ex Greveno accepit; agit de Cyrillo, Quiriaco, Grodegando, Fridolino & Coleta. Una hæc diversitas in Cyrillo, quod ita scribat: [De Cyrillo.] In monte Carmelo, beati Cyrilli presbyteri, Carmeli eremicolæ perdevoti. Cui Deus &c. In aliis editionibus de Cyrillo & Quiriaco eadem reperit. [Fridolini.] Tum: Seckingi, depositio Fridolini abbatis & confessoris. Die sexta, sanctorum quadraginta duorum martyrum, [Mart. xlii.] recenter inventorum in Ammorio. Dein charactere minori: Gandavi, obitus sanctæ memoriæ Coletæ de Corbeta, [Coletæ.] anno MCCCCXLVII, quæ instituit Clarissas Coletanas. Metis, [Grodegandi.] sancti Grodegandi archiepiscopi & confessoris.

Non abs re erit hic subnectere, quod inter observationes Mss superius citatas, [Observatio Rosweydi in Martyrol. Romanum.] scriptum reliquit Rosweydus, ad hanc diem VI Martii. Præmittitur textus Romani hodierni: In Cypro, S. Cononis martyris, qui sub Decio imperatore, pedibus clavis confixis, ante currum jussus currere, in genua procumbens, in oratione reddidit spiritum. Sequitur Baronii Notatio: Cononis: de eo etiam Græci in Menelogio hac die agunt, quem Nazareth oriundum, præclaris certaminibus pro Christo susceptis, nobilitatum ferunt, dum brevi compendio martyrium ejus describunt.

Tria hic animadvertenda sunt, inquit Rosweydus.

1. Quomodo Baronius Cononem hunc ponat VI Martii, dicatque etiam hac die in Menelogio de eo agi, cum Menologium eum habeat VIII Martii.

2. In Menologio videntur dies perturbati, nam Menæa Cononem habent V Martii [& ita etiam Acta posuerunt.]

3. Quomodo Baronius eum in Cypro ponit, cum Menæa habeant, eum passum Mandæ, urbe Pamphiliæ? Sed Baronio imposuit vitiosa Menologii lectio VII Martii, quæ ita habet: S. Cononis τοῦ κυπρίου ex Nazareth Gallilææ. Hic sub Decio imperatore propter Christianæ fidei confessionem, ferreis clavis confixis pedibus, ante currum jussus currere, in genua procumbens & orans, spiritum Christo Domino reddidit. Legendum enim ibi, τοῦ κυπροῦ, id est HORTULANI. Quare ita videtur Martyrologii Romani textus reformandus. Mandæ, urbe Pamphiliæ, sancti Cononis hortulani martyris.

Nonis.
Die 7.

[Perpetuæ, Felicitatis & sociorũ.] In Mauritania civitate Tuburbitanorum, natalis sanctarum martyrum Perpetuæ & Felicitatis, & cum eis Revocati, Saturnini & Secundoli, quorum ultimus in carcere quievit, reliqui omnes ad bestias sunt traditi sub Severo principe.

Textus simplicitas sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Rosweyd. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Greven. & Molan.
Varia lectio. In tribus primis codicibus nulla est. Antverp-maj. pro natalis, scribit, passio. Pulsanen. male legit Turbitanorum, ut habent apographa Hieronym. Greven. & Molan. in I editione legunt Tiburbitanorum, quod hic in posterioribus non melius correxit per Thuburbitanorum. Sic utraque Greveni editio perperam posuit Mauricania pro Mauritania. Item, Sanctorum pro sanctarum, uti etiam legitur in Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. & Molano. Pulsanen. socios transposuit, hoc modo; & cum eis Saturnini & Revocati & Secundoli; sic traditi sunt pro sunt traditi. In Antverp. vero & Max-Lubec. reliqui autem pro reliqui omnes.
Observatio. Una Martyrologorum antiquorum omnium concors sententia est, Perpetuæ & Felicitatis agonem gloriosissimum & tota Ecclesia celebratissimum, [Perpetuæ, Felicitatis & sociorum.] hoc die completum esse, quidquid etiam pridie in Hieronymianis apographis recenseantur; cujus repetitæ positionis causam, non satis explicat Florentinius. Harum vere Christianarum heroidum quam late fama, ab omni ævo dispersa fuerit, ostendit Kalendarium Bucherianum, omnium antiquissimum, in quo ex Africanis martyribus solæ illæ & Cyprianus memorantur; hic proprio suo natali die XVIII Kal. Octobris, istæ hoc die Nonis Martii, Perpetuæ & Felicitatis, Africæ. Prætereo Sacramentaria & hujusmodi alia; cum Acta ipsa plane incomparabilia; pretiosissimum sint ecclesiasticæ antiquitatis monumentum, vel ipsis acatholicis id fateri coactis: legat qui avitæ fortitudinis & catholicæ pietatis spectaculis delectatur. Thesaurum absconditum diu desideratum, diu frustra conquisitum primus feliciter e bibliotheca Casinensi eruit V. Cl. Lucas Holstenius, a Possino, inde a Majoribus nostris hoc die vulgatum, & ab aliis eruditissimis viris certatim novis curis, etiam Oxoniæ, editum & observationibus illustratum, quorum curiosiores notas collegit suasque addidit Ruinartius inter sincera & germana Acta a pag. 81; Tillemontius vero deductam vitæ seriem contexuit tomo 3 a pag. 136. Consulat lector, quæ apud citatos scriptores diligentissime discussa sunt, dum nos Martyrologorum nostrorum sensa seu vera, seu falsa exponimus. In assignandis sociis non una dictorum Martyrologorum est ratio: hi in Hieronymianis apographis varie positi & confusi, a Beda ac proinde a Rabano prætermissi sunt. Nihilo plus dicit Romanum parvum, sola Perpetuæ & Felicitatis nomina exprimens, non Carthagine, ut rectius a Beda legitur, sed, In Mauritania civitate Tuburbitanorum. Romani parvi vestigiis insistit Ado, tres tamen socios ex Actis, quæ etiam Beda viderat, adjungens, quos Usuardus & Notkerus non negligunt, omisso ubique Saturo, cui secundum præfata Acta primus, interviros, locus tribuendus videretur, unde manifeste patet solum Adonem Usuardo præluxisse, cujus elogii partem primam, fere ad verbum transcripsit; Notkerus, ut solet, totum reddidit. Quæstionem de loco martyrii Carthagine an Tuburbii, discussam habes in commentario nostro prævio, apud Florentinium, & recentius in prævia Ruinartii admonitione, ac notis Tillemontii. Sitne autem typographi, an Florentinii ipsius inadvertentia, dum pro Turbitanorum Hieronymi, restituendum ait ex Augustino Tuburbinatorum, dubitare facit, quod continuo subdit, insignes martyres Perpetuam & Felicitatem Tuburbitanas dici; liquet igitur melius, vel saltem minus male in textu scriptum Tuburbitanorum, licet verosimilius sit Tuburbitanas martyres non has ab Augustino aliisque intelligi, sed Maximam & socias, de quibus agitur XXX Julii. Wandelbertus cum Romano parvo & Beda, solis duabus feminis epinicion canit:

Nonis Felicitas micat & Perpetua, castam
Quæ Christi vitam felici morte dicarunt.

AUCTARIA.

Danic. Textui subnectit: Apud Valeriam provinciam, [Equitii.] natale sancti Equitii abbatis, cujus meminit beatus Gregorius Dialogorum libro primo.

Idem habent Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. & Editio Ultraj-Belg. qui præterea adjungunt: Eodem die, depositio sancti Thomæ confessoris & Doctoris: [Thomæ.] de quo Alberg. hoc modo: Eodem die, sancti Thomæ de Aquino, Ordinis Prædicatorum, eximii Doctoris, qui suis scriptis & doctrinis plurimum profuit religioni Christianæ.

Centulen. Apud Africam, civitate Tyburtina, passio SS. Perpetuæ & Felicitatis martyrum, & cum eis Revocati, Satyri & Secundoli.

Bruxellen. Post principe, subdit, in die natalis ejus, quæ ex Adone sumpta sunt. Tum: Apud Valenciam [pro Valeriam] provinciam, Equitii…. Item, depositio beati Thomæ de Aquino, Doctoris sancti de Ordine Prædicatorum.

Hagenoyen. Multa hodie comminiscitur de martyribus Tuburbitanis & beato Equitio, quæ referri non merentur. Accurationis specimen habe, [De S. Thoma confusio.] in annuntiatione ultima: Eodem die, sancti Thomæ, Doctoris egregii & episcopi Cantuariensis, de Ordine Prædicatorum. Sic Perpetuam & Felicitatem virgines vocat &c.

Matric-Cartus-Ultraj. Primo loco: Thomæ de Aquino confessoris. Dein Perpetuæ & Felicitati elogium texit, hic non describendum.

Strozz. & Medic. Etiam primo loco: Natale sancti Thomæ de Aquino, confessoris, Ordinis Prædicatorum depositio, [De S. Thoma] apud monasterium Fossæ novæ, Ordinis Cisterciensis, in Campania ejusdem depositio. Obiit autem anno Domini MCCLXXIV, vitæ suæ quinquagesimo inchoante. Unde redundantia illa depositionis in textu oriatur, non habeo ex quo colligam, nisi forte ex textibus variis unus conflatus sit; certe de ejus translatione hic non agi manifestum est. Plura mox sequentur.

Munerat. Textui puro adjicit: Eodem die, depositio beati Thomæ confessoris, Ordinis Prædicatorum, eximii Doctoris.

Editio Lubeco-Col. Addit ut Bruxellen. die natalis sui. Apud Valeriam provinciam, natale sancti Equicii abbatis, [Equicii.] cujus meminit beatus Gregorius Dialogorum libro primo. Eodem die in Campania, monasterio Fossæ novæ, natale sancti [De S. Thoma.] Thomæ de Aquino, Ordinis Prædicatorum, egregii Doctoris Ecclesiæ, qui suis doctrinis & scriptis plurimum profuit religioni Christianæ. Fertur etiam de eodem Doctore, quod innocentiam baptismalem numquam violaverat & virginitatem mentis & corporis usque in finem vitæ suæ servaverat, nec umquam ipso sciente, mortaliter peccaverat. In territorio Montensi, oppido imperiali quod Werda dicitur, supra littus Rheni, [Willeyci.] natale sancti Willeyci confessoris presbyteri sancti Swicberti episcopi. Actum de eo supra 11 Martii.

Belini 1 editio: Eodem die, sancti Thomæ de Aquino confessoris: editio altera, Doctoris & confessoris, Ordinis Prædicatorum.

[Silvani & sociorum.] Greven. Item sanctorum Silvani, Rogati, Eroi. Antiochiæ Eoci [vel Leoci] Saturi, Saturni & aliorum. S. Thomæ elogium idem fere est quod retulimus, cum additione anni obitus, ut supra etiam positum est. De Willeyco aut Willerico satis dictum est. In provincia Valeria, sancti Equitii abbatis, [Equitii.] qui ut beatus Gregorius primo Dialogorum refert, pro vitæ suæ merito apud omnes illic admirabilis habebatur. Vilis erat valde in vestibus, sed tantus eum fervor ad colligendas Deo animas accenderat, ut sic monasteriis præesset, quatenus per ecclesias, per castra, per vicos, per singulorum quoque fidelium domos circumquaque discurreret, & corda audientium ad amorem patriæ cælestis excitaret.

Molan. Ex Adone hæc textui subjicit; die natalis ejus. Quæque dum adhuc servarentur in carcere & Felicitas parturiret, [De Perp. & Felic.] omnium sanctorum commilitonum precibus impetratum est, ut octavo mense pareret. Apud Valeriam, ut supra in Danico &c. [De S. Thoma.] Eodem die, sancti Thomæ Aquinatis Doctoris & confessoris, in Terracina Campaniæ civitate, monasterio Fossæ novæ, qui de nobili genere comitum Aquinorum claram originem ducens, patre invito, Ordinem ingressus est Prædicatorum, & litterarum studiis diligenter intendens, sacræ Theologiæ cathedra sublimatus, totum mundum claritate suæ scientiæ illustravit; & anno MCCLXXIV, vitæ vero suæ quinquagesimo inchoante, diem clausit extremum. Deleri possunt verba illa, in Terracina Campaniæ civitate. Minutioribus typis: In Segenberge, [Volkeri. Redemptæ.] sancti Volkeri martyris. Item Redemptæ virginis, de qua in homil. B. Gregorius. Hæc in aliis editionibus merito omittitur. Vide indicem Prætermissorum. In his autem additur: Die septima, sacrosanctorum martyrum episcoporum in Chersone, [Basilei & sociorum.] Basilei, Ephraim, Charitonis, Eugenii & reliquorum. Dein charactere minori: [Eubuli.] Cæsareæ Palestinæ, natalis sancti Eubuli, qui gloriosam pro pietate mortem, caducæ vitæ præponens, post bestiarum laniatus, gladio trucidatus fuit: omniaque martyrum certamina, suo sanguine postremus obsignavit. [Volkeri.] In Segenberge, sancti Volkeri martyris.

VIII Idus.
Die 8.

[Philemonis & Apollonii.] An civitate Antinoum, natalis sanctorum Philemonis & Apollonii diaconi, qui tenti & a judice auditi, cum constanter idolis sacrificare noluissent, perforatis calcaneis per civitatem horribiliter tracti, novissime gladio cæsi, martyrium compleverunt. Eodem die apud præfatam urbem, [Arriani & sociorum.] passio Arriani, Theotici, & aliorum trium; quos judex submersos in mare necavit, sed obsequio delphini, [Pontii.] corpora eorum littori sunt restituta. Cartagini, sancti Pontii diaconi beati Cypriani episcopi, qui usque ad diem passionis illius cum eo exilium sustinens, egregium volumen vitæ & passionis ipsius reliquit, ac clarus passionibus, coronam vitæ promeruit.

Consonant Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. Molan. Quibus accedunt Antverp-max. Ultraj. Leyd. Alberg. Danic. Edit. Ultraj-Belg. & ferme Hagenoyen.
Varia lectio. In civitate Antinoo ponit solus Tornacen. Greven. Antynoum. Idem Tornacens. Apollinii, pro Apollonii. Belin. legit Diaconorum, ubi probabilius neuter Diaconus fuit. Transpositio Greveni & Molani, in sacrificare idolis, pro idolis sacrificare notatu digna non est. Quod aliqui Ydolis scribant, alibi dictum est. Antverp. Max-Lubec. Belin. Greven Molan. & codices alii pro Arriani scribunt Adriani, cur Acta Ariani præferant, nescio. Sic in Herinien. & Munerat. Thetici, in Greven. Teotici; melius in textu. Munerat. omisit trium. Codd. mediæ notæ ad delphini, addunt piscis. Antverp. scribit Kartagini, Munerat. Cartagine; Belin. Greven. & Molanus Carthagini; cum antiquioribus antiquam præfero scribendi normam. Sensum invertunt Munerat. & Belinus, legentes Diaconi & beati Cypriani. Minus errat ille in passionis illius, hic in passionis ejus. Herinien. quod mirere, scribit clari & promeruerunt, quasi de duobus ageretur.
[Philemonis Apollonii & sociorum] Observatio. Philemonis, Apollonii & aliorum martyrum Antinoitarum, primo & secundo loco hic consignatorum memoria, antiquioribus Martyrologis omnibus aut incognita aut præterita, debetur soli Usuardo, qui Philemonem Apollonio male præposuit, atque ex eorum passione, martyrii locum, diem & alias circumstantias non satis recte determinavit, ut hoc die accuratius exponit Papebrochius, Acta ex variis Mss. Latinis cum textu Græco collatis illustrans, quæ eruditi recentiores hodie passim incessunt & repudiant, tamquam a Metaphraste farta & interpolata. Sintne Metaphrastis opus, alia quæstio est. Ceterum ita sentiunt viri illi scrupulosiores ipso Papebrochio, at non tam facile hodie probaturo, quæ sub primis studiorum initiis, necdum rerum istarum adeo peritus, admisit. Quidquid sit, genuina omnino non esse, satis perspiciet, quicumque ea conferre voluerit cum narratione Rufini ex Vitis Patrum cap. non 29, sed 19, pag. 476 a Ruinartio excerpta & inter selecta edita pag. 539, quam nescio cur Majores nostri proferre neglexerint. Interim negari non potest, passionem a Papebrochio illustratam Metaphraste antiquiorem esse, utpote quam Usuardus, qui inde elogium suum excerpsit, videre certo debuit, isque inter omnes antiquos Martyrologos solus, ut dicere cæpimus in Observatione de sancto Ascla XXIII Januarii, quo item die Tillemontium in Arriano citavimus, cujus articuli duo 4 & 5 legi possunt tomo 5 a pag. 360, ubi de hodiernis martyribus agitur ex Rufino etiam & Palladio, rejectis Actis Usuardinis, quæ hunc VIII Martii diem Sanctorum certamini non satis recte consecravisse, imo simul omnes male conjunxisse, ante ipsum observaverat laudatus Papebrochius, apud quem vide cetera. De textus nostri vere Usuardini simplicitate, dubii nihil suboriri potest in tam singulari codicum prope omnium concordia.

De Pontio sic legit Romanum parvum: Apud Carthaginem, sancti Pontiani, diaconi beati Cypriani, qui Dominum semper in passionibus suis glorificans, coronam vitæ promeruit. Hæc Ado tantillum auxit, [Pontii.] quæ a Notkero descripta sunt. Noster, casu an studiose nescio, verba illa exclusit, Dominum semper in passionibus glorificans; quæ nihil oberant, quo minus intacta relinquerentur, nisi forte de vero martyrio intelligenda putaverit, quod subiisse Pontium omnino non constat. Hic Cyprianum laudando, sui memoriam posteris reliquit, nam ex ejus libello de gloriosissimi martyris Cypriani vita, commentarium suum deduxit Henschenius, Pontium egregie vindicans a nimium fastuosis Rigaltii suggillationibus, ut ibi lector videre poterit, & fusius probandum erit ad XIV Septembris. Nobis sufficiat, Usuardi textum hic etiam genuinum esse.

AVCTARIA.

Antverp-maj. In prima deest totum elogium; in secunda tantum non purus est: in tertia ferme Adonianus: Apud Cartaginem, [De Pontio ex Adone.] sancti Pontiani diaconi, discipuli beati Cipriani episcopi, qui usque ad diem passionis ejus, cum ipso exilium sustinens, egregium volumen vitæ & passionis ipsius reliquit, atque Dominum semper in passionibus suis glorificans, coronam vitæ promeruit.

Rosweyd. In toto textu purus, in fine hæc subjungit: [Quintilli. Cyrilli.] In Nicomedia, Quintilli episcopi, martyris. Item in Africa, Cyrilli episcopi & martyris. Accepta est utraque annuntiatio ex Hieronymianis vel ex Rabano aut Notkero. Nihil magis ad textum Usuardinum pertinent hodierni Wandelberti versiculi.

Pulsanen. Deficit in Arriano & sociis.

Lovanien. Inter codices mediæ notæ purior censeri posset, nisi sæpius Usuardina elogia decurtaret. Hic omisit omnia, quæ in Philemonis & Apollonii laudem ab Usuardo relata sunt.

Centulen. Ab Usuardo jam sæpe recessit; hodie solum habet: Nicomediæ, sanctorum martyrum Quintuli episcopi & Capitulini. [Quintuli & sociorum.] Ex aliquo Hieronymiano apographo, in quibus pro Quintuli, passim legitur Quintili, Quintilli vel Quintilis.

Bruxellen. Textui non parum interpolato, subjungit: [Rogati & sociorum.] Item Rogati & Catilli episcoporum. Vide Acta de Cyrillo episcopo, Rogato &c.

Aquicinct. Et sanctorum Quintoli & Capitulini.

Victorin. Legit quatuor pro trium.

Marchian. fragmentum, habet Adriani pro Arriani, ut plures codices supra.

Matric-Cartus-Ultraj. Ita incipit: Cypriani episcopi & Pontii Diaconi martyrum. Asclæ martyris, [Cypriani Asclæ &c.] Apollonii, Philemonis, Arriani, & sociorum ejus. De Ascla actum est XXIII Januarii.

[Felicis.] Altemps. Ipso die, sancti Felicis, Orientalium Anglorum qui fuit prædicator, & episcopus Norwici, qui inde translatus, nunc cum magna gloria honoratur in monasterio Fameseye [Ramesiæ] ubi & conditus jacet. Vide hæc accuratius discussa in commentario prævio ad ejus Acta. In Hibernia, sancti confessoris & abbatis [imo episcopi] [Seinavi.] Seinavi. Senanum vocant Acta.

Editio Lubeco-Col. Textui fere puro, subdit: [Duchati. Hunfridi.] Eodem die, sancti Duchati [Duthaci] episcopi & confessoris. Item sancti Hunfridi episcopi & confessoris.

[Quintilli.] Greven. Nicomediæ, beati Quintilli episcopi & martyris. [Bironæ &c. Cirilli &c. Silvani &c.] Item, Bironæ, Hereniæ, Felicitatis & Urbani. In Africa, Cirilli episcopi & martyris. Itemque Silvani, Quirilli, Capitulini martyris. Vides hic Hieronymianos martyres divisos & confusos. Felicis episcopi Orientalium Anglorum & confessoris. [Felicis.] Qui de Burgundia egressus, Christum nationi Anglorum Orientalium annuntiavit. Sedem vero episcopalem in civitate Dommunc accipiens, annis XVII in multa sanctitate præsedit, & deinde in pace quievit. [Duchati.] In Scotia, sancti Duchati episcopi & confessoris. [Cenani. & al. epp.] In Hibernia, Cenani, Conalli, Crouani, episcoporum & confessorum. De Conallo & Cronano, non Crouano, vide indicem Prætermissorum. Eodem die, [Hunfridi. Cleopatroniæ.] Hunfridi episcopi & confessoris. Cleopatroniæ, filiæ Daciani. De Cleopatroniæ nomenclatura vide Castellanum in notis mense Januario pag. 200.

Molan. Parvo charactere, de Felice Grevenum transcripsit. [Humfridi.] Tum: Item Humfridi episcopi & confessoris, cujus corpus, post Morinorum per Carolum quintum deletionem, translatum estIpras. In editionibus aliis ita habet: In pago Teruanensi, sancti Hunfridi, episcopi ejusdem civitatis, & abbatis Sithiensis, cujus corpus, deletis Morinis, Ipras est translatum. In Anglia, sancti Felicis episcopi & confessoris, [Felicis.] qui de Burgundia veniens, nationi Anglorum Orientalium, Christum annuntiavit. [Theophylacti.] Die octava, sancti patris & confessoris Theophylacti, episcopi Nicomediæ.

VII Idus.
Die 9.

[Gregorii Nysseni.] Apud Nisenam civitatem, depositio sancti Gregorii episcopi, fratris beati Basilii Cæsariensis, tam vita quam eloquentia clarissimi. Civitate Barcinona, [Paciani.] sancti Patiani episcopi, qui tempore Theodosii principis, optima senectute finem vitæ sortitus est.

Soli hac die puri sunt Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Greven. & Molan.
Varia lectio. Fere nulla. Scripsi Nisenam ex Herinien. Tornacen. Greven. & aliis codicibus passim, tantum ut servetur antiqua Usuardi lectio, quæ etiam talis videtur esse in apographo nostro Pratensi. Molan. male in prima editione posuit Nicenam, quod in posterioribus bene correxit legendo Nyssenam, ut vere legendum est. Sic etiam reliqui in textu Cæsariensis cum Praten. & Molano; ut etiam apud eruditos hodie passim invaluit. Tres alii neglectis, ut plerum que solent, diphthongis, habent Cesariensis. Scribendum esset Paciani, sed in codicibus pro textu citatis, aliisque passim ponitur, ut est in textu; Rosweyd. tamen male legit Potiani.
Observatio. Textum Usuardi purum & genuinum hic repræsentari minime dubito, ductus non solum auctoritate probatissimorum codicum supra relatorum, sed ferme quotidiana ratione, quod Romani parvi textum evidenter secutus fuerit Ado, paucula adjiciens, quæ Noster fere ad apicem transcripsit, ut passim assolet. Hæc sunt Romani parvi verba de Gregorio: [Gregorii.] In Nyssena civitate, sancti Gregorii episcopi, fratris Basilii. Multa accurate de eo collegit Papebrochius in commentario historico, sed multo plura post alios Tillemontius tomo 9 a pag. 561 ad 616 per 20 articulos. Hieronymiana apographa, Beda ejusque descriptor Rabanus & Wandelbertus de XL martyribus Sebastenis hoc die agunt, & egit Martyrologium Romanum ante tempora Innocentii PP. X, sub quo in diem sequentem translati sunt, cedentes officio duplici sanctæ Franciscæ Romanæ, sic tamen ut eorum annuntiatio & elogium hoc die ponatur, ut fit de sancto Hilario XIII & XIV Januarii; de sancto Henrico XIV & XV Julii, & de sancto Didaco XII & XIII Novembris; non alia, opinor, ratione, quam quæ modo assignata est, festi nimirum præcellentis. Porro quid Rabanum moverit, ut eosdem ipsos XL martyres, & quidem ampliori elogio ornatos, rursum ad XI poneret, ac denuo IX Septembris, haud equidem perspicio, nisi de vero obitus die dubitaverit, aut per incuriam classes martyrum diversas esse putaverit. Molanus in editionibus posterioribus perperam eos textui hodierno inseruit, cum ex Romano parvo & Adone, quos Usuardus sequitur, referendi sint XI Martii, ut fecerat in editione prima, ceteris longe præhabenda, saltem quantum attinet ad eruendam textus Usuardini simplicitatem, quam solam investigamus. Nam si de vero martyrii die instituatur quæstio, præferenda forte videbitur Hieronymi & Bedæ positio, ex ipsis Actis confirmata. Unde non improbabiliter suspicari licet, in recentiores Usuardi codices subinde insertos. Nobis sufficiat antiquam & genuinam Martyrologi nostri lectionem exhibuisse. [Paciani.] De Paciano solum posuerat Romanum parvum: Barcinonæ, Paciani episcopi, cetera Adoniana sunt, etiam a Notkero fere transumpta. Breviter ea Henschenius retulit, quæ apud Hieronymum & alios ecclesiasticos scriptores repererat; nonnulla explicatiora reddidit Tillemontius tomo 8 a pag. 537.
AUCTARIA.

Pulsan. Textus transposuit, nonam in undecimam commutans. Etenim quæ nos hodie, ut vere Usuardina retulimus, eadem ipse, quam ob causam nescio, XI hujus posuit, martyres autem Sebastenos, eosque solos hac die; sed pure & Usuardi verbis.

Antverp-maj. In textu non omnino purus est, cui superaddit: In Sebasten Armeniæ minoris, natale sanctorum quadraginta militum, tempore Licinii regis sub præside Agricola. Nomina vero horum martyrum hæc sunt: Domicianus, Eunoicus, Sisinnius, Eradius, Alexander, Joannes, Claudius cum sociis suis. Qui omnes crurifragio martyrium consummaverunt. Combusta sunt igitur Sanctorum corpora & in fluvium projecta, sed divina dispensatione reliquiæ eorum sunt integrærepertæ & honore digno conditæ. Hæc Usuardum non sapiunt: sequentes codices integrum textum referunt.

Antverp. Max-Lubec., Munerat. Belin. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Alii primo, alii ultimo loco de martyribus Sebastenis hac die meminerunt, [De Sebastenis Mart. xl.] quos nos cum Usuardo dabimus XI hujus. In ultimo codice deest Gregorius Nyssenus.

Centulen. Passio XL militum tempore Licinii regis, [Felicis & Rogati.] sub præside Agricolao. In Africa, sanctorum Felicis & Rogati. De toto textu, nec verbum.

Bruxellen. Interpolato non nihil martyrum Sebastenorum elogio, textum hodiernum fere purum subjungit.

Hagenoyen. Ex martyribus XL, classes duplicando, octoginta confecisse videtur; turmam aliam hodie Cappodociæ, aliam XI apud Sebastem Armeniæ annuntians, quibus diversa aptavit elogia. Unde vero hodiernum eruerit, nescio, certe referri non meretur. In reliquo textu, parum a puritate aberrat.

Aquicinct. Pro Patiani, scribit Datiani. Tum in fine addit: In Armenia minore, XL militum sanctorum. [Felicis & sociorum.] Item, sanctorum Felicis, Philippi, Rogati.

Reg. Suec. signatus num. 130: In Sebastem Armeniæ minorem, natalis sanctorum XL militum, qui passi sunt sub Agricolao præside, tempore Licinii regis.

Ughellian. Etiam agit de XL militibus.

[De mart. Sebastenis.] Editio Lubeco-Col. Apud Sebasten Armeniæ minoris, natale sanctorum quadraginta militum, qui tempore Licinii regis sub præside Agricolao, post vincula & carceres creberrimos, post cæsas lapidibus facies, missi sunt in stagnum, ubi gelu constricta corpora ejus [eorum] nocte dirumpebantur. Mane autem facto, impiissimi tyranni satellites invenerunt clavicularium, connumeratum martyribus, unde unus pusillanimis ceciderat. Et eosdem omnes tractos ad litus, baculis crura eorum confregerunt, & sic demum crurifragio martyrium consummaverunt. Quorum nomina sunt: Domicianus, Eunoycus, Sisinnius, Eraclius, Alexander, Joannes, Claudius, Athanasius, Valens, Helianus, Melliton, Hecclicius, Achacius, Jubanus, Helyus, Theodolus, Cyrillus, Valerius, Flavius, Severianus, Quirion, Thudeon, Sacerdon, Priscus, Euticius, Smaragdus, Philoctimon, Actius, Michallius, Lysimachus, Dompnus, Theophilus, Euthycius, Xanctius, Aggius, Leoncius, Isicius, Gagius, Gorgonius, Candidus. Erant autem nobiliores inter eos Quirion & Candidus. Vide hæc omnia accuratius ab Adone enumerata die XI Martii, ut supra diximus. Sequitur textus, cui in fine subjungit: Parisius, depositio sancti Draconii abbatis. [Draconii.] In Prætermissis, dicitur idem esse cum sancto Droctoveo abbate, de quo Usuardus die sequenti.

[Sici & alior. Martyrum.] Greven. Ipso die, sanctorum Sici, Philippi, Mariani, Concessi, Sebastiani, Juliani, Silvani. Nomina sunt ex Hieronym. apographis oscitanter confusa. Parisius, Draconii abbatis. Item, secundum aliquos XL martyrum, qui in quinto Idus ponuntur.

[Textus Usuardi de xl MM.] Molan. Apud Sebastem Armeniæ minoris, natalis sanctorum quadraginta militum, qui tempore Licinii regis, post vincula & carceres creberrimos, & post cæsas lapidibus facies, missi sunt in stagnum, ubi gelu constricta eorum corpora nocte disrumpebantur, & sic demum mane crurifragio martyrium consummaverunt. Erant autem inter eos nobiliores Quirion & Candidus. Est Usuardi textus exceptis iis, quæ de gelu ex Adone inseruntur.

VI Idus.
Die10.

[Alexandri & Caii.] Apud Apamiam, natalis sanctorum Alexandri & Gaii martyrum, qui, ut Apollinaris scribit Hierapolitanus episcopus, in libro adversum Catafrigas, persecutione Antonini Veri, glorioso martyrio coronati sunt. [Mart. xlii.] In Perside, sanctorum martyrum numero quadraginta duorum. [Droctovei.] Parisius, depositio sancti Droctovei abbatis, discipuli beati Germani episcopi.

Solos hodie puros invenio Heriniensem & Tornacensem.
Varia lectio. Apamiam, ut Herinien., veræ lectioni magis accedit, quam Appamiam, ut alter. Uterque scribit Gaii. Male Tornacen. Appollinaris. Primus legit Jerapolitanus, secundus Jherapolitanus, correctius in textu. Catafrigas & hi codices & alii passim; putavi servari posse vel vitiosum scribendi modum. Herinien. posuit Drocthovei, Tornacen. Drochtovei, Quidni cum communiori, ut in textu? præferat quisque quod lubet, per me licet.

Sed quid de Attalo vel Attala abbate, discipulo sancti Columbani? Refertur hic sub istis fere terminis a codice Pratensi, [De codice Pratensi.] an prima, an alia manu subinde adjectus, non satis certum. Equidem non existimo codicem illum, utut antiquum, primigeniam hic Usuardi puritatem referre. Certe Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Antverp. & Max-Lubec. ac Muneratus de eo silent. Abest item hoc die a codicibus, quos passim mediæ notæ appellamus, a Bruxellensi & multis aliis. Non est autem verisimile, Attalam ab illis exclusum iri, si in codicibus unde ipsi descripti primum sunt, aliqua fuisset memoria. Textui adjunctum, inde etiam evinci videtur, quod Grevenus & Molanus aliter proponant, nempe: Luxovio monasterio, sancti Athali (Attalæ) abbatis. Si enim ex Pratensi codice, quem autographum multi putant, accepta esset Attalæ annuntiatio, iisdem, procul dubio, terminis fuisset expressa. Suspicari itaque ausim, recentiora esse Pratensis verba, ab ipso primo scriptore vel ab aliquo alio, Usuardi textui adjecta, qui Bobiensi Italiæ monasterio, ut recte Notkerus fecerat, Attalam adscribendum intelligens, positionem seu depositionis locum prudenter omiserit. Litigare non lubet, si urgentiora momenta produxeris, ut Attalam textui vindices, ultro consentiam, utpote qui veritatem unice inquiro. Inter codices Hieronymianos solus vetustissimus Antverpiensis seu Epternacensis de Attala meminisse reperitur, si inde erutum, in codices aliquot Usuardinos fluxisse volueris, non magnopere refragabor.
[Alexandri & Caii:] Observatio. Alexander & Caius, vel potius Caius & Alexander, nam hic denuo nomina transposita sunt, a Romano parvo primum consignantur, his verbis: Apamiæ, Alexandri & Caii de Eumenia; inde ab Adone, ex hoc a Nostro & Notkero, ferme cum eodem elogio accepti sunt; etiam in additionibus ad Bedam positi, ubique cum addito de Eumenia, præterquam in Usuardo. Intellige igitur de Eumenia, ex Apollinaris verbis, Eumenai prognati, vel Eumenia oriundi, ut vertit Valesius. Porro sanctos Alexandrum & Caium ex eorum numero esse, quos ex Rufini Eusebio desumpsit auctor Romani parvi, ad oculum patebit, si ejus textum conferas cum iis, quæ in Historia eccl. refert laudatus scriptor lib. 5 cap. 16 sub finem. Ex Apollinare Hieropolitano desumptam esse narrationem, ex eodem & proxime præcedenti capite, observavit Viennensis. Plura & explicatiora videsis in brevi Henschenii commentario. Magnum Latinorum Martyrologorum consensum in sanctorum XLII martyrum natali ad hunc diem assignando agnoscit Henschenius, [MM. xlii.] sic tamen ut nulla temporis aut urbis seu provinciæ peculiaris, persecutionis, aut ullius nominis notitia suggeratur. Eos notat Romanum parvum: In Perside, martyrum numero XLII. Et ita ab Adone, ita ex hoc ab Usuardo & Notkero translati sunt. Variant in numero apographa Hieronymiana, aliis XXII, aliis XLVII, scribentibus; quamvis eosdem plane indicare videantur. [Droctovei.] Droctoveus abbas a solo Usuardo superadditus est, utpote qui Pratensis ipsius cœnobii institutor primus & moderator fuit. Vitam habes ex Mss. ab Henschenio vulgatam & illustratam, quam novis curis edidit Mabilio seculo 1 Benedictino a pag. 252. Priores duas hodierni nostri laterculi classes sic memorat Wandelbertus:

Senis Caius, Alexanderque coluntur. Eisdem
Quadragena & bina cohæret turba cruore,
Quos pariter sæva celebramus Perside cæsos.

AUCTARIA.

Praten. Auctarium ejus in Variantibus jam ferme indicavi. Sic scribit: Ipso die, [Attali.] sancti Attali abbatis, discipuli sancti Columbani.

Pulsanen. Pro XLII, ponit quinquaginta duum. In fine autem: Luxovio monasterio, sancti Attali abbatis. [Attali. Ugonis.] Item, sancti Ugonis episcopi & confessoris. Rothomagensem, opinor, indicat, qui colitur IX Aprilis.

Antverp-maj. Apud Apamiam, natale sanctorum Alexandri & Gai de Umenia, qui apud Apamiam, persecutione Antonini, glorioso sunt martyrio coronati. In altera, purus est. De Droctoveo, nihil.

Rosweyd. In prima & secunda satis purus, in tertia pro Droctovei, scribit Clodovei. Tum: Ipso die, [Attali.] sancti Attali abbatis, discipuli sancti Columbani.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Deficiunt in Droctoveo, cujus loco substituunt: Ipso die, sanctorum Gorgonii & Firmi. [Gorgonii & Firmi.] Idem additamentum habet Munerat. sed post textum integrum, nisi quod pro Apamiam, scribat Campaniam.

Bruxellen. De Alexandro & Caio textui inserit, quod apud Viennam passi sunt. Tertio loco ponit: [Gorgonii & Firmi.] Ipso die sanctorum Gorgonii & Firmi. Sequitur de Droctoveo. Abest Attalus. Tum in fine: Fontanellæ monasterio, relatio corporis sancti Ausberti [Ansberti] Rothomagensis ecclesiæ archiepiscopi, [Relat. Ansberti.] qui in monasterio Altimontensi exilio fuerat relegatus. Et cum finem vitæ suæ instare sentiret, corpus suum apud Fontanellam, ubi religionem fuerat professus, petiit sepeliri. Vide de Ansberto Auctaria ad IX Februarii & Acta eadem die.

Hagenoyen. Martyres XLII adscribit temporibus Saporis regis Persarum. [Gorgonii &c.] Sequitur de Droctoveo De Attala nihil. In fine: Ipso die, sanctorum martyrum Gorgonii & Firmi.

[Attalæ.] Centulen. Solum habet: In Italia, monasterio Bobio, sancti Attalæ abbatis.

[Agapæ Gorgonii &c.] Aquicinct. De Attala scribit, ut Pratensis. In fine vero subdit: In Antiochia, sanctæ Agapæ virginis & sanctorum Gorgonii & Firmi.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num 130, in fine habent: Item sanctæ Agapæ virginis & sanctorum Gorgonii & Firmini.

[Heraclii.] Messanensis. Ipso die, sancti Heraclii. An is est qui ex Hieronym. a Rabano & Notkero Alexandriæ tribuitur?

Pleschionensis. In Antiochia, sanctæ Agapæ. In Nicæa, sanctorum Gorgonii & Firmini.

Bigotian: signatus P 5. Ipso die, sanctorum Gorgonii & Firmi.

Cluniacen. Item Agapæ virginis, Gorgonii, Sirini. Omnes conjungit sine loci distinctione.

Vatican. num. 5949. Omittit Droctoveum & Attalam. In fine adjicit: In Antiochia, sanctæ Agapæ virginis. In Nicæa, sanctorum Gorgonii & Formini.

Ughellian. Deficit item in Droctoveo & Attala. In fine habet: Sanctorum Gorgonii & Firmi; ut codices alii supra.

Altemps. Apud Alexandriam, natale sanctorum Philonii episcopi, [Philonii & sociorum. Eraclii &c.] Candidi, Valerii cum aliis XX. Carthagine, sancti Eraclii & aliorum. Suspicor dierum subesse confusionem.

[Ugonis. Felicis & Philippi.] Strozz. & Medic. Item, sancti Ugonis episcopi & confessoris. Item, sanctorum martyrum Felicis & Philippi.

Editio Lubeco-Col. Omissis Droctoveo & Attala, ponit: Ipso die, sanctorum Gorgonii & Firmi martyrum. Eodem die in Scotia, sancti Kessogi episcopi & confessoris. [Kessogi. Transl. Viti.] Item, translatio sancti Viti martyris. Agitur de translatione celebris martyris S. Viti ad Corbeiam Saxonicam, de qua vide Prætermissos hac die, & ad XV Junii.

Belin. Male scribit Dorothei & Dorothonei pro Droctovei. [Attalæ.] De Attala sic habet: Bobio monasterio, sancti Attalæ abbatis.

Greven. De Attala jam diximus. Sequitur: Gorgonii, [Gorgonii & sociorum. Palastini. Kessogi. Agapitæ. Marinæ.] Firmi, Candidi martyrum ac sociorum. Ereticiæ, Criduanæ virginum & martyrum. Vide Prætermissos. Palastini martyris. Forte Palatini. In Scotia, Kessogi episcopi & confessoris. Agapitæ virginis. Nomen denuo corruptum pro Agapæ. Marinæ virginis. Translatio sancti Viti martyris.

[Congelli.] Molan. Typis minoribus. In Hibernia, Congelli abbatis. In Vissenaken juxta Thenis montem, sancti Himelini confessoris; [Himelini.] qui natione Scotus, & beato Rumoldo carne propinquus, præfato loco, febre pestilentiali tactus, diem obiit, mirificante Domino obitum ejus multis signis & miraculis. De Congello vide Prætermissos, ubi remittitur ad X Maii; eum in posterioribus editionibus expunxit Molanus. [Codrati & sociorum.] Ibi vero addit: Die decima, sanctorum martyrum Codrati & sociorum ejus. De Himelino repetit, quæ in prioribus dixerat.

V Idus.
Die 11.

[Sebastenorum MM. xl.] Apud Sebasten Armeniæ minoris, natalis sanctorum quadraginta militum, qui tempore Licinii regis, post vincula & carceres creberrimos, post cæsas lapidibus facies, missi sunt in stagnum, & sic demum crurifragio martyrium consummaverunt. Erant autem nobiliores inter eos, Quirion & Candidus.

Puros existimo Praten. Herinien. Tornacen. Greven. & Molan. Addi potest Rosweyd.
Varia lectio. In eo solum consistit, quod Grevenus & Molanus legant, post facies cæsas lapidibus. Pratensis autem omiserit vocem nobiliores. Puris addidi codicem, quem Rosweydi voco; hic tamen post, in stagnum, interserit, ubi corpora eorum gelu dirumpebantur, quæ ab aliis codicibus absunt.
[Martyrum Sebast. 40.] Obervatio. Nobilissima acies commilitonum Sebastenorum jam supra ad IX Martii occurrit, quod eo die a Græcis æque ac Latinis Martyrologis passim celebrentur, iis exceptis, qui seriem nostram constituunt, videlicet auctore Romani parvi, Adone, Usuardo & Notkero. De Rabani triplici annuntiatione, superius etiam diximus; itaque primus eos hoc die memorat reliquorum primipilus: Apud Sebasten Armeniæ minoris, XL militum, tempore Licinii regis. Longior est Adonis historia ex antiquis Actis desumpta, expressis singulorum nominibus, quæ legi possunt citato die IX Martii in auctario Greveni. Ex Adonis textu hinc inde decerpsit Usuardus, quibus elogium suum construeret; nisi mavelis Bedam descripsisse, quod ex ultimis verbis, erant autem nobiliores inter eos Quirion & Candidus, plane fit verisimile; licet de cetero, quæ Bedæ sunt, etiam in Adone reperiantur. Notkerus diem sequitur, at phrasis ejus a Beda & Adone discrepat, nempe ex hodierno Rabani textu accepta & nonnihil interpolata. Illustrissimorum martyrum gesta, prius satis confusa, egregiis dissertationibus evolvit & digessit Henschenius, Acta ipsa, ut recte censuit, antiquissima, eadem sedulitate illustrans; quæ nihilominus sinceris & genuinis accensenda non credidit Ruinartius, solam Basilii homiliam producens a pag. 583, ubi consuli potest præmissa admonitio. Siquid igitur rigidiores critici in præfatis Actis carpendum reperiant, abunde supplebunt illa Basilii aliorumque sanctorum Patrum præconia, ex quibus potissimum sua desumpsisse videri voluit Tillemontius tomo 5 a pag. 518. Huc refero Wandelberti versus, quos superius ad IX Martii retulerat:

Septenis quadrageno sub milite festum
Armeniæ recolunt unum sacra templa minoris.
AUCTARIA.

Pulsanen. Jam diximus, in hoc codice transpositos esse textus, ita ut IX posuerit, quæ ad hunc diem pertinent, & hoc die habeat, quæ nos cum Usuardo IX die retulimus.

Antverp-maj. Et hic & plerique infra codices, qui Sebastenos citato die IX signaverunt, ex Hieronymianis nomina mutuati sunt, quibus vacuum spatium implerent. In hoc codice ita legitur: Apud Apanam, [vide infra] natale sanctorum Philoni episcopi, [Philoni & sociorum. Heraclii.] Candidi, Valerii, cum aliis viginti. Cartagine, sancti Heraclii. Vide socios in Auctariis aliis. Candido & Valerio quadrat hodiernus Wandelberti versiculus: Candidus hinc quinas sibi Valeriusque retentant.

Antverp. & Max-Lubec. Solum ponunt: In Carthagine, [Heraclii & sociorum.] Heracli [vel Heraclii] Zosemi, Alexandri, Candedi, Piperionis & aliorum viginti. Quomodo etiam plane legit codex Ughellian. Et ita fere legendum censuit Henschenius. Alii Alexandri nomen transformarunt in Alexandriæ, positionem duplicantes, qua de re nonnulla est controversia. Horum aliquos integros vel luxatos pridie annuntiavit Rabanus: Notkerus Nicomedienses aliquos hodie refert. Alii alia, ut in sequentibus Auctariis; quæ, nisi fallor, ex diversitate apographorum Hieronimianorum nata sunt. Videantur Acta & Florentinius. Hic desunt etiam martyres XL, relati supra IX Martii.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. In Carthagine, sanctorum Heraclii, Zosimi, Alexandri, Candidi, Piperionis & aliorum viginti. [Constantini.] Item Carthagine, sancti Constantini confessoris, clarissimi viri. Apud Alexandriam, natale sanctorum Philomi [Philomii, [Philomi & sociorum.] Philonis, vel Philonii] episcopi & Valerii cum aliis viginti & uno. Luxovio monasterio, [Attali.] sancti Attali abbatis, discipuli sancti Columbani abbatis. Ita prorsus & iisdem fere inflexionibus Muneratus, qui etiam cum his codicibus ad IX, martyres Sebastenos retulit.

Bruxellen. In Carthagine, natale sanctorum martyrum Eraclii, [Heraclii &c.] Zozimii, Alexandri, Candidi, Piperionis & aliorum viginti. Apud Alexandriam, natale sanctorum Philomii episcopi, [Philomi &c.] & Valerii cum aliis viginti & uno. Apud Sebastem Armeniæ minoris, natale sanctorum quadraginta militum, inter quos nobiliores erant Quirion & Candidus Et in Antiochia, [Agapæ & Marinæ. Constantini. Athali.] Agapæ virginis & Marinæ. Carthagine, sancti Constantini confessoris, clarissimi viri. Luxovio monasterio, sancti Athali abbatis, beati Columbani abbatis discipuli.

Hagenoyen. Primum agit de martyribus Sebastenis, tum de Carthaginensibus & Alexandrinis. Sequitur: [Henrici imperatoris.] In monte Panois, beati Henrici imperatoris. Quid mons Panois & cur hac die referatur Henricus, nescio. Si de Canonizatione agitur, ea ab aliis memoratur die sequenti; vide ibi Prætermissos. In fine, Luxovio monasterio &c.

Aquicinct. Textui puro hæc subnectit: In pago Atrebatense, [Vindiciani. Agapitæ & Marinæ.] depositio sancti Vindiciani episcopi. Item sanctarum Agapitæ & Marinæ virginum.

Victorin. Apud Alexandriam, natale sanctorum martyrum Philonis episcopi, Candidi, Valerii cum aliis viginti.

[Caii & soc.] Pleschionen. Alexandriæ, sanctorum Caii, Candidi, Alexandri & Neonæ diaconi, & aliorum quindecim. [Firmiani.] Eodem die, natalis sancti Firmiani abbatis.

[Vindiciani.] Marchian. Addit: In pago Atrebatensi, depositio sancti Vindiciani episcopi.

[Quirionis & sociorum] Matric-Cartus-Ultraj. Sanctorum Quirionis & Candidi cum aliis XL militibus Mart.

Codex D. Du Cheval. signatus B, qui fuit PP. Augustinianorum: [Philoromi & sociorum.] Apud Alexandriam, natalis sancti Philoromi episcopi & Valerii cum aliis XXI.

Vatican. num. 5949. Carthagine, sanctorum Heraclii, Zosimi. Alexandriæ, sanctorum Gaii, Candidi, Alexandri & Neonæ diaconi & aliorum XV. [Firmiani.] Eodem die, natalis sancti Firmiani abbatis.

Altemps. Apud Alexandriam, natale sanctorum Philonii episcopi, Candidi, Valerii, cum aliis XV. Carthagine, sancti Eraclii & aliorum.

[Aliorum 40 MM. Firmini.] Strozz. & Medic. Item, passio aliorum XL martyrum [scilicet ob XL Sebastenos, qui inde tamen ad IX diem relegati] Item, sancti Firmini abbatis, magnæ sanctitatis viri. Idem est qui superius Firmianus, quem etiam Firmanum vocant,

Editio Lubeco-Col. Sic incipit: In territorio Herbipolensi, [Gumberti.] natale sancti Gumberti confessoris. Primum miles Christianissimus fuit & fidelis, cui administratio totius episcopatus Herbipolensis commissa est, quam curam utiliter gessit. Mortuo autem episcopo, unanimiter ab omnibus in episcopum est electus. Ipse autem indignum se reputans tanto honore, a Domino contrarium postulavit & obtinuit. Quia pendente relatione ad Papam, ipse feliciter in Domino obdormivit. Dumque jam sepultus esset, litteræ exauditionis publice sunt allatæ. Tunc omnis Clerus hunc tamquam episcopum volens altius honorare, & ossa ipsius in loco honorabiliori collocare, inventus est omnibus pontificalibus adornatus, qui tamquam miles & laicus fuit sepultus. De hoc Sancto agendum erit eo, quo ab ecclesia Herbipolensi colitur, die XV Julii, Sequitur de Sanctis Carthaginensibus, ut supra. Apud Alexandriam, natale sanctorum Philonii episcopi, Candidi, Valerii cum aliis viginti martyribus. Luxovio &c. In Scotia, sancti Constantini regis & martyris. Eodem die, apud Armeniam minorem, [Domiciani & sociorum.] sanctorum Domiciani & sociorum ejus martyrum. Sunt e numero XL Sebastenorum. Vide indicem Prætermissorum.

Belin. Primo loco de martyribus Carthaginensibus, [Gorgonii. & Firmi.] ubi pro Heraclii & Zosimi, legitur Heradii & Osimi. Tum: Ipso die, Gorgonii & Firmi. Melius pridie.

Greven. Nomina præfatorum martyrum sunt &c. ut enumeravimus IX hujus. De martyribus Carthaginensibus & Alexandrinis, ut supra ex Antv-max. &c. [Constantini Scot. reg. M. Gumperti.] In Scotia, sancti Constantini regis & martyris. Gumperti episcopi Herbipolensis. Hic cum esset miles &c. In pago Attrabatenci, sancti Vindiciani episcopi Cameracensis & confessoris. [Vindiciani.] In Carthagine, [Constantini Carthag. Cy. Attali.] sancti Constantini confessoris, clarissimi viri. Item juxta quosdam, Athali abbatis, quem Usuardus ponit die præcedenti. Vide quæ ibi diximus.

Molan. Horum unus Meliton nomine, cum esset ætate minor, & reliqua, quæ in Adone sequuntur usque ad finem. De Constantino confessore Carthaginensi, & martyribus ejusdem urbis, [Gorgonii & Firmi. Gumperti. Georgiæ.] eadem, quæ jam sæpe repetita sunt. Ipso die, Gorgonii & Firmi. In pago Atrebatensi &c. Tum minoribus typis: Gumperti episcopi Herbipolensis. Arvernis, Georgiæ sanctissimæ virginis; de qua Greg. Turonensis. In editionibus aliis vacat textus, litteris autem italicis ponuntur jam dicta omnia; additurque in fine: Die undecima, [Sophronii.] sancti patris Sophronii, Patriarchæ Hierosolymorum.

IV Idus.
Die 12.

[Gregorii & Innocentii P. P. Petri.] Aomæ, beatorum pontificum Gregorii Doctoris ac Apostoli Anglorum, & Innocentii. Apud Nicomediam, passio sancti Petri martyris. Hic cum esset cubicularius Diocletiani principis, & liberius causaretur de immensis martyrum suppliciis, jubente eodem, in medium educitur, ac primo suspensus, diutissime flagris torquetur, deinde aceto & sale perfusus, ad ultimum in craticula assatur, sicque veri Petri extitit & fidei heres & nominis. Item Nicomediæ, sanctorum Egduni presbiteri & aliorum septem, [Egduni & sociorum.] qui diebus singulis suffocati sunt, ut ceteris metus incuteretur.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Gregoris & Innocentis in Munerato, typothetæ errorem puto, attamen in Pratensi & Tornacensi etiam Innocentis invenitur. Nichomediam legunt plures, rectius in textu. Vere pro veri habet Molanus. Idem hic cum Greveno Egdunii, Muneratus Egdimi. Aliis etiam modis scribitur, ut in Actis videre est. Post aliorum septem, addidit Muneratus, martyrum. Aliæ minutiæ alibi satis indicatæ sunt.
[Gregorii & Innocentii.] Observatio. Sanctorum Pontificum Gregorii & Innocentii sub una annuntiatione combinatio, Bedæ incognita fuit, qui de solo Gregorio, Hieronymianis fere verbis, meminit: Depositio sancti Gregorii Papæ, beatæ memoriæ: incognita etiam fuit præfatis Hieronymianis, inter quæ Lucense præfigit, Romæ, & pro Papæ, legit episcopi; Corbeiense habet, Papæ; Epternacense vero phrasi non ordinaria: S. Grigori Papæ Romensis: in omnibus ultimo loco additus est. Innocentius vero in medio ferme textu sic annuntiatur: Romæ, sancti Innocentii episcopi. Rasi episcopi. De quibus vide Henschenium hic. Rursus præfata conjunctio incognita est Rabano & Wandelberto; ut proinde Romano parvo primum tribuenda sit, ex quo eos solito more desumpsit Ado; Noster itidem utrumque secutus est, contracto brevi Adonis elogio, quod servavit Notkerus, plusculum ei de suo adnectens, nisi quis Adoniana esse contendat, quæ de Gregorio & Innocentio Rosweydus in appendicem rejecit. Atque hæc clara est receptæ seriei nostræ sententia, quam plane deseruere codices Usuardini recentiores, magno numero citandi in Auctariis XXVIII Julii, quo die cum hodierno Romano Innocentium I Papam referunt, & quidem nonnulli cum adjuncto titulo martyris. Sed hæc ad mensem Julii in Actis tractanda reservamus, ubi una post Florentinium inquiremus, an idem, an ab hoc diversus sit Innocentius ille episcopus, qui in apographis Hieronymianis ponitur XXI Decembris, conabimurque in lucem proferre ostensum ab Henschenio thesaurum, qui pag. 106 hodiernum Innocentium a Papa distinguit &c. Proderit Tillemontii lucubratio tomo 10 a pag. 627 ad 666. De Gregorio magno accuratissime disputavit Henschenius. Pro vitæ auctore certat Mabilio Analectorum tomo 1 a pag. 319. Vitæ aliæ sanctissimi Pontificis recentius editæ sunt, quæ consuli poterunt, quando & mensem Martium supplere operæ pretium videbitur. Audi nunc Wandelbertum, sic de solo Gregorio hodie canentem:

Quartum mox Iduum finis tuus alme Gregori
Consecrat, æterna cælum quo laude petisti.

Petrus Nicomediensis a præfato Romano parvo etiam recensetur: Nicomediæ, Petri martyris, Dorothei & Gorgonii martyrum sodalis. [Petri.] Societatem illam cum Dorotheo & Gorgonio indicare non neglexit Ado, Noster ex longiori elogio ea tantummodo delibavit, quæ instituto suo aptiora videbantur. Ex Rufino sumpta sunt, legunturque in commentario Henschenii, socios martyres plurimos ex Hieronymianis recensentis. Nos de his plura ad IX Septembris, [Egduni.] ne hic extra solitos limites evagemur. Edgunus (qui varie effertur) ab Adone annumeratus est, cujus verba Usuardus ad apicem descripsit. Unus is an geminus, Migdonus, Migdonius an Egdonus, quærunt Henschenius & Florentinius. Dubium mihi non videtur, quin ad immanem illam Diocletiani Nicomediensem carnificinam omnino spectet.

Maximilianum aliquem diserte signat Ado, tum Mosandri, tum Rosweydi; Mamilianum vocant alii, [De Adonis Maximiliano.] corruptum fortasse vel diminutivum a Maximo vel Maximiano. Hic ab Usuardo præteritus est, ab Henschenio post Baronium Romæ adscriptus; non recte, cum ad Africam spectare videatur, siquidem ejus Acta sint, quæ post alios edidit Ruinartius inter selecta pag. 309. Ea autem cum a Decessoribus nostris visa non fuerint, Supplementum Martii augere poterunt.

AUCTARIA.

In Pulsanen deest ultima annuntiatio de Egduno & sociis.

Antverp-maj. In prima auctior est: Romæ, natale sanctorum confessorum & Pontificum Gregorii, [De Gregorio & Innocent.] Anglorum Apostoli, vita & doctrina celeberrimi; atque Innocentis, fide & opere præclari. Quorum primus sedit annos tresdecim, menses sex, dies decem; sequens vero annos quindecim, menses duos, diem unum. Aput Nichomediam, passio beati Petri, gloriosissimi martyris. Qui fuit unus ex Dorothei & Gorgonii martyrum sodalibus, qui cubicularii regis erant. In tertia purus est.

Rosweyd. Textum satis purum habet, sed in fine Anglicam accessionem subdit: Ipso die, depositio sancti Elfragi Uuintoniensis ecclesiæ episcopi & confessoris, [Elfragi.] qui sanctis virtutibus ornatus, beato fine quievit, & ibidem condigno honore sepultus est. In Actis vocatur Elphegus.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. In eo solum a puritate deficiunt, quod Innocentium Gregorio non conjungant, addentes in fine post textum: [Innocentii.] Romæ, depositio sancti Innocentii episcopi.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Omisso Innocentio, ita primam annuntiationem efformant: Romæ, natale beati Gregorii magni, [De Gregorio] præcipui Doctoris Ecclesiæ. Hic primus Gregorius & in ordine Paparum sexagesimus sextus, anno Domini DLXXXV salubriter præfuit Ecclesiæ sanctæ Dei. De cetero puri sunt. De initio & fine pontificatus, vide Acta.

Centulen. Hic denuo Usuardus contractus & modice interpolatus est. [Textus contractior.] Sic habet: Romæ, natale sanctorum Pontificum Gregorii Anglorum Apostoli, vita & doctrina celeberrimi; atque Innocentii, fide & opere præclari. Nicomediæ, sancti Petri gloriosi martyris. Item Nicomediæ, sancti Ebduni [pro Egduni] presbyteri & aliorum septem, qui diebus singulis suffocati sunt, ut ceteris timor incuteretur.

Bruxellen. Sic incipit: Romæ, sancti confessoris & Pontificis Gregorii magni, [De Gregorio] Papæ & Anglorum Apostoli, viri tam vita quam doctrinis saluberrimi, atque Ecclesiæ sanctæ Doctoris præcipui. Hic in Canone Missæ addidit, diesque nostros in tua pace disponas; Letaniam majorem instituit, & primus omnium Romanorum Pontificum, servum servorum Dei se scripsit. [De Innocentio.] Item Romæ, sancti Innocentii Papæ, fide & opere præclari; qui constituit ad Missam, pacis osculum dari, & rexit Ecclesiam annos quindecim. [Maximiliani.] Sequitur de Petro & Egduno, ut in textu. In fine: Et sancti Maximilliani martyris.

Hagenoyen. Primo loco de Petro, tum de Egduno satis pure. Demum ita prosequitur: Romæ eodem die, [De Gregorio] depositio sancti Gregorii Papæ, & primi Doctoris. Hic vocatur Angelorum [Anglorum] Apostolus. Iste in Sicilia sex monasteria construxit adhuc laicus existens, & intra urbem Romæ, septimum, quibus larga dedit prædia, & in septimo se fecit monachum. XII aureos dedit Anglo in tempore naufragii, & scutellam argenteam. Hic sanctus Papa omnibus pauperibus large ministravit. Thesauros nullos post se reliquit. Letanias constituit. Ecclesiastica officia ordinavit. Libros multos edidit. Calumnias multorum sustinuit patienter & in pace obiit.

Aquicinct. Post τὸ Anglorum, subdit: Et Innocentii, quorum primus in Canone auxit: Diesque nostros in tua pace disponas, atque ab æterna damnatione nos eripi, & in electorum tuorum jubeas grege numerari. Sequens, Pelagium & Cælestinum [Cælestium] hæreticos damnavit.

Matricula-Cartus-Ultraj. Post Gregorium & Innocentium ponit: [Pauli.] Sancti Pauli episcopi Leonensis, confessoris. Petri & Egduni elogia rescindit.

Camberien. S. Mariæ Conventual: Apud Nivernensem civitatem, [Vincentii.] sancti Vincentii presbyteri. Codex Reg. Suec. signatus num. 130, eum refert die sequenti. Acta, de ejus cultu certiora postulant.

[Elphegi.] Altemps. Ipso die, depositio sancti Elphegi Wentan. [Wintoniensis] episcopi & confessoris, qui sanctis virtutibus ornatus, bono fine quievit, & ibidem cum digno honore sepultus est.

Strozz. & Medic. Romæ, sancti Innocentii episcopi & confessoris. [Mamiliani.] Romæ, sancti Mamiliani martyris.

[Pauli.] Burdegal. Apud Plebem lapidi, sancti Pauli confessoris. Idem est, qui ab aliis ep. Leonensis.

Remen. Sanctorum Timothei & Apollinaris: Romæ, Innocentii Papæ.

Editio Lubeco-Col. Romæ, natale beati Gregorii Papæ magni, confessoris ac præcipui Doctoris Ecclesiæ Dei, & Anglorum Apostoli. Hic primus Gregorius & in ordine Paparum sexagesimus sextus, [De Gregorio.] anno Domini DLXXXV [vide Acta] salubriter præfuit Ecclesiæ sanctæ Dei annos tredecim, menses sex & dies decem. Hic vita & scientia in tantum fuit præditus, quod terrestris angelus dicebatur. Hic etiam addidit in Missa: Diesque nostros in tua pace disponas; & multos libros composuit. Hic primus Pontifex scripsit se servum servorum Dei. Hic etiam singulis ecclesiis Romanæ urbis in remissionem peccatorum humani generis, singulis diebus Quadragesimæ statuit fieri stationes fidelium, devote celebrandas. In Petro & Egduno fere pura est. Sequitur: In Britannia minori, beati Pauli episcopi & confessoris. [Pauli.] Romæ, depositio sancti Innocentii Papæ & confessoris, qui rexit Ecclesiam annos quindecim, menses duos, dies viginti unum. Eodem die, S. Maximiliani martyris.

Belini I editio, incipit a solo Gregorio. Omittit Egdunum. Addit autem: Romæ, depositio sancti Innocentii episcopi & confessoris. Romæ, sancti Mamiliani martyris. Altera incipit, ut habetur in textu. Adduntur, quæ jam notavimus, & in fine: Item in Nicomedia, sanctorum Egduni &c.

Greven. Beatissimus Gregorius, hujus nominis Papa primus, [De Gregorio] post Petrum sexagesimus secundus, secundum vero computationem Martini, LXVI, ob maximam sanctitatem & scientiam, terrestris angelus dicebatur. Addidit in Canone &c. Ipse etiam primus servum &c. Stationes in urbe Romana singulis diebus Quadragesimæ fieri instituit. Præfuit Ecclesiæ annis XIII, mensibus VI, diebus X. Obdormivit autem in Domino, anno ejusdem DCVI. Voluit dicere DCIV. [Innocentii.] Innocentius etiam, hic positus, hujus nominis primus fuit. Eodem die, beati Maximiliani martyris. [Maximiliani. Pionii.] Pionii martyris; de quo I Februarii. Forte hoc die ex Floro acceptus est. Item Zemmeonis, mihi hactenus ignoti. In Britannia minori, [Pauli.] sancti Pauli episcopi Leonensis & confessoris, cujus tanta fides exstitit, ut lapillos in littore maris ponens, interdixerit mari, ne ultra illos terram umquam occuparet. Quam ejus prohibitionem, mare usque hodie cernitur observare. Item secundum aliquos hic, [Translat. Gorgonii.] Kessogi, qui supra VI Idus ponitur. Item juxta Methis, translatio sancti Gorgonii martyris.

Molan. Romæ, sancti Maximiliani martyris. Tum minori charactere: Eodem die, obiit Ruremondæ Dionysius Richel, [Dionysii Cartusiani.] cujus vitam & operum catalogum conscripsit Theodoricus a Stratis Cartusiensis Coloniæ. In editionibus aliis: Romæ, Mamiliani martyris. Die duodecima, [Mamiliani.] sancti patris & confessoris Theophanis. [Theophanis.] Infra typis minutioribus additur: Qui & Isaacius dictus est, magnaque animi constantia restitit Iconomacho Leoni. In Britannia minori, Pauli Leonensis episcopi, [Pauli.] tempore Justini junioris. Idem jam supra memoratus est. Vide Papebrochii commentarium, & vitam ab eo illustratam.

III Idus.
Die 13.

Apud Nicomediam, natalis sanctorum martyrum Macedonii presbiteri, [Macedonii & sociorũ. Theusetæ & sociorũ.] Patriciæ & Modestæ. Nicea civitate, sanctorum martyrum Theusetæ, Horris, Theodoræ, Nimpodoræ, Marci, Arabiæ, qui omnes igni traditi sunt. In Thebaide, depositio sanctæ Eufrasiæ virginis. [Eufrasiæ.]

Conveniunt Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Quibus accedunt Antverp-max. Ultraj. Leyd. Lovanien. Alberg. Danic. & Edit. Ultraject-Belg.
Varia lectio. Nichomediam, & Nycomediam medii ævi errores sunt, quos ultra observare operæ pretium non est. Modestiæ pro Modestæ male legit Greven. Scripsi Nicea cum codicibus prope omnibus, quamquam lectio Molani Nicæa præferenda videatur. Tornacen. habet Nicena. Singularis est Pulsanen. in Machedonii. Variant in Theusetæ; pro qua Tornacen. Teusete; Antverp. & Max-Lubecan. Theosete, Greven. Theusece, Molan. Theosetæ. Theodere in Herinien. & Nempodere in Pulsanen. librarii, ni fallor, sphalmata sunt, uti & Nimpedoi in Munerato. Ita & Marcii pro Marci, in Pulsanen. ac Marci & Arabiæ in Munerato. Eufrasiæ scribunt omnes. Minutias alias in quinque postremis codicibus notandas non putavi.
Observatio. Mirus & prope insolitus antiquorum omnium Martyrologorum in referenda prima martyrum classe consensus. [Macedonii & sociorum.] Hieronymi apographa eos diserte exprimunt, cum hac tamen a reliquis discrepantia, quod corruptior passim sit scribendi modus, ut hic in Mitriciæ pro Patriciæ &c. Bedæ, Rabani, Romani parvi, Adonis, Notkeri eadem ferme verba sunt: In Nicomedia, vel, Apud Nicomediam, nativitas Macedonii presbyteri, Patriciæ uxoris ejus, & filiæ Modestæ. Noster, servatis nominibus, cognationem suppressit. Id ex probatissimis codicibus a me citatis, colligi manifestum est, quidquid Acta nostra, nescio quem, alium codicem indicent, Usuardi genuinum, in quo præfata cognatio exprimatur. Genuinus is codex, quisquis esse potuit, aut commodatus solum fuit, aut certe disperiit. Neque enim fas est existimare, codicem magnum Ultrajectensem S. Mariæ, quem nos jam toties Rosweydinum diximus, ut ut antiquus videatur, pro genuino Usuardino ab Henschenio acceptum, quidquid Rosweydus in magna sua Martyrologiorum collectione, Romani nempe, Græci, Bedæ vulgati, Usuardi, Adonis, Rabani & Notkeri, eum ipsum Ultrajectinum codicem, tamquam Usuardi germanum, describi curaverit, cum ceteris, ni fallor, vulgandum, ut in primo suo Actorum edendorum schemate anno MDCVII polliceri visus est. Quantum autem codex ille ab Usuardi germanitate aberret, jam sæpe patuit & patebit imposterum. Eadem annuntiationis forma etiam est in codice illo, quem Antverpiensem majorem semper indigitavit; est & in Centulensi, at quam procul uterque absit ab Usuardi puritate, ex perpetua collatione, probe mihi compertum est. Porro codex alius nullus in nostro Museo superest, & si superesset, aliorum auctoritatem non facile elideret. Citatis jam supra Martyrologis accedat etiam Wandelbertus, reliquis accinens:

Presbyter & ternas Macedonius implet, honesta
Conjuge Patritia, & nata comitante Modesta.

[Theusetæ & sociorum.] Nicæni martyres, luxatis non nihil nominibus, etiam in Hieronymianis apographis consignati inveniuntur, unde eos verosimillime eduxit Ado, solito ductore destitutus, cum in Romano parvo nulla eorum fiat mentio. Adonem hic denuo secutus est Noster, secutus est item Notkerus; Rabanus Hieronymianis verbis pressius inhæsit. De Eufrasia, quæ commoratione Ægyptia dici potest, primus Usuardus locutus est. De Ægyptia inquam, neque enim credibile est, [Eufrasiæ] eam cum Nicomediensi alia, de qua Hieronym., textus, ab Usuardo fuisse confusam, aut pro synonyma, aut fere synonyma alia acceptam. Euphrasiam, seu potius Eupraxiam appellandam censent Acta, ubi multa in eam rem congeruntur & erudite discutiuntur, quæ curiosus lector in loco consulere poterit; actum non agimus. Vita, illic ex antiquis Mss. cum græco textu collatis a Papebrochio illustrata, licet scriptoris plane synchroni esse non videatur, talis nihilominus est, ut ad critices severioris lapidem lydium tuto explorari possit.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Hic denuo plane Adonianus est, sic habet primam: Nichomediæ, [Textus Adonianus.] natale sanctorum Macedonii presbyteri & Patriciæ uxoris ejus & filiæ Modestæ. Nicea civitate, natale sanctorum martyrum Theusetæ & Horris filii ejus, Theodoræ, Nimpodoræ, Marci &c. Deest annuntiatio tertia, quam a solo Usuardo superadditam diximus. Vide superius in Observatione.

Rosweyd. Sic primam format: Apud Nicomediam, natale sanctorum martyrum Macedonii presbyteri, [Adduntur socii XXXIII.] Patriciæ uxoris ejus & Modestæ filiæ ejus & aliorum XXXII. Reliqua pura sunt.

Bruxellen. Antiquiori textui proximus est: [Textus non purus.] In Nicomedia, sanctorum martyrum Macedonii & Patriciæ uxoris ejus, & filiæ ipsorum Modestæ. Nicea civitate, sanctorum martyrum Theusetæ & Orris filiæ ejus, Theodoræ, Mimphodoræ, Marchi & Arabiæ. Qui omnes igni traditi sunt. In Thebaida, depositio sanctæ Eufrasiæ virginis. Item Macedonii & Innocentis episcoporum. [Macedonii & Innoc. epp.] An non Innocentii? Item Leonis Papæ. Vide Prætermissos.

Hagenoyen. Romæ, ad ursum pileatum, natale sancti Innocentii Papæ & martyris [[Innocentii.] poterat hic titulis omitti.] Hic multos Catafrigas ab ipso inventos, in exilio monasterii religavit. Hic constituit, ut qui natus de Christiana esset muliere, denuo statim nasci debeat per baptismum, quod negavit Pelagius hæreticus. Hujus festivitas potissimum recolitur V Kalendas Augusti. Apud Nycomediam, natale sanctorum martyrum Macedonii presbyteri, Patriciæ & Modestiæ virginum. In reliquis a puritate haud multum recedit.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130, in fine: In territorio Nivernensi, [Vincentii.] sancti Vincentii presbyteri & confessoris. De ejus cultu doceri cupiunt Acta. Vide Prætermissos.

[Eldradi.] Pleschionen. Natale sancti Eldradi abbatis.

Marchian. Pro Modestæ scribit Modestiæ, ut Greven supra.

Matric-Cartusiæ-Ultraj. Eufrafiæ virginis. [Petri.] Petri martyris socii sanctorum Dorothei & Gorgonii ex die XII. Theusetis cum sociis, martyris.

[Translat. Consortiæ. Eldradi. Ansovini.] Cluniacen. Ipso die Cluniaco monasterio, translatio sanctæ Consortiæ. Natalis est XXII Junii.

Vatican. num. 5949 in fine: Sancti Eldradi abbatis. Eodem die, sancti Ansimi [Ansovini] episcopi & confessoris.

[Consortiæ.] Altemps. Ipso die, monasterio Cluniaco, sanctæ Consortiæ.

[Leonis P. P] Strozz. & Medic. Item, sancti Leonis Papæ. Ipso die, monasterio Cluniaco, translatio sanctæ Consortiæ.

[Eldrati.] S. Ricaldi. Depositio sancti Eldrati abbatis & confessoris.

[Translat. Consortiæ.] Caudiacen. Prioratus. Cluniaco monasterio, translatio sanctæ Consortiæ virginis.

Editio Lubeco Col. Apud Nicomediam, natale sanctorum martyrum Macedonii presbyteri, Modestiæ filiæ ejus & Patriciæ uxoris ejus. Cetera fere pura sunt.

[Textus Adonianus.] Belin. Apud Nicomediam, natale sanctorum martyrum Macedonii presbyteri, Patritiæ uxoris ejus, & filiæ ejus Modestæ. In Nicea civitate, sanctorum martyrum Theosedæ & Horris filii ejus &c. In fine additur: Ipso die, monasterio Cluniaco, translatio sanctæ Consortiæ.

[Donati & Advocati. Desiderii. Constantini. Mochomogi. Geraldi. Epipodiæ. Kevocæ.] Greven. Donati, Advocati martyrum. Vide Prætermissos. Desiderii episcopi & martyris. Vide ibidem. Constantini regis Protomartyris Scotiæ. De eo agitur XI. In Hibernia, Mochomogi confessoris. Geraldi abbatis. Item Epipodiæ. An corruptum fortasse nomen ex Epepodo Nicomediensi martyre, de quo in Actis. Kevocæ, potius Kennochæ virginis.

Molan. Ipso die, monasterio Cluniaco, translatio sanctæ Consortiæ. [Nicephori.] Dein typis minoribus: Et sancti Nicephori Patriarchæ Constantinopolis. Editiones posteriores. De Consortia, ut supra. Die decima tertia, reportatio reliquiarum sancti Nicephori Patriarchæ Constantinopolis. Minori charactere: Qui utilem sacrarum imaginum usum adversus impietatem defendit. Verum est appositum hic breve elogium: verum est, quod celebretur, non dies natalis, quemadmodum prima editio innuere videbatur, sed reportatio reliquiarum, & quidem ea etiam re memorabilis hic dies est, quod XIII Martii ab impio Leone Armeno mulctatus sit exilio. Hermopoli, [Sabini.] sancti Sabini martyris. Est ex eorum numero, qui sub Arriano Thebaidis præside, (insigni illo postea martyre, ut alibi diximus) passi sunt; unde verosimiliter accidit, ut Acta ejus a Lipomano & Surio edita, cum Actis sancti Asclæ, qui XXIII Januarii colitur, confusa sint, & propterea a Papebrochio omissa, servatis solis elogiis, quæ ex Græcorum Fastis accepta sunt.

Pridie Idus.
Die 14.

[Martt. XLVII.] Romæ, passio sanctorum quadraginta & septem. Hi baptizati sunt a beato Petro Apostolo, cum teneretur in custodia Mamertini, cum coapostolo suo Paulo, ubi novem menses detenti sunt; qui omnes sub devotissima fidei confessione, Neroniano gladio consumpti sunt. In Africa, [Petri. Eufrosii.] sancti Petri martyris. Item sancti Eufrosii.

Soli codices Praten. Herenien. Tornacen. Munerat. & Molan. puri sunt.
Varia lectio. Hii in Tornacensi antiquus sed pravus scribendi modus est, ut Affrica & Aphrica. Herin. Tornac. & Munerat. post Adonem legunt Mamurtini, melius Pratens. Molan. & communissimus scribendi modus Mamertini. Fedei pro fidei in Pratensi, Librarii vitium est. Eufrosii legunt omnes, rectius scriberetur Euphrosii cum Molano.
[Martt. XLVII.] Observatio. Præter germanos codices supra citatos, non desunt plures alii, ut Antverp. Max-Lubec. & codices Mss. octo mediæ notæ, quos puris annumerare fas sit, utpote qui hoc solo discrimine ab Usuardi simplicate recedunt, quod pro quadraginta septem, legant quadraginta novem. Grevenus excludendus plane fuit, cum Leobinum Carnotensem, quem Leoninum ipse vocat, omnibus Usuardinis codicibus nostris incognitum, solus inseruerit, ut dicemus in ejus auctario. De cetero lectionem positam omnino servandam, ex ipso fonte manifeste patet. Fontem appello Rom. parvum, ex quo eos de more accepit Ado, aucta non nihil prioris phrasi, Noster porro Adonis elogium integrum & immutatum refert: Notkerus, quod mirere, ultima parte truncavit, ut in Actis etiam notatum invenies. Vix dubium est, quin Romani parvi compilator, martyres illos ex Actis sanctorum Processi & Martiniani desumpserit, qui nec in Hieronymianis apographis, nec in genuino Beda memorantur. Florusne, an alius quispiam Bedæ subinde annexuerit, nihil attinet hic disquirere; uti nec vacat examinare, unde orta primum fuerit nuper indicata mutatio quadraginta septem, in quadraginta novem, quæ verosimillime amanuensium oscitantia in recentiores codices irrepserit. [Petri. Euphrosii.] Petrus Africanus atque item Euphrosius vel forte Euphrasius (uterque enim hac die colitur) a classibus suis, in Actis ex Hieronymianis accurate distinctis, avulsi sunt, a nemine, Usuardo antiquiore, eo modo consignati, nisi Wandelbertum excipias, a quo si non accepit, saltem accipere potuit: cum hic ita habeat:

Euphrosius pridie, Petro cum martyre fulget.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Romæ, natale sanctorum martyrum XLVII, qui baptizati sunt a beato Petro Apostolo. [Sagaris] Apud Laodiciam, sancti Sagaris episcopi, qui tempore Antonini Veri, sub Sergio proconsule Paulo Asiæ, illustri martyrio coronatus. Relinquo transpositionem utut ineptam. Ceterum Sagaris ille, de quo & alii, rejicitur in Actis ad VI Octobris.

[Felicissimi & Dativi.] Rosweyd. In Nicomedia, Felicissimi, Dativi martyrum.

Pulsanen. In prima annuntiatione purus, postremas duas prætermisit.

Centulen. Novam comminiscitur numeri mutationem, [Mutatio numeri.] ita scribens: Romæ, beatorum martyrum quadraginta duorum, qui a beato Petro Apostolo in carcere baptizati, sub Nerone passi sunt. De aliis duobus non meminit.

Bruxellen. Pro quadraginta septem, ponit quadraginta octo. [Sagaris.] Dein secundo loco: Apud Laodiceam, sancti Sagaris episcopi, qui tempore Antonini Veri, sub Sergio Paulo proconsule martyrio coronatus est. In Petro & Euphrosio purus est.

Hagenoyen. Numerat XLIX. Tum textui fere puro adjungit: Apud Thessalonicam civitatem, sanctæ Matronæ ancillæ cujusdam viduæ divitis, [Matronæ.] & martyris. Quæ a Domina sua super scamnum ligata est & percussa, & ab angelo soluta est, & orans iterum ligata & percussa & ab angelo soluta. Novissime robustis fustibus usque ad mortem est cæsa, & in confessione Christi incorruptum reddidit spiritum. Vide diem sequentem.

Aquicinct. Incipit: Natalis sanctorum Felicissimi & Dativi. Et post quadraginta septem, interserit, militum.

Victorin. & Reg. Sueciæ. signatus num. 130. In fine: [Sagari.] Item Laodiceæ, sancti Sagari episcopi & martyris.

[Leobini.] Daveronen. Depositio beati Leobini episcopi Carnotensis, magnificæ sanctitatis & clarissimi in miraculis viri. Nomen varie efformatur, ut ex dictis & dicendis patebit.

Altemps. Apud Laodiceam, sancti Sagaris episcopi, qui tempore Antonini Veri, sub Sergio Paulo Asiæ proconsule, illustri martyrio coronatus est. Exigua est a superioribus differentia.

[Zachariæ P P. Translat. Bonaventuræ.] Srozz. & Medic. Romæ, sancti Zachariæ Papæ. Vide die sequenti. Item sancti Alexandri martyris. Item Lugduni Galliæ, translatio sancti Bonaventuræ Cardinalis, episcopi Albanensis, Ordinis Minorum. Colitur XIV Julii.

[Leobii,] Codex S. Ricaldi. Carnotis, sancti Leobii episcopi & confessoris.

Codex Montis Sancti. Metis civitate in monasterio subteriore, [Translat. Glodesindis.] translatio corporis sanctæ Glodesindis virginis. Colitur XXV Julii.

Editio Lubeco-Col. Cum codicibus supra citatis scribit XLIX. Et secundo loco habet: Eodem die Carnoti, [Leonini.] sancti Leonini episcopi & confessoris. Ultimo autem: Ipso die, sanctorum Innocentii episcopi & Eufrosii confessoris. [Innocentii & Eufrosii.] De Innocentio vide Prætermissos.

Belini utraque editio. Etiam notat XLIX. Et post textum fere purum subnectit: Eodem die, [Zachariæ.] Zachariæ Pontificis, qui sedit Romæ annos X. Item Lugduni Galliæ, [Transl. Bonaventuræ.] translatio sancti Bonaventuræ Cardinalis, episcopi Albanensis, Ordinis Minorum.

Greven. Cum editione Lubeco - Coloniensi, textui immiscet: Eodem die Carnoti &c. Textui autem superaddit: [Felicissimi & sociorum. Alexandri. Pionis.] Nicomediæ, sanctorum Felicissimi, Dativi, Frontinæ. Item in Africa, Alexandri martyris. Item Pionis. Innocentii Papæ. Apud Lugdunum, translatio sancti Bonaventuræ, episcopi Albanensis, Ordinis Minorum, Romanæ Ecclesiæ presbyteri Cardinalis. Item sanctæ memoriæ Petri abbatis Claravallensis, [Petri. Mathildis.] genere & conversatione clari. Mathildis sanctæ memoriæ, matris Ottonis imperatoris primi, maximæ humilitatis & patientiæ matronæ Quæ virtuti quoque continuæ orationis tam studiosa fuit, ut Psalterium totum ante matutinas solita fuerit decantare. Tandem spiritu prophetico obitum suum prædicens, [Translat. Glodesindis.] migravit ad Christum. Metis, translatio sanctæ Glodesindis virginis.

[Zachariæ.] Molan. Eodem die, Zachariæ Pontificis, qui sedit Romæ annos decem. Item Lugduni Galliæ, translatio sancti Bonaventuræ Cardinalis episcopi Albanensis. [Transl. Bon.] Eodem die Carnoti, [Leonini.] sancti Leonini episcopi. [Mathildis.] Tum minoribus typis: Mathildis sanctæ memoriæ, maximæ humilitatis & patientiæ matronæ. In editionibus aliis de Zacharia, post annos decem, additur: Hic quatuor libros Dialogorum beati Gregorii transtulit in Græcum, & per Bonifacium Moguntinum episcopum, Pipinum patrem Caroli, in solium regni sublimavit, in Suessionum civitate. Eodem die Carnoti, sancti Leonini episcopi. Et sancti martyris Alexandri in Pydne. [Alexandri.] Charactere minori: In Quindelingeborg monasterio, diœcesis Halberstadiensis, [Machtildis.] dormitio Machtildis reginæ, matris Ottonis primi imperatoris, cujus vita virtutis specular fuit.

Idibus.
Die 15.

[Longini.] In Cæsarea Cappadociæ, passio sancti Longini, qui latus Domini lancea perforavit, ut in gestis ejusdem invenitur. Apud Thessalonicam civitatem, [Matronæ.] natalis sanctæ Matronæ martyris, quæ deprehensa & multipliciter afflicta, novissime robustis fustibus usque ad mortem cæsa, in confessione Christi incorruptum Deo spiritum reddidit.

Ex Pratensi, Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerato, Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Error in principio. Greven. incipit Cæsarea Cappadociæ, turpius Tornacen. omittens In Cæsarea, orditur, Cappadociæ. Capadotie in Max-Lubec. Capadocie in Munerato, Belino & Greveno, ac hujusmodi minutiæ aliæ notari non merentur. Pulsanen. addidit civitate. Sic Belinus scripsit ejus pro ejusdem, & in altera editione apposuit militis, uti de Matrona, virginis, quod etiam legit Muneratus, omittens particulam usque. Belin. voces ultimas transposuit hac ratione: Deo reddidit spiritum.
[Longini.] Observatio. De Longino Cappadociæ martyre omnia fere tum edita tum Mss. Martyrologia hac die agunt, inquit Florentinius; inter quæ Martyrologium Adonis perperam connumerat, nempe qui hujus Longini, non hodie sed prima Septembris, post Romanum parvum diserte meminit. Nec eum novit Beda genuinus, nec Florus, nec Wandelbertus. Vere de ipso agunt Rabanus & Notkerus, ille longiori exornat elogio, quod ex Actis se ait concinnasse; hic non multum dissimilia, sed compendiosiora exhibet, non verbotenus eadem scribens, ut per inadvertentiam in Acta nostra irrepsit. Ab eodem Notkero repetitur Longinus citata 1 Septembris, ubi Adonis elogium sequitur. Satis certum est Longinum aliquem & quidem in Cappadocia memorari in Hieronymi apographis, utrum porro is dici possit aut debeat, qui latus Christi lancea transfixisse supponitur, etymologia non omnino peregrina; item an centurio nominetur an miles; an latina Acta, Militis & Centurionis personas confuderint; qui sint eorum scriptores, & plurima alia ad utriusque patriam, gesta, cultum, socios, reliquias, translationes, historias confictas &c. pertinentia, satis fuse explicuit Papebrochius toto suo commentario prævio a pag. 376. Quam fidem Acta mereantur nusquam aperte edisserit; recentiores neutra admittunt. Videsis Tillemontii censuram tomo 1 pag. 453. At qualiscumque auctoritatis Acta ipsa censueris, patet textus nostri, ex Adone 1 Septembris verosimiliter accepti, Usuardina simplicitas, de qua unice quærimus.

Matronam martyrem, tacito Virginis titulo, primus produxit auctor Romani parvi. Ado de more elogium composuit, [Matronæ.] quod integrum a Notkero redditur: Noster, ut solet, summa dumtaxat capita contraxit. De Matronis duabus aliis, Barcinonensi & Lusitana, videantur Acta hac die. Occurrit denuo casus singularis, semel atque iterum supra notatus; nimirum reperiri hodie in Adone Rosweydi Zachariam Papam, quem Usuardus plane prætermisit. Causam explorare nequeo. Ceterum in Mosandri editione, cum elogio ponitur pridie Idus, unde mirum non est id ita a Baronio in notis observatum, qui accuratiorem Rosweydi editionem non vidit, nec videre potuit sexennio prius mortuus, quam ea prodiret in lucem. Fere exciderat notare versiculum, quem de Matrona hac nostra reliquit Wandelbertus: Thessala plebs Idus Matrona martyre servat.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Præterito Longino, agit de sola Matrona, & Adonis elogium contrahit, hoc modo: Apud Thessalonicam civitatem, natale sanctæ Matronæ. [Matronæ ex Adone.] Quæ cum esset utilæ [superposuit aliquis vetulæ, sed supplendum erat Plautillæ] cujusdam ancilla, & occulte Christum colens, cotidie furtivis orationibus ecclesiam frequentaret, deprehensa a Domina sua, in scamno extenta & ligata, & pene usque ad mortem flagellata, atque ita vincta in scamno, obsignatis diligentissime januis per noctem relicta, ubi die altero divinitus soluta, & cum ingenti oris gratia orans inventa est.

Rosweyd. Textui puro superaddidit: In Nicomedia, [Lucii.] Lucii episcopi & martyris. Quæ verba ex Notkero huc traducta videntur, nisi ex Hieronymianis potius immediate accepta sint.

Antverp-max. Lovan. Leyden-Belg. & Editio Ultraj Belg. De Longino, [De Longino ex Adone.] post aperuit, hæc adjiciunt: Hic baptizatus ab Apostolis, cum apud Cappadociam sanctitate præcipuus degeret, sub Octavio præside comprehensus, post confessionem fidei, lingua abscissa, dentibus excussis, capite truncatus est. Quis primus hoc elogium in codices Usuardinos recentiores transtulerit, hactenus ignoro; hoc scio, acceptum esse ex Adone, non hoc die, ut supra monui, sed 1 Septembris, quod iterum dicendum recurret.

Ultraj. Leyden. Alberg. & Danic. Sic incipiunt: [Zachariæ.] Romæ, natale S. Zachariæ Papæ. Hic quatuor libros Dialogorum beati Gregorii transtulit in græcum, & per beatum Bonifacium Moguntinum episcopum, Pipinum patrem Caroli in solium regni sublimavit in Suessionum civitate. De Longino eadem habent, quæ proxime recitavimus.

Centulen. Cæsarea Cappadociæ, sancti Longini militis, qui lancea latus Domini aperuit, & postea baptizatus est & a præside Octavio decollatus est.

Bruxellen. De Longino eadem habet, quæ supra. Tum: Apud Thessalonicam civitatem, natale sanctæ Matronæ martyris. Quæ cum cum esset Plautillæ cujusdam viduæ ancilla, occulte Christum colens …. ut supra, additur autem ex eodem fonte: Novissime autem fustibus usque ad mortem cæsa, in bona confessione Deo spiritum reddidit. Romæ, depositio beati Zachariæ Papæ, qui libros Dialogorum beati Gregorii transtulit in græcum.

Hagenoyen. De Longino multa comminiscitur, quæ referre non lubet. De Matrona, ut vidimus, egit pridie. In Zacharia non multum differt ab Ultraj. &c.

Aquicinct. Consonat in Longino cum Antv-max. Sequitur: [Zachariæ.] Romæ, Zachariæ Papæ, qui in Patriarchio caput sancti Georgii martyris reperit. Matrona vocatur virgo, quo etiam titulo eam supra ornavit Belinus.

Victorin. In fine de Zacharia scribit, ut proxime facit Aquicinct. addens post reperit, in capsa reconditum, in qua & epitaphium pariter reperit, græcis litteris exaratum; sepultusque est in ecclesia B. Petri. Sumpta sunt ex Adone Mosandri pridie; quæ habentur in Rosweydi appendice.

Matric-Cartus-Ultraj. De Longino, Zacharia, & Matrona etiam agit, sed rescissis ferme elogiis.

Reg-Suec. num. 130. Item, Zachariæ Papæ &c. Reliqua non adduntur, sed puto eadem esse quæ Victorinus supra suggessit, cum quo hic codex passim concordat.

Codex D. du Cheval. signatus C. Item, Jacobi Apostoli & Lucii episcopi. [Jacobi Apostoli.] Ex Hieronym.

Vatican. signatus num. 5949. Omisit Longinum, & primo loco scripsit: Romæ, Zachariæ Pontificis, qui sedit in episcopatu annis decem.

[De Longino.] Strozz & Medic. Postquam de Longino ea retulerunt, quæ ex Antverp-max. &c. supra descripsimus, addunt præterea etiam ex Adone 1 Septembris: Et simul cum eo coronatus est B. Aphrodisius commentariensis, cui & præses linguam abscidi jusserat: qui post abscissam jussu præsidis linguam, Christum tamen ejusque fidem expedita & clara voce pronuntiabat. Ado legit loquebatur.

Burdegalen. Beatissimi Jacobi Apostoli & Lucii martyris. Ex Hieronymianis.

Editio Lubeco-Col. Romæ, natale sancti Zachariæ Papæ & confessoris. [De Zacharia] Qui sedit annos decem. Hic quatuor libros Dialogorum beati Gregorii transtulit in græcum, & per beatum Bonifacium Moguntinum episcopum, Pippinum patrem Karoli in solium regni sublimavit in Suessionum civitate. Hic etiam Karolomannum regem Francorum, fratrem Pipini, fecit fieri clericum & misit eum in Cassinense monasterium, ut monachus fieret, cui etiam monasterio dona plurima cum privilegiis Apostolicis contulit. Quæ de Longino & Matrona fusius deducit, ex Adone vel Notkero desumpta sunt.

Greven. Romæ, Zachariæ Papæ & confessoris. Hic quatuor libros Dialogorum beati Gregorii Papæ in græcum transtulit: & per sanctum Bonifacium Maguntinensem archiepiscopum, Pipinum patrem Karoli magni in solium regni sublimavit. Affrodisii commentariensis cum sancto Longino passi. Lucii episcopi. [Faustæ.] Item beatæ Faustæ. Solam hanc excerpit ex martyribus Nicomediensibus. Videantur reliqui socii in Actis.

Molan. Italicis litteris textui interserit, cum esset Plautillæ cujusdam viduæ ancilla, & occulte Christum colens, & quotidie furtivis orationibus ecclesiam frequentaret. De Zacharia collegit, quæ ex codd. M ss. superius posita sunt, ea sola voce excepta, quod pro ephitaphium scripserit pitacium, de quo vide ejus Notas. Tum typis minoribus: [Probi.] Apud Reatem, sancti Probi episcopi: cujus in Dialogis meminit beatus Gregorius. Castro Divionensi, sancti Tranquilli confessoris; de quo beatus Gregorius Turonensis. Sancti Speciosi monachi, de quo in Dialogis Gregorius, lib. 4 cap. 8. [Tranquilli. Meruli. Antonii.] Romæ, sanctorum monachorum Meruli & Antonii, de quibus eodem libro scribit Gregorius. Hos omnes in posterioribus editionibus prætermittit Molanus, in quibus hoc tantum legitur: Die decima quinta, [Agapii &c.] sancti martyris Agapii & sociorum ejus. Hunc Acta rejiciunt in XXIV Martii, ast Meruli. & Antonii nec inter Prætermissos meminerunt.

XVII Kal.
Die 16.

[Hilarii & sociorum.] Apud Aquileiam, natalis beati Hilarii episcopi & Tatiani diaconi, qui sub Beronio præside, post equuleum atque alia tormenta, una cum Felice, Largo, & Dionysio martyrium terminarunt. [Cyriaci & sociorum.] Romæ, passio sancti Cyriaci diaconi, qui post longam carceris macerationem, reliquata pice perfusus & in catasta extensus, ac tractus, etiam nervis & fustibus cæsus, ad ultimum cum Largo & Smaragdo & aliis viginti, jubente Maximino, capite truncatus est. Horum tamen festivitas sexto Idus Augusti recolitur, quo die a beato Marcello Papa eorum corpora sunt levata & venerabiliter tumulata. [Patricii.] Arvernis, depositio sancti Patricii episcopi & confessoris.

Puri videntur Praten. Rosweyd. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belini editio altera & Molanus.
Varia lectio. Hilari legunt aliqui cum Pratensi, alii Hylarii, Ylarii &c. purius, ni fallor, in textu: sic etiam melius Tatiani quam Taciani. Munerat. & Belin. male Heronio pro Beronio. Dionisio, natale, eculeum, Ciriaci, notari non merentur. Munerat. post Diaconi, addidit martyris. Lego terminarunt, alii habent terminaverunt, Belin. consummaverunt. Reliquata passim scribunt codices. Pratens. non bene legit, extensus adtractus & jam nervis…. Rectius, opinor, cum Molano, extensus ac tractus, etiam nervis &…. quidquid alii legant attractus etiam nervis. In Munerato deest cæsus, in Antverp. & Max-Lubec. est. Solus Pratens. posuit Idus Augustas. Belin. & Molan. Avernis pro Arvernis. Potuisset omitti utrumque & Patricius ipse. In Antverp. & Max-Lubec. deest sancti.
[Hilarii & sociorum.] Observatio. Discrimen inter vetustos codices Usuardinos eosque probatiores, hodie non exiguum recurrit. De Hilario Aquileiensi & sociis, nec Herinien. nec Tornacen. nec purior Belini editio quidquam memorant. Hinc dubitare quis merito poterit, fuerintne illi ab Usuardo primigenia manu adscripti, an forte subinde ab alio, vel ab ipsomet auctore, ex aliquo Hieronymiano codice appositi. Certe Beda, qui hodie de Cyriaco & sociis agit, de Hilario nec verbum profert. Bedam descripsit Rabanus. Silet etiam Ado. Notkerus solum Hilarii nomen & Aquilegiæ indicat, ut perspicue intelligas ex Hieronymiano apographo accepta. Utcumque res habeat, servata est Pratensis & aliorum codicum lectio. Notari jam potuit & toto operis decursu observabitur, plane rara esse elogia mere Usuardina, seu quæ ex Beda aut Adone descripta aut contracta non sint. Hoc Usuardus ex ipsorum Martyrum passione suo marte composuit, quemadmodum fecisse ostendimus in Ascla, XXIII Januarii, & in duabus primis annuntiationibus VIII Martii. Vide quæ de hac re in præfatione dicta sunt. De Cyriaco inter omnes convenit. Desumi hic potuit ex Romano parvo, cum Largo, Smaragdo & Crescentiano, quos omnes Ado etiam recitat & elogio exornat. Crediderim tamen Adonem sua omnia mutuasse ex Beda, quem fere verbotenus videtur describere, Notkero in hac parte, præter solitum, mutilo. Crescentianus ab Usuardo non exprimitur, uti nec Sisinnius, a Beda & Adone in principio nominatus. Variant codices circa tyranni nomen sub quo passi fuerint, aliis Maximianum, aliis Maximinum appellantibus. Ad XVI Januarii, ubi de Marcello actum est, [Cyriaci & sociorum.] in cujus Actis qualibuscumque Cyriaci & sociorum gesta immiscentur, unde colligitur eodem fere tempore & ipsos & Marcellum passos esse; ibi, inquam, cum probatissimis codicibus (quorum germanam lectionem, tametsi vitiosam referre tenemur) Maximinum scribendum censuimus, quem etiam plerique hodie exprimunt cum Pratensi; quamvis non satis consequenter; nam VIII Augusti, ubi Cyriacus cum sociis iterum recurrit, Diocletiani tempora (forte continuata ejus persecutio) designantur. Satis hic sit germanam Usuardi lectionem vendicasse. Quid vere legendum sit; quis pugilum numerus, quis martyrii locus &c. ad eam VIII Augusti in Actis nostris ex professo examinabitur. Pari ratione etiam in textu relinquitur ultima annuntiatio de Patricio Arvernensi seu Avernensi, [Patricii.] qui, licet ignotus antiquioribus, ab Usuardo expressissime ponitur, ex quo in Romanum hodiernum irrepsit, tametsi satis constet, nullum umquam fuisse Patricium illum Arvernensem, si a Patricio Hiberno distinguatur. Consule indicem Prætermissorum, ubi vitiatæ lectionis fontem assignatum invenies. Isicius, Isichius, vel Esichius Viennensis ab Adone vulgato positus, cur ab Usuardo prætermissus sit, non habeo unde colligam, nisi forte a codice Adoniano, quo Usuardus usus est, plane abfuerit, ab aliquo populari postea adjectus. Liceat hic subjungere Wandelberti versus, quibus Cyriacum & socios celebrat:

Septima post decimam Aprilis de more Kalendas
Præcedens, Cyriaci & Largi splendet honore;
Smaragdique simul pretioso sanguine vernat.

AUCTARIA.

Defectum Herinien & Tornacen. jam indicavimus.

Antverp-maj. Hic ab Usuardo plane deflectit, solam enim & unicam annuntiationem habet de Cyriaco & sociis, ex Adone verbatim descriptam. Tu eam require in ipso fonte.

Pulsanen. Purissimus dicendus esset, utpote qui de Patritio Avernensi omnino sileat. Omitti tamen debuit, quod ab errante hic Usuardo recedat.

Exclusus etiam a purorum codicum classe Greven. propter annuntiationem ejus ultimam, Usuardo adjectitiam; nempe: Item, depositio [quidni natalis] sancti Heriberti episcopi Coloniensis & confessoris. [Heriberti.] Mirum sane Grevenum non advertisse, S. Heribertum duobus seculis Usuardo esse posteriorem, præsertim si hic Martyrologium suum Carolo magno obtulisse credatur, quod Grevenus plane credidit.

Antverp-Max. Ultraj. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. In fine: Apud Coloniam Aggripinam, natale sancti Heriberti, ejusdem loci episcopi & confessoris. Inter hos codices id solum discriminis est, quod Lovaniensis in textu non nihil a puritate deflectat: quod tamen scrupulosius notare operæ pretium non existimo.

Centulen. Hæc solum habet: Romæ, passio sancti Cyriaci diaconi & martyris, qui multa sanitatum gratia exuberans, Arthemiam filiam Diocletiani imperatoris, & Jobiam filiam regis Persarum a dæmonio liberavit.

Bruxellen. Incipit a Cyriaco, cujus elogium ex Adone interpolavit. Tum de suo pergit: Eodem die, [Arthemiæ.] Arthemiæ martyris, filiæ Diocletiani, quam Maximinus frater ejus, quoniam cultrix Christi fuit, interfecit. Vide indicem Prætermissorum. Apud Nicomediam, sanctorum martyrum Eugenii, [Eugenii & sociorum.] Pamphiliani, Sereni, Castoris & Dionysii. Confusio nominum in Actis distinguitur. De Hilario & Tatiano, atque item de Patricio, satis pure. Sequitur: Apud Viennam, sancti Esichii episcopi & confessoris. [Esichii.] Apud Coloniam Agrippinam; [Heriberti.] depositio sancti Heriberti ejusdem civitatis archiepiscopi & confessoris, qui prope diem quem prædixerat, moriens, magnis cœpit clarere miraculis. [Eugeniæ.] Item sanctæ Eugeniæ virginis. Ad classem Nicomediensem pertinet, nisi Eusebiam Hamaticensem voluerit dicere.

Hagenoyen. In Cyriaco modice interpolatus, secundo loco de Patricio agit, tertio de Hilario. Tum: Apud Coloniam Agrippinam, natale sancti Heriberti episcopi & confessoris ejusdem loci. [De Heribert.] Corpus vero ejus requiescit apud Tuicium ultra Rhenum, in monasterio, quod ipse fundavit, in claustro nigrorum monachorum. Item Babiloniæ, sancti Agricoli episcopi & confessoris. [Agricoli.] Quid sibi velit Babiloniæ, patebit die sequenti, ubi de Agricola Cabillonensi.

Aquicinct. Incipit: Apud Hamaticum [vult dicere Hamagium, Prioratum contiguum abbatiæ Marchianensi] depositio sanctæ Eusebiæ. [Eusebiæ] Correctio illa, nescio a quo apposita, superflua dici posset; Hamaticum, non minus quam Hamagia, promiscue dici videntur.

Marchian. Primo loco: Depositio sanctæ Eusebiæ virginis.

Matric-Cartus-Ultraj. Breviter de Hilario, [Niretini.] Tatiano, & Heriberto. Dein: Niretini confessoris cum sociis, quorum miri actus leguntur. Fallor, nisi hic Bonifacius est, de quo in Actis.

Camberien. Conventualium: Coloniæ, sanctorum Heriberti antistitis, [Heriberti, Lucii &c.] Lucii præsulis, & Eugeniæ virginis. Unde inter hos Sanctos talis societas, non intelligo.

Strozz. & Medic. Apud Ravennam, natalïs sancti Agapiti archiepiscopi & confessoris, [Agapiti.] qui nonus rexit & floruit post Apollinarem. Item sanctæ Gertrudis. Hæc etiam die sequenti notatur & multo rectius.

Abdinghoffen. Apud Aquilegiam civitatem, passio sancti Felicis martyris. Hactenus ignotus est.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Apud Coloniam Agrippinam, [De Heriberto.] natale sancti Heriberti, ejusdem loci archiepiscopi & confessoris, qui sedit annis viginti tribus, mensibus duobus, & diebus viginti duobus, & sepultus requiescit trans Rhenum in monasterio Tuiciensi, quod ipse præsul in vita sua a fundamentis ejus ædificaverat, & in honore beatæ Mariæ virginis consecraverat. In Hilario pura est, in Cyriaco multum ex Adone interpolata. Sequitur de Patricio. Denique: In Scotia, sancti Bonifacii episcopi & confessoris.

[Isicii. Alexandri. Bonifacii. Albani. Coloquilli. Kinitimi.] Greven. Isicii episcopi Viennensis & confessoris. Romæ Alexandri episcopi. Vide Prætermissos. In Scotia, Bonifacii episcopi. Albani episcopi & confessoris. Sitne hic Abbanus, an Abbenus, nescio. Item Colloquilli regis. Sancti Kinitimi. Nempe Bonifacii, ni fallor. Abrahæ presbyteri & anachoritæ & Mariæ filiæ fratris ejus, [Abrahæ.] pœnit entis. In Hibernia, [Finiani.] Finiani abbatis & confessoris. Eodem die, [Eugeniæ.] Eugeniæ virginis. An non Eusebiæ?

Molan. Eodem die, natale sancti Heriberti archiepiscopi Coloniensis. Hujus venerabile corpus in monasterio Tuiciensi trans Rhenum honorifice requiescit; quod idem vir sanctus in honore sanctæ. Dei genitricis a fundamentis erexit. Tum charactere minori: [Abrabæ.] Abrahæ presbyteri &c. ut Grevenus. In editionibus aliis, de Heriberto: Eodem die &c. Reesæ in territorio Clivensi, [Deutlini. Eusebiæ. Sabini & Papæ.] festum sancti Dentlini, pueri septem annorum. Marcianis, depositio sanctæ Eusebiæ virginis. Die decima sexta, sanctorum martyrum Sabini & Papæ. De Sabino vide Prætermissos. Patricius ad calcem rejicitur.

XVI Kal.
Die 17.

[Patricii.] In Scotia, natalis sancti Patricii episcopi & confessoris, qui primus ibidem Christum evangelizavit. [Gertrudis.] Eodem die monasterio Nivigella, sanctæ Gertrudis virginis.

Sumitur ex Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Pulsanensis, librarii vitio, pro Scotia legit Cæsarea; est qui Scythia scribat. Huc revoca Scocia in Antverp. & Max-Lubec. Scochia apud Muneratum, apud alios Schocia. Deest in Greveno titulus episcopi, in Antverp. & Max-Lubecana, confessoris. In Pulsan. legitur vigella eraso ni. Munerat. Migella, Greven. Novigella. Rursus Pulsanen. habet Geretrudis, quod & alii recentiores codices imitantur.
[Patricii.] Observatio. De Patricio agunt Beda & Roman. parvum, phrasi non multum dispari. Ado modicum de suo adjecit, Noster Adonem verbotenus transcripsit. Rabanus hic modo loquendi, nonnihil a Beda deflectit, Notkerus ab Adone; quod obiter notasse operæ pretium duximus. Famosissimi Hiberniæ Apostoli gestorum seriem, ex inordinata rerum congerie, solerter eruit & chronotactice digessit Papebrochius, primo suo, in opere de Actis Sanctorum conatu, ubi vix quidquam desiderari passus est. Queruntur tamen aliqui, ex tot Patricii Vitis, eam præhabitam, quæ a Jocelino composita, a Sancti temporibus maxime remota est. Videant illi facti istius rationem in ipso commentario prævio § 3 & 4; ex quibus id demum conficient, quod adhuc superstes emeritus senex profitetur, eam videlicet selectam esse vitam, quæ fabulosis portentis minus referta videretur. Apographorum Hieronymianorum nulla hodie habita ratio, nec ab antiquis aliis, nec a codicibus Usuardinis, si solum Pratensem excipias, qui, [Gertrudis.] corruptus dicam, an mutatus, pro Gertrude, ita habet: Civitate Nicomedia, sanctorum martyrum Eugenii, Pamphiliani, Castoris & Sereni, qui & male connexi, & ad hunc diem ab imperito aliquo perperam traducti sunt, & quidem super erasa Gertrudis annuntiatione inscripti, ut me monuit Clar. Castellanus, prætensi autographi oculatus inspector, litteris ad me datis XXXI Maii MDCCIX. Factum id ipse existimat, ex male descriptis vel intellectis Virginis Actis, ubi natalis differri videretur in XV Kalendas Aprilis, unde & inepte ejus diei laterculo inserta est; binis textibus uno errore depravatis, quemadmodum die sequenti iterum apparebit. De Gertrude, videndæ Henschenii dissertationes, vitæ præfixæ & subjunctæ. Textui nostro consonat metricum Wandelberti elogium:

Bis octava tuo Patrici nomine pollet,
Scotica gentilem miserate per oppida cultum.
Hac quoque Gertrudæ redduntur vota beatæ.

AUCTARIA.

Antverp-Maj. In Scotia, natale sancti Patricii episcopi & confessoris, [De patricio.] qui fuit ex discipulis beati Germani Antisiodorensis episcopi, primusque genti illius Christi Euangelium prædicavit. Alexandriæ, natale sancti Ambrosii, [Ambrosii.] ejusdem ecclesiæ diaconi, qui confessionis Domini gloria insignis fuit. Nivigella monasterio, depositio sanctæ Gertrudis virginis, cujus præclara gesta habentur.

Rosweyd. Secundo loco: Civitate Nicomediæ, sanctorum martyrum Eugenii, [Eugenii & sociorum.] Pamphiliani, Castoris & Sereni. Ipso die, depositio sanctæ Witburgæ virginis. Niviellæ, Gertrudis virginis.

Antv-Max. Ultraj. Leyd. Lov. Alber. Danic. & Editio Ultraj-Belg. De sancta Gertrude post virginis, interserunt, filiæ Pipini ducis, [Agricolæ] cujus gesta habentur. In fine: Cabilone, natale sancti Agricolæ episcopi & confessoris.

[Ambrosii. De Patricio] Centulen. Alexandriæ, sancti Ambrosii diaconi & martyris. In Scotia, sancti Patricii episcopi & confessoris, a beato Germano Antissiodorensi episcopo, ordinati & directi. Nivigella monasterio, sanctæ Gertrudis virginis.

Bruxellen. Apud Nivellam, depositio sanctæ Gertrudis, [De Gertrud.] Deo caræ virginis, filiæ Pipini ducis, quæ beatam Gudilam, suam neptem, nostram patronam, de sacro fonte levavit. Hæc in ipsa exitus hora, Treveris sanctæ Modestæ moniali apparuit, & eadem mortis hora, beatus Ultanus frater sancti Foillani, vidit sanctum Patricium ductorem animæbeatæ virginis Gertrudis affuisse. In Scotia seu Hibernia, sancti Patricii episcopi & confessoris. [De Patricio.] Qui fuit filius Conches, sororis sancti Martini Turonensis, & unus ex discipulis beati Germani Antisiodorensis. Quem Cælestinus Papa illuc misit, quique illi genti primus Christi Euangelium prædicavit. Sed cum modicum fructum faceret, rogavit Deum pro signo, quo saltem territi pœniterent. Et baculo suo circulum magnum designavit, intra quem terra se aperiens, statim puteus maximus & profundissimus apparuit, revelatumque est sibi, quod ibi esset quïdam locus Purgatorii, in quem si quis descenderet, alia sibi pro peccatis pœnitentia non restaret. Et sic ipse totam gentem illius provinciæ ad fidem Christi convertit, & præfuit illis, annis sexaginta, quibus expletis obiit, anno suæ ætatïs centesimo vicesimo secundo. [Ambrosii.] Alexandriæ, sancti Ambrosii ejusdem ecclesiæ &c. ut Antverp-maj. supra. De Agricola item, ut dictum est.

Hagenoyen. In exornandis Patricio & Gertrude, Bruxellensi liberalior est. Hanc Caroli magni sororem facit, de illo talia memorat, ut prætermitti mereantur.

[Agricolæ.] Aquicinct. & Victorin. In fine: Cabilonis, sancti Agricolæ episcopi & confessoris.

Pleschionen. Eodem die, sanctæ Gertrudis virginis, [Gertrudis & Victorinæ.] & sanctæ Victorinæ. Nulla nobis hodie nota Victorina, præter eam, quæ inter martyres Nicomedienses in Actis connumeratur.

Marchianen. Plane legit ut Pratensis: unde non male supra conjectavimus, codicem illum ex prætenso autographo isto esse desumptum, quod magis subinde pateret, si ecgraphum integrum Majores nostri procurare potuissent.

[De Ambrosio] Altemps. Alexandriæ, sancti Ambrosii, ejusdem ecclesiæ diaconi, qui Dominicæ confessionis gloria insignis fuit.

Florentin. De Gertrude agunt loco hic suo. In civitate Corduba [codex alteruter videtur legere Cordula] passio sanctorum martyrum Olimpiadis & Maximiani, [Olympiadis & Maximiani.] sub Decio Imperatore, ut habetur in gestis sanctorum Abdon & Sennen. Vitellius autem vicarius Decii jussit, ut cum securibus capita eorum tunderentur, & sic emiserunt spiritum. In elencho Prætermissorum rejiciuntur ad XV Aprilis.

Rhemens. ecclesiæ SS. Timothei & Apollinaris. Alexandriæ, natalis sancti Ambrosii ejusdem ecclesiæ diaconi.

Editio Lubeco-Col. In Scotia, natale sancti Patricii episcopi & confessoris. [De Patricio.] Qui fuit unus ex discipulis beati Germani Antisiodorensis episcopi, & dicitur fuisse filius sororis sancti Martini: qui primus in Scotia Christum evangelizavit & quasi totam Hiberniam doctrinis, exemplis & miraculis ad Christum convertit. Monasterio Nivigella, sanctæ Gertrudis virginis, [De Gertrude] filiæ Pippini Ducis, cui sanctus Amandus episcopus, una cum matre sua, sacrum velamen imposuit, ac multarum virginum monialium [congregationi] præfecit, patre suo Pippino jam defuncto, quas cum laudabiliter rexisset, ætatis suæ tricesimo tertio anno, migravit ad Dominum. Alexandriæ &c. ut Antverp-maj. Cabilone …. [Collegii & sociorum.] etiam ut supra. In Alexandria, sanctorum Collegii diaconi, Rogati & Satyri martyrum. De his & sequentibus, vide Prætermissos. In Campania, natale sanctorum Quinti & Luciani, [Quinti &c.] Victoris & Mauri martyrum. [Apurilis &c.] In Nicomedia, sanctorum Apurilis & Servili martyrum. Eodem die, translatio sancti Antonii abbatis.

Belin. De Patricio post evangelizavit, subdit; & maximis miraculis & virtutibus claruit.

Greven. De Ambrosio ut Antverp-maj. Item Theodoli, [Theodoli & sociorum.] Quiriaci, Dionysii. Melius distinguuntur in Actis. Mariæ martyris. Vide Prætermissos. Nicomediæ, Eugenii &c. In Alexandria Collegii …. [Witburgis. Translat. Antonii.] In Campania, Quinti…. In Nicomedia, Aprilis … Cabilone &c. ut supra. In Anglia, Witburgis virginis. Translatio sancti Antonii abbatis.

Molan. Post virginis, filiæ Pipini ducis, cujus præclara gesta habentur. Sequitur de Ambrosio. Et natale Mariæ virginis. [Mariæ.] Hæc cum esset ancilla cujusdam Tertulli præclari viri, & nollet in natali filii ejus, prandiis domini sui interesse, sed magis Christianorum more jejuniis operam dare, flagellis atrocibus ab eodem domino suo lacerata est: sed cum non posset per hoc ab instantia servitii Christi ad idolorum culturam revocari, judici publico ad puniendum tradita est. Hoc fere compendium eorum quæ Rabanus & Notkerus fusius deducunt; interim rejicitur Sancta ad 1 Novembris. Lyræ, [Translat, Gummari.] translatio sancti Gummari præclari confessoris. Colitur præcipue XI Octobris. De Agricola, typis minoribus. In editionibus aliis, post Nivigella, interseritur litteris italicis transitus, cetera, [Elevat. Reginæ.] ut supra. Item de Ambrosio, Agricola & translatione sancti Gummari. Demum: Apud Dononium, elevatio corporis sanctæ Reginæ. Spectat ad 1 Julii, quo festum ejus agi in Prætermissis dicitur, ubi & alterius Reginæ elevatio apud Flaviacum, ex Saussayo notatur.

XV Kal.
Die 18.

[Alexandri Hierosol.] Natalis beati Alexandri episcopi, qui de Cappadocia, ex propria civitate, sancto desiderio Hierosolimam veniens, divina revelatione, ejus dein loci gubernaculum suscepit, & post venerandam senectutem ductus Cæsaream, persecutione Decii ob confessionem Christi martyrium complevit.

Consonant codices multi: Herinien. Tornacen. Antverp. & Max-Lubecana, Munerat. Belin. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Ultraject. & reliquos codices mediæ not.
Varia lectio. Fere in mendis librariis consistit. Codices aliqui pro ex propria, legunt & propria. De Hierosolimam, Jherosolymam, Jerusolimam, Capadocia, Cesarea, martirium &c. alibi dictum. Talia ferme etiam sunt in Antverp. & Max-Lubec. relatione pro revelatione. In Munerato, divino revelatione & complevi pro complevit. In codice Pratensi adjecta est hesterna annuntiatio sanctæ Gertrudis: Monasterio Nivigella, sanctæ Gertrudis virginis; [De Gertrude.] sic ut facile appareat additionem esse, tum ex aliquali atramenti diuersitate, tum ex pressioribus characteribus, ad exprimendam totam annuntiationem eo in spatio, quod post complevit vacuum remanserat. Nihilominus litterarum ipsarum efformationem, priori scriptioni esse persimilem testatur, qui cetera retulit, Clar. Castellanus, quod equidem facile credidero. Interim e purorum Usuardorum numero etiam hodie codex ille excludendus fuit.
[Alexandri] Observatio. Ad XXX Januarii non obiter ostendimus, Alexandrum, eo die ab auctore Romani parvi consignatum, tali a Viennensi præsule exornatum elogio, ut hodiernum Hierosolymorum episcopum ex Rufini lib. 6 cap. 29 clarissime depinxerit. Est hic igitur celeberrimus Sanctus, a citato Romani parvi auctore hoc die positus, & ex eo, ut passim fieri solet, acceptus, de quo nec Hieronymiana, nec Beda aut ejus sequaces meminere. Agit de Alexandro Eusebius lib. 6, variis capitibus a Rosweydo, Henschenio & Papebrochio citatis, atque ex Eusebio Hieronymus de script. eccles. cap. 62. Hæc autem hoc die Romani parvi verba sunt: Sancti Alexandri episcopi, qui cum Narcisso Jerosolymitanæ ecclesiæ gubernaculum suscepit. Non potuit, opinor, distinctius Hierosolymitanus Alexander vel digito commonstrari; nec minus clarum est Adonis elogium ex laudati Rufini lib. 6 cap. 9, vel ex Eusebio cap. 11, quod a Notkero descriptum est, a Nostro sic contractum, ut in textu exhibetur. In re tam plana diutius non immoramur, vide Henschenii commentarium historicum, Catalogum epp. Hierosolymitanorum pag. 13, item Ruinartium in sinceris & selectis a pag. 114, quibus affinia tradit Tillemontius tomo 3 a pag. 415. Wandelbertus Alexandrum cum Pigmenio conjungit, de quo plura in Auctariis subjicientur:

Præsul Alexander ter quinam possidet, altam
Presbyter & Romam Pigmenus sanguine lustrat.

AUCTARIA.

Pulsanen. Textui puro subnectit: Eodem die, [Pigmenii.] sancti Pigmenii episcopi. Agit, ni fallor, de Pigmenio presbytero & martyre, vide XXIV hujus.

[De Alexandro.] Antverp-maj. Natale beati Alexandri episcopi & martyris, qui persecutione Decii cum jam longævæ ætatis veneranda canitie perfulgeret, ductus Cæsaream & clausus carcere ob confessionem Christi martyrio coronatus est. Additur in margine eadem manu: [Eduardi.] Ipso die, sancti Eduardi regis & martyris.

[Pigmenii. MM 23000] Rosweyd. post textum: Romæ, Pigmenii presbyteri. In Nicomedia, viginti tria millia martyrum. Vide Acta, ubi de decem millibus. Nescio unde in hoc codice numerus accreverit.

[De Alexandro.] Centulen. Natale beati Alexandri episcopi & martyris, qui cum Cappadocenam gubernaret ecclesiam, [&] in zelo religionis sacra loca Jerosolymorum inviseret, voce de cælo lapsa, jussus est. Jerosolymitanam regere ecclesiam.

Bruxellen. Incipit: Apud Bethaniam, Lazari quatriduani resuscitatio. [Lazari resuscitat.] Colitur XVII Decembris. Sequitur elogium Alexandri modice interpolatum. Dein: Et Romæ, sancti Pigmenii presbyteri & martyris, [Pigmenii.] positi ad sanctos Abdon & Sennen martyres. [Rogati & sociorum. Eduardi.] Ipso die, sanctorum Rogati, Victoris & Luciani. Item, Eduwardi regis Angliæ. Qui pro Christo limina beatorum Petri & Pauli Romæ tempore Sergii Papæ peregrinus adiit, atque in eadem urbe plenus operibus bonis & eleemosynis, usque ad diem mortis consenuit. Quam hæc inepte connexa sint, in Actis intelliges. Denique: Metis, sancti Landrici, [Landrici.] Metensis episcopi & confessoris, qui fuit filius sanctorum Vincentii & Waldetrudis, ac beatæ Gudilæ patronæ nostræ consanguineus. Inter Prætermissos rejicitur ad XVII Aprilis.

Hagenoyen. In Alexandro pluribus interpolatus, secundo loco sic habet: In Bethlehem Judæ, [Josephi.] depositio sancti Joseph, sponsi beatæ Mariæ virginis [matris] Domini nostri Jesu Christi secundum carnem, & nutritoris Domini, qui multum ab Euangelistis in Euangelio commendatur. Hic vir sanctus magnam solicitudinem erga Christum & ejus matrem habuit. Iste vir sanctus quali morte, & quo tempore [obierit] ac in quo loco sepultus sit, plerisque penitus ignoratur. Vide in accessionibus diei sequentis.

[Currentii & Timothei.] Aquicinct. Item sanctorum Currentii & Timothei. Ex classe martyrum Mauritanorum.

[Collegii & sociorum.] Pleschionen. & Vatican. num. 5949: Alexandriæ, sanctorum Collegii diaconi, Rogati, & Satyri vel Saturi.

[Anselmi Lucensis.] Reg. Suec. qui fuit principis Ursini a Rosemberg. In civitate Mantua, depositio sancti Anselmi, Lucensis episcopi & confessoris.

Matric-Cartus-Ultraj. Alexandri episcopi & martyris. [Anselmi.] Ancelini [vult dicere Anselmi] Lucensis episcopi.

[Eduardi.] Altemps. Natale sancti Eduardi regis & martyris, cujus mortem in conspectu domini pretiosam crebra miracula testantur. [Frigidiani.] Ipso die, sancti Frigidiani episcopi & confessoris. Præcipua ejus festivitas est translatio XVIII Novembris.

[Anselmi.] Florentin. Natale sancti Anselmi episcopi & confessoris. Ipso die, festum gloriosissimi archangeli Gabrielis. [Gabrielis.] In Actis differtur ad XXVI hujus.

Editio Lubeco-Col. Incipit: In Hispaniis, memoria sancti Gabrielis archangeli. Sequitur textus. Tum: Ipso die in Britannia, sancti Edwardi regis & martyris.

[Pigmenii & sociorum.] Greven. Venerabilis memoria archangeli Gabrielis, nostræ redemptionis paranymphi. Pigmenii,Quartini, Samfori. Confusa & luxata nomina. In Anglia, [Eduardi. Narcissi.] sancti Edwardi regis & martyris. In Augusta, beati Narcisci episcopi & martyris. Item passio sanctorum Luxorii, [Luxori &c.] Ciselli & Camerini martyrum. In Sardinia passi sunt XXI Augusti. In Mauricania, [Surenti & Timothei. Apiani. Speciosæ.] beatorum Surenti & Timothei. Ipso die, reconditio sancti Apiani episcopi & confessoris. De hoc Apiano vide Prætermissos. Item sanctæ Speciosæ virginis. Colitur XVIII Junii.

Molan De archangelo Gabriele, Apiano, Speciosa, Eduardo, fere ut Grevenus. Tum minutiori charactere: [Narcissi.] In Augusta, beati Narcissi episcopi & martyris, qui cum apud Rhetiam, novam familiam Deo lucratus fuisset, post menses novem ad Hispanias est profectus, ad civitatem Gerundam cum Felice diacono suo: in qua multum populum Deo lucratus est, per tres annos, & palmam martyrii cum Felice diacono suo complevit. In editionibus aliis Narcissum Augustanum omittit. Textui vero Usuardino, post veniens, interserit, cum Narcissus ejusdem urbis episcopus jam senex regeret ecclesiam; & post gubernaculum, ponit, cum eo suscepit. Demum præter quatuor supra nominatos, accedit: Die decima octava, sancti patris Cyrilli archiepiscopi Hierosolymorum. [Cyrilli Hierosolym.] Et minoribus litteris: Qui promptissimus defensor Apostolicorum dogmatum, maximas ab Arianis passus est persecutiones. Plura de Cyrillo, egregio fidei propugnatore addi poterant, quæ videsis omnia fusius & accuratius in Actis explicata.

XIV Kal.
Die 19.

[Joannis Penarensis.] Natalis beati Joannis, magnæ sanctitatis viri, qui de Syria oriundus pervenit ad Italiam: ibique apud Penarensem urbem constructo monasterio, multorum servorum Dei per quadraginta annos pater existens, multis clarus virtutibus quievit in pace. [Quinti & sociorum. Caloceri.] Eodem die apud Surrentum, sanctorum Quinti, Quintilli, Quartillæ, Marci, cum aliis novem. Civitate Brixa, sancti Caloceri martyris.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Pulsanen. phrasim non nihil variat, ita scribens: Qui de Siria oriundus, veniens Italiam, ibi apud Pennarensem urbem construxit monasterium, multorumque servorum Dei &c. Greven. & Molan. etiam scribunt Pennarensem; Acta nostra Paranensem. Erravit Munerat. qui sic habet: ibique penes Ariminensem urbem, si Spoletinam vocasset, condonari poterat. Praten. pro Quintilli legit Quintili, forte ex aliquo apographo Hieronymiano, certe sic in Adone non reperit. Munerat. aliam inflexionem sequitur, dum Quintillæ feminæ nomen viro supposuit; quod plures alii faciunt. Brixa scribunt codices Mss. excepto Pulsan. qui habet, civitate Brixiani. Greven. & Molan Brixia.
Observatio. Joannes Penarensis, vel Panarensis, seu, ut in Actis nostris scribitur, Paranensis, aliis Pinnensis, nec Hieronymianis nec Bedæ cognitus est, nisi quis suspicari velit Rabani verba Bedæ adscribi posse. Hic certe de Joanne agit, sed alio a nostris modo, & non satis accurate. In nostra itaque serie, apud Romanum parvum primum recurrit: In Penarense civitate, beati Joannis, magnæ sanctitatis viri. Vitam, seu potius vitæ compendium, quod superest, vidit Ado, & ex eo sua eduxit, quæ a Notkero nonnihil abbreviata sunt, a Nostro ad solitam phrasim contracta. Atque hoc ordine rem processisse, mihi certum videtur, non eo, quem recenset Henschenius, quasi nimirum diversa singuli elogia ex eodem fonte accepissent. Sic eumdem Joannem celebrat Wandelbertus:

Bis septenæ Joanne eremi cultore coruscat.

Surrentinos martyres, aut sane affinia ipsis nomina, memorant Hieronymiana apographa, verum ut in textu nostro exprimuntur, [Quinti & sociorum.] ex Romano parvo videntur accepti, cum hac diversitate, quod ibi Martiæ scribatur, pro Marci & VIII pro IX; de Quintillo, supra diximus. De hisce martyribus aliqua notat Florentinius, sed multo accuratius & scrupulosius rem discussit Henschenius, sic tamen ut lustratis multis codicibus omnibusque perpensis, cedere cogatur Martyrologorum nostrorum, intellige Romani parvi, Adonis &c. auctoritati, relicta confusione, quæ ex Hieronymianis seriem turbaret, nomina mutaret, [Cæloceri.] augeret, transponeret. Superest Calocerus, ab Usuardo, nescio unde, eductus, forte ex prælongo elogio Faustini & Jovitæ XV Februarii, a Rosweydo ex editione Adoniana revulso. Certe Calocerus non huc proprie, sed ad XVIII Aprilis pertinere videtur, quo die in hodierno Romano & in Actis refertur. Studiose observavit Castellanus, nomen Caloceri in prætenso autographo Pratensi, super inductione seu rasura ante facta inscriptum. Ceterum cum optimæ fidei codices nostri omnes, atque etiam recentiores eum concorditer hac die posuerint, non est quod de textus Usuardini veritate, tum hic tum in aliis annuntiationibus, ullatenus dubitetur. De Calocero aliqua Papebrochio, dicenda fuere in Responsionibus ad art. XI a num. 56.

AUCTARIA.

Antverp. & Max-Lubec. In textu puri sunt, [Theodori. Apollonii. Leoncii.] ast ei subjungunt: Item sancti Theodori episcopi. Ipso die, Apollonii, Leoncii episcopi.

Codex Pratensis, alius a prætenso autographo, habet in margine: Apud Vizeliacum, translatio sanctæ Mariæ Magdalenæ. [Translat. M. Magdal.] Quæ translatio etiam notatur in pervetusto Kalendario Bizuntino S. Magdalenæ, & in Auctariis infra describendis.

Lovanien. In Joanne mutilus est. In Surrentinis purus. Tum: Civitate Brixia, sancti Calocerii martyris, [De Calocero.] qui ingressus ante Adrianum, vidensque equuleos vacuos, & ministros torqueri, cum diceret magnus est Deus Christianorum, ab ipso consummatus est. Eodem die in Bethleem Judæ, sancti Joseph nutritoris Domini. In Cæsarea Cappadociæ, [Theodori.] natale sancti Theodori episcopi. Ipso die, Pollonii & Leoncii episcopi. Vult dicere Apollonii, ut legunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. qui in hisce Auctariis cum Lovaniensi plane conveniunt; in eo puriores, quod textum integrum præmittant.

Centulen. Hæc habet: In Italia, apud Penarensem urbem, [Textus mutilus.] sancti Joannis abbatis, magnæ sanctitatis viri. Eodem die apud Surrentum, sanctorum Quinti, Quintilli, Quartillæ, Marci cum aliis IX.

Antverp-maj. A præcedenti non multum differt.

[Theodori. Apollonii & soc. xiv. Landoaldi. Josephi.] Rosweyd. Textui adnectit: In Cæsarea, Theodori presbyteri martyris. Item in Africa, Apollonii martyris & aliorum quatuordecim. Landoaldi confessoris. In Bethleem, Joseph nutritoris Domini.

Bruxellen. Primo loco: In Bethleem, sancti Joseph nutritoris Domini nostri Jesu Christi. [De Joseph.] Quem idem suus alumnus hic in terris, duodecim præcipuis honoribus decoravit, quos dominus Petrus de Ailliaco episcopus Cameracensis, postea Cardinalis, descripsit. Apud Penarensem urbem, beati Joannis eremitæ, [De Joanne.] admirandæ sanctitatis viri, qui prophetico spiritu plenus, Theodosio imperatori Christianissimo, victorias de tyrannis prædixit. Hoc annotasse sufficiat, cetera conveniunt. De Surrentinis & Calocero ut Lovanien. Sequitur: In Cæsarea Cappadociæ, [Theodori. Apollonii & aliorum. Landoaldi.] sancti Theodori episcopi & martyris. Ipso die, Apollonii, Leontii, & Joannis episcoporum. Et in Gandavo, sancti Landoaldi archipresbyteri & confessoris. Qui post beatum Amandum, episcopatum Trajectensem supra Mosam, novem annis administravit. Quo tempore ipse sanctum Lambertum imbuens, in viam Dei induxit, ejusque corpus tempore Stephani Papæ septimi Gandavum translatum est.

Hagenoyen In textu purus, de Calocero habet auctarium jam descriptum. Deinde: Item Cæsarea Cappadociæ, sancti Theodori episcopi & confessoris. Ipso die, Apollonii & Leoncii episcoporum. Item Cabilone, [Agricolæ.] sancti Agricolæ episcopi & confessoris. Loco non suo.

Aquicinct. Post textum purum: Item sanctorum Theodori episcopi, Apolionii & Leontii episcopi. Et sancti Landoaldi confessoris.

[Lucilli & sociorum.] Pleschionen. In Africa, sanctorum Lucilli, Bassi, & sancti Leontii episcopi.

Matricula-Cartus-Ultraj. Hæc habet: Translatio beatæ Mariæ Magdalenæ. [Translat. M. Magdal. Josephi.] Joannis confessoris. Quinti & sociorum ejus martyrum. S. Joseph nutritii Domini.

Bigotian. signatus P 5. Item sancti Theodori episcopi.

Cluniacen. Item Theodori episcopi, Apollonii, Leoncii episcopi. Servo interpunctionem.

Vatican. num. 5949. In Cæsarea Cappadociæ, sancti Theodori presbyteri. In Africa, sanctorum Lucilli, Bassi & sancti Leontii episcopi.

Ughellian. Item sancti Theodori episcopi. Ipso die, Apollonii, Leontii episcopi. Ut supra.

Altemps. Ipso die, Apollonii & Leontii episcoporum. Item, sancti Theodori episcopi. Apud Wezzeliacum, [De translat. M. Magdal.] translatio sanctæ Mariæ Magdalenæ, ab Aquensi territorio, ab loco qui Inpelliacus dicitur. Ubi usque hodie a fidelibus populis condigno honore frequentatur.

[Josephi.] Strozz, & Medic. Natale sancti Josephi… Apud Surrentum, sanctorum martyrum Quinti, Quintilli, Quartillæ & Marci cum aliis octo. Apud Brixiam, sancti Calocerii martyris. Item, sancti Theodori. Apud Verzelliacum, translatio sanctæ Mariæ Magdalenæ. Ipso die, sanctorum Apollonii & Leontii episcoporum.

[Desponsat. B.M.V. & Joseph.] Editio Lubeco-Col. Incipit: Desponsatio gloriosæ semper virginis Mariæ matris Dei sancto Joseph. In Bethleem Judæ, natale sancti Joseph nutritoris Domini nostri Jesu Christi. De Joanne, de Surrentinis & Calocero, ut supra. Sequitur: Monasterio Vercelliaco, translatio corporis beatæ Mariæ Magdalenæ ab Aquitania. In Cæsarea, natale sancti Theodori episcopi & martyris. Ipso die, [Lactini.] sanctorum Apollonii & Leoncii episcoporum & confessoris. Item sancti Lactini confessoris.

Belin. Primo loco: Natale beati Joseph, sponsi beatissimæ virginis Mariæ. Secundo loco, de Calocero, quem episcopum facit. Tum de Joanne & Surrentinis. Demum: Ipso die, sanctorum Apolonis, Leontii episcoporum. In altera editione, Apolonii &, ubi adjungitur: Item translatio sanctæ Mariæ Magdalenæ.

[De S. Ioseph.] Greven. Desponsatio gloriosæ semper virginis Mariæ sancto Joseph. Transitus ejusdem beati Ioseph sponsi genitricis Dei, qui & pater nutritius Salvatoris nostri digne meruit appellari. [Apollonii & sociorum. Theodori. Lactini. Landoaldi. Transl. M. Mag.] Ipso die, sanctorum Appolonii, Bassi, Sorenti, & Leoncii episcopi. Item, Theodori episcopi Cæsareæ Cappadociæ & confessoris. In Hibernia, sancti Lactini episcopi & confessoris. Landoaldi presbyteri & confessoris. Translatio beatæ Mariæ Magdalenæ ab Aquitania ad Vercelliacense monasterium.

[S. Ioseph.] Molan. Natale beati Ioseph, sponsi beatissimæ virginis Mariæ. [Apoll &c.] Ipso die, sanctorum Apollonii & Leontii episcoporum. Item, translatio sanctæ Mariæ Magdalenæ. [Translat. M. Magdal.] In Cæsarea Cappadociæ, Theodori presbyteri & aliorum septem. Depositio sancti Landoaldi episcopi & confessoris. Hic beatum Lambertum episcopum in pueritia nutrivit & sacris litteris erudivit. [De Landoaldo & de] Item, natale sanctorum sociorum ejus, qui cum eo honorifice quiescunt apud Gandavum, in monasterio sancti Bavonis. In editionibus aliis textui præfixit S. Ioseph, sed litteris Italics. In fine de Theodoro, ut supra. Tum: In portu Ganda, depositio sancti Landoaldi confessoris & archipresbyteri. Hic beatum Lambertum… [ejus sociis.] Item, natale sanctorum sociorum ejus Amantii diaconi, Adriani internuntii & reliquorum, qui cum eo honorifice quiescunt apud Gandavum, in ecclesia sancti Bavonis. Ipso die, sanctorum Apollonii & Leontii episcoporum Vercelliaco monasterio, translatio sanctæ Mariæ Magdalenæ.

XIII Kal.
Die 20.

In Asia, natalis sancti Archippi commilitonis beati Pauli, cujus meminit idem Apostolus in epistola sua scribens Colossensibus. [Archippi.] Apud Britanniam, [Cuthberti.] depositio sancti Chutberti, qui ex anachoreta, ecclesiæ Lindisfarnensis antistes, totam ab infantia ad senium vitam miraculorum signis inclytam duxit. [Pauli & sociorum. Wulfranni.] In Syria, sanctorum Pauli, Cyrilli, Eugenii cum aliis quatuor. Ipso die, sancti Vulfranni confessoris.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. In mendis ferme librariis aut typographicis consistit. Scripsi Colossensibus, licet codices passim legant Colosensibus, pejus Munerat. Collocensibus. Sic item posui cum Pratensi anachoreta, cum codices habeant anachorita, Tornacen. anacorita. Rursus Chutberti cum plerisque, melius tamen legendum puto Cuthberti. Beda Gutberti, Rabanus Chudberti, Tornacen. Cutberti. De cetero, Siria, Cerilli, tota pro totam in Munerato, notanda non sunt, uti nec apud eumdem Nulfranni, pro Vulfranni, ut habent codices omnes, quidquid Pratensis posuerit Vulframni, quo forte modo scribendum est, licet nobis magis placeat Wulfranni; non ita Wlfranni, ut alii legunt.
Observatio. Archippi memoria reperitur in Romano parvo, consueto Adonis ductore, [Archippi.] unde & mihi consequens videtur, ut in Adone ipso exstare itidem debeat, utpote, qui rarissime soleat prætermittere, quos in codice Ravennæ descripto invenerit. Visum tamen est Mosandro asteriscum appingere, signum videlicet exclusionis a germano Adonis textu: Rosweydus eum secutus, in appendicem rejecit. Recte an secus id fecerint, examinare hujus loci non est. Firmatur interim conjectura mea ex eo quod Notkerus, Adonis vestigiis presse inhærere solitus, de Archippo etiam meminerit, idque ipsis illis ferme verbis, quæ Mosander & Rosweydus Martyrologo Viennensi abjudicarunt. Hæc sunt Romani parvi verba: Archippi commilitonis Pauli Apostoli. Notkerus, adjecit titulum episcopi, de quo, uti & de martyrii laurea, antiquorum testimonia quærit Henschenius, nec reperit Tillemontius tomo 1 pag. 289. Commilitonem suum vocat Paulus ipse ad Philemonem scribens, & de ejus ministerio loquitur ad Colossenses, unde apposita est textus nostri formula. Chutbertus vel Cuthbertus Lindisfarnensis, a Beda solo nomine ponitur, [Cuthberti.] vocatus Gutbertus, ut supra diximus. Insigne elogium adjecit Ado, desumptum, ut profitetur, ex ipsamet Vita a Beda descripta, quam in Actis nostris invenies. Adonis elogium Usuardus fere totum, Notkerus plane integrum transumpsit. Aliud Rabanus proprio marte conflavit. Solum Cuthbertum canit Wandelbertus:

Tertia cum decima Cuthberti laude nitentes
Anglorum ducit per mystica gaudia plebes.

Martyres Syri ex aliquo codice Hieronymiano probabilissime ab Usuardo educti sunt, etiam a Notkero commemorati, [Pauli & sociorum.] sed alia phrasi, post Eugenii addendo, Serapionis, Victorici & aliorum, numero indeterminato. Henschenius in Actis, præter Serapionem & Victoricum, adjunxit socios alios quinque, suis expressos nominibus, sed de eorum gestis nihil reperit. [Wulfranni.] Wulfrannus Bedæ, Romano parvo, Rabano & Notkero incognitus, Hieronymiano Lucensi adscribitur apud Florentinium. Verosimillimum est, solum diem ab Usuardo mutatum; ut qui in Adone ad XXIII Aprilis Wulfrannum repererat, huc ad proprium obitus diem, melius transtulerit. Unde motus fuerit, ut hunc potissimum diem seligeret, nolim conjectando statuere: sed prodit se citatus codex Lucensis, olim Fontanellensis seu S. Wandregisili, qui solus de Wulfranno agit; uti se Anglicum ostendit antiquior codex Epternacensis, dum ad calcem adjicit: sancti Cutberti. Si ex priori codice acceptum cultus diem volueris, non repugnabo; quamvis certum sit Wulfrannum ad genuina Hieronymiana minime pertinere, ut fatetur Florentinius. Interim laterculum, ut a nobis positus est, plane esse Usuardinum, sic certum opinor, ut in controversiam venire non possit. Vide Henschenii commentarium & Acta ab eo illustrata, cum quibus confer Observationes Mabilionis seculo 3 Benedictino, parte 1 a pag. 355, &, si potes, utriusque sententias compone, easque concilia cum altera Cointii, ad annum DCCIV.

AUCTARIA.

Pulsanen. In textu non nihil mutilus, subdit in fine: [Vigiliæ S. Benedicti.] Eodem die, vigilia sancti Benedicti abbatis. Proprium id fuisse nonnullis italicis monasteriis ex Pleschionensi infra patebit.

Antverp-maj. Incipit a Cuthberto ex Adone: In Brittanis, [De Cuthberto ex Adone.] natale sancti Cutberti, qui ex anachorita, ecclesiæ Lindisfarnensis antistes, totam ab infantia ad senium vitam, miraculorum signis inclitam duxit. Cujus dum undecim annis maneret corpus humatum, incorruptum, quasi eadem hora defuncti, simul cum veste qua tegebatur, inventum est. Scribit sanctus Beda presbyter in libello de vita ipsius. Eodem die, sancti Archippi, commilitonis Pauli Apostoli. In Fontella [Fontenella] monasterio, sancti Wlfrani episcopi, [Item de Wulfranno.] præclari in miraculis & doctrina viri. Hæc de Wulfranno habet Ado XXIII Aprilis, causam nescio, certe altum ejus de hoc Sancto silentium, non recte incusat Mabilio in Actis Benedictinis, loco quem in Observatione citavimus.

Antverp. & Max-Lubec. Puri sunt excepta ultima annuntiationis formula, quam sic legunt: Monasterio Fontinellæ, sancti Wlfranni episcopi & confessoris.

Rosweyd. In hoc solo a puritate etiam deficit. Sic habet: In pago Rotomagensi, sancti Vulframni, Senonicæ civitatis episcopi.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-belg. Elogio Cuthberti hæc ex Adone post duxit, interserunt: Cujus corpus, sicut scribit Beda presbyter, undecim annis humatum, incorruptum cum veste, qua tegebatur, inventum est. Tum in fine: Monasterio Fontinellæ, sancti Vulfranni [variant in modo scribendi] episcopi & confessoris.

Bruxellen. Nova producit; ita incipit: Prima dies seculi, [De temporis principio.] & principium temporis, in quo Deus cælum & terram creavit. Et ea die Iosue, sicco vestigio, cum Hebræis Iordanem transivit. Hac die fuit Dominica in ramis palmarum, qua Christus vendentes eliminavit de templo. Sequitur de Archippo & martyribus Syris, ut in textu. De Cuthberto fere ut codd. mediæ notæ, præterquam quod paulo pressius verbis Adonis inhæreat. In fine: [De Wulfranno.] Fontanellæ monasterio, sancti Wulfranni archiepiscopi & confessoris. Cujus corpus postea in Blandinio translatum est.

Hagenoyen. Parum admodum differt a codicibus mediæ notæ. Omittit Bedæ titulum, presbyter; & pro Wulfranni inflectit Wolfframi.

Centulen. Hæc stylo suo: In Britanniis, depositio beati Cuthberti episcopi & confessoris, admirandæ sanctitatis viri. Cœnobio Fontenella, depositio sancti Vulfranni Senonensis quondam archiepiscopi & confessoris.

Aquicinct. Post Archippi, addit martyris.

[Vigiliæ Benedicti.] Pleschionen. In fine: Vigilia sancti Benedicti.

Matric-Cartus Ultraj. Deficit in martyribus Syris; de reliquis brevissime.

[Joachimi.] Florentin. Primo loco: Natale beati Ioachimi, patris gloriosæ virginis Mariæ & avi Domini nostri Iesu Christi.

Codex Montis sancti. Natale vel passio Geretrudis virginis. [Geretrudis.] Quid codex hic velit non satis perspicio.

Editio Lubeco-Col. Convenit fere cum textu codicum mediæ notæ, [Sabiani & sociorum.] sed in fine adjicit: Eodem die, sanctorum Sabeani & Pollionis, sociorumque eorum martyrum. De his videndus index Prætermissorum.

Belin. Pro Archippi, legit Arcippi. Secundo loco agit de martyribus Syris. Deinde: Monasterio Fontenellæ, sancti Vulfranii confessoris. In Britannia, sancti Gutuberti episcopi.

[De Wulfranno.] Greven. Wulfranno subjungit: Iste Vulfrannus, cum esset Senonensis episcopus, ad Frisiam transiens, Christi Euangelium prædicavit. Inde reversus, in monasterio Fontanellæ monasticum habitum sumens, in multa sanctitate cursum suum complens, quievit in pace anno Domini DCCXX. Eodem die, sanctorum Ioseph & Claudii. [Josephi & Claudii. Urbicii. Guerici & Ebbonis. Heriberti.] Quam apte hi duo conjungantur, vide in Actis. Methis, sancti Urbicii episcopi & confessoris. Senones, Guerici & Ebbonis, episcoporum & confessorum. Vide Prætermissos. Heriberti presbyteri & confessoris. Cui cum sanctus Cuthbertus episcopus diceret, se migraturum e seculo; ille pedibus ejus advolutus rogavit, ut sibi a Domino impetraret, quatenus secum ad gaudia æterna transire posset; factumque est ut petierat. Item secundum aliquos hic, translatio est beatæ Mariæ Magdalenæ. De qua in Auctariis XIX.

Molan. De Wulfranno: Senonum archiepiscopi, in Blandinio monasterio. [Joachim] Sancti Ioachim confessoris, patris beatæ Mariæ virginis. In posterioribus editionibus, mutatur Wulfranni annuntiatio. De Joachim, ut jam dictum. Die vigesima, sanctorum qui nominantur patres in monasterio sancti Sabæ interemptorum. [Martt. in monasterio S. Sabæ. Rixæ.] Demum typis minoribus: Coloniæ ad gradus, obitus Rixæ, reginæ Hungariæ, neptis sancti Annonis episcopi. Cujus, non canonizatæ, corpus patet in magnis festis. De ea agitur inter Prætermissos hoc die & XIX hujus.

XII Kal.
Die 21.

[Benedicti.] Apud Cassinum castrum, natalis sancti Benedicti abbatis, hujus vitam virtutibus & miraculis gloriosam, beatus Papa scribit Gregorius. [Serapionis.] Alexandriæ, beati Serapionis anachoretæ, magnarum virtutum viri. [Lupicini.] In territorio Lugdunensi, sancti Lupicini abbatis, cujus vita sanctitatis & miraculorum gloria illustris fuit.

Conveniunt Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Vix quidquam differunt codices mediæ notæ.
Varia lectio. In una alterave transpositione consistit. Textus habet: Beatus Papa scribit Gregorius. Munerat. Gregorius scribit. Sic pro illustris fuit, ponit Tornacen. fuit illustris. In Antverp. & Max-Lubec. deest sancti, ante Lupicini. De anachoritæ & anacoretæ dictum abunde est.
Observatio. Celeberrimum magni nigrorum monachorum patris Benedicti nomen ab antiquis Martyrologis omnibus hoc die celebratur. [Benedicti.] Ejus meminerunt Hieronymiana apographa, ut Epternacense ad finem laterculi subtexens: Et sancti Benedicti abbatis; Corbeiense ad calcem etiam: Et depositio B. Benedicti abbatis; quæ in Lucensi primo loco posita sunt. Beda non minus simpliciter: sancti Benedicti abbatis, ad quæ videri potest breve Flori elogium a nostro diversum. Romanum parvum: In Cassino castro, Benedicti abbatis. Ado non longa oratione Sanctum ornavit, cujus potiorem partem mutuavit Noster, Notkerus totam sumpsit & aliquid addidit, non satis apte Casinum Castrum cum Beneventana civitate connectens. Rabano satis fuit dicere, quod regulam monachorum scripserit cum magna discretione. De Sanctissimi Patriarchæ rebus gestis, translationibus & miraculis fusissime tractavit Henschenius, quæ si non sufficiunt, videsis Acta Benedictinorum variis locis a Mabilione designatis. Superest Wandelberti encomiastica versificatio:

Tum duodena fide Benedicti & nomine fulget,
Cœnobiale decus, duce quo lætatur in orbe.

Qui hic secundo loco notatur Serapion, mihi non adeo obvius est, quam pluribus visus fuerit; [Serapionis.] nec plane liquet, utrum ex Hieronymianis primum profluxerit. Ex variis Martyrologiorum efferendi modis faxo id colligas. In præfatis Hieronymianis, decem circiter sociis præfigitur, hoc modo: In Alexandria, Serapionis monachi, Josippi &c. Hic martyrem recoli, dubitari haud quaquam potest. Jam Romani parvi textum accipe: Et Serapionis anachoretæ. In eamdem sententiam loquitur Ado: Eodem die, beati Serapionis anachoritæ. Ego hic confessorem intelligo, Adoni solo nomine cognitum, sine ulla patriæ, ætatis aut habitationis distinctione, ut, quem inter plures Serapiones indicent auctores illi, prorsus ignores. Nec tenebras dissipant Rabanus & Notkerus; hic Alexandriam signans, sic loquitur, ut Hieronymiana secutus videatur, tametsi in Rabano legisset, depositio Serapionis. Quid Noster? Alexandriam quoque legit, fateor, at ex toto sensu patet; Serapionem aliquem confessorem indigitari. Quem obsecro? An Arsinoïtem? An Sidonium? An episcopum Thmueos, de quibus hoc die Henschenius? An qui ex Baronii mente, ab Arianis exilium passus est? An Sindoneum vel Sindonitem, qui a Bollando XXIII Januarii pag. 508 col. 2 indicatus, nescio quo casu, in Actis nostris hactenus præteritus est? Multa hic quæro, quæ ad XXI Octobris, operosioris disquisitionis materiam præbere poterunt. Vide Henschenium hic, ac paucis Tillemontium tomo 8 pag. 618, & alibi. Lupicinum primus consignavit Ado, [Lupicini.] brevi contentus elogio, quod Usuardus altera parte truncavit. Notkerus multa de suo addidit ex ipsa, ni fallor, vita, quæ a coævo scripta in Actis reproducitur. Pro textus Usuardini germana simplicitate abunde sufficiant citati codices tum Mss. tum impressi.

AUCTARIA.

Pulsanen. Pro singulari, opinor, in Patriarcham reverentia, ita de Benedicto enuntiat: Apud castrum Casinum, sanctissimi Benedicti confessoris atque abbatis.

Belinus item in hoc solum a puritate deficit, quod scribat beatissimi.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Puri etiam sunt, paucissimis exceptis, iis nempe verbis quæ adjiciunt, in Dialogorum libro secundo beatus scribit &c.

Centulen. De Benedicto jam dicta verba etiam interjicit. In Serapione purus est. Breve Lupicini elogium rescindit. Tum in fine proprium loci: [Vigoris.] Cœnobio Centula, translatio sancti Vigoris episcopi [Baiocensis] & confessoris. Vide Prætermissos, ubi rejicitur ad 1 Novembris.

Antverpien-maj. De Benedicto addit in Dialogorum libris, ut scripsit Ado. De Serapione cum textu. [De Lupicino] Et in territorio Lugdunensi, sancti Lupicini abbatis Virensium [Jurensium,] cujus vita sanctitatis & miraculorum gloria illustris fuit, Corpus ejus in finibus Vesontionum, apud Latonense monasterium celebratur. Hæc est altera encomii Adoniani pars ab Usuardo rescissa, in qua tamen legitur Laocense; alii scribunt Lauconense; Mosander Lacionense. Videantur Acta.

Bruxellen. In Benedicto convenit cum codicibus mediæ notæ. In Serapione purus, sic de Lupicino: In territorio Lugdunensi, sancti Lupicini abbatis Virensium magnifici. Cujus vita… Et corpus ejus in finibus Vesontionum in Laoconensi monasterio celebratur.

[De sancto Benedicto.] Hagenoyen. Hoc peculiare habet, quod totam fere sancti Benedicti vitam non longa laudatione complectatur, hisce verbis: Hic cum foret juvenis scholas seculares reliquit & scholis divinis se tradidit. Et cum tentationes sentiret inter urticas & vepres se projecit, &. curatus est.Hunc solus Romanus in specu latitantem per tres annos solus scivit, cui & ille victum ministravit. Hic spiritu prophetiæ claruit & monachorum regulas scripsit. Discretionem immundorum nimiam accepit a Domino. Abbas factus, durus secundum regulam fratribus dissolutis erat, unde vitreum vas cum veneno sibi ab eis oblatum, signo crucis confregit; & ad locum solitudinis suæ perrexit, ubi postmodum multis claruit virtutibus, ob quas multi ad eum quotidie veniebant, & ideo ibidem duodecim monasteria construebat. Hic etiam præterea in contemplationis gratia singularis erat, & etiam visiones spirituales videbat, hoc est animam sororis suæ Scholasticæ & Germani episcopi Capuani ab angelis in cælum ferri vidit. Diem etiam sui exitus ante annum sibi Dominus revelavit, quem & fratribus non abscondit. Ante sextum vero diem sui obitus febribus languere cœpit, & sexto die ïn oratorium se portari fecit, & sepulchrum sibi aperiri, & tunc Communionem accepit, & inter discipulorum manus, erectis in cælum manibus, ultimum spiritum inter verba orationis efflavit.

[Translat. Firmini.] Ambian. Ipso die, translatio sancti, Firmini episcopi & confessoris. Colitur XXV Septembris.

Matric-Cartus-Ultraj. Benedicti abbatis. Serapionis anachoretæ. Lupicini abbatis, fratris sancti Romani abbatis.

Editio Lubeco-Col. Vix quidquam differt a codicibus mediæ notæ.

Greven. Iosephi. Ammonis. Ex Hieronym. In Hibernia, [Endei. Amos.] Endei abbatis. Amos eremitæ & confessoris. Inter Prætermissos rejicitur ad IV Octobris. Romæ, [Felicitatis.] Felicitatis viduæ. Ad XXIII Novembris. Hic fecit Deus luminaria rerum. Item beati Benedicti monachi, [Benedicti alterius.] de quo Gregorius refert 3. Dialog. quod ætate juvenis, sed moribus grandævus, a Gothis in clibanum succensum projectus & inclusus, altera die illæsus penitus inventus sit. Hic remittendus est ad diem XXIII Martii.

Molan. Agit de solo hoc Benedicto, expressius designans Gregorii locum, nempe 3 Dialog. cap. 18. In aliis editionibus: Die vigesima prima, [Jacobi.] sancti patris & confessoris Iacobi episcopi. De ipso videnda sunt Acta nostra.

XI Kal.
Die 22.

[Afrodisii.] Apud Septimaniam civitate Biterris, depositio sancti Afrodisii episcopi & confessoris. Hic a beato Paulo Narbonensi episcopo eidem urbi ordinatus antistes, fidei documentis præclarus virtutumque meritis ornatus, quievit in pace.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Ad paucissima redit. Pro civitate legunt Herinien. & Muneratus civitatem. Praten. Byterris, pejus Tornacen. Biternis. Superest varia Afrodisii efformatio, pro qua Praten. Afrosidii: Herinien. Afradisii: Munerat. Affrodisii, quod legit etiam Greven. Optime, ni fallor, Molan. Aphrodisii: servata nihilominus manuscriptorum codicum fere omnium scribendi ratio, quam & in Actis præhabitam video.
Observatio. Aphrodisius, seu Afrodisius, utcumque demum scripseris, nomen non explico. [Afrodisii.] Ægyptius is, Græcus an Romanus fuerit, nusquam traditur. Hoc compertum, a solo Usuardo primum inventum atque in sacris Fastis consignatum esse: opinor ex Actis sancti Pauli Narbonensis, ubi cursim dicitur, in hujus locum Biterris ordinatus, ut ab Henschenio hic ostenditur; ubi monet, hæc fere omnia esse, quæ de sancto Afrodisio dici secure queunt, cum aliæ narrationes non careant mendis: quales non unas ex Maurolyco, Galesinio & aliis merito rejiciendas existimat. Porro antiquiores omnes Martyrologi Hieronym. Rom. parvum, Florus & Ado: Rabanus item, Wandelbertus, Notkerus & post eos recentiores alii, de Paulo ipso, non de Afrodisio hac die meminerunt. In Actis nostris longa fit enumeratio Martyrologiorum, in quibus hac die, & aliorum in quibus Paulus XII Decembris refertur, at nisi vehementer fallor tota differentiæ causa, soli & uni Usuardo imputanda est, a quo ferme ceteri acceperunt, qui XII Decembris Paulum consignant. Pauli elogium Ado inter Festivitates Apostolorum retulit, Notkerus totum transumpsit, pauculis de suo adjectis. Ceterum Usuardi auctoritas a Baronio sociisque Romani moderni emendatoribus aut contempta aut neglecta est, expuncto plane ex toto Martyrologio Afrodisii Biterrensis nomine, restitutoque Paulo Narbonensi ex Hieronymianorum apographorum, Romani parvi, Adonis, reliquorumque consensu. Nolim cum Matricula Cartusiæ Ultrajectensis suspicari, dubitatum a Baronio, Afrodisiusne pro Epaphrodito fuerit ab Usuardo suppositus; nam distinctis utriusque characteribus, discrimen apparet manifestissimum. Interim excluso Afrodisio Biterrensi, locum occupavit Epaphroditus Terracinensis. Nobis de vera Usuardi lectione nulla prorsus videtur subesse posse controversia, codicibus omnibus cum laterculo convenientibus. Et quamvis ad hodiernum Usuardi textum minime spectet laudatus Paulus Narbonensis, hic tamen visum est, Wandelberti de eo distichon subjicere:

Undecima antistes tribuit pia lumina Paulus,
Quo jure exultat proprio Narbona magistro.
AUCTARIA.

Pulsanen. Textui puro subdit: Item sancti Pauli confessoris: [Pauli.] præterito episcopi titulo, ut faciunt codices alii præsertim Hieronymiani.

Antverp-maj. In Galliis civitate Narboniæ, natale sancti Pauli episcopi & confessoris, [Pauli.] quem beati Apostoli, ordinatum urbi Narboniæ episcopum miserunt. [Dionysii.] Apud Chorintum, beati Dionisii episcopi, cujus eruditione & gratia, quam habuit in verbo Dei, multi fruuntur usque hodie. Dionysius hic Corinthiacus, de quo etiam alii codices agunt, spectat ad VIII Aprilis. Sequitur in codice: Civitate Biterris, depositio sancti Afrodisii episcopi & confessoris.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. A reliquis codicibus Usuardinis dissident; ita enim legunt: In Galliis civitate Narbonæ, natale sancti Pauli episcopi, [De Paulo.] discipuli Apostolorum, qui a beato Paulo baptizatus, in Gallias directus, apud Narbonam episcopali dignitate donatus est. In Africa, [Saturnini & sociorum.] Saturnini & aliorum novem. Abest totus Usuardi textus.

Rosweyd. Post textum: In Africa, Saturnini martyris & aliorum novem. [Alexiani.] Alexiani diaconi.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Primo loco cum tribus supracitatis ponunt: In Galliis civitate Narbona, natale sancti Pauli episcopi, discipuli Apostolorum, qui a beato Paulo baptizatus &c. Secundo, de beato Saturnino martyre & sociis novem. Tertio ac ultimo, textum Usuardinum purum subjiciunt.

Centulen. Hæc habet: In Galliis civitate Narbona, sancti Pauli episcopi & confessoris, quem beatus Paulus Apostolus ordinavit & ibidem direxit. Apud Chorintum, beati Dionysii episcopi, cujus eruditione & gratia, quam habuit in verbo Dei, multi fruuntur usque hodie. Civitate Biterris, sancti Afrodisii episcopi & confessoris.

Bruxellen. Incipit etiam a Paulo, cujus elogium ex Adone nonnihil interpolavit. Afrodisium habet secundo loco, & in eo purus est. Tertio refert Dionysium, [Saturnini & soc. ix.] ut supra. Denique: In Africa, beati Saturnini & aliorum novem.

Hagenoyen. De Paulo, ut Antverp. supra. Sequitur Afrodisius, ut in textu. Tertio loco de Saturnino & sociis. Demum: Item Fidelis martyris. [Fidelis.] Colitur hic die sequenti.

[Fidelis & sociorum.] Pleschionen. In Africa, sanctorum Fidelis, Saturnini & aliorum novem.

Matric-Cartus-Ultraj. Afradisii episcopi & confessoris. Notat deinde ad marginem, in Romano Martyrologio Epaphroditum pro Afrodisio positum.

[De Paulo.] Vatican. signatus num. 5949, omisso textu sic legit: Natalis sancti Pauli episcopi, qui a beato Paulo Apostolo, cum ad Hispanias prædicandi gratia pergeret, apud urbem Narbonam relictus, prædicationis officio non segniter impleto, clarus miraculis coronatus quievit. Vide quæ dicentur XII Decembris. [Fidelis &c.] Sequitur: In Africa, sanctorum Fidelis, Saturnini & aliorum novem.

Florentin. In fine: Apud prædictam Narbonam, sancti Pauli episcopi & confessoris. In Africa, sanctorum martyrum. Saturnini & aliorum novem.

Editio Lubeco-Col. Incipit: In Galliis &c. ut Antverp. supra. Sequitur: In Africa, beati Saturnini & aliorum novem martyrum, qui pro nomine Christi occisi sunt. Tertio loco textus purus subjungitur.

Belin. Prima editio eadem plane habet, quæ ex Antverp. superius descripsimus; at in altera, textus superadditus est hoc modo: Apud Septiviaviam [Septimaniam] civitate Bituris &c.

[Saturnini & sociorum. Arionis.] Greven. In Africa, Saturnini, Dieroni & aliorum octo martyrum. Item Arionis. De his consule Florentinium & Acta hoc die. Thomæ Comitis Lancastriæ & martyris. Vide quæ de eo dicuntur in indice Prætermissorum. [Alexiani. Theodolæ.] Alexiani diaconi. Romæ, Theodolæ martyris. Quæ ut ignota prætermittitur. Item secundum aliquos hic, natale sancti Pauli Narbonensis episcopi, qui in pridie Idus Decembris ponitur. [Catharinæ.] Catherinæ viduæ & virginis. Miror inter Prætermissos non esse notatam, quandoquidem in Romano hac die expresse ponatur. Vide Acta XXIV Martii.

Molan. Idem habet de Paulo Narbonensi auctarium, quod ex Antverp. dedimus, cui præterea subjungit: Eodem die, monasterio quod Eike dicitur, [Herlindis & Relindis.] sanctarum virginum Herlindis & Relindis germanarum, & religiosarum, gloriosarum in miraculis. [Cameliani. Leæ viduæ.] Trecas, depositio sancti Cameliani antistitis. Dein typis minutioribus: Leæ viduæ, de qua beatus Hieronymus scribit, quod viro defuncto conversa est, & monasterii princeps & virginum mater effecta. [Catharinæ.] Catharinæ viduæ, filiæ beatæ Birgittæ, quam canonizavit Urbanus VI. Divioni, sancti confessoris Hilarii. [Hilarii. Octaviani.] Item Carthagine, Octaviani archidiaconi, martyris, cum multis millibus virorum & mulierum, de quibus Gregorius Turon. lib. 2 Hist. Fran. cap. 3. in fine. De Cameliano & Hilario vide Prætermissos. In Posterioribus omittitur Paulus. De Saturnino ut reliqui. De Cameliano ut in prima. [Basilet.] Sequitur: Die vigesima secunda, sancti hieromartyris Basilei, presbyteri Ancyranæ ecclesiæ. In monasterio quod Eike dicitur, translatio sanctarum virginum Herlindis & Relindis germanarum. [Translat. Herlind. &c] Dein aliis litteris: Parthenopoli civitate, [Magdeburgi Saxonum] beatæ Margaretæ, quæ contracta dicitur, [Margaretæ.] virginis multæ patientiæ, de cujus vita liber exstat. In Actis prætermittitur.

X. Kal.
Die 23.

In Africa, sanctorum martyrum Victoriani, Frumentii & alterius Frumentii & duorum germanorum, [Victoriani & sociorum.] qui persecutione Wandalica, ut scribit Victor Africanus episcopus, sub Hunerico rege, pro constantia catholicæ confessionis, immanissimis suppliciis excruciati, [Theodori. Juliani.] egregio martyrio coronati sunt. In Antiochia, sancti Theodori presbiteri. Civitate Cæsarea, sancti Juliani.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Rosweyd. Munerat. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. In codice Rosweydi legitur Frumentii & Frumentii, expuncta voce alterius. Lego Wandalica, ut omnino scribendum & legendum est, efformatione & pronuntiatione nobis, Germanis, aliisque affinibus propria, de qua nil opus est plura notare. Praten. Pulsanen. Muneratus & alii scribunt Vuandalica: Tornacen. Uuandalica: Belinus Vandalica. Munerat. pro episcopus, posuit apostolus. Codex Rosweydi male ponit Honerifico, non multo melius Pulsanen. Honorio, Belen. Honorico. Munerat. & Greven. Honerico. Evidens est agi hic de Hunerico vel Hunnerico, ut promiscue scribitur. Munerati transpositio, coronati sunt martyrio, nihil in sensu immutat. Solus Belinus pro Theodori habet Theodoli, atque hinc Baronii Theodulum prodiisse verosimile est. Grevenus & Molanus. In civitate; redundat præpositio. Affrica, Aphrica, martirum, suppliciis, Cesarea, menda sunt passim obvia. Codex Rosweydi deficit in voce penultima, sancti.
[Victoriani & sociorum.] Observatio. Illustris Africanorum martyrum classis plane abest ab Hieronymianis apographis, Beda genuino, Wandelberto & Rabano. Primus eam consignasse reperitur auctor Romani parvi distincte & clare: In Africa, martyrum Victoriani, Frumentii, item Frumentii, & duorum germanorum, Wandalica persecutione, sub Hunnerico rege passorum. Hinc eadem classis ab Adone eruta, brevi elogio exornata est. Adonis sequaces & descriptores esse Usuardum & Notkerum, jam sæpe dictum & demonstratum est. Hic præfatum elogium fere immutatum transumpsit; Noster paucula inseruit, nempe, ut scribit Victor Africanus episcopus. Cetera ab Adone accepta esse, nimis quam manifestum existimo. Plura in Actis circa hosce martyres annotata & illustrata invenies. Atque inter alia, correctas variorum hallucinationes circa horum sanctorum martyrum veram patriam, palæstram, ætatem; quæ omnia ex ipsis gloriosorum martyriorum Actis, ex Victore Vitensi illic productis, egregie confirmantur. Ex Hieronymianis apographis ab Usuardo educti sunt Theodorus presbyter Antiochenus & Julianus Cæsariensis: [Theodori. Iuliani.] ille satis distincte positus, atque iisdem plane verbis a Notkero expressus: hic autem ex aliqua cohorte abstractus, quæ Florentinium & Henschenium non parum exercuit, tum ut vera nomina, tum ut martyrii locum (siquidem omnes martyres vere fuerint, ut in hisce codicibus supponitur) accurate designarent. Ea discutere cum hujus loci non sit, citatos auctores consulat, cujus plura scire interfuerit. Interim Noster prudenter lauream reticuit. Unde vero confessorem dumtaxat fuisse Julianum certo discere Baronius potuerit, equidem explorare nequeo. Satis nobis & abunde sit, textus Usuardini fontem & germanitatem comprobasse. Satis mira est Wandelbertina combinatio, dum Felicem Africanum cum Theodoro Antiocheno & Juliano Cæsariensi disticho suo ita videtur innectere, acsi eodem tempore, eodem loco, & eodem martyrio coronati fuissent; quamvis & alibi hoc recurrat. Sic canit:

Felix hinc decimum & Theodorus cum Juliano
Ornant, eximia virtutum laude ferendi.

AUCTARIA.

Antverpien. Max-Lubec. Ughellian. & codices octo alii, quos mediæ notæ appellare solemus, in prima annuntiatione purissimi omnes, in duabus ultimis, Theodori & Iuliani deficiunt.

Antverp-maj. Cum prioribus fere convenit, sed legit cum Centulen, Victorini, & addit in fine: Apud Afridam, beati Imdelis, voluit dicere Fidelis, [Fidelis.] socii Felicis.

Centulen. Sic habet: In Africa, sanctorum martyrum Victorini, Frumentii, & alterius Frumentii, & duorum germanorum, qui in magissimis [lege immanissimis] suppliciis cruciati, gloriose coronati sunt. In Africa, beati Fidelis martyris.

Bruxellen. In Victoriano & sociis fere purus est. Sequitur: Adhuc in Africa, natale sancti Felicis martyris. [Felicis.] Item in Antiochia, sancti Theodori presbyteri & martyris. Civitate Cæarea, sancti Iuliani. [Fedis.] Et sanctæ Fidis martyris. Videtur hæc Fides esse, quæ VI Octobris colitur, ut habes in catalogo Prætermissorum.

Hagenoyen. Purus item in Victoriano & sociis, secundo loco sic scribit: In Antiochia, sancti Theodorici [[DeTheodoro] Theodori] presbyteri & martyris, qui alapis multis est cæsus Super scampnum ligatus in tantum extenditur, ut octo pedum longus videretur. Post hæc duæ lampades ardentes, ejus lateri sunt appositæ, tandem occisus est gladio. Videndum, an hic non indicetur Theodoricus vel Theodoritus Antiochiæ sub Juliano apostata passus, de quo cum Usuardo agimus XXIII Octobris. Sequitur in codice ultima annuntiatio pura: Civitate Cæsarea, sancti Iuliani.

Pleschionen. & Vatican. signatus num. 5949: [Pauli & sociorum.] In Antiochia, sancti Theodori presbyteri, Pauli, Iuliani, Sabini. Vide Acta, ubi hos male conjunctos observabis.

Altemps. In monasterio Berkingensi, sanctæ Hildæ abbatissæ: [Hildæ.] Et die sequenti. Imo vere die sequenti colitur, vocaturque ab aliis Hildelitha.

[Invent. S. Lupi.] Burdegalen. Inventio sancti Lupi Andegavensis episcopi. Inter Prætermissos remittitur ad diem natalem, XVII Octobris.

Editio Lubeco-Col. Antepenultimo loco interserit: [Fidelis.] Apud Africam, natale sancti Fidelis martyris. Cetera satis pura est.

[Fidelis. Piomoli. Felicis. Theoderici.] Greven. In Africa, beati Fidelis martyris. Item Piomoli [aliis Thiomoli ex Hieronym.] Felicis. Theoderici martyris. Inter Prætermissos rejicitur ad XXIII Octobris, ubi male citatur editio Lubeco-Col. quæ de eo non meminit. Hilariæ viduæ. [Hilariæ.] An hæc mater S. Afræ, an alia fuerit, divinari necdum potest. Vide etiam Prætermissos.

[Felicis & alior. 20. Niconis & socior. Elevat. Winoci.] Molan. In Africa, natale Felicis & aliorum viginti. Ita prima editio. In aliis sic habet: Die vigesima tertia, sacrosancti martyris Niconis & ministrorum discipulorum ejus, cum ipso martyrizatorum. Bergis, elevatio sancti Winoci abbatis.

IX Kal.
Die 24.

[Pigmenii.] Romæ, passio beati Pigmenii presbiteri. Hic Julianum apostatam a puero nutrivit & sacris litteris erudivit, a quo ipse postea in Tyberim pro fide Christi necatus est. In Mauritania, natalis sanctorum Romuli & Secundoli fratrum, [Romuli & Secundoli. Seleuci. Agapiti.] qui pro Christo passi sunt. Apud Syriam, sancti Seleuci. Item in Phrygia, sancti Agapiti.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Rosweyd. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Addi possent omnes codices mediæ notæ, ut infra patebit.
Varia lectio. Antverp. & Max-Lubec. pro Pigmenii presbyteri, male ponunt episcopi, Pulsanen. nullam dignitatem adjunxit. Rursus Antverp. & Max-Lubec. pro nutrivit habent enutrivit. Litteris sacris in Greven & Molan. perinde est. Fratrum omnes codices legunt, exceptis Antverp. & Max-Lubec. Hi etiam scribunt Siriam cum Tornacensi. Restitui Phrygia cum Molano, tametsi codices plerique, ut Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. & Greven. legant Frigia; Praten. Phrigia, Rosweyd. Frygia. Fere exciderat monere, solum Muneratum pro Secundoli, legere Secundi, ut est in Romano moderno. Grevenus & Molanus ab aliis in eo discrepant, quod Agapitum Seleuco anteponant.
[Pigmenii.] Observatio. Pigmenium hic denuo ignorant citati pridie Martyrologi, apographa Hieronymiana, Beda, Florus, Rabanus, Wandelbertus; memorant alii, quorum semper antesignanus auctor Romani parvi, a quo primum nominatus & relatus est; his verbis: Romæ, Pigmenii presbyteri & martyris, sepulti in cœmeterio Pontiani. His non contentus Ado, longum elogium contexuit, probabiliter ex Actis sanctæ Bibianæ, in hac parte ut minimum valde depravatis. Viderat ea olim Bollandus, notaveratque IV Januarii in Dafrosa; hujus, Flaviani, Pigmenii, Bibianæ, & aliorum Acta permista esse, & ejusmodi, ut haud levi emendatione egerent. Henschenius vero hoc die, discussis cum Baronio præfatorum Actorum fictionibus, iisque præsertim, quæ in Adonis elogio continentur, indigna plane censuit, quæ operi nostro insererentur. Quid si igitur placeat Tillemontii conjectura tomo 5 a pag. 119 & pag. 633, de Epigmenio & Pigmenio, qui ambo hoc die in Romano moderno referuntur, in unum conflandis? Certe sic manebit vera rei substantia, rescissis falsis circumstantiis. Hæc examinanda remittimus ad Acta, XIV Septembris, ubi agetur de Crescentio puero, a prædicto Epigmenio baptizato. Interim totam Adonis historiam transumpsit Notkerus, Noster ita contraxit, ut cum brevitate sua, non item cum veritate conveniat. Atque hæc hactenus pro textu satis clara & plana sunt.

At non æque pervium est, Romulum cum Secundolo connectere & quidem fraternitatis vinculo, ut facit Usuardus, verosimillime a vero aberrans, primus ipse talis confusionis artifex, quemadmodum ex Actis nostris manifeste colligitur. Neque enim ulli Hieronymiani codices, [Romuli & Secundoli.] ex quibus solis eos Noster decerpere potuit, ita Romulum & Secundolum conjungunt, ut vel populares esse videantur, quamvis utrumque nomen exprimant. Romulus avulsus est ab insigni manipulo martyrum, qui cum Timolao in Cæsarea Palestinæ coronatus est, ut ex Eusebio in Actis refertur. Secundolus vero ad aliam plane classem pertinet, quæ in Mauritania triumphavit. Potuit fortasse Wandelbertum vidisse Usuardus, ubi hunc versiculum legerit: Romulus & nonam pariterque Secundolus implet.

Interim qualiscumque lectio, Usuardi genuina est, atque in omnibus codicibus tum manuscriptis, tum excusis plane conformis, etiam in Centulensi, qui, ut in Auctariis patebit, [Seleuci. Agapiti.] sola phrasi a textu discrepat, fratris tamen titulo abstinens. Quid Baronium moverit, ut pro Secundolo, Secundum supponeret, nec hic divino. Seleucus item & Agapitus ex Hieronymianis apographis profluunt, unde a Nostro & in Actis positi absque ullo titulo, quidquid Seleucum confessorem faciat Baronius, Agapitum episcopum. Nam si de eo Agapito agitur, qui in Hieronymianis etiam sub Agapi nomine occurrit, is vere Timolai socius fuit, adeoque martyr Cæsariensis. An forte aliunde sumptus, & Synadæ episcopus fuerit, non satis perspicio: tacet Florentinius; Castellanus in Martyrologio universali ab Henschenio dissentit. De cetero certa nobis & indubitata videtur Usuardi lectio in laterculo proposita, quamvis fortasse sola penultima annuntiatio vera dici possit, utpote in omnibus Hieronymianis primo loco disertissime posita, ubi siquis titulus; non confessoris certe, sed martyris apponendus videtur.

AUCTARIA.

In Tyberim necatus est legunt codices omnes, pro textus puritate citati. Melius Ado, de ponte præcipitatus est, idque imitati sunt codices Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic & Editio Ultraj-belg. In quo solum ab Usuardina simplicitate deficiunt.

Antverp-maj. Hic mutilus est, sic legens: Romæ, [Textus mutilus.] natale sancti Pigmenii presbyteri. Hic Iulianum apostatam atque impium a puero nutrivit, & litteris etiam sacris erudivit. In Siria, natale sancti Eleuci. Ipso die, sanctorum Romuli & Secunduli, qui apud Mauritaniam pro Christo passi sunt.

Centulen. Modo suo: Romæ, sancti Pigmenii presbyteri & martyris. [Textus contractus.] In Syria, sancti Seleuci. In Frigia, sancti Agapiti. Ipso die, sanctorum Romuli & Secundoli, qui apud Mauritaniam pro Christo passi sunt.

Bruxellen. Pigmenii elogium ex Adone non parum interpolatum repræsentat. Dein cum textu: In Mauritania, sanctorum Romuli & Secundoli fratrum & martyrum, qui pro Christo passi sunt. Apud Syriam, sancti Selencii [vult dicere Seleuci.] [Lini.] In Frigia, sancti Agapiti. Item sancti Lini martyris. De quo vide Prætermissos.

Hagenoyen. Alia de Pigmenio commentus est, ut facile fabulosis fabulosa exornantur. Sed iis repetendis non immoramur. In Romulo & Secundolo purus est, nisi quod pro Romuli, scribat Remuli. Sequitur: Apud Syriam, sancti Seleucii martyris. Item in Frigia, sancti Agapiti martyris.

In Aquicinctini collatione cum Usuardo Molani secundæ editionis facta, sic habetur: Post S. Agapiti, [Agapiti & sociorum.] addit: Item sanctorum Agapiti, Romuli (vel forte Romici, nec enim potest commode legi) & Rogati.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130, adjiciunt: Eodem die, sanctorum Victoris & Coronæ. [Victoris & Coronæ.] Proprium diem invenies in Prætermissis, nempe XIV Maii.

Pleschionen. Convenit cum Aquicinctino, clarius exprimens: In Africa, sancti Agapiti, Romuli, Rogati. Quam apta sit ea conjunctio, vide in Actis, ubi melius suis locis tribuuntur.

Martic-Cartus-Ultraject. Solita brevitate: Pigmenii presbyteri & martyris, Romuli & Secundoli fratrum martyrum.

[Agapiti & sociorum.] Vatican. num. 5949: In Syria, sancti Seleucii. In Africa, sancti Agapiti, Romuli & Rogati.

Codex. Strozz. Apud Præsidem [Persidem] sancti Simeonis archiepiscopi. [Simeonis.] De quo plura in Prætermissis.

[de Pigmenio ex Adone.] Editio Lubeco-Col. De Pigmenio pure usque ad erudivit. Subdit deinde: A quo ipse postea in Tyberim pro fide Christi de ponte præcipitatus est. Cujus corpus inventum & collectum, sepultum est in cimiterio Ponciani, non longe a sanctis Abdon & Sennen. In Mauritania, sanctorum Romuli & Secundoli fratrum, qui pro Christo & fide catholica passi sunt. Apud Syriam, sancti Seleuci confessoris. [Simonis pueri.] In Phrygia, sancti Agapiti martyris. Opido Tridentino, passio sancti Simonis pueri & martyris.

Belin. In textu non omnino purus, addit in fine: [Symeonis.] Apud Persidem, sancti Symeonis archiepiscopi. Est is qui colitur XXI Aprilis.

[Saturnini & Cirini. Symonis pueri.] Greven. Saturnini, Cirini martyrum. Apud Tridentum, beati Symeonis pueri, novi martyris, anno Domini MCCCCLXXV in hebdomada sancta a Iudeis crudeliter occisi. Cujus sanctitati Deus per crebra miracula testimonium præbuit. [Kanini Jobiæ.] Kanini confessoris. Jobiæ virginis, filiæ regis Persarum. Vide catalogum Prætermissorum.

[Simeonis.] Molan. Apud Persidem, sancti Simeonis archiepiscopi. Sequitur typis minoribus: Apud Tridentum, passio beati Simeonis pueri, [Simonis.] novi martyris, anno Domini MCCCCLXXV in hebdomada sancta a Judæis crudeliter occisi. Daventriæ, obiit Florentius presbyter, [Florentii.] qui fratres de communi vita instituit. Cujus vitam Thomas a Kempis scripsit. Hæc prima editio. Aliæ: Tridenti, passio beati Simonis pueri. [Catharinæ.] In monasterio Vuasteno, sanctæ Catharinæ abbatissæ, filiæ beatæ Birgittæ. Die vigesima quarta, præfestum Euangelismi. Dein aliis litteris: Cæsareæ, [Timolai & sociorum.] sanctorum octo martyrum, Timolai, Dionysii, Romuli, Pausæ, Alexandri, Alexandri, Agapii & Dionysii. Daventriæ &c. De martyribus Cæsariensibus videantur Acta.

VIII Kal.
Die 25.

[Annuntiationis. Irenæi.] Apud Nazareth civitatem Galilææ, Annunciatio Dominica. In Sirmio, passio beati Hirenei episcopi, tempore Maximiani imperatoris, qui primo tormentis acerrimis vexatus, dein diebus plurimis in carcere cruciatus, novissime abscisso capite consummatus est. Romæ, [Cyrini.] sancti Cyrini martyris, qui a rege Claudio, post facultatum amissionem, post carceris squalorem, post multorum verberum [Dulæ.] afflictionem gladio interfectus est. Nicomediæ, natalis Dulæ cujusdam militis ancillæ, quæ pro castitate occisa est. In Antro insula, sancti Hermelandi abbatis, [Hermelandi.] cujus gloriosa conversatio miraculorum collaudatur præconio.

Nota. Codicem Usuardinum ex omni parte genuinum & purum, nullum hodie reperio. Ex omni, inquam parte; nam multi in paucissimis deficiunt, eaque ratione viam satis commodam textui eruendo aperiunt. Sic Belinus sola transpositione aberrat, Cyrinum anteponens Irenæo; qua in re cum solus & unicus sit, ab omnimoda puritate certo excluditur. Pratensis nævo infectus est, cum pro Dulæ scribat Theolæ, in quo licet tres alios codices Aquicinctinum, Marchianensem & Rosweydinum consentientes habeat, nihilo magis simplicitatem Usuardinam repræsentat. Et quidem Rosweydi codex purus esset, nisi tertio loco inepte immisceret: Item natale sanctorum nongentorum. Heriniensis item a puritate deficit, primam annuntiationem sic exprimens: Apud Nazareth civitatem Galilææ, ut fides Catholica credit, adorat & prædicat; Virginem Mariam Dominum parituram, Gabriel angelus venerando salutat. Quæ verba ex aliquo Beda Ms. Tornacensi, inter Bedæ Auctaria, etiam connumerata invenies. In Tornacensi Usuardo deest solum Irenæi elogium. In Pulsanensi expunctus Hermelandus. Atque item in Antverp. & Max-Lubec., ubi & Cyrini elogium prætermissum est. Muneratus pluribus mendis, opinor typographicis, deformis est, sed præcipuus error, quod post Annuntiatio Dominica, adjungat, quæ alio nomine dicitur Incarnatio Domini nostri Jesu Christi. Sic Grevenus & Molanus excludendi, quia soli incipiunt hoc modo: Jesus Christus Dominus noster passus est. Codicum aliorum accessiones suo loco exhibebimus. Interim ex jam citatis citandisque, germana Usuardi simplicitas ea ratione elicita, quod in laterculi sententiam plerique omnes conspirent, ut collatis defectibus excessibusque facillime datur intelligi. His positis.
[Annuntiationis.] Observatio. Superest fontes indicare, ex quibus Usuardum sua hausisse credimus. Ac primo quidem, hæc est Hieronymianorum omnium concors hodierna commemoratio: Hierosolymis Dominus Jesus Christus crucifixus est. At non ita conveniunt in ejus Annuntiatione aut Conceptione, quæ in Epternacensi plane desideratur. Hæc in Beda brevissime ponitur: Annuntiatio Dominica. Rabanus scripsit: Annuntiatio Dominicæ incarnationis. Romanum parvum: Annuntiatio Dominica & Crucifixio. Ado autem, rescissa Crucifixione, nec Hieronymiana nec Romanum parvum ex toto secutus, Bedam non nihil auxit, præfixa nempe civitate Nazareth, in qua mysterium peractum est; ea plane phrasi, quam ex ipso. Noster in laterculum suum transtulit. Adonem hic Rosweydi intelligo, non qualis a Mosandro editus est, in quo & Crucifixio, & Jacobi Apostoli martyrium, cum immolatione Isaac aliisque Christi typis hoc die conjunguntur. Notkerus Bedæ, Rabani & Adonis verba in unum commiscuit. De hac solennitate nihil est quod Henschenii commentario magnopere superaddi possit aut debeat. Audi modo Wandelbertum:

Angelus octava venturum nuntiat agnum.
Agnus & ipse cruce mundi pro morte levatur.

Qui hic secundo loco est, sic quarto & ultimo memoratur in Romano parvo: Apud Sirmium, [Irenæi.] Irenæi episcopi & martyris, quo etiam ordine refertur ab Adone cum elogio, quod totum in Notkerum transiit, a Nostro modice attemperatum, sic tamen, ut nihil non ex eodem acceperit. Irenæi Sirmiensis Acta procul dubio olim vidit Ado, quæ multis seculis neglecta, a Joanne Gamansio nostro primum eruta sunt, a Papebrochio edita & illustrata, græce etiam floridiori oratione, ad voluminis calcem adjecta. Latina ipsa, inter sincera & selecta merito a Ruinartio computata sunt a pag. 432, de quibus videri etiam potest Tillemontius tomo 5 a pag. 250. Quod vero Irenæus in Actis editis passus dicatur VIII Idus seu VI Aprilis, potuit olim lectum esse VIII Kal. Aprilis. Variant Martyrologia. Ego Sirmiensem Irenæum in Hieronymianis VI Aprilis nullus deprehendo: fateor in Floro & Rabano signari, imo a Notkero utroque die; servandam tamen, nec quidquam immutandam antiquam Martyrologorum nostrorum lectionem, plane censeo.

Cyrinus, aliis Quirinus, in Romano parvo & Adone tertium locum obtinet. Hic ex Beda, [Cyrini.] atque iisdem verbis sumpsere Rabanus & Notkerus, quæ ex Actis sancti Valentini, seu Marii, Marthæ & Abachum, de eo paucis recitant. Adonem nihilominus deserit Usuardus, aliam phrasim ex eodem fonte substituens. De præfatis Actis satis alibi dictum est, vide Henschenii commentarium, & alia, quæ recentius de Cyrino ibi tradita sunt, quorum compendium habet Tillemontius tomo 4 pag. 677. Dula ex Hieronymianis repetitur: [Dulæ.] In Nicomedia, natale Dulæ. Romanum parvum: Nicomediæ, Dulæ martyris. Beda & ex eo Rabanus: Natale Dulæ, ancillæ militis, quæ pro castitate occisa est. Ado utrumque textum conjunxit, quem ex ipso sibi vendicarunt Usuardus & Notkerus. Nec eorum quisquam est, qui Theodolam Hieronymianorum cum Dula, quæ forte a conditione nomen traxit, eamdem esse putaverit, quod tamen visum est Castellano in brevi notula ad Martyrologium universale, inde, meo quidem judicio, expungenda, reposito in textu non Theolæ, [Hermelandi.] sed Dulæ nomine, quod in ipso Romano legitur. Hermelandus antiquioribus omnibus ignotus, ab Usuardo primum productus est; & recte in Antro Ligeris insula, modo fluminis aquis absorpta, non in Andro, tot terrarum spatiis divisa, quemadmodum male legit codex maximus Ultrajectinus, quem ad aliorum distinctionem, Rosweydi seu Rosweydinum nuncupare solemus.

AUCTARIA.

Antverp-maj. In Nazareth civitate Galileæ, Annuntiatio Dominica, quando missus est Gabriel angelus a Deo in civitatem Galileæ ad beatam Mariam virginem, [De Annuntiatione ex Euangelio.] & dixit ei: Ave Maria gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. Ipsa, ut vidit eum, mota est in introitu ejus, & cogitabat qualis esset ista salutatio. Et ait ei angelus: Ne timeas Maria, invenisti enim gratiam apud Deum; ecce concipies in utero & paries filium, & vocabis nomen ejus Iesum. Quæ tanto nuntio clarificata, Spiritu sancto fœcundata, ab illo, qui de illa carnem sumere dignatus est, præ omnibus sublimata, in æternum venerabiliter est benedicta. Apud Sirmium, natale sancti Hirenei episcopi & martyris, sub Maximiano imperatore. Romæ, sancti Cirini martyris. In duabus ultimis purus est. Pro Antro insula, videtur legere Antico, sed pejus in margine corrigitur; in Andro insula.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Post Dominica, subdunt: Eodem die, Dominus noster Iesus Christus Hierosolymis crucifixus est & Isaac immolatus. Item post Romæ, legunt, in cœmeterio Pontiani. Deficiunt omnes in annuntiatione ultima.

Centulen. In Nazaret civitate Galyleæ, Annuntiatio Dominica, [De Annuntiatione.] quando angelo annuntiante & virtute altissimi superveniente, Virgo intemerata filium Dei vivi paritura concepit. Eodem die Ierosolymis, idem Deus Dei filius crucifixus est a Judæis. In Sirmio, sancti Herenei episcopi & martyris. Romæ, sancti Cirini martyris. Nicomediæ, sanctæ Dullæ martyris. In Antro insula, sancti Erculandi abbatis. Habes supra verum nomen.

Bruxellen. Solito auctior, multa hic congerit: Apud Nazareth civitatem Galileæ, [De typis Christi.] Annuntiatio beatæ Mariæ semper virginis. Eadem die, plasmatio Adæ & ejectio ejus de paradyso. Apud agrum Damascenum, Abel primus martyr pro justitia occisus est. Quem Christus in Euangelio laudat, & quem nos in Canone Missæ quotidie nominamus. Eadem die, Melchisedech primus sacerdos, Abrahæ panem & vinum in figura Sacramenti Eucharistiæ immolavit. Et hic Melchisedech etiam Canoni Missæ inscriptus est. Ipso die, Abraham filium suum Isaac super altare obtulit Deo in figura Dominicæ passionis. Adhuc ipso die, transitus filiorum Israel per mare rubrum. Eadem die, decollatus est beatus Johannes Baptista. Apud Ierosolimam, Dominus noster Iesus Christus pro redemptione mundi crucifixus est. Et sanctus Jacobus Apostolus frater Domini ea die occisus est. Et sanctus Petrus de carcere Herodis per angelum liberatus. Romæ, sancti Cyrini martyris, [Cyrini ex Beda.] qui post multorum verberum afflictionem interfectus a Claudio, & in Tybrim jactatus, in insula Licaoniæ inventus, in cimiterio Pontiani sepultus est, ut scribitur in passione sancti Valentini. Apud Smyrnum [Sirmium] sancti Hyrenei episcopi & martyris, qui tempore Maximiani imperatoris sub præside Probo, post acerrima tormenta capitis abscisione martyrium consummavit. In Nicomedia, sanctæ Duliæ ancillæ…. Et depositio sancti Ermelendi abbatis & confessoris, cujus gloriosa conversatio, præconio laudatur miraculorum.

Hagenoyen. Apud Nazareth Galileæ, Annuntiatio Dominica. Nota quod in hac die multa mirabilia facta sunt, quæ notantur in his versibus.

Salve festa dies, quæ vulnera nostra coërces.
Angelus est missus. Est Christus in cruce passus.
Est Adam factus & eodem ^{[Note: ]} [alias tempore.] corpore lapsus.
Ob meritum decimæ cadit Abel fratris ab ense.
Offert Melchisedech. Isaac supponitur aris.
Est decollatus ^{[Note: ]} [alias Christi Baptista beatus.] Baptista Christi Joannes.
Est Petrus ereptus. Iacobus sub Herode peremptus.
Corpora Sanctorum cum Christo multa resurgunt;
Latro dulce tamen cum ^{[Note: ]} [alias per Christum.] Christo suscipit amen.

Qui latro cum Christo crucifigitur, ubi Christum verum Deum confitetur, & veniam postulat & impetrat, & confractis cruribus in cruce spiritum reddidit creatori. In Syrimo [Sirmio] passio beati Hyrenei episcopi & martyris &c. cum textu. Pro Antro insula, legit Nutro.

[Taraci & sociorum.] Victorin. Addit: Eodem die, sanctorum Taraci, Probi & Andronici. Spectant ad V Octobris.

Matric-Cartus-Ultraject. Annuntiatio Dominicæ Incarnationis. Romæ, Cirini martyris. Hermelandi abbatis.

[Traseæ.] Reg. Sueciæ signatus num. 130. Eodem die, sanctorum Taraci, Probi & Andronici. Apud Smirnam, beati Traseæ episcopi & martyris. Remittitur ad XV Octobris.

[consecrat. eccl. Florent.] Florentin. Ipso die, consecratio Cathedralis ecclesiæ Florentinæ, sanctæ Mariæ Floris, per summum Pontificem Eugenium IV anno Domini MCCCCXXXVI. Quæ sequuntur obscura sunt: Anno vero MCCCCLXXXI Sixtus IV, Pontifex jubileum, hoc a [puto dicere velle, hoc est] plenariam indulgentiam concessit, & Innocentius VIII successor, primo anno pontificatus confirmavit.

[Ragnoberti.] Divionen. S. Benigni. Baiocas, sancti Ragnoberti episcopi & confessoris. Ad XVI Maii.

Editio Lubeco-Col. In Nazareth civitate Galileæ, [De Annuntiatione.] incarnatio filii Dei. Et Annuntiatio beatæ virginis Mariæ, quando missus est Gabriel angelus ad eam, & dixit ei: Ave gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. Quæ tanto nuntio clarificata, Spiritu sancto fœcundata; qui de illa carnem sumere dignatus est, ab illo præ omnibus sublimata, in æternum venerabiliter benedicta. Sequitur de crucifixione, de Isaac, de Hyreneo, de Cyrino, de Dula, fere ut in Bruxellen. supra. In Antro insula, sancti Hermelandi … ut in textu.

Greven. Passio sancti Jacobi majoris Apostoli. Item. [Jacobi. Josiæ. Victorin. & socior.] Josiæscribæ & martyris cum beato Jacobo decollati. Vide Prætermissos. In Nicea, Victorini, Alexandri, Eufratæ, Castulæ, Nicostrati,Lucillæ & aliorum quadringentorum martyrum. Immolatio Isaac filii Abrahæ Patriarchæ. [Isaac. Abel &c.] Item Abel justi, veteris testamenti protomartyris. Transitus filiorum Israel per mare rubrum. Victoria beati Michaëlis contra draconem. [Symeonis.] Item, Symeonis abbatis. Vide Prætermissos. In Altona castro comitatus de Marka, [Eynardi. Veronicæ.] sancti Eynardi eremitæ & confessoris. Veronicæ sanctæ matronæ cui Dominus imaginem faciei suæ sudario impressam reliquit. De hac Vera icone consule Prætermissos, Responsiones Papebrochii variis locis, & alios ab ipso citatos.

Molan. Litteris italicis, post gladio interfectus est, inserit ex Beda: Scriptum est in passione sancti Valentini. Aliæ editiones adjungunt: Item ipso die, [Humberti.] depositio sanctissimi Humberti, episcopi & confessoris Christi, virtutibus & miraculis gloriosi. Eodem die, genesis mundi. Tum de Isaac, de transitu maris rubri, & victoria Michaëlis.

VII Kal.
Die 26.

[Theodori & socior.] Apud Pentapolim Libiæ, natalis sanctorum Theodori episcopi, Hirenei diaconi, Serapionis & Ammonii lectorum. Romæ via Lavicana, [Castuli.] sancti Castoli martyris, qui, ut in gestis beati Sebastiani legitur, a persecutoribus tertio appensus, tertio auditus, in confessione Domini perseverans, missus est in foveam, & dimissa super eum massa arenaria, [Montani & Maximæ.] martyrio migravit ad Christum. In Sirmio, sanctorum Montani presbiteri & Maximæ in mare mersorum.

Conveniunt hodie Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Penthapolim habent Munerat. & Greven. Scio legendum Libyæ ast in consensu codicum omnino omnium, solo Molano excepto, putavi eorum lectionem in textu servandam. Sic iidem omnes habent Hirenei vel Hyrenei. Prætuli modum priorem, quod ita legant Praten. Herinien. Tornacen. & Grevenus, quidquid alibi legam Irenæi. Greven. & Molan. pro Ammonii male ponunt Ammonis. Præcipua difficultas in nomine Castoli vel Castuli. Certum est, antiquos omnes legere Castuli. Verum æque certum videtur Usuardum legisse Castoli, si vetustiorum nostrorum codicum auctoritate niti possumus. Atqui ita exprimunt Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. & Grevenus, quos hic sequimur, etiam errantes. Pulsanen. forte ad majorem emphasim addit, tertio in confessione: atque item martyrio coronatus migravit. Turpiter labitur in fine, scribens: In Sirmia, sancti Vincentii presbiteri & Maximini. Reliquæ variantes lectiones, mera sunt librariorum sphalmata. Sic Munerat. Maximæ in maxime in mare &c. frustra repetito nomine Maximæ. Sic tercio, harenaria, Syrmia, Smyrnio &c.
[Theodori & sociorum.] Observatio. Prima martyrum Pentapolitanorum classis non obscure signatur in apographis Hieronymianis, sed luxatis hinc inde nominibus & tacita positione seu loco certaminis, qui in solo Epternacensi clarissime exprimitur: In Pentapoli Libiæ, Theodori episcopi, Herenei &c. Romanum parvum socios non novit, aut certe studiose exclusit, ita legens: Apud Pentapolim Libyæ, Theodori episcopi. In Adone tota nostra annuntiatio ad verbum posita est, quam ex ipso Notkerus quoque deduxit. Nec quidquam præterea de his Sanctis memoratu dignum reperitur, nisi cui adlubeat ex Dextrinis aut id genus commentis, speciosas fabellas degustare.

Castulus in laudatis codicibus Hieronymianis primo loco ponitur, cum ea diversitate seu nominis seu loci sepulturæ, [Castuli.] quæ ab Henschenio & Florentinio abunde explicatur. Primo item loco est in Romano parvo: Romæ, sancti Castuli Zætarii palatii. Hisce superadditum ab Adone elogium, ex Actis sancti Sebastiani, apud nos cap. 22 num. 83 verbatim desumptum. Quod hic lectorem monitum volui, ne forte Flori elogium legens, existimet, alterum alteri umquam fuisse cognitum, ea nempe causa, quod in plerisque hic ambo conveniant. Dicam quod res est, uterque ex eodem fonte eadem hausit, atque eatenus belle concordant, at ex solis reliquis constare potest, proprio singulos marte sua disposuisse. Notkerus de more Adonem secutus est; Noster solita compendii ratione utitur; Rabanus ex aliquo codice Hieronymiano paucula sua descripsit.

In Montano & Maxima consignandis, præeunt denuo Hieronymiana, concordes sunt reliqui Martyrologi omnes, [Montani & Maximæ.] solo Romano parvo excepto. De ipsis & quadraginta eorum sociis agunt Henschenius & Florentinius. Beda sic notat: In Sirmio, Montani presbyteri, Maximæ uxoris ejus & aliorum XL. Rabanus ultimam clausulam expunxit, quæ a Nostro quoque omissa est, servata a ceteris. Imo conjuges fuisse, tradunt præter Bedam, Hieronymiana, Ado, Rabanus, Notkerus, Wandelbertus & recentiores plurimi. Cur id Usuardus reticuerit, fateor me haud satis conjicere. Minus etiam intelligo, quid eum movere potuerit, ut neglectis Adonis verbis, qui eos in fluvium præcipitatos disertissime asserit, maluerit ipse scribere, in mare mersorum. An Sirmium civitatem esse plane mediterraneam, eum ignorasse dicemus? Id fatendum arbitror, cum & alibi Geographiæ non satis peritum fuisse Usuardum, satis ostenderimus. Nulla etiam de his Sanctis Acta supersunt; neque enim Firmium vel Firmum Italiæ, aut Sexti. Firmium Hispaniæ, salva veritate, eos transferri posse existimamus. Sit etiam locus sacris Wandelberti Musis:

Septima Montanum memorat cum conjuge sancta,
Atque simul quadrageno cum martyre passum.

AUCTARIA.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Post textum purum subdunt: Eodem die, natale sancti Ludgeri [Luitgeri, [Ludgeri] Lutgeri, Luidegeri] Monasteriensis episcopi & confessoris. Addit præterea Albergen: Qui verbum vitæ longe lateque disseminans, multis claruit virtutibus & miraculis. Nam in ejus felici transitu circa medium noctis, lux de cælo veniens, totam illustravit provinciam. Floruit temporibus Caroli magni, [eum elogio.] qui & ipsum primum Monasteriensi præfecit ecclesiæ. Sepultus quiescit in Werdena.

Rosweyd. Tertio loco: Eodem die, sancti Luitgeri, episcopi & confessoris. In Syrmio, sanctorum Montani presbyteri & Maximæ uxoris ejus, [Montani &c Martt. XL.] [qui] comprehensi missi sunt in fluvium. Et aliorum quadraginta martyrum.

Antverp-maj. & Centulen. Incipiunt: Romæ, passio sancti Castuli martyris. Eodem die, apud Pentapolim … pure. Apud Cyrinium [Sirmium] sancti Montani presbyteri & Maximæ uxoris ejus, in mare mersorum.

Bruxellen. Septima dies seculi, in qua perfecti sunt cælum & terra, & omnis ornatus eorum; & in qua Deus cessavit ab omni opere, [De septima die seculi.] quod patrarat. Unde & ea die Christus quievit in sepulcro. Romæ via Lavicana, in cemiterio ejusdem, sancti Castuli martyris. [De Castulo] Qui cum esset Zecharius palacii & hospes Sanctorum, ut in gestis sancti Sebastiani legitur, a persecutoribus tentus & cruciatus, dum in confessione Domini Jesu persisteret, missus est in foveam, & super eum massa arenaria dimissa. Et sic cum palma martyrii migravit ad Dominum. Apud Syrinium, natale sanctorum Montani presbyteri & Maximæ uxoris ejus, in mare mersorum. Et depositio sancti Lutgheri episcopi & confessoris. [Ludgeri.]

Hagenoyen. In prima & secunda annuntiatione satis purus, de Castulo post migravit ad Dominum, addit, quod satis legere nequeo, nec usquam alibi reperio: Hic vero a manu est translatus in Messbg. De Montano & Maxima cum textu. Sequitur: Eodem die in Monasterio Westphaliæ civitate, [De Ludgero.] depositio sancti Lugderi ejusdem civitatis episcopi, qui legitur fuisse Capellanus Karoli magni & socius sancti Mullibrordi [Willebrordi] Hic aucas [anseres] silvestres in domum suam, pro damno sibi ab eis illato, agitavit. Ex quibus unam mortuam restituit, & omnibus interdixit, ut numquam in hereditate ejus damnum facerent, quod adhuc durat. De miraculi veritate & duratione alibi inquirendum.

Aquicinct. Post Castuli martyris, habetur: Zetarii palatii.

Pleschionen. & Vatican. num. 5949. Adjiciunt: Sancti Longini martyris. [Longini.] Vide supra, XV.

Matric-Cartus-Ultraj. Ceteris omissis, ita habet: Ludgeri episcopi & confessoris, patroni ecclesiæ in Loenen, qui fuit de sociis beati Gregorii Trajectensis episcopi.

[Victoris & sociorum. Petri. Martialis. Timothei & sociorum.] Altemps. In Africa, Victoris, Saturnini, Solutoris & aliorum duodecim. In Sebastia, sancti Petri episcopi. In Eracleo, Martialis episcopi. In Antiochia, Timothei, Theogenis & Macharii. Similia habet Belinus infra. Consule Acta & Prætermissos.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Colonia Agrippina, in ecclesia sancti Augustini, memoria sancti Constantii martyris, [Constantii.] qui fuit de societate sanctorum Maurorum unus. An ex Thebæis? vide Prætermissos. De Theodoro & sociis pure. In Castulo, quem Palatii oratorem facit, non multum differt a Bruxellensi. Item in Sirmiensibus, nisi quod addat: Corpora eorum non longe ab urbe inventa sunt. [Felicis.] Treveris, beati Felicis vicesimi primi ejusdem loci episcopi & confessoris. In monasterio Verdensi, [Ludgeri.] depositio sancti Luthgeri primi monasteriensis episcopi & confessoris. [Mohallok.] Eodem die, sancti Mohallok episcopi & confessoris.

Belin. 1 editio proxime ad puritatem accedit, in 2, hæc immiscentur: In Sebastia civitate, Petri episcopi. [Petri. Martialis. Cassiani. Timothei &c. Victoris &c.] In Aracleo, sancti Martialis episcopi. In Celer, sancti Cassiani episcopi. In Antiochia, Timothei, Diogenis, Macharii, & Maximi & Theodori episcopi. In Africa, Victoris, Saturnini, Solutoris & aliorum duodecim. Dixi jam supra, de hisce consulenda Acta & Prætermissos.

[Saturnini.] Greven. Serotini martyris. Item Petri, Martiani, Capani, [Petri &c. Quirini.] Kyliani. Vide indicem Prætermissorum. Romæ, sancti Quirini martyris, tempore Claudii pro Christo gladio interfecti: An Cyrini, de quo XXV? [Felicis.] Felicis secundi, archiepiscopi Treverensis & confessoris. In monasterio Verdensi, depositio sancti Luthgeri, [De Lugdero.] primi episcopi ecclesiæ Monasteriensis & confessoris. Qui eruditus ab Alcuino abbate, viro doctissimo, Eboraci diaconus, Coloniæ vero presbyter ordinatus, genti Saxonum & Frisonum Christi Euangelium annuntiavit, vitaque & miraculis clarus quievit in pace. [Mohallok. Mottelogi.] Item sancti Mohallock episcopi & confessoris. In Hibernia, Mottelogi abbatis & confessoris. Mochellocum sive Kellenum unum admittunt Acta, sive is episcopus, sive abbas fuerit. [Constantini.] Apud Coloniam Agrippinam, in ecclesia heremitarum sancti Augustini, commemoratio Constantini martyris; de societate sanctorum Maurorum. Vocatur hic supra, Constantius, in Actis prætermissus.

Molan. De Castulo in textu litteris Italicis ex Adone ponit: Cum esset Zetarius palatii & hospes Sanctorum. Tum in fine: Item in Vuerdena, depositio sancti Ludgeri episcopi & confessoris, qui fuit episcopus primus Monasteriensis, [Ludgeri historia.] tempore Caroli magni imperatoris. Eo tempore Carolus prædictus morabatur in Aquis palatio, dum sanctus Ludgerus migravit ab hoc seculo. Qui eadem hora progrediens foras cum ab aliquo, nomine Aquo, astrologii,ut cognitionem perciperet stellarum, inspectione intentus maneret, vidit splendorem ignis magnum de cælo venientem, & totam provinciam illustravit: & etiam in oculis totius terræ Franciæ, lumen apparuit visu mirabili. Verum aliquanto tempore elapso, contigit Grifridum nepotem sancti Ludgeri, qui in exequiis sancti viri interfuit, ad palatium regis venire. Quem cum rex de sancti viri transitu interrogasset, & diem & horam requisisset, & ille cuncta per ordinem retulisset, agnovit rex, eodem momento suum amatorem ad Dominum migrasse, & quod ipsum lumen ei fuisset a Domino cælitus ostensum. Proinde intelligi datur, quam clara ejus anima in conspectu Domini venerit. Eadem die, [Felicis.] beati Felicis episcopi Treberensis. In Laubaco cœnobio, elevatio corporis sancti Ursmari episcopi & confessoris. In editionibus aliis de Ludgero, paucis. Ad Felicis Treverensis, additur secundi. Demum: Lobiis, elevatio sancti Ursmari episcopi, [Elevat. Ursmari.] quæ agitur Dominica ante natalem sancti Joannis Baptistæ. Melius hæc ad diem 5 natalem, qui celebratur XVIII Aprilis.

VI Kal.
Die 27.

[Joannis.] In Ægypto, depositio beati Joannis heremitæ, qui inter cetera virtutum insignia, etiam prophetico spiritu plenus, Theodosio imperatori Christianissimo victorias de tyranno prædixit. [Alexandri] In Pannonia, sancti Alexandri martyris.

Magna codicum consensio, Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Quibus accedunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanen. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Parum suggerit notatu dignum. Joannis primi legit Max-Lubecana, errore, opinor, typographi. Heremitæ scribunt passim codices omnes, quorum etiam sphalmata, nimis fortasse scrupulose, sectamur. Belinus transposita nonnihil phrasi, posuit prophetico plenus spiritu. In Antverpiensi ante Alexandri, deest, Sancti. Fere exciderat monere, codices aliquos, pro Victorias, scribere victoriam. De Egipto, Egypto, [De Pratensi cod.] tyranni, martiris & hujusmodi minutiis dictum est alibi plusquam satis. Est in Pratensi augmentum, & male expressum & perperam hoc die positum, his verbis: Ipso die, sancti Eucherii Turonensis episcopi. Fatetur ipse Castellanus additamentum esse, non solum in litteris ad me datis, sed expressis terminis, in primo suo Bimestri ad XX Februarii. Fatetur item annuntiationem non recte efformatam, cum Eucherius non Turonensis sed Aurelianensis episcopus fuerit, ut recte habent Auctaria nostra, ad citatam diem XX Februarii. Quod si supradicta verba ad verum sensum reducere volueris, pro Turonensis, scribe Trudonensis, unde intelligi dabitur, Eucherium Aurelianensem episcopum, a loco exilii aliquando Trudonensem fuisse nuncupatum, addita post Trudonensis, virgula, hoc pacto: Ipso die, sancti Eucherii Trudonensis, episcopi &c.
[Joannis.] Observatio. Joannes, patria & anachoresi Lycopolita, cognomento propheta, alibi abbas, hic eremita dictus, absolutissimum obedientiæ, ut a S. P. N. Ignatio ad vivum depingitur, ceterarumque proinde virtutum exemplar & speculum, ut toto Christiano orbe notissimus fuit, ita sanctos Patres prope omnes laudatores habuit. Nihilominus primus eum ex Rufino suo, libro ult. cap. 19 & 32, hoc die, nescio an satis proprie, in sacros Fastos retulit auctor Romani parvi: Apud Ægyptum, Joannis eremitæ, prophetici spiritus viri. Ado paulo clarius ex laudata Historia locutus est, cujus non quidem verba, sed sensum reddiderunt Usuardus & Notkerus. Vita ejus vulgatissima est, nec, ut puto, Origenismi suspecta, quam illustravit Papebrochius: Gallice contexta a. Tillemontio tomo 10 a pag. 9. Ceterum, ut jam innuebam, de tam illustri Sancto, nihil habent apographa Hieronymiana, Beda, Florus Rabanus aut Wandelbertus.

Nec item quidquam de Alexandro isto Pannonio, Adoni æque & Notkero atque ipsorum duci ignoto: [Alexandri] ut nec divinando satis explorare queam, unde demum Usuardus eum accersere potuerit. Huc facit apposita Henschenii observatio, quæ pluribus aliis synonymis Sanctis aptari potest. Multi, inquit, nomine Alexandri insigniti coronam martyrii obtinuerunt, & aliquam sacris tabulis confusionem pepererunt. Subinde unus idemque est, quamvis diversis diebus, quasi a se ipso distinctus foret, reperiatur Fastis inscriptus. Nonnumquam unus idemque statuitur, cum reipsa plures exstiterint, ad diversos dies referendi, quod ultimum huic Alexandro evenisse plane arbitramur. Pergit id ostendere in comparatione Alexandri hujus cum altero, qui colitur XIII Maii. Quærimus nos ex quibus monumentis Pannonium produxerit Usuardus, sed frustra. Certissimum tamen manet, nihil nisi Usuardinum a nobis in laterculo positum, ut evidenter ostendunt tam excusi quam Mss. codices nostri, de quocumque demum Alexandro verba ejus accipienda censueris.

AUCTARIA.

Antverp-max. Adonianus est: Aput Egiptum, [De Joanne ex Adone.] natale beati Joannis heremitæ, admirandæ sanctitatis viri, qui etiam prophetico spiritu plenus, Theodosio imperatori Christianissimo victorias de tyrannis prædixit. Deest Alexander. Sequitur: Aput Smirnam, natale beati Trasæ [Thraseæ.] [Thraseæ] episcopi & martyris, cujus meminit quintus liber ecclesiasticus. In tabula Prætermissorum remittitur ad V Octobris, quia eo die recolitur in Martyrologio Romano, quod sequimur.

Rosweyd. Incipit: Resurrectio Domini nostri Jesu Christi. [Resurrect.] De qua sola meminit Wandelbertus hoc unico suo versiculo:

Agni surgentis resplendet sexta triumpho.

De Joanne, ut textus. Sequitur: In pago Hasbanio, sancti Eucherii Turonensis episcopi & confessoris. [Eucherii. Martiani. Ruperti.] Hic in variis codicibus recurrit sub eadem illa formula Turonensis episcopi, de qua superius in Variantibus abunde diximus. De Alexandro, recte. Tum: Martiani episcopi; spectat ad VI Martii. Rnotberti episcopi & confessoris. Intelligit Rudbertum sive Rupertum Salisburgensem. Vide Papebrochii commentarium & vitam ab eo illustratam.

Centulen. Jerosolymis, resurrectio Domini nostri Jesu Christi secundum carnem. In Ægypto, sancti Joannis monachi, magnæ sanctitatis & prophetici spiritus viri. Apud Zmirnam, beati Traseæ episcopi & martyris, cujus meminit quintus liber ecclesiasticus. Remissus est superius ad diem natalem V Octobris.

Bruxellen. Jerosolymis, resurrectio Domini nostri Jesu Christi. [Resurrect.] De Joanne ut textus. Sequitur de Thrasea, ut supra. Tum de Theodoro & sociis Pentapolitanis, heri ab ipso omissis. De Alexandro bene. Item alibi, sanctorum Pastoris & Romuli. [Pastoris & Romuli.] Hic est martyrum Afrorum antesignanus. De Pastore vide Prætermissos.

Hagenoyen. De Joanne brevem, sed præter morem, satis exactam vitæ synopsim, hoc modo recensuit: Apud Ægyptum, beati Joannis eremitæ, qui, ut in Vitis Patrum legitur, Theodosio imperatori de tyranno victoriam prædixit, & eumdem non longe post propria morte esse moriendum. Cujus monasterium a quadraginta ætatis suæ anno usque ad nonagesimum nullus intravit. [Joannis elogium.] Advenientibus autem viris, raro & certis temporibus per fenestram se videndum ædificationis vel consolationis gratia præbebat. Mulier vero nulla ad ejus conspectum accessit. Cellam hospitalem pro adventantibus e longinquo habuit, sed ipse intrinsecus soli Deo vacabat. Quanto namque se magis ab humanis curis & colloquiis sequestrabat, tanto vicinior illi Deus erat. Hic propter jugem consuetudinem jam cibum recipere nisi in vespere non poterat, & hunc exiguum. Capilli ejus & barba rari erant & tenues, utpote quem nullus cibus sufficiens nutriret. Observabat etiam idem, cum nonagenariam ipse ageret vitam, ut nullum paratum sumeret cibum. Obitus autem ejus talis erat, ut per triduum, nullum ad se introire permitteret, & positus in oratione spiritum reddidit. In timitio [cœmeterio] Pontiani Romæ, sancti Cyrini, [Cyrini.] de quo ad XXV hujus. In Pannonia, sancti Alexandri martyris. In episcopatu Zaltzburgensi, sancti Ruperti episcopi & confessoris. [Ruperti.] Vide quæ de illustri hoc præsule inter hodierna Auctaria jam non semel diximus; ubi alii Salisburgensi, alii Wormatiensi ecclesiæ adscribunt.

Victorin. In fine: Apud Smirnam, beati Traseæ &c. ut supra, [Thraseæ.] in Antverp-maj. ubi notavimus hunc Sanctum pertinere ad V Octobris.

[Romuli & sociorum.] Pleschionen. In Africa, sanctorum Romuli, Donati, Saturnini. Jam dixi Romulum turmæ Africanæ antesignanum: Donatus ordine septimus est, Saturninus ultimus: vide novem alios in Actis nostris, suis nominibus expressos.

Marchianen. Addit: In pago Hispanis [Hasbanio] sancti Eucherii Turonensis episcopi. [Eucherii.]

Matric-Cartus-Ultraject. Joannis eremitæ, qui ut refert Augustinus, claruit spiritu prophetiæ. Ad marginem Resurrectio Domini.

Vatican. num. 5949. Adjicit: In Africa, sanctorum Romuli, Donati, Saturnini.

[Eustachii.] Altemps. Sancti Eustachii abbatis. Videtur esse Eustasius Luxoviensis, de quo in Actis XXIX Martii. Videat lector quæ ibi de præfato Eustasio in Observatione nostra dicturi sumus. In pago Hasbanio, [Eucherii. Romuli &c.] sancti Eucherii Turonensis episcopi. In Africa, Romuli, Acuti, Moroli, Sucressæ, Matutinæ, Donati, Saturnini. Hæc in Actis paulo distinctius. [Calixti. Thraseæ.] Romæ, sancti Calixti Papæ. Colitur XIV Octobris. Apud Smyrnam, beati Traseæ episcopi & martyris.

[Martini.] Florentin. Item sancti Martini episcopi & martyris. An non Martianum indicat, de quo in Actis VI Martii?

Editio Lubeco-Col. Post textum subdit: Apud Smyrnam, [Thraseæ.] beati Thraseæ episcopi & martyris, cujus meminit quintus liber ecclesiasticus. Castro Constando, [Honorinæ.] sanctæ Honorinæ virginis. In Actis est XXVIII Februarii. [Ruperti.] Eodem die, sancti Ruperti episcopi in Wormacia & confessoris. Idem est, qui Salisburgensis supra dicitur, de quo vide eruditum Papebrochii commentarium in Actis hoc die.

[Resurrect. Thraseæ. Aguti &c. Romuli &c.] Greven. Resurrectio Domini. Apud Smyrnam Traseæ episcopi & martyris, cujus meminit quintus liber ecclesiasticæ Historiæ. Item Aguti, Missiæ, Romuli. Nomina sunt a Greveno, uti passim solet, male transposita & efformata. [Ananiæ & Petri.] Ananiæ presbyteri, & Petri ac aliorum septem militum sub Diocletiano submersorum. Acta passionis ipsorum data sunt XXV Februarii. In Africa, sanctorum Romuli, Maroli & Successi. Multa confusa de quibus vide in Actis. [Martiani. Eucherii.] Derthonæ, sancti Martiani episcopi & martyris. Eucherii episcopi & confessoris. In priori editione MDXV addebatur Turonensis. [Ruperti.] Ruperti episcopi civitatis Vangionum, quæ nunc Wormacia dicitur, & confessoris. [Eustachii. Honorinæ. Neminiæ & Cyriaci. De Joanne.] Eustachii abbatis & confessoris. Castro Constando, sanctæ Honorinæ virginis. De his vide dicta superius. Item Neminiæ virginis & Cyriaci diaconi; inter Prætermissos. Item Ioannis monachi miræ obedientiæ viri. Qui jussu abbatis sui lignum aridum anno integro sine intermissione irrigavit, non dijudicans senioris præceptum. De quo in textu.

[Resurrect.] Molan. Hierosolymæ, resurrectio Domini nostri Iesu Christi. De Marciano, ut Grevenus. De Thrasea, ut editio Lubeco-Col. De Ruperto ut Grevenus, sed litteris minoribus. In editionibus aliis, [Ruperti.] de resurrectione & Marciano nihil immutatum. Vuormaciæ, sancti Ruperti, episcopi & confessoris. Qui temporibus Childeberti, in Bavaria, Austria, Styria, & toto Norico, doctrinam Christi propagavit. [Isaacii Persarum Martt. IX.] Tum typis minutis; Constantinopoli, sancti Isaacii, viri Dei. Vide Prætermissos. Perside, novem martyrum. Eorum nomina in Actis exprimuntur.

V Kal.
Die 28.

[Prisci & sociorum.] In Cæsarea Palestinæ, sanctorum martirum Prisci, Malchi, Alexandri, qui persecutione Valeriani, divino fidei calore succensi, ultro judicem adeuntes, de sævitia in piorum sanguinem objurgant, quos ille continuo pro Christi nomine bestiis tradidit devorandos. Apud urbem Cabilonensium, [Gunthram.] depositio sancti Guntramni regis, qui ita se spiritalibus actionibus mancipavit, ut relictis seculi pompis thesauros suos ecclesiis & pauperibus erogaret. [Castoris & Dorothei.] Tharso Ciliciæ, Castoris & Dorothei.

Textus sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Leyden-Belg. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Greven. & Molan. omittunt copulam inter Malchi & Alexandri. Præcipua hic difficultas utrum Usuardus, Adonis lectionem secutus sit, in hisce verbis, cur tantum, in sanguinem piorum desæviret, ut habent Antverp. Lovan. Max-Lubec. Greven. & Molan. Prætuli ego antiquiorum codicum auctoritatem, nempe Praten. Herinien. Tornacen. & Munerati, ex quibus textum composui, licet Herinien. aliquantulum differat, legens, piorum sanguinem fundentium, & Tornacen. scriptorio sphalmate, impiorum sanguine. Sic, inquam, Usuardum posuisse plane existimo. Antverp. & Max-Lubec. cum multis recentioribus, habent Cabilonensem, prævalent alii, hic Adoni conformes, in Cabilonensium. In Lovan. est Cabulonensem, in Herinien. Calonem. Reliqui in textu Guntramni, tametsi antiquus scribendi modus postulet Gunthramni. Interim Herinien. Tornacen. Antverp. Greven. & Molan. legunt Guntranni, Max-Lubec. pejus Guntramii. Rursus, in textu est spiritalibus cum Pratensi, Max-Lubec, Munerat. & Greven. quamvis non parum dubitem, an præhabenda non sit aliorum cum Adone lectio. Utrum prætuleris sus deque habebo. Tornacen. pro actionibus, habet, actibus. Herinien. repetit particulam &, hoc modo, & ecclesiis & pauperibus. Tharso scribunt omnes, exceptis Herinien. Antverp-max. &c. & Munerato, ubi Tarso & melius legitur; turbam sequi cogimur: Max-Lubec. pessime Therso. Inter recentiores sunt qui scribant Siciliæ. Cetera, ut Cesarea, sævitia, martirum, Dorotei & similia negligenda sunt. Non omiserim tamen dicere, in textu relictum Palestinæ, quia universim codices omnes ita efformant, excepto solo Molano.
Observatio. Hac etiam die Romano parvo ex Rufini lib. 7 cap. 11, debentur, qui primam in laterculo classem constituunt martyres Palæstini, persecutione Valeriani bestiis traditi. [Prisci & sociorum.] Quam rem paulo diffusius Rufini ferme verbis exposuit Ado, & qui hunc secutus est, Notkerus: Noster stylo breviori, sed qui eamdem sententiam, & eadem ferme verba, nonnullis præteritis, referat. De his jam supra egimus in Variantium lectionum examine. Nec plura in Actis reperit Henschenius. Inter sincera autem & selecta pag. 252, sola Eusebii verba descripsit Ruinartius, quæ Gallice reddita sunt a Tillemontio tomo 4 pag. 17. Wandelbertus disticho suo primas nostras duas annuntiationes sic metrice exprimit:

Quinta priscus, Alexander, Malchusque coluntur.
Hanc quoque Guntramnus migrans rex optimus ornat.

Porro rex sanctus Gunthramnus ab Adone primum consignatus est, iis verbis, quæ minus scrupulose a Nostro quam a Notkero transcribuntur, [Gunthram.] discrimine tamen perexiguo. Scio equidem in aliquo Hieronymiano apographo, inventum: Canillonno, depositio Guntheranni regis, at vero id plane adjectitium esse, recte censuit Florentinius. De optimo rege nihil dicendum reliquit Henschenii commentarius prævius, & vita per Gregorium Turonensem scripta, ab eo illustrata, cum appendice Fredegarii. Recte ne Castor & Dorotheus Tarsi conjungantur, statuere non usque adeo promptum, uti nec ex quo apographo Hieronymiano, [Castoris & Dorothei.] & quidem seorsim, accepti sint. Id si discutere tua interest, consule Actorum commentarium. At cur Sixtus, vel Xistus sive Xystus, istius nominis Papa III, [De Sixto Adonis.] ab Usuardo prætermissus, quem tam clare in Adone expressum reperit? Ædipo opus est. Ceterum Usuardini textus veram simplicitatem constare existimo.

AUCTARIA.

Belin. In re purus est, sed exclusus ob transpositionem, & quia pro Dorothei legit Theodori.

Pulsanen. Cetera ferme purus, plane deficit in annuntiatione ultima.

Ultraject. Leyd. Albergen. & Danic. Incipiunt: [Sixti 3 PP.] Romæ, natale beati Sixti III, Papæ, qui sedit annis octo. Hic incriminatus a quodam, nomine Basso, expurgavit se cum quinquaginta sex episcopis; criminatorem vero suum, postea mortuum, propriis manibus cum linteaminibus & aromatibus sepelivit. Hic constituit, ut nullus episcopus in parochia alterius ordinare præsumat. Reliqua pura sunt.

Centulen. Apud Cæsaream Palestinæ, sanctorum martyrum Prisci, Malchi & Alexandri. Tarso Ciliciæ, Castoris & Dorothei. Cabillone, sancti Gunthramni regis, qui relicta funditus mundi pompa, Domini servitio se ex integro mancipavit.

Antverp-maj. in 1 classe, ut Centulen. Apud urbem Canillonensem, Dompni Gutrandi …. recte; omisso in fine Castore & Dorotheo.

Bruxellen. Apud Cesaream Palestinæ, natale sanctorum martyrum Prisci, [De Prisco & sociis.] Malchi & Alexandri. Qui sub persecutione Valeriani, cum Sanctos Dei martyrizari conspicerent, divino fidei calore succensi, ultro judicem adeuntes, cur tantum in sanguine piorum sæviret, objurgarunt. Quos ille continuo pro Christi nomine, bestiis tradidit devorandos; & sic ipsi martyrium compleverunt. Romæ, beati Sixti tertii, Papæ & martyris. Qui constituit, ut nullus episcopus in parochia alterius ordinare præsumat. Tarso &c. ut in textu. Apud urbem Cabilonensium, [De Gunthramno.] depositio sancti Guntranni regis Francorum religiosi. Qui ita se spiritualibus actionibus mancipavit, ut relictis seculi pompis, thesauros suos ecclesiis & pauperibus erogaret. Quique dum aliquando venando fessus, juxta rivum aquæ dormiret, vidit armiger ejus parvum animal de ore ejus exire & properare ad rivum. Cui ille ad itum & reditum gladium imposuit. Expergefactus autem rex dixit, se per somnum pontem ferreum transisse & in monte invenisse thesauros. Quos ipse armigeri sui ductu reperiens, ecclesiis dedit.

Hagenoyen. In prima annuntiatione satis purus, secundo loco de Sixto, fere ut Ultraj. &c. De Gunthramno, recte. Pro Dorotheo, scribit Thorotheo. In fine: In Colonia Agrippina, sancti Eugisti episcopi & confessoris. [Evergisli.] Vide infra.

Marchian. In fine: Civitate Nicomediæ, passio sanctorum Pastoris & Victorini. [Pastoris & Victorini.] Vide XXIX.

Matric-Cartus-Ultraj. Sola nomina textus refert, Gunthramnum primo loco, Cæsarienses ultimo.

Vatican. signatus num. 5949. Adjicit: Romæ, [Sixti.] sancti Xisti Papæ, qui sedit in episcopatu annis octo. De Castore & Dorotheo, nihil.

In Altemps. ad Castoris & Dorothei, subnectitur Adauctæ. Vide in Actis commentarium.

Florentin. Romæ, sancti Sixti Papæ.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Apud Coloniam Aggrippinam, [De Evergislo.] translatio sancti Evergisli, archiepiscopi & martyris, de civitate Tongerensi, per Dominum Brunonem Coloniensis civitatis archiepiscopum, ad ecclesiam sanctæ Ceciliæ virginis. Romæ, natale sancti Sixti …. ut Ultraject. nisi quod in fine addatur post præsumat, & ut nullus Clericus, [in] parochia alterius episcopi, ordinationes accipiat. Rursus de Cæsariensibus in fine additur, post devorandos. Quorum animæ ab angelis sunt receptæ, ut in ecclesiastica scribitur Historia. Apud urbem Cabilonensem, depositio sancti Guntraninimi, [Gunthramni] regis Francorum, viri religiosi qui …. Reliqua pure.

[Adaucti. Castoris.] Greven. Item, sanctorum Audacti, Castoris. Ea connexio in Actis explicata est. Romæ, beati Sixti …. ut Ultraject., sed post præsumat, sic habetur: Nec clericus in parochia aliena, ordinationes accipere. Melius editio prima, alterius ordinationes accipiat. [Felicis.] Felicis, episcopi Treverensis & confessoris. De eo actum XXVI Martii. Rogatæ virginis. An Rogati? Vide Prætermissos. De beato Evergislo, fere ut proxime dictum.

[Sixti. Waldetrudis] Molan. Romæ, Sixti Papæ, qui sedit Romæ annis octo. Et in castro Monte, depositio sanctæ Vualdetrudis. Remittenda ad IX Aprilis. Et quidem in editionibus aliis omittitur, ubi ita habetur: Apud Naxum, sive Nesum, Ciliciæ [Siciliæ] oppidum, [Cononis.] sancti Cononis, Basiliani monachi, abstinentia & sanctitate clari, tempestate Rogerii secundi, anno millesimo ducentesimo trigesimo sexto. [Stephani.] Die vigesima octava, sancti Stephani thaumaturgi, [Hilarionis.] & sancti Hilarionis junioris. De hoc in Actis hac die, de illo XXV hujus. Romæ, Sixti Papæ, [Transportat. Evergisli.] qui sedit annos octo. Coloniæ, ex Tungris transportatio corporis sancti Evergisli episcopi.

IV Kal.
Die 29.

[Armogastis & sociorum.] Apud Africam, natalis sanctorum confessorum Armogasti, Archinimi & Satyri, qui tempore Wandalicæ persecutionis, sub Geiserico rege, pro confessione veritatis multa & gravia perpessi supplicia atque obprobria, cursum gloriosi certaminis impleverunt. Ipso die, [Eustasii.] depositio Eustasii abbatis monasterii Luxoviensis, qui pater ferme sexcentorum extitit monachorum & vitæ sanctitate conspicuus, etiam miraculis claruit.

Ex Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Armogasti pro Armogastis legunt codices Usuardini omnes. In Archinimi non ita conveniunt, nam Pulsanen. Munerat. & Molan. habent Archimini Greven. Archimimi. In Greven. & Molan. est Saturi, fortasse bene: in Tornacen. & Munerato Satiri. Sequor alios, Romano parvo & Adoni conformes. De Wandalicæ & Guandalicæ, vide quæ fusius explicabimus ad XXIII Maii. In Geiserico concordes sunt codices passim omnes. Sunt qui malint Genserico vel Gensericho, ut Molanus; non Gerserico ut Munerat.; multo minus Honerico ut errat Pulsanen. Obpropria medii ævi orthographiam redolet, quam exhibent Heriniensis, Tornacen. Antverpien. Max-Lubecana & Greven. licet alibi varient. Putavi eam in textu non incongrue servari posse. Compleverunt pro impleverunt, habet solus Pulsanensis; qui & Heustasii pro Eustasii. Quæritur an Usuardus nomen Sancti præposuerit? Id non habet Ado; non habent Herinien. & Muneratus. Neque ego adjungendum credidi. Male omisit Munerat. particulam ferme; pejus Antverp. & Max-Lubecana, pro sexcentorum, legunt ducentorum: imo postremus codex, vitio, opinor typographi, caret vocibus exstitit monachorum. Isque, mendo consimili, pro Confessorum in principio habet conversorum. Phrasim sibi aliam efformavit Pulsanen. sic legens: Qui pater ferme sexcentorum monachorum existens, vita & sanctitate conspicuus &c. Variatiunculas alias in scribendi modo, consulto negligimus.

[De Pratensi. cod.] Pratensem codicem prætense autographum, ratione non una hac die depravatum manifestissime ostendunt additi martyres Nicomedienses Pastor & Victorinus, a majori cohorte perperam avulsi, nec in ullis aliis codicibus positi, præterquam in Belin. Rosweyd. Aquicinct. & Florentin. qui certe mediocris notæ seriem non transcendunt. Expuncta præterea est & plane erasa tota Eustasii Luxoviensis annuntiatio, ut in apographo nostro observavit Sirmondus, & recentius per litteras, superius non semel citatas, mihi indicavit Clar. Castellanus. Nos textum vere Usuardinum, sed præter eum nihil genuinum hodie agnoscimus. De Eustasio, ad 11 Aprilis in præfato Pratensi codice translato, dicetur ibi.
[Armogastis & sociorum.] Observatio. Nobilissima trium Africanorum Confessorum (ita singulari titulo decorantur) classis, a Romano parvo rursus procedit, tacentibus Hieronymianis, Beda & ejus sequacibus. Breve sed magnificum elogium iis tribuit Ado, sequente Notkero. Ejus medullam Noster resecuit, cetera ad verbum servavit. Jam supra diximus quem nomina efformandi modum, [Eustasii.] ex codicibus Usuardinis præferamus; quis porro reipsa præferendus sit, in Henschenii commentario latius exponitur, ubi circa secundum nomen nonnullæ difficultates explanantur. Habes illic totam martyrii historiam ex Victore Vitensi ejusque accuratiori Petri Francisci Chiffletii editione desumptam. De Eustasio abbate Luxoviensi nemo ante Adonem locutus est. Ipsissimis ejus verbis, non tamen præcife omnibus, utitur Usuardus, & fere etiam Notkerus. Primas solum voces Noster transposuit, alter & caput & caudam mutavit. Vide & hic Henschenii commentarium cum duplici vita ab eo diligentissime illustrata. Eustasii laudes nitide exequitur Wandelbertus:

Eustathius quarta virtutis laude coruscat,
Abba Columbano nituit qui rite magistro.

AUCTARIA.

De Pratensi & Rosweyd. jam satis dictum est; de Belino & aliis infra.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Parum admodum a puritate recedunt, addentes Eustasio titulum ab Adone expressum, discipuli sancti Columbani, & pro sexcentorum, scribentes ducentorum.

Centulen. Apud Africam, sanctorum Armogasti, Archimini & Satiri. Ipso die, depositio beati Eustasii abbatis, discipuli sancti Columbani.

Antverp-maj De Eustasio fere textum refert. Martyres Africanos solo nomine appellat.

Bruxellen. Nicomediæ, sanctorum martyrum Victoris, [Victoris & sociorum. De Africanis] Victorini, Pastoris, Saturnini, Iuliani & aliorum quatuor. Apud Africam, sanctorum martyrum Armogasti, Archimini & Satiri. Qui tempore Wandalicæ persecutionis, sub Geyserico rege, pro confessione veritatis multa & gravia perpessi supplicia, cursum gloriosi certaminis compleverunt. Ipso die, [De Eustasio.] depositio sancti Eufragii, abbatis monasterii Luxoviensis, discipuli sancti Columbani, viri Dei. Qui pater ferme sexcentorum extitit monachorum, & vitæ sanctitate conspicuus, etiam miraculis claruit. [Ordinat. Gregorii.] Romæ, ordinatio beati Gregorii Papæ. De quacumque S. Gregorii memoria hic agatur, redi ad XII Martii.

Hagenoyen. A textus puritate non multum differt, nævos ejus prætermittimus.

Aquicinct. Post impleverunt, textui inserit: civitate Nicomediæ, [Pastoris & Victorini.] passio sanctorum Pastoris & Victorini.

Matric-Cartus-Ultraject. Pastoris & Victoris. [Pastoris & Victoris.] Eustachii abbatis, Achacii episcopi & confessoris. Ad marginem corrigitur Victorini, Eustasii: addunturque hæc verba: Usuardus scribit Achacium martyrem. [Achacii.] Non hac saltem die, an sequenti? ibi videbitur. Colitur proprie XXXI Martii, ut videre est in Prætermissis.

[Pastoris & sociorum.] Pleschionen. & Vatican. signatus num. 5949. Nicomediæ, sanctorum Pastoris, Victorini, Juliani. Numerus pro arbitrio mutari videtur.

Ughellian. Pro sexcentorum, habet ducentorum. In quo convenit cum duobus solitis sociis Antverp. & Max-Lubec.

[Theodori. & sociorum.] Altemps. In Antiochia, Theodori presbyteri, Julianæ & Acaciæ.

Florentin. Nicomedia, passio sanctorum Pastoris & Victorini.

Editio Lubeco-Col. Apud Africam, sanctorum Armogasti, Archinimi, Satyri confessorum. Qui cum essent lucidissima membra Ecclesiæ Christi…. Adonis hæc postrema verba sunt, cetera pure. De Eustasio, scribit, ducentorum. Tum: Nicomediæ, sanctorum Victorini, [Victorini & sociorum. Or erem.] Pastoris, Saturnini, Juliani & aliorum quatuor. Eodem die, beati Or, eremitæ nonaginta annorum, qui ita abstinentiæ deditus, quod nullum terrenum, sicut de eo legitur, triennio integro sumpsit cibum. Qui plantaria arborum conserens, ne otio torperet, silvam fratribus nutriebat. Vide indicem Prætermissorum, ubi ejus Acta, ad alios dies excutienda remittuntur Item sanctæ Sophiæ virginis & martyris. [Sophiæ. Macovallæ.] Etiam sancti Macovallæ abbatis. De utroque agitur inter Prætermissos.

Belin. Pro Luxoviensis, scribit Lugdunensis: pro sexcentorum, ducentorum. Additque in fine: Civitate Nicomediæ, passio sanctorum Pastoris & Victorini. Ita prima editio. In altera accedunt: Saturnini, Julianæ, & aliorum quatuor. Videantur Acta, ubi dubius numerus determinatur.

[Victorini & sociorum. Achacii. Stephani 9] Greven. Nicomediæ, sanctorum Victorini, Pastoris, Saturni, Juliani & aliorum quatuor. Natale beati Achacii martyris, cujus passio habetur. De eo supra. Stephani Papæ IX. Vide Prætermissos. Item Gregorii episcopi: [Gregorii. Macovallæ. Or erem.] An Nazianzeni? Macovallæ abbatis. Eodem die, beati Or, eremitæ, qui tantæ abstinentiæ fuit, ut intra integrum triennium, nullum terrenum sumpsisse cibum legatur. Ne autem otio torperet, plantaria arborum conserens, silvam fratribus nutriebat. Romæ, sanctæ Sophiæ virginis & martyris. [Sophiæ. Julianæ.] De his dictum est. Item Dolæ, Julianæ virginis. An forte Nicomediensis? Sed loca satis disparata sunt.

Molan. Nicomediæ …. ut altera Belini editio. Et passio sancti Achartii. [Achartii.] Tum alio charactere, cujus passio habetur. Eodem die, sanctorum Jonæ & Barachisii martyrum, [Jonæ & Barachisii.] sub Saporio Persarum rege. Quorum historiam conscripsit Esaias Adami filius, eques regis Saporii & auditor atque spectator eorum quæ fiebant. [Bertholdi.] Eodem die, sancti Bertholdi confessoris, Ordinis Carmeli. In editionibus aliis, de Nicomediensibus & Bertholdo ut supra. Sequitur: Die vigesima nona, [Marci & Cyrilli.] sancti patris Marci episcopi Arethusii. Et Cyrilli diaconi & aliorum qui sub Juliano tyranno certaverunt. De Jona & Barachisio, paulo brevius, & aliis litteris.

III. Kal.
Die 30.

[Quirini.] Romæ via Appia, passio beati Quirini tribuni & martyris, qui sub Aureliano imperatore, post linguæ abscisionem & equulei suspensionem, manuumque ac pedum detruncationem, agonem martyrii gladio consummavit. [Domnini & Victoris. Reguli.] Thessalonicæ, natalis sanctorum Domnini, & Victoris. Apud castrum Silvanectensium, depositio sancti Reguli episcopi & confessoris.

Puri sunt Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Martyris & Tribuni legunt Greven. & Molan.: pejus Muneratus pro & martyris, posuit martyrum. Abscisionem habent passim omnes. Quod alibi, hic pariformiter servandum fuit. De eculeo alibi etiam diximus. In Pulsanensi deest gladio, & pro Domnini legitur Domnii, quod Munerat. sic efformat, Doni: mini.
Observatio. Romani parvi auctor beatum martyrem Quirinum hodie prædicat his verbis: [Quirini.] Romæ, Quirini, tribuni & martyris, patris sanctæ Balbinæ. Ado prolixius elogium ex Actis S. Alexandri Papæ concinnavit, quod apud Notkerum est hac die, & in vulgato Beda ad XXX Aprilis refertur. Lego in Actis pag. 811 num. 4. hæc verba: At XXX Aprilis in Beda excuso, desumpto elogio ex Adone, quod seculo XI aut XII factum est, postquam corpus sancti Quirini, Novesium, ut infra dicetur, fuisset translatum. Hæc ita velim intelligas, ut non elogium Adonianum tunc factum suspicemur, quod esset absonum: sed eo circiter tempore accidisse, ut festum translatum sit in eum diem, quem Beda vulgatus notavit. Quod ad rem nostram proprius spectat; Usuardus summatim ex Adone decerpsit, quæ ad martyris laudem putavit sufficere servata temporis designatione, quæ ab Henschenio hic corrigitur: de qua ad III Maii denuo recurret sermo, ubi loco proprio dici poterit, quid de sancti Alexandri Actis sentiendum existimemus. Ceterum in prima hac laterculi nostri parte, summa est codicum omnino omnium consensio. Non ita in sequenti classe martyrum Thessalonicensium, [Domnini. & Victoris] ubi Pratensis denuo corruptus est, vel si mavis, ab aliquo, qui nimium sapere voluit, ita correctus, ut Usuardinus sensus plane disparuerit. Fateor equidem me prorsus non capere, qua ratione Usuardus Domninum ex Thessalonicensium numero unum, cum Victore, qui in Hieronym. apographis diserte alibi ponitur, conjunxerit, quod tamen ab eo factitatum, codices nostri manifeste evincunt. Atque hoc est quod dicebam ab aliquo sciolo observatum, in Pratensi codice, subinde perperam restitutum esse; eraso nempe Victoris nomine, adscriptisque Filopoli & Achaici, qui vere Domnini vel Dominici socii fuere. At vero conjunctionem illam Domnini & Victoris Usuardinam esse, eamque antiquissimam, probat etiam versiculus Wandelberti pro hac die: Tertia Domnino, comite & Victore refulget. Mutationem jam dictam agnovit Castellanus in litteris sæpe alibi recitatis. Jam expunctio alia novum in Pratensi codice vitium ostendit. [Reguli.] Quippe erasa est tota Reguli annuntiatio, quæ in codicibus etiam omnibus, saltem alicujus notæ, Rosweydino dumtaxat & Marchianensi exceptis, clarissime exprimitur; sic ut de vera Usuardi lectione controverti minime possit. Notavit in apographo nostro Pratensi Sirmondus, expunctam rursus esse lineam, sed distinctius asserit Castellanus erasa esse omnia, quæ ad Regulum Silvanectensem spectabant. Est ergo Regulus ab Usuardo primum adjunctus, utpote qui in antiquioribus aut ei synchronis non inveniatur. Hæc ad probandam germanam laterculi nostri simplicitatem dicta sint satis. De Regulo iterum recurret sermo XXIII Aprilis, ad quam diem in Pratensi translatus legitur, sed, Castellano teste, manu non valde antiqua adscriptus; unde etiam evincitur additionem Filopoli & Achaici, diu post Usuardi tempora factam fuisse. Multa de Regulo valde dubia & implexa dissolvere conatur Henschenius, genuinas vitas proferens, quæ a Tillemontio & recentioribus aliis plane rejiciuntur. Distinguit hic Arelatensem Regulum a Silvanectensi, aliaque satis critice exagitat tomo 4 variis locis ℣ Regulus & Ricule, de quibus alibi.

AUCTARIA.

Praten. Excessum ejus & defectum iam satis indicavimus. Cum eo iterum omnimode convenit codex Rosweydi, ut sæpius in decursu ostendemus.

Antverp. & Max-Lubec. Textui superaddunt: Aurelianus, [Pastoris.] Pastoris episcopi palatini.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. De Regulo scribunt, ejusdem loci episcopi. Quam hoc sit versimile, vide in Actis. Deinde adjungunt: Aurelianis, sancti Pastoris episcopi palatini, vel palentini. Utrum seligas perinde est, etiam Valentini, si ita volueris. Error est recentioribus Usuardi codicibus communis, quique etiam in Hieronymianis apographis aliisque reperitur. Error inquam; nam Aurelianis nec Pastor quisquam, nec Palatinus nec Palentinus episcopus. Vide de hac re accuratum in Actis commentarium, pag. 829.

Antverp-maj. In prima mutilus, sic scribit: Romæ, sancti Quirini tribuni, martyrum [pro martyris] sub Trajano. Secunda deest. De Regulo, in fine addit, primi civitatis ipsius.

Centulen. Romæ, sancti Quirini martyris, sub Trajano imperatore. [Textus. contract.] Thessalonicæ, sanctorum Dn̄i & Victoris. In Francia, civitate Silvanectis, sancti Reguli episcopi & confessoris.

Bruxellen. Quirini elogium, Usuardino longius, ferme ex Adone accepit. De Thessalonicensibus satis pure. Sequitur: Aurelianus civitate, sancti Pastoris archipræsulis palatini. [Pastoris.] Apud castrum Silvanectensium, depositio sancti Reguli episcopi & confessoris. [Quintini. Eulaliæ.] Item sancti Quintini. Item, sanctæ Eulaliæ virginis. Crediderim nomina hæc ex Martyribus Hieronymianis lævigata. Quintinus colitur XXXI Octobris. De Eulalia egimus XII Februarii: alia Emeritensis colitur X Decembris.

Hagenoyen. In elogio Quirini nihil magnopere habet, quod non melius in Adone legatur. De Thessalonicensibus purus est. Sequitur: In civitate Astensi, [Secundi cum elogio.] passio sancti Secundi, qui fuit miles strenuus, athleta Dei egregius, & martyr gloriosus. Hic a beato Calocero fidem Christi edoctus est, & testimonio angelico multipliciter est commendatus, & angelico ministerio per Faustinum & Jovitam de nube præbente aquam baptizatus est, qui cum sepelisset beatum Marcianum, tentus est a Sapricio præside, & vestibus nudatus & equuleo tortus, & a Domino sanatus, & demum incarceratus, & ab angelo solutus; apparente sibi Domino confortatus, & ad Calocerum est ab angelo deductus. Demum præses picem & resinam super capita eorum & corpora fundi jussit bullientem & [ex] eodem fecit eos bibere. Et tunc Secundus est decollatus, & ab angelis venerabiliter sepultus. Calocerus vero apud Abyganum mittitur & ibi punitur. Vide Acta.

Aquicinct. Pratensi similis est in Domnino, Philopolo & Achaico. In fine autem addit: Aurelianis, [Pastoris.] sancti Pastoris episcopi palatini.

Pleschionen. & Vatican. num. 5949: Thessalonicæ, [Domnini. & sociorum.] sanctorum Domnini & Victoris, Marcellini & sancti Reguli. Inepta est horum omnium conjunctio, ut in Actis videre est.

Marchianen. In fine: Sanctorum Domnini, Philopoli & Achaici.

[Pastoris.] Daveronen. Ughellian. & Burdegalen: Aurelianis, Pastoris episcopi palatini.

Matric-Cartus-Ultraject. Romæ, Quirini tribuni & martyris. [Secundi. Veroni.] Secundi militis & martyris Veroni confessoris. Reguli episcopi & confessoris.

Altemps. Post Domnini, addit: Philopii & Achaici & Victoris. [Pastoris. Acescamæ. Eulaliæ.] Aurelianis, Pastoris episcopi palatini. Eodem die, passio sanctorum Acescamæ & Eulaliæ. Nomina sunt male, ni fallor, efformata. Apud Orientales Anglos, [Translat. Edmundi.] translatio sancti Edmundi regis & martyris, in basilica sanctæ Mariæ virginis. Remittitur ad diem natalem XX Novembris.

[Pastoris.] Strozz. Aurelianis, sancti Pastoris palatini. Medicæus interjicit, episcopi.

Editio Lubeco-Col. De Quirino pleraque habet ex Adone; quæ vero de lingua accipitri exhibita, de sex paribus boum &c. superaddit, in Actis discussa invenies. Thessalonicæ, natale sanctorum Domnini & Victoris martyris. [Domnin. &c. Pastoris. Acharii. Secundoli.] Apud Castrum Silvanectensium, depositio sancti Reguli ejusdem loci episcopi & confessoris. Aurelianis, sancti Pastoris episcopi & confessoris palatini. Eodem die, beati Acharii episcopi & confessoris.

Belin. Penultimo loco: Apud civitatem Astensem, sancti Secundoli martyris: in utraque editione pro Secundi. In fine autem 1 editio habet: Aureliani, Pastoris episcopi. Editio altera: Aurelianis civitate, depositio beati Pastoris episcopi.

Greven. Civitate Astensi, beati Secundi militis & martyris, [Secundi.] tempore Adriani imperatoris. Qui post picem cum resina liquatam super caput atque os ejus fusam, capitis obtruncatione martyrium complens ab angelis est sepultus. [Pastoris &c.] Pastoris, Victorini & aliorum quatuor depositio. In Alexandria, Pastoris episcopi & aliorum viginti quatuor ignibus combustorum. De his duabus classibus vide Prætermissos. Item Filipoli, Eulaliæ virginis & aliorum sexcentorum & unius. Vide Acta in cohorte Martyrum, cujus dux est Victor. Aurelianis, Pastoris episcopi Palatini & confessoris. Acharii episcopi & confessoris. [Acharii. Mamertini. Veroni.] Mamertini abbatis monasterii sancti Germani Antisiodorensis, confessoris. Ad XX Aprilis. Veronis confessoris. Potius Veroni.

Molan. Aurelianis, Pastoris episcopi. Eodem die, [Simonis.] passio beati Simonis pueri de Tridente; de quo superius XXIV. Apud civitatem Astensem, sancti Secundi martyris. [Secundi. Veroni.] Et depositio sancti Veroni confessoris: Tum litteris minoribus: Eodem die, natalis sanctæ Maxentiæ viduæ, [Maxentiæ.] matris sancti Vigilii episcopi Tridentini. Spectat ad XXX Aprilis. Ita editio prima. In aliis, post Aureliano, litteris Italicis interjicitur, Comite utriusque militiæ, & Traiano. In fine: In pago Brachbantensi, villa Lembecæ, [Veroni.] transitus sancti Veroni. Apud civitatem Astensem … ut supra. Eodem die, natalis sanctæ Maxentiæ viduæ, matris sancti Vigilii. Aurelianis, Pastoris episcopi. [Joannis Climaci.] Die trigesima, sancti patris Joannis, qui scripsit scalam; hoc est Climaci.

Pridie Kal.
Die 31.

[Amos.] Amos prophetæ, quem Ozias rex Israel vecte per tempora transfixum necavit, ac postea semivivus patriam devectus ibique sepultus est. [Balbinæ.] Romæ, sanctæ Balbinæ virginis, filiæ Quirini martyris, [Diodoli & Anesi.] quæ post devictum seculi hujus cursum, sepelitur via Appia juxta patrem suum. In Africa, sanctorum Diodoli & Anesi.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Vix quidquam præbet notatu dignum. Timpora in Herinien. & Greven. puto esse mendum Librarii. Patriam devectus, omissa præpositione ad legunt omnes, exceptis Greveno & Molano; qui etiam pro transfixum, legunt confixum. Codex Rosweydi, pro Anesi, scribit Anesii. Munerat. nomen truncavit, habet enim Ansi.
[Amos.] Observatio. Brevi commentario in Actis nostris expediuntur, quæ de Amos propheta, quem hic primo loco Usuardus nominat, dici potuere: ubi necis auctorem clarius distinctum invenies. Certum est, nullum antiquorum Martyrologorum, ut sunt Hieronymus, Beda, Florus, Auctor Romani parvi, Ado, Rabanus, Notkerus, Wandelbertus, de eo meminisse. Verosimile est Usuardum ex Isidoro, in Actis citato, ea sumpsisse, quæ hac die de propheta memorat. Eum subinde secuti sunt recentiores cum hodierno Romano. [Balbinæ.] Balbinam accepit Ado ex Romano parvo, historiam amplificans quam Notkerus nonnihil contraxit, Noster brevissime complexus est. De sanctæ Balbinæ rebus gestis, idem quod de S. Alexandri Actis judicium ferendum est. Cetera quæ ad ipsam attinent, [Diodoli & Anesi.] dabit Henschenii commentarius. De Diodolo (quem Baronius Theodulum dicere maluit) & Aneso disputat Florentinius, disputat in Actis laudatus Henschenius: non usquequaque conveniunt. Variant Martyrologi alii. Nec hujus loci est de numero aut serie Africanorum istorum martyrum disquirere. Mihi dubium non est, quin Usuardus ex aliquo Hieronymiano apographo eos primum acceperit vel solos, vel aliis conjunctos, non solitus examinare, rectene an secus seligeret. Certe lectionem ejus qualemcumque ex unanimi codicum consensu talem existimo, ut clarior haberi non possit. Wandelbertus hic denuo suffragatur, ita scribens: Diodoli pridie emicat Anesusque beati. Porro ex recentioribus Usuardi codicibus, Diodoli & Anesi socios, non eodem ubique ordine enumeratos, statim dabimus.
AUCTARIA.

Pulsanen. Cetera purus, deficit iterum in ultima annuntiatione Diodoli & Anesi.

Antverp. & Max-Lubec. Incipiunt: Amos prophetæ, resecto toto elogio. Finiunt: [Diodoli & sociorum.] In Africa, sanctorum Diodoli, Anesi, Felicis, Corneliæ & Valeriæ, Porti & Abdæ. Atque hi socii sunt, quos nuperrime dicebam in apographis Hieronymianis reperiri, mutato hinc inde nominum ordine. Suspicari liceat, socios illos ab aliquo sciolo fuisse restitutos, sic tamen ut Usuardo perperam attribuantur. In Antverp. pro Balbinæ, est Babillæ. Et sic etiam

Antverp-maj. Romæ, natale sanctæ Babillæ virginis, filiæ Quirini martyris. Eodem die, natale Amos prophetæ, quem Ozias rex Israel vecte transfixo per tempora necavit, ac postea semevivus patriam devectus, ibique sepultus est. Hæ duæ annuntiationes, si nomen Babillæ excipias, satis puræ sunt; deest omnino tertia de Diodolo &c.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovanien. Albergen. & Danic. In Amos & Balbina puri, sic pergunt: In Africa, sanctorum Dyodoli, Anesi, Felicis, Corneliæ, Valeriæ, Porti, & Abdæ. Apud Coloniam Agrippinam, natale sancti Agilolphi, [Agilolphi.] ejusdem civitatis episcopi & martyris. Recurrit etiam infra, sed ut semel dicam remittendus est ad IX Julii.

Centulen. Natalis Amos prophetæ, quem Ozias rex Juda, vecte per tempora transfixo, necavit. Romæ, sanctæ Balbinæ virginis, filiæ Quirini martyris. In Africa, sanctorum Diodoli & Anesi.

Bruxellen. Purus in Amos, sic pergit: Romæ, [De Balbina.] sanctæ Balbinæ virginis, filiæ sancti Quirini martyris. Quæ postquam a beato Alexandro Papa sanata, baptizata & instructa est, plena operibus bonis in virginitate permansit; & hujus seculi cursu peracto, sepelitur juxta patrem suum via Appia, in cœmeterio Prætextati. In Africa, sanctorum Diodoli, [Diodoli & sociorum.] Anesi, Felicis, Corneliæ, Valeriæ, Porti & Abdæ. Apud Coloniam Agrippinani, natale sancti Agilolfi, [Agilolfi.] ejusdem civitatis archiepiscopi. Quem Karolus Martellus, avus Karoli magni misit causa pacis tractandæ, ubi crudeliter peremptus & martyrio coronatus, multis claruit miraculis. [Romani.] Et Romani monachi. De hoc vide Prætermissos.

Hagenoyen. Novi aliquid profert: Apud Samariam, [De Amos.] Amos prophetæ, quem Iherobaam rex Israel, quoniam male ei prophetavit, propter ydolatriam, quam exercuit, vecte ferreo per tympora transfixit, ac postea semivivus ad patriam suam devectus, ibique a suis honorifice sepultus est. Romæ, sanctæ Balbinæ virginis, [De Balbina.] filiæ Quirini militis & martyris, quam Alexander Papa a morbo struimæ curaverat. Quæ virginitatem Deo vovit. Quæ post divictum &c. In Africa, sanctorum martyrum Diodoli & Anesii, [Diodoli & sociorum. Agilolfi.] Felicis & Corneliæ, Uleriæ, Porti & Abdæ. Apud Coloniam Agrippine, natale beati Agillolfi, ejusdem civitatis episcopi & martyris.

Aquicinct. In fine addit: In Britannia, sancti Aldelmiepiscopi & confessoris Ad XXV Maii. [Aldelmi.]

[Felicis & sociorum.] Pleschionen. In Africa, sanctorum Felicis, Anesii & Diodoli.

Marchianen. In fine: In Britannia, dormitio sancti Aldelmi episcopi & confessoris.

Matric-Cartus-Ultraject. Amos prophetæ. Balbinæ virginis, quæ fuit filia Quirini martyris, Tribuni suprascripti, sepulta apud eumdem.

Codex D. Du Cheval. signatus B: Apud Coloniam Agrippinam, natalis sancti Agilolfi, ejusdem civitatis episcopi & martyris.

Vatican. Africa, sanctorum Anesi, Felicis & Diodoli. [Anesi & sociorum.] Vide quæ supra de sociis Diodoli & Anesi diximus, ad Auctarium secundum.

Ughellian. Post Anesi, addit: Felicis, Corneliæ, & Valeriæ, Porti & Abdæ. Ut supra.

[Abb. Fontenellensium translat.] Altemps. Apud cœnobium Fontinellensium, translatio sanctorum Wandregisili, Wulframni, Ansberti, a beato Babino episcopo, in ecclesia sancti Petri Apostoli. Ad diem natalem proprium singuli remittuntur, in indice Prætermissorum.

[Julii.] Florentin. Natale sancti Iulii Papæ & confessoris. Tamen festivitas ejus habetur pridie Idus Aprilis. Vide ibi Usuardi textum &c.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Balbina, elogium texens Hagenoyensi non multum absimile. Sequitur de Amos, pure. In Africa, sanctorum Diodoli, [Diodoli & sociorum.] Anesi, Felicis, Corneliæ, Valeriæ, Porti & Abdæmartyrum. Apud Nicæam Bithyniæ, sancti Arsatii confessoris, [Arsatii.] ex milite heremitæ, qui dæmoniacum curavit & draconem interfecit. Est hic, opinor, qui jam non semel Acharius, Achatius &c. dictus est, forte Acacius Melitenensis, de quo videndus Henschenii commentarius.

Belin. In textu non plane correctus, tertio loco inserit: [Felicis PP.] Eodem die, Felicis Papæ & martyris. Et pro Diodoli, scribit Theodoli. De Felice Papa agitur XXX Maii.

[Felicis & sociorum. Agilolphi. Guidonis. Catullæ. Arsacii. Amos abb.] Greven. In Africa, Felicis, Corneliæ & Valeriæ, Porti & Abdæ. Natale beati Agilolphi, Agrippinensis Coloniæ archiepiscopi & martyris. In Spira, Guidonis abbatis. Parisius, Catullæ matronæ. Vide Prætermissos Apud Nicæam Bithiniæ, Arsacii militis, heremitæ & confessoris. Item Amos abbatis in deserto Scythi, patris quingentorum ferme monachorum. Ammonii abbatis, qui ad se pro conversione venientibus, cellulas non modo diligenti cura ædificare, verum etiam propriam cellulam, cum omnibus, quæ in ipsa erant, relinquere frequenter solebat. [Lauduini.] Beatæ memoriæ Lauduini, Prioris majoris Cartusiæ. Qui unus ex sociis sancti Brunonis fuit, atque post eum præfatam domum regens, a schismaticis carceri mancipatus quievit. De tribus hisce ultimis etiam agitur in indice Prætermissorum.

Molan. De Agilolfo habet, ut Hagenoyen. De Felice, ut Belin. Tum: Elevatio & translatio sanctorum Wandregisili abbatis, & Ansberti atque Wulfranni archipræsulum. Vide supra. Postea minori charactere: [Guidonis.] In Spira, Guidonis abbatis primi Pomposæ monasterii. Cujus corpus, non integrum annum defuncti, plurimis glorificatum miraculis, de Parmensi civitate magno honore Spiram transtulit Henricus imperator. Aliæ editiones sic legunt: Die trigesima prima, sancti & miraculis clari Hypatii, [Hypatii.] episcopi Ancyræ. In indice Prætermissorum vocatur Gangrensis episcopus, rejiciturque ad XIV Novembris. Est & alter Hypatius, de quo vide ibi. [Felicis PP.] Eodem die, Felicis Papæ & martyris. In Blandinio, elevatio & translatio &c.

MENSIS APRILIS
Habet Dies XXX.

Kalendis.
Die 1.

[Theodoræ.] Romæ, passio beatissimæ Theodoræ, sororis illustrissimi martyris Hermetis. Hæc sub Aureliano principe martyrizata, sepulta est juxta fratrem via Salaria, [Venantii. Victoris & Stephani.] non longe ab urbe Roma. Eodem die, sancti Venantii episcopi & martyris. In Ægypto, sanctorum Victoris & Stephani.

Pro textu sunt, Praten. Herinien. Tornacen. Munerat. Belini prima editio & Molan.
Varia lectio. Munerat. & Belin. pro beatissimæ, legunt simpliciter, sanctæ. Idem Belinus habet sepultaque, & post fratrem, addit suum, quod etiam facit Molan. ab urbe Romæ pro Roma posuit Tornacen. De cetero, Egipto, Egypto, Rhoma, Venancii, Martiris, minutiæ sunt. Verbum superest de Greveno, quem hoc die ex purorum numero exclusimus, quia textui adnectit: Gratianopoli, beati Hugonis episcopi & confessoris, præfigendo signum LL, quod & alibi recurrit, ut V & XX Augusti &c. Debuit ea annuntiatio inter Auctaria relegari, ubi plura de eodem Sancto invenies.
[Theodoræ.] Observatio. Romanum parvum hunc mensem sic auspicatur: Romæ, Theodoræ, sororis martyris Hermetis, quæ sub Aureliano martyrizavit, sepulta via Salaria. Ado Sanctam brevi sed insigni ornavit encomio, ex quo, quæ in textu dicuntur, ab Usuardo desumpta sunt; Notkerus immutatum transcripsit. Vides hic tribus successive diebus Acta sancti Alexandri auctori Romani parvi, & iis qui eum sequuntur, præluxisse, nam & Theodora hæc inde accepta est, totaque Adoniani elogii materia. In hoc vero id præcipue mirandum occurrit, quod ubi locis aliis, eadem Alexandri Papæ Acta referens, semper notat Trajani tempora, hic expresse asserat, sub Aureliano imperatore martyrizavisse. Vide quæ dicimus III Maii. De Theodora tacent Hieronymiana, Beda, & qui in ejus serie sunt, etiam Wandelbertus, qui omnes hoc die agunt de Agape & Chionia, seorsim ab altera sorore, quæ cum duabus illis, in Actis conjungitur III Aprilis, quando de iisdem meminere Martyrologi nostri, ut ibi dicemus; nisi fortasse diversæ sint hodiernæ Chionia, Agape &c. & in numero Heracleensium nominandæ, quod in ambiguo relinquimus. [Venantii.] Venantius pure Adonianus est, episcopi & martyris titulis honoratus, cum interim nusquam explicetur, inquit Henschenius, cujus sedis fuerit episcopus, quo perfunctus martyrio, num ei immortuus, an superstes, ut propterea etiam confessor dicatur, ut patebit in Auctariis. Usuardus & Notkerus, nihil ultra indagantes, satis habuerunt Adonis verba transcribere. Utrum ex Istria vel Dalmatia Venantii hujus corpus translatum fuerit Romam, examinat Henschenius, sed episcopatum Toletanum inter fictorum Chronicorum fabellas merito computat. [Victoris & Stephani.] Victor & Stephanus ex Hieronymianis ab Usuardo solo accepti sunt, diversi, ut recte censuit Baronius, a Victore & Corona, de quibus agitur XIV Maii, sed quorum nuda ferme supersunt nomina. Walericum hoc die posuit Ado, [De Walerico Adonis.] tum Mosandri, tum Rosweydi; posuit ex eo Notkerus, Noster rejecit ad XII Decembris, in quo probatiores codices pro textu citati, aliique conveniunt. Dissentiunt alii, quos inter Pulsanen. quem, ut illustre Martyrologium membranaceum ex Italia allatum, hic prædicat Henschenius, uter duorum verus obitus dies fuerit, satis accurate examinans. Sunt inter codices, ut Centulen. & Ambianen. qui hodie translationem adstruant. Plura si cupis Henschenium consule, nobis sat est evicisse, primævam hanc Usuardi fuisse lectionem.

AUCTARIA.

In Heriniensi codice, recentiori manu ad marginem adscriptum: Civitate Gratianopolitana, [Hugonis.] depositio beati Hugonis episcopi & confessoris. Satis certum est hæc ab aliquo Cartusiano monacho addita fuisse.

Pulsanen. Secundo loco: In pago Vinimau super maris transitum, [Walerici vel Gualerici.] beati Gualerici [Walerici] abbatis & confessoris. Hic in puerili ætate reliquit patrem suum terrenum, & adhæsit militaturus regi cælesti. Cumque esset senex & plenus dierum, heremeticam vitam diligens, finivit in Domino. In reliquis plane est purus.

Antverpien. & Max-Lubec. Textui subjungunt: Eodem die, sancti Walerici abbatis. Male scribit Max-Lubec. Valeriti.

Albergen. Post textum etiam purum: In pago Vinnacensi super mare, beati Walerici abbatis & confessoris. In Lovanien. accedit: Hic puerili ætate reliquit patrem terrenum & adhæsit militaturus regi cælesti. At Antverp-max. Ultraject. Leyden. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. supradictis addunt; cum Pulsanen., cumque esset senex & plenus dierum, heremiticam vitam diligens, finitur in Domino. Posteriores codices scribunt Vimmacensi &c.

Centulen. Romæ, sanctissimæ Theodoræ virginis & martyris, sororis sancti Hermetis, Urbis præfecti. [Translat. Walerici.] In pago Vimacensi, translatio sancti Walerici abbatis miræ sanctitatis viri. Thessalonicæ, sanctarum virginum & martyrum [Agapis, [Agapis & Chioniæ.] quæ inferius alia manu apposita est] & Chioniæ sororum. In Ægypto, sanctorum Victoris & Stephani. In Sardinia, [Meritonis.] beati Meritonis episcopi, cujus actus inter homines celeberrimi extiterunt. Eodem die, sancti Venantii episcopi & confessoris. Duo hodie in Actis Venantii, Sed uterque martyr. Vide Observationem.

Antverp-maj. In nonnullis Centulen. similis, in eo differt, quod de Walerico, Venantio, Victore & Stephano sileat.

Bruxellen. De Theodora, textui interserit: Quam Alexander Papa instruxit, baptizavit, atque fidem Christi docuit. [De Theodor. Meritonis.] In Sardinia, beati Meritonis episcopi, cujus actus inter homines celeberrimi exiterunt. Cujas fuerit Meriton, vel potius Meliton, vide in Actis. Sequitur: In Ægypto… Tum Venantii &c. In pago Vinimacensi super mare &c. ut supra: sed pro finivit, vel finitur, [Hugonis.] ponit obdormivit. Item, beati Hugonis de Ordine Cartusiensium, episcopi & confessoris. Vide Acta.

[Conversion. Mar. Magd.] Hagenoyen. In textu nonnihil interpolatus, addit in fine: Item conversio beatæ Mariæ Magdalenæ. In pago Vimmacensi &c. ut Antverp-max. &c. sed pro militaturus absone scribit, militericiis. Apud Castrum Silvanectensium, depositio sancti Reguli episcopi & confessoris. [Reguli. Pastoris.] Aurelianis, depositio Pastoris episcopi & confessoris civitatis ejusdem. Perperam hæc posita sunt. Vide dicta superius.

Rosweyd. In Theodora purus, in ceteris ab Usuardo recedit. Secundo loco habet ex Beda: [Agapis & Chioniæ.] In Thessalonia, Agapis & Chioniæ, quæ sub Diocletiano, post carcerem, in ignem missæ sunt, sed non læsæ, post orationem spiritum reddiderunt. Sequitur de Venantio. Tum: Natale sancti Quintiniani & Anastasii. [Quintin &c. Agapiti &c.] Item Walerici abbatis. In Ægypto &c. In Thessalonia, sancti Agapiti, Quirini martyrum. Ex Hieronymianis.

Aquicinct. In fine addit: Sancti Walerici confessoris. Vide quæ hic non semel dicuntur.

[Prædicat. Christi.] Victorin. Initium prædicationis Christi.

Ambianen. In pago Vimacensi, translatio sancti Walarici. Plures natalem ponunt.

Matric-Cartus-Ultraject. Incipit: Hugonis episcopi & confessoris. [Hugonis. Walerici.] Theodoræ virginis & martyris, sororis sancti Hermetis martyris. Venantii episcopi & martyris. Walerici abbatis.

Camberien. S. Mariæ: In Sardinia, beati Militonis præsulis & Valerici abbatis. [Melitonis.] Recta diei quidem, sed non item loci conjunctio.

In Vatican. sign. num. 5949. Desunt Victor & Stephanus. Adjicitur: In Thessalonica, natalis sanctæ Ethioniæ, sub Diocletiano imperatore, quæ primo in carcere macerata, postea in ignem missa, ibi oratione fusa perrexit ad Dominum. Puto hic indicari Chioniam.

Ughellian. In fine: Eodem die, sancti Vualerici abbatis. Vides omnium ferme codicum esse.

Altemps. In Arm (Armenia) Partini, Quintiani, Victoris, Secundi. Thessal. Ingeniani, Saturnini, [Partini & sociorum.] Pattinii, Dionysii, Partenii, Alexandri. Vide nomina melius in Actis efformata. Civitate Gratianopolitana, [Hugonis] sancti Hugonis episcopi confessoris.

Florentin. Transitus sancti Walarici abbatis & confessoris. Alia hæc est annuntiandi formula.

Editio Lubeco-Col. In Theodora modicum interpolata, in Venantio pura, de Stephano & Victore silet. Sequitur: In pago Vimmacensi super mare, [Wallerici.] beati Wallerici abbatis & confessoris, cujus sepulcrum crebris miraculis illustratur. Ipso die, [Hugonis.] sancti Hugonis episcopi & confessoris, Ordinis Cartusiensium. In Sardinia, beati Militonis episcopi & confessoris, [Militonis.] cujus actus intra homines celeberrimi extiterunt. In territorio Trecassino, sancti Leuthonii episcopi & confessoris. [Leuthonii.] In Actis vocatur Leuconius.

Belini editio altera. Textui puro subjicit: In Armenia, [Partini & sociorum. Victoris & aliorum.] natale beati Partini, Quinciani, Victoris, Secundi. In Eraclea civitate, Victoris, Chioniæ, Agapæ & Hyrenæ. In Thessalonica, Ingemanæ, Saturnini, Paterni, Dionysii, Panterii, Alexandri. Ex Hieronym. accepti sunt, in Actis omnes melius & distinctius expressi.

Greven. Post signum LL, & supra citata verba, [De Hugone.] Gratianopoli, beati Hugonis episcopi & confessoris; adjungit: Hugo iste vir sanctissimus, vidit in solitudine Cartusiæ Deum dignationi suæ habitacula construentem, septemque stellas ducatum sibi itineris præstantes: post quam visionem statim affuit Bruno cum sex sociis, locum quærens heremiticæ vitæ congruum. Quos Hugo susceptos in locum sibi divinitus ostensum duxit; consiliis & auxiliis fovit, ac inter eos velut unus ex eis conversabatur. Tandem plenus dierum & sanctitatis quievit in pace. [Quintiani. Partini &c. Militonis. De Walerico] Quintiani martyris. In Armenia, Partini, Victoris. In Sardinia, beati Militonis episcopi & confessoris. In pago Vimmacensi super mare, sancti Walerici abbatis, discipuli beati Columbani. Hujus vitam sanctissimam Vincentius lib. 24 cap. 21 perstringens, dicit inter alia quod ejus benignitas & humilitas modum excedebat. In tantum divina compunctione & gratia plenus erat, ut quotiens discipulis prædicaret, vel Deo psallens cælum aspiceret, totiens lachrymas effunderet. Facies quoque ejus pallida & macie confecta, cum per eum Dominus languentibus curam conferebat, vel futura prædicebat, aut occulta revelabat, roseo colore minioque fulgore micabat. [Gilberti.] Gilberti episcopi Cathanensis & confessoris. [Hugon. Vien.] Item beatæ memoriæ Hugonis archiepiscopi Viennæ, qui ex monacho Cartusiæ, sancto Hugoni in episcopatu Gratianopolitano primo, ipso vivente successit, ac postea ob vitæ suæ meritum, Viennensis archiepiscopus factus quievit in pace. [Hugonis ab. Bonæ-vallis. Gertrudis.] Est inter Prætermissos. Ipso die, bonæ memoriæ Hugonis abbatis Bonæ-Vallis Ordinis Cisterciensis. Item beatæ Gertrudis. An Genetrudis: Vide Prætermissos.

Molanus. Gratianopoli, beati Hugonis episcopi & confessoris, qui anachoreticam vitam exegit multis annis & miraculorum gloria clarus migravit ad Christum. Ipso die, sancti Vualerici confessoris. In editionibus aliis, [Hugonis. Translat. Walerici.] de Hugone eadem, de Walerico autem: Ipso die, translatio sancti Vualerici confessoris, cujus sepulcrum crebris miraculis illustratur. Jam notavi ab aliis natalem scribi, uti hodie in Actis refertur. Vide Henschenium.

IV Non.
Die 2.

[Theodosiæ.] Apud Cæsaream Cappadociæ, passio sanctæ Theodosiæ virginis, quæ Diocletiani tempore ultro se confessoribus in custodia socians, tenta & nichilominus in equuleo cruciata, Dei virtute post de vinculis, aquis, bestiis eruta, novissime martyrium capitis abscisione complevit. [Nicetii.] Eodem die, natalis beati Nicetii Lugdunensis episcopi, [Mariæ Ægypt.] cujus vita miraculis claruit, & pretiosa mors nichilominus miraculis commendatur. Apud Palestinam, sanctæ Mariæ Ægyptiacæ, quæ peccatrix appellatur.

Ita Tornacen. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Accedunt Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Nichilominus in hoc textu bis repetitur immixta utrobique littera c quam exprimunt Tornacen. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. & alii. Quam scribendi rationem, ut ut vitiosam, minutiarum hujusmodi antiquarum curiosis servandam putavimus. Greven. & Molan. legunt vinculis & bestiis, omissa voce aquis. Reliquimus etiam abscisione ut habent codices fere omnes, non abcisione ut Greven. & Molan. In Munerato pro Nicetii est Nececii, & archiepiscopi, pro episcopi. Item Munerat. & Molan. repetunt particulam & majoris quasi emphasis gratia, cujus & vita: ut in Adone legitur. Tornacen. omittit miraculis ante commendatur, in quo tamen vis aliqua esse videtur. In Palestina scribunt aliqui, plerique tamen Apud Palestinam. Munerat. omisit Sanctæ, Greven. & Molan. legunt beatæ. De mendis scriptoriis alibi dictum est. Palestinam scripsi ut habent codices omnes. His præmissis, superest Variatio præcipua.

[De Praten. aliisque codicibus.] Etenim de celebri peccatrice Ægyptiaca dubitari posset, utrumne ipsa ab Usuardo ipso hoc die sacris Fastis primum adscripta fuerit, nisi codices saltem plerique, tum ex antiquis tum ex recentioribus in id magno consensu conspirarent. Interim in apographo nostro Pratensi mira hodie lectio; nempe tertio loco Ægyptiaca Maria, & quarto Eustasius Luxoviensis. Sirmundi aciem, dum præfatum ecgraphum recenseret, aliquid effugisse necesse est; nam, qui in mei gratiam prætensum autographum non semel studiose lustravit Clar Castellanus, inductam Mariam, novissime testatur his verbis, ex Gallico Latine redditis: Secunda Aprilis, sancta Maria Ægyptiaca expuncta, & sanctus Eustasius, ejus loco positus. In Herinien., Rosweyd., & Antverp-max. nulla hodie Ægyptiacæ memoria, in IX Aprilis translata, ut ibi dicemus. Atque ex his aliisque codicibus profluere potest dubitatio, non tamen ita fundata, ut laterculi germanitatem evertat, quam veram censemus esse & simplicem.
[Theodosiæ.] Observatio. Egregium præconem habuit Theodosia, Eusebium ipsum Cæsariensem, lib. de MM. Palæstinæ cap. 7, cujus breve encomium Actis Latinis omnibus prætulit Henschenius, apud quem plura exstant ex Menæis aliisque Græcis monumentis, quamvis non eodem die, desumpta. Ex his autem minime dubium relinquitur, quin Theodosia acerbis atque horrendis tormentis excruciata fuerit Cæsareæ, non Cappadociæ, sed Palæstinæ, ut sequenti die clarissime celebrant Hieronymiana omnia a Florentinio edita: Cæsareæ Palestinæ, natalis sanctæ Theodosiæ virginis; ubi videri potest laudati Florentinii notatio, ex qua forte solvi poterit difficultas ab Henschenio proposita de Dominica Resurrectionis, in qua, secundum Eusebium, Theodosia nostra martyrium subiisse dicitur, sed quæ cum expresso persecutionis Diocletianææ anno quinto, nec II nec III Aprilis coalescere potuit, ut etiam expendit Tillemontius tomo 5 pag. 85. Interim textus noster aliunde profluxisse videtur; nam auctor Romani parvi ita primus locutus est: Apud Cæsaream Cappadociæ, sanctæ Theodosiæ virginis & martyris, capitis cæsæ. Varia tormentorum genera ab Adone enumerantur, & ex hoc a Notkero: Noster non omnia complexus est, illudque imprimis recte cavit, ne Cæsaream Cappadociæ, urbem maritimam faceret; studio id an casu, non divino, certe in tota nostra Martyrologorum serie signatur ea positio, quæ nec in ipsis Actis Latinis reperitur, in quibus æque ac in Eusebio, palæstra vere dicitur Cæsarea Palæstinæ. Rabanus, dum die sequenti cum longiori historia Theodosiam recolit, simpliciter legit Cæsaream, ac si dubitaret, ad quam Cæsaream Virgo revocanda sit. Wandelbertus etiam die sequenti, Euagrio & Benigno Theodosiam subjunxit:

Atque pari fulget Theodosia virgo nitore.

Nicetius Lugdunensis, Bedæ & Rabano præteritus, abest etiam a Romano parvo. Certum tamen est, [Nicetii.] reperiri in omnibus Hieronymianis apographis apud Florentinium, ultimo vel penultimo loco signatum. In Adone primo loco ponitur, sub vulgari laudationis formula, ab Usuardo & Notkero ad verbum translata. Alia phrasi a Floro ornatus est, nempe: Qui vir totius sanctitatis, conversationis castissimæ, caritatis eximiæ vita perfunctus est; ut hic denuo perspicias, quantum & re & stylo Florus ille ab Usuardo nostro remotus sit. Cetera vide apud Henschenium, cum vita ex Greg. Turonensi ab eo recensita. Wandelbertus, haud dubie metri gratia, ex Nicetio format Nicetum, solum ipsum ita hoc die celebrans: Lugduni quartis Nonis sacer urbe Nicetus.

Latinis Martyrologis ignota fuisse videtur, de cetero notissima, Maria Ægyptiaca, a nemine, [Mariæ Ægyptiacæ.] Usuardo antiquiore aut æquali, in sacros Fastos relata. Quod enim nomen ejus in Adone Mosandri legatur IX Aprilis, recte, mea quidem sententia, a Rosweydo rejectum est; idque vel ea ratione mihi probatur, quod a Notkero, fideli passim Adonis assecla, omnino inscriptum non fuerit. Itaque Usuardo soli tribuenda est præfata Maria, cum peccatricis titulo, nescio unde deducta, nescio qua causa hujus diei laterculo inserta, cum a Græcis, Zosimæ presbytero monacho conjuncta, diversimode colatur; imo nec ipsi quidem codices Usuardini sibi satis constent, quemadmodum in Variantibus dictum est, patebitque deinceps ex Auctariis IX Aprilis & alibi. De hac Sancta egregie meritus est Papebrochius, variis dissertationibus ætatem ejus, eatenus male subductam, aliaque ad ipsam spectantia feliciter eruens, curiose digerens & copiose illustrans. Hæc pro nostro instituto abunde sufficiunt.

AUCTARIA.

De Pratensi & Hereniensi nihil ultra dicendum.

Rosweyd. Immiscet secundo loco: In Africa Amphiani & Victoris martyrum, [Amphiani & sociorum.] & aliorum martyrum decem. Quidni quatuordecim, ut diserte legunt Hieronymiana, ex quibus priores duo accepti sunt. Sequitur Nicetii pure. [Eustasii.] Et in fine: Item sancti Eustachii abbatis monasterii Luxuviensis. Intelligit Eustasium, de quo jam sæpe; sed omittit annuntiationem tertiam de Maria Ægyptiaca, quæ etiam deest in codice Antverp-max. cetera puro.

Centulen. Natale sancti Nicetii Lugdunensis episcopi. In Achaia civitate Thomis, sanctorum Evagrii & Benigni. [Euagrii & Benigni.] Achaiam pro Scythia posuit, & hoc die perperam retulit, quod ad sequentem spectat, uti Theodosiam in crastinum differt, quæ hodie consignanda est.

Antverp-maj. Natale sancti Nicetii, Lugdunensis episcopi & confessoris. Apud Palestinam, depositio beatæ Mariæ Ægyptïacæ, quæ peccatrix appellatur; cujus actus valde mirabiles & omni laude digni inveniuntur. De Theodosia etiam die sequenti.

Bruxellen. In Theodosia & Nicetio satis purus, in fine addit: Et sancti Eustachii abbatis. Item Urbani episcopi. [Urbani.] Lingonensis, opinor, de quo vide Auctaria XXIII Januarii. Adjectum porro recentiori manu & ad primum locum asterisco remissum, ut sequitur: Apud Palestinam, depositio beatæ Mariæ Ægyptiacæ, cujus, primo peccatricis, conversio mirabilis fuit, pœnitentia strenua & Deo valde accepta.

Hagenoyen. In Theodosia utcumque purus, de Maria Ægyptiaca longiorem historiam, ut aliis locis ex singulari pietate solet, seu vitæ compendium attexit, sed quod hic non videtur describendum. Tum: Eodem die, sancti Nixecii Lugdunensis episcopi, cujus vita miraculis claruit & virtutibus insignis [fuit.]

Aquicinct. Ex eorum numero est, qui Mariam Ægyptiacam differunt ad IX Aprilis.

Victorin. & Reg. Sueciæ signatus num. 130: Nescio quos hic Sanctos in unum congregent, quibus in indice Prætermissorum proprius singulis dies assignatur. Ita habent in fine: Eodem die, [Herenei & aliorum.] sanctorum Herenei episcopi, Andochii presbyteri, Benigni presbyteri, Tyrsi Diaconi, Felicis negotiatoris.

[Translat. Antonii.] Daveronen. Turonis, translatio beati Antonii confessoris. Vide Prætermissos. Colitur 1 Maii.

Matric-Cartus-Ultraj. Nicetii Lugdunensis episcopi. Nihil præterea.

[Antonii. Eustasii.] Altemps. Turonis, beati Antonii confessoris. Item, sancti Eustasii abbatis Luxoviensis.

Florentin. Item sancti Niceti Lugdunensis episcopi, cujus vita virtutibus & miraculis claruit. Item apud Comum, [Abundii.] sancti Abundii episcopi & confessoris. Hic in impresso deest.

Editio Lubeco-Col. Adonis elogium de Theodosia, sed valde interpolatum exhibet. In Nicetio pura est. Apud urbem Palestinam, depositio sanctæ Mariæ &c.

Belin. In utraque editione de Maria Ægyptiaca agit secundo loco. Tum: Eodem die, natale Nicecii [in 2, Nicenii] Lugdunensis episcopi. In priori: Item, sancti Abundi episcopi & confessoris. In posteriori: Item apud Comum &c.

[Amphiani & sociorum. Barlaam.] Greven. Amphiani, Victoris, Urbani, Nierti martyrum. Disparatorum conjunctio. Barlaam heremitæ & confessoris. Ignotus est, nisi is sit qui cum Josaphat colitur XXVII Novembris.

Molan. De Maria Egyptiaca immediate subdit: Cujus actus valde mirabiles & omni laude dignissimi inveniuntur. Item apud Comum, sancti Abundii episcopi & confessoris. Commemoratio venerabilium Christi confessorum Ursmari & Ermini, [Ursmari & Ermini.] quando a Hungris liberati sunt Laubienses. Sequitur minoribus litteris: Eodem die, sancti confessoris Francisci de Paula, [Francisci de Paula.] Ordinis Fratrum Minimorum initiatoris: qui inter ceteros Christi athletas suis meritis & exemplis, divina cooperante gratia, sanctam Ecclesiam multipliciter decoravit, præsentisque temporis caliginem suæ lampadis fulgore mirabiliter illustravit, quique innumeris in vita pariter & post mortem miraculis claruit. Hunc Leo X Sanctorum catalogo adscripsit. [Musæ.] Sanctæ Musæ virginis, de qua in Dialogis Gregorius. Hoc die obiit Nodgerus Leodiensis episcopus, cujus gesta præclara habentur. Vide indicem Prætermissorum. Posteriores editiones de Maria & Abundio, ut supra. Dein: In Gallia agro Turonensi, sancti Francisci de Paula, Calabriæ oppido, Ordinis Minimorum Fundatoris. Lobiis, commemoratio meritorum venerabilium Christi confessorum Ursmari & Ermini, quando a Hungris liberati sunt Laubienses, per merita eorum. Rursus typis minoribus: Lingonis, [Urbani.] sancti Urbani episcopi & confessoris, magnarum virtutum viri, qui vineas precibus suis sæpius conservavit. Apud Cæsaream Palestinæ, passio alterius Theodosiæ, virginis Tyriæ; quam libro octavo scribit Eusebius Cæsariensis. Hoc die transitus viri Dei Nodgeri episcopi Leodiensis, [Nodgeri Leodiensis.] cujus præclara gesta habentur. Non alia est ista Theodosia, ab ea quæ in textu refertur. Fefellit Molanum diversa positio seu locus martyrii. De variis personis sub Notgeri nomine confusis, vide Prætermissos X Aprilis.

III Non.
Die 3.

[Euagrii & Benigni. Agapes & Chioniæ.] In Scithia civitate Thomis, natalis sanctorum Euagrii & Benigni. Thessalonicæ, passio sanctarum virginum Agapis & Chioniæ sub Diocletiano; quæ primo in carcere maceratæ, post in ignem missæ, sed intactæ a flammis, post orationem ad Dominum fusam, [Pancratii.] animas reddiderunt. Apud Tauromenium Siciliæ, beati Pancratii.

Ex Praten. Herinien. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Belini prima editione, Greven. & Molan. Accedunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Danicus, & Edit. Ultraj.-Belg. Deficit Albergen. in solo Pancratio.
Varia lectio. Scithia scribunt probatissimi codices Pratens. Herinien. Pulsanen. Munerat. Greven. & alii. Molan. habet Schytia, Belin. Schitia, Antverp. Scicia. Aliorum modi sunt varii, nullus recte legit Scythia. Priores codices in textu secuti sumus. Item in Thomis, qualiter scribunt omnes. Munerat. pro Evagrii, posuit Evagii, Chiomæ pro Chioniæ, Pulsan. Cyoniæ, Greven. Scioniæ. Maior defectus in Antverp. & Max-Lubec. ubi sic legitur: Sub Diocletiano in ignem &c. mediis vocibus omnino præteritis. Contra Pulsanen. excedit, dum post a flammis, interjicit permanentes. Fusas pro fusam in Munerato, typographi, ni fallor, vitium est, sicut in Max-Lubec. Thauromenium, pro Tauromenium, ut habent codices Hieronymiani. Iidem ipsi pro Pancratii, habent Pancracii Pulsanen. Pancharatii. Altera Belin. editio addit: Pancratii martyris.
[Euagrii & Benigni.] Observatio. Tota Euagrii & Benigni distinctior notitia ex Martyrologiis nostris promanat. Sic hodie secundo loco legit Romanum parvum: Tomis, Euagrii & Benigni. Textus Usuardinus, non multo amplior, ex Adone desumptus est, & iisdem ferme verbis a Notkero quoque descriptus. Nihil de ipsis Beda, Florus aut Rabanus. In Hieronymianis vero magna perplexitas, qua non facile sese expedit Florentinius. En textus varios. Epternacense ponit: In Sicilia, natale Euagri, Benigni.… sex alii nominatim exponuntur. Corbeiense: In Sicilia, natale sanctorum Thomæ, Euagri, Benignæ, & rursus aliorum sex. Lucense: In Nicea, natalis sanctorum Thomæ, Euagri, Benigni; adde commilitones quinque. Hæc, si possis, apte concilia. Et quidem hactenus primo loco. At quid sibi modo vult in iisdem codicibus, quod in fine legitur: Theumis, vel Eumis, vel Heumisiter; Euagri & Benigni? An iidem illi, an a primo loco appellatis diversi? Postremum censet Florentinius; primum Henschenius: tu cui volueris accede; nobis certum est, nostros legisse, ut in textu retulimus; quibus accinit Wandelbertus:

Euagrius ternis splendet martyrque Benignus.

In Eraclea civitate, Victoris, Chioniæ, Agape & Herenei, legunt Hieronymiana 1 Aprilis: & ejusdem mensis V: [Agapes & Chioniæ.] In Thessalonica, natalis sanctarum virginum Chioniæ, Herene & Agape; utro die melius, Florentinii arbitrio relinquo. Dictum est in Observatione 1 Aprilis, dubitari posse, an utrobique de iisdem agatur, quod hic examinare non lubet, dum alia expendenda supersunt. A Romano parvo sic hodie primo loco scribitur: Thessalonicæ, virginum Agapes & Chioniæ. Beda ad 1 Aprilis rectius fortasse titulum virginis omiserat, in quo eum presse secutus est Rabanus. Bedæ verba descripsere Ado, ex hoc Usuardus & Notkerus, qui cum præcursore, virginis, vel potius virginum appellationem retinent, imo ultimus Irenem adjunxit, quam rursus cum longiori elogio repetit V Aprilis, ut ibi ex nostris sermo iterum recurret. Id jam præcipue attendendum est, Bedæ hodiernum, & illud Notkeri elogium, quod V Aprilis ponitur, ex iis Actis desumpta esse, quæ olim proconsularibus ipsis supposita usque adeo Henschenio placuere, ut illa hisce prætulerit, contra Sirleti, Lipomani, Surii & Baronii judicium, qui omnes Græca ipsa ex codice Cryptæ-ferratæ Latine reddita, sinceriora, imo unice authentica existimaverant. Habuit harum rerum longe peritissimus arbiter, Magister noster rationes suas, cur ita statueret; lego & expendo, nec tamen tales invenio, ut non potius Sirletiana præhabenda censeam, adeoque cum doctissimis recentioribus fateri cogar, hac saltem vice, virum alias perspicacissimum nonnihil dormitasse. Præjudiciis non agimur, veritatem unice sectamur, eique repertæ ultro cedimus, ultroque hic cum Baronio ad annum CCCIV a num. 40 aliisque citatis, præfatorum Actorum proconsularium germanitatem agnoscimus; de qua vide erudite tractantem Ruinartium inter sincera & selecta a pag. 419, & Tillemontium tomo 5 a pag. 240. Porro insignium harum martyrum certaminis diem, ex laudatis Actis sic definiendum putamus, ut Irene 1 Aprilis coronata fuerit, aliæ diebus aliquot citius, proindeque exeunte Martio. Expressus autem dies Kalendarum Aprilium, antiquiores Martyrologos induxerit, ut omnes eodem die consignarent, quos secutus est Wandelbertus, de solis duabus prioribus expressius loquens, & forte tertiam per verbum socia indicans:

Virgineo insignes Apage & Chionia serto
Aprilis socia sacrant sibi jure Calendas.

Tertia item nostra, Hieronymianorum annuntiatio est: Apud Thauromenium in Sicilia, natalis sancti Pancrati; [Pancratii.] & hoc ferme modo, absque ulteriori elogio, imo brevius ponitur a Romano parvo, Adone, Usuardo & Notkero; reliquis Martyrologis aut ignotus, aut præteritus. Primum fuisse Siculorum Apostolum, recepta opinio est: vide, quæ de eo diligenter collegit & ab apocryphis discrevit Henschenius. Satis nobis sit, ipsum, æque ac reliquos in textu relatos, vere Usuardinum esse.

AUCTARIA.

Habet hic Tornacensis codex peculiare auctarium ceteris omnibus, præterquam Molano incognitum. Sic scribit: In monasterio Altovillari, translatio corporis sancti Madelupi sacerdotis. [Translat. Madelupi.] Vide quæ in indice Prætermissorum observata sunt. Cetera dicentur XX Decembris.

Rosweyd. In Euagrio & Benigno, atque item Pancratio purus est. De Agape & Chionia egit 1 hujus, ut ibi diximus.

Centulen. Cæsarea Cappadociæ, sanctæ Theodosiæ virginis. [Theodosiæ. Antonii.] Apud Tauromenium Siciliæ, beati Pancratii martyris. Turonis, sancti Antonii confessoris. Vide Auctaria die præcedenti.

Antverp-maj. Agit de sola Theodosia cum elogio ferme ex Adone desumpto.

Bruxellen. Puritati hodie proximus est. Incipit ab Agape & Chionia. Tum de Euagrio & Benigno. Apud Tauromenium civitatem Siciliæ, sancti Pancratii martyris.

Hagenoyen. In prima & secunda annuntiatione purus, tertio loco habet de Nicetio, ut nos pridie. Sequitur de Pancratio, pure. Tum: Item in Anglia, [Richardi. Florentii.] Richardi episcopi. In Alsatia, sancti Florentii episcopi & confessoris. Inter Prætermissos remittitur ad VII Novembris.

Victorin. & Reg. Suec. sign. num. 130. In fine addunt: [Theodosiæ] In Cæsarea Palæstinæ, sanctæ Theodosiæ.

Matric-Cartus-Ultraject. Theodosiæ virginis & martyris gloriosæ, cujus varia tormenta & victoriæ leguntur. Agapes & Chioniæ virginum & sororum martyrum.

Vatican. signatus num. 5949. In fine: Nicomediæ, sancti Donati. [Donati.] Vide Acta.

Editio-Lubeco-Col. In prima annuntiatione pura est, tum sic pergit: Thessalonicæ, passio sanctarum virginum Agapis & Chioniæ, [De Agape & Chionia.] sub Diocletiano imperatore, Comite Sisinnio; quæ erant sorores sanctæ Hirenis virginis, & primo in carcere per varia tormenta maceratæ, deinde in ignem missæ, sed intactæ permanentes a flammis, post orationem ad Dominum fusam, animas cælo reddiderunt. Apud Thauromenium civitatem Siciliæ, sancti Pancratii episcopi & confessoris. Melius dixisset martyris. [Richardi.] Eodem die, sancti Richardi episcopi & confessoris.

[Donati. Sixti & sociorum. Richardi. Burgundoforæ.] Greven. Nicomediæ, sancti Donati. Item sanctorum Sixti, Benigni, Rufi, Patricii. In Anglia, sancti Richardi episcopi Cicestrensis & confessoris. Burgundoforæ abbatissæ & virginis. De hac & Sexto cum sociis, vide Prætermissos.

Molan. Litteris parvis: In Anglia, sancti Richardi episcopi Cicestriensis & confessoris. Burgundoforæ, abbatissæ & virginis. Sancti patris ac confessoris Nicetæ, [Nicetæ.] in quem orationem funebrem scripsit Theosterictus, illius beatissimi viri discipulus. In editionibus aliis post Pancratii, litteris Italicis immediate subdit; episcopi, ab Archagano pagano interfecti, cujus vitam scripsit Euagrius ejus discipulus. Sed quæ passim ut fabulosa repudiatur. Vide Henschenium hic & Tillemontium tomo 1 pag. 190. In Anglia, Richardi &c ut supra. [Translat. Madelupi.] In monasterio Altovillari, translatio corporis beati Madelupi sacerdotis. Die tertia, sancti patris Nicetæ, ducis monasterii Medini. Rursus charactere alio: [Burgundoforæ.] Item depositio beatæ Burgundoforæ virginis & abbatissæ Evoriacensis, de qua in vita beati Columbani abbatis. Jam diximus consulendum catalogum Prætermissorum, in quo remittitur ad VII Decembris.

II Non.
Die 4.

[Ambrosii.] Mediolani, depositio beati Ambrosii episcopi & confessoris, cujus studio inter cetera doctrinæ & miraculorum insignia, tempore Arianæ perfidiæ, [Isidori.] tota Italia ad catholicam fidem conversa est. Apud Hispalim, depositio sancti Isidori antistitis.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Adde Antverp-maj. & codices omnes mediæ notæ, de quibus infra.
Varia lectio. Antverp. & Max-Lubec. scribunt Mediolano, ut a Beda & aliis factum subinde patebit. Arrianæ legunt omnes, malim Arianæ, sed codices secutus sum. Greven. voces transposuit, ad fidem Catholicam. Pejus Molanus Catholicam omisit. In Pulsanensi est Hyspalim, pro Hispali, & Hysidori pro Isidori. Tornacen. Antverpien. Max-Lubec. & Muneratus habent Ysidori. Greven. & Molan. pro sancti ponunt beati pro antistitis, episcopi, quod postremum etiam habet Belinus.
[De natali S. Ambrosii.] Observatio. Quo vere anno, quo die consignandus sit magni Patris Ambrosii obitus, inter eruditos controvertitur; & quamvis hoc die in Actis, Ambrosiana omnia remissa sint ad VII Decembris, quo per totam Ecclesiam festivius recolitur inclytissimi Doctoris memoria; voluit tamen Henschenius exercitatione singulari, ante tomum 1 Aprilis pag. XXXVIII, disputationi quodammodo proludere, opinionem suam (ut alii, inquit, potius suam ferant sententiam) prævie exponens, qua ex Marcellini Comitis Chronico, cum expressa Consulum nota, pluribusque aliis monumentis, præsertim Mediolanensibus, evincere conatur, Ambrosii obitum, non ad IV Aprilis anni CCCXCVII, ut contra antiquissimam Mediolanensium traditionem statuerat Baronius, sed ad XVII Aprilis anni CCCXCVIII referendum. Contra Henschenium stat major recentiorum numerus, quos inter tono decretorio Pagius, ad annum CCCXCVII a num. 19, & modestior Tillemontius tomo 10, nota 56 a pag. 761, pro Baronii sententia, ex ipsa etiam Martyrologorum nostrorum auctoritate, acrius decertant. Video militare utrimque gravia rationum momenta, graviora fortasse, quæ favent Martyrologiis: sed de ultimo librationis scrupulo judicium ferent, qui mensem Decembrem de Actis elaborabunt successores nostri; nos hic in Martyrologiorum cancellis hærebimus. Inter Hieronymiana, solus codex Corbeiensis, in fine laterculi attexuit, quod litteris aliis, tamquam purum additamentum, distinxit Acherius: Mediolano, depositio sancti Ambrosii episcopi & confessoris. Hoc certius est, notari Ambrosium in Hieronymianis omnibus XXX Novembris, sub hac fere formula: In Mediolano, sancti Ambrosii episcopi, de perceptione baptismi. Et in solo Lucensi apographo, III Decembris: Natalis sancti Ambrosii. At vero die VII ejusdem mensis Decembris, nullus eorum codicum Ambrosium nominat. Ad diem obitus accedamus. Ven. Beda primus hoc die IV Aprilis Ambrosii solennitatem celebrat: Mediolano, depositio sancti Ambrosii confessoris; ubi ne mireris, titulum episcopi reticeri, nam id Bedæ satis familiare esse, ex non uno deinceps loco cognosces. Florus de suo addidit: Qui ingentibus doctrinis coruscavit & virtutibus. Rabanus legit: Mediolano, depositio beati Ambrosii episcopi & confessoris, cujus vita & doctrina insignis prædicatur in Ecclesia. Sed & hic Ambrosium ex Hieronymianis repetit XXX Novembris; nulla baptismi facta mentione. Sic autem in serie nostra habet Romanum parvum: Mediolani, beati Ambrosii episcopi & confessoris. Breve, sed elegans Adonis elogium, ex Hieronymo acceptum, a Baronio IV Aprilis & rursus VII Decembris, in notationibus ad Martyrologium, explicatum, in textu nostro ad verbum describitur; Notkero, præter morem, Viennensis phrasim multum amplificante. Atque hi omnes Ambrosii natalem hoc die unanimiter collocant, suffragante etiam Wandelberti versiculo: Ambrosius pridie (Nonas) æthereum penetravit honore. De Ordinatione vero, VII Decembris, nullus est, qui vel verbo meminerit. Quæro primam solennioris illius festi in universa Ecclesia institutionem, verum nec apud Baronium, nec alibi satis certa primæ ejus originis vestigia hactenus deprehendo, præter ea, quæ subobscure ab Henschenio in laudata exercitatione cursim indicantur. Plura scrutari, hujus loci non est, remitti commode possunt ad prædictam diem VII Decembris, ubi in Actis, post eruditas Baronii, Hermantii, Tillemontii, PP. Benedictinorum S. Mauri aliorumque de incomparabili fidei Zelatore lucubrationes, totius vitæ series operosius & accuratius digeretur.

Nullus antiquorum Martyrologorum Isidori Hispalensis meminit, unde verosimillimum est, eum ab Usuardo ex Hispania, quo ad procurandas sancti Vincentii reliquias profectum novimus, [Isidori.] in Gallias primum allatum, cum aliis tum confessoribus tum martyribus, præsertim Cordubensibus, ut suis locis observare non negligimus. Reliqua ex Actis require, ubi Henschenius diligentissime contulit, quidquid de nobilissimi antistitis sanctitate, cultu & doctrina Nicolaus Antonius aut scriptores alii Hispani melioris notæ suggerere potuerunt, quibus jungenda appendix in eodem tomo pag. 900.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Puris omnes codicibus annumerari possent: etenim de Isidoro Hispalensi hæc solum textui puro superaddunt; fide & doctrina præcipui.

Rosweyd. Ita legit: Mediolanis, depositio beati Ambrosii episcopi & confessoris, [De Ambrosio] qui de laico, Arianis simul & Christianis conclamantibus, electus est episcopus, cujus studio …. cetera pura sunt usque ad finem laterculi.

Centulen. Mediolano, depositio beati Ambrosii ejusdem civitatis archiepiscopi, cujus studio &c pure. In Hispaniis civitate Hispali, sancti Ysidori episcopi & confessoris, vita & doctrina illustris viri.

Bruxellen. Mediolani, depositio sancti Ambrosii archiepiscopi & confessoris. [De Ambrosio] Qui præses existens, nondum baptizatus, consensa totius populi in archiepiscopum electus, annuente & jubente Valentiniano imperatore, gratiam Baptismatis simul & episcopatus dignitatem percepit. Cujus studio, tempore Arrianæ perfidiæ, tota Ytalia ad Catholicam fidem conversa est. Hujus vitam beatus Paulinus Nolanus episcopus ad beatum scripsit Augustinum [recenti manu, episcopum.] Apud Hispalim, depositio sancti Ysidori Hispalensis, [De Isidoro.] insignis episcopi, fide & doctrina præciput. Qui inter cetera sua opuscula, librum naturalis historiæ, quem Ethimologiarum nominat, ordinans, seculi ætates diligenter distinxit. Quænam Chronici Isidoriani & libri Etymologiarum affinitas sit, vide in Dissertationibus Historicis Labbei tomo 1 pag. 645.

Hagenoyen. Longum nimis pro initituto nostro de sancto Ambrosio sermonem texit, ubi inter alia non satis probata immiscet, quod Valentiniano imperatori restiterit & ingressum ecclesiæ illi prohibuerit, quæ ad Theodosium referenda, vulgo notum est. Hæc, & similia, prætermittenda censuimus. Tum: In Hispania, apud civitatem Hispalem, depositio sancti Ysidori episcopi & confessoris, fide & doctrina præcipui.

Matric-Cartus-Ultraject. Isidori Hispalensis episcopi & Doctoris eximii, qui multos edidit libros, quorum quidam sunt satis noti.

In Vatican. signato num. 5949, deest Isidorus. Adjectum: In Syria, sanctorum Taraci, Andronici & Probi. [Taraci & sociorum.] De his etiam alibi; remittuntur ad XI Octobris.

Altemps. Addit: Ipso die, depositio sancti Senerthi episcopi. [Senerthi.] In Actis prætermittitur, curioso indagatori propositus.

Editio Lubeco-Col. In elogio Ambrosii post confessoris inseritur, ac Doctoris Ecclesiæ catholicæ præciput, cujus studio…. Apud Hispalim, depositio sancti Isidori antistitis, viri fide & doctrina præcipui, [De Isidoro.] fratris beati Leandri, ad quem [Leandrum] beatus Gregorius sacram expositionem super librum Job scripsit.

Greven. In Thessalonica, sanctorum Agathonis diaconi, Theodoli, Pauli, Matutini & Orbani. Item, [Agathonis & sociorum. Successi. Beghani. Ambrosii diaconi.] beati Successi. Laciniæ ex Hieronymianis bene vel male consutæ. In Hibernia, Beghani abbatis. Item Ambrosii diaconi, qui ut Hieronymus de viris illustribus refert, primum Marcionites fuit, sed ab Origene correctus, confessionis Domini gloria insignis fuit. In Scotia, Tigernagi episcopi & confessoris, [Tigernagi.] secundum alios die sequenti. De his agitur in indice Prætermissorum.

Greven. Eodem die, translatio sanctorum confessorum Ulgisi, Amulguini, Theodulphi, Abel, atque Hildulphi. [Translat. Ulgisi &c. Benjamin.] Vide Prætermissos. Sequitur minoribus typis: In Perside, sancti Benjamin gloriosi martyris: Tripartitæ lib. 1 cap. 33. Item Ambrosii diaconi &c ut Grevenus. In editionibus aliis, solum additur: Die quarta, sanctorum patrum Joseph hymnographi, & Georgii, qui fuit in Malæo. [Joseph & Georgii.] De hoc Georgio non multa in hodiernis Actis collegit Henschenius: Joseph vero die præcedenti relatus est, ubi longior vita traditur, & reliqua ad eum spectantia diligenti opera a Papebrochio explanantur. Satis est hæc indicasse, videat ibi lector cetera.

Nonis.
Die 5.

[Martianæ & socior. Irenes.] Apud Ægyptum, natalis sanctorum martyrum Martianæ, Nicanoris, & Apollonii. Thessalonicæ, sanctæ Hirenis virginis, quæ post tolerantiam carceris, sagitta percussa est a Sisinnio comite, [Amphiani.] sub quo & sorores ejus simul Agapes & Chionia martyrizaverunt. Apud Cæsaream Liciæ, sancti Amphiani.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belini edit. prima, Greven. & Molan. Quibus accedit Antverp-max. Leyden-Belg. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Prima difficultas in propriorum nominum scribendi ratione occurrit. Codex Pratensis legit Martiani, Nicandri, ubi reliqui omnes, solis Molano & Lovan. exceptis, diserte ponunt Martianæ, Nicanoris vel Nichanoris. Atque ita scripsisse Usuardum, certo mihi persuado, nisi propria auctoritate ductores suos Romanum parvum & Adonem deseruerit. Appollonii, Appolonii, Apolonii, male scribunt codices aliqui, melius in textu cum Pratensi, Heriniensi &c. Non minor in Virginis nomine variatio. In Hieronym. est, Herene; in Romano parvo & Adone Irene, quo modo scribendum existimo. De Usuardina lectione quæritur. Praten. habet Hireniæ, reliqui omnes Hirenis vel Hyrenis. Solus Munerat. scribit Herenis. Pro prima ratione stant Herinien. Tornacen. Antverp. & Max-Lubec. quam nos, ut veræ, proximiorem prætulimus. Munerat. post virginis, addit & martyris, contra ceterorum torrentem. Jam supra ex codicum inflexione in textu posuimus Agapis, a recto Agapes, ut hic ab Hirenes formatur Hirenis, licet nos aliter scribere soleamus. Solus Belinus posuit Sissinio, atque item, passæ sunt: plerique omnes martyrizatæ sunt, Herinien. martyrizarunt, Pratensis martyrizaverunt, quod Adoni satis frequens est, quem cum tam presse hodie secutus sit Usuardus, nihil mirum videatur, si & hoc transumpsisse supponamus. In Molano recte legitur Lyciæ, ceteri habent Liciæ, ut in textu reliquimus. Liciniæ, error est in Heriniensi; Cilitiæ, in Belino.
[Martianæ & sociorum.] Observatio. Satis mirum & insolitum est, quod nullus ex præmisso laterculo Sanctus, hoc die in Actis referatur. Non martyres Ægyptii, quia ab aliis, & præsertim Romano hodierno consignantur V Junii, ad quem diem ab Henschenio remissi sunt, tamquam iidem, qui utrisque Nonis, tum Aprilis, tum Junii, sub iisdem ferme nominibus recolantur, ut ibi ipse contra Florentinium censet. Et vero in nonnullis Hieronymianis iidem utroque die signari videntur. Sic habent hoc die secundo loco codices Lucensis, & Corbeiensis Acherii: In Ægypto, natalis sanctorum Marcianæ, Nichanoris, Apollonii. In Epternacensi solum legitur: In Ægypto, Marciani. De ipsis nihil in serie Bedæ; at in Romano parvo, Adone & Usuardo, iidem tres & eodem modo annuntiantur, Notkero Martiani, pro Martianæ, substituente, ut est etiam in nonnullis nostris codicibus, cetera Usuardinis. Reliqua ad supradictum diem V Junii dabuntur, ubi de ternorum istorum duplici classe identificanda, an distinguenda disputabitur.

[Irenes.] Neque de Irene seorsim in opere nostro agitur, quod cum sororibus Agape & Chionia, memorata sit III Aprilis, utpote quarum Acta communia sunt, uti ibidem abunde diximus. In Hieronymianis sorores tres hoc quoque die repetuntur. Romanum parvum legit: Thessalonicæ, sanctæ Irenes virginis, Adonis & proinde Nostri elogium ex Beda descriptum est, modice a Rabano auctum, fuse a Notkero: quorum omnium sententia ex Actis proconsularibus paulo severius exigenda est, expuncto percussione sagittæ, quod miror Baronium, reliqua bene corrigentem, in textu suo reliquisse. Wandelbertus Bedam, ni fallor, secutus est:

Nonis virgo pia de morte refulget Hyrenis.

[Amphiani.] Demum nec Amphianus in hodiernis Actis locum occupat, expresse tamen in Hieronymianis notatus: In Cesarea, vel Cesaria Liciæ vel Luciæ, Amphiani. Alius ibidem Amphianus in Africa legitur, II, alius in Nicomedia, III Aprilis. Non dubitant Baronius, Henschenius & Florentinius, quin hic indicetur ovicula innocens, divinus martyr, portentosæ fortitudinis, intrepidus, admirandus, sanctissimus & beatissimus juvenis Apphianus, cujus gloriosam de tyranno victoriam accurate descripsit Eusebius, durissimi certaminis oculatus testis, ex quo relati tituli accepti sunt, libro de Martyribus Palæstinæ cap. 4, quod totum in Actis, totum a Ruinartio reproducitur a pag. 334. Gallica series exstat apud Tillemontium tomo 5 pag. 386, qui in nota pag. 737 Eusebii chronotaxim componere conatur, ut ad ulteriorem disquisitionem eruditis proposuerat Henschenius pag. 59 litt. F. Quod Noster hic Cæsaream in Lycia perperam collocet, non tam ipsi quam Adoni vitio vertendum est, imo imperitis librariis, qui Hieronymianum transcribentes, aliquid detraxerint, addïderint aut mutaverint. Utrum vero Hieronymianum textum bene restituat Florentinius, per In Cæsarea & Lycia, respiciendo ad Martyris patriam & cultum, aliis expendendum relinquo. De Ædesio Apphiani fratre, cum non agant hic Martyrologi, ad Nostrum etiam nihil attinet: satis est genuinum ex omni parte ejus textum exhibuisse. Vide de Ædesio Romanum hodiernum, VIII Aprilis & ibi Acta nostra, quæ ex Eusebio martyrium ejus referunt.

AUCTARIA.

Pulsanen. Deest ultima annuntiatio, in reliquis purus est.

Rosweyd. Post Amphiani, adjicit, & aliorum. [Claudiani.] Tum: Claudiani martyris. Ex Hieronymianis.

Ullraject. Leyden-Lat. Albergen. & Danic. Textui cetera puro, subjiciunt: In Scotia, sancti Tygernagi episcopi & confessoris. [Tigernagi.]

Centulen. Apud Thessalonicam, sanctæ Herenæ virginis & martyris. In Ægypto, sanctorum Nichanoris & Apollonii martyrum. Cæsarea Liciæ, sancti Amphiani.

Antverp-maj. Thessalonica, natale sanctæ Hireneæ virginis & martyris. Apud Ægyptum, natale sanctorum Marcianæ, Nichanoris, & Apollonii, quorum gesta habentur.

Bruxellen. De martyribus Ægyptiis & Amphiano, nihil. In Irene satis purus est. Sequitur: Apud Scotiam; [Tigernagi. Marinæ. Vincentii.] sancti Tygernagi episcopi & confessoris. Item Marinæ virginis. Et sancti Vincentii de Valentia, Doctorïs de Ordine Prædicatorum, qui tam in vita, quam post mortem miraculis claruit. Quæ Marina hic indicetur, ignoro.

Hagenoyen. Textui hodie puro, solum addit: Ipso die, in Scotia, depositio sancti Tygerilagi [Tigernagi] episcopi & confessoris.

Victorin. & Reg. Sueciæ num. 130, in fine: [Pontiani.] Item Carthagine, sancti Pontiani diaconi. Nullus hodie apud alios Pontianus, ne inter Prætermissos quidem notus. Multum fallor si non indicetur Pontius sancti Cypriani diaconus, de quo superius actum est VIII Martii.

Matric-Cartus-Ultraject. Hyrenis virginis & martyris, [Didimi.] sororis Agapes & Chioniæ. Didimi Alexandrini confessoris, cujus meminit Hieronymus. Estne forte martyr, de quo in Actis?

[Vincentii.] Strozz. Natale sancti Vincentii, Ordinis Prædicatorum, patria Valentini & prædicatoris clarissimi, [qui] in Britanniis urbe Venetensi recubuit, cujus sanctitatem crebra miracula protestantur.

Remens. sanctorum Timothei & Apollinaris Catalaunis, [Arulfi.] depositio Arulfi episcopi. In indice Prætermissorum omittitur tamquam ignotus.

Editio Lubeco-Col. Primo loco agit de sancto Vincentio, sed elogium habet alicubi mutilum, quod infra ex Greveno correctius dabimus. De Ægyptiis addit, quorum gesta habentur. Cetera ut in textu. In fine: In Scocia, sancti Tigernagii episcopi & confessoris.

Belini editio altera, in fine subdit: Item apud civitatem Venetensem Britaniæ, [Vincentii.] beati Vincentii confessoris, Ordinis Prædicatorum, sanctitate, doctrina, miraculisque clarissimi.

[Claudiani. Didimi. Martiani. Quinti. De Vincentio.] Greven. Nicomediæ, natalis sancti Claudiani confessoris. Cur non martyris? Item, Didimi confessoris. Martiani, Quinti. Indicat, ni fallor, Alexandrinos martyres. In Britannia minori civitate Venetensi, natale beati Vincentii presbyteri & confessoris, Ordinis Prædicatorum. Qui Valentinus origine, angelica vita, & salutari doctrina præfulgens, diu singulos Hispaniæ & Galliæ populos divini verbi alimento refecit, & supra viginti millia Judæorum & Maurorum ad Christum convertit. Omnium denique signorum genere clarus, in numero Sanctorum referri & amplissimo canonizationis honore decorari promeruit.

Molan. Item apud Venetiam Britanniæ, beati Vincentii Valentini, cognomento Ferrarii, [Ferrerii] confessoris, Ordinis Prædicatorum, sanctitate, doctrina, miraculisque clarissimi. Hic super viginti millia Judæorum ac Maurorum ad Christum convertit. [Translat. Celiniæ.] Lauduno Clavato, prima translatio sanctæ Celiniæ, matris sancti Remigii episcopi. Vide Prætermissos. In Scotia, sancti Tigernasi episcopi & confessoris. Dein minoribus typis: Apud Leodium, in monte Cornelion, [Julianæ.] obiit Juliana virgo & Priorissa ejusdem loci, & translata quiescit in monasterio Vilariensi, ubi & vita ejus habetur. In editionibus aliis, de Vincentio ut supra. In Scotia, sancti Tigernaci &c. Die quinta, sanctorum martyrum Theoduli & Agathapodis. [Theoduli & Agathapod.] De iis in Actis IV Aprilis. Lauduno Clavato &c. Tum minoribus litteris: Eodem die, sanctorum martyrum, sanctæ Thermes cum sorore & ancilla. [Thermis &c] Inter Prætermissos remittitur ad XXII Aprilis. Apud Leodium in monte Cornelion, obiit Juliana virgo, & præfecta ejusdem loci, quæ tertio obitus sui die ad cœnobium Villariense translata, illic inter corpora sacra est sepulta. Ubi & ejus vita habetur. Data in Actis & ab Henschenio egregie illustrata est.

VIII Idus.
Die 6.

[Sixti.] Romæ, natalis beati Sixti Papæ & martyris, qui temporibus Adriani, [Timothei & Diogenis.] ut sibi Christum lucrifaceret, libenter mortem sustinuit temporalem. In Macedonia, sanctorum Timothei & Diogenis.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Antverpien. Max-Lubec. Munerat., Greven. & Molan. Quibus proximi sunt Antverp-max. Leyden-Belg. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. In solis Sixti & Timothei nominibus consistit. De postremo satis certum est, male legere Heriniensem & Edit. Lubecanam maximam, Thimothei. Pro Xysto vel Xisto stare videtur scribendi modus antiquior apud Hieronym. & Romanum parvum. Et quidem Pratensis, Xysti posuit. At cum ceteri codices omnino omnes legant, Sixti, cum Adone, eam scribendi rationem hic censuimus præferendam: si alibi altera prævaleat, ea ibi uti licebit.
[Sixti.] Observatio. Binos hoc die Sixtos vel Xistos nominant aliqua Hieronymiana apographa; de Papa tamen, istius nominis primo, non agere, probant Martyrum classes, quibus immixti sunt, loco & verosimiliter tempore, a Sixto hoc nostro multum disjunctæ. Itaque, qui in laterculo annuntiatur, is a Romano parvo acceptus est, cujus hæc sunt verba: Xysti Papæ & martyris, temporibus Adriani passi. Breve est Adonis Rosweydini elogium, quod multo auctius reddidit Notkerus; nisi præhabenda sit Mosandri editio, in qua pene ad verbum reperiuntur, quæ Notkeri propria esse, facile quis sibi persuaserit. Noster Adonis phrasim, ut in Rosweydo est, contraxit & nonnihil emollivit. Ex libro Pontificali primam Sixti notitiam a Romano parvo desumptam credimus, qui ut martyr colitur, quidquid nonnulli de eo titulo dubitent. Expressiora habet Florus ad III Aprilis, quæ in nostra Bedæ editione, & hoc die in Actis proferuntur, ubi de ejus cultu, ætate, Actis, sepultura, translatione & inventione collegit Henschenius, distinxitque omnia, quæ de Sixto I dici possunt, aliis res ejus gestas vix obiter tangentibus, ut in Alexandro Tillemontius tomo 2 pag. 238 & 240. Hoc eum disticho celebravit Wandelbertus:

Idibus Octavis Xixtus martyrque sacerque
Præminet, Adriano mortem sub Cæsare passus.

[Timothei & Diogen.] Conveniunt hoc die Hieronymiana in annuntiatione nostra ultima de Timotheo & Diogene, quam ex aliquo hujusmodi codice certo extraxisse censendus est Usuardus, quandoquidem Martyrologis aliis, tum antiquioribus, tum synchronis plane ignoti sint, si Notkerum excipias, qui eosdem codices male descripsit, pro Macedonia, Nicomediam legens, Theogenem pro Diogene, in quo ab Henschenio & Florentinio recte corrigitur. Synonymi duo martyres Timotheus & Diogenes, si non iidem sint; in Hieronymianis illis Fastis die sequenti leguntur, cum hac differentia, quod hic dicantur passi in Macedonia, neque ulli jungantur socii; at sequenti die cum sociis duobus aut tribus dicuntur in Antiochia Syriæ martyrium subiisse. Unde Maurolyco occurrerit certa nostrorum martyrum palæstra Philippi, nescio; nec satis patet, an utraque ea classis confundi debeat. Latent Acta, e quibus, inquit Henschenius, certiora possemus proferre, eosque (nempe hodiernos) a martyribus Antiochenis solidiori argumento secernere. Nihilo plus claritatis suggerent notæ Florentinii, utroque die. Quæ Usuardina sunt, integre dedimus.

AUCTARIA.

Pulsanen. In Sixto purus, Timotheum & Diogenem præterit, quorum loco sic habet: Eodem die, sancti Cælestini Papæ. [Cælestini I.] Indicat Cælestinum I, de quo sæpius infra, & in Actis hoc die.

Antverp-max. Leyden-Belgic. Lovanien. & Editio Ultraject-Belg. Textum sic augent: Romæ, natale sancti Sixti primi, Papæ & martyris, qui post beatum Petrum sextus, temporibus Adriani &c.

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Idem habent, sed præterea, post temporalem, adjiciunt: [De Sixto.] Hic constituit ut sacrata misteria non tractentur nisi a sacris ministris.

Centulen. Textum contrahit hoc modo: Romæ, passio beati Sixti Papæ & martyris, tempore Adriani imperatoris. In Macedonia &c. pure.

Rosweyd. Ceteris omnibus auctior, in Sixto purus est. Tum secundo loco: In Nicomedia, Firmi, [Firmi & 20.] episcopi martyris, & aliorum viginti octo. An recte Firmo tribuatur episcopi dignitas, quotve ejus fuerint socii, accurate in Actis examinavit Henschenius. [Epiphanii & soc. 14. Cælestinæ cum al. 800.] In Africa, Epiphanii episcopi & aliorum quatuordecim. De hac classe cum Usuardo agemus die sequenti. Item, Cælestinæ virginis cum aliis octingentis. Hujus fere codicis auctoritate præclara hæc turma in Actis ponitur. In Nicomedia, sanctorum Timothei & Diogenis.

Bruxellen. Huc rejicit magnam hesterni textus partem. Primo loco agit de Martiano, Nicanore, & Apollonio. Tum de Amphiano. Sequitur de Sixto, ubi post textum purum subjicit: Hic constituit, [De Sixto ex Floro.] ut Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth, in Missa diceretur. In Macedonia &c. pure. Item beati Florentii martyris. Estne hic Florentinus ex numero martyrum Sirmiensium? [Florentii.] Hactenus non satis liquet.

[De Sixto.] Hagenoyen. Romæ, natale beati Sixti primi, Papæ & martyris, qui post beatum Petrum sextus erat, & temporibus Adriani imperatoris, postquam sedem Apostolicam rexerat annis novem & mensibus quinque, ut sibi Christum lucrificaret, libenter sustinuit mortem temporalem. Hic constituit, ut sacra misteria non tractarentur, nisi a sacris ministris.Item ipso die, [Hyrenei.] natale sancti Hyrenei Syrmiensium episcopi & martyris. Hic multis diebus in carcere maceratus, tandem gladio occiditur & corpus ejus in flumen projicitur. Inter Sirmienses martyres nullus hodie Irenæus, nedum episcopus. Nicomediensium antesignanus est Firmus, quem turpi lapsu in Sirmium transformavit Rabanus, primumque Firmi socium Irænæum, alias episcopum, ejusdem loci antistitem fecit, ut ante me observavit Florentinius, id Notkero tribuens, qui Rabano junior, ex hoc verosimiliter episcopatum illum acceperit. Potuit Hagenoyensis scriptor hunc ex alterutro errorem hausisse, nisi forte Florum vidit, qui de Irenæo illo hodie meminit, aliud elogium ei tribuens. Tu de Irenæo Sirmiensi vide XXV Martii. Sequitur: In Macedonia, sanctorum Thymotei & Dyogenis.

[Winobaudi] Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130, in fine subjiciunt: Trecas, sancti Winobaudi presbyteri. Alii aliter efferunt, ut mox patebit.

[Hyrenei.] Matric-Cartus-Ultraj. Hyrenei episcopi & martyris. Timothei & Diogenis. Sixti Papæ & martyris.

Vatican. signatus num. 5949, de Timotheo & Diogene silet. [Cælestini.] In fine subdit: Sancti Cælestini Papæ, qui sedit Romæ annis octo.

Strozz. Item, sancti Cælestini Papæ.

Remens. sanctorum Timothei & Apollinaris. Trecas, [Winobaudi.] sancti Winobaudi presbyteri & confessoris.

Editio Lubeco-Col. Romæ, natale sancti Sixti primi, Papæ & martyris, qui post beatum Petrum Apostolum sextus, [De Sixto.] temporibus Adriani imperatoris, rexit Ecclesiam annos decem, menses duos, diem unum: & ut sibi Christum lucrifaceret, libenter sustinuit mortem temporalem. Hic constituit, ut sacrata mysteria non tractarentur, nisi a sacris ministris, & ut corporale altaris non fieret de serico, sed de purissimo lino contexto, non tincto. Hic etiam constituit, ut ter diceretur Sanctus, Sanctus Sanctus Dominus Deus Sabaoth in Missa. Hic apud portam Appiam decollatus, ubi Dominus apparuit beato Petro quando dicebat: Domine quo vadis? In Macedonia &c. pure. Trecas, sancti Prudentii episcopi & confessoris. [Prudentii.] De quo vide plura in Prætermissis. [Winebaudi.] Eodem die, beati Vermebandi abbatis. Lege Winebaudi; aliis Winobaudi.

[Cælestini.] Belini utraque editio, in fine subjicit: Item sancti Cælestini Papæ. De quo jam toties supra.

[Firmini & sociorum.] Greven. Firmini episcopi & martyris [de hoc & sequentibus consule Acta & Prætermissos ut errores & confusionem destinguas;] & sociorum ejus XXV. [Rufinæ & sociarum. Herennei & aliorum. Smyrnensis. Cælestinæ. Luciæ vid. Theodori. Wilhelmi. Prudentii.] Apud Syrmium, sanctarum Rufinæ, Moderatæ, Maximæ, & Machariæ. Item, sanctorum Herennei, Romani, Donati, Clusii, Quiriaci. Hyrenei episcopi Smyrnensis. Cælestinæ virginis & aliorum LXXX martyrum. Luciæ viduæ & martyris. Anegra Galatiæ, beati Theodori episcopi, sapientia & sanctitate insignis. In Dacia Wilhelmi abbatis & confessoris. Trecas, Prudentii episcopi & confessoris. Vermebandi abbatis.

[Celestini abb] Molan. Item, sancti Celestini abbatis. An non Papæ? Et beati Vuermebandi abbatis. Dein typis minoribus: [Celsi.] In Hybernia, sancti Celsi Ardinarchensis archiepiscopi & confessoris. De quo B. Bernardus in vita Malachiæ. Constantinopoli, natalis magni & beati patris nostri Eutychii, [Eutychii Cospolit.] Patriarchæ Constantinopolitani, cujus vita & miracula conscripta sunt ab Eustachio humili presbytero. Hactenus prima editio. In aliis brevius: Item, sancti Cælestini Papæ. Et beati Vuermebandi abbatis. In Dacia, [Wilhelmi.] Vuilhelmi abbatis Roschildensis & confessoris. Die sexta, sancti patris Eutychii archiepiscopi Constantinopolitani. Omittitur elogium, quod in prima editione appositum erat. Vide cetera in Actis.

VII Idus.
Die 7.

[Epiphanii & sociorum. Hegesippi.] Apud Africam, natalis sanctorum Epiphanii episcopi, Donati & aliorum tredecim. Eodem die, Egesippi viri sanctissimi, qui vicinus Apostolorum temporum, omnes a passione Domini usque ad suam ætatem ecclesiasticorum actuum texuit historias, ut quorum vitam sectabatur, [Pelusii.] dicendi quoque exprimeret caracterem. In Alexandria, sancti Pelusii presbiteri.

Puri sunt Praten. Herenien. Tornacen. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Ultraject. Leyden. utrumque, Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg. Accedit item Belinus, in eo solum discrepans, quod Pelusium Hegesippo anteposuerit.
Varia lectio. Pro tredecim sociis Epiphanii & Donati, codices non pauci ponunt quatuordecim, ut Antverp. Max-Lubec. codd. mediæ notæ &c. Standumne pro numero textus, vide in Actis; certum putamus ita scripsisse Usuardum, ut patet ex codicibus probatioribus. Hegesippi legendum plane assentior, uti posuit solus codex Tornacensis. Male Praten. Hejesippii, non melius Herinien. Eiesippi. Reliqui interim in textu cum codicibus omnibus aliis, post Adonem in utraque editione, Egesippi. Eusippi in Munerato typographi vitio tribuendum. Tornacen. & Max-Lubec. & codices mediæ notæ, pro Apostolorum temporum, nitidius legunt Apostolorum temporibus. Ceteri omnes ut in textu; in quo Usuardus ductorem non recte secutus est, qui ex Hieronymo bene descripserat, vicinus Apostolicorum temporum. Sequitur in codicibus omnibus vox omnes, a Greveno & Molano prætermissa, qui ambo cum aliis mediæ notæ codd. adjiciunt, sermone simplici, ex Adone potius quam ex Usuardo sumptum. Caractere scripsit Munerat. quem casum servat Romanum modernum. At quotquot vidi codices omnes utuntur accusativo, & iidem omnes legunt, ut in textu servatum est, si nimis scrupulose, per me licet, corrigatur. Ubinam Greven. Peleusippi invenerit, nescio: Molan. præfert Peleusii cum Antverp. & Max-Lubec. Nobis præplacet communior scribendi ratio in textu expressa. Menda scriptoria satis est indicasse, ut Affricam, Aphricam, hystorias, &c.
[Epiphanii & sociorum.] Observatio. De Epiphanio & sociis brevem sed accuratum commentarium elaboravit Henschenius, in quo variorum Martyrologiorum sententias, circa certaminis diem & sociorum numerum relatas invenies. Ea hic repetere supervacaneum esset. Hoc notandum, primum videri Usuardum, qui eam classem martyrum hac die collocavit, cum Hieronymiana passim VIII Idus annuntient, uti Notkerus etiam posuit. Beda vero, Romanum parvum, Ado & Rabanus neutro die de ea meminerunt. Hegesippus a Romano parvo primum memoratus, [Hegesippi.] tamquam vicinus Apostolicorum temporum, ab Adone insigni encomio exornatur, quod ferme ex sancti Hieronymi libro de Script. Eccles. acceptum, Noster in pauciora contraxit, iis prudenter omissis, quæ propius ad sanctum Justinum pertinere, recte in Actis observavit Henschenius. Notkerus in elogio Hegesippi, solito etiam brevior est, rescissa controversa periodo, qua Ado verba illa, quæ plene habes in auctario Greueni: Nam & ego ipse, sectis Platonicis institutus, audiens infamari Christianos & videns eos impavidos &c. Hegesippo perperam tribuit, cum Justino adscribenda esse, hic paucis insinuet Henschenius, fusius id probans ad XIII Aprilis: qui hoc die plura ad Hegesippum spectantia ex variis Eusebii locis componit, quæ historice deducta sunt a Tillemontio tomo 3 pag. 47.

[Pelusii.] Pelusius vel Peleusius Romano parvo & Adoni ignotus, ex Hieronymiano aliquo, ubi Pilusus vocatur, haud dubie profluxit, inde ab Usuardo excerptus. Pilosum nominat Rabanus, alii aliter efferunt. Wandelberti versiculus ex Hieronymianorum sensu procedere videtur, ubi Diogenes & Timotheus etiam hodie ponuntur. Ita sonat: Diogenes septenis Peleusiusque feruntur. Censuit tantisper Henschenius, non idem par martyrum esse, quod in hesterno laterculo Macedoniæ, hodie ab Hieronymianis Antiochiæ Syriæ tribuitur. Sed de his satis die præcedenti. Pro textus veritate dicta sufficiunt. Scrupulus, qui Henschenium vexat, num Peleusius, Peleusus, Pelensius, Pelusus &c. inter tot nomina etiam Clusius dicatur in antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis ad diem præcedentem; item, an unus idemque sit Eleusius & Peleusius, summa ea difficultate involvitur, qua tot alii martyres ex iis codicibus accepti; quorum cum nulla ulterior notitia alicunde acquiri possit, vix tantum nobis relinquunt, ut vel probabili aliqua conjectura unum ab altero satis secure distinguamus. Id mihi videtur tutissimum, tamdiu Martyrologorum nostrorum vestigia premere, donec certius aliquid elucescat.

AUCTARIA.

Pulsanen. Sic hodie loquitur: Apud Africam, sanctorum Epiphanii diaconi, Donati & aliorum tredecim. In Alexandria, sancti Pelusii presbyteri. Ipso die, [Victoris.] sancti Victoris. Quis hic sit, nescio, nisi inter Libycos martyres connumeretur.

Albergen. & Danic. Ita incipiunt: Romæ, natale sancti Celestini Papæ, [Cælestini.] qui constituit ut Psalmi David CL ante sacrificium antiphonatim canerentur, nam antea Epistola tantum & Euangelium recitabantur. Similia habet Ado Mosandri, unde plane fit verosimile, ex aliquo Adonis apographo huc transiisse. De cetero puri sunt citati codices.

Centulen. Egesippi viri sanctissimi, temporibus Apostolorum vicini. In Alexandria, sancti Pelusii presbyteri. In Africa, sanctorum Epyphanii episcopi, Donati & aliorum.

Rosweyd. Apud Africam, sanctorum Epiphanii & Donati martyrum. Sequitur de Hegesippo satis pure. Tum: In Antiochia Syriæ, Timothei martyris cum aliis sex. [Timothei.] In Alexandria, Pelusii episcopi. In textu melius est presbyteri.

Antverp-maj. Hegesippum primo loco refert cum longiori elogio, ferme ex Adone descripto. De Epiphanio pure: de Pelusio nihil.

Bruxellen. Multa habet quæ curioso lectore digna existimavi. [De Hegesip. ex Adone.] Incipit: Egesippi confessoris, viri sanctissimi. Qui vicinus Apostolorum temporibus, omnes a passione Domini usque ad suam ætatem ecclesiasticorum actuum texens historias, multaque ad utilitatem legentium pertinentia, hinc inde congregans, quinque libros composuit sermone simplici, ut quorum vitam sectabatur, dicendi quoque exprimeret caracterem. Hactenus ex Adone: quæ sequuntur, [De Cælestino] de suo addidit: Romæ, beati Celestini Papæ. Qui rexit Ecclesiam annos octo. Hic constituit ut Psalmus Judica ante introitum Missæ dicatur. Et ex ejus instituto Introitus, Gradualia, & Offertoria, quæ in Missa ante sacrificium dicuntur, de Psalmis extracta sunt. Sub ipso etiam tertia Synodus Ephesina Nestorium hæreticum condempnavit. Hic etiam Papa Celestinus sanctum Patricium filium Conches, sororis beati Martini Turonensis, misit in Yberniam, qui omnes ibidem ad fidem Christi convertit. In Epiphanio & Pelusio purus est. [Macarii.] Additur in fine: Item sancti Macharii monachi. Prætermittitur.

Hagenoyen. In textu, præter morem, tantum non purus est, de Cælestino eadem habet quæ superius ex Alberg. & Danic. recitavi.

Reg. Suec. qui fuit Principis Ursini in Bohemia. Romæ, [Cælestini.] sancti Cælestini Papæ. Qui post beatum Petrum constituit, ut Psalmi David CL ante sacrificium antiphonatim canerentur, nam antea Epistola tantum & sanctum Euangelium recitabantur.

Matric-Cartus-Ultraject. Egesippi confessoris, viri sanctissimi, qui scripsit historias apassione Domini usque ad suam ætatem. Peleusii presbyteri & confessoris. Cur non martyris?

Vatican. signatus num. 5949. Præterit Pelusium; [Timothei & Diogenis.] addit autem: In Antiochia Syriæ, sanctorum Timothei & Diogenis.

Editio Lubeco-Col. Romæ, sancti Celestini Papæ & confessoris, qui rexit Ecclesiam annos octo. Sequuntur quæ ex Albergen. supra dedimus. Tum: Hic etiam constituit ut Psalmus Judica me Deus & discerne causam meam, ante Introitum Missæ diceretur. In Africanis satis pura est. De Hegesippo eadem fere habet, quæ Bruxellensis. In fine: In Alexandria, sancti Peleusii presbyteri & confessoris.

[De Hegesip.] Greven. Prædictus Egesippus in libris suis hæc refert: Nam & ego in sectis Platonicis institutus, audiens infamari Christianos & videns eos impavidos ad suscipiendam mortem atque omne supplicium tolerandum, considerabam quod impossibile esset in malitia eos & libidine conversari. Hæc ex Adone desumpta sunt, [Salvatoris. Eleusi & sociorum.] sed quæ Hegesippo abjudicanda diximus. In Anglia, Salvatoris martyris. Anglis ipsis ignotus est. Item Eleusi, Machariæ, Philiberti. Quid de hac conjunctione dicendum, vide in indice Prætermissorum. Celestini Papæ & confessoris, [Cælestini.] qui rexit Ecclesiam annis octo. Hic &c. ut Albergen. Alii ponunt eum, [Brandani. Translat. Timothei Apostoli. Hermanni.] inquit, die sequenti. Imo diebus variis. Brandani episcopi & confessoris. Translatio sancti Timothei Apostoli & martyris. De his vide Prætermissos. Item in Eyflia, monasterio Steynfelt, sanctæ memoriæ Hermanni, qui & Joseph propter simplicitatem dictus est.

Molan. Typis parvis de Hermanno habet jam dicta. [Aiberti.] Eodem die, sancti Aiberti monachi & presbyteri Crispiniensis monasterii, cujus vitam scripsit quidam archidiaconus Austromandiæ. Aliæ editiones adjungunt: Die septima, sancti patris Georgii episcopi Melitines. [Georgii.] Melius Mitylenæ. Minori denuo charactere: Crispinii, obiit Dominus Aibertus inclusus, cujus memoriam facit Crispinium in Litaniis monasterii. Festum vero in sacello vicino, in quo quiescit, postridie dedicationis ejus oratorii, [Calliopii. Hermanni.] quod est secunda die Maii. Pompeiopoli, sancti Calliopii martyris. In Eiflia, monasterio Steinfelt, sanctæ memoriæ &c. ut supra.

VI Idus.
Die 8.

[Dionysii.] Apud Corinthum, beati Dionisii episcopi, cujus eruditione & gratia, quam habuit in verbo Dei, multi fruuntur usque hodie. Claruit autem idem Christi electus temporibus Marci Antonini & Lucii Aurelii. [Perpetui.] Turonis, sancti Perpetui episcopi, admirandæ sanctitatis viri.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Munerat. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. In paucissimis differunt codices, iisque vix observatu dignis. Corintum scribit solus Herinien. Alii paulo aliter, plerique ut in textu & bene. Omnes legunt Dionisii, & nos ita legendum putavimus, quamvis Dionysii scribi debeat. Thuronis male habent Greven. & Molan. Sic ammirandæ in solo Greveno.
[Dionysii.] Observatio. De Dionysio Corinthiorum episcopo, de scriptis ab eo epistolis, deque ejus sacri corporis ad Sandionysianum cœnobium facta sub Innocentio Papa III translatione, agunt hodie Acta nostra, ubi Martyrologia nonnulla citantur, in quibus hac die festivitas Dionysii recolitur. Ast ea inter nullum Usuardo antiquius, nullum ei synchronum reperire est. Wandelberti versus a textu recedit longissime. Maximus & senas Idus tenet atque Solutor. Qui duo Sancti ex solis Hieronymianis procedere possunt. Est ergo Usuardi tam propria hæc annuntiatio, quam certum est, eam a nullo superiore Martyrologo acceptam. Nihil in elogio peculiare tradit Usuardus, quod non de antiquis omnibus Ecclesiæ Scriptoribus dici queat, ut ex dictis perspectum est, & magis ex dicendis patebit. Poterat certe ex Eusebio proferre aliqua, huic soli Dionysio magis accommodata, ut in Actis ordine exhibentur, ab iis expurgata, quæ illi non debite adscribi solebant. Henschenium præ oculis habuit Tillemontius tomo 2 a pag. 448. Porro quæ de præfato corpore, in Sandionysiano cœnobio quiescente, sitne Areopagitæ Atheniensium, an hujus Corinthiorum episcopi, controverti solent, ad præsentem institutionem non pertinent.

De Perpetuo meminit Romanum parvum & post eum Ado, ex quo id tantum desumpsit Usuardus, [Perpetui.] quod pluribus aliis Sanctis commune supra vidimus, iis rescissis quæ in solum Perpetuum privatim quadrabant. Fidelius sua præstitit Notkerus, & quidem Adonis dicta, angelica demonstratione ampliavit. Adonis textum tantum non integrum dabunt Auctaria codicum Bruxellensis & Hagenoyensis infra. Hactenus pro nostro Usuardo, qui hic, ut passim solet, Adoni adhæsit. Aliter scribunt Hieronymiana aliqua apud Florentinium, in quibus ad XXX Decembris ultimo loco legitur: Turonis, Perpetui episcopi & confessoris. Addidit Rabanus eodem die: Qui sancti Martini ecclesiamædificavit. Plusculum dixerat Florus, quem videsis aut in fonte aut in Actis. Quod autem de Perpetuo in Adonis codicibus repertum est, recte, me quidem judice, Mosander & Rosweydus pro additamento habuere. Uter dies præferendus sit, non facile statues, cum Gregorius Turonensis, ex quo Perpetui vita sumitur, eum, qui ipsi ultimus in terra fuit & natalis in cælo, indicare neglexerit. Cetera vide apud Henschenium.

AUCTARIA.

Pulsanen. Antverpien. Max-Lubec. & Belin. Puris codicibus annumerari possunt, a quibus in eo solum deficiunt, quod brevissimum Perpetui Turonensis elogium omittant, ita scribentes: Turonis, sancti Perpetui episcopi.

Rosweyd. Etiam purus esset, nisi inter Dionysium & Perpetuum insereret sequentia: In Africa, Macharii martyris & aliorum novem. [Macarii & sociorum.] Unde sociorum præcise novem manipulum codicis hujus scriptor eruere potuerit, doceri cupio.

[Exuperii. Textus contractus.] Centulen. Apud Tolosam, beati Exuperii episcopi & confessoris. Qui beatus vir, fuit valde parcus [opinor subintelligi sibi] & indigentibus extitit [largus] & pius. Hæc melius ex Usuardo tradit Antverp-maj. statim referendus, sed quæ spectant ad XXVIII Septembris. Sequitur in Centulen: Apud Corinthum, beati Dionysii episcopi. Turonis, sancti Perpetui episcopi & confessoris.

Antverpien-maj. Omissis Dionysio & Perpetuo, Exuperii elogium supplet hoc modo: Apud Tolosam, [Exuperii.] sancti Exuperii episcopi & confessoris. Qui beatus vir quantum sibi extitit parcus, quantumque aliis largus, sanctus Hieronymus memorabili prosecutus est relatu.

Bruxellen. De Dionysio ea fere refert, quæ nos in textu, sed inverso paululum ordine. Sequitur de Exuperio, ut codex proxime superior. Tum: [Calixti.] Item Romæ, Calixti Papæ & martyris, cujus principalius festum cadit II Idus Octobris. Unde ergo festum hoc minus principale, aliis incognitum? an ex aliqua translatione? Vide Prætermissos, ubi rejicitur ad dictam diem XIV Octobris. [De Perpetuo] Turonis, sancti Perpetui episcopi, admirandæ sanctitatis viri, cujus ope templum, super ossa beati Martini episcopi perfectum est, & eo ipsius corpus translatum est. Hæc ex Adone, sed non ad verbum desumpta sunt.

Hagenoyen. In Dionysio etiam ferme purus est. De Perpetuo, post viri, subdit: Qui ecclesiam in honore beati Martini episcopi ædificavit, & ossa beati Martini transferri fecit, & in eadem ecclesia, illa honorifice, ut decuit, collocavit. Tandem multis perpetratis virtutibus ipse obiit in pace tranquilla.

Aquicinct. In fine, post viri, addit: Romæ, sancti Cælestini Papæ. [De Cælestino] Hic constituit, ut Psalmi David ante sacrificium antiphonatim canerentur, nam antea Epistola tantum recitabatur & sanctum Euangelium. Vides, verum esse, quod diximus, nempe variis diebus hunc Sanctum referri.

Matric-Cartus-Ultraject. Dionysii episcopi Corinthiorum. Perpetui episcopi Turonensis.

[Macarii & sociorum.] In Vatican. signato num. 5949, adjectum est: In Africa, sanctorum Macarii, Connexi, Concessi & Maximæ. [Concessi & sociorum.] Ex Hieronymianis accepti sunt.

Altemps. Item Concessi, Ammonii & Successi. Ex eodem fonte. Vide in Actis recte conjuncta.

Florentin. Romæ in cœmeterio sanctæ Priscillæ via Salaria, [Cælestini I.] natale sancti Cælestini primi, Papæ & martyris.

Editio Lubeco-Col. In Dionysio pura est. De Perpetuo sic habet: [De Perpetuo] Turonis, sancti Perpetui episcopi, admirandæ sanctitatis viri. Cujus ope templum super reverenda ossa beati Martini episcopi perfectum est, & plurimarum aliarum extitit fundator ecclesiarum.

Greven. Apud Affricam, natalis sanctorum Timori, [Timori & aliorum.] Macharii, Conexi & Maximæ & aliorum. Item Concessi, Salutaris [quidni Solutoris?] Successi. Januarii, Pinnarii martyrum. Ex diversis Hieronymi apographis. [Cælestini.] Celestini Papæ, secundum alios die præcedenti. [Exuperii.] Exuperii episcopi Tholosensis & confessoris, qui ponitur infra XXVIII Septembris. Gemmari abbatis & confessoris. [Gemmari.] An Genemari? Putat Henschenius esse Geremarum abbatem Flaviacensem, qui colitur, vel saltem ab aliis refertur XXIV Septembris. [Sexburgis.] Sexburgis reginæ & abbatissæ, cujus Beda meminit lib. 4 Historiæ gentis Anglorum. Dies natalis est VI Iulii.

Molan. Typis minoribus, de Sexburge vel Sexburga, Grevenum transcripsit. Sequitur: Depositio beati Redempti, [Redempti.] Ferentinæ civitatis episcopi & confessoris, de quo in Dialogis Gregorius. Hactenus editio prima. In aliis: Item, beati Alberti, patris Ordinis Carmeli, [Alberti Hierosolym, ] episcopi & confessoris Hierosolymitanæ ecclesiæ. Marchianis, elevatio sancti Jonati, [Jonati.] confessoris Christi. Rejicitur ad 1 Julii. Die octava, sanctorum Apostolorum, Herodionis, [Herodioni Agabi & Rufi.] Agabi, Rufi & sociorum. Ita a Græcis & simul, & hac die coluntur, conjuncti etiam in Kalendario Moscovitico: a Latinis seorsim, ut videre est in indice Præter missorum. Sequitur aliis litteris: [Bademi.] Item, sancti Bademi Archimandritæ & martyris, cujus martyrium habet Metaphrastes Simeon. Inter Prætermissos remittitur ad diem sequentem, ubi & Badimus vocatur

V Idus.
Die 9.

[Prochori.] Natalis beati Procori, qui fuit unus e septem primis Diaconibus, hic fide & miraculis præclarus apud Antiochiam martyrio consummatus est. [VII Virginum Sirmiensium.] In Sirmio, passio sanctarum septem virginum, quæ dato simul pretio sanguinis, vitam mercatæ sunt æternam.

Ex Praten. Tornacen. Pulsanen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Plerique codices legunt Procori, quos secutus sum: veram lectionem habent Pulsanen. & Molan. Munerat. omisit vocem septem, ante primis Diaconibus. Greven & Molan. malunt scribere, Diaconibus primis. Pulsanen. pro præclarus, solum posuit clarus. In Pratensi est Syrmio, melius cum reliquis in textu. In Pulsanen. deest septem, ante virginum. Caute sane, si id consulto factum est, ut ex dicendis patebit. Solus Muneratus post virginum, addidit & martyrum. Dyaconibus, martirio, mercata, eternam, ætatem redolent qua scripta sunt.
Observatio. Ad X Januarii Diaconos illos quatuor de primis nominatim retulimus, quos ab aliis omnibus Martyrologis præteritos, a solo Romani parvi auctore certis diebus affixos fuisse existimamus. Inter hos, ordine tertius, Prochorus, hunc sibi sacrum diem obtinet, [Prochori.] ita ibi signatus: Antiochiæ, Prochori diaconi, qui unus est de septem. Ado in Martyrologio non discrepat, nisi quod secundo loco posuerit. Breve encomium inter festivitates Apostolorum ita refertur: Beati Prochori diaconi, præclarissimi fide & miraculis viri, apud Antiochiam martyrio consummati, ibique quiescentis. Hac eadem phrasi usus est Notkerus, quam nescio cur Noster immutaverit. Ipsam codices aliqui in Auctariis citandi, integram retinent. Unde sua Ado eruerit, minime constat; nec quidquam satis certi de Prochoro traditur, præter ejus ad diaconatum electionem ex Actorum cap. 6. Nec auctor dici potest libelli apocryphi, fabulis mendaciisque referti, de vita, miraculis & assumptione S. Joannis Euangelistæ. Ceterum de Prochoro inter Martyrologos nostros eorumque sequaces satis convenit.

De septem Virginibus major est controversia. In apographis Hieronymianis distinctissime exprimuntur classes virginum binæ, [VII Virginum Sirmiensium.] & prima quidem, quæ Sirmii vel in Syrmia collocatur, non septem, sed solas quinque complectitur, quarum nomina Dominus novit, vel Deus scit; cohorte altera septenarum alibi notata, etiam cum singulari in nonnullis codicibus characteristica, cum titulo nempe Canonicarum, intellige sacrarum Virginum, ut recte, nisi fallor, conjectat Florentinius, cujus notationem consulat curiosus lector. Interim tamen & Beda, & Rom. parvum, & Ado Rosweydi, quos Usuardus secutus est, diserte Virgines numero septem Sirmio adscribunt, ut faciunt etiam Rabanus & Notkerus. In quo Martyrologi passim omnes, etiam Revisores Romani hodierni, Usuardi vestigia unanimiter premunt. Male, opinor, nisi quis vetustissimos Hieronymianos codices, inter se plane consentientes, recentioribus aliis posthabendos contenderit, quod nemini harum rerum perito, probatum iri existimo. Mosandri Adoniana editio a citata plurimum differt, utpote quæ utrumque virginum numerum, servato positionis errore exprimat, variaque confundat, ab Adone Rosweydi suis locis discreta. Plura de his in Actis & apud laudatum Florentinium; nobis sat est, fontem vel fontes indicasse, unde sua Noster acceperit, ne is primus errasse censeatur. De cetero genuinum ejus textum in laterculo referri plane persuasum habeo. Superest ex Wandelberto adjicere distichon, quo in eamdem sententiam ab eo honorantur:

Lampade septena quinis micat Idibus alta
Virgineus radians simul æthere flosque decorque.

AUCTARIA.

Jam supra indicavimus, codicem Herinien. cetera quantumvis probatissimum, a reliquis dissidere, quod in hunc diem rejiciat: Apud Palæstinam, sanctæ Mariæ Ægyptiacæ. [Mariæ Ægyptiacæ] Vide Observationem nostram ad II Aprilis. Cum Herinien. consonant codices alii mox citandi.

Lovanien. Purus est, nisi quod post consummatus est, addat, ibique quiescens.

Rosweyd. Incipit: Apud Palæstinam, transitus sanctæ Mariæ Ægyptiacæ, quæ peccatrix appellatur. Sequitur: In Sirmio, septem virginum Canonicarum &c. bene. [VII Canonicarum.] Eodem die, natale beati Procori, qui fuit unus de septem Diaconibus. Cetera ut in textu.

Centulen. Natalis beati Prochori diaconi, fide & miraculis præclarissimi viri, apud Antiochiam consummati, ibique quiescentis. Apud Sirmium, septem virginum, quæ in unum meruerunt coronari. Hic phrasis Adonis, Usuardinæ præposita est. [De Maria Ægyptiaca.] Eodem die, transitus beatissimæ Mariæ Ægyptiacæ, quæ juvante gloriosa Domina nostra semper virgine Dei genitrice, reliquit omnes illecebras carnis & facta est vas electionis.

Aneverp-maj. Agit cum textu de Prochoro & septem virginibus Sirmiensibus, in quibus cum Centulensi ferme convenit: nempe qui jam sæpius Adonem, non Usuardum transcribere soleat. Ad puritatem deinceps magis accedet.

Bruxellen. Apud Antiochiam, natale beati Procori diaconi, [De Prochoro] viri fide & miraculis clarissimi; qui fuit unus de septem primis Dyaconibus martyrio coronatus. Apud Sirmium, natale sanctarum septem Virginum, [VII Virginib.] quæ simul coronari meruerunt, & dato pretio sanguinis, vitam æternam mercatæ sunt. Apud Palæstinam, [& Maria Ægyptiaca.] transitus beatæ Mariæ Ægyptiacæ, quæ peccatrix pœnitens appellatur: cujus actus valde mirabiles, & omni laude digni inveniuntur.Apud Montes Hannoniæ, depositio seu transitus beatæ Waldetrudis, [Waldetrudis] neptis beatæ Gudilæ. De qua vide in Actis.

[De Prochoro] Hagenoyen. Natale sancti Prochori martyris. Qui fuit de septem primis Dyaconibus unus, qui statutus erat ab Apostolis cum sancto Stephano ad ministerium viduarum. Hic fide & miraculis præclarus erat, & apud Antiochiam martyrio coronatus est. In virginibus Sirmiensibus purus est. Romæ, passio plurimorum martyrum, quos sanctus Alexander Papa, [Multorum martyrum.] dum in vinculis teneretur, baptizavit in carcere. Hos omnes Aurelianus princeps, navi vetustæ impositos, in altum mare deduci & illic ligatis ad colla lapidibus mergi in profundum maris fecit. Hæc ad diem sequentem pertinent.

Aquicinct. Etiam Ægyptiacam Mariam huc refert, [Mariæ Ægyptiacæ.] his verbis: Apud Palæstinam, sanctæ Mariæ Ægyptiacæ, quæ peccatrix appellatur.

Victorin. & Reg. Sueciæ signatus num. 130, [Cælestini.] in fine: Romæ, sancti Cælestini Papæ, qui rexit Ecclesiam annis VII. Hic constituit &c. ut heri & nudius tertius inter Auctaria.

Matric-Cartus-Ultraject. Septem virginum martyrum. Mariæ Ægyptiacæ. Prochori diaconi. Vide quæ de iis jam non semel dicta sunt.

[Fortunati & Donati.] Altemps. Item Fortunati & Donati. Adjecta sunt hæc nomina ex aliquo Hieronymiano apographo, ut alia pridie.

[Translat. Monicæ.] Strozz. & Medic. Translatio sanctæ Monicæ, ex Ostia Tyberina Romam.

Editio Lubeco-Col. In Prochoro solum adjicit: Ibique quiescens. In Sirmio &c. pura est. Sequitur: [Dioscori.] Eodem die, beati Dioscori abbatis, qui fere centum exstitit pater monachorum. Hic communicantes fratres sæpe monebat, ut ad Communionem Eucharistiæ non aliter accederent, quam diligentissime ad mortem præparati. In Actis prætermittitur, defectu sufficientis probationis antiqui cultus: [Translat. Monicæ.] Ipso die, translatio sanctæ Monicæ, viduæ, matris eximii Doctoris Ecclesiæ sancti Augustini episcopi, de Ostia Tyberinæ ad Romanam urbem.

Belini utraque editio. Ita incipit: Translatio corporis sanctæ Monicæ, matris sancti Augustini ex Ostia Tyberina Romam, pontificatu Martini quinti Papæ, anno tertio decimo sui pontificatus, reconditumque apud sanctum Augustinum. Reliqua satis pura sunt.

Greven. Item secundum aliquos hic, martyrium Jacobi majoris Apostoli, [Jacobi maj. Apostoli. Demetrii & sociorum. Hugonis. Dioscori. Mariæ Ægyptiacæ. Translat. Monicæ. Waldetrudis] Demetrii, Diaconi, Hilarii, Concessi, Marii, Fortunati. Ex Hieronym. In Galliis, civitate Rothomagensi, beati Hugonis ejusdem urbis archiepiscopi & confessoris. Dioscori abbatis, qui fere &c. ut supra. Depositio beatæ Mariæ Ægyptiacæ, quam Usuardus IV Nonas Aprilis ponit. Ipso die, translatio sanctæ Monicæ, matris beati Augustini ex ostiis Tyberinis ad urbem Romanam, tempore Martini Papæ quinti. Waldetrudis viduæ & abbatissæ.

Molan. Translatio corporis sanctæ Monicæ &c. ut Editio Lubeco-Col. Apud Palæstinam, sanctæ Mariæ Ægyptiacæ. In Galliis, civitate Rothomagensi, [De Hugone.] beati Hugonis præfatæ urbis archiepiscopi & confessoris. Prosequitur alio charactere: Ejus corpus magna reverentia asservatur & fulget in Præpositura sancti Vedasti, Haspris dicta, in diœcesi Cameracensi. [Dioscori.] Dioscori abbatis, qui fere &c. ut habent editio Lubeco-Col. & Greven. Quæ tamen in aliis editionibus a Molano prudenter prætermissa sunt. Sequitur: Civitate Diensi, sancti Marcelli ejusdem civitatis episcopi & confessoris, [Marcelli. Acacii.] de quo Gregorius Turon. Acacii, Amidæ civitatis episcopi & confessoris: In Tripartita. lib. 11 cap. 16. Hactenus editio prima. In posterioribus, incipit: In Galliis civitate Rothomagensi &c. ut supra. [Waldetrudis cum elogio.] In castro Monte, transitus beatæ Waldetrudis. Quæ ex Vincentio viro nobili genuit sanctas virgines, Aldedrudem & Madelbertam: deinde ab illo, servata charitate separata, in Castriloco ad exercitium spirituale multam sanctarum virginum militiam adunavit. Die nona, sancti martyris Eutychii. [Eutychii. De translat. Monicæ.] Voluit dicere Eupsychii. Eodem die, translatio corporis sanctæ Monicæ, matris sancti Augustini, ex Ostia Tiberina Romam, pontificatu Martini quinti Papæ, anno decimo tertio sui pontificatus. Tum typis minoribus: Apud Palæstinam, [Mariæ Ægyptiacæ.] secundum historiam, depositio sanctæ Mariæ Ægyptiacæ, quæ a nonnullis hoc die recolitur, ab aliis quarto Nonarum Aprilis, ubi ab Usuardo est annotata. Utroque die satis dictum est.

IV Idus.
Die 10.

[Ezechielis] Ezechielis prophetæ, qui a judice populi Israël apud Babiloniam interfectus, in sepulchro Sem atque Arfaxad est sepultus. Romæ, [Martt. plurimorum ex Actis Alex. PP. Apollonii.] beatorum martyrum plurimorum, quos sanctus Alexander Papa baptizavit cum teneretur in carcere. Hos omnes Aurelianus princeps navi vetustæ impositos, in altum mare deduci, & illic ligatis ad colla lapidibus mergi in profundum maris fecit. Alexandriæ, sancti Apollonii presbiteri & aliorum quinque.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Item Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraject-Belg.
Varia Lectio. Solus Pulsanen. scribit Hezechielis. Praten. & Belin. Babyloniam, Greven. & Molan. Babylonem; utrovis modo, non male: posui tamen cum ceteris, ut in textu. Pro Sem, habet Pulsanen. Emath. Tornacen. & Pulsanen. legunt Arfaxat, Munerat. Arfaxath, Belin & Greven. Arphaxat, Molan. Arpaxat. Elige quod vis, ego lectionem Praten. & Herinien. prætuli, non quod meliorem existimem, nam legendum est Arphaxad. In Pulsanen. omissa est vox Papæ. Turpius erravit Belinus dum scripsit: Hos autem omnes Valerianus. Cur Praten. Herinien. Munerat. Belin. Greven. & Molan. legant navi vetusta, haud satis intelligo; rectius, opinor, Tornacen. & Pulsanen. post Adonem navi vetustæ & ita in laterculo. Pulsanen. in hujus periodi fine omisit maris, sic legens: Mergi fecit in profundum. De Appolonii, nomine alibi egimus, male habent Tornacen. Apolinii, Munerat. Appolonii, & Belinus Apolonii. Minutias alias prætereo.
[Ezechielis.] Observatio. De propheta Ezechiele ejusque apud Bedam annuntiatione, plura hodie in Actis observat Papebrochius, inter quæ hoc plane exploratum puto, videlicet laudatum Martyrologum prophetas, siquos appellet, solo fere nomine indicare; ast hoc non magis ipsi peculiare, quam Romano parvo, Adoni & Rabano. Aliam Usuardi esse rationem ex decursu manifestum est. Quæ autem hodierni ejus elogii veritas censeri debeat, apud præfatum Papebrochium invenies. Ea porro quæ in Auctariis suggerit codex Hagenoyensis, non minori admiratione digna sunt, ut per te statim perspicies. Ut paucis dicam; præter sacerdotis titulum, qui ex ipsa ejus prophetia eruitur, cetera, quæ ad ejus gesta, vitæ tempus, mortis genus spectant, in obscuro delitescunt, nisi quod Athanasius pro populo passum memoret, quia populo ventura prædicabat. Non hinc, sed ex quibusdam apocryphis, de Ezechiele circumferri solitis, sua mutuasse Usuardum, satis verosimile est; unde solum sepulturæ locum ex vero prodi existimat Papebrochius, utpote cujus diu permanserit inter Judæos & Christianos memoria venerabilis. Quod autem eodem in loco sepulti olim fuerint Sem & Arphaxad, id gratis traditum a Rabbinis, aut potius confictum arbitratur. Mitius dicamus, valde incertum esse, & sola ferme Usuardi auctoritate subnixum. Wandelbertus Bedæ brevitatem imitatur:

Ezechiel vates sancto dicat ore quaternas.

Martyres Romani a beato Alexandro Papa baptizati & ex ejus Actis cum Quirino & Balbina desumpti, [Martt. plurimorum ex Act. Al. PP.] in Romano parvo atque ex eo in Adone memorantur. Noster ductorem suum de more secutus est, elogii totius substantiam, non verba ipsa scrupulose sectatus, quod Notkero familiarius esse, sæpe diximus. Advertat curiosus lector, horum captivorum martyrum numerum ex citatis sancti Alexandri Actis, quæ constanter sincerissima prædicat Henschenius, haud difficulter ad viginti circiter definiri posse. Item Aurelianum, qui hic princeps dicitur, supra ad XXX Martii, ubi de sancto Quirino agitur, imperatorem ab Usuardo compellari, qui tamen unus idemque præfectus sit, seu Comes utriusque militiæ, ab imperatore Traiano, de Seleucia Isauriæ ad interfectionem omnium Christianorum evocatus, ut in laudatis Actis diserte exprimitur. Interim nec hi martyres quantumvis celebres, nec propheta Ezechiel, in apographis ullis Hieronymianis noti sunt. [Apollonii.] Ex hisce tamen Apollonius certo profluxisse videtur, a Nostro primum consignatus, adjuncto sociorum quinque consortio, quos ex senis ibi nominatis, seligere non satis potuit Florentinius. Forte Acta nostra felicius distinxerint; nos controversiam in medio relinquimus. Erraverit nec ne Usuardus, aliorum esto judicium, textum ejus purum & simplicem nos reddidisse, codicum ferme omnium consensus abunde evincit.

AUCTARIA.

Antverp. & Max-Lubec. Hodie Bedam, Rom. parvum & Adonem potius quam Usuardum secuti sunt, ita primo loco annuntiantes: Ezechielis Prophetæ simpliciter.

Rosweyd. Textui puro attexit ex Hieronym. In Africa, [Martt. 17.] septemdecim martyrum.

Centulen. Ezechielis prophetæ, apud Babyloniam lapidati & in sepulchro Sem atque Arphaxat sepulti. [Textus contractus.] Romæ, martyrum complurimorum, quos beatus Alexander Papa baptizavit, quos princeps Aurelianus in mare præcipitavit. Alexandriæ, sancti Apollonii presbyteri & aliorum quinque.

Antverp-maj. Ferme purus est, sed deficit in Apollonio.

Bruxellen. Etiam in textu satis purus, in fine addit: [Macarii Antiochen.] Item sancti Macharii archiepiscopi Antiocheni. Qui laboriosa pro Christo peregrinatione suscepta, Gandavum venit, & ibi in monasterio beati Bavonis moriens, sancto fine quievit.

[De Ezechiele.] Hagenoyen. Ita incipit: Apud Babyloniam, Ezechielis prophetæ. Qui de Jerosolyma datus est obses regi Nabuchodonosor a Joachim rege Juda, cum Daniele & tribus pueris ac Mardochæo. Qui propheta magnus erat in contemplatione ad Deum. Qui & mirabiles visiones vidit, & solus ipse inter omnes prophetas, filius hominis a Deo vocatus est. Qui sacerdos erat & populum transmigrantem more pontificis arguebat, mala eis prædicendo. Et quia quibusdam prædixit, quod redituri non essent in terram Juda, ipsum per cardos & tribulos trahendo interfecerunt; quem omnis populus sepelivit, pro gloria prophetiæ, quæ in ipso erat, in sepulchro Sem & Arphaxat filii ejus. Alexandriæ, passio sancti Apollonii martyris & aliorum quinque martyrum. Martyres Romani hic prætermittuntur, quos heri perperam collocatos diximus.

Matric-Cartus-Ultraject. Ezechielis prophetæ. Romæ, plurimorum martyrum.

Codex Bigotian. signatus D 9. Hoc die sanctum Hugonem Rotomagensem consignat, quem alii codices melius die præcedenti retulerunt. [Hugonis.] Sic legit simpliciter absque elogio: Ipso die, depositio domni Hugonis archiepiscopi Rotomagensis.

Vatican. signatus num. 5949. Adjicit in fine ex aliquo apographo Hieronymiano: In Antiochia, [Theodori. Martt. 17.] sancti Theodori presbyteri. Apud Africam, sanctorum martyrum decem & septem.

Luxovien. Lugauni Galliæ, depositio sancti Siagrii. [Siagrii.] De eo etiam Greven. infra, sed ab aliis ponitur die sequenti.

Editio-Lubeco-Col. In textu modice interpolata, in fine subnectit: [De Apollon.] Hic Appollonius Philemonem convertit, & judicem Alexandriæ, qui omnes pro Christi gloria submersi sunt. Melius hæc prætermissa fuissent, utpote, quæ hodierno Apollonio minus quadrent, ut apud Florentinium & in Actis ostenditur.

Greven. In Africa, martyrum septemdecim. In Thracia, [Martt. 17. Gaiani &c.] natalis sancti Gaiani. Antonii martyris. Item Saturnini, Grani. Ex Hieronymianis de more accepti sunt, præter Antonium, in Actis merito prætermissum. [Macarii.] Macharii patriarchæ Antiocheni & confessoris, juxta Gandavum in monasterio sancti Bavonis quiescentis. Apud Lugdunum, [Theodori.] Siagrii confessoris. De quo supra. Theodori presbyteri. An & martyris Antiocheni? Vide Prætermissos, [Mutii. Decoll. J.B] ubi & de eo qui sequitur: Mutii heremitæ. Ioannis Baptistæ Decollatio. Remittitur ad XXIX Augusti. [Translat. Gertrudis.] Translatio sanctæ Gertrudes virginis. Vita ejus & translationes illustratæ sunt XVII Martii.

[Malachi.] Molan. Typis minoribus: Malachi episcopi Lesmorinensis & confessoris, de quo in vita sancti Malachiæ. Hæc quidem in prima editione memorat Molanus, sed in sequentibus, uti & in Actis nostris, præterita sunt. Porro editiones posteriores habent: [Macarii.] In Gandavo, depositio beati Macarii episcopi & confessoris. [Terentii & sociorum.] Die decima, sanctorum martyrum Terentii, Pompeii & sociorum. Martyres Afros intelligit, secunda classe in Actis signatos. Tu ibi vide nomina distinctius expressa.

III Idus.
Die 11.

[Leonis M P P.] Romæ, natalis beati Leonis Papæ, cujus temporibus extitit sancta synodus Calcidonensis. Apud Cretam urbe Gortina, sancti Philippi episcopi, [Philippi.] qui magnis virtutibus & optimis studiis præditus fuit. Floruit autem temporibus Antonini Veri & Lucii Aurelii imperatorum. [Domnionis. Eustorgii.] In Dalmatia civitate Salona, sancti Domionis episcopi cum militibus octo. Nicomediæ, sancti Eustorgii presbiteri.

Puri sunt Praten. Herinien. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Calcedonensis scribunt Munerat. Molan. & plerique codices alii; secutus sum Praten. Herinien. & Greven. quod putem eam fuisse medii ævi scribendi rationem. Neutra valet, uti nec virorum cetera eruditorum illa, quæ pridem invaluit, legendi Calchedon. quam & ego alibi secutus fueram, ex Stephano aliisque subinde convictus legendum esse Chalcedon. Hæc obiter hac occasione dicta sunto. Domionis habent codices passim omnes; Acta ponunt Domnii vel Domnionis. Munerat. male Eustergi pro Eustorgii. Nichomediæ, sinodus, preditus &c. indicasse sat est.
[Leonis.] Observatio. Romæ, Leonis Papæ & confessoris, verba sunt genuini Bedæ. Nihil de eo in apographis Hieronymianis hoc die, nihil in Romano parvo, nec proinde in Adone, ut etiam Mosander fatetur. Rabanus Bedæ verbis aliquid detrahens, elogium concinnavit non omni ex parte sincerum, quod a Notkero fere ad verbum transumptum est. Noster paucula de suo deprompsit, quæ notissimum Pontificis vere maximi decus unice prædicant. Et quidem fatendum est, præcipuam jam olim apud Latinos fuisse hodiernam magni Leonis solennitatem, tametsi constet hunc diem, nec natalem ordinationis, aut consecrationis pontificalis, nec magis natalem in cælo aut depositionis, dici posse; ut proinde translationis alicujus aut elevationis celebritatem recoli existiment Henschenius & Papebrochius. Porro diem ipsum depositionis, post ultimum operum S. Leonis editorem, XXX Octobris affigendum putant laudatus Papebrochius & Castellanus; quod mihi nullo modo placet. Quidni enim prævaleat X Novembris antiquitate cultus, in Hieronymianis eo die concorditer asserti: Romæ, depositio sancti Leonis episcopi. Certe ipso illo die X Novembris, non a Notkero, sed a Rabano repetitur, atque is optime cum Hilari successoris ordinatione, ab Henschenio & Florentinio componitur: neque hactenus video, cur antiquissimorum Martyrologorum, a tot aliis confirmata sententia, deserenda sit, multo minus, cur hic sibi tantopere quasi de effosso thesauro, plaudat Pagius, ad annum CCCCLXI contra reliquos, more suo rotunde definiens, mors ejus, (Leonis) quod huc usque omnes latuit, contigit pridie Nonas mensis Novembris, seu die quarto ejusdem mensis. Quem calculum ineat, ibi palam est, nos bona ejus venia aliter sentiendum putamus. Quæ hic præterea expendi possent, ad XXVIII Junii remittenda sunt. Non satis ample Leonis res gestas tractasse videtur Henschenius, vitam a Canisio primum adornatam & editam secutus; at conatum ejus eruditi alii magis explicuerunt & extenderunt, quos inter Tillemontius totius vitæ seriem latius, sed non sine partium studio, prosequitur tomo 15 a pag. 414 ad 832, totis 175 articulis, quos nec evolvere otium, nec in omnibus probare animus est. Accipe modo breve sed satis elegans metricum Wandelberti encomium:

Pontifice & summo ternæ irradiante Leone
Splendet, ore, manu, Christi qui pavit ovile.

[Philippi.] Philippus Gortynensis in Romano parvo hodie unicus: Gortinæ, Philippi episcopi, qui claruit Antonini Veri & Lucii temporibus. Nihilo plus dicit Adonis elogium a Notkero descriptum, a Nostro paraphrasi paulo nitidiori translatum. Gortinæ satis recte scripsit Romani parvi compilator, melius alii Gortynæ, cur autem in Cortynam id mutaverint Ado & post eum Notkerus, nec divinare lubet nec examinare. Nec illud inquirimus, cur idem Philippus in Romano parvo, Adone & Notkero repetatur ad VIII Octobris, ibi ab Usuardo melius præteritus, cum utrobique de eodem agi, manifestum sit. Quæ in Philippi virtutum & doctrinæ commendationem ab Irenæo, Eusebio, Hieronymo aliisque tradita sunt, sub unum aspectum ab Henschenio exhibentur. De Salonitani episcopi nomenclatione controvertitur: at certum videtur Usuardum sic scripsisse, uti in aliquo Hieronymiano, [Domnionis.] ex quo eum verosimillime accepit, repererat, & nos in textu servandum omnino putavimus. Si Domnionis mavis cum Notkero, quod certe præferendum esse fatemur, cavesis, ne etiam millium octo scribas, pro militum octo. Sitne vero hic ipse octonus numerus, plane ad veritatem exactus, docebit te Florentinius; plures in Actis nostris numerantur. Ceterum hæc Usuardini textus puritati nihil quidquam officiunt, [Eustorgii.] quemadmodum nec omissi, Eustorgii Nicomediensis socii, in Hieronymianis distincte nominati, ab Usuardo non satis scrupulose, ut passim solet, prætermissi.

AUCTARIA.

Defectibus hac die laborant codices, cetera plerumque puri. Tornacen. Domnionem omisit. Pulsanen. Eustorgium partemque elogii sancti Philippi. Antverp. & Max-Lubec. Leonis Papæ elogium rescindunt.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Editio Ultraject-Belg. Puris codicibus accedere possent: exclusi tamen sunt, quia de Leone scribunt: Romæ, natale beati Leonis Papæ primi & confessoris; cujus temporibus extitit quarta synodus, scilicet Calcedonensis.

Albergen. & Danic. His superaddunt: In qua congregati sunt quingenti & triginta episcopi, exponentes fidem Catholicam & confitentes contra hæresim Eutychianam, [De Leone.] duplicem in Christo naturam, Divinam scilicet & humanam. Cetera etiam puri sunt.

Centulen. Hoc solo defectu a puritate recedit, quod in elogio Philippi ea prætermittat quæ incipiunt: Floruit autem &c.

Antverpien-maj. Deficit in Eustorgio, cujus annuntiationem totam expunxit & Adonianum Philippi elogium pro Usuardino supposuit.

Bruxellen. In Leone & Philippo modice interpolatus, de Domnione habet: Apud Dalmachiam civitate Sabaria &c. In Eustorgio purus est. [Gutlachi.] Tum subdit: In Britannia, sancti Gutlachi confessoris & anachoritæ.

Hagenoyen. Incipit a Philippo. Sequitur Domio. Dein de Leone ferme ut Albergen. & Danic. De Eustorgio pure.

Rosweyd. Secundo loco post Leonem: In Britannia, [De Guthlaco] depositio sancti Guthlaci confessoris Christi & anachoretæ, qui pro Christo multa & inaudita tormenta a malignis spiritibus perpessus, ad ultimum eorum machinamenta superans, in optima conversatione migravit ad Dominum. Sequuntur Philippus & Domio. [Donati &c.] Tum: In Africa, Donati martyris cum aliis ducentis quadraginta. Lugduni, Siagri confessoris. [Siagri.] Demum de Eustorgio.

Aquicinct. In Britannia, sancti Guthlaci confessoris & anachoritæ, qui multis virtutibus fulgens requievit in pace.

Matric-Cartus-Ultraject. Guthlaci confessoris & eremitæ. [Leonis III. Zenonis.] Leonis Papæ tertii & confessoris. Zenonis Veronensis episcopi & confessoris. An non martyris? Vide in Actis XII Aprilis. Leo III qui etiam in editione Lubeco-Col. hodie perperam notatur, spectat ad XII Junii.

In Vatican. num. 5949. Omittitur Domio. Adjicitur autem: [Domnini.] In Mauritania, sancti Domnini episcopi & militum novem. Confusio facile retegi & corrigi potest.

[Agrici. Siagrii. Fortunati & 240.] Altemps. Turonis, sancti Agrici abbatis. Lugduno Siagrii episcopi. Item Fortunati & aliorum ducentorum quadraginta.

Codex Castri Caroli. Lugduno, depositio Siagrii, [Siagrii. Patricii.] Patricii. Hæc in Actis duo sunt nomina, ubi de Siagrii episcopatu nulla fit mentio.

[Agrestii.] Montis sancti. Sancti Agrestii martyris, qui fuit socius sancti Romarici, cujus corpus requiescit in isto sancto monte de Rombech, qui antiquitus vocabatur Habendi-castrum. De hoc Sancto nihil alibi reperio, forte aliquid recurret in vita S. Romarici VIII Decembris.

Editio Lubeco-Col. Sic incipit: Romæ, natale beati Leonis tertii, [De Leone III] Papæ & confessoris, qui sedit in episcopatu annos viginti, menses quinque, dies decem & sex, tempore beati Karoli magni, & eidem Augusto diadema imperii contulit. Hic legitur visitasse beatum Severinum in Colonia Agrippina, in ecclesia ipsius & prolixiorem orationem ibidem fecisse: similiter suis comitibus hæc verba dixisse: Dominus Severinus domi est & ideo non ausus sum illum præterire insalutatum. Hic Romæ sepultus est apud sanctum Petrum. De Leone magno, nihil. De Philippo, pure. De Domione, ponit, cum militibus octo, martyribus, qui Christum negare nolentes, pro ejus nomine occisi sunt, gloria & honore. De Eustorgio addit: martyris. In Britannia, sancti Guthlaci presbyteri & confessoris. [Guthlaci.] Eodem die, [Fortunati & sociorum. Godebertæ. Didimi.] sanctorum Fortunati & aliorum ducentorum quadraginta martyrum. Ipso die, beatæ Godebertæ virginis. Item, sancti Didimi eremitæ, in quo erat multa gratia contra venenata.

Belin. 1 editio. Post imperatorum, interserit: In Antiochia, [Theodori.] sancti Theodori presbyteri, quem cum Iulianus, avunculus Iuliani apostatæ, comprehensum crudeliter mactasset, novissime gladio præcepit occidi. De hoc Theodoro, ut semel dicam, videndus index Prætermissorum. In 2 editione idem recurrit; & præterea post, Calcedonensis, additur: Sexcentorum triginta episcoporum. In fine item accedunt: [Siagrii. Agrici.] Lugduno, Siagrii episcopi. Turonis, Agirici abbatis.

[Fortunat &c Stanislai.] Greven. In Africa, sanctorum Fortunati, Donati & aliorum CCXL. Stanislai episcopi Cracoviensis & martyris passio. Colitur VII Maii. Sequitur de Theodoro, ut Belin. sed pro mactasset, melius legitur sauciasset. [Guthlaci. Isaac.] In Britannia, Guthlaci presbyteri, anachoritæ & confessoris. Isaac monachi & confessoris, qui, ut refert S. Gregorius 3. Dial. cap. 14, de Syria veniens, apud Spoletanam urbem humili constructo habitaculo, virtute abstinentiæ & contemptu rerum transeuntium, prophetiæ spiritu, orationis intentione incomparabiliter præditus. Unum erat quod in eo reprehensibile esse videbatur, quod nonnumquam tanta ei lætitia inerat, ut illis tot virtutibus, nisi sciretur esse plenus, nullo modo crederetur. Didimi heremitæ & confessoris, [Didimi.] in quo multa gratia erat contra venenata. Certiora quæruntur venerationis argumenta, adeoque in Actis prætermittur. Item, [Reyneri.] beatæ memoriæ Reyneri solitarii, qui apud ecclesiam Osnaburgensem reclusus, vita & miraculis admodum effulsit. [Godebertæ.] Ipso die, beatæ Godebertæ virginis.

Molan. De Theodoro, Siagrio & Agirico plane ut Belinus. Tum minoribus typis: Ipso die Noviomi, beatæ Godebertæ virginis. Sequitur de Stanislao, Guthlaco, Isaac & Reynero, ut Greven. Demum: Eodem die secundum Metaphrasten, sancti Antipæ, [Antipæ.] Pergami Asiæ episcopi & martyris, de quo Dominus ait: Antipas testis meus fidelis, qui occisus est apud vos, ubi satanas habitat. Hæc in prima; in aliis editionibus: In Britannia, [Guthlaci.] sancti Guthlaci confessoris & anachoritæ, qui multis virtutibus fulgens, requievit in pace. [Godebertæ.] Noviomi, sanctæ Godebert virginis. Lugduno, Sicarii episcopi. Turonis, Agrici abbatis. Die undecima, sancti hieromartyris Antypæ, episcopi Pergami Asiæ. In Bronio monasterio, adventus sancti Leodegarii episcopi & martyris. [Adventus Leodegarii.] Item beatæ memoriæ Reineri solitarii &c. Vide supra Greven.

II Idus.
Die 12.

[Julii P P.] Romæ via Aurelia, natalis beati Julii Papæ, qui sub Constantio imperatore decem mensibus tribulationes & exilia perpessus, post mortem ejus, [Constantini.] cum magna gloria ad suam sedem reversus, quievit in pace. Vapingo, depositio Constantini episcopi.

Puros undequaque codices solum reperio Heriniensem & Tornacensem cum prima Belini editione.
Varia lectio. Inter codices Mss. nulla est, præter solitum diphthongorum in Tornacensi defectum, de quo alibi diximus. Belinus pro Constantio, male legit Constantino, & pro Vapingo; Apud Vapingum, jugo. Quid per jugo velit, nescio: nam Vapincum non montis jugo impositum, sed, si recte memini, ad radices situm est.
Observatio. Non uno modo in apographis Hieronymianis annuntiatur Julii Papæ memoria. [Julii.] Epternacense vetustissimum simpliciter habet: Romæ, depositio Julii episcopi. Corbeiense utrumque: Via Aurelia, tertio milliario, depositio Julii episcopi, ubi Calepodii cœmeterium, quod in Lucensi, Julio, hic Lupicino alicui tribuitur, atque adeo optime convenit annuntiatio cum verbis Kalendarii Bucheriani, sic legentis: Pridie Idus Aprilis, Julii in via Aurelia, milliario III in Callisti. Atque hæc clare & plane de Julio prædicantur, non item ea, quæ elegantius quam verius suo elogio inseruit Beda, ex quo transcripsit Rabanus, transcripsit etiam Ado, ex Adone Noster, servata tamen Bedæ positione, seu loco sepulturæ. Notkerus Adoniana referens, nonnulla superaddidit, quæ ex Aquicinctino codice in Auctariis dabimus, nisi forte & illa Adoni tribuenda sint, ut a Mosandro factum, ex editione ab eo procurata intelligimus. Rectius Adoni præluxerat Romanum parvum: Via Aurelia, Julii Papæ & confessoris, sub Constantio Arriano; nam quæ de ejus exilio & tribulationibus in textu commemorantur, a Baronio & eruditis omnibus merito reprobata sunt. Vide Henschenii commentarium & scriptores alios a Tillemontio citatos tomo 7, a pag. 269. Wandelberti elogium sincerum est:

Julius antistes pridie Romana revisit
Mœnia, catholico clarus pro dogmate pastor.

Constantinus, aliis Constantius, Vapincensis episcopus, haud dubie ex apographis Hieronymianis ab Usuardo acceptus est, reliquis jam citatis plane ignotus. Sic in illis ferme omnibus a Florentinio editis legimus: In Vapingo civitate, depositio Constantini episcopi. An recte ab Acherio & Florentinio inter adjectitios computetur, de voce quæstio est. Ætatem ejus contra Baronium & Saussayum bene, quantum fieri potest, determinat Henschenius, sed in fine exerrasse videtur calamus, dum Petrum de Natalibus arguit, quasi non recte dixisset Constantium clarere pridie Idus Aprilis. Certe nullo modo dubium, quin Usuardinus sit, codicibus plane omnibus in id conspirantibus, cum Sanctos præsertim Gallicos, aut ab Hieronymianis mutuatos, aliis Adonianis subnectere passim consueverit.

De Zenone Veronensi non ita censuerunt Majores nostri & notanter Henschenius, qui hac die Zenonem in textum Usuardinum intrusum diserte pronunciat, [De Zenone.] tametsi in prætenso Pratensi autographo aliisque multis expressus sit, iis verbis quæ infra referemus. Cur ab Henschenio discedendum non putem, facit imprimis Heriniensis & Tornacensis codicum auctoritas, satis alibi stabilita. Facit indicata jam ratio, quod rarissime Usuardus Sanctos transalpinos accersat, nisi eos apud antiquiores repererit, quod alias a me non infeliciter observatum memini, præsertim XVI Januarii in Titiano Opitergiensi, ubi Clar. Castellani testimonium subinde attexui, duorum codicum nostrorum genuinam simplicitatem egregie confirmans. Facit denique, ut cetera taceam, totius elogii plusquam dubia narratio, ab Henschenio satis discussa, quæque Molanum olim impulisse videtur, ut nonnulla ex prima editione in sequentibus rescinderet. Suspicari ausim non neminem Usuardi symmistam exstitisse, qui in Rabano ejusque hic transcriptore Notkero, Zenonis mentionem forte inveniens, stylum suum Usuardino attemperandum censuerit. Siquis melius me edoceat, solidis rationibus acquiescere haudquaquam refragabor: ast solius codicis Pratensis, quem ceteri secuti sunt, auctoritate non magnopere moveor, utpote quam supra toties convulsam ostendimus, & porro convellendam demonstrabimus. Manebit semper vis argumenti, in præfatione nostra propositi, nempe eo magis, ceteris paribus, codicem aliquem ad primigeniam simplicitatem cujuscumque Martyrologi accedere, quo textus ejus paucioribus Sanctis circumscribitur.

AUCTARIA.

Praten., Pulsanen., Rosweyd., Antverp., Max-Lubec., Munerat., Belini editio altera, Greven., Molan., & codices ceteri ferme omnes secundo loco annuntiant: Eodem die, [Zenonis.] sancti Zenonis episcopi, qui inter procellas persecutionis, Veronensem urbem mirabiliter rexit, & tempore Gallieni martyrio coronatus est. Eadem habent Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Editio Ultraj-Belg. qui præterea ex Adone aliqua restituunt. Ita incipiunt: Romæ via Aurelia, in cimiterio Calepodii natale beati Julii Papæ, [De Julio.] qui sub Constantio Arriano imperatore, filio Constantini magni, decem mensibus &c.

Albergen. & Danic. Post quievit in pace, adhuc adjiciunt ex Notkero: Hic constituit, ut nullus clericus causam publice ageret nisi in ecclesia.

Centulen. Romæ, sancti Julii Papæ & confessoris. In Italia, sancti Zenonis episcopi & martyris, qui sub Gallieno passus est. Item, depositio sancti Constantini episcopi.

Antverp. Maj. Agit hodie de solo Julio Papa, non multum a textu discrepans.

Bruxellen. Ita incipit: Romæ, natale beati Julii Papæ & confessoris. [De Julio.] Qui sub Constantio Arriano imperatore, filio Constantini, multas tribulationes & longum exilium perpessus, post ejus mortem ad sedem suam cum gloria reversus, quievit in pace, & sepultus est via Aurelia, in cimiterio Calepodii, ab urbe milliario tertio. Hujus tempore celebrata est synodus Nycena, quæ hæresim Arrii condemnavit. In ceteris ferme purus est. At ubi invenerit synodum Nicænam ad Julii pontificatum differendam, nec scio, nec examino.

Hagenoyen. Primo loco de Zenone, cui nonnulla adscribit, non tantæ fidei, ut hic repeti mereantur. De Julio præter jam dicta, adjicit: Item constituit conjugium a sacerdote in ecclesia benedici. Reliqua intellige ex Auctariis præmissis.

Aquicinct. Post τὸ in pace, addit quædam, quæ ex parte lacera sunt; hæc autem supersunt: Hic constituit, ut … causa qualibet in publico ageret, nisi in ecclesia …. per Notarios colligeretur, & sive cautiones vel stri …. donationes vel commutationes aut traditiones vel testamenta, aut allegationes vel manumissiones a Clericis in ecclesia celebrarentur. Hæc ut ex Notkero sumpta, ita supplenda sunt. Primo loco; ut nullus clericus causam quamlibet &c. 2, ut notitia fidei per Notarios. 3, vel instrumenta aut donationes &c.

Matric-Cartus-Ultraject. Heri egit de Zenone, ut confessore. Hodie: Julii Papæ. Zozimæ abbatis. [Zozimæ.] De eo agitur in indice Prætermissorum. Ermigildi regis & martyris: [Hermenegil.] spectat ad diem sequentem, vocaturque Hermenigildus.

In Vatican. sub num. 5949, deest Constantini.

[Lazari.] Florentin. Item, sancti Lazari martyris, qui passus tempore Antonini imperatoris apud Tergastinam civitatem sub præsule [præside] Pompeio. Qui cum esset diaconus & fidelis Christi, & in domo sua continue convenientes libenter reciperet, accusatus quod esset Christianus, cum fidem Christi coram præside constanter prædicaret, jussus est ore contundi, deinde virgis cædi, ad ultimum capite truncatus ad æterna regna feliciter pervenit.

[Translat. Tim. & Apoll.] Codex Remen. SS. Timothei & Apollinaris: Remis, translatio sanctorum Timothei & Apollinaris.

Editio Lubeco-Col. De Julio fere habet ut Albergen. & Danic. sic autem in sine legit: Hic constituit, quod nullus clericus causam publice ageret, nec ad eam publice ducatur, nisi in ecclesia. De Zenone etiam aliquid interjicit post imperatoris, pro Christi ovibus sibi creditis martyrio coronatus est. De Constantino addit, confessoris. Tum in fine: Eodem die, sancti Zozimæ abbatis, de quo legitur in gestis sanctæ Mariæ Ægyptiacæ. Vide 2 Aprilis, quo die utriusque Acta illustrantur.

Greven. In Capua, natalis sanctorum Cypriani, Novellæ & Silvani. [Cypriani & sociorum. Erkenbodis. Zozimæ.] Item, sanctorum Carpi, Iulii, Agapi, Pauli. Laciniæ Hieronymianæ. Erkenbodis episcopi & confessoris. Zozimæ abbatis, de quo in gestis beatæ Mariæ Ægyptiacæ legitur. Joannis heremitæ & confessoris. Mirum nec inter prætermissos eum nominari. [Zenonis monachi.] Zenonis monachi, discipuli abbatis Silvani, qui in Ægyptia regione in ardentissimi solis caumate quinque diebus se desiccans stetit, probare volens, utrum tormenta futuræ vitæ tolerare posset. Rejicitur ad XIX Julii. Item, sanctæ memoriæ Engeburgæ virginis, [Engeburgæ.] filiæ regis Angliæ. Vide indicem Prætermissorum.

Molan. Post, coronatus est, litteris Italicis interserit: De quo Gregorius in lib. Dialogorum refert. [Erkenbodonis.] Monasterio Sithiu, depositio sancti Erkenbodonis, Morinorum episcopi. Tum minoribus typis: Ipso die, rupti sunt fontes abyssi & factum est diluvium. [Sabæ.] Eo die, sancti Sabæ Gotthæ martyris. Hic, cum Gotthiæ magistratus Christianos cogeret edere idolis immolata, & gentiles quidam propinquis suis pro immolatis, quæ immolata non essent proponerent, re cognita, beatus Sabas protestatus est omnibus: Si quis ex carnibus illis comederit, Christianus esse non potest. Scribit [tom. 7 Aloysii] ecclesia Dei quæ est in Gotthia, ecclesiæ in Cappadocia, & omnibus Ecclesiæ Catholicæ Christianis. [Relationis Renati And.] Relatio sancti Renati Andegavensis episcopi, de Italia ad suam civitatem. Hactenus prima editio. In aliis servat, quæ de Gregorio dicta sunt. Dein: Monasterio Sithiu, depositio sancti Erkenbodonis Morinorum episcopi & abbatis Sithiensis. Die duodecima, sancti patris & confessoris Basilii episcopi Parii. [Basilii.] Rursus minori charactere: Eo die, sancti Sabæ Gotthi martyris &c. usque ad, Christianus esse non potest, omissis reliquis supra relatis.

Idibus.
Die 13.

[Carpi & sociorum.] Apud Pergamum Asiæ urbem, natalis sanctorum Carpi episcopi, Papirii diaconi & Agathonicæ, optimæ feminæ, aliarumque multarum, quæ pro beatis confessionibus martyrio coronatæ sunt sub Antonino Vero & Aurelio Commodo. Cum quibus & vir mirabilis Justinus Philosophus, [Justini.] pro religione Christi plurimum laborans scriptu, remunerationem linguæ fidelis martyrii munus accepit. In Hispania, [Hermenigildi.] sancti Erminigildi, qui ob fidei Catholicæ confessionem, securi in capite percussus, regnum cæleste pro terreno, rex & martyr intravit.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan. cum Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Papirii cum textu legunt Praten. Herinien. Tornacen. & Munerat. Fortasse melius Rosweyd. Greven. & Molan. Papyrii, ut diserte habent Rom. parvum & Ado. Sunt qui Papiri scribant, ut mediæ notæ codices ultimo loco citati: at inter Usuardinos omnes, nullum prorsus invenio, qui Papyli efferat, ut faciunt Romanum hodiernum & Acta nostra. Nobis ea lex est, ut codices nostros antiquiores, etiam errantes sequamur. Hoc ipsum, locum habet in scriptu, ut est in Pratensi, Tornacen. Greven. & aliis. Herinien. & Molan. ponunt scripto. Rosweyd. scriptura. Muneratus, ut passim erroribus typographicis fœdatus est, ita hic turpiter labitur in scripture munerationem. Quod ex aliquo codice Pratensi, a nobis signato B, cum altero collato, profluxisse videtur. Rursus reliqui in textu Erminigildi cum Pratens. Herenien. & Tornacensi, cui aspirationem præfigunt Munerat. Antverp-max. &c. Rectius Greven. & Molan. Hermenigildi. Sed male interjicit Munerat, regis. De cetero dyaconi, Antonio, Justinius, ejus ferme solius errores sunt.
[Carpi & sociorum.] Observatio. De hodiernis Pergamensibus martyribus, nihil in genuino Beda aut Rabano legitur; nihil item clare memorant, saltem hoc die, Hieronymiana apographa, nisi quis per analogiam non satis, meo quidem judicio, verisimilem, ex Polycarpo Hieronymi, Carpum nostrum, & ex ejusdem Paulo, Papirium efformatum contendat: nam quidquid Papyli vel Papuli, quod magis ad Pauli accederet, moderni, ex Eusebio præferant; Carpi & Papyrii disertissime legit, qui primus annuntiationem, non ex Hieronymianis sed ex Rufino, diem pro suo beneplacito seligens, accepit auctor Romani parvi: Apud Pergamum Asiæ, Carpi episcopi & Papyrii, Agathonicæ & aliarum multarum; quid ni & aliorum, quos omnes ex eodem fonte, probatis confessionibus martyrio coronatos, tradit Ado, nullo quidem hic expresse signato martyrii tempore, sed quod per bonam consequentiam ex Justini elogio eduxit Usuardus. Non sola hæc Adonis aberratio est, cui & aliam Notkeri adjunge, qui pro probatis confessionibus, scribit pro beatis confessoribus. Ceterum notata Antonini Veri & Aurelii Commodi nomina, inde in Martyrologia irrepserunt, quod cum & horum Pergamensium & sequentis Justini martyria ex laudato Rufino desumpta sint, ubi sancti Polycarpi passioni fere subnectuntur; Ado absque ullo discrimine martyres omnes lib. 4 cap. 15 & 16 memoratos, ad eadem tempora pertinere censuerit, adeoque continuata quasi periodo, cum quibus & vir mirabilis, Justinum cum Pergamensibus copulaverit, ut de Pionio cursim insinuavimus I Februarii. Et hæc tota & unica confusionis ratio est, soli Adoni, vel si ita vis, Rufino, errandi quodammodo viam commonstranti, non Usuardo, ut facit Papebrochius I Junii aut aliis Martyrologis imputanda. Ut jam ordine prosequamur; forte Carpus, qui in Hieronymianis die præcedenti cum aliis diversimode Pergami refertur, idem ipse est, quem ex Rufino a nostris acceptum diximus, ex cujus Actis, a Metaphraste ut minimum exornatis, constat ipsum & socios gloriose certasse sub Decio, ut pluribus ostendit Henschenius hic & alibi, consentiuntque Florentinius in notis & Tillemontius tomo 3 a pag. 346 & pag. 711.

Alia est, de viro mirabili Justino, vulgo antonomastice MARTYRE, controversia a Papebrochio ex Græcis monumentis primum mota, [Justini.] quod ei hoc die suborta sit dubitatio, idemne Justinus hic ab Adone, Usuardo & Notkero proponatur, qui ab aliis I Junii colitur, (an etiam ab aliquo XII Junii, ut notavit Castellanus in Martyrologio universali; nescio.) Eo autem inclinat, ut variis argumentis binos Justinos statuat. At geminationem illam impugnavit Ruinartius, inter sincera & selecta a pag. 38, & Papebrochius ipse ad I Junii, priusquam Ruinartii opus vidisset, haud obscure ad communem sententiam accesserat. Componantur, quæ utroque die diligentissime exquisita sunt, in primo invenietur vita ab Halloixio operose composita, a Papebrochio illustrata, in altero Acta ipsa Latino-Græca, vel Græco-Latina authentica, quibus & Justini & sociorum certamen breviter, graviter & sincere exponitur. Ex utroque loco aliisque documentis multo longiorem vitam utcumque encomiasticam deduxit Tillemontius tomo 2 a pag. 344.

Hermenigildi ante Adonem nullus Martyrologus meminit; laudationem ex sancto Gregorio ab eo concinnatam, [Hermenigildi.] si non totam, certe pro majori & elegantiori parte, in laterculum suum transtulit Usuardus, Notkero & hæc & superiora omnia ferme ad verbum transcribente. De inclytissima Ariani furoris victima, nihil dici posse videtur, quod ab Henschenio diligenter collectum & erudite illustratum non sit. Cultus ejus in Gallius IX seculo celebritatem probant etiam Wandelberti versus:

Idibus Hermingilde patrem rex alme furentem
Persentis; verum referens de morte triumphum.

Recolunt hoc quoque die ex Hieronymianis Rabanus & Notkerus Euphemiam, celebrem illam Chalcedonensem martyrem, [De Euphemia &c.] quam Mosander Adoni, sed asterisco distinctam, hoc est ut dubiam adjecit, recte conjiciens perperam hoc die solo nomine appellari, quæ XVI Septembris insigni oratione ab eodem laudatur. Una vero, an plures Euphemiæ fuerint, hoc an aliis diebus celebranda vel celebrandæ, in Actis breviter discutitur. At nec ego contentiosum funem trahere cupio, cum ad Usuardum hoc die nihil spectet, licet in Auctariis toties recurrat. His ita positis, quid de textus veritate dubitari possit, prorsus non video. Quæ autem de consecrationibus altarium &c. in Pratensi codice ad marginem, hic & alibi adscripta reperimus, monasterii illius tam propria sunt, ut cum Usuardi Martyrologio nihil commune habeant, ac proinde merito deinceps a nobis prætermittantur, nisi quid ex iis observatione dignum occurrat.

AUCTARIA.

Pulsanen. Quantum conjicere licet, aut purus est, aut ad puritatem accedit proxime; verum cum exesus textus legi nequeat, malui codicem e puris excludere quam dubia pro certis venditare.

Antverpien. & Max-Lubec. Puri sunt in textu, [Eufemiæ.] ast in fine addunt: Item sanctæ Eufemiæ virginis & martyris. Quomodo etiam legunt codices Florentini.

Centulen. In Calcedonia, sanctæ Eufemiæ virginis & martyris. Apud Pergamum Asiæ urbem, sanctorum Carpi episcopi, [De Carpo & sociis.] Papirii diaconi, & Agathonicæ optimæ feminæ, aliarumque multarum, quæ pro beatis confessionibus, martyrio coronatæ sunt. [De Hermenigildo.] Apud Hispanias, natale sancti Herminegildi, filii regis Leouigildi, quem pater suus Rex Gothorum Arrianus, ob insuperabilem Catholicæ fidei confessionem interimere fecit.

Antverpien-maj. In Euphemia & Pergamensibus, Centulensi similis est, prætermisso utrobique Justino. In Hermenigildo, quem Hermibaldem vocat, ad Adonem magis accedit.

Bruxellen. Ita incipit: In Calcedonia, natale sanctæ Eufemiæ virginis & martyris. [De Euphemia.] Quæ tormenta & carceres, verbera & argumenta rotarum, ignes & pondera, bestias & plagas virgarum, secures & sartagines igneas pro Christo superavit. In reliquo textu, si sphalmata scriptoria excipias, Adonem secutus est.

Hagenoyen. In prima purus est. In Hermenigildo verba non rem multiplicavit. In fine: Ipso die, sanctæ Eufemiæ virginis & martyris.

Aquicinct. & Cluniacens. Item Euphemiæ virginis & martyris. Exigua variatio est.

Matric-Cartus-Ultraject. Carpi episcopi, Papiri diaconi & aliorum plurimorum. Justini Philosophi & martyris. [Godebertæ. Idæ.] Godebertæ virginis. Ydæ comitissæ Boloniæ, viduæ.

Codex D. du Cheval signatus C; qui fuit P P. Francis. Item, Euphemiæ virginis & martyris.

Vatican. num. 5949: Sanctæ Euphemiæ virginis & martyris. Ita plerique omnes.

Ughellian. Item sanctæ Euphemiæ virginis.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130. Omittunt etiam martyris, sed præfigunt: In Calcedonia.

[De Hermenigildo.] Editio Lubeco-Col. In principio satis pura, de Hermenigildo, sic habet: In Hispania, sancti Herminigildi regis & martyris, quem pater ejus Leonigildus Arrianus, rex Arragonum & Gothorum, ob fidei catholicæ confessionem inexpugnabilem, nocte sancta Dominicæ resurrectionis securi interfici jussit, & tali martyrio regnum cæleste rex & martyr intravit. Calcedocee [Chalcedoniæ,] translatio sanctæ Eufemiæ virginis & martyris. [Translat. Euphemiæ.] Utrum vere translatio aliqua Euphemiæ Chalcedonensis facta fuerit, compertum non habeo. De Euphemiarum unitate vel multiplicitate, vide quæ in Actis hac die disputantur.

Belin. Eodem die, sanctæ Euphemiæ virginis & martyris.

[De Hermenigildo.] Greven. Prædictus Hermenigildus Lungildi regis Vusigothorum filius, ut refert Gregorius 3 lib. Dialog. prædicante beato Leandro Hispalensi episcopi, ab Arriana hæresi ad fidem conversus, a patre Arriano, nocte sancta Paschæ martyrio coronatus est. Item sanctorum Eucapi, Secutoris, Pauli. Corrupta ferme ex Hieronym. nomina. [Eucapi & sociorum.] In Calcedonia, natalis (vel secundum alios trauslatio) sanctæ Eufemiæ virginis. [Donani. Godebertæ. Nicolai.] Donani abbatis. Godebertæ virginis. Item, sanctæ memoriæ Nicolai confessoris, in Nussia quiescentis. De postremo inter Prætermissos agitur. Godeberta ad XI hujus pertinet. De Donano nihil usquam invenio, ne quidem in indice Prætermissorum. An is sit, de quo in Actis agitur XVII Aprilis, ut qui cum discipulis duobus & quinquaginta martyr fuerit, an potius Donanus alter, qui simpliciter ibidem abbas in Scotia dicitur, alibi examinabitur.

Molan. Eodem die, sanctæ Euphemiæ virginis & martyris. Tum minoribus litteris: In territorio Arvernensi, sancti Martii abbatis & confessoris, de quo Gregorius Turonensis. [Martii.] Vide in Actis.

XVIII Kal.
Die 14.

[Tiburtii & sociorum.] Romæ via Appia, natalis beatissimorum martyrum Tiburtii, Valeriani & Maximi, sub Almachio præfecto, quorum primi fustibus cæsi & gladio percussi, ultimus tam diu ad plumbatas est verberatus, [Frontonis. Proculi. Domninæ & sociaru.] donec exalaret spiritum. Apud Alexandriam, sancti Frontonis abbatis, cujus vita sanctitate & miraculis extitit gloriosa. Interamnis, beati Proculi martyris. Item, sanctæ Domninæ virginis cum sociis virginibus coronatæ.

Puri sunt Praten. Herenien. Tornacen. Rosweyd. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Accederent Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. nisi ex Adone interjecissent, in cœmeterio Prætextati.
Varia lectio. Tyburcii in Heriniensi, Tiburcii in Tornacensi, vix notanda sunt. Major est difficultas, servandumne ad plumbatas, ut ex Pratensi, Heriniensi & Tornacensi in textu posuimus, an, plumbatis, ut ceteri ferme legunt, non a plumbatis, ut Munerat. Certum est, phrasim illam, licet duriorem, exstare in Rosweydina Adonis editione, atque in Mss. nostris, excepto solo Lobiensi. Nobis hic sufficiat trium codicum probatissimorum auctoritas. Sic iidem cum Antverp. Max-Lubec. & Munerat scribunt exalaret, quod in textu reliquimus. Codex Antverp. superfluæ claritatis gratia, in ipsa periodo posuit, duo primi. Pro, miraculis extitit gloriosa, male in Belino legitur miraculis claruit. Item male Iteranis, pro quo Munerat. Iterannis, Tornacen. Interampnis. At quid de nomine Virginis ultimo loco positæ? Pro Domninæ stat Praten. (de quo tamen dubito) Antverp. Rosweyd. Greven. Molan. &c. Rursus stat usus communis, quem sequi coacti fuimus, ex recentioribus omnibus, Romano moderno & Actis nostris. Ego tamen vere existimo usum illum male invaluisse, legendumque non Domninæ, sed Domnæ, ut disertissime faciunt apographa Hieronymiana, utraque Adonis editio & codices ejus Mss omnes. Pro Domnæ autem non absurde scribunt Herinien. & Tornacen. & Munerat. Dominæ. Ast in Max-Lubecana, Domininæ, in 1 Belini Doninæ, in altera Donninæ, aperta sunt sphalmata. Sic idem Belinus plus justo sapere voluit, dum pro sociis Virginibus scribere maluit, sociabus.
[Tiburtii & sociorum.] Observatio. Quam illustre est toto orbe Christiano Cæciliæ nomen, in antiquis Kalendariis & Sacramentariis, imo in ipso Missæ Canone, perpetua celebritate consecratum; tam sunt venerabiles martyrii ejus socii Tiburtius, Valerianus & Maximus, in omnibus Hieronymianis hoc die primo loco sic ferme consignati: Romæ via Appia, cœmeterio Prætextati, natalis sanctorum Tiburtii, Valeriani, Maximi; sed cum pluribus passim sociis, de quibus videri possunt solito prolixior Florentinii notatio, cum alia ad XXI Aprilis, dum iidem Sancti in illis apographis repetuntur, & Henschenii commentarius cum Analectis, apud quos translationes & id genus alia excutiuntur, quæ huc non pertinent. Eadem Sanctorum nomina, & quidem sola, hoc die refert auctor Romani parvi. Bedæ est, quidquid præterea in textu additur, ex ipso in Rabanum, Adonem, Usuardum & Notkerum translatum, quod ex celeberrimis Cæciliæ Actis præfatus Beda desumpsit. Laudat ipsa Henschenius his verbis: Hæc pervetusta horum Sanctorum solennis veneratio, plurimum crevit ex certissima virtutum ac martyrii notitia, quam dabant antiqua S. Cæciliæ Acta, quæ tunc temporis (quinto circiter seculo) omnium manibus terebantur, & hactenus in præcipuis & perantiquis membranis conservantur. Et hæc quidem favorabilis Henschenii sententia, a qua multi, præsertim recentiores cum Tillemontio tomo 3 a pag. 259; & in nota, pag. 689; certatim recedunt, Actorum antiquitatem haudquaquam inficiantes, sed ea, ut vera aut sincera renuentes admittere, usque adeo ut Ruinartius, vel a Cæcilia nominanda, toto suo opere studiose abstinere visus sit. Nec locus hic, nec otium est, controversiam illam expendere, de qua in Actis nostris disputari poterit XXII Novembris. Interim certum videtur, cum reliquis Martyrologis sensisse Wandelbertum, dum ita cecinit:

Octava & decima Maias superante Kalendas,
Valerianus ovat, fraterque Tiburtius, ipsos
Maximus effuso comitatur sanguine miles.

Quæ de Frontone, Frontono aut Frontonio, abbate Ægyptio, in laterculo dicuntur, plane Adoniana sunt; multo longiorem historiam ex vitis Patrum texuit Rabanus, quam paulo contractiorem fecit Notkerus. [Frontonis.] Ex Hieronymianis procul dubio acceptus est, in quibus sic ferme ad laterculi finem legitur: In Alexandria, Frontoni monachi. Vitam ex Rosweydi editione produxit Henschenius; occasione ultimæ clausulæ, multis difficultatibus irretitus, quibus ipsum, non reluctantem, feliciter expedivit Papebrochius XIV Maii, in vita sancti Pachomii, ut pluribus deductum invenies in Responsionibus ad articulum 15 § 13, a num. 196, quæ hic satis est indicasse. Ejusdem Adonis est annuntiatio tertia, [Proculi.] de sancto Proculo martyre Interamnensi, ab ipso ex numerosiori Hieronymianorum turma avulso, [Domninæ & sociarum] quemadmodum & Domnina vel Domnia virgo, quæ ultimo loco ponitur, cum sociabus coronata; de quibus nihil habeo, quod addam brevi, sed accurato, Henschenii commentario: nec quidquam Usuardus Adoni adjunxit, solum ejus textum ferme recensens, mutato dumtaxat nonnihil Sanctorum ordine.

AUCTARIA.

Pulsanen. Solus deficit in Proculo & Domnina, in altera parte omnino purus; ubi noto, etiam scribi ad plumbatas, ut nos in textu legimus.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Paucis tantummodo excedunt, ut diximus: nempe; in cœmeterio Prætextati.

Centulen. Romæ, sanctorum martyrum Tiburtii & Valeriani fratrum, [Textus. contractior.] & Maximi, qui per beatam Cæciliam ad fidem conversi, sub Almachio præfecto, gladio cædente coronati sunt. Interamnis, sancti Proculi martyris. Item, sanctæ Domnæ virginis, cum sociis virginibus coronatæ. Alexandriæ, beati Frontonis abbatis, virtutibus & miraculis gloriosi.

Antverpien-maj. In prima classe elogium resecat. Sequitur: Interamne &c. pure. Tum: Dompnæ, pure. Frontonis, pure. Eodem die, dedicatio basilicæ sancti Georgii martyris, [Dedicatio S. Georgii.] Squantii. Quis hic locus indicetur, villa, castrum vicus, cœnobium, nescio.

Bruxellen. Romæ, via Appia in cimiterio Prætextati, [De Tiburtio & sociis.] sanctorum martyrum Tyburcii, Valeriani & Maximi, sub Almachio præfecto. Quorum primi Tyburcius & Valerianus fratres, ab Urbano Papa baptizati, jubente Almachio præfecto, fustibus cæsi, gladio transverberantur; Maximus vero tamdiu plumbatis cæsus est, donec spiritum exalaret. Sequitur: Interamne &c. pure. Tum Domninæ, [Lamberti. ep. Lugdun.] dein Frontonis. Denique in fine: Et transitus sancti Lamberti episcopi Lugdunensis, discipuli sancti Wandregisili, & secundi post ipsum rectoris cœnobii Fontanellensis. [De Tiburtio. & sociis.]

Hagenoyen. Romæ, via Appia, natale beatorum martyrum Tyburcii & Valeriani fratrum, qui conversi sunt per beatam Cæciliam, & per beatum Urbanum Papam in fide instructi. Qui postquam angelos viderunt, & omnia sua pauperibus erogare cœperunt, & multos Christi martyres sepelierunt, ab Almachio præfecto tenti sunt, & interrogati sunt de fide. Qui primo jussit eos fustibus cædi & incarcerari, & demum decollari. Item Romæ, beati Maximi cornicularii, qui per Tyburtium & Valerianum conversus est, cum ad permissionem illorum temporum, animas de corporibus videret egredi, sicut virgines ornatas de thalamo in cælum. Unde cum ille hoc miraculum publice confiteretur, ab Almachio plumbatis jussus est cædi, donec deficeret. [De Frontone.] Apud Alexandriam, natale beati Frontonii abbatis, cujus vita sanctitate & miraculis extitit gloriosa; cujus precibus octuaginta fratres (Rabanus & Notkerus, qui hanc historiam fusius describunt, legunt LXX) in deserto degentes & panem ac cibum terrenum comedentes, a peccato murmuris custoditi sunt, per camelos oneriferos, divisis cibariis a Deo sibi missis. Interampnis, beati Proculi martyris. Item, sanctæ Domninæ virginis, cum sociabus suis virginibus aliis martyrio coronatarum [melius legeret coronatæ.]

Matric-Cartus-Ultraj. Tiburtii, Valeriani, & Maximi martyrum. Frontonis abbatis. Domninæ virginis cum ceteris.

Editio Lubeco-Col. Præter dicta de Tiburtio & sociis, addit: Quorum corpora, beata Cecilia venerabiliter sepelivit. De Frontone, pure. Interamnis, [Proculi & sociorum.] beati Proculi & Mephibii, ac Apollonii martyrum, discipulorum sancti Valentini episcopi & martyris, sub consulari Hennutio decapitatorum. Vide de his Acta nostra. In Domnina, recte.

Greven. Item cum sancto Proculo præfato discipulo sancti Valentini episcopi & martyris, passi sunt Mephibius & Apollonius condiscipuli ejus sub consulari Hennucio. [Lamberti. Lidwinæ.] Lamberti episcopi Lugdunensis & confessoris. Item in Hollandia, oppido Schiedam, sanctæ memoriæ Lydwydt virginis, quæ inauditas tribulationes, amore conformitatis passionis Dominicæ, gaudenter perferens, nullo multis annis corporali cibo utens, innumeris revelationibus a Domino crebro visitata, plena operibus bonis quievit in pace anno Domini MCCCCXXXIII.

Molan. Typis minoribus, de Lamberto & Lyduuyt, ut supra; addens de hac: Cujus vitam venerabilis Thomas Kempis scripsit. Depositio sancti Abundii; [Abundii.] de quo Gregorius Dial. lib. 3 cap. 25. In Actis citatur Dialogorum lib. 3, sed caput 22. In posterioribus editionibus, iisdem typis repetitur de Lamberto, ut habet Greven. Sequitur: In Hollandia, oppido Schiedamis, obitus Lydwydt virginis, patientiæ singularis.

XVII Kal.
Die 15.

[Olympiadis & Maximi.] Apud Persidem civitate Cordula, natalis sanctorum Olympiadis & Maximi nobilium, qui jubente Decio fustibus cæsi, & deinde plumbatis, ad ultimum capita eorum securibus sunt tunsa, donec emitterent spiritum. In Italia, beatorum martyrum Maronis, [Maronis Eutychetis & Victorini.] Euticetis & Victorini, qui primo ad insulam Pontiam, in Christi confessione longum ducentes exilium, postmodum sub principe Nerva, cum convertissent plurimos ad fidem, jussi sunt variis interfici pœnis.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan. Puri etiam hoc die sunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Imo & Hagenoyen., solis ferme scriptoriis sphalmatis inspertus.
Varia lectio. Pro Cordula. Herinien. Rosweyd. & Molanus legunt Corduba, sed male, cum plerisque codicibus sequioris notæ. Neque enim dubitari potest, quin Usuardus Bedam, Romanum parvum & Adonem secutus sit, apud quos diserte ponitur Cordula. Cur Rabanus Bedæ lectionem vitiaverit, nihil ad nos attinet. Herinien. & Tornacen. forte seculi vitio pro tunsa, scribunt tonsa. At multo corruptius Pulsanen. securibus sunt cesa. Rursus idem codex, pro Euticetis, ponit Vecticeris; Rosweyd. vero Eutychetis, quo modo legendum omnino censeo, cum Romano parvo, utraque Adonis editione & Notkero. In textu nihilominus servanda fuit lectio, quam ex ceteris Usuardinis codicibus, auctoris nostri propriam existimamus. Codex Rosweydi omittit Pontiam, pro qua corrupte posuit Munerat. Pontitiam. Pulsanensis nimium scrupulosus videtur, dum post fidem, adjungit Christi, quod ex sensu nimis quam perspicuum est. Munerat. contra, demit quod necessarium est, omittens vocem variis, quæ periodum complet.
Observatio. Geminam hujus diei annuntiationem in Romano parvo invenit Ado, [Olympiadis & Maximi] ubi paucis: Cordulæ, Olympiadis & Maximi; tum: In Italia, Maronis, Eutychetis & Victorini. Et primam quidem ei etiam suggessit Beda, cujus elogium invariatum, in suum Martyrologium transtulit; Noster ex alterutro, nisi mavis ex utroque, ad verbum descripsit; addens de suo initium, Apud Persidem. Ex Actis sancti Laurentii, de quibus XVII Februarii in Polychronio egimus, accepti sunt etiam hi duo martyres cum aliis, XXII hujus referendis, qui omnes jussu Decii in Persia pro fide necati dicuntur, quantum declarat præfatorum Actorum valde incerta auctoritas, de qua utcumque statuas, certe ex Martyrologiis, de eorum antiquissimo cultu constare manifestum est. Porro utrum in urbe Cordula, Corduba, an Corduena, ut mavult Baronius, agonem compleverint, non facile quis hodie dixerit, præsertim cum loca hujusmodi aut his affinia, Geographis ignota videantur. Ex Henschenii commentario disces, quam apposite hi martyres trahantur in Hispaniam & Cordubensibus annumerentur. Ceterum receptissimum eorum cultum probat etiam Wandelbertus, dum hosce solos prædicat:

Septima Olympiadem decimæ conjuncta beatum
Monstrat, eamque simul defendit Maximus alter.

De tribus aliis martyribus, apud Florentinium & Henschenium quæritur, utrum ad primam Hieronymianorum classem reduci possint, [Maronis Eutychetis & Victorini.] & utrum alii, qui ibi Maronis comites sunt, tribus hisce connecti debeant? Quod valde incertum esse, examinanti ad oculum patebit. Hoc indubitatum, quod jam ostendi, nempe tres nostros diserte exprimi in Romano parvo, atque item Adonem eos inde acceptos, longa oratione ex Actis martyrii sanctorum Nerei, Achillei & Domitillæ, in quibus nominatim exprimuntur, ornandos suscipere, cujus encomii medullam, more suo, Noster in laterculo repræsentat; Notkerus historiam integram, sed quam non plane intactam relinquit. Fons ipse, ex quo omnia primum profluxere, pandetur ad VII & XII Maii. De tempore, quo seorsim passi; de variis locis, ubi sepulti fuerint; de diversis item, quibus coluntur, diebus; ea tradit Henschenius, quæ ad verosimilitudinem proxime accedunt. Victorinus ex Martyrologiis nostris iterum recurret V Septembris.

Laudatus Notkerus hoc die describit, quæ de martyribus Cæsaraugustanis memorat Ado in utraque editione & in codicibus Mss. An ex apographis Hieronymianis? [De Martt. Cæsaraugustanis.] Non ausim asserere, cum nec martyrum numerus, nec eorum nomina omnino conveniant. Putat Henschenius, eos octodecim numero colligendos, qui XXII Januarii, cum sancto Vincentio innominati conjunguntur. Mihi non satis promptum est divinare, unde tanta in nominibus variatio. Patet quidem Adonem, cohortem suam delibasse ex hymno Prudentii, quatuor Saturninis instructam: at cur hunc diem selegerit; cur Usuardus sequentem, non satis explicatum invenio. In eo forte Noster præcellit, quod nominum seriem ex Actis desumpserit, ut die proxime sequenti evidentius elucescet. Interim totius textus nostri germana simplicitas, extra controversiam esto.

AUCTARIA.

Antverpien. & Max-Lubec. In prima annuntiatione puri, secundam mutilant hoc modo: In Italia, passio beatorum martyrum Euticetis & Victorini. Nihil amplius. Et sic habet etiam Codex Ughellian. cum his passim conveniens.

Centulen. In civitate Cordula, sanctorum Olympiadis & Maximi nobilium, [Textus variatus.] qui sub Decio consulibus [an non securibus?] cæsi, spiritum emiserunt. In Italia, sanctorum Euticetis & Victorini, qui cum beatissima Domitilla longum exilium passa [potius passi] tandem agente Aureliano, diversis necibus puniti sunt. [Silvestri.] Cœnobio Rehomensi, sancti Silvestri, discipuli sancti Johannis.

Antverpien-maj. In Olympiade & Maximo purus, secundam annuntiationem plane truncat, ac dein tertiam addit de sancto Silvestro, qualem ex Bruxellensi mox referemus.

[De Martt. Cæsaraugustanis.] Bruxellen. Puro principio subjungit martyres Cæsaraugustanos, alio quam Usuardus ordine: Et in Hispaniis civitate Cæsaraugusta, sanctorum decem & octo martyrum Optati, Luperci, Successi, Martiani, Urbani, Julii, Quintiliani, Publii, Frontonis, Felicis, Ceciliani, Evoti, Primitivi, Apodemi, Cassiani, Fausti, Januarii, & Saturnini. Ii omnes sub Daciano Hispaniarum præside diversis pœnis afflicti atque interempti sunt. Apud Italiam, [De Marone & sociis.] natale sanctorum martyrum Maronis, Euticis [Euticetis] & Victorini. Qui cum beata Flavida & Domitilla, apud insulam Pontiam longum ducentes exilium, eamque in confessione Christi pio foventes solatio, invidia & insectatione Aureliani sponsi & persecutoris ejus, quem illa ob Christum contempserat, postmodum a Principe Nerva, eidem Aureliano in servitutem traditi sunt. Cumque plurimos convertissent ad fidem, jussi sunt variis pœnis interfici, sicque ipsorum mirabilis passio habetur. In Reomago cœnobio, depositio sancti Silvestri, [Silvestri.] discipuli beati Joannis confessoris.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130, [Translat. Eptadii.] in fine: Eodem die, translatio sancti Eptadii presbyteri & confessoris. Colitur XXIV Augusti. Ut martyrem refert Castellanus XXII Augusti, nisi forte synonymus sit, a priori diversus & Martyrologis incognitus.

Matric-Cartus-Ultraject. Olympiadis & Maximi martyrum. Maronis, Euticetis & Victorini martyrum.

Vatican. num. 5949. In Hispaniis civitate Cæsaraugustana, sanctorum decem & octo martyrum. In Mesopotamia, [Archelai & sociorum.] sanctorum Archelai, Cypriani & Diogenis. Vide socios in Actis.

[Translat. Oswaldi.] Altemps. Translatio sancti Oswaldi episcopi Merciorum. Vide quæ de eo dicuntur in indice Prætermissorum. Ejus vita data est XXVIII Februarii, & nos ibi de eo egimus.

Codex. Remen. SS. Timothei & Apollinaris: In Reomago cœnobio, [Silvestri.] sancti Silvestri, discipuli sancti Joannis confessoris.

Editio Lubeco-Col. Post textum satis purum, subdit: In Helmerbretzhusen, translatio sancti Modowaldi episcopi Treverensis & confessoris, [Translat. Modowaldi.] qui per dominum Brunonem, illius ecclesiæ episcopus facta [factus] est. In Prætermissis assignatur dies natalis XII Maii.

[Quirici.] Belin. In fine: Ipso die, beati Quirici episcopi, qui invenit Dominicam crucem. Greven. Quirinum vocat: alii censent eumdem esse cum sancto Quiriaco. Vide Prætermissos.

[Quirini. Carcellai & sociorum. Franconis.] Greven. Quirini episcopi, qui invenit crucem Domini. Item sanctorum Carcellai, Diogenis, Georgii, Messoris. Franconis episcopi & confessoris. An Frontonis? Plura de eo dicuntur inter Prætermissos. [Maximi.] Maximi episcopi Constantinopolitani, qui ut sanctus Hieronymus refert, tempore Gratiani, doctrina & sanctitate claruit. Vide indicem Prætermissorum. [Candani.] In Hibernia, Candani episcopi. Idem est qui in Actis vocatur Rodanus vel Ruadanus. In Reomago cœnobio, beati Silvestri confessoris. Translatio sancti Modowaldi episcopi Treverensis & confessoris. [Eugariæ. Helenæ.] Eugariæ virginis & martyris. Transitus sanctæ Helenæ imperatricis. Vide quæ de utraque dicuntur inter Prætermissos.

[Cyrici.] Molan. Ipso die, beati Cyrici episcopi, qui invenit Dominicam crucem. In Reomago cœnobio, depositio sancti Silvestri, [Silvestri.] discipuli sancti Joannisconfessoris. [Maximi.] Tum typis minoribus: Maximi episcopi Constantinopolitani, qui, ut sanctus Hieronymus refert, tempore Gratiani, doctrina & sanctitate claruit. [Franconis.] Franconis episcopi Vuormatiensis. De hoc in posterioribus editionibus silet. Verum textui aliqua inserit litteris Italicis post principe Nerva; [De Marone & sociis.] nempe: Traditi sunt in servitutem Aureliano sponso, quem Flavia Domitilla ob Christum contempserat. Quos jussit terram fodere per totum diem, ad vesperam vero cantabrum manducare: deinde &c. In Reomago cœnobio &c. ut supra. [De susceptione S. Crucis.] Ipso die, Helnone monasterio, susceptio Crucis geminæ, quæ duobus in locis de ligno Dominicæ Crucis habens, a Vualterio Vuariniaco, nobili milite de Hierusalem allata, & ibidem ecclesiæ oblata, ab abbate & conventu, cum solenni processione est recepta, cum gaudio & exultatione. Ista hic adjecta sunt, licet ad Martyrologium, præsertim Usuardinum non spectent; uti nec quod sequitur de inchoatione Nicæni I concili.

XVI Kal.
Die 16.

[Callisti & Carisii.] Apud Corinthum, natalis sanctorum Callisti & Carisii, cum aliis septem, omnium in mare mersorum. Cæsaraugustæ, sanctorum decem & octo martyrum Quintiliani, [Martyrum Cæsaraugustan.] Cassiani, Matutini, Publii, Urbani, Martialis, Fausti, Successi, Felicis, Januarii, Primitivi, Evoti, Ceciliani, Optati, Frontonis, Luperci, Apodemi, & Julii. Hi omnes simul sub Datiano Hispaniarum præside pœnis affecti atque interempti sunt.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Chorintum in Pratensi, Corintum in Heriniensi, male scripta sunt. Ita hic Cælesti pro Calisti, quem posteriorem modum servant Praten. & Rosweyd. & ita exigere videntur Hieronym. quidquid Rom. parvum & Ado legunt Callisti; reliqui codices nostri passim Calixti, ut magis jam receptum est. Ubi liberum est, liceat nobis puriores fontes imitari. Praten. habet Charisii & ita Acta: malo cum Rom. parvo, Adone & ceteris codicibus nostris Carisii, non Carisi ut Muneratus. Mari & Ceseree in Pulsanen. sphalmata sunt: nec in usu est Cæsarea Augusti, ut habet Rosweyd. ubi etiam octodecim pro decem & octo. In martyrum nominibus nonnulla variatio: Quintilliani & Marcialis scribunt Pulsanen. & Greven. Ille rursus Evochi, Apodemii, Juliani: hic, Luperti; Munerat. Fusti, Molan. Eventi. Evoti legunt, Mss. antiqua omnia. Hii, Hispaniorum, primo affecti, pro pœnis affecti, proprii Pulsanensis errores sunt, ut Hyspaniarum in Heriniensi.
[Callisti & Carisii.] Observatio. De solis martyribus Corinthiis agit hodie Romanum parvum: Apud Corinthum, Callisti & Carisii cum aliis in mare mersorum. Ado eadem phrasi utitur, nisi quod de suo inserat vocem omnium. Putat Florentinius, ex his verbis omnium in mare mersorum, plane confirmari, Adonem ex aliquo apographo Hieronymiano Martyrologium suum adornasse, truncatis septem nominibus, quæ in vetustiori illo exprimebantur. Quando & quousque ea Florentinii opinio locum habeat, ex continuatis per singulos dies Observationibus nostris curiosus lector intelliget. Mihi verosimilius est, utrumque illud Martyrologium, videlicet & Hieronymianum, quod Romanum magnum appellare licet, & illud quod Parvum dicimus, hoc & aliis quandoque diebus Adonem usurpasse. Utcumque sit, Adonis textum Noster ad verbum descripsit. In Rabano expressa sunt sex martyrum Corinthiorum nomina, quæ ferme eadem ex ipso Notkerus transumpsit, addens quod omnes in mari mersi sunt, ubi Rabanus scripserat, & aliorum plurimorum Sanctorum. Sex alios supranumerarios comites vide apud Henschenium. Consonat nostris Wandelberti distichon:

Sexta & dena Chariso Calistoque refulget,
Quos mare septena mersos cum plebe beavit.

[Martyrum Cæsaraugustanorum.] De secunda annuntiatione martyrum Cæsaraugustanorum, jam fere satis dictum est die præcedenti, quo ab Adone & pluribus codicibus Usuardinis auctioribus memoratur; nec video, de textus nostri veritate dubitari posse. Quærendum superesset, quis martyrum illorum ordo præferendus; Adonianus nimirum, an Usuardinus? Illum jam dixi ex Prudentii hymno acceptum, qui verosimiliter metri rationi potius, quam antiquæ nominum seriei servandæ consuluit. Vetustiorem ipsam, ni fallor, exhibent Acta a Papebrochio recensita, ex quibus eam pridem Usuardus acceperat, non multum dissimilem ab ea, quæ in Hieronymianis exstat XXII Januarii, multis aliis nominibus auctiore. Sed de his, cum in Actis nostris abunde explicata sint, operæ pretium non est pluribus disserere: id solum constat, Daciani carnifices, velut agnorum multitudines prostravisse, non resistentes sibi, & mortuorum innocentum sanguine insanientes cruentatis.

AUCTARIA.

Tornacen. Toto textu purus, ultimam clausulam de Daciano præside reticet, forte quod scriptor cancellorum suorum limitibus nimium fuerit coarctatus.

Antverpien. Max-Lubec. Belin. Antverp-Max. Ultrajcet. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. In eo omnes conveniunt, quod in enumeratione martyrum Cæsaraugustanorum, non Usuardi, sed Adonis hesternum textum sequantur, hoc modo: [MMCæsaraugustan. ex Adone.] Cæsaraugustæ (aliqui Cæsaraugusta) natale sanctorum decem & octo martyrum, Optati, Luperci, Successi, Martialis, Urbani, Julii (aliqui Juliæ) Quintiliani, Publii, Frontonis, Felicis, Ceciliani, Evoti, Primitivi, Apodemi & aliorum quatuor (alii melius reliquorum quatuor) qui omnes Saturnini vocati esse referuntur. Hi omnes &c.

Centulen. In Hispaniis civitate Cæsarea Augusta, sanctorum decem & octo martyrum, qui Daciana persequutione diversis tormentis consumpti sunt. Apud Chorintum &c. ut in textu.

Antverp-maj. Incipit a martyribus Cæsaraugustanis, quorum nomina nec omnia nec integra refert. [Tiburtii.] Tum: Eodem die, natale sancti Tiburtii Cenomanensis urbis episcopi & confessoris. Est hic Thuribius, ut in Actis ostenditur. Ultimo loco de Corinthiacis, satis pure.

Bruxellen. In prima annuntiatione purus, subdit: [Aniceti.] Et Romæ, sancti Aniceti Papæ & martyris, qui sedit annis undecim, & temporibus Severi martyrio coronatus est, & in cimiterio Calixti sepultus. Hic constituit, ut clericus comam non nutriat seu barbam, sed habeat coronam in modum sperule [sphærulæ.] Item, [Paterni.] Paterni episcopi. Haud dubie Abrincensis.

Hagenoyen. In textu purus esset, nisi martyrum nomina deformaret, atque hæc post Hispaniarum præside, insereret; tempore Diocletiani & Maximiani imperatorum, diversis sunt afflicti pœnis atque ab eodem morte crudelissima interfecti.

[Aniceti.] Aquicinct. In fine: Romæ, Aniceti Papæ & martyris. Hic constituit, ut clericus comam non nutriat, secundum præceptum Apostoli. Hic sæpe hodie recurrit, sed colitur XVII.

Victorin. Romæ, sancti Eniceti Papæ, qui sedit in episcopatu annis XI. Hic constituit, ut clericus comam non nutriat, secundum Apostolicum præceptum.

Ambian. Item dedicatio [ecclesiæ] sancti Mauritii sociorumque ejus Ambianis.

Matric-Cartus-Ultraj. Cæsaraugustæ, sanctorum XVIII martyrum, quorum passionem Prudentius versibus exequitur. [Bassi.] Celesti & Carisii. Bassi martyris. Forte Vasii martyris Sanctonensis.

[Isidori.] Camberien. Eodem die, sancti Isidori martyris. Inter Prætermissos remittitur ad XV Maii.

Vatican. num. 5949. Romæ, natale sancti Aniceti, qui &c.

In Ughellian. alius est martyrum Cæsaraugustanorum ordo, & pro Iulii scribitur, Iuliæ, ut ex aliis etiam supra indicavimus.

Editio Lubeco-Col. In prima annuntiatione pura, sic prosequitur: Colonia Agrippina, translatio sancti Albini martyris. [Translat. Albini.] Quem beatus Germanus Anthisiodorensium episcopus, de Britania ad Romanam urbem transtulit, sed postmodum pia Romanorum imperatrix Theophanium, uxor Ottonis primi [secundi] imperatoris, eumdem per Papam sibi donatum, ad Coloniam duxit tempore Domini Brunonis Coloniensis archiepiscopi, anno Domini octingentesimo octogesimo quinto, & in ecclesiam sancti Panthaleonis medici honorifice locavit. In anno erratur toto seculo, vide in Actis, die quo Albinus colitur XXII Junii. Sequitur: In Hispaniis, [De Cæsaraugustan.] Cæsaraugusta, sanctorum decem & octo martyrum, quorum nomina hæc sunt; Lupertus, Successus, Marcialis, Urbanus, Iulius, Quintillianus, Publius, Fronto, Felix, Cecilianus, Evotus, Primitivus, Apodemus, & reliquorum quatuor, Cassianus, Matutinus, Faustus & Ianuarius. Hi omnes sub Daciano Hispaniarum præside pœnis afflicti variis atque interempti dinoscuntur. Cenomanis, [Tiburcii. Amonis.] beati Tiburcii episcopi & confessoris. Item sancti Amonis, de quo legitur, quod duos dracones ante ostium cellulæ collocaverit, ne latrones panem ei auferrent, quo solo vescebatur. In Prætermissis rejicitur ad IV Octobris.

[Bassii. Magni. Luperti. Paterni.] Greven. Bassii martyris. De quo jam supra diximus. In Dacia, Magni, comitis & martyris. Quæ Dacia hic assignetur, vide in Actis. Luperti episcopi. Vide Prætermissos. Paterni episcopi Pictaviensis. Est Abrincensis, apud Pictones natus. Cenomannis, [Tiburcii. Ammonis.] Tiburcii episcopi & confessoris. Item, sancti Ammonis anachoritæ & confessoris, de quo legitur &c. Apud Coloniam Agrippinam, [Translat. Albini.] translatio sancti Albini prothomartyris Angliæ, quem sanctus Germanus Autisiodorensis episcopus de Britannia Rhomam & postmodum Theophanium imperatrix, uxor Ottonis primi a Papa sibi donatum, Coloniam transtulit, anno Domini DCCCCLXXXV, & in monasterio sancti Panthaleonis martyris honorifice collocavit. [Basiliæ.] In Mauricania, sanctæ Basiliæ. De qua in Actis.

Molan. Incipit ex Notkero: Romæ, sancti Aniceti Papæ, [Aniceti.] qui sedit in episcopatu annos undecim, & temporibus Severi & Marci martyrio coronatus, sepultus est cœmiterio Calisti. Hic constituit, ut clerus comam non nutriret, [De translat. Albini.] secundum Apostoli præceptum. Coloniæ, translatio sancti Albini martyris. Hujus Deo digni martyris reliquiæ de Britannia per beatum Germanum episcopum Antisiodorensem primo Romam, deinde per Augustam Theophanium Ottonis secundi uxorem, Coloniam translatæ, positæ sunt in monasterio sanctissimi Panthaleonis martyris, ubi cunctis pie quærentibus opem conferunt salutarem. [Anonymi M.] Tum typis minoribus: In Clivia Xanthis, natalis martyris, quem vocant martyrem sine nomine, cujus corpus inventum est XVI Kal. Maii, purpura vestitum cum calceis, capite præciso, quod transtulit Philippus archiepiscopus Coloniensis. Eodem die Palentiæ in Hispaniis, natalis sancti Turibii episcopi Astoricensis, ad quem scripsit Leo Pontifex epistolam contra Priscillianistas. Hic innumeris claruit miraculis, & Christianam religionem ac fidem maxime juvit. [Turibii. Drogonis.] Villa Seburck prope Valencenas, sancti Drogonis confessoris, qui miro modo calculosis & ruptis invocatussubvenit. Ejus actus habentur. Huc usque editio prima. [Engratiæ & sociorum.] Aliæ habent: Ibidem, Engratiæ sive Encratis, virginis ac martyris, & Caii atque Crementii, qui secundo confessi, gustarunt saporem martyrii. Vide Acta nostra. Sequitur de Turibio, ut supra. Deinde adjungit: Juxta Valencenas, in pago Sebourch, quiesvit sanctus Drogo confessor inclytus, [Drogonis.] qui miro modo calculosis & ruptis invocatus subvenit Depositio ejus XVI Aprilis anno Domini MCLXXXVI. In Sicilia, juxta Castellum bonum, sub Marone monte ac gemellis collibus, in cœnobio sanctæ Mariæ a partu, [Guilielmi. Magni.] depositio beati Guilelmi confessoris. In Dacia, sancti Magni, comitis Arcadiæ & martyris anno MCIV. De eo superius dictum. De Albini translatione, eadem quæ supra: Tu Vide Acta nostra tomo 4 Junii a pag. 172. Zanthi, festum martyris, [M Anonym] quem transtulit archiepiscopus Philippus, inventum in purpura & calceis, amputata summitate capitis. Nos qui floccellos sanguinis cohærentes pilis in monumento ejus vidimus, scripsimus hæc, ut vos credatis, & per annorum revolutionem hoc die & assidue eum in veneratione habeatis. Nec conturbet, quod nomen ejus non habetur, cum Legenda Thebæorum vix duodecim martyrum nomina contineat. Demum minori charactere. In pago Constantiensi, [Paterni.] sancti Paterni episcopi Aprincensis & confessoris, ex abbate Scisciacensi. Vide Greven supra, & Acta hoc die.

XV Kal.
Die 17.

[Mappalici, Petri & Hermogenis. Eliæ & sociorum] Apud Africam, natalis sancti Mappalici martyris, qui ut beatus scribit Cyprianus in epistola ad martyres & confessoris cum aliis pluribus coronatus est. Antiochiæ, sanctorum martyrum Heliæ presbiteri, Pauli & Isidori monachorum.

Textus sumitur ex Herinien. Tornacen. Pulsan. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Vix quidquam exhibet notatu dignum. Pro Mappalici, scribit Pulsanen. Ampilici Sed turpius pro Petri, Peto. Sic munerat. Hermogeni. Cordubæ legunt Greven. & Molan. reliqui ut in textu. Heliæ scribendum docent probatiores codices, non Helei, ut Antverp. & Molan. nec Helyæ, ut Munerat. Sic Herinien. male habet, Isydori. Tornacen. Antverp. Max-Lubec & Munerat. Ysidori. Pulsanen. Hysidori. De presbiteri, Aphricam, Cipriani & hujusmodi aliis, satis dictum est. In editione Max-Lubecana per typographi oscitantiam, ita legitur: Antiochiæ, sanctorum martyrum Helei presbyteri, Pauli & Ysidori monachorum, Petri diaconi &c. In fine autem annuntiatio martyrum Cordubensium ordine suo recurrit. Delenda itaque verba omnia inter Antiochiæ & Petri. En variationem paulo difficiliorem.

[De codice Pratensi &c.] In apographo nostro Pratensi, loco penultimo, hoc est inter Antiochenos & Cordubenses martyres, ita legitur: In Oriente, beati Nicephori sub Valeriano & Gallieno ob Christi martyrium coronati. Atque hæc ipsa leguntur in codicibus Mss. Aquicinctino, Bruxellensi & Rosweydi, seu potius vetustissimo ecclesiæ sanctæ Mariæ Ultrajecti, in quo æque ac in Pratensi habetur Nicofori, in Bruxellensi Nycofori. Ego ex aliorum codicum auctoritate eam annuntiationem Usuardo plane abjudicandam, pridem censui; nec Castellanus, prætensi alioquin istius autographi summus patronus, obluctari ausus, aperte fassus est, ea quæ de Nicephoro dicuntur, omnino esse intrusa, & quidem manu, inquit; non valde antiqua, ajoute de main peu ancienne. Hoc nempe excusandi codicis gratia. At fatendum præterea, aliqua alia priori, siqua fuit, manu eo loci scripta fuisse, quæ subinde erasa sint, ut hæc de novo supponerentur, cujus tamen rei nullum prorsus vestigium in aliis nostris codicibus apparet. Neque de expunctione, ut alias solet, vel verbum meminit laudatus Castellanus. Quis autem satis intelligat, in medio textu manum recentiorem vetustiori innecti potuisse, nisi vel spatium relictum (quod absonum videtur) vel certe aliqua erasa fuerint? Quidquid demum in codicis patrocinium afferri possit; an id genus additiones, ut Castellanus mitissime vocat, ejus authentiam magnopere commendent, hujusmodi rerum peritorum judicio relinquimus. Interim laterculi nostri primæva simplicitas, ex aliis codicibus ad oculum demonstratur.
Observatio. Hac iterum die Sanctos aliquos consignat Ado, qui in Hieronymianis apographis etiam inveniuntur, de quibus tamen omnino dubites, utrum ex illis accepti sint. [Mappalici.] Mappalicus imprimis inter Africanos martyres in præfatis apographis connumeratur, sed alia prorsus ratione, nimirum, nec solus, nec ut sociorum antesignanus. At vero in Romano parvo solus est: Apud Africam, Mappalici, unde probabilissime eum sumpsit Ado, cetera, quæ in elogio attexuntur, ex Cypriani encomiastica epistola adjiciens. Noster solum Adonis elogium, exclusa epistola, in suum textum transtulit; Notkerus epistolæ partem truncavit. Apud Bedam, Florum aut Rabanum, nec Mappalicus, nec sociorum ejus quisquam notus est. At longe antiquior illustris martyris memoria exstat in vetustissimo Kalendario Carthaginensi, XIII Kal. Maias (pro XV) martyris Mappalici; ubi cum solus etiam notetur, probabilem facit conjecturam, ex aliquo hujusmodi Kalendario, vel ex ipsa Cypriani epistola, a Romano parvo, hinc ab Adone accipi potuisse, verosimilius quam ex Hieronymianis, quæ saltem sociorum memoriam aliquam injecissent. Habes in Actis laudatam Cypriani epistolam & plura de sociis, in subjuncto capite, ab Henschenio eruderata. Vide sis præterea insignem Ruinartii Admonitionem ad vitam & passionem gloriosissimi episcopi præviam, pag. 198. At nemo accuratius Mappalici atque aliorum martyrum & confessorum Carthaginensium sub Decio passorum historiam deduxit, quam fecisse videatur Tillemontius tomo 3 a pag. 378. De Mappalico sic loquitur Wandelbertus, ut eum ferme cum Petro & Hermogene, Antiochiæ adscribat:

Mappalicus quinta decima, Hermogenesque Petrusque
Collucent, merito, virtute & sanguine clari.

Vix dubium est, quin ex eodem Romani parvi fonte derivati sint Petrus & Hermogenes, qui totidem verbis & ibi & in Adone & in Nostro annuntiantur; [Petri & Hermegonis.] quamvis non diffitear, ipsos illos Antiochenos martyres, sed aliis rursus conjunctos, in præfatis Hieronymi apographis recenseri. Additur a Notkero, Petri, Fortunati & Martiani, ubi tamen in Rabano, post Hermogenis, legerat & in Africa, Fortunati & Martiani. Præferenda ex Hieronymianis Notkeri lectio, sed nostra inde processisse non videtur, quidquid fateri cogar, me nescire ex quo demum fonte eorum notitia, quæ modo nulla præterquam in Martyrologiis superest, olim hausta sit. Sequitur in Adone Pantagathus, ex ejus decessoribus Viennensis episcopus, qui cur ab Usuardo præteritus sit, neque hic divinamus. Ceterum in ejus locum suffecti sunt martyres Cordubenses, [Martyrum Cordubensium.] Usuardi ipsius ævo a Saracenis obtruncati, quorum & aliorum multorum notitiam, ut alibi diximus, in ipsa Hispania, quo ad impetrandas illustrissimi martyris Vincentii reliquias ablegatus fuerat, facile acquisiverit. Pauca de ipsis ex Eulogio retulit Henschenius pag. 494.

AUCTARIA.

De Praten. & Rosweyd. jam superius satis diximus.

Ultraj. Leyden. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. Sic incipiunt: Romæ, [Aniceti.] sancti Aniceti Papæ. Qui decimus post beatum Petrum, cum Romanam rexisset Ecclesiam undecim annis, temporibus Severi & Marci martyrio coronatus, sepultus est in cimiterio Calixti. Non omnino convenit Antxerp-max.

Albergen. & Danic. Jam dictis superaddunt: Hic Constituit, ut clerus comam non nutriat secundum præceptum Apostoli, [De Aniceto.] sed sit ejus tonsura sperica & rotunda. Hinc est decretum Martini Papæ, ut clerici tonsis capitibus & patentibus auribus incedant. Alii aliter idem commemorant.

Centulen. Apud Africam, sancti Mappalici, qui cum aliis pluribus martyrio coronatus est. [Textus contractior.] Antiochiæ, sanctorum Petri & Hermogenis. Corduba, sanctorum Helyæ presbyteri, Pauli & Isidori monachorum. Solita hujus codicis contractio.

Antverp-maj. Superiori fere similis, ultimam annuntiationem omittit.

Bruxellen. Incipit: Ingressus Noe in archam. In Mappalico & Antiochensibus purus, interjicit: [Nicephori.] In Oriente, natale beati Nycofori, sub Valeriano & Galieno ob fidem Christi martyrio coronati. Sequitur: In Corduba &c. pure. Tum: Apud Viennam, [Pantagathi.] sancti Patagoti [Pantagathi] episcopi gloriosi.

Hagenoyen. In Mappalico nonnihil interpolatus, secundo loco omnia ferme congerit, quæ heri & hodie ex variis codicibus de Aniceto retulimus. In Antiochenis & Cordubensibus purus est.

De Aquicinctin. supra cum Pratensi &c. diximus. Vide in Actis IX Februarii.

Matric-Cartus-Ultraject. Mappalici cum pluribus martyribus. [Aniceti.] Aniceti Papæ, martyris.

In Vatican. num. 5949. Deest commemoratio martyrum Cordubensium.

[Maioli.] Florentin. Item, sancti Maioli abbatis, patris multorum cœnobiorum, requiescentis in loco Silviniaco. Inter Prætermissos rejicitur ad diem natalem XI Maii.

Editio Lubeco-Col. De Aniceto ea conjungit, quæ ex Ultraject. & Albergen. &c. supra posuimus. Sequitur totus textus purus. Tum: [Nicephori.] In Oriente, beati Nychophori sub Valeriano & Galieno, ob Christum martyrio coronati. In Vienna, [Pantagati. Amonis.] sancti Pantagati episcopi & confessoris. In Ægypto, sancti alterius Amonis, viri incredibilis abstinentiæ ac innumerabilium monachorum patris. Vide indicem Prætermissorum.

Belini utraque editio & vitiosa & perturbata est. De Mappalico post martyris, inserit, qui verberatus. Antiochiæ legit, loco Corduba; & Corduba, loco Antiochiæ. In fine prima editio: Item Romæ, [Aniceti.] Anaceti Papæ & martyris. 2 editio Anacleti. Voluit dicere Aniceti.

[Aniceti. Domnini.] Greven. Romæ, Aniceti Papæ &c. ut est in Ultraject. &c. In Italia, sancti Domnini martyris, qui fuit unus de LXXII Christi discipulis. Vide in Prætermissis. [Nicephori.] In Oriente, beati Nicophori, sub Galieno & Valeriano ob Christi confessionem martyrio coronati. [Marciani & Doni. Jobitæ. Magni.] Item Marciani, Doni. Ex Hieronym. Jobitæ martyris & aliorum trium decollatorum. Vide Prætermissos. Magni martyris. Hesterni, opinor, frustranea repetitio. Viennæ, sancti Pantagati episcopi & confessoris. Derthonæ, [Innocentii. Ammonis.] sancti Innocentii episcopi & confessoris. In Ægypto, Ammonis alterius, incredibilis abstinentiæ viri, ac innumerabilium monachorum patris. De quo supra. [Heleni.] Heleni abbatis, cujus tanta fides erat, ut irrationalia animantia ad nutum sibi obedierint, & cum hæretico disputans, ignem ingressus, illæsus permanserit. [Pauli.] In Libia, Pauli abbatis,qui quingentorum monachorum pater extitit, quos & monitis salutaribus & exemplari vita in viam salutis direxit. Non manibus operabatur, nec cibum sumebat, donec trecentas orationes genibus flexis Deo solveret, quas numero lapidum colligebat, ad singulas orationes lapidem in sinum remittens. De duobus his ultimis vide indicem Prætermissorum. Noe ingressus &c.

[Aniceti.] Molan. Item Romæ, Anacleti Papæ & martyris. Crediderim id ex Belino accepisse, quod secundis curis restituit, pro Anacleti, scribens Aniceti. [Innocentii.] Derthonæ, sancti Innocentii, ut supra. Sonegias, natalis sancti Landrici episcopi & confessoris. In editionibus aliis, sic habet: Item Romæ, Aniceti Papæ & martyris. Hic constituit, ut Clericus comam non nutriret, secundum Apostoli præceptum. [Nicephori.] In Oriente, beati Nicephori, sub Valeriano & Gallieno, ob Christum martyrio coronati. Dertonæ, sancti Innocentii episcopi & confessoris. Sonegias, [Landrici.] natalis sancti Landrici episcopi & confessoris. [Acacii.] Die decima septima, sancti Acacii episcopi Melitines. Vide quæ de eo dicuntur in Catalogo Prætermissorum. Ceterum vita ejus in Actis nostris data est ad XXXI Martii.

XIV. Kal.
Die 18.

[Eleutherii & Anthiæ.] Apud Messanam Apuliæ civitatem, natalis sanctorum martyrum Eleutherii episcopi & Anthiæ matris ejus, qui cum esset & sanctimonia vitæ, & miraculorum virtute illustris, sub Adriano principe lectum ferreum ignitum, craticulam & sartaginem, oleo, pice, ac resina ferventem superans, leonibus quoque projectus, sed ab his illæsus, novissime una cum matre jugulatur. Romæ, beati Apollonii senatoris, [Apollonii.] qui sub Commodo principe a servo proditus, quod Christianus esset, insigne volumen composuit, quod in senatu legit, ac deinde sententia senatus, [Perfecti.] pro Christo capite truncatus est. Cordubæ, sancti Perfecti presbiteri & martyris.

Sumitur ex Praten. Tornacen. Rosweyd. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Item ex Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. Edit. Utraj-Belg. & fere Hagenoyen.
Varia lectio. Scripsi Messanam cum codicibus ferme omnibus, quamvis Messanam nullam in Apulia usquam repererim. Pro Anthiæ, Max-Lubec. legit Antyæ Rosweyd. & Antverp. Anciæ.In Munerato, per turpem typothetæ errorem, habetur matrium pro matris. Idem cum Antverp. Max-Lubec. Greven. Molano & aliis scribit oleum, picem ac resinam, sed præferenda est laterculi nostri lectio. Hiis error est Max-Lubecanæ valde familiaris. Appoloni est in Munerato. In Rosweyd. pro sententia Senatus, legitur secundum sententiam Senatus. Rursus Muneratus pro Perfecti, legit Prefecti, Antverp. & Max-Lubec. Corduba pro Cordubæ.
[Eleutherii & Anthiæ.] Observatio. Apographa Hieronymiana diserte hodie exprimunt: Romæ, natalis sanctorum Eleutherii episcopi & Anchiæ, vel Anthiæ, vel Antiæ matris ejus, Partheni, Caloceri &c. qui octo aut novem numero suis nominibus appellantur. Romanum parvum socios non novit, solum scribens: Apud Messanam Apuliæ, Eleutherii episcopi & Anthiæ matris ejus. Paulo aliter Ado: Apud Messanam Apuliæ &c. cum elogio, cujus substantiam Noster descripsit. De Mesana, Messana, Misena aliisque locis, multa in notationibus Baronii, multa apud Florentinium, multa in Actis nostris disquisitio, conjecturæ multæ. Aliæ item ex Floro, Rabano & Notkero difficultates; primus enim, Romæ passionem tribuit, cum elogio ab aliis diverso. Rabanus positionem omittens; dicit, Eleutherium in Aquileia episcopum ordinatum, ex Actis, ni fallor, Reatinis cetera delibans, quæ Adonianis prætulit Notkerus, notata tamen Misena Apuliæ.Hæc omnia tricis varie implexa, nec de integro examinare, nec refellere promptum est. Antiquissimum martyrum cultum indubitatum statuimus: Acta alia præluxisse Hieronymianis, alia auctori Romani parvi, cujus Martyrologium, forte ex aliis etiam Actis, auxerit Ado: demum ex Floro aut Rabano, nihil videmus lucis obvenire Sanctis, aliunde tenebris nimium offusis. De Usuardi textu nihil laborandum est. Recte is an secus scripserit, nihil interest; certum putamus, ita eum scripsisse, ut in perpetuo antesignano suo repererat. Radicis, ex qua tam multa, ut minimum valde suspecta, pullularunt, judiciosam censuram tulit Papebrochius, oppugnatam a Josepho Perezio Benedictino monacho S. Facundi, ut habes in Responsionibus ad articulum XI num. 232, sed probatam a Tillemontio tomo 2 pag. 227 & 587. Ego in Perezii dissertationibus nihil reperio, quod Magistri nostri argumenta concutiat, nedum convellat. Maneat nihilominus vera & certa illustris martyrum memoria, a Wandelberto quoque olim decantata:

Bis septena Eleutherius, mater quoque sancta
Anthia præcellent, vitam moriendo sequuti.

Certum videtur, Apollonium senatorem Romanum, de quo in laterculo, non eum esse, qui inter Eleutherii socios in Hieronymianis connumeratur, [Apollonii.] sed ab eo diversissimum, atque ab auctore Romani parvi ex Rufini Eusebio lib. 5 cap. 21, primum in sacros Fastos relatum, cui Ado brevem laudationem aptaverit, aut ex præfato Rufino aut ex Hieronymo de script. Eccl. cap. 42, quidni ex utroque concinnatam. Certe, qua parte Senatoris Romani dignitatem attingit, Hieronymum præ oculis habuisse manifestum est: nec minus evidens, Nostrum sua omnia ex Adone mutuatum, quæ fere integra transumpsit Notkerus. Cetera de inclytissimo senatorii ordinis fidei defensore & martyre exquirit hic Henschenius, & satis exacte digerit Tillemontius tomo 3 a pag. 55; nihil magnopere curans Josephi Scaligeri cavillationem, de qua meminit Ruinartius, inter selecta pag. 73. Sequitur in Martyrologo Viennensi: Transitus sancti Ursmari, quem tamen Usuardus in diem sequentem transferre maluit, haud dubie, quod istum verum obitus diem existimaverit, sicuti & multi alii censuere. Locum ejus hoc die occupavit Perfectus martyr Cordubensis, [Perfecti.] aliis omnibus antiquioribus & æqualibus ignotus, sed Usuardi tempore, recenti gloriosi certaminis memoria, tabulis ecclesiasticis dignissimus, cujus vitam ex Eulogio illustratam Acta nostra exhibent.

AUCTARIA.

Herinien. In textu purissimus, in fine adjicit: [Materni.] Treveris, sancti Materni episcopi & confessoris. Unde colligitur, hujus Sancti memoriam peculiari cultu pridem recoli solitam in ea ecclesia vel cœno bio, cujus hic codex olim fuit. Agunt de eo etiam alii hac die, sed plerique XIV Septembris.

Pulsanen. Eleutherii elogium expunxit, cetera purus est.

[Textus brevior.] Centulen. Apud Messanam Italiæ civitatem, sanctorum martyrum Eleutherii episcopi & Antiæ matris ejus. Romæ, Apollonii Senatoris. Cordubæ, sancti Perfecti presbyteri & martyris. In pago Sambrico, cœnobio Laubias, [Ursmari.] sancti Ursmari episcopi & confessoris. Vide die sequenti.

Antverp-maj. In Eleutherio & Apollonio mutilus, de Perfecto tacet. In fine autem addit: Antisiodoro, [Dedicat alt. S. Stephani.] dedicatio altaris ecclesiæ senioris sancti Stephani protomartyris.

Bruxellen. In Laudiaco, sancti Ursmari episcopi & confessoris Qui præparatis ad usum monasterii necessariis, [De Ursmaro.] cœnobium Lobiense, quod Landelinus fundavit, a Pippino regendum suscepit. In reliquo textu satis purus est.

[Perfecti epi. confess. Leonis P P.] Victorin. Cordubæ, sancti Perfecti episcopi & confessoris. Lege ut supra. Eodem die, sancti Leonis Papæ. Postrema ista verba etiam habet Codex Reg. Suec. signat num 130. Sic ut mirum sit, de eo inter Prætermissos nullam fieri mentionem. Sermo est de Leone IX, ut die sequenti patebit.

Matric-Cartus-Ultraject. Apollonii Senatoris. [Ursmari.] Materni episcopi & confessoris. Eleutherii episcopi & martyris & Anchiæ matris ejus.

In Vatican. signato num. 5949, deest Perfecti presbyteri & martyris Cordubensis.

Codex Montis Sancti. Translatio sanctæ Mariæ Magdalenæ. [Translat. M. Magdal.] Quo & quando, nescio.

Editio Lubeco-Col. In textu satis pura, subdit in fine: [Laceriani.] Eodem die, sancti Laceriani episcopi & confessoris. Vide in Actis de Lasreano sive Molassio. Dicitur fuisse Legatus Apostolicus.

Belin. Textum purum refert, sed inter Apollonium & Perfectum immiscet: Eodem die, [Caloceri.] sancti Caloceri martyris. Agit, opinor, de Brixiensi, cujus Acta hodie illustrantur; nisi quis velit ex Hieronym. acceptum, atque Eleutherii & Anthiæ socium esse, cum Parthenio aliisque.

[Anastasii.] Greven. Anastasii Papæ & martyris. An de elevatione agitur? In Prætermissis remittitur ad XXVII Aprilis. [Septimi & sociorum. Caloceri. Ursmari. Laceriani. Petri.] Item sanctorum Septimi, Victorici, Donati. Disparatorum ex Hieronymianis connexio. Caloceri martyris. Ursmari episcopi & confessoris: secundum Usuardum vero die sequenti. Laceriani episcopi & confessoris. Petri diaconi & confessoris. Vide conjecturam, quæ in Prætermissis ponitur. [Lafriani.] In Hibernia, Lafriani abbatis & confessoris. Multum fallor, si is idem non est cum Laceriano vel Lasreano sive Molassio, de quo supra, qui & abbas fuit & episcopus. In finibus Hermopolis, [Apollon abb.] sancti Apollonii abbatis & confessoris, magnæ sanctitatis viri. Vide quæ de hoc & altero Apollonio in indice Prætermissorum notantur.

Molan. In cœnobio quod Laubias dicitur, depositio beati Ursmari episcopi & confessoris, [Ursmari. Caloceri.] cujus gesta habentur. Eodem die, sancti Caloceri martyris. Tum typis minoribus: Cæsaraugustæ, sanctæ Encratiæ, [Encratiæ.] sive Encratis martyris, de qua scribit Aurelius Clemens in libro Coronatorum, quod in horrendum modum laniata, servata sit in vinculis donec vulnera & corpus putrescerent. De ea in Actis XVI Aprilis. Aliæ editiones textui Usuardino adjungunt: Cœnobio Laubiis, depositio sanctissimi Ursmari episcopi & confessoris. Hæc tamquam pars textus, nisi quod vox una & media litteris Italicis expressa sit. Sequitur Auctarium: Cujus gesta præclara habentur. Mediolani, depositio sancti Galdini, quæ semper celebratur in Dominica secunda post Pascha. [Galdini.] Die decima octava, sancti patris Joannis, discipuli sancti Gregorii Decapolitæ. Eodem die, [Joannis. Jubini.] sancti Jubini episcopi & confessoris, cujus corpus requiescit Lugduni supra Rhodanum. Hic in Actis, ut ignotus, prætermittitur. Antisiodori, [De dedicat. S. Stephani.] dedicatio altaris senioris ecclesiæ sancti Stephani, protomartyris Christi. Nam antiqua dedicatio, quæ a beato Amatore celebrata est, quinto Nonas Octobris in antiquis Martyrologiis reperitur. Tum typis minoribus: In Montibus, Ayæ comitissæ Hannoniæ, [Ayæ.] tam sanguine quam vita præclaræ, cujus memoriam facit ecclesia Montensis in Litaniis. Hæc prima, quæ in Martyrologiis reperiatur sanctæ hujus Comitissæ, Hidulphiitidem Sancti uxoris, memoria. De cultu ejus, vita, reliquiis, patrocinio in litibus, omnia ab Henschenio accurato commentario elucidata sunt.

XIII Kal.
Die 19.

[Timonis.] Beati Thimonis diaconi de septem primis, qui primum apud Beroeam doctor resedit, ac deinde verbum Domini disseminans, venit Corinthum, ibique a Judæis & Græcis, ut traditur, primo flammis injectus, sed nihil læsus est, deinde cruci affixus martyrium suum implevit. [Hermogenis & sociorum. Vincentii. Ursmari.] In Armenia civitate Militana, natalis sanctorum martyrum Hermogenis, Gaii, Expediti, Aristonici, Rufi, Galatæ, una die coronatorum: Civitate Caucoliberi, passio sancti Vincentii martyris. Cœnobio Laubiis, sancti Ursmari episcopi & confessoris.

Sumitur ex Tornacen. Munerat. Belini prima editione, Greven. & Molan.
Varia lectio. Thimonis legunt Tornacen. Belin. & antiqui codices alii, quos sequimur. Melius Molan. Timonis; male Munerat. Thinonis, Greven. Thymonis. Sic Belin. male incipit: Natale sancti Thimonis, Munerat. Apud Corinthum. In Greveno & Molano desideratur, verbum Domini. Muneratus sensum nonnihil invertit, pro ibique a Judæis &c. scribens, ibi, ut traditur, a Judæis. Post læsus, in Greven. & Molan. omittitur est. Scripsi Militana cum codicibus omnibus, quo modo etiam habent apographa Hieronym. Rom. parvum, Ado &c. Melitinam intelligi nullus dubito. In Martyrum nominibus, non una scribendi ratio; pro Caii, plerique legunt Gaii, ut Tornacen. Munerat. Belin. Molan. &c. Greven. cum aliis Gagii. Turbam sequi placuit codicum vetustiorum. Tornacen. Greven. & Molan. legunt Galathæ, prætuli modum reliquorum, Galatæ. Ruffi habet solus Belinus. Rursus idem, In Hyspania civitate &c. Calcoliberi & Vicentii errores sunt Munerati. Posui Ursmari, ne a communiori appellatione deflecterem, licet Tornacen. Munerat. & Greven. legant Orsmari. Belin. Urbsmari. Nichil, dyaconi & id genus alia præteriri possunt.
[Timonis.] Observatio. Qui plerosque ex primis Diaconis, ut X & XX Januarii ac IX Aprilis ostendimus, idem Timonem primus omnium Fastis ecclesiasticis inseruit auctor Romani parvi: Apud Corinthum, Timonis diaconi de septem, ex quo eum Ado translatum, inter festivitates Apostolorum eo ornavit elogio, quod Noster fere ad verbum descripsit. Ast in suo Martyrologio simpliciter annuntiat, ut facit Notkerus, hic primo loco, ille ultimo. Henschenium & hic & nonnumquam alibi leviculæ cujusdam negligentiæ alius incusaret, quod festivitates Apostolorum non consulens, Usuardo adscripserit, quæ certo Adoniana sunt, ut vere est totum hodiernum Timonis elogium, in Rosweydi editione pag. 36. Pauca, quæ de Timone, uno an gemino, dici possunt, etiam minus probata, congessit ipse Henschenius, nec ab aliis quidquam additum reperire est. Martyres Armeni in Hieronymianis inveniuntur æque ac in Romano parvo, [Hermogenis & sociorum.] sed cum hac diversitate, quod prædicta apographa alios denuo, & quidem repetita eadem positione, adjunctos habeant, de quibus Romanum parvum non meminit, nec proinde Ado, ex quo eos eduxit Notkerus, iisdem ubique terminis notatos, cum nulla de ipsis amplior usquam exstet notitia. Wandelbertus eosdem omnes duobus versibus ita conclusit:

Gaio, Aristonico, Rufo, Hermogene atque Galata,
Tertia cum decima, Expedito & martyre fulget.

[Vincentii.] Vincentius in Hieronymianis etiam notus est, non item in Romano parvo. Ex prioribus eum sumpsit Ado, nihil adjungens, uti nec Usuardus, verosimiliter quod Acta nulla viderint, quæ nec modo exstant, nisi recentius fabricata. De Vincentiorum multiplicitate & identitate in Actis disseritur. Vide quæ diximus XXII Januarii, & Vincentii, Orontii atque Victoris Acta ibi a Bollando illustrata. Caucoliberim, non solum Martyrologis, sed & Geographis notam, mirum est Florentinium ignorasse. Vide de cetero Papebrochii animadversiones hoc die pag. 622; & adde notulam Tillemontii tomo 5 pag. 612. [Ursmari.] De Ursmaro ad præcedentem diem dicere cœpimus, quia ab Adone tunc refertur, non sub Orsmari, ut alicubi legimus, sed sub Ursmari nomine. Sitne autem ab Usuardo consignatus, dubitare me cogunt codices Usuardini plurimi, vix umquam soliti ab auctore suo quidquam detrahere, in quibus tamen plane desideratur. Dubitationem auget varius annuntiandi modus, Pratensi & Rosweydino scribentibus; Pago Hainoensi (intellige Hainau, Hannonia, Hannoniensi, quod satis vage dictum est;) ceteris pro textu citatis, pressius & distinctus: Cœnobio Laubiis; quam ob causam ex purorum codicum numero exclusus est Pratensis, addens præterea dedicationem ecclesiæ, in honore sancti Simphoriani, &c. quamquam hanc recentiori manu adjectam testetur Castellanus, idemque indicet Sirmondus, lineas subducendo. Utcumque tamen se habeat, ea Ursmari annuntiatio, in laterculo servata est, Usuardo, post Adonem, probabilius adscribenda, saltem pro ut a nobis exprimitur, licet Ado paulo aliter legerit, nempe: Laubaco monasterio, transitus sancti Ursmari episcopi & confessoris.

AUCTARIA.

De Pratensi abunde dictum est.

Herenien. Hodie a reliquis discrepat, Ursmarum excludens, ejusque loco substituens: Eodem die, apud ecclesiam beati Petri Romæ, [Leonis IX.] depositio Domni Leonis Papæ noni, qui ecclesiam beati Remigii dedicavit.

Pulsanen. In Timone purus est, immediate subjungens: Civitate Caucoliberi &c. De Melitinensibus tacet, atque etiam de Ursmaro.

Antverp. & Max-Lubec. Deficiunt etiam in Ursmaro.

Rosweyd. Pro Timonis, scribit Timothei. In ceteris textum sequitur, nisi quod legat: In pago Hainoënsi, & in fine subjiciat: In Cantia, passio sancti Elphegi archiepiscopi & martyris, [Elphegi.] qui a paganis captus & necatus, in Lundonia sepultus est.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Ursmari non meminerunt, in reliquo textu ferme puri sunt. Albergen. in eo defectu convenit, sed præterea Vincentium Caucoliberitanum excludit.

Bruxellen. Et hic Ursmarus deficit; de cetero proxime ad textus puritatem accedit. In fine autem subdit: [Leonis IX.] Eodem die, sancti Leonis Papæ noni & confessoris. Qui primum episcopus Tullensis, ab imperatore Henrico ad Papatum promotus, & ex hoc conscientiam habens, resignavit. Et denuo rite electus, post laudabilem vitam, in ecclesia sancti Petri tumulatur, clarens miraculis.

Hagenoyen. Neque hic a textu multum deviat. De Ursmaro etiam tacet. In fine subjungit: Cantuariæ, [Elfegi.] sancti Elfegi episcopi & martyris.

Centulen. Incipit a Melitinensibus, in quibus purus est. Sequitur: Apud Septimaniam, civitate Caucoliberi, sancti Vincentii confessoris, cujus gesta habentur. Eodem die, sancti Thimonis diaconi de septem primis, qui crucifixus Chorinto quiescit. Quæ Vincentii Acta supersint docet Papebrochius hic.

Antverp-maj. In Armenis & Vincentio, priori non multum absimilis, ita prosequitur: In cœnobio quod dicitur ad Laudibas, depositio beati Ursmari episcopi & confessoris, cujus gesta habentur. In Timone textum abbreviat, servata tamen rei substantia.

[Elphegi.] Matric-Cartus-Ultraject. Elphegi Cantuariensis episcopi & martyris cum multis aliis. Thimonis diaconi & martyris. [De sacra Lancea.] Et in margine: Festivitas sacræ lanceæ celebratur feria sexta post octavam Paschæ.

Vatican. signatum num. 5949. Inter Armenos omittit Rufi. De Ursmaro etiam nihil. In fine autem adjicit: Romæ, depositio sancti Leonis IX Papæ, [Leonis.] qui sedit in pontificatu annis quinque.

In Ughellian. Deest Ursmarus.

Florentin. Florentiæ in partibus Tusciæ, sancti Crescentii, [Crescentii.] subdiaconi sancti Zenobii, ejusdem urbis episcopi, cujus vita virtute & miraculis claruit anno Domini CCCCXXIV, a Zenobio tunc ibi Præsule, honorifice in ecclesia Cathedrali sepultus, ac litteris sancti Ambrosii Mediolanensis præsulis, nuntiato ejus obitu, laudatus. Patet encomiastæ imperitia.

Burdegalen. Cœnobio Laubiis, sancti Ursmari episcopi.

[Leonis.] Bizunticen. Romæ, depositio Leonis Papæ & confessoris, cujus vitam esse sanctissimam, crebra testantur miracula.

Editio Lubeco-Col. In textu fere pura est, scribit tamen: In pago Hamensi, cœnobio Lambiis, beati Ursmari &c. Tum: [Tillonis.] Solemniaco, sancti Tillonio [Tillonis] episcopi & confessoris. Quis hic sit, [Elphegi.] vide in Prætermissis. Eodem die, sancti Alphegi episcopi Cantuariensis & martyris.

Belini editio altera. Textui superaddit: Romæ, [Leonis.] sancti Leonis Papæ & confessoris.

[Donati. Vitalis. De Alphego.] Greven. Donati, Vitalis. Ille ex Hieronym. acceptus est, cujus sit alter, nescio. In Cancia, sancti Alphegi. Qui, ut refert Vincent. libro 26, claris natalibus ortus & litteris traditus, cum legisset, quæ ad salutem sufficere videbantur, totum Philosophiæ studium convertit ad diligendum Deum, primumque Wintoniæ episcopus, deinde anno Domini MVI Cantuariensis archiepiscopus factus, ob vitæ sanctimoniam, ad palmam martyrii meruit pervenire. [Dulcissimi & Carissimi] Dulcissimi & Charissimi martyrum. De his vide Prætermissos. Apud Arabiam, sancti Tymonis episcopi & martyris. [Tymonis alterius.] Nec inter Prætermissos notus est. Vide de altero Timone. Solemniaco, Tyllionis episcopi & confessoris. [Tillonis. Leonis.] Romæ, depositio sancti Leonis Papæ IX & confessoris. Qui Alemannus natione, primo episcopus Tullensis fuit, Bruno dictus. Cum enim Romani ab imperatore postulassent Pontificem sibi dari, & ille nullum episcoporum Teuthoniæ ad hoc onus assumendum inclinare posset, tandem iste consensit, & laudabiliter regens Ecclesiam, miraculis clarus quievit anno Domini MLIV. Apud Wesaliam superiorem, in diœcesi Treverensi, [Wernheri.] passio beatæ memoriæ Wernheri pueri annorum XIV, qui anno Domini MCCLXXXVII a Judæis in die Prasceves suspensus, flagellatus, in membris omnibus incisus, crudelique morte interemptus, multis statim claruit miraculis. In Dacia, civitate Othoniensi, [Translat. Kanuti.] translatio sancti Kanuti regis & protomartyris Daciæ. Colitur X Julii.

Molan. De Leone adducit ipsissima verba ex Heriniensi supra relata. In Blandinio monasterio, elevatio corporis sancti Florberti, primi ejusdem cœnobii abbatis. [Elevat. Florberti.] Colitur X Novembris. Ipso die, sancti Alphegi episcopi & martyris. Tum litteris minoribus: [Alphegi.] Qui primum Wintoniæ …. ut supra. Apud Wesaliam superiorem …. etiam ex Greven. Editiones postremæ Ursmarum omittunt, pridie memoratum. De Elphego ut supra. Item de Leone. Sequitur: Die decima nona, sancti patris Joannis de vetusta Laura. [Joannis de vetere Laura] In Florberto & Wernhero nihil immutatum invenio.

XII Kal.
Die 20.

[Victoris P P.] Romæ, natalis sancti Victoris Papæ, qui post beatum Petrum quintus decimus, rexit Ecclesiam annis decem, & sub Severo principe martyrio coronatur. Item Romæ, sanctorum martyrum Sulpitii & Serviliani, [Sulpitii & Serviliani] qui prædicatione & miraculis Domitillæ virginis, ad fidem Christi conversi, cum nollent idolis immolare, a præfecto urbis Aniano capite cæsi sunt. [Marcelli alias Marcellini & sociorum.] In Gallis civitate Ebredunensi, sancti Marcelli, ejusdem urbis episcopi & confessoris, qui divino jussu, cum sanctis sociis Vincentio & Domnino ex Africa veniens, maximam partem Alpium maritimarum verbo & signis admirandis, quibus usque hodie refulget, ad fidem Christi convertit.

Puri sunt Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Codex Rosweyd. pro coronatur, solus legit, coronatus est. Sic Tornacen. & Munerat. pro Sulpitii, Supplicii, ut aliqui scribunt Sulpicii. Rosweyd. male præfigit Publii. Item Munerat. Greven. & Molan. Domicillæ. Salviano pro Aniano in Munerato error est. Molan. legit Marcellinus & recte, opinor; ceteri Marcelli. In Heriniensi superius adscriptum ni. Greven. habet Marcelli primi. Munerat. Dominio pro Domnino. De cetero Rhomæ, natale, Ydolis, Ebredunense, Affrica, Aphrica & hujusmodi minutiæ facile condonandæ.
[Victoris P P.] Observatio. Victorem episcopum cum tribus sociis, in Hieronymianis referri perspicuum est: Romæ, depositio S. Victoris episcopi, Felicis, Alexandri, Papiæ. An hic ut martyr signetur Victor, non satis certum est, nisi sociorum causa id erui posse videatur. Apud Romanum parvum, Victorem episcopum & martyrem invenio, sed incomitatum: Romæ Victoris episcopi & martyris. Isne Romanæ an alterius civitatis episcopus fuerit, disputat Henschenius, alia episcoporum extraneorum Romæ passorum exempla commonstrans; atque una probare nititur Victorem in Hieronymianis apographis hoc die memoratum, quiscumque sit, Romanum Pontificem istius nominis non esse, utpote qui XXVIII Julii defunctus creditur, quo die a Rabano, Notkero, aliisque Martyrologis, & præsertim Romano moderno, colitur. Id a Molano pridem observatum, fecit ut in posterioribus Usuardi editionibus textum mutilaverit, translato in mensen Julium eo Victore, qui certissime hoc die ab Adone pro Victore Papa sumitur; sive ipse a sciolo forte aliquo, ut suspicatur Henschenius, in errorem inductus, seu primus omnium lapsus fuerit. Adonis elogium Noster, & alii eum secuti, pauculis mutatis, tuto transcribendum existimarunt. Longiusculum est, quod in Mosandri editione legitur, & adhuc paulo auctius a Notkero exhibetur, ubi auctor illa ipsa adjungit, quæ XXVIII Julii apud eumdem ex Rabano iterum descripta sunt. De Henschenii mente dubium non est; Papebrochius diem XX Aprilis præferendum putavit, atque adeo cum Florentinio censuit, ipsum Victorem Papam esse, qui hoc die in Hieronym. celebratur: quibus subscribit Tillemontius, Victoris vitam per octo articulos deducens tomo 3 a pag. 100. Pagius ad annum CCI num. 5, vix audet diem obitus definire, licet aperte supponat, in Hieronymianis Victorem Papam XX Aprilis annuntiari. Variorum opiniones hic cursim attingimus, ad XXVIII Julii in Actis examinandas. Nos interim, ut sæpe monuimus, Usuardum sive errantem, sive vera prædicantem, nativis coloribus repræsentare conamur. Beda totis septem diebus vacat, hodiernum Flori supplementum, non Victorem, sed Anicetum Papam commemorat.

[Sulpitii & Serviliani.] Sulpitius & Servilianus solo nomine a Romano parvo appellantur, Hieronymianis incogniti. Ado ex Actis sanctorum Nerei, Achillei & Domitillæ, de quibus alibi non semel agendum est, insigni eos exornat encomio, cujus potiorem partem suam facere mel agendum est, insigni eos exornat encomio, cujus potiorem partem suam facere satis habuit Usuardus. De eorum martyrum translationibus, de variis Servilianis, aliisque eo spectantibus plura annotavit Henschenius. [Marcellini & sociorum.] Marcellinus & socii, solius Adonis sunt, ex cujus elogio suum formavit Noster, Notkerus totam messem colligit. Acta a nobis edita Adonem vidisse oportuit, quorum, si non auctorem, saltem scribam detexit Mabilio in Diplomatica pag. 172 litt. E, ex codice ab octingentis annis descripto, a Deodato presbytero. Vitam paucis decurrit Tillemontius tomo 7 a pag. 561. Cur autem Marcellinum Adonis, plerique nostri, iique probatissimi codices in Marcellum transmutaverint, non habeo unde conjiciam: scripsi Marcelli, quoniam ita scriptum invenio. In codice Heriniensi, ut jam indicavi, desuper adjectam videre est syllabam ni, sed recentiori & atramento & calamo. Hæc pro laterculi primæva simplicitate dicta sint satis: sequantur Wandelberti priores bini versiculi, qui Marcellinum & socios celebrant, posteriores duo in Auctariis subjicientur:

Marcellinus, Domninus, Vincentius atque,
Nomine bis senam radiant festoque fideque.

AUCTARIA.

Est in Praten. ad marginem, ni fallor, adjecta revelatio corporis sancti Georgii Bethleemici, monachi & martyris, & sancti Venantii abbatis, sed hujusmodi additiones plerumque negligimus.

Pulsanen. & Lovanien. Ultimas textus lineas detruncant, sistendo in, episcopi & confessoris, suppressis reliquis.

Antverp. & Max-Lubec. Puri sunt, sed in fine adjiciunt: [Mariani.] Antisiodori, sancti Mariani. Hoc nomen varie tortum & deformatum est, non solum in codicibus nostris, sed etiam in Hieronymianis, de quo vide Florentinium. Castellanus censet legendum, ut hic habetur.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Editio Ultraj-Belg. Textui puro etiam subjungunt: Apud Antisiodorum, depositio sancti Marciani (ita multi scribunt, pro Mariani) presbyteri & confessoris.

Albergen. & Danic. In Auctario cum duobus præcedentibus conveniunt, sed sancti Victoris annuntiationem differunt in XXVIII Julii.

Centulen. In Victore purus, ita prosequitur: Item Romæ, sanctorum Sulpitii & Serviliani, qui hortatu beatæ Flaviæ Domitillæ ad fidem conversi & pro Christi amore sub Aureliano [Aniano] passi sunt. [De Sulpitio & Serviliano. Mamertini & Mariani.] Antisiodori, sanctorum confessorum Mamertini & Mariani presbyterorum.

Antverp-maj. A Centulensi, phrasi paululum differt. Pro Mamertini, scribit Martini.

Bruxellen. De Victore addit: Hic terminum Paschalem, [De Victore.] & quod Pascha semper in die Dominica celebretur instituit. In secunda annuntiatione purus est. In tertia ex Adone subjungit: Ita ut baptisterium, [De Marcello] quod ipse apud præfatam urbem condidit, in sacrosanctis Paschalis festi vigiliis, divina virtute singulis annis, aquis subitis inundetur & per septem ejusdem solempnitatis dies gratia exuberante permaneat. [Mamertini &c.] Apud Antisiodorum, sanctorum confessorum Mamertini & Marciani presbyterorum.

Hagenoyen. Incipit: In Missia, sanctæ Hiltegundis virginis. [Hildegundis] Sequitur totus textus satis purus. Tum: Anthisiodoro, sancti Martiani presbyteri. [Jam diximus melius vocari Mariani.] In Ycomedia, [Sevelii &c.] sanctorum Sevelii & Theophanti: ii sunt translati in Cellam Ratolfi. Sintne hi fortasse Synesius & Theopompus, vide in indice Prætermissorum & XXI Maii. Sinesium aliquem hodie canit Wandelbertus:

Festaque Synesii celebrantur martyris almi,
Pontificis titulo, doctrina & morte beati. [Synesii.]

Ita quidem poëta Martyrologus, sed necdum satis explicatum invenire licuit, quis ille Synesius sit, episcopi & martyris titulo insignitus. Non lubet hariolari, doceat nos, qui talem Synesium uspiam repererit. Forte corruptum fuerit nomen, sed & hoc æque incertum est; ut proinde satius sit, aliquid luminis alicunde exspectare.

Aquicinct. Sic incipit: Romæ, natalis sancti Victoris Papæ, [De Victore.] qui post beatum Petrum tertius decimus, rexit ecclesiam annis decem & sub Severo principe martyrio coronatur. Hic constituit, ut sanctum Pascha semper die Dominico celebraretur, & a quinta decima Luna primi mensis, usque ad vigesimam primam observaretur. Constituit etiam, ut necessitate faciente, sive in flumine, sive in mari, seu in fontibus, sub Christiana confessione, quicumque hominum, ex gentilibus venientes, baptizarentur. Hæc ex aliquo Adonis auctiori apographo vel ex Notkero desumpta sunt.

[Martini.] Daveronen. Antisiodoro, sancti Martini. Et sic habet etiam Aquicinct. supra.

Matric-Cartus-Ultraject. Victoris Papæ & martyris. [Mamertini. Mariani.] Mamertini abbatis. Maciani [Mariani] presbyteri.

Vatican. num. 5949. Item Romæ, via Numentana, sanctorum Aralaci & Donatæ. [Aralaci & Donatæ.] Vide totam cohortem & primi nomen recte scriptum, in Actis.

Ughellian. Antissiodoro, sancti Martiani.

[Martiani.] Florentin. Antisiodori, sancti Martiani.

Divionen. ecclesiæ sancti Stephani. Antissiodori, sanctorum confessorum Mamertini & Mariani presbyteri. [Mamertini & Mariani.] Et translatio sanctæ Exuperiæ virginis. Lege Exuperantiæ, ut infra. Colitur XXVI Aprilis.

Remens. ecclesiæ SS. Timothei & Apoll. Translatio corporis sanctæ Exuperantiæ virginis. [Translat. Exuperant.]

Editio Lubeco-Col. Victorem remittit ad XXVIII Julii. Altera textus pars satis pura est. In fine: [Mamertini & Mariani.] Anthisiodoro, depositio sanctorum confessorum, Mamertini & Mariani presbyterorum.

Belin. In ultima annuntiatione, Marcellini socios expunxit, cetera purus est. In fine addit 1 editio: [Martiani.] Anthisyodori, sancti Martiani. Altera subdit, confessoris.

[Joannis. & sociorum.] Greven. Item, sanctorum Johannis, Victoris Donati. Ex Hieronym. Adelarii episcopi & martyris. Vide in Prætermissis. Antisiodoro, sanctorum Marciani & Mamertini presbyterorum. Item sanctæ memoriæ Hildegundis virginis, sanctimonialis Cisterciensis Ordinis, [Hildegundis] quæ & Josepha dicta est.

Molan. Antisiodori, sancti Martiani. Typis minoribus de Hildegunde ut Grevenus. [Martiani.] In aliis editionibus, ut jam supra dixi, expunctus est Victor Papa. In fine de Martiano eadem. Die vigesima, [Theodori.] sancti patris Theodori, qui fuit in Trichine. Rursus minoribus litteris: Sconaugiæ, obitus Hildegundis virginis, [Hildegundis] Ordinis Cistertiensis, quæ & Josepha dicta est. Quidni Josephum potius appellat, utpote quæ sub virili habitu inter monachos admissa est, ibidemque sanctissime vixit, post multa & gravia pericula, quibus ante religionis ingressum exposita fuerat. Videatur mirabilis vita, a connovitio, rerum omnium in monastica professione inter viros gestarum, teste oculato scripta & a Papebrochio illustrata.

XI Kal.
Die 21.

[Symconis & sociorum.] Apud Persidem, natalis beati Symeonis episcopi & martyris, qui jubente Sapore Persarum rege comprehensus ferroque onustus, cum de Domino voce libera & constantissima testaretur, primum carcerali ergastulo cum aliis centum, e quibus alii episcopi, alii presbiteri, alii diversorum ordinum clerici, maceratus, novissime cum omnibus jussus est pariter decollari. Passi sunt cum eo etiam clarissimi quidam viri Ustazadis, [Aratoris & sociorum.] Abdella, Ananias & Pusitius, cum filia, quæ erat sacra virgo. Alexandriæ, sanctorum Aratoris presbiteri, Fortuni, Felicis, Silvii, Vitalis, qui in carcere quieverunt.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Antverpien. & Max-Lubec. Rosweyd. Munerat. Belini prima editio, Greven. & Molan.
Varia lectio. Simeonis scribunt Praten. & Molan. quos cum pluribus codicibus alibi secuti sumus: codicum aliorum auctoritas hic alio nos divertit. Si hinc inde fluctuemus, ipsorum, non nostra culpa est, sed facile condonanda. Apprehensus pro comprehensis solus Belinus legit, apud quem & Persidam pro Persidem. Constantissime adverbialiter posuit Molanus. In nonnullis codicibus ad, alii episcopi, alii presbyteri, alii &c. inseritur verbum erant, ast in textu, cum codicibus probatioribus, atis intelligi supponitur. Ustazadis, legunt codices omnino omnes, excepto solo Belino, in quo Ustozadis. Acta præferunt Usthazanes ex Sozomeno, attamen Romanum parvum & Ado legunt cum textu. Epusitius in Belino, ponitur pro, & Pusitius. In solo Heriniensi invenio, cum filia sua. Consentiunt Praten. Herenien. Tornacen. Rosweyd. Greven. & alii in Fortuni, quod adeo in textu servandum putavimus, licet melius, ni fallor, alii legant Fortunati, Munerat. Fortunii. Sunt qui ponant & Vitalis, sed probatissimi hoc prætermittunt, ut Usuardo familiare est. Honustus, Fælicis &c. notatione non indigent.
Observatio. Romanum parvum unicam hoc die annuntiationem ponit: In Perside, sancti Simeonis episcopi & martyris cum aliis centum, [Symeonis & sociorum.] & Ustazadis, & Abdellæ, & Ananiæ, & Pusicii. Atque ibi nobilissima martyrum acies in sacris Fastis primum innotescit, procul dubio ex Sozomeno aut ex Tripartita accepta, cui ex eisdem monumentis elogium suum concinnavit Ado, cujusque medullam Usuardus satis eleganter decerpsit; Notkerus ferme integrum de more transtulit. Plura, tum quæ ad rectam nominum expressionem, tum quæ ad diversum Usthazanis & aliorum obitus diem spectant, vide sis in Actis nostris explicata & illustrata; ubi id præcipue studuisse videtur Henschenius, ut acerrimæ persecutionis, quam adversus florescentem Persidis Christianitatem movit hostis ejus infensissimus Sapor, initium probabilius ex Hieronymo ad Constantii tempora reduceret, quod ad Constantini ætatem male a Sozomeno relatum, probant cum ipso eruditi recentiores Ruinartius inter sincera & selecta a pag. 632, & Tillemontius tomo 7 a pag. 76, ubi tota historia late & ex ordine digeritur. Attamen Henschenio minime consentiunt laudati Ruinartius, Tillemontius & alii in eo, quod Symeonis & sociorum martyrium differat ad annum CCCXLIX. Fecit hoc Magister noster plausibili ratione ductus: cum enim in Sozomeno Persarum istorum martyrium accidisse dicatur die, quo memoria salutaris Christi passionis quotannis recoli solet, recte censuit, quærendum esse annum quo XXI Aprilis cum die Parasceves concursum habeat; is vero cum ante annum CCCXLIX non recurrat, ibi Symeonis & aliorum certamen (Usthazanes pridie coronatus erat) collocandum omnino putavit. Recte, inquam, censuit, si recte supposuisset, in Martyrologiis nostris verum semper & proprium passionis diem, martyrum festivitati assignari, atque hic die XXI Aprilis certo passos esse Symeonem & socios. Id utique supposuit Henschenius, sed recte supposuisse, ei concedere non possumus, nimis gnari auctorem Romani parvi & Adonem, ut alias palam fecimus, sæpissime dies selegisse, aut ex mero arbitrio, aut ex conjectura aliqua; qualem suggerere hic potuit ipsa illa Sozomeni periocha de die, quo memoria salutaris Christi passionis quotannis recoli solet, quemque ipsi cum XXI, Martyrologi alii, tum Latini tum Græci (Chronologi non boni) cum alio Aprilis die composuerint, ut clare iterum patebit die sequenti, & alibi fusius poterit demonstrari. Ne pluribus ab instituto deflectam, candide fateor, me subducto ab Henschenio calculo fidere omnino non audere, urgentibus præsertim aliis rationibus, quæ Symeonem & socios, sub principio grassantis Saporianæ persecutionis, anno circiter CCCXLIV martyrium subiisse, verosimilius ostendant; in quo fallit Pagii in Baronium critica ad annum CCCXLIII, dum Henschenii sententiam describit & sequitur. Nolim tamen cum Castellano hac ratione induci, ut solennitatem a Martyrologis nostris, tot jam seculis stabilitam, loco suo dimoveam, quam eidem etiam affixit Wandelbertus, Caium diei sequentis huc retrahens:

Undecima Gaius, pariter Simeonque coluntur.

Altera classis martyrum Alexandrinorum ex apographis Hieronymianis proficiscitur, in quibus non omnimoda invenitur conformitas, [Aratoris & sociorum.] ut recte observavit Florentinius. Manifeste patet, quinque dumtaxat ab Adone selectos, a quo eos Usuardus accepit, ordine paululum immutato, variatoque unius nomine, quem notæ optimæ codices nostri non Fortunatum, ut Ado legit, sed Fortunum constanter appellant. Nomen depravatum inquies; esto: a codicibus nostris nequaquam recedere certum est, ut in Ustazade, qui Usthazades vel Chustazates, vulgo Usthazanes vocandus est; & Abdella, qui Abedechalas, nimium forte religiose præstitimus. Atque hinc abunde patet textus Usuardini integritas.

AUCTARIA.

Pulsanen. Mutilus est, omittens ea, quæ de Usthazane & sociis in laterculo dicuntur inter decollari & Alexandriæ.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. In textu puri, subdunt in fine: Leodii in ecclesia beati Laurentii, [Walbodonis.] depositio beati Walbodonis [Walbonis scribit Danic.] ejusdem urbis episcopi. Idem Auctarium habet Lovanien. sed deficit in iisdem, in quibus deficit Pulsanen. supra.

Centulen. Apud Persidem, sancti Symeonis Selenciæ [Seleuciæ] & Thesefontis [Ctesiphontis] regalium civitatum episcopi, qui persequente rege Persarum, post alia tormenta capite plexus est. Cum quo passi sunt Ustazades eunuchus, Abdella, Ananias senes, Pusicius cum filia virgine. Alexandriæ, sanctorum Fortunati, Aratoris presbyteri, Felicis, Silvii, Vitalis, qui in carcere quieverunt. In Galliis, civitate Ebreduno, sancti Marcellini, [Marcellini & sociorum] primi ejusdem civitatis episcopi & confessoris, Vincentii [adde Domnini] sociorum ejus. De quibus nos pridie.

Antverp-maj. In Simeone, textum ex Adone interpolavit. In Alexandrinis, cum Centulensi convenit. Sequitur ultimo loco, de Marcellino, sed pure, ut heri in textu legimus.

Bruxellen. Incipit: Romæ, sancti Sotheris Papæ. [Sotheris.] Qui sedit annis novem & tunc martyrio coronatus est. Hic constituit, ut nulla monacha pallas sacratas tangeret, sed ut velum portet. Multi alii Sotherem hac die referunt, qui ad sequentem pertinet. Sequitur de Simeone, ubi ex Adone inseruntur hæc verba: Seleuciæ & Thesephontis regalium civitatum episcopi &c. In Alexandrinis purus est. [Walbodonis.] In fine: Leodii, depositio beati Walbodonis, ejusdem civitatis episcopi.

Hagenoyen. In Simeone satis purus, sequentes duas annuntiationes turpiter confundit, hoc modo: Alexandriæ, sanctorum martyrum Aratoris presbyteri & Fortunati. Item Leodii in ecclesia beati Laurentii, sancti Walbodonis episcopi ejusdem urbis, Silvii, Felicis & Vitalis, qui in carcere quieverunt. Annuntiationum confusio. Romæ, [Agapiti.] sancti Agapiti Papæ, qui multum in gestis pontificalibus laudatur. Hic ingressus est Constantinopolim & Justinianum imperatorem ab errore revocavit Arthemii, [Anthimi] ipsum Arthemium destituendo, & Menam Catholicum virum constituendo. Hic Arthemius in Christo duas negabat naturas. Et obiit Papa Constantinopoli & transfertur in Romam, & cum gloria sepelitur in ecclesia sancti Petri Apostoli. Hic etiam constitutiones fecit. Hic importune intrusus est Agapitus, qui XX Septembris colitur; quidquid a multis aliis, cum Notkero, die sequenti referatur.

[Sotheris.] Aquicinct. Incipit: Romæ, sancti Sotheris Papæ. Hic constituit, ut nulla monacha pallam sacratam contingeret in ecclesia, nec incensum poneret. Sequitur textus.

Victorin. Post virgo subdit: Item sancti Sotheris Papæ. Hic constituit, ut nulla monacha pallam consecratam contingeret, neque incensum offerret.

Reg. Suec. qui fuit Principis Ursini a Rosemberg: Leodii in ecclesia beati Laurentii, [Valbonis.] depositio beati Valbonis, ejusdem ecclesiæ episcopi.

Matric-Cartus-Ultraject. Simeonis episcopi & martyris cum aliis pluribus sub Sapore Persarum rege, sub [quo] XVI millia diversis in locis & temporibus martyrio coronati sunt.

Vatican. num. 5949. In fine: Romæ, natalis sancti Soteris Papæ, [Soteris.] qui sedit in episcopatu annis IX.

Editio Lubeco-Col. In Simeone ferme ut Bruxellen. interpolata, in Alexandrinis pura est. Sequitur: Leodii in ecclesia beati Laurentii, depositio sancti Walbodonis, [Walbodonis. Anselmi.] ejusdem urbis episcopi & confessoris. In Anglia, civitate Cantuaria, sancti Ancelmi episcopi & confessoris.

[Translat. Oswaldi.] Belini 2 editio: Eodem die, translatio sancti Osualdi episcopi Eboracensium. Colitur XXVIII Februarii.

[Sotheris.] Greven. Romæ, beati Sotheris Papæ & martyris: secundum Adonem vero, die sequenti. Imo hac die ponitur a Mosandro: in editione Rosweydi notus non est, [Anselmi.] nisi male in appendicem rejectus sit. In Anglia, beati Anselmi archiepiscopi & Doctoris præcipui. Hic ex confinio Lombardiæ & Burgundiæ ortus, venit Beccum, allectus fama magistri Lanfranci, factusque est ibi primo monachus & deinde Prior, postremo Cantuariensis archipræsul effectus, vita & doctrina excellenter claruit circa annum Domini MC. [Luciani.] Luciani Viennensis episcopi. Potius Juliani, de quo vere potuit dicere, poni ab Adone die sequenti, quo colitur. Apud Leodium, Walbudonis episcopi & confessoris. [Victoris PP.] Item beatæ memoriæ Victoris Papæ tertii & confessoris. De quo inter alia legitur, quod in magna corporis sui continentia vixerit, cilicio asperrimo ad carnem semper indutus. In mensaconvivarum frequenter fallebat oculos, cibos tangens, non gustans. Noctu, modico somno accepto, latenter de lecto surgebat, orationibus, veniis & lacrymis vacans. Claruit etiam miraculis. Rimittitur ad XVI Septembris.

Molan. De Oswaldo, ut Belin. Eodem die, sancti Anselmi episcopi & confessoris. Romæ, sancti Soteris Papæ: qui sedit in episcopatu annos novem, sepultus in cœmeterio Calisti. Hic constituit &c. [Maximini.] In Africa, natale Maximini martyris: Qui tempore Decii, post alia tormenta, lapidibus oppressus est. Ita eum vocat Rabanus, cujus elogium describit Notkerus. In Actis, sub nomine Maximiani, remittitur ad XXX Aprilis: Pergit Molan. sed litteris minoribus: Liber anniversariorum ad S. Laurentium Dominus Wolbodo Leodiensis piissimus episcopus a seculo migravit, qui huic loco res sacras dedit & in eo humari elegit. Hactenus 1 editio. In aliis, de Anselmo, ut supra. Tum: Die vigesima prima, [Januarii & sociorum.] sancti hieromartyris Januarii & comitatus ipsius, & sacrosancti martyris Theodori, qui fuit in Perge. De his duobus agitur in elencho Prætermissorum; quæriturque, an vera sint, & non potius inversa nomina. Rursus typis minoribus: [Wolbodonis.] Apud Leodium, in ecclesia sancti Laurentii, Dominus Vuolbodo &c. ut supra.

X Kal.
Die 22.

[Caii PP.] Romæ via Appia, natalis beati Gaii Papæ, qui cum Ecclesiam undecim annis, mensibus quatuor, diebus duodecim rexisset, martyrio coronatus est sub Diocletiano principe. Apud Persidem, [Martyrum Persarum Melisii, Acepsimæ & sociorum.] sanctorum martyrum, qui pro Christi nomine gladio jugulati sunt sub rege Sapore. In quo fidei certamine passus est Melisius episcopus, Acepsimas quoque episcopus, cum presbitero Jacobo. Mareas & Bicor nihilominus episcopi, cum clericis fere ducentis quinquaginta; monachis etiam & sacratis virginibus plurimis. Inter quas & Symeonis episcopi soror nomine Tarbua, cum pedissequa sua, serra scissa est. [Parmenii & sociorum. Epipodii.] Civitate Cordula, natalis Parmenii, Helimenæ & Chrisoteli presbiterorum, Lucæ & Mucii diaconorum, quorum triumphus martyrii in passione beati Laurentii habetur. Lugduni, sancti Epipodii, qui persecutione Antonini Veri, post illata sibi gravia tormenta, martyrium capitis abscisione complevit.

Nota. Ex codicibus nostris omnibus nullum invenio, quem undequaque purum ausim asserere. Singulorum collatio textum dabit, quam fieri poterit, simplicissimum. Grevenus & Molanus puritati accedunt proxime, utpote qui de Melisio hæc solum interserant: Sanctitate & miraculorum gloria insignis. Atque hæc in Adone legi equidem fateor, ast Usuardina non esse, probat silentium aliorum codicum omnino omnium, tum Mss. tum typis editorum. Affine aliquid prima fronte reperitur in Tornacensi, ubi, Melisius Deo acceptissimus; in Rosweyd. & Belin. Melisius acceptissimus. Sed amanuensis oscitantia palbabilis est, dum Acceptissimus ponitur pro Acepsimas. Jam cur reliqui codices excludantur attende. Pratensis, solito deformior, subdit præterea in fine: Senones, sancti Leonis episcopi. Usuardine, inquies. Non ita existimo: obstant enim codices alias integerrimi Heriniensis, Tornacensis, Muneratus, Grevenus, & Molanus, quorum auctoritas combinata, ceteris omnibus, me quidem judice, anteponenda est. Adde Rosweyd. & alios non ignobiles, quibus tamen non innitimur. Si cui aliter videbitur, firmioribus argumentis ultro cedam. Hoc etiam ab rerum hujusmodi peritis observari velim, ad exclusionem Leonis non parum conducere, quod Grevenus & Molanus in prima sua & puriori editione, nec in Auctariis suis de eo meminerint. Sequitur in præfato codice Pratensi: Eodem die, inventio sanctorum martyrum Dionysii, Rustici & Eleutherii. Sed hæc ad marginem, ni fallor, addita, licet antiqua manu, ut testatur Castellanus, textus puritati nihil officerent, si cetera essent integra. Heriniensis purissimus esset, nisi secundo loco insereret: Parisius, translatio beatorum martyrum Dionysii &c. Tornacensis nævis aliis non caret; capitale vitium est, quod in fine adjiciat: Ipso die, inventio sanctorum martyrum Dionysii &c. Atque ita plane Muneratus, his verbis non satis castigatis: Ipso die, inventio beatorum corporum Dionysii, Rustici & Eleutherii, de quorum corpora [melius diceret quæ] requiescunt in cœnobio divi Dionysii in Francia. Eodem die, sanctæ Oportunæ virginis. Codex Rosweydi, cetera etiam purus, legit in fine: Inventio sanctorum martyrum &c.
Observatio. Ex his evinci puto, textum hic genuinum & simplicem a nobis repræsentari, tametsi ex nullo seorsim codice eum depromere hac die licuerit. Satis nimirum & abunde est, quod in eo conveniant apographa pleraque, eaque notæ optimæ, licet aliunde nonnulla fuligine inspersa. Siquis immerito exclusos putet Grevenum & Molanum, haud gravate patiar eorum brevissimum encomium Usuardo adscribi. Porro reliquos omnes plane excludendos, nemo, opinor, diffitebitur. Superest, ut more nostro Usuardum cum antiquioribus conferamus. [Caii PP.] Caium commemorant exempla Hieronymiana, ad quæ videndus Florentinii commentarius. Est & in Rom. parvo. Beda ipsum condecorat elogio brevi, ab Adone non nihil aucto. Ceterum ipsissima, quæ hic in textu retulerunt, verba in præfatis Beda & Adone, atque item in Rabano, ad apicem leguntur. Sic tamen ut multo plura habeat Ado, quæ hic & in toto textu Notkerus adoptavit. Vidimus die præcedenti, ipsum ibi a Wandelberto cum Symeone Persa decantari. Vita ejus ex Actis sancti Sebastiani & sanctæ Susannæ ab Henschenio desumpta est, iisque notis illustrata, ut nihil magnopere desideretur. Quid de ea censeant recentiores critici, opportunius expendi poterit in majori opere ad XI Augusti.

[Martyrum Persarum, sub Sapore.] Hesternæ Persarum turmæ subjungitur altera martyrum plurimorum, ut Romanum parvum breviter indicat. Ab Adone, si non verius, saltem distinctius, quorumdam nomina enumerantur, ex quo Noster, contracta paululum phrasi, sua omnia desumpsit. Elogii Adoniani fons idem, qui die præcedenti, nempe Sozomeni, vel potius Tripartita historia. Notatur illic diserte annus sequens post occisos Symeonem & alios, atque is ipse dies, quo memoria passionis Christi recoli solet, quo non quidem passi martyres, sed quo exiit edictum Saporis crudelissimum in universam Persidem. De martyrum illorum ingenti numero & cruciamentorum genere, vide in Actis, Sozomeni num. 7. Annus ex dictis die præcedenti determinandus est, verosimilius CCCXLV. Singulorum certaminis dies procul dubio diversissimus; nihilominus a Martyrologis nostris consignati omnes hoc XXII Aprilis, cum interim certissimum sit, feriam sextam Passionis Dominicæ, ne toto quidem seculo quarto, cum eo die concurrere potuisse; ut rursus manifeste pateat, diem XXII Aprilis, pro mero Romani parvi, & aliorum arbitrio, delectum esse, quod hic Henschenius fateri cogitur: apud quem verior est nominum orthographia, seorsimque relata & illustrata Acta nonnullorum particularia, quorum aliqua, inter selecta numeravit Ruinartius a pag. 639. [Aliorum Martyrum Persarum.] Quæ sequitur alia Persarum cohors, Cordulæ a Beda tribuitur, a Rabano aliisque perperam Cordubæ; quod & superius ad XV hujus, ab eodem Rabano factum observavimus, ubi de ipsa illa positione agendum fuit. Tota ad Babiloniam spectare videtur, cum Polychronio ad XVII Februarii. Plura vide in notationibus Baronii, Florentinii, Henschenii & in Observationibus nostris XVII Februarii, XV Aprilis, X Augusti, & locis aliis, ubi de Laurentii Actis sermo recurrit. Ceterum classis illius encomium habent Beda, Rabanus, Ado, ex quo ultimo pauca Usuardus delibavit. Satisne clare Cordulenses martyres in Hieronymianis denotentur, dubitari potest: diserte eos memorat Romanum parvum; quorum priores tres primis suis duobus versibus canit Wandelbertus:

Terni presbyteri decimam, ternaque coronant
Palma, Parmeniusque, Elimenes, Chrysotelusque.

Tribus aliis versibus ludit in ternario numero, occasione inventionis sanctorum Dionysii, Eleutherii & Rustici, quam ad textum nostrum non spectare, supra ostendimus. Epipodius in Hieronymianis certo consignatus est, additusque ab Adone Alexander socius, cum utriusque laudatione. [Epipodii.] Noster autem ea tantummodo decerpsit, quæ Epipodii erant propria, neglecto comite Alexandro, qui tamquam tertio post die passus, ab Adone ponitur XXIV Aprilis; vide ibi. De Juliano, qui in Adone etiam ponitur, nec Usuardus nec Notkerus meminerunt, forte quod in antiquioribus apographis expressus non fuerit, adjectus subinde, cum aliis nominibus sanctorum episcoporum, ad urbem Viennensem propius spectantium.

AUCTARIA.

De præcipuis nostris codicibus Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan. in superiori notatione abunde dictum est; ut plane superfluum sit, singulorum Auctaria aut potius variationes hic seorsim describere.

Pulsanen. Hac die præter modum defectuosus est: agit enim tantummodo de Caio & Cordulensibus.

Antverpien. & Max-Lubec. In Caio textum mutilant. Pro, in passione B. Laurentii, habet, Abdon & Sennis, Denique in fine: Senonis, sancti Leonis episcopi. [Leonis.]

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. sic incipiunt: Romæ via Appia, natale sancti Sotheris Papæ, [Sotheris.] qui post beatum Petrum undecimus, cum Romanam Ecclesiam rexisset octo annis, martyrio coronatus, sepultus est in cimiterio Calixti. Romæ via Appia, [De Caio.] natale beati Gaii Papæ, qui vicesimus nonus post beatum Petrum, cum Ecclesiam undecim annis &c. [Agapiti. Leonis.] Eodem die, sancti Agapiti Papæ. Apud Persidem &c. In fine: Senonis, sancti Leonis episcopi.

Antverpien-max. Leyden-Belg. Lovanien. & Editio Ultraject-Belg. De Sothere, nihil. De Caio, ut supra. In Martyribus Persis puri non sunt. In fine: Senonis, sancti Leonis episcopi.

Centulen. Romæ via Appia, in cimiterio Calisti, sancti Gaii Papæ & martyris. In Persida, sanctorum martyrum quam plurimorum sub rege Persarum, inter quos Melesius episcopus, Accepsimas episcopus, Jacobus presbyter, Mareas & Bicor episcopi, Clerici eorum ducenti quinquaginta, monachi & virgines perplures, Zarbua quoque virgo, soror sancti Simeonis episcopi & martyris. [Invent. Dionysii &c.] Parisius, inventio sanctorum Dionysii, Rustici &Eleutherii martyrum. In Corduba civitate, sanctorum Parmenii & Helimenæ, & Crisostoli presbyterorum, Lucæ & Macii diaconorum, sub Decio passorum. Lugduni, sancti Epipodii martyris. Senonis, sancti Leonis episcopi.

Antverpien-maj. Textum refert non nihil corruptum & contractum. In fine: Senones, depositio sancti Leonis episcopi, [De Leone.] cujus vita miraculis claruit, & mors pretiosa nichilominus miraculis commendatur.

Bruxellen. De Caio addit: Hic constituit, ut nemo clericos apud judices seculares accusare præsumat. [De Agapito.] Eodem die, sancti Agapiti Papæ, qui sedit mensibus undecim. Hic diebus Dominicis processiones fieri constituit. Apud Persidem … textum prosequitur satis pure. In fine: Senonis, sancti Leonis episcopi & confessoris. Item inventio corporum sanctorum martyrum Dionysii, Rustici & Eleutherii. Vide dicta in notatione.

Hagenoyen. Incipit a Sotere, de quo jam satis dictum est. Deinde de Cordulensibus. Tum de Caio, [De Caio.] ubi post Diocletiano, additur: imperatore cognato suo. Hic constituit ordines clericorum; scilicet, hostiariatum, lectoriatum, exorcistatum, acolytatum, subdiaconatum, diaconatum & presbyteratum. In martyribus Persis interpolatus est Post illos sequitur: Item Camarie [voluit dicere Cantuariæ] beati Anshelmi episcopi & confessoris, [Anselmi.] vita & doctrina clari. In Epipodio, purus est. In fine: Item Senonis, sancti Leonis episcopi & confessoris.

Aquicinct. Post Diocletiano principe, subdit ex Adone: Hic constituit, ut per omnes gradus primum ascenderet, siquis episcopus fieri mereretur, Ostiarius, Lector, Exorcista, Acolythus, Subdiaconus, Diaconus, [De Caio & Agapito.] Presbyter. Eodem die, sancti Agapiti Papæ Hic ingressus Constantinopolim, Anthemium ejusdem urbis episcopum, qui duas in Christo naturas negabat; deposuit, & Menam catholicum ejus loco consecravit.

Matric-Cartus-Ultraject. Gaii Papæ & martyris. Plurimorum martyrum apud Persidem. Translatio beati Dionysii & sociorum ejus.

Bigotian. signatus P 5. Enonis [Senonis] sancti Leonis episcopi. [Leonis.] De quo etiam codices Cluniacensis & Ughellian.

Reg. Suec. signatus numero 428. Parisius, inventio corporum beatorum Christi martyrum Dionysii, Rustici & Eleutherii. [Opportunæ.] Eodem die, sanctæ Opportunæ virginis.

Codex D. du Cheval. signatus B. Leodii in ecclesia beati Laurentii, [Walbodonis.] depositio sancti Walbodonis, ejusdem urbis episcopi. De quo heri.

Vatican. num. 5949. Romæ, sancti Agapiti Papæ, qui sedit Romæ mensibus XI. Eodem die, sancti Joannis martyris Tetensis vel Teatentis. [Joannis.] Hactenus ignotus est.

Altemps. Senonis, sancti Leonis episcopi. Silvanectis, sancti Reguli confessoris Christi. [Reguli.] Item sanctæ Oportunæ virginis. Romæ, sancti Soteris Papæ & martyris.

Strozzian. Senonis, sancti Leonis episcopi. Item in monasterio sancti Georgii majoris Venetiarum, [Translat. Eustachii.] translatio sancti Eustachii Patriarchæ Constantinopolitani, anno D. N. J. C. MCCXLVI. Acta ejus dantur VI Aprilis.

Editio Lubeco-Col. De Sothere repetit superius dicta, heri & hodie: addens quod martyrio coronatus sit, [De Caio.] sub Commodo Aurelio. De Caio præter dicta, sic ait: Hic constituit, paganos & hæreticos, Christianos non posse accusare, nec notam infamationis inferre. Item statuit, ut nemo episcopum aut reliquos clericos apud judices seculares accusare præsumat. De Agapito, quod processiones fieri constituerit. Sequitur: Treveris, sancti Abrunculi episcopi & confessoris; [Abrunculi.] qui nunc in monasterio, quod vocatur Sprenckgyersbach, requiescit. In Cordulensibus & Epipodio fere purus est. [Leonis. Juliani.] Senonis, natale sancti Leonis episcopi & confessoris. Viennæ, sancti Juliani martyris. Apud Persidem, sanctorum &c. sub Rege Persarum Sapore, anno die, quo passionis Dominicæ memoria celebratur. Cetera pure.

Belin. In Caio, Persis, & Cordulensibus fere purus, [Leonis. Sotheris.] subjungit: Senonis, sancti Leonis episcopi. Ipso die, sancti Sotheris Papæ, natione Campani. Tum de Epipodio, bene. Item in monasterio sancti Georgii &c. ut supra ex Strozz. Porro in secunda editione præterea additur. Parisius, [Dionysii. Reguli.] sanctorum martyrum Dionysii &c. Apud civitatem Silvanectensem, sancti Reguli episcopi & confessoris.

[Agapiti.] Greven. Agapiti primi Papæ & confessoris, qui ut Ado [qualis a Mosandro est editus] dicit, sedit Romæ mensibus undecim. Hic ingressus &c. Philippi episcopi & sociorum ejus martyrum. [Philippi & sociorum.] Vide Prætermissos, ubi rejicitur ad XXII Octobris. Leonidis martyris, [Leonidis. Pimoli.] patris Origenis. Pimoli martyris. Primolus est vel Primulus ex Cordulensibus. Theodorici presbyteri & martyris. [Theodorici. Juliani. Abrunculi.] Vide Prætermissos. Viennæ, sancti Juliani episcopi & confessoris. Abrunculi archiepiscopi Treverensis confessoris, in monasterio, quod Sprengersbach vocant, requiescentis. Ipso die, inventio corporum, sanctorum Dionysii &c. [Alexandræ.] Alexandriæ [Alexandræ] reginæ Persarum & martyris, quæ in confessione beati Georgii credidisse legitur. [Opportunæ.] Vide iterum Prætermissos. Item sanctæ Oportunæ virginis. Melius scribitur Opportunæ, [Agapiti.] cujus vita hodie illustratur.

Molan. Agapiti Pontificis; qui sedit Romæ menses undecim. Hic ingressus Constantinopolim ad Justinianum &c. Item in monasterio sancti Georgii majoris Venetiarum &c. ut Strozz. & Belin. Sequitur inventio SS. Dionysii &c. [Opportunæ] Item Oportunæ. Ex Munerato descripta sunt. [Leonidis. Abrunculi.] Sequitur minoribus litteris: Leonidis martyris, patris Origenis. Abrunculi archiepiscopi Treverensis & confessoris, in monasterio Sprengersbach quiescentis. [Wolfelmi. Theodori.] Ipso die, natalis sancti Vuolphelmi, abbatis Bruwillerensis. Sancti Theodori Siceorum archimandritæ, cujus vitam scribit Georgius presbyter ejus discipulus. In editionibus aliis incipit: Eodem die, sanctæ Oportunæ virginis. Senonas, sancti Leonis episcopi & confessoris. Et alibi, depositio Abrunculi episcopi. Eodem die, Agapeti Pontificis qui sedit &c. Die vigesima secunda, sancti patris Theodori Sicei. Vocatur superius Siceorum archamandrita; sed melius in Actis nostris exprimitur nomen & dignitas, [Adelberti.] dum appellatur Theodorus Siceota, episcopus Anastasiopolitanus, archimandrita cœnobiorum in Galatia. Vide ibi vitam satis copiose deductam. Item in monasterio sancti Georgii majoris… Ipso die inventio beatorum corporum Dionysii … ut Munerat. Tum minoribus typis: In Hannonia, Dononio monasterio, obitus sancti Aldeberti [Adelberti] comitis Austrouandiæ & confessoris, non tamen canonizati. Cujus corpus quiescit in summo altari in tumba argentea. Datur ei in Actis titulus beati, unaque notatur, uxorem habuisse beatam Reginam, & filiam sanctam Ragemfredem, de quibus alibi. Eodem die obiit beatus Vuolphelmus, abbas Bruwillerensis.

IX Kal.
Die 23.

[Georgii.] In Perside civitate Diospoli, passio sancti Georgii martyris, cujus gesta passionis etsi inter apocriphas numerantur scripturas, tamen illustrissimum ejus martyrium inter coronas martyrum Ecclesia Dei venerabiliter honorat. In Galliis civitate Valentia, natalis sanctorum Felicis presbiteri, [Felicis & sociorum.] Fortunati & Achillei diaconorum, qui cum maximam partem supradictæ urbis ad fidem Christi convertissent, a duce Cornelio in carcerem trusi sunt, dein diutissime verberati, cruribusque confractis circa rotarum vertiginem astricti, fumum quoque in equulei suspensione perpessi, ad extremum gladio consummati sunt.

Puri sunt Herinien. Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Greven. & Molan.
Varia lectio. Vix attentionem meretur. Persida in Antverp. & Max-Lubec. pro Perside, satis alibi obvium est. Cujus gesta passionis, legunt codices passim; citati autem Antverp. & Max-Lubec. ponunt, cujus passio &c. Apocrifas in Herinien. & Tornacen. seculum suum sapit. Ceteri ad veram orthographiam propius accedunt, dum scribunt apocriphas, uti in textu scriptum reliquimus, licet Molanus melius habeat apocryphas. Ecclesia Dei, legendum est; in Antverp. & Max-Lubec. deest vox ultima. Equuleis, pro equulei, in Heriniensi; in aliis eculei, Valencia, Fælicis & similia, nihil nos morari debent.
Observatio. Utrum & quo die in apographis Hieronymianis primitus expressus fuerit megalo-martyr & tropæophorus Georgius, [Georgii.] satis operose disquirit Florentinius hoc & sequentibus diebus Hujus Sancti cultus & singularis in universa Ecclesia festivitatis antiquitatem aperte demonstrant Kalendarium a Frontone editum pag. 33 & 71, nec non Gregorii Sacramentarium, & plurima alia argumenta a Papebrochio in Actis producta, ubi curiosus lector copiosissime & accuratissime eruderata inveniet, tum in commentario prævio, tum in analectis, omnia, quæ celeberrimi Sancti diffusissimam toto orbe Christiano venerationem concernunt a pag. 100 ad 163, quæque a Tillemontio contracta sunt tomo 5 a pag. 185. Nec pluribus hic opus est; ad Martyrologia nostra redeamus. De Beda, res ipsa loquitur, hic enim disertis verbis in sacras tabulas Georgium refert: Natale sancti Georgii martyris, iis merito prætermissis, quæ ex apocryphis Actis tenebras potius quam lucem affundebant. Plusculum præstitit Rom. parvum, addita loci valde controversi positione, nempe: In Perside, civitate Diospoli, Georgii martyris. Hujus vestigiis insistit Ado, a quo profectum qualecumque elogium, quod Noster verbotenus transumpsit, Notkero veris falsa commiscente, dum solitum ductorem non satis prudenter deserit, ut Rabani fabulosa superinducat. Notandus autem dicti Notkeri locus XXV Aprilis, ubi ex Calendario sagacissimi Hieronymi, Georgium eo die celebrandum contendit. De vero martyrii loco aliisque circumstantiis, videndus quoque Papebrochii supra laudati commentarius. Binæ nostræ annuntiationes sic a Wandelberto metris constrictæ sunt, ut altera alteri præponatur; ita habet:

Felicemque sacrum gemino dignumque ministro
Nona docet, Fortunatumque & Achillea junctos.
Hac etiam invicto mundum qui sanguine temnis
Infinita refers Georgi sancta trophæa.

Porro martyres Valentini in præcipuis quibusque Hieronymi ecgraphis recensentur, unde in Adonem transiisse minime dubium est. [Felicis & sociorum.] Hic ex Actis, martyrii seriem nitide exposuit, ipsumque totidem verbis Notkerus sequitur; Usuardus paulo compendiosius. Ceterum laterculum totum & Adonianum & Usuardinum esse, nemo, qui utrumque legerit, diffitebitur. Hæc præcipua inter Henschenium & recentiores (ut Tillemontium tomo 3 pag. 97 aliosque) discrepantia, quod ille Acta a coævo scripta censuerit, isti plane negent: in eo conveniunt, quod non Valentiæ in Hispania, sed Valentiæ in Delphinatu martyrio coronatos, constanter & vere asserant. Est in Adone annuntiatio tertia de sancto Wulfranno, quem nos cum Usuardo ad XX Martii retulimus. Rursus XXX Martii ex codicum nostrorum consensu Regulum Silvanectensem consignavimus, eumque ex Pratensi cum aliis expunctum, & huc perperam remissum, ibidem observavimus. Patetigitur ratio cur ex purorum codicum numero præfatus codex Pratensis etiam hodie fuerit excludendus.

AUCTARIA.

Praten. ut jam diximus, in fine addit: [Reguli.] Castro Silvanectis, sancti Reguli episcopi & confessoris.

Pulsanen. In Georgio purus, elogium martyrum Valentinorum plane rescindit.

Munerat. In textu purus est, sed inter utramque annuntiationem hæc perperam inserit: Apud Silvanectis urbem, depositio almi Reguli confessoris Christi atque præsulis. [De Regulo.] Qui Micenis Græciæ ortus, a beato Johanne Evangelista est doctus. Postea simul cum sancto Dionysio, primo Romam, dein ad Arelatum veniens, ibi ordinatus est episcopus. Post cujus martyrium jam dictam Silvanectensem urbem adiens, plurimis in eodem loco virtutum signis, usque hodie venerandus, refulget. Vide quæ diximus XXX Martii.

Rosweyd. Post textum purum: Castro Silvanectis, S. Reguli episcopi. [Adalberti.] Item sancti Adalberti episcopi martyris.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Textui satis puro subdunt: Ipso die in pago [Danic, in Praga] Boëmiæ, natale sancti Adalberti episcopi. Hic cum genti Sclavorum, verbum vitæ prædicaret, a paganis septies perfossus & capite truncatus, tribus diebus ab aquila custoditus est.

Lovanien. In textu nonnihil mutilus, in fine solum habet: Ipso die, in pago Boëmiæ, natale Adalberti episcopi.

[Textus contractus.] Centulen. Natale beati Georgii famosi & gloriosi martyris. In Galliis, civitate Valencia, sanctorum martyrum Felicis presbyteri, Fortunati & Achillei diaconorum, qui a beato Hereneo ad prædicandum missi, a duce Cornelio, gladio consummati sunt.

Antverp-maj. Solito purior, in fine addit: Castro Silvenectis, [Reguli.] sancti Reguli episcopi & confessoris. Vide supra Munerat.

Bruxellen. Textui modice interpolato subtexit: In Praga Bohemiæ, [Adalberti. Arnulphi.] natale beati Adalberti &c. ut supra. Ipso die, depositio Arnulphi Jerosolymorum Patriarchæ. De hoc vide Prætermissos.

Hagenoyen. Georgii elogium innumeris tormentorum generibus farcit, quorum hic partem speciminis gratia describo: Qui a Daciano Persarum imperatore, [De Georgio.] in eculeo suspenditur, & membratim postea corpus ejus laceratur; lateribus ejus lampades applicantur, ita ut interiora ejus viderentur, post hæc ad verbera extenditur, & diversis plagis cruentatur, & sal in ejus vulnera comprimitur, & cilicio asperrimo confricatur, & in hiis omnibus martyr Dei non dolet. Deinde veneno potatur, quod sibi non nocuit, & venenator ad fidem convertiur, & capite truncatur, qui vocabatur Athanasius. Post hæc in rota ponitur ex rasoriis & gladiis facta; sed ipse orat & rota comminuta est, & populus multus periit sub rota paganorum. Post hæc in sartaginem plenam plumbo liquefacto missus est. &c. In altera annuntiatione textum purum exhibet.

Aquicinctin. Pro, In Perside, habet in Palæstina. In fine de Regulo ut Praten. Notabis hic, codicem hunc, uti & sæpe Anterpiensem majorem & Rosweydinum cum Pratensi convenire, ut alibi etiam observo.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130, [Agapiti.] in fine: Romæ, sancti Agapiti Papæ. De eo superius satis dictum.

[Adalberti.] Matric-Cartus-Ultraject. Adalberti episcopi & martyris. Felicis, Fortunati & Achillei martyrum. Forte 1 loco, Gorgonii, pro Georgii, martyris. Ita ponitur, ut de loco dubium sit.

Camberien. Convent. S. Mariæ. Apud Silvanectensem urbem, sancti almi Reguli &c. Sicut Muneratus, sed tantum usque ad, post cujus exclusive.

[Translat. Reguli.] Alter Codex Reg. Suec. signatus num. 428: Apud castrum Silvanect. translatio sancti Reguli, episcopi & confessoris.

[Adalberti.] Vatican. sub num. 5949, in fine: Sancti Adalberti episcopi & martyris.

Strozzian. Eodem die Praga, natalis sancti Adalberti episcopi & confessoris; potius martyris.

Codex. Lugdun. Ubi de Valentinis, pro, a duce Cornelio, scribit, a judice Cornelio.

[Gerardi.] Luxovien. Tulli, depositio sancti Gerardi episcopi. Vide inferius in Greven.

Remens. sanctorum Timothei & Apollinaris: Fontanella monasterio, [Wulfranni.] sancti Wulfranni episcopi & confessoris. Vide dicta superius in Observatione.

Editio Lubeco-Col. In fine post textum purum: [Adalberti. Pusynnæ.] Ipso die in Praga Bohemiæ, natale beati Adelberti episcopi &c. ut codd. mediæ notæ. Ipso die, sanctæ Pusynnæ virginis.

Belini utraque editio, in fine: Eodem die Bruciæ [opinor pro Pragæ vel Prussiæ] natalis sancti Adalberti episcopi & martyris. [Adalberti. Leonis.] Editio altera perperam hodie repetit: Senonis, sancti Leonis episcopi & confessoris.

[Adelberti. Catulini & sociorum.] Greven. In Praga Bohemiæ, natalis beati Adelberti episcopi. Qui cum &c. Item sanctorum Catulini, Victoris & Ursi. Ex numero Africanorum. Germani abbatis & martyris. [Germani.] Vide inter Prætermissos. In Fontanella monasterio (ut dicit Ado) beati Vulfranni episcopi, [Wulfranni.] præclari in miraculis & doctrina viri, quem Usuardus habet XIII Kal. Aprilis. Renoberti episcopi Baiocensis, [Renoberti.] qui vita & miraculis clarus, XL annis in episcopatu expletis, quievit in Domino. In Actis remittitur ad XVI Maii. Tulli, [Gerhardi.] sancti Gerhardi episcopi & confessoris. Qui ex Colonia. Agrippina ortus, anno Domini DCCCCLXIII præfatæ civitati ordinatus antistes, in sanctis actibus cursum suum complens, a Leone Papa IX, qui & ipse Tullensis episcopus fuerat, [Lugeri.] sanctorum catalogo est adscriptus. Lugeri, decimi episcopi Trajectensis & confessoris. Hic prætermittitur. Item secundum aliquos, hic depositio sancti Reguli Silvanectensis episcopi & confessoris. [Reguli.] Qui Nicenis Græciæ &c. (ferme ut Muneratus.) Usuardus eum habet III Kal. Aprilis. In Hervordia, [Pusinnæ. Nigundis.] Pusinnæ virginis. Item Nigundis virginis. An Nigundæ? Utrovis modo scribas, hactenus incognita est.

[Adelberti. Leonis. Pusinnæ.] Molan. Eodem die Brutiæ [an in Borussia?] natalis sancti Adelberti episcopi & martyris. Senonis, sancti Leonis episcopi & confessoris. Ipso die, beatæ Pusinnæ virginis. Deinde, minoribus litteris; Tulli, sancti Gerardi &c. plane ex Greveno. Aliæ editiones, post Georgii martyris, interjiciunt litteris Italicis: Gloriosi antesignani, clarique miraculis. In fine: Eodem die Prussiæ, natalis sancti Adalberti episcopi & martyris. [Gerardi. Pusinnæ.] Tulli, sancti Gerardi episcopi & confessoris. Ipso die, beatæ Pusinnæ virginis, quæ tempore Caroli magni Hervordiam est translata.

VIII Kal.
Die 24.

[Alexandri & sociorū XXXIV.] Lugduno Galliæ, natalis sancti Alexandri martyris, qui persecutione Antonini Veri, post carceris custodiam, primo ita laniatus est crudelitate verberantium, ut crate soluta costarum, patefactis visceribus, interiora corporis panderentur. Dein crucis affixus patibulo, beatum spiritum exanimatus emisit. Passi sunt cum eo & alii numero triginta quatuor. [Melliti. Gregorii Bætici.] Eodem die, depositio sancti Melliti episcopi in Britannia. Item civitate Heliberri, sancti Gregorii episcopi & confessoris.

Sumitur ex Praten. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Custodia, pro custodiam, in Pulsanen. error est. Sic Molan. sensum facit imperfectum; primo laniatus est, addenda cum codicibus omnibus particula, ita. Crate soluta legunt omnes, nimium sapere voluit Molanus, dum substituit carne. Usuardus Adonis lectionem secutus est. Male scribunt Tornacen. & Pulsanen. examinatus, pro exanimatus, male item Tornacen. eam vocem transposuit, examinatus beatum spiritum emisit. Quare Molan. pro emisit, posuerit, reddidit, scire nihil magnopere interest. Librarii inscitia factum est, ut in Pulsanensi, post Melliti episcopi, finiatur sensus, novusque a majuscula rubra inchoëtur hoc modo: In Britannia civitate Eliberi &c. Lego Heliberri, cum plerisque, non Heliberni, ut Tornacen. nec Heliberti, ut Muneratus. Britania, forte ex seculi gustu scribitur.
[Alexandri & sociorum XXXIV.] Observatio. Qui de Epipodio meminere XXII Aprilis, hodie Alexandrum referunt Hieronymiani codices, plerique cum sociis XXXIV ac dedicatione criptæ, ubi eorum corpora requiescunt; de quibus nonnulla conjectat Florentinius observatione digna. Hoc interim certum est, Acta ipsa, quæ ab omnibus etiam maxime criticis, tamquam gravia & sincera admittuntur, ut videre est apud Ruinartium a pag. 63, & apud Tillemontium tomo 3 a pag. 30, certum est, inquam, nullos Acta socios commemorare. Vacat prorsus Romanum parvum, de quo hic repeti possent, quæ diximus in Observatione XXVIII Februarii. Beda & Rabanus solius Melliti memoriam agunt. Florus autem, contra Actorum seriem, Alexandrum cum Epipodio, hoc eodem die conjunxit, elogium suo modo componens, quod ex iisdem Actis desumptum esse apparet, licet in ipso principio, præfatos socios anonymos XXXIV inserat, quos credibile est ex aliqua traditione cum Epipodio & Alexandro Lugduni recoli solitos, aut ex Hieronymianis adscriptos. Adstipulatur Ado, præfata Acta, & XXII Aprilis, & hic, secutus, sic tamen ut XXXIV comites illos quoque adjungat, præter gloriosos quadraginta octo martyrum agones, quos Epipodii passioni præmiserat, dicta die XXII Aprilis. Usuardus, quem ibi de solo Epipodio egisse vidimus, hic fere ad verbum Adoniana omnia describit Notkerus supra ductorem sapiens, aliqua addidit vel potius confudit, melius rescindenda. Acta nostra utrumque martyrem referunt XXII Aprilis, quia laudata jam Acta ambobus communia sunt, licet Alexander, tertio primum post Epipodium die, seu hoc XXIV gloriosi certaminis finem consecutus sit. Audiatur Wandelbertus, solum Alexandrum canens, & a reliquis una lineola dissentiens in numero sociorum:

Martyr Alexander triceno martyre lætus
Ac terno, octava Lugduni mœnia sancit.

[Melliti.] Mellitus a Beda primum producitur, cujus etiam est vita ab Henschenio notis illustrata, adjectis ex Capgravio nonnullis miraculis. Ado brevissimum aptavit elogium, at Nostro satis fuit, ipsissima Bedæ verba transcribere. Forte in codice Rosweydino legerit Henschenius titulum archiepiscopi. Sequitur in textu Gregorius Eliberitanus, [Gregorii. Bætici.] de quo legi debet Papebrochii dissertatio, Tillemontius variis locis tom. 6 & 7, sed præsertim in hoc 7. pag. 767, ubi cum Pagio ad annum CCCLXXXVIII sentit, ut minimum dubiam esse hujus Gregorii, vulgo Bætici sanctitatem, utpote quem non omnino constet a schismate Luciferiano ante obitum resipuisse. Ignotus is est Martyrologis omnibus Usuardo antiquioribus aut ei æqualibus, ut proinde ab illo primum in sacris tabulis consignatus omnino censeatur, quod evincunt vetustissimi nostri codices, quidquid absit a multis secundæ notæ manuscriptis, verosimiliter a sciolo amanuensi, in aliquo codice præteritus, ex quo hi subinde descripti fuerint. Tales sunt Antverpiensis, Maxima & prima editio Lubecana, aliique recentiores, codices inter Auctaria recensendi. Nobis nullo modo dubia est germana Usuardini laterculi simplicitas.

AUCTARIA.

Herinien. Textui purissimo, subdit festum proprium Remense, ut supra etiam aliquando factum observavimus. [Bovæ & Dodæ.] Sic habet: Remis civitate, sanctarum virginum Bovæ atque Dodæ.

Antverp. & Max-Lubec. Gregorium, ut dixi, prætereunt, ejus loco substituentes: Eodem die, [Sidrac &c.] Sidrac, Misac & Abdenago. Remittuntur in Actis ad XVI Decembris.

Rosweyd. In fine sic habet: In Babylone, Sidrac, Misac & Abdenago. Sumpti sunt ex Hieronym. in quibus additur, iterato nomine, qui & Ananias, Azarias, Misahel, in Babilonia civitate magna, de camino ignis ardentis sunt liberati. Vide ibi Florentinii observationem.

Greven. Textui cetera puro intexit & adjicit: In territorio Blesensi, [Deodati.] natalis Deo dati abbatis & levitæ. Auctarium ejus infra suo loco dabimus; hic ponitur, quod ad textum spectat.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Incipiunt: Apud Lingones, Sydrach, Misach & Abdenago. In fine omissus est Gregorius.

Albergen. Idem augmentum, habet cum eodem defectu. At præterea hoc initium præfigit: Apud Werdenam, [De Ludgero.] depositio sancti Ludgeri, Monasteriensis primi episcopi & confessoris, cujus sacratissimum corpus in Monasterio, in ecclesia beatæ Dei genitricis Mariæ, post ejus felicem transitum, conservatum, nullum sensit corruptionis vestigium, donec de mandato Karoli magni apud prædictum locum, trigesimo die venerabiliter fuit tumulatum. Ad cujus sacrum tumulum, divina creberrime facta sunt miracula. Numerantur dies a XXVI Martii, quo de Ludgero superius actum est.

Centulen. Lugduno Galliæ, sancti Alexandri, qui multa passus, [Textus mutatus.] ad ultimum crucifixus, spiritum Domino commendavit. Eodem die, depositio beati Melliti episcopi & confessoris, quem cum sancto Augustino venerandus Papa Gregorius de Roma in Britanniam misit. In civitate Heliberi, sancti Gregorii episcopi & confessoris.

Antverp-maj. In prima annuntiatione purus, sic prosequitur: In Britannia civitate Dorobernia, depositio sancti Melliti archiepiscopi & confessoris, qui tertius post beatum Augustinum, genti Anglorum, verbum Dei viriliter prædicavit. Item civitate Heliberi &c. [Wilfridi.] Eodem die, sancti Wilfridi archiepiscopi & confessoris.

Bruxellen. Sic incipit: Apud Lingones, trium puerorum Ananiæ, [De pueris Babilonicis.] Mysael & Azariæ; qui mutatis nominibus dicti sunt Sydrac, Mysaac & Abdenago. Hii cum statuam, quam Nabugodonosor erexerat, nollent adorare, apud Babiloniam in fornacem ignis ardentis missi sunt. In qua illæsi uno ore psallebant ymnum, quo nos in festis ad Laudes Matutinorum benedicimus Domino. De Alexandro sub finem ex Adone adjicit: Et ipsi ambo Epipodius & Alexander sepulti sunt ex utroque altaris latere, [De Epipod. &c.] in crypta, quæ in colle supposita civitate [superposito civitati] pulcro & antiquo opere exstructa est. In Mellito & Gregorio purus est.

Hagenoyen. In prima annuntiatione purus, subdit: [Agapiti.] Eodem die, sancti Agapiti martyris. Item in Britannia, depositio sancti Melliti episcopi & confessoris. Apud Pragam Bohemiæ, natale sancti Adelberti. [Adelberti.] Spectat ad diem præcedentem. Sequitur de Gregorio, pure. Tandem in fine: Apud Lyngones eodem die, [Sydrach &c.] Sydrat, Mysrath & Abdenago.

[Coronæ.] Aquicinct. In fine: Item natalis sanctæ Coronæ virginis. Illius, opinor, quæ Alexandrinorum antesignana est, ut in Actis invenies.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130. Ipso die, sanctorum Sidrac, Misac & Abdenago. In Syracusana, [Evadi & Calixti.] sanctorum Evadi & Calixti. Vide Prætermissos, & diem sequentem. Eodem die, Coronæ virginis. De ea jam diximus.

Matric-Cartus-Ultraject. Melliti episcopi in Anglia. Alexandri martyris cum sociis numero XXXIV. Vide quæ superius dicta sunt.

Codex. D. du Cheval. signatus B, primo loco: Apud Lingonas, Sidrach, Misach & Abdenago. Idem hic sæpe repetitur.

In Vatic. num. 5949. Omittitur Gregorius.

Ughellian. Gregorium etiam præterit. Adjicit autem: Eodem die, [Sidrac &c.] Sidrac, Misac & Abdenago.

[Invent. Ivonis. Translat. Wilfridi. Deodati.] Altemps. Inventio corporis sancti Yvonis archiepiscopi & confessoris. Remittitur ad X Junii. Item translatio sancti Wilfridi archiepiscopi & confessoris. Item sanctæ Coronæ virginis. Blesis, sancti Deodati.

Florentin. Item, sancti Uldifrii episcopi & confessoris. Lege Wilfridi.

[Coronæ.] Burdegalen. Post Mellitum & Gregorium: Item, sanctæ Coronæ virginis.

Divion. S. Benigni. In territorio Arvernensi, depositio sancti Roberti, [Roberti.] primi abbatis Casæ Dei.

Editio Lubeco-Col. In Alexandro, ut textus. Subjicit: Apud Lingonas, [Translat.] translatio trium puerorum Ananiæ, [Ananiæ &c.] Azariæ, & Misaëlis. Apud Werdenam, [Lutgeri.] depositio sepulturæ sancti Lutgeri, Monasteriensis primi episcopi & confessoris. Cujus sacratissimum corpus in Monasterio oppido, in ecclesia beatæ Dei genitricis Mariæ, post ejus felicem transitum, usque ad tricesimum diem inhumatum reservatum, nullum sensit corruptionis vestigium; donec de mandato Karoli magni, a devotissimo fratre suo Hildegrino, sicut ante obitum suum optaverat, & aliis quoque pluribus clericis & religiosis ac nobilibus, apud prædictum locum, tricesimo die venerabiliter fuit tumulatum. In qua tumulatione, sicut sanctus præsul prædixerat, a naribus ejus recens sanguis effluxerat. Ad cujus etiam sacrum tumulum, divina creberrime facta sunt miracula. In Britannia, depositio sancti Melliti &c. De Gregorio, [Deodati. Bovæ &c.] pure. In territorio Blesensi, natale sancti Deodati abbatis & levitæ. Remis, sanctarum Bonæ & Dodæ virginum. Lege Bovæ.

Belini I editio, penultimo loco interjicit: Eodem die, Sydrach &c. Secunda vero editio, huic annuntiationi anteponit: Eodem die, natale sanctæ Coronæ virginis. In fine autem: Blesis, sancti Deodati abbatis.

Greven. Apud Lingonas, translatio &c. In Africa, [Faustini &c. Roberti.] natalis sanctorum Faustini, Victurini & Valerii. Ex Hieronym. Roberti pueri martyris. In Siria, [Saræ. Benedicti. Egberechti.] Suræ virginis & martyris. Benedicti primi Papæ & confessoris. Vide de his tribus Prætermissos. In Hibernia, beati Egberechti monachi presbyteri & confessoris, de quo Beda libro 3 testatur, quod vitam duxerit in magna humilitate, mansuetudinis, continentiæ, simplicitatis & justitiæperfectione. Remis, Bonæ & Dodæ virginum. Apud Werdam, depositio sepulturæ sancti Luthgeri primi Monasteriensis episcopi. Cujus corpus cum usque ad XXX diem inhumatum reservatum fuisset, donec de mandato Karoli magni, apud præfatum locum, ut ipse optaverat, sepeliretur, nullum sensit corruptionis vestigium.

[Sidrach &c. Coronæ. Deodati. Bovæ &c. Egberti.] Molan. Eodem die, Sidrac, Misac & Abdenago. Eodem die, natale sanctæ Coronæ virginis. Blesis, sancti Deodati abbatis & levitæ. Remis civitate, sanctarum virginum Bonæ & Dodæ. Minoribus typis: In Hybernia, beati Egberti monachi presbyteri & confessoris, de quo Beda &c. Recte hic vocatur Egbertus, qui a Greveno Egberechtus, verosimiliter non confundendus, cum Hegberacto, vel Hecheracto, de quo hodie in Actis multa diligenter inquirit Henschenius. Aliæ editiones: Eodem die, natale sanctæ Coronæ virginis. De Deodato, Bova & Doda, ut supra. Die vigesima quarta, [Sabbæ. Elisabet.] sancti martyris Sabbæ, ducis exercitus, & sanctæ Elisabeth thaumaturgæ. In Hibernia, beati Egberti monachi, presbyteri & confessoris. In territorio Arvernensi, [Roberti.] depositio beati Roberti abbatis Casæ Dei & confessoris.

VII. Kal.
Die 25.

[Litaniæ majoris. Marci Euang.] Romæ, Letania major ad sanctum Petrum. Apud Alexandriam, natalis beati Marci Euangelistæ; Hic discipulus & interpres Apostoli Petri, rogatus Romæ a fratribus scripsit Euangelium, quo assumpto perrexit Ægyptum, primusque Alexandriæ Christum annuntians constituit Ecclesiam, ac postea pro fide Christi tentus & graviter afflictus, primo angelica visitatione confortatus, deinde ipso Domino sibi apparente, [Euodii & Hermogenis.] ad cælestia regna vocatus est. Mortuus est autem octavo Neronis anno. Civitate Siracusa, sanctorum Euodii & Hermogenis.

Ita habent Praten. Herinien. Antverp-maj. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Modica hodie codicum discrepantia. Greven. & Molan. male legunt, Hic FUIT discipulus, sensumque aliter interpungunt. Sic Munerat, pro scripsit habet scribit. In textu est Siracusa cum vetustioribus: aliqui melius Syracusa. Enodii legere videtur Praten. nos cum ceteris & recte Euodii. His duobus adjungenda erat Callista soror, sed ea ab Usuardo, nescio ob quam causam, omissa est, ut mox dicemus.
[De Litania majore.] Observatio. Litania major ad sanctum Petrum, nulli Martyrologo ante auctorem Romani parvi nota, inde ab Adone, ex hoc ab Usuardo iisdem verbis describitur, nulla de ejus origine aut institutionis causa facta mentione. Eam a Gregorio magno repetunt codices Usuardini recentiores in Auctariis citandi: verum Gregorio magno antiquiorem, ex ipsiusmet Registro probat Fronto, in nota ad Kalendarium pag. 71. Quæ de Rogationum (Litanias minores aliqui vocant, licet Majoribus debeant esse antiquiores) quæ, inquam, de Rogationum primordiis fuse hac die memorat Notkerus, quid cum Litania majore commune habeant, non video. Palam est præfatam Litaniam festo sancti Marci seu XXV Aprilis stabiliter, Rogationes autem multarum olim discordiarum causam, more festorum mobilium, triduo ante Ascensionem Domini, non pari ubique ritu celebrari solitas. De his consulat curiosus lector Henschenium ad XI Maii de S. Mamerto Rogationum institutore, & Papebrochium XXVII Junii de S. Arialdo cap. 5 &c. [Marci.] Mirum est in apographis Hieronymianis Euangelistam Marcum, non hac die sed XXIII Septembris consignari, & quidem ab aliis aliter, ut apud Florentinium & in Actis invenies. Sed maxime notanda est Notkeri assertio, qui die priori Marci festivitatem a S. Hieronymo, auctoritate Eusebii, designatam contendit. Romanum parvum Marcum hac die collocat. Quem præcessit Beda, cujus elogium auctius reddidisse videtur Ado, non in Martyrologio, sed in festivitatibus Apostolorum. Hunc autem secutus Noster, sua omnia ex ipso delibavit. Constanter ubique notatum aduerto martyrii tempus anno Neronis octavo. Plura si cupis, videsis quæ de Marci apostolatu & obitu disseruimus in Tractatu-chronologico de Patriarchis Alexandrinis ante tomum V Junii. Non in omnibus nobiscum convenit Tillemontius: ceterum Marci vita ab eo Gallice concinnata, exstat tomo 2 a pag. 89. Observat autem laudatus Fronto pag. 72, neque in Gregorio M. nec in vetustissimis libris quidquam esse S. Marci Euangelistæ; itaque antiquissima ejus memoria a Martyrologis nostris repetenda est, quibus accinit Wandelbertus:

Mox Euangelico Marcus tonat ore beatus,
Septima quo capit eximium redimita nitorem.

Præter Litaniam & Marcum, est in Romano parvo: Erminonis confessoris, omnibus aliis plane incogniti. Suspicor, Erminum indicari abbatem Lobiensem & episcopum, textui primigenio ab aliquo intrusum, nisi quis corruptum putet ex Euodio & Hermogene, quod probabile non est, [Euodii & Hermogenis.] cum in Adone nihil de eo reperiamus. Euodius itaque & Hermogenes ex Hieronymianis a Callista sorore avulsi & a Nostro adjecti sunt, quidquid in nonnullis Usuardinis codicibus præteritos observemus. Veram hic dari Usuardi lectionem, nemo, opinor, in dubium revocabit. Cur autem Clarentium Viennensem episcopum, ab Adone positum, prætermiserit, non alia occurrit conjectura, quam quod ab eo codice fortasse abfuerit, quo Usuardus usus est, ut supra de similibus Viennensibus episcopis, tamquam verosimile, non semel innuimus: nisi magis placeat alia cogitatio, quod Usuardus Viennensium episcorum rationem non habuerit.

AUCTARIA.

Praten. Inter puros codices locum servat, licet in margine, antiqua manu adscripta habeat verba sequentia: Ipso die, [Translat. Droctovei.] Parisius, translatio corporis beati Droctovei abbatis, discipuli beatissimi Germani confessoris, episcopi atque pontificis. Alteruter titulus sufficere poterat.

Rosweyd. & Belin. A puritate tam parum absunt, ut vix excludi debuerint. Primus deficit, ex eo quod in principio hæc solum verba ponat: Letania major. Belin. vero textui conformior, totam quidem annuntiationem exhibet, sed pro Litania major, legit, Letaniæ majores. Præterea de Marco, post hæc verba, Apostoli Petri, inserit, & in baptismate filius, quod in posterioribus editionibus etiam habet Molan, diverso tamen a textu charactere.

Tornacen. & Pulsanen. Puri sunt, sed ultima annuntiatione omnino carent.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-belg. Primo loco de Marco, sicut Belin. [De Litania majore.] Sequitur: Eodem die Romæ, Letania major ad sanctum Petrum, quam beatus Gregorius Papa, pro cessatione pestis inguinariæ, quæ Romæ desævit, instituit. In Euodio & Hermogene puri sunt.

[De Marco.] Centulen. Alexandriæ, passio sancti Marci Euangelistæ, quem baptizavit & docuit beatus Petrus Apostolus, cui etiam, pontifici ordinato, commisit totam Ægyptum & finitimas regiones, ut eas Christi gloria sublimaret. Romæ, Letania major ad sanctum Petrum.

Bruxellen. Incipit: Apud Alexandriam, natale beati Marci Euangelistæ, de Tribu Levi. Qui fuit discipulus & interpres beati Petri Apostoli, & ejus in baptismate filius. Hic ne in sacerdotem promoveretur, pollicem sibi abscidit & rogatus a fratribus …. fere pure usque ad, anno, ubi subtexit, ipso die Paschæ Alexandriæ ad loca bubali tractus & discerptus & sic ad cælestia regna vocatus est. Cujus corpus ab Alexandria negotiatores postmodum Venetiam transtulerunt. De Litania, ut Ultraject. &c. Civitate Syracusa … pure. [Clarentii. Rustici. Richarii. Ermini.] Apud Venetiam, sancti Clarenti episcopi & confessoris. Lugduno, sancti Rustici episcopi. Ipso die in pago Pontivo, sancti Richarii presbyteri & confessoris. Vide die sequenti. Et transitus sancti Erimini confessoris. Melius Ermini.

[De Litania.] Hagenoyen. Romæ, Letania major ad sanctum Petrum, quam instituit beatus Gregorius Papa, propter pestem inguinariam, quæ tunc Romæ maxime viguit. Apud Alexandriam, natale sancti Marci Euangelistæ. [De S. Marco] Hic discipulus & interpres Petri erat Apostoli, & in baptismate filius: Romæ rogatus a fratribus scripsit Euangelium. Hic prius socius erat Pauli & Barnabæ, a quibus propter persecutiones fugit. Postmodum apud Aquilegiam, Euangelium, quod Romæ ediderat, prædicavit. Deinde sibi substituit alium episcopum Hermagoram nomine. Et assumpto Euangelio, perrexit Ægyptum primusque Alexandriæ Christum annuntians, sibi constituit ecclesiam. Post pagani videntes eum in verbo Domini convalere & miracula multa facere, in die Paschæ inter Missarum solemnia tenuerunt eum & funem miserunt in collum ejus & traxerunt eum per saxa, itaque carnes ejus fluebant in terram. Et tunc vespere missus est in carcerem, ubi ab angelo est confortatus. Postea Christus ipse sibi apparuit & eum ad cælestia regna invitavit. Mane vero cum iterum traheretur, Deo gratias egit & commendans ei suum spiritum, feliciter obiit, octavo Neronis anno. In Sicilia civitate Syracusa &c. Pure, ut habetur in textu.

[Ermini.] Aquicinct. Laubiis, transitus sancti Ermini episcopi & confessoris. Sæpius hic recurrit.

[Floriberti. Ermini.] Matric-Cartus-Ultraject. Marci Euangelistæ. Floriberti Leodiensis episcopi. Ermini episcopi & confessoris.

In Vatican. num. 5949 Deest Euodii & Hermogenis. Adjectum Cleti Papæ &c. ex sequenti. [Cleti.]

Florentin. S. Marci …. deinde anno Domini quadringentesimo sexagesimo sexio [vel septimo] Veneti corpus sancti Marci prædicti, [De translat. S. Marci.] armata manu de Alexandria Venetias transtulerunt, ubi ecclesia in honore sancti Marci Euangelistæ, miræ pulchritudinis fabricata est. Spectat ea translatio probabilius ad initium Sec IX, ut ex ejus historia in Actis ostenditur.

[Translat. Mansueti.] Luxovien. Translatio sancti Mansueti episcopi & confessoris. Dies natalis est III Septembris.

Remens. sanctorum Timothei & Apollinaris. Lugduni depositio Rustici episcopi & confessoris. [Rustici.]

Editio Lubeco-Col. De Marco satis dictum est: item de Litania. Civitate Syracusa … pure. [Floriberti.] Apud Leodium, natale sancti Floriberti ejusdem loci episcopi & confessoris.

[Alexandri & sociorum. Rustici. Clarenti. Floriberti. Ermini. Francæ. Bedæ &c.] Greven. Alexandri martyris, Euoti, Fortunati. Solita confusio. Lugduni, sancti Rustici episcopi. Viennæ, sancti Clarenti episcopi & confessoris. Floriberti episcopi Leodiensis & confessoris. Ermini episcopi & confessoris. Item beatæ Francæ virginis, Ordinis Cisterciensis. Bedæ & Deodati confessorum. Addit prima editio etiam Marci. Vide Prætermissos.

Molan. Binchii, Ermini episcopi & abbatis Lobiensis, successoris sancti Ursmari, in cœnobio Lobiensi. Tum litteris minoribus: De quo testatus est discipulus ejus Flacbertus nomine, & plenius liber gestorum ejus. Transfertur Binchii in sequentemdiem propter festum Marci. [Francæ.] Item beatæ Francæ virginis, Ordinis Cistertiensis, civitate Placentia. Natalis sancti Maris, [Maris.] Dolichæ episcopi. Tripartitæ lib. 9 cap. 3. Hic in aliis editionibus prætermissus est, uti & in Actis. In illis immiscetur, ut dixi, & in baptismate filius, atque in fine, & Calisti martyrum; pro Calista. Auctarii loco est: Laubiis, transitus sancti Ermini episcopi & confessoris.

VI. Kal.
Die 26.

[Anacleti.] Romæ , natalis beati Anacleti Papæ, qui secundus post Apostolum Petrum, cum rexisset ecclesiam annis duodecim, persecutione Domitiani martyrio coronatus est. Item Romæ, sancti Marcellini Pontificis, [Marcellini] qui cum ecclesiam novem annis & mensibus quatuor rexisset, a Diocletiano pro fide Christi cum Claudio, Cirino & Antonino capite truncatus est. Quo tempore fuit magna persecutio, ita ut intra unum mensem, decem & septem millia coronarentur. Monasterio Centula, [Richarii.] sancti Richarii presbiteri & Confessoris.

Solus & unicus ex omni parte purus est codex Heriniensis.
Varia lectio. Duos hæc potissimum articulos complectitur. Primo itaque non Cleti, [De Cleto.] ut receptissima & forte vera lectio exigit, sed Anacleti posuimus; eamque lectionem omnino Usuardinam arbitramur, ex Praten., Herinien., Tornacen., Pulsan., Munerat., & Antverp-majore, quibus accedunt plures alii inter Auctaria recensendi, qui constantissime ita scribunt, licet codex primus corruptius, vel forte antiquiori modo habeat Anencleti, ultimus, litteras Ana fere erasas exhibeat. Falsam, ais, eam lectionem ex ipsomet verborum contextu, ubi aperte elucet contradictio, in, qui secundus post Apostolum &c. vel ut Florus, tertius (utrumque vario respectu intelligi potest) quæ ad Cletum dumtaxat, non item ad Anacletum referenda esse, series ipsa chronologica Romanorum Pontificum manifeste edocet. Recte, opinor, ex communiori sententia arguis, eamque existimo rationem fuisse, cur in posterioribus codicibus, expuncto Anacleti, inveniatur Cleti, ut Bedam scripsisse mox dicemus. At nos non ferit ea qualiscumque oppositio & contradictio, neque enim de rei veritate, sed de Usuardi lectione quærimus, quam ille, seu veram seu falsam, ex Adone, hic ex Romano parvo evidenter accepit, quæque proinde servanda a nobis fuit, tamquam germana & primigenia, exclusis codicibus, qui pro Anacleti, quacumque demum ratione aut auctoritate, restituendum censuerunt Cleti, [De Richario.] quos in Auctariis recitabimus. Articulus alter in ultima annuntiatione versatur, quam ita format Pratensis: In pago Pontivo, sancti Richarii &c. contra quam scribant reliqui ferme omnes, & nos legimus; Monasterio Centula &c. Consultus hac de re Castellanus, reposuit, nihil in codice illo erasum esse, ast, inquit in litteris datis VI Junii MDCCIX, clare apparet spatium unius lineæ relictum vacuum inter XXVI & XXVII Aprilis, impletum subinde alio tempore, ab eadem manu, sed atramento magis flavescente: In pago Pontivo &c. Hoc nobis sufficit, ut a genuinis etiam excludatur præfatus Pratensis cum Rosweydino & Antverp-majore, quos solos inter tot codices, ei conformes reperio: quod deinceps sæpe recurret.
[Anacleti.] Observatio. De Anacleto, aut Cleto & Marcellino nihil hoc die memorant codices Hieronymiani; nec uspiam alibi, quod sciam, aut Cletus aut Anacletus, cum episcopi aut Papæ titulo, toto eo Martyrologio reperiuntur. Beda, ut jam indicavimus, Cletum annuntiat, cui Marcellum pro Marcellino conjungit; perperam sane, utpote, qui de Marcello distinctissime egit XVI Januarii. Romanum parvum, hodierni laterculi scaturigo, Anacleti diserte meminit: Romæ, Anacleti Papæ & martyris, quod secutus Ado, elogium adjecit a Nostro ad verbum transumptum. Fateor equidem in Mosandri editione aliter legi, at ea tot erroribus inquinata est, ut pro genuina Adoniana censeri non possit. Notkerus, licet non ita presse Adonis verbis inhæserit, Anacletum tamen etiam, non Cletum hoc die nominavit: sed ipse de Cleto agit XIII Julii. Rabanus Bedam hic deserit, imo ab omnibus Martyrologis dissentiens, Cletum celebrat XXIX Aprilis, Anacletum vero XI Junii. De nominum Cleti & Anacleti Romanorum Pontificum facta a Græcis confusione, erudite ad hunc diem disputavit Henschenius, antiquissimam tot seculorum in Ecclesia opinionem propugnans, secutus prudentissimam Baronii regulam, qua judiciose statuit: In his, quæ sunt Romanæ Ecclesiæ, majorem esse adhibendam fidem ejus alumnis, quam ceteris; ex qua regula Anacletus a Cleto plane distinguendus est. Contra vero critici recentiores multi, quos sequitur Tillemontius tomo 2 pag. 555 & alibi, Cletum ex Pontificum catalogis expungendum, vel, quod eodem recidit, utrumque in unum conflandum, acriter pertendunt, quorum sententiam alia via explicare conatus est Papebrochius, ut breviter expositum habes in Responsionibus ad art. 17, a num. 20. Legi & expendi argumenta pleraque omnia, etiam ea, quæ maxime urget Pearsonius, nec tamen moveor hactenus, ut ab Henschenii placitis recedam, aut cum Pagio ad annum CI num. 4 non censeam tutius esse, in re incerta a communi opinione non discedere; quamvis si ad Martyrologos, Bedam præsertim, Romanum parvum, Adonem & Usuardum attendamus, unus dumtaxat in sacris tabulis colendus proponatur, ut est etiam Wandelberti sententia inferius recitanda. Ego hic neutram opinionem amplector, rem totam, Deo bene favente, ad XIII Julii, quo die Anacletus recolitur, accuratissime discussurus.

[Marcellini] Marcellinum itidem annuntiat laudatum Romanum parvum: Et Marcellini Papæ & martyris: annuntiat etiam Beda cum elogio; ex Beda, Rabanus, qui non Marcelli. ut in nostra Bedæ editione male legitur, sed Marcellini scripsit, servato reliquo elogio, quod in Adonem, Usuardum & Notkerum transiit, sic tamen, ut soli posteriores, cum Adone, eam pericopen adjiciant de Septemdecim martyrum millibus, uno mense coronatis. Recurrit iterum tacta superius difficultas, de confusis Romanorum Pontificum nominibus in Marcello quoque & Marcellino. pro quorum identitate aliqui ex iis certant, qui Cleti & Anacleti distinctionem totis viribus evertere conantur. In eorum numero fuit Clar. Castellanus, ut patet ex ejus notatiuncula hoc die Martyrologio universali apposita. Ast hic in ultimis suis litteris, aliena manu ad me datis XXXI Januarii MDCCXI, plane retractavit, quæ de Marcelli & Marcellini prætensa identitate scripserat & hoc die & XVI Januarii; ut pluribus ibi ostendi. Atque ut iterum dicam, quidquid pugnet Pearsonius, Marcellus a Marcellino omnino separandus est, quod, si opus fuerit, operosius demonstrari poterit. Hic ego me satis fecisse existimo, quod purum & simplicem Usuardi textum repræsentaverim. Quæ de Marcellino calumniati sunt Donatistæ, ita ab eruditis hodie ventilata sunt, ut hic frustra idem saxum volveretur. An ejus martyrium satis certum sit, non pauci dubitant; vide Acta; Respon. Papebrochii ad art. XI, num. 48; Pagium ad annum CCCIV, num. XI, & Tillemontium tomo 5 a pag. 612, a quibus alia, Marcellino perperam tributa, excutiuntur.

[Richarii.] De Richario Centulensi dicere supra cœpimus: notandum superest, eum ab Usuardo recte signari cum solo titulo presbyteri, male a Notkero ut episcopus, sine peculiaris loci designatione. Non ausim dicere, eum ex apographis Hieronymianis acceptum, tametsi in nonnullis adjectus videatur. Vita ejus ab Henschenio illustrata est, etiam relata a Mabilione sec. 2 Benedictino a pag. 187. Audiamus Wandelbertum, ipsum cum Cleto celebrantem:

Sextaque Pontificis recolit certamina Cleti,
Richarioque nitet vitæ cultore beatæ.

AUCTARIA.

Praten. Jam notavimus, pro, Monasterio Centula. in eo legi: In pago &c. quod secuti sunt Codex Rosweyd. & Antverp-maj.

Tornacen. Post textum purissimum, adjicit: Ipso die, sancti Autharii confessoris. Vide quæ de eo dicuntur inter Prætermissos.

Pulsanen. Ultima annuntiatione omnino caret. De cetero in reliquis satis purus est.

Munerat. Etiam cetera purus, in fine subdit: Parisius, dedicatio sacræ cappellæ regiæ, sacris nostræ redemptionis insigniis, [Dedicæt. capp. reg.] mirifice a beato Ludovico rege ditatæ.

Antverp., Rosweyd., Max-Lubec., Belin., Greven., & Molan. cum recentioribus passim, pro Anacleti, legunt Cleti.

Lovanien. Citatis similis, sic de Cleto scribit: Qui cum annis septem rexisset Ecclesiam, martyrio coronatus, sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticano. In reliquis purus est.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-belg. Jam dictis addunt: [De Cleto & Anacleto.] Hunc Cletum & Anacletum, Eusebius Cæsariensis & plures alii, pro eodem accipiunt. Sed Damasus in Cronica Pontificum Romanorum, quam scribit Hieronymo, ponit eos pro duobus, dicens Cletum fuisse Romanum, Anacletum autem natione Græcum. De reliquo puri sunt, nisi quod primus Richario tribuat titulum episcopi.

Centenlen. Proprium patroni festum ita primo loco celebrat: In pago Pontivo, cœnobio Centula. [De Richario.] natalis sanctissimi patris nostri Richarii sacerdotis & fundatoris loci nostri, qui miræ abstinentiæ & incessabilis prædicationis sectator, longe lateque miraculis claruit, ac tandem Domino sibi revelante, vitam relinquens, cælestia regna conscendit. Romæ, sancti Cleti Papæ & martyris, qui persecutione Domitiani, martyrio coronatus est. Item Romæ, sancti Marcellini Papæ, sub Diocletiano cum tribus clericis decollati. Quo tempore tam sæva persecutio incanduit, ut intra unum mensem, decem & septem millia martyrum passi gestis scriberentur.

[De Cleto.] Bruxellen. Romæ, sancti Cleti Papæ & martyris. Qui secundus post beatum Petrum rexit Ecclesiam, & sub persecutione Domitiani martyrio coronatus est, & sepultus juxta corpus beati Petri in Vaticano. Et fuit primus qui invenitur in suislitteris posuisse, Salutem & Apostolicam benedictionem, commendavitque peregrinationes ad Sanctos & maxime ad limina sancti Petri: & qui illas impediunt vel dissuadent, execratur. De his & sequentibus facile est hodie judicium ferre. Ita pergit: [De Marcellino.] Romæ, sancti Marcellini Papæ. Qui cum Ecclesiam novem annos & menses quatuor rexisset, a Diocletiano compulsus, incensum posuit idolis. Postea Synodo facta, seipsum condemnavit, & pergens ad Diocletianum, se Christianum confitens, pro fide Christi cum Claudio, Cyrino & Antonino capite truncatus est. Quo tempore magna fuit persecutio, ita ut &c. [Exuperantiæ. Aucharii & Algæ.] Item Trecas, sanctæ Exuperantiæ virginis. Apud Rasbacum, sanctorum Aucharii & Algæ conjugum, parentum Adonis, Radonis & Audoënii archiepiscopi Rothomagensis. Vide Prætermissos. Item ad finem in margine additur: Et translatio sancti Modoaldi archiepiscopi Treverensis. [Translat. Modoaldi.] Natalis est XII Maii.

Hagenoyen. Romæ, natale beati Cleti Papæ. Qui cum septem annis rexisset Ecclesiam, [Cleti.] passus est sub Nerone cæsare. Patet hallucinatio. Hic constituit viginti quinque presbyteros in urbe Romæ & peregrinationem ad sanctum Petrum commendavit. Sequitur discordiæ conciliatio: Item Romæ, sancti Anacleti Papæ & martyris, [Anacleti.] qui cum rexisset Ecclesiam annis novem, mensibus duobus, passus est sub Traiano imperatore. Hic constituit in Missa dici, Pax vobis, episcopis; &, Dominus vobiscum, simplicibus sacerdotibus. Et responderi utrique, Et cum spiritu tuo, & Amen. Ipso die Romæ, [Marcellini.] sancti Marcellini Papæ & martyris. Qui primo propter persecutionem timidus effectus est, idolis thura obtulit, & postea coram CXL episcopis pœnituit, & seipsum Diocletiano ad perimendum obtulit, qui cum Claudio, Cyrino & Antonio fecit eum capitalem subire sententiam. Quo tempore fuit &c. [Tytæ.] De Richario, pure. In Italia, sanctæ Tytæ virginis. Puto, Zitam Lucensem indicari, de qua in Actis die sequenti. [Trutperti.] In nigra silva, sancti Trutperti martyris.

Aquicinct. Pro Cleti. ut alii habent, legit nobiscum Anacleti. Et pro, mensibus quatuor, legit, tribus.

Victorin. Pro martyrum millibus septemdecim, habet septem & viginti.

Ambian. Cœnobio Centulæ, natalis sancti Richarii confessoris.

Matric-Cartus-Ultraject. Anacleti Papæ & martyris, secundi post beatum Petrum. Marcellini Papæ & martyris cum ceteris.

[Autharii.] Augensis, monasterii sancti Laurentii: Ipso die, sancti Autharii confessoris.

In Vatican. num. 5949. De Richario, nihil. Adjicitur: [Victoris & sociorum.] In Africa, sanctorum Victoris, Siricii, Honorati. Videntur ex Hieronymiano aliquo accepti.

Ughellian. Legit etiam Anacleti, non Cleti.

Stozz. Apud Rabascum, sancti Aucharii & sanctæ Agiæ ejus conjugis, [Aucharii & Agiæ.] & filiorum ejus Adonis & Redonis, inter quos fuit natus Augdonus [Audoënus] Rotomagensis episcopus, ab eodem patre & matre. Corrupta & intorta aliqua, de quibus vide indicem Prætermissorum.

Codex Belnen. S. Mariæ: Belno castro, exceptio sanctorum Flocelli & Hernæi; [Floscelli & Hernæi.] e quibus gloriosus Christi athleta Flocellus, sicut passio ipsius scripta testatur, a fidelibus Christianæ religionis cultoribus, in villa Durrunnensi, quæ est in pago Constantino, digna veneratione sepultus, & a Deo magnis est virtutibus clarificatus; sed cum invalescente gentilium furore, eo in loco debiti honoris religione, sanctissima membra carerent, a quibusdam prædicti castri militibus, pariter cum beato Hernæo, Cenomanensi abbate reverentissimo, in villam Rufianam transportati, signis & virtutibus claruerunt. Inde, divina disponente misericordia, Othonis comitis tempore, in Belnenium translati sunt, ibique usque nunc, fideliter poscentibus, pro quibusque necessitatibus, clementi pietate securrunt. Vide quæ de his dicuntur in indice Prætermissorum.

Editio Lubeco-Col. De Cleto habet, sicut codd. mediæ notæ supra. Sequitur: Item Romæ via Salaria, sancti Marcellini &c. fere ut in textu. Deinde: [Exuperantiæ. Richarii.] Trecas, sanctæ Exuperantiæ virginis. In pago Ponthino, monasterio Centula, sancti Richarii, presbyteri & confessoris.

[Honorati & sociorum.] Greven. In Africa, sanctorum Honorati, Pauli, Maximi & Apollonii. Item sanctorum Aurelii, Leonidis, Viri, Cirici, Guidei. Nomina iis aptanda sunt martyribus, qui in Hieronym. enumerantur. [Frederici.] Item beatæ memoriæ Frederici episcopi Leodiensis & martyris Remittitur ad XXVII Maii. Trecas, S. Exuperantiæ virginis.

Molan. Eodem die, apud Legiam, sancti Floriberti episcopi ejusdem loci & confessoris. [Floriberti. Dedicat. capp. reg. Clarentii.] Obiit XXV Aprilis. Parisiis, dedicatio sacræ cappellæ &c. ex Munerato. Viennæ, sancti Clarentii episcopi & confessoris. De eo heri. Sequitur minoribus typis: Sancti Basilei episcopi Amaseæ. [Basilei.] cujus martyrium scribit Joannes presbyter Nicomediæ. In editionibus aliis: Eodem die, apud Legiam &c. De Clarentio, [Exuperantiæ.] idem. Trecas, sanctæ Exuperantiæ virginis. Die vigesima sexta, sancti martyris Basilei, episcopi Amaseæ. Parisiis, dedicatio &c. Ut jam diximus ex Munerat acceptum esse.

V Kal.
Die 27.

[Anastasii.] Romæ. depositio beati Anastasii Papæ, de quo sanctus Hieronymus venerabili testatur eloquio, quod ejus vita diuturna mundus immeritus sit frui. APud Nicomediam, natalis sancti Anthimi episcopi & martyris, [Anthimi.] qui persecutione Diocletiani ob confessionem Christi, ut in historia ecclesiastica descriptum est, martyrii gloriam capitis obtruncatione accepit. Secuta est quoque illum universa pene gregis sui multitudo, per eamdem martyrii viam, quorum alios judex gladio obtruncari, alios ignibus conflagrare, alios naviculis impositos pelago immergi fecit. [Castoris.] Tarso Ciliciæ, sancti Castoris.

Puri sunt Praten., Herinien., Antverp-maj., Rosweyd., Munerat., Greven., & Molan.
Varia lectio. In Molano ante, Hieronymus. deest appellatio, Sanctus. Reliqui in textu, Hieronimus. ut scribunt Pratens. Munerat. Greven. &c. De, Iheronimus vel Ieronymus & id genus aliis, non est operæ pretium pluribus agere; uti nec de, Nichomediam, hystoria, Antimi, Anthymi &c. Notabilior est Munerati error, dum scribit ut in historia legitur, pro eo quod in laterculo recte posuimus, ut in historia ecclesiastica descriptum est. Sic codex Rosweydi sensum vitiat, pro, quorum alios, legens, quos alios. Conflagrare habent Pratens. & Munerat. & ita opinor legisse Usuardum, potius quam conflagrari ut Herinien. & Antverp-maj. forte ex Adone. Utrumlibet selige, per me licet. At nimium sapuisse existimo Rosweyd. Greven & Molan. qui substituerunt concremari. Constructionem denuo mutat Muneratus, a reliquis omnibus deflectens, scribensque, in pelago mergi fecit, pro, pelago immergi fecit. Sunt qui Tharso scribant cum Munerato & Molano, melius in textu ex aliis. Mira in Heriniensi commixtio duarum vocum, Tarso Ciliciæ. in, Thessalonicæ. amanuensis, ni fallor, oscitantia, qui vocibus media fere parte confusis aut corruptis, ansam alteri reliquerit, male supplendi cetera atramento recentiori.
[Anastasii.] Observatio. Anastasium Pontificem primus in sacros Fastos retulit auctor Romani parvi: Sancti Anastasii Papæ. Secutus est Ado, sed, quod mirere, nullo eum ornavit encomio; solum addens, quod sederit annos tres, dies decem. Diligentior fuit Rabanus, quem hic Notkerus, ut alias sæpe, ad verbum descripsit, insertis etiam citatis Adonis verbis. Quæ igitur in Anastasii laudem breviter sed nervose textus exprimit, Usuardi nostri propria censeri debent. Plura in Actis ex Hieronymo & aliis ab Henschenio diligenter exquisita, [Anthimi.] suggeruntur. Anthimus Nicomediensis in apographis Hieronymianis memoratur, sed aliter Romanum parvum annuntiat, innumeramque jungit martyrum multitudinem. Porro Anthimo & sociis elogium concinnavit Ado, ex quo præcipuos tantum flosculos decerpsit Noster, ut ex utriusque textus collatione, clare perspicies. Verosimillimum est ex Rufini Eusebio lib. 8 cap. 6, desumptum ab auctore Romani parvi Anthimum. eique hunc diem pro arbitrio assignatum, ut de aliis, eodem primo Diocletiani furore crudelissime necatis, alibi non semel dicitur. Eusebii verba in Actis referuntur, quæ vere insignis martyris & innumerabilium sociorum triumphum denarrant, quibus addi possunt, quæ a Lactantio præclare scripta sunt, ex quo & aliis historiæ seriem exponit Tillemontius tomo 5 a pag. 23, nulla habita ratione Actorum particularium, Latine & Græce a nobis editorum, quæ ab eruditis recentioribus non magni æstimantur, nec a Ruinartio admissa sunt, qui solum Eusebium sequitur pag. 320. Metricum Wandelberti elogium Anthimum cum Anastasio memorat:

Quinta Anastasium Papam celebramus: eidem
Anthimus antistes digna virtute cohæret.

[Castoris.] Castor Tarsensis primum locum occupat in citatis Hieronymi apographis, unde eum, procul dubio, Usuardus accepit; & solum quidem, ut probatissimi codices nostri cum Notkero ad oculum demonstrant. Alii secundæ notæ codices, ut Antverp. & Max-Lubec. Belinus & multi, in Auctariis citandi, Stephanum Castori connectunt, & loco & tempore, nisi vehementer fallimur, plane distinctum; hoc nimirum Tarsi, Stephano Nicomediæ coronato, quemadmodum diserte ferunt laudata Hieronymiana, apud Florentinium. Non ignoro, Henschenium aliter in actis posuisse, ut se conformaret Baronio, Belinum forte & Maurolycum secuto. At non dissimulat ibidem Henschenius, quid sibi magis verosimile videatur. Ego certe antiquissimorum Martyrologorum & codicum auctoritatem, Belino & Maurolyco longe præferendam censeo. Hæc obiter, occasione connexionis illius, textui nostro contrariæ, dicta sunto. De vera & simplici Usuardi lectione, non video quidquam dubitari posse.

AUCTARIA.

Tornacen. Textum mutilat, expuncta parte elogii B. Anthimi, incipiendo a, quorum alios &c. cetera purissimus est.

Antverp. & Max-Lubec. Antverp-max. Leyden-Belg. & Edit. Ultraj-Belg. Post Castoris. addunt, & sancti Stephani martyris.

Pulsanen. Et in parte elogii B. Anthimi, & in ultima annuntiatione deficit.

Lovan. Etiam mutilus est in elogio Anthimi. Porro Stephanum Castori conjungit. [Stephani.]

Ultraject. Leyden. Alberg. & Danic. Post, immeritus sit frui, interserunt: Hic constituit, ne quis sine sui licentia Episcopi ad clericatum ascendat, [De Anastasio] & ne quis sedeat, cum sacra Euangelia in ecclesia recitantur. In fine: Tharso Ciliciæ, sancti Castoris & sancti Stephani martyris. [Stephani.]

Centulen. Romæ, sancti Anastasii Papæ & confessoris. [Textus contractus.] Nicomediæ, sancti Antimi episcopi & martyris, cum quo de clero & populo multi coronati sunt. Tarso Ciliciæ, sancti Castoris. In hac annuntiatione purior est quam codices proxime citati.

[De Anastasio] Bruxellen. De Anastasio, aliis verbis sic inserit: Hic constituit, nequis sedeat, sed stet, dum sacra Euangelia in ecclesia recitantur. In Anthimo, nonnihil ex Adone interpolatus est. In fine: Tarso Ciliciæ. [Stephani.] sancti Castoris & sancti Stephani martyrum.

Hagenoyen. Primo loco de Anthimo, satis pure. Sequitur: Tarso Ciliciæ, passio sanctorum martyrum Castoris & Stephani. [Stephani.] Romæ, depositio sancti Anastasii Papæ, qui quadragesimus post beatum Petrum erat, de quo sanctus Hieronymus &c. fere ut supra. In territorio Lomovicensi [Lemovicensi,] sancti Alpiniani confessoris. [Alpiniani.] Vide Acta.

Aquicinct. Post frui, sic subdit: Hic constituit, ut quotiescumque Euangelia sancta recitarentur, sacerdotes non sedeant, [De Anastasio] sed curvi stent. Et constituit, transmarinum hominem in clericatum non suscipi, nisi quinque episcoporum designaretur chirographis. His ultramarinorum in legitimos damnavit ordines. Puto legendum esse inlegitimos, seu illegitimos. [Stephani.] In fine, pro Castoris. habet Pastoris. additque, & Stephani martyrum.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130. In fine: In Ægypto, [Victoris & sociorum.] sanctorum Victoris, Maximi & Martini. Potius Marciani. Quibus in Hieronym. adduntur Paulus, Germanus & alii sex.

Matric-Cartus-Ultraject. De Anastasio, fere habet, ut est in textu. Tum: Anthimi episcopi cum sociis, de grege suo martyribus.

Vatican. num. 5949. In fine adjicit: Ursicini. cum longa narratione de sancto Vitale. [Ursicini.] De Ursicino vide in Actis in Castore & Stephano. Rursus de eodem & Vitale die sequenti.

[Stephani.] Ughellian. In fine: Et sancti Stephani martyris. Ut supra Antverp. Max-Lubec. &c.

[Stephani.] Altemps. Ad Castoris, adjectum, & sancti Stephani.

Strozz. Castoris & Stephani. Apud civitatem Fulginatem, [Eraclii & sociorum.] sanctorum martyrum Eraclii, Justi, Mauri & Vitalis, qui sub Daciano præside martyrium passi sunt. In indice Prætermissorum Vitalis ad diem sequentem, tres alii Fulginates ad IV Maii remittuntur.

[De Anastasio] Editio Lubeco-Col. De Anastasio, post frui, subjungit: Hic constituit, ne quis sine licentia sui episcopi ad clericatum ascendat: Et qui careret aliquo membro, non posset fieri clericus. Et ne quis sedeat, cum sacra Euangelia in ecclesia recitantur. De Anthimo satis pure. In fine: Tharso Ciliciæ, [Stephani.] sanctorum Castoris & Stephani martyrum.

[Genesii & aliorum.] Greven. In Lidia, sanctorum Genesii, Sodalis & Marini. Item sanctorum Hermetis, Victoris, Germani. Apud Civilitanam urbem, sancti Pulionis lectoris & martyris. De his distinctiora in Actis invenies. Tarso Ciliciæ, sancti Stephani martyris. Romæ, Evellii martyris. Remittitur ad XI Maii. [Liberalis.] Civitate Altinensi, sancti Liberalis confessoris. Vide in Actis geminas ejus vitæ synopses.

[Stephani. Liberalis.] Molan. In prima editione, post Castoris, litteris Italicis immediate subdit: Et sancti Stephani martyrum. Dein typis minoribus: Civitate Altinensi, sancti Liberalis confessoris. Posteriores editiones, de Stephano, idem. Rursus minori charactere: Civitate Altinensi, sancti Liberalis confessoris, ab Heliodoro episcopo nutriti, qui civitate Altino destructa, Tarvisium est translatus.

IV Kal.
Die 28.

Apud Ravennam, natalis sancti Vitalis martyris, qui cum corpus beati Ursicini sublatum, [Vitalis.] honestate debita sepelisset, tentus a Paulino consulari, post equulei tormenta, jussus est deponi in foveam profundam, & terra ac lapidibus opprimi, talique martyrio migravit ad Christum. [Theodoræ & Didymi.] Alexandriæ, sanctæ Theodoræ virginis, quæ sacrificare contemnens, cum esset in lupanar tradita, repente quidam ex fratribus nomine Didimus, miro Dei favore, illam eripuit, [Aphrodisii & sociorū. Pollionis.] ac postea cum eadem percussus, & simul coronatus est. Eodem die, Afrodisii, Carilippi, Agapii & Eusebii martyrum. In Pannonia, sancti Pollionis martyris.

Sumitur ex Praten. Herinien. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Ursicii, pro Ursicini, error est in Munerato; atque item cum honestate. In Pratensi & Belino redundat particula, et post equulei. Greven. autem & Molan. constructionem sic efformant: Tentus EST a Paulino consulari & post &c. Sed ea scribendi ratio codicibus omnibus Usuardinis & ipsi Adoni repugnat, quamvis recte sit ordinata. Librarii Heriniensis oscitantia vocem profundam omisit. Belin. pro deponi, scripsit, poni; Munerat. demitti. Greven. & Molan legunt, ad Christum migravit. Post Theodoræ virginis, inseruit Molanus, sed litteris Italicis: De qua beatus Ambrosius. Idem solus & forte melius scripsit Didymus, ut habet etiam Ado. Nos codicum nostrorum omnium lectionem retinendam censuimus. Antverp. & Max-Lubec. duas voces omittunt, nempe, nomine Didimus. In apographo nostro Pratensi legitur Aphrodisii, ceteri codices, Afrodisii, Belin. & Greven. Affrodisii. Cetera colligo, potius corrigenda quam notanda. equule in, eculei, contempnens, Karilippi, Caralippi, Agapiti, Agapeti, Apollonii, Appolionis, sanctæ Apolionis &c.
[Vitalis.] Observatio. Vitalis martyr Ravennas, de quo in laterculo, Hieronymianis aut ignotus, aut præteritus est, aut studiose Gervasio & Protasio XIX Junii conjunctus: nam de alio, fortasse Pannonio, ibi indicato, nulla nobis quæstio. Beda positionem seu martyrii locum reticet. Romanum parvum rotunde enuntiat: Ravennæ, sancti Vitalis martyris, patris sanctorum Gervasii & Protasii. His longiorem narrationem Florus adjunxit, aliam Rabanus, aliam Ado; Notkerus Rabanum & Adonem descripsit, Noster pauca decerpsit, stylo suo convenientia. Id vero notandum, Martyrologos illos, tametsi in elogiis suis non omnino conveniant, ex eodem tamen fonte hausisse omnes, nimirum ex passione, quæ seculo IX antiquior esse debuit; non tamen ea ætate composita, ut magnam fidem mereatur; certe Bedæ ignota fuisse videtur. Nec eam tuetur celebris epistola, quam Ambrosio suppositam plerique hodie fatentur. Pauca de Vitale Tillemontius tomo 2 pag. 75, plura in notis pag. 496. Nihil tamen obest criticorum de Actis censura, quo minus vetustissimum cultum probent certissima monumenta, inter quæ Frontonis Kalendarium, aliaque a Papebrochio in Actis producta: quibus consonat metricum Wandelberti encomium:

Quarta Vitalem Christi pro nomine cæsum
Commemorat, vitam meruit qui morte perennem.

Cur hac die apud laudatum Bedam & Rabanum legatur Christophorus, & apud Florum & alios Eusicius, haud equidem conjicio: in indice Prætermissorum ad proprios dies remittuntur. Theodora & Didymus a Romano parvo primum producti, [Theodori & Dydymi.] ab Adone insigni elogio ex Actis contracto exornati sunt, quod rursus integrum transumpsit Notkerus, Usuardus vero breviori methodo rem complexus est; sic tamen ut sua omnia & in hoc & in præcedenti encomio, ex Adone prorsus accepisse manifestum sit. Ceterum ita elogium ab Adone primum contextum est, ut ipsa antiqua Acta genuina & proconsularia videre debuerit, & una commiscere, quæ Sanctus Ambrosius de pari certamine Virginis Antiochenæ retulit libro 2. de Virginibus capite 4. An satis recte, necdum inter eruditos definitum invenio. Cum Baronio in Annalibus censuit Papebrochius, diversas esse Virgines, quemadmodum diversa statuuntur loca & tempora, quibus certasse referuntur; nec satis perspexit, an Theodora hæc nostra, coronæ martyrii particeps fuerit, cum id Acta non exprimant. A Papebrochii sententia non abhorret Tillemontius, dum passionis historiam Gallice explicat tomo 5 a pagina 244. Nihilominus Ruinartius inter sincera & selecta, admonitionem præmittit pagina 425, qua tueri conatur eorum opinionem, qui Ambrosianam virginem anonymam, cum hac nostra Theodora Alexandrina confundendam existimant, quidquid suam Ambrosius Antiochenam appellaverit. Ego certe apud Ruinartium non reperio solutiones argumentis pares, nec video, cur idem divini amoris astus plurium virginum tutandæ pudicitiæ servire non potuerit, ut de aliis recte ostendunt citati Papebrochius & Tillemontius. [Aphrodisii & sociorum. Pollionis.] De duabus postremis annuntiationibus, id solum dicere possumus, ipsas Romano parvo ignotas, ad verbum ex præfato Adone descriptas esse, primitus ex Hieronymianis eductas, quamvis varie immutata & male connexa videantur nomina, ut ex Actis intelliges. Nobis certum est, genuinam Usuardi lectionem in textu nostro repræsentatam.

AUCTARIA.

Rursus defectu laborant Tornacen. & Pulsanen. In illo, abest elogium Theodoræ. In hoc vero, & Theododoræ elogium, & quæ sequuntur.

Rosweyd. Textui puro subnectit: Item Pamphili confessoris & episcopi. [Pamphili.] Sulmonensis &c.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Puri ferme sunt: sed interjiciunt verba Romani parvi, nempe: Patris sanctorum Gervasii & Protasii. Et post, migravit ad Christum, interponitur: Ipso die, sanctæ Valeriæ conjugis sancti Vitalis. [Valeriæ.]

Centulen. Apud Ravennam, sanctorum Vitalis & Valeriæ martyrum, quorum filii beatus Gervasius & Protasius præclari martyres exstiterunt. Alexandriæ, sanctæ Theodoræ virginis, cum qua quidam frater nomine Didimus passus est. [Translat. Wingualoei.] Ipso die, translatio S. Wigualoei abbatis. Item sanctorum Afrodisii, Carilippi, Agapiti & Eusebii martyrum. In Pannonia, sancti Pollionis martyris. Eodem die Mediolani, [Petri mart.] sancti Petri martyris ab hæreticis coronati. Ab aliis passim recolitur XXIX Aprilis.

Antverp-maj. Purus est in textu, sed in fine addit: [Winwaloci.] Eodem die, sancti Winwaloci abbatis. De eo egimus III Martii.

Bruxellen. In Vitale fere purus, secundo loco habet: [Ursicini. Valeriæ.] Et sancti Ursicini medici, sub prædicto judice passi. Ipso die, sanctæ Valeriæ, conjugis beati Vitalis. Tum alia manu & recentiori atramento intruditur: [Monicæ.] Et depositio sanctæ Monachæ [Monicæ] matris sancti Augustini. Remittitur ad IV Maii. [Translat. Lamberti.] In Theodora & ceteris sati purus est. In fine adjicit Item, translatio sancti Lamberti episcopi. Vide diem natalem XVII Septembris.

Hagenoyen. In Vitale modice interpolatus est. [De Valeria.] Tum: Eodem die, sanctæ Valeriæ conjugis sancti Vitalis martyris. Quæ quia jejunare cum idololatrisnoluit, dicens se esse Christianam, finem vitæ verberibus sortita est. In Theodora, nonnulla adjicit satis nota. Denique: Ipso die, sancti Affrodosii, Carilippi, Agapi & Eusebii martyrum. Deest ultima annuntiatio de Pollione.

Aquicinct. In fine: Et sancti Winwaloci confessoris. [Winwaloci.] Jam diximus, de eo actum III Martii.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. In fine adjiciunt: Item Alexandriæ, sanctæ Euphrosynæ virginis. [Euphrosynæ] Vide XI Februarii.

Daveron. Beati Suingraloci abbatis. Satis patet Winwalocum indicari, de quo supra.

Matric-Cartus-Ultraj. Vitalis martyris & militis, qui fuit pater sanctorum Gervasii & Prothasii. Theodoræ virginis & Didymi, qui illam e periculo liberavit, & postea cum ea occubuit. Affrodisii martyris & aliorum. [Translat. Lamberti.] Translatio sancti Lamberti episcopi & confessoris.

Codex Bigotian. signatus P 5. In Pannonia, sancti Apollionis martyris. Lege Pollionis.

Reg. Suec. signatus num. 148. Monasterio, sancti Winwaloci. Puto agi de Blandinio.

In Vatican. num. 5949. Corrupte adjicitur: Eodem die, Epii, Afrodisii &c.

Ughellian Pro Pollionis, scribit Apolionis.

[Translat. Wlsini.] Altemps. In monasterio, S. Eburnensis ecclesiæ, translatio sancti Wlsini episcopi & confessoris. An non indicatur Wilfridus Eboracensis junior? de quo in Actis XXIX Aprilis.

Bizunticen. Bellevalli, sancti Bernardi confessoris. Hactenus nobis ignotus est, [Bernardi.] saltem ut Sanctus. Forte aliquis plura docebit.

Editio Lubeco-Col. De Vitale post textum interpolatum, [De Vitale.] adhuc addit: Corpus vero ejus post translationem requiescit Coloniæ Agrippinæ, in ecclesia sanctæ Dei genitricis Mariæ in Capitolio. Ipso die, [De Valeria.] sanctæ Valeriæ conjugis sancti Vitalis prædicti, quæ sacrificare noluit [nolens] usque ad mortem etiam mactata fuit. Reliqua textus satis pura sunt. [Translat. Lamberti. Item Liborii.] Sequitur: Apud Leodium, translatio sancti Lamberti, ejusdem loci episcopi & martyris. Cenomanis, translatio sancti Liborii episcopi & confessoris in Paderbornam. Dies natalis est XXIII Julii, quo hodie de præcepto celebratur.

[Victorini & sociorum. Pamphili.] Greven. Victorini martyris, Victoris, Luciani, & aliorum. Vide Acta. Pamphili episcopi Corfinii. Idem est qui supra Sulmonensis. Item beatæ Valeriæ uxoris sancti Vitalis supradicti. [Valeriæ. Transl. Lam. Transl. Lib.] Quæ sacrificare contemnens, usque ad mortem mactata, coronam martyrii adepta est. Apud Leodium, translatio sancti Lamberti episcopi ejusdem loci & martyris. Apud Paderbornam, translatio sancti Liborii episcopi Cenomanensis & confessoris.

[Noë de arca.] Molan. Item egressio Noe de arca. In Leodio, translatio sancti Lamberti martyris. Ipso die, sanctæ Valeriæ conjugis sancti Vitalis. [Elevat. Amati.] Eodem die, elevatio sancti Amati episcopi & confessoris. Vita dabitur XIII Septembris. [Translat. Probæ.] Lauduno clavato, translatio sanctæ Probæ virginis. Vide Acta. Editiones aliæ, sic habent: Ipso die, sanctæ Valeriæ &c. In Hispaniis, [Prudentii. Adelphi] sancti Prudentii episcopi Tirasonensis & confessoris. Metis civitate, sancti Adelphi episcopi & confessoris. Die vigesima octava, sanctorum martyrum Dadæ, [Dadæ &c.] Maximi & Quintiliani. De his & Adelpho vide in indice Prætermissorum. In Leodio, & Lauduno clavato, ut supra. Eodem die Duaci, [De elevat. Amati.] elevatio sancti Amati, episcopi & confessoris. Ad hanc elevationem sacri corporis, quod perdiderant, Dominus reddidit multis sanitatem, videlicet ægrotis: lumen & auditum cæcis & surdis: inde vero viri prius confracti redierunt, nimirum exultantes, vestigia pedum admirantes. Item egressio Noe de arca. Tum litteris minoribus: Eodem die, [Paphnutii & 546.] martyrium sancti Paphnutii abbatis & quingentorum quadraginta sex, qui una cum ipso martyrium passi sunt. Vide Prætermissos.

III Kal.
Die 29.

[Tychici.] Apud Paphum, sancti Tychici diaconi, discipuli beati Pauli. Hujus meminit in suis epistolis idem Apostolus, pronuncians eum fratrem carissimum ac conservum suum fore in Domino. In Numidia apud Cirtensem coloniam, natalis sanctorum martyrum Agapii & Secundini episcoporum, [Agapii, Secundini & aliorum.] qui persecutione Valeriani, post longum exilium, apud præfatam urbem, in qua tum maxime gentilium rabies ad tentandam justorum fidem inhiabat, ex illustri sacerdotio effecti sunt martyres gloriosi. Passi sunt in eorum collegio Emilianus miles, Tertulla & Antonia, sacræ virgines, & quædam mulier cum suis geminis.

Puri sunt soli Praten. Herinien. Antverp-maj. Greven. & Molan.
Varia lectio Scripsi Tychici cum Praten. & Molano. Et ita vere scribendum esse nemo diffiteri potest; quasi dicas Fortunatus, sed hic Grammaticas quæstiones enodandas non suscipimus, citatos codices, ut probatiores secuti sumus. Fateor tamen in Pratensi sic scriptum esse, ut dubium maneat, sitne prima littera T. an C. Herinien. cum aliis legit Tichici, pejus Greven. Titici, pessime Antverp-Maj. Titi. Idem codex omisit particulam in, ante Domino; Molanus fore. Cirthensem habent Greven. & Antverp-Maj. Molan. Circensem. Secutus sum Praten. Herinien. &c. Secundii, pro Secundini, error est in Antverp-Maj. Ubi iterum collegio, pro sacerdotio. Temptandam habet etiam Herinien. Gloriosi Martyres legunt Greven. & Molan. Et primus etiam supra, sancti Pauli discipuli. Emilianus legunt omnes, excepto solo Molano, qui Æmilianus; ut plerumque solet nonnulla pro suo arbitrio corrigere, præsertim in diphthongis &c.
[Tychici.] Observatio. Apud Paphum, Tychici Apostolorum discipuli. Verba sunt Romani parvi, ex quo utraque hodierna annuntiatio profluxit, inde nimirum per Adonem, a Nostro accepta. Cur hoc potius die quam altero hic sanctus recolatur, puto ab auctore Romani parvi pro mero libitu determinatum. Quæ vero ex ipso jam citavimus, nullo ferme apice immutato, transumpsit Ado & ex hoc Notkerus. Ast Usuardus breve ex Pauli epistolis, præsertim ad Coloss. cap. ultimo, compilavit elogium, quale in laterculo exhibemus. Brevis de Tychico Henschenii commentarius, ex aliis epistolarum Pauli locis, ea colligit, quæ Tillemontius tomo 1 in vita Apostoli, propriis locis inseruit. Plura de ipso memorant Græci, quibus quadrat Henschenii nostri observatio; nempe, testimonia e sacris litteris assumpta, tam altum de Tychico ingenuisse sensum, ut cum variis urbibus videatur præstitisse beneficium fidei propagandæ, plures eum inter primos suos episcopos crediderint fuisse. Sed nobis sufficit Latinorum nostrorum Martyrologorum difficultates explanare.

[Agapii, Secundini & sociorum.] Agapius & Secundinus etiam a Rom. parvo, ut diximus, sumpti sunt. Elogium novis circumstantiis distinctum, ex Actis Mariani & Jacobi, de quibus die postera, adjunxit Ado, ex hoc Notkerus, satis ornate & eleganter. Usuardus autem, quidquid habet, inde ad verbum accepit, ita ut mirum sit, voces pauculas ab eo fuisse prætermissas. Ceterum tota ea martyrum classis ideo in Actis hodie prætermittitur, quod eorum gesta cum Mariani & Jacobi triumpho connexa sint, ut ibi die XXX legi potest. Satis nobis est purus & simplex Usuardi textus. Qui totam cohortem contemplari cupit, Henschenium adeat præfato die, quo præclarissima omnium Acta illustrantur; a Ruinartio etiam edita & novis observationibus explicata a pag. 224; Gallice autem a Tillemontio tomo 4 a pag. 215, ubi recte advertit, eorum festivitatem probabilius recolendam VI Maii, quo in Kalendario Carthaginensi referuntur Jacobus & Marinus, alias Marianus, ut dicemus die sequenti. Ex quo iterum colligas, auctorem Romani parvi, hisce etiam martyribus, a reliqua turma avulsis, arbitrarium diem consecrasse. Interim hodiernos episcopos sic metrice canit Wandelbertus:

Tertia Pontifices ara meritisque dicatos
Agapum, pariterque Secundinum veneratur.

AUCTARIA.

Tornacen. Hic denuo contractior, post, episcoporum, immediate subdit: Qui ex illustri sacerdotio, omissis intermediis, qui persecutione Valeriani, post longum exilium, apud præfatam urbem &c.

Pulsanen. In prima annuntiatione satis purus, secundo loco habet: Apud Alexandriam, sanctæ Euphrosynæ virginis. [Euphrosynæ.] Sequitur: In Numidia …. usque ad, episcoporum, inclusive.

Antverp. Post textum: Item translatio sancti Roberti, [Translat. Roberti.] primi Cisterciensis abbatis.

Max-Lubec. In territorio Lingonensi, apud Molifimum [Molismum] beati Roberti primi abbatis Cistersii. [Roberti.]

Munerat. Etiam in fine: Apud Mediolanum, sancti Petri martyris, Ordinis Fratrum Prædicatorum. In multis aliis recentioribus codicibus celebratur, [Petri Martyris.] sed nusquam copiosius quam in Leyden. & Florentinis.

Rosweyd. Itidem post textum: In Tuscia Torpetis martyris, ministri Neronis. Celebrius colitur XVII Maii. [Torpetis.]

Lovanien. Purus est usque ad, martyres gloriosi. Cetera omittit, substituitque: In territorio Lingonensi, [Roberti.] apud Molismum, beati Roberti confessoris, primi abbatis Cisterciensis. Ipso die, in territorio Mediolanensi, passio sancti Petri, de Ordine Prædicatorum. [Petri.]

Antverp-max. Leyden-Belg. & Editio Ultraj-Belg. Post textum satis purum, eadem prorsus cum Lovan. Auctaria subnectunt.

Leyden. Textui puro adjicit: In territorio Lingonensi, apud Molisonum, beati Roberti confessoris, primi abbatis Cisterciensis. [Roberti.] Ipso die in territorio Mediolanensi, [Petri.] passio sancti Petri, de Ordine Prædicatorum, qui cum per partes Italiæ, contra viros [virus] hæreticæ pravitatis verbum Dei longe lateque prædicasset, tandem gladio hæreticorum interemptus est.

Ultraject. Albergen. & Danic. Incipiunt: In territorio Mediolanensi &c. ut jam ex Leydensi retulimus. Sequitur textus satis purus. In fine autem: In territorio Lingonensi &c.

[Torpetis.] Centulen. In Thuscia, sancti Torpetis martyris. In Papho, Tythici Apostolorum discipuli. In Numidia apud Circensem Coloniam, sanctorum Agapiti & Secundini episcoporum.

Bruxellen. Post textum fere purum, subdit: In territorio Lingonensi &c. Tum: In territorio Mediolanensi …. etiam ut supra. Denique: Alibi Germani episcopi. [Germani.] An non martyris Alexandrini vel Nicomediensis?

Hagenoyen. In textu satis purus, adjicit: In territorio Lingonensi, in monasterio Mollismensi, sancti Ruberti abbatis. [Roberti.] Sequitur longa de Petro martyre historia, melius in Actis legenda. In fine: [Hugonis.] Item in monasterio Cluniacensi, sancti Hugonis abbatis.

[Germani. Roberti.] Aquicinct. Post, geminis, addit: Et sancti Germani episcopi. Deinde recentiori manu: Eodem die, in Burgundia, sancti Roberti abbatis.

[Hugonis.] Victorin. & Reg. Suec. num. 130: Apud Cluniacum, transitus sancti Hugonis abbatis.

Matric-Cartus-Ultraject. Petri martyris. Hugonis abbatis Cluniacensis. Roberti primi Cisterciensis abbatis. Titici diaconi, discipuli Apostolorum. Agapii & Secundini martyrum cum sociis.

[De Hugone.] Cluniacen. Eodem die, apud Cluniacum, natalis beatissimi Hugonis, piissimi patris monachorum, cujus vita multis virtutibus est declarata.

[Euphrosynæ] Vatican. num. 5949. Primo loco: Transitus sanctæ Euphrosynæ virginis.

Ughellian. Eodem die, depositio beatissimi Roberti, [Roberti. Petri.] primi Cisterciensis abbatis. Mediolani, passio beati Petri martyris. Hoc ultimum fuit rubrica ab ipso scriptore cancellatum, & scriptum ad diem sequentem, ut notavit Papebrochius, ipsius codicis oculatus inspector & collator.

Altemps. In Britannia, translatio sancti Eadmundi regis & martyris. [Translat. Edmundi.] Remittitur in Actis ad diem natalem XX Novembris. Petragoricas, sancti Frontasii martyris. [Frontasii.] In Actis retrahitur ad 11 Januarii. Et Torpetis martyris. De quo supra.

Florentin. Primo loco: Romæ, sanctæ Catharinæ Senensis virginis, [Catharinæ Senensis.] Ordinis Prædicatorum, annulo Jesu Christi & magnis revelationibus decoratæ. Romæ occubuit, ibique sepulta est in ecclesia sanctæ Mariæ ad Minervam. Pius vero Papa II eam catalogo Sanctorum adscripsit. Ipso die, apud Mediolanum, [Petri Martyris.] passio sancti Petri martyris, patria Veronensis, Ordinis Prædicatorum, cujus vita, constanti contra hæreticos prædicatione, ac miraculis claruit. In Tuscia civitate Pisa, sancti Torpetis martyris. [Torpetis.] Quem Cæsar Nero verberibus afflictum, extra prædictam urbem duci & decollari fecit & ita migravit ad Christum. In territorio Lingonensi, in monasterio Molismensi, [Roberti. Liberii. Hugonis.] sancti Roberti abbatis Cistertiensis. Apud Ravennam, sancti Liberii archiepiscopi. Cœnobio Cluniaco, S. Hugonis abbatis. Nonnulla quandoque in hisce codicibus, inter se & cum Greven. collatis, discrepantia occurrit, quæ cum non satis distincte ab Henschenio descriptore notata sit, fieri facillime potest, ut nonnumquam alterius verba, alteri perperam, sed innoxie, a nobis tribuantur, quod etiam in præfatione præmonuimus.

Remens. SS. Timothei & Apollinaris: Apud Avenniacum, [Gumberti.] sancti Gumberti regis. Melius in Actis Gondebertus appellatur, non rex, sed martyr.

Editio-Lubeco-Col. Incipit: Colonia Agrippina, translatio sancti Annonis archiepiscopi & confessoris. [Translat. Annonis.] Quæ statim post decessum ejus facta est, de civitate Coloniensi in montem Sibergensem. Sed post obitum ejusdem sanctissimi viri anno tricesimo octavo, & anno Domini millesimo octogesimo tertio, per venerabilem Joannem presbyterum, sanctæ Romanæ ecclesiæ Cardinalem, & Petrum, Lunensis ecclesiæ episcopum, solemniter ac reverenter est in capsam ad sanctuarium locatus. De Petro, fere ut Leydensis supra. Sequitur: Romæ, sanctæ Katharinæ virginis. [Catharinæ.] Hæc de civitate Senensi oriunda, in adolescentia sua habitum de pœnitentia S. Dominici assumens, & crebris miraculis & doctrinis clarens, anno ætatis suæ tricesimo tertio Romæ quievit, sepulta in ecclesia sanctæ Mariæ supra Minervam. Dominus autem Pius II Papa, qui eam Sanctorum catalogo adscripsit, mandavit festum ipsius prima Dominica Maii perpetuis temporibus solenniter celebrari. Vide Acta. Sequitur textus satis purus. Tum de Roberto &c. Eodem die, beatorum Ursionis & Maurilii confessorum. [Ursionis & Maurilii.] In Prætermissis ad proprios dies rejiciuntur. In Britannia, castro Beatricis, translatio sancti Edmundi regis & martyris. [Translat. Edmundi. Torpetis.] In Tuscia, sancti Torpetis martyris. De his superius abunde dictum est.

Belin. In fine: Eodem die, apud Mediolanum, sancti Petri martyris, de Ordine fratrum Prædicatorum. Cœnobio Cluniacho, beatissimi Hugoni [2 editio Hugonis] abbatis.

Greven. In Tuscia, sancti Torpetis martyris, qui jubente Silvio foras civitatem Pisanam ductus, [Torpetis.] decollatione capitis martyrium complevit. Hujus tamen solemnitas XVI Kal. Junii festivius recolitur. [Grati &c. Petri M.] In Africa, Grati cum aliis sex. In territorio Mediolanensi, sancti Petri presbyteri & martyris, Ordinis Prædicatorum. Qui in virginitate Christo serviens, [Germani.] cum per partes Italiæ &c. In Alexandria, Germani presbyteri. [Prodoci.] Nicomediæ, Prodoci diaconi. In Perusio, Valenti, Grati & Prodenti. Vide Acta. [Valenti &c. Leonis. Maxentii. Viti. Ursionis &c. Urbani.] Leonis episcopi & confessoris, qui in Samo insula primum quievit, ac deinde Veneti illuc applicantes, miraculo admoniti, sancti corpus secum asportaverunt. Maxentii confessoris. Viti confessoris. Ursionis & Maurilii confessorum. Vide Prætermissos. Item Urbani. Eodem die, beati Hugonis abbatis Cluniacensis, [Hugonis.] magnæ sanctitatis viri, qui a beato Odilone educatus, eidem in regimine dignus successor fieri meruit. [De Roberto.] Item, sancti Roberti abbatis & confessoris. Hic cum esset abbas in monasterio Cluniacensi, divino spiritu excitatus, regulam districtius servare cupiens, cum aliquot ejusdem zeli fratribus egressus, monasterium & Ordinem Cisterciensem inchoavit anno Domini MXCVIII clarusque vita & miraculis quievit in pace. Autissidori, sancti Mariani monachi & confessoris. [Mariani.] Estne hic Marianus Scotus? quis alius hac die sit, nescio. [Catharinæ.] Romæ, depositio sanctæ Katharinæ de Senis virginis. Quæ in adolescentia sua habitum &c. ut supra. In Britannia, castro Beatricis &c. Item, beatæ memoriæ Petri Faverii, [Petri Faverii.] Ordinis Cartusiensis, Prioris domus sanctæ Crucis in Urbe. Hic cum in extremis laboraret, & ab antiquo adversario pene in desperationem præcipitaretur, per gloriosam Dei genitricem sibi apparentem liberatus, tunc spiritum Deo reddidit, cum in Litania deceret: Omnes Sancti qui hic adestis, orate pro nobis. Ipsos enim Sanctos, quos ipse præsentes aspiciebat, cum magna exultatione, digito elevato, demonstrabat. De hoc nihil in prima editione. Videsis Prætermissos.

[De Petr. M.] Molan. Eodem die, apud Mediolanum &c. fere ut Leyden. Cœnobio Cluniaco, beatissimi Hugonis abbatis. [Hugonis. Roberti. Prudentii.] In territorio Lingonensi …. ut ibi. Et depositio sancti Prudentii. Ponitur hic absque titulo aut martyris aut confessoris, sed nisi fallor, non alius indicari potest, quam Prudentius ille, qui inter Nicomedienses martyres primum locum obtinet, ex qua eadem turma male colitur Prodocus, recte Urbanus apud Grevenum: vide Acta. In editionibus aliis, de Petro, ut jam non semel dictum est. De Catharina itidem usque ad, super Minervam. Tum addit: Differtur autem ejus festivitas in Dominicam diem post inventionem sanctæ Crucis. Notissimum est stabili jam cultu festivitatem ejus recoli die XXX Aprilis, Petrum vero Martyrem hoc die. De Roberto & Hugone ut supra. [Mart. 9.] Die vigesima nona, sanctorum novem martyrum in Cyzico. Vide propria singulorum nomina in Actis nostris, accepta ex menologiis Græcorum, quorum verba recitat Henschenius in brevi suo commentario. [Memnonis.] Et sancti Memnonis thaumaturgi. Et hic etiam ex monumentis Græcis desumptus est, sed hoc die perperam consignatus, cum ad XXVIII Aprilis pertineat, ut in Actis invenies. Eodem die, festivitas sanctæ Avæ virginis. Et minoribus typis: Quæ in Dononio quiescit, [Avæ.] non canonizata. Vide quæ de ea supersunt, ab Henschenio collecta, ubi Molani observationem explicat, circa anniversarias preces pro ipsa Dononii persolvi solitas, quæ nec Avæ nec aliorum Sanctorum, quibus simili officio parentatum novimus, cultui quidquam præjudicant. Vide tomo 1 Junii pag. 810. num. 4.

Pridie Kal.
Die 30.

[Mariani & Jacobi.] Apud Lambesitanam urbem, natalis sanctorum martyrum Mariani lectoris & Jacobi diaconi, quorum prior, cum jam pridem infestationem Decianæ persecutionis in confessione Christi evicisset, iterum cum carissimo collega tentus est. Deinde post dira & exquisita supplicia, divinis revelationibus mirabiliter secundo confortati atque allevati, novissime cum multis aliis gladio consummati sunt. Civitate Sanctonas, [Eurtopii.] beati Euprobi martyris, quem sanctus Clemens, pontificalis ordinis gratia consecratum, direxit in Gallias, peractaque prædicatione, ob Christi testimonium, illiso capite, victor occubuit.

Puri sunt Praten. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Accedunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. In Munerato sensum obscurum facit omissio vocis, prior. Belini vel ejus typographi error est, infestinationes, item Datianæ, quod etiam habet Munerat. Codices nonnulli scribunt clarissimo, at ipsa, ni fallor, constructio exigit carissimo, ut legunt Praten. Herinien. Tornac. &c. cum Adone. Et sic etiam allevati, non alleviati, ut multi codices habent. Novissime tamen, in solo Munerato est; satis patet vocem tamen redundare. Santone, pro Sanctonas scripsit Belinus. Et hæc quidem satis clara sunt. Major quæstio est; legendumne Euprobi, ut nos in textu reliquimus, an potius Eutropis, ut habet Ado, vel Eutropii, ut Acta & codices passim. Pro lectione nostra stant codices vetustissimi, Praten. Herinien. & Tornacen. quorum auctoritate, etiam cum errant, potissimum nitimur. Male legit Molanus, quem cum sanctus, alii pejus direxisset, pro direxit, quæ sensum perturbant. In Belino est Galliam, omissa particula in, ubi male adjicitur demum. Greven. & Molan. ponunt peracta diu: Praten. peractamque prædicationem. Belinus ceso capite. Recte in textu omnia.
Observatio. Marianum & Jacobum, cum aliis multis decollatos, distincte hodie producit Rom. parvum. [Mariani & Jacobi.] Utrum tam clare exprimantur in apographis Hieronymianis, mihi certe non ita liquet, eos tamen cum sociis ibi indicari, ex Florentinio & Actis colligere est. Vetustiorem utriusque memoriam ex Kalendario Carthaginensi pridie Nonas Maii signari, die præcedenti abunde indicavimus. Porro horum martyrum cum hesternis Cirthensibus societatem, pridie etiam exposuimus. Sociorum plerorumque loci & temporis martyrii singulorum, [Eutropii,] uberiorem notitiam tradit Henschenius. Encomium in laterculo positum ex Adone acceptum est; hic ex sincerissimis Actis, ut die præcedenti diximus, sua delibavit. Superest addendum hic Wandelberti elogium:

Martyrii Jacobus similem & Marianus honorem
Sortiti pridie finem metantur Aprilis.

Ex Gregorio Turonensi sumptus est, & ab Adone consignatus is, qui sequitur Euprobus, Eutropes potius, vel Eutropius, cujus elogium etiam ex laudato Adone transcripsit Noster, re, ut solet, minime discussa, inhærensque receptæ tunc traditioni de missis a S. Clemente primis in Galliam episcopis, quod tamen Gregorius Turonensis non nisi per verbum Fertur, narraverat, ut solerter animadvertit Henschenius, ex quo facile intelliges, veram esse plurimorum modernorum opinionem, qui de Eutropio nihil undequaque certi admittunt, præter cultum & reliquias, de quibus paulo asseverantius loquitur laudatus Gregorius. Vide quæ in Actis de ejus miraculis fuse tradita sunt. Atque hic hactenus germanus Usuardi textus est.

Sequitur in Adone: Apud Asiam, passio sancti Maximi martyris, cujus gesta habentur. Et quidem in Actis nostris synonymus alius Græcus adjungitur. [De Maximo Adonis.] An vero Maximus ille Asiaticus, vere Adonis sit, dubium ingerit Mosandri editio, in qua & Quirinus & Sophia adjecti sunt, qui procul dubio in additamentis censentur; quidni & præfatus Maximus a Notkero, sedulo alias Adonis descriptore, etiam præteritus? de Maximo & Quirino meminit Florus. Et de postremo, Romanum parvum, in quo præterea Vigilia Apostolorum signatur, verosimillime a recentiori aliquo superaddita, æque ac Quirinus, qui in codicem illum olim Coloniæ asservatum irrepserit, occasione translationis Novesianæ. Vide sis Acta nostra ad diem XXX Martii, ubi discussa invenies, quæ ad verum Quirini titulum pertinent. Interim Maximi Asiatici Acta Ruinartius ex Actis nostris, ut sincera extraxit, & eruditam admonitionem præfixit a pag. 143.

AUCTARIA.

Herinien. Proprium provinciæ Remensis, de more interserit, secundo loco sic scribens: Eodem die, natalis sancti Maderniani, [Maderniani.] Remensis archiepiscopi, qui sextus eamdem rexit ecclesiam. In Actis est Maternianus. Aliter tamen codices enuntiant.

Tornacen. Textus materiam cancellis suis, potius quam cancellos materiæ aptare videtur. Purissimus esset, nisi omitteret ea, quæ sequuntur post, supplicia, usque ad, cum multis.

Pulsanen. Magis mutilus est, rescisso toto Mariani & Jacobi elogio. In fine autem post victor, sic scribit: Et martyr migravit ad Dominum.

[Pastoris & sociorum.] Rosweyd. In fine: Item in Alexandria, Pastoris episcopi, cum aliis XXIV, igni combustis & in mare missis. Vide in Actis totam seriem.

Antverp-maj. Etiam in fine: Apud Londoniam, depositio sancti Erchenwaldi episcopi & confessoris. [Erchenwaldi.] Nomen varie formatum invenies.

Centulen. Natale sanctorum Mariani & Jacobi, qui sub Daciano cum aliis multis consumpti sunt. Sanctonas, sancti Eutropii episcopi & martyris. [Maximi.] Apud Asiam, sancti Maximi martyris, cujus gesta habentur.

Bruxellen. Primo loco de Eutropio, secundo de martyribus Lambesitanis, satis pure. Sequitur de Maximo, ut supra. Tum Jerosolymis, Quiriaci, [De Quiriaco.] qui & Judas cognominatur, quique crucem Christi invenit, & quem baptizatum, Helena regina fecit Jerosolymorum episcopum ordinari; quique postea sub Juliano apostata imperatore, pro fide Christi celebre martyrium duxit. Remittitur ad diem sequentem & ad IV Maii. [Elevat. Quirini. Eremberti.] Romæ, via Appia, elevatio sancti Quirini martyris, cujus passio tertio Kalend. Aprilis celebratur. Et depositio sancti Eremberti pontificis.

Hagenoyen. Post textum purum subdit: Eodem die, [De Quirino.] sancti Quirini militis & tribuni translatio, quo die sacræ ejus reliquiæ de Roma per episcopum Coloniensem, ad civitatem Nussiam deportatæ sunt, unde adhuc ejus capsa eodem die deponitur & in crastino circumfertur. Apud civitatem Auscium, sancti Orientis episcopi & confessoris, [De Orientio.] qui omnibus virtutibus ornatus, sancto fine quievisse dicitur in pace. Vide die sequenti. In Brixia, beatæ Maxentiæ viduæ. [Maxentiæ.] Infra dicitur mater Vigilii.

Aquicinct. In fine: Et sancti Eremberti episcopi. Colitur IV Maii. [Eremberti. Erconwaldi.] In Britannia, civitate Londonia, sancti Erconpaldi &c. ut habet Molanus in posterioribus editionibus. Sed pro, veritatis in codice male legitur, vere viriditatis.

Matric-Cart-Ultraj. Quirini martyris. Eutropii episcopi & martyris. Iacobi martyris & Mariani lectoris, cum aliis multis martyrizatis. Maderniani Remensis archiepiscopi, [Maderniani] sexti ordine.

Vatican. num 5949. Alexandriæ, sanctorum Dorothei presbyteri, [Dorothei & sociorum.] Pomodiani & Rodociani diaconorum, qui igne exusti & in mare missi sunt, cum aliis XXIV. Apud Asiam, sancti Maximi martyris. Vide quæ dicta sunt in Observatione.

Altemps. In Saxonia, Oswaldi episcopi & confessoris, [Oswaldi.] cujus meminit Beda in gestis Anglorum. De eo actum est XXVIII Februarii. Item sancti Cyrini martyris. [Cyrini. Maximi.] Aliis Quirini. Apud Asiam, sancti Maximi martyris, cujus gesta habentur.

Florentin. Primo loco: Apud Nusiam, in provincia Coloniensi, sanctorum martyrum Quirini cum XII suis sociis. [Quirini & sociorum. Maxentiæ.] Item, sanctæ Maxentiæ viduæ, matris sancti Vigilii.

[Translat. Eustasii.] Salinen. S. Anatolii. In territorio Bizuntino, translatio corporis sancti Eustasii Luxoviensis abbatis. Vide XXIX Martii.

[Flavii. Desiderati.] Cabillonen. S. Vincentii. Sancti Flavii. Et Cabillonis civitate, natalis beatissimi Desiderati presbyteri & confessoris, qui fuit eximiæ conversionis [an non conversationis?] & miraculorum, in monasterio Gurtonensi, ubi & obiit: quem B. Agricola, ejusdem antistes, tumulavit in basilica B. Martini, quæ est in suburbio præfatæ urbis, ubi cujus apud Deum sit meriti, multi adeptis sanitatibus experiuntur infirmi. Etiam Flavius, in Actis, Cabilonensis episcopus dicitur.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Nussiæ, super litus Rheni, [Translat. Quirini.] territorio Coloniensi, translatio sancti Quirini tribuni & martyris. Cujus venerabile corpus, nobilis ac religiosa Domina Gepa abbatissa a summo Pontifice postulatum, de Roma ad civitatem suam Nussiam transtulit, & in suum monasterium honorifice collocavit. Sequitur textus satis purus. Tum: In Anglia civitate Londonia, natale sancti Erkenwaldi, [Erkenwaldi Maximi.] ejusdem loci episcopi & confessoris. Apud Asiam, passio sancti Maximi martyris cujus gesta habentur.

[Maximi. Martyrum Alexandr.] Greven. Apud Asiam, teste Adone, passio sancti Maximi martyris, cujus gesta habentur. In Alexandria, Effrodisii presbyteri & martyris aliorumque XXX. Item sanctorum Dorothei, Crispini, Pomodiani. [Euticiæ. Quirini epis. Ercanwaldi] Euticiæ martyris sub Licinio. Romæ, Quirini episcopi. Ercanwaldi episcopi Londoniæ & confessoris. De quo Beda lib. 4 ita dicit: Ejus vero viri in episcopatu & ante episcopatum, vita & conversatio fertur fuisse sanctissima, sicut etiam nunc cælestium signa virtutum indicio sunt. [Maderniani] Maderniani archiepiscopi Remensis & confessoris. Eodem die, sancti Laurentii presbyteri Novariensis. [Laurentii. Eustellæ.] Apud Sanctonas, Eustellæ virginis, filiæ regis ab Eutropio conversæ. Vide in indice Prætermissorum. In Anglia, Tybbæ virginis. [Tybbæ. Maxentiæ.] De ea in Actis VI Martii. Item, Maxentiæ nobilissimæ feminæ, matris sancti Vigilii episcopi Tridentini. In diocesi Coloniensi, oppido Nussia, translatio &c. fere ut supra. Item in diocesi Lugdunensi, [Margaretæ cum elogio.] sanctæ Margaretæ virginis, Ordinis Carthusiensis. Hæc cum aliquando Missæ officio interesset, & sacris mysteriis participari ardentissimo affectu desideraret, subito piissimus sponsus Dominus noster Jesus Christus, qui eam frequenter visitare & consolari consueverat, partem hostiæ vivifici corporis sui e manibus sacerdotis in os tam dilectæ sponsæ suæ trajecit. Ipsa tandem plena operibus bonis quievit in pace. In Actis inter Prætermissos recensetur.

[De Quirini reliquiis.] Molan. Romæ, sancti Quirini tribuni &c. ad verbum, ut habet Ado XXX Martii. Tum subdit: Hujus Deo dilecti & pretiosi martyris passio, licet III Kal. Aprilis facta sit, hic tamen festive recolitur, quando sacræ reliquiæ corporis ejus ab urbe Roma ad civitatem Nussiensem supra Rhenum translatæ sunt. [Maderniani.] Eodem die, natalis sancti Maderniani &c. plane ut Herinien. De Maximo, Laurentio & Ercanwaldo, ut Greven. supra. In editionibus aliis: Romæ, sancti Quirini tribuni & martyris. Hujus Deo dilecti &c. In Britannia, civitate Londonia, [Erconwaldi cum elogio.] sancti Erconvaldi episcopi & confessoris. Qui in activa jam degens vita, totis viribus theoricam diligens, subditis sibi plebibus, callem veritatis verbis atque exemplis monstravit: multisque ornatus virtutibus, migravit ad Christum. De Maderniano, Maximo & Laurentio, ut supra.

MENSIS MAIUS
Habet Dies XXXI.

Kalendis.
Die 1.

[Hieremiæ.] In Ægypto, Hieremiæ Prophetæ, qui a populo lapidibus obrutus, apud Taphnas occubuit. Item, natalis beatorum Apostolorum Philippi & Jacobi, [Philippi & Jacobi.] ex quibus Philippus, postquam pene Schytiam ad fidem Christi convertisset, apud Hierapolim Asiæ civitatem glorioso fine quievit. Jacobus vero, qui & frater Domini legitur, juxta templum Hierosolimorum, ubi & præcipitatus fuerat, [Andeoli.] sepultus est. In Galliis territorio Vivariensi, beati Andeoli subdiaconi, quem misit ab Oriente sanctus Policarpus una cum aliis, ad prædicandum verbum Dei, in Galliam, cujus prædicatione imperator Severus comperta, spinosis fustibus crudelissime flagellatum, in carcerem trudi præcepit, [Sigismundi. Orientii.] & sic demum ab ense ligneo, in crucis modum caput ejus scindi. Civitate Sedunensi, natalis Sigismundi regis. Apud civitatem Auscium, sancti Orientis episcopi, qui virtutibus ornatus, sancto fine quievisse scribitur. [Amatoris.] Item Autisiodoro, sancti Amatoris episcopi & confessoris.

Ex omni parte puri sunt Pratensis codex, Greven. & Molan.
Varia lectio. Ad menda libraria fere reducitur, ut Egypto, Schytiam, Hierosolimorum, Policarpus, Autisiodoro &c. Quæ quia ætatem suam redolent, intacta pleraque in textu relicta sunt. Lego Taphnas, cum Pratensi, non Taphnes ut apud Grevenum & Molanum. Orientis scribunt & codices pro textu citati, & alii passim, male fortasse, nam hodie legunt omnes, non Orientis, sed Orientii.
[Hieremiæ.] Observatio. Hieremiam vel Jeremiam prophetam, sed solo dumtaxat nomine, uno quasi ore appellant Beda, Rabanus, Romanam parvum & Ado, a quibus tantillum differt Notkerus, quod scribat; Pausatio Jeremiæ Prophetæ. Quæ igitur de lapidatione in laterculo nostro dicuntur, ea ab Usuardo adjuncta sunt, quemadmodum de aliis veteris Testamenti prophetis ab eo factum ostendimus. [Philippi & Jacobi.] Philippi & Jacobi meminere iidem omnes in suis Martyrologiis, uti & Hieronymiani codices, quorum aliqui utrumque Hierapoli perperam tribuunt; plures Jacobos, vel saltem pluribus diebus commemorantes. Et quidem notanter Jacobus frater Domini ponitur XV Martii, & Jacobus Alphei, Apostolus, XXII Junii. Quod autem magis mirere, hoc ipso die, postquam in principio Philippi & Jacobi memoria relata est, in medio textu sic legitur: Natalis Mathei & Jacobi Apostolorum. Primo loco annuntiatur initium prædicationis Dominicæ, de quo vide Exercitationem Florentinii, pag. 478. Ceterum de Apostolis sic memorat Frontonis Kalendarium: Natalis Apostolorum Philippi & Jacobi. Beda: Hierapoli, Philippi Apostoli, & Jacobi Apostoli fratris Domini. Simplicius Romanum parvum: Et Apostolorum Philippi & Jacobi fratris Domini. Cognationem illam paucis explicat Ado in Martyrologio, sed in festivitatibus Apostolorum, elegantius utrique elogium concinnavit, ex quibus medullam, ut ita dicam, decerpere Noster satis habuit, Notkero plura conjungente. Aliud elogium contexuit Florus, brevius Rabanus, quæ omnia non est hujus loci discutere, uti nec alia plurima, quæ de Jacobis inter eruditos disceptantur jam; alibi, cum de Simeone XVIII Februarii agendum fuit, cursim indicata, ut & hic facere cogimur, remisso lectore ad dissertationes hodiernas Henschenii, ad Exercitationem Florentinii pag. 95; Tillemontium tomo 1 variis locis, & alios alibi citatos.

Hactenus Romani parvi ductum secutus est Ado. Qui tertius ordine est Andeolus, ab antiquioribus Martyrologis præteritur. [Andeoli.] Elogium ipsi contexuit Ado ex vulgatis Actis tunc receptis, in quibus examinandis neutiquam scrupulosus, ea in Fastos sacros retulit, quæ admitti omnino non possunt. Acta ipsa, nec vetustissima esse, nec plane sincera, satis agnovit Henschenius, at recentiores cum Tillemontio tomo 3 pag. 636, duriorem eis censuram inurunt. Noster Adoni semper fidens, sua omnia, paucis præteritis, ex ipsius elogio fere ad verbum descripsit. [Sigismundi] At Sigismundi regis encomium, quod plane mirum est, ne attigit quidem, solum nomen & locum posuisse contentus, opinor, quia laterculus jam ultra solitos terminos excreverat. Exstat Sigismundi commemoratio Hieronymianis omnibus adjecta, ex quibus a Rabano accepta est, Notkerus Adoniano elogio aliquid ex Gregorio Turonensi superaddidit. Vide Sigismundi gesta, & circa corporis translationem controversa, accurate ab Henschenio explicata. Hic ex Wandelberto tres ultimos versiculos de Apostolis, Jeremia & Sigismundo componimus:

Frater ex ^{[Note: ]} [An non, et?] his Domini, Iacobus micat, atque Philippus,
Hieremiasque simul vatum celebratur opimus:
Rexque Sigismundus fuso pro sanguine regnat.

Binæ annuntiationes ultimæ, de Orientio & Amatore, Usuardi propriæ sunt, tametsi earum vestigia in apographorum Hieronymianorum accessionibus innotescere videantur. [Orientii. Armatoris.] Nam quæ apud Mosandrum asteriscis notata sunt, ea ab ipso editore adjectitia, seu, ut vocat Florentinius, spuria censentur. Atque ex his constat laterculi vera simplicitas. Vide de cetero ipsius Amatoris Acta, & quid de ipsis sentiat Tillemontius tomo 15 a pag. 835.

AUCTARIA.

Herinien. Cetera purissimus, 3 loco inserit: In pago Laudunensi, sancti Marculfi confessoris. [Marculfi.] In fine ad marginem recenter adjecta est Walburgis.

Tornacen. In Jeremia & Apostolis purus, reliquos etiam habet, sed Andeoli & Orientii elogia rescindit.

Pulsanen. Incipit ab Apostolis. Tum de Jeremia, satis pure. Sequitur de Andeolo, absque elogio. Reliqua absunt. Amator recentiori alia manu in margine adjectus est.

Munerat. Deficit in Orientio & Amatore.

Rosweyd. De Jeremia nihil. De cetero in reliquis textus purus est. In fine autem additur: Translatio sanctæ Walburgis virginis.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. Toto fere textu puri, post regis addunt, Burgundiorum. Tum: [Walburgis.] Eodem die, sanctæ Walburgis virginis. Sequitur de Amatore. Noto in Antverp-max. atramento flavo insertam vocem elevatio Walburgis. Aliis est translatio. Vide Prætermissos.

Antverp. & Max-Lubec. In eo solum deficiunt, quod Jeremiæ elogio careant.

Alberg. & Danic. Similes sunt Antverp-max. &c. sed Apostolos Jeremiæ præfigunt.

Antverp-maj. Totus purus esset, nisi ultimam annuntiationem de Amatore prætermitteret. Defuit diligentia in hujus codicis scriptore.

Centulen. Ita habet: Natale beatorum Apostolorum Philippi & Jacobi. In Egypto, Jeremiæ Prophetæ, qui a populo lapidibus obrutus, apud Thapnas occubuit. [Judæ.] Jerosolymis, sancti Judæ episcopi, per quem sacra crux Domini reperta est. Vide die IV Maii. Antisiodoro, sancti Amatoris episcopi & confessoris. Civitate Seduno, sancti Sigismundi regis & martyris. In Galliis territorio Vivariensi, sancti Andeoli martyris. [Marculfi. Translat. Arnulphi.] Eodem die, sancti Marculfi abbatis. Item eodem die, in Flandria, translatio sancti Arnulphi, Suessionicæ ecclesiæ episcopi & confessoris. Remittitur ad diem natalem XV Augusti. Colitur Aldenburgi in Flandria.

Bruxellen. In Apostolis non nihil interpolatus, secundo loco ponit: Et in Germania, pago Sualavelda, [De Walburge.] sanctæ Walburgis virginis quæ cum duobus fratribus suis Willeboldo & Winibaldo S. Bonifacium de Anglia in Germaniam secuta est, ubi ipsa facta est abbatissa, & post castissimam vitam, hac die migrasse creditur ad Dominum. In Jeremia deest locus martyrii. In Andeolo iterum interpolatus est. De Sigismundo ut supra. In Orientio & Amatore ferme purus est. In fine subjungitur: [Theodulphi.] Remis, sancti Theodulphi abbatis.

Hagenoyen. De Jeremia, Philippo & Jacobo longas historias texit, quæ hic locum non inveniunt. In Andeolo, purus est. Cetera omittit, diem claudens hoc modo: Eodem die, sanctæ Walpurgis virginis, quæ erat de Anglia nobili progenie. Quæ cum duobus fratribus episcopis, scilicet Mallebaldo [Wilibaldo] & Winibaldo venit ad Alemaniam, [De Walburge.] adiens civitatem Eystedensem, & monasterium Heydenheim construxit, quod & rexit per vitæ ejus spatium laudabiliter, & in eo plena bonis operibus migravit ad Dominum.

Aquicinct. In fine: Eodem die Wapingo, natalis sancti Arigii episcopi & confessoris. [Arigii.] Ipso die, sanctæ Walburgis virginis.

Ambianen. De Sigismundo adjicit totum Adonis elogium.

Matric-Cartus-Ultraject. Philippi & Jacobi Apostolorum. Jeremiæ, Prophetæ, qui a Judæis fuit lapidatus. [Evermari. Amatoris.] Evermari martyris. Amatoris episcopi. Walburgis virginis: Dies ejus natalis censetur esse XXV Februarii, ut ibi diximus.

Cluniacen. Eodem die Wapinco, natalis sancti Arigii episcopi & confessoris. [Arigii.]

Reg. Suec. signatus num. 428. Eodem die, sanctæ Walburgis virginis. [Walburgis.]

Codex D. du Cheval. signatus C & Altemps: Eodem die Vapingo, natalis sancti Arigii episcopi & confessoris.

In Vatican. num. 5949. Absunt, Jeremiæ, Orientii, Amatoris. Adjicitur: Jerosolymis, sancti Quiriaci episcopi, [Quiriaci. Hippolysti.] qui primo Iudas dictus est. In civitate Avellina, sancti Ypolisti, martyris. Vide Acta.

Florentin. Romæ, sancti Calepodii presbyteri, qui sub Alexandro passus est: [Calepodii.] cujus corpus jactari in Tiberim præcepit, ut in gestis sancti Callisti Papæ legitur. [Simplicii. & soc. 68.] Item SS. martyrum Simplicii cum omni domo sua, promiscui sexus numero sexaginta octo. Apud civitatem Catanensem provinciæ Siciliæ, passio sancti Comitii [Cominii] martyris sub Claudio imperatore. [Cominii.] Vide Acta, & Prætermissorum elenchum. Sequitur Walburgis.

Burdegalen. Burdegala civitate, natalis sancti Macarii Lugdunensis episcopi. [Macarii.] Remittitur ad IV Maii.

[Translat. Clementis.] Luxovien. Translatio corporis sancti Clementis, Mediomatricæ urbis episcopi, anno MXC. Hic ad XXIII Novembris.

Remens. SS. Timothei & Apollinaris. In territorio Remensi, loco qui vocatur Avenniacus, passio sanctæ Berthæ, [Berthæ.] uxoris sancti Gumberti regis. Civitate Sedunensi, loco Aganico, passio sanctorum martyrum Sigismundi regis & uxoris ejus & duorum filiorum. Remis, depositio sancti Theodulfi abbatis. Ambianis, [Acii & Acheoli.] sanctorum martyrum Acti & Acioli. Acta legunt Acii & Acheoli.

Editio Lubeco-Col. Apostolos præponit Jeremiæ, [De Sigism.] cetera pure usque ad Sigismundi regis, ubi adjicit: Burgundiorum, qui in honore sanctorum Thebæorum, collegium Agannensium ædificavit. Qui captus in civitate Sedunensi a Francis, cum uxore & filiis, in puteum demersus occubuit. Sed per ammonitionem angeli, de puteo elevati, in dicto monasterio venerabiliter sepulti sunt. In Germania, cœnobio Eystadensi, [De Walburge.] depositio religiosæ monialis sanctæ Walburgæ virginis, sororis sancti Willebaldi episcopi Eystadensis, cujus tumba gloriosis miraculis decoratur. Sequitur Amator. Dein: In Britannia minori, [Corentini. Blandini.] sancti Corentini episcopi & confessoris. In pago Meldensi, sancti Blandini confessoris. Corentini dies natalis est XII Decembris.

Belin. Fere purus est usque ad, in Galliam, præterquam quod Andeolum vocet Anderolum. Sequitur immediate: Item Anthisiodoro &c. Tum: [Gratæ. Orientii. Walburgæ.] Item Bergomi Galliæ Cisalpinæ, sanctæ Gratæ virginis. Apud civitatem Auscium, sancti Oriensii episcopi. Ipso die, sanctæ Walburgæ virginis Notabis Gratam viduam esse & coli XXV Augusti.

[Benigni &c.] Greven. Benigni & Andochii presbyterorum, & Tyrsi diaconi, sociorum sancti Andeoli. Benignus colitur 1 Novembris, alii XXIV Septembris. Nota, [De Sigism.] Sigismundus, de quo supra, rex fuit Burgundionum, jejuniis & orationibus die noctuque intentus. Ipse ex divina revelatione monasterium in loco, in quo sanctus Mauritius cum suis quiescit, construxit, & tandem a Francis captus, cum uxore & filiis in puteum demersus est. Sed abbati Agaunensi revelatus & ab eo extractus, miraculis claruit. Eodem die, vel ut aliis placet, infra IV Nonas, natalis sancti Judæ (qui & Quiriacus) episcopi Ierosolimorum, [Judæ Quir.] sub Iuliano imperatore passi. Vide Acta IV Maii. Item secundum Adonem (sed non genuinum) hic passio sanctorum Calepodii presbyteri, [Calepod. &c] Palmachii & aliorum, qui infra ponuntur VI Idus Maii, die scilicet sepulturæ ipsorum. Item sanctorum Ammonis martyris & Proculi. [Ammonis &c.] Hic apud Hieronym. est: quis alter sit, nescio. In Britannia minori, [Corentini. Annæ mart.] Corentini episcopi & confessoris. De Blandino & Marculpho; ut supra. Annæ martyris, matris sancti Quiriaci. Nullibi nota est. In Germania, cœnobio Eystadensi, depositio sanctæ Walburgæ virginis sanctimonialis, [Walburgæ.] sororis sancti Wilibaldi episcopi Eystadensis, vita, & miraculis claræ. [Jo. Boni.] Mantuæ, translatio sancti Ioannis Boni confessoris, Ordinis heremitarum sancti Augustini. Remittitur ad XXIII vel XXIV Octobris.

[Translat. Amelbergæ. consec. basil.] Molan. In Blandinio monasterio, translatio corporis sanctissimæ Amelbergæ virginis. In Blandinio, consecratio basilicæ primæ, a beato Amando pontifice. Vide Prætermissos. De Grata, Walburge, Marculpho & Theodulpho, ut supra. In Britannia, [Chorentini.] sancti Chorentini episcopi civitatis Aquilæ. Ambianis, beatorum martyrum Acii & Acioli, [Ultani. cum elogio.] qui religiosis fulgent miraculis. Ipso die, sancti Ultani, fratris sanctorum Fursei & Foillani: qui post excessum fratris sui Fursei, cum Foillano, sancta adeptus est sanctæ Gertrudis contubernia, cujus multa in ecclesia sanctitatis clarent monumenta. Quorum sancta virgo agnita sanctitate, per manus eorum obtulit Deo partem hereditatis suæ, scilicet villam, quæ vulgo Fossis dicitur, quam ipsis tradidit in servorum Dei alimoniam, ut in eo loco construerent monasterium, ad perpetuale peregrinorum hospitium. [Evermari.] Ipso die, territorio Tungrensi, villa quæ Ruttis dicitur, sancti Evermari martyris, qui ab injustis innocenter interemptus est. Hujus mors pretiosa crebris miraculis illustratur. Tum typis minoribus: [Zoerardi. &c. Translat. Walb. &c.] Eodem die, sanctorum eremitarum Zoerardi & Benedicti martyris, quorum vitam descripsit Maurus episcopus Quinque-ecclesiastensis. Furnis, translatio corporum sanctorum Walburgis, Wilibaldi, & Winiboldi, anno MCIX. Hactenus prima editio. In aliis, de Marculpho, Theodulfo, Chorentino &c. ut est in prima. Item in Blandinio &c. Maias prima sacrat Christi doctrina Calendas. Dein minoribus litteris: In Hungaria, SS. eremitarum Zoerardi &c. Furnis &c. In Scotia, Asaphi episcopi, de cujus nomine nunc vocatur episcopatus sancti Asaph. [Asaphi. Brioci.] In minori Britannia, sanctissimi Brioci episcopi & confessoris. Quæ in Molani textu litteris Italicis inserta sunt, facile a genuinis distinguuntur.

VI Non.
Die 2.

[Athanasii.] Natalis sancti Patris nostri Athanasii, Alexandrinæ urbis episcopi & confessoris. In hujus persecutionem, universus pene conjuravit orbis, & commoti sunt principes terræ, gentes, regna, & exercitus coierunt adversus eum, multaque Arrianorum perpessus insidiis, toto orbe profugus agitur, nec ei ullus tutus ad latendum supererat locus, dum ad investigandum eum omnes moventur. Moritur autem quadragesimo & sexto anno sacerdotii sui, post multos agones, multasque patientiæ coronas, [Saturnini & Neopolis.] tempore Valentiniani & Valentis. Eodem die, sanctorum Saturnini & Neopolis, qui in carcere requieverunt.

In textu conveniunt codices ferme omnes. Puriores sunt, Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Rosweyd. Antverpien. Max-Lubec. Greven. & Molan. Quibus addi possunt, Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Patris nostri post Bedam & Adonem constanter legunt probatissimi codices, Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. min. & maj. Max-Lubec. & Greven. In Rosweyd. & Molan. deest nostri. In aliis etiam omittitur Patris. Alexandriæ, pro Alexandrinæ, ponunt Greven. Molan. cum nonnullis aliis secundæ notæ codicibus. Herinien. Greven. & Molan. atque item citati jam codices, male scribunt persecutione, multo pejus Rosweyd. prædicatione. In Antverp. & Max-Lubec. est contra, pro adversus. Greven. sensum integrum non reddit, dum scribit, principes terræ, regna, exercitus coierunt. De Arrianorum alibi dictum est. Pro multaque … insidiis, Antverp. Max-Lubec. Antverp-Maj. Max. &c. habent multasque … insidias. In Herinien. inter, nec & ullus, deest, ei. Rursus Antverp. & Max-Lubec. pro supererat ponunt, ille superest, hæc subest. Sensus videtur exigere, ut cum Greven. Molan. & paucis aliis legatur, moverentur. Nihilominus secuti sumus Praten. Herinien., Tornacen & plerosque alios, pro moventur, ut est in textu. Quadragesimo & sexto legendum est, male omisit Herinien. particulam et, turpiterque erravit, qui vacuum in Antverp-maj. spatium, recentius supplevit per, sexagesimo sexto, quod etiam in margine expressit. Antverp. & Max-Lubec. & qui sequioris notæ sunt, pro Neapolis, habent Neopoli. Recte fortasse, sed præferendi nobis sunt probatiores codices. Atque iidem omnes cum Herinien, Rosweyd. Greven. & Molan. legunt quieverunt, nobis præplacent Praten. & Tornacen. qui post Rom. parvum & Adonem, scribunt requieverunt.
Observatio. Illustris & veneranda semper orbe toto magni Athanasii memoria, in sacros fastos a Beda primum relata est, [Athanasii.] his verbis: Sancti Patris nostri Athanasii episcopi Alexandrini, ut etiam in Rabano. Romanum parvum scribit: Athanasii Alexandrinæ urbis episcopi. Utriusque scribendi modum connectit Ado, ex receptissima ab omni ævo sententia diserte asserens, Athanasium obiisse quadragesimo & sexto anno sacerdotii sui. Quomodo autem id cadere possit in annum Christi CCCLXXIII, viderint ii, qui ut ei anno Athanasii mortem innectant, acribus studiis contendere non disistunt. Porro hæc & alia ex Rufino latius deducit Ado in insigni laudatione, cujus amœniores flosculos aptissime Noster contexuit; Notkerus, quod mirere, interpolavit & contraxit. Vitam Athanasii, quantum licuit, breviter ex Hermantio & Papebrochio chronologice ordinavimus in citato alias, de Patriarchis Alexandrinis tractatu, tomo V Junii præfixo. Vitam aliam studiose adornavit eruditissimus Montfauconus, cum novissima magni Patris operum editione. Hisce junge recentiorem Gallicam Tillemontii, quæ tomi ejus octavi potissimam partem occupat. Pluribus non immoror, locum postulat Wandelberti distichum:

Sextis hinc Nonis Athanasi magne refulges,
Arria quo primum periit victore colubra.

Saturninus & Neopolis in aliquibus apographis Hieronymianis satis clare exprimuntur, addita positione seu loco martyrii, Alexandriæ. Phrasi non nihil immutata eosdem consignat Romanum parvum, [Saturnini & Neopolis] cujus verba fere ad apicem descripsit Ado, addens solum, eodem die, atque ex eo ipsissimis terminis, ut supra nos opinari diximus, Noster desumpsit. Plana est itaque & expedita totius laterculi primæva simplicitas. Sed recte observatus est Henschenio Galesinii lapsus, qui hos martyres, duobus sociis auctos, Romæ collocavit, in quo eum Baronius, re non satis examinata, in hodierno Romano secutus est.

AUCTARIA.

Pulsanen. Athanasii elogium mutatum & mutilum exhibet, & pro Neopolis, scribit Neapolis.

Munerat. In textu purus, subdit in fine: [Sicharii.] Ipso die, passio sancti Sicharii martyris.

Centulen. Alexandriæ, sancti patris & pastoris egregii Athanasii episcopi, fortissimi confessoris. Eodem die, sanctorum Saturnini & Neapolis, qui in carcere quieverunt. In territorio Remensi, sanctæ Marcæ virginis, [Macræ.] cum aliis virginibus sacris. Recte, ni fallor, censuerunt Majores nostri, non aliam hic indicari, quam celebrem Macram; sed an hæc socias habuerit virgines aliquas, vide indicem Prætermissorum, & superius VI Januarii.

Bruxellen. Scribit hoc modo: Sancti patris Athanasii, [De Athanasio.] Alexandrinæ urbis episcopi. In cujus persecutionem Constantius imperator, filius Constantini magni, hæresi Ariana seductus, cum omnibus suis fautoribus conjuravit. Cumque ipse Athanasius toto orbe profugus ageretur, nec ullus ei ad latendum locus tutus superesset, B. Maximinus apud Treverim ipsum suscepit, ubi in quadam cisterna solem non videns, Symbolum Quicumque vult salvus esse, composuit, quo nos Catholicam fidem cotidie ad Primam confitemur. Et cum ipse ibi sex annis latuisset, tandem tempore Valentini seu Valentiniani imperatoris, sedi suæ restitutus, quadragesimo sexto sui sacerdotii anno, post multos agones, multasque patientiæ coronas, quievit in pace. Item, natale sanctorum Saturnini &c.

Hagenoyen. Ex Adone multum interpolatus est in baptismo puerili &c. Sed illis hic locus non est. In Saturnino autem & Neopoli purus, hodie Amatorem collocat, de quo sic scribit: Altissiodoro, [Amatoris.] sancti Amatoris episcopi & confessoris. Qui a pueritia sua litteris erat instructus, & a parentibus nubere coactus, sponsam suam monebat, virginitatem servare, quod & fecit. Ipse vero tanto virtutum præconio eminuit, quod post Cladum (voluit dicere Eladium) Altissiodorensis factus est episcopus. Hic cæcos illuminavit, paraliticos curavit, mortuos suscitavit, infideles plurimos convertit. Sanctum Germanum clericum, licet invitum, consecravit. Spiritu prophetiæ claruit. Denique finem suum prævidens, clerum & populum convocans, eis in fide confortatis, inter manus ei obsequentium emisit spiritum. Cujus anima ad cælum deferri ab angelis in specie columbæ visa est. De eo actum est die præcedenti.

Aquicinct. In fine addit: Item sancti Walberti comitis, [Walberti.] Luxoviensis cœnobii abbatis. Melius Waldeberti. In Actis ab aliis distinguitur.

Daveronen. Apud Salmurum castrum, susceptio corporis beati Florentii presbyteri & confessoris. [Suscept. Florentii.] De eo agemus cum Usuardo ad diem natalem XXII Septembris.

Ambianen. Eodem die, passio sancti Germani, gloriosi martyris. [Germani.] Est festum loci proprium. Vide Acta.

Matric-Cartus-Ultraject. Athanasii episcopi. Germani episcopi & martyris. Saturnini & Neapoli martyrum.

Augens. S. Laurentii. Item sancti Germani episcopi & martyris. Vide codicem Ambianen.

Camberien. sanctæ Mariæ. Item Sicharii martyris. [Sicharii.] Vide quæ de ipso infra dicentur.

Reg. Suec. signatus num. 428. Ipso die, passio sancti Sicharii martyris.

[Antonini.] Florentin. Natale sancti Antonini confessoris, Ordinis Prædicatorum, archiepiscopi Florentini, vitæ sanctitate atque omni doctrinæ genere insignis, ut ex multis ejus voluminibus apparet. In patria Florentina obiit anno Domini MCCCCLIX ibique a Pio II Pontifice, qui tunc erat Florentiæ, concessa manum ejus osculantibus septennii indulgentia, maximo cum populi concursu sepultus est in ecclesia sancti Marci apud Fratres Prædicatores.

Codex D. Le Mare. signatus A. Item sancti Sicharii martyris. [Sicharii.] Jam tertio nominatum vidimus. Puer fuit, forte a Judæis occisus: an autem de numero Innocentium jussu Herodis interemptorum dici possit, examinat in Actis Papebrochius.

Editio Lubeco-Col. Incipit: In Bunna super littus Rheni, [Translat. Cassii &c.] territorio Coloniensi, translatio sanctorum martyrum Cassii, Florentii, Malusii & sociorum. Quorum corpora cum jam septingentis & septuaginta tribus annis sub terra recondita quievissent, Dominus Reynoldus Coloniensis archiepiscopus ea invenit, transtulit & ad capsas honorifice recollegit. Remittuntur ad diem natalem X Octobris. Sequitur Athanasii elogium pluribus interpolatum. In Saturnino &c. pura est. Tum: Treveris, [Theodolphi.] natale sancti Theodolphi monachi & confessoris, nepotis Caroli magni imperatoris. De eo actum 1 Maii. [Translat. Elisabeth.] In Marburch Hassiæ, translatio sanctæ Elisabeth viduæ. Natalis est XIX Novembris. Ipso die, sancti Florentii confessoris.

Belini prima editio. In fine: Civitate Seduriæ, passio sancti Sigismundi martyris, [Sigismundi.] regis Burgundionum. Altera addit præterea: In territorio Andegavensi, sancti Florentii presbyteri & confessoris. [Florentii.] De Sigismundo, pridie.

[Germani & sociorum. Optati & sociorum.] Greven. Germani, Hypoliti, Helpidii, & Hermogenis. Nomina in Actis melius distinguuntur. Autisiodoro, natalis sanctorum Optati episcopi, Memori & Sanctiani presbyterorum. Vide Prætermissos. Evermari martyris, [Evermari. Waldeberti.] ducis ex legione Thebæorum. Vide ibid. Item Waldeberti abbatis, discipuli sancti Columbani. Treveris, sancti Theodolphi &c. ut supra. Florentii confessoris. In monasterio S. Galli, [Florentii. Wilberadæ.] sanctæ Wilberadæ virginis. In diœcesi Coloniensi, oppido Bonnensi, translatio &c. fere ut supra. [Translat. Clementis.] Metis, translatio sancti Clementis episcopi & confessoris. Præcipue colitur XXIII Novembris. In Marburch Hassiæ &c. ut supra.

Molan. Civitate Seduriæ, passio sancti Sigismundi &c. In territorio Andegavensi, [Sigismundi. Florentii.] sancti Florentii presbyteri & confessoris. Apud Florentiam, natalis beati Antonini confessoris, de Ordine FF. Prædicatorum, [Antonini.] archiepiscopi ejusdem civitatis. De Sichario ut supra. Luxovio monasterio, Vualperti abbatis, [Walberti.] discipuli sancti Columbani abbatis. In Alemannia apud monasterium sancti Galli, natale sanctæ Vuilberadæ virginis. In editionibus posterioribus de Florentio, [Wilberadæ.] Antonino, Vuilberada, Sichario & Vualberto, ut superius. Sequitur: Treveris, [Theodolphi. Cunegundis] sancti Theodolphi, presbyteri & monachi. De quo diximus. In Eischel, Cunegundis virginis. Die secunda, reportatio reliquiarum sancti patris Athanasii. Monasterio Sithiu, gloriosa elevatio corporis pretiosissimi, confessoris Christi Bertini abbatis, [Elevat. Bertini.] quæ facta est anno Dominicæ incarnationis millesimo quinquagesimo secundo. Merbeccæ, [Elevat. Berlendii &c.] elevatio sanctæ Berlendis virginis, & Celsæ atque Nonæ virginum. De his omnibus vide indicem Prætermissorum.

V Non.
Die 3.

[Invent. S. Crucis.] Hierosolimis, inventio sanctæ Crucis ab Helena regina, sub Constantino principe. Romæ via Numentana, passio beati Alexandri Papæ, [Alexandri PP. & soc.] Eventii & Theodoli presbiterorum, sub Adriano principe, quorum primus post vincula, carceres, equuleum, ungulas & ignes, punctis creberrimis per tota membra peremptus est. Sequentes quoque, post longam carceris sustinentiam, ignibus examinati, & ad ultimum decollati sunt. [Juvenalis.] Ipso die, sancti Juvenalis episcopi & confessoris.

Summa codicum consensio; Conveniunt enim Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Pulsanen. Rosweyd. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan His accedunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg.
Varia lectio. Deest in Rosweyd. primum laterculi verbum Hierosolimis, quod reliquimus scriptum ut alibi, more nostrorum codicum. Solus Rosweyd. legit Nomentana. Omnes scribunt Theodoli, excepta Max-Lubec. ubi male Theodori. Crediderim Romanum parvum & Adonem a Rosweydo editore emendatos, ubi Theoduli. In Tornacen. perperam scribitur Arriano pro Adriano, sed neuter admittendus est, cum legendum sit Traiano, ut infra ex Adone & Actis dicemus. Ad veritatem propius accedunt Pulsan. & Belin. qui ponunt Aureliano, si modo præfectum hunc, non imperatorem intelligamus. Molani sensus confusus est, dum pro carceres, scribit carceris, sine interpunctione. Nimium sapit Pulsanensis, dum sensum videtur velle perficere post, per tota membra, inserens confossus. Tornac. post, peremptus, omisit, est. Sequentes quoque, legendum est, sunt tamen non pauci codices, qui cum Antverp. Max-Lubec. & Molan. legunt, sequentes vero. Primarii duo codices Praten. & Herinien. diserte ponunt ignibus exanimati. Repugnant ceteri omnes & merito, ni fallor, nam Beda legit ignibus examinati, & ita Adonis sensus ad Scripturam alludens videtur exigere. In Heriniensi pro, decollati sunt, habetur sunt decollati. Tornacen. vero cancellorum suorum, opinor, angustiis pressus, ultimas laterculi voces suppressit, nempe, episcopi & confessoris.
[Invent. S. Crucis.] Observatio. Quod in uno alterove Hieronymiano apographo legitur: In Jerosolyma, inventio sanctæ Crucis Domini nostri Jesu Christi ab Helena, post passionem Domini, anno CCXXXIII, regnante Constantino imperatore, id ad hoc qualecumque Hieronymi Martyrologium pertinere, frustra contendere videtur Florentinius. Melius abjudicat Papebrochius ex fide vetustissimi codicis Epternacensis, aliisque argumentis, prætensam festi illius antiquitatem a Florentinio assertam evertentibus. Mihi sufficeret sola annuntiationis ratio, in Hieronymianis plane insolita. Verosimillimum est, citata verba ex Floro accepta fuisse, & servato anachronismo, ab aliquo recentiori, textui Hieronymiano præfixa. Ad nostrum institutum quod attinet, certum est, inventionem illam referri a genuino Beda, sed loco dumtaxat secundo, post Alexandrum & socios, insigni elogio exornatos. Certum præterea, eamdem festivitatem hac ipsa die memorari a Romano parvo, & ex ipso ab Adone, de ea inventione longam historiam texente, de cujus veritate consulenda sunt Acta nostra hac die & ad X Martii, ubi de sancto Macario. Usuardus interim solitam brevitatem sectatus, præterita historia, rem ipsam, semotis dubiis circumstantiis, enuntiavit.

Dubium non est, quin Alexander, Eventius & Theodulus ab Hieronymianis consignati sint, [Alexandri & sociorum.] ordine licet nonnihil inverso, & sic, ut nusquam appareat, Alexandrum Papam illic certo indicari, ut ante me observavit Florentinius. Magis mirum est, id ipsum non distinctius exprimi in Kalendario Frontonis, sic legente: Natalis sanctorum Alexandri, & Eventi & Theodoli; quæ ferme Sacramentarii Gregoriani lectio est, in quo Inventioni sanctæ Crucis præmittuntur, ut a Beda factum diximus; qui clarius & recte Alexandrum Papam nominat, ipsumque & socios insigni elogio exornat, sequente Rabano. Exstant etiam in Romano parvo, atque item in Adone, ubi ex Actis Alexandri longius encomium profertur, a Notkero hinc inde contractum & interpolatum. Maluit Noster Bedam imitari, ejusque verba transcribere, mutato tamen tyranni nomine, contra expressam Adonis sententiam, diserte affirmantis, necdum fuisse imperatorem Adrianum, dum præfati martyres passi sunt, uti etiam ex ipsorummet Actis manifestissimum est. Itaque ad Traiani tempora revocare necesse est, quæcumque in laterculo dicuntur; saltem, siquis pro Actorum veritate acrius certare cum Henschenio in animum inducat. Moderatum de illis judicium pridem tulerat Baronius in Annalibus ad annum CXXXII num. 1, his verbis: Exstant Acta Alexandri Papæ & sociorum, sed (quod in multis aliis accidit) nimia antiquitate (addere poterat, vel alio vitio) mendosa. Eam censuram non est passus Henschenius, qui quoties de præfatis Actis sermonem variis locis instituit, toties sincerissima & ob suam antiquitatem veneranda compellat, de cetero in hujusmodi elogiis profundendis satis parcus. Impulit me tam singularis Magistri commendatio, ut præter institutum meum, laudata Acta diligentius expenderem, si forte ea tueri possem contra Tillemontium tomo 2 pag. 238 & 590, aliosque recentiores, Henschenio certatim adversantes. Verum aliter longe evenit, nam quo attentius examinavi, eo magis visa sunt a gravitate & sinceritate primigeniorum Actorum recedere, ut ad XXVIII Augusti, quo ex prædictis Actis Hermes recolitur, opportunius demonstrari poterit. Hic solum breviter indico, bina Henschenii argumenta, siquid probent, nimium omnino evincere. Etenim Actorum sinceritatem educere velle ex vetustiorum passionalium splendore & elegantia, aut ex Bedæ, Rabani, Adonis & Notkeri elogiis, inde desumptis, tantumdem mihi videtur, ac passiones omnes in iis contentas admittere, atque una elogia omnia præfatorum Martyrologorum tamquam certa & indubitata supponere, quod quam ab ipsius Henschenii mente alienum sit, exemplis plurimis palam facere, ex opere nostro promptum & obvium est. Hæc cursim, fusius alibi explicanda. En modo quibus versibus martyres nostros honoret Wandelbertus, quibus de Crucis inventione tertius additur:

Præsul Alexander quinas & Eventius ornant,
Theodolusque Dei pariter pro nomine cæsi.
His quoque celsa Crucis radiant vexilla repertæ.

[Iuvenalis.] De Iuvenale silent Martyrologi Adone antiquiores: ipse nulla positione, nullo elogio addito, ita simpliciter consignavit, ut ab Usuardo ex ipso descriptum est, cujus proinde textus purus & genuinus hic exhibetur. In Notkero subticetur titulus confessoris, forte quod dubitaverit an martyr appellandus non sit. Vide de his Papebrochii commentarium

AUCTARIA.

Centulen. Jerosolimis, inventio sanctæ Crucis, quam solemniter celebrari, sancta Romana Ecclesia decreto sancivit. [Textus contractus.] Romæ, beati Alexandri Papæ & martyris & sanctorum Eventii & Theodoli presbyterorum. Ipso die, sancti Juvenalis episcopi & confessoris.

Bruxellen. Jerosolymis, inventio sanctæ Crucis ab Helena regina, sub Eusebio Papa & Constantino magno imperatore, cujus & ipsa exstitit mater. Romæ, [De Alexandro] natale sancti Alexandri Papæ & martyris. Qui aquam aspersionis cum sale benedicto consecrari, oleumque quotannis ab episcopo benedici, & sicut de latere Christi sanguis & aqua profluxit, ita ad designandam unionem Christi & Ecclesiæ, in consecratione sacramenti altaris, aquam vino misceri constituit, & ob memoriam passionis Christi, in Canone Missæ addidit: Qui pridie quam pateretur &c. Hic Alexander Papa sub Adriano imperatore, post vincula, carceres, equuleum, ungulas & ignes, punctis creberrimis per tota membra peremptus, & via Numentana sepultus, sed postea in cœmeterio sanctæ Sabinæ translatus est. Eodem die, sanctorum Eventii & Theodoli presbyterorum. Qui cum præfato Papa Alexandro tenti, [& sociis.] post longam carceris sustinentiam ignibus examinati, ad ultimum decollati sunt. Et sancti Juvenalis episcopi. Juxta Ponthizeram provinciæ Rothomagensis, [Walteri.] beati Walteri abbatis. Hujus Walteri Vita data est VIII Aprilis.

Hagenoyen. Incipit: Romæ, via Numentana &c. textu nonnihil interpolato. Sequitur de Juvenale, pure. De Cruce Constantino ostensa deque ejus inventione varia narrat, quæ exactius in Actis tradita sunt. In fine habet de Sigismundo plura, quam superius retulerimus.

Aquicinct. Post decollati sunt, interjicit: Hic Papa Alexander constituit aquam sparsionis cum sale benedici in habitaculis hominum, [De Alexandro.] & passionem Domini miscuit in precatione sacerdotum, quando Missa celebratur.

Matric-Cartus-Ultraject. Inventio sanctæ Crucis. Alexandri, Eventii & Theodoli martyrum. Juvenalis episcopi & confessoris. [Silvani.] Silvani episcopi & martyris, cum pluribus clericorum suorum. Andeoli subdiaconi & martyris. [Andeoli.] Recte autem in margine eadem transcriptoris manu notatur, de Silvano agi die sequenti, de Andeolo 1 Maii.

[Sereni.] Codex Castri-Karoli. Sancti Sereni confessoris. Nec inter Prætermissos nominatur. Suspicor eum esse, de quo in Auctariis agemus ad diem undecimum Octobris.

Divionen. Autissiodori, depositio & translatio corporis sancti Concordini episcopi & confessoris. [Corcodemi.] Voluit dicere Corcodemi, vel Curcodemi, vel Curcodomi, non episcopi, ut hic perperam vocatur, sed diaconi, de quo agitur die sequenti.

Editio Lubeco-Col, Post Constantino principe, addit, junioris, cujus ipsa mater exstitit. Et quia inventio hujus sanctæ Crucis facta fuerat tempore Eusebii Papæ & confessoris, [De Invent. S. Crucis &c.] ideo instituit festum hujus inventionis ab universis Catholicis Ecclesiis per universum orbem solenniter celebrari. Romæ via Numentana milliario septimo, passio sancti Alexandri &c. pure usque ad, decollati sunt. Tum addit: Hic sanctissimus Papa, Romanæ Ecclesiæ episcopatum, quintus post beatum Petrum, annis decem tenuit, menses duos, dies decem. Et statuit, ut vino aqua in Missa misceatur, ad designandum unionem Ecclesiæ & Christi. Et ut oblatio fieret exazymo & in modica quantitate. Hic etiam ob memoriam passionis Christi, [De Alexandro.] addidit in Canone: Qui pridie quam pateretur usque ibi, Hoc est enim. Hic etiam constituit, ut aqua aspersionis cum sale benediceretur, & in habitaculis hominum aspergeretur. Ipso die, sancti Juvenalis &c.

Greven. Eodem die, Juvenalis martyris. Colitur VII Maii. [Iuvenalis M. Aufridi. Florentii &c. Philippi. Severinæ.] Aufridi episcopi Trajecti inferioris & confessoris. Florentii & Vindemialis episcoporum & confessorum. Vide in Actis 11 Maii. In Galliis, loco qui dicitur Cella, Philippi presbyteri & confessoris. Vide Acta. Severinæ matronæ, uxoris Aureliani cæsaris. Brugis, festiva memoria cruoris Christi. De his vide Prætermissos. Nota, beatus Alexander Papa, de quo supra, quintus post sanctum Petrum, sedit annis decem, mensibus duobus, diebus decem. Ipse statuit, ut aqua vino misceatur in calice, ad designandam unionem Christi & Ecclesiæ, & ut oblatio fieret &c. ut supra habet Edit. Lubeco-Col.

[Optati & sociorum.] Molan. Antisiodori, depositio sanctorum Optati episcopi, Memori & Santiani presbyterorum. Dominica die post inventionem sanctæ Crucis, Romæ, sanctæ Catharinæ virginis. [Catharinæ Senensis.] Hæc de civitate Senensi oriunda, in adolescentia sua habitum de pœnitentia sancti Dominici assumens, ac crebris miraculis clarens, anno suo XXXIII Romæ quievit, sepulta in ecclesia sanctæ Mariæ super Minervam. Dominus autem Pius Papa II eam catalogo Sanctorum asscripsit. Vide in Prætermissis. In editionibus aliis, hæc solum habentur: Apud Pontiseram, sancti Walteri abbatis, [Walteri. Timothei & Mauræ. Ursii.] de quo dictum est. Die tertia, sanctorum martyrum Timothei & Mauræ. Tum charactere minori: In Italia civitate Salsena, sancti Ursii confessoris, filii regis Dalmatiæ, qui peregrinus veniens ad hanc civitatem, [Antoninæ & Alexandri.] ibidem plenus vertutum quievit in Christo. Item, sub Festo præside, martyrium Antoninæ virginis & Alexandri militis. Vide Papebrochii commentarium.

IV Non.
Die 4.

[Silvani.] In Palæstina civitate Gaza, natalis beati Silvani ejusdem urbis episcopi: qui persecutione Diocletiani, cum plurimis clericorum suorum, martyrio coronatus est. Hierosolymis, passio sancti Quiriaci episcopi, [Quiriaci.] sub Juliano imperatore. Item in metalla Fanensi, sanctorum martyrum quadraginta, [Mart. XL.] qui simul capite cæsi sunt. Nicomediæ, natalis Antoniæ martyris, [Antoniæ.] quæ nimium torta & variis afflicta cruciatibus, ab uno brachio tribus diebus suspensa & in carcerem biennio detrusa, ad ultimum in confessione Domini flammis exusta est. In Norico Ripensi, [Floriani.] sancti Floriani, qui præsidis jussu, ligato ad collum saxo, [Curcodemi] in flumen Anisii præcipitatus est. Autisiodoro, sancti Curcodemi diaconi.

Sumitur ex Praten. Herinien Rosweyd. Antverp-majore, Greven. & Molan.
Varia lectio. De Palestina, Hierosolimis, Jherosolimis, Jerosolimis, Autisiodoro & hujusmodi scribendi modis, alibi satis dictum est: sequimur codices, ex illius ætatis ingenio scribentes. Sylvani legit Rosweyd. contra autographum Ultraject. Herinien. videtur habere Suvani, utrumque in textu corrigitur. In metalla Fanensi (non Fatensi ut habet Antverp-maj.) legunt constanter codices vetustiores & ceteri passim: melius fortasse Greven. & Molan. post Adonem, metallo. At nobis, codicibus adhærendum est; verum loci nomen habes in Actis. Solus Grevenus pro Antoniæ, scribit Antoninæ. Rursus Greven. & Molan. ponunt sunt cæsi, pro cæsi sunt. sic Antverp-maj. adusta est, pro exusta est. Item præcipitatur, pro præcipitatus est. Herinien. habet Curcodimi, Rosweyd. Corcodimi Antverp-maj. Cocordani, Greven. & Molan. Curcodomi., alii aliter. Putamus legendum, ut est in textu.
[Silvani & martt. XL.] Observatio. Silvani episcopi, in civitate Gaza, cum plurimis clericorum suorum coronati, his verbis meminit auctor Romani parvi, secutus de more Rufini Eusebium lib. 8 cap. 14; nec quidquam superaddidit Ado, præter notissimam Diocletiani persecutionem. Usuardus & Notkerus Adonem transcripsere. Vide quæ obiter dicta sunt in observatione, XX Februarii, quo die Silvanum cum Tyrannione aliisque, perperam conjungi ostendimus. Atque hic ex Adone, secundo loco ponendi erant socii illi XL, seu potius triginta novem, qui simul ad metalla damnati, eadem cum Silvano martyrii corona donati sunt, male ab Usuardo, a duce, ut ita dicam, in nostro laterculo segregati, de quibus vide Eusebium, in Actis relatum & apud Ruinartium pag. 328 & 351. Totam historiam Gallice complectitur Tillemontius tomo 5 a pag. 432. De solo Silvano loquitur præfatum Romanum parvum, Hieronymiana autem ita deturpata sunt, ut in iis restituendis multum laboret Florentinius. In Silvano & XL martyribus mendosa pleraque: Pro Antonia, passim habetur Antonii. A positione corrupta Florianus sejunctus est. Curcodemum, qui ibi prima syllaba imminutus, Codomi vocatur, ab antiquario Gallico adjectum putavit Florentinius, sed vere ad textum pertinere ex Mss. Epternacensi, Corbeiensi &c. melius censuit Henschenius. Crediderim Adonem, ex emendatiori aliquo apographo sua decerpsisse. Eum secutus est Noster, transumpsitque omnia, præter annuntiationem ultimam a se adjectam.

[Quiriaci.] Judæ Quiriaci festivitas in Hieronymianis agitur 1 Maii, uti & apud Rabanum, sed apud Florum longiori elogio, cui cedere non debet hodiernum Notkeri. Breviores sunt Ado & Usuardus; nihilominus antiqua Acta redolent, quibus tot Martyrologorum auctoritas non plus fidei addidit, quam primus eorum compilator mereatur, ut de Actis sancti Alexandri pridie dictum est. Vide Papebrochii commentarium, notas & censuras, ac rursus in Responsionibus, variis locis, præsertim ad art. 10 num. 129. Sed hæc omnia antiquissimo Sancti in Ecclesia cultui nihil prorsus detrimenti afferre memineris. Antoniæ elogium Adonianum est, [Antoniæ.] quamvis & illud, quod Florus habet, a nostro non magnopere discrepet, haud dubie haustum ex eodem latice, de cujus puritate non omnino constat, cum pluribus Antoniis vel Antoninis feminis, simile elogium a Græcis & Latinis, si non eisdem terminis, saltem eodem sensu aptetur, ut colligere est in Actis 1 Martii, & hic, & in Prætermissis XII Junii.

[Floriani.] De Floriano agit etiam Rabanus, cujus breve elogium æque ac nostrum & diffusius Notkeri, desumptum est ex eisdem Actis, quæ certe, pro ut primo loco ab Henschenio edita & illustrata sunt, nihil præferre videntur, quo tantopere de suppositione ea arguat Tillemontius tomo 5 pag. 67. [Curcodemi.] Curcodemus denique ab Usuardo aliis superadditus est, genuino Adoni præteritus. Videat lector, quæ de eo Henschenius brevi commentario tradidit, decem ferme variis modis nomen ejus exprimens. Hactenus genuina Usuardi lectio; cui Wandelberti distichon de Silvano, Antonia, & Floriano subjiciamus:

Silvanus quartas, Antonia cum Floriano,
Perpetua cingunt mentis virtute decori.

AUCTARIA.

Tornacen. Deficit in parte elogii Antoniæ, omissis nempe iis, quæ inter nimium torta, & ad ultimum, in laterculo ponuntur. Abest etiam annuntiatio ultima.

In Pulsan. Desunt Quiriacus, XL Martyres, Florianus & Curcodemus.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Deficiunt etiam in annuntiatione ultima.

Munerat. Post textum integrum, adjicit: Hierosolymis, [De Quiriaco.] beati Quiriaci episcopi & martyris, qui & Judas prius dictus est, Dominicæ Crucis inventoris. Consule Acta.

Antverp-max. Ultrajectin. Leyden. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Textum referunt non plane purum, & in fine omittunt annuntiationem Curcodemi.

Lovan. Cum prioribus convenit, sed in fine subdit: [Monicæ.] Eodem die, Monicæ viduæ, matris beatissimi Patris nostri Augustini.

Centulen. In Palestina, civitate Gaza, sancti Silvani episcopi & martyris, qui cum multitudine cleri fidelisque populi gloriose passi sunt. In metallo Phanensi, sanctorum XL, qui simul truncati sunt. Antisiodoro, sancti Corcodemi diaconi, confessoris. Nichomediæ, sanctæ Antoniæ, crudeliter ac diutissime maceratæ. Loco Lauriaco, sancti Floriani martyris. In suburbio Virdunensi, sanctorum episcoporum Pulcroni, [Pulcronii & aliorum epp.] Possessoris & Firmini confessorum. In tabula Prætermissorum sancti illi antistites ad proprios dies remittuntur, hodie enim de ipsorum translatione proprie agitur.

Bruxellen. In Silvano purus, Quiriacum expunxit. Sequitur de XL, recte. De Antonia, addit: A Priscilliano præside, ut habet Ado. Et in Floriano etiam ex Adone, post præcipitatus est, adjicit, quæ Usuardus præterierat; Et mox videntibus omnibus, oculi præcipitatoris crepuerunt. Ipso die, [Justi.] beatissimi Iusti, Viennensis episcopi. Rejicitur ad VI Maii. In Curcodemo purus est.

Hagenoyen. In Silvano fere purus, secundo loco Florianum memorat, cum elogio sibi proprio. Sequuntur XL martyres, pure. Tum de Quiriaco, cum narratione apocrypha. De Antonia, nihil. In Curcodemo, purus est.

Aquicinct. Quiriacum non vocat episcopum. Pro Anisii, habet Nisi.

[Antonii.] Daveron. Et Turonis, natalis beati Antonii confessoris. Idem a pluribus infra refertur.

Matric-Cartus-Ultraject. Quiriaci episcopi & martyris, qui ante dictus fuit Judas, inventor sanctæ Crucis. Floriani martyris. Sanctorum XL martyrum. [Triphonis.] Triphonis martyris, pueri fortasse, qui colitur X Novembris. Antoniæ martyris.

Camberien. S. Mariæ Castro Camberiaci, depositio S. Sindonis, [S. Sindonis.] seu S. Sudarii Salvatoris Nostri Jesu Christi. Vide in Prætermissis de Lancea, Corona, Clavis &c.

In Vatican. num. 5949. Deest, Quiriaci & Curcodemi. Solet hic codex sæpius deficere.

Florentin. In territorio Florentino, passio sanctorum martyrum Cerboni & sociorum ejus apud Vallem Cavæ vel Cavis, [Cerboni & sociorum.] juxta sepulcrum sancti Cresci martyris & sociorum ejus, sub Decio tyranno. Primam Cerboni hujus notitiam dedere Acta S. Crescii a Laderchio edita MDCCVII.

[Translat. Corcodemi.] Remens. SS. Timothei & Apollinaris. Autissiodori, depositio & translatio corporis sancti Corcodomi diaconi & confessoris.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Colonia Agrippina, in ecclesia sanctæ Cæciliæ virginis, natale beati Paulini diaconi & martyris, [Paulini.] cujus caput per ferreum malleum, pro Christo contritum dinoscitur, & cerebrum suum, una cum pio sanguine patienter effudisse. Hierosolymis, passio sancti Quiriaci episcopi, una cum matre sua, sub Iuliano imperatore. [Cor. Spineæ.] perator. Ipso die, commemoratio Coronæ spineæ Domini Nostri. Apud Hostia tyberina, depositio sanctæ Monicæ &c. cum longo elogio. [Monicæ.] Sequitur textus fere purus, usque ad præcipitatus est. Tum In civitate Spirensi, [Wydonis.] natale sancti Wydonis abbatis. Hic inferius Guido dicitur, de quo inter Prætermissos Henschenius non meminit. Is est, opinor, de quo cum Molano egimus XXXI Martii, quo die in Actis refertur, titulo abbatis Pomposiani &c. Thuronis, [Antonii.] beati Antonii confessoris. Antisiodoro, depositio sancti Corcodonii diaconi & confessoris. In civitate Hildesheymensi, translatio sancti Godhardi episcopi & confessoris. [Godardi. Justi.] Viennæ, memoria sancti Justi episcopi & martyris.

Belin. Incipit: Apud Hostiam Tyberinam, natale sanctæ Monicæ, [Monicæ.] cujus vita admiranda, ex nono Confessionis libro sancti Augustini episcopi colligitur. Sequitur textus, tantum non purus. In altera autem editione additur: In territorio Petragoriensi, sancti Sacerdotis Lemovicensis episcopi. [Sacerdotis.] Colitur proprio natali die, V Maii.

Greven. Ipso die, commemoratio sanctæ spineæ Coronæ Domini nostri Jesu Christi. [Cor. Spineæ.] Apud Coloniam &c. de sancto Paulino fere ut supra. Item sanctorum Celestini, [Celestini & sociorum. Gordiani.] Majoli & Quinciani. Melius ponuntur in Actis. Item passio sancti Gordiani, cujus festum in die sepulturæ ejus agitur. Differtur ad X Maii. [Justi.] Eodem die, commemoratio sancti Justi episcopi Viennensis & martyris. Thuronis, beati Antonii confessoris. [Antonii. Guidonis. Translat. Godehardi. De Monica.] In Spira, commemoratio sancti Guidonis abbatis. In civitate Hildesheymensi, translatio sancti Godehardi episcopi & confessoris. Apud Ostia Tyberina, depositio sanctæ Monicæ viduæ; matris sancti Augustini episcopi. Hujus quanta in Deum fides pietasque fuerit, ex libro 9. Confess. aliisque ejusdem sancti Doctoris libris liquido apparet. Ipsa namque precibus uberrimisque lacrimis & maritum Christo lucrata est, & filium de Manichæorum errore, [Helenæ. Herswindæ.] ad fidei unitatem reduxit. Helenæ virginis. In Thoren prope Ruremundam, beatæ Herswindæ abbatissæ. De ea agitur inter Prætermissos.

Molan. Apud Ostiam Tyberinam, natale sanctæ Monicæ &c. ut Belin. [Monicæ. Sacerdotis.] In territorio Petragoricensi, sancti Sacerdotis Lemovicensis episcopi. Et sancti Gothedardi episcopi & confessoris. [Gothedardi.] Sequitur minoribus typis, de sancto Paulino, ut supra. Tum: [Jo. Houthon] Item beatæ memoriæ Joannis Houthon &c. ut habes in Prætermissis Editiones aliæ incipiunt charactere Italico: Apud Ostiam &c. De Sacerdote ut supra. In Hildesheim, sancti Gothehardi episcopi & confessoris. De Antonio, ut supra. Coloniæ Agrippinæ, [Paulini.] natalis sancti Paulini martyris, [Pelagiæ. Translat. Pulchronii &c.] cujus caput malleo ferreo pro Christo contritum dinoscitur. Die quarta, sanctæ hosiomartyris Pelagiæ. Virduni, translatio ejus loci episcoporum & confessorum Pulchronii &c. Sequitur: Londini, beatæ memoriæ Ioannis Houthon &c. Jam dixi, vitæ compendium haberi in Prætermissis.

III Non.
Die 5.

[Euthymii.] Apud Alexandriam, sancti Euthimii diaconi in carcere quiescentis. Thessalonicæ, natalis sanctorum Hirenei, Peregrini & Hirenis, [Hirenei & sociorum. Hilarii. Niceti. Joviniani.] ignibus combustorum. In Galliis civitate Arelatensi, beati Hilarii episcopi & confessoris, præclarissimi viri & nobilissimi. Item Viennæ, sancti Niceti episcopi, venerabilis sanctitatis viri. Autisiodoro, passio sancti Joviniani lectoris & martyris.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Antverp-maj. Greven. & Molan.
Varia lectio. Euthymi, male scribunt Tornacen. & Antverp-maj. Sic Rosweyd. pro quiescentis, ponit requiescentis. Thesalonicæ in Antverp-maj. librarii sphalma est. Nomina ibi combustorum, sicut in laterculo posita, in codicibus ferme omnibus efferuntur. Irenei & Irenis habet Rosweyd. Apud Molan. paulo nitidius Irenæi & Hyrenis. Hylarii scribit Greven & pauci alii. Herinien. Rosweyd. & Antverp-maj. legunt nobilissimi viri. Niceti habent codices passim, excepto Tornacen. ubi Nicecii:Greven. autem & Molan. Adoni conformiores legunt, Nicetii. In Herinien. elapsum est a, sic ut pro Joviniani, sit Jovinini. Pejus in Rosweyd. Joviani.
[Euthymii.] Observatio. Unica notatio observationis vices supplere poterit, si textum totum ex Adone ferme ad apicem desumptum dixero. Paucula tamen indicare juverit elucidationis gratia. Euthymium, variis modis scriptum, signant apographa Hieronymiana. Romanum parvum ea phrasi, nescio unde accepta, utitur, quam ex Adone transtulerunt Usuardus & Notkerus. [Hirenei & sociorum.] Rursus citata apographa, pugiles Thessalonicenses diserte exprimunt. Ea præ oculis non habuisse Romanum parvum, inde conjici potest, quod tertiam prætermiserit, solum scribens: Thessalonicæ, Irenæi & Peregrini. Interim Ado ipsam restituit, explicato forte ex Actis, quæ interierunt, mortis genere; plane ut Usuardus, nulla dempta syllaba, servandum putavit, ac ferme etiam habet Notkerus. Utrum postremæ annuntiationes ex Hieronymianis profluxerint, dubitat Florentinius, codicem suum Epternacensi & Corbeiensi hic denuo præferens. Ceterum elogium satis insigne Hilario tribuit Ado, [Hilarii.] quod mirum est a Florentinio adscribi Notkero, qui non aliam sæpius operam contulisse videtur, quam ut Adonis & Rabani verba simul componeret. Noster primis encomii illius elementis contentus, cetera prætermisit. Videri reliqua possunt in fonte, quem cum Rabani elogio miscuit Notkerus. Iste vero, quæ de Hilario fuerit suo seculo eruditorum opinio, præclare ostendit his verbis: In Arelato, depositio sancti Hilarii episcopi, qui Pelagianam hæresim in collatoribus deprehendit, & corrigere studuit. Hæc verbo indicasse sat est, cetera invenies, diligenter & erudite in Actis deducta ab Henschenio & Papebrochio, hoc die & in appendice tomo 7 Maii a pag. 594. Cum quibus confer Tillemontiana tomo 15 a pag. 36 ad 97, ubi paulo moderatius censet, quam ii, qui Semipelagianismi notam, tam illustri sancto calumniose inurere non formidarunt, quidquid ipse de cetero cum novis Augustini discipulis, singulari necessitudine fuerit conjunctus.

[Niceti.] In Hieronymianis Niceto vel Nicetio Nectarius jungitur, atque item in Notkero. Solum primum appellavit Ado ac proinde Noster, eum presse secutus, nisi quod pro Nicetii, scripserit Niceti. [Joviniani.] Juvenianus apud Hieronym., Juvianus apud Rabanum, Jovianus apud Notkerum, ab Adone sic annuntiatur, ut in laterculo nostro legit Usuardus, hic, ut alibi, simpliciter & integre redditus. Quæ a Notkero de Ascensione Domini satis fuse memorantur, de ecclesia in monte Oliveti regio cultu instructa, de Dei & hominis ultimis vestigiis arenæ impressis, ea antiquioribus incognita sunt: forte dici posset, quod hic Wandelbertum secutus sit, qui ita cecinit:

Stelliferum ternis Christus transcendit olympum.
Hilarioque Arelas pollet; Vienna Niceto.

AUCTARIA.

Pulsanen. Omittit martyres Thessalonicenses: Item Jovinianum, cujus loco hæc substituit: [Ascensionis.] Ipso die, Ascensio Domini Nostri Iesu Christi ad cælos ex monte Oliveti.

Antverp. & Max-Lubec. Brevia Hilarii & Nicetii elogia rescindunt, Joviniano perperam tribuentes titulum episcopi.

Munerat. In fine adjicit: Apud Cellas, sancti Fortunati episcopi & confessoris. [Fortunati.] Colitur XVIII Junii. Vide ibi Munerati elogium & Acta.

Antverp-Max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Danic. & Editio Ultraj-Belg. De Hilario ita habent: In Galliis, civitate Arelatensi, beati Hilarii episcopi & confessoris, [De Hilario ex Adone.] præclarissimi viri & nobilis. Qui paupertatis amator & pius inopum miserator, pro reficiendis pauperibus, etiam rusticationem contra vires suas, homo genere clarus & longe aliter educatus, exercuit, sed nec se in spiritualibus neglexit. Hæc ex Adone accepta, paulo fusius, ejusdem prope Adonis verbis, ab Albergensi deducuntur, quæ purius ex ipso fonte hauriri possunt. Cetera codices illi puri sunt, nisi quod aliquis pro, Niceti, scribat Vincenti, aliique (ut passim recentiores isti codices solent) menda aliqua habeant minoris momenti.

Centulen. In civitate Arelas, sancti Hilarii episcopi & confessoris, magni, docti & præclarissimi viri. Autisiodori, sancti Joviniani lectoris & martyris. Castro Duaco, [Mauronti.] sancti Mauronti abbatis, viri genere & sanctitate spectabilis, qui legitur in baptismate, sanctissimi Richarii filius. Viennæ, sancti Nicetii episcopi & confessoris. Sequuntur Euthymius & Thessalonicenses, in quibus purus est.

Bruxellen Incipit: Apud Ierosolymam, in monte Oliveti, [Ascensionis.] Ascensio Domini. In Euthymio & Thessalonicensibus, recte. De Hilario, post confessoris subnectit: Nobilis & præclarissimi viri. Qui paupertatis amator, se in spiritualibus non neglexit. Et Vienna, sancti Nycesii episcopi gloriosi. De Joviniano, pure. [Juvenalis.] Sequitur: Et natale sancti Juvenalis martyris. An is est, qui colitur VII Maii? Mirum est non notari in tabula Prætermissorum. Eodem die, [Translat. Audoëni.] translatio corporis sancti Audoëni Rothomagensis archiepiscopi & confessoris. Colitur XXIV Augusti.

[Antoniæ.] Hagenoyen. Incipit ab Antonia iis verbis, quæ die præcedenti retulimus. Sequuntur Euthymius & Thessalonicenses, pure. In Hilario fere similis est codd. mediæ notæ. Tum: Eodem die, [Godhardi.] sancti Godhardi episcopi & confessoris, Hildeshensis. De eo etiam actum est die præcedenti. Reliquæ duæ annuntiationes puræ sunt.

[Mauronti.] Aquicinct. In fine: Apud Duacum, natalis sancti Mauronti abbatis & levitæ.

[Audoëni. Waldradæ.] Matric-Cartus-Ultraject. Audoëni episcopi Rothomagensis. Waldradæ virginis. Niceti episcopi & confessoris. Hilarii episcopi Arelatensis.

Camberien. sanctæ Mariæ Convent. Ipso die, [Fortunati. Romani.] beati Fortunati episcopi & confessoris. De quo supra. Antisiodoro, sancti Romani martyris. Nulla apud alios hac die de eo notitia, ne quidem in Prætermissis nostris. Colitur ibi Romanus abbas XXII Maii: Romanus episcopus, qui & martyr ab aliquo dicitur, VI Octobris. Doceat nos aliquis quemnam duorum hic consignatum velit.

[Fortunati.] Reg. Suec. signatus num. 428: Apud Cellas, sancti Fortunati episcopi & confessoris.

Ughellian. Pro Joviniani, scribit Viviani.

Altemps. In Britannia minori, sancti Buddoci episcopi & confessoris. Hactenus mihi ignotus est; [Buddoci.] nisi hic indicetur is, qui a Castellano vocatur Budocus Venetensis, ab ipso notatus IX Decembris.

Florentin. Apud Mediolanum, conversio [Medic. male, [De sancto Augustino.] & translatio] sancti Augustini episcopi & confessoris, sub Ambrosio sancto & episcopo ejusdem civitatis, & ab eodem baptizati, nigrum monachalemque habitum induti, ut idem Ambrosius ait in sermone de baptismo B. Augustini. Hæc remittenda sunt ad diem XXVIII Augusti.

Editio Lubeco-Col. Incipit ab Hilario, totum Adonis elogium producens. Sequitur: Eodem die, [De Godhardo.] sancti Godhardi episcopi & confessoris. Hic prius fuit abbas multorum monachorum, sed postea a sancto Henrico imperatore ad episcopatum Hildesheymensem vocatus. Qui postquam plures annos hoc devote rexisset, in festo Ascensionis Domini, dum in Matutinis cantaretur, Ascendo ad patrem meum & patrem vestrum, anima ejus angelis associatis cælos ascendit, cujus mors extitit prodigiis & signis miraculosa. [Britonis.] Treveris, natale sancti Britonisepiscopi & confessoris. Subditur reliquus textus. Deinde: [Angeli. De Augustino.] Eodem die, sancti Angeli Carmelitæ & martyris. Ipso die, conversio beati Augustini episcopi & confessoris, cum variis conversionis illius circumstantiis, melius suo loco referendis.

Belin. Mediolani (sic incipit) conversio sancti Augustini &c. ut supra ex Florentin. Altera editio præfigit: [Ascensionis.] In monte Oliveti, Ascensio Domini Nostri Jesu Christi. Nonnulla in textu, ut plerumque male impressus est, corrigenda sunt.

Greven. Ascensio Domini. Apud Leocatam oppidum Siciliæ, [Angeli.] beati Angeli de Jerusolimis, Carmelitæ. Qui cum prædicando circumquaque discurrens, innumeras Christo lucrifecisset animas, pro fidei veritate & pudicitiæ tuitione martyrizatus est. Ipso die, [De bono Latrone. Gregorii &c. Triphonis.] in plerisque ecclesiis officium servatur de bono latrone, qui cum Christo crucifixus, cum ipso paradisum intravit. Vide Prætermissos. Item sanctorum Gregorii, Petivii. Melius in Actis. Triphonis pueri & martyris, secundum Vincentium libro XII cap. 47. [Britonis. Nectarii. Mauronti. De Augustino.] Vide Prætermissos. Britonis, episcopi Treverensis & confessoris. Nectarii episcopi Viennensis & confessoris. Mauronti episcopi. Conversio beati Augustini episcopi, quando ad prædicationes beati Ambrosii a Manichæorum errore, post multas fluctuationes correctus, anno Domini CCCLXXVII (adde ut minimum annos X) ætatis suæ supra tricesimum, in amorem Christi totus exarsit. Eodem die, [Godehardi.] depositio sancti Godehardi episcopi & confessoris. Qui cum esset abbas multorum monachorum, a sancto Henrico imperatore ad episcopatum Hildesheymensem vocatus, divinitus admonitus acquievit, impositumque pontificalis dignitatis officium strenue gubernans, cum in nocte Ascensionis cantaretur, Ascendo ad patrem meum, sancta illius anima angelis associata, [Hireniæ.] cælos ascendit. Hireniæ virginis, filiæ Licinii imperatoris. Potius diceretur filia reguli alicujus, qui forte Licinius vocatus sit. Ut ut est, primo loco in Actis ponitur. Item sanctæ Waldradæ virginis. [Waldradæ. Translat. Audoëni. Avertini. Brunonis.] Civitate Rothomagensi, translatio sancti Audoëni, ejusdem urbis episcopi & confessoris. Item sancti Avertini diaconi & confessoris. Beatæ memoriæ, Brunonis pueri, cui sanctus Godehardus, qui eum susceptum educabat, sæpius prædixit, quod secum esset ad patriam iturus. Cumque in obitu sancti campanæ pulsarentur, puer clamavit, vere Dominus meus cælum scandit, immemor promissionis suæ, simulque orans, ne se diutius in carne relinqueret, exaudiri meruit. Colitur, vel saltem ejus Acta illustrata sunt cum Actis sancti Godehardi IV Maii.

[Joviniani.] Molan. De Joviniano, sic subdit: Qui cum beato Peregrino episcopo & martyre, imperio Sixti Papæ, Autisiodorum veniens, cum esset vir per omnia eloquens, & in divinis Scripturis egregie eruditus; dum superstitionibus paganorum fortiter resisteret, tentus est, atque in Christi passione perdurans, ab eis interemptus est. Scriptum est in passione sancti Peregrini. [Avertini. Ascensionis.] Eodem die, sancti Avertini confessoris & diaconi. In monte Oliveti, Ascensio Domini Nostri Iesu Christi ad cælos. Mediolani &c. ut Florentin. usque ad baptizati. De Fortunato, etiam ut supra. [De Angelo.] In Sicilia, natale sancti Angeli presbyteri & martyris, qui de monte Carmeli prædicationis causa, divino jussu veniens, cum multos ad pœnitentiam convertisset, a quibusdam impiis hæreticis trucidatus est. [De Mauronto.] Ipso die, depositio sancti Mauronti abbatis, cujus suffragiis, si ad sepulcrum ejus fuerint delati variis languoribus ægroti, vere recipiunt præmia sospitatis. Cui sacer præsul Amatus, eo tempore quo Theodoricus rex tyrannidem exercebat, iniquam, post excessum beati Ultani abbatis, gratia sanctæ conversationis traditus fuit in custodiam. Scriptum est in vita ipsius. Tum litteris minoribus: [De bono latrone.] Brugis servatur officium de bono latrone cum Christo crucifixo. Editiones aliæ conveniunt cum prima in Joviniano. Tum: In Sicilia, [Angeli.] apud oppidum Leochatam, sive Achatam, natale sancti Angeli &c. Item in Fortunato. In Mauronte paulo contractior est, utrobique subobscurus; rem ex Actis clarius percipies. De Avertino, [Britonis.]ut supra. Treveris, Britonis episcopi & confessoris. In monte Oliveti… Mediolani, conversio sancti Augustini &c. ut in prima editione. [De Augustini convers.] Pronum est observare, præfatam sancti Augustini conversionem, non ante finem seculi XV in Ecclesia celebratam fuisse, aut in Fastos relatam. Nam qui primo citantur codd. Florentini, antiquiores non sunt, & quidem pars potissima abest ab editione Usuardi Florentina anni MCCCCLXXXVI, sic ut ferme Belino ea qualiscumque commemoratio adscribenda sit.

Pridie Non.
Die 6.

[S. Ioannis ante port. Latinam.] Natalis beati Joannis Apostoli, quando ab Epheso, jussu Domitiani Romam perductus, & præsente senatu ante portam Latinam in olei ferventis dolium missus est, sed minime læsus. Ubi festum eadem die concursum fideles populi usque hodie faciunt. Antiochiæ, [Euodii.] sancti Euodii, qui ut beatus Ignatius scribit, primus ibidem episcopus ab Apostolis ordinatus est. Hic glorioso martyrio apud eamdem urbem vitam finivit. [Lucii Cyrenensis. Heliodori & sociorum.] Item sancti Lucii Cyrenensis, qui apud Cyrenem primus episcopus a sanctis Apostolis institutus est, quem in Actibus Apostolorum beatus Lucas commemorat. In Africa, sanctorum martyrum Heliodori, Venusti, cum aliis septuaginta quinque.

Ex toto puri sunt Praten. Herinien. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan. Proxime accedunt Antverp. & Max-Lubec. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraject-Belg.
Varia lectio. In purioribus codicibus ad pauca reducitur. Herinien. & Munerat more suo scribunt Johannis. Rursus Herinien. legit Cirinensis & Cirenen. Munerat. festive pro festum: Greven. & Molan. Venustii. De Aphrica dictum alibi. Reliqui codices, excepto Antverp-majore, omittunt primam vocem, Natalis. Codex qui excipitur, ponit natale. Idem pro, Hic glorioso martyrio, brevius posuit, hic gloriose. Ceteri Adonem potius quam Usuardum sequi videntur, dum legunt melius & clarius, ubi festivum eadem die concursum &c. sed Antverp. & Max-Lubec. nævos alios habent, uti est missus, cursim, pro concursum, & in Actibus Helyodori &c.
Observatio. Laterculum totum, si ultimam annuntiationem excipias, ex Romano parvo proficiscitur, [S. Joannis ante port. Latinam.] nam in præcipuis apographis Hieronymianis de Joanne ante portam Latinam, Euodio & Lucio nec verbum reperias. Ea tamen inter textum nostrum & Romanum parvum diversitas est, quod Joannes, hic primo, ibi ultimo loco reponatur. Nusquam vero distinctius locutum esse Romani parvi compilatorem, textum ejus legenti manifestum erit. Ado prolixius elogium etiam primo loco Joanni aptavit, quod solito nitore contraxit Noster, quem mirum est obscurius legisse festum concursum, ubi Ado clarius posuerat festivum. Notkerus hic supra ductorem sapuit, aucto pluribus & interpolato ejus elogio. Quæ ex Tertulliano & Hieronymo circa celebrem illam sancti Joannis Apostoli passionem, cujus Romæ servatam memoriam vidimus, illustranda essent, bene ab Henschenio remittuntur ad diem ejus natalem XXVII Decembris. Audiatur hic Wandelbertus, Joannis triumphum sic celebrans:

Præcelsum pridie celebrant Romana Joannem
Templa Dei, qui pleno hausit de pectore verbum.

[Euodii.] De Euodio nihilo plus dixit Ado in Martyrologio, quam in Romano parvo repererat, sed in festivitatibus Apostolorum, verba S. Ignatii recitat, quæ Noster non descripsit, ex toto Adonis contextu breve suum elogium conficiens: Hic glorioso martyrio &c. Quæ apud Mosandrum leguntur, ipsissimum sunt Adonis inter festivitates encomium. Notkerus eas non consuluit, qui præter Martyrologii verba, Pauli epistolam ad Philippenses non satis apte huc reduxit: De quo ipse Paulus Philippensibus scribens, ait: Euodium rogo & Syntychen &c. non enim de Euodio illic meminit Apostolus, sed de Euodia, ut notissimum est. Paucis colligit Henschenius, quæ de Euodio in tabulis ecclesiasticis reperit, nec plura alii tradiderunt. [Lucii Cyrenensis.] Lucium refert Romanum parvum his verbis: Et S. Lucii Cyrenensis, qui Cyrenæ ab Apostolis episcopus ordinatus est. Cetera ab Adone adjuncta, Noster ad verbum transtulit. Recte observat Henschenius plura hic a Martyrologis Lucio adscribi, quam sacer textus expresserit, rectius facturis, si idem ei elogium tribuissent, quod habet Manahen XXIV Maii, nempe Prophetæ ac doctoris, sub novo Testamento. Nequeo conjicere ex quo qualive Hieronymi apographo Heliodorum & Venustum cum LXXV sociis Usuardus acceperit, [Heliodori & sociorum.] quorum loco apud Rabanum & Notkerum Marianus & Jacobus cum sociis iterum annuntiantur. Si recte Henschenius numerosam apud Hieronym. martyrum turmam dispescuit, Heliodorus, Marianus & Jacobus, ad eamdem Africanam cohortem pertinent; at Venustus ad legionem, si ita loqui licet, Mediolanensem reducendus est. Quod vero in Prætermissis notat Henschenius, a Rabano indicari Marianum lectorem & Jacobum diaconum, de quibes XXX Aprilis; additæ a Rabano circumstantiæ plane verosimile faciunt. Et hunc verum martyrii diem esse, ibi indicavimus. Utcumque res habeat, certa videtur & indubitata ex codicibus nostris Usuardi lectio.

AUCTARIA.

Tornacen. Jam aliquoties elogia non nihil contraxit, quod hic denuo fecit, omittendo verba, hic glorioso martyrio apud eamdem urbem vitam finivit. De cetero purissimus est.

Pulsanen. Magis mutilus est, omittit, ubi festum &c. Et de Euodio nec verbum habet.

Rosweyd. Incipit: Romæ, Joannis ante portam Latinam, deinde reliquam textus nostri periodum huic initio adaptans: Quando idem &c.

Belin. Multis nævis, ut solet, respersus est, quorum hic præcipuus, quod contra textum, de Lucio Cyrenensi, egerit loco ultimo.

[Textus mutilus.] Centulen. Natalis sancti Joannis Apostoli ante portam Latinam Romæ. Antiochiæ, sancti Euodii martyris, qui primus post beatum Petrum, Antiochenam rexit ecclesiam. Eodem die, sanctorum martyrum Heliodori, Venusti, Postunii, Maximi, Nicetii, cum aliis LXXII. Jam diximus in Observatione, Heliodorum perperam jungi Venusto aut aliis Mediolanensibus. Vide præterea quæ notavit Henschenius hic. Sequitur: Antisiodoro, sancti Valeriani episcopi, [Valeriani.] post sanctum Peregrinum tertii.

[De Joanne.] Bruxellen. Sancti Johannis Apostoli & Euangelistæ. Qui jussu Domitiani fratris Titi, secundapersecutione, quam ipse post Neronem exercuit, ab Epheso ad urbem Romam perductus, præsente Senatu, ante portam Latinam, in ferventis olei dolium missus, sed minime læsus est. Unde tam liber a pœna exivit, quam a corruptione carnis fuit immunis. Quæ textui superadduntur ex Adone accepta sunt. In reliquis satis purus est.

Hagenoyen. In Joanne modice interpolatus, secundo loco habet: Item in Salerno, translatio sancti Matthæi Apostoli. [Translat. Matthæi.] Natalem Matthæi hodie referunt aliqua Hieronymiana apographa. De omnibus agetur die, quo colitur, XXI Septembris. In Lauffen Herbipolensis diocesis, translatio sanctæ Reguisidis virginis & martyris. [Reguisidis.] In Actis remittitur ad XV Julii. Sequuntur quæ ad textum pertinent, nonnihil etiam interpolata.

Aquicinct. Omittit quæ de sancto Luca in textu recitantur, & aliter periodum terminat.

Matric-Cartus-Ultraject. Ioannis ante portam Latinam. [Textus contractus.] Lucii Cyrenensis. Heliodori, Venusti, cum aliis LXXV, martyris. Euodii episcopi & martyris.

Vatican. num. 5949. Deest Heliodori & sociorum. Adjectum primo loco: Natalis sancti Secundini episcopi & confessoris in sancta Sophia. [Secundini confessoris. Secundini martyris.] Eodem die, sancti Secundini martyris. Quinam sint illi Secundini, hactenus mihi non liquet, nec in Prætermissis, de iis quidquam invenio. Non arbitror Secundianos indicari, quales hodie inter martyres connumerantur. Ceterum primo loco ea adjecta sunt; [Translat. Matthæi.] sequitur in fine: Apud Salernum, translatio sancti Matthæi Apostoli & Euangelistæ Consonant sequentes codices.

Florentin. Apud Salernum, translatio corporis sancti Matthæi Apostoli & Euangelistæ. [Translat. Stephani.] Romæ, translatio corporis sancti Stephani Protomartyris, tempore Pelagii Papæ primi, & Theodosii principis, & sepultus est in ecclesia sancti Laurentii extra muros & in ejus sepulcro. Referuntur hæc in tabula Prætermissorum; sed translatio illa differtur ad III Augusti, vel XXVI Decembris.

[Placidi.] Luxovien. Augustoduno, beati Placidi presbyteri & abbatis sancti Symphoriani. Remittitur in indice Prætermissorum ad VII Maii.

Salinen. B. Anatolii. Augustoduno, depositio beati Philiberti episcopi. [Philiberti.] Forte idem est, qui proxime superius Placidus dicitur. Vide Prætermissos hac die, & Acta VII Maii.

[Valeriani.] Remens. SS. Tim. & Apoll. Autissiodori, depositio sancti Valeriani episcopi & confessoris.

Editio Lubeco-Col. In textu satis pura est, [Melotis.] in fine adjungit: Eodem die, sancti Melotis pueri, pro Christo decollati. Vide Prætermissos, ubi nomen varie scribitur. [Valeriani.] Antisiodoro, sancti Valeriani episcopi & confessoris.

[Mathei & aliorum.] Greven. Item, sanctorum Mathei & Primi. Victoris, Felicis. Duo primi Tarentini sunt, postremi ex numero Mediolanensium. Eodem die, [Melotis. Valerii.] sancti Melotis pueri, pro Christo decollati. De quo jam diximus. Autisiodoro, sancti Valerii episcopi & confessoris. Valeriano in Actis jungitur. Secundiani episcopi. [Secundiani. Benedicti & Placidi episcopp. Eadbrechti.] Hoc titulo non magis notus est quam Secundini. Benedicti & Placidi episcoporum. Vide Prætermissos de utroque seorsim. In Anglia, sancti Eadbrechti (quem Edbertum nominant) episcopi Lindisfarnensis & confessoris, viri, ut Beda testatur libro 4, scientia Scripturarum divinarum simul & præceptorum cælestium observantia, ac maxime eleemosynarum operatione insignis. [Joannis Damasceni.] Constantinopoli, depositio sanctæ memoriæ Johannis Damasceni, Doctoris egregii, nec minus vita & miraculis clari.

Molan. Typis minoribus: In Anglia, sancti Eadbrechti &c. ut Grevenus. Tum: Constantinopoli, depositio &c. addens in fine: Cujus vitam conscripsit Joannes Patriarcha Hierosolymitanus. Editiones aliæ etiam minori charactere hoc solum habent: [Eabrecht.] In Anglia, sancti Eadbrechti, sive Edberti episcopi Lindisfarnensis & confessoris, viri in divinarum Scripturarum scientia simul & præceptorum cælestium observantia, ac maxime eleemosynarum operatione insignis. Vide Greven. supra.

Nonis.
Die 7.

[Domitillæ & sociorum.] Apud Terracinam Campaniæ urbem, natalis beatæ Domitillæ virginis & martyris, quæ cum esset Flavii Clementis Consulis ex sorore neptis, & a sancto Clemente velamine sacro consecrata, persecutione Domitiani, cum aliis plurimis, in insulam Pontiam exilio deportata, longum inibi martyrium duxit. Novissime doctrina ac miraculis cum convertisset plurimos ad fidem Domini, incenso cubiculo a quodam judice, in quo simul cum suis convirginibus Eufrosina videlicet & Theodora clausa morabatur, [Juvenalis. Flavii & sociorum.] cursum gloriosi martyrii sui consummavit. Eodem die, sancti Juvenalis martyris. Nicomediæ, passio sanctorum Flavii, Augusti & Augustini fratrum.

Sumitur textus ex Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Munerat. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Tarracinam, & Teracenam librarii imperitiæ adscribo. Beatæ Domitillæ legunt codices omnes, exceptis Greveno & Molano. An beatæ pro Flaviæ irrepserit, nescio; certe Flaviæ nomen nullus apposuit præter duos jam citatos. Munerat. Belin. & præfati duo, male scribunt, Domicillæ. Domiciani in Praten. & Munerat. notandum non est. Rosweyd. tantillum transposuit in, neptis ex sorore & deportata exilio. Belin. post Domitiani, inserit, ob testimonium Christi. Item pro Pontiani scribit Pontianum, pro inibi, ibi: pro, fidem Domini, fidem Christi. Sic Tornacen. pro martyrium duxit, maluit scribere, produxit. Herinien. vix inter puros codices hodie meretur annumerari, dum ita sensum torquet: Quodam judice, in quo & Theodora clausa morabatur, cursum gloriosi martyrii sui consummavit, simul cum Eufrosina convirgine sua. Probatiores codices habent, convirginibus, soli Rosweyd. Munerat. & Belin. simpliciter virginibus. Eufrosina scribunt codices omnes. Nonnulli, sed male, Nichomedia. Sic Munerat. pro sanctorum Flavii &c. ponit Clavii.
[Flaviæ Domitillæ & sociorum.] Observatio. Etsi binæ hoc die Flaviæ inter multos alios martyres in Hieronymianis recenseantur, nimis quam certum est, Flaviam Domitillam nec hoc, nec aliis diebus, in iis codicibus consignari. Primus omnium illustrissimæ Sanctæ, in sacris Fastis locum dedit auctor Romani parvi, ita hoc die, secundo loco breviter annuntians: Et Flaviæ Domitillæ, nec vereor asserere, eam verosimillime ex Rufini Eusebio lib. 3 cap. 17 acceptam, ubi si non de martyrio, saltem de exilio expresse agitur. Uberior historia ex notissimis Actis sanctorum Nerei & Achillei ab Adone contexta est, quam paulo ampliorem fecit Notkerus; Noster eleganti synopsi complexus est. An & cur Flaviæ nomen expunxerit Usuardus, frustra divinaveris; evidens est, unam ab omnibus eamdemque ipsam memorari; nec magis dubia est antiquissima & receptissima celeberrimæ Virginis & sociorum sociarumque ejus in Ecclesia veneratio, licet diversis diebus recolantur, fere pro libitu Martyrologorum eos referentium. Sufficere possent in Flaviæ Domitillæ honorem, unum & alterum sancti Hieronymi testimonium ab Henschenio in Actis, XII Maii productum, quo die in Romano hodierno, cum Nereo & Achilleo conjungitur. Hactenus satis recte fluunt omnia. Nodus recurrit circa Acta ipsa, ab Henschenio laudata tamquam optimæ fidei, tametsi pridem agnovisset Baronius tomo 1 ad annum LXVIII num. 23, ea Acta in aliquibus fide haud integra haberi. Rigidius ipsa tractant eruditi recentiores, nec Tillemontius, alias tam moderatus, temperare hic potuit, quin acrem in ea censuram stringeret tomo 2 pag. 127, vocans opus pessimum, dignumque quod inter Manichæorum, sacra matrimonii vincula incessentium, figmenta connumeretur. Nec nihil, nec omnia recte pronuntiat: præplacet eminentissimi Annalistæ judicium, a quo & hic & alibi, non nisi inviti divellimur.

[Juvenalis.] Juvenalis martyris primo loco meminit Romanum parvum, nec quidquam ab Adone, aut a Nostro, aut a Notkero suggeritur, quo de loco & tempore quibus floruerit, possit aliquid certi proferri, inquit Henschenius, cetera prosequens, quæ de eo sancto, probabili aliqua conjectura, dici queant. Pro antiquo cultu stat etiam Wandelbertus:

Morte pia Nonas Juvenalis sanctus honorat.

[Flavii & sociorum.] Ultimam quoque annuntiationem ex Adone hausit Usuardus, ille ex Romano parvo; cujus textui, Nicomediæ, Augusti & Augustini, nomen Flavii interseruit, primusque tres illos, fratres appellavit, sic legens: Eodem die apud Nicomediam, passio sanctorum martyrum Flavii, Augusti & Augustini fratrum. Patet hic, quid ex Hieronymianis Ado ductori suo superaddiderit; patet & textus nostri traductio. At scire velim, quo demum auctore, tam rotunde Flavium, Augustum & Augustinum Viennensis nominet fratres? Ex Hieronymianis inquies. Minime vero: nam licet fatear, Augustini nomen non semel ibi appellari, atque item aliquos fratres dici; necdum tamen Henschenii aut Florentinii perspicacia, satis ausa est determinare, utrum hi tres recte fratres compellari possint. An vero felicius rem attigerit Notkerus, dum fratrum titulum hisce eripiens, tribus aliis, nempe Marcellino, Macrobio & Eutychio, alias Eutheo, eumdem tribuit, curiosi lectoris judicio relinquo. Diversa ab his omnibus est Rabani oratio. Usuardus in hujusmodi rebus minus scrupulosus, Adonem, ut diximus, simpliciter descripsit. Atque hæc, pro textus veritate, satis dicta sunto.

AUCTARIA.

Pulsanen. Omittit annuntiationem Juvenalis, cetera purissimus est.

Antverp. Max-Lubec. Ughellian. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Omnes deficiunt in ultima annuntiatione.

Antverp-maj. Sic incipit: In Cantia monasterio Petri & Pauli, [Leothardi.] depositio sancti Leothardi episcopi & confessoris, qui cum filia regis Francorum Bertha, in has partes directus est, ut sanctitatis exemplo, Christianæ religionis cultum, pagano adhuc regi conjuncta, non mutaret. Observanda sunt, quæ de Leothardo vel Letardo in Prætermissis notantur. [Joan. Ebor.] Sequitur: Et natale sancti Ioannis Eboracensis archiepiscopi. In textu purus est.

Centulen. Apud Tracinam urbem Campaniæ, natalis beatæ Domitillæ virginis & martyris. Eodem die, Nichomediæ, sanctorum martyrum Flavii, Augusti & Augustini fratrum.

Bruxellen. In Flavia Domitilla modice interpolatus, in Juvenale purus est. Tum: Ad radicem montis septimi, [Gaudentii.] passio sancti Gaudentii martyris. Quis hic Gaudentius sit, fateor me ignorare. In Nycomedia, sanctorum martyrum Flavii, Augusti & Augustini fratrum & martyrum.Et Benedicti episcopi. [Benedicti.] Indicat, opinor, Benedictum Papam II, de quo Acta hodie. Item Donaciani episcopi. [Donatiani. Translat. Petri Mart.] Dies natalis est XIV Octobris. Item, translatio sancti Petri de Mediolano [quid ni de Verona?] martyris de Ordine Prædicatorum. Vide quæ ad natalem dicta sunt XXIX Aprilis.

Hagenoyen. In Flavia Domitilla, non nihil etiam interpolatus, in reliquo textu purus est. Tum subdit: Ipso die Romæ, depositio sancti Benedicti Papæ II, [Benedicti.] qui in abeunte [ab ineunte] ætate sua militavit in Ecclesia, & semper paupertatis amator extitit. Constitutiones edidit & in pace obiit sub Constantino quarto. Hujus Pontificis ætatem in Actis discussam invenies hoc die.

Matric-Cartus-Ultraject. Domitillæ virginis & martyris, cum Eufrosia & Theodora. Domitiani episcopi & confessoris. [Domitiani.] Juvenalis martyris. Item sanctorum Flavii, Augusti & Augustini fratrum martyrum. Textum semper mutilat.

In Vatican. signato num. 5949. Deest Juvenalis. Adjicitur: [Transitus S. Stephani.] Transitus sancti Stephani Protomartyris in Romam. De quo etiam heri. Vide die natali, vel III Augusti. Fallit Castellani notula.

Altempsian. In Cantia monasterio Petri & Pauli, [Leothardi.] depositio sancti Leothardi episcopi &c. ut supra in Antverp-maj.

Florentin. Romæ, sancti Benedicti Papæ & confessoris. [Benedicti. Joann. Ebor.] Apud Beverlacum, sancti Joannis episcopi & confessoris. Abdicato episcopatu, eo loco mori voluit, a quo Beverlacensis dictus est.

Remens. SS. Tim & Apoll. Lauduno Clavato, depositio sancti Basonis confessoris. [Basonis.] Prætermissus est, a Castell. tamen inter Sanctos ponitur.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Romæ, sancti Benedicti Papæ, [Benedicti.] qui sedit ibidem menses decem, imperante Constantino Augusto. Vide dicta superius, ad Hagenoyen. [De Flavia Domitilla.] Apud Terracinam Campaniæ urbem, natale beatæ Domicillæ virginis & martyris. Quæ cum esset neptis Domitiani imperatoris & Aureliano filio Flavii Clementis Consulis nupta, ipsa propter Christum connubium spernens, a sancto Clemente episcopo, sacro velamine consecrata &c. fere pure. [Translat. Petri M.] Nicomedienses Juvenali præponit. Dein: In territorio Mediolanensi, translatio beati Petri presbyteri & martyris, Ordinis Prædicatorum. Ipso die, [Domitiani. Joan. Ebor.] beati Domiciani episcopi & confessoris. Beverlaci, natale sancti Johannis episcopi & confessoris Eboracensis.

[Fest. gaudior] Greven. Festum quinque gaudiorum beatæ Mariæ Dei genitricis. [Frodisii &c.] De eo in Prætermissis. Item, sanctorum Frodisii, [Celerini.] Macrobii, Achaici, Marcellini. Ex Hieronym. Celerini episcopi & confessoris. Duo Celerini sunt inter martyres, sed quis hic episcopus & confessor, nescio. In Anglia, sancti Johannis Eboracensis episcopi & confessoris, [Joan. Ebor.] vita & miraculis (Beda lib. 5 teste) clari. [Placidi Domitiani. Hilarii. Ceveri.] Augustoduni, depositio sancti Placiti (Placidi) episcopi. Domiciani episcopi Tungrensis & confessoris. Hilarii confessoris. Vide Prætermissos. Ceveri confessoris. An Cerenicus vel Serenicus diaconus Sagiensis? [Ezeleidis.] In Anglia, [Translat. Stephani, & Petri M.] Ezeleidis virginis. Vide Prætermissos & Appendicem Tomo VII Maii. Translatio beati Stephani Protomartyris, quando corpus ejus a Constantinopoli Romam ductum, corpori sancti Laurentii conjunctum fuit, tempore Theodosii junioris. Mediolani, [Mastidiæ.] translatio beati Petri martyris, Ordinis Prædicatorum. Mastidiæ virginis; Trecensis.

[Domitiani.] Molan. Domitiani episcopi & confessoris Tungrensis, Trajectensis, Leodiensis; apud Hoyum in ecclesia beatæ Mariæ quiescentis. [Placidi. Benedicti.] Augustoduni, depositio sancti Placiti episcopi. Romæ, Benedicti Pontificis, qui sedit in episcopatu unum mensem, imperante Constantino. Dein minoribus litteris: In Anglia, sancti Joannis &c. ut Greven. Festum quinque gaudiorum Mariæ. Editiones aliæ, sic habent: [Joan. Ebor.] Beverlaci, depositio sancti Joannis episcopi Eboracensis & confessoris, vita & miraculis clari. In ecclesia beatæ Mariæ in Hoyo, natalis sancti Domitiani episcopi & confessoris. Qui sub Hildeberti gloriosissimi regis tempore, Aurelianensi legitur synodo interfuisse. De Placito, ut supra. Trecas, translatio corporis sanctæ Mastidiæ virginis. [Translat. Mastidiæ.] Die septima, commemoratio signi Crucis apparentis in cælo Hierosolymis, circa horam diei tertiam, sub Constantio rege. Quod quidem figurabatur per astra, a sancto Calvariæ loco usque ad montem Olivarum. Et memoria sancti martyris Acacii. [Acacii.] De utraque jam signata annuntiatione vide Prætermissos.

VIII Idus.
Die 8.

[Victoris.] Mediolani, natalis sancti Victoris martyris, qui a primæva ætate Christianus, cum esset in castris imperialibus miles, compellente Maximiano, ut sacrificaret, in confessione Domini fortissime perseverans, primo graviter fustibus cæsus, sed Deo protegente, doloris expers, dein liquenti plumbo perfusus, sed nihil penitus læsus, [Stephani & Victoris.] novissime gloriosi martyrii cursum capitis abscisione complevit. Apud Ægyptum, sanctorum Stephani & Victoris.

Ita Praten. Tornacen. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Fere in minutiis vertitur. Scribit Antverp-maj. Mediolane. Tornacen. legit, in confessione Domini perseverans, omisso adverbio fortissime, pro quo Munerat. posuit constantissime. Reliqui in textu abscisione, ita volentibus codicibus omnibus, tametsi id fortasse alibi correxerim. De cetero, primeva, etate, cesus, nichil, lesus pænitus, aput &c. nævi sunt ætatem suam redolentes: penultimus Molani est.
Observatio. Celeberrimam Victoris a patria & genere, cognomento Mauri, martyris Mediolanensis memoriam apud Latinos fuisse olim oportuit, [Victoris.] utpote quem prædicent Martyrologi antiqui omnes, solis Beda & Floro exceptis. Apographa Hieronymiana præcipua ab eo Sancto diem auspicantur: Mediolano, Victoris. Romanum parvum, Ado & Rabanus unicum illum hodie annuntiant. In priori solum legitur: Mediolani, sancti Victoris martyris. Diversa sunt, licet ex iisdem Actis sumantur, Adonis & Rabani elogia. Notkerus primum secutus est, uti & Noster, qui Adonis verbis quidem utitur, sed more suo aliqua relinquit intacta, a Notkero integre transumpta. Utrum de elogii veritate dubitandum sit, haud equidem plane perspicio; fontem, ex quo acceptum est, omnino purum non esse fatetur Henschenius, alii ferme ex toto repudiandum existimant. Vide quæ in commentario prævio expenduntur a num. 8, & apud Tillemontium tomo 5 a pag. 267. Exstat etiam in Actis, Gregorii Turonensis in Victoris gloriam narratio. Nec reticenda est nitida Wandelberti poëtica exornatio:

Idibus octavis Mediolani urbe coruscat
Martyr præcipuo venerandus Victor amore ^{[Note: ]} [Quid ni honore?]

Hactenus concors veterum sententia. Qui sequuntur, Stephanus & Victor ab Usuardo ex præfatis Hieronymianis consignati sunt; ubi dubites an pro, Stephani & Victoris, non sit scribendum, Victoris & Stephanæ, ut fecit Notkerus post Hieronymiana, aliis Januarium adjungentibus. Nescio an a vero multum aberraverit, qui legendum putet, Victoris & Coronæ. At cum Victor & Stephanus 1 Aprilis, Victor & Corona XIV Maii recurrant, malim hac die Usuardi textui insistere, quem ad ejus mentem hic plane expressum esse, equidem nullus dubito. De his brevissime in Actis nostris hoc die disputat Henschenius.

AUCTARIA.

Herinien. In reliquo textu purissimus, patrium Sanctum hic denuo inserit, ita scribens secundo loco: Eodem die, depositio sancti Gibriani confessoris, [Gibriani.] in ecclesia sancti Remigii quiescentis.

Pulsanen. Ita orditur: In monte Gargano, apparitio beatissimi Michaëlis archangeli. [Apparit. Michaëlis.] Ubi ipsius sacrata nomini habetur ecclesia, vili facta scemate, sed cælesti prædita virtute. Vide tabulam Prætermissorum. In Victore Mediolanensi purus est. Deest ultima annuntiatio.

Antverp. & Max-Lubec. Textui puro subjiciunt: [Elladii.] Item Elladii episcopi. Adnectunt præterea: In territorio Bisuntino, monasterio Bellævallis, translatio, [Translat. Petri Bell.] [alii, natale] sancti Petri episcopi & confessoris.

Rosweyd. In fine: Trajecti, Wironis confessoris. Vide de eo egregium Bollandi commentarium hoc die. [Wironis.]

Antverp-max. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. In Victore puri sunt. De Stephano &c. nihil, sed immediate subjungunt: Autisiodoro, natale sancti Elladii episcopi & confessoris. [Elladii.] In territorio Visuntino, monasterio Bellævallis, natale sancti Petri episcopi & confessoris. [Petri.] Eodem die, sancti Wironis episcopi & confessoris. [Wironis.] In Leyden-Belg. Deest annuntiatio Petri.

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Incipiunt: In Apuliæ finibus monte Gargano, inventio B. Archangeli Michaëlis. [Invent. Michaëlis.] Sequitur Mediolani &c. pure. Abest Stephani &c. De Elladio & Petro, ut proxime diximus.

Centulen. Mediolani, sancti Victoris martyris. In Ægypto sanctorum Stephani & Victoris. Autisiodoro, [Helladii. Martini.] sancti Helladii episcopi & confessoris. In Sanctonico Vetavense cœnobio, sancti Martini abbatis. Remittitur ad XXIV Octobris. Eodem die, [Translat. Gentiani.] translatio sancti Gentiani martyris. Colitur XI Decembris.

Bruxellen. In textu solito purior, hæc adjicit: Ipso die, [Martini.] sancti Martini confessoris. In territorio Bisontino monasterio Bellævallis, [Petri.] sancti Petri episcopi & confessoris. [Dionysii.] Et sancti Dionysii, sexti Viennensis episcopi. Differtur in diem sequentem. Autisiodoro, [Elladii.] sancti Elladii episcopi & confessoris. Item apparitio S. Michaëlis archangeli. [Apparit. Michaëlis Abrinc.] Qui sanctum Autbertum Abrincatensis ecclesiæ episcopum semel, iterum & tertio admonuit, ut in mari, loco qui propter eminentiam, Tumba dicitur, ecclesiam suo nomini dicatam fundaret; pro signo locum ostendens, ubi taurum religatum inveniret, & sicut eum pedibus terram proruisse cerneret, sic ecclesiæ ambitum duceret. Et ex eo tempore inibi, sicut in monte Gargano, memoria S. Michaëlis archangeli cœpit frequentari. Hæc cum aliis discutienda erunt ad XXIX Septembris.

Hagenoyen. In prima annuntiatione purus, secundo loco, ita habet: In Apuliæ finibus, in monte Gargano, [Apparit. Gargan. Dionysii.] inventio oratorii beati Michaëlis archangeli, quæ [quod] per taurum Gargani amissum inventa est. [lege inventum est.] Item Viennæ, Dionysii viri præclarissimi in doctrina. [Gabriani. Scanysolay.] De quo supra. Item Gybriani præclarissimi confessoris. In Gargonia, Scanysolay episcopi & martyris. Stanislaum hic intelligit Henschenius. Apud Ægyptum, sanctorum martyrum Stephani & Victoris. In territorio Bysontino, [Petri. Elladii.] sancti Petri episcopi & confessoris. Authysiodoro, sancti Elladii episcopi & confessoris, prædecessoris sancti Amatoris.

[Benedicti PP.] Aquicinct. Sic incipit: Romæ, sancti Benedicti Papæ. Hic ab ineunte ætate in Ecclesia militavit, paupertatis semper amator. Colitur VII Maii. Vide quæ ibi in Auctariis diximus.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130. Ita in fine habent: Inventio Michaëlis archangeli. Romæ, sancti Benedicti Papæ.

Ambianen. In Sanctanico, Vetaviense monasterio, depositio Martini presbyteri & confessoris, [De Martino.] magnarum virtutum viri, cujus vita sanctitate & miraculis refulget gloriosa. [Translat. Gentiani.] Eodem die, translatio corporis sancti Gentiani martyris. Vide supra.

Matric-Cartus-Ultraject. Wironis episcopi & confessoris, [Wironis.] cujus corpus est in ecclesia sancti Martini Trajectensis. Victoris martyris & militis.

Reg. Suec. num. 428. In pago Biturico, depositio sancti Desiderati episcopi & confessoris. [Desiderati.]

Vatican. num 5949. Primo loco: Apparitio sancti Michaëlis. Romæ, Benedicti Papæ, qui præfuit Ecclesiæ mensibus decem, [Benedicti PP.] imperante Constantino. Deest Stephani & Victoris.

[Elladii. Petri.] Ughellian. Adjicit: Item, Elladii episcopi. Item, sancti Petri episcopi & confessoris.

Altemps. Monasterio Glascouiensi, sancti Indracti martyris sociorumque ejus. [Indracti & socior.] Vide in Actis V Februarii, ubi sociis Dominica soror adjungitur.

Florentin. In Africa, sanctorum martyrum Naboris & Felicis, [Naboris &c. Elladii.] qui decollati sunt cum Joanne & Marino. Vide X Julii. Item, sancti Eladii episcopi. In territorio Tarentasiensi, monasterio Bonævallis, sancti Petri episcopi & confessoris. [Petri. Benedicti PP.] Romæ, sancti Benedicti II Papæ & confessoris.

Remens. SS. Tim. & Apoll. In pago Catalaunico, depositio sancti Gibriani presbyteri & confessoris.

Editio Lubeco-Col. Incipit: In Apuliæ finibus monte Gargano, [De Michaële] inventio sancti Michaëlis archangeli. Quod festum sic sumpsit exordium. Tempore namque quo sanctus Papa Gregorius, propter pestem inguinariam Letanias &c. Quæ quomodo inter se connectantur, eruditus lector judicet. In Victore satis pura est. Sequitur: In territorio Bisuntino, monasterio Belevallis, natale sancti Petri, [De Petro.] episcopi Tharentasiensis ecclesiæ & confessoris, Ordinis Cisterciensis, qui multis miraculis & virtutibus clarus, quievit in pace. In Polonia, civitate Cracovia, [Stanislai.] passio beati Stanislai episcopi & martyris. De Elladio, Stephano & Victore, Martino, Dionysio, Wirone, ut supra.

Belin. Initio præfigit: In finibus Apuliæ, monte Gargano, apud Sipontum civitatem, apparitio B. Michaëlis archangeli. Tum post textum in fine: Item Eladii episcopi. Alii passim scribunt Elladii, Acta nostra malunt Helladii, in quibus vide pauca, quæ de eo supersunt, ex tom. 1 Bibl. Labbeanæ accepta & ab Henschenio illustrata.

Greven. De Michaële, ut Belin. Secundum quosdam hic, passio beati Stanislai episcopi & martyris. Fuit heri. Eodem die, vel secundum alios præcedenti, [Benedict.] sancti Benedicti Papæ secundi, tempore Constantini quarti Augusti. De Dionysio & Petro Tarentasiensi, ut supra. In Trajecto inferiori, beati Wironis episcopi Deirorum & confessoris. In Hibernia, [Wironis. Cathaldi.] beati Cathaldi episcopi & confessoris, vita & signis celeberrimi. Colitur X Maii. In Cenonico monasterio Vercanensi, (quam varie hæc exprimantur, [Martini.] ex dictis patet) beati Martini presbyteri & confessoris. [Metronis. Maximi.] Metronis confessoris Veronæ quiescentis. Maximi presbyteri. Notus non est, nisi sit ex martyribus. Sibriani confessoris. Voluit dicere Gibriani. [Macarii.] Macharii eremitæ & confessoris, in fine orbis juxta paradisum. Vide inter Prætermissos.

Molan. In finibus Apuliæ, monte Gargano, apud Sipontum civitatem, [Michaëlis.] apparitio beati Michaëlis archangeli. [Elladii. Wironis.] Item Eladii episcopi & confessoris Autisiodori. Eodem die, Vuironis episcopi & confessoris, cujus reliquiæ habentur in ecclesia Trajectensi. Eodem die, [Gibriani.] depositio sancti Gibriani confessoris, in ecclesia sancti Remigii quiescentis. In territorio Bisuntino, monasterio Bellævallis, sancti Petri episcopi & confessoris. [Petri.] In editionibus aliis, de Michaële & Eladio, ut supra. Cracoviæ, sancti Stanislai episcopi & martyris. [Stanislai.] Remis, depositio sancti Gibriani &c. De Petro, ut in editione prima. Item de Wirone. Viennæ, sancti Dionysii, sexti urbis episcopi. [Dionysii. Ydubergæ.] Demum minutioribus litteris: Nivellæ, eodem die, commemoratio Ydubergæ. Vocatur etiam Itta, aliis Ittaberga, quæ sanctimonialis facta, sanctæ Gertrudi, filiæ subesse voluit.

VII Idus.
Die 9.

[De Translatione Andreæ &c. Hermæ.] Festivitas beati Andreæ Apostoli, quando sacratissimum ejus corpus una cum ossibus sanctorum Lucæ Euangelistæ, & Timothei discipuli sancti Pauli, sub Constantio imperatore, Constantinopolim translatum est. Romæ, natalis sancti Hermen, cujus Apostolus Paulus, ad Romanos scribens, meminit. Hic digne semetipsum Deo sacrificans, acceptabilisque Deo hostia factus, virtutibus clarissime fundatus, [Gregorii Nazianzeni.] cæli regna petivit. Apud Nazanzi oppidum, beati Gregorii episcopi, cognomento Theologi, qui post multa documenta, in loco suo, ut Hieronimus, ab eodem in divinis libris instructus, perhibet, episcopum ordinans, ruri vitam monachi exercuit. In Perside, sanctorum martyrum trecentorum decem. [Mart. 310.] Castro Vindicino, depositio Beati confessoris. [Beati.]

Puros censeo Praten. Antverp-maj. Greven. & Molan.
Varia lectio. Antverp-maj. ante Timothei, non apposuit conjunctionem et. Idem cum Greveno & Molano legit Constantino; ego cum Praten. Herinien. Tornacen. &c. servandum puto Constantio, saltem ad mentem Usuardi, quamvis utrumque longe prudentius omiserit Baronius in Romano hodierno. Hermen scribunt codices ferme omnes, & ita habet etiam, ni fallor, codex Pratensis, in nostro antigrapho a Sirmondo correctus. Fateor, in Adone diserte legi, sicut oportet, Hermæ, sed nos hic Usuardum versamus; a quo, etiam errante, non discedimus. Adde, quod Adonis editores satis libere manum correctricem adhibuerint. Nescio quam elegantiam sectentur Greven. & Molan. dum ita textum variant: Cujus Apostolus meminit Paulus ad Romanos scribens. Antverp-maj. iterum negligit particulam post acceptabilis. Rursus præfati Greven. & Molan. pro, virtutibus clarissime fundatus, male ponunt virtutibus clarificans. In Antverp. majore legitur Nazanci pro Nazanzi, melius Ado Nazianzi. Item Theodoli pro Theologi, peribet pro perhibet. Scripsi Vindicino, cum plerisque codicibus.
[Detranslat. Andreæ &c.] Observatio. Prima textus nostri annuntiatio ita videtur Usuardi propria, ut unde eam acceperit, hactenus nequiverim deprehendere. Constantinopoli, natalis sancti Timothei, inquiunt Hieronymiana apographa: lucem affert Viennensis, dum addit: Quando ab Epheso ejus sacra ossa delata sunt. Hinc brevius translationem Timothei substituit, qui Adonem pressius semper sequitur, Notkerus. De pari Andreæ & Lucæ festivitate, nullus ante Usuardum, quod sciam, hoc die meminit. Utinam felicius id præstitisset! Constat enim trium illorum Apostolorum translationem non bene connecti, pejus ad idem tempus, pessime ad eumdem diem, & præsertim hunc IX Maii revocari. Quo autem anno quove die Andreæ & Lucæ corpora Constantinopolim, inde alio delata sint, propriis locis discutiendum erit. Videat interim lector, quæ dicta sunt XXIV Januarii in commentario prævio §. 3 & Castellanum ibi pag. 394: item Baronium & Florentinium hic. Quibus accedere possunt, quæ diligenter observat Tillemontius tomo 1 pag. 320.

[Hermæ.] De Herma nihil hodie Martyrologi Adonem prægressi, imo nec Ado ipse in suo Martyrologio, unde nec in Notkero quidquam. Mirum hoc in Adone & insolitum; postquam inter festivitates Apostolorum, elogio Sanctum ornavit, quod Mosander sua, uti opinor, auctoritate, in Martyrologii textum inseruit. Hoc certum, inde accepta esse omnia, quæ hic ab Usuardo referuntur. Philippensis episcopus ab aliquibus dicitur Hermas, sed hunc ei titulum Ado non tribuit, nec aliunde quidquam satis certo traditur, quo ei talis dignitas asseratur. Citatur ab Adone locus Apostoli Rom. 16, ubi & Hermam & Hermen salutari præcipit. Porro nonnulla commemorat de libro Pastoris ab Herma composito, quem apud Henschenium laudant Hieronymus & Origenes; at multo plura de eo & enucleatius exposuit Tillemontius tomo 2 a pag. III, apud quem Patres alios citatos consulat curiosus lector. Satis de Herma.

[Gregorii Nazianzeni.] Nazianzenum Gregorium variis diebus a Græcis aliisque relatum, primus hoc die signavit auctor Romani parvi, sumptum, nisi fallor, ex Rufini lib. 2 cap. 9. Ado ex illo nomen accepit, ex hoc egregium suum elogium concinnavit, a Notkero nonnihil contractum, ex quo paucula ab Nostro decerpta sunt, quæ in laterculo ponuntur. De inclytissimi Patris vita & rebus gestis, fuse post Baronium & Hermantium a Papebrochio actum est; nec minus ampla sunt, quæ Gallice digessit Tillemontius tomo 9. a pag. 305. [Martyrum 310.] Nec insalutatam volo Castellani notulam Martyrologio universali adjectam. Martyres CCCX primo loco ab Adone relati, ex Hieronymianis & Romano parvo derivantur: Usuardus & Notkerus Adonis verba transcripsere. De his hæc observavit Henschenius: Quo vero tempore & mortis genere compleverint agonem, nullus prodit: & cum plurimæ apud Persas in Christianos motæ fuerint persecutiones, difficile est discernere. Florentinius conjicit oculos in Saporem regem Persarum, quod plurimi sub eo ob fidem Christi fuerint martyrio coronati. Beatus aliquis & quidem cum apposito confessoris, [Beati.] in vulgatis Hieronymianis exprimitur, sed absque positione. A Beda, Floro, Romano parvo & Adone præteritus est. Rabanus, nescio quo fundamento, eum Romæ adscribit: Notkerus potius omisit, sed rectius Noster loco suo proprio, castro Vindocino restituit; adde in diœcesi Carnotensi, ceteraque ad eum spectantia accurate explicata require apud Henschenium. De cetero, quamvis pauci codices conveniant, genuinum Usuardi textum hic me reddidisse, plane existimo. Binis annuntiationibus nostris ultimis quadrant bini Wandelberti versiculi:

Ter centum radiant septenis Idibus una
Martyrio, denique; simul decorante Beato.

AUCTARIA.

In codice Pratensi, sed ad marginem, ni fallor, adjicitur: Civitate Barri, translatio sanctissimi Nicolai episcopi & confessoris. [Translat. Nicolai.] Quæ verba, aut his similia, apud alios codices in textum transierunt.

Antverp-maj. Etiam ad marginem manu recentiori appositum habet: Ipso die, translatio sancti Nicolai confessoris. Addere poterat episcopi.

Herinien. Toto textu purissimus, secundo loco, ampliori phrasi interjicit: Eodem die, translatio corporis beatissimi Nicolai Mirrorum Lichiæ archiepiscopi. [Idem.] Qui divina dispensatione a Mirrea metropoli, cis mare translatus & apud Barrensem Apuliæ regionis civitatem in sui honoris basilica gloriose ac decenter est collatus [collocatus;] ubi usque hodie, acsi vivens in corpore, diversis coruscat miraculis magnifice. Hæc eadem in Molani Auctario, sed correctiora leguntur.

Tornacen. Textum refert, sed truncatum elogiis Hermæ & Gregorii Nazianzeni. Ubi & pro martyribus CCCX, ponit ipse solum CCCV.

Pulsanen. In prima annuntiatione purus, secundo loco refert Gregorium, etiam pure. Sed cetera omnia desunt.

Munerat. In fine post textum: Eodem die, translatio beati Nicolai episcopi & confessoris.

[Gengulfi.] Rosweyd. Pro Beato substituit, Gengulfi martyris. Ita in eccl. Ultraject. Sed colitur XI Maii.

Antverp. Max-Lubec. & Albergen. Incipiunt a CCCX, ubi puri sunt. De Herma, post scribens meminit, cetera expungunt. De Gregorio, post oppidum, [De Gregorio] sic ponunt: Beati Gregorii, qui Theologus dictus est, nobilis, eruditus collega beati Basilii Cæsareensis episcopi. Reliqua omnia desunt, nempe annuntiatio prima & ultima.

Danic. In eo a prioribus differt, quod Hermæ elogium integrum referat.

Max-Antverp. Lovanien. & Leyden. Supra Danicum in fine adjiciunt: Eodem die, translatio corporis beatissimi Nicolai Mirreorum Liciæ archiepiscopi. Convenit Editio Ultraj-Belg. Sed de Gregorio agit ultimo loco.

[Translat. Hieronymi.] Ultraj. His adjicit: Item, translatio gloriosi Hieronimi, Doctoris eximii. Vide Prætermissos.

Centulensis. Romæ, sancti Hermen, cujus Apostolus Paulus ad Romanos scribens meminit. [Textus mutatus.] In Perside, sanctorum CCCX martyrum. Eodem die, festivitas sancti Andreæ Apostoli, quando sanctissimum corpus ejus, una cum ossibus Lucæ Euangelistæ & Tymothei discipuli Apostoli Pauli, Constantinopolim translatum fuit. In Apulia apud Barrim civitatem,, adventus & exceptio corporis beati Nicolai Mirrensis episcopi & confessoris. [De Nicolao.] Cœnobio sancti Bavonis, [De Macario Antiocheno.] translatio S. Micharii Antiocensis episcopi, confessoris. Castro Vindicino, sancti Beati confessoris.

Bruxellen. Incipit ab Herma, satis pure. Secundo loco de CCCX, etiam pure. Tum: Natale sanctorum Quirilli, [Quirilli & sociorum.] Beati, & Primuli confessorum. Prava ex Hieronym. connexio. Sequitur de Gregorio, ubi textus interpolatus est. Item translatio corporis beati Andreæ Apostoli, cum ossibus sanctorum Lucæ Euangelistæ & Timothei discipuli beati Pauli, facta in Constantinopolim, sub Constantino magno imperatore. Et translatio sancti Nycolai episcopi. [De Macario.] Et in Gandavo, elevatio sancti Macharii archiepiscopi. Ubi dum increduli miraculum exigerent, yris in modum coronæ, totum ecclesiæ atrium circumdat, & in medio crux aurea resplendet, tanta miraculorum evidentia subsequente, quantam vix aliquis narrare sufficeret. Vide in Actis ad diem ejus natalem, X Aprilis.

Hagenoyen. Incipit etiam ab Herma, pure, uti & in CCCX. In Gregorio modice interpolatus, eum perperam vocat martyrem. Sequitur: Festivitas &c. sensu non nihil truncato. Tum: Ipso die, translatio sancti Nycolai episcopi de Mirrea in Barram Apulliæ. Castro Vindocino, depositio &c. pure.

Aquicinct. Post τὸ decem, subdit: Eodem die, translatio B. Nicolai episcopi & confessoris, a Mirrea civitate in Barim. Gandavo, elevatio sancti Macharii archiepiscopi. Castro Windocino &c.

[Translat. Hippolyti.] Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130: In fine: Festivitas beati Hyppoliti martyris, quando sacratissimum ejus corpus translatum est in monasterium sancti Salvatoris. Colitur XIII Augusti. Nihil in Prætermissis adjungitur.

[Translat. Nicolai.] Matric-Cartus-Ultraject. Gregorii Nazianzeni episcopi. Translatio sancti Andreæ Apostoli. Translatio B. Hieronymi. Translatio beati Nicolai episcopi.

[Heraclii.] Reg. Suec. signatus num. 130. Pro Beati, scribit: In Castro, beati Heraclii confessoris.

[De Nicol.] Aliud Reg. Suec. num. 428. Ipso die, translatio B. Nicolai episcopi a Mirea in Barrensem urbem.

In Vatican. num. 5949. Deest Andreæ, Hermæ & Beati. [Idem.] Adjicitur: Translatio sancti Nicolai episcopi & confessoris in Barium.

In Ughell. Absunt etiam Andreas & Beatus. Puto convenire cum Antv. & Max-Lub.

Editio Lubeco-Col. Incipit ab Herma. Tum CCCX. Sequitur, de Gregorio, ut Antverp. & Max-Lubec. Tum de Andrea &c. ubi dicitur: [De Andrea,] Sub juniori Constantino imperatore, anno ipsius vigesimo, ab Achaia Constantinopolim translatum est. [Hieronymo,] Bethleem Judæ, translatio beati Hieronymi presbyteri & Doctoris ecclesiæ, ad Romanam urbem. [Nicolao.] De Nicolao additur, facta translatio, ab obitu ejus anno septuagesimo [an non, septingentesimo?] quadragesimo quinto. Ex sensu patet nostra correctio. De Macario & Beato, ut supra.

Belin. Textum plane transposuit, incipiens a CCCX. Dein de Gregorio, scribit ut Antverp. & Max-Lubec. Post: Romæ sancti Hermetis, cujus Apostolus Paulus ad Romanos scribens, meminit. Item festivitas &c. pure, uti & in Beato.

[Quirilli. & sociorum.] Greven. Item sanctorum Quirilli, Guidei, Zenonis, Affrodisii, Primoli. Inepta denuo ex Hieronymianis connexio. Eodem die, translatio beati Hieronymi presbyteri de Bethlehem ad urbem Rhomanam. [De Hieron. Nicolai.] Item, translatio sancti Nicolai episcopi & confessoris, de Mirrea Barrim. Gandavi, elevatio corporis sancti Macharii episcopi & confessoris. [Macarii.] Corinthiæ virginis. [Corinthiæ. Marinæ.] Rhomæ, Marinæ matronæ. Utraque hactenus ignota est, nisi Marina intelligatur uxor Gordiani, de qua Beda & alii die sequenti meminerunt. Sed de ejus cultu nihil adhuc innotuit, ut vide in Prætermissis.

Molan. De Beato subjicit: Cujus gesta habentur. De Nicolao, [Translat. Nicolai. Elevat. Macarii.] ut supra dixi, verba Heriniensis refert, nonnihil perpolita. Dein: Gandavi, elevatio sancti Macharii Antiochenæ sedis archiepiscopi. In posterioribus editionibus de Macario eadem habet, sed in elogio Nicolai, Heriniensis verba non nihil contraxit.

VI Idus.
Die 10.

Iob prophetæ. Romæ via Latina, natalis sanctorum martyrum Gordiani & Epimachi, [Job. Gordiani & Epimachi. Calepodii, Palmatii & aliorum.] quorum prior pro confessione nominis Christi, tempore Juliani, diu plumbatis cæditur, & in ultimo, capite truncatur. Item Romæ, beati Calepodii presbiteri, sub Alexandro imperatore, qui fecit eum occidi gladio & corpus trahi per civitatem atque in Tyberim jactari. Decollatus est etiam Palmatius consul, cum uxore & filiis & aliis promiscui sexus quadraginta duobus; cum quibus & Simplicius senator. Quorum capita jussa sunt suspendi per diversas portas urbis Romæ, ad exemplum Christianorum. Item Romæ via Latina ad centum aulas, [Quarti & Quinti.] natalis sanctorum Quarti & Quinti.

Puri sunt Praten. Herinien. Rosweyd. Antverp-maj. Antverpien. Max-Lubec. Greven. & Molan. Accedunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Edit. Ultraject-Belg.
Varia lectio. Magni momenti non est, nam Cordiani, Epymachi, Tybrim, Palmacius & id genus minutiæ ferme negligi possunt. Deest in Rosweyd. capite ante truncatur. Ultraject. male scribit præsul pro consul. Lovanien. autem post ad exemplum, subdit, & terrorem. Molan. pro sanctorum Quarti & Quinti legit, sancti Quarti & Quinti.
Observatio. Ab illustri patientiæ miraculo diem hodie auspicantur Romanum parvum, [Job.] Ado & Noster, ipsissimis illis verbis, Job prophetæ. Alia est Hieronymianorum, si tamen vere ad ea pertinet, alia Notkeri expressio omnes cum Wandelberto, in hoc conveniunt, quod vetussimum tolerantiæ speculum inter athletas Christianos Job reponant, quemadmodum & in Actis nostris locum habet, commentario ornatus. Gordiani & Epimachi meminere etiam præfata Hieronymiana apographa, [Gordiani & Epimachi.] diversis annuntiationibus & distincto sepulturæ loco, de qua re videnda Florentinii notatio; meminit Beda, meminit Romanum parvum, qui sola ferme nomina prædicant. Ado editus, de more, Actorum compendium profert. Rabanus ex eodem fonte, sed alia phrasi rem explicat, habetque fere sequacem Notkerum, solitum ductorem hic deserentem; Noster a tritis vestigiis non discedens, Adonis elogium paucis circumscripsit, ea, aut casu aut studio reticens, quæ de Epimacho copiosius dixerat Viennensis, quæque, ex unius codicis nostri Ms. auctoritate, tantum non Adoni abjudicat Henschenius, multa de Epimacho disputans, quæ in ejus commentario legi possunt. Patet in Actis ab ipso productis, solius Gordiani martyrium describi. An satis sincere, non audet ibi asserere præfatus Henschenius, non unum, cum Baronio, falsitatis characterem agnoscens, qui tamen non continuo reliquorum substantiam corrumpant necesse est, nisi Acta omnia, Julianum tyrannum appellantia, eodem casu simul corruant. Non ignoro esse, qui cum Tillemontio tomo 7 pag. 722, ea penitus abrogent; sed malim existimare, a recentiori manu, diu post Juliani tempora, fuisse interpolata. Certe præclari martyris, illustris memoria, etiam ex Kalendariis Allatii ac Frontonis & Gregorii Sacramentario, aut seorsim sola, aut cum socia Epimachi celebritate, perpetuo cultu abunde consecrata est. Sic utrumque cum Jobo honorat Wandelbertus, ut Martyrologiis nostris plane subscribat:

Senis Gordianus & Epimachus ob unam
Cæduntur Christi pariter laudemque fidemque.
Has quoque Job patiendi exemplo sanctus honorat.

[Calepodii & aliorum.] Calepodii senis presbyteri, ut scribit Romanum parvum, nulla in Hieronymianis codicibus mentio. Beda encomium brevius, sed elegans ei concinnavit, quod prope ad verbum transcripsere Rabanus & ex hoc Notkerus, in sociorum tamen numero discrepantes. Stylum magis exercuit Martyrologus Viennensis, & illi, & hic Acta sancti Callisti Papæ præ oculis habentes. Ceterum potius Bedæ, quam Adonis verbis inhærere videtur Usuardus, nitide contrahens, quæ ad Calepodii aliorumque laudem conducere possunt. Et hæc quidem præstanter, si ex satis limpido fonte essent deprompta. Nescio quid Henschenium pellicere potuerit, ut crederet, præfata Acta per Notarios Romanos conscripta, dum tam aperte persecutionem fingunt, quam certum est in Ecclesia numquam fuisse. Ut compendio utar, sufficit mihi Baronii judicium, ita ad annum CCXXVI num. 2 scribentis: Exstant ejus (Callisti Papæ) passionis Acta, haud tamen in omnibus sincera: non enim probantur, quæ in eis habentur promulgata ab Alexandro, adversus Christianos edicta, indictamque ab ipso adversus eos persecutionem fuisse. Repugnant enim his, non solum quæ ex Lampridio superius recitavimus, sed & quæ scripta sunt ab antiquis Christianarum rerum scriptoribus, qui omnes æque affirmant, nullam sub Alexandro excitatam in Ecclesia persecutionem. Vide etiam Tillemontium tomo 3 a pag. 250. [Quarti & Quinti.] Quarti & Quinti memoriam in Hieronymianis exstare certissimum est, quidquid nonnulli codices mutili sint, ut fatetur Florentinius. Distinctissime eos exprimit vetustior Epternacensis his verbis: Via Latina ad centum aulas, Quarti & Quinti. Atque hæc ipsa phrasis est, quæ in Adonem, ex hoc in Nostrum transiit: nam in Romano parvo, Beda, Floro aut Rabano nulla de ipsis fit mentio. De eorum cœmeterio quærit Henschenius; at litem aliam movent Capuani, cui componendæ ibidem insudat. Placet Ughelli sententia, qui post Baronium & Bellarminum, Romano Martyrologio acquiescendum censet, quo id Capuanis tribuitur, ut Quarti & Quinti corpora Capuam translata censeantur. Plura vide apud laudatum Henschenium.

AUCTARIA.

In codice Praten. recentiori manu, ut puto, adjicitur: Apud monasterium sancti Germani, [Dedicat. Ioannis Baptistæ &c.] dedicatio in honore sancti Joannis Baptistæ, sancti Laurentii archidiaconi, atque sancti Sulpicii episcopi.

Tornacen. Gordiani & Epimachi elogium plane rescindit. Item Calepodii, usque ad, decollatus est. Cetera omnia ab iis verbis, recte cum textu sequuntur & pura sunt.

[Maturini.] Munerat. In fine: Ipso die, sancti Maturini festivitas. Remittitur ad I Novembris.

In Alberg. & Danic. Deest Job prophetæ.

Centulen. Obitus Job prophetæ. Romæ via Latina, [Textus mutilus.] sanctorum Gordiani & Epimachi martyrum. Romæ ad centum aulas, sanctorum Quarti & Quinti. Item Romæ, sancti Calepodii presbyteri & martyris. Hic codex textum suo modo disponit.

Bruxellen. Gordiano & Epimacho jungit Januarium, interpolato deinceps elogio. In terra Hus, depositio beati Job prophetæ. Sequitur de Calepodio fere pure. [De Calepodio &c.] Tum: Ipso die, jussu Alexandri imperatoris decollatus est Palmacius consul cum uxore & filiis & aliis promiscui sexus XLII. Et Simplicius senator cum uxore & filiis & familia promiscui sexus LXVIII. Et Felix similiter cum uxore Brianda [lege Blanda.] Quorum capita jussa sunt suspendi per diversas portas urbis Romæ, ad exemplum & terrorem Christianorum. In Quarto & Quinto purus est. [Bavonis.] In Gandavo, sancti Bavonis. Vide I Octobris.

Hagenoyen. Textum invertit. Primo loco: Romæ, passio sancti Calepodii presbyteri & martyris. Hic Romæ fecit cimiterium, ubi plures martyres ille sepelivit &c. ferme pure. Tum de Palmatio & Simplicio seorsim, textu interpolato. Deinde de Gordiano & Epimacho, de Quarto & Quinto, satis pure. Ipso die, Job prophetæ. Item in episcopatu Argentinensi, [Sophiæ.] Sophiæ viduæ. Vide quæ de ipsa dicuntur in Prætermissis.

Matric-Cartus-Ultraject. Gordiani & Epimachi martyrum. Job prophetæ. Calepodii presbyteri & aliorum plurimorum utriusque sexus & ætatis, inter quos Palmacius consul, cum uxore & ceteris de familia sua passus est; nec non Simplicius senator cum suis. Perpetua in hoc contractio.

Augens. S. Laurentii: Eodem die, apud Augium, translatio beati Laurentii episcopi Dublinensis, [Translat. Laurent. ep.] alias martyris. Vide Prætermissos, ubi remittitur ad XIV Novembris.

[Maturini.] Reg. Suec. signatus num 428. Ipso die, sancti Maturini confessoris. Vide Munerat.

In Vatican. num. 5949 Deest Job, Quarti & Quinti. [Cataldi.] Adjectum: Sancti Cataldi episcopi & confessoris. Clarius loquitur Strozz.

Altemps. Ipso die, sancti Cataldi confessoris.

[De Cataldo.] Strozz. Item sancti Cataldi archiepiscopi Tarrentinæ civitatis & confessoris, Apuliæ provinciæ. Item translatio corporum sanctorum martyrum Cosmæ & Damiani ad civitatem Venetiarum, [Translat. Cosmæ & Damiani.] atque in monasterio S. Georgii majoris, anno Dom. MCLIV Indictione secunda collocatorum. Ita fere Belin.

Luxovien. Medio cœnobio, translatio sanctorum confessorum Joannis presbyteri & Benigni diaconi, [Translat Joannis &c.] discipulorum beati Hidulfi archiepiscopi. Dies natalis est XXXI Julii.

Editio Lubeco-Col. In terra Hus, depositio sancti Job prophetæ. In Gordiano & Epimacho, item in Calepodio & sociis, ex Adone interpolata est, ubi tamen pro LXVIII, legit XLVIII. In Quarto & Quinto pura est. Subdit: In territorio Bituricensi, [Paladii.] sancti Paladii episcopi & confessoris. Primus sit, an secundus, vide in Actis. In pago Verastinensi, [Martini, pro Maturini.] beati Martini confessoris. Fallor si hic non notatur Maturinus, in pago Vastiniensi, de quo I & IX Novembris. Item Romæ, sancti Januarii, [Januarii.] pro Christo in exilium missi. Vide Prætermissos.

[Christinæ.] Belin. In fine subdit: Item sanctæ Christinæ virginis & martyris. Item, translatio sanctorum martyrum Cosmæ & Damiani in Venetias, [De Cosma & Damiano.] ad monasterium sancti Georgii majoris, anno Domini MCLIV Indictione secunda. Vide Prætermissos.

[Noe.] Greven. Noe prophetæ. Romæ, sancti Januarii &c. De utroque in Prætermissis. In territorio Bituricensi, sancti Palladii episcopi & confessoris. De quo supra. In pago Verastinensi, beati Martirini [pro Maturini] confessoris. Vide etiam supra. Apud Pontizaram, [Guillelmi. Congalli. Probate &c. Translat. Bavonis.] sancti Guillelmi presbyteri & confessoris, magnæ charitatis viri. In Hibernia, Congalli abbatis. Probate & Midaris confessorum. Quænam isthæc sint nomina, nescio. Translatio sancti Bavonis confessoris.

Molan. De Christina, & translatione Cosmæ & Damiani, ut supra. Notatur hic annus MCLIII. [Bedæ.] Eodem die, depositio venerabilis Bedæ presbyteri. Vide Prætermissos. Tum typis minoribus: Item Gemmulæ monasterio, beatæ memoriæ Beatricis Athestinæ, [Beatricis.] quæ annos nata XX, obiit anno Domini MCCXXIX. Cujus vitam eo tempore conscripsit Albertus Prior Montis vinearum. In editionibus aliis textui inseruntur litteris Italicis, de Job: In terra Hus, depositio. De Gordiano & Simplicio nonnulla ex Adonis elogiis admixta sunt. [De Christina.] In fine: Item sanctæ Christinæ virginis & martyris, cujus corpus Panormi in Sicilia, magna veneratione atque concursu in majori templo conditum visitatur. [Alphii &c.] In Sicilia, apud Leontinos, sanctorum Alphii, Philadelphii, & Cyrini fratrum martyrum, [Translat. Nazarii.] sub Licinio imperatore ac Tertullo præside. De Palladio, ut supra. Mediolani, translatio corporis beati Nazarii ad basilicam Apostolorum. De Cosma & Damiano hic recte. Tum charactere minori: Eodem die, depositio venerabilis Bedæ presbyteri. Gemmulæ, obiit Beatrix Athestina.

V Idus.
Die 11.

[Anthimi.] Romæ via Salaria, natalis beati Anthimi presbiteri, qui post virtutum & prædicationis insignia, in Tyberim præcipitatus & ab angelo exinde ereptus, oratorio restitutus est proprio, dehinc capite punitus, [Mamerti.] victor migravit ad cælos. Viennæ, sancti Mamerti episcopi & confessoris, qui ob imminentem cladem, solemnes ante Ascensionem Domini Letanias instituit.

Textus sumitur ex Herinien. Tornacen. Pulsanen. Rosweyd. Antverp-maj. Greven. & Molan.
Varia lectio. Pulsanen. pro sua auctoritate interponit, via Salaria veteri. In Rosweyd. librarii, opinor, oscitantia, post imminentem, omisit substantivum cladem. Cetera ferme scriptoria sphalmata sunt. Rhome, Antimi, Tiberim, celos, ac pro ad, Vihennæ, assentionem, Sollempnes &c. Scripsi Letanias, quia sic legunt optimi codices, ut supra XXV Ap.
[Anthimi.] Observatio. Anthimum in Hieronymianis, in Romano parvo, in Adone, in Notkero invenies. In prioribus apographis, non eodem ubique modo annuntiatur: nam in Epternacensi agmen ducens, socios conjunctos habet, qui in Actis notati sunt. In aliis sub finem & solus ponitur, Via Salaria, milliario vigesimo secundo, quæ verba ab Adone & Notkero servata sunt. Romanum parvum distantiam illam reticuit, nec expressit Usuardus, qui tamen proprio marte Acta scrutatus, elogium texuit, quale in laterculo proposuimus. De præfatis Actis recte in commentario suo censuit Henschenius, nec ab ejus sententia multum recedit Tillemontius, dum de Lucinæ rebus agit tomo 4 a pag. 554. Difficultates, quæ hinc inde occurrunt, tales non videntur, ut facile dissolvi nequeant. [Mamerti.] Utrum Mamertus ad codices Hieronymianos pertineat, dubitasse Florentinium, ostendit character Italicus, quo cum Martino aliquo, de quo in Auctariis sermo recurret, exprimitur. Henschenius plane asserit, ejus memoriam antiquissimis illis Fastis inscriptam, relatoque subinde Flori elogio, putat Usuardum, Adonem & alios laudatum Florum secutos, ut sæpe alibi supponit. Non assentior: neque enim adverti hactenus, Adonem Flori verba usquam præ oculis habuisse, licet nonnumquam ex Sanctorum Actis non dissimilia in texendis elogiis usurpent. Probabilissimum est, Adonis ipsius genuinam phrasim esse, quam in textu repræsentavimus, quamque ex ipso Noster ad apicem descripsit. Plura alia, quæ ab Adone in Chronico, de Mamerto tradita sunt, expendit Henschenius, cetera quæ ejus ætatem, gesta & scripta spectant, accurate in commentario discutiens. Cursim aliqua de Mamerto attingit Tillemontius tomo 15, vitam integram dare poterunt, qui prædicti Tillemontii operum editionem prosequuntur. Flori sensum versibus suis reddidisse videtur Wandelbertus:

Quinas eximio antistes splendore Mamertus
Insignit, solenne Deo qui ferre litamen
Jejunii instituit ternis sub luce diei.

[De Maiolo.] In codice Pratensi perperam in fine subnectitur: Eodem die, depositio domni Maioli abbatis. Hanc vero annuntiationem Usuardinam non esse, sed a recentiori aliquo subnexam, ut ut ex codicibus omnibus pro textu citatis abunde liqueat, tam est aliunde certum, quam perspicuum est, Maiolum toto seculo, Usuardo posteriorem esse: atque adeo manifestum, simplicem & puram Usuardi sententiam a nobis in laterculo exhibitam.

AUCTARIA.

De Praten. jam satis dictum est.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Textui puro subjungunt: [Maioli.] Eodem die, sancti Maioli abbatis.

Munerat. In fine: Item apud Silmancium [Silviniacum] depositio beati Maioli abbatis, [Ejus elogium.] magnificæ sanctitats viri, cujus vita religionis studio & miraculis gloriosa mundo refulsit. Qui a cunabulis, cultibus litteralis peritiæ traditus, etiam fastibus archidiaconi ecclesiæ sublimatus, tractu divino repente mutatus, monachicam expetens vitam, monachorum pater, & multorum fundator cœnobiorum existens, tandem ætatis senio fessus, divinis operibus flagitatum Deo reddens spiritum, in pace quievit. Alii de ipso brevius agunt.

Max-Antverp. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Apud Lingones, [Gengulfi.] sancti Gengulphi martyris, longe lateque gloriosi miraculis. Eodem die, [Maioli.] sancti Maioli abbatis. Cetera satis puri sunt.

Centulen. Romæ via Salaria, sancti Antimi presbyteri & martyris. Viennæ, sancti Mamerti episcopi & confessoris. [Maioli.] Cœnobio Silviniaco, sancti Maioli Cluniacensis abbatis.

Bruxellen. Sic incipit: Per anticipationem, Romæ via Aurelia, [Pancratii.] milliario secundo, Pancratii martyris, qui cum esset annorum quatuordecim, sub Diocletiano martyrium capitis detrunctione complevit. Item Romæ via Salaria, milliario vigesimo secundo, natale beati Anthimi &c. satis pure. Sequitur: Et Nartencias, seu apud Lingones, sancti Gengulphi, [De Gengulfo Mamertini.] egregii martyris, longe lateque gloriosi. In Mamerto fere purus est. Tum: Et sancti Mamertini. Opinor Martinum indicari, qui ab aliquibus Mamerto conjungitur. Vide in Prætermissis. Tandem: [Maioli.] Silviniaco, depositio sancti Maioli, Cluniacensis abbatis, quem beatus Adomarus loco suï abbatem constituerat.

Hagenoyen. Textui satis puro, hæc superaddit: Ravennæ, sancti Gangolfi martyris. Ex uno, ni fallor, geminos facit, mutatis duabus litteris, errans in voce Varennas, quam alicubi invenerit. Sic prosequitur: Item apud Lingones, passio sancti Gengulphi martyris, [Gengulfi.] longe lateque miraculis gloriosi. Hic propter adulterium, uxorem dimisit, quam judicio Dei adulteram invenit, & Deo arctius servivit. Unde adulter clericus timens, nequando a Gengulpho occideretur, ut illius uxoris liberius uteretur, Gengulphum occidit, & martyrem fecit. Uxor vero miraculis ejus detraxit, & sibi maledictionem imprecata est, tali modo, quod Gengulphus miracula faceret, sicut anus ejus loqueretur. Unde cum sexta feria, cum ore aliquid loquebatur, anus ejus turpes sonos cunctis audientibus emittebat. Eodem die, [Maioli.] Silviaco monasterio, sancti Mayoli abbatis. [Montani.] Item Remis, sancti Montani monachi prius cæci, per lac Eyliniæ, matris sancti Benigni, restituti. Vide Prætermissos.

Aquicinct. In fine: Item sancti Montani. Eodem die, transitus beati Maioli abbatis.

Victorin. & codices Reg. Suec. signati num. 130 & 428. In territorio Arvernis, cœnobio Silviniaco, [Maioli.] depositio sancti Maioli Cluniacensis abbatis.

Matric-Cartus-Ultraject. Anthymi presbyteri & Sisinnii diaconi, cum sociis martyribus. Gengulfi martyris in Burgundia. [Gengulfi.] Maioli abbatis Cluniacensis. Mamertini [Mamerti] episcopi & confessoris, qui instituit Litanias ante Ascensionem Domini. Alia vide in elogio Munerati.

Cistercien. qui fuit S. Benigni Divion. Varennas, sancti Gengulfi martyris.

[Pamphili.] Vatican. num. 5949. Adjicit: Eodem die, sancti Pamphili episcopi. Vide Prætermissos.

Altemps. Eodem die, sancti Palladii confessoris. De quo pridie. [Palladii. Langulphi. Montani. Fresmundi.] Item, sancti Langulphi confessoris. An non Gengulphi martyris? Item sancti Montani. In Britannia majore, sancti Fresmundi regis & martyris. In Actis vocatur Fremundus.

Florentin. Item, transitus sancti Maioli abbatis, cujus vita præclara sanctis extitit meritis. Item Varennas, sancti Janigulphi martyris.

[Villebadis.] Lugdunen. Natale sancti Villebadis aut Willebudis martyris. De quo cetera latent.

Burdigalen. Eodem die, sancti Genulfi martyris. Melius Gengulfi, vel ut alii, Gengulphi.

Bizunticen. Lingonis, sancti Gengulphi egregii martyris. Sic recte, ut supra.

Editio Lubeco-Col. Male legit: Beati Ancimi episcopi presbyteri. Post cladem, addit luporum. In fine: Eodem die, sancti Maioli abbatis. Ipso die, beati Montani confessoris.

Belin. Eadem prorsus habet, quæ ex Florentinis retulimus, & eodem modo scribit.

Greven. In Asia, sanctorum Demetriatici. Septimi. [Demetrii &c. Fremedi. Primi &c.] Vide in Actis, Demetrii, Attici &c. Fremedi regis Angliæ & martyris. Civitate Tergestina, sanctorum Primi presbyteri, Marci diaconi, Iasonis & Celiani martyrum, tempore Adriani imperatoris. E quibus Primum & Marcum jussit Artasius præfectus fustibus cædi & subtus ventres eorum ignem accendi, sulphurque solutum in eorum ora fundi. Cumque illæsi penitus mansissent, & ob hoc plurimi credidissent, foras civitatem ductos decollari mandavit. Iasonem vero & Celianum fustibus cædi donec deficerent. Acta hos referunt X Maii. Metis, [Rufi &c.] natale sanctorum Rufi & Agatymbri, episcoporum & confessorum. De hoc hodie, de illo agitur VII Novembris. Eodem die, sancti Maioli abbatis Cluniacensis, [Montani.] vita & miraculis præclari. Montani confessoris.

Molan.. De Maiolo Munerat. fere transcripsit; de Gengulfo, Cistercien. Sequitur ex Rabano: [Evellii.] Et passio sancti Evellii, qui videns passionem sancti Torpetis martyris & mirabilia quæ fecit, credidit Christo: qui antea consiliarius Neronis imperatoris fuit, qualiter Christiani martyrizarentur. Hæc a Rabano contorta sunt, melius a Notkero reddita. In Blandinio, dedicatio paradisi in honorem beati Andreæ Apostoli. Vide XXX Novembris. In posterioribus editionibus Munerati elogium contractum est. De Gengulfo & Evellio, ut supra. Item in Blandinio &c. [Vigiliæ Rictrudis. Fremundi.] Martianis, vigilia sanctæ Rictrudis. Tum typis minoribus: Eodem die, sancti Fremundi, qui quinto Kal. Aprilis elevatus est per Birinum, redeuntem a Pontifice cum litteris Apostolicis. Die undecima, genethlia Constantinopolis. Vide in Prætermissis.

IV Idus.
Die 12.

[Nerei & Achillei.] Romæ via Ardeatina, natalis sanctorum martyrum Nerei & Achillei fratrum, qui primo apud insulam Pontiam longum duxerunt exilium, & postmodum a quodam judice verberibus gravissimis sunt attrectati, deinde cum equuleo & flammis compellerentur ad immolandum, & dicerent se a beato Petro Apostolo baptizatos, nulla ratione posse idolis immolare, capite cæsi sunt. Item via Aurelia, sancti Pancratii martyris, [Pancratii.] qui cum esset annorum quatuordecim sub Diocletiano martyrium capitis detruncatione complevit. Eodem die, [Dionysii.] sancti Dionisii, patrui ejusdem beati Pancratii, qui cum præmiis cælestibus, [Epiphanii.] carus & dignus Deo, in pace diem vitæ hujus clausit. Apud Cyprum, sancti patris nostri Epiphanii Salaminæ episcopi.

Soli puri sunt Praten. Herinien. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Heriniensis seculum suum redolet, dum scribit Ardiatina, Ponciam, Ydolis, Martiris, Dioclitiani, Karus. Munerat. scribit, insulam Pontum. Item verberibus sunt gravissimis. Tum etiam Ydolis, Paucratii, quattuordecim, Epyphanii. In Greveni posteriore editione, quam sequimur, deest idolis. Idem Greven. & Molanus omittunt vocem beati post ejusdem, quæ in aliis codicibus diserte ponitur, & pro, capitis detruncatione, legunt, obtruncatione. Antverp-maj. pejus legit, qui cum esset annorum tresdecim, sub Diocletiano capitis detruncationem complevit. Praten. habet Dionisii, Grevenus, Dyonisii, illum cum aliis sequimur in textu. Ejus encomium obscuriusculum est, nisi bene interpungatur. Obscurius reddidit, dum forte corrigere voluit Muneratus, sic legens: Qui cum premiis celestibus, carus & dignus esset Deo &c. Servanda omnino est phrasis Adoniana, quemadmodum in textu ex probatioribus codicibus retulimus.
[Nerei & Achillei.] Observatio. Celebratissima hodie apud Latinos, tum in vetustis Kalendariis & Sacramentariis, tum apud omnes antiquos Martyrologos sanctorum Nerei & Achillei, seorsim fere a Domitilla, festivitas, de qua & Hieronymiana apographa, Beda & Rabanus diserte meminere, tacito utrobique sepulturæ loco. Romanum parvum expressius eum locum determinat: In cœmeterio Prætextati, ubi Noster & alii viam Ardeatinam appellant. Porro eam locorum discrepantiam, Notkero mediatore, compositam ait Florentinius, qui & hic & alibi melius ipsum Adonem nominaret, ex quo sua Notkerus & hoc die transcripsit & passim transcribere solitus est. Ceterum de ea sepulcri qualicumque controversia, consuli etiam potest commentarius ad Acta prævius: verbo dicam, utroque loco, varia de causa, sanctorum illorum festivitas celebrata est. Nihil interim manifestius, quam elogium in textu positum ex Adone esse decerptum. De Actis ipsis, unde & Adoniana & Usuardina accepta sunt, nihil est quod superaddam iis, quæ superius ad VII Maii dicta sunt. Wandelbertus sic Pancratium aliis immiscet acsi ad eadem tempora pertineret, cum tamen duobus omnino seculis posterior sit. Sic canit:

Virgo tuos colimus comites Domicilla quaternis
Nerea, Pancratium, cum quis & Achillea sanctum,
Primus Apostolico docuit tinxitque lavacro
Quos Petrus, egregia Romæ cum virgine junctos.

[Pancratii &c.] Pancratii nomen Hieronymianis & Romano parvo inscriptum, eo encomio a Beda & Rabano ornatur, quo hic in nostro laterculo; atque ipsissima verba itidem in Adone & Notkero leguntur, sed aliis immixta. Dionysius Hieronym. & Bedæ ignotus, a Romano parvo, inde ab Adone ponitur, quem de more sequitur Noster, servata phrasi, in qua nonnullam claritatem desideres. Pancratii & Dionysii Acta sincera censuit Baronius, censuit & Henschenius, non dissimulans difficultates subesse, quibus extricandis diligenter insudat. Easdem rursus ingerit Tillemontius tomo 5 a pag. 259 & 689, sed non video, paucos nævos tanti esse, ut Acta de cetero simplicia & gravia, repudiari merito possint. [De Soteride.] Sequitur in Adone ex prædictis Actis: Sed & tunc temporis passa est virgo sacratissima Soteris, nomine & genere nobilis, quam Notkerus posuit: Usuardus præteriit, utrum, quod eam cum alia cognomine confuderit, an aliam ob causam, incertum est. Nec enim satis compertum, sitne ea Sotheris, quæ in Hieronymianis ponitur sociis comitata, quorum nomina in Actis enumerantur; an illa de qua diximus X Februarii, ut censent Ruinartius pag. 406: & Tillemontius tomo 5 a pag. 359. Beda, & qui eum passim describit, [Epiphanii.] Rabanus, legunt; Sancti patris nostri Epiphanii episcopi Cypri. Ado distinctius, iis nimirum plane verbis, quæ ad apicem Noster in suum laterculum transtulit, sic, ut nec in hac, nec in aliis annuntiationibus de textus Usuardini omnimoda simplicitate dubitari possit. Vitam Epiphanii, sub discipulorum nomine obtrusam, respuit Papebrochius, aliamque ex Historicis ecclesiasticis contextam substituit, quam conferre licet cum Gallica Tillemontii tomo 10 a pag. 484.

AUCTARIA.

Tornacen. Longius sanctorum Nerei & Achillei elogium contrahit, ea omittens, quæ sequuntur post attrectati, cetera purissimus est.

Pulsanen. Principio purus & integer, post, sancti Pancratii martyris, omittit reliqua omnia.

Antverp. Max-Lubec. & Belin. Expungunt elogium Dionysii. Quod etiam faciunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. In quibus desunt præterea de Epiphanio, hæ voces, sancti patris nostri. Ex quibus colligas, variarum Religionum fuisse, ubi appellatio illa, tamquam aliena, admissa non est. Convenit etiam cum posterioribus Lovaniensis alio insuper vitio laborans, quod mutilum reddat sanctorum Nerei & Achillei elogium.

Rosweyd. Nimium sapere voluisse videtur, dum phrasim Adonianam & Usuardinam de Dionysio ita corrigit: Qui cum præmiis cælestibus dignus, & carus Domino fuisset. In fine nihil habet de sancto Epiphanio.

Centulen. Romæ in cymiterio Prætextati, sanctorum Nerei & Achillei fratrum martyrum, [Textus contractus. Rictrudis.] qui fuerunt Eunuchi beatæ Flaviæ Domitillæ. Martianis, depositio beatissimæ Rictrudis comitissæ. ItemRomæ via Aurelia, beati Pancratii martyris. Item, beati Dionysii patrui ipsius beati Pancratii. Apud Cyprum, sancti patris nostri Epiphanii, Salaminæ episcopi, fide & doctrina clarissimi.

Bruxellen. Longam texit historiam de sanctis Nereo, Achilleo, Domitilla & sociis Eutiche, Victorino & Macrone. Purius ea in fonte lector inveniet. De Pancratio, per anticipationem, egit pridie. In Dionysio & Epiphanio ferme purus est. Additur in margine manu recentiori: [Modoaldi.] Depositio sancti Modoaldi archiepiscopi Treverensis, qui fuit avunculus beatæ Gertrudis. Vide progeniem ejus in Actis a pag. 52.

Hagenoyen. In prima annuntiatione modice interpolatus, plura de Pancratio comminiscitur, melius in Actis ipsis legenda. In Dionysio fere purus est. Apud Salaminam civitatem Cypri, depositio sancti patris nostri Epiphanii Alexandrini episcopi &c. Ubi & alia æque exacta. Inter cetera, de mutuo Epiphanii & Chrysostomi vaticinio.

[Rictrudis.] Aquicinct. Post clausit, addit: Marcianis, depositio sanctæ Rictrudis.

Daveronen. Turonis, exceptio reliquiarum sancti Mauricii martyris. [Except. Mauricii. De Martino &c.] Item, depositio sancti Martini in proprio sepulcro, cum aliis episcopis, Brictio, Eustachio atque Gregorio, Martinopolim. De singulis ad proprios dies erit agendum. De Mauricio vide Prætermissos, item de Martino.

Matric-Cartus-Ultraject. Nerei, Achillei & Pancratii martyrum. Item, Dionysii, patrui ejus. Epiphanii episcopi Salaminæ, cujus meminit beatus Hieronymus. [De Pancrat. Trajecti.] In margine, eadem manu appositum: Pancratii martyris ossa requiescunt in ecclesia sancti Salvatoris Trajectensis.

Reg. Suec. signatus num. 428. Ipso die, commemoratio beati Hippolyti martyris, [Hippoliti.] quando ejus piissimo corpore translato, cessavit vastæ mortalitatis tempestas. Vide Prætermissos & XIII Augusti.

In Vatican. signato num. 5949. Deest Dionysius. Sæpius defectu, quam excessu laborat.

[Sotheridis.] Strozz. Item sanctæ Sotheris virginis, quæ sub Diocletiano imperatore passa est. Ex Adone.

Abdinghoffen. Item Romæ via Aurelia, sancti Pancratii martyris, anno ætatis suæ quarto decimo, sub Diocletiano detruncatione capitis consummati. Eodem die, sancti Dionysii, patrui ejusdem sancti Pancratii, digne Deo in pace quiescentis. Patet, Usuardi vel Adonis phrasim hic ab aliquo lævigatam; sed hic codex rarius recurrit.

Editio Lubeco-Col. Multa narrat de ordinatione sancti Severini Coloniensis archiepiscopi, de qua in Actis agendum erit ad XXIII Octobris. Vide Grevenum infra. Sequitur longa alia historia de sanctis Nereo, Achilleo &c. Pancratii elogium etiam interpolatum est. Dionysii, prætermissum. In fine: Treveris, sancti Modowaldi episcopi & confessoris. [Modoaldi.] Apud Cyprum, sancti Epiphanii, Salaminæ episcopi & confessoris.

Greven. Eodem die, sanctorum martyrum Joannis, [Iaannis &c. Quiriaci &c.] Achillis, Affroditi cum aliis DV. Item, sanctorum Quiriaci & Maximi. Solita confusio vel distinctio. Vide totam classem in Actis. Treveris, depositio sancti Modowaldi episcopi & confessoris. [Modoaldi.] Apud Coloniam Agrippinam, [De ordinat. Severini.] ordinatio beati Severini, ejusdem urbis episcopi & confessoris. Hic cum esset Senonum episcopus & Synodo sanctorum Patrum, propter blasphemum Eufratam episcopum, apud Coloniam congregatorum interesset; illo deposito, omnium unanimi consensu ad regimen præfatæ ecclesiæ assumitur, præsentibus sanctis Patribus Maximino Treverorum & Servatio Tungrorum episcopis. [Guidonis.] In Anderlecb Brabantiæ, sancti Guidonis confessoris. Colitur is XII Septembris. Marcionis monasterio, [Rictrudis.] sanctæ Rictrudis virginis. Potius viduæ. Sermo est de monasterio Marchianensi.

Molan. De Pancratio, sed litteris Italicis, textui ex Adone adjicit: Cujus reverendum corpus Octavilla &c. In fine: Ipso die Treberis, sancti Modouualdi episcopi & confessoris. [Modoaldi. Rictrudis.] Ipso die, sanctæ Rictrudis, in Martianis. Dein typis minoribus: Eodem die Agyræ, [De Philippo Agyrensi.] divi Philippi, qui a divo Petro Apostolorum principe, ad Christi Euangelium Siculis concionandum missus, magna Siciliæ parte Christi sacris initiata, apud Agyrenæos tandem obiit; ubi templum habet miraculorum frequentia celeberrimum, & confluxu hominum adeo notum, ut vel ipsi urbi ex eo divi Philippi nomen vulgo inoleverit. In aliis editionibus sic habet: In Hispaniis, [Dominici.] S. Dominici Calciatensis, confessoris, miræ sanctitatis. Eodem die, Argyræ in Sicilia, sancti Philippi presbyteri, cujus in dæmoniis effugandis virtus, crebris apparet signis. Ipso die, Treveris, sancti Modoaldi episcopi & confessoris. Marcianis, depositio sanctæ Rictrudis. [Translat. Hippolyti.] Demum minori charactere: Suessionis, translatio beati Hippolyti martyris, quando ejus piissimo corpore deportato, cessavit vastæ tempestas mortalitatis. Jam supra diximus de eo Hippolyto agi, qui colitur XIII Aug.

III Idus.
Die 13.

[S. Mariæ ad martyres. Mutii.] Natalis sanctæ Mariæ ad martyres, quando beatus Bonifacius Papa ecclesiam in honore semper virginis Mariæ & omnium martyrum dedicavit. Item, beati Mucii presbiteri & martyris, qui primo in Amfibuli urbe, multis pœnis atque cruciatibus in confessione Christi affectus, postea Byzantium usque perductus, capitali sententia occubuit. [Servatii.] Ipso die, sancti Servatii Tungrensis ecclesiæ episcopi & confessoris, ob cujus meritum hominibus demonstrandum, cum tempore hiemis omnia in circuitu nix repleret, numquam sepulchrum ejus operuit, donec industria civium, basilica super ipsum ædificata est.

Puri codices sunt Praten. Tornacen. Antverp-maj. Antverp. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Item Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg.
Varia lectio. Antverpien. & codices mediæ notæ omnes legunt, in honore sanctæ semper Virginis. Molan. correxit in honorem. Reliqui in textu Amfibuli, ut scribit Praten. pro quo Herinien. & Greven. ponunt Amphibuli, quod eodem recidit & medium ævum sapit. Melius alii Amphipoli; sed pessime Munerat. Manifibuli, omittens, in & pro Mucii scribens Munitii. Sic pro Tungrensis, habet Trugiensis, quæ si vitio typographi tribuas, per me licet. Sunt qui scribant Thungrensis, Servacii, Servasii, hyemis &c. Quæritur an Usuardus legerit, omnibus demonstrandum, an hominibus? Posteriori modo scribit solus Heriniensis, cum Tornacensi, qui purus non est, & sic ego tenendum puto ex Adone, Notkero & ipsa, ni fallor, rei natura. Ad demonstrandum in Max-Lubec. redundat, uti magnifice ædificata, in Munerato.
Observatio. Panthei Agrippæ in basilicam Christianam conversi vestigia in Hieronym. se reperisse ferme putaverat Florentinius, sed conjecturam ipse suam plane repudiat. [S. Mariæ ad martyres.] Primus itaque, Dedicationem sanctæ Mariæ ad martyres, iis verbis consignasse reperitur Beda: Rom. parvum paulo clarius: Sanctæ Mariæ ad martyres dedicationis dies agitur, a Bonifacio Papa statutus. Alias circumstantias enumerat Ado, eumque secutus Notkerus, paululum de suo superadjiciens. Noster solens suo more fecit, dum rei substantiam satis eleganter contraxit. [Servatii.] Servatii episcopi memoriam recolunt citati Beda & auctor Romani parvi, atque item Rabanus. Inter Hieronymiana apographa, Corbeiense eum Sanctum clare notat, Trajecto, porto in Gallia. Wandelbertus solum hunc habet versiculum: Servatium ternis venerantur in Idibus almum. Historiam fusius prosecutus est Ado & qui eum rursus transcripsit, Notkerus. Textus noster ex Adone ad verbum acceptus est, præterita dumtaxat causa, quæ Servatium impulit Tungris Trajectum commigrare. Non facile probaverim, quæ in elogio Flori asseruntur, nec item, quæ Rabanus commemorat, a Notkero præterita. Sancti hujus progeniem & res gestas pluribus fabulis involutas esse, nemo, qui vitam legerit, ignorat; sed ad eas hic non attendimus. Egregie de Servatio meritus est Henschenius, cujus commentarium & Tractatum de episc. Tungrens. & Trajectens. consulat curiosus lector. Pauciora habet Tillemontius tomo 8 a pag. 382.

[Mutii.] Atque in prioribus hisce duabus annuntiationibus conveniunt antiqui omnes, Mutii vero ante Usuardum nullus in serie nostra meminit, nec satis obvium est conjicere, unde eum pro hac die sumpserit, utpote qui a Græcis V Idus, seu XI Maii referatur, non VI Idus, ut male posuit Baronius. In ea incertitudine, nihil occurrit verosimilius, quam quod in commentario suo XI Maii, num. 5 litt. F censuit Henschenius, nempe in codice vetusto reginæ Sueciæ, signato num. 569, qui fuit cœnobii sancti Dionysii, probabiliter olim reperisse Usuardum Acta, ex quibus Mutium, alias Mocium, hac die consignavit. Atque hoc magis placet, quam si dicatur Usuardus sua ex Floro accepisse, cujus ecgraphum unicum, nescio an satis probum, Mutium memorat, sed phrasi a nostra diversissima, ut vel ex sola utriusque textus collatione probetur, quod alias dixi, inter Florum & Usuardum nullam prorsus affinitatem intercedere. Undecumque autem habuerit, certum est, Mutium Usuardinum esse, ut sunt reliqua omnia in laterculo expressa. Hic, præter morem, Grecis se accommodavit Henschenius, Mutii Acta, ut jam dicebam, illustrans XI Maii, tametsi hunc XIII diem servet Martyrologium Romanum. Nonnulla reperit Tillemontius quæ in Mutii Actis, tametsi gravi & simplici stylo scriptis, carperet tomo 5 pag. 640; verum leviores istiusmodi maculæ, veritatis solem, qui in ipsis relucet, utcumque obfuscent, certe obscurare omnino non possunt.

AUCTARIA.

Tornacen. In eodem luto hæsitat; hodie totum Mutii elogium expunxit.

Pulsanen. In prima annuntiatione mutilus, in Mutio satis purus est; Servatium plane omisit.

Rosweyd. Sic incipit: Natale sanctæ Mariæ ad martyres, quando beatus Bonifacius Papa, de fano, [De Pantheo.] quod Pantheon ante vocabatur, ecclesiam in honore sanctæ virginis Mariæ & omnium martyrum Christi dedicavit.

Belin. Paulo aliter: Dedicatio ecclesiæ beatæ Mariæ ac omnium Sanctorum martyrum Christi, quam beatus Bonifacius Papa dedicavit in honore ejusdem Virginis gloriosæ matris sive supradictorum martyrum. Plura dicentur ad 1 Novembris.

Centulen. Natale sanctæ Mariæ ad martyres. Civitate Trajecto, sancti Servatii Tungrensis episcopi & confessoris. [Marcelliani.] Autisiodoro, sancti Marcelliani episcopi fide clarissimi. Vide Henschenii comm.

[De Servatio] Bruxellen. A Servatio incipiens, sic narrat: Sancti Servatii Ecclesiæ Tungrensis gloriosi episcopi & confessoris. Hic Armeniæ alumpnus, Christo secundum carnem jure sanguinis attinens, miraculose fit episcopus, porrecto sibi ab altari per angelum baculo pastorali, quem ante annos septem Valentinus ejusdem loci episcopus, moriens cuiquam dari prohibuit, donec angelus de cælis dator accederet. Dumque Servatius episcopus una & eadem lingua naturali uniformiter Christum prædicaret, cunctis audientibus, genitivæ linguæ intellectus profluxit, fluxit, cum tamen inverecunde uteretur interprete in negotio seculari. Hic excidium Gallis per Hunnos imminere longe ante in spiritu prævidit. Unde Romam profectus & accepta a beato Petro argentea clave, cum Galliæ & specialiter Tungris subversionem inevitabilem fore prophetice didicisset, in redeundo ab hostibus, miraculo aquilæ se obumbrantis, liberatus, relicta Tungri, ad Trajectum sedem transtulit episcopalem, ibique defunctus, & serico per angelum allato coopertus, in medio publici aggeris est sepultus. Ob cujus meritum &c. In dedicatione sanctæ Mariæ, fere ex Adone interpolatus est. In Mutio satis purus.

Hagenoyen. Incipit: Romæ [novæ opinor,] beati Mucii &c. Sequitur Servatius, de quo jam satis diximus. In dedicatione, fere purus est. Tum subdit: [Metronis.] Item Veronæ, sancti Metronis inclusi. Est Meiro, de quo in Actis VIII Maii.

Victor. Ponit Mucii episcopi, loco presbyteri.

Matric-Cartus-Ultraject. Servatii episcopi & confessoris. [De Servatii corpore.] Hujus corpus fertur esse apud fratres nostros in Confluentia: contrarium tamen dicunt Leodiens. & Trajectenses, circa eumdem locum.

Cluniacen. & Codex D. du Cheval. signatus C. [Grati.] Eodem die, translatio sancti Grati episcopi & confessoris, a civitate Cabilonis. Vita dabitur, die quo colitur, VIII Octobris.

Reg. Suec. num. 428. Eodem die, sancti Onesimi confessoris. [Onesimi.] Forte ex Rabano acceptus est.

In Vatican. sign. num. 5949. Deest Mutii.

Strozzian. Dedicatio sanctæ Mariæ ad martyres … quæ nunc dicitur sancta Maria rotunda. Consecrata fuit anno DXCV (melius annum tacuisset.) Volaterris, [Victoris.] sancti Victoris militis & martyris. Vide quæ dicuntur in Prætermissis. Sequitur, etiam in aliis Florentinis: Apud Tusciam, civitate Romaniæ, [Hilarii.] sancti Hilarii monachi & confessoris, patris, eremitæ. Est haud dubie Hilarus Galeatensis, de quo in Prætermissis.

[Translat. S. Grati.] Caudiacen. Translatio beati Grati confessoris, Acquæ, a civitate Cabillonis.

Editio Lubeco-Col. In prima annuntiatione satis pura est. Sequitur: In Trajecto superiori, Leodiensis diocesis, [De Servatio] sancti Servatii Tongrensis episcopi & confessoris. Hic propinquus Salvatoris esse fertur secundum carnem, ex patre suo Emino. Hic tantæ abstinentiæ erat adhuc infans, ut in die, vix altera vice mamillas matris sugeret. Adultus vero Hierosolymis sacerdos est ordinatus, & per ammonitionem angeli ad Tongrensem ecclesiam regendam missus, ubi honorifice ab universo clero & populo susceptus. Hic solitus erat quotidie Missam celebrare, & sacra refectione contentus, nullum fere alterius cibi requirebat gustum &c. In Mutio pura est. [Translat. Paulini. Marcelliani.] Treveris, translatio beati Paulini ejusdem urbis episcopi & martyris. Colitur XXXI Augusti: Autisiodoro, sancti Marcelliani episcopi & confessoris. [Gengulfi.] Apud Lingonas, sancti Gengulphi martyris, longe lateque miraculis gloriosi. De eo satis sæpe & satis fuse dictum est supra XI hujus.

Greven. In Burgundia, sancti Gangulphi martyris. Qui claris ortus natalibus, [De Gengulfo.] pietatis actibus totus intentus, magna fide fontem, quem in aliena terra emerat, in suo prædio scaturire fecit. Tandem a clerico, qui cum uxore ejus fornicari consueverat, letaliter percussus occubuit, miraculis coruscans, anno Domini DCLXVII. [Gagi &c.] Item, sanctorum Gagi, Luce, Agrippe & Sabine. Ex Hieronymianis. In Hibernia, [Karthagii.] Karthagii episcopi. Remittitur ad XIV Maii. De Marcelliano & Paulino, ut supra. Monasterio Sybergensi, [Translat. Innocentii &c. De Hilario.] translatio sancti Innocentii & capitis sancti Vitalis martyrum, ex legione Thebæorum. Vide Prætermissos. Hilari abbatis & confessoris. Hic cum esset annorum XIII, legeretque epistolas B. Pauli, divino fidei calore succensus, angelo ductore, ab urbe Roma exiens, in locum solitarium pervenit. Ubi in magna sanctitate vivens, discipulosque multos coadunans, miraculis inclytus, quievit in pace tempore Theodorici regis Longobardorum. Rolendæ virginis, [Rolendæ.] quæ invocari solet contra iliacam passionem & calculum. De Hilaro vel Hilario diximus in Florentinis.

Molan. In textu litteris Italicis restituit ex Adone, quæ Usuardus prætermiserat. Post ædificata est, subdit: A successore suo sancto Munulpho episcopo. [De Onesimo.] Depositio sancti Onesimi episcopi & confessoris, qui in suis membris longum pertulit martyrium sine ferro, ut quod non contulerat sanguinis effusio, conferret, etiam in attritione flagelli, prolixa membrorum vexatio. Satis namque martyrii tormentum sustinuit, qui pallidam faciem trahens præ nimiis jejuniis, fluxum luxuriæ in corpore suo edomare potuit, nec mens suo devota auctori vacavit ab assiduitate orationis. Sic itaque evoluto tempore cursus sui, correptus dolore mortis, Christo spiritum reddidit, efflagitatum operibus divinitatis. Ad ejus vero tumulum venientes ægri, optata conferunt remedia suæ sanitatis. Ipse igitur illa divinæ majestatis fruitur præsentia in cælesti curia, in qua, utraque Cherubin scilicet & Seraphin incessanter Sanctus, Sanctus, Sanctus & quod sequitur proclamant. Scriptum in gestis ejus. Tum typis minoribus: Rolendæ virginis, quæ invocari solet contra iliacam passionem & calculum. Cujus corpus requiescit Gerpiniæ, diœcesi Namurcensi. Vide hic Henschenium scite exponentem, quæ Gerpinienses nimia admirabilitate amplificant. [Rolendæ.] Hactenus prima editio. In posterioribus eadem habet de Servatio. Sequitur: [De Onesimo Duaci.] Gerpiniæ sanctæ Rolendæ virginis, quæ invocari solet contra &c. Duaci, ex Suessione, depositio sancti Onesimi episcopi & confessoris, qui in suis membris longum pertulit martyrium sine ferro. Ad ejus vero tumulum venientes ægri, optata conferunt remedia suæ sanitatis. Ipse igitur illa &c. Die decima tertia, [Glyceriæ. Laodicii. Alexandri. Joannis ep. Silentiarii. Gengulfii.] sanctæ martyris Glyceriæ. Tum minori charactere: Laodicii, apud Trajanopolim. Item sancti Alexandri martyris, sub Maximiano imperatore. Et Joannis episcopi, postea silentiarii in Laura. Quibusdam hodie Gengulphi martyris, qui positus est die undecima hujus.

Pridie Idus.
Die 14.

[Pontii.] In Gallia civitate Cimela, natalis Pontii martyris, cujus prædicatione & industria, postquam conversi sunt duo Philippi imperatores ad fidem Christi, ipse quoque sub Valeriano & Galieno principibus martyrii palmam adeptus est. [Victoris & Coronæ.] In Syria, sanctorum martyrum Victoris & Coronæ, sub Antonino imperatore, quæ Corona cum esset uxor cujusdam, & cœpisset beatificare sanctum Victorem, ob martyrii constantiam, vidit duas coronas de cælo lapsas, unam Victori, & alteram sibi missam. Cumque & hoc cunctis audientibus protestaretur, ipsa quidem inter arbores scissa, Victor vero decollatus est. [Pachomii.] Eodem die, sancti patris nostri Pachomii, qui cum esset factis Apostolicæ gratiæ insignis, fundatorque Ægypti cœnobiorum, scripsit monachorum regulas, quas angelo dictante didicerat.

Ex Praten. Herinien. Antverp-maj. Antverpien. & Max-Lubec. Greven. & Molan. Quibus adde, Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Lego Cimela vel, si mavis, Cymela, ut habent Praten. Herinien. Antverp-maj. & Greven. Forte melius alii Cimella. Rursus cum iisdem codicibus, post cujusdam, omisi vocem militis, tametsi ea ex Beda & Adone videatur restituenda. Jam dixi, nos malle cum antiquioribus codicibus errare, quam quidquam corrigere. Antverp-maj. male posuit protestatur, pro protestaretur: sic etiam errant Antverp. & Max-Lubec. dum ponunt quoque, pro vero. Rursus Max-Lubec. sensum variat, scribens: Qui cum esset gratia Apostolica insignis, quod quidem clarius est, quam ponant Antverp-max. Ultraject. &c. Qui cum esset factus Apostolicæ gratiæ insignis &c. Iidem legunt, sancti Pachomii abbatis. At Antverp-maj. in fine posuit: Scripsit monachorum regulam, quam angelo dictante didicerat. Greven. & Molan. habent ab angelo. Reliqua, minutiæ sunt.
Observatio. Qui primo loco in textu ponitur Pontius, Romanus genere, martyr Cimeliensis vel Cimelliensis (Castellanus legeret Cemenelensis, [Pontii.] a Gall. Cimiez.) Is, inquam, Pontius ignotus est Martyrologis omnibus, Nostro vetustioribus vel coætaneis, ut verosimillime hic iterum statuendum sit, illum ex Actis quibusdam ab Usuardo inventis, qualia subinde edita sunt, desumptum fuisse. Videat curiosus lector Henschenii de hoc Sancto commentarium & vitam ipsam ibi suo loco illustratam, quæ profecto magnis difficultatibus implexa est, ut agnovere Baronius ad annum CCXLVI num. 9 & Petavius de Doctr. temp. lib. 11 cap. 25, & plures agglomerat Tillemontius tomo 5 a pag. 588, adeo ut fere fatendum sit, tam enormiter farta & interpolata fuisse Acta illa, ut vix substare possint, nisi pro magna sui parte castigentur, quidquid scriptor Valerius testetur, se oculis vidisse & auribus hausisse quæcumque narrat; quod ipsum a nonnullis impostoribus subinde factum novimus. Mitius est Henschenii judicium, qui nonnulla hic per auxesim dicta concedens, [Victoris & Coronæ.] cetera non incongrue salvari posse existimat. Victor & Corona in Hieronymianis & Rom. parvo breviter celebrantur, sed insigni encomio a Beda exornati sunt. Hic vero cum Adone, toto textu ita convenit, nempe & in his duobus martyribus & in Pachomio, ut non videatur dubium esse, quin iste ab illo sua omnia acceperit. Neque dixeris Adonis textum, Bedæ fortasse suppositum: etenim Rabanus perpetuus Bedæ descriptor, cui cum Adone nihil commune est, ipsissima verba retulit; Notkerus haud dubie ex Viennensi transcripsit, in quo mirum, toties hallucinari Florentinium. Porro illustrissimorum pugilum elogium, a nobis in laterculo recensitum, si non iisdem ipsis Bedæ aut Adonis verbis expressum, saltem ex eorum sententia eleganter contractum est. In Actis Victoris & Coronæ non desunt, quæ criticos exerceant; nec illud satis certum, quot paria fuerint synonymorum Sanctorum, de quibus jam supra non semel actum est. Nonnulla explanat Henschenius, etiam quoad locum martyrii. Nobis plura aut clariora non suppetunt. Vide quæ observat Tillemontius tomo 2 pag. 624. Wandelbertus Bedam haud dubie sequitur:

Pachomius pridie Victorque simulque Corona
Splendent, hic eremita potens, illique coronis
Martyriique Deum socia virtute secuti.

Quæ autem de Pachomio in textu dicuntur, omnia ex laudatis Beda aut Adone mutuata sunt, [Pachomii.] omissis dumtaxat, post, angelo dictante didicerat, postremis hisce verbis, simul & de tempore Paschali. Utrum postrema hæc non intellexerit Usuardus, an suspecta hab uerit, incertum est. De cetero tot codicum consonantia, indubitatam reddit genuinam Usuardi lectionem. Pachomii vitam Græce & Latine edidit ac diligentissime recensuit Papebrochius, ab eruditis recentioribus merito laudatus. Quantum ejus studio & labore usus sit Tillemontius, patet ex tomo 7 a pag. 167.

AUCTARIA.

Tornacen. In solo Pachomio purus est. Pontius caret elogio. In Victore & Corona, etiam valde mutilus, nam desunt omnia post imperatore.

Pulsan. Incipit a Bonifacio, ut infra. Tum de Pachomio, pure. Desunt reliqua.

[De Victore &c.] Rosweyd. Post sanctum Victorem interpolatus est hoc modo: Visa ejus cum vivus excoriaretur, ac deinde capite truncaretur, constantia. Dein post, protestaretur: Ipsa quoque apprehensa, & flexis arboribus pedes alligata &c.

[Ordinat. Eligii.] Munerat. In fine: Ipso die, ordinatio sancti Eligii episcopi. Vide Prætermissos. Colitur 1 Decembris ad quem diem omnia referentur.

Albergen. & Danic. Textui puro præfigunt: Romæ, [Bonifacii.] passio sancti Bonifacii martyris, sub Diocletiano & Maximiano, apud Tarsum civitatem passi, sed Romæ in via quæ est Latina sepulti. Hic cum diu in stupro misceretur, tandem divino nutu compunctus, non solum, cui subjacebat, vitium deseruit, verum quoque per diversa tormenta ad palmam martyrii ardenter cucurrit. Agunt de Bonifacio Ado & Usuardus Nonis Junii.

Centulen. In civitate Cymela, sancti Pontii martyris, cujus prædicatione & industria duo Romani imperatores, [Textus contractus] fidem Domini Salvatoris acceperunt; id est Philippus pater & Philippus filius. In Siria, passio sanctorum Victoris & Coronæ, sub Antonino imperatore. Eodem die, natale sancti patris nostri Pachomii abbatis, qui cum &c. pure, nisi quod addat: simulque de tempore Paschali. Apud Tharsum, [Bonifacii.] passio sancti Bonifacii martyris, cujus celebrior dies agitur Nonis Junii, quando corpus ejus … sepultum est. Manu & atramento recentiore suppleta vacuitas, Romæ.

Bruxellen. Incipit a Victore & Corona. Sequitur de Pontio, in quibus ad puritatem proxime accedit. Tum: Romæ, sancti Bonifacii martyris, sub Diocletiano & Maximiano, apud Tarsum civitatem passi, sed Romæ in via Latina sepulti. Et sanctorum CCCCIV martyrum. [Mart. 404. De Pachomio.] Vide de his Prætermissos. Eodem die, sancti patris Pachomii abbatis &c. Ubi sub finem verba Bedæ vel Adonis supra citata restituit, additque præterea: Et post hæc cum ipse vitæ suæ centum & decem annos complesset, in pace quievit.

Hagenoyen. In Pontio satis purus, in Victore & Corona, non nihil interpolatus est. In Pachomio recte.

Aquicinct. Sic in fine adjicit: Terminos etiam Paschales, ut traditur, angelo docente conscripsit. Dein calamo recentiori: Apud Tarsum Ciliciæ urbem, [Bonifacii.] passio sancti Bonifacii martyris.

Victorin. In fine: In Benevento, sancti Constantii episcopi. [Constantii.]

Matric-Cartus-Ultraject. Pontii martyris inclyti. Victoris & Coronæ martyrum. Pachomii abbatis. Textus, de more, plane contractus.

Reg. Suec. signatus num. 428. Ipso die, ordinatio sancti Eligii episcopi & confessoris. Et CODICE signato 130. Apud Tarsum civitatem, passio sancti Bonifacii martyris &c. In Benevento, sancti Constantii episcopi.

Vatican. signatus num. 5949. De Pontio, nihil. Adjicitur 1 loco: Benev. natale sancti Bonifacii martyris in S. Sophia, [De Bonifacio.] qui apud Tharsum quidem passus est, sed Romæ via Latina sepultus. In fine: Mediolani, [Mart. 304.] sanctorum CCCIV martyrum. De quibus supra, alio numero. Beneventi, sancti Constantii episcopi.

Altemps. Fontanellæ monasterio, sancti Fremberti [Eremberti] Tolosanæ civitatis episcopi & confessoris. [Eremberti.] Brevis ejus vita illustrata est.

Florentin. Ordinatio episcoporum Augdeoni [Audoëni] & Eligii. [Theodori.] Depositio sancti Theodori Papæ. Vide in indice Prætermissorum. Strozzian. solus: [Felicis & Fortunati.] Apud Aquilegiam, sanctorum martyrum, Felicis & Fortunati fratrum. In Prætermissis remittuntur ad XI Junii.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Bonifacio, de quo multa producit, in Adone Nonis Junii, & hodie in Actis certius legenda. De Pontio & Pachomio satis pure. In Victore & Corona, modice interpolata est. [Harwaldi.] In fine: Eodem die, beati Halnardi martyris. Vide Harwaldi.

Belin. De Pachomio solum habet: Eodem die, sancti Pachomii abbatis. De Bonifacio eadem quæ Albergen. & Danic. Apud Aquilegiam… de Felice & Fortunato, ut Stroz. supra.

Greven. Tarso Ciliciæ, passio sancti Bonifacii martyris. [De Bonifacio.] Qui cum esset procurator nobilissimæ matronæ Romanæ nomine Aglahes (quæ præfecturam urbis agens, sub se habebat LXXIII procuratores, quorum omnium Bonifacius principalior erat) diuque cum ea in fœtore luxuriæ volutaretur, tandem divino nutu eis compunctis, dum communi consilio Bonifacius ad requirenda martyrum corpora mittitur, ipse quoque ad martyrii gloriam pervenit. Quod Aglahes, angelo indicante cognoscens, abrenunciavit seculo, [& Aglae.] atque tantam a Deo gratiam percepit, ut in ejus nomine virtutum signis claresceret. Horum tamen festivitas Nonis Junii celebrior habetur, quando Romæ sanctus Bonifacius est sepultus. Similia ferme sunt illis, quæ habet Editio Lubec-Col. Sed hæc in fonte melius legentur. Item sanctorum Victoris, [Victoris & sociorum. Halphardi.] Secundini, Quarti, Ciriaci, Isidori. Nomina ex Hieronym. confusa, vide Prætermissos. Halphardi martyris. Civitate Muthonis, [Barbari.] sancti Barbari martyris. Quem Julianus imperator suspendi fecit, ventremque ejus gladio radi, donec interiora diffluerent. Curatum deinde ab angelo, jussit rotæ alligatum circumduci, igne suppositio oleoque superfuso. Sed cum nec sic læderetur, extensis nervis taurinis cæditur: deinde camino ignis & bove æneo superatis, capitis obtruncatione martyrium complevit. Item secundum catalogum Sanctorum, [Felicis & Fortunati. Bonifacii ep. cum elogio.] hic passio est Felicis & Fortunati, qui infra III Idus Junii ponuntur. Bonifacii episcopi Ferentinæ civitatis. Qui, ut refert Gregorius, 1 Dial., a puero vita & miraculis insigniter fulsit. Egressus namque hospitium, nonnumquam nudus revertebatur, quia mox ut nudum aliquem invenisset, se expolians, illum vestiebat. Cum triticum omne, quod habebat mater paupercula, egenis erogasset, & ob hoc matrem vidisset afflictam, oratione fusa impetravit, ut amplius esset quam ante fuerat. Factus tandem episcopus, plenus operibus bonis quievit in pace. [Orientis. Pachomii alterius. Theodori. Maldod. Orosiensis. Stephanæ.] Orientis episcopi & confessoris. Pachomii alterius, monachi & confessoris. Item Theodori abbatis, qui sancto Pachomio in regimine successit, vita & miraculis clarus. In Hibernia, Maldod confessoris. Orosiensis monachi, collegæ beatorum Pachomii & Theodori abbatum: viri morum perfectione conspicui. Stephana virginis & martyris. De his postremis, Theodoro excepto, vide elenchum Præter missorum.

Molan. De Bonifacio eadem habet, quæ Alberg. & Danic. De Felice & Fortunato, ut Strozzian. & Belinus. In Bonifacio Ferentino, Grevenum descripsit, typis tamen minoribus. Sic prima editio. Posteriores textum mutarunt præfigendo; passio sancti Bonifacii &c. ex Usuardo Nonis Junii. [Translat. Victoris.] In fine solum est: Mediolani, translatio sancti Victoris. Dubitari potest an sit ex classe Greveniana, Victoris, Secundini & aliorum, de quibus paulo superius egimus.

Idibus.
Die 15.

Natalis sanctorum confessorum Torquati, Tesifontis, Secundi, Indalecii, [Episcoporum Hispaniæ.] Cecilii, Esicii, Eufrasii, qui Romæ a sanctis Apostolis episcopi ordinati, & ad prædicandum verbum Dei, ad Hispanias tunc adhuc gentili errore implicatas, directi sunt. Cumque diversis urbibus euangelizassent & innumeras multitudines Christi fidei subjugassent, Torquatus Acci, Tesifon Vergii, Secundus Abulæ, Indalecius Urci, Cecilius Heliberri, Esicius Carcesi, Eufrasius Eliturgi quieverunt. [Isidori.] Apud insulam Chium, beati Isidori martyris, in cujus basilica extat puteus, in quo & fertur injectus, de cujus aqua infirmi sæpius potati salvantur. [Petri & sociorum.] Lamosacum, passio sanctorum Petri & Andreæ, Pauli & Dionisiæ.

Puri sunt Praten. Herinien. Antverpien. Max-Lubec. & Munerat. Accedunt Antverp-Max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Nomina Apostolorum Hispaniæ pleraque corrupta esse, satis patet: nihil tamen in iis reformandum putavimus, ne a codicum orthographia nimium deflectamus, in quorum nonnullis etiam turpius depicta sunt. Idem intellige de urbibus, quarum nomina exactius tradita apud Adonem & in Actis invenies. Ad Hispanos tunc adhuc gentili errore implicatos diserte legit Ado, quem secutus Parisiensis Usuardi editor Muneratus. Notkerus posuit, ad Hispanias …. implicitas. Nostri codices Usuardini optimæ notæ omnes legunt, ut est in textu, ad Hispanias, tunc adhuc gentili errore implicatas. Pratens. habet Chyum, melius alii Chium. Scripserat Ado, de cujus aqua energumeni frebricitantesque vel reliqui infirmi sæpius potati sanantur. Ast hæc Usuardus, de consensu codicum ferme omnium, contraxisse dicendus est; atque adeo Grevenum & Molanum e purorum numero exclusimus, quod Adonem potius, quam Usuardum secuti fuerint. Qui etiam legit salvantur, non sanantur, ut Antverp. Max-Lubec. & Munerat. posuerunt. Lamosacum, vel Lamosaco, vel Lamosaci legunt codices omnes, nullus Lampsaci. Textus Adoni & Usuardo conformis est. Reliqui Dionisiæ, quod sic passim codices habeant.
Observatio. De septem celebribus Hispaniarum Apostolis nec Hieronymiana, nec Beda, [Hispaniæ episcoporum.] nec Florus, nec Rabanus meminere. Primus eos in sacros Fastos retulisse censendus est auctor Romani parvi, unica, quam hodie habet, annuntiatione: Torquati, Ctesiphontis, Secundi, Indalecii, Cæcilii, Esicii, Eufrasii, qui Romæ ab Apostolis baptizati sunt. Inde eos accepit Ado, elogium adjiciens, cujus partem non exiguam, suam fecit Usuardus, Notkerus verbum ferme de verbo extulit. Singulorum nomina & sepulturæ loca, non parum in textu nostro deformata, Rosweydus in Romani parvi & Adonis editione polivisse videtur; Henschenius in Actis, satis accurate expressit & explicuit. Sed quis edisseret, unde horum Sanctorum nomina Romani parvi auctori primum innotuerint, unde porro totam suam narrationem acceperit Ado? nisi forte Acta aliqua viderint similia iis, quæ ab Henschenio edita sunt. Videsis apud eumdem, hymnum Breviarii Mozarabici, singulorum proprios festos dies, aliaque ad eos Sanctos, seu confessores, ut hic appellantur, seu ut alii volunt, martyres, spectantia, de quibus etiam Tillemontius tomo 1 pag. 191. Wandelbertus unico versu rem expediit:

Pontifices septem Hesperiam simul Idibus ornant.

Isidorus Chiensis a nemine, quod sciam, ante Adonem consignatus est, ex quo, servata phrasi & verbis iisdem, [Isidori.] ad Notkerum transiit; Noster elogium modice contraxit. Grevenus autem & Molanus, dum Adonis potius, quam Usuardi verbis insistunt, a simplicitate Usuardini textus deflexerunt. Celeberrimam semper fuisse, præsertim apud Græcos, Isidori hujus nostri memoriam, omnes ultro concedunt, verum Acta a variis non satis uniformiter edita, dubia nonnulla Tillemontio suggesserunt tomo 3 pag. 714, quæ non est hujus loci discutere. [Petri & sociorum.] Postremi quatuor martyres ex Hieronymianis procul dubio sumpti sunt, non ex Floro, quem si legisset Ado, distinctiora tradidisset. Ceterum Adonem nude secuti sunt Usuardus & Notkerus, solis nominibus, & loco palæstræ corrupto contenti. Interim, tametsi codices in aliis nonnihil varient, in hac ultima annuntiatione omnes plane concordes habemus. Hoc vero mirandum, apud solum Florum martyrii genus explicatum esse, quod, procul dubio, ex Actis ipsis, Adoni, Usuardo & Notkero ignotis, accipere debuit. Sunt ea, primigenia phrasi ab Henschenio edita, præclara, sincera & a criticis omnibus approbata, ut vide apud Ruinartium a pag. 146 & apud Tillemontium tomo 3 a pag. 392. Cultus apud Græcos diversitas & reliqua ab Henschenio illustrata sunt.

AUCTARIA.

[Advent. S. Spiritus.] Praten. Testatur Castellanus in ora præfati codicis adscriptum esse: Adventus spiritus sancti super discipulos.

Tornacen. Pergit in truncandis elogiis, instituto suo forte longioribus. In prima annuntiatione desunt omnia, post directi sunt. In Isidoro purus est. Pro Lamosacum, scribit Mosacum. In eo nomine plures alii variant.

Pulsanen. In prima classe cum Tornacen. convenit. De Isidoro habet usque ad martyris, cetera desunt.

Rosweyd. In textu purus, sic ultimam annuntiationem efformat: In Gallia apud Lamosacum, Petri &c. & in fine, quorum gesta habentur.

Antverpien-maj. De reliquo etiam purus, omisit in fine duo ultima nomina, Pauli & Dionysiæ.

De Greveno & Molano diximus in lectionibus variantibus. De Auctariis infra seorsim.

Lovanien. In prima annuntiatione consonat cum Tornacen. & Pulsanen. In reliquo textu purus est. In fine adjicitur: Eodem die, sanctæ Dympnæ virginis, [Dympnæ.] quæ incestum patris recusans, ab eodem gladio percussa, martyrium consummavit.

Centulen. De Hispaniæ Apostolis mutilus, ut supra. Ramosaco, passio sanctorum Petri &c. Quorum miræ passiones leguntur.

Bruxellen. Adventus spiritus sancti visibiliter super Apostolos & discipulos Christi. [Advent. S. Spiritus De Hispaniæ Apostolis.] In Hispaniis, natale sanctorum confessorum &c. pure usque ad, subjugassent. Tum subdit: Post omnia, in pace quieverunt. Et dum singuli in suis, sanctus Torquatus apud Accitanam urbem mirificatur. Nam in sua solempnitate quotannis ad sepulcrum ejus arbor olivæ, divinitus florens, maturis fructibus onustatur. Quæ postrema ex Adone desumpta sunt. Apud insulam Chirum &c. etiam ex Adone, ut Greven. & Molan. Et Lamosacum, passio &c. Alibi sanctorum Prestabilis & Felicis. [Prestabilis & Felicis.] Avulsi sunt a sociis, quorum turmam vide in Actis. Eodem die, [Sophiæ.] sanctæ Sophiæ. Cui Justinianus imperator apud Constantinopolim ecclesiam opere miro & incomparabili ædificavit. Hæc Sancta Sanctorum est, ab æterno & in æternum colenda. Apud Gheele villam Brabantiæ, natale beatorum martyrum Gereberni presbyteri & Dympnæ virginis, [Gereberni & Dympnæ.] filiæ regis Hiberniæ. Qui a rege, patre virginis, persecuti, simul pro Christo cæsis capitibus occubuerunt. Quorum Gerebernus ad Noyam Renensem, quæ Xanctis dicitur, translatus est, corpus vero sanctæ Dympnæ virginis apud præfatam villam Gheele, multis miraculis coruscando quiescit.

Hagenoyen. Deficit in Isidoro Chiensi, de reliquo ad puritatem proxime accedit.

[Hilarii.] Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. Eodem die, sancti Hilarii monachi & eremitæ.

Matric-Cartus-Ultraject. Passio sanctorum Petri, [Roberti.] Andreæ, Dionysii & aliorum. Roberti confessoris. Is est, opinor, qui infra Comes vel dux Palatinus dicitur apud Bingam &c. Sequitur: [Torquati & sociorum.] Torquati, Ticefontis ac aliorum confessorum, de eorum societate episcoporum.

Vatican. num. 5949. Post, Dionysiæ, immediate subjungit, [Liberatoris. Primiani & Firmiani.] & Liberatoris martyris. Vide Acta. Et sanctorum martyrum Primiani & Firmiani. Hi duo alia, sed Longobardica etiam manu, scripti sunt. Vide Prætermissos.

Remen. SS. Timoth. & Apollin. Autissiodori vico Baugiaco, [Peregrini.] natalis sancti Peregrini martyris. In Prætermissis positus non est. Remittendus ad diem sequentem XVI Maii.

Editio Lubeco-Col. In prima annuntiatione satis pura; secundo loco Adoniana est. Apud Lamosacum &c. In fine subdit: In territorio Senonico, [Sidronii.] sancti Sidromi [Sidronii] martyris. Colitur XI Julii. [Dympnæ. Gereberni.] In Brabantia, sanctæ Dympnæ virginis & martyris. Eodem die, beati Gereberni presbyteri & martyris, de quo legitur in gestis sanctæ Dympnæ virginis & martyris prædictæ.

Belin. Prima editio incipit ab Isidoro. Tum de Petro & sociis. Sequitur de Apostolis Hispaniæ, mutilo fine. [Advent. S. Spiritus.] Editio altera primæ præfigit: Hierosolymis, adventus Spiritus sancti paracleti.

Greven. Adventus Spiritus sancti super discipulos. In territorio Senonico, [Sidronii. Timothei &c. Auctoris. Halphardi. Simplicii. Roberti. De Dympnæ.] Sidronii martyris. Item sanctorum Timothei, Felicis. Solita ex Hieronym. confusio. Item, sancti Auctoris. Forsan Victoris, vide Prætermissos. Halphardi martyris, secundum alios die præcedenti. Simplicii presbyteri. Roperti ducis Palatini Rheni & confessoris. Dympnæ virginis & martyris, filiæ regis Hiberniæ. Quam cum pater idolatra conjugis loco habere vellet, illa fidem Christi edocta, scelus exhorruit, clamque a patria discedens Brabantiam devenit, ubi a patre, eam insequente, decollata est, una cum sancto Gereberno presbytero, qui ipsam baptizaverat. Prior editio ordine ab hac differt. [Rosulæ.] Rosulæ, cum aliis quatuor, [Sophiæ.] virginum. Item sanctæ Sophiæ. Vide Acta & Prætermissos.

Molan. Hierosolymis, adventus Spiritus sancti paracleti. [Bernardi.] Eodem die, sancti Bernardi Canonici regularis. In Prætermissis remittitur ad XV Junii. In Brabantia, villa quæ Ghele nuncupatur, sanctæ Dympnæ virginis & martyris. [De Dympna.] Hæc propter fidem & amorem castitatis decollata est a proprio genitore, rege Hiberniæ pagano. Sequitur minoribus typis: Circa annum Domini septingentesimum, qui eam insequebatur per castrum quod Antverpiadicitur, Cameracensis diocesis, in prædictam villam rurensem: ubi obsessi a dæmonibus, de die in diem per eam liberantur. Avernis, sanctorum martyrum Cassii presbyteri & Victoriani cum sociis: [Cassii & sociorum.] quorum Cassius discipulus fuit B. Austremonii, primi Avernensis episcopi, & perseveravit usque ad tempora Valeriani & Galieni. Horum actus scripsit sanctus Præjectus episcopus. [Epiphanii.] Eodem die, sancti Epiphanii episcopi Constantiæ, cujus vitam excerpsit Simeon Metaphrastes, ex voce Joannis, unius ex ejus discipulis. Vita illustrata est XII Maii. In editionibus aliis eadem habet de sancta Dympna, quæ superius non semel recitavimus, usque ad, [Roperti] rege Hiberniæ pagano. Sequitur: Apud Bingam, sancti Roperti ducis Palatini Rheni & confessoris. Et hic est, de quo supra diximus ad Matric-Cartus-Ultraj. Apud Arvernum, [Advent. S. Spiritus.] sanctorum martyrum, Cassii, Victorini, Maximi & sociorum; Quorum Acta scripsit sanctus Præjectus episcopus. Hierosolymis, adventus Spiritus sancti paracleti.

XVII Kal.
Die 16.

[Aquilini & Victoriani Peregrini.] In Isauria provincia, natalis Sanctorum Aquilini & Victoriani, quorum gesta habentur. Apud Autisiodorum, beati Peregrini episcopi, primi civitatis ipsius, qui capitali sententia multatus, [Maximæ.] coronam meruit sempiternam. In pago Forojuliensi, sanctæ Maximæ virginis, quæ multis clara virtutibus, in pace quievit.

Sumitur textus ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp-maj. Rosweyd. & Molan.
Varia lectio. Male scribunt Herinien. & Antverp. Hisauria, alii recte, ut in textu. Pulsanen. sic habet: Apud Autisiodorum, beati Peregrini martyris & episcopi primi &c. Reclamant codices alii puriores, quos sequimur. Nescio cur Heriniensis titulum episcopi omiserit. Molan. etiam legit: martyris & episcopi primi. In Rosweyd. deest beati. Antverp-maj. pro, in pace quievit, maluit scribere, quievit in pace.
[Aquilini & Victoriani.] Observatio. Textus Adonianus est, a Nostro permodice mutatus & tantillum in Peregrino auctus. Annuntiatio prima ex apographis Hieronymianis profluxit, in quibus corrupta nonnihil positio facile restituitur. Romanum parvum legit: In Isauria, sic ut non minus, quam codices Hieronymiani, dubium relinquat, an urbs ipsa Isauria, vel Isaura, an provincia Isauria intelligenda sit. Eodem vitio dicam, an nævo, laborat Ado, dum indeterminate ponit: Apud Isauriam; Notkerus, In Isauria; Noster expressius loquitur: In Isauria provincia. Verba reliqua ex Adone plane descripta sunt. Sed qui tam diserte hic apposuit verbis Romani parvi, quorum gesta habentur, clare ostendit, numquam se ea vidisse, alias breve saltem aliquod elogium ex iis daturus. Hinc a Notkero ultimæ illæ particulæ prudenter expunctæ sunt. [Peregrini.] Inter codices Hieronymianos Epternacensis & Corbeiensis Peregrinum diserte consignant. Item Rabanus. Wandelbertus eum, & quidem solum, hoc versiculo celebrat:

Sextaque cum dena Peregrino martyre vernat.

Male nimirum in sequentem diem eum transferens, & hac die Timotheum memorans, Veridica Paulus docuit quem voce beatus; de quo nulli alii Martyrologi antiqui hac die meminere. Ado legit: Apud Autisiodorum, passio sancti Peregrini episcopi primi civitatis ipsius. Et sic ferme Notkerus. Reliqua ab Usuardo adjecta sunt, ex quibus id solum habemus, quod capite plexus sit, omissis tormentis aliis, quibus Acta prius afflictum testantur. Hæc ex variis codicibus ab Henschenio edita & illustrata sunt, prius ab aliis vulgata, inter quos ea in Bibliothecam Mss librorum inseruit Labbeus tomo 1 a pag. 526, gravi & simplici stylo scripta, non sic tamen, ut scrupulis omnibus eximi potuerint, quos apud recentiores lector inveniet. Videatur Tillemontius tomo 4 a pag. 480. Quæ de missionis ejus tempore, de translationibus, aliisque disceptantur, ab Henschenio abunde explanata existimo. Vitandarum discordiarum causa, plures synonymos Peregrinos exhibet & distinguit Autissiodorense Ms a Clar. Castellano, anno MDCCIX nobiscum communicatum, de quibus alibi agendi fortasse locus dabitur. [Maximæ.] Maxima virgo Forojuliensis antiquioribus incognita, ab Adone primum memoratur, cujus verba ad apicem transtulit Notkerus; Usuardus etiam sua omnia ex Adone desumpsit, sed omisit, quod haud dubie ab Adone studiose expressum fuerat, vico, qui vocatur Calidianus, ut manifeste evincunt codices nostri, ex quibus genuinam & veram Usuardi sententiam nos retulisse perspicuum est. De Maximæ cultu & patria videndæ sunt Papebrochii & Cl. Anselmii dissertationes, in Actis nostris hoc die præpositæ. Hic solum noto, aberrasse aliquos, qui Maximam apud Forojulium Italiæ quæsierint, quam certum est ad Forojulium Provinciæ pertinere.

AUCTARIA.

Antverpien. & Max-Lubec. Post textum purum, adjiciunt: Trecas, sancti Fidoli abbatis. [Fidoli.] Vocem tamen ultimam mutavit Max-Lubec. scripsitque episcopi. Quod & alii male imitati sunt.

[Honorati.] Munerat. In fine: Ambianis, Honorati episcopi & confessoris.

[Emani & sociorum.] Greven. In pago Carnotino, passio sancti Emani, Maurilii, atque Almari.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. In prima annuntiatione puri, ita prosequuntur: Apud Autisiodorum, [De Peregrino.] beati Peregrini martyris, primi civitatis ipsius episcopi. Qui a beato Sixto Romæ episcopus ordinatus, ad prædicandum gentibus in Galliam missus est. Veniens autem Autisiodorum, cum multos ad fidem Christi convertisset, Deumque voce publica prædicare cœpisset, a ministris templorum tentus & diversis suppliciis afflictus, obscurissimo carceri mancipatur. Ad ultimum capitali sententia multatus, coronam meruit sempiternam. In Maxima, [Fidoli] puri sunt. In fine additur: Trecas, sancti Fidoli episcopi & confessoris.

Albergen. & Danic. Prioribus similes, adhuc subjungunt: [Honorati.] Ambianis, sancti Honorati episcopi & confessoris.

Centulen. Autisiodoro, vico Biaugiaco, passio sancti Peregrini episcopi & martyris primi, a Roma directi, imperio Sixti Papæ. Ambianis, natalis sancti Honorati episcopi & confessoris. [Honorati. Fidoli.] In pago Trecassino, sancti Fidoli presbyteri confessoris. Apud Hisauriam, sanctorum Aquilini & Victoriani, quorum gesta habentur. In pago Forojuliensi, sanctæ Maximæ virginis.

[Timothei.] Bruxellen. Incipit Timothei Apostoli, cujus natale nono Kalendas Februarii celebratur. Hoc facile ex Wandelberto acceptum fuerit. Apud Isauriam provinciam &c. pure. Apud Authisiodorum, natale sancti Peregrini, primi &c. ut supra in Antverp-max.Et in pago Forojuliensi, vico qui vocatur Calidianus, sanctæ Maximæ &c. recte. [Fidoli. Honorati.] Trecas, sancti Fidoli episcopi & confessoris. [Brandani.] In Ybernia insula, sancti Brandani abbatis & confessoris. Qui Fortunatas insulas septennali navigatione perquirens, multa miraculis digna & talium inexpertis vix credibilia vidit, & scriptis commendata reliquit. Potuisset codicis hujus compilator certius aliquid & memoria dignius ex veris ejus Actis referre.

Hagenoyen. Orditur a Peregrino, paulo latius quam alii codices supra. Tum: In pago Foro-juliacensi, sanctæ Maximæ &c. Trechas, sancti Fydolis episcopi & confessoris. [Fidolis. Honorati.] In Galliis civitate Ambianis, sancti Honorati episcopi & confessoris. In Ysauria civitate, Aquilini &c.

Aquicinct. Trecas, sancti Fidoli abbatis.

[De Honorato] Ambianen. Ambianis, sancti Honorati episcopi & confessoris. Qui inter cetera bonitatis suæ insignia, dum corpus Domini sacraret in terris, manum illius meruit videre in cælis.

Matric-Cartus-Ultraject. Peregrini episcopi Autisiodorensis martyris. [Honorati.] Honorati episcopi & confessoris. Aquilini & Victoriani martyrum. Maximæ virginis.

[Emani.] Codex Bigotian. signatus E 40. In territorio Carnotensi, natale sancti Emani martyris.

[Cassii & Victorini. Honorati.] Camberien. Arvernis, sanctorum Cassii & Victorini. De iis actum die præcedenti.

Reg. Suec. signatus num. 428. sancti Honorati episcopi & confessoris.

[Rosii.] Vatican. num. 5949. Primo loco adjicit: Beneventi, natale sancti Rosii episcopi, in S. Sophia. Vide Acta.

[Fidoli.] Ughellian. In fine: Trecas sancti Fidoli episcopi. Vide supra Auctarium primum.

Altemps. In Cornubia, sancti Karnoci episcopi & confessoris. [Karnoci.] An non Carentocus vel Cernathus. De quo in Actis. [De Edmundo.] Eodem die, repræsentatio corporis B. Edmundi regis martyris. Colitur XX Novemb., ubi de illa repræsentatione agetur.

Florentin. Apud civitatem Vultur anam, natale sanctorum Justi episcopi & confessoris, [Justi & Clementis.] & sancti Clementis confessoris, qui ambo fratres vitam sanctam perfecto termino concluserunt. Remittuntur ad V Junii. Apud civitatem Eugubiensem, sancti Ubaldi ejusdem urbis episcopi & confessoris, [Ubaldi.] cujus vita virtutibus & miraculis claruit. Trecas, sancti Sydoli episcopi & confessoris. Patet error in scriptione Sydoli, pro vero nomine Fidoli &c.

[Emani & sociorum.] Codex S. Ricaldi. In pago Carnotico, passio sancti Emani, Maurilii, atque Almarii.

[Fortis.] Burdegalen. Burdegalæ, Fortis episcopi & martyris. Vide Papebrochii commentarium.

Montis sancti. Metis civitate, translatio corporis beatissimi viri Terentii episcopi, [Translat. Terentii.] per quem Dominus multa miracula ostendit. In Prætermissis remittitur ad diem natalem XXVIII Septembris.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Peregrino, cujus elogium nonnihil amplificat. In Aquilino, Victoriano & Maxima, fere pura est. Sequitur de Fidolo & Honorato, ut supra. Dein: Autissiodoro, [Tricii.] beati Tricii episcopi & confessoris. Vide in Prætermissis. In territorio Bituricensi, monasterio Madiaco, [Victorini.] beati Victorini martyris. In Anglia, [Brandani. Simonis.] beati Brandani abbatis & confessoris. Eodem die, sancti Simonis confessoris Ordinis Carmelitarum.

[Fidoli.] Belin. Satis in textu purus, in fine habet: Trecis, sancti Sydoli episcopi & confessoris.

Greven. In Auctario: Item sanctorum Diocletiani, Florenti, [Diocletiani & sociorum.] Eraclii, Paulini, Vincentii. Commixtio disparatorum. In territorio Bituricensi, monasterio Madiaco, [Victorini.] sancti Victorini martyris. Ambianis, [Honorati. Fidoli.] sancti Honorati episcopi & confessoris. Trecas, Fidoli episcopi. Civitate Sagiensi, sancti Alnoberti episcopi & confessoris. [Alnoberti. Renoberti.] Ipso die, beati Renoberti episcopi & confessoris, magnæ sanctitatis viri. [Tricii. Theobaldi.] Tricii episcopi Autisiodorensis & confessoris. Theobaldi episcopi & confessoris. Vide de utroque Prætermissos. [De Ubaldo.] Ubaldi Eugubiensis episcopi & confessoris, multæ patientiæ viri, vita & miraculis conspicui. [Aquilini] Beatæ memoriæ Aquilini episcopi Agrippinæ Coloniæ, qui beatam Ursulam sepelivit. Remittitur ad Ursulanas XXI Octobris. Metis, translatio sancti Therentii episcopi & confessoris. De quo supra. In Hibernia, sancti Brandani abbatis, [De Brandano.] qui abstinentiæ virtute magnus, trium fere millium monachorum extitit pater. Civitate Burdegala, [De Simone.] beati Simeonis confessoris, Ordinis Carmelitarum, sanctæ Dei genitrici singulariter devoti miraculisque clari. In monte Jovis, depositio sancti Bernardi eremitæ, [Bernardi.] eximiæ sanctitatis viri. Qui inter alia infirmitatum genera, paralysim curandiaccepit. In Prætermissis dicitur obiisse XV Junii.

[Diocletiani. & Florentii. Fidoli. Simonis.] Molan. Et sanctorum Diocletiani & Florentii. Vide Prætermissos. Trecis, sancti Fidoli episcopi & confessoris. Civitate Burdegala, beati Simeonis Stock Carmelitæ, Deiferæ virgini Mariæ singulariter devoti, ac miraculorum coruscatione prægloriosi. Civitate Sagiensi, beati Alnoberti ejusdem urbis episcopi & confessoris. [Alnoberti. Renoberti.] Ipso die, beati Renoberti episcopi & confessoris, magnæ sanctitatis viri. Item sancti Ubaldi episcopi & confessoris. [De Ubaldo.] Tum minoribus characteribus: Eugubinensis, multæ patientiæ viri, vita & miraculis conspicui. In Hibernia, S. Brandani &c. ut Greven. [Brandani.] Eodem die, S. Dommoli [Domnoli] episcopi Cenomanensis, [Domnoli.] de quo Greg. Tur. lib. 6. Hist. Francorum. Editiones aliæ habent: In Scotia, sancti Brandani abbatis, cujus miri actus leguntur. Cenomanis, sancti Domnoli episcopi. De Simeone Stock & Alnoberto, ut supra. [De Renoberto.] Ipso die, beati Renoberti episcopi Baiocensis & confessoris, magnæ sanctitatis viri. De Bernardo & Ubaldo & Honorato, ut supra. [Emani.] In pago Carnoteno, passio sancti Emani martyris. Et sanctorum Diocletiani & Florentii. De Fidolo, ut supra. Die decima sexta, sancti patris Theodori sanctificati, [Theodori.] discipuli sancti Pachomii. De eo cum magistro actum est XIV Maii.

XVI Kal.
Die 17.

[Torpetis.] In Tuscia, sancti Torpetis martyris. Hic magnus in officio Neronis cæsaris primo fuit, sed postea pro fide Christi, jubente eodem, alapis cæditur, verberibus diutissime afficitur, ac bestiis devorandus traditur, sed minime læditur, tandem vero decollatione martyrium suum III Kal. Majas complevit. [Eraclii & sociorum.] Sed tamen ejus festivitas celebrius hic recolitur. Civitate Niveduno, sanctorum Eraclii, Pauli, Aquilini, cum aliis duobus.

Codices puri sunt Praten. Herinien Tornacen. Pulsanen. Antverp. & Max-Lubec. Antverp-maj. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan. Addi possunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. hoc solo a puritate deficientes, quod post martyrium suum, interserant, jubente Silvio.
Varia lectio. Rosweyd. sic modice phrasim immutat: Hic magnus in officio Neronis fuit cæsaris primum. Herinien. habet, primus fuit; Antverp-maj. fuit primo; Greven. & Molan. primum fuit. Rursus iidem Greven. & Molan. pro, verberibus diutissime afficitur, legunt durissime. Munerat. omisit particulam ac, ante bestiis. Anvtverp. & Max-Lubec. nimiam claritatem sectantur, dum scribunt decollatione capitis. III Kal. Maias legunt passim omnes, nescio cur Greven. & Molan. posuerint Maii. Rosweyd. transposuit, complevit III Kal. In Max-Lubec. crebrius, pro celebrius, vitium est, qualibus passim ea editio redundat. Rosweyd. pro recolitur, habet verbum simplex, colitur, ubi Pulsanen. pro hic, scripsit hinc. In Herinien. & Pulsanen. est Nividuno, pejus in Max-Lubec. Innedinio. Ceteri omnes, ut in textu Niveduno. Sic Eraclii in omnibus. Paulini pro Pauli in solo Molano.
[Torpetis.] Observatio. Quam illustris est martyris Torpetis memoria, quam ejus cultus in Italia aliisque partibus celebris; tam incerta sunt Acta, quæ de ipso circumferuntur, a Papebrochio hac die discussa. In Auctariis de eo ex pluribus codicibus egimus XXIX Aprilis. Rabanus magnum ei elogium concinnavit XXIX Martii, in quo, proprio, ni fallor, spiritu ductus, nescio quæ Acta præ oculis habuerit. In apographis Hieronymianis, nec XXIX Martii, nec XXIX Aprilis, nec hac, nec alia, quod sciam, die notus est. Neque Beda genuinus de Torpete usquam meminit, nec Florus, nec Wandelbertus: sic ut primus videatur ipsum in Fastis sacris collocasse auctor Romani parvi, quem studiose semper sequitur Ado. Hic porro elogium proprio marte composuit a Rabaniano plane diversum, atque adeo ex aliis Actis, non minus fortasse suspectis, excerptum. Adonis phrasim transumpsit Notkerus, pauculis de suo additis. Noster antiquum obtinens, solitæ suæ brevitati fusiorem Adonis narrationem eleganter aptavit; tam multa dicens, ut necesse non fuerit ea subinde inserere, quæ hodie in Romano moderno recitantur. De reliquo liceat lectorem ad Acta remittere. Qui breviori in tabula totius rei compendium quærit, adeat Tillemontium tomo 2 pag. 495. Ad Acta itidem recurrendum est, ut de loco statuatur, [Eraclii & sociorum.] siquidem satis tuto id fieri possit, cui attribuendi sint Eraclius, Paulus & Aquilinus, cum sociis duobus vel pluribus nominatis vel anonymis. Incertissima esse quæ de tota hac re, tum ab antiquis, tum a recentioribus traduntur, clare ostendit Florentinii & Henschenii, in illiusmodi rebus sane perspicacissimorum, anceps plane conjectatio, quam ego dissolvere nullatenus præsumam. Classis illa ex Hieronymianis ab Usuardo verosimillime accepta est, aliter a Notkero expressa, a neutro integre distincta. Crediderim ambos simpliciter exscripsisse, quæ in apographis suis qualibuscumque repererant, nihil solicitos, quid de loco sive Niveduno sive Siveduno; quidve præterea de martyrum illorum numero posteri determinarent. Satis nobis esse debet, ex nostrorum codicum unanimi consensu, mentem Usuardi seu claram seu confusam, seu veram seu falsam, fideliter recensuisse.

AUCTARIA.

Centulen. Apud Ierapolim, beati Papiæ episcopi, [Papiæ.] qui Joannis Apostoli auditor, Policarpi autem condiscipulus & consodalis fuit. De eo egimus cum Usuardo XXII Februarii In Thuscia, depositio corporis sancti Torpetis martyris. Civitate Niveduno, sanctorum Emilii, Pauli, Aquilini, cum aliis duobus.

Bruxellen. De Torpete sic habet: In Tuscia, sancti Torpetis martyris. [De Torpete.] Hic fuit magnus in officio cæsaris Neronis, & a beato Anthonio presbytero baptizatus. Quem Nero imperator, cum sciret eum esse Christianum, verberibus affectum, bestiis devorandum tradi mandavit: & cum ab illis non læderetur, jussit eum decollari. Cum quo etiam quidam consiliarius Neronis, Evellius nomine, eo quod per ipsum Christo crediderit, decollatus est. Interpolationes ex Adone acceptæ sunt.

Hagenoyen. In Torpete ferme purus, addit secundo loco: [Isidori.] Apud insulam Chyum, sancti Ysidori martyris, in cujus basilica extat puteus, in quo, ut fertur, est conjectus, a quo infirmi sæpius potati sanantur. Hæc ex præcedenti die perperam huc translata sunt. Sequitur: Civitate Nyveduno, passio sanctorum &c.

Matric-Cartus-Ultraject. Torpetis martyris in Tuscia. Heradii, Pauli & Aquilini.

[Frainichildis.] Altemps. Eodem die, sanctæ Frainichildis, matris sanctæ Austrebertæ virginis. Videatur vita Austrebertæ filiæ, X Februarii cap. 1.

[Translat. Siri. Et Bernardini.] Florentin, Eodem die, translatio sancti Siri Ticinensis episcopi. De ea agetur ad diem ejus natalem IX Decembris. Tum Codex Strozzian. solus. Translatio sancti Bernardi (voluit dicere Bernardini) Ordinis Minorum. In Prætermissis remittitur ad diem natalem XX Maii.

Luxovien. Civitate Niveduno, sanctorum Eradii, Pauli, Aquilini, cum aliis duobus. Ipso die, depositio sancti Liberii episcopi. Vide infra.

[Translat. Amati &c.] Montis sancti. Eodem die, corpora sanctorum Amati, Romarici, Adelfii, de monte hoc feruntur ad aulam. Vide elenchum Prætermissorum.

Editio Lubeco-Col. Post primo fuit, cum Bruxellensi interserit: [De Torpete.] Et a beato Antonio presbytero baptizatus, sed postea pro fide Christi &c. Tandem vero decollatione capitis martyrium suum, jubente Silvio, tertio Kal. Maii, extra civitatem Pisanam complevit. Sed tamen ejus festivitas celebrius hic recolitur. Civitate Nividuno, sanctorum Eraclii, Pauli, Aquilini, cum aliis duobus, martyrum. Mutatio est, sed non magna.

Belin. In fine: Eodem die, sancti Syri episcopi & confessoris. [Syri episcopi.] Melius, opinor, superius relata est ejus corporis translatio. Diem natalem diximus IX Decembris recoli. Sequitur: Eodem die, translatio sancti Bernardini Ordinis Minorum. Vide supra.

Greven. In Alexandria, Victoris & Basilii, Primi, [Victoris & sociorum.] Pliberi, Romanorum cum Alexandrinis conjunctio. Tum: Romæ, natalis sanctorum Partini, [Partini &c. Pauli &c.] Galliceri, Eponomi. Vide in Actis vera nomina. Item sanctorum Pauli, Peregrini, Martini, Adrionis, Basillæ. Altera confusio. Romæ, Liberii episcopi & confessoris. [Liberii.] Idem est qui primo loco hic vocatur Pliberi, & cum Primo conjungendus est, martyr, non confessor. Sequitur: Benedicti confessoris, [Benedicti.] pastoris in Avinione. Is est, opinor, qui celeberrimum pontem erexit, cujus Acta illustrata sunt XIV Aprilis. [Translat.] Translatio sancti Ciri episcopi Papiensis & confessoris. [Siri. Et Bernardini.] Civitate Aquila, translatio sancti Bernardini confessoris, Ordinis Minorum.

Molan. Eodem die, sancti Syri episcopi & confessoris. Eodem die, translatio sancti Bernardini, Ordinis Minorum. [Translat. Montani.] Lauduno Clavato, translatio corporis sancti Montani monachi. Hæc annuntiatio tota etiam ponitur in posterioribus editionibus, ubi præterea additur: [Virginum Coloniensium.] Ipso die, Elnone, illatio trium virginum Coloniensium. Remittitur in indice Prætermissorum ad festum Ursulanis omnibus virginibus commune XXI Octobris.

XV Kal.
Die 18.

[Dioscori.] In Ægypto, sancti Dioscori lectoris, in quem præses multa & varia tormenta exercuit, ita ut ungues ejus effoderet & lampadibus ejus latera inflammaret, sed cælestis luminis fulgore territi ceciderunt ministri, novissime laminis ardentibus adustus martyrium consummavit. [Felicis.] Ipso die, sancti Felicis episcopi, qui apud Spellatensem urbem, sub Maximiano imperatore, palmam martyrii adeptus est.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverpien. & Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Item ex Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Vix ulla re, præterquam erratis scriptoriis notabilis est; egipto, set, Dioschori, Diostori, Fælicis, martirii & hujusmodi aliis. Munerat. de Dioscoro scripsit lectoris & martyris. Spelatensem legit Pulsanen. Belin Spoletanam: pejus Max-Lubec. Spelladensem. Aliæ variationes patebunt in Auctariis.
[Dioscori.] Observatio. Dioscorum martyrem Ægyptium diserte annuntiant apographa Hieronymiana, in quibus, si Epternacense excipias, præter solitum additur, quod multa passus sit. Romanum parvum, pro sua brevitate, solum nomen & martyrii locum indicat. Porro multa illa & atrocissima tormenta, quibus dire cruciatus est, paucis sed eleganter enumeravit Martyrologus Viennensis, ex aliquo antiquori sua accipiens, sed quis ille antiquior sit, an forte olim Acta existiterint, neque Henschenius, neque alius quispiam hactenus invenit. Petrus Equilinus elogia Adoniana passim describit, cujus hic textum integrum & immutatum, in laterculum suum etiam transtulere Usuardus æque ac Notkerus. Wandelbertus solum ipsum hac die celebrat his verbis: Quintam cum decima martyr Dioscorus implet. [Felicis.] Sed quid de Felice episcopo Spellatensi? Hoc certum observo, Martyrographis omnibus, Usuardo antiquioribus & ipsi coævis, esse prorsus incognitum. Nam quod in codice Adoniano Leodiensi Ms. sancti Laurentii, Felicis memoria inserta sit, patet manifestum esse additamentum ex Usuardo a recentiori aliquo descriptore adjectum. Sola igitur Usuardi auctoritate niti videtur quidquid de hoc sancto episcopo & martyre, a Petro de Natalibus aliisque traditum est. Ast unde ea Noster acciperit fateor me nullatenus posse conjicere; neque enim de Actorum sinceritate aut antiquitate, nec de episcopali sede, una est scriptorum sententia. Et quidem Baronius, forte Belino nimium confisus, Spellatæ putavit substituendum esse Spoletum. Alii in Dalmatiam, alii in Hispaniam retrahere conantur. Mirum adeo litigari de uno Felice, cum Acta nostra primis quinque mensibus fere centum synonymos referant. Ne multis morer, curiosum lectorem remitto ad Henschenii commentarium, quam proxime ad veritatem, vel saltem verisimilitudinem accedentem, nisi quid probet Tillemontii objectio tomo 5 pag. 133. Ad nos quod proprie attinet, Usuardi textum indubitatum faciunt, non solum codices quatuordecim ab Henschenio appellati, sed quotquot in hujus operis decursu integros citavimus, cum typis editos, tum manu exaratos.
AUCTARIA.

Rosweyd. Textui puro superaddit: Eodem die, [Elgivæ.] translatio Elgivæ reginæ. Hac die in Actis recolitur ejus memoria.

Antverp-maj. Etiam in fine: Eodem die, translatio sanctæ Mildredæ, [Translat. Mildredæ.] dilectæ Deo virginis. In Prætermissis remittitur ad diem natalem XIII Julii. Facta translatio indicatur anno MXXX.

Centulen. Dioscori elogium prætermisit. In Felice, plane Usuardinus est.

Bruxellen. In Dioscoro satis purus, sic pergit: In Alexandria, sanctorum presbyterorum Parthonii & Serapionis. [Potamonis & sociorum.] Melius scripsisset Potamonis, cum variis sociis, de quibus Acta ex Hieronymianis. Sequitur: Apud Spoletensem urbem, sancti Felicis episcopi, qui sub Maximiano imperatore martyrii palmam adeptus est. [Medardi. Eugeniæ.] Item Medardi episcopi. Item Eugeniæ virginis. Citat hunc codicem Henschenius, & Eugeniam istam prætermittit. De Medardo non loquitur hodie, sed die sequenti, ut vide in Prætermissis. Nota est Medardi festivitas VIII Junii.

Hagenoyen. Incipit: Job prophetæ, qui regnavit in civitate Bosra, [De Jobo.] & in primo valde erat locuplex, & ornatus filiis filiabusque, fratribus & amicis. Qui in prosperitate valde timuit Dominum & pro deliciis filiorum & filiarum suarum semper Dominum deprecabatur, ut illos a peccato custodiret. Quem satan a Domino petiit ad temptandum, putans se servum Dei Job beatum paupertate & tribulatione carnis posse dejicere. Sed Dominus cum eo aliud facere intendebat, & ideo illum temptationi satanæ subjiciebat. Dominus enim eum aliis voluit ponere in exemplum. Et in divitiis semper ille Deum timuit, & nunc in paupertate illum probare voluit, si fidelis permaneret. Et quia fidelis perstitit in tribulatione & paupertate, ideo pœnituit Dominum mali, quod sibi fecerat, & reddidit omnia ei duplicia. Et postea Dynam, filiam Jacob Patriarchæ, accepit & genuit ex ea filios & filias, & vidit filios suos & filios filiorum suorum usque in tertiam & quartam generationem. Hujus festum sexto Idus Maii recolitur. Quam fidem prædicta mereantur, lectoris judicium esto. Sequitur: Eodem die, sancti Felicis episcopi & martyris, qui apud Spellatensem urbem sub Maximiano imperatore est adeptus palmam martyrii. In Britannia, sancti Yvonis confessoris & etiam magni Juristæ. [Ivonis. Carentii.] Item, Carencii episcopi & confessoris. Hunc in Prætermissis nominat Henschenius, de priori iterum tacet. Eodem die, depositio sancti Adulfi Cameracensis episcopi & confessoris. [Adulfi.] Nec de hoc in Prætermissis fit mentio. Colitur die sequenti.

Aquicinct. Pro Spellatensem, habet, Spolitanensem. Et in fine addit: [Hadulfi.] Atrebate, depositio Hadulphi episcopi.

Matric-Cartus-Ultraject. Dioscori martyris & lectoris. Felicis episcopi & martyris. Bernardini confessoris. [Bernardini.] In margine autem cum asterisco, alias Bernardi eremitæ.

In Vatican. signato num. 5949. Deest Felicis, quod mirum est. [Potamionis.] Adjicitur autem: In Alexandria, sancti Pontamionis presbyteri.

Strozzian. Primo loco: Apud Camerinum, sancti Venantii martyris, [Venantii.] cum mille quingentis sexaginta quinque sociis martyribus.

Caudiacensis Prioratus: Arvernis monasterio Magni-loci, [Cassii & Victorini.] sanctorum Cassii & Victorini martyrum. Referuntur inter Prætermissos die sequenti. Vide etiam XV Maii.

[Joannis. Erici.] Editio Lubeco-Col. Romæ, sancti Joannis episcopi & martyris. Remittitur ad XXVII Maii. Eodem die, sancti Erici regis suenorum [quidni suecorum] & martyris.

[Sophoniæ. Joannis.] Greven. Sophoniæ prophetæ. Remittitur ad III Decembris. Romæ, sancti Johannis episcopi &martyris. De quo jam diximus. Constantinopoli, Dativi, [Dativi & aliorum. Erici. De Venantio] Luciosi, Martiani. In Alexandria, Partomii, & Serapionis presbyterorum. Videantur Acta. Erici regis Sueciæ & martyris. Venantii martyris, qui pro fide Christi sub Decio fustibus cæsus in carcere reclusus, ab angelo confortatus; deinde Leonibus expositus, sed nihil læsus, suspenditur, deorsum habens caput, vertici igne supposito. Novissime vero capitis obtruncatione triumphat. [Marci.] Marci episcopi & martyris. An Euangelistæ, an alterius? Vide in Prætermissis. [Honestasii.] Item, sanctorum Honestasii, Maximii, Hermon. Corrupta fere & mutata nomina, de quibus in Actis. [Saran.] In Hibernia, Saran confessoris. Vide elenchum Prætermissorum.

[Erici.] Molan. Litteris parvis: Erici regis Suetiæ & martyris. Juxta monasterium, quod Maricolus dicitur, sancti Quinberti confessoris, qui innumeris miraculis, diebus nostris claruit. Sic prima editio, sed posteriores paulo distinctius: In Suetia, civitate Uspalensi, sancti Erici regis & martyris. In civitate Camerina, [Venantii.] sancti Venantii martyris sub Decio. Qui flagris, carcere, facibusque superatis, ac leonibus mansuefactis, obtruncatus Deo spiritum reddidit. Apud Quercetum, [Quiniberti. Theodori & 7 Virgg.] eodem die, sancti Quiniberti confessoris. Die decima octava, sancti hieromartyris Theodoti Ancyrani, & cum eo virginum septem. Vide in Actis singularum virgg. nomina, atque omnium vitam Græce & Latine ibi editam

XIV Kal.
Die 19.

[Caloceri & Parthenii.] Romæ via Appia, natalis sanctorum Caloceri & Parthenii eunuchorum, quorum prior cum esset præpositus cubiculi imperatoris Decii, alter primicerius, nolentes sacrificare idolis, ab eodem occisi sunt. [Potentian.] Item Romæ, sanctæ Potentianæ virginis, quæ post innumeros agones, post multorum martyrum venerabiliter exhibitas sepulturas, post omnes facultates suas pauperibus pro Christo erogatas, tandem de terris ad cælos migravit. Eodem ipso die, beati Pudentis patris supradictæ virginis, [Pudentis.] qui ab Apostolis Christo in baptismo vestitus, innocentem tunicam usque ad coronam vitæ immaculatæ, custodivit & servavit.

Sic habent Praten. Herinien. Tornacen. Antverp. & Max-Lubec. Greven. & Molan.
Varia lectio. Scripsi Calocerii. Et in Antverp. Max-Lubec. & Molan. Calocerii & Partemii. Greven. & Molan. in nonnullis a puritate deficiunt. Primum, pro occisi sunt, legunt interfecti sunt. Deinde ut omnia conjungam, ubi alii habent Christo in baptismo vestitus, ipsi ponunt, Christo investitus baptismo. Demum ab utroque in fine omittitur, & servavit, quod etiam deest in Antverp, Max-Lubec. & aliis codicibus. Codex Praten. solus legit, de terra ad cælos, ceteri de terris, ut Ado præiverat, & nos mutandum censuimus. Errata scriptoria negligo.
[Caloceri & Parthenii.] Observatio. Qui Adonem præ oculis habuerit, hic iterum facillime intelliget, unde totum hujus diei textum hauserit Usuardus, nam alterum cum altero conferenti perspicuum fiet, solam Adonianam phrasim paulo contractiorem a Nostro repræsentari. Prima annuntiatio ex Hieronymianis primitus profluit, & quidem, quod rarissimum est, ac proinde valde suspectum, totum Adonis elogium in Lucensi codice legitur, ultimis dumtaxat verbis, & requiescunt in cimiterio juxta viam Appiam, brevius ab Adone ad principium transpositis. Brevior est & melior Epternacensis lectio. Meminit eorumdem martyrum, solita sua methodo, Romanum parvum: Et Caloceri & Parthenii eunuchorum. Rabani phrasis ab Adoniana non multum differt, utrum secutus fuerit Notkerus, non satis liquet, Florus paulo compendiosior est. Ad XI Februarii observavimus Calocerum & Parthenium eo die a Beda, Rabano & Wandelberto consignari, quibus addi potest Notkerus, illos denuo repetens XVIII Aprilis, ex Hieronymianis procul dubio ibi acceptos. Eosdem ipsos esse, qui variis illis diebus recoluntur, ut sæpe alibi in eo Martyrologio factum ostendimus, censet Papebrochius, Actorum veritatem salvare conatus, dempto principio & fine; aliis nec ipsum reliquum corpus admittentibus, ut vide apud Tillemontium tomo 5 pag. 617. Unum est in quo Magistri mei diligentiam desidero, nempe quod vetustissimi Kalendarii Bucheriani locum neglexerit, in quo disertissime legitur: XIV Kal. Jun. Parthimi & Caloceri, in Callisti, Diocletiano IX & Maximiano VIII Coss., hoc est anno CCCIV, annis plusquam quinquaginta post Decii mortem. Vidit subinde decretoriam illam auctoritatem Papebrochius, unde in agglutinata chartula manu sua adscripsit, verba illa intelligenda esse de translatione, eo anno CCCIV in locum tutiorem facta. Aliam viam ingreditur Florentinius, existimans, binos synonymos alios statuendos, qui sub Diocletiano & Maximiano martyrium fecerint, ab illis, quos Acta hodierna, & Martyrologia nostra, uxoris Decii eunuchos & sub Decio passos, clarissime testantur. Hic ego judicium tantisper suspendo; eligat lector, quod magis probabile videbitur.

[Potentianæ.] Potentianam virginem memorat Beda, memorat item Romanum parvum, & sic ambo enuntiant. Rabanus & Notkerus præferunt, Pudentianæ: Ado sub disjunctione utrumque nomen expressit, quemadmodum & in Actis Majores nostri: ast Usuardini codices Potentianam constanter appellant. Rabani elogium ab Adoniano diversum est, tametsi utrumque ex iisdem Actis acceptum esse, [Pudentis.] manifestum sit. Noster selecta Adonis verba mutuatus est, Notkerus omnia transcripsit, in cujus textu nescio cur desit annuntiatio altera de Prudente, Virginis patre. Ea in Romano parvo ac proinde in Adone, secundo loco refertur, sed Usuardo libuit Calocerum & Parthenium in laterculi fronte collocare. De cetero etiam Pudentis encomium, ut supra insinuavi, ex Adonis verbis contextum est. Habes Usuardum. Quærere poterit lector an & veritatem habeat? De Potentianæ vel Pudentianæ celeberrimo cultu, dubitandum omnino non est, cum ex antiquissimis monumentis ecclesiasticis, etiam Frontonis Kalendario, planissime constet. Sunt qui Pudentem non tam facile recipiant, quos inter Castellanus in Martyrologio universali. In Actis eruderandis explicandisque egregie laboravit Papebrochius, sibi persuadens, demptis nonnullis, aliis mutatis, sejunctisque a farina furfuribus, historiam Pastori, tamquam testi oculato, tribui posse. At tam multa in iis reprehendit Tillemontius tomo 2 a pag. 615, ut prudens dubium ingerat, verene auctoris illius sint, cui passim adscribuntur. Solam Pudentianam cecinit Wandelbertus:

Bis septena, Pudentiana virgine claret.

AUCTARIA.

Pulsanen. In sola secunda annuntiatione purus, [Dunstani.] in prima omittit omnia post eunuchorum, in tertia, post virginis.

Rosweyd. In fine adjicit: Item in Britannia civitate Canthia, [Dunstani.] Dunstani archiepiscopi sancti.

Antverp-maj. Etiam in fine: Eodem die, transitus beati Dunstani archiepiscopi & confessoris.

Munerat. Eodem die, festum sancti Petri Cælestini Papæ & confessoris. [Cælestini. Ivonis.] In Britannia minori, Trecorensi Diocesi, sancti Yvonis presbyteri & confessoris.

Antverp-max. Ultrajet. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg Incipiunt a Potentiana, ubi puri sunt. Sequitur de Pudente, ubi ex Adone inseritur, discipuli Pauli. In alia annuntiatione ex eodem additur, eunuchorum uxoris Decii. In fine autem subdunt: Eodem die, natale sancti Adulphi confessoris, episcopi Cameracensis. [Adulphi.]

Centulen. Romæ, natalis sanctæ Potentianæ virginis. Ipso die, beatissimi Pudentis, patris prænominatæ virginis. Item Romæ, sanctorum Calocerii & Partenii, eunuchorum uxoris Decii imperatoris. Cœnobio Blandunio, festivitas sancti Bertulfi confessoris & monachi. [Bertulfi.] Vide V Februarii.

Bruxellen. In Potentiana & Pudente interpolatus, in Calocero & Parthenio purior, subdit: Et depositio sancti Dunstani Anglorum archiepiscopi. Eodem die, [Dunstani. Hildeberti.] depositio beati Hildeberti seu Emeberti Cameracensis episcopi, beatæ Gudilæ patronæ nostræ fratris germani. Qui Vindiciano, mediante sancto Autberto, in Cameracensi episcopatu successit. Refertur inter Prætermissos die sequenti. De eo auctum XV Januarii. Item sancti Yvonis confessoris. Qui primum in parlamento regni Franciæ advocatus pauperum, [Ivonis.] & postea episcopus Carnotensis fuit. Hic colitur die sequenti. Romæ, sancti Petri confessoris. Qui cum esset Papa Cælestinus V, [De Petro Cælestino.] summi pontificatus honori & oneri libere cessit. Et de alta Petri sede descendens Cælestinus, ut cælestem sedem conscenderet, ad pedes Cardinalium, quibus præfuerat, humiliter Petrus prosternitur. O gloriosum virum! qui nullius per exemplum, Papatum, quo nichil mirabilius in terris, ut Christo serviret quietius, sponte reliquit.

Hagenoyen. In textu interpolatus, in fine subdit: [Cyrilli Treveren.] Treveris, Cyrilli episcopi & confessoris.

Aquicinct. De Dunstano fere eadem habet. Vide infra, posteriores Molani. editiones.

Matric-Cartus-Ultraject. Caloceri & Parthenii fratrum martyrum. [Ivonis. Dunstani.] Potentianæ virginis. Ivonis confessoris. Dunstani archiepiscopi.

Bigotian. signatus P 5, qui fuit Patrum Cælestinorum. Item natalis beati Petri P. N. de Murrone, [Cælestini.] confessoris, quondam Papæ Cælestini.

In Vatican. num. 5949. Deest Pudentis.

Altemps. Turribus Sardiniæ, sancti Crescentiani martyris. [Crescentiani] Remittitur ad XXXI Maii.

Strozzian. 1 loco, alii ultimo. In provincia Tusciæ [diceret Latii, vel saltem Campaniæ late sumptæ] apud civitatem Ferrentinam, depositio sancti Petri Papæ & confessoris, olim Cælestini, qui dicitur de Murona [potius legendum Cælestini Papæ …. olim Petri] fundatoris Ordinis Cælestinorum, [De Petro Cælestino.] qui multorum cœnobiorum fundator, innumerabilium pater extitit monachorum, multisque miraculis & virtutibus claruit. Natus vero fuit anno Domini MCCXVI, vixit seculariter annis XVII; fuit in pœnitentia annis XXXIV, assumptus fuit ad papatum anno Domini MCCXCVI, ^{[Note: ]} [imo 1294.] requievit anno Domini MCCXCVI, vixit annos LXXXI, Canonizatus fuit per Papam Clementem anno Domini MCCCVI. ^{[Note: ]} [imo 1313. Æmilianæ.] Ipso die Florentiæ, transitus B. Æmilianæ de Circulis, quæ sepulta est in loco fratrum Minorum de Florentia anno Domini MCCXLVI, virtutibus & miraculis claruit coruscando. [Theodori.] Lucæ, depositio S. Theodori episcopi, qui sepultus est in basilica sancti Donati, in qua dudum ille præsul extiterat mirifice regendo.

Editio Lubeco-Col. In potentiana & Pudente interpolata, [Cyrilli.] subdit: Treveris, sancti Cyrilli episcopi & confessoris. Tum de Calocero &c. ut codd. supra. Sequitur: Ipso die, depositio sanctiDunstani Anglorum episcopi & confessoris. [Dunstani.] Item memoria depositionis sancti Ivonis presbyteri & confessoris; [Ivonis.] & canonizatio ejusdem, quæ anno Domini MCCCXLVII a D. Papa Clemente VI facta est. Et sancti Petri Cælestini confessoris, [Cælestini.] a quo Ordo Cælestinorum dicitur.

Belin. In Pudente mutilus, in fine adjicit: Eodem die, [Cælestini.] sancti Petri Celestini de Marono, qui quoniam renunciavit summo pontificatui, canonizatus extitit ab ecclesia, tantum pro simplici confessore. In Parisiensi editione adjicitur: [Crescentiani.] Turribus Sardiniæ, natale sancti Crestiani martyris.

Greven. Apud Alexandriam, sancti Joannis martyris, [Joannis.] qui tempore Maximiani, ducis functus officio, cum Christianos persequeretur, cælitus instar Pauli admonitus, conversus est. Postea pro fide Christi equuleo laceratus, facie conciditur, plumbatis cæditur, camino ignis includitur, ad ultimum vero capite plexus, victor migravit. Vide Acta. [Urbani.] Urbani Papæ & confessoris. Vide Prætermissos. De Cyrillo, ut supra. Petri confessoris, qui Cælestinus Papa quintus. [Cælestini.] Hunc ob vitæ sanctitatem Cardinales, cum jam sedes Apostolica biennio vacasset, elegerunt. Sed ipse soli Deo vacare cupiens, post quinque menses sarcinam deposuit, & seipso semper melior factus, quievit in pace. Dunstani archiepiscopi Cantuariensis & confessoris, qui in adolescentia habitum monachi suscipiens, vita & signis admirabilis habitus est, totiusque Angliæ Primas effectus, anno Domini DCCCCLXXXVIII beato fine quievit. [Adulphi.] Adulphi episcopi Cameracensis & confessoris. In Britannia minori, diocesi Trecorensi, depositio sancti Yvonis presbyteri & confessoris, [Ivonis.] utriusque juris Doctoris & advocati pauperum: ejusdemque canonizatio facta anno Domini MCCCXLVII. Item beati Alchini, puto Alcuini. Forte ex Rabano.

[De Petro Cælestino.] Molan. Eodem die, sancti Petri Cælestini de Morono, qui quoniam renuuciavit summo pontificatui canonizatus extitit ab ecclesia tantum pro simplici confessore. [Cyrilli.] Eodem die, sancti Cyrilli episcopi Treberensis. In Britannia minori Trecorensi diœcesi, [Ivonis.] sancti Ivonis presbyteri & confessoris, qui pro Christi amore causas pupillorum, viduarum ac pauperum defendere non desistebat. Eodem die, depositio sancti Dunstani Anglorum archiepiscopi. [Dunstani. Hadulphi.] Nobiliaco monasterio, depositio sancti Hadulphi episcopi & confessoris, apud Atrebatum in ecclesia sancti Vedasti quiescentis. Typis minoribus: Depositio Domini Alchuini. Editiones aliæ de Petro Cælestino, Hadulpho & Ivone, eadem quæ in priori. Sequitur: Civitate Doroberna, sancti Dunstani archiepiscopi, qui famosum monasterium Glasconiense fabricavit, multorum aliorum existens fundator cœnobiorum. Ad cujus Sarcophagum crebro manifestatur, qualis nunc meriti maneat in cælis. De Cyrillo, ut supra. Die decima nona, sancti hieromartyris Patritii Prusæ & sociorum ejus. Vide in Prætermissis, ubi dicitur de iis actum XXVIII Aprilis. De Alcuino, ut supra.

XIII Kal.
Die 20.

[Basillæ.] Romæ via Salaria, natalis sanctæ Basillæ virginis & martyris, quæ cum esset ex regio genere & haberet sponsum illustrissimum, accusata ab eodem quod esset Christiana, decretum est a Galieno Augusto, ut aut sponsum reciperet, aut gladio interiret. Conventa de hoc, & renuens assensum præbere, gladio transverberata est. [Baudelii.] In Galliis civitate Nemauso, sancti Baudelii martyris, qui comprehensus, cum sacrificare nollet, & in fide Christi immobilis inter verbera & tormenta persisteret, [Austregisili.] martyrii palmam pretiosa morte percepit. Bituricas, beati Austregisili episcopi & confessoris.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Rosweyd. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Præter sphalmata librariorum nihil magnopere notandum præbet, ut Femanso, Bandelii, Austregisilli, martirii &c. Galieni hic scribunt codices omnes excepto Pratensi, cum quo legere malim Gallieni, sed torrentem sequor. Grevenus syntaxim vitiat, dum scribit accusata est. Antverp-maj. pro, sponsum reciperet, ponit, perciperet. Greven. & Molan. pro, morte percepit, substituunt, suscepit: Rosweyd. pro Bituricas, Bituricis.
[Basillæ.] Observatio. Basillam virginem & martyrem clare hodie consignat Romanum parvum; nec dubium est, quin eadem ipsa in apographis Hieronimianis exstet, quidquid corrupto nomine deformata videatur & sociabus immixta. Ado soli ipsi præclarum aptavit elogium, a Notkero transumptum, a Nostro eleganter contractum. Utinam satis cum veritate conveniens! Sumpta sunt, quæ hic narrantur, ex famosis Actis, vel potius ex pio dramate, nescio a quo pridem exornato, in honorem sanctæ Eugeniæ, unde & Sanctis aliis elogia aptata disputanda fuere in Responsionibus ad art. 16. a num. 91. At quidquid sit de speciosis istis fictionibus, maneat indubitatus sanctæ Basillæ vel Basilissæ cultus ex Hieronymianis apographis & Martyrologis nostris abunde comprobatus. His adde vetustissimam ejus memoriam in Indiculo Bucheriano, ubi non semel cœmeterii Basillæ fit mentio, & verosimiliter Basillæ hujus, ut condistinctæ ab alia, quæ in præfato Indiculo ponitur, X Kal. Octob. Basillæ, Salaria vetere, Diocletiano IX & Maximiano VIII Coss. quamque Florentinius & Papebrochius eam esse putant, quæ in Hieronymianis refertur XI Junii, ut apud utrumque eo die videre est.

Baudelius Romano parvo ignotus, ab Adone ex Hieronymianis acceptus est, in quibus Saudeli, [Baudelii.] Haudeli, aliisque depravationibus mancus refertur. Totum rursus elogjum Adonianum est, in Notkeri Martyrologium translatum & pauculis auctum, ab Usuardo compendiosius redditum. Acceptum est ex vetustioribus Actis ab Henschenio editis & illustratis, quæ ipsa non maximi meriti esse agnoscit, licet Aurelianensibus apocryphis ea longe præferat. Certiorem sancti martyris notitiam præbent, quæ ex Gregorio Turonensi in appendice Actorum referuntur, & cum Martyrologiis nostris antiquissimum Baudelii cultum plane evincunt. Quanti prædicta Acta faciat Tillemontius, invenies tomo 4 a pag. 724, ubi post Henschenium non nulla curiose explicat, de uno an gemino Baudelio, de martyrii tempore, translationibus aliisque ad institutum hoc nostrum non spectantibus. Interim binas jam dictas annuntiationes sic Wandelbertus nitide expressit:

Cum dena ternam retinet fulcitque Basilla
Baudeliusque simul, trabeatus sanguine vernat.

De Austregisilo non meminit Ado, nec eo antiquiores. Notkerus suis Fastis eum inseruit. De Usuardo dubitari nequit, [Austregisili.] in codicum fere omnium unanimi consensione. Recte censuit Florentinius, Austregisilum ad Hieronymiana non pertinere, tametsi in Lucensi suo apographo exprimeretur. Cum enim codex ille ex Gallia, & ut observat Clar Castellanus, ex cœnobio sancti Wandregisili, Lucam olim deportatum fuerit, nihil mirum, si ab aliquo fortasse monacho, A ustregisili nomen adjectum subinde fuerit, quod in apographis aliis desideratur. Vide quæ de eo diligenter collegit, & digessit Henschenius. Item Acta Benedict. Seculo 2 a pag. 95.

AUCTARIA.

Pulsanen. Sic incipit: Romæ, temporibus Adriani imperatoris, passio beatorum martyrum Heustasii [Eustachii] cognomento Placide [Placidi] & uxoris ejus Theophystis, [Eustachii & sociorum.] cum filiis Agapito & Theopysto, quorum miri actus leguntur. Remittitur ad solenne festum XX Septembris. Sequitur de Basilla & Baudelio, sed truncatis plane elogiis. De Austregisilo nihil in eo codice legitur.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Ferme puri sunt, in eo solum auctiores, quod ex Adone textui inserant, conventa de hoc, respondit regem regum se sponsum habere, & gladio &c. Max-Lubec. aliis defectuosior, in fine Austregisilum omisit.

Centulen. Romæ, sanctæ Basillæ virginis, quæ ex regio genere per beatam Eugeniam conversa, [De Basilla.] sponsum ditissimum atque potentissimum respuit, & cervicem gladio pro Christi amore subjecit. Civitate Nemauso, sancti Baudelii martyris. Bituricas &c. recte.

Bruxellen. Sic orditur: In Africa, natale sanctarum virginum Victoriæ & Marcellosæ. [Victoriæ & Marcellosæ.] Sequitur de Basilla & Baudelio satis pure. Tum: Et sancti Mucii, [Mucii.] qui passus est a Judæis, quem ob filii Dei confessionem, funium vinculis extensum, tantis corpus vulneribus affecerant, ut membra vermibus pascerentur, sed in iis omnibus ipse invictus Deo spiritum reddidit. In Actis ponitur die sequenti. Item Edelberti martyris. [Voluit dicere Ethelberti regis Anglorum Orientalium [Ethelberti.].] Eodem die, apud Bituricas, sancti Austregisili episcopi & confessoris. [Bernardini.] Et sancti Bernardini confessoris, de Ordine fratrum Minorum. Quem Nicolaus V Papa canonizavit.

Hagenoyen. In textu modice interpolatus, penultimo loco interjicit: [Cælestini.] Item Celestini confessoris. Non alius hic esse potest a Cælestino V Papa de, quo heri.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. Eodem die, [Eustachii &c.] sancti Eustasii [Eustachii] cum uxore & filiis. Jam diximus, coli XX Septembris.

Reginæ. Sueciæ, qui fuit Principis Ursini Rosenberg. In civitate Aquilæ, sancti Bernardini, de Ordine Minorum. [Bernardini.]

Matric-Cartus-Ultraject. Basillæ virginis & martyris. [Saturninæ. Cononis.] Saturninæ virginis. In Actis habet socias. Cononis martyris cum filio. De quo multa Rabanus hac die, sed remittitur ad XXIX Maii. Baudelii martyris. Austregisili episcopi.

Reg. Suec. signatus num. 428. Flaviacensi monasterio, [Translat. Geremari.] translatio sancti Geremari confessoris. Remittitur ad diem natalem XXIV Septembris.

In Vatican. num. 5949. Deest Austregisili. Adjicitur autem 1 loco: [Eustachii &c.] Romæ, natalis sancti Eustasii, qui tempore Trajani imperatoris, cum uxore & filiis martyrio coronatus est.

Florentin. Primo vel ultimo loco: Natale sancti Bernardini Senensis confessoris, Ordinis Minorum, vita, [De Bernardin.] doctrina & verbi Dei prædicatione præclari. Obiit Aquilæ, ubi & requiescit in ecclesia suo sibi nomine dedicata. Qui totam Italiam suo illustravit verbo & exemplo. Item, apud Sconiam [Iconium] provinciam Hysariæ, sancti Nonis [Cononis] cum filio suo, [Cononis.] qui sub Maximiano [Medic. Domitiano] Comite pro Christo passi sunt. [Eustachii &c.] Sancti Eustachii martyris cum sociis ejus. Vide supra.

[Translat. Lucinii.] Burdegalen. Andegavis, translatio corporis sancti Lucinii episcopi & confessoris. Colitur XIII Februarii.

[Saturninæ.] Abdinghoffen. Et sanctæ Saturninæ virginis & martyris.

Editio Lubeco-Col. In Basilla & Baudelio interpolata, in Austregisilo pura, sic addit: Civitate Aquila, [Bernardini. Athelberti.] natale beati Bernardini confessoris, Ordinis Minorum. In Anglia, sancti Athelberti regis & martyris. [Saturninæ.] Ipso die, sanctæ Saturninæ virginis & martyris.

Belin. In Basilla convenit cum Antverp. &c. [Theodori. Eustachii &c.] supra citatis. Tum: Papiæ, sancti Theodori episcopi & confessoris. Eodem die, sancti Eustachii martyris cum sociis ejus. In Galliis civitate Nemauso, sancti Baudeli martyris. Bituricas, beati Aistrigilli episcopi & martyris. Eodem die, sancti Bernardini de Senis confessoris, [Bernardini.] Ordinis Minorum, in civitate Aquilana quiescentis, qui totam Italiam suo illustravit verbo & exemplo.

[Athelberti. Marcelli & Victoriæ. Cononis.] Greven. Athelberti regis Angliæ & martyris. Item sanctorum Marcelli, Victoriæ. Lege Marceliosæ. Secundum quosdam hic Cononis martyris & filii ejus, qui infra III Kal. Junii ponuntur. Item juxta Catalogum Sanctorum, hic passio sancti Eustachii & sociorum ejus, [Eustachii &c. Vellesi &c. Theodori. De Bernardin.] qui infra IV Nonas Novembris ponuntur. Depositio sanctorum Vellesi & Faustini episcoporum. Papiæ, sancti Theodori episcopi & confessoris. In Aquila civitate Aprucii, depositio sancti Bernardini de Senis presbyteri & confessoris Ordinis Minorum. Cujus a puero sincerissima conversatio, non parvam intuentibus attulit admirationem. Ingressus enim præfatum Ordinem, prædicationibus & scriptis ferventissimis, innumeras Christo lucratus animas, quievit in pace circa annum Domini MCCCXLIII, [Saturninæ.] imo XLIV. Saturninæ virginis & martyris.

Molan. In Blandinio, translatio corporum, sanctorum Gudunaldi, [Translat. Guduualdi &c.] Berthulphi, cum reliquiis sanctæ virginis Amelbergæ. Vide in Prætermissis dies singulis proprios, ad quos remittuntur. Papiæ, sancti Theodori episcopi & confessoris. [Theodori. Eustachii &c.] Eodem die, sancti Eustachii martyris cum sociis suis. De Bernardino refert verba Belini. Treveris in monasterio, quod vulgariter Horreum nuncupatur, Basillissæ virginis. [Basilißæ Treverensis.] Vide elenchum Prætermissorum. In editionibus aliis de Theodoro & Bernardino, ut in prima. Sequitur: Treveris, sancti Maximini martyris, [Maximini.] primi hujus nominis Trevirensis episcopi. Consule Prætermissos. Tum: Et in monasterio, quod vulgariter Horreum nuncupatur, Basilissæ virginis. [Athelberti.] Herefordiæ, sancti Athelberti regis Angliæ Orientalis & martyris. Die vigesima, sancti martyris Thalalæi. [Thalalæi.] Vide socios in Actis. In Blandinio translatio &c. ut supra.

XII Kal.
Die 21.

[Timothei & socior.] In Mauritania Cæsariensi, natalis sanctorum Timothei, Polii & Eutichii diaconi, qui apud præfatam regionem verbum Domini disseminantes, pariter coronari meruerunt. Item apud Cæsaream Cappadociæ, [Polyeucti & socior. Secundini.] natalis sanctorum Polyeucti, Victorii & Donati. Cordubæ, Secundini martyris.

Textus est in Praten. Tornacen. Pulsanen. Antverpien. & Max-Lubec. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan. Item in Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraject-Belg.
Varia lectio. Hic rursus amanuensium oscitantiæ trebuenda sunt plurima. Hæc pauca delibo. Mauricania, Thimothei, Thymothei, Eutici, Euticii, Capadociæ, Capadotia, Poliveti, Polieveti, Polionati, Polmeti, Polioti, Poliocti &c. Notabilius est, quod codex Pulsan. profert, secutus Adonem, qui pro diaconi, legit diaconorum. Habet præterea contra textum, coronati sunt. Demum aberrat maxime in hac inepta constructione seu combinatione: Item apud præfatam regyonem Cæsaream Cappadociæ &c. Antverp. maj. pro verbum Domini, maluit ponere, Domini verbum.
[Timothei & sociorum.] Observatio. De toto hodierno textu, hoc unum dici potest, nulla de Sanctis in eo enumeratis monumenta reperiri, præter ea quæ in Martyrologiis exstant, adeo ut solo ferme nomine innotescant. Sic primam annuntiationem efformant plerique codices Hieronymiani: In Mauritania, Timothei, Poli, Eutici diaconi, incertum relinquentes, utri Mauritaniæ, Tingitanæne an Cæsariensi præfati martyres tribuendi sint. Dubitationem tollit Romanum parvum expresse indigitans: In Mauritania Cæsariensi, Timothei, Polii, ubi vides tertium socium desiderari. Reposuit illum Ado, texuitque satis vulgare elogium, quale in laterculo exhibetur, cum hoc solo ab Adone discrimine, quod ipse legat in numero multitudinis, diaconorum, Noster vero cum apographis Hieronymianis, qualemcumque dignitatem ad solum Eytychium restringere videatur. Utrum id studio, an casu fecerit Usuardus non examino, certe apud Notkerum Adoniana periodus intacta remansit, solum interjecta, sed perperam, voce, civitate, ut recte olim observavit Henschenius. Tres nostros martyres uno versiculo celebrat Wandelbertus, alii duo ad hunc textum non pertinent:

Bis sena Polius, Eutychius atque Thimotheus.

[Mart. Capp] Martyrum Cappadocum antesignani nomen varie efferunt codices fere omnes, tum vulgati, tum manuscripti, tum antiqui tum recentiores, ut supra innuimus & in Actis etiam abunde exponitur. Hieronymiana apographa Policuti ferme nominant, Usuardina sibi non constant. Ado, quique eum sequitur Notkerus, melius Polyeucti; quam enuntiandi rationem in ea codicum dissonantia putavi præferendam. De cetero textus noster Adonianus est. [Secundini.] Martyr ultimus Secundinus ex eorum, opinor, est numero, quos ex Hispania in Galliam attulit Usuardus, confusa notitia illic accepta. Nec sane quidquam Hispani suggerunt, unde de tempore martyrii distinctius statuatur. Nec ad Maurorum famosam illam persecutionem, sed ad longe antiquiorem Diocletianæam pertinere, verosimillime conjicit Henschenius, Actis, aliisve monumentis certioribus destitutus. Sola proinde Usuardi auctoritate niti videtur Secundini commemoratio. Hic vero undecumque eum eruerit, primus est qui in sacris Fastis consignavit, tamque certo in hac parte de ejus lectione constat, quam certum est, reliqua omnia ex Adone desumpta.

AUCTARIA.

Herinien. Purissimo textui subjicit: Item, [Romani.] sancti Romani monachi. Ejus, opinor, qui die sequenti in Actis ponitur, & in codice Pratensi eodem die Senonibus tribuitur. Hinc conjectura est, peculiariter cultum Romanum in ea ecclesia vel cœnobio, cujus olim fuit Heriniensis codex.

[Valentis Januarii.] Rosweyd. In fine: In Augia, Valentis episcopi & martyris Januarii martyris. Vide elenchum Prætermissorum & diem sequentem. Vide etiam quæ de Valente hoc die notavit Castellanus in Martyrologio universali.

Centulen. In Mauritania Cæsariensi, Sanctorum Timotei, Polii & Euticii diaconi. Cæsarea Cappadociæ, sanctorum Poliocti, Victoris & Donati. Antisiodori, [Valis.] sancti Valis presbyteri & confessoris. Cordubæ, sancti Secundini martyris. De Vale seu Valente, proxime diximus.

Bruxellen. In prima annuntiatione satis purus, [Valentis.] sic pergit: Et sancti Valentis episcopi & martyris. Apud Cæsaream Cappadociæ, natale sanctorum Polieucti, Victoris & Donati. Eodem die, depositio Constantini magni imperatoris, [Constantini.] qui viam fidei & devotionis principibus reliquit. Et quem Gregogius in Registro & Ambrosius super psalmum decimum quartum, ac Isidorus in Chronicis, magni meriti apud Deum fuisse, ac vitam feliciter terminasse commemorat. Civitate Corduba, sancti Secundini martyris. [Vitalis alias Valis &c.] Anthisiodori, depositio sancti Vitalis presbyteri. Qui supra Valis dicitur.

Hagenoyen. Initio purus, secundo loco habet de Dioscoro martyre Ægyptio, quem cum Usuardo retulimus XVIII Maii. Sequitur de Cappadocibus & Secundino, satis recte.

Victorin. In fine: Qui, ut scribit beatus Cyprianus in libro de lapsis, per ignem passionis martyrium consummaverunt. Apud Corsicam, sanctæ Juliæ, quæ crucis supplicio coronata est. Antissiodori, Helenæ virginis. Sed hæc omnia pertinent ad textum diei sequentis.

Matric-Cartus-Ultrajec. Timothei, Polii, & Eutychii martyrum, Poliucti, Victorii & Donati. Corrupta de more omnia.

Reginæ Suec. signatus num. 428. Ipso die, sancti Romani monachi, [Romani.] qui beato Benedicto monachilem habitum tradidit. Patet indicari Romanum Sublacensem, qui ad XXVIII Februarii in Auctariis cum Romano Jurensi confusus est, quod perperam factum abunde in Actis ea die demonstratur. Censet porro Ferrarius, præfatum Sublacensem, eumdem esse cum hodierno Romano Autissiodorensi vel Senonensi, aut potius Fontisrogi. At qua id verosimilitudine circumferatur, vide sis in Annotatis Henschenianis ad insulsam rationem capite 1 Actorum hujus Romani, XXII Mai; ut verbo diximus ad XXVIII Febr.

In Vatican. num. 5949. Deest Secundini.

[Vitalis.] Altemps. Eodem die, Antissiodori, depositio sancti Vitalis. Vialis, vel Valentis, ut supra.

Strozzian. Translatio beati Pauli Martyris de Constantinopoli in civitate Venetiarum ad monasterium sancti Georgii majoris anno Dom. MCCXXII Indict. 2. [Translat. Pauli mart.] Remittitur ad VIII Julii. Eodem die, sanctorum Genesii, [Genesii &c.] Theoponti & sanctæ Helenæ. Priores duo veris suis nominibus referuntur III Januarii: Helena proprio die colitur XVIII Augusti, de qua vide ibi observationem.

[Valis.] Remens. SS. Timoth. & Apoll. Antissiodori, depositio sancti Valis presbyteri & confessoris.

Editio Lubeco-Col. In textu satis pura, subdit: [De Valente] Ipso die, beati Valentis episcopi & trium puerorum cum eo martyrum: qui primo pro Christo pedibus sunt vincti, deinde in equuleo levati, ac sæpius [torti,] finaliter gladio percussi, coronam martyrii adepti sunt. [Maurilii. Valiis.] Trecas, sancti Maurilii confessoris. Antisiodori, beati Vallis presbyteri & confessoris. Frequens nominis variatio.

Belin. In textu, pro Polii, legit Hippolyti. Tum subdit: [De Paulo.] Item translatio beati Pauli martyris de Constantinopoli in Venetias ad monasterium sancti Georgii majoris, anno Domini MCCXXII Indictione decima. [Genesis &c.] Eodem die, sanctorum Genesi, Thoponti & sanctæ Helenæ. Vide supra.

Greven. Valentis episcopi & cum eo trium puerorum; qui primo pro Christo vincti, [De Valente.] & in equuleo levati ac sæpius torti, tandem gladio percussi ad martyrii palmam pervenerunt. In Africa, natalis sanctorum Victi, [Victi &c.] Maurellæ, Quinti, Primuli, Salustii, Fortunati. Vide socios alios duos in Actis. [Constantini. Vallis.] Secundum quosdam hic, depositio Constantini imperatoris. Autisiodoro, beati Vallis presbyteri & confessoris. [Maurilii] Trecas, sancti Maurilii confessoris. Valeriani presbyteri. [Valeriani.] Vide quæ de eo dicuntur in Prætermissis. [Hospicii.] Hospicii confessoris & viri Dei; qui apud Nuceriam [Nicæam] inclusus, ferro ad carnem accinctus, virtute abstinentiæ insignis, simul etiam prophetiæ spiritu claruit.

Molan. Natalis sanctæ Idabergæ virginis. In Actis vocatur Itisberga. [Idabergæ. De Paulo. Synesii &] Item translatio beati Pauli martyris e Constantinopoli in civitatem Venetias &c. ut Belinus. Eodem die, sanctorum Synesii, Theopontii, [Valentis.] etiam ut ibi. Et sancti Valentis martyris & pontificis. Sequitur minoribus typis. Hospitii confessoris &c. [Hospitii.] ex Greveno. Editiones aliæ sic habent: Apud Ariam, natalis sanctæ Idabergæ virginis. In civitate Autisiodorensi, beati Vualis presbyteri & confessoris. In Lusitania, Villa Miliana, [Maucii.] passio sancti Maucii, a Judæis perempti. Sequitur translatio Pauli, ut supra. Eodem die, sanctorum Synesii & Theopontii. [Valentis. De Constant.] Et sancti Valentis martyris & Pontificis: Augia quem lætis ducit per gaudia votis. Die vigesima prima, sanctorum magnorum regum & Apostolis æqualium, Constantini & Helenes. Tum litteris minoribus: Qui Constantinus ecclesiam Dei maximis privilegiis honoravit, fidem dilatavit, templa construxit, & plenus operibus bonis in pace quievit. Libellos accusationum contra episcopos sibi oblatos, convocatis episcopis incendit; dicens: vos Dii estis, a vero Deo constituti, ite & inter vos causas vestras discutite. [Hospitii.] Apud Nicæam Galliæ, sancti Hospitii confessoris & viri Dei, qui virtute abstinentiæ insignis, etiam prophetiæ spiritu claruit. In Anglia, depositio beati Godrici eremitæ & confessoris, [Godrici.] cujus actus clari extant. Vide de eo Henschenii commentarium & vitam a Galfrido coævo scriptam.

XI Kal.
Die 22.

[Casti & Æmilii.] In Africa, natalis sanctorum Casti & Emilii, qui, ut scribit beatus Cyprianus in libro de lapsis, per ignem passionis martyrium consummaverunt. Apud Corsicam, sanctæ Juliæ, quæ crucis supplicio coronata est. [Juliæ. Helenæ.] Autisiodoro, Helenæ virginis.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Rosweyd. Antverp-Maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Molan. ceteris codicibus correctior, scribit Æmilii, sed nos Usuardinum scribendi modum ex Mss. & impressis aliis petivimus. Dubium est legeritne Usuardus, scribit, an scripsit. In præterito habent Praten. Tornacen. Rosweyd. & Munerat. In præsenti, Herinien. Pulsan. Antverp. maj. Greven. & Molan. Utrum præferas sus deque est; mihi præplacet Adonis lectio. Errat Munerat. dum pro consummaverunt, ponit consummavit: nec magis placet Greveni & Molani mutatio, qui substituunt compleverunt. Rursus male in Munerato est Corticam, in Greveno pro Juliæ, Julianæ: Demum, Rosweyd. Greven. & Molan. Helenæ præfigunt titulum sanctæ.
Observatio. Florentinius totus est in numerandis, distinguendis, distribuendisque hujus diei martyribus, ex codicum Hieronymianorum ancipiti sententia. Non lubet mihi supra virum diligentissimum sapere. At quod nostri est instituti, noto, Faustinum, Timotheum & Venustum male ab ipso Bedæ tribui, quem purum ante non viderat; pejus Usuardo, qui a Molani Auctariis distat longissime. Hoc verum est, Bedam Casti & Emili meminisse, phrasi non multum ab Adoniana discrepante, quam Rabanus mutuatus est. Brevius eos indicat Romanum parvum. Ado Bedam, ut dixi, ferme sequitur, Adonem Notkerus. Usuardus vero parenthesi inseruit, quæ alii in finem conjecerant, de B. Cypriani testimonio. Lapsum amborum martyrum, sed & gloriosam subinde resipiscentiam paucis sed eleganter a laudato Patre descriptam, Acta repræsentant. Liceat hic nobis referre hæc paucula: [Casti & Æmilii.] Sic Casto & Æmilio aliquando Dominus ignovit, sic in prima congressione devictos, victores in secundo prælio reddidit, ut fortiores ignibus fierent, qui ignibus ante cessissent, ut unde superati essent, inde superarent. Vide de iisdem insignem Augustini locum apud Tillemontium tomo 3 pag. 126. Antiquissima item horum martyrum memoria exstat in Kalendario Carthaginensi a Mabilione edito. Wandelbertus sic eos paucis exornat:

Undecimam Castus sacer Æmiliusque dicarunt.

[Juliæ.] Juliam Corsicanam longa narratione historica prosecutus est Mosander, eam Adoni supponens. At enim Adonis istud non esse elogium, verosimile facit accuratior Rosweydi editio, & ultro fatetur Florentinius, addens consimilem narrationem exhiberi a Petro de Natalibus lib. 5 cap. 29. Ex collatione patet esse, etiam dissimiles, sic tamen ut ex iisdem Actis profluxisse certo appareat. Vera Adonis verba martyrii seriem brevissime complectuntur, eaque Notkerus & Noster nude transcripsere. Porro quid de Mosandri & Petri Historiis, variis Actis & translatione censendum sit, colligat lector ex Papebrochii commentario. Satis ibi innuit Magister noster in eam se partem inclinare, ut passam Virginem statuat seculo sexto vel septimo, contra quam senserit Baronius in hodierna notatione & Theodoricus Ruinart in commentario de persecutione Wandalica pag. 451, ubi ejus Acta reproducit, cum alio Ms. codice Remensi collata. Utra opinio præferenda sit, aliorum judicio relinquimus.

De Helena mirari liceat ita scribere Florentinium: Meminerunt (Helenæ) Beda, Usuardus, Ado, [Helenæ.] Notkerus; cum id de solis antepenultimo & ultimo asseri vere possit. De Beda, quem non nisi suppositium habuit, non loquor. Sed manifeste perspicere eruditus auctor potuit in Adoniana Rosweydi editione Helenam nullam esse, utpote in appendicem rejectam, & ab ipso quidem Mosandro asterisco notatam, quod ipse de Faustino & Timotheo recte antea observaverat. Quod autem & depositio ejus & translatio in Hieronymianis memoretur, bene censuit Henschenius ea a posteris aucta, ut etiam sentire debuit Florentinius, quando Helenæ commemorationem litteris Italicis a genuino textu discriminavit. Utcumque tamen res habeat, sive ex apographis Hieronymianis, sive ex Actis sancti Amatoris, Helena Usuardo innotuerit, certissimum est, illam ab ipso sacris tabulis inscriptam. Unde priores accepti & inserti sint, jam in aperto positum est. Vide sancti Amatoris Acta 1 Maii illustrata num. 31, & quæ paucis etiam de ea habet Tillemontius in vita sancti Germani tomo 15 pag. 11.

AUCTARIA.

Praten. In ecgrapho nostro sub finem adjicitur: [Romani.] Senonis, sancti Romani confessoris. Sed additamentum esse haud obscure colligo, putoque ad marginem additum. Quid de Romano illo censendum sit, videat lector in Actis hac die & XXVIII Februarii. Item in Auctariis diei præcedentis, ex Herinien & Reg. Suec. sign. n. 428.

Antverp. Max-Lubec. Aquicinct. Victorin. & Ughellian. [Faustini & Timothei.] In fine solummodo addunt: Romæ, sanctorum Faustini & Timothei.

Antverpien-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. [De Helena.] De Helena, hæc textui subjiciunt: Quæ sicut in gestis sancti Amatoris legitur, & multimoda meritorum virtute claruit & miraculis effulsit. [Faustini & Timothei.] Tum: Romæ, sanctorum Faustini & Timothei. In Greveno. alius socius adjungitur.

Centulen. In Africa, sanctorum Casti & Emilii, qui per ignem martyrium consummaverunt. Antisiodoro, sanctæ Helenæ virginis, quæ multimoda virtute claruit. Apud Corsicam, sanctæ Juliæ, quæ crucis supplicio coronata est. Vide infra.

Bruxellen. Nihil sensu differt ab Antverp-max. &c. Sed Faustini & Timothei annuntiationem penultimo loco collocavit.

Hagenoyen. Helenam præterivit. In prima annuntiatione purus, sic pergit: Eodem die, sanctæ Juliæ virginis & martyris, [De Julia.] quæ capta erat in Carthagine & Eusebio est præsentata, ut ancilla, cui fidelissime illa servivit, non tamen cultum divinum prætermittens. Unde Eusebius summe eam diligebat, & pro ea quatuor alias a Felice præside Corsicæ provinciæ accipere noluit. Insuper illam nimis collaudabat. Eusebius inebriatur & Julia vi de navi tollitur, & cum consentire nollet idolis sacrificare, alapis cæditur, crinibus torquetur & suspenditur, & in suspensione stagellatur; demum crucis affixione martyrium complevit. In cruce vero illa orat & obit, ac in specie columbæ ejus anima cælos cunctis videntibus ascendit. Hæc ferme ex citata superius historica narratione desumpta sunt. Sequitur: Apud Constantinopolim, depositio sancti Constantini imperatoris, [De Constantino.] qui dictus est magnus. Hic quoque egregie pro imperio pugnavit, ut pacem omnibus gentibus conservaret. In Chronicis invenitur. Hic etiam privilegia, primus imperator, Romanis Pontificibus & ecclesiis dedit. Decimas regales ecclesiis, & ministris Christi delegavit. Hic Constantinus primum, non per se sed per suos, ecclesiæ erat persecutor, & ideo leprosus est effectus & a lepra per beatum Silvestrum erat mundatus in baptismo, ubi Christus ei apparuit, & ideo postea factus est ecclesiæ propagator. Item in Roma ædificavit ecclesiam Salvatoris, id est sancta sanctorum. Et ecclesiam B. Petri Apostoli, quam fecit caput & matrem omnium ecclesiarum. Et S. Pauli. Et S. Joannis Baptistæ in Laterano. Igitur republica bene ordinata & ecclesia Dei miro modo exaltata, cum magna religione obiit, in Constantinopoli, & sepultus in ecclesia Apostolorum, quam ipse ædificavit. Hujus festum Græci celebrant. Quæ hic vera falsis immiscentur, per se facile distinguet eruditus lector. Colitur Constantinus die præcedenti, ut ibi in Actis refertur.

Matric-Cartus-Ultraject. Juliæ virginis & martyris. Helena virginis. Casti & Æmilii, de quibus scribit beatus Cyprianus.

[Faustin. &c.] Altemps. Romæ, sanctorum Faustini & Timothei martyrum. In Gallis monasterio quod vocatur Bonævallis [Vallilias] sancti Romani confessoris, [Romani.] alumni sancti Benedicti. De eo satis dictum est.

[Martiani.] Florentin. Apud Ravennam civitatem, sancti Martiani archiepiscopi & confessoris. Tum Strozzian. [Sotheris.] Sancti Sotheris Papæ festivitas agitur X Kal. [Urbani.] Maii. Item Romæ, depositio sancti Urbani Papæ & martyris, cujus festum agitur VIII Kal. Junii. Cur hæc ibi hoc die notentur, ignoro.

[Quiteriæ.] Burdegalen. Cuitheriæ virginis & martyris. Quiteriæ scribunt Acta nostra.

[Translat. Romani] Luxovien. In pago Senonico, Vallidiacensi monasterio, translatio corporis beatissimi Romani confessoris. Vide quæ diximus ad Praten. supra &c.

Editio Lubeco-Col. In prima annuntiatione pura, in secunda nonnihil interpolata, de reliquo similis est codicibus supra citatis Antverp-max. &c. Sed subnectit: Eodem die, [Sanctini & Antonii.] sanctorum confessorum Sanctini & Antonii, discipulorum sancti Dionysii, qui successive ecclesiam Meldensem in pontificalibus rexerunt & in Domino quieverunt. [Lupi Lemovicen. Romani.] Vide in Prætermissis. Lemovicas, sancti Lupini [Lupi] episcopi & confessoris. Antisiodoro, beati Romani abbatis. Idem est, ni fallor, qui supra aliis locis assignatur.

Belin. Prima editione, in fine: Romæ, sanctorum Faustini & Timothei. [Faustini & Romani.] In altera additur: In Galliis monasterio, quod vocatur Vallilias, sancti Romani abbatis, alumpni patris Benedicti.

[Faustini. Maxent. &c] Greven. Romæ, natalis sanctorum Faustini, Timothei & Venusti. Item Maxentii & Felicis, sociorum. [Goswini.] Goswini martyris. Eodem die, sanctorum confessorum Sanctini & Antonii discipulorum &c. ut supra. [Sanctini &c. Lupi. Constantini.] Lemovicas, sancti Lupi episcopi & confessoris. Ipso die, ut dicitur lib. 3. historiæ tripartitæ, depositio beati Constantini magni imperatoris confessoris. Qui ecclesiam Dei maximis privilegiis honoravit, [Romani. Boni. Quiteriæ &c.] fidem dilatavit, templa construxit, & plenus operibus bonis in pace quievit. Antisiodoro, beati Romani abbatis. Eodem die, sancti Boni. An non Bovi vel Bobonis? In Vascania, Quiteriæ virginis & martyris & aliorum.

Molan. Sensum prosequitur: Quæ sicut in gestis sancti Amatoris &c. In civitate Antisiodoro, beati Vualis presbyteri & confessoris. [Vualis. Faustini &c. Romani.] De quo die præcedenti. Romæ, sanctorum Faustini & Timothei. In Gallis monasterio, quod vocatur Vallilas &c. [Boni.] Eodem die, sancti Boni. Tum charactere minori: [Goswini.] Gosuini martyris. De Constantino abunde dictum est. In editionibus aliis, de Helena, Romano & Bono, ut in præcedenti. Sequitur: In Gasconia, [Quiteriæ.] sanctæ Quiteriæ virginis, quæ cum aliis multis egregium martyrium sustulit. Romæ, sanctorum Faustini & Timothei. [Faustini &c. Basilisci.] Die vigesima secunda, sancti martyris Basilisci. Colitur III Martii. Demum litteris parvis: Romæ, sancti Gosuini pueri & martyris. De hoc videantur Acta.

X Kal.
Die 23.

Apud Lingones, passio sancti Desiderii episcopi. Hic cum plebem suam ab exercitu Vuandalorum vexari cerneret, [Desiderii Lingonensis.] pro ea supplicaturus exiens, statim jugulari est jussus, quique pro ovibus sibi creditis cervicem libenter tetendit, & percussus gladio migravit ad Christum. Passi sunt autem cum eo & alii plures de numero gregis sui, & apud eamdem urbem conditi.

Puri sunt codices Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Prima occurrit variatio in nomine Wandalorum, ut nos & scribimus & pronuntiamus. Secutus sum tamen codices Praten. Herinien. Rosweyd. & alios, quibus ea littera in usu non est. Recte scripsit Greven. male Munerat. Unandalorum. Tornacen. & Pulsanen. Guandalorum formant, solita satis transmutatione V in G, & forte ex hac radice Ganda a Wanda, quemadmodum variis in nominibus usuvenit, ut Guillelmus & Willelmus, Guido & Wido, Gualterus & Walterus, Gasconia & Vasconia, aliisque notatis ab Honorato Bouche in Corographia Provinciæ tom. 1 lib. 4 cap. 2 § 5 occasione urbis Vapingensis, vulgo Gap. Hæc semel indicasse juverit, aliis etiam servitura. Et notantur hac ipsa die in Auctariis de Guiberto & Wiberto Gemblacensi. Sic 1 Aprilis Gualerici & Walerici. Alibi Guandelbertus pro Wandelbertus &c. Siquis pluribus hujusmodi delectetur, habeo quæ dissertationi non incuriosæ materiam præbeant. Altera variatio est in, quique pro ovibus, ut habent Praten. Herinien Tornacen. Rosweyd. Munerat. Greven. & alii; sensu non recto, quem correxere Pulsanen. & Molan. conjunctione inducta, legentes, qui pro ovibus, vel ut Munerat. Qui mox pro. Alterutra lectio purior est, sed nos antiquiores codices prætulimus. In Pulsanensi deest, libenter. In Munerato, per typothetæ errorem habetur, alio plures, pro alii plures, uti in principio Lingonem pro Lingones.
Observatio. Vacat hac die Beda, vacat Romanum parvum, vacant etiam, si ita loqui licet, Hieronymiana apographa, saltem quoad spectat limites laterculi nostri: intellige in iis codicibus, [Desiderii.] Desiderium non reperiri, nisi tantummodo ut a recentioribus adjectus est, fatente Florentinio; & sic quidem adjectus, ut perpensa annuntiandi ratione, dubium relinquatur, utrum passio Desiderii episcopi & martyris Lingonensi an Viennensi (qui ambo hac ipsa die recoluntur) tribuenda sit. Verba Hieronymianorum a Rabano ex iisdem codicibus, ni fallor, descripta, dubium nequaquam tollunt. Ast Florus, de Viennensi se agere diserte profitetur. Quid igitur Ado? Narrat hic illius martyrium in Chronico ad annum Christi DLXXXIII. Rursus plura de eo scripsit a Notkero fuse commemorata, aliaque in Actis nostris relata; de quibus non oscitanter egimus ad XI Februarii. At in Martyrologio suo de Desiderio Viennensi Ado non meminit, quidquid sub ejus nomine Mosander elogium adstruat, ex Chronici verbis conflatum. Atque hæc ita esse, contra Baronii Notationes evincit Florentinius, ut ante ipsum Rosweydus censuerat, qui, quæ de Viennensi Desiderio in Mosandri Adone leguntur, scripta invenerat, non in Adoniano textu, sed in ora codicis Coloniensis, atque adeo inter addita spuriaque rejecerat. Quæ itaque pro veris Adonianis haberi debent, sola exhibet laudata Rosweydi editio, eademque a Notkero descripta sunt, interjecta periodo, qua eos redarguit, qui dicebant civitatem civium esse viventium, non cadaverum defunctorum. Quæ autem ab Usuardo præterita, ea potissimum ad sancti martyris sepulturam spectant, de qua uti & de translationibus, de martyrii tempore, Wandalisque seu Alemannis seculi tertii, qui hic appellantur, consulet lector eruditam Henschenii commentationem. Sed habet hæc adversarios suos, atque imprimis Tillemontium tomo 11 a pag. 648, ubi de Desiderii hujus nostri Actis disserens, Henschenii sententiam ex professo impugnat, contenditque non ad seculum tertium, sed ad initium quinti, desiderii martyrium revocandum esse. Ego utriusque opinionis momenta aliorum examini subjicio. Ipsorum Actorum seriem Gallicam tradit laudatus Tillemontius tomo eodem a pag. 539, quorum Adonis textus, breve compendium est, noster vero ex Adone fere ad verbum contractus. Atque hæc simplex & vera Usuardi lectio. Wandelbertus hoc disticho Desiderium laudavit:

Lingonicam decima Desiderius sacrat urbem
Antistes martyrque Dei galeatus honore.
AUCTARIA.

In Pratensi nostro apographo sub finem legitur: Loco Sigestro, dedicatio ecclesiæ sanctæ Mariæ & sancti Sequani. Vix dubito, quin ea recentius ad marginem apposita sint, atque adeo puritati codicis nihil officiant, ut alibi notavimus.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Textui puro subdunt: In Hispaniis, natale sanctorum Epitici & Basilei episcopi. [Epitici & Basilei.] Alii scribunt Epicteti vel Epictiti; Epitacii vel Epitasii. Vide Acta.

Centulen. Apud Linguones, passio sancti Desiderii martyris. [De Desiderio Lingon.] Cum plebem suam ab exercitu Wandalorum vastari cerneret, ad regem eorum supplicatum exiit, a quo statim sententiam decollationis accepit. Passi sunt cum eo [sequentia, ab alia manu] quamplures de numero gregis.

Bruxellen. Sic incipit: Apud Hispaniam, natale sanctorum Epitecti & Basilei. [Epitici &c. De Desiderio Lingonen.] Apud Lingones, passio sancti Desiderii episcopi. Qui cum plebem suam ab exercitu Wandalorum vastari videret, ad regem ipsorum pro suis supplicaturus exivit. A quo jussus est statim jugulari; & ipse pro ovibus sibi creditis cervicem libenter extendens, gladio percussus migravit ad Christum. Sed percussor ejus mox amentia correptus interiit. Passi sunt etiam cum eo & alii plures de numero sui gregis, qui secum apud eamdem urbem conditi sunt. Et apud Viennam, [Desid. Vien.] natale sancti Desiderii episcopi. Qui in territorio Lugdunensi in villa Priscilliaco, consilio Brunechildis, a Theodorico rege lapidibus obrutus, martyrii gloriam invenit. Et modo martyr sepultus in Viennensi ecclesia, honorifice servatur. Apud Gemblacum, [Witberti.] sancti Witberti. Qui inter nobiles Lotharingiæ milites primus, militiæ deposito & religionis accingens se cingulo, Gemblacense cœnobium fundavit.

Hagenoyen. Incipit a Desiderio Viennensi, fere ut in Adone Mosandri. In Desiderio Lingonensi satis purus est. Tum perperam adjicit Helenam, Faustinum & Timotheum, de quibus die præcedenti. [Epicteti & Basilei.] Tum: In Hispania, sancti Epicteti martyris & Basilei episcopi & confessoris.

Aquicinct. & Ughellian. Eadem habent in fine, quæ octo codices supra. Nempe: In Hispaniis, sanctorum Epictiti vel Epitici & Basilei episcopi.

Matric-Cartus-Ulttaject. Desiderii episcopi & martyris, cum pluribus de grege suo. Lucii, [Lucii & sociorum. Groyberti.] Montani, Flaviani cum sociis eorum. Vide & hos & socios melius in Actis expressos. Groyberti confessoris. Guibertum Gemblacensem, ni fallor, indicat, vel Wibertum Frislariensem.

[Faustini &c. Casti &c.] Reginæ Suec. signatus num. 130. Romæ, sanctorum Faustini & Timothei. In Africa, sanctorum Casti & Æmilii. Vide quæ de utraque annuntiatione dicta sunt ad diem præcedentem.

Vatican. num. 5949. Romæ, sanctorum Faustini & Timothei.

[Adventus Reliquiarū Austremonii] Caudiacen. Prioratus. Magno-loco, adventus reliquiarum S. Austremonii episcopi & martyris. Colitur 1 Novembris.

Remens. SS. Timothei & Apoll. Autissiodori, depositio & translatio corporis S. Helenæ. [Helenæ.] Die præcedenti, in textu Usuardino posita est.

Editio Lubeco-Col. In textu satis pura, addit: [Epictici &c. Desid. Vien.] In Hispaniis, natale sanctorum Epictici & Basilei episcopi, martyrum. Apud Viennam, sancti Desiderii episcopi & martyris, qui passus est in territorio Lugdunensi in villa Priscilliaco. Qui martyr modo sepultus in Viennensi ecclesia, ubi honorifice servatur. Vide supra Observationem.

Belin. In Hispaniis, Epitacii episcopi & Basilei. Ipso die, [Mercurialis] sancti Mercurialis episcopi & confessoris. Vide Prætermissos & XXX Aprilis.

[Lucii &c. Epictici &c.] Greven. In Africa, sanctorum Lucii & Quinti, Montani & aliorum. In Hispaniis, natalis sanctorum Epictici & Basilei episcopi, martyrum. Apud Viennam, [Desid. Vien.] sancti Desiderii episcopi & martyris. Qui passus quidem in territorio Lugdunensi, villa Prisciliaco [Prisciniaco] sed modo Viennæ quiescit. Nicomediæ, [Theopompi.] Theopompi episcopi & martyris. Qui pro fide Christi missus in clibanum accensum, die integro & nocte illæsus perduravit. Deinde carceri, negato cibo inclusus, a Domino confortatus, tandem vero cum Senesio a se converso, martyrii gloriam adeptus est. De iis jam sæpius. Vide in indice Prætermissorum. [Guillelmi.] Guillelmi martyris Roffensis. Cujus corpus cum jaceret occultum, divinitus per miracula revelatum fuit. [Mercurialis] Mercurialis episcopi & confessoris. De quo in Belino. In Frislaria Hassiæ, [Wiberti. Calixtæ.] sancti Wiberti monachi & confessoris. Differtur ad XIII Augusti. Calixtæ nobilis Romanæ. Vide Prætermissos.

Molan. De Epitacio & Basileo, atque item de Mercuriale, Belini textum descripsit. Tum: In Gemblaco monasterio, [De Guiberto] natale sancti Guiberti patris nostri ac fundatoris, confessoris præclari in miraculis. Item Viennæ, [Desiderii Viennens.] natale sancti Desiderii episcopi, qui passus est in territorio Lugdunensi. De Guillelmo Roffensi, ut supra, sed charactere minori. Editiones aliæ, primo agunt de Guiberto, post de Desiderio, ut supra. Tum: Die vigesima tertia, sancti patris & confessoris Michaëlis episcopi Sinadæ. [Michaëlis.] De Epitacio &c. & Mercuriale, ut jam dictum est. [Guilelmi.] In fine, charactere minori: In Anglia, civitate Roffensi, passio sancti Guilelmi.

IX Kal.
Die 24.

[Manahen.] Natalis Manahen, Herodis Tetrarchæ collactanei, Doctoris & Prophetæ sub gratia novi Testamenti; apud Antiochiam in Christo quiescentis. [Joannæ.] Item beatissimæ Joannæ, uxoris Chuzæ, procuratoris Herodis, [Vincentii.] quam commemorant Euangelistæ. In portu Romano, [Donatiani & Rogatiani.] natalis sancti Vincentii martyris. In Galliis civitate Namnetis, beatorum martyrum Donatiani & Rogatiani fratrum, qui pro constantia fidei in carcerem missi, & in equulei catasta suspensi ac laniati, deinde lancea militari perfossi, novissime capita eorum præcisa sunt. [Zoëlli & sociorum.] Apud Histriam, sanctorum martyrum Zoëlli, Servilii, Felicis, Silvani & Dioclis.

Ex Praten. Herinien. Antverpien. & Max-Lubec. Rosweyd. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan. Adde Antverp-max. Ultraject. Leyden. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. In solo Pratensi habetur conlactanei, melius reliqui cum textu. Greven. legit, apud Antiochiam quiescentis, omittens, in Christo. Herinien. Antverp. Max-Lubecana & Greven. ponunt Cuzæ, Rosweyd. Chusæ, nos cum plerisque Chuzæ. Antverp-major, opinor amanuensis vitio, pro Chuzæ, scribit cujusdam indeterminate. Bene in Pratensi legitur Nannetis, male in Antverp. & Max-Lubec. Nampnetis civitate, pessime in Munerato Nanunetis. Sequimur codicum torrentem, qui uniformiter habent Namnetis. In Antverp. majore pro Histriam, in quo codices conveniunt, est, Historiam. Cetera, ut Mananen, Zoeli, Servili, Fælicis, Dyoclis &c. inter scriptoria sphalmata reputanda sunt. Johannæ, an Joannæ præferas, nihil interest; valeat parœmia: Loqui cum multis, sapere cum paucis.
[Manahen.] Observatio. Manahen & Joanna, Chuzæ uxor, nec Hieronymianis, nec Bedæ aut sequacibus, nec Romano parvo noti, ab Adone primum consignati sunt, cujus verba simpliciter descripsere Usuardus & Notkerus. De utriusque Sancti elogio dubitandum omnino non est; quæ de Manahen dicuntur, accepta sunt ex Actibus Apostolorum cap. 13. [Joannæ.] De Joanna meminit Lucas cap. 8 V 3 & cap. 24 V 10. Quomodo apud Græcos cum aliis unguentiferis mulieribus colatur, explicat Papebrochii sylloge historica. [Vincentii.] Vincentii commemoratio ex codicibus Hieronymianis profluit, iisdem ferme terminis quibus in textu nostro exprimitur. Romanum parvum positionem neglexerat, sed ea ab Adone restituta, inde ad nos transiit. Atque hæc solum de eo tradita supersunt. [Donatiani & Rogatiani.] Exstant etiam apud Hieronym. Donatianus & Rogatianus fratres germani martyres, quales itidem a Rabano vocantur, ex eodem fonte ab Adone hausti, sed satis simpliciter, utpote nullo præterea ornati elogio. Usuardina sunt, quæ in laterculo recitamus, ex Actis accepta. Hæc vero tanta gravitate & simplicitate scripta sunt, licet diu post martyrium, ut ab omnibus inter sincera numerentur; qualia censuit Ruinartius a pag. 294. Eadem Gallice refert Tillemontius tomo 4 a pag. 491, nec ejus notatio pag. 732 quidquam affert, quod ipsorum Actorum auctoritati magnopere deroget. Ex illis ipsis martyrii seriem pluribus prosecutus est Notkerus, sed hæc præter nostrum propositum. Hos duos solos celebrat hodie Wandelbertus:

Donatianus Namnetis cum Rogatiano
Fratre, pie exornat fidei certamine Nonam.

Atque hactenus recte procedunt omnia. Annuntiatio ultima non nihil facessit negotii, in eo nimirum, [Zoëlli & sociorum.] quod perperam Istriæ adscribantur, qui Syri potius dicendi sunt. Confusionis auctor videtur esse auctor Romani parvi, ex quo Ado, quem de more, nullo prævio examine, secuti sunt Usuardus & Notkerus. Scripserat Romanum parvum; In Istria, Zoëlli & Silvani, male Istriam Syriæ substituens. Servata positione socios ex eadem classe adjunxit Martyrologus Viennensis, atque ita in Nostrum, aliosque, & quidem in Romanum hodiernum promanavit error, correctus a Florentinio & Henschenio, apud quos rem accuratius discussam invenies. Excusandusne sit Usuardus, non examino. Etiam fallentibus ductoris sui vestigiis, ut jam toties ostensum est, insistere assuevit, & nos qualemcumque ejus sententiam, ut fert instituti nostri ratio, reddere profitemur.

AUCTARIA.

Tornacen. Rescisso Donatiani & Rogatiani elogio, purum exhibet Adonis textum. In fine autem adjicit: Ipso die, [Posinnæ.] beatæ Posinnæ virginis. Quæ intra denuo recurret. Sed in Actis sub Pusinnæ nomine relata est XXIII Aprilis, & nos eo die in Auctariis de ea meminimus.

Pulsanen. Purus usque ad Vincentii martyris, cetera omnia prætermisit.

Lovanien. Refert etiam Adonem purum, expuncto martyrum Namnetensium elogio.

Centulen. Apud Antiochiam, natale sancti Manahen, [Textus contractus,] Herodis Tetrarchæ collactanei, Doctoris, Prophetæ sub gratia novi Testamenti. In Joanna purus est. In Galliis civitate Namnetis, beatorum Rogatiani & Donatiani martyrum. Apud Histriam, sanctorum Zoëlli, Servilii, Felicis, Silvani & Dioclis.

Bruxellen. In textu solito purior, in fine adjicit: [De Translat. Dominici.] Item translatio sancti Dominici patris & fundatoris Ordinis Prædicatorum. Hæc remittenda est ad diem quo colitur IV Augusti.

Hagenoyen. Ita incipit: Apud Antiochiam, natale beati Manahen &c. In quo a germano textu deficit; de cetero in reliquis satis purus.

Matric-Cartusiæ-Ultraject. Primo loco: [De Rogat. &c.] Donatiani & Rogatiani fratrum. De quibus ad marginem: In honorem istorum martyrum est constituta quædam domus Ordinis nostri prope Nanetas, ubi requiescunt aut passi sunt. Sequitur in textu: Zoëlli martyris cum sociis. Manahen Herodis collactanei, Doctoris & Prophetæ sub gratia novi Testamenti. Joannæ uxoris Chusæ, quam commemorant Euangelistæ.

Augens. Canonicorum Regularium. Ipso die, beatæ Posinnæ virginis. [Posinnæ.]

In Vatican. num. 5949. Deest Manahen. Habet: Et in Istria, Sylvani & Felicis.

Strozzian. Bononiæ, translatio B. Dominici confessoris, [De Translat. Dominici.] in qua ex corpore ejus virgineo tanta manavit odoris flagrantia, ut omnium aromatum odorem superaret, quo, anno decimo tertio ab ejus obitu, de mandato Domini Papæ Gregorii IX celebrata fuit ab archiepiscopo Ravennate & multis aliis episcopis. Nota est dies quo colitur IV Augusti.

Remens. sanctorum Timothei & Apollinaris. In vico Bausiono, super fluvium Matronam, depositio sanctæ Posinæ virginis. [Posinæ.]

Editio Lubeco-Col. Orditur a Rogatiano & Donatiano, ut in textu. Tum: Apud Histriam &c. Dein: In portu Romano &c. Sequitur: Ipso die, natalis sancti Manahen &c. Demum: Item beatissimæ Johannæ uxoris Chuzæ, [De Joanna.] procuratoris Herodis prædicti, quam commemorant Euangelistæ. Quæ mortuo marito, Dominum Jesum Christum sequebatur ubique prædicantem, & largiter ei & suis discipulis de suis facultatibus ministravit; habens sociam sibi similem & affectu pariter & in effectu, scilicet sanctam Susannam, de quibus Lucas ponit, & aliæ multæ mulieres sequebantur Dominum Jesum Christum. [Translat. Dominici.] In Lombardia, civitate Bononia, translatio sancti Dominici confessoris primi Ordinis Prædicatorum. Colonia Agrippina, in ecclesia ad sanctæ Mariæ gradus, adventus quarumdam reliquiarum sancti Annonis ejusdem civitatis archiepiscopi & confessoris. [De reliquiis S. Annonis.] Vide die natali IV Decembris.

Belini prima editio ordinem invertit & nomina pleraque turpiter corrumpit. In altera sub finem adjungitur: [De Translat. Dominici ut supra.] Item Bononiæ, translatio beati Dominici confessoris, in qua ex corpore ejus virgineo tanta emanavit odoris fragrantia, ut omnium aromatum suavitatem superaret. Quæ anno XIII ab ejus felici obitu, de mandato Domini Papæ Gregorii IX celebrata fuit ab archiepiscopo Ravennate & multis aliis episcopis.

[De Servulo.] Greven. Civitate Tergestina, sancti Servuli martyris, tempore Numeriani imperatoris, qui cum sacrificare contemneret, neruis cæsus, in equuleo suspensus torquetur, lateraque illius ungulis lacerantur. Deinde depositus, oleo ferventi perfusus, cum redderetur constantior, gladio animadverti jubetur. Est Zebelli & Secundini socius, qui vere Istriæ tribuendi sunt. [Anolini.] Anolini martyris, qui cum esset custos carceris, a sancto Urbano cum tribunis conversus, pro Christo cum eisdem occisus, triumphavit. Rejicitur in diem sequentem. Civitate Bononia, translatio sancti Dominici confessoris, [Translat. Dominici.] de cujus corpore, cum levaretur, mira odoris suavitas emanavit. [De rel. Ann.] Colonia Agrippina, in ecclesia ad gradus Mariæ, translatio quarumdam reliquiarum sancti Annonis episcopi & confessoris.

[Translat. Lamberti.] Molan. Item Bononiæ, translatio beati Dominici &c. ex Belino. Tum: Translatio sancti Lamberti. Dies natalis est XVII Septembris. Sequitur typis minoribus: [Vincentii Lirinensis.] Eodem die monasterio Lirinensi, Vincentii presbyteri, qui librum vere aureum conscripsit, pro Catholicæ fidei antiquitate & veritate, adversus profanas omnium hæreseon novitates. In posterioribus editionibus nescio cur omittatur hæc annuntiatio, solumque agatur de translationibus sancti Lamberti & S. Dominici.

VIII Kal.
Die 25.

[Urbani.] Romæ via Numentana, natalis beati Urbani Papæ & martyris, cujus doctrina, sub persecutione Alexandri, multi martyrio coronati sunt. [Dionysii.] Mediolani, sancti Dionisii episcopi & confessoris, qui apud Cappadociam pro fide Catholica damnatus exilio, ibidem primo quievit, postea vero reliquias corporis ejus, per sanctum Basilium præfatæ urbis episcopum receptas, beatus Ambrosius condigno honore condidit. [Pasicratis & sociorum. Leonis.] Apud Mesiam civitate Dorostoro, sanctorum martyrum Passecratis, Valentionis, & aliorum duorum simul coronatorum. In territorio Trecassino, sancti Leonis confessoris.

Codices quatuor puri sunt, Praten. Herinien. Greven. & Molan.
Varia lectio. Numentana scribunt omnes, & nos scripsimus, licet non ignoremus legendum, Nomentana. Rursus conveniunt omnes in, cujus doctrina, solus Greven. vocem de suo inseruit, cujus prædicatione & doctrina. Reliqui item Dionisii, cum codicibus, tametsi alibi, ni fallor, correxerim. Condigno honore bene & recte scripserunt fere omnes; Herinien. tamen & Greven. habent cum digno honore. Moesiam optime posuit codex Pratensis; ignoscat lector, si codices omnes alios sequor, in quibus male, sed tamen expressissime habetur Mesiam. Sic Pasicratis, ut fert Græca significatio, præferendum putamus, sed eadem ducti auctoritate legimus Passecratis. Duum, pro duorum, posuit Pratensis; præstat hic certe aliorum orthographia. Capadociam, Valencionis & siquæ sunt hujusmodi, vix indicare operæ pretium est.
[Urbani.] Observatio. Urbani memoriam sic ferme recolunt Hieronymiani omnes: Via Nomentana miliario VIII, natalis Urbani episcopi; & in iisdem immediate sequitur: In cimiterio Prætextati, Dorostori: quæ cum ita ordinata nihil significent, videtur cœmeterium istud, cum Urbani annuntiatione conjungi debere; quæ esset disparatissimorum combinatio; nempe viæ Appiæ, ad quam certum est spectare Prætextati cœmeterium, cum via Nomentana, longe inde dissita. In his explicandis criticen suam exercet Florentinius. Beda & ex eo Rabanus, simplicius legunt: Romæ, natale Urbani Papæ & confessoris, cujus doctrina multi martyrio coronati sunt. Ubi certo alluditur ad Cæciliam sociosque martyres ab Urbano Papa institutos. Aliter loquitur Romanum parvum: In cœmeterio Prætextati, sancti Urbani episcopi & martyris. Hæc a Beda non solum stylo, sed ipsa resummopere differunt. Audi modo liberaliorem Adonis phrasim: Romæ via Numentana, in cœmeterio Prætextati, natalis sancti Urbani episcopi & martyris. Cujus doctrina, sub persecutione Alexandri, multi martyrio coronati sunt. Vides hic, opinor, male collecta esse & persecutione Alexandri aucta, quæ ferme in Hieronymianis, Beda & Romano parvo repererat, servato martyris titulo, quem Noster, expuncto tamen recte cœmeterio, ex præfato Adone, cum reliquo suo textu mutuatus est. Hæc sunt Martyrologorum nostrorum placita, cum quibus conferenda & componenda Allatiani & Frontoniani Kalendarii verba: Die XXV (Maii) (Allat. VIII Kal Junii) natal. S. Urbani confessoris atque Pontificis, via Appia. Scio equidem confessoris & martyris appellationes ad sanum sensum cum Henschenio optime reduci posse, & quidem in Sacramentario Gregorii Urbanum Papam in oratione martyrem compellari. Scio & Wandelbertum ita canere:

Octava Urbanus meritorum stemmate fulget
Infula quem doctrina simul sanguisque beavit.

Scio denique Acta ipsa, quæ a Romanis Notariis conscripta esse censuit Henschenius, Urbani Papæ martyrium fuse describere. At non æque clare perspicio, qua ratione vetusta illa Allatii & Frontonis Kalendaria, Beda & Rabanus, martyres a confessoribus diserte ubique & expresse distinguere soliti, cum ceteris Martyrologis & citatis Actis conciliari vere & solide possint. Viam aperuit Tillemontius tomo 3 pag. 686, ubi Urbanum episcopum & martyrem ab Urbano Pontifice & confessore diversum dici posse existimat; atque una lites componi, circa corpus Romæ & alibi asservatum; quo apposite reducenda erunt, quæ recte disseruit Henschenius pag. 10 num. 18. Quodque in hoc systemate ad explicanda Martyrologia conduceret maxime; posset Urbanus episcopus & martyr sepultus fuisse via Nomentana, milliario VIII ab Urbe, isque subinde in Galliam translatus esse: alter vero Papa, in cœmeterio Prætextati via Appia, cujus corpus ibi remanserit, primum a Paschale I in Urbem translatum, inventumque subinde anno MDXCIX. Conjectura est, quæ de cetero nihil officiet titulo martyris Urbano Papæ passim asserto, utpote qui illum variis confessionibus promeritus sit, æque ac plurimi alii, ut notissimum est. Majoris momenti quæstio agitatur circa Actorum ipsorum sinceritatem ab Henschenio defensam, a præfato Tillemontio acriter oppugnatam, iis inter cetera argumentis, quibus sub imperatore Alexandro, apertam persecutionem & publica martyria nequaquam admittenda contendit. Et hæc ferme eadem adversus Cæciliæ & sociorum passionem recurrunt, ut verbo indicavimus XIV Aprilis. Nequid hic temere definiamus, aut extra propositum evagemur, omnia tutius ad XXII Novembris de integro examinanda explicandaque remittimus.

Mediolano, depositio Dionysii episcopi, diserte notatur in Hieronymianis apographis. Silent Beda cum suis & Romanum parvum. [Dionysii.] Elogium a Nostro hic in textu recitatum Adonis est, idque Notkerus describere non prætermisit, adjectis aliis, quæ nec referre nec examinare nostri fori existimo. Dionysii labores pro Catholica fide egregie exantlatos, ex variis Patribus collegit & accurate digessit Papebrochius. [Pasicratis & sociorum] Dorostorenses martyres in Hieronymianis transpositos, ex ipsis tamen erutos, a Nostro & Notkero, vere ex Adone transumptos esse oportet, utpote qui in nullis Martyrologis antiquis aliis reperiantur. Bini an terni socii, an forte quaterni fuerint, non habeo unde definiam. Nec definivit Henschenius, qui consarcinatoris pseudo-Chronici Dextrini commentis procul amandatis, Sanctorum nostrorum encomia ex Græcorum monumentis verisimiliora substituit. Certissima eorum laus est in Actis sancti Julii, de quibus agemus XXVII Maii, ubi utriusque nomen Pasicratis & Valentionis exprimitur cum Esichyo etiam procul dubio martyre, ut refertur XV Junii, sed nulla aliorum facta mentione, nisi forte Julius ipse & Esichyus duo illi aliorum socii censeantur. [Leonis.] De Leone Trecassino præter Usuardum, ex veteribus nullus loquitur, & is quidem in pluribus codicibus Usuardinis, non optimæ notæ, [De Eleutherio Adonis.] præteritus est. Nobis sufficere debet, præstantiorum auctoritas. Pauca de eo supersunt, quæ sylloge sua historica Henschenius complexus est. Superest Eleutherius Papa ab Adone cum elogio, a Notkero aucto, hac die collocatus, cujus certum est Usuardum nec hic nec alibi meminisse. Conjectando aut divinando rem non conficiam: cujusmodi esset, si Adonis textum eatenus revocarem in dubium, aliove modo suspectam redderem annuntiationem, in Adone tam clare expressam. Qui plura cupit, adeat Acta, XXVI Maii. Nobis dubium nullum est, quin genuinum Usuardum hac etiam die repræsentaverimus.

AUCTARIA.

Tornacen. Mutilat elogium Dionysii a, primo quievit, usque ad annuntiationis finem. Cetera purissimus est.

Pulsanen. In Urbano purus, totum Dionysii elogium truncat. Deest annuntiatio tertia. In fine purus est.

Antverp. & Max-Lubec. Antverp-max. Leyden-Belg. Lovanien. Editio Ultraj-Belg. Omittunt annuntiationem ultimam de Leone. Leyden-Belg. male notat S. Francisci stigmata, voluit indicare translationem.

Rosweyd. In Urbano purus, secundo loco inserit: [Eleutherii.] Item Eleutherii Papæ, qui sedit annis XV & sepultus est juxta Petrum Apostolum. Sequitur reliquus textus. Tum in fine: Item in Britannia insula, [Aldelmi. Sulpitii &c.] civitate Magidulfi, depositio sancti Aldelmi episcopi & confessoris. Item Sulpitii & Serviliani. Data sunt postremorum Acta XX Aprilis.

Antverp-maj. Leonem episcopum facit, additque in fine: Item in Britannia insula, civitate Enagidulfi [vel Magidulfi] depositio sancti Aldelmi episcopi & confessoris. [Aldelmi.]

Munerat. In fine: Ipso die, sanctarum Mariæ Jacobi & Salome, [Mariæ Jacobi &c.] sociarum matris Domini. Alii celebrant earumdem translationem. Vide quæ de ipsis dicuntur in Prætermissis.

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Incipiunt; Apud Assisium, translatio sancti Francisci (beatissimi patris nostri inquiunt Albergen & Danic.) quæ anno Incarnationis Domini MCCXXX, [Translat. Francisci.] sub Domino Papa Gregorio IX facta est. Addunt iidem codices (Leydensem excipe) de Urbano post, [De Urbano.] coronati sunt: Hic post beatum Petrum sextus decimus, constituit ut omnia vasa altaris essent aurea vel argentea, vel saltem stannea. Porro omnes omittunt, sancti Leonis.

Centulen. Romæ, sancti Urbani Papæ & martyris, cujus doctrina sub persecutione Alexandri [multi] martyrio coronati sunt. [Textus fere purus.] Mediolani, beati Dionysii episcopi & confessoris. Apud Mesiam &c. ut in textu. In territorio Trecassino, sancti Leonis confessoris & monachi.

Bruxellen. Longius Urbano elogium texit; sed præstat ea ex Actis cognosci. In reliquo textu satis purus est. In fine addit: Apud Assisium, translatio sancti Francisci, [Translat. Francisci.] fundatoris Ordinis fratrum Minorum. Notissimus est dies natalis IV Octobris, quo omnia remittenda sunt.

Hagenoyen. Alia de Urbano comminiscitur, hic prætereunda. In reliquis purus est.

Aquicinct. Post Papæ & martyris, interserit: Hic fecit ministeria omnia sacrata argentea, & patenas argenteas quindecim posuit. [De Urbano. Aldelmi. Eleutherii.] In fine est: In Britannia, Maldubiensi monasterio, sancti Adelmi episcopi & confessoris. Romæ, sancti Eleutherii Papæ & martyris.

Victorin. Item Eleutherii Papæ. Hic constituit ut nulla esca repudiaretur a Christianis, [De Eleutherio.] quæ rationalis & humana esset. Et in territorio Reatino, sancti Maronis martyris. [Maronis.] Videatur elenchus Prætermissorum.

Matric-Cartus-Ultraject. Urbani Papæ & martyris. [Mariæ Jac.] Mariæ Jacobi & Salome. Canionis martyris cum filio. [Canionis.] (Cononis, ni fallor, qui colitur XXIX Maii.) Passecratis martyris cum sociis. Dionysii episcopi Mediolanensis, cujus reliquias beatus Ambrosius exaltavit.

[Maronis.] Reg. Suec. signatus num. 130. Et in territorio Reatino, sancti Maronis martyris.

In Vatican. num. 5949. Deest Leonis. Adjectum: Beneventi, [Secundi.] sancti Secundi episcopi & confessoris, in sancta Sophia. Hunc Secundum fateor me ignorare. [Eleutherii.] Romæ, sancti Eleutherii Papæ, qui præfuit ecclesiæ annis XV. [Canionis.] Et sancti Canionis martyris. Eumdem forte intelligit, qui in Actis ponitur, episcopus Afer &c. Vide ibi.

[De Zenobio] Florentin. Florentiæ in patribus Tusciæ, natale sanctissimi Zenobii, ejusdem civitatis episcopi, qui dum viveret, adeo vita & miraculis claruit, ut in virtute sanctæ Trinitatis mereretur fieri trium mortuorum suscitator. Vixit annos XC, & requievit in Domino anno ab incarnatione CCCCXXIV. Ad cujus sanctitatis commendationem, dum corpus ejus transfertur ab ecclesia sancti Laurentii, die XXVI Januarii, ad ecclesiam majorem prædictæ urbis, feretrum ulmum siccam casu tetigit, quæ mox coram omnibus floruit. [Translat. Francisci.] Apud Assisium, translatio sancti Francisci confessoris, anno Domini MCCXXX. Eodem die, [Bonif. PP. Translat. Stephani.] sancti Bonifacii Papæ. Item translatio sanctissimi Stephani martyris de Constantinopoli in Venetias, ad monasterium sancti Georgii majoris, anno MCX. Vide quæ de hac translatione Protomartyris, an fortasse alterius Stephani Junioris &c. in Prætermissis dicuntur.

[De Urbano. Translat. Francisci.] Editio Lubeco-Col. De Urbano, præter vasa altaris &c. addit: Hujus tempore cœpit ecclesia primum prædia possidere. In Dionysio & Dorostorensibus satis purus, Leonem omittit. Tum: Apud Assisium &c. ut Ultraject &c supra. [Aldelmi. Translat. M. Jacobi &c. Item Goar.] Eodem die, sancti Adelini [Aldelmi] episcopi & confessoris. Ipso die, translatio sanctarum Mariæ Jacobi & Mariæ Salome, sororum sanctæ Dei genitricis Mariæ. Item translatio sancti Goaris presbyteri & confessoris. Dies natalis est VI Julii.

Belin. Ante Leonis, interjicit: Apud Florentiam civitatem Tusciæ, natale sanctissimi Cenobii [Zenobii] ejusdem civitatis episcopi. [Zenobii.] Post Leonis, [Bonifacii. Translat. Francisci.] addit: Eodem die, sancti Bonifacii Papæ. Apud Assisium, translatio sancti patris Francisci. Et alibi: Item translatio sanctissimi Stephani &c. ut Florentin. [Et Stephani.] In posteriori editione paria omnia, sed de Francisco, hoc modo: Apud Assisium, translatio sancti patris Francisci, [De transl. Francisci.] institutoris fratrum Minorum, cujus venerabile corpus, crucifixi stigmatibus velut pretiosissimis margaritis ornatum, anno Domini MCCXXX, fratribus ad generale Capitulum Assisii congregatis, ab ecclesia sancti Georgii, in qua primum locum quietis acceperat, ad basilicam in ipsius honorem constructam, octavo Kalendas Junii translatum, condigno ibidem honore situatur. Jam diximus remitti ad IV Octobris.

[Eleuth. PP.] Greven. Eodem die, vel secundum alios, sequenti, Romæ, sancti Eleutherii Papæ. Hic litteras accepit a Lucio Britanico rege, petente, ut per ejus mandatum Christianus fieret. Cumque rexissit Ecclesiam annis XXI, mensibus VI, martyrii palmamadeptus est; [Maximi &c. Barctwardi & Dictw. Canionis. Niceti.] sepultus in Vaticano. Item sanctorum Maximi & Venerandi martyrum. Barctwardi & Dictwardi martyrum. Vide Prætermissos, in Morado. Canionis episcopi & martyris. Niceti martyris, qui Gothus gente, cum fidem Christi abnegare nollet, a Gothis in ignem missus, coronam martyrii adeptus est. Vide Prætermissos. Florentiæ, beati Zenobii episcopi & confessoris. [Zenobii.] Qui, ut testatur Antoninus parte 2 Chronicæ suæ, sanctitate vitæ & miraculorum gloria saluberrimaque doctrina, multum Ecclesiæ Dei profuit, præcipue in Tusciæ partibus, tempore Damasi Papæ. Adelini [Aldelmi] episcopi Schirburnensis in Anglia, [Aldelmi.] confessoris. [Mutii.] Mutii abbatis, qui primo princeps latronum fuit: deinde conversus, in sanctitate maxima, solitariam vitam duxit. Panem cælitus missum, Dominico die gustans, cibum alium non requirebat. Item Mutii alterius, [Mutii alt.] qui cum filio annorum octo, monasterium ingressus, ad abbatis imperium eumdem filium in flumen projecit, revelatumque fuit abbati, meritum Abrahæ Patriarchæ, Mutium in hoc facto sibi acquisisse. Vide de utroque Mutio Prætermissos. [Transl. Fr.] Apud Assisium, translatio sancti Francisci confessoris. [Item Goar. Et M. Jac. &c.] Translatio sancti Goaris presbyteri & confessoris. Translatio sanctarum Mariæ Jacobi & Salome, sororum sanctæ Dei genitricis.

Molan. Apud Florentiam Tusciæ, natalis sanctissimi Zenobii, [Zenobii. Bonifacii.] ejusdem civitatis episcopi. Eodem die, sancti Bonifacii Papæ. Apud Assisium, translatio sancti patris Francisci, [Transl. Fr.] institutoris &c. ex altera Belini editione. [Transl. Step.] Item translatio sanctissimi Stephani &c. ut Florentin. Minoribus autem litteris: [Aldelmi.] Adelmi episcopi Schirburnensis in Anglia, confessoris. Editiones aliæ sic habent: In Britannia, monasterio Maldubiensi, sancti Adelmi episcopi & confessoris. Sequitur de Zenobio, Bonifacio, Stephano & Francisco, ut supra. [Inv. c. I. B.] Dein: Die vigesima quinta, inventio tertia pretiosi capitis præcursoris. Vide elenchum Prætermissorum. Demum alio charactere: Eodem die, [Aurelii.] sancti Aurelii, Redicianæ civitatis episcopi, qui cum Dionysio Mediolanensi episcopo sepultus est, ac tandem in Hirsaugiense cœnobium translatus, a Nottingo episcopo ejus fundatore. In nullo alio codice memoratum reperimus. Remittitur in Prætermissis ad diem IX Novemb.

VII Kal.
Die 26.

[Quadrati.] Apud Athenas, natalis beati Quadrati episcopi, Apostolorum discipuli, qui persecutione Adriani, Ecclesiam grandi terrore dispersam, fide & industria sua congregans, etiam librum pro Christianæ religionis defensione edidit, plenum fidei, & Apostolica doctrina dignum. [Symmetrii & aliorum.] Romæ, sanctorum martyrum Simmitrii presbiteri & aliorum viginti duorum. Ipso item die, sancti Quadrati martyris, in cujus solemnitate sancti Augustini sermones habiti inveniuntur. [Quadrati.] Tuder Tusciæ, [Felicissimi & socior. Prisci.] natalis sanctorum Felicissimi, Eraclii, Paulini. In territorio Autisiodorensi, passio sancti Prisci martyris, cum ingenti multitudine. In Britanniis, sancti Augustini episcopi & confessoris, qui missus a beato Papa Gregorio, [Augustini.] primus genti Anglorum Christi Euangelium prædicavit.

Sumitur textus ex Praten. Herinien. Munerat. Greven. & Molan. Qui soli hoc die purorum codicum numero accenseri merentur.
Varia lectio. Pauca suggerit, quæ ferme in ratione scribendi consistunt. Lego Simmitrii cum Pratensi & Munerato, non Sinmitrii, ut Herinien. nec Simitrii, ut Greven. & Molan. vel ut varii codices Usuardini auctiores, aut alii hujusmodi, varie efferunt. Acta melius habent Symmetrii. Sic rursus Praten. Herinien. & Munerat. scribunt, plenum fidei, non plenum fide, ut Greven. & Molan. Reliqua tacitus prætereo.
[Quadrati.] Observatio. Quod sæpius jam supra a nobis observatum est, nempe Usuardum & Notkerum pleraque sua ex Adone accepisse, hoc hodie per totum textum adeo perspicuum est, ut satis mirari nequeam, id accuratissimam & oculatissimam Henschenii aciem fugere potuisse, cum de omnibus & singulis hujus laterculi Sanctis res ipsa ultro in oculos incurrat. Et primo quidem in Quadrato Atheniensi, notat Henschenius elogium a Notkero ex Hieronymo desumptum, ubi manifestum est, præfatum Notkerum verba Adonis de festivitatibus Apostolorum ad apicem transcripsisse. Quod de aliis æque erit evidens, singula inter se conferenti. Itaque jam dictus Quadratus Hieronymianis & Bedæ præteritus, a Romano parvo primum consignatus est, his verbis: Apud Athenas, Quadrati discipuli Apostolorum; quæ ferme in Adonis Martyrologio leguntur. Elogium ab eodem, citato loco texitur, cujus contractam elegantiam nitide Noster exhibuit. Nulla hic inter Martyrologos nostros discrepantia: idem censetur Atheniensis episcopus, idem Apostolorum discipulus, idem apologista; idem propheta. Atque hæc antiqua & receptissima sententia est; a qua tamen recedunt eruditi aliqui recentiores: an satis fundate, judicabit lector dum Henschenii syllogen historicam contulerit cum Tillemontii nota tomo 2 pag. 589. In hujusmodi controversis nihil hic mihi lubet decernere.

[Symmetrii.] Symmetrius & socii, Adonis itidem sunt, paulo brevius ab Usuardo expressi, omissa temporis nota, sepulturæ loco, ejusque curatrice Praxede, ex quibus colligi debet, omnem Sancti hujus & sociorum notitiam acceptam esse ex vita sanctarum Pudentianæ & Praxedis, de qua egimus XIX Maii. Acta ejus singularia rejiciuntur. Vide quæ de translatione aliisque ab Henschenio & Papebrochio eruderata sunt. [Quadrati.] Quadratus alter, secundo loco in Adone & Notkero positus, in apographis Hieronymianis, sociis immixtus refertur, quibus prætermissis, solus ab Adone celebratur, ipsissimis illis verbis, quæ Noster & Notkerus transcripsere. Optat Henschenius ut aliquando edantur habiti in ejus solennitate sancti Augustini sermones, uti prodiit ille, quem de sanctis Perpetua & Felicitate exhibent Acta VII Martii. Notatur mense Augusto, post Massam candidam, Quadratus aliquis in Kalendario Carthaginensi, qui procul dubio hic ipse erit, ab aliis forte pro arbitrio hoc die relatus. [Felicissimi & sociorū.] Illustris item est in vetustis Hieronymianis Tudertina turma, varie in nominibus deformata, a qua denuo avulsi sunt, qui hic memorantur, haud dubie primi & præcipui tres Felicissimus, Heraclius, Paulinus, a Martyrologo Viennensi signati, [Prisci.] & ab utroque alio, iisdem ferme terminis transumpti. Eadem de Prisco Cociacensi & ingenti multitudine est ratio. Censet Henschenius Hieronymianis, quæ martyrii locum determinant, adscribendos, quidquid aliter sentire videatur Florentinius. Hoc certum est, eadem phrasi ab Adone, Usuardo & Notkero recenseri. In Actis Cottus socius adjungitur. Vide ibi utriusque historiam, quam recentiorem existimat Tillemontius tomo 4 pag. 349. [Augustini.] Ultimum locum occupat Augustinus Anglorum Apostolus, de quo primus meminit Beda. Porro elogium concinnavit, non Usuardus, ut credidit Papebrochius, ex antiqua & communissima decessorum nostrorum & aliorum opinione; sed Ado, ex quo Noster & Notkerus sua transtulerunt; hic integre & ad verbum; ille iis rescissis, quæ ab Adone & Notkero, Usuardo addita putavit Papebrochius; apud quem vide cetera. Atque hæc plana & certa Usuardi nostri lectio, quam cum Adoniana & Notkeriana omnino congruere, & præterea ex ipso Adone evidenter desumptam, principio diximus. Solum Augustinum sic honoravit Wandelbertus:

Augustine tuum commendat septima nomen
Lactea quo renitent Anglorum millia: verbi
Principe, quo Christum domiti sensere Britanni.

AUCTARIA.

Tornacen. Cetera toto textu purissimus, in secundo Quadrato elogium præterit, in cujus solennitate &c.

Pulsanen. Priori magis mutilus, non habet nisi de Quadrato Atheniensi & Augustino, desunt reliqua omnia.

Rosweyd. In fine adjicit: Item in eadem Britannia insula, [Bedæ.] beati Bedæ presbyteri. Diem anticipat, nam colitur die sequenti.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien & Editio Ultraj-Belg. Deficiunt in elogio Quadrati Atheniensis, in quo similes sunt Adonis Martyrologio. Vide supra Observationem.

Antverp-maj. Sic incipit: In Britannia civitate Dorobernia, [De Augustino.] natale sancti Augustini Anglorum Apostoli, qui olim ab Apostolica sede directus cum aliis plurimis verbi vitæ ministris, jussu beati Gregorii, primus genti Anglorum Christi Euangelium prædicavit. [De Beda.] Item in eadem Britanniæ insula, depositio beati Bedæ presbyteri, Doctoris Anglorum sagacissimi, cujus quanta existunt merita & doctrinæ fluenta, mellita bonorum operum testantur exempla. Sequitur reliquus textus pure.

Albergen. & Danic. Incipiunt: Romæ, sancti Eleutherii Papæ & martyris. [Eleutherii.] Hic post beatum Petrum duodecimus, accepit epistolas a Lucio Britanniæ rege, ut per ejus mandatum Christianus fieret. De reliquo similes sunt Antverpiensi, Max-Lubec. & aliis codicibus supra citatis.

[Textus mutatus.] Centulen. Apud Athenas, natalis beati Quadrati episcopi & martyris, discipuli Apostolorum. Item alterius Quadrati martyris, in cujus solemnitate sancti Augustini sermones habiti inveniuntur. Antisiodoro loco Cociaco, passio sancti Prisci cum sociis suis, innumera a martyrum multitudine, tempore Aureliani imperatoris. Romæ, beatorum martyrum Simmitrii presbyteri & aliorum viginti duorum tempore Antonini. Tuderte Tusciæ, sanctorum Felicissimi, Eraclii, Paulini. In Britannia, sancti Augustini episcopi & confessoris, qui missus a beato Gregorio Papa, primus genti Anglorum Christi Euangelium prædicavit. [Bedæ.] Civitate Eboraca, sancti Bedæ presbyteri & confessoris.

Bruxellen De Quadrato episcopo, addit: Quod una cum septem Philippi filiabus in prophetica gratia celeberrimus fuerit. [De Quadrato. Eleutherii.] Sequitur: Romæ, natale sancti Eleutherii Papæ & martyris. Qui sedit annis quindecim. A quo Lucius rex Britanniæ per epistolam, Christianum se fieri postulavit & baptizatus est. De Symmetrio & sociis adjicit: Quos Antoninus imperator pro fide Christi gladio cædi mandavit. Reliqua satis pura sunt, sed in fine sic habet: Et depositio Venerabilis Bedæ presbyteri & Doctoris gentis Anglorum, [De Beda.] qui cum esset septennis, a Benedicto abbate in monasterio susceptus; postea anno ætatis suæ tricesimo presbyter est ordinatus & nonagenarius in extremis laborans, cum hanc orationem, O! rex gloriæ Domine virtutum &c. fudisset ad Dominum, die qua ipse petiit, hoc est in Ascensione Dominica spiritum efflavit, & in monasterio, in quo ipse ab infantia scientiæ & virtutibus studuit, est sepultus. Jam dixi Venerabilem Bedam coli die sequenti.

Hagenoyen. In Quadrato Atheniensi satis purus, subjungit de Eleutherio, fere ut supra. Sequitur Prisci, tum Symmetrii, satis pure. Dein inseritur: [Hildertrici.] Item sancti Hildertrici episcopi & confessoris. Hildevertum intelligit, de quo hodie in Prætermissis & die sequenti in Actis. Sequitur de Quadrato, textus nostri altero, Tudertinis & Augustino, satis pure.

Aquicinct. In fine de Augustino adjicit: Crebrisque adhuc refulget miraculis. Depositio venerabilis Bedæ presbyteri apud Romam. Quid hic apud Romam, quid alia in manuscripto recentius addita significent, examinare non vacat.

Matric-Cartus-Ultraject. Eleutherii Papæ & martyris. [Eleutherii.] Prisci & Felicis & sociorum ejus. Augustini primi Anglorum episcopi. Quadrati episcopi, discipuli Apostolorum. Item Quadrati martyris, in cujus solemnitate Augustinus fecit sermonem. Bedæ venerabilis presbyteri confessoris. [Bedæ. Julii.] Julii militis & martyris. Qui ad diem sequentem spectat.

In Vatican. num. 5949. Deficit secundus Quadratus. [Theodori.] Adjectum autem: Sancti Theodori martyris. Vide in Prætermissis Theodoros binos. De quo hic agatur, non liquet.

Altemps. Petragoricas, sancti Memorii confessoris. Ipso die, [Memorii. Odonis.] sancti Odonis Dorobernensis archiepiscopi & confessoris. Remittitur Odo in indice Prætermissorum ad diem IV Julii.

Remens. SS. Timothei & Apollinaris. Autisiodori in loco Quotiaco, passio sancti Prisci martyris sociorumque ejus, cum innumera martyrum multitudine. Fere ut Hieronymiana.

Editio Lubeco-Col. Sic orditur: Romæ, sancti Eleutherii Papæ & martyris. [De Eleutherio.] Hic post beatum Petrum XII, sedit annos XXI, menses VI, dies V. Hic accepit epistolas a Lucio Britanniæ rege, ut per ejus mandatum Christianus fieret. Hic iterum affirmavit, ut nulla esca usualis a Christianis repudiaretur maxime fidelibus, quam Deus creaverat, quæ tamen rationalis & humana est. Tum de Quadrato Atheniensi, de Tudertinis, de Augustino. Ubi interseritur: [Zachariæ.] Item in Britanniis, sancti Zachariæ ejusdem gentis episcopi & confessoris, de quo videndi Prætermissi. In territorio Autisiodorensi, passio sanctorum Prisci martyris & Felicis presbyteri, cum ingenti multitudine fidelium sub Aureliano imperatore. Sequitur de Quadrato secundo, Symmetrio &c., ut supra satis diximus.

Belin. Initio caret Quadrati elogio. Tum: Romæ, sanctorum martyrum Ministri presbyteri & aliorum viginti duorum. Sequitur textus reliquus. In fine autem: [Eleutherii.] Eodem die, sancti Eleutherii Papæ & martyris. Deinde: Item sanctorum martyrum Simetri presbyteri & aliorum viginti duorum. Non advertit, Ministri, fictum esse nomen, ubi restituendum Symmetrii &c. [Bedæ.] In altera editione adhuc additur: Item depositio Bedæ presbyteri.

[Victoris & Rufini. Hildemici. Zachariæ.] Greven. Item sanctorum Victoris, Rufini. Hi male ex Hieronymianis conjuncti sunt. Hildemici episcopi Meldensis & confessoris. Vide supra in Hagenoyensi. Zachariæ episcopi Cantuariensis & confessoris. Vide Prætermissos. Eodem die (vel secundum alios, sequenti) in Anglia, depositio venerabilis Bedæ presbyteri & confessoris, [Ven. Bedæ.] Doctoris præcipui. Qui ut ipse de seipso refert, cum esset annorum septem, in monasterio traditus, inter observantiam disciplinæ regularis & quotidianam cantandi in ecclesia curam, semper aut discere, aut docere, aut scribere, dulce habuit. Tandem plenus dierum & sanctitatis, nonagenarius obiit, die qua petierat, hoc est die Ascensionis Domini. Illo enim die illibato sensu & hilari vultu, cum cantasset antiphonam, O! rex gloriæ, Domine virtutum &c. emisit spiritum.

[Eleutherii. Bedæ. Zachariæ.] Molan. Eodem die, sancti Eleutherii Papæ & martyris. Item depositio Bedæ presbyteri. Viennæ, passio sancti Zachariæ secundi ejusdem urbis episcopi. De quo in Prætermissis. In posterioribus editionibus, de Eleutherio & Zacharia, ut supra. Sed charactere minori, vulgare Venerabilis Bedæ elogium hoc modo subjungunt: Item depositio Bedæ presbyteri, Doctoris gentis Anglorum.

VI Kal.
Die 27.

[Julii.] Apud Mesiam civitate Dorostorensi, natalis beati Julii, qui tempore persecutionis, cum esset veteranus & emeritæ militiæ, comprehensus ab officialibus, judici est oblatus, quo præsente, cum idola execraretur, & nomen Christi constantissime confiteretur, capitali sententia punitus est. In Galliis civitate Arausica, sancti Eutropi episcopi, [Eutropii.] cujus vitam illustrem virtutibus ac miraculis, Verus episcopus luculento sermone describit. [Ragnulfi.] In territorio Adartensi, sancti Ragnulfi martyris.

Consonant codices nostri plerumque præcipui, pro textu citari soliti, Praten. Herinien, Tornacen. Antverp-maj. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Moesiam denuo recte legit Pratensis, recte item Muneratus, sed nos ex aliorum omnium codicum consensu scribimus Mesiam, ut XXV hujus & alibi. Execraret, pro execraretur, ponit Greven. atque item cum Molano, confiteretur constantissime, contra quam codices ceteri, ut in textu. Eutropi, pro Eutropii, est in Pratensi, Herinien. & Tornacen. quos ut vetustiores & probatissimos secuti sumus, quamvis posterior scribendi modus omnino præferendus sit. Typothetarum inaduertentiæ tribuendum dum est, quod in Munerato legatur Ausarica & in Greveno Aurasica, pro Arausica, ut bene in textu. Sic rursus perperam in citato Munerato Clarus, pro Verus; & Agathensi, pro Adartensi; præterea Rudulfi, pro Ragnulfi: ubi Rasuulfi habet Tornacen., Greven. Ramulfi; Molan. Ranulfi.
Observatio. Julium martyrem celebrat Romanum parvum, ex quo acceptus ab Adone, [Julii.] atque insigni elogio exornatus est, cujus potissimam partem, eam videlicet, quæ præcipue & seorsim Julium spectat, Usuardus in laterculum nostrum traduxit; iis præteritis, quæ de Esychio (colitur is XV Junii) ejusque cum martyre colloquio; de Pasicrate item & Valentione Dorostorensibus, XXV Maii relatis, ibi ab Adone memorata sunt. Notkerus antiquum obtinet, describens omnia. Florus etiam, verum perpaucis de Julio meminit. Sed & quæ ipse & alii habent, accepta sunt ex præclaris, iisque sinceris Actis, quorum solum compendium habuit Henschenius, integra edidit Ruinartius a pag. 614, recte observans, iis notis carere, ex quibus de passionis tempore certi aliquid statuatur. Atque hinc colligas, perperam a Galesinio inserta esse tempora Alexandri imperatoris. Julium aliquem Fæsulanum, seu Fæsulis cultum, a Dorostorensi nostro diversum esse, laudati Henschenius & Ruinartius, ex variis characteribus recte existimant. Sic solum Julium recolit Wandelbertus:

Julius hinc sextum miles martyrque venustat.

Eutropius Arausicanus primam suam in sacris Fastis memoriam Adoni debet. Ex eo sumpsere Usuardus & Notkerus, [Eutropii.] ambo ductorem pressissime secuti. Luculentum illum, de Eutropii vita, Veri episcopi sermonem, Adoni visum non esse, ex solita conjectura arbitramur, quod nempe nullo Sanctum elogio exornaverit. Prior sermonis pars, ex codice Ms Fucquetiano, a Papebrochio primum edita est, cujus de cetero commentarium consulat curiosus lector. [Ragnulfi.] Ragnulfus Telodiensis prope Atrebates martyr, a nullo Martyrographo, Nostro antiquiore aut coævo, consignatus est. Pauca quæ de eo supersunt monumenta quærenda sunt in sylloge historica Henscheniana. Territorium Adartense pro Atrebatensi, vel, si ita vis, Artesiensi nominare, Usuardo familiare diximus ad VI Februarii, ubi Vedastum, non Atrebatensium, sed Adartensium episcopum nuncupavit. Videant curiosiores etymologi, quæ in eam rem præfata die ab Henschenio notata sunt. Dubius certe nequaquam esse potest Usuardi textus, ad quem nullo modo spectat additio recentiori manu facta in codice Pratensi, nempe: Ipso die, translatio corporis sancti Martini (Maximini) abbatis & confessoris, non Trevirensis episcopi, sed abbatis Miciacensis, qui colitur XV Decembris. Hæc per transennam dicta sunt.

AUCTARIA.

Pulsanen. Resecat elogium Julii. In Eutropio purus, omittit Ragnulfi, & in fine adjicit: In territorio Aurelianensi, translatio corporis sancti Maximini abbatis & confessoris. [Translat. Maximini.] Is est de quo jam ex Praten. diximus, referendus ad XV Decembris.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. In fine attexunt: Item depositio Domni Bedæ presbyteri & Doctoris gentis Anglorum. [Bedæ.] Notabis, posteriores omnes mediæ notæ codices pro territorio Adartensi, scribere Atrebatensi, quod faciunt etiam alii: atque item Ragnulfo tribuere titulum episcopi, quam dignitatem a sancto Hadulfo perperam ad illum fuisse translatam opinatur Henschenius.

Albergen. & Danic. Idem ipsis quod prioribus augmentum & vitium; sed præterea excedunt in principio, ubi ita habent: Romæ, natale beati Joannis Papæ, [Joannis PP] quem refert sanctus Gregorius, ob orthodoxam fidem, primo in custodia tentum, ac deinde ad mortem usque perductum cum aliis æque Catholicis viris. Quæ etiam in Belino, ex quo Romanum; & in posterioribus Molani editionibus hac die ponuntur, ubi ex Beda, Rom. parvo, Adone, Usuardo, Rabano, & Notkero, ad sequentem spectare videntur.

Centulen. Apud Mesiam civitate Dorostensi, natalis sancti Julii martyris. In Galliis civitate Aurasica, sancti Eutropii episcopi.

Bruxellen. In Julio non plane purus, secundo loco subdit: [Esichii.] Et sancti Ysichii martyris, accepti, opinor, ex Adone, sed qui, ut in Observatione diximus, colitur XV Junii. De Eutropio, [Martialis. & sociorum] recte. Tum: Et sanctorum Martialis, Luciani & Castuli. An non Servuli, ut Tomitani omnes sint. In territorio Atrebatensi, sancti Ragnulfi episcopi & martyris. Sufficit titulus posterior, ut diximus in Auctario secundo.

Hagenoyen. In textu satis purus, sic prosequitur: Ipso die, [De Bedæ.] depositio Domni Bedæ, Doctoris Anglorum, & venerabilis cardinalis presbyteri. Hic natione erat Anglicus, & cum septem esset annorum, datur Benedicto abbati nutriendus, a quo monachicum habitum suscepit & semper postea didicit aut docuit, librosque inimitabiles composuit, cum omeliis & sermonibus, quibus utitur Ecclesia in divino Officio. Romæ promeruit quod Venerabilis est vocatus, nam scripturam exposuit, quam nemo ante eum exponere potuit. Ipse scriptoribus cathedrarum legitur maledixisse; qui tandem obiit in senectute bona, oculis excæcatis priusquam moreretur.

Aquicinct. Omittit in fine memoriam sancti Ragnulfi, quæ tamen ad ipsum propius spectat.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. In fine: [Restitutæ.] Civitate Sarona [Sorana,] passio sanctæ Restitutæ virginis & martyris.

Bigotian. signatus P 5, qui fuit PP. Cælestinorum, & Ughellian. [Bedæ.] Item depositio domni Bedæ presbyteri & Doctoris gentis Anglorum. Ut supra. Antverpien & Max-Lubec.

Reg. Suec. signatus num. 428. In territorio Aurelianensi, [Translat. Maxim. &c.] translatio corporis beati Maximini abbatis, & dedicatio ecclesiæ in honore ipsius atque beati Protomartyris Stephani.

Vatican. num. 5949. De Ragnulfo nihil. Incipit: [Felicis.] Beneventi, sancti Felicis martyris, in sancta Sophia. Vide Prætermissos. In fine subdit: Apud Soram Campaniæ civitatem, [Restitutæ.] sanctæ Restitutæ virginis & martyris.

Florentin. Depositio venerabilis [Medic. Domni] Bedæ presbyteri & Doctoris gentis Anglicanæ. [Bedæ. Translat. Maximini.] In territorio Aurelianensium, translatio sancti Maximiani [Maximini] abbatis & confessoris. De eo jam dictum superius.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Joanne Papa, cujus elogio adnectit: Hujus tempore Francia convertitur ad Christum. [De Joanne.] Obiit autem Ravennæ in carcere sub Theodorico rege, fautore hæreticorum, cujus corpus Romæ translatum est, & sepultum in ecclesia sancti Petri in Vaticano. Sequitur textus purus, nisi quod Ragnulfum episcopum faciat. Tum: Item depositio sancti & venerabilis Bedæ presbyteri & Doctoris gentis Anglorum. [Bedæ. Aquilini & sociorum.] Apud Alexandriam, passio sanctorum Aquilini presbyteri & aliorum quatuordecim. Adde, Euangelii, ut est infra in Auctariis Greveni.

Belin. Textui non satis castigato, superaddit: Eodem die, [De Joanne.] sancti Joannis Papæ & martyris, quem Theodoricus rex Arrianorum in exilio Ravennam direxit, ibique maceratus diu in carcere vitam finivit. [De octava Bernardini. Translat. Maximini.] Item octava sancti Bernardini de Senis, Ordinis Minorum. Adjicit editio posterior: Miciaco monasterio, translatio sancti Maximini abbatis. Vide supra in Reg. Suec. 428.

Greven. Apud Alexandriam, sanctorum Aquilini presbyteri, [Aquilin. &c. Salustiani & sociorum. Symmachi &c.] Euangelii & aliorum quatuordecim. Item sanctorum Salustiani, Heliæ, Saccii, Restituti. Vide Acta. Ravennæ, beati Symmachi Patricii & martyris, a Theodorico rege Arriano cum genero suo Boëtio interempti. Boëtius hac die colitur, sed Symmachus XXIII Octobris. Ipso die (secundum alios VI Idus Junii) Maximini episcopi Aquensis, [Maximini ep. Aquen. Maxentii.] de quo in gestis beatæ Mariæ Magdalenæ legitur. Vide Octava Junii. Maxentii abbatis Pictavensis, magnæ sanctitatis viri. Qui pane contentus & aqua, frequenter tamen divinis per angelos dapibus pascebatur, atque inter alia mira opera mortuum suscitavit, fratribusque sitientibus fontem eduxit. Remittitur ad XXVI Junii.

Molan. In Joanne Papa Belinum transcripsit. Tum charactere minori: [Adventus S. Adriani.] Adventus corporis sancti Adriani martyris ad Gerardi montem. Editiones aliæ habent de Joanne, primo loco; & penultimo litteris Italicis inseritur: Die vigesima septima, [Therapontis.] sancti hieromartyris Therapontis. Vide quæ de ejus miraculis & translatione supersunt Græce & Latine in Actis nostris. Eodem die, adventus sancti Adriani martyris apud Geraldi montem, annno MCX. Colitur VIII Septembris.

V Kal.
Die 28.

[Joan. PP.] Romæ, natalis beati Joannis Papæ, quem refert sanctus Gregorius, ob ortodoxam fidem, primo in custodia tentum ac deinde ad mortem usque perductum, cum aliis æque Catholicis viris. [Germani.] Parisius civitate, transitus sancti Germani confessoris. Qui beatus ejusdem urbis episcopus, quantæ sanctitatis, quantique meriti fuerit, quibus etiam claruerit miraculis, Fortunatus episcopus veraci stilo digessit. [Emilii & sociorum. Charauni.] In Sardinia, sanctorum Emilii, Felicis, Priami, Luciani. Eodem die, sancti Charauni, qui apud Carnotum civitatem, capite amputato, martyrium sumpsit.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Antverpien. & Max-Lubec. Antverp-maj. Greven. & Molan. Quibus adde Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Ortodoxam scribunt codices omnes, exceptis Antverp-maj. Greveno & Molano, nihil proinde corrigendum putavimus. Parisius antiquo scribendi modo servandum est, Molan. emendavit Parisiis, Antverp. Max-Lubec. & mediæ notæ omnes, Parisiorum. Praten. legit Germani episcopi & confessoris, cum Antverp. & citatis codicibus notæ mediæ. Nobis præplacet lectio Herinien. Tornacen. Antverp-majoris, Greven. & Molan. qui evitata repetitione episcopi, Usuardi elogium Bedæ annuntiationi subjunxere, constructione nitidiori, qualem Usuardus sectari solet. Solus Herinien. habet, sanctus Fortunatus: ut solus Antverp-maj. Fortunatus presbiter. Molan. posuit quantique fuerit meriti, & claruit. Stilo est in omnibus, præterquam in Molano: Emilii, in omnibus: Felicii, in solo Pratensi. Charauni antiquitus dictum, probant vetustiores codices Pratensis, Heriniensis & Antverp-major, quos secuti sumus, licet hodie magis probetut Carauni, Gallice Cheron.
[Joannis.] Observatio. Notavimus die præcedenti in Auctario tertio, Joannem Papam & martyrem, non XXVII Maii, ut fecit Romanum modernum, post Belinum, sed hac die ab omnibus antiquis Martyrologis, qui de eo meminerunt, solo Rabano excepto, collocari, quidquid in Actis nostris translatio dicatur facta & Romæ recoli XXVII Maii. Elogium, seu captivitatis & necis historiam breviter, sed nitide compilavit Beda, ex quo a Rabano & Adone transcripta; ex hoc a Notkero, qui de Symmacho & Boëtio nonnulla attexuit: Noster, more suo, eleganti compendio rei medullam complexus est. Plures de glorioso hoc Papa scripsere; selectiora ejus vitæ capita collegerunt & digesserunt Henschenius & Papebrochius, quorum prior commentarium incepit, quo sensu ei alicubi tribuitur, alter recensuit & perfecit.

[Germani] De Germano meminit item Beda, qui solo confessoris titulo eum decoravit. Nescio cur Rabanus die præcedenti cum longiori elogio retulerit. Ado, quod mirere, nullo Germanum dignatur encomio, forte quod satis illustrem tota Gallia celeberrimi Sancti memoriam & notissima gesta existimaverit. Exstat in Bedæ Auctariis duplex elogium a Majoribus nostris Floro adscriptum, quorum alterum sic conceptum est, ut quis mihi continuo objicere possit, male a me in præfatione & in hujus operis decursu universaliter negatum, Florum ab Usuardo umquam visum fuisse. At nihil hisce assertum meum concuti, nullo negotio ostenditur. Equidem ultro fateor, in nostra Bedæ editione, bina Flori Auctaria adjecta esse, at qui vel modice versandis Martyrologiis assuetus sit, facile agnoscet, primum Germani elogium Flori satis proprium esse, non item alterum, quod sub disjunctione, imo sub dubio apponitur. Nec certe aliter apponi potuit, cum ex ipso citato ibi Atrebatensi codice, quem præ oculis habeo, satis pateat, & hanc & multas alias annuntiationes, non Bedæ aut Flori genuinas esse, sed ex Usuardo in prædictum Atrebatensem codicem translatas, ut pluribus exemplis, si opus fuerit, demonstrabo. Adde quod præfatum elogium Usuardina phrasi omnino expressum sit; in quo frustra aliorum, quam peritorum judicium appellavero. Fusiores narrationes habent Rabanus die præcedenti, & Notkerus hoc die, quorum ut similis est sententia, ita varia est locutio; fallor tamen nisi hic illum prælucen em habuerit. Porro Germanum Hieronymianis abjudicat Florentinius, tametsi vetustissima apographa eum repræsentent, quæ fatemur a monachis, quorum erant propria, & aucta & interpolata fuisse. Metrica Wandelberti oratio Germanum Joanni præponit:

Quinto Parisii Germanum turba frequentat,
Tunc quoque Pontificem celebrat sua Roma Joannem.

[Emilii &c.] Ex Sardis martyribus solos duos priores consignavit Romanum parvum, sed Ado binos socios ex Hieronymianis restituit, quem secuti sunt Usuardus & Notkerus. Alii in Actis adduntur, [Carauni] de quibus vide Papebrochii commentarium criticum. Charaunus, ut scribunt antiquiores codices, seu Caraunus, ut hodie magis placet, Carnotensis martyr, aliis Martyrologis antiquis ignotus, plane Usuardinus est. Talem item esse textum reliquum, undecumque acceptum, puto a nemine in dubium revocari posse. Carauni Acta publicavit Henschenius, judicium de iis proferens, quo ad Usuardi vel potius Hilduini seculum ea pertinere existimat; Sancti ætatem & cetera ad eum spectantia, in commentario prævio verisillime definiens, exquibus colliges, an recte ad Domitiani tempora a Baronio retractus sit.

AUCTARIA.

Pulsan. Elogium Germani mutilat, & omittit annuntiationem ultimam.

Rosweyd. In prima annuntiatione sensum amplificat, [De Joanne.] post tentum inserens, ac deinde, jubente Theodorico rege Arriano, cum Symmacho patritio, aliisque Catholicis viris ad mortem usque perductum.

Munerat. De sancto Germano, post miraculis, solus ipse textui in reliquis puro interjicit, cujus corpus requiescit in cœnobio beati Vincentii, [De Germano] in suburbiis divi Germani de Pratis.

Albergen. & Danic. Deficiunt in prima annuntiatione de Joanne Papa, qui ab ipsis pridie perperam consignatus est; in quo cum eis convenit Belinus, ut ibi abunde dictum memini.

Centulen. Natale sancti Johannis Papæ, qui a Theodorico impio rege peremptus, in ecclesia beati Petri Apostoli honorifice est sepultus. Parisius, sancti Germani episcopi & confessoris. In Sardis & Carauno purus est.

Bruxellen. Sic incipit: Natale sancti Johannis Papæ. [De Joanne.] Qui a Theodorico rege Arriano Constantinopolim missus, ante portam civitatis cæcum illuminavit. Et a Justino imperatore catholico gloriose susceptus, & compos petitionis, ad Theodoricum reversus & ab eo apud Ravennam cum aliis æque catholicis viris incarceratus, fame defecit. Cujus meminit beatus Gregorius in libro. Dialogorum. De Sardis & Carauno ferme purus est. Tum in fine: [De Germano] Apud Parisium, depositio sancti Germani episcopi & confessoris. Qui cum ægrotaret, jussit ex opposito sui, sculpi in muro, V Kal. Junii. Et quia postera die obiit, constat id sibi divinitus fuisse revelatum. Hic quantæ sanctitatis &c.

Hagenoyen. In textu modice interpolatus, subdit quæ hic curioso lectori proponere volui: Ipso die, [Wilhelmi cum elogio.] depositio sancti Wilhelmi ducis Aquitaniæ provinciæ, qui vulgariter vocatur Wilhelmus de aranea. Hic sub Karolo magno strenuissime militavit, Aurositanam civitatem magnam, quam Theobaldus rex Saracenorum occupaverat, recuperavit, cujus & uxorem duxit in uxorem sibi, nomine Kyburgam. Hic multa pericula in bello contra paganos sustinuit: Agarenos multipliciter contrivit: pax ecclesiæ sub illo reddita, & in omnibus bonis ipse exercetur. Communem utilitatem libenti animo pertractat, sanctas leges ratificat, lites in ecclesia dirimit, dominos temperat, ecclesiis & Dei famulisprotectorem se facit, & munificum largitorem. Semper sacerdotibus assurgebat, & eorum orationibus se devote commendabat. Hæc faciebat laicus, monachus autem factus, cocus efficitur, & officium pistrini & molendini sibi concedi postulat. Mores omnium semper æquanimiter tolerabat. In monasterio & miraculis, & prophetiæ spiritu claruit, qui Karulo mortem prædixit, & aliis pluribus & etiam suam. Denique in vita activa multum laborans, fratrum coactione in contemplativam se transtulit. Centies per diem & centies per noctem genua flectere [consueverat] in memoriam Dominicæ passionis. Corporis prælia, spiritualibus præliis permutavit, dum tempore hiemis in frigidam aquam misit se. Corpore & sanguine Christi communitus in Domino feliciter requievit & per adjacentes provincias, divina virtute, fit campanarum sonitus. Hæc sunt, si pauca dempseris, Actorum ab Henschenio relatorum compendium.

Aquicinct. De Joanne addit, perductum a Theodorico rege Ariano.

Matric-Cartus-Ultraject. Germani episcopi Parisiensis. Joannis Papæ & martyris, cujus meminit beatus Gregorius in libro Dialogorum. Wilhelmi confessoris, [Wilhelmi.] primo comitis & ducis tempore Caroli, postea monachi Ordinis sancti Benedicti. Habes supra satis longam historiam.

Vatican. num. 5949. Non habet Carauni. Addit autem: Romæ via Nomentana, [Epagati & sociorum.] sanctorum Epagati, Eustasii, Castuli. Vide totam horum martyrum classem distinctius enumeratam in Actis.

Florentin. Florentiæ, depositio sancti Podii ejusdem civitatis episcopi, [Podii.] qui vita & miraculis gloriosus quievit. Sepultus est in cathedrali ecclesia præfatæ urbis, juxta corpus B. Zenobii in arca marmorea. Vide Henschenii commentarium.

Editio Lubeco-Col. De Joanne, die præcedenti. Sequitur textus reliquus. Tum: Civitate Meldis, [Rogomeri.] beati Rogomori episcopi & confessoris. In Paderborna, [Translat. Liborii.] adventus sancti Liborii episcopi Cenomanicæ urbis & confessoris. Colitur XXIII Julii. Ipso die, [Et Birgittæ.] translatio sanctæ Brigittæ viduæ, de Roma in Sweciam. Natalis est VIII Octobris.

[Fortini.] Greven. Fortini episcopi & martyris. In Prætermissis creditur is esse, qui colitur II Junii. Civitate Meldensi, [Rogomeri. Wilhelmi.] beati Rogomori episcopi & confessoris. Item Wilhelmi ducis Aquitaniæ & confessoris. Qui tempore Karoli magni, post multas de infidelibus victorias, monachus factus, cum tempore quodam panes cocturo scopa ad furnum purgandum deesset, timeretque moram fratribus facere, ingressus furnum succensum, scapulari purgavit ac sine læsione exivit. Crispolæ virginis, mihi hactenus ignotæ, [Crispolæ.] nisi forte martyr aliquis Crispolus indicetur, qualis sequenti die colitur. Apud Paderbornam, translatio sancti Liborii episcopi Cenomanensis & confessoris. [Translat. ut supra.] Translatio sanctæ Birgittæ viduæ, de Roma in Sueciam. De utraque diximus immediate superius.

Molan. Translatio sanctarum reliquiarum beatæ Birgittæ de Roma ad monasterium Vuastzenense regni Swetiæ. In editionibus aliis: Die vigesima octava, [Nicetæ. Helladii.] sancti patris Nicetæ, & sancti hieromartyris Helladii. Primus hac die colitur, alter præcedenti. Paderbornæ, [Translat. ut supra.] translatio sancti Liborii episcopi Cenomanensis & confessoris. Item translatio sanctarum reliquiarum beatæ Birgittæ &c. Eædem sunt translationes, de quibus jam supra meminimus.

IV Kal.
Die 29.

Apud Iconium civitatem Isauriæ, sub Aureliano imperatore, passio sancti Cononis martyris & filii ejus, [Cononis & Filii.] qui primum ignito ferro superpositi, deinde craticulam prunis suppositis, & oleo super infuso constanter superaverunt. Postea vero tam frixorii quam suspensionis in equuleo ac ignis penuriam passi, malleo ad extremum ligneo manibus eorum contritis, in laudem omnipotentis Dei spiritum emiserunt. [Sisinnii & sociorum.] Eodem die, sanctorum Sisinnii, Martyrii, atque Alexandri, qui in Anauniæ partibus, ut scribit sanctus Paulinus, persequentibus gentilibus viris, [Maximini] martyrii coronam adepti sunt. Treveris, beati Maximini episcopi & confessoris, a quo Athanasius antistes, persecutionem Constantii fugiens, [Restituti. 7 Fratrum.] honorifice susceptus est. Romæ via Aurelia, natalis sancti Restituti. Via Tiburtina, septem germanorum.

Sumitur ex Praten. Rosweyd. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan. Item ex Antverp-max. Ultraject. Leyden. Danic. Editione Ultraject-Belg. & ferme Bruxellen.
Varia lectio. Ichoniam in Antverp-maj. Yconium in Munerat. Ichonium in Greven. facile corriguntur. Rursus Aurelio in Rosweyd. Conoris in Antverp-maj. & Canonis in Munerat. qui & pro filii, legit filiorum. Alter error in Antverp-majore craticula, pro craticulam; & injuriam pro penuriam. Neutrum valet, inquies; saltem prius posteriori melius. Imo optime Molan., qui pœnam scripsit, & Greven. penuriam, alias pœnam. Pœnam etiam habent codices mediæ notæ. Ceterum Pratens. Heriniens. Rosweyd. & Munerat. constanter legunt penuriam, ut nos in textu servandum putavimus. Molanus post passi, inseruit sunt, unde vitiatur constructio. In Greveno deest nomen Martyrii, pro quo posuit Munerat. Martirini. Rosweyd. habet Avaniæ; Antverp-maj. Inaniæ, postremi codices Ananiæ, recte in textu. In Rosweyd. post gentilibus, omittitur viris. Antverp-max. perperam scribit Treveris, translatio. Antverp-maj. pro Maximini, Maximiani. Codices postremi quatuor post Antistes, addunt Alexandrinus. In Munerato deest Constantii, idemque & Antverp-maj. pluribus scriptoris vitiis scatent, quæ tamquam minoris momenti minutias, & hic & alibi consulto negligimus.
Observatio. Romanum parvum de Restituto, septem Germanis, & Maximino Trevirensi, ex ordine agit, [Conon. &c.] eumque servavit Ado, iis adjunctis, quæ mox commemorabimus. Textus noster, si non eadem præcise serie, aut iisdem plane verbis, certe totus ex Adone huc translatus est. Qui hic primo loco ponitur Conon cum filio, de quo post Rabanum, qui longius elogium concinnavit, codices aliqui, XX hujus meminerunt, ut ibi in Auctariis diximus; hic, inquam, Conon, nec Hieronymianis nec Bedæ nec Romano parvo notus, ab Adone primum consignatus & elogio, a Notkero ferme descripto, ornatus est, cujus potissimam partem suam fecisse Usuardum, nescio quomodo in Papebrochii oculos non incurrerit. Sed alia in commentario suo advertit, quæ Actis antiquis Græco-Latinis, ab ipso editis, lucem adferunt. Acta illa simplicitate & gravitate sua veneranda esse fatentur doctissimi recentiores, inter quos Tillemontius tomo 4 a pag. 455, passionis narrationem ex Actis proconsularibus acceptam, cum Papebrochio lubens admittit. Nec obsunt ea, quæ in nota observat a pag. 683, licet talia sint, ut non omnino primigenia & authentica esse ostendant, unde nec a Ruinartio inter sincera & selecta connumerata sunt.

[Sisinnii & sociorum.] Martyres Anaunienses seu Anagnienses agri Tridentini, in apographis Hieronymianis, corruptis non nihil nominibus, memorantur; unde in Adonem transiisse credimus, qui in eorum laudem excurrit fusius, Nostro rei totius summam in pauciora ex ipso contrahente. Quæ in Rabano & Notkero conveniunt, ex utriusque collatione lector percipiet. Talem hi sancti Martyres nacti sunt encomiasten, nempe Vigilium Tridentinum, ut eorum Actis nihil opponi possit. Locum Vigilii litteris in sua collectione dedit Ruinartius a pag. 682: Tillemontius vitam Gallice contrahit tomo 10 a pag. 543: omnia uberius exquirit, & quæ obscura sunt, aliis explicat in Actis nostris Papebrochius. De Maximino jam diximus Romanum parvum meminisse; [Maximini] meminere apographa Hieronymiana, meminit Beda & ex eo Rabanus. Florus breve elogium composuit. Ado Romanum parvum secutus, ea solummodo addidit, quæ Noster ad verbum transumpsit. Utrum Notkerus satis apte, alia attexuerit, cum longa Augustinianæ epistolæ lacinia, nihil ad me attinet judicare. Quanti momenti sint Maximini Vitæ seculis VIII & IX compositæ, docet Henschenius in dissertatione prævia. Veriora ex historia ecclesiastica repetenda sunt apud Baronium aliosque, de quibus vide Tillemontium tomo 8 variis locis. Audi Wandelbertum, qui de solo Maximino hunc unicum hodie versiculum panxit:

Maximine tibi quarto Trevir alta coruscat.

Restituti, ac dein septem germanorum memoria iisdem ferme verbis in Hieronymianis, in Romano parvo, [Restitut. 7 fratrum.] in Adone & Nostro atque etiam in Notkero exprimitur. Sed postremi cum matre Symphorosa coluntur XVIII Julii, ut ibi ex ipso Usuardo ostenditur: nisi filii sint sanctæ Felicitatis, X Julii, vel fratres germani alii. Videsis Tomo VII Maii pag. 237 litt. E & F. Acta Restituti graviter plane scripta & fide dignissima credidit Henschenius, favorabili sane judicio; sed cui ægre acquiescent, qui notationem Tillemontii expenderint tomo 5 pag. 634. Utriusque partis argumenta curioso lectori examinanda relinquimus. Interim verum manet, quod principio dicebam, textum nostrum Adonianum esse; sed & vere esse Usuardi, minime dubitandum.

AUCTARIA.

Herinien. Textui purissimo hanc annuntiationem sibi propriam præfigit: Translatio corporis beati Remigii Francorum Apostoli, [Translat. Remigii.] ab eo loco in quo antea jacuerat in eadem ecclesia De ea nihil apud alios.

Tornacen. Resecat elogium Cononis, atque item martyrum Anauniensium. Cetera purus.

Pulsanen. Elogium Cononis etiam rescindit. In Sisinnio & sociis satis purus est. Tum: Treveris, beati Maximini episcopi & confessoris. Atque ibi sistit omissis reliquis.

Antverp. Max-Lubec. Lovanien & Albergen. Deficiunt dumtaxat in elogio Cononis. Quo etiam vitio laborat Belin.

Centulen. Romæ via Aurelia, natale sancti Restituti. Via Tiburtina, septem fratrum. Treveris, beati Maximini episcopi & confessoris, [Textus contractus.] a quo Athanasius Alexandrinus antistes, Arrianos fugiens, honorifice est susceptus. Item passio Cononis martyris & filii ejus. Eodem die, sanctorum Sisinnii, Martyrii & Alexandri martyrum.

Bruxellen. Non aliter ferme a textus puritate differt, quod in eo codice rarum fatemur, quam annuntiationum transpositione.

Hagenoyen. Cononis elogium ex Rabano, ni fallor, amplificat hoc modo: Apud Iconium civitatem Isauriæ, [De Conone.] passio sancti Cunonis & filii ejus. Hic, dimissa uxore, factus est heremita cum filio suo.Hic Cuno fluvium, ubi homines transire non poterant, alibi fluere præcepit, & sic factum est. Isti postea tenti, primo sustinuerunt oleum bulliens, carbones ignitos, craticulam, sartaginem, suspensionem cum suppositione ignis, manuum per malleum ligneum contritionem; sed in iis omnibus martyres Dei sunt illæsi, & aspicientes in cælum, orantesque migraverunt ad Dominum. Omittit Anaunienses martyres, de cetero ferme purus.

Aquicinct. Pro Anauniæ, habet Auniæ.

Matric-Cartus-Ultraject. Maximini episcopi Treverensis. Sisinnii, Martyrii & Alexandri martyrum. Romæ septem germanorum martyrum.

Editio Lubeco-Col. In Conone modice interpolata, sic prosequitur: Apud Tridentum urbem, [De Sisinnio & sociis.] sanctorum Sisinnii diaconi, Martyrii, qui, ut scribit beatus Paulinus, de Cappadocia venerunt Mediolanum, ubi cum sancto Ambrosio per aliqua tempora morati sunt. Abinde venerunt Tridentem, ubi a sancto Vigilio episcopo gratanter recepti sunt, qui eos post aliquot dies dirigit in vicum, qui dicitur Medo, ut & ibi annuntient gentibus fidem Trinitatis, & cum jam multos ibidem convertissent, ab infidelibus viris comprehenduntur, cæduntur, suspenduntur, vulnerantur, & diversis pœnis cruciantur; ad ultimum igni traditi, sunt martyrii coronam adepti. Erat autem Dominicæ passionis dies, & ideo Domini miracula non defuerunt. Reliquiæ vero Sanctorum, per sanctum antistitem Vigilium, ad Tridentum urbem deportatæ sunt. [Translat. Maximini.] Treveris, translatio corporis beati Maximini episcopi & confessoris, de Aquitania in Treverim. Sequitur Restituti, sed deest annuntiatio ultima.

Greven. Nota, hoc die translatus est beatus Maximinus de Aquitania Treverim, [De Maxim.] pridie vero Idus Septembris dies est depositionis ejus. Vide in Actis commentarium prævium num. 5. Item sanctorum Pollionis, [Pollionis &c.] Crispoli, Cirilli. Sic Numidia, Cæsarea Cappadociæ & Antiochia conjunguntur. In Africa, [Primi &c.] natalis sanctorum Primi, Accidiæ, Passimonii & aliorum CXLIII. In Actis hæc distinctius. [Suiberti.] In Bechlem, Suicberti episcopi & martyris. Vide Prætermissos.

Molan. In editionibus ultimis, de Anauniensibus martyribus, in ipso textu interjicit cursivo, post Eodem die, hanc vocem; Mediolani &c. In fine typis minusculis: Quorum martyrium exprimitur XXVII Junii. Cur non XVIII Julii?

III Kal.
Die 30.

[Felicis. Gabini & Crispoli.] Romæ via Aurelia, natalis beati Felicis Papæ, qui cum annis quinque rexisset Ecclesiam, sub Claudio principe martyrio coronatus est. Turribus Sardiniæ, sanctorum martyrum Gabini & Crispoli. [Hucberti.] Ipso die, sancti Hucberti episcopi & confessoris.

Sic habent Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Rosweyd. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Pro Claudio principe, substituit Rosweyd. Diocletiano. Antverp-maj. in alio errat, quod omittat principe. Lego Gabini, cum Heriniensi, Tornacen. Antverp-majore, Greven. & Molan. Si magis placet Gabinii, nihil obloquor. Lego item Crispoli ex codicum omnium auctoritate, licet Romanum parvum & Ado aliter scripserint. Solus Pulsanen. male posuit Scripuli. Non est operæ pretium aliorum codicum variationes hic attexere. In Pratensi & Herinien. est Hucberti, & ita verosimilius legendum est. Alii habent Huberti: male Tornacen. Bucberti, nec magis recte Pulsanen. Bucherti.
[Felicis.] Observatio. De Felice Papa & martyre primus agit auctor Romani parvi, cujus nomen fortasse repererit in Rufini lib. 7 c. 27. Exinde Ado ipsissimis illis verbis signavit, quæ in textum suum Usuardus transtulit. Notkero visum est attexere paucula de Missis, super memorias Martyrum celebrandis, quæ Auctariis nonnullis materiam præbuere. Tempora sancti hujus Pontificis expendunt & definire conantur Henschenius & Papebrochius, vix quidquam reperientes, quod de Felicis laudibus certo prædicent, præter epistolæ fragmentum a Cyrillo Alexandrino & Concilio Ephesino recitatum. Vide quæ hisce superaddidit Tillemontius tomo 4 a pag. 362. De martyrii aut obitus die, post Papebrochium, ex professo disputat tomo eod. pag. 687, ubi ex variis Hieronymianorum locis, ex Frontonis Kalendario XXIX Julii, ex Sacramentariis aliisque monumentis, probabilius censet, hunc XXX Maii, translationis alicujus causa, celebriorem redditum. Quibus cum certiora modo non suppetant, nolumus conjecturas cumulare. De Felicium confusione & distinctione superest quæstio, ad XXIX Julii in Actis examinanda. Patebit infra, hunc diem etiam a Wandelberto selectum esse.

Ex eodem fonte & rivulo procedunt martyres Sardi Gabinus & Crispolus; quorum tamen memoria in apographis Hieronymianis etiam celebratur, quæ fortasse scaturigo prima dici debent. [Gabini & Crispoli.] Primum nos Gabini enuntiavimus, quamquam Romanum parvum & Ado aliter efferant. Sic item pro Crispuli, legimus Crispoli, ex codicum nostrorum antiquissimorum consensu. Sed hæc non maximi momenti difficultas est, majorem tangit Henschenius, quærens utrum hic Gabinus diversus sit ab alio Gabino vel Gavino, qui cum aliis sociis, in ipsis Hieronymianis recolitur XXV Octobris. Obscura hic denuo multa adverto, quibus forte lucis aliquid accedet, dum citato die XXV Octobris, hæc in Actis erunt discutienda. Vide interim quæ habet Tillemontius tomo 2 pag. 230 & 587, [Hucberti.] deinde tomo 5 a pag. 143. Hubertus, seu potius Hucbertus, soli Usuardo proprius, Episcopi titulo insignitus, implexum facessit negotium. Etenim recentiores codices Usuardini, ut in Auctariis patebit, episcopum illum Leodiensem faciunt, alii Tungrensem, cum verius forte Trajectensis dicendus sit, si tamen de episcopo illo hodie agatur & non longe verosimilius de Huberto monacho Britinniacensi, ut in Actis censet Papebrochius, cujus commentarium prævium num. 1 & 2, curiosus lector consulat. Notatu digna est hodierna Castellani annuntiatio textui Romani moderni in Martyrologio universali subjuncta, quam ex Gallica Latinam facio: Furis (vulgo Ter vueren) Bruxellas inter & Lovanium, transitus sancti Huberti episcopi, qui Cathedram episcopalem Trajecto Leodium transtulit. Corpus ejus continuo Leodium translatum, atque ibi in oratorio sancti Petri sepultum est. Sedecim post annis e tumulo levatum est, tertio die Novembris; & regnante Ludovico pio translatum ad abbatiam Andainensem in Ardennis, quæ inde postea nomen mutavit in sancti Huberti. Sanctus aliquis monachus synonymus hoc die honoratur Britinniaci in diœcesi Suessionensi, quia verus ejus dies obitus ignorabatur. Hæc pro majori parte ex citato Papebrochii commentario accepta sunt. Vide infra XXX Septembris Auctarium Molani, ex posterioribus ejus editionibus. Reliqua quæ Hubertum episcopum attinent, III Novembris, quo etiam Antverpiæ solenni officio recentissime coli cœptus est, accuratius in Actis discutientur & illustrabuntur. Nos hic genuinum Usuardi textum repræsentavimus. Sic Wandelbertus de Hucberto & Felice:

Tertia Hugberto, Papa & Felice dicatur.

AUCTARIA.

Antverp Max-Lubec. & Ughellian. Omittunt annuntiationem tertiam de sancto Huberto, ejusque loco substituunt: In Antiochia, natale sanctorum Sici & Palatini, [Sici & Palatini.] qui multa tormenta passi sunt. Ex Hieronymianis vel Rabano tota illa annuntiatio huc translata est.

Antverp-max. Leyden. Lovanien. & Editio Ultraj-Belg. Citatæ annuntiationi inserunt, pro Christo passi sunt. In fine autem servant Huberti memoriam, hoc modo Ipso die, natale sancti Huberti Leodiensis episcopi & confessoris. Jam dixi in Observatione, codices hosce Belgicos, Huberti nomen apertius ad Leodiensem episcopum contrahere, quam fecerit Usuardus ipse in genuino textu.

Ultraject. & Danic. Cum tribus postremis conveniunt, sed in eo excedunt, quod de Felice Papa textui adnectant: [De Felice.] Hic post beatum Petrum vicesimus septimus, instituit super memorias Martyrum Missas celebrari. In Observatione notavimus, hæc a Notkero superaddita fuisse.

Centulen. Romæ via Aurelia, sancti Felicis Papæ & martyris sub Claudio cæsare. In Sardis purus est. Sequitur: Antiochiæ, sanctorum Isicii & Palatini, qui multa tormenta passi sunt. Ipso die, sancti Huberti episcopi & confessoris. Cœnobio Centula, [Chaidoci & alior.] sanctorum Chaidoci, Fricorii & Magdegesili confessorum, quorum duo primi beato Richario ad initium sanctæ conversationis fuerunt. De duobus his primis, quorum alter etiam Adrianus vocatur, conjunctim agit Henschenius in commentario suo historico: de Madelgisilo (Sic enim ab omnibus passim vocatur) plura reperit, & accurato commentario illustravit.

Bruxellen. Cum superioribus convenit, excepta ultima annuntiatione, quam sic exprimit: Ipso die, [De Huberto Leodiensi.] depositio sancti Huberti Leodiensis episcopi & confessoris. Qui beato Lamberto miraculose in episcopatu subrogatus, sedem episcopalem de Trajecto Leodium transtulit, & tandem ipse hac die, apud Furam Brabantiæ, ab hoc seculo nequam ereptus, scandit ad cælos, & corpus ejus transfertur Leodium, ubi in ecclesia S. Petri digne sepelitur. Vide supra Observationem.

Hagenoyen. Præter dicta de Felice, adjicit: Et sub eo hæresis oritur Manichæorum. Secundo loco de Huberto Leodiensi &c. Tum: Item Thudeberti confessoris. [Thudeberti.] In Prætermissis plane ignotus est, nec confundi potest cum Trudperto in Brisgoya martyre, de quo actum XXVI Aprilis. Nam cur idem compilator eumdem Sanctum bis repeteret, semel martyrem, semel confessorem? Quid si suspicemur, Hucbertum monachum Britinniacensem, hic, scriptoris vitio, in Thudebertum transformatum esse? Sequuntur in codice martyres Anaunienses, hoc die perperam inserti. In Sardis purus est? Denique de Antiochenis Sico vel Isicio & Palatino, ut supra.

[De Felice.] Aquicinct. De Felice: Hic constituit supra memorias Martyrum Missas celebrare.

Daveronen. Turonis, exceptio prima reliquiarum beatissimi Juliani martyris. [De reliquiis S. Juliani.] Vide Prætermissos, ubi sic notat Henschenius: Videtur is esse sanctus Julianus martyr Arvernensis, in cujus festo Acta martyrii, in novem lectiones distributa, leguntur in ecclesia & diœcesi Turonensi XXVII Aug.

[Dympnæ.] Matric-Cartus-Ultraject. Dympnæ virginis & martyris, quæ pro fide & castitate a patre decollatur. Nusquam illa apud alios hac die legitur, vide XV Maii. Felicis Papæ & martyris. Gabini & Crispuli martyrum.

In Vaticano signato num. 5949. Deest annuntiatio ultima de sancto Huberto.

[Exuperant.] Florentin. Apud Ravennam, sancti Exuperantii archiepiscopi & confessoris. Vide Papebrochii commentarium historicum, ubi de aliis Exuperantiis nonnulla curiose observat.

[Dedicat. Medardi.] Divionen. ecclesiæ sancti Stephani. Dedicatio sancti Medardi in urbe Divionensi. De hac nihil in Prætermissis. Vide quæ in Actis dicuntur VIII Junii, commentario prævio § IV pag. 77 litt. A.

[De Felice.] Editio Lubeco-Col. De Felice sic habet: Qui cum annis quinque, mensibus decem rexisset Ecclesiam, sub Claudio & Aureliano principibusmartyrio coronatus est. Hic post beatum Petrum XXVII &c. Sequitur de Sardis & Antiochenis. Deinde: [Nicolai.] In Apulia, sancti Nicolai Peregrini & confessoris, miraculis clari. Remittitur ad diem, [Huberti Leodiensis.] quo Trani colitur, 11 Junii. Ipso die, natale sancti Huberti Leodiensis episcopi & confessoris.

Belin. Penultimo loco etiam interserit matyres Antiochenos. Pro Huberti scribit Hugberti: & in altera editione adjicitur: Centula, depositio sancti Madelgisili confessoris. [Madelgisili.]

Greven. Nota, hic est depositio sancti Huberti, tertio Nonas Novembris translatio. [De Huberto Sici & Palatini.] Vide quæ in eam rem superius non uno loco observata sunt. In Antiochia, natalis sanctorum Sici & Palatini, qui multa pro Christo tormenta passi sunt. In Apulia, beati Nicolai cognomento Peregrini, [De Nicolao.] confessoris. Hic columbina simplicitate ductus, præceptum Domini de cruce tollenda implere cupiens, ligneam crucem manu gestans, Kyrie eleison insonans, innocentes pueros, qui hæc secum clamitarent, post se ducens, oppidi loca circuibat. Tandem in pace quievit miraculis clarus. Jam diximus remitti ad diem, quo Trani colitur, 11 Junii. Vide ibi sancti ipsius effigiem, Vitam, miracula, translationem & reliqua ad eum pertinentia, accurate a Papebrochio digesta. Sequitur: Ipso die, secundum Catalogum Sanctorum, [De aliis Nicolais.] Venetiis, translatio sancti Nicolai episcopi & confessoris, una cum ossibus prædecessorum ejus Theodori episcopi Mirreorum & martyris, nec non alterius Nicolai, ejusdem loci episcopi & confessoris, avunculi sancti Nicolai, de Mirrea Venetias, tempore Urbani Papæ secundi. Vide quæ de his dicuntur inter Prætermissos.

[De Huberto Tungrensi.] Molan. Tungrensis ecclesiæ. Qui primo quidem apud sanctum Lambertum martyrem sepultus, emergentibus annis in quodam monasterio est translatus & venerabiliter sepultus. In Ravenna, sancti Ursini martyris, [Ursini.] qui sub judice Paulino passus est & sepultus in eadem urbe a beato Vitale, patre sanctorum Gervasii & Prothasii. Remittitur ad XIX Junii. In Antiochia, sanctorum Syri [Ita hic, [Syri & Palatini.] sed infra rectius scribit Sici] & Palatini, qui multa tormenta passi sunt. Centula, depositio sancti Madelgisili confessoris. [Madelgisili.] Hactenus prima editio. In aliis interjicitur litteris Italicis, post Claudio principe, & Aureliano. Item iisdem litteris post Crispoli: Centula, depositio sancti Madelgisili confessoris. In Antiochia, sanctorum Syci &c. Die trigesima, sancti patris Isaacii, [Isaacii.] mansionis Dalmatiæ. Sequitur demum sancti Huberti, ubi, quemadmodum in priori editione, inseritur Tungrensis ecclesiæ.

Pridie Kal.
Die 31.

Romæ, sanctæ Petronillæ virginis, quæ post multa miracula sanitatum, [Petronillæ.] cum eam quidam Comes suo vellet conjugio sociare, tridui inducias postulans, jejuniis atque orationibus vacans, tertio die, mox ut Christi Sacramentum accepit, emisit spiritum. Apud urbem Aquileiam, natalis sanctorum martyrum Cantii, [Cantii & sociorum.] Cantiani & Cantianillæ fratrum, qui cum ducerent prosapiam de genere Aniciorum, ob Christianæ fidei constantiam, una cum pedagogo suo Proto capite plexi sunt. [Crescentiani.] Turribus Sardiniæ, Crescentiani martyris.

Sumitur ex Praten. Herinien. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Solitis fœdatæ editionis vitiis laborat Muneratus, in quo sociari pro sociare; & tridui induas, pro tridui inducias. Porro tridui legendum, non triduum, ut Pratens., nec triduo, ut Antverp-major, docent codices reliqui. Heriniensis male expunxit particulam mox. Pro Cantii Antverp.maj. scripsit Cautini. Greven Cancii, Canciani &c. Munerat habet, cum ducerent prosapiam Aniciorum. Pejus Herinien. phrasim mutavit hoc modo: Qui cum essent de genere Aniciorum progeniti. Reliqui in textu pedagogo, quod nullus diphthongo utatur, excepto solo Molano. In Antverp. maj. est petagogo. Greven. & Molan. scribunt Protho, ceteri omnes, ut in textu. Creciani pro Crescentiani, vitium est codicis Antverpiensis majoris.
Observatio. Recte observavit Florentinius Petronillam virginem Romanam, librariorum oscitantia, [Petronillæ.] in nonnullis apographis Hieronymianis Aquileiæ adscriptam, cum ea palæstra ad tres fratres spectet, qui in textu sequuntur. Ejusdem Petronillæ virginis, & sub iis dumtaxat terminis, meminere Beda & Romanum parvum. Primum secutus est Rabanus, adjecta tota ea parte Marcellianæ epistolæ, quam in Actis recitatam invenies. An sincera sint, quæ ibi Marcellus denarrat, vel ex eo colligas, quod Petronilla Domini Petri Apostoli filia dicatur, aliaque admisceantur, quæ non tam facile fidem inveniant, eruditis recentioribus plane suspecta, ut vide apud Tillemontium tomo 1 pag. 189. Ado compendiosius rem complexus est. Hunc & Rabanum legisse videtur Notkerus, Noster vero ex Adonis elogio certiora decerpsit, iis studio præteritis, quæ dubitationi obnoxia animadvertit. Porro ex genuinis Usuardi codicibus manifeste constat, eum non recte citari, tamquam si Petronillam S. Petri filiam cum aliis nominasset, utpote qui ab ea appellatione omnino abstinuit, reliqua etiam tam prudenter attemperans, ut data opera, sic elogium suum concinnasse videatur. Non ita Wandelbertus, cujus de Petronilla hi exstant versiculi:

Tum pridie Petronella Petri de germine sancto,
Fulgida virgo micat Christi trabeata decore.

[Cantii &c.] Aquileienses tergemini, apud Hieronym. & Romanum parvum notati, nullo ab Adone elogio ornantur, nec quidquam magnopere adjiciunt Rabanus & Notkerus. Usuardi est quidquid encomii in laterculo exhibuimus de Anicia prosapia &c. Crediderim Usuardo factam copiam eorum Actorum, quæ ex Mombritio & codd. Mss. hac die referuntur, quæque verosimiliter in Adonis notitiam non venerant. Illustrium horum martyrum Acta ex vetustissimis Mss. inter se & cum Mombritii editione collatis, diligenter illustravit Henschenius, Analecta subjiciens, quæ multa de eorum reliquiis, miraculis & translationibus hinc inde collecta accurate elucidant. Eadem Acta prius edita fuerant a Mabilione tomo de Liturgia Gallicana pag. 467 anno MDCLXXXV, sed quæ Henschenio videre non licuit, quadriennio ante vita functo. Omnia hæc expendit Tillemontius tomo 5 pag. 636, ubi pretiosum a vili discriminans, ea probat, quæ sunt Maximi Taurinensis, sub Ambrosii nomine circumferri solita; in aliis non nulla carpens, ut minimum tamquam non satis exacta. Nos hæc prudentium lectorum judicio relinquimus. Et hic locum habere debent Wandelberti de Cantianis versiculi:

Cantius & Cantianus cum Cantianella
Collucent: Maium hæc claudunt solennia mensem.

Protum pædadogum Hieronymiana aliqua signant, & quidem cum Chrysogono, de quo nos alibi. [Crescentiani.] Qui ultimo loco ponitur Crescentianus, ex laudatis Hieronymianis per Adonem huc & in Notkerum transiit, iisdem ubique verbis præter titulum Martyris, a Nostro adjectum. Atque his germanam Usuardi phrasim reddidimus. Solet Crescentianus Gabino & Crispolo, de quibus in textu diei præcedentis, tamquam popularis, forte etiam ut martyrii socius, conjungi, ut vide sis in brevi Henschenii commentario.

AUCTARIA.

Tornacen. Hic iterum aliquid a textu resecat, nempe elogium Cantianorum, cetera purissimus.

Pulsanen. Præterea mutilus est annuntiatione ultima.

Rosweyd. Initio sic habet: Romæ, sanctæ Petronillæ filiæ sancti Petri, [De Petronilla.] quæ post multa &c. sed rursus in fine admiscet; tertio die, mox ut a Nicomede presbytero, Christi &c. Reliqua pura sunt.

Antverp. Max-Lubec. & Belinus, Post Petronillæ virginis, inserunt: Filiæ beati Petri Apostoli, quæ Flacci Comitis conjugium spernens, acceptis triduanæ deliberationis induciis, jejuniis &c. In reliquis puri sunt.

Antverp-max. Leyden-Belg. & Edit. Ultraj-Belg. Idem habent additamentum, sed post Sacramentum accepit, adhuc admiscent, reclinans se in lecto emisit spiritum. Atque in eo convenit codex Lovanien, sed deficit in elogio fratrum Aquileiensium.

Ultraject. Leyden. Albergen. & Danic. Similes Antverp-maximo, post emisit spiritum, adhuc adjiciunt: Hujus sepulchrum Paulus Papa aperiens, ad corpus Virginis transferendum, inventum est in sarcophago ejus marmoreo, sculptum manu Petri Apostoli, Aureæ Petronillæ dulcissimæ filiæ. [De Petronilla.] Quam conveniat hæc inscriptio Petri Apostoli stylo, vide in Actis.

Centulen. Romæ, sanctæ Petronillæ virginis, quæ beati Petri Apostoli filia fuisse traditur. [Textus non purus.] Apud Aquileiam, sanctorum Cantii, Cantiani, & Cantianillæ fratrum, qui cum essent de genere Aniciorum, & nollent idola adorare, cum pedagogo suo pro Christo capite plexi sunt. Turribus Sardiniæ, sancti Crescentiani.

Bruxellen. Romæ, sanctæ Petronillæ virginis, filiæ beati Petri Apostoli. Quæ post multa miracula sanitatum, cum eam Flaccus Comes suo vellet conjugio, quod ipsa sprevit, sociare, triduanæ deliberationis inducias petens & cum sancta virgine Felicula collactanea sua jejuniis vacans [atque] orationibus, tertia die, mox ut Christi Sacramentum accepit, reclinans se in lectulo emisit spiritum. Hic ferme totus Adonis textus est, ex ejus Martyrologio acceptus. Sequitur notissima additio: Hujus Virginis sepulchrum Paulus Papa, ut corpus ejus transferret, aperiens, in sarcophago ejus marmoreo, manu beati Petri Apostoli sculptum invenit; Aureæ Petronillæ dulcissimæ filiæ, hoc Petrus pietatis obsequio. Vide quid de hac inscriptione sentiat Henschenius, in commentario suo historico num. 4. Cetera codex purus est.

Hagenoyen. Quæ de Petronilla habet, præter jam dicta, purius legentur in Actis. Addo tamen quæ sequuntur de Cantianis. Apud Rudelfuse urbem Aquilegiam, [De Cantianis.] natale sanctorum martyrum Cancii, Canciani, & Cantionillæ fratrum, qui de genere erant Aniciorum & Carini imperatoris, a pedagogo suo Protho fidem Christi edocti sunt. Persecutionem Diocletiani metuentes, hereditates suas Romæ vendunt & Aquilegiam pergunt, putantes se ibi Chrysogonum & Anastasiam in carcere invenire; sed per palmam martyrii subtracti erant. Accusati igitur sunt Augusto per Dladium [Dulcidium] & Sysinnium, quod Christiani essent [&] apud Aquas Gradatas, juxta fluvium Ysocium [Hysontionem] decollantur, & a sancto Scelio [Zoilo vel Zeno] sepeliuntur. Vide Acta ipsa ex quibus hæc accepta sunt. In Crescentiano, purus est.

Matric-Cartus-Ultraject. Petronillæ filiæ sancti Petri Apostoli. Cantii, Cantiani & Cantianillæ fratrum martyrum, cum pædagogo eorum Proto. Crescentiani martyris.

Vatican. num. 5949. Adjicit: S. Primiani & Firmiani. [Primiani & Firmiani.] Sed huc omnino non pertinent; nec satis perspicio quos velit indicare.

Editio Lubeco-Col. Sic orditur: Apud Coloniam Agrippinam, [Translat. Machabæor.] translatio sanctorum Machabæorum martyrum, quæ anno Incarnationis Domini millesimo centesimo sexagesimo quarto a Domino Reynoldo Coloniensium archiepiscopo facta est. Coluntur 1 Augusti, quo die tota illa de sanctorum Machabæorum Coloniam translatione historia diligentissime illustrabitur. De Petronilla eadem habet, quæ Ultraject. & alii codices supra citati. In reliquis pura.

Greven. Civitate Gerunda, natalis sanctorum Germani, [Germani & sociorum.] Victuri & Silvani. More suo facit hic scriptor, dum ex Hieronymianis apographis nomina aliqua delibat, in hoc hodie felix, quod tria signata recte efformaverit; sed nescio cur ceterorum antesignanum Gaulienum omiserit. Vide socios in Actis enumeratos. [Chrysogoni.] Item Crisogoni. Colitur XXIV Novembris. Commemoratio sanctorum Marcelli & Exuperantii martyrum, [Marcelli &c] qui infra III Kal. Januarii ponuntur, & recte; cum Sabino. Apud Coloniam translatio sanctorum Machabæorum martyrum facta anno &c. [Machabæor.]

Molan. Typis minutis: Romæ, sancti Paschasii archidiaconi & confessoris, [Paschasii.] De eo Paschasio nihil apud antiquiores Martyrologos legitur, ut proinde censendum sit, ex hisce additionibus in Romanum modernum transiisse. Henschenius in commentario historico totam Paschasii, in Purgatorio existentis & tamen miraculis clari, historiam ex Gregorii dialogis adducit, similique exemplo confirmat. Hunc porro Paschasium Romanum diaconum recte, ni fallor, distinguit ab alio Paschasio diacono sancti Martini episcopi Dumiensis, cujus Acta illustrata sunt XX Martii. Sequitur: Arvernis, sanctorum confessorum Alexandri & Gallæ, [Alexandri & Gallæ.] de quibus Gregorius Turonensis in libro de Confessoribus. Et hi Sancti a Molano primum in sacris Tabulis consignati sunt, sed a Baronio prætermissi. Apud Turonensem cap. 36, de utriusque sepulcro & meritis agitur; qui vero ipsi aut cujates sint, hactenus repertum non est. Putat Henschenius diversam esse Gallam, de qua hic loquimur, a Galla sancti Eucherii uxore, ut in Actis contra Baronium conatur evincere. Editiones alteræ hoc solum habent: [Hermii & Hermæi.] Die trigesima prima, sancti Apostoli Hermii & sacrosancti martyris Hermæi. Atque idem ad verbum legit editio tertia anni MDLXXXIII, unde miror in Actis aliter referri. Interim tu vide illic, unus ne hic Hermias, vel Hermæus, an geminus dicendus sit. Putat Papebrochius, hujus diei martyrem Hermiam appellandum esse & Comanis sepultum: diversum vero ab Hermia esse Hermæum Sirmiensem; sed laborat, ut distingui ab hoc Hermæo credat S. Hermem Dalmatiæ Apostolum, qui in Actis refertur VIII Aprilis. Vide plura in laudati Papebrochii commentario.

MENSIS JUNIUS
Habet Dies XXX.

Kalendis.
Die 1.

[Nicomedis] Romæ, dedicatio sancti Nicomedis presbiteri & martyris. Apud Cæsaream Palestinæ sub persecutione Maximini, beati Pamphili presbiteri & martyris, [Pamphili.] cujus vitam Eusebius Cæsariensis episcopus tribus libris comprehendit. Sed & sanctus Hieronymus scribit, quædam volumina manu ejus exarata se reperisse, quæ tanto, inquit, amplector & servo gaudio, ut Cresi opes habere me credam. [Reveriani & sociorū.] Augustoduni, sanctorum Reveriani episcopi & Pauli presbiteri, cum aliis decem, qui sub Aureliano principe martyrio coronati sunt. [Caprasii.] Ipso die, sancti Caprasii abbatis monasterii Lirinensis.

Ita codices Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan. Qui soli puri sunt.
Varia lectio. In ipso principio offendiculum est. Scribit Pratensis, Romæ dedicatio natalis sancti Nicomedis. Antverp-maj. & Tornac. natale vel natalis S. Nicomedis, Greven & Molan., dedicatio basilicæ S. Nicomedis. Alii, dedicatio & natalis. Nos credimus Usuardum servasse lectionem Adonis, qualis est in Munerato, Heriniensi, aliisque, ac proinde in textu nostro. Et hoc Molanus agnovisse videtur, dum in posterioribus suis editionibus basilicæ scripsit cursivis sive Italicis litteris, a textu distinctis. Sic etiam & recte Maximini legimus cum Praten. Antverp-maj. & Munerato, non Maximiani, ut Greven. & Molan. In codicibus est, & esse debet Pamphili presbyteri. Erravit Praten. scribendo Episcopi. Rursus habent omnes se reperisse, vel ut Greven. repperisse, nescio quid Munerat. solito tamen castigatior, velit per recepisse. Plura occurrunt scriptoria sphalmata, ut Niconedis, presbiteri, Palestinæ, Cæsariensis, Jeronimus, Hieronimus, inquid, Cresi & Lirinensis; quorum ea servanda putavimus, in quibus præcipui codices & alii hodie conveniunt. Erravit denuo Pratensis subtrahendo titulum Episcopi Reveriano, quem male supra Pamphilo tribuerat. Non minus turpiter labitur Antverp. major, cui pro Reveriani episcopi …. cum aliis …. martyrio coronati, posuit Severiani episcopi & confessoris
[Nicomedis] Observatio. Jam abunde notavimus ambiguum esse, quid de Nicomede presbytero & martyre, primigenia phrasi scripserit hac die Usuardus, cujus natalem seu certaminis diem, ipse post alios, XVII Kal. Octobris seu XV Septembris innexuit. Agi de aliqua ecclesiæ, in Martyris honorem, dedicatione, manifestum est, idque primus signasse videtur auctor Romani parvi, his verbis: Dedicatio S. Nicomedis martyris; addidit Ado, presbyteri apud urbem Romam, simul indicans diem natalem qui supra. Beda, forte utroque antiquior, diserte posuit, Natalis Nicomedis martyris, & post eum subjunxit Rabanus, ecclesiæ Dedicatio. Utrum ex his, non satis claris expressionibus, obscuriorem aliam conflaverit Usuadus per, dedicatio natalis, harum rerum periti lectoris judicio relinquimus; maluimus nos Romani parvi & Adonis syntaxim, solitam Usuardi regulam præferre. Pluribus hic non immoror, cum res tota operiosiori disquisitione opus habeat, danda in Actis die ipso Nicomedis natali (ut Martyrologia statuunt) XV Septembris. Celeberrimi martyris Pamphili agonem hac die perperam referri, [Pamphili.] & non magis recte binos socios Valentem & Paulum in hodierno Romano adjungi, bene in commentario suo censuit Papebrochius, utpote qui sociis omnibus ad XVI Februarii melius conjungeretur; atque ibidem satis feliciter conjectat, Martyrologum aliquem Adone & Usuardo antiquiorem, pro mero forte arbitrio, Pamphilum hac die consignasse. Sic omnino res habet; sed & Martyrologum illum non difficulter reperire potuit, nempe auctorem Romani parvi, ex solito suo duce Rufino ita hodie secundo loco legentem: Et sancti Pamphili martyris, nulla temporis aut loci adscripta characteristica. Non dubitavit Ado, quin de illustri illo, ab Eusebio celebrato, sermo esset, ipsique adeo ex hoc & Hieronymo de script. eccl. cap. 75 elogium concinnavit, cujus partem potissimam Noster ad verbum transtulit, Notkero omnia describente. Atque hanc solam credimus veram causam esse, cur Pamphilus, seorsim ab aliis, hoc die Martyrologiis nostris inscriptus sit. De sociis diximus in Observatione nostra § ultimo citata die XVI Februarii, ubi continuatam duodecim martyriorum seriem ex Eusebio aliisque, Gallice expositam diximus a Tillemontio tomo 5 a pag. 418: quæ ferme eadem Græce & Latine hoc die in Actis nostris edita est a Papebrochio, duabus partibus ea complectentibus, quæ supersunt ex tribus libris de vita Pamphili ab Eusebio scriptis, quæque sub Metaphrastis nomine prius vulgata, auctoritatis aliquid amisisse videbatur. Wandelbertus Pamphilum & Nicomedem honorat.

Junii origo tuum sustollit ad astra nitorem
Pamphile, martyrio doctor venerande beato;
Martyris huncque diem festum Nicomedis adornat.

[Reveriani & sociorum.] Reverianus Augustodunensis & Paulus cum sociis ab Usuardo in sacros Fastos relati primum sunt; a nullo antiquiore aut coœvo memorati. Nec enim audiendus Petrus de Natalibus, eum perperam Adoni adscribens, quem alii secuti sunt. Vide Henschenii commentarium & Acta a P. F. Chifletio communicata; quibus accedere potest notula Motherii, hoc die Martyrologio Gallico adjecta. Ast ex laudato Adone & ejusdemmet verbis plane acceptus est Caprasius. [Caprasii.] Cur præteritus sit Claudius Viennensis XI episcopus ibidem notatus, haud satis perspicio. Ceterum quæ dedimus, Usuardina esse minime dubitamus. Quæ de Caprasio supersunt, ab Henschenio collecta & recensita invenies.

AUCTARIA.

[Dedicat. cryptarum.] Praten. Imprimis multa hodie habet de Dedicatione cryptarum &c. in indice Prætermissorum integre recitata, ubi eam lector reperire poterit. Nobis fuit dubium, an longior ista oratio, ipsi Usuardo esset tribuenda; qua super re consultus Castellanus, respondit, in codice Pratensi, prima & eadem manu omnia esse scripta. An Usuardina? non existimo, in codicum aliorum ferme omnium apertissima repugnantia & quidem alterius Pratensis codicis B, in quo hæc erasa testatur, qui apographum nostrum cum prætenso autographo contulit celeberrimus Sirmondus.

Herinien. Toto textu omnium purissimus, in fine hæc sibi propria adjicit: [Simeonis.] Treveris civitate, depositio beati Simeonis monachi. Qui profectus ex monasterio in monte Sinai constituto, rectoris sui obsecundans imperiis, inque memoratam metropolim deveniens, non paucis annis remotiorem vitam strenue exercuit, ibidemque, vocante Domino, ad cælestia migravit, quo se feliciter vivere miraculorum creberrima testatur exhibitione.

Tornacen. Rescindit partem alteram elogii beati Pamphili, cetera purus est.

Pulsanen. Romæ, dedicatio & natalis &c. Sequitur: [Erasmi.] In Campania, natalis sancti Herasmi episcopi & confessoris. Hic sub Diocletiano & Maximiano Augustis, diversis suppliciis cruciatus, tandem vocante eum Domino, sancto fine quievit. Vide die tertia. Porro in codice truncatur totum elogium Pamphili. De ceteris nihil.

Antverp. & Max-Lubec. In textu satis puri, addunt in fine, alter Juvencii, altera Vincencii. Apud alios invenies Viventii, Viriani &c. Videantur Prætermissi & Acta pag. 43.

Rosweyd. Et hic in textu satis purus est, sed in fine adjicit: [Faustini.] Item Faustini episcopi & martyris, & sociorum ejus. Est inter Perusinos martyres Faustinus aliquis, an hunc indicet, nescio.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. & Edit-Ultraj-Belg. Textum etiam referunt, sed addunt: [Vincentii. Simeonis.] Romæ, sancti Vincentii. De quo jam diximus. Tum: Treveris civitate, beati Simeonis monachi. Quæ eadem habet Lovanien, deficiens in altera parte elogii sancti Pamphili. Alberg. autem & Danic. primis similes, initio acephali sunt, carentes dedicatione &c.

[Textus. contractus.] Centulen. Romæ, sancti Nichomedis martyris. Cæsarea Cappadociæ [Palæstinæ] sancti Panfilipresbyteri & martyris, a quo Eusebius Cæsariensis Pamfili cognomen accepit. Augustoduni, sanctorum keveriani episcopi & Pauli presbyteri cum aliis decem, qui sub Aureliano passi sunt. In Caprasio purus est.

Bruxellen. In textu, solito purior, subdit: Apud Viennam, [Claudii.] sancti Elaudissimi [voluit dicere Claudii] episcopi. Et Treveris, depositio sancti Symeonis monachi & heremitæ. [De Simeone Treviren.] Qui Syracusis civitate Siciliæ oriundus, Treveris pro Christo in turri diu conclusus, migravit ad Christum.

Hagenoyen. In tribus primis annuntiationibus modice interpolatus, ante Caprasii, interserit: Depositio sancti Simeonis monachi & confessoris. Qui natus erat de Sicilia a nobilissimis parentibus qui & vitam heremiticam in monte Synai duxit. Sed Puppo Treverensis archiepiscopus transfretavit & Symeonem Treverim duxit, ipsumque supra nigram portam recludi fecit, & necessaria ei ministravit, & animam Deo dedit, ibique sepultus est & multis claret miraculis. Sequitur, Caprasii; & fine: Romæ, sancti Vincentii. De quo supra. [Vincentii.]

Aquicinct. Incipit: Romæ, dedicatio & natalis &c. In fine: [Jovini.] Item Jovini abbatis. In Pictaviensi Galliæ diœcesi, ut in Actis notatur.

Victorin. Pro Augustoduni, aliam positionem substituit: In territorio Nivernensi.

Matric-Cartus-Ultraject. Nicomedis martyris. Pamphili presbyteri & martyris. Reveriani martyris cum sociis.

In Vatican. num 5949, deest Nicomedis, & Reveriani & Caprasii: adjicitur: Thessalonicæ, sanctæ Luciæ virginis. [Luciæ.] Vide indicem Sanctorum hujus diei & Acta, in quibus varios habet socios.

Ughellian. In fine: Romæ, sancti Viventii. Vide supra Antverp. & Max-Lubec. [Viventii.]

[Jovini.] Altemps. Pictavis, sancti Jovini abbatis.

Florentin. Romæ, sancti Vincentii. Apud Bononiam, [Vincentii. Proculi.] passio sancti Proculi martyris & episcopi Interamnensis, in ducatu Spoletano; qui vita & miraculis multos convertit ad Dominum. Vide Prætermissos & Acta. Ipso die, sancti Viviani confessoris. [Viviani.] An non Viventius est, Virianus, Juventius vel Vincentius? [Symeonis.] Item sancti Simeonis, qui dudum commoratus est in Bethleem in terra sancta, & postmodum venit Treverim & ibi vitam finivit, ubi ejus Basilica in grossissima structura cernitur usque hodie. [Viriani & Secundarii.] Item sancti Viriani militis & Secundarii cum sociis suis, qui passi sunt pro Christo sub Decio imperatore. An de Tifernatibus agitur? Videantur Acta nostra.

Editio Lubeco-Col. Incipit a Pamphilo, satis pure, & sic de Reveriano & Caprasio. Tum: [Viventii.] Romæ, sancti Viventii martyris. Treveris civitate, in porta, quæ vocatur Marcia seu Nigra, depositio beati Simeonis monachi & confessoris. [Simeonis.] Romæ, commemoratio beati Nicomedis presbyteri & martyris. Viennæ, sancti Claudissimi, episcopi & confessoris. [Claudii.] Legendum, ut dixi supra, Claudii.

Belin. De Nicomede ex Adone adjicit, cujus martyrium celebratur XVII Kal. Octobris. Pamphili elogium ex media parte decurtat. In Reverentiani, pro Reveriani, & Caprasii, purus est. [Viriani.] In fine: Item sancti Viriani martyris. In altera editione suppletum Pamphili elogium. Et post Viriani adjectum: [Juventii. Jovini.] Romæ, sancti Juventii martyris. Vide supra nominum confusionem. Pictavis, sancti Jovini abbatis.

[Octavi & sociorum.] Greven. Item, sanctorum Octavi, Zozimi, Luciæ, Casti, Pullii, Lupi, Crispi. Elucidatio ex Actis petenda. [Justi &c. Viventii.] Justi & Viriani martyrum. Romæ, Viventii martyris. De his vide dicta & Prætermissos. Cunonis, [Cunonis.] qui & Conradus dicitur, Præpositi majoris ecclesiæ Agrippinæ Coloniæ & martyris. Qui anno Domini MLXVI ab impiis de altissimo monte, tertio præcipitatus, cum mansisset illæsus, gladiis eorum interfectus, miraculis claruit. Viennæ, [Claudii.] sancti Claudii episcopi & confessoris. Treveris, in porta, quam Martiam seu Nigram vocant, depositio sancti Symeonis monachi & confessoris. [Symeonis.] Teclæ virginis & martyris: [Teclæ.] Antiochenæ opinor, cum Zosimo, ut alibi abunde dictum est.

Molan. De Nicomede, post martyris, cursivo inserit Adonis verba, cujus martyrium celebratur &c. [Viriani.] In fine: Item sancti Viriani martyris. Pictavis, sancti Lovini abbatis. [Lovini.] Treveris civitate, in porta, quæ vocatur Martia seu Nigra, depositio beati Simeonis &c. ferme, [Simeonis. Translat. Gisleni &c.] ut Heriniensis. Ipso die, translatio corporis sancti patris nostri Gisleni & sancti Sulpitii episcopi & confessoris & beatæ Leochadiæ virginis. Vide Prætermissos. Tum minoribus typis de Cunone seu Conrado, ex Greveno. Sequitur: Rothornaci, [Translat. Cypriani.] translatio corporis divi Cypriani: Colitur XIV Septembris. Posteriores ediditiones cursivo etiam scribunt, basilicæ: In fine autem: Pictavis, sancti Jovini abbatis. Treveris civitate &c. plane ut ex Heriniensi supra retulimus. [Filini & Gratiani. Medulphi. Claudii.] Ipso die, Filini & Gratiniani martyrum sub-Decio cæsare. Vide in Actis, Felini & Gratiani. Arvernis, sancti Medulphi confessoris, magnæ sanctitatis viri. Viennæ, S. Claudii XI episcopi. Item sancti Viriani Martyris. Romæ, sancti Viventii martyris. De his duobus plus satis dictum est. Die prima, [Justini &c.] sancti martyris Justini Philosophi, & alterius Justini & sociorum. Videantur Acta. De Gisleno &c., [Translat. Cypriani. Elevat. SS. Suess.] ut in prima editione. Rothornaci, translatio reliquiarum divi Cypriani. Suessionis, elevatio sanctorum episcoporum Principii & Lupi confessorum, Gandini martyris & Agricolæ presbyteri confessoris. Monasterio Fontanella, translatio sanctorum Maximi & Venerandi martyrum, Uulfranni & Eremberti episcoporum & Condedi presbyteri & confessoris. In Praelig;termissis ad proprios singuli dies remittuntur. Item Doletæ, [Cunonis.] Cunonis sive Conradi Præpositi ecclesiæ Agrippinæ Coloniæ, qui anno MLXVI, ter de altissimo monte præcipitatus, mansit illæsus, ac paulo post gladiis interfectus, miraculis claruit.

IV Non.
Die 2.

[Marcellini & Petri.] Romæ, natalis beatorum martyrum Marcellini presbiteri & Petri exorcistæ, qui multos in carcere ad fidem erudientes, post dura vincula & plurima tormenta decollati sunt sub judice Sereno. [Pothini & soc. Lugd.] Lugduni, sanctorum Fotini, ejusdem urbis episcopi, Zachariæ presbiteri, Sancti diaconi, Epagati, Maturi, Attali, Albinæ, Gratæ, cum aliis quadraginta. Hi omnes famuli Christi, sicut in historia Ecclesiastica scribitur, pariter coronati sunt. Passa est quoque & sancta Blandina ex eorum collegio, quæ primo, secundo & tertio die pulsata cruciatibus, cum non superaretur, quarto verberibus acta, craticulis exusta, & multa alia perpessa, ad ultimum gladio jugulatur.

Ita Praten. Herinien. Antverp. Max-Lubec. Rosweyd. Munerat. Greven. Molan. &, quod mirum, Hagenoyen: Accedunt Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg. in quibus excedunt voculæ duæ mox notandæ.
Varia lectio. Greven. Molan. & mediæ notæ codices pro beatorum martyrum, habent sanctorum. Pro Sereno, male in Max-Lubec. Semio. Rosweyd. Lugduno. In Greveno, pro sanctorum Fotini, est sancti Fotini. Lego Fotini cum codicibus omnibus, Munerato solum & Molano exceptis, qui melius scribunt Photini, quamvis plurimi, post Hieronymum, malint scribere Pothini, potius ἀπὸ τοῦ πόθου, quam ἀπὸ τοῦ φωτός, ut sit potius desiderabilis, quam lucidus. Fontini in Max-Lubec. sphalma est, uti & Matudi pro Maturi: & in Molano Pagati, pro Epagati, quod in Heriniensi male dividitur Et pagati. Antverp-max. Ultraject. Leyden. & Lovanien. post historia Ecclesiastica, ex Adone fortasse inserunt, libro quinto. Codex Rosweydi omisit pariter. Legendum passa est quoque et. In Rosweyd. deest est, in Greveno & Molano et. Antverp. & Max-Lubec. pro ex eorum collegio, posuerunt in. Solus Pratensis legit jugulata est; reliqui ut in textur.
Observatio. Nimiam Adonis amplitudinem, proindeque contractioris Martyrologii, ad ecclesiasticum usum, [Marcellin. & Petri.] necessitatem, vel solus hic dies abunde probat, ubi Legendario quam Martyrologo longe est similior; Marcellini & Petri, atque iterum Martyrum Lugdunensium historiam ex ipsorum Actis fuse describens. Ceterum de Marcellino & Petro agunt antiquissimi Martyrographi omnes, Hieronymus, Beda & Romanum parvum. Bedam descripsit Rabanus, & hunc vel illum secutus Notkerus, aliqua breviter ex Adone adjiciens. Noster item sua omnia ex Beda ad verbum transfert, prætermissa dumtaxat visione angelica, eamque subsecuta conversione Dorothei, quem mirum est a Martyrologis aliis ita præteriri, ut cultus ejus sacri nulla appareant vestigia. Porro Marcellini & Petri socii, qui hic desiderantur, bene in Actis expressi sunt. Certissima est & celebratissima horum nostrorum Martyrum, etiam in Allatii & Frontonis Kalendariis, in Sacramentario Gregorii, in Missali Thomasii aliisque indubitatis monumentis consecrata memoria. Utinam idem liceret asserere de Actis ipsis, quæ quidem antiquitus scripta recte censuit Baronius ad annum CCCII num. 106, Henschenius tutari conatus est: ast aliam plane censuram inurunt recentiores, & quidem Tillemontius digna non credidit, ex quibus vitam suam Gallicam contexeret tomo 5 a pag. 199, in Notam rejiciens eorum examen pag. 663. Curiosa plurima de Marcellini & Petri cultu ac potissimum de reliquiis, in varias orbis Catholici partes translatis, collegerunt Henschenius & Papebrochius, quibus adde quæ recentius eruderavit Janningus in Supplemento Junii, ubi de eorum non una, ut putavit Tillemontius, sed gemina Romæ ecclesia, longe operosius, diligentius & accuratius post Laderchium disputat. Lugdunensium martyrum non eadem quæ Romanorum est ratio. Illi in Hieronymianis modo confusiore notati, [Martyrum Lugdunensium.] in Beda dicuntur esse numero XLVII vel XLVIII (Rabanus male posuit LXVIII) quorum sola, ut antesignana, nominatur illustris virgo Blandina, expresso præterea unico Pontici nomine. Apud Adonem fusissima texitur persecutionis Lugdunensis & Viennensis narratio, ex qua singulorum, si Sanctum diaconum excipias, nomina facile eruuntur, ut distincte fecit Henschenius. Narrationis præfatæ magnam partem transumpsit Notkerus; ast Usuardus solitis limitibus coarctatus, ex Adone selegit nomina a se ordinata, ut in laterculo exprimuntur, ex Beda vero, phrasi contractiori, Blandinæ certamen panxit. Atque hisce constat, quidquid hac die ab Usuardo annuntiatur. Superest verbo indicare, quanto apud eruditos in pretio sint incomparabilia horum Lugdunensium vel Athenacensium martyrum Acta, quibus forte nullum certius, nullum luculentius, nullum augustius primævi Christiani roboris & Euangelici decoris monumentum ad posteros integrum promanavit; imo tale, quod vel hypercritici ipsi summa cum veneratione recipiant & suspiciant. Pretiosissimum thesaurum ad nos transmisit Eusebius lib. 5 histor. Eccl. ex epistola Lugdunensium, verosimiliter Irenæi manu, ad ecclesias Asiæ & Phrygiæ scripta. Quæ in iis ex varia, seu versione, seu lectione controversa sunt, explicat Henschenius, singula Martyrum XLVIII nomina solerter exquirens, ut facit etiam Florentinius. Gallice omnia deducta sunt a Tillemontio tomo 3 a pag. 1. Vide etiam Ruinartii admonitionem, ejusque in prædicta Acta notationes a pag. 45. Non erit injucundum lectori audire Josephi Scaligeri de ipsis illis Actis judicium, quod certe nemini suspectum esse poterit. Ad hæc Eusebiani Chronici verba, Plurimi in Gallia gloriose ob nomen (Christi) interfecti, quorum usque in præsentem diem condita libris certamina perseverant; sic ille in animadversis pag. 202 num. 2183 religiose observat: Ea & Polycarpi martyrium hodie exstant apud Eusebium in Historia Eccl. quæ sunt vetustissima Ecclesiæ martyria, quorum lectione piorum animus ita afficitur, ut numquam satur inde recedat: quod quidem ita esse unusquisque pro captu suo & conscientiæ modo sentire potest. Certe ego nihil umquam in Historia Ecclesiastica vidi, a cujus lectione commotior recedam, ut non amplius meus esse videar. Idem sentimus de Actis martyrum Lugdunensium & Viennensium, apud eumdem Eusebium, quibus quid augustius, quid venerabilius in antiquitatis Christianæ monumentis legi potest? Ita ille. Promptum cuique & integrum est eosdem animi motus experiri. Wandelbertus omnes textus nostri Martyres, non inconcinne versibus suis decoravit:

Marcelline sacer, Petre exorcista quaternis
Nonis communem dignamque litatis ad aram:
Lugdunique pio Blandina vocatur honore,
Quadragena quæ simul octavaque coruscum
Cum plebe nexit flammis undisque monile.

AUCTARIA.

Tornacen. In mutilando textu nimis frequens, hic Marcellini & Petri elogium resecat, de reliquo puritati Usuardinæ satis prope accedit.

Pulsanen. In 1 annuntiatione purus, in 2 contractior est, scribens: Lugduni, sanctorum martyrum Zachariæ presbyteri & Donati cum aliis quadraginta sex. [De Lugdun.] Hi omnes famuli Christi, sicut in historia &c. Sed de Blandina nihil habet.

Antverp-maj. In prima annuntiatione truncatus est, omissis nempe his verbis: Qui multos in carcere ad fidem erudientes.

Alberg. & Danic. Hodie secundo loco inserunt, quæ ad diem sequentem spectant, nempe: [Erasmi.] In Campania, sancti Herasmi episcopi & martyris. Hic sub Diocletiano Augusto primum plumbatis, deinde fustibus graviter mactatus; post resina, sulphure, pice, plumbo, cera oleoque perfusus, illæsus apparuit. Deinde sub Maximiano diversis atque immanissimis suppliciis excruciatus, tandem, vocante Domino, sancto fine quievit. Reliqua, quæ ad textum pertinent, pura sunt.

Centulen. Romæ, passio beatorum martyrum Marcellini presbyteri & Petri exorcistæ, sub Sereno judice. Ipso die Lugduni, sanctæ Blandinæ martyris, cum aliis XLVIII martyribus, temporibus Marci Aurelii Veri & Antonini atque Lucii filiorum ejus. [Walerici.] Eodem die, relatio Walerici abbatis, de Flandria ad proprium locum. Vide Acta 1 Aprilis. pag. 23, ubi de hac relatione agitur.

Bruxellen. De Marcellino & Petro in fine attexit: Quorum in Canone Missæ memoramur. In Lugdunensibus ferme purus est. Tum additur: Et sancti Algisi confessoris. [Algisi.] Est Adalgisus presbyter in Theorascia Picardiæ regiuncula.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. Addunt in fine: [Marcell. & Saturnini.] Ipso die Romæ, sanctorum Marcellini, Saturnini. Acceptos opinor ex ingenti Romanorum martyrum agmine, in quo Saturninæ sex, Saturnini duo, Marcellina una, sed Marcellinus nullus, præter eum solum, qui supra in textu Usuardino positus est.

Matric-Cartus-Ultraject. Marcellini & Petri martyrum. [Textus contract.] Fotini episcopi & martyris cum sociis quadraginta de clero & populo, cum quibus passa est sancta Blandina.

In Vatican. signato num. 5949. Deest, tota annuntiatio de martyribus Lugdunensibus.

[Eugenii PP.] Florentin. Romæ, depositio seu transitus sancti Eugenii Papæ & confessoris….

[De Marcellino & Petro.] Editio Lubeco-Col. De Marcellino & Petro post tormenta, adjicit, ducti in Silvam nigram & ibi pariter decollati sunt, sub Diocletiano Imperatore, [De Lugdun.] judice Sereno. Item de Lugdunensibus inseritur; sicut in Ecclesiasticæ historiæ libro quinto scribitur, pariter tempore Marci Aurelii Veri & Antonini atque Lucii filiorum ejus coronati sunt. Passa est quoque S. Blandina &c. Sequitur: [Dorothei.] Item sancti Dorothei, qui vidit animas sanctorum Marcellini & Petri splendide ornatas ab angelis ferri ad cælos, postquam eos decollaverat, unde pœnitentiam agens, sub Julio Papa baptizatus, quievit in pace. Vide quæ superius diximus in Observationibus nostris.

Belin. De Lugdunensibus, sic habet: Eodem die Lugduni sanctæ Blandinæ cum XLVII martyribus, temporibus Marci Aurelii & Antonini Veri atque Lucii filiorum ejus. In prima annuntiatione purus est. Sequitur: In Campania, natale sancti Erasmi &c. ut supra in Alberg. & Danic. [Erasmi.] Nos cum Usuardo & aliis Martyrologis de eo agemus die sequenti.

[Nomina MM. Lugd.] Greven. Nomina Sanctorum qui cum supra memoratis apud Lugdunum passi leguntur, hæc sunt. Macharius, Alcibiades, Silvius, Primus, Ulpius, Vitalis, Cominus, Octuber, Filominus, Geminus, Julia, Rogata, Emilia, Potamia, Pompeia, Rodona, Biblis, Quartia, Materna, Helpes quæ & Amnes, Alexander, Ponticus. Hi omnes in carcere quieverunt. Aristeus, Cornelius, Zozimus, Titus, Julius, Toticus, Appollonius, Geminianus, Julia, Ausonia, Emilia, Jamnica, Pompeia, [Algisi. Dorothei.] Domna, Justa, Trofima, Antonia. Algisi confessoris. Dorothei confessoris, qui cum beatos martyres Marcellinum & Petrum decollasset, videns animas eorum splendide ornatas ad cælum ferri, pœnitentiam egit, baptisma suscepit & in pace quievit. [Arthemii cum suis. Zachariæ monachi.] Archemii [Arthemii] cum suis. Vide VI Junii. Zachariæ monachi, discipuli abbatis Silvani, qui ut Heraclides refert, arctissimam in eremo duxit vitam, palliumque suum pedibus conculcans dicebat, neminem posse fieri monachum, nisi qui sic animo omnia conculcasset. Vide quæ de hoc Zacharia dicuntur inter Prætermissos.

Molan. In prima & puriori editione habet augmentum de Erasmo, ut supra; & typis minoribus: [Martyrii.] Martyrii monachi, de quo in Dialog. B. Gregorius. Notus mihi non est. Editiones aliæ post jugulatur, in textu litteris Italicis immiscent verba Bedæ & ex eo Rabani: Tunc & Ponticus puer annorum XV per omnia tormentorum genera cum ipsa circumactus & materna ejus cohortatione roboratus, ante illam martyrium consummavit. Accedit deinde tamquam textus pars: In campania, [Erasmi. Nicephori.] natalis sancti Erasmi &c. In fine: Die secunda, sancti patris Nicephori Patriarchæ Constantinopolis confessoris. Vide XIII Martii Tum typis minoribus: In territorio Lugdunensi, depositio beati Algisi presbyteri & confessoris. [Algisi. De martyr. Sendomir.] Sendomiriæ, anniversaria celebritas stragis martyrum Christi per excursionem Tartarorum, quæ magno populi concursu recolitur, multum Alexandri IV Pontificis indulgentia cumulata & dedicata. Monasterio Latiniaco, [Translat. Deodati &c.] translatio sanctorum Deodati episcopi, Maldegarii, Fulberti Amsilionis, Lamberti ac unius Innocentium. Vide de singulis, in Prætermissis.

III Non.
Die 3.

[Erasmi.] In Campania, natalis sancti Herasmi episcopi & martyris, hic sub Diocletiano Augusto, primo plumbatis, deinde fustibus graviter maceratus, post resina, sulphure, plumbo, pice, cera, oleoque perfusus, illæsus apparuit. Deinde sub Maximiano, diversis atque immanissimis suppliciis cruciatus, tandem, vocante Domino, sancto fine quievit. Apud Aretium civitatem Tusciæ, sanctorum martyrum Pergentini & Laurentini fratrum, [Pergentini & Laurentini.] qui persecutione Decii cum essent pueri, post dura supplicia tolerata & magna miracula ostensa gladio cæsi sunt. [Isaac.] Civitate Corduba, beati Isaac monachi, qui cum esset annorum viginti & septem pro fide Christi gladio necatus est. [Lifardi.] In territorio Aurelianensium, sancti Lifardi presbiteri.

Puri sunt Praten. Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Erasmi recte scribunt Pratens. & Molan. Max-Lubec. Erasimi. Ceteri cum Herinien. Tornacen. Rosweyd. & aliis passim Herasmi; quod in textu servavimus. Pro primo plumbatis &c. Max-Lubec. & Munerat. ponunt primum. Sic Antverp. & Molan. pro cruciatus, habent excruciatus. Greven. quod in prima editione recte scripserat Aretium, male in ea quam sequimur mutavit in Aretum. Antverp. & Max-Lubec. legunt Arecium; & Valentini pro Laurentini. Ysaac commune plurimorum vitium est. Ultimum nomen varie exprimitur: Munerat. Greven. & Molan. putarunt se bene correxisse Liphardi, ubi in antiquioribus Lifardi legerant, qui multorum solet esse pruritus. Ego Lifardi præferendum censeo, utpote, inquit ante me Henschenius, aptius ad proprietatem Francici nominis ex Teutonica lingua accepti, atque amabili indole præditum significantis. Quidni & eadem ratio valeat pro Italicis, Hispanicis, Anglicis & id genus aliis nulla Græcis affinitate conjunctis, ut alibi ostendimus. Episcopi titulus perperam a Max-Lubec. Lifardo tribuitur.
[Erasmi.] Observatio. Illustre in paucis Erasmi certamen in hodierno Romano & Actis, die præcedenti referri notissimum est, nec minus certum in Hieronymianis & Rabano ea ipsa die celebrari, & ab hoc quidem cum elogio. At enim hac die memoratur a Romano parvo, Adone, Usuardo & Notkero. Uter dies præhabendus sit, non disputo. Adonis elogium ferme transumpsit Notkerus, addito martyri titulo, non solum episcopi sed determinate Antiocheni; non nullisque, nisi vehementer fallor, ex Rabani encomio admixtis. Noster, more solito, ex Adonianis flosculis corollam suam eleganter contexuit. Rabano & Adoni præluxerunt haud dubie Acta illa, quæ vulgo in Legendis circumferri solent, non sine justa suspicione gratuitæ fictionis, inquit Henschenius in comment. prævio pag. 211, quod in appendice Actis subjuncta, paulo clarius explicat Papebrochius. Alii rotundius, ut plane supposita rejiciunt, imo Tillemontius tomo 5 pag. 636 phrasi sua Gallica, excellenter mala pronuntiat. Sed quisquis ea finxerit, cultui Erasmi antiquissimo, tot monumentis, quæ ab Henschenio memorantur, firmato, nihil detrimenti afferre potest, sive unus tantum Erasmus Formiensis, sive & alter, [Martyrum Aretinor.] & forte plures synonymi admittantur. Martyres Aretini subobscure in Hieronymianis notati sunt, indicato nomine Laurentii pro Laurentini, adjectis sociis quadringentis anonymis. Clarius germanos pugiles distinxit Romanum parvum, apud Aretium &c. quem secutus Ado, maluit Aretiam scribere, brevi concinnato elogio, a Nostro contracto, Notkero paulo liberalius hauriente. Omnia desumpta sunt ex vetustis Actis, qualia edidit Henschenius, iis ut minimum nævis respersa, quæ originalia non esse facile ostendant. Prodigia nimis frequentia, suspecta habet Tillemontius tomo 3 pag. 332. [Isaac] Isaacus monachus, Cordubensis martyr, a sancto Eulogio celebratus, ex eorum censendus est numero, quos ex Hispania attulit Usuardus, qui primus Martyrologio eum inseruit, ceteris omnibus antiquis ignotum. Isaaci hujus martyrium ex Eulogio in Actis nostris illustratum est. [Lifardi.] Lifardi, Licfardi, Leifardi vel Liphardi memoriam inter Hieronymiana (in quorum uno perperam episcopus dicitur) augmenta rejecit Florentinius, ea causa, quam alibi attigimus. Beda, Romanum parvum & Ado de eo plane silent. Leofardum appellat Rabanus, Notkerus Liefardum, non Lacfardum. Quid præferendum sit, satis diximus. Puto, primam ejus in Fastis sacris memoriam, a Rabano & Usuardo ex Hieronymianis acceptam. Flori particulare elogium habes in Beda genuino & Actis: particulam dabunt Auctaria. Nos quæ Usuardi sunt recitavimus. Vide quæ de hoc Sancto ex variis scriptoribus diligenter collegit Henschenius. Wandelberti metricum elogium de solis Aretinis & Lifardo meminit his tribus verticulis:

Pergentinus item, Laurentinusque cruoris,
Et generis ternas gemino fulgore venustant:
Aureliana suum plebes recolitque Liphardum.

AUCTARIA.

Herinien. Iterum purissimus, proprium in fine adjicit. [Translat. Sindulfi.] Eodem die, translatio beati Sindulfi confessoris. Is est qui in agro Remensi colitur XX Octobris, & in Prætermissis male notatur episcopus.

Tornacen. Deficit in elogio martyrum Aretinorum; cetera plane purus.

Pulsan. De Erasmo egit prima hujus, ut ibi notavimus. In Aretinis & Isaaco satis purus est, sed Lifardum prætermittit.

Rosweyd. Subdit in fine: Romæ Marcelli martyris cum aliis CCCC. [Marcelli & soc. 400.] Multi ex eo sociorum numero in Actis enumerantur.

Antverp. maj. Sensus confundit, omisso alterius fine & alterius initio, hoc modo Aretina & Cordubensia connectens; & magna miracula ostensa: qui cum essent viginti & septem &c.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. et Edit. Ultraj-Belg. Toto textu puri, sic in fine memorant: In territorio Aurelianensium, depositio sancti Lifardi presbyteri & confessoris. [De Lifrado.] . Qui multis virtutibus clarus, monastico habitu venerandus, sancto fine quievit.

Alberg. & Danic. Idem habent augmentum, seu elogium de sancto Lifardo, sed carent hic prima annuntiatione, pridie relata.

Centulen. Apud Auretium civitatem, sanctorum Pergentini & Laurentini fratrum. In Campania, beati Herasmi episcopi & martyris. [Erasmi.] Cordubæ, beati Isaac monachi & martyris. Aurelianis, vico Maiduno, [De Lifardo. Relat. Richarii.] sancti Lifardi abbatis, qui fuit frater beati Leonardi confessoris. Cœnobio Centula, gloriosa relatio sancti patris nostri Richarii, sacerdotis egregii atque pretiosi confessoris. Alibi recurrit translatio; vide omnia die quo colitur, XXVI Apr.

Bruxellen. In textu satis purus, de Lifardo sic habet: Aurelianis, depositio sancti Lifardi presbyteri & confessoris, qui multis virtutibus clarus sancto fine quievit. [Osithæ.] Item sanctæ Osichæ virginis. Est Ositha, quæ colitur VII Octobris.

Hagenoyen. In Erasmo non nihil interpolatus, omittit Aretinos. In Isaaco ferme purus est. Tum de Lifardo: In territorio Aurelianensi, depositio sancti Lifardi presbyteri & confessoris, [De Lifardo.] qui multis clarus virtutibus, & monastico habitu erat venerandus; sancto fine quievit in pace. Hic a quibusdam dicitur de regibus Franciæ & Flandrensibus multa prophetasse. In territorio Basileensi, [Morandi.] sancti Morandi, viri religiosi & multis miraculis venerandi.

Daveronen. In territorio Aurelianensi, sancti Liphardi presbyteri & confessoris.

Ambianen. In territorio Aurelianensi, vico Waiduno, [De Lifardo.] depositio sancti Liphardi presbyteri & confessoris, qui multis virtutibus clarus, monastico habitu & religione venerandus, sancto fine quievit.

Matric-Cartus-Ultraject. Pergentini & Laurentini fratrum martyrum puerorum. [Textus contractus.] Herasmi episcopi & martyris. Isaac monachi & martyris. Lifardi presbyteri & confessoris.

In Vatican. signato num. 5949. Deest Erasmi, Isaac, Lifardi. Adjicitur autem: In Africa, [Quirini.] sancti Quirini. Vide in Actis ejus socios, nisi is sit, de quo Usuardus die sequenti.

[Esithæ.] Altemps. Eodem die, sanctæ Esithæ virginis. Eadem est, opinor, quæ Ositha superius. Item ordinatio sancti Thomæ martyris & archipres … [Thomæ.] an non archiepiscopi? Si intelligatur Cantuariensis, colitur is XXIX Decembris.

Editio Lubeco-Col. In Erasmo satis pura, in Aretinis modice interpolata est. De Isaaco pure. De Lifardo ut Antverp-max. &c. Tum in fine: [Servilii & Erasmi.] Eodem die, sanctorum Servilii & Erasmi martyrum. Ad quam classem hi duo hic reducendi sint, fateor me ignorare.

Belin. Die præcedenti Erasmum signavit. In reliquo textu non omnino purus, sic in fine enuntiat: In territorio Aurelianensi, sancti Liufardi episcopi & confessoris.

[Silvani & aliorum.] Greven. Eodem die, sancti Silvani cum aliis LXXXII. Abdiani, Neporii. Item quadringentorum martyrum. [Servilii &c.] Vide Acta. Ipso die, sanctorum Servilii & Erasmi. [Morandi. Kelvini. Coemgeni. Julianæ.] Morandi confessoris. In Hibernia, Kelvini abbatis. Vide Prætermissos. Coemgini confessoris. Julianæ virginis, illius, ni fallor, quæ inter Africanos martyres numeratur.

Molan. Treberis, depositio sancti Numeriani archiepiscopi. Colitur V Julii. Sequitur minori charactere: [Numerian. Crotildis.] Eodem die, sanctæ Crotildis reginæ. Quæ apud urbem Turonicam migravit ad Dominum, plena dierum, sepulta Parisiis in sacrario basilicæ sancti Petri, ad latus Clodovei regis, virisui. Postea vero Sanctarum asscripta numero, propter varia quæ illic edebat miracula, proxime capsam sanctæ Genovefæ, pretioso in feretro condita elevata est. Meminit ejus honorifice Greg. Turonicus libro 2, 3, & 4 historiæ Francorum. Eodem die, anno MLXX Hasnonii in Ostravandia, veteris templi, [Dedicat. celebris Hasnonii.] quod Balduinus Comes convertit in Benedictinum monasterium, dedicatio, ab episcopis Lietberto Cameracensi, Ratbodone Noviomensi, Raynerio Aurelianensi. Qua in dedicatione interfuisse reperio corpora sanctorum Marcelli, Piatonis, Salvii, Amati, Donatiani, Vedasti, Amandi, Audomari, Gisleni, Vincentii, Bertini, Vuinnoci, Vuandregisili, Bavonis, Everardi, Euberti, Landelmi, Hugonis, Aicadri, Eusebiæ, Rictrudis, Aldegundis, Ragenfredis, Reginæ & Waldetrudis. Hæc ad Acta nihil; & ab ipso Molano in posterioribus editionibus prætermissa sunt, ubi solum legitur: Ipso die, sancti Morandi confessoris, [Morandi.] discipuli beati Hugonis. Et sanctæ Crotildis reginæ. [Crotildis.] Die tertia, sancti martyris Lucilliani. [Lucilliani.] Vide pueros socios quatuor, & virginem Paulam seu Paulinam pag. 274 in Actis, ibique Janningi commentarium prævium cum encomio Græco-Latino. Vide etiam quæ de Morando habentur in Supplemento Junii.

Pridie Non.
Die 4.

[Quirini.] Apud Illiricum civitate Siscia, natalis beati Quirini episcopi, qui pro fide Christi (ut Prudentius scribit) ligato ad manum molari saxo, in flumen præcipitatus, & cum circumstantibus diu collocutus, ne ejus terrerentur exemplo, vix precibus ut mergeretur obtinuit.

Sumitur textus ex Herinien. Tornacen. Pulsanen. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Illyricum bene legit Molanus; sed nos cum reliquis codicibus omnibus, ut in textu Illiricum. Siscia omnino legendum est, cum Herinien. Molano, Pratensi &c. non Sitia, ut Tornacen; Sisia, ut Pulsanen; Stiscia, ut Muneratus; vel Sicia, ut Greven. Titulus martyris, a Munerato appositus, in nullis codicibus Usuardinis, nec in ipso Adone legitur. Fluvium pro flumen habet solus Pulsanensis. Optinuit in Heriniensi & Tornacensi ætatem suam redolet.
Observatio. In Sabaria (Epternacense corrupte Saba) civitate, Quirini memorant apographa Hieronymiana, [Quirini.] ad quæ videri merentur Florentinii Notationes, ex quibus, sed maxime ex Actis, intelligetur quo pacto ad Sabariam & ad alias civitates Quirinus idem pertineat. Romanum parvum ita loquitur: Apud Illyricum civitate Siscia, sancti Quirini episcopi & martyris. Rectius scripsisset, in Pannonia vel apud Pannoniam. Adoniana sunt quæ in textu adjiciuntur, accepta primitus ex Hieronymiano Eusebii Chronico ad annum CCCX. Noster, inquam, ex Adone sua omnia sumpsit, præterito solum tyranni, sub quo Quirinus passus est, nomine, & reliquiarum ad Catacumbas translatione. Sed hæc Notkerus cum reliquis transcripsit, male pro Siscia legens Fiscia. Qui hic citatur Prudentii hymnus, in Actis exstat, ubi notabis in commentario prævio, Usuardo tamquam fonti tribui, quæ ipse ex Adone planissime hausit, ut conferenti perspicuum est. Itaque & molare saxum ad manum ligatum, primum ab ipso Adone ex citato Chronico, vel ex Actis male acceptum est. Ibi habetur, manuali mola ad collum ligata; in hisce clare ponitur, molam ad collum ligatam. Porro Acta illa & vetustissima & omnibus probatissima sunt, etiam a Ruinartio recensita a pag. 551, atque Gallice reddita a Tillemontio tomo 5 a pag. 428; a quibus & a Papebrochio in Actis nostris, nonnullæ difficultates circa locum ac tempus martyrii, circa præsidem ac tyrannum, demum circa corporis aut ejus partium translationes explanantur. Sic a Wandelberto metrice laudatus est:

Martyr & antistes Pridie sacra vota Quirinus
Accumulans, proprio Christum de sanguine placat.

Usuardinum hactenus laterculum esse, omnino constat. Codex Pratensis augmentum affert hujusmodi: [de Martyr. Nivedun.] Civitate Niveduno, sanctorum Zotici, Attali & Eutici. Repugnant codices reliqui, si pauculos excipias, exerranti Pratensi alibi non semel conformes, nempe Rosweyd. Antverp-maj. & Aquicinct. ut in Auctariis clarius patebit. Ex Hieronymianis apohraphis selecti & a sociis avulsi sunt martyres illi Nivedunenses, non Ninivetani, ut codex aliquis posuit, quemque Rabanus præ ceteris imitatus est. Cujus regionis sint præfati martyres, vel potius cui regioni adscribendum sit Nivedunum, Galliæ an Pannoniæ, erudite examinat Henschenius & post eum Janningus in Supplemento Junii pag. 17. Ceterum nihil dubitare videtur Henschenius, quin Sancti ipsi Usuardo sint adscribendi. Nos id jam quærimus, an vere eos Usuardus in Fastis consignaverit. Consultus itaque Castellanus, utrum ea annuntiatio textui Pratensis codicis inserta, an ad marginem esset posita; inspecto diligenter codice, fassus est laterculi partem facere, utpote priori immediate adjunctam, at quantum conjiceret, recentiori adjectam manu, ac proinde judicio suo minime esse Usuardinam. Utut est, prædictum codicem Pratensem prætense autographum, ex purorum numero hodie exclusimus, refecto eo articulo, quem codices reliqui, saltem puriores omnes, ad Usuardum nihil spectare manifeste demonstrant.

AUCTARIA.

[Zotici & sociorum.] Praten. Addit: Civitate Niveduno, sanctorum Zotici, Attali & Eutici.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. In fine: [Arecii & Daciani.] Item Romæ, Arecii & Daciani. Præfige Picti, ut est in Actis.

Rosweyd. Incipit: In Aquileia, Cyrini episcopi & martyris & aliorum CC martyrum. [Cyrini.] Nescitur unde martyres illos eruerit: vide quæ dicuntur in Prætermissis. Sequitur textus, ubi pro Siscia est Scythia. In fine adjicit cum Pratensi: Civitate Niveduno, [Zotici &c.] sanctorum Zotici, Attali & Euticii. Vide Observationem.

Antverp. maj. Etiam habet: Civitate Niveduno, sanctorum Zotici, Attali & Eutici.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Textui puro subdunt: Hujus reliquiæ translatæ sunt Romam in Catacumbas. Eodem die, [Arecii &c.] sanctorum Arecii & Damiani. Ita scribunt plerique; at Alberg. & Danic. meliusDaciani.

Centulen. Apud Illiricum civitate Scissia, sancti Quirini episcopi & martyris, [De Quirino.] qui sub Maximiano passus, translatus est Romam & juxta Catacumbas sepultus.

Bruxellen. Etiam habet: Hujus reliquiæ Romam &c. Tum: Eodem die Romæ, sanctorum Arecii & Daciani. [Arecii &c. Zotici &c.] Civitate Numedia [Niveduno] sanctorum Zotici, Attali & Euthici. Item translatio sancti Poctoci confessoris. [Poctoci.] Forte Petroci, abbatis in Cornubia, de quo in Actis hac die.

Hagenoyen. De Quirino addit: Hujus reliquiæ &c. ut supra. Sequitur de martyribus Aretinis Pergentino & Laurentino, quos predie omiserat. Demum: Ipso die Romæ, sanctorum Arecii & Daciani martyrum. [Arecii &c.]

Aquicinct. Civitate Niveduno, sanctorum Zotici, [Zotici &c.] Attali & Eutici.

Matric-Cartus-Ultraject. Quirini episcopi & martyris apud Illyricum, de quo scribit Pradentius, quod ligato ad manum saxo submersus sit.

[Picti & sociorum.] Camberien. sanctæ Mariæ. Romæ, sanctorum Picti, Aretii & Daciani.

Vatican. signatus num. 5949. Romæ, sanctorum Picti, Aregii & Daciani.

Florentin. Romæ, sanctorum martyrum Aretii & Datiani. [Aretii &c. Udalrici.] Item sancti Udalrici episcopi & confessoris. Est is celeberrimus episcopus Augustanus, qui colitur IV Julii.

Luxovien. Civitate Niveduno, sanctorum Zotici, [Zotici &c.] Attali & Eutici. De quibus jam toties.

[De Vulnerib. D. N. J. C.] Editio Lubeco-Col. Memoria quinque vulnerum Domini nostri Jesu Christi. Hæc est prima annuntiatio, quam & habet Grevenus, sed de ea nihil alibi. Sequitur de Quirino, cum augmento de translatione reliquiarum ex Adone, ut supra. [Arecii &c. Expergenti & sociorum.] In fine: Romæ, sanctorum Arecii & Deciani martyrum. In Sicilia, sanctorum Expergenti, Philippi, Euticii, Saturinæ, & Juliæ martyrum. [Rufuli.] In civitate Sabaria, beati Rufuli. [Rutili vel Rustuli] martyris, cum multis aliis. Civitate Niveduno, [Zotici &c.] sanctorum Zotici, Attali & Euticii. Hi martyres omnes & eorum socii in Actis distinctius enumerantur.

[Aretii &c. Udalrici.] Belin. Post textum: Item Romæ, Aretii & Datiani. Item sancti Udalrici episcopi & confessoris. Vide supra in Florentinis. Notabis hic a nonnullis Udalricum perperam geminari, eo quod Mediolani colatur. Sed viri eruditi non alium ibi Udalricum agnoscunt, præter Augustanum.

[Vuln. Xri.] Greven. Quinque Vulnerum Christi solemnitas. Opinor ex devotione Coloniensium. In Cilicia [Sicilia, [Expergenti & sociorum.]] sanctorum Expergenti, Philippi, Eustici, Juliæ, & Saturnini. Sabaria civitate, [Rustuli. Zotici &c. Camasii &c.] sancti Rustuli, cum aliis duobus. Civitate Niveduno, sanctorum Zotici, Attali & Euticii. Item Camasii, Italii, Cirinæ: Vide nomina in Actis melius expressa & ad propriam classem reducta. [Arecii &c. Udalrici. Petrocii. Heleni. Triphon. &c. Aufomiæ &c.] Romæ, Arecii & Daciani. Olderici [Udalrici] episcopi & confessoris. Petrocii abbatis & confessoris. Heleni monachi & confessoris. Triphoniæ & Antoniæ virginum & martyrum. De his tribus vide Prætermissos. Aufomiæ, Esmiliæ, Jamnicæ, Rufinæ. Corrupta puto pleraque hæc nomina. [Osithæ.] Osithæ virginis & martyris, filiæ regis Orientalium Saxonum. De hac etiam alibi egimus, diximusque, in Prætermissis remitti ad VII Octobris, quamvis & aliis diebus notetur.

[Aretii &c.] Molan. Item Romæ, Aretii & Daciani. Item sancti Udalrici episcopi & confessoris, [Udalrici.] apud provinciam Rhetiæ civitate Augustana. Sabaria civitate, sancti Rutili cum aliis duobus. [Rutili.] In editionibus aliis de Aretio & Daciano, ut superius. Tum: Dei quarta, [Metrophan.] sancti patris Metrophanis Patriarchæ Constantinopolis. Vide de hoc eruditum Janningi commentarium, quo quæ ad ipsum & decessores, siquos habuit, atque ad successorem Alexandrum spectant, diligentissime excutiuntur. Nec minus elaborata sunt, quæ de eodem argumento chronologice ordinata & stabilita invenies in Supplemento Junii.

Nonis.
Die 5.

[Marciani & socior.] Apud Ægyptum, natalis sanctorum martyrum Marciani, Nicandri & Apollonii, quorum gesta habentur. Eodem die, passio sancti Bonifacii martyris, [Bonifacii Tarsensis.] sub Diocletiano & Maximiano apud Tarsum civitatem passi, sed Romæ in via, quæ Latina nuncupatur, sepulti. Hic cum diu in stupro misceretur, tandem divino nutu compunctus, non solum, cui subjacebat, vitium deseruit, verum quoque per diversa tormenta ad palmam martyrii ardenter cucurrit. Item sancti Bonifacii episcopi, [Bonifacii ep. & mart.] qui de Britanniis veniens, & fidem Christi gentibus evangelizans, cum maximam multitudinem in Frisia Christianæ religioni subjugasset, novissime gladio peremptus, martyrium consummavit cum Eobano episcopo & aliis servis Dei.

Ita Herinien Antverpien. Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. In Munerato est Maciani & Appolloni; in Molano Martiani; sequimur ortographiam reliquorum: in Ægypto autem modum superius cœptum. Sic varii scribunt Bonefacii, plures cum textu Bonifacii. De Tarso dixi etiam alibi. Sub Diocletiano (Herinien. Dioclitiano) & Maximiano scribunt omnes; Muneratus posteriorem omittit, uti etiam civitatem. Ejusdem Munerati vitium est Frixia; pro Frisia. Constat Adonem legere Eoban, quod servat Grevenus & Antverp-major. Unde Pratensis, Rosweyd. & Molanus rectissime formant Eobano, cum pluribus aliis, quo modo & Usuardum ipsum posuisse existimo; non Eubanco, ut Herinien. & Tornacen. nec Eubaneo, ut Munerat. nec Eobanco, ut Antverp. multo minus Eobantho, ut Max-Lubec. In duobus codicibus proxime citatis deest, episcopo. Sed an non legendum coepiscopo cum Adone? Variant codices. Secutus sum Praten. Herinien. Tornacen. & Munerat. Si aliud magis placet, per me licet præferatur.
Observatio. Non leviter controverti posset, sintne tres martyres Ægyptii hac die notati plane, [Marciani & sociorum.] iidem cum tribus ferme synonymis Martiana, Nicanore & Apollonio, quos V Aprilis retulimus, ibi in Observationibus indicantes, eos in Actis eo die præteritos, remitti ad V Junii. Est igitur Henschenii sententia, ipsos illos utroque die commemorari, quantumvis in Hieronymianis, Adone, Usuardo & Notkero expressissime distinguantur & sexu & nominibus, excepto Apollonio, quem hic Apollinem vel Apollinum vocari, facile patitur Florentinius, qui diversos putare utrobique tergeminos, tametsi populares, non censet incongruum; alius ex mente Martyrologorum, crederet esse necessarium. Certe necdum plene persuasit Henschenius, tres suos hodiernos, septem sociis comitatos, cum tribus illis aliis Nonarum Aprilium eosdem esse. Quid quod dubitari quoque possit, an terni illi hoc die ab Hieronymianis aliisque Martyrologis tam expresse sine ullis sociis signati, vere cum Henschenianis confundendi sint. Si id miraris, adverte quot Synonymi in iis codicibus celebrentur. Crescit difficultas ex Nicandro & Marciano, qui in Rom. moderno Venafri recoluntur XVII Junii, quo die scimus martyrium subiisse, ex authenticis Actis a Mabilione primum, deinde a Ruinartio inter selecta vulgatis a pag. 617, Nicandrum & Marcianum milites, verosimiliter in partibus Mœsiæ, sub eodem judice Maximo, sub quo Julius, & ipse miles, agonem complevit XXVII Maii. De his agit Tillemontius tomo 5 a pagina 14, & accurate Acta expendit in notatione a pag. 590. Sed hæc longioris discussionis sunt, quam ut propriam relinquimus Janningo in supplemento Junii ad citatum diem XVII Junii ex integro retexendam. Ad textum quod attinet, nobis certius & evidentius est, Usuardum more sibi receptissimo, Adonem ductorem secutum, cujus verba ad apicem transcripsit. Idque clarissime conficitur ex consensu codicum omnium, exceptis denuo Pratensi, Antverpiensi majore & Rosweydino, qui plerumque, ut nuper notavimus, in aberrationibus vestigia premunt consimilia. Castellanus in citata sæpe epistola monuit, hujus diei laterculum forte alias avulsum, secundis scriptum curis (Gallice redecrit) codicique adjunctum vel assutum (ajoute;) suspicor ab aliquo sciolo, qui adverterit eosdem vel similes Nonis Aprilis consignatos. Certe tam manifesta a reliquis deviatio, codicem illum, hac die æque ac præcedenti, purum non esse, satis evincit.

De Bonifacio Tarsensi martyre sic legit Romanum parvum: Bonifacii martyris apud Tharsum XIV die mensis Maii passi, [Bonif. M.] Romæ Nonis Junii sepulti. Quod recte notatum indicat Ado, & ex eo Notkerus, ejus longiorem narrationem describens, quam brevius contraxit Noster solita elegantia. Ab aliis & hodierno Romano colitur ipso passionis die, XIV Maii, quo Acta ejus ab Henschenio post alios edita & illustrata sunt; si non primigenia, talia saltem, [Bonifacii Germ. Ap.] ut severiores etiam censores, ea omnino repudiare non audeant. Inter rigidiores est Tillemontius tomo 5 pag. 650 & 651. Bonifacius Moguntinus in aliquibus Hieronymianis apographis, quasi in Austria (intellige, veteri Austrasia) passus adjicitur. Quid de Bedæ Martyrologio censendum, & hic in Actis & ante 11 tomum Martii, explicat Henschenius. Hoc certissimum est, elogium in nostro laterculo positum plane ex Adone acceptum esse, quod fecit etiam Notkerus, sociorum Bonifacii nomina ex Rabano adjiciens. Hæc Usuardini textus sinceram germanitatem abunde demonstrant. In exornando Germaniæ Apostolo, nihil ab Henschenio & Papebrochio prætermissum est. Huc spectat elegans Wandelberti metrica laudatio:

Nonis antistes fulget Bonifacius, Anglis
Editus, ad Christum Oceani qui traxit alumnos,
Fresonum puro submittens colla lavacro.

AUCTARIA.

Praten. Jam dixi, omissam ab eo annuntiationem primam. Secundam sic incipit: Natalis beati Bonifacii &c.

Tornacen. De Bonifacio Tarsensi hæc solum habet: Eodem die, sancti Bonifacii martyris. Cetera purissimus est.

Pulsan. De Bonifacio Tarsensi egit supra. In reliquo textu satis purus est.

Antverp-maj. In defectu convenit cum Pratensi. In reliquis satis purus est.

Rosweyd. Convenit item in præfato defectu, sed textum hac ratione disponit: Trajecti, B. Bonifacii archiepiscopi & martyris, [De Bonifacio ep. & mart.] qui de Britaniis veniens Trajectum tempore sancti Willebrordi archiepiscopi, primi Trajectensium Doctoris, cum eo moratus est. Post transitum vero sanctissimi Præsulis Willebrordi, jam dictus Bonifacius Dei gratia ejusdem archiepiscopatus honore sublimatus est. Qui cum fidem Christi constanter in Fresia euangelizaret & maximam multitudinem Christianæ religioni subjugasset, novissime a Fresis gladio peremptus martyrium consummavit, cum cooperatoribus Eobano & Adalario presbyteris & aliis quinquaginta tribus. Hæc Ultrajectensis codex ex suorum sensu, de quibus vide Acta. Tum: Item in Tharso, B. Bonifacii martyris &c. satis pure.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Editio Ultraj-Belg. Proxime ad puritatem accedunt, in eo diversi, quod primo loco memorent: Natale sancti Bonifacii Maguntinensis episcopi &c. Sequuntur Ægyptii. Tunc de Bonifacio Tarsensi pure, ut jam diximus.

Lovanien. Prioribus similis, resecat in fine elogium Bonifacii Tarsensis, post Latina sepulti: Alberg. autem & Danic ceteris etiam conformes, hic Bonifacium Tarsensem omittunt, quem XIV Maii supra posuere.

Centulen. Apud Egyptum, sanctorum martyrum Marciani, [Textus. mutatus.] Nichandri & Apollonii, quorum gesta habentur. Romæ, festivitas beati Bonifacii martyris, qui apud Tarsum passus, sed Romæ fuit hac die sepultus. Folda monasterio, natale sancti Bonifacii, qui Romæ ordinatus episcopus a Pontifice Zacharia & ad prædicandum in Fressiam missus, gentes multas ad fidem convertit & a reliquis gentilium cum Eobano episcopo & aliis servis Dei gladio peremptus est.

Bruxellen. Sic incipit: Commemoratio beatæ Mariæ semper Virginis, [Comm. B. V. ob victor. Woring.] instituta ob gloriosam victoriam, quam hac die apud Woerung habuit Joannes, hujus nominis primus, Lotharingiæ, Brabantiæ, & Limburgiæ Dux. Hæc nihil ad Acta nostra. [De Bonifacio ep. & mart.] Sequitur: Apud Fuldis, sancti Bonifacii archiepiscopi & martyris. Quem ab Anglia venientem Gregorius Papa archiepiscopum Maguntinum consecrans, ut verbum Dei prædicaret in Germaniam direxit. Qui cœnobium Fuldense in pago Maguntinensi fundavit, & postea cum sociis ad prædicandum in Fresiam veniens, cum maximam multitudinem ibi Christianæ religioni subjugasset, ambustis mulierum furcis quassatus, gladio perimitur. Cum eo Eubanus coëpiscopus & alii servi Dei occubuerunt, & ipse Bonifacius ad Fuldam relatus tumulatur. In Bonifacio Tarsensi & Ægyptiis satis purus est. In fine addit: Et sanctæ Aglahæ gloriosæ feminæ, [Aglaës.] multisque vertutibus claræ. Vide XIV Maii, ubi de Bonifacio.

Hagenoyen. In prima annuntiatione ultimis verbis mutilatus, de Bonifacio Tarsensi plurima commiscet purius in Actis legenda. In Frisia, [De Bonifacio] depositio sancti Bonifacii Maguntinensis episcopi & martyris, qui de Britania veniens & fidem Christi gentibus euangelizans. Hic Bonifacius tunc temporis erat legatus Gregorii Papæ, & propter eum spoliavit Wormatiensem ecclesiam usu pallii & tradidit ecclesiæ Maguntinæ, nam antea Maguntia erat sub Wormatia. Et cum maximam multitudinem populi in Frisia, fidei subjugasset, novissime gladio peremptus est ipse cum Coliano coëpiscopo & Adalario suo archidiacono, & aliis LII servis Dei. Corpus Bonifacii Fuldæ translatum est, sed alii omnes sepulti sunt in Trajecto, in ecclesia Salvatoris.

Victorin. & Reg. Suec. num. 130. Eodem die, [Severæ &c.] sanctæ Severæ cum germanis Kalendino & Marco. Vide XXIX Januarii.

Ambianen. Corbeiæ monasterio, exceptio corporis sancti Præcordii confessoris. Vide in Actis 1 Februarii, quo die Præcordius colitur.

Matric-Cartus-Ultraject. Bonifacii episcopi & sociorum ejus martyrum. In margine: Unde multas habemus reliquias, a collegio sancti Salvatoris Trajectensis nobis donatas, ubi plures eorum requiescunt.

Vatican. num. 5949 Incipit: Natalis sancti Eleutherii episcopi & sanctæ Anthiæ matris ejus, [Eleutherii & Anthiæ.] in S. Sophia. Nihil de iis hac die; vide XVIII Aprilis. Desunt martyres Ægyptii & tota annuntiatio Bonifacii Tarsensis.

[Jovini. Proculi.] Altemps. Pictavis, S. Jovini abbatis. In pago Bononiensi, sancti Proculi martyris. De utroque agitur 1 Junii. Vide Auctaria & Acta.

Florentin. Apud civitatem Cebliensem vel Celliensem, in loco qui dicitur Pigrus, passio sanctorum martyrum Severæ cum fratribus suis Kalendino & Marco & matre eorum, [Severæ &c.] quæ fuit uxor sancti Maximi martyris [quæ] cum orasset, emisit spiritum. Passi sunt tempore Claudii imperatoris. Dixi supra videnda Acta XXIX Januarii, ubi mille circiter milites socii adjunguntur.

Editio Lubeco-Col. In Bonifacio Moguntino interpolata, secundo loco habet martyres Ægyptios. [Canonizat. Nic. Tolent.] Tum: Eadem die, canonizatio sancti Nicolai de Tollentino presbyteri & confessoris, Ordinis Eremitarum. [Aglaës] Item sanctæ Aglahæ gloriosissimæ, multis vertutibus claræ. Romæ, sepultura sancti Bonifacii martyris.

Belin. In 1 annuntiatione purus, omittit Bonifacium, de quo egit XIV Maii, cetera purus. In editione altera additur: Eodem die, beati Claudii episcopi & confessoris. [Claudii.] Remittitur ad diem sequentem.

Greven. Adelarii episcopi Erffordensis & aliorum LIII martyrum, [Adelarii. Marcian&c] de societate sancti Bonifacii. Item sanctorum Marciani, Felicitatis, Gregorii. Ficulæ. Vide Romanos martyres in Actis. In Africa, [Evasi &c.] Evasi & Probati. Lege Privati. Pergentinæ, sororis sanctorum Laurentini & Pergentini. [Pergentinæ.] Vide Prætermissos. Canonizatio beati Nicolai de Tollentino presbyteri & confessoris, Ordinis eremitarum sancti Augustini. Colitur X Septembris. Aglabes sanctæ matronæ Romanæ, [Aglaes.] de qua supra pridie Idus Maii.

Molan. Solum addit typis minoribus: Bruxellæ, commemoratio beatæ Mariæ semper virginis instituta ob &c. ut ex ipsomet fonte Bruxellen. supra diximus. In editionibus aliis: Die quinta, sancti hieromartyris Dorothei episcopi Tyri. [Dorothei.] Tum commemoratio quæ supra. Vide de Dorotheo Henschenii commentarium historicum.

VIII Idus.
Die 6.

[Philippi.] Natalis beati Philippi, qui fuit unus e septem Diaconibus. Hic signis & prodigiis inclitus, apud Cæsaream requievit, juxta quem tres Virgines filiæ ipsius prophetissæ tumulatæ jacent. [Martt. 20 Tarsensiu.] Apud Tarsum Ciliciæ, Martyrum viginti, temporibus Diocletiani & Maximiani, qui per diversa supplicia glorificaverunt Dominum in corporibus suis. [Arthemii & socior.] Romæ, sanctorum Artemii cum uxore sua Candida & filia Paulina. Qui Artemius gladio percussus; uxor vero ejus & filia lapidibus sunt obrutæ. [Amant. & Alexandri] Civitate Niveduno, sanctorum Amantii & Alexandri.

Puri sunt Praten. Herinien. Antverp-maj. Greven. & Molan.
Varia lectio. Unus fuit pro, fuit unus in Antverp-majore nihil offendit. Inclitus habent vetustiores codices, Greven. & Molan. inclytus. De Tarso diximus non semel, variare non lubet. Glorificaverunt Dominum, legunt Pratensis & Heriniensis, ut habet Ado, & sic puto scripsisse Usuardum, quidquid Notkerus legat Deum, ut faciunt etiam codices Antverp-major, Greven. & Molan. Arthemii posuit Pratensis primo loco, Artemius, altero. Arthemii habet etiam Antverp-maj. Melius ex Usuardi mente Artemii cum ceteris, ut in textu. Solus Pratensis legit Amanti, reliqui Amantii.
[Philippi.] Observatio. Textus hodierni fontem, quatenus ea spectat quæ plana sunt, non aliunde quam ex Romano parvo quærere oportet, ubi iidem omnes Sancti, diversa licet serie nominantur, qui & hic nominatim expressi sunt; præter solos Nivedunenses, de quibus infra erit dicendum. Ex ea scaturigine hausit Martyrologus Viennensis, ex hoc Usuardus & Notkerus, uterque pro more, ille contractius, iste fusius. Philippi diaconi & filiarum propetissarum elogium ex festivitatibus Apostolorum repetitum, Noster compendio delibavit, ad eum plane modum, quo in laterculo exhibitum est. Sæpe miratus sum & hic miror, codices mediæ notæ in Auctariis citandos, ea plerumque rescindere ex Usuardino textu, quæ in ipso Adonis Martyrologio non reperiuntur. Suspicor id factum scioli cujusdam vitio, qui priorem illam Adoniani Martyrologii partem ignoraverit, unde tamen Usuardus elogia plura mutuatus est. Idem hoc die factum patet, cum ex mente Adonis tres dumtaxat filias cum patre sepultas memoret; nempe quod ille, ex aliquorum traditione, quatuor filiarum unam, spiritu sancto plenam, Ephesi tumulatam existimaverit. De Philippi rebus gestis, eunucho per eum baptizato, de episcopatu & cultu, commentarium historicum texuit Papebrochius; cui jungenda quæ habet Tillemontius tomo 2 a pag. 65 & in notis a pag. 490. Videat lector Actus Apostolorum magna parte capitis 8, & cap. 21 ℣. 9.

In martyribus Tarsensibus verba Adonis omnia transumpta sunt, excepto solum Simplicii judicis nomine. [Martyrum Tarsensiu.] Addidit Notkerus & recte, de iis martyribus dictum esse in passione sancti Bonifacii; quæ brevius hac die, quantum ad hos martyres attinet, in Actis nostris repræsentantur. [Arthemii & socior.] De Arthemio, uxore & filia pluribus agit Ado II Junii, ubi de Marcellino & Petro. Hic ea repetit, quæ ad laudem horum trium seorsim faciunt, quæque Noster ad solitos suos numeros nitide revocavit. Hactenus ex prædicto fonte, Hieronymianis & Beda nihil subministrantibus. [Amantii & Alexandri] Supersunt martyres Nivedunenses vel Nividunenses, de quibus multa suggerit Florentinius, multa examinat Henschenius, tum ut germana nomina, tum ut sociorum numerus, tum ut agonis palæstra discerni possint, vetustis Martyrologiis mire hic variantibus. Telas retexere nostrum non est, citatos Scriptores consulat, cui singula expendere otium fuerit; sed præ ceteris videat nuperam Janningi dissertationem in Supplemento Junii pag. 17. Nobis verosimile est Usuardum, ut sæpe alias usuvenit, ex Hieronym. binos hosce decerpsisse, quos in Adone non repererat: Utrum felicius quam Rabanus & Notkerus, in medio relinquimus. Codicum nostrorum unanimis consensus sufficit ad stabiliendam propositi textus illibatam Usuardinam integritatem, cui investigandæ potissimum incumbimus.

AUCTARIA.

Tornacen. Excessu rarissime, sæpius defectu laborare diximus, quasi textum cancellis, non cancellos textui aptaverit. Sic denuo hodie Tarsensium martyrum elogium decurtat: cetera purissimus.

Pulsan. Non solum elogium, sed martyres ipsos Tarsenses omittit: rescindit præterea elogium Philippi; de reliquo satis purus est.

Rosweyd. Penultimo loco ante martyres Nivedunenses interserit: [Gudwali.] In Blandinio, Guthuuali episcopi & confessoris.

Munerat. Adjicit fine: Ipso die, Claudii confessoris archiepiscopi Bisuntinensis. [Claudii.]

Antverp. Max-Lubec-Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Hi nempe, quos dixi mediæ notæ codices, plerique Belgici, carent elogio sancti Philippi.

Centulen. Natale sancti Philippi, qui fuit de septem dyaconibus primis. Tharso Ciliciæ, martyrum viginti. Romæ, sanctorum Arthemii, cum uxore sua Candida & filia Paulina, sub judice Sereno passorum. [Asclepiadis.] Antiochiæ, sancti Asclepiadis episcopi, qui unus fuit ex præclaro confessorum numero. Remittitur ad XVIII Octobris. Civitate Niveduno, sanctorum Amantii & Alexandri. Cœnobio Blandunio, [Gudwali.] sancti Guthuuali episcopi, virtutibus & miraculis adornati.

Bruxellen. Incipit ab Arthemio. Tum de Philippo & Tarsensibus satis pure. Sequitur: Et Benigni martyris; [Benigni.] verosimiliter socii sancti Vincentii episcopi, Mevaniæ in Umbria. Item Meloni episcopi. [Meloni.] Opinor, Mellonis Rothomagensis, cujus natalis est XXII Octobris. In Blandinio monasterio, [De Gudwalo] depositio sancti Gudunali [Gudwali] episcopi & confessoris. Cujus scrinium, cum post processionem in Gandavum referretur, ymago crucis inclinato vultu eum venerata, immobilis mansit, neque se reflexit. [Claudii.] Et Claudii confessoris. Patet omissos esse martyres Nivedunenses.

Hagenoyen. A puritate parum recedens, solo ferme principio differt, ubi sic scribit: Apud Cæsaream, natale beati Philippi, qui fuit unus de septem diaconibus primis, cum sancto Stephano electi. Hic signis &c. omnia bene.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. In fine subdunt: Eodem die, sancti Boniti episcopi & confessoris. [Boniti. Gratiani.] Et sancti Gratiani episcopi & martyris. Vide quæ de utroque dicuntur in indice Prætermissorum.

Matric-Cartus-Ultraject. Philippi diaconi, qui fuit unus de primis. Apud Tarsum, viginti martyrum. [Gudwali.] Gunduali episcopi & confessoris.

Vatican. signatus num. 5949. Omisit Amantii & Alexandri. [Vencentii & Benigni.] Addidit: Apud Tusciam, sanctorum martyrum Vincentii episcopi & Benigni diaconi. Locus exprimitur supra ad Bruxellen.

Florentin. Apud civitatem Fesulanam, natale sancti Alexandri episcopi & martyris ejusdem civitatis. [Alexandri.] Apud Mantuam civitatem, inventio sancti Cælestini martyris. [Cælestini M.] De hoc in Prætermissis.

Codex Jurensis S. Ragnoberti. Pro Niveduno, scribit: Lugduno, Amanti, Luci. Vide quæ supra diximus in Observatione.

Remens. SS. Timothei & Apollinaris. Civitate Niveduno, passio sanctorum Amantii & Alexandri. In præcedenti substituitur Lucius.

Editio Lubeco-Col. Toto textu modice interpolata est, [De Artemio &c.] notanter in Arthemio, de quo post Candida, sic pergit; & filia parvula Virgine, re & nomine Paulina, martyrum: quos sanctus Petrus Exorcista, cum apud eos servaretur in carcere, convertit ad Dominum. Qui Arthemius &c. [Scariolæ. Vincentii.] In fine additur: Bituricas, sanctæ Scariolæ virginis. In Polonia, natale beati Vincentii episcopi & martyris. Hic est Levita Aginnensis; illa Studiola seu Eustadiola vidua, sanctimonialis. De hac VIII Junii agitur, de illo IX.

Belin. In prima editione pro Niveduno legit, [Invent. Cælest. M.] Lugduno, quod in Parisiensi corrigitur. In utraque addit: Apud Mantuam, inventio beati Cælestini martyris. De quo jam dictum est.

[Lucii & sociorum.] Greven. Item Lucii, Andreæ, Donati & Peregrini. Itali, Claudii. Vide in Actis de Nivedunensibus. In Polonia, [Vincent. &c] natalis beati Vincentii episcopi & martyris, fratrisque ejus Benigni diaconi. Quorum prior cum equuleum & flammarum adustionem bestiasque superasset, coram plebe Missam celebrans spiritum tradidit: sequens vero cum aliis multis gladio occisus est. Quo hæc spectent, non video, fallor nisi Vincentii & Benigni confundantur. [Gudwali.] Guduuali archiepiscopi Blandunensis & confessoris. Neque hoc magis clarum est. [Claudii. Kiliani.] Claudii episcopi Bisuntini confessoris. Kiliani confessoris. Vide Prætermissos. Commemoratio Norberti sanctæ memoriæ archiepiscopi Magdeburgensis & confessoris, [Norberti.] fundatoris Ordinis Præmonstratensis. Bituricas, [Scariolæ.] Scariolæ virginis. Vide supra.

Molan. De Gudwalo, Cælestino & Claudio ut supra. [Cetari. Auspicii.] Tum: Passio sancti Cerati episcopi sub Gratiano principe. Treveris, sancti Auspicii episcopi. Remittitur ad VIII Julii. Præmonstrati, commemoratio Norberti, [Norberti.] sanctæ memoriæ &c. charactere minori. In editionibus aliis, de tribus primis, ut editio prima. Tum: Die sexta, sancti patris Bessarionis, [Bessarionis.] miraculis clari. Malbodii, ostensio corporis beatæ Aldegundis virginis. Vide XXX Januarii. Sequuntur versus ex Wandelberto: Octavas Idus Ceratus episcopus ornat, Urbem qui fulsit Gratiano a principe dictam. De Norberto repetit, quæ ex Greveno dedimus. Vide de Cerato vel Ceratio Henschenii commentarium historicum pag. 708. Idem ipse Ceratus Hieronymianis insertus videtur ad VII Junii.

VII Idus.
Die 7.

[Pauli.] Constantinopoli, natalis beati Pauli ejusdem civitatis episcopi, qui a Constantio imperatore apud civitatulam quamdam Cappadociæ, Cucusam nomine, ob Catholicam fidem pulsus exilio, Arrianorum insidiis crudeliter strangulatus, ad cælestia regna migravit. Item Corduba, [Petri & soc. Cordub.] sanctorum Petri presbiteri, Auentii, Hieremiæ & aliorum trium.

Conveniunt codices multi; Praten. Herinien. Tornacen. Pulsanen. Antverp. & Max-Lubec. Rosweyd. Antverp-maj. Munerat. Belini prima editio, Munerat. Greven. & Molan. Quibus accedit codex Albergen.
Varia lectio. Constantinopolim scribunt Pulsanen. Max-Lubec. Rosweyd. Antverp-major & Belin. Præstat nostra ex aliis lectio. Paulini, pro Pauli, in Rosweydo error est. Constantini ponunt Antverp-major, Belin. & Molan. Infra probatur legendum Constantii. Ridiculum in Munerato est, a Constantinopoli imperatore. Bene in textu Capadociæ, non, in Capadocia, ut Antverp. Max-Lubec. & Belinus. Omnes Cucusam habent pro Cucusum, exceptis Herinien. & Molano, qui Cucussam, & Greveno, qui pejus posuit Concussam. Errat denuo Muneratus in civitaculam, turpius Belinus in civitatiunculam. Expulsus legitur in Pulsanensi pro pulsus, in Belino, compulsus. In Arrianorum omnes passim conveniunt. Exilio, loco insidiis, scriptorium sphalma est in Antverpiensi. Corduba legunt optimi codices. Max-Lubec. Cordubam, Munerat. Greven. & Molan. Cordubæ. In Belino Everici, error est, uti Evencii in Max-Lubec. & Eventii in Antverp. & alio Antverp-majore. Scribimus cum ceteris Aventii, quod correctius diceretur Habentii. De Jeremiæ vel Jheremie & id genus inflexionibus supra dictum est.
Observatio. De illustri Ariani furoris victima Martyrologorum primus loquitur auctor Romani parvi, [Pauli.] hisce verbis: Apud Constantinopolim, Pauli episcopi. Hunc secutus Ado, breve confecit elogium, quale totum etiam in Notkero legere est: Noster nonnihil contractum exhibet servata auctoris phrasi. Ambo autem ab ductore in eo recesserunt, quod maluerint Constantio scribere, quam Constantino; merito utique & ex rei veritate; nam licet idem Paulus ab ipso Constantino, ut diserte testatur Athanasius, primum in Pontum exulare jussus sit, id ante episcopatum accidisse necesse est, ex Chronologia a Baertio nostro verosimillime ordinata, circa annum CCCXXXVI, unde postliminio revocatus, non ante annum CCCXL episcopus ordinatus sit, ut pluribus ostendit Janningi ea de re dissertatio in Supplemento Junii hoc die. Ex quo tempore plura eum exilia pertulisse, ex Baertii commentario cap. 2 abunde constat. Cum igitur hic ultimum designari & determinari videatur, certum est non ad Constantinum, sed ad Constantium referri oportere, utpote quod ad annum circiter CCCL spectet, integris XIII post Constantini ex hac vita decessum. Quod facilius intelliges, si VI Novembris, diem martyrii, hunc translationis memineris, celebriorem subinde redditum, ut de Chrysostomo aliisque factum, suis locis diximus. Hæc cursim pro instituto attingimus, a Baertio & Janningo operosius discussa. Vitam Pauli Gallice adornavit Tillemontius tomo 7 a pag. 251, nonnulla ad eam spectantia in notis a pag. 697 examinans, ubi ipsum in pluribus a collegis nostris dissentire curiosus lector perspicere &, si vacat, utriusque partis momenta expendere poterit. Videatur etiam brevis notula Motherii. Sic solum Paulum hac die celebrat Wandelbertus:

Paulus septenas Præsul tuus alta Bizanti.

Auctor idem Romani parvi hac die commemorat: In Cappadocia Luciani martyris. Addit Viennensis distinctiorem loci notitiam, [De Lucian. Rom. parvi] nempe in Cæsarea, uti Rabanus & Notkerus. De eo nihil in codicibus nostris probatioribus. Adscriptus est Antverp-maximo aliisque inter Auctaria recitandis; idque, ni fallor, ex Adone, ut sæpe alibi factum, non semel observavimus. [Martyrum Cordubens.] Porro qui Luciani locum in Usuardo occupant, martyres sunt Cordubenses, ex Hispania cum pluribus aliis accersiti, sed a sociis Usuardino more avulsi; quorum nomina in Actis expressa invenies, & quæ ad eorum certamina spectant, ex S. Eulogii Memoriali libro 2 cap. 4 a Papebrochio diligenter collecta. Laterculi nostri simplicitas in tam unanimi codicum consensu apertissima est.

AUCTARIA.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg. Textui puro, ex Adone ut diximus, subjiciunt: In Cæsarea Cappadociæ, natale sancti Luciani martyris. [Luciani.]

Centulen. Constantinopoli, beati Pauli episcopi ejusdem civitatis, qui persequentibus. Arrianis ab [ob] catholicam fidem exilio pulsus, deinde crudeliter strangulatus, ad cælestia regna migravit. Cordubæ, sanctorum martyrum Petri presbyteri, Aventii, Jeremiæ & aliorum trium, quorum gesta habentur. [Ulfagii.] In pago Pontivo, sancti Vulfagii presbyteri & confessoris. Non uno modo nomen hoc scribitur: Vide quo modo efferatur in Actis.

Bruxellen. In Paulo fere purus, subdit: In Cæsarea Capadociæ, [Juliani, pro Lucian.] natale sancti Juliani [pro Luciani] martyris. In Corduba &c. pure. Niveduno, sanctorum Amantii & Alexandri; ex die præcedenti. [Translat. Servatii.] Ipso die, translatio sancti Servatii episcopi & confessoris. Repetenda est ex ipso Sancti die natali, ad XIII Maii.

Hagenoyen. In Paulo perturbatior sensus est. In fine adjecit: In Cæsarea Capadociæ, sancti Luciani martyris, [Luciani.] ut alii supra citati.

Codex Principis Ursini a Rosemberg. In civitate Mantua, [Invent. Cælestini.] inventio corporis sancti Cælestini Papæ & confessoris. Adscribitur Duplex majus. Acta data sunt VI Aprilis.

Matric-Cartus-Ultraject. Maximini episcopi & confessoris ecclesiæ Aquensis, [Maximini.] qui fuit Doctor Mariæ Magdalenæ. Differtur in diem sequentem. Pauli episcopi Constantinopolitani & martyris. Petri, Aventi, Jeremiæ & aliorum trium.

Codex D. Du cheval. signatus B, qui fuit PP. Augustinianorum. In Cæsarea Cappadociæ, natalis sancti Juliani martyris. [Juliani.] Vide supra.

In Vatican. signato num. 5949. Deest Petri & sociorum. Adjicitur: In Cæsarea Cappadociæ &c. ut proxime & jam sæpius.

Altemps. Translatio sancti Vulstani Wigorn. episcopi. [Translat. Wulstani. Venantii.] De ea actum in Vita data XIX Januarii. Item sancti Venantii episcopi & confessoris. Vide in catalogo Prætermissorum.

[Feliculæ.] Florenten. Romæ, passio sanctæ Feliculæ, sociæ sanctæ Petronillæ, & sancti Nicomedis martyris, ut legitur in historia Petronillæ. Felicula seorsim colitur XIII Junii.

[Juliani. Translat. Servat.] Editio-Lubeco-Col. Textui puro subjicit: Apud Cæsaream Capadociæ, beati Juliani martyris. Trajecto superiori, translatio beati Servatii episcopi & confessoris. Vide supra.

[Godoaldi.] Belini 2 editio. Eodem die, sancti Godoaldi episcopi & confessoris. Est in Actis.

[Translat. 2 Barbaræ.] Greven. Translatio secunda sanctæ Barbaræ virginis & martyris: scilicet a Nicomedia Romam. De ea agetur IV Decembris. In Cæsarea Capadociæ, [Luciani. Fortunati & sociorum. Prisci.] sancti Luciani martyris. Item sanctorum Fortunati, Masi, Macharii, Magri, Primosi, Victoris, Luniciæ, Privatæ. Prisci martyris. Unde hæc Africanorum martyrum nomina formaverit, nescio: Vide propria in Actis. In Hibernia, [Colmanni. Dietgri. Godoaldi. Translat. Servatii.] Colmanni episcopi & confessoris. Acta illustrata sunt XVIII. Februarii. Dietgri abbatis. De eo nihil juventum hactenus. Godoaldi confessoris. Trajecto superiori, translatio sancti Servacii episcopi & confessoris.

Molan. Post, aliorum trium, immediate subdit: Quorum gesta habentur. Eodem die, sancti Godoaldi episcopi & confessoris. [Godoaldi. Translat. Servatii. Colmanni.] Item in Trajecto, translatio sancti Servatii. Sequitur minoribus typis: In Hibernia, Colmanni episcopi & confessoris, de quo Beda in historia gentis suæ. In editionibus aliis, hoc modo: Eodem die, sancti Godoaldi episcopi & confessoris. [Illidii.] Arvernis, sancti Illidii ejusdem civitatis episcopi & confessoris. Dantur Acta V Junii. [Theodosii.] Die septima, sancti hieromartyris Theodosii episcopi Ancyræ. Theodorus vocatur in Prætermissis, alibi Theodotus, ubique idem, de quo egimus XVIII Maii. Item in Trajecto, translatio sancti Servatii. [Translat. Folquini.] Monasterio Sithiu, translatio beati Folquini Morinorum episcopi. Dies ejus natalis in Prætermissis signatur XIV Decembris. Demum charactere minori: [Roberti.] Item depositio Roberti abbatis, Ordinis Cistertiensis in Anglia. Vide de ipso Henschenii commentarium, & brevem vitam ab eodem ex Capgravio in Actis editam & illustratam.

VI Idus.
Die 8.

[Medardi.] In Galliis Suessionis civitate, natalis beati Medardi episcopi Noviomensis, qui quanti fuerit meriti ostensum est, cum in ejus obitu cæli aperti sunt, [Gildardi. Heraclii. Salustiani. Abundii.] atque ante eum divina micuerunt luminaria. Eodem die, sancti Gildardi Rothomagensis episcopi. Item Senonis, sancti Eraclii episcopi & confessoris. In Sardinia, sancti Salustiani. Cordubæ, sancti Abundii presbiteri & martyris.

Ita Praten. Antverp-maj. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan.
Varia Lectio. In Rosweyd. est Gallia, pro Galliis. In Antverp-maj. meriti fuerit, & episcopi Rothomagensis. Porro Rothomagensis legunt omnes, excepto Pratensi. Senones scribunt aliqui, ut Antverp-maj. & Greven. ceteri ut in textu. Rursus Antverp-maj. & Molan. recte Heraclii, sequimur reliquos omnes. Praten. & Munerat. ponunt Abundi Greven. & Molan. Habundii, Rosweyd. Habundini. Præhabendus Antverp-maj. ubi Abundii, cui consonant Herinien. Tornacen. & plerique alii. Alibi passim legitur Corduba, hic omnes scripsere Cordubæ.
[Medardi & Gildardi.] Observatio. Nusquam de suo ditior Usuardus, nusquam Ado pauperior: Romanum parvum plane vacat. In Hieronymianis adjectitium est quidquid de Medardi depositione memoratur. Itaque ex Beda procedit Medardus, nudo confessoris titulo ibi exornatus. Viennensis addit, episcopi. Sed ibi calamum stitit. Licinius quem secundo loco habet Ado, ad XIII Februarii spectat; Carilefus, vel ut Notkerus, Carlenius ad 1 Julii. Pure igitur Usuardina sunt quæ in textu sequuntur omnia. Medardinum Flori elogium, de columba ex ore morientis provolante adoptavit nemo. Rabanus aliud cecinit, a Notkero paulo auctius redditum. Noster suum proprio marte elaboravit, quale referunt citati pro textu codices & multi alii; repugnantibus tamen Heriniensi, Tornacensi & Belino, contentis hoc, quo communiori, eo certiori: Cujus vita & mors gloriosis miraculis commendatur. Wandelbertus ad famosum Synchronismum, in Auctariis proxime dandum, alludere videtur, his duobus versiculis:

Progenies meritumque pium, quos jungit & ara
Gildardus senas pariterque Medardus honorant.

Unde colligas, mirabilem illam Gildardi cum Medardo fraternitatem, forte ab hoc primum Martyrologo, aut originem traxisse, aut saltem nono, quo vixit, seculo in Fastos sacros transiisse, de qua nec antiquiores, nec coævi vel per umbram meminerunt. Ambos Noster hac die conjunxit, id fateor, sed a ceteris prudenter abstinuit. Plura vide in Actis de sancto Gildardo; ubi insigni commentario, ea quæ fide digna sunt, ab ingeniose cogitatis secernit Henschenius tomo 2 Junii, a pag. 67. De Medardo majorem partem elaboravit Papebrochius, productis, post Acherium, vitis a Fortunato, tum stricta, tum soluta oratione compositis. Commentarius prævius & subnexa vitis documenta de sancti Medardi corporis in Burgundiam translatione, a Petro Francisco Chiffletio collecta, lectu dignissima sunt: fallor siquid ad completam omnium elucidationem desiderari possit. [Heraclii.] Heraclius Senonensis recte hac die collocatur, tametsi vetustis aliis Martyrologis non innotuerit. Puto ab Henschenio collecta esse omnia, quæ de Heraclio ex probatiorum scriptorum fide adduci possunt. [Salustiani.] Salustianus ex Hieronymianis acceptus est, non Confessor, sed Martyr, ut bene notavit Florentinius. Quid præter nomen de hoc Sancto constet, docebit Henschenii sylloge adversus recentiorum commenta. Abundius Cordubensis ab Hispanis Scriptoribus & Romano hodierno differtur ad XI Julii. [Abundii.] Sic tamen posuisse Usuardum, & in reliquis omnibus textum ejus genuinum referri, omnino censemus; nisi quis Medardinum elogium suspectum habeat. Abundii martyrium compendiose describit Eulogius lib. 3 Memorialis cap. 12, notaturque martyrii dies V Idus Julii.

AUCTARIA.

Herinien & Tornacen. Nescio quo ducti scrupulo, elogium nuperrime citatum alteri substituerint; certe in ceteris omnibus annuntiationibus purissimi sunt. Imo fere dubium ingerunt circa veram ipsam & genuinam Usuardi lectionem.

Pulsanen. In Medardo satis purus, sic prosequitur: Eodem die, [De Gildardo & Medardo.] sancti Gildardi Rotomagensis episcopi, fratris sancti Medardi, qui fuerunt una die nati, una eademque die episcopi ordinati, similiter quoque una die ab hac lube subtracti. Hic est Synchronismus, de quo dixi. Reliqua omnia desunt.

Antverp. & Max-Lubec. In Medardo puri, post Gildardi, omisso Heraclio, jungunt Salustiani, & omittunt etiam Abundium Cordubensem

Antverpien-max. Ultrajecten. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg In Medardo puri, de Gildardo post episcopi, addunt; fratris sancti Medardi, quos ferunt una die natos, [De Gildardo & Medardo] una eademque die ordinatos episcopos, similiter ab hac luce una die subtractos. Cetera, ut Antverp. & Max-Lubec.

Centulen. In Francia, Suessionis civitate, natalis & depositio sancti Medardi Vermandensis atque Tornacensis episcopi, [Item.] cujus vita & mors gloriosa miraculis fulsit. Civitate Rothomago, depositio sancti Gildardi archiepiscopi, fratris sancti Medardi, quos fuerunt [ferunt] una die natos, una die episcopos ordinatos, similiter quoque una die ab hac luce subtractos. In Sardinia, sancti Salustiani. Cordubæ, sancti Abundii presbiteri & martyris. Senones, S. Heraclii episcopi & confessoris.

Bruxellensis, narratiunculam amplificans, ita pronuntiat: [Item.] In Galliis civitate Suessionis, sanctorum Pontificum & confessorum Medardi & Gildardi fratrum geminorum. Qui fuerunt una die nati, una die Pontifices consecrati: Medardus ad titulum Noviomensem, & Gildardus ad Rothomagensem, & similiter postea una die ab hac luce subtracti sunt. Qui quanti meriti fuerint apud Deum, ostensum est, cum in eorum obitu cæli aperti sunt, atque ante ipsos divina luminaria micuerunt. In Sardinia, sancti Salustiani. In Corduba, sancti Habundi presbyteri & martyris. Apud Sennonas, sancti Eracliti episcopi & confessoris. [Carilefi.] Item Sancti Carilefi. Diximus alibi, Carilefum coli 1 Julii.

[De Gildaræ, &c.] Hagenoyen. Alia profert: In Galliis Swessionis civitate, depositio sancti Medardi episcopi & confessoris. Qui cum esset puerulus, totus fuit misericordiæ operibus deditus; unde & vestem sibi superfluam a matre sua [acceptam] dedit cæco pauperi, & quandoque cibum suum necessarium pauperibus erogavit. Hic factus Noviomensis episcopus, omnia quæ habuit & habere potuit pauperierogavit. Qui quanti fuerit meriti &c. In Gildardo habet Synchronismum, de quo jam satis dictum. Sequitur reliqua textus pars, & in fine: Medis [Metis] civitate, [Clodulfi.] sancti Clodulfi episcopi.

Aquicinct. Post Rothomagensis episcopi, interserit: Qui, ut fertur, uno die &c. Ibidem post Salustiani, [Marciani. Translat. Audomari.] inseritur: In Ægypto sancti Marciani. Translatio sancti Audomari episcopi. Colitur IX Septembris, quo etiam de translatione agetur.

Martric-Cartus-Ultraject. Medardi episcopi & confessoris Noviomensis. Gildardi episcopi Rothomagensis confessoris. Eraclii episcopi & confessoris. Desunt soli duo ultimi.

Cluniacen. Eodem die in Ægypto, Marciani. In Actis socium habet Jocundum. [Marciani.]

Codex D. Du Cheval, qui fuit PP. Franciscanorum: In Ægypto, Marciani. Eodem die, Syriæ virginis. [Syriæ.] Recentiori manu. Alii legunt Syræ. Vide in Actis.

In Vatican. num. 5949.Deest memoria Gildardi, Heraclii, Salustiani, Abundii. Adjicitur: Andegavis, [Lucini. Carilefi.] sancti Lucini episcopi & confessoris: Et sancti Carilefi confessoris: Ex Adone accepti sunt, ut diximus in Observatione, ubi dies natales singulis assignantur.

In Ughelliano deest Heraclii, & Abundii, ut in Antverp. & Max-Lubec.

Altemps. In fine: In Ægypto, Marciani.

Bizunticen. Senonis, sancti Eradii episcopi & confessoris. Voluit dicere Heraclii.

Editio Lubeco-Col. Post Noviomensis, interponit: Hic in juventute timebat Deum & pauperibus scholaribus panem suum in scholis dedit. [De Medardo] Socero suo prædixit, quod in tertio anno futurus esset episcopus. Et quanti fuerit meriti &c. De Gildardo habet jam sæpius repetita. In Sardinia, sancti Salustiani confessoris. Andegavis, sancti Luciani episcopi & confessoris. [Luciani, pro Lucinii. Carilefi. Syriæ.] Melius alii scribunt Lucinii, vel ut Ado, Licinii. Ipso die, sancti Carileffi confessoris. De utroque, vide supra. Territorio Tricassinensi, Syriæ optimæ matronæ. Cordubæ, sancti Habundii presbyteri & martyris. Deest Heraclius.

Belin. De Medardo legit sicut Herinien. & Tornacen. Sequitur Eradii, pro Heraclii. Tum Salustiani, dein Abundii; post Gildardi. In fine: [Clodulfi.] Metis civitate, sancti Codulfi episcopi & confessoris. Vide supra rectius Clodulfi.

[Nestoris.] Greven. Nicomediæ, sancti Nestoris. Vide in Actis socios. [Marciani. Naboris &c. Licinii. Theodulfi.] Item Marciani. Romæ, Naboris, Nazarii. Remittuntur ad XII Julii. Andegavis, Licini episcopi & confessoris. Theodulphi episcopi & confessoris. Videtur is esse, qui colitur XXIV Junii. [Wilhelmi.] In Anglia, Wilhelmi archiepiscopi Eboracensis & confessoris. [Maximini. Maximiani.] Maximini episcopi Massiliensis & confessoris, secundum alios, VI Kal. Junii. Maximiani episcopi Syracusani & confessoris, cujus meminit Gregorius in 3 Dialog. Miror non haberi in Prætermissis. Colitur die sequenti. Metis, sancti Glodulphi episcopi & confessoris. [Glodulfi. Carilefi. Marcellæ. Publiæ. Syriæ.] Carilessi confessoris. Marcellæ virginis. Ancillam indicat S. Marthæ. Vide XXIX Julii. Publiæ viduæ & abbatissæ. Vide Prætermissos. Syriæ matronæ. De qua superius alii codices.

Molan. In ipso textu, sed aliis litteris, post luminaria, inserit: Ejus vita virtutibus plena conscripta est. [Glodulfi.] In fine: Metis civitate, sancti Glodulphi episcopi & confessoris. In territorio Trecassinensi, beatæ Syriæ matronæ. [Syriæ.] Tum minoribus typis: In Anglia, [Wilhelmi.] Wilhelmi archiepiscopi Eboracensis & confessoris. [Maximiani.] Maximiani episcopi Syracusani & confessoris, cujus meminit Gregorius in 3. Dialog. Publiæ viduæ & abbatissæ, [Publiæ.] de qua sexto libro Ecclesiasticæ historiæ tripartitæ cap. 36. De his jam dictum satis. In aliis editionibus de Syria & Clodulpho, ut supra. Tum: Monasterio Sithiu, relatio sive translatio S. Audomari episcopi, [De relat. Audomari.] quando Folquinus corpus ejus, fugato Hugone abbate, a Lisbourch retulit anno DCCCXLIII, & in Sithiu juxta corpus beati Bertini sub terra recondidit. Ubi per multos annos homines quidem latuit, at revelatus est, ubi Dominus voluit. Sequitur aliis litteris de Wilhelmo Eboracensi. Denique: In Galliis civitate Aquensi, [Maximini.] depositio beati Maximini, primi civitatis episcopi & confessoris. De quo etiam superius.

V Idus.
Die 9.

[Primi & Feliciani.] Romæ in monte Cælio, natalis sanctorum Primi & Feliciani sub Diocletiano & Maximiano imperatoribus. Hi gloriosissimi martyres longævam in Domino vitam ducentes, & nunc simul paria, nunc sigillatim diversa & exquisita ferentes tormenta, tandem felicis pugnæ cursum gladio animadversi consummaverunt. In Galliis civitate Agenno, [Vincentii. Columbæ. Diomedis.] passio beati Vincentii levitæ & martyris. Item in Scotia, sancti Columbæ presbiteri & confessoris, magnæ & mirandæ virtutis viri. Nicea, sancti Diomedis.

Non alii puri sunt codices, quam Herinien. Rosweyd. & Molan.
Varia lectio. Servo diphthongum in Cælio & longævam cum Molano. Herinien. in Cælio diphthongum habet, non in longævam: quam & Rosweyd. in Romæ bene posuit, in aliis tamen omisit. Atque hi soli sunt codices cum Pratensi, in quibus habeatur diphthongorum ratio. Fæliciani posuit solus Molanus. Rosweyd. Molan. & alii passim scribunt sigillatim: Herinien. singulatim. Pro ferentes, habet solus Rosweyd. perferentes. Lego Agenno, quoniam ita legunt & tres citati codices & alii ferme omnes. Scotia recte Rosweyd. Molanus &c. male Herinien. Schotia & Scothcia, alibi Scothia. Est in Molano & Rosweyd. admirandæ virtutis viri, idque imitatus est Grevenus. Herinien. cum Pratensi, Tornacensi & ceteris simpliciter mirandæ. Molanus non male scribit Niceæ: nec Rosweyd. In Nicea. Sequor tamen Heriniensem & alios, ubi Nicea. Idem Rosweyd. adjecit martyris.

Superest notabilior variatio, a qua oritur paucitas codicum, pro textu allegatorum, quæ ex tribus potissimum capitibus procedit. [De codicib. non puris.] Primum est, quia nonnulli, Pratensi similes, in fine habent: Apud monasterium sancti Germani, dedicatio in honore beati Petri Apostoli. Quod augmentum refert Sirmondus, in altero Pratensi codice erasum; Castellanus vero fatetur videri sibi in ipso prætenso autographo, manu recentiori adjunctum. Codices Pratensi conformes sunt Antverp-major, Muneratus & Grevenus. Alterum caput, quod Tornacensis, Pulsanensis & Belinus, non eo excessu, sed aliis laborent defectibus. Tertium porro in mediæ notæ Usuardis, idem illud est, quod alias indicavimus, nempe codices illos & alios, quorum extracta dumtaxat apud nos exstant; nempe, inquam, codices istos scrupulosius quandoque Adonis sensum secutos, non alios Sanctos proferre, quam qui in præfato Adone exprimuntur; qua causa, ut equidem arbitror, hac die Columba & Diomedes ab ipsis prætermittuntur. Veram nihilominus putamus laterculi nostri germanitatem, cum præter solos quatuor, reliqui omnes concordent in excludenda annuntiatione ultima, Pratensi monasterio propria. Undenam vero Antverp-maj. Muneratus & Grevenus illam acceperint, quis satis certo statuat? An ex prætenso autographo, ubi tam multæ aliæ dedicationes appositæ sunt? Non est verosimile, unicam hanc præ aliis selectam. Certe non credit Castellanus, ullos alios codices propria Pratensia umquam transcripsisse, quod rotunde asserit in litteris, non semel alias recitatis, idque patuit nuper 1 Junii & alibi sæpius. Sed de his plusquam satis.
[Primi &c.] Observatio. Nunc ad textus fontes quod attinet, de Primo & Feliciano meminerunt Allatii & Frontonis Kalendaria, Sacramentarium Gregorii, Beda & Romanum parvum; Ado laudationem ex Actis deduxit plane insignem, quam ferme totam reproducit Notkerus. Rabanus brevius encomium profert, de palæstra altum silens, sed quam alii in Cælio monte, quo translata sunt corpora, collocant. Noster Adonianum elogium pauculis lineis elegantissime circumscripsit. Accepta sunt elogia ista omnia ex vulgatis Actis, quæ a Surio limata, primitivæ phrasi ex variorum codd. collatione ab Henschenio restituta sunt, de quibus quid sentiat, ita exponit: Neque nos credimus ea esse primæ notæ atque ex Proconsularibus Actis desumpta: sed diu post exornata rhetorico stylo, & circumstantiis sermonum ultro citroque habitorum, fortassis etiam variarum pœnarum: scripta tamen putamus diu ante corporum translationem. Quod esset ante annum DCXLVIII. Huic Henschenii judicio facile acquiescunt recentiores, ut vide apud Tillemontium tomo 4 pag. 571, qui putat martyrii tempus revocari posse ad annum CCLXXXVII. Cetera de sacris pignoribus in commentario prosequitur laudatus Henschenius. Et sic Wandelbertus:

Quinas Primus habet, juncto sibi Feliciano.

Aginnensi martyri Vincentio elogium ex Gregorio Turonensi texuit Florus de stolæ candore &c. quod ad alios non transiit. [Vincentii.] Ado & ex eo Notkerus pro loco martyrii, eum denuo indicant, quo subinde corpus translatum est, videlicet, loco Pompeiaco. At Noster fortasse cautior, ea verba tacitus præteriens, cetera ex Adone verbotenus transtulit. Hieronymianorum lacunam, ubi ipsum martyris nomen omittitur, recte supplendam censuit Florentinius. Vide quæ de antiquis Actis & cultu, variisque circa personam & reliquias controversiis accurate disquirit Henschenius. Vincentius a Tillemontio cum Fide & Caprasio conjungitur tomo 4 a pag. 543. Sed de his agendum erit VI & XX Octobris. [Columbæ.] Vide quæ de Vincentio paucis notavit Motherius. Celeberrimus Columba primum signatur ab Usuardo & Notkero; ab illo quidem sicut in textu retulimus, ab hoc vero longum profertur vitæ compendium, in quo nonnulla corrigenda, ut de Primatia omnium Hibernensium episcoporum, aliisque post Colganum docet Baertius; apud quem plurima curiosissime collecta, [Diomedis.] digesta & explicata invenies. Diomedes ex Hieronymianis decerptus & a sociis avulsus est, a nullo alio antiquiorum relatus. Nihil de eo aut sociis memoria proditum est, præter sola nomina, varie in Martyrologiis connexa, ut etiam ex Auctariis nostris patebit. Atque his Laterculi simplicitas satis in tuto collocata est.

AUCTARIA.

Praten. Antverpien-major, Munerat. & Greven. Habent augmentum quod in Observatione notavimus.

Tornacen. In elogio Primi & Feliciani, ut sæpe alibi solet, mutilus est; sistit ad imperatoribus. Cetera omnino purus.

Pulsanen. Eumdem habet de Primo & Feliciano defectum. [Maxine.] Secundo loco: In Alexandria, sancti Maximi presbyteri. De quo in Actis. Pergit: In Galliis, Ponpeiæ, passio sancti Vincentii. In Scotia, sancti Columbani [Voluit scribere, Columbæ] confessoris. De Diomede, nihil.

Belinus. Solito purior, omittit solum elogium Columbæ.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Carent annuntiationibus duabus ultimis, quibus & caret Ado, ut in Observatione etiam diximus. Eodem defectu laborant Vatican. signatus num. 5949. & Ughellian.

Centulen. Romæ, in monte Celio, sanctorum martyrum Primi & Feliciani, sub Dyocleciano & Maximiano imperatoribus. In Galliis civitate Agenno, passio sancti Vincentii Levitæ & martyris. In Scotia sancti Columbæ presbyteri, admirandæ sanctitatis viri.

Bruxellen. In prima & secunda commemoratione purus, sic quartam tertiæ anteponit: Nycea civitate, [De Diomede & sociis.] sanctorum Dyomedis, Amamanti [Amantii] Mociani & Januarii. Sequitur de sancto Columba, satis pure.

Hagenoyen. Romæ in monte Celion, natale sanctorum martyrum Primi & Feliciani fratrum, [De Primo. & Feliciano.] sub Dyocletiano & Maximiano imperatoribus. Qui primo ferro sunt vincti & in carcerem sunt reclusi, ubi angelus affuit eis, consolans eos & a vinculis absolvens. Post virgis fortiter sunt mactati. Deinde separantur ab invicem & Felicianus plumbatis cæditur, post ad stipitem ligatur, aculeique manibus & pedibus illius infiguntur & sic ligatus tribus diebus & noctibus mansit in ligno sine cibo & potu. Socius autem ejus Primus, fustibus validissimis ceditur, post in eculeo suspenditur & latera ejus lampadibus aduruntur, & postea plumbum bulliens ori ejus infunditur, quod ipse bibit quasi aquam frigidam. Deinde leones missi sunt, qui ambos devorarent, qui volvebantur ad pedes eorum. Quod videntes infideles, mille & quingenti conversi sunt, qui diversis mortibus jugulantur, & Sancti statim decollantur. In reliquis satis purus est.

Victorin. & Reg. Suec. signatus num. 130. In fine: Apud Savinam, [Getulii.] sancti Getulii martyris. In Prætermissis jungitur aliis. Is haud dubie est, qui die sequenti ab Usuardo memoratur.

Daveron. Eodem die, dedicatio ecclesiæ sanctæ Mariæ Josaphat. Propria forte est ipsi loco.

Matric-Cartus-Ultraject. Primi & Feliciani martyrum. Vincentii martyris in Agenno civitate. Columbæ presbyteri & confessoris in Scotia.

Reg. Suec. sign. num. 428. Eodem die in Galliis territorio Parisiensi, [Detectum corpus Dion. Areopagitæ] detectum est corpus B. Dionysii Areopagitæ ac multorum obtutibus publica manifestatione ostensum. Quod nimirum idcirco factum fuisse constat, ne quorumdam calliditas invidorum, ejusdem gloriosissimi martyris membra sese habere mentientium, falsæ opinionis errorem mentibus hominum infunderet, suæque fallaciæ figmenta simplicibus quibusque persuaderet. Nihil hujusmodi apud alios. De veritate hic non disputo.

Florentin. In Nicæa civitate, sanctorum Diomedis, [Diomedis & socior. Maximi. Fausti.] Amantii, & Motiani & Januarii. In Alexandria, sancti Maximi presbyteri. Romæ, passio sancti Fausti martyris, qui sub Juliano imperatore passus est.

Lugdunen. Civitate Aginno, Pompeyaco, passio sancti Vincentii &c.

[De Primo. & Felician.] Editio Lubeco-Col. De Primo & Feliciano, post ducentes, inserit: A pontificibus templorum apud imperatores, quod essent Christiani, incusati sunt. Sed quia in fide Christi stabiles inventi fuerant, ideo nunc singulatim …… usque ad finem. Tum: sepulti sunt ad arcus Numentanos intra arenarium ab urbe Roma miliario quarto decimo. De Vincentio habet ut Ado. In Columba pura est. Nicea, sancti Diomedis confessoris. Eodem die, [Gentilis & Basilidis.] sanctorum Gentilis & Basilidis martyrum. Remittuntur ad diem sequentem. Ipso die, [Translat. Edmundi.] translatio sancti Edmundi episcopi & confessoris. De ea translatione aliisque eo spectantibus agetur ad diem natalem XVI Novembris.

[Martt. 15. Gentilis &c. Maximi Alexandri. Translat. Eskilli.] Greven. Romæ, beatorum martyrum numero XV. Gentilis & Basilidis martyrum. Vide dicta. Maximi presbyteri Alexandri. Translatio sancti Eskilli episcopi & martyris. Natalis est XII Junii. Translatio sancti Edmundi episcopi & confessoris.

[Pelagiæ.] Molan. Parvis typis: Eodem die, sanctæ Pelagiæ virginis & martyris Antiochenæ, quæ se ex tecto præcipitavit, ne in illusorum manus incideret. In editionibus posterioribus: [Maximiani.] Item, Maximiani Syracusani episcopi, qui tempore Gregorii Papæ claruit. De Pelagia idem & eodem modo ut supra.

IV Idus.
Die 10.

[Basilidis & socior.] Romæ via Aurelia, natalis sanctorum Basilidis, Tripodis, & Madalis sub Aureliano imperatore, præside Platone, & aliorum viginti martyrum. Eodem die via Salaria, passio beati Getuli clarissimi & doctissimi viri sociorumque ejus, [Getulii & sociorum.] Cerealis, Amantii & Primitivi, qui jussu Adriani imperatoris primo cæsi, deinde in carcerem reclusi, postremo incendio sunt traditi. Apud Nicomediam, sancti Zachariæ. [Zachariæ. Censurii.] Autisiodoro, sancti Censurii episcopi & confessoris.

Puri sunt Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Antverp. & Max-Lubecana, Rosweyd. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Scripsi Madalis, juxta Herinien. Tornacen. Rosweyd. Belin. & Greven. imo & Praten. quo modo Usuardum legisse existimo, licet Romanum parvum & Ado habeant Mandalis, quos sequuntur Antverp. major, Molan. & alii. Magdalis est in Belino, quod proxime accedit ad Magdalotis vel Macidalitis, unde aliqui effictum putant. Antverp. & Max-Lubec. in ipso principio omittunt, via Aurelia. Belin. pro præside, posuit præsidente. Tornacen. legit Gentulii, Molan. Gethulii, pejus Antverp. major, Gelucii. Solus Rosweyd. pro Cerealis, substituit Cerearis. Antverp. major & Rosweyd. legunt in carcere, reliqui ut in textu. Sic Belinus pro reclusi posuit retrusi. Librarii error in Herinien. est, Zacariæ, sed longe turpior in Rosweyd. dum addidit Zachariæ Prophetæ. Autisiodoro communis est & sæpe recurrens lectio, alii Antisiodoro, Antisiodori & Anthisiodori. Nichomediam, Amancii, Censuri & alia prætereo.
Observatio. Romanum parvum ita expressissime hac die pronuntiat: Romæ, via Aurelia, [Basilidis & sociorum.] Basilidis, Tripolis & Mandalis & aliorum XX. Sequitur Ado, qui vice elogii solum superaddidit distantiam ab urbe, imperatorem & præsidem, quorum primum Noster omisit, cetera descripsit. Adonis verba omnia transumpsit Notkerus, de suo adjiciens; in quibusdam codicibus pro Tripode & Mandale, in Tripoli, Magdaletes scriptum reperiri. Quo argumento usus est Henschenius, ut postremos duos ex Fastis resecaret. Quos vero codices pro hoc die Notkerus innuat, nescio; certe non ad hunc, sed ad XII Junii, ex codicibus Hieronymianis spectare potius deberet hujusmodi nominum transformatio: Nec sane Romani parvi & Adonis, ac codicum omnium Usuardinorum auctoritas, tam facile contemnenda videtur. Nihilominus perplexitatem magnam ex variis aliis Martyrologiis offendit laudatus Henschenius, ob Basilidem hic, & duplicem Basilidem die XII Junii, nunc his, nunc aliis sociis junctum. At nec Tripodem nec Mandalem patitur; nam alios hodie Basilidi comites addit nominatos septem, anonymos XX, duobus nostris penitus exclusis, quibus nec die XII locum concedit, sic ut ex ejus sententia, ficta vel corrupta nomina esse oporteat, ut ex Notkero proxime notabamus. Melius fortasse rem componit Papebrochius XII Junii, in subjuncta annotatione pag. 510. Ultro fateor non usque adeo obvium esse, intricatissimum negotium enodare, sed nec viam occlusam video, qua citatorum Martyrologiorum auctoritas sarta tecta salvetur, nihil supra Magistros meos præsumendo. Plura lector apud ipsos & Florentinium in hanc rem disputata inveniet, ego (qui præsentis disquisitionis scopus est) nimis quam securus sum, annuntiationem seu ea demum vera sit, seu librariorum quorumdam vitio fictitia, annuntiationem, inquam, nostram, ut in laterculo expressa est, secundum omnes terminos, vere esse Usuardinam, ex Romano parvo per Adonem huc traductam. Aliam viam, quasi sibi propriam stravisse videtur Wandelbertus, dum ita cecinit:

Quartæ Basilide, & bis deno Martyre vernant.

Ex iisdem Romani parvi & Adonis fontibus procedit insignis martyr Getulius cum sociis, [Getulii &c.] nec in Hieronymianis nec in Beda consignatus. Sociorum unicum, nempe Cerealem assignat Romanum parvum, bini alii Amantius ac Primitivus ab Adone ex Actis adjuncti sunt. Longiorem Adonis ex Actis historiam, non plane transumpsit Notkerus; Noster perpaucis ea decerpsit, quæ mortis genus abunde indicant & illustrant. De Actorum antiquitate sic statuit Papebrochius, ut non audeat asserere, ipsa ex Actis Proconsularibus esse accepta, quamvis de cetero satis probata existimet. Admittuntur etiam a recentioribus, saltem qua parte Actis celeberrimæ ejus conjugis Symphorosæ & filiorum non repugnant. Hæc autem, ut sincera, in selectorum numerum cooptavit Ruinartius a pag. 17. Tillemontius viri, uxoris, filiorum & sociorum historiam Gallice texuit tomo 2 a pag. 241. De Symphorosa & filiis seorsim ex Usuardi mente nonnulla disputabimus XXVII Junii: sed Actorum ipsorum recensio ad XVIII Julii a Majoribus nostris remissa est, ex præfixo nobis ordine sequendi Martyrologium Romanum. Zachariam Nicomediensem & Censurium Autissiodorensem diserte notant Hieronymiana apographa, [Zachariæ.] ex quibus Rabanus, Usuardus & Notkerus eos immediate, ni fallor, acceperunt, Bedæ, Rom. parvo & Adoni præteritos. De Zacharia superest sola certi cultus memoria: [Censurii.] de Censurio, brevi sylloge historica, omnia complexus est Henschenius, quæ in ejus notitiam alicunde pervenerunt. Sequitur in codice Pratensi ex Castellani epistola: Parisius, sancti Landerici confessoris, vel, ut in ecgrapho nostro, episcopi & confessoris, de quo ex Usuardinis sola in textu meminit Munerati editio, cum præfato codice a puris idcirco exclusa. Quæ vero in eodem codice ad marginem & manu recentiori adjecta sunt, de dedicatione cryptarum &c. & hic & in Auctariis prætermittimus. Cetera in textu posita, non possunt non esse Usuardina.

AUCTARIA.

Praten. De ejus Auctario jam satis dictum est. De dedicatione cryptarum, non loquimur.

Munerat. Sic habet: Parisius, depositio sancti Landerici episcopi & confessoris. [De Lander.] Qui ejusdem urbis antistes, licet minus plene miraculorum signis fulgeat in terris, tamen cum Domino creditur regnare in cælis.

Pulsanen. Alium nobis textum suggerit: Romæ via Aurelia, [Basilidis & sociorum.] miliario quinto decimo, sanctorum Basilidis, Aurisi, Rogati, Januarii, cum sociis eorum XII. Vide Acta hac die & XII [Dedicat. bas. S. Luciani.] Junii. Eodem die, dedicatio basilicæ sancti Luciani martyris in Suescionis civitate. De ea alibi nihil reperio. In Nycomedia civitate, sanctorum Restituti, [Restituti & sociorum.] Rogati & Zachariæ. De his & Basilide &c. agunt eodem modo Florentini infra, de quibus nihil in Prætermissis dictum. Puto postremorum nomina male conjuncta.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. Alberg. Danic & Edit, Ultraj-Belg. Post textum purum in fine adjiciunt. Apud Coloniam Agrippinam, [Maurini.] sancti Maurini martyris.

Centulen. Romæ via Aurelia, sancti Basilidis martyris, [Textus contractus.] Tripodis & Mandalis & aliorum XX sub Præside Platone. Eodem die, beati Getulii martyris, temporibus Adriani imperatoris, cum sociis quibusdam passi. In Zacharia & Censurio purus est. [Landerici. Translat. Ursini &c.] Sequitur: Parisius, sancti Landerici episcopi & confessoris. Lysois civitate, translatio beatorum Ursini episcopi & confessoris, atque Bertunii martyris. Vide quæ de his dicuntur in catalogo Prætermissorum.

Bruxellen. Incipit: Sancti Judoci abbatis & confessoris, [Judoci.] filii regis Britonum, qui peregrinus & eremita in pago Pontino [Pontivo] quievit. Colitur XIII Decembris. Tum sic: Romæ via Aurelia, [Basilidis cum al. soc.] natale sanctorum Basilidis, Tripodis, Modalis, Aurisi, Rogati, Januarii, Cassiani, Victoris, Martini & aliorum XXX, sub Aureliano imperatore martyrio coronatorum. In Getulio satis purus, Zachariæ addit, viri Dei. Dein: Apud Coloniam Agrippinam, [Maurini.] sancti Maurini abbatis, in atrio ecclesiæ pro Christo martyrizati. Mogunciæ, sancti Bardi [Bardonis] archiepiscopi & confessoris. [Bardi.] In fine de Censurio, pure.

Hagenoyen. De Getulio, primo loco, satis pure. De Basilide & sociis, post martyrum, addit: Qui diversis mortibus interempti sunt. In Zacharia & Censurio purus, subdit in fine de Maurino: Apud Coloniam &c. ut supra.

Victorin. & Reginæ Suec. sub num. 130 In fine: [Platonis.] In Perside, sancti Platonis. Est Plato Hegumenus IV Aprilis; est Martyr XXII Julii. Quis hic sit, nescio, nec in Prætermissis notus. An forte dici non potest Ivonis? Vide Altemps.

Matric-Cartus-Ultraject. Getulii & sociorum ejus martyrum. [Text. brev:] Basilidis, Tripodis & Mandalis cum sociis XX. Item sancti Zachariæ. Censurii episcopi & confessoris.

Reginæ Suec. sub nota num. 428. In civitate Parisius, [Landri. Evremundi.] beati Landri episcopi & confessoris. Eodem die, depositio sancti Evremundi abbatis. In Actis est Landerici & Ebremundi.

In Vatican. num. 5949 Deest Zachariæ & Censurii. Ita notat extractum.

Altemps. In Anglia, apud Ramascyam, translatio sancti Ivonis archipr. [Translat. Ivonis.] [vult dicere episcopi Persæ] cum tribus sociis, super cujus sacras reliquias candidissima pervolabat columba per septem milliaria, quoadusque in terra sancta veherentur. Britannia civitate Roffensi, [Ythamari.] depositio sancti Ythamari episcopi & confessoris.

[Cassiani & aliorum.] Florentin. Item sanctorum martyrum Cassiani, Victoris, Martini, Aurisii, Rogati & Januarii cum aliis XII. Apud Nicomediam, sanctorum Restituti, Rogati & Zachariæ. Vide dicta superius ad codicem Pulsanen.

Editio Lubeco-Col. Sic orditur: Apud Coloniam Agrippinam, [Maurini.] passio sancti Maurini abbatis, qui in atrio ecclesiæ sancti Panthaleonis pertulit martyrium, & ibidem corpus ejus habetur decenter & ornate reconditum. Sequitur textus modice interpolatus. [Fortunati.] Tum: Treveris, sancti Fortunati episcopi & confessoris. Vide Prætermissos. Item Treveris, [Basilissæ.] sanctæ Basilissæ virginis in monasterio, quod vulgariter Horrentum dicitur. Nihil de ea in Prætermissis; neque enim Martyr Romana Basilla vel Basilissa diei sequentis hic indicari potest, sed agitur de abbatissa Horreensis monasterii, quam apud Castellanum signatam reperio V Septembris.

[Rogati & aliorum 20 Mammarii senis & alior. soc.] Greven. Rogati, Marciani & aliorum XX martyrum. Mammarii presbyteri, sancti senis nonaginta duorum annorum, & sociorum ejus Felicis & Victoriani diaconorum, Libosi prætoris civitatis, Donati, Albini, Laurenti, Faustiniani, Ziddini, Crispini, Leucii, Faustinæ, & Faustini sponsi ejus. Horum omnium capitibus tempore Valeriani & Galieni (post equuleum, lampades lateribus applicitas, ungulas) cute capitis excoriata, cassides ignitæ impositæ sunt. Deinde in carcere ab angelo consolati, rursumque educti & in ignem missi, sed minime læsi, in craticula assantur, nervis crudis usque ad effusionem viscerum cæduntur, tandemque ictu gladii martyrii palmam adipiscuntur. Apud Coloniam Agrippinam, [Maurini.] sancti Maurini abbatis & martyris, qui passus in atrio ecclesiæ sancti Panthaleonis, ibidem decenter reconditus jacet. Landerici episcopi Parisiensis & confessoris. [Landerici. Bardonis. Fortunati.] Bardonis episcopi & confessoris. Fortunati episcopi Treverensis & confessoris. De quo supra. Treveris, in monasterio, [Basilissæ.] quod Horrentum dicunt, sanctæ Basilissæ virginis. De ea etiam diximus. In Scotia, translatio sancti Patricii episcopi & confessoris. [Translat. Patricii:] Colitur XVII Martii. In monte Sinai, translatio sanctæ Katherinæ virginis & martyris. [& Catharin.] Natalis est XXV Novembris.

[Landerici.] Molan. Parisiis, depositio sancti Landerici &c. ut Munerat. supra. In Colonia Agrippina, passio sanctissimi Maurini abbatis & martyris. [Maurini.] Hujus fortissimi crucis suæ signiferi, Christus chara sibi merita per crebra virtutum opera mundo declaravit, quando ejus sacrum corpus revelare dignatus est. Posteriores editiones, de Landerico & Maurino eadem referunt. Tum: Die decima, sacrosancti martyris Timothei, [Timothei. Translat. Ivon. Persæ. Margaretæ.] episcopi Prusæ. Eodem die, translatio sancti Ivonis episcopi de Perside. Demum, typis minoribus: In Scotia, sanctæ Margaretæ reginæ. Videatur vita in Actis.

III. Idus.
Die 11.

[Barnabæ.] Natalis sancti Barnabæ Apostoli, qui cum esset Cyprius, cum Paulo gentium Apostolus ordinatus est. Hujus corpus tempore Zenonis imperatoris, ipso revelante, repertum est. In Aquileia, passio sanctorum Felicis & Fortunati, [Felicis & Fortunati.] sub persecutione Diocletiani & Maximiani, qui cum essent duo germani fratres, equuleo sunt suspensi, atque ardentes lampades circa latera eorum appositæ, quibus mox Dei virtute extinctis, per ventrem ferventi oleo sunt perfusi, atque ad ultimum in confessione Christi capite truncati.

Ex Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Rosweyd. Munerat. Greven. & Molan. Adjungi possunt Belin. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Secunda citatorum codicum classis in eo ab aliis differt, quod pro, qui cum esset Cyprius, legant, qui a discipulis: & quidem Belinus post, gentium, addat, doctore. Porro licet multi cum Herinien. Tornacen. & Greven. habeant Ciprius, secutus sum Praten, Rosweyd. Munerat. & Molanum. Error est in Antverp-majore, dum pro Apostolus, legitur, episcopus. Rosweyd. scripsit Aquilegiam, in quo conveniunt codices omnes secundo loco relati. De eculeo alibi sæpe diximus, probatiores codices semper scribunt equulei ut in textu. In Antverp-majore ante, ardentes, deest particula conjunctiva, atque. Pratense apographum nostrum, contra quam faciant codices reliqui omnes, pro lampades, ponit lampadæ, quod amanuensis vitio accidisse existimo. Unanimis itidem omnium lectio est, per ventrem ferventi oleo sunt perfusi. Grevenus tamen & Molanus ibi omittunt verbum substantivum, sunt, quod in finem rejiciunt, legentes, fervente oleo perfusi …. capite truncati sunt; in quo sensus non mutatur, sed a simplicitate Usuardina receditur. Inter codices secundi ordinis Antverp. & Max-Lubec. hoc peculiare habent, quod pro, in confessione Christi, soli substituant, in confessione Domini.
[Barnabæ] Observatio. Barnabas Apostolus in Hieronymianis apographis notus non est, utpote cujus memoriam, sero admodum tam in Oriente quam in Occidente sacris Fastis adscriptam, observat Papebrochius; ipso commentarii sui principio fere subdubitans, an quæ ante tomum II Martii in genuina Martyrologii Bedæ editione, tamquam ipsius Bedæ, verba nempe, Barnabæ Apostoli, tradita sunt, vere Martyrologi istius, & non potius Flori censenda sint. Ego vere Bedæ esse existimo, hac inter alias ratione potissimum ductus, quod Rabanus, perpetuus Bedæ descriptor, ipsissima illa verba hac die ponat, ne syllaba quidem aut ex Floro aut ex aliis adjuncta, ut perspicue intelligas, nullam ipsum Flori notitiam habuisse. Itaque Barnabas primum a Beda in Fastis Christianis locum obtinuit, nisi antiquius sit Romanum parvum a quo etiam diserte memoratur. Ado inter Festivitates Apostolorum elogium recitat fere contextum ex verbis Hieronymi de Script. Eccl. cap. 6, unde & sua hausit Florus. Notkerus plusculum de suo admiscere voluit. Noster ex Adone selegit apices singulos, quos in laterculo exhibuimus. Nihil est quod hisce superaddam, nisi repetere velim quæ summo labore & diligentia collegit & accurate discrevit Papebrochius, ubi sub Analectorum finem, dum de Barnabæ Epistola disputat, Tillemontii Commentarios editionis Bruxellensis se legisse ostendit. Tu Papebrochii lucubrationes consule, & totius vitæ seriem ordinatam apud Tillemontium tomo 1 a pag. 408, notasque ejus a pag. 655. De solo Barnaba meminit Wandelbertus:

Barnabas ternas exornat Apostolus Idus.

Est in præfato Romano parvo & Adone, secundo loco Sosthenes Pauli Apostoli discipulus a Notkero etiam signatus; sed hic ab Usuardo ad XXVIII Novembris translatus est, [Felicis & Fortunati.] sequentibus passim recentioribus omnibus cum hodierno Romano. Par fratrum Aquileiensium non satis clare in Hieronymianis, imo forte non notatur, licet ibi Aquileiensium classis alia consignetur. Distinctissima est in Romano parvo eorum commemoratio, quos inde extractos Ado egregia prosequitur oratione, quam totam Notkerus desumpsit, Usuardus vero ita contraxit, ut nihil quod ad illustre pugilum certamen pertinet, desiderari sit passus: neque nos quidquam deesse hic credimus ad omnimodam textus Usuardini simplicitatem. Adonianum elogium totam Actorum medullam complectitur; quibus piam Vicetinorum & Aquileiensium contentionem: ita nutu divino finitam memorat, ut Felicem Vicetini, Fortunatum haberent Aquileienses; ita tamen, ut caput beati Felicis Aquileia, caput vero Fortunati Vicetia sortiretur. De qua re aliisque sacrorum pignorum aut translationibus aut elevationibus videndus Henschenii commentarius. Si vera est diei nota, in præfatis Actis signata, ad XIV Maii Sancti referendi sunt, ut a nonnullis codicibus nostris factum, eo die inter Auctaria ostendimus; unde rursus patebit, quod totius hujus operis decursu frequentissime occurrit, videlicet hunc diem pro mero fortasse libitu ab auctore Romani parvi selectum esse.

AUCTARIA.

Pulsanen. Textum denuo fere novum habet: Natalis beati Barnabæ Apostoli. [Crispuli & sociorum.] Eodem die, sanctorum Crispuli, Restituti. Et translatio corporis sancti Fortunati episcopi & martyris. Apud Aquileiam regionem, [Emeriti & sociorum.] sanctorum Emeriti, Victoriani, Victoris, Felicis & Creti. Hæc ferme ex Hieronymanis accepta sunt, de quibus vide in Actis.

Centulen. Natale sancti Barnabæ Apostoli, qui cum esset genere Cyprius, cum beato Paulo gentium est ordinatus Apostolus & a suis contribulibus ignis passione est martyrium passus. Apud Chorintum, sancti Sostenes discipuli Apostolorum. [Sosthenis.] Apud Aquileiam, sanctorum Felicis & Fortunati martyrum, sub præside Euphemio.

Bruxellen. Sic incipit: Natale sancti Barnabæ Apostoli. [De Barnaba.] Qui a discipulis Christi cum Paulo gentium Apostolus ordinatus est. Hic apud Salaminam Cypri a Bariesu mago & Judæis igne crematus est. Cujus corpus, quod a Johanne Marco consobrino & Discipulo suo in cripta occultatum adhuc latebat, tempore Zenonis imperatoris, ipso revelante repertum est una cum Euangelio beati Mathæi, ejus manibus hebraice conscripto; quod ipse Barnabas vivens semper secum circumferebat, & ponens illud super infirmos, quoscumque sanabat. Et sancti Sostenes, [Sosthenis.] discipuli beati Pauli Apostoli. Apud Aquilegiam &c. satis pure.

Hagenoyen. Mitto quæ narrat de Barnaba. In Aquileensibus satis purus est, tum subdit: Ipso die, rediit beatus Judocus de Roma portans secum reliquias Sanctorum, [De reliquiis a S. Judoco allatis.] ubi acceptus est gaudens a multo populo, tam propter se quam propter reliquias, quas collocavit in ecclesia sancti Marci episcopi, ubi inter ipsa Missarum solemnia ab ipso celebrata, quia sacerdos erat, super ipsum apparuit manus divina ipsum consecrans & consignans, audiente universo populo, promissionem sibi faciens, quod quicumque illam ecclesiam propter Judocum visitaret, quidquid devote peteret, tam de spiritualibus, quam de temporalibus & sanitate corporis, illud obtineret secundum congruentiam suam. Quo hæc vergant, quidve singula significent, explicabitur XIII Decembris.

Victorin & Reginæ Suec. Sub nota num. 130 In fine: Eodem die, sancti Onufrii, alter Onuphrii eremitæ. [Onuphrii.] Vide Prætermissos.

Matric-Cartus-Ultraj. Barnabæ Apostoli. Felicis & Fortunati fratrum martyrum, qui variis tormentis afflicti capite truncantur. Translatio sancti Antonii. [Translat. Antonii.] Vide die natali XVII Jan.

Vatican. sub nota num. 5949. Apud Corinthum, sancti Sosthenes, [Sosthenis. Onuphrii.] discipuli sancti Pauli Apostoli. Apud Ægyptum, [Onuphrii.] sancti Onuphrii eremitæ De utroque dictum est supra.

Florentin. Romæ, via Salaria in cœmeterio ejusdem, [Basillæ.] sanctæ Basillæ virginis. Item Romæ, sanctorum Crispoli & Restituti. [Crispoli &c. Transl. Fort. Emeriti &c.] Item translatio corporis sancti Fortunati episcopi & confessoris. Eodem die, sancti Emeriti, Victoriani, Felicis, Creti & Naboris cum sociis eorum. Hæc fere etiam Hieronymiana sunt, ut de Pulsanensi supra diximus. Vide in Actis, suis locis.

[Translat. Spinuli.] Luxovien. Translatio sancti Spinuli confessoris, eximii meritis viri, beati Hidulphi archiepiscopi discipuli. Vocatur in Prætermissis Spinalus, & remittitur ad XI Julii.

Editio Lubeco-Col. In Barnaba multum interpolata, in Aquileiensibus fere pura est. In fine addit: [Invent. Antonii.] Eodem die, inventio corporis beati Antonii abbatis & confessoris. Vide XVII Januarii.

[Sosthenis. Emeriti &c.] Greven. Apud Corinthum, sancti Sosthenes, discipuli sancti Pauli. Item Ementi, Victoriani, Victoris. Vide nomina vera & omnia in Actis. Rumberti episcopi & confessoris. [Rumberti. Onuphrii.] Vita ejus data est IV Februarii. Onuphrii anachoretæ & confessoris, viri Dei. Qui in vastissima Egypti heremo per annos LX hominibus incognitus, Deo & sibi vixit. Spinuli confessoris, [De Spinulo.] viri summæ humilitatis & obedientiæ, discipuli beati Hidulphi archiepiscopi Treverensis. Ante cujus sacrum corpus, cum jussu angeli ad monasterium reveheretur, ardentes cerei deferebantur, cum tamen tanta esset ventorum vis, ut annosas etiam quercus & abietes eradicaret. [Timothei & aliorum.] De his duobus dictum est supra. Item, sanctorum anachoritarum Timothei, Johannis, Andreæ, Thadei, Philippi, qui in Gestis beati Onuphrii leguntur. An & quo die colantur in Prætermissis non invenio. [Invent. Antonii. De Judoco.] Eodem die, inventio corporis beati Anthonii abbatis. Commemoratio, sancti Judoci presbyteri & confessoris, super quem hoc die inter Missarum solemnia apparuit manus Domini. Plura superius in Hagenoyen., quæ remissa sunt ad diem Judoci natalem XIII Decembris.

[Spinuli.] Molan. Typis minoribus: Spinuli confessoris, viri summæ humilitatis & obedientiæ; discipuli beati Hildulphi archiepiscopi Treverensis. [Onuphrii.] Onuphrii anachoritæ & confessoris, viri Dei. Vide dicta. In editionibus aliis: [Remberti.] Bremæ, sancti Remberti archiepiscopi & confessoris. [Relat S. Ragenfredis] De quo supra. Eodem die, relatio corporis sanctæ Ragenfredis virginis. Vide Prætermissos. Colitur VIII Octobris.

Pridie Idus.
Die 12.

[Nazarii & Celsi.] Mediolani, natalis beati Nazarii martyris, quem Anolinus sub rabie persecutionis, quæ per Neronem excitata est, diu maceratum & afflictum in carcere, cum quo sanctissimum puerum Celsum, quem idem ipse nutrierat, gladio feriri jussit. Horum corpora, ut scribit sanctus Paulinus, cum usque ad tempora Honorii & Archadii imperatorum latuissent, [Basilidis & socior:] beatus Ambrosius Domino revelante reperit. Item apud præfatam urbem, sanctorum martyrum Basilidis, Cirini, & Naboris.

Puri sunt Praten. Herinien, Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Mediolano, in Antverp-maj. scriptoris vitium est. Cum quo sanctissimum legunt omnes, exceptis Greveno & Molano, qui ponunt, & cum eo sanctissimum. Sequitur in textu, quem idem ipse nutrierat. In Heriniensi erasum est, ipse. In Munerato deest, idem: Antverp-maj. habet nutriverat; Greven. & Molan. nutriebat. Herinien. & Munerat. scribunt ferire, pro feriri. Et hic quidem redundat, legens, ferire Anolinus jussit. Rursus Greven. & Molan. pro, sanctus Paulinus, præferunt beatus; Munerat. utrumque omisit. In Archadii & Cirini omnes passim conveniunt: repperit, est in solis Herinien. Antverp-maj. & Greveno.
Observatio. Ad X Junii mota est controversia de Basilide uno an pluribus, deque ejus sociis diversimode combinatis. Alia hic non minor succedit ex vitiosa lectione Usuardi, martyres Romanos Mediolanum transferentis. Ex Hieronymianis nihil magnopere lucis affunditur, ut fatetur ibi Florentinius, ea ferme allegans, quæ Fronto in notis suis a pag. 92 accumulavit, occasione solius Basilidis, qui in ejus Kalendario hoc die signatus est. Neque antiqua Sacramentaria, ab Henschenio citata, rem omnino expediunt; quam ut paucis exequar, præmitto textum integrum Romani parvi, ubi sic hodie legitur: [Nazarii & Celsi. Basilidis & socior.] Mediolani, Nazarii & Celsi, quorum inventio 11 Idus Junii, martyrium V Kal. Augusti. Hinc incipit difficultas, ab Henschenio felicius explanata, quam ea, qua de egimus dicta die X hujus. Itaque Ado ductorem secutus, hic duorum martyrum Mediolanensium elogium seu historiam ex Actis contractam & a Notkero descriptam retulit, quæ ab aliis proprio certaminis die XXVIII Julii collocatur, & quidem a Notkero ibi & nativitas & commemoratio repetitur. Quod igitur Usuardus Nazarii & Celsi encomium hac die notet, in eo ab Adone, cujus elegans compendium profert, haud quaquam recessit. Nec in eo præcipuus controversiæ cardo vertitur. Post binos hosce Mediolanenses sequitur in Adone simpliciter: Item beati Basilidis, Cyrini, Naboris. Sed & Nazarii & Celsi, quos duos passos fuisse apud Ebredunensem urbem, antiquitas memorando celebrat. Quid de Ebredunensibus censendum sit, suo loco videbitur & in Prætermissis tantisper indicatur. Aqua hæret in tribus aliis, quos Ado absque positione seu palæstræ loco recensuit; quod si Usuardus fecisset, planiora erant omnia. Ast is, inadvertenter, an consulto, quis dicat; de suo rotunde addidit: Apud præfatam urbem. Atque hoc est quod coacervatis Martyrologiis aliis operose refellit laudatus Henschenius, & merito; nam nec veri speciem habet, nec in antiquioribus ab Usuardo repertum est. Porro de iisdem martyribus sic habet Beda: Natale sanctorum Basilidis, Cirini, Naboris & Nazarii; unde suos Adonem accepisse mihi firmissime persuadeo, omisso caute Nazario, quem forte cum Mediolanensi confundendum putavit. Bedam certo sequitur Rabanus, clarius rem determinans: Romæ via Aurelia, milliario V, passio martyris Basilidis &c. multa adjiciens de translatione corporum in Auctariis exhibenda, quæ a Rabano Notkerus magna ex parte accepit, licet ipse, pro suo, opinor, arbitrio, martyres dissociet. Recte igitur arguit Henschenius pro veritate annuntiationis Romani moderni, neque nos minus recte genuinum Usuardi textum, licet erroneum, hac die retulimus. Quid de Basilidis solius, quid porro de Basilidis & trium hic nominatorum sociorum Actis sentiendum sit, a Papebrochio abunde explicatum est: at pro certissimo & antiquissimo cultu stant indubitata monumenta. Nazarii & Celsi passio, inventio & cetera ad eos Sanctos spectantia in Actis XXVIII Julii examinabuntur. En modo Wandelberti distichon ad hunc diem proprie pertinens:

Cyrinus pridie effulget Nazarque Naborque,
His & Basilidem festo sociamus eodem.

AUCTARIA.

Tornac. Ex Mediolanensium elogio postremam partem resecat, incipiendo ab his verbis: Horum corpora &c.

Pulsanen. Ab Usuardo iterum deviat. [De Basilide & al. soc.] En ejus verba: Natalis sanctorum Basilidis, Cirini, Naboris & Nazarii martyrum. Romæ, natalis sanctorum martyrum Felicis & Magilalei. [Felicis &c.] Felix huc aliunde est intrusus: alter, forte Macidaletes, Tripoli adscribendus videtur. Item sancti Helidii episcopi, [Helidii.] Nec scimus unde hic locum hac die invenerit.

Rosweyd. Textui puro in fine adnectit: Natale sancti Odulfi presbyteri & confessoris. [Odulfi.]

Antverp. & Max-Lubec. Sic hodie memorant: Mediolano, [De Nazarii & Celso.] festivitas sanctorum Nazarii & Celsi martyrum, quando iidem beati martyres a beato Ambrosio inventi sunt & translati, tanta gratia decorati, ut sanguis eorum quasi recentissime videretur effusus, & capita quasi eo die abscissa fuissent: tantumque omnes senserunt odorem, ut omnium aromatum vinceret suavitatem. [Basilidis & socior.] Festivitas vero eorum agitur V Kal. Augusti. Eodem die, sanctorum martyrum Basilidis, Cirini, Naboris & Nazarii.

[Basilidis Aurelian. &c.] Alberg. & Danic. Sic ordiuntur: Apud Aureliam civitatem, natale beati Basilidis, qui Domino apparente & jubente, ut omnia sua venderet& pauperibus erogaret, parentes suos visitaturus Aureliam venit, ibique sub Aureliano, cum sanctis Cyrino, Nabore & Nazario, palmam martyrii promeruit. Hæc fabulose adornata esse, nimis quam compertum est. Sequitur: Mediolani, natale sanctorum martyrum Nazarii & Celsi pueri, quando iidem beati Martyres a beato Ambrosio &c. Eadem omnia referuntur, quæ ex Antverp. & Max-Lubec. supra dedimus.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. & Edit. Ultraj-Belg. Eisdem plane vitiis laborant, & in fine præterea addunt: [Odulphi.] Ipso die, sancti Odulphi presbyteri & confessoris. Lovan. reliquis etiam similis, deficit in elogio Nazarii & Celsi, ubi post suavitatem, omittit; festivitas vero &c.

Centulen. Mediolani, inventio & translatio sanctorum Nazarii & Celsi martyrum. Item beati Basilidis, Cyrini, Naboris: sed & Nazarii & Celsi, quos duos passos antiquitas commemorat. Nempe Ebreduni, ut ex Adone in Observatione diximus.

Bruxellen. Apud Aureliam civitatem &c. ut supra Albergen. Danic. & alii, Tum: Et natale sanctorum martyrum Nazarii & Celsi pueri. [Nazarii &c] Quos duos passos fuisse apud Evredunensem urbem, antiquitas memorando celebrat. Nam Anolinus præses sub rabie persecutionis &c. Vera falsis admiscet, connectens & interpolans bina diversa elogia superius data. In fine: Et ipso die, sancti Odulphi confessoris. [Odulfi.]

Hagenoyen. In Mediolano, translatio sanctorum Nazarii & Celsi martyrum. [Translat. Nazarii &c.] Horum corpora, ut scribit &c. Vide dicta. Sequitur: Apud Aureliam civitatem &c. ut supra. Demum: Eodem die, apud Trajectum inferius, depositio sancti Odolfi, [De Odolfo.] Canonici monasterii sancti Salvatoris. Qui Frysiam cum sancto Friderico episcopo suo iterato convertit. Et quia ipsum benigne non audierunt, prædixit, Danos super eos esse venturos, & multos martyres in Frisia esse futuros, & sic factum est. Denique circa finem vitæ suæ, monasterium in Fresia ædificavit, & mare illic venturum prædixit. Deinde Trajectum rediit & in pace obiit. Hæc ex vita accepta sunt, quam vide in Actis.

[Basilidis &c Odulphi.] Martric-Cartus-Ultraject. Basilidis, Cyrini & Naboris martyrum. Odulphi confessoris, Canonici sancti Salvatoris Trajectensis. Quneræ virginis & martyris, [Cuneræ.] quæ fuit una sodalium beatæ Ursulæ. Vide Papebrochii commentarium.

Altemps. Aurelianis, translatio Ewici, episcopi & confessoris. [Translat. Ewici.] Forte Evurtii vel Evortii de quo agendum erit infra ad VII Septembris.

Florentin. Hic rursus multorum confusio, in aliquibus Pulsanensi non dissimilis: sic refert Strozzian. ni fallor: [Basilidis & variorum.] Ipso die, Romæ via Aurelia, miliario VIII, monasterio Nirino, passio sanctorum martyrum Basilidis, Tribuli, Malchi, Daletis, Cibini, Tropuli, Aurili, Donatelli & Secundæ. Vide in Actis nomina veriora. Item, natale sanctorum martyrum Basilidis & Cirini. [Basilidis &c Felicis &c. Elidii.] Item Romæ, natale sanctorum Felicis & Magdalenæ. Item sancti Elidii episcopi.

Editio Lubeco-Col. Littera singulari notatur: In opido Renis, [Cuneræ.] passio sanctæ Cuneræ virginis & martyris, de societate sanctarum undecim milium virginum. Apud Aureliam civitatem, natale beati Basilidis &c. Rursus: Mediolani, inventio sanctorum martyrum Nazarii & Celsi pueri: [Invent. Nazarii. Odulphi.] qui iidem &c. ut abunde supra. In Trajecto inferiori, natale beati Odulphi presbyteri & confessoris. Vide supra elogium Hagenoyen. & totam vitæ historiam in Actis nostris.

Belin. Post reperit, adjungit: Sed festivitas eorum &c. [Evurtii.] Et altera editio in fine præterea subdit: Aurelianis, beati Evurtii episcopi & confessoris. Cujus natalem diximus supra recoli VII Septembris.

[Termani.] Greven. In Scotia, Termani archiepiscopi & confessoris. In Actis vocatur Ternanus. In Trajecto inferiori, [De Odulpho.] sancti Odulphi presbyteri & confessoris, ejusdem Trajectensis ecclesiæ canonici. Ad cujus meritum omnibus ostendendum, cum omne ejus edificium flamma vorax absumpsisset, baculus tamen, quo seniles artus sustentare consueverat, in quo & tabellam ceratam ad nomina fidelium annotanda habebat, ita repertus est illæsus, ut ne unus quidem apex in cera deperierit. [Cuneræ.] In oppido Renen, sanctæ Cuneræ virginis & martyris. Quæ cum esset de societate sanctarum XI milium virginum, ipsis tamen aliquamdiu superstes, pietatis studiis valde intenta, ad martyrii palmam meruit pervenire. Jam dixi, vitam in Actis illustratam.

[De Naz. &c translatione.] Molan. Ultimum textus sensum prosequens, addit, & Nazarii, quorum Naborem & Nazarium, simul cum Gorgonio martyre transtulit a Roma in Galliam Grodegandus Metensis episcopus, permittente Paulo Papa Romano, anno Dominicæ incarnationis DCCLXV; & collocavit prædictus episcopus sanctum Gorgonium in monasterio, quod dicitur Gorzia: sanctum vero Naborem in monasterio, quod dicitur Novacella: sanctum quoque Nazarium in monasterio, quod dicitur Loreshain, ubi signa & miracula in sanitate infirmorum & debilium sæpius fiunt. Hæc ex Rabano vel Notkero desumpta sunt. [Odulphi.] Ipso die, sancti Odulphi presbyteri & confessoris, cujus reliquiæ habentur apud sanctum Salvatorem Trajecti. Dein typis minoribus: In oppido Renensi, elevatio per sanctum Willibrordum sanctæ Cuneræ virginis & martyris. [Maruthæ.] Quæ cum &c. ut Greven. In Mesopotamia, sancti Maruthæ episcopi & confessoris, de quo Tripartitæ lib. 11, cap. 8. Remittitur ad IV Decembris. Editiones aliæ, corrupto textu, idem habent de translatione Nazarii &c. Item de Odulpho. [Elevat. S. Cuneræ. Onuphrii. Petri Ath.] Tum pergunt: In oppido Rhenensi, elevatio sanctæ Cuneræ virginis & martyris, ibi sistendo. Die Duodecima, sancti patris Onuphrii. Et sancti patris Petri Athoniti. In monte Atho. Vide Janningum in Actis.

Idibus.
Die 13.

[Feliculæ.] Romæ via Ardeatina, natalis sanctæ Feliculæ virginis & martyris, quæ nolens nubere, nec idolis immolare, tradita est cuidam vicario, qui fecit eam perseverantem in confessione Christi, post tenebrosam custodiam & famis inopiam, levari in equuleo & sic demum deponi & præcipitari in cloacam. Eodem die, sancti Fandilæ presbiteri, [Fandilæ.] qui apud Cordubam civitatem, capite amputato, martyrium sumpsit.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-majore, Munerato, Greveno & Molano.
Varia lectio. Tornacen. ante Feliculæ, omisit titulum sanctæ. Molan. autem scripsit Fæliculæ. Idem Tornacen. pro immolare substituit, sacrificare. De ydolis diximus alibi, uti & de eculeo. In Molano pro nec idolis, est neque. In Heriniensi vero ex prava litterarum transpositione, pro cloacam, legitur, coaclam. Nescio quid Greveno in mentem venerit, dum loco Cordubam, legit, apud Columbam civitatem.
Observatio: Citatum pridie & sæpe alibi vetustum Frontonis Kalendarium ad diem XIV Junii legit: [Feliculæ] Natale sanctæ Feliculæ, ubi recte laudatus Fronto observat scribendum forte die XIII, ut nempe habent Martyrologi nostri. Atque imprimis Hieronymiana apographa apud Florentinium ultimo loco hoc die signant, Feliculi; sed de Felicula sermonem esse editor non dubitat, ex antiquissimo Epternacensi sufficienter edoctus. Romæ, sanctæ Feliculæ, diserte memorat Beda, & post eum Rabanus, cum elogio. Clarius Romanum parvum: Romæ, sanctæ Feliculæ virginis martyris. Clarissime & expressissime Martyrologus Viennensis, ex citata non semel mense Maio Marcelli ad Nereum & Achilleum relatione, totam suam panegyrim contexens, cujus epitomen nitidissime ab Usuardo contractam, laterculum nostrum repræsentat. Wandelbertus paucis multa non inconcinne complectitur:

Idus illustrat Felicula virgo cruore
Lac Petronilla tibi, verbum quam junxit & ætas.

Ubi alluditur ad vocem Collactaneam, de qua etiam alibi meminimus. An non perperam Acta aliqua Mss. Collectaneam appellent, vide in Henschenii commentario. De Feliculæ gestis eadem est ratio, quæ de tota Nerei & Achillei Actorum serie. Antiquum ejus cultum probatissimum novimus. De pluribus plurium corporibus, sub ejusdem nominis veneratione, vide Henschenii & Papebrochii commentarium historicum. Notantur præterea hac die in Beda Africani martyres, Lucianus, Fortunatus & Crescentianus. Quorum postremum omisit Rabanus, contra quam faciant codices Usuardini mediæ notæ, qui in secundo passim deficiunt. In Hieronymianis additur Tecla, quam in Auctariis notatam invenies. De Notkero nihil dici potest, cum in eo lacuna sit usque ad XIII Kalendas. Noster Africanos illos omnino præteriit, Cordubensibus suis magis intentus, quorum plures hoc mense commemorat, ut III Isaacum, VII Petrum, Habentium & Jeremiam &c. VIII Abundium; quibusque alios aliis diebus ex Eulogio Acta nostra adjungunt. Hac igitur Fandilam presbyterum ab Usuardo celebrari, [Fandilæ.] & superiora omnia genuina ejus esse, putamus quam certissimum. Vide sis Fandilæ Acta ex Eulogii Memoriali lib. 3 cap. 1, in majori opere producta, cum synopsi prævia de cultu & tempore.

AUCTARIA.

Pulsanen. Sic legit: In Africa, natalis sanctorum Luciani, [Luciani & sociorum.] Fortunati, Crescentiani & Teclæ. Romæ, miliario septimo, [Feliculi &c.] natalis sancti Feliculi cum sociis suis. Puto voluisse scribere Felicissimi cum sociis suis, de quo etiam hac die Bruxellen. Colitur vero VI Augusti.

Rosweyd. De Felicula textui cetera puro interserit, quæ erat Collactanea Petronillæ virginis.

Antverp. & Max-Lubc. In prima annuntiatione omittunt locum, nempe, via Ardeatina. In fine autem adjungunt: In Africa, sanctorum Luciani & Crescentiani. [Luciani & Crescentiani] Ubi vides deesse intermedium Fortunatum, ut supra monui, & magis patebit in sequentibus.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg. Sic incipiunt: Civitate Padua, [Antonii Patavini. Luciani & Crescentiani] natale beati Anthonii confessoris, de Ordine fratrum Minorum, qui celeberrimus extitit vita, miraculis & doctrina. Sequitur textus purus. In fine additur: In Africa, sanctorum Luciani & Crescentiani.

Alberg. & Danic. Pares hactenus, addunt præterea de sancto Antonio Patavino, [De Antoni Patavino.] post doctrina: Hic memoria pro codicibus utebatur, ut a summo Pontifice Gregorio nono Archa Testamenti, peculiari nomine vocaretur. Inter cetera autem virtutum suarum miracula, quibus in vita claruit, & in morte; duos legitur mortuos suscitasse.

[Textus mutatus.] Centulen. Romæ, sanctæ Feliculæ virginis, quæ fuit convirginalis beatæ Petronillæ, quæ sub Flacco comite passa extitit. Eodem die, sancti Fandilæ presbyteri, qui apud Cordubam civitatem capite amputato martyrium sumpsit.

[De Felicula.] Bruxellen. De Felicula, post martyris, inserit: Quam cum Flaccus comes, post excessum beatæ Petronillæ, vellet ducere uxorem, & ipsa nubere nollet &c. usque ad finem, ubi additur: Et sic ipsa cum corona martyrii perrexit ad Christum. Romæ, [Felicissimi & sociorum.] natale sancti Felicissimi, cum sociis suis. Videtur indicari is, qui colitur VI Augusti. In Fandila purus, pergit: In Africa, sanctorum Luciani, [Luciani &c. Translat. Bartholom.] Fortunati, & Crescentiani martyrum. Item, translatio sancti Bartholomæi Apostoli. De qua agetur XXIV Augusti. In civitate Padua, beati Antonii confessoris, [Antonii.] Ordinis fratrum Minorum. Qui vita, miraculis & doctrina celeberrimus fuit. [Prisci.] Item, sancti Prisci episcopi & confessoris. Et in Gandavo, [Translat. Landoaldi.] translatio sancti Landoaldi confessoris. De hac & Prisco vide Prætermissos.

Hagenoyen. Romæ via Ardeatina, natale beatæ Feliculæ virginis & martyris, [De Felicula.] quæ erat collateralis & collactanea beatæ Petronillæ virginis, filiæ beati Petri Apostoli. Quam Flaccus comes post mortem Petronillæ virginis in uxorem habere voluit, sed illa consentire noluit. Sed quia ydolis tunc immolare noluit, tradita est cuidam vicario, qui fecit eam septem jejunare diebus, & tunc ducta est ad puellas, deæ Vestæ consecratas, ut ibi cum eis de sacrificio comederet, quod & renuit, & aliis septem diebus jejunavit. Tunc est incarcerata & demum in eculeo levata, & tunc de eculeo deposita, & in cloacam præcipitata. Eodem die, translatio sancti Bartholomæi Apostoli ad Beneventum. [Translat. Bartholom.] De Fandila satis pure. Sequitur: In Africa, sanctorum martyrum Crescentiani & Luciani. [Luciani &c.] Apud Paduam, [Antonii.] natale beati Antonii confessoris, qui duos mortuos legitur suscitasse.

Aquicinct. In fine: In Africa, sanctorum Luciani & Crescentiani. [Luciani &c.]

In Victorin. Pro Fandilæ est Ficandi.

Matric-Cartus-Ultraject. Antonii confessoris, Ordinis Minorum. [Antonii] Feliculæ virginis & martyris. [Pharaildis.] Pharildis virginis. Data est Pharaildis Vita IV Januarii. Nescio cur hoc die repetatur.

Ughellian.In Africa, sanctorum Luciani & Crescentiani. [Luciani &c.] Vide Antverp. & Max-Lubec.

Florentin. In Italia, civitate Paduana, sancti Antonini Ulissiponensis, [De Antonio.] illustris confessoris de Ordine fratrum Minorum, qui celeberrimus extitit vita, miraculis & doctrina. In Africa, sanctorum martyrum Luciani, [Luciani &c.] Fortunati, Crescentiani & Teolæ virginis.

Codex. S. Ricaldi. Apud territorium Forense, beati Regnaberti martyris. [Regnaberti.] Vide Prætermissos, ubi remittitur ad XV Julii.

Editio Lubeco-Col. In Felicula modice interpolata, in Fandila ferme pura est. In Africa, sanctorum Luciani & Crescentiani martyrum. [Luciani &c.] Padua civitate, [De Antonio.] natale beati Antonii confessoris &c. sicut Antverp-max. Alberg. &c. supra.

Belin. Primo loco: In civitate Padua, natale beati Antonii, [Antonii.] illustris confessoris de Ordine fratrum Minorum, qui celeberrimus extitit vita, miraculis & doctrina. In Felicula purus est. Sed penultimo loco: In Africa, natale sanctorum martyrum, [Luciani &c.] Fortunati, Luciani & Crescentiani. Eodem die, sancti Fandilæ presbyteri, apud Cordubam martyrizati.

Greven. In Africa, sanctorum Luciani, Fortunati & Crescentiani. [Landwoldi.] Item sancti Landwoldi. Puto Landoaldum, de quo supra. Civitate Aternensi, beati Cethei episcopi cognomento peregrini. [Cethei.] Qui tempore beati Gregorii Papæ illi ecclesiæ [Amiternensi] præfuit atque ab Umblone tyranno Longobardo morti adjudicatus, cum decollari non posset, ligato ad collumsaxo ingenti, in flumen præcipitatus, feliciter occubuit, statimque corpus sacrum cum lapide superenatavit. Paduæ, depositio beati Antonii confessoris, [Antonii.] Ordinis Minorum, vita & miraculis celeberrimi. Hic memoria pro codicibus utebatur, unde eum Gregorius IX Archam Testamenti appellabat. Translatio sancti Andreæ [an non Bartholomæi?] Apostoli ad Beneventum. Vide Prætermissos.

[Antonii.] Molan. In civitate Padua, beati Antonii, Lusitani Ulysbonensis, illustris confessoris, Minoritæ, qui celeberrimus extitit vita, miraculis & doctrina. In Africa, sanctorum martyrum Fortunati, Luciani & Crescentiani. [Luciani &c. Elevat. Landoaldi. Amantii & Sociorum. Gerardi.] Gandavi, elevatio sancti Landoaldi sociorumque ejus; quos minori charactere subjungit: Amantii, Adriani, Vincianæ & Landradæ. De quibus vide Prætermissos. In Claravalle obiit Gerardus monachus, de quo Bernardus in sermone super Cantica 26. Est S. Bernardi frater, de quo in Actis. In aliis editionibus. De Antonio & Africanis ut supra. Tum: Die decima tertia, sanctæ martyris Acylines [Aquilinæ] & sancti Triphillii episcopi Leucosiæ in Cypro. [Acylines & Triphillii.] Gandavi, elevatio &c. Minoribus typis: In Claravalle, obitus Gerardi monachi &c. Item sancti Peregrini sive Cetæi Aternensis episcopi & martyris, [Peregrini. al. Cethei.] in Hadriensi civitate in fluvium Piscariæ mersi, tempore Gregorii Papæ. Vide Acta.

XVIII Kal.
Die 14.

[Elisæi.] Helisei prophetæ, qui apud Samariam Palestinæ (ut beatus scribit Hieronimus) situs est, ubi & Abdias propheta quiescit. Apud Cæsaream Cappadociæ, [Basilii] natalis sancti Basilii episcopi, qui tempore Valentis doctrina & sapientia insignis, omnibusque virtutibus fundatus, mirabiliter effulsit. In territorio Suessionis civitatis, sanctorum martyrum Rufini & Valerii, [Rufini & Valerii. Quintiani] qui a præside Rictiovaro post illata sibi tormenta jussi sunt decollari. Ipso die, sancti Quintiani presbiteri & confessoris.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Rosweyd. Belini prima editio & Molan.
Varia lectio. Reliqui in textu, Helizei, ut habet Pratensis & alii, licet Herinien. Tornacen. & Antverp-maj. aspiratione careant, nullus codex legit Elizæi. Palestinæ, ut in omnibus, sed de ea & Hieronimo sæpe alibi & satis dictum est. Probatissimi codices conformiter scribunt situs est, Molanus, positus est; qui mediæ notæ sunt, conditus est. In Antverp-maj. post Abdias, deest Propheta; & pro quiescit, in Molano, requiescit De Cæsarea & Cappadociæ, nihil repeto. Belini prima editio ultimam annuntiationem penultimæ anteponit, altera auctior est, ut patebit in Auctariis. Antverp-maj. pro Rufini, posuit Rufi, Tornacen. post Valerii, omisit qui, unde sensus manet imperfectus. Quintiani legunt codices omnes, solus Rosweyd. Quintiniani, hic autem & Antverp-maj. addunt titulum martyris, ceteri omnes solius confessoris.
[Elisæi.] Observatio. Qui primus Latinis Fastis Elisæum inseruit Beda, solo nomine contentus fuit, idque Rabanus secutus est; & ita etiam legit auctor Romani parvi, forte citatis antiquior, ex quo certissime sumpsit Ado, pluribus prosecutus ex sancto Hieronymo, quæ Noster brevissime complexus est, solas ferme referens Elisæi & Abdiæ sepulturas. In textu nostro secundus, est magnus Basilius, cujus natalem diserte exprimit is, qui primus elogio ipsum ornavit Viennensis Ado, acceptum videlicet ex Romano parvo, a quo primitus memoriam in Martyrologio consignatam non advertit, qui Basilii Acta operosissime & accuratissime illustravit collega noster Baertius. Hæc Romani parvi verba sunt: [Basilii.] In Cappadocia, sancti Basilii, fratris Gregorii & Petri. Adonianum elogium eleganter de more contraxit Noster, servata natalis formula, quam in plerisque probatioribus codicibus concorditer relatam invenio; de Ordinatione, nusquam vel verbum. Fateor equidem ab eruditis obitus diem figi Kal. Januarii, quo ejus memoriam cum Usuardo etiam recoluimus, verum cur ad elevationem vel translationem corporis, ut aliqui codices innuunt, vel ad aliam quamvis causam præsens festivitas æque ac ad ordinationem referri commode nequeat, lubens docebor, quando ordinationis commemoratio in Martyrologiis antiquioribus incognita, etiam in recentioribus tam rara est; & aliunde constat vocem illam Ordinationis, in Romanum hodiernum, vergente ad finem seculo XVI primum irrepsisse. Sed alibi forte locus dabitur rem illam accuratius discutiendi, satis sit modo primam festivitatis hodiernæ originem & sequelas ostendisse. [Rufini & Valerii] In Adone secundo loco ponuntur Rufinus & Valerius, nullo ornati elogio, quemadmodum & Rabanus eos annuntiat. At Florus martyrii seriem uberius explicat: Noster Acta se vidisse ostendens, ex iis paucissima delibavit. Crediderim autem Adonem & Rabanum ex Hieronymianis apographis, ubi in nonnullis adjecti sunt, eos martyres primum eruisse. Censuit olim Sirmondus, ipsorum historiam probam esse ac minime dubiam. Magno etiam in pretio apud Henschenium fuisse, patet ex hodierno ejus commentario. Certe antiquitate sua venerandam esse, fateri omnes coguntur. Ex ea gestorum compendium tradidit Tillemontius tomo 4 pag. 459: at pag. 718 aperte edisserit, Actis illis fidendum non esse. Utri melius judicaverint, statuat eruditus lector. Elisæum cum Rufino & Valerio sic canit Wandelbertus:

Octavo Juli & deno ante exordia mensis
Vates Helizæus, simul Abdias (que) refulgent,
Hic quoque Valerio & Rufino martyre gaudet.

Qui locum postremum occupat Quintianus, non ex Hieronym. profluit, ubi martyr signatur cum sociis, [Quintiani.] sed ab Usuardo, nescio unde, primum productus est, & substitutus Etherio Viennensi episcopo, quem notarat Ado, illo, ut sæpe solitus est, Viennensem prætereunte. Porro Quintianus ille, ut presbyter confessor commemoratur, non ut episcopus, qualem existimasse videtur is, qui editionem Romani hodierni, anni MDCVIII auctiorem reddidit, a Baronio in Notationibus propugnatus. At Henschenius episcopum Rhutenensem huic synonymum rejicit ad XIII Novembris, quo die in Romano recolitur, ut episcopus Arvernensis, idem ipse qui antea Ruthenensis fuerat, de quo meminit Greg. Turonensis in vitis Patrum cap. 4, ut suo loco dicemus. Beda noster genuinus agit de translatione S. Aniani &c. in multis Auctariis, imo in apographis Hieronymianis posita, quæ utrum vere Bedæ sit, dubitare cogit Rabani silentium. Ast Usuardina integra lectio ex codicibus tam diversis constantissima est.

AUCTARIA.

Pulsanen. Helisei prophetæ. Et sanctæ Feliculæ. [Feliculæ.] Vide die præcedenti. Aurelianis civitate, [Translat. Aniani.] translatio corporis beati Aniani episcopi & confessoris, & liberatio civitatis ipsius ac [ab] Hunnis. Natalis est XVII Novembris. Item in Suescionis civitate, passio sanctorum martyrum Rufini & Valerii.

Antverp. & Max-Lubec. Omisso Quintiano, hæc substituunt: [Translat. Aniani.] Aurelianis, translatio sancti Aniani episcopi & confessoris Quibus consonat codex Ughellian. ut passim alibi solet.

[Aniani.] Munerat. 2. loco: Aurelianis, sancti Aniani confessoris atque Pontificis. Cetera purus est.

Greven. 3 loco: Aurelianis, sancti Aniani episcopi & confessoris. De reliquo purissimus.

Antverp-max. De Basilio, ad finem elogii subjungit: Ipse idem sanctus etiam ipsa Circumcisionis die festivatur, ut in Observatione satis dictum est. Deficit in annuntiatione ultima.

Ultraject. Leyden. Lovan. & Edit. Ultraj-Belg. Textum satis purum habent usque ad Quintiani, quo carent, ut præcedens.

Alberg. & Danic. Agunt de Elisæo & & Suessionensibus. Cetera desunt. De Basilio egerunt 1 Januarii.

Centulen. Helysæi prophetæ, qui apud Samariam Palestinæ conditus est, ubi & Abdias propheta quiescit. Cæsarea Capadociæ, sancti Basilii archiepiscopi & confessoris. In territorio Suessionico, passio sanctorum Rufini & Valerii martyrum sub Rictiovaro. [Translat. Aniani.] Aurelianis, translatio S. Aniani episcopi & confessoris.

Bruxellen. Apud Cæsaream Capadociæ, elevatio beati & magni Basilii episcopi & confessoris, [De Basilio.] fratris S. Gregorii Nazianzeni [Nysseni] & Petri. Cui Christus cum suis Apostolis apparens, ministerium Missæ docuit, & cujus precibus Effrem Syrus Græce locutus est. Quique mortem Juliani apostatæ per revelationem cognovit; qui vadens ad bellum Persicum sibi in reditu destructionem Cæsareæ fuerat comminatus. Hic magnus Basilius, sapientia & doctrina insignis omnibusque virtutibus fundatus, cum in Ecclesia Dei mirabiliter effulserit, quievit in Christo Kalendis Januarii. Cujus festum in hac die suæ elevationis celebratur. [De Elisæo.] Eodem die, Helizei prophetæ. Qui apud Samariam Palestinæ, quæ postea Sebasta cœpit vocari, sepultus est, ubi & Abdias propheta quiescit, & sanctus Joannes Baptista. In Rufino & Valerio purus est. Sequitur: Apud Mesanam civitatem Dorostoro, [Julii.] sancti Julii martyris. Qui sub Maximo præside martyrii palmam accepit. Colitur XXVII Maii, ubi hæc nitidius exprimuntur. [Galliani &c.] In Africa, sanctorum Galliani & Bituni presbyterorum & martyrum. Primus Ephesinus est; de alio vide Prætermissos. In Aquilegia, natale sancti Prothi martyris. [Prothi.] Indicatur Prothus Cantianorum Pædagogus, de quo XXXI Maii. [Affri &c.] Ipso die, natale sanctorum martyrum Affri & Quintiani presbyterorum. Afram forte dicere voluit. [Etherii.] Vienna, sancti Eucherii episcopi & confessoris. Nomina mutat, voluit dicere Etherii. Item sancti Ignatii episcopi. [Ignatii.] An Constantinopolitani, qui colitur XXIII Octobris? De Aniano, ut supra. [Teclæ.] In fine: Item Teclæ virginis. Forte martyrem indicat, nempe Quintiani sociam.

Hagenoyen. Depositio Helizei prophetæ, in cujus nativitate vitula una aurea mugitum dedit, [De Elisæo.] qui audiebatur in Hierusalem. Qui per Heliam prophetam unctus est propheta, cui semper postea adhæsit. Qui & Heliam in cælum ferri vidit, & pallio Heliæ Jordanem dimisit; miracula plura fecit & duos mortuos suscitavit. Reges Israël & Syriæ inunxit, & facta illorum bona & mala prophetizavit. Deinde apud Samariam &c. Basilii elogium resecat, in Rufino & Valerio purus. Eodem die, [Brandani.] natale beati Brandani abbatis mirabilissimi, peregrini super mare. Hic natione Scotus erat. [Translat. Quintiani.] Colitur XVI Maii. Ipso die, translatio sancti Quinciani presbyteri & confessoris. Eodem die, [Aniani.] depositio sancti Aniani Aurelianensis episcopi & confessoris Hic deberet esse translatio, in Quintiano, depositio. Sequitur: Ipso die, ordinatio sancti Nycolai episcopi Mirrensis. [Ordinat. Nicolai.] In editione Lubeco-Col. & Greven. signatur hæc ordinatio XVI Junii. Utri codices rectius statuant, non hic examinandum est, sed ad diem VI Decembris.

Aquicinct. De Quintiano habet, presbyteri & martyris; [Translat. Aniani.] Sed Quintiani plures hoc die in Actis recensentur. Dein subdit: Aurelianis, translatio sancti Aniani episcopi & confessoris. Quomodo etiam habet codex Bigotian. sub nota P. 5.

Victorin. & Reg. Suec. sub. num. 130. In fine: [Idem.] Aurelianis civitate, translatio sancti Aniani episcopi & confessoris, & liberatio ipsius civitatis. Vide Pulsanen. supra. Apud Aquileiam, sanctorum martyrum Cancii, [Cantii &c.] Canciani, & Cancianillæ. De quibus XXXI Maii.

[de Anian. &c.] Daveron. Aurelianis, translatio sancti Aniani episcopi & confessoris, & dedicatio sancti Salvatoris Carroffensis. Si dedicatio ad Anianum spectet, dicetur de ea ad diem ejus natalem XVII Decembris, quo similia semper remittimus.

[Textus contractus.] Matric-Cartus-Ultraj. Rufini & Valerii martyrum. Basilii episcopi Cæsariensis. Helisæi prophetæ apud Samariam. Quintiani presbyteri.

In Vatican. num. 5949. Deest Elisæi, Basilii, Quintiani. [Marciani.] Adjectum: In Benevento S. Marciani episcopi & confessoris.

Altemps. Ipso die, Quintiani presbyteri & martyris. Melius in textu confessoris.

Florentin. Ipso die, sanctorum martyrum Affrii, [Affrii &c.] Prothi & Quintiani. Vide martyres Africanos. De Aniano, ut Pulsanen. Item, sancti Ignatii episcopi & martyris C.P. de quo supra. [Ignatii.] In Pagia civitate, [Antheon.] sanctæ Autheonis & sanctæ Ludidiæ. Vide in Actis Antheonem. In Epheso, sanctorum Maggini, [Maggin. &c Afræ &c.] Gastini & Viviani. In Africa, sanctorum Afræ, Quintiani, Theodoli, Thedæ, Festinæ & Quintianillæ. Vide horum martyrum nomina correctiora in Actis.

[De Aniano.] Montis Sion. Aurelianis civitate, translatio corporis beati Aniani confessoris atque pontificis.

[Translat. Rigoberti.] Remens. SS. Tim. & Apoll. Remis, translatio corporis sancti Rigoberti episcopi & confessoris. Colitur IV Januarii.

Editio Lubeco-Col. In Elisæo interpolatur. Sequitur de Valerio &c. pure. Tum: Apud Cæsaream Capadociæ, [Translat. Basilii. Aristionis.] translatio sancti Basilii episcopi & confessoris. Suessionensi civitate, sancti Aristionis confessoris. Vide Prætermissos. Viennæ, sancti Eucherii [Etherii] episcopi & confessoris. [Etherii. Quinc. &c.] Eodem die, sancti Quinciani presbyteri & Sicii confessorum. Aurelianis, [De Anian.] translatio sancti Aniani &c. De qua etiam altera Belini editio.

Greven. Nota, hoc die translatus est sanctus Basilius, Kalendis vero Januarii obiit. Item sanctorum Antheonis, [Antheon. &c Etherii.] Galani, & Jovini, Theodoli, Afri & Prothi. Vide Acta. Viennæ, Etherii episcopi & confessoris. [Gregorii.] Gregorii episcopi & confessoris. Quis sit, [Bertholdi.] nescitur. Bertholdi confessoris. Forte is est, [Aristionis.] qui colitur XVI Junii. Suessionis, sancti Aristionis confessoris. [Translat. Mansueti.] De quo in indice Prætermissorum. Tulli, translatio sancti Mansueti episcopi & confessoris. Colitur III Septembris. Beatæ memoriæ Basilii, [Basil. Cart.] Prioris majoris Cartusiæ, qui octavo post sanctum Brunonem loco, annis XXIII prædictam rexit domum, & miraculis coruscans obdormivit in Domino. Vide Prætermissos.

Molan. In posterioribus editionibus: Viennæ, sancti Etherii episcopi. [Etherii. Martiani.] Syracusis, sancti Martiani episcopi; qui ab Apostolo missus, Seleucum ibi & Gordium & magnam multitudinem convertit. Die decima quarta, [Methodii.] sancti patris Methodii Patriarchæ Constantinopolis. Dein charactere minutiori: Aurelianis, [Translat. Anian. &c.] translatio sanctorum Aniani, Monitoris & Flosculi, civitatis ejus episcoporum; Euspicii abbatis Miciacensis primi, Baudelii & Scubilii martyrum, & Agiæ matris sancti Lupi episcopi, & liberatio civitatis ab Hunnis per sanctum Anianum episcopum. In Prætermissis singuli ad proprium suum diem natalem reducuntur.

XVII Kal.
Die 15.

[Viti & sociorum.] In Sicilia, natalis sanctorum Viti, Modesti, & Crescentiæ, qui sub Diocletiano imperatore, post ollam plumbi ferventis, post bestias & catastas divina virtute superatas, cursum gloriosi certaminis peregerunt. Apud Mesiam civitate Dorostoro, sancti Esichii militaris, [Esichii.] qui cum beato Julio comprehensus, sub præside Maximo postea martyrio coronatus est.

Puri sunt Herinien. Tornacen. Antverpien. & Max-Lubec. Munerat. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Sensus exigit sanctorum Viti &c. singulares sunt Greven. & Molan. in sancti Viti &c. Sic superflua est particula et inter Viti & Modesti, quam tamen adjiciunt Tornacen. Antverp. Max-Lubec. Munerat. & Belin. qui postremus legit Viti & Modesti atque Crescentiæ. De Mesia sæpe & satis dictum. Cur Heriniensis scripserit: Apud Mesiam civitatem Dorostoro, non divino. Messiam, Messinam & Dorostro, Belini vitia sunt. Item Exitii, pro Esichii. Videtur nimium sapere voluisse Muneratus, dum militaris, quo modo Romanum parvum, Ado & Usuardus constanter legunt, mutavit in militis & martyris. Idem Muneratus cum Belino posuit Maximiano, pro Maximo. An Usuardum ex Adone corrigere voluerint, nescio; certe ita legit utraque Adonis editio; codices nostri reliqui omnes, ut in textu.
Observatio. Nobilissimum martyrum Siculorum ternarium passim celebrant Latini omnes Martyrologi. Hieronymus imprimis, in cujus apographis ea sola occurrit diversitas, quod ultimum nomen in uno aut altero, genere masculino male efferatur, Crescentius vel Crescentianus. Beda, quod mirere, solius Viti meminit, at Florus socios restituens, non contemnendo elogio omnes exornat. Rabanus de solo Vito agere etiam videtur, quamvis in longioris orationis suæ contextu socios non prætermittat. Jam ad fontes nostros accedamus propius. Romanum parvum sic enuntiat: In Sicilia, Modesti, [Viti & Sociorum.] Viti & Crescentiæ martyrum. Ado priori Hieronymianorum ordine vindicato, egregiam tradit Actorum qualiumcumque epitomen, a Florentinio laudatam, recitatam a Papebrochio, ex qua Noster compendiosius suum encomium nitidissime texuit. De palæstra, in qua martyres certaverint, non unam recentiorum Scriptorum opinionem recenset Florentinius, Lucanos ex Actis, cum Siculis conciliare conatus, de quibus etiam nonnulla elucidantur in Papebrochii commentario, quo curiosiores hujusmodi rerum indagatores libenter remittimus. Ad præsens quod attinet, compertum habemus, antiquiores & probatiores Martyrologos, nulla de Lucania facta mentione, pugiles hosce unanimi consensu Siciliæ adscribere. Porro ad Viti & sociorum Acta quod attinet, ea a recentioribus vix tolerantur, ut videre est apud Tillemontium tomo 5 pag. 129. Nobis placet Papebrochii de ipsis sententia, qua nimirum probat, late diffusum horum martyrum neutiquam dubitabilem cultum, utcumque dubiæ martyrii circumstantiæ sint. Et sane cultus ille etiam ex Sacramentariis a Tillemontio citatis constantissimus est. De eorumdem sepultura, variisque translationibus, fuse & diligenter monumenta a Papebrochio collecta & expensa sunt. Restat metricus Wandelberti cantus, in quo quid Margarita faciat, fateor me ignorare, nisi ex XX Julii huc importune retracta sit. Audi poëtam:

Septeno deno Vitus cum virgine clara,
Margarita, martyrii splendore nitescit:
Hocque Modestus & alma nitet Crescentia virgo.

Jam vero quem nos cum Usuardo Esichium appellamus, is in apographis Hieronymianis Isicus, Isicius, Ysicius &c. a Romano parvo Esychius dicitur, uti in Rosweydi Adone, qui pro Maximo, ut diximus, Maximianum posuit, qua voce excepta, Noster verba ejus singula in laterculum suum apertissime transtulit. [Esichii.] Est hic Esichius vel Esychius, de quo jam supra locuti sumus XXV & XXVII Maii, ex Actis sancti Julii, ubi in Adoniano elogio omnia habes, quæ de eo referri possunt. In Pratensi codice, post Siculos, intrusus est martyr Beneventanus, his verbis: Civitate Benevento, sancti Mercurii martyris; habetque denuo consentientes sæpius codices binos alios, Antverp-maj. & Rosweyd. cum collatione Aquicinctina. [De codice. Pratensi.] Sed manifestam additionem, erasis aliis vocibus superscriptam deprehendit Castellanus, satisque evincunt ceteri nostri codices universi. Notat Castellanus erasionem in membrana factam incipere ab imperatore, unde suspicari licet, interpolatorem pressiori usum charactere, quo ad inserendum Mercurium, spatium ei sufficeret. Insuper apographum nostrum in fine, puto ego in margine prætensi autographi, adjicit: Romæ, sancti Alexii hominis Dei. Hanc autem annuntiationem ceteris melioris notæ codicibus incognitam, ad Usuardum minime pertinere tam putamus indubitatum, quam certum est textum a nobis relatum vere & integre Usuardinum esse.

AUCTARIA.

Praten. De binis hujus codicis Auctariis proxime egimus. [Mercurii.] Mercurius colitur XXV Octobris.

Antverp-maj. Idem habet de Mercurio & eodem loco. Sed in fine addit præterea: Ipso die, [Edburgæ.] sanctæ Edburgæ virginis. De qua vide in Actis. Aliis vocatur Eadburga.

Huic plane consonat Rosweyd. hoc solo discrimine, quod, ut jam diximus, scribat: Ipsa die, sanctæ Eadburgæ virginis.

Pulsanen. In Lucania provincia, passio sanctorum martyrum Viti, Modesti & Crescentiæ. Item in Dorostoro, natalis sancti Ysichii martyris. Apud Aquileiam, sanctorum martyrum Cantiani, Protici, [Cantiani. & socior.] Clementis & Cantiani. Vide totam classem melius in Actis distinctam.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Textui puro subdunt: Eodem die, in territorio Valencenensi, cœnobio Crispini, depositio sancti Landelini abbatis & confessoris, [Landelini.] qui a beato Autberto Cameracensi episcopo de sacro fonte levatus est.

Centulen. Apud Siciliam, sanctorum Viti, Modesti & Crescentiæ, [Textus contractus.] sub Diocletiano. Eodem die, apud Mesiam civitate Dorostoro, sancti Esichii militaris, qui cum beato Julio comprehensus, martyrio coronatus est. Parum hic abest a puritate.

Bruxellen. Textui satis puro, subnectit: Civitate Benevento, [Mercurii.] sancti Mercurii martyris. Item sanctæ Edburgæ virginis. [Edburgæ. Landelini.] In territorio Valencenensi, Cœnobio Crispini, depositio sancti Landelini abbatis & confessoris, qui a beato Autberto Cameracensi episcopo, ex prædone ad Christum conversus, tria cœnobia fundavit.

Hagenoyen. Sic habet: In Sicilia, natale sanctorum martyrum Viti pueri, [De Vito &c.] & Modesti pædagogi sui, & Crescentiæ. Qui sub Diocletiano imperatore, cujus filiam sanaverat, post ollam plumbi ferventis, post bestias & catastas divina virtute superatas, postquam ab angelo sunt erepti, rogaverunt Dominum, ut animæ illorum tollerentur in pace, & mox illorum animæ quasi candidæ [forte columbæ] cælum visæ sunt conscendere. In Esichio ferme purus est. De Landelino repetit ea quæ ex Antverp-max. &c. superius descripsimus. Sed de his videndæ sunt vitæ geminæ ipsius Sancti ab Henschenio in Actis illustratæ; ubi in commentario prævio multa accurate explicat circa corporis aut partium ejus in varia loca translationes, de quibus supersunt controversiæ etiam alibi tangendæ.

Aquicinct. Secundo loco, ut diximus, inserit: Civitate Benevento, [Mercurii.] sancti Mercurii martyris.

Victorin. Post textum purum, ubi de Vito, Modesto &c. In fine subjungit: Eodem die, natale sancti Viti martyris. [Viti.] Hunc verosimiliter credidit ab alio diversum esse.

Martric-Cartus-Ultraject. Viti & Modesti & Crescentiæ martyrum. [Landelini.] Landelini abbatis. Hesychii militis & Julii martyrum. De Julio actum est XXVII Maii.

Codex Bigotian. signatus D. 9. In Fiscanno, dedicatio ecclesiæ sanctæ Trinitatis.

[Aniani.] Camberien. Aurelianis, sancti Aniani confessoris. Vide die præcedenti.

Reg. Suec. sub nota num. 130. Eodem die, natale sancti Viti martyris. Ut Victorin. supra.

Florentin. Multa hic iterum congeruntur: Civitate Benevento, [Mercurii.] sancti Mercurii martyris. Apud Aquilegiam, [Cantiani &c] sanctorum martyrum Cantiani, Proti, Clementis & alterius Cantiani. Constantinopoli civitate, [Mitii &c.] sanctorum martyrum Mitii, Migetii, & Mingini. Civitate Barbaria, sanctorum martyrum Gaiani, [Gaiani &c.] Joviani, & Philippi. In Lucania, sanctorum martyrum Nivitii, [Nivitii &c.] Candidi, Cantiani & Cantianillæ, Prothieri, Singoni, Artheon, Quintiani & Theodoli. In Schythia, sanctorum martyrum Marchi & Viti & Modesti & Crescentiæ. [Marchi &c.] Hæc Hieronymiana sapiunt, sed corrupta & mirum in modum quasi studio confusa, quæ in Actis distinctius expressa invenies.

Editio Lubeco-Col. Sic mutat initium: In Sicilia, natale sanctorum Viti pueri, Modesti & Crescentiæ nutritorum ejus. Qui sub Diocletiano &c. [Eadburgæ.] Reliquus textus satis purus est. In fine: Eodem die, beatæ Eadburgæ virginis.

[Candidi &c. Mercurii. Landelini. Eadburgæ.] Greven. In Lucania, sanctorum Candidi, Prothi, Crisogoni. Vide Acta. Apud Beneventum, Mercurii martyris. Dixi supra, eum coli XXV Octobris. Landelini abbatis & confessoris. In Anglia, Eadburgæ virginis.

Molan. Eodem die, in territorio Valencenensi, cœnobio Crispini, [Landelini.] depositio sancti Landelini confessoris Christi & abbatis, qui a sancto Autberto Cameracensi episcopo de sacro fonte levatus est. Eodem die, [Eadburgæ.] sanctæ Eadburgæ apud Wentanam civitatem. Wintoniam opinor Dein minoribus litteris: Arvernis, Abrahæ confessoris, [Abrahæ.] cujus vitam scribit Gregorius Turonensis. Editiones aliæ sic habent: Arvernis, sancti Abrahæ confessoris. De Eadburga, ut supra. In territorio Valencenensi, in villa quæ dicitur Crispinium super fluvium Hon, [De Landel.] transitus sanctissimi ac beatissimi patris Landelini. Hic a beato Autberto eruditus, sed post malorum suasione deceptus, viam veritatis deseruit, sed precibus ejusdem & angelica visitatione territus, postea revocatus, & a beato Martino Papa officium prædicationis suscipiens & efficaciter complens, plurimorumque fundator cœnobiorum existens, quievit in pace. Item ipso die, [Translat. Landelini. Translat. Domitiani. Item Mengoldi.] translatio corporis ejusdem sancti Landelini a Godefrido Cameracensi episcopo. In Hoyo, translatio sancti Domitiani episcopi & confessoris. Eodem die, translatio beati Mengoldi ducis & martyris. Vide de utroque in indice Prætermissorum. In fine minutioribus litteris: In Cilicia, sancti Dulæ martyris. [Dulæ.] Est Tatianus Dulas, cujus Acta Græco-Latina a nobis edita sunt. Sincerissima ea censuit Henschenius, nec curandæ difficultates Tillemont. tomo 5 pag. 622.

XVI Kal.
Die 16.

[Ferreoli & Ferrution.] In Galliis apud urbem Vesuntionem, sanctorum martyrum Ferreoli presbiteri & Ferrutionis diaconi, qui a beato Hireneo episcopo ad prædicandum verbum Dei missi, postea sub Claudio judice excruciati pœnis, gladio feriuntur. Antiochiæ, natalis sanctorum martyrum Cyrici & Julittæ matris ejus, [Cyrici & Julittæ.] qui post dira verbera & gravia tormenta, martyrii sui cursum obtruncatione capitis impleverunt. [Aureliani.] Lugduni, depositio beati Aureliani episcopi Arelatensis. Civitate Namnetis, [Similiani.] sancti Similiani episcopi & confessoris.

Pro textu stant Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. Vesuntionem recte scribunt Herinien. Tornacen. Antverp-major, & Molan. Pro quo in Pratensi est Vezuntionem; in Greven. Vesuncionem, pejus in Belino Vescentionensem. Solus Tornacen. habet Fereoli, plures errant in secundo nomine, ut Antverp-maj. Ferruntionis; Belin. Ferutionis; Greven. Ferrucionis. Molanus orthographiam plerumque corrigens, recte posuit Irenæo, ceteri ut in textu, ii etiam qui diphthongis utuntur, ut Praten. maxime & Herinien. cum quibus scripsi pœnis. Belin. legit postea vero & cruciati, pro excruciati. Cyrici est in omnibus præterquam in Antverp-majore, qui cum aliis etiam scribit Julitæ: melius in textu cum Martyrologis antiquis. Cetera Antverp-majoris errata colligo, ut graviora pro gravia, Lugdunis, Nammetis, Smiriani. Ado legit Nannetis sed codices nostri optimi Namnetis, Tornacen. Nampnetis, non Nanetis, ut Belinus.
[Ferreoli & Ferrutionis] Observatio. Ex Adone acceptum credimus quidquid hac die in textu nostro ponitur, ordine tamen non undequaque servato; nam in illo Antiocheni Besuntinis anteponuntur, Similianus Aureliano, cujus mutationis causam puto esse omnino arbitrariam. Bisuntinorum martyrum primus hoc die memoriam facit Beda, ex quo potissimam encomii sui partem Ado accepit, iis dumtaxat præfixis, quæ de Irenæi missione, & loco certaminis, in Beda desiderabantur. Rabanus palæstram adjicere velle visus est. Noster Adonem præ oculis habens, ea decerpsit quæ solitam brevitatem non excederent. Atque hæc ex ipsorum martyrum Actis, Gregorio Turonensi antiquioribus, accepta sunt. Porro de eorum fide & veracitate eadem controvertuntur, quæ de Actis aliorum trium Irenæi discipulorum paucis diximus ad XXIII Aprilis. Gravia esse & simplicia, non omnino diffitentur recentiores, verumtamen non tam sincera, ut inter selectiora a Ruinartio adlegerentur. De Ferreolo & Ferrutione exstat veneranda memoria in Missali Gothico, seu veteri Gallico a Thomasio edito pag. 359. In Hieronymianis nomina addita censet Florentinius V Septembris, quo die celebris est eorum inventio potius quam translatio. Qui socios eis tribuunt, non alios ferme censent a tribus Valentinis, Felice, Fortunato & Achilleo. Wandelbertus hodiernos etiam refert citato die V Septembris: Nonis Ferreolus cum Ferrutione refulget.

Ceterum hactenus antiquiorum Martyrologorum & Nostri salva manet auctoritas. Non ita in Cyrico, [Cyrici & Julittæ.] vel Quirico & Julitta, quos cum sociis quatuor & quadringentis Antiochiæ disertissime tribuunt Hieronymiana apographa & Romanum parvum. Quibus quoad positionem plane consentit Ado & ex hoc Usuardus. In eamdem sententiam loquitur Florus, cujus elogium Adoniano hinc inde consonat, quamvis illum nullatenus credam Adoni fuisse cognitum. Utrique certo præluxerint Acta, quæ tamquam apocrypha pridem reprobata fuerunt. Ut ut est, Noster Adonis elogium contractius reddidit, omissis sociis a Floro ad CCCCXLIV multiplicatis. Et hæc quidem ex præfatorum Martyrologorum venerando sensu plana & certa videri possent, nisi momenta gravissima palæstram mutandam suaderent, scribendumque Tarsi, pro Antiochiæ, ut Romani moderni Reformatores recte fecisse censet Papebrochius, difficultatem fusius explicans & explanans hac die, dum martyres probabiliter synonymos geminat, & Antiochiæ Cyricum cum Julitta, & alterum Cyricum, Julittamque alteram Tarso adscribi posse non incongrue opinatur, nisi magis alia placeant, quæ ibidem satis verosimiliter suggeruntur. Si cui hæc non sufficiant, Florentinium adeat, similia rationum momenta satis accurate expendentem. Missis tricis, videat Lector in Actis nostris insignem relationem Græco-Latinam Theodori Iconiensis de illustrissimorum horum martyrum certamine, qua e fidelium manibus excidere debuisset famosa illa damnata narratio apocrypha, quæ tamen per tot secula in Legendariis nonnullis perseveravit, legique etiam potest in citatis Actis. Est apud Ruinartium ipsa illa Theodori epistola, a pag. 527. Gallice breviter omnia deduxit Tillemontius tomo 5 a pag. 349. Adde his Wandelberti distichon:

Sedecimo Ciricus Julitta cum genitrice
Clarescit vera Christi pietate fideque.

Interea quod nostri fori & muneris est, jam exactum dedimus, & damus porro in duabus postremis annuntiationibus, quas ferme ad apicem ex Adone Noster descripsit, antiquioribus Martyrologis prorsus intactas, nisi quod Similianus, sub Similini nomine, aliquibus Hieronymianis, [Aureliani. Similiani.] forte ex Gregorio Turonensi, appositus sit. Verissimum interim est, quod principio dicebamus, Usuardum sua omnia ex Adone mutuatum. De duobus hisce nostris ultimis Sanctis videnda sunt, quæ in Syllogis suis historicis tradunt Henschenius & Papebrochius. Plura alibi non facile reperies.

AUCTARIA.

Pulsanen. Apud civitatem Guisiocensem, beatorum martyrum Ferreoli presbyteri & Ferrucionis diaconi. [De Ferreolo.] Qui sub Claudio judice ad trocleas extenti & flagellati, deinde in carcerem reclusi, amputatis linguis prædicabant verbum Domini. Post hoc utrisque sunt infixæ subulæ in manibus & in pedibus atque in pectore: ad ultimum gladio percussi sunt. Hæc ex Beda vel Adone. Cetera omnia desunt.

Rosweyd. Post textum purum adjicit: Mogontiæ, sanctorum martyrum Aurei & Justinæ. [Aurei & Justinæ.] Acta ipsorum satis copiose illustrata sunt.

Antverp. Max-Lubec. & Munerat. Carent ultima annuntiatione de sancto Similiano.

Antverp-max. Ultraj. Leyden. Lovan. Edit. Ultraj-Belg. De Bisuntinis fere ut Pulsanen.; nempe post Claudio judice, interserunt: Ad trocleas extenti & flagellati, [De Ferreol. &c.] deinde in carcerem trusi, amputatis linguis prædicabant verbum Dei. Post hæc subulis triginta manibus & pedibus & pectori eorum infixis, ad ultimum gladio feriuntur. In Antiochenis & Aureliano puri sunt. Sed omisso Similiano, substituunt: Apud Moguntiam, sanctorum martyrum Aurei ejusdem loci episcopi & Justinæ sororis ejus.

Alberg. & Danic. Idem habent de Bisuntinis, sed Antiochenos ad XV Julii rejiciunt. In ceteris conveniunt cum proxime prægressis. At Danic. proprium habet & peculiare augmentum popularis Sancti: Ipso die in Dacia, in provincia Selandiæ, [Wilhelmi.] sancti Wilhelmi abbatis, vita & miraculis clari. Colitur VI Aprilis.

Centulen. Apud Anthiochiam, sanctorum martyrum Cyrici & Julittæ matris ejus & aliorum simul passorum quadringentorum quatuor. Apud urbem Vesontionem, sanctorum Ferreoli presbyteri & Ferrucionis diaconi martyrum. Civitate Nannetis, sancti Similiani episcopi & confessoris.

Bruxellen. Incipit a Cyrico & Julitta, his verbis ferme ex Adone desumptis: Apud Antiochiam, sanctorum martyrum Cyrici & Julitæ matris ejus. [De Cyric. &c] Quorum prior calcem cum aceto & synapi in os accepit; deinde pariter clavis affixi, evulsisque oculis decalvati & excoriati, & super carbones in lecto ereo assati; deinde serris attriti, & amputatis linguis gravia tormenta passi, martyrii sui cursum obtruncatione capitis impleverunt, cum aliis quadringentis quatuor. De Bisuntinis ferme ut supra. Sequitur: Eodem die, natale sanctorum Dyogenis & Saturnini. [Diogenis & Saturnini.] Puto conjungi Africanum cum Siculo. Apud Magunciam, sanctorum martyrum Aurei, [Aurei &c.] ejusdem loci episcopi, & Iustinæ sororis ejus. Ut habent supra codices mediæ notæ. Tum de Similiano. Post de Aureliano pure. In fine: [Domnoli.] Apud Viennam, sancti Domnoli episcopi & confessoris. Est in Actis.

Hagenoyen. De Bisuntinis eadem habet quæ Antverp-max. &c. supra. Secundo loco: Apud Mogunciam &c. ut supra. In martyribus Antiochenis permodice interpolatus, in Aureliano & Similiano satis purus est. Tum: Item in Anglia, [Wilhelmi.] [lege in Dania] sancti Wilhelmi abbatis. De quo supra in Danico. In Francia, Rotulandi ducis & martyris. [Rolandi.] Indicat Rolandum, de quo vide sis in Prætermissis.

[Textus. contractus.] Matric-Cartus-Ultraject. Cyrici & Julitæ martyrum. Ferreoli presbyteri & Ferrotionis diaconi martyrum. Aureliani episcopi & confessoris. Et sancti Similiani.

[Veroli.] Camberien. Eodem die, sancti Verolis confessoris. De eo die sequenti. Et sanctæ Justinæ virginis. An Moguntinæ, an alterius?

Codex D. Le Mare, sub nota A. Ipso die, sancti Quintiani presbyteri & martyris. [Quintiani.] Forte is est, [Flaviani.] de quo XIV hujus. Depositio sancti Flaviani. Si de Augustodunensi, colitur XXIII Augusti.

In Vatican. num. 5949. Deest Aureliani. In Ughellian. Deest Similiani.

Florentin. Apud Antiochiam, sanctorum martyrum Domesti, [Domesti &c.] Crescentii & Julii cum CCCC militibus. [Diogenis &c] Vide Prætermissos. Eodem die, sanctorum Diogenis & Saturnini. De quibus supra.

Bizunticen. S. Pauli, & Salinensis Franciscanorum: In territorio Lingonensi, [Veroli.] sancti Veroli presbyteri & confessoris. Recte hic scribitur Veroli, sed jam diximus coli die sequenti.

In codice Abbatiæ Gollianæ: Lugduni, depositio beati Aurelii episcopi Arelatensis. [Aureliani.] Lege Aureliani, ut habetur supra in textu.

Editio Lubeco-Col. De Bisuntinis nil novi addit. Secundo loco de Aureliano pure. In Antiochenis multum interpolata est. Sequitur, de Aureo & Justina, de Similiano, de Wilhelmo, de Domnolo Viennensi, ut supra. Eodem die, [Translat. Richardi.] translatio sancti Richardi episcopi & confessoris. De eo Actum III Aprilis. Ipso die, ordinatio sancti Nicolai episcopi & confessoris. [Ordinat. Nicolai.] Vide VI Decembris, quo tota vita illustrabitur.

[Rolandi.] Greven. Rolandi comitis Cenomanensis, sociorumque ejus Oliverii cum aliis, tempore Karoli magni ab infidelibus occisorum. Vide supra. Martyrum CCCCIV, Adone teste, cum sanctis Cyrico & Julita passorum. Apud Maguntiam, sanctorum martyrum Aurei &c. De Domnolo, [Aurei &c.] ut supra. Popponis archiepiscopi Treverensis & confessoris. [Popponis. Legunt. &c.] Prætermittitur. Metis, Leguntii & Strominii episcoporum & confessorum. Vide Prætermissos. Translatio sancti Richarii episcopi. [Translat. Richarii.] In Dacia, translatio sancti Wilhelmi abbatis. De quo supra. Meandri confessoris. [Meandri.] An Nicandri? Sed hic martyr est die sequenti. [Lutgardis.] Lutgardis virginis. Ordinatio sancti Nicolai episcopi & confessoris.

Molan. Et in civitate Maguntiaco, passio, sanctorum Auræi & Justinæ sororis ejus, [Aurei &c.] qui ab Hunnis vastantibus Germaniam, in ecclesia occisi sunt. Hæc ex Rabano sumpta. Tum typis minoribus, de Rolando & Oliverio, ut Grevenus. Item de Wilhelmo. Demum: In Aquiria, monasterio Brabantiæ, [Lutgardis.] obiit sancta Lutgardis, magnæ devotionis virgo, cujus vitam scripsit Thomas Cantipratensis. Editiones posteriores litteris Italicis in textu de Antiochenis inserunt: Passi sunt cum eis & alii CCCCIV. In fine de Aureo & Justina ut supra. Die decima sexta, sancti clarique miraculis Tychonis Amathuntæi. [Tychonis.] In Eischel Constantiensis diœcesis, [De Cuneg. &c. Transl. Lew.] elevatio sanctarum virginum Cunegundis, Mechtundis & Vuibrandis. Bergis, translatio sanctæ Lewinnæ virginis & martyris. Natalis est XXII Julii. Monasterio Sithiu, inventio pretiosissimi corporis sancti Bertini, quod repertum est sub capitaneo altaris sancti Martini, ubi olim a beato Folquino translatum & reconditum fuerat anno DCCCXLVI. Jacuit autem ducentis & sex ferme annis, cum primitus in sepulcro suo quievisset CXLIX annis. Sequitur minori charactere: In Galliis, [Rolandi & sociorum.] Rolandi comitis Cenomanensis, Oliverii & sociorum, qui juxta Pampelonem sub Pyreneis montibus pro Christo pugnantes, Carolo magno imperante occubuerunt. In Aquiria monasterio Brabantiæ, obiit Lutgardis abbatissa magnæ devotionis virgo. [Lutgardis.] Quæ ad ejus cultum, vitam, ætatem &c. pertinent, diligenter in Actis eruderata sunt.

XV Kal.
Die 17.

[Martt. 262] Romæ, sanctorum martyrum ducentorum sexaginta duorum, qui positi sunt via Salaria veteri ad clivum Cucumeris. Eodem die, [Vulmari.] sancti Vulmari confessoris, admirandæ sanctitatis & religionis viri. [Aviti.] Aurelianis, sancti Aviti presbiteri & confessoris.

Hunc esse verum & genuinum textum probant codices Herinien. Tornacen. Antverpien. & Max-Lubec. Munerat. Belini prima editio, Greven. & Molani editiones posteriores.
Varia lectio. Ferme reducitur ad librariorum vel typographorum sphalmata. Sic vetere, pro veteri, habent Antverp. & Max-Lubec. In Munerat. politi, pro positi; divum, pro clivum, ubi Belin. habet clivium. Rursus Belin. Vulmarii. Munerat. autem ammirandæ & pro presbyteri & confessoris, legit abbatis & confessoris.
[Martt. 262] Observatio. Hæc hodie Romani parvi sola & unica annuntiatio: Romæ, martyrum CCLXII. Reliqua textus nostri verba Adoniana sunt. Quid de iis præterea dici possit, nusquam reperio, nisi censeantur iidem esse, qui CCLX numero arenam fodientes damnati fuerunt & in amphitheatro civitatis sagittis interfecti, a SS. Mario & Martha (de quibus XX Januarii) sepulti in crypta via Salaria, juxta clivum Cucumeris. Ita credidere Henschenius & Papebrochius, in Sylloge sua historica alios eis martyres, in Hieronymianis hoc die expressos conjungentes, de quibus merito dubites, an cum hisce CCLXII ullam aut loci aut temporis habeant affinitatem. Verum in tanta rerum obscuritate, non video a Majorum placitis recedendum, donec aliunde plus luminis accesserit. An id a Wandelberto affundatur, ex ejus versiculis statuere poteris:

Quindecimus septem quinquagenisque ducentis
Martyribus jucundam mittit ad astra coronam.

Jam ad firmandam de cetero textus nostri genuinam Usuardinam & primigeniam simplicitatem, concurrunt non solum citati jam codices undequaque puri, sed reliqui ferme omnes utcumque aucti, [De Vulmar.] iis dumtaxat exceptis, qui cum Pratensi extra ceterorum ordinem convenire solent; soliti nempe socii Antverp-maj. Rosweyd. & Aquicinctinus, de quibus jam toties sermo recurrit. Legunt illi secundo loco: In territorio Bituricensi, sancti Gundulfi episcopi & confessoris; eamque lectionem Henschenius nostræ præferendam putat, ex favente diei concursu & adstipulatione duorum Pratensium codicum. Verum ut ei ultro concedamus, natalem Vulmari diem cadere in XX Julii, Gundulfi vero hac die recolendum, qua de re nulla nobis hic disceptatio; numquam faciet, ut lectio nostra verissime non sit Usuardina, quocumque titulo posita fuerit, stante pro ea codicum integerrimorum consensu, qui plane evincit Gundulfum in codicem Pratensem, ut alias factum, toties ostendimus, subinde fuisse intrusum, erasa forte priori annuntiatione. Magisque id adeo liquet recurrendo ad ipsam Usuardi perpetuam scaturiginem; Adonem, inquam, cui Gundulfus ille Bituricensis plane fuit incognitus. Itaque, ut ad Vulmarum regrediamur, de eo primus meminit prædictus Ado, iisdemque prorsus verbis laudavit, quæ in laterculum suum Usuardus manifestissime transtulit, ut proinde dubitare nequeam, quin ita primitus in vero autographo scriptum reliquerit, unde probatiores nostri codices acceperunt. Atque hæc pro re nostra hic satis; siquid desiderari patimur, [Aviti.] ad XX Julii abunde in Actis compensabimus. De Avito Aurelianensi nulla occurrit difficultas, utpote qui ex Beda acceptus, in omnibus codicibus Usuardinis consignatus est, cum eo exiguo discrimine, quod Pratensis & ei similes sistant in presbyteri, resecto fine, & confessoris. An ad apographa Hieronymiana proprie spectet, docebit Florentinius. Eum ex Beda, de more, transumpsit Rabanus, diffusiorique ornavit elogio; Florus multo breviori. Sed hæc nihil ad Usuardum, pro cujus simplicitate vindicanda nihil hic ultra disputandum arbitramur. Porro quæ de Avito vel Avitis dubia & controversa sunt, in commentario pag. 350 explicat Henschenius, ubi etiam recte observat, Avitum probabilissime hunc eumdem, ab Adone consignatum esse XIX Decembris. Ceterum ex vitæ serie in Actis nostris tradita, satis refelli videtur eruditi cujusdam recentioris opinatio, qui Dunensem Avitum ab Aurelianensi seu Miciacensi distinguendum existimat.

AUCTARIA.

Praten. Auctarium ejus & defectum abunde jam indicavimus.

Antverp-maj. Pratensi conformis, in fine adjicit: [Botulphi.] Ipso die, depositio sancti Botulphi confessoris & abbatis. Ubi rursus advertis Auctarium Anglicum.

Rosweyd. Utrique priori consonans in textu, sic Auctarium efformat: [Buthelmi.] Ipso die, sancti Buthelmi confessoris. Sequitur deinde compendium satis prolixum totius historiæ Alexianæ, de qua plures codices in Auctariis XVII Julii.

[Quiriaci.] Pulsanen. Romæ, natalis sancti Quiriaci. Addere poterat socios non paucos. In Aurelianis civitate, [Lini.] depositio sancti Aviti presbyteri & confessoris. Nammetis civitate, beatissimi Lini confessoris. Fallor, ni Similinum truncatum innuat, nobis Similianum, qui etiam ab aliis hoc die refertur, sed nos cum Usuardo die præcedenti. Eodem die apud civitatem Rothomagum, [Translat. Romani.] translatio corporis beati Romani archiepiscopi & confessoris. Remittitur ad XXIII Octobris.

Belini editio altera textui superaddit: In pago Biturico, [Gundulfi. Possenni.] sancti Gundulfi. Eodem die S. Possemii [Possenni] sacerdotis, miræ simplicitatis viri.

Molan. In prima editione omisit hæc sola verba: Qui positi sunt via Salaria veteri ad clivum Cucumeris. Aliæ editiones, ut diximus, puræ & integræ sunt.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Videntur litem velle componere, dum textui puro subjungunt: In territorio Bituricensi, sancti Gundulphi episcopi & confessoris. [Gundulphi.]

Centulen. Romæ, sanctorum martyrum ducentorum sexaginta duorum, qui positi sunt via Salaria veteri ad clivum Cucumeris. Aurelianis, sancti Aviti presbyteri & confessoris. Deest Vulmarus, de quo vide supra Observationem.

Bruxellen. In prima purus; secundo loco inserit: [Diogenis & Quiriaci.] Et Romæ, passio sanctorum Diogenis & Quiriaci. Eorum socii in Actis enumerantur. In Vulmaro & Avito purus, subjungit: In territorio Bituricensi, [Botulphi.] sancti Botulphi episcopi & confessoris. Voluit dicere Gundulphi. Ipso die apud Rothomagum, [Translat. Romani.] translatio corporis sancti Romani episcopi & confessoris. Dies natalis est XXIII Octobris. Et sancti Aycadri [aliis Aichradi] abbatis Gunegiensis [Gemeticensis. [Aycadri.]] Qui cum nongentos haberet monachos, media eorum pars, per angelum sibi noctu præsignata, una die migravit ad Dominum. Quos ipse non multo post secutus, quievit in Christo. Remittitur ad XV Septembris.

Hagenoyen. De CCLXII addit, quod decollati sint sub Claudio imperatore. Sequitur: In Egypto, [De Onuphrio] depositio sancti Onufrii heremitæ. Qui prius erat monachus inter perfectissimos monachos & ipse perfectus. Qui tandem ab illis vitam heremiticam Helyæ in veteri Testamento & Iohannis Baptistæ in novo Testamento [ducere volens &] arguens fratres, quod illi non fierent, quod laudarent &c. Quæ purius ex Actis sumentur, [Botulfi.] datis XII Junii. Sequitur: In Anglia, sancti Rotulfi abbatis. Alii scribunt Loculfi, sed de eodem agitur, qui supra Botulphus. In Vulmaro & Avito purus est. [Anthidii.] In fine: Item Bisiniciæ [Vesontione] sancti Anthidii episcopi & martyris. De quo vide Auctaria nostra & Acta XXV Junii.

Aquicinct. Jam diximus superius in Observatione, codicem hunc concordare cum Praten.

[Nicandri & Martiani:] Victorin. Assumptio Heliæ prophetæ. Vide Prætermissos. Et sancti Nicandri & Marciani.

Codex Principis Ursini a Rosemberg. Volinaris, aliis Vulmari. Ita legit extractum

[De Avito.] Ambianen. Aurelianis, depositio sancti Aviti presbyteri & confessoris. Qui cum sanctæ religionis fervore, sub patre Maximiano [in] monasterio floreret, tandem [a] Deo tactus eremum petiit, ubi aliquando commoratus, etiam miraculis claruit, & postea glorioso fine in pace quievit.

Matric-Cartus-Ultraject. Aviti presbyteri & confessoris. Romæ, sanctorum martyrum ducentorum sexaginta duorum. Wlmari confessoris.

[Luculfi.] Camberien. Ipso die, Domni Luculfi abbatis. Erit, ni fallor, Botulfus.

Reg. Suec. sub nota num. 428. In territorio Bidderici castri, [Advent. Bolulfi.] adventus clarissimi confessoris Christi Bolulfi, super cujus feretrum, videntibus cunctis, columna lucis cælitus emissa refulsit.

Vatican. num. 5949. Omittit Vulmari & Aviti. [Nicand. &c. Translat. Bartholom.] Adjicit autem: Beneventi, sanctorum Nicandri & Marciani. Eodem die, translatio sancti Bartholomæi Apostoli de India in Liparim. Agendum de Apostolo XXIV Augusti.

[Posenni.] Altemps. Eodem die, sancti Posenni sacerdotis, miræ simplicitatis viri. Ipso die apud sanctum Edmundum, [Bolulphi.] sancti Bolulphi episcopi & confessoris. An non Adulphi, fratris vel socii Botulphi? In territorio Oxoniensi, Hertilando monasterio, sancti Nechtavii martyris. [Nechtavii.] Nihil de eo hac die in Actis nostris, nihil in Prætermissis.

Florentin. Apud Beneventum, translatio S. Bartholomæi Apostoli. [Translat. Bartholom. Froni &c.] Civitate Ravenna, sanctorum Froni, Candri, Blastri, Nicandri, Ahenæ. Dorostori, Iphici, Cantini, Cantianæ, Cantianillæ. Romæ, [Quiriaci.] natalis sancti Quiriaci. Item Romæ via Salaria ad VII columnas; natale sancti Diogenis, [Diogenis.] viri virtute & sanctitate clarissimi. Alexandriæ, [Diogen. &c.] SS. martyrum Diogenis & Marini. In Aquilegia, [Muscæ &c.] sanctorum Muscæ, Cirinæ, Valerianæ & Marinæ. De his omnibus vide Acta. Civitate Rothomago, [Translat. Romani.] translatio sancti Romani archiepiscopi & confessoris. Item sancti Badulphi abbatis. Jam diximus, hoc nomen varie efferri.

Codex S. Ricaldi. Lugduni, depositio beati Aureliani episcopi Arelatensis. [Aureliani.] Ex die præcedenti.

Remens. SS. Tim. & Apoll. In monasterio, quod Haræa vel Harcea nuncupatur, sancti Wulmari confessoris. Vide hic infra, Juliani.

Editio Lubeco-Col. In prima, pura est. Sequitur: [Bernardi.] In monte Iovis, depositio beati Bernardi heremitæ, eximiæ sanctitatis viri. Hic inter cetera infirmitatum genera morbum, quem physici paralysim nominant, solitus est curare. Colitur XV Junii. De Vulmaro addit, discipuli sancti Iudoci confessoris. In Gundulfo pura est. In monasterio quod Arena nuncupatur, [Juliani.] sancti Iuliani confessoris. In Avito etiam pura est. Alexandriæ, sanctorum Diostori & Marini martyrum. [Diostori &c. Botulfi. Translat. Innocentii.] Vide Acta. De Botulfo, ut supra. In monte Sybergensi, translatio sancti Innocentii martyris de societate sanctorum Thebeorum.

Greven. Item sanctorum Dugene, Blasti, Canciani. [Dugene &c. Diogenis &c Dioschor &c Helprardi. Nicand. &c. Himerii. Veredemii.] Romæ, Diogenis & aliorum CCLXIV. Dioschori & Marini martyrum. Vide Acta. Helprardi martyris. Prætermittitur. Nichrandi & Marciani martyrum. De Gundulfo recte. In Tuscia civitate Emilia, Himerii episcopi & confessoris. Veredemii episcopi Avinionensis & confessoris. In pago Rothomagensi, [Romani.] sancti Romani ejusdem civitatis episcopi & confessoris. De quo supra. Vultrammi episcopi Vide Prætermissos. In Anglia, [Botulfi.] Botulphi abbatis & confessoris. Hic de profectu animarum semper habebat colloquium, semper de gaudio felicitatis æternæ in ipsius ore personabat eulogium. [Eadrii.] Eadrii abbatis. In Hibernia, Enolioh confessoris. [Enolich. Juliani. Alteramni.] Vide de utroque Prætermissos. Juliani confessoris. Alteramni confessoris. Quis est hic? Secundum aliquos hic Bernardi eremitæ & confessoris, [Bernardi. De Elia.] de quo supra XVII Kal. Iunii. Hic raptus est Helias curru igneo, ante Christum ortum anno nongentesimo tertio. Vocatur supra Eliæ assumptio. Vide XX Julii.

[De Avito.] Molan. De Avito; cujus vita miraculis coruscabat. Hic inter alia facta quemdam monachum defunctum in ecclesia, ceteris fratribus somno gravatis, oratione fusa ad Dominum, a morte suscitavit. [Domnoli.] Apud Viennam, sancti Domnoli episcopi. Ex die priori. [Possenni. Alexis.] De Gundulfo & Possemio [pro Possenno], ut supra. Item Romæ, Alexis confessoris, qui paupertatem voluntariam elegit, & post multas anxietates & injurias, a famulis domus patris sui factas, nesciente patre & matre, in jejunio & orationibus in Domino quievit. Colitur XVII Julii. In Arabia, raptus in cælum sancti Heliæ prophetæ Domini, & Carmelitanæ religionis Patriarchæ, qui tantam invenit coram Domino gratiam, ut clauderet & aperiret cælum. [Botulfi. Juliani.] De Botulpho & Juliano, ut supra. Minoribus typis: Translatio Innocentii martyris ex legione Thebæa in monte Sibergensi. [Translat. Innocentii. Fulconis.] Colitur tota legio XXII Septembris. Fulconis archiepiscopi Rhemensis & martyris. Prætermittitur. Editiones aliæ, de Avito, Domnolo, Gundulpho, Possemio, Juliano, & Botulpho, repetunt ea quæ jam satis dicta sunt. Sequitur: [Himerii.] Cremonæ, sancti Himerii episcopi Æmiliæ & confessoris. [Manuel. & Elevat. Christianæ.] Die decima septima, sanctorum martyrum Manuelis, Sabelis & Ismaëlis. In Constantiensi diœcesi, elevatio Christianæ virginis. Vide Prætermissos. Tum minori charactere: Item Pisis, [Ranerii.] sancti Ranerii nobilis, ac postmodum peregrini, qui cum Hierosylima visitasset, abstinentia & pietate clarus, obiit anno salutis MCLXI. De Elia, ut supra in editione prima. Item Fulconis martyris, [De Fulcone.] Remensis episcopi, qui pro libertatis ecclesiasticæ defensione est interemptus. Diximus prætermitti. Post annotationes, præter morem litteris Italicis assuitur: Die Dominica ante natalem Baptistæ, in Foresto, sanctæ Helenæ [vel Halenæ] virginis & martyris. [Alenæ.] Quæ Levoldi regis gentilis filia unica, jussu patris martyrium tulit: post mortem tot clarens miraculis, ut illis excitatus Levoldus pater ejus, fidem Christi, baptismi gratiam, simul & peccatorum veniam acceperit. Hujus sacræ virginis corpus, in monasterio Forestensi, Ordinis sancti Benedicti prope Bruxellam quiescit. Vide hæc in Actis deducta.

XIV Kal.
Die 18.

[Marci & Marcelliani.] Romæ via Ardeatina, natalis sanctorum martyrum Marci & Marcelliani fratrum, qui a duce Fabiano tenti & ad stipitem ligati, in pedibus acutos (clavos) acceperunt. Cumque demum non cessarent laudare Christum, lancea per latera transfixi, cum gloria martyrii ad siderea regna migraverunt. In Hispaniis civitate Malaca, sanctorum martyrum Siriaci & Paulæ virginis, [Siriaci & Paulæ.] qui post multa tormenta sibi illata, lapidibus obruti, inter saxa animas cælo reddiderunt. Alexandriæ, [Marinæ.] passio sanctæ Marinæ virginis.

Sic plane referunt Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-maj. & Rosweyd.
Varia lectio. Ardentina, scriptoris vitium est in Rosweyd. Deest in Antverp-majore, martyrum. Præterea ambo codices scribunt tenti ad stipitem, omissa particula et. Sequitur vitiosa constructio, in pedibus acutos acceperunt, quæ & in citatis pro textu codicibus & in omnibus ferme aliis reperitur, exceptis Greveno & Molano. Rosweyd. item phrasim mutans sic posuit; in pedibus aculeos susceperunt, forte ex Floro, ubi, aculeos acceperunt. Noster Adonem secutus est, suppresso substantivo clavos, quod parenthesi inclusimus. In Antverp-maj. est, cessassent laudare Dominum, in Rosweyd. cessassent laudare Deum. Melius in textu. Syderea legit Pratensis. Antverp. Malacha. Post Paulæ virginis, posuit Tornacensis quæ. Omnes concordant in nomine Marinæ, pro qua solus Pratensis habet Mariæ.
[Marci & Marcellia.] Observatio. Duorum martyrum fratrum Marci & Marcelliani celebrem reddidere festivitatem Martyrologi Latini antiqui omnes. Imprimis Hieronymiana apographa non omnimode conformia. Tum Beda, post quem Rabanus elogium texuit, ab eo plane diversum, quod Flori esse censuit Henschenius. Adde Romanum parvum, ex quo Viennensis, qui auctius encomium & elegantius concinnavit, non minus eleganter a Nostro contractum, ut in laterculo repræsentatum est. Omnia ex Actis S. Sebastiani desumpta sunt, ut vide in nostra editione, capite præsertim 22 pag. 277, quæ magis hoc die elucidantur. Celeberrima est Sanctorum nostrorum memoria in Sacramentariis a Menardo & Thomasio editis, atque item in vetustis Allatii & Frontonis Kalendariis quidquid in priori legatur Marcellini. Nec Wandelbertus metrica oratione eos laudare prætermisit, adjuncta Balbina, cui Marinam, de qua infra, substituendam arbitramur. Sic habet:

Quartum cum deno pretioso sanguine fratres
Marcellianus pariter Marcusque sacrarunt:
Hanc quoque Balbinæ, ^{[Note: ]} [Marinæ] lustrat meritumque decusque.

[Siriaci & Paulæ.] Cyriaci, nos legimus potius Siriaci (quo modo antiqui codices omnes scribunt) & Paulæ nullus, Usuardo prior aut æqualis, meminit. Martyrium ipse, ut in textu patet, nitida oratiuncula complectitur. Ast unde acceperit, nos plane latet. Si conjecturis indulgere fas est, opinari licebit, Usuardum, dum in Hispania esset, aut Acta vidisse aliqua, aut ex hominum traditione, & Sanctos ipsos, & quod de illis narrari audiverat, in Franciam transtulisse, unde in ejus Martyrologio memoria eorum primum innotuit. Certe Acta nulla, saltem quæ fidem mereantur, hactenus prodita sunt; nec multum suggerit Sylloge Henschenii, præter venerationem, quæ ipsis, tamquam urbis patronis, Malacæ solenniter exhibetur. [Marinæ.] De Marina, sed solo nomine, ut apud Alexandriam passa, agunt inter Hieronymiana Epternacense & Corbeiense, pro qua Lucense, quem codicem sequitur Florentinius, substituit Marii, Blumianum Mariæ, alii ferme dicerent Margaritæ. At enim ex prioribus Marinam accepisse credimus Rabanum, qui eam elogio, verosimiliter alieno, exornat, quod a Notkero ferme transumptum est; licet is hac die adhuc imperfectus sit. Cur vero hi duo eam Antiochiæ tribuant, invenies in indice Prætermissorum, in quo non una Marina distinguitur, contra Molani in prima editione confusionem. Noster Hieronymianis simpliciter inhæsit, nisi quod virginis laureolam de suo adjecerit. Hæc pro instituto nostro sufficiunt, res tota ab ovo ad XX Julii in Actis discutietur; quando consuli poterit Tillemontius tomo 16, pag. 167. Atque hunc putamus germanum Usuardi textum, non qualem referunt Grevenus & Molanus, apud quos in prima annuntiatione, post transfixi, interseruntur hæc verba: Cum Christum etiam in pœnis confiterentur, tamdiu cruciati sunt, quoadusque per coronam &c. Unde inepte geminatur phrasis; ex præcedentibus, cumque demum non cessarent laudare Christum, satis clara & plena; quod profecto ab Usuardina methodo brevi & succincta abhorrere videtur; cujus proinde genuina simplicitas longe melius a nobis ex codicibus aliis omnibus hic relata & expressa est.

AUCTARIA.

Belin. Puritati proximus, ordinem invertit, agens de Marina secundo loco. Et in Malacensibus omittens hæc verba lapidibus obruti.

Greven. & Molan. Jam diximus eos annuntiationem primam amplificare.

Pulsanen. Romæ, natalis sanctorum martyrum Marci & Marcelliani. In Africa Marchie, natalis sanctæ Miliæ & Felicis. [Miliæ &c. Pauli &c.] Vide Acta. Thomis, sanctorum Pauli & Ciriaci. Ravenna, natalis sanctorum martyrum Martari, [Martari &c.] Felicis, Enuli & Crispini. [Autberti.] Vide etiam Acta. Sancti Autberti Abricatensis [Abrincatensis vel Abrincensis] episcopi.

Munerat. In fine: In territorio Senonensi, apud Cellas, [Fortunati cum elogio.] depositio beati Fortunati episcopi & confessoris. Qui Vercellis civitate oriundus & a primævæ ætatis flore peritiæ litterarum traditus, micanti studio Longobardorum Philosophus: deinde vero a beato Germano Parisiorum episcopo cognitus, vitam sancti Marcelli, prædictæ urbis antistitis, totius mundi giramini indubitanter patefecit. Post paulum vero temporis, sancto Germano ægrotante, inedia fervente, angelica visitatione submonitus, cupiens quoque fervore speculationis aggredi Parisius, ac sic circa vicesimum ab urbe miliarium, Dei numine tactus, in pace quievit.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraj. Leyd. Lovan. & Edit. Ultraj-Belg. In prima annuntiatione post acceperunt, Adonis verba adjiciunt; & in hymnis & laudibus perseverantes. Sed priores duo omittunt Marinæ.

Alberg. & Danic. Similes sunt superioribus codicibus, sed in principio, aliud ex Adone augmentum habent, nempe, præclarissimi Tranquillini & Marciæ filiorum.

Centulen. Natale sancti Bartholomæi Apostoli, quando de insula Lippari Beneventum translatus est. [Translat. Bartholom.] Natalis est XXIV Augusti. Romæ via Ardeatina, sanctorum geminorum Marci & Marcelliani, qui lanceis per latera tranfixi ad siderea regna migraverunt. In Hispaniis civitate Malacha, sanctorum Ciriaci & Paulæ virginis. Alexandriæ, sanctæ Marinæ virginis. In territorio Senonico, sancti Fortunati episcopi & confessoris. [Fortunati.]

Bruxellen. In prima annuntiatione omnia habet quæ Albergen & Danic. In Siriaco & Paula purus est. Tum: In Africa, natale sanctorum Hermelii & Felicis, [Hermelii & Felicis. Mercurii & sociorum.] Ravennæ, natale sanctorum martyrum Mercurii Felicis, Emilii & Crispini. Vide nomina rectius in Actis expressa. Sequitur de Marina, pure. In fine: Eodem die, [Autberti.] depositio sancti Autberti, Abricacensis episcopi. Voluit dicere, Abrincatensis.

Hagenoyen. Post fratrum, interserit: Qui antequam paterentur, [De Marc. &c] corde mollescere cœperunt ad verba parentum & uxorum; sed sanctus Sebastianus suis sermonibus eos fecit esse fortes ad patiendum. Qui a judice Fabiano &c. Secundo loco: In territorio Bituricensi, [Gundolfi.] depositio sancti Gundolfi episcopi & confessoris. De quo die præcedenti. In reliquo textu satis purus est.

Aquicinct. Alia manu: Alexandriæ, depositio sanctæ Marinæ virginis. Adhuc patent vestigia scriptionis purioris.

Ambianen. Eodem die, dedicatio ecclesiæ sancti Firmini martyris, [Firmini.] intra mœnia sitæ. Colitur XXV Septembr., ubi de utroque Firmino plura notabo.

Matric-Cartus-Ultrajectinæ. Ita habet: Marci & Marcelliani martyrum. [Textus. contractus.] Marinæ virginis & martyris. Cyriaci & Paulæ virginis, lapidibus obrutorum.

Augensis Canonic. Regul. Item Romæ, in cemiterio Damasi, sanctorum Marcelli & Marci fratrum. [Pauli & Cyriaci.] Tomis, sanctorum Pauli & Cyriaci. Non magna a Malacensibus nostris distantia: Sed de his vide Usuardum XX Junii. Alexandriæ, sanctæ Marinæ virginis. Ravenna, natalis sanctorum martyrum Martarii, [Martar. &c. Autberti.] Felicis, Emilii & Crispini. Vide Acta. Ipso die, sancti Autberti Cameracensis episcopi. Lege Abrincensis.

Reg. Suec. num. 428. In territorio Senonum, apud Cellas, [Fortunati.] depositio beati Fortunati episcopi & confessoris. Vide superius Munerat.

In Vatican. num. 5949. & in Ughellian. deest Marinæ, ut in Antverp. & Max-Lubec.

Altemps. Ipso die, sancti Adulphi, fratris Bodulphi abbatis. [Adulphi.] Vide die præcedenti in Actis nostris.

[Felicis &c. Martali &c.] Florentin. Romæ, sanctorum Felicis & Æmilii Ravennæ, sanctorum martyrum Martali, Felicis, Emilii, & Crispini. Item in Alexandria, sanctæ Marinæ virginis, [Marinæ alt.] quæ in puerili ætate, clam se tondere fecit & monasticam vitam expetiit, Marinus sibi nomen imponens; post retrusionem multis annis in omni sanctitate quievit in Domino. Vide Prætermissos. [Autberti.] Eodem die, sancti Auterti Bricatensis episcopi. Est Autberti Abrincensis.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Civitate Burdegalæ, natale beati Amandi ejusdem urbis episcopi & confessoris. [Amandi.] Hic beatum Severinum Coloniensis civitatis archiepiscopum, cum summi honoris reverentia, angelica ammonitione suscepit & quem numquam prius viderat, proprio nomine salutavit, ac eidem cathedræ cessit solio. De Marco & Marcelliano, ut Alberg. & Danic. De Malacensibus pure. Sequitur longior historia monachatus Marinæ, de quo vide sis Prætermissos.

[Felicis &c. Potent. &c.] Greven. Ravennæ, sanctorum Felicis, Emilii & Crispini. Natalis sanctorum martyrum Potentini diaconi, Felicii presbyteri, & Simplicii militis, in Steynvelt quiescentium. De Amando paulo brevius quam supra. In territorio Senonico, sancti Fortunati episcopi, [Fortunati. Hymeri.] vita, & eruditione præclari. Cremonæ, sancti Hymeri episcopi & confessoris. Vide die præcedenti. In Hibernia, Colmanni, [Colmanni.] abbatis. Vide Prætermissos. Beatæ memoriæ Elisabeth virginis sanctimonialis in Sconaugia, [Elisabeth.] cui multa secreta a Domino revelata sunt, circa annum MCLVI. In priori editione anni MDXV addebatur Cunera, de qua meminimus XII Junii.

[De Marina Antiochena.] Molan. Marinæ adscribit elogium, quod Antiochenæ tribuit Rabanus, his verbis: Quæ per Olibrium præfectum multa tormenta passa est pro nomine Christi; vincula, carceres, equuleum. Quam & diabolus in draconis specie, similiter & in Æthiopis tentavit, sed per signum sanctæ crucis superatus est. Novissime vero per prædictum præfectum decollata, sacro martyrio vitam finivit. Vide Prætermissos. Sequitur de Fortunato, ut Muneratus supra. Tum: [Himeri.] Cremonæ, sancti Himeri &c. ut Grevenus. Dein ex eodem, sed minoribus litteris, de Amando Burdigalensi & Elisabeth Schonaugiensi. Sequitur: In portu Tripolis, sancti Leontii martyris, [Leontii.] cujus martyrii commentaria Cyrus quidam scriba in tabulis plumbeis conscripsit, & apud sancti martyris monumentum ea deposuit, ut iis qui postea futuri sunt, optimum exemplum relinqueret, in Christo Iesu Domino nostro. Hactenus editio prima uberior. In aliis est elogium Fortunati, ex Munerato, usque ad patefecit; desunt reliqua. [Calogeri.] Tum: In, Lipara, Calogeri monachi sanctissimi, de quo videtur Gregorius in 4. Dialogorum mentionem facere. Die decima octava, sancti martyris Leontii. Sequitur, typis minoribus: Civitate Burdegala, [Amandi. Elisabeth.] sancti Amandi episcopi & confessoris. Sconaugia, obiit Elisabeth, virgo sanctimonialis, cui multa secreta a Domino sunt revelata. Marina in his editionibus prætermissa, rejecta est ad Auctaria XX Julii. sub nomine Margaritæ.

XIII Kal.
Die 19.

[Gervasii & Protasii.] Mediolani, natalis sanctorum martyrum Gervasii & Protasii fratrum, ex quibus priorem tam diu jussit Astasius comes plumbatis cædi, quousque exalaret spiritum: sequentem vero fustibus cæsum, capite truncari. Horum sepulchra sanctus Ambrosius Domino revelante reperit, & ita incorrupta eorum corpora, acsi eodem die fuissent interempti. [Ursicini.] Apud Ravennam, sancti Ursicini martyris, qui sub judice Paulino, post nimia tormenta, in confessione Domini immobilis permanens, capitis abscisione martyrium complevit.

Sumitur ex Praten. Herinien. Antverp-maj. Rosweyd. Antverp. & Max-Lubec. Munerat. Greven. & Molan. Item ex Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. Mediolano est in Antverp-maj. & Antverp. & Max-Lubec.; pejus in Rosweyd. Mediolanis. Lego Protasii, cum Pratensi, Herinien. & Rosweyd. licet plerique alii habeant Prothasii. Priores duo scribunt Astaius, posterior, Astacius, Munerat. Artatius, Antverp-maj. Anastasius. Sequor Greven. Molan. & codices alios cum Adone, ubi vere Astasius, non Astachius, ut Rabanus. Recte posuit Molan. exhalaret. Sed ceteri codices cogunt me scribere exalaret. Multi habent repperit, de quo alibi. Textus loquitur cum purioribus. Interempta, error est Antverp. & Max-Lubec. Sic male in Molano incorupta. De abscisione diximus sæpius, in ea scribendi ratione codicum torrente abripimur. Ceterum, capitis abscisione martyrium complevit, ipsa est Usuardi phrasis, tametsi Ado legat consummavit, quod eodem recidit. At Rosweydi codex substituit, capite truncatus est, qua ferme de causa ex purorum numero excludendus fuerat.
Observatio. Celeberrimorum toto orbe Christiano martyrum, a sancto Ambrosio inchoata & instituta solennitas, in omnia Martyrologia nostra transiit, hac ipsa die, quæ inventionis seu translationis aut elevationis potius dicenda esset, quam natalis. Utut est, apographa Hieronymiana medios eos inter Nazarium & Celsum, ex alia die huc repetitos collocant. An quia simul elevati aut translati sint? Ita ex Puricelli dissertatione Nazariana, statuit Florentinius. Est & apud Romanum parvum Commemoratio Nazarii & Celsi, ab Adone omnino præterita, quæ proinde instituto nostro extranea est. [Gervasii & Protasii] Beda de Gervasio & Protasio non sine laudatione loquitur, cujus verba postremam elogii nostri partem constituunt, inde ab Adone translata, & ex hoc a Nostro cum aliis, non tam certis, accepta. Rabanus Bedam transcribens, nonnulla ex Hieronymianis admiscuit de Vitale & Valeria, Martyrum nostrorum progenitoribus, quæ non nisi sanguinis titulo ad hunc diem pertinent, nam XXVIII Aprilis Vitalem retulimus, cui uxor in Actis conjuncta est. Notkerus de more satis liberaliter Adonem, suum fecit, licet & aliqua immutaverit. De horum Martyrum gestis aut passione frustra indubitatum aliquid quæsieris; sed non idcirco minorem consecuti sunt gloriam: utpote quorum illustria merita luculenter demonstrant miracula prope innumera, irrefragabilibus testibus Ambrosio, Augustino, Paulino, memoriæ prodita. Ab Augustino haud dubie translata in Africam eorum veneratio, in Kalendario Carthaginensi locum obtinuit. Laudata sæpe Sacramentaria & Kalendarium Frontonis non minori cultu eosdem prosequuntur. Longum de ipsis commentarium diligentissime elaboravit Papebrochius, a Janningo in Supplemento Junii ad hunc diem recensendum. Brevius pleraque digessit Tillemontius tomo 2 a pag. 78, quibus junge notas ejus a pag. 498. Solum hunc versiculum hodie canit Wandelbertus:

Gervasius ter denum Prothasiusque coronant.

[Ursicini.] Par est aliorum Martyrographorum consensio in altera annuntiatione de Ursicino, si solum Bedam excipias. In Hieronymianis ab Hippolyto, Vitale & Valeria non satis disjungi videtur, unde forte ansa Rabano data eum Romæ adscribendi: qua de re videri potest Florentinius. Romanum parvum melius Ravennæ tribuit, ex quo Ado palæstram accipiens, breve Ursicino aptavit elogium, a Notkero integre descriptum, a Nostro ultima dumtaxat sui parte mutilatum, omissis hisce verbis; sepultusque est in eadem urbe a beato Vitale, patre sanctorum Gervasii & Protasii: quæ addi poterant ad ostendendam nonnullam utriusque annuntiationis affinitatem; quidquid ad eumdem diem non pertineant. Neque enim novum est Sanctos referre alio quam natali die consignatos, ut de prioribus supra innuimus. Causam non inverisimilem pro Ursicino assignat Papebrochius in sylloge historica, a curioso lectore consulenda. Quidquid tamen ejus sit, ex Adone procedit textus noster vere & pure Usuardinus; de cujus veritate disputat laudatus Papebrochius, & nos paucis diximus XXVIII Aprilis. In sensu suo abundavit Wandelbertus, dum contra reliquos Martyrologos XX Junii Vitalem retulit hoc versiculo: Vitalisque pater natos sequitur duodeno.

AUCTARIA.

In Tornacen. Desunt hæc verba: Horum sepulchra sanctus Ambrosius &c. Cetera purissima sunt.

Pulsanen. Mediolani, natalis sanctorum martyrum Gervasii & Protasii. [De Gervasio &c.] Quorum corpora Ambrosius, Deo revelante, repperit, & ita incorrupta, acsi eodem die fuissent interempta. Qui cum in urbe ducerentur, quidam cæcus feretri tactu lumen recepit. Item Romæ, sanctorum martyrum Ypoliti, [Hippolyti & socior.] Honorii, cum aliis sex. De his vide Acta & Prætermissos.

Centulen. Mediolani, sanctorum martyrum Gervasii & Prothasii, [Textus. contractus.] quorum pater martyr Vitalis & mater Valeria, bona radix, pia germina protulerunt. Ravennæ, sancti Ursicini martyris.

Bruxellen. Post fratrum, inserit: Quos Valeria sancto Vitali suo marito, unico partu edidit. Horum primum, scilicet Gervasium, Astasius comes &c. Satis pure. Sequitur: Et Celsi pueri pro Christo martyrizati. Hujus & Nazarii natalis est XXVIII Julii. In Ursicino purus est. Tum: Romæ, [Hippolyti & socior,] sanctorum martyrum Ypoliti, Honorii, Evoti, Petri, Valeriæ, Marcelli & Vitalis. De quibus vide Acta. [Alenæ cum elog.] Item, sanctæ Alenæ virginis & martyris, quæ Levoldi regis gentilis filia unica, jussu patris martyrium tulit, post mortem tot clarens miraculis, ut illis excitatus Levoldus pater ejus fidem Christi, baptismi gratiam, simul & peccatorum veniam accepit [acceperit.] Hujus sanctæ virginis corpus, in comitatu Bruxellensi, apud Forestum monasterium in capella parochialis ecclesiæ sibi dicata quiescit. Superius recurrit XVII Junii.

Hagenoyen. Post fratrum, sic habet: Qui fuerunt filii sancti Vitalis martyris & sanctæ Valeriæ conjugis illius. Ex quibus priorem, id est Gervasium, tamdiu jussit Astasius &c. pure. Sequitur: Apud Lygurium, [De Ursicino.] natale sancti Ursicini, qui sub judice Paulino &c. usque ad complevit. Ubi subjungitur: Et quamvis hic iste ponatur, tamen passus legitur ante Vitalem, cujus festum est IV Kalendas Maii. Vide de his in Actis fusius.

Victorin. & Reg. Suec. sub nota num. 130. [Romualdi.] Ipso die, monasterio Castrensi, sancti Romualdi abbatis. Ejus Acta illustrata sunt VII Februarii.

Daveronen. Cenomanis, sancti Innocentii episcopi & confessoris. [Innocentii.] Vide in Actis.

Matric-Cartus-Ultraject. Gervasii & Pratasii martyrum. [Rolandi.] Rolandi comitis & martyris, cum multis aliis, ex historia Caroli imperatoris. Vide quæ in Auctariis diximus XVI Junii. Ursicini medici & martyris.

Camberien. S. Mariæ. Romæ, Silverii Papæ & martyris. [Silverii.] Apud Notkerum Silvestri. Vide XX.

In Vatican. num. 5949. Deest Ursicini. Adjicitur: Sancti Romualdi abbatis & anachoretæ. [Romualdi.]

Florentin. Romæ, sanctorum martyrum Hypoliti, Honorii, [Hippol. &c.] Euoti, Petri, Valeriæ, Marcelli, Vitalis & Ursicini. De quibus, hic valde confusis, alibi clarius. [Romualdi.] Ipso die, depositio sancti Romualdi.

Editio Lubeco-Col. Sic orditur: In Hervordia, festum visionis gloriosæ Virginis Mariæ matris Dei. [Visionis B. M. V.] Tum de Gervasio & Protasio satis pure, nisi quod in fine ad interempti, addatur, & sepulti, licet jacuerant fere trecentis annis. De Ursicino additur sepultura per Vitalem, [Innocentii. Margaretæ reg. Scot.] ut supra. Sequitur: Cenomanis, sancti Innocentii episcopi & confessoris. In Scotia, sanctæ Margaretæ reginæ. Vita data est X Junii.

Belin. Textui puro in fine subjicit: Item sancti Romoaldi confessoris. De quo supra.

[Visionis B. M. V. Bonifacii.] Greven. In Hervordia, festum visionis gloriosæ semper virginis Dei genitricis Mariæ. Bonifacii martyris, discipuli sancti Romualdi. Qui obtenta licentia, Russiam sive Sclavoniam, miro fervore & martyrii desiderio, Christi Euangelium annuntiaturus adiit. Cumque plurimos convertisset, capite truncatus, martyrii gloriam adeptus est. Item sanctorum Joannis & Benedicti, [Joannis & Benedicti.] qui & ipsi a Sclavis, euangelizantes, martyrio coronari meruerunt. Remittuntur ad XII Novembris. Ipso die, sancti Innocentii episcopi Cenomanensis & confessoris. [Innocentii. Deodati. Hildegermi.] Deodati episcopi Niverniensis & confessoris. Hildegermi episcopi primi Halverstadensis & confessoris, fratris sancti Lutgeri Monasteriensis episcopi. Romualdi abbatis & confessoris, [Romualdi.] Ordinis Camaldulensis inchoatoris primi. Hujus vitam virtutibus & miraculis inclytam Petrus Damiani episcopus & Cardinalis eleganti stylo describit. Obiit autem anno vitæ suæ CXX, tempore Henrici imperatoris primi. Jam diximus coli VII Februarii. [Translat. Margaretæ. reg. Scot.] Translatio sanctæ Margaretæ, reginæ Scotiæ, sororis sancti Edwardi regis Angliæ. Diximus etiam coli X Junii, ubi veram Sanctæ genealogiam invenies.

[Romualdi. De Alena.] Molan. Item sancti Romualdi confessoris. Item sanctæ Alenæ &c, ut supra in Bruxellensi. Sed hic additur, minoribus typis: Cujus elevatio facta est anno MCXCIII, Dominica ante nativitatem Joannis Baptistæ per Godscalcum abbatem Affligeniensem. De Bonifacio & Hildegermo, ut Greven. Tum: Eodem die, apud urbem Vesuntiensem, commemoratio sancti Stephani Protomartyris. [De brachio S. Stephani Vesuntione.] Cum enim sancti Stephani brachium, auro & gemmis præparatum, a furibus esset sublatum, maximus oriebatur tumultus populi lamentantis & dicentis; nihil sibi restare præter mortem, cum vitam suam in brachio patroni sui Stephani perdidissent. Quem tumultum piscatores audientes, monstrabant populo locum in fluvio, ubi nudum brachium sanctum, cum lumine inter aquas in sicco positum, omnes simul videntes, indubitatam fidem ejus miraculi posteris reliquerunt. De his & aliis ad S. Stephanum spectantibus, agetur XXVI Decembris. Hæc in prima editione. Aliæ de Romualdo, ut in prima. Tum: Bisontii, commemoratio sancti Stephani. Cetera, minoribus typis, ut jam descripsimus. In fine: In urbe Cononensium, [Sozimi.] sancti Sozimi martyris. Ex solito fonte Græco acceptus est. Vide Acta ejus, ab Henschenio accurate illustrata.

XII Kal.
Die 20.

[Novati.] Romæ, depositio sancti Novati fratris Timothei presbiteri, qui ab Apostolis in fide eruditi sunt. Horum sorores fuerunt beata Potentiana & Praxedes sacræ Virgines Christi. [Pauli & Cyriaci.] Civitate Thomis, sanctorum Pauli & Ciriaci.

Textus est in Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-majore, Munerat. Greveno & Molano.
Varia lectio. In paucissimis differunt codices nostri. Potentia in Antverp-maj. mendum est, uti & Prudenciana in Munerato. Ceterum Potentianæ nomen servavimus, ut est etiam XIX Maii, quo die natalem ejus cum Usuardo recoluimus. In Heriniensi male legitur Dionis, pro Thomis, ut scribunt reliqui, qui etiam omnes consentiunt in Ciriaci, exceptis Pratensi & Munerato, in quibus melius Cyriaci; sed nos codicum torrentem sequimur.
Observatio. De Novato silent Martyrologia Hieronymi & Bedæ cum suis. Auctor Romani parvi ejus memoriam primus vindicat, hoc modo scribens: Romæ, Novati fratris Timothei presbyteri, [Novati.] qui ab Apostolis eruditi sunt. Ipsissimis illis verbis suum Ado exorditur elogium, quod ea ferme omnia complectitur, quæ ex Pastoris ad Timotheum epistola in Actis recitantur. At in his Martyrologiis nusquam innuitur, Potentianam, vel ut alii scribunt, Pudentianam & Praxedem duorum illorum fratrum Novati & Timothei sorores fuisse; quod Noster primum asseruit, non alia ratione salvandum, quam qua Pastor de Novato ait, qui est frater noster in Domino; quemadmodum alibi diximus, Petronillam Apostoli Petri filiam nuncupari, nempe prima illa Christianorum, non carnis aut sanguinis, sed nobiliori fidei affinitate. Sic igitur intelligenda sunt, quæ Usuardus supra ductores suos in laterculo hoc die expressit. Qui vero, & utrum sano sensu, dici possit, Novatum & Timotheum discipulos Apostolorum fuisse, docebit in Actis Papebrochius, in benigniorem partem facile inflectendus, si Apostoli & discipuli appellatio non nimis rigide accipiatur. Et hæc quidem sic facile componi poterunt, supposita omnimoda citatæ jam sæpius alibi epistolæ veritate, quam a Tillemontio impugnari, diximus XIX Maii. Nequid autem hic temere asseratur, rem totam novis curis examinandam remittimus ad XXI Julii, quo die in Actis de Praxede disputandum erit.

[Pauli & Cyriaci.] Tomitani duo Paulus & Cyriacus, in nonnullis Usuardi codicibus, prægressis diebus indicati, ex ejus mente hac die collocandi sunt, ab ipso ex Hieronymianis accepti, præteritis sociis, quales Notkerus enumerat, fonte suo paulum uberior. Porro quæ ad hodiernam classem spectant, vide in Actis exposita, eaque confer cum alia non multum absimili turma, XVIII Junii recensita, atque in Auctariis nostris ferme relata, præsertim in codicibus Pulsanensi & Florentinis, qui hoc mense ad Hieronymum propius, quam ad Usuardum accedunt. Hæc obiter dicta sint in gratiam eorum, qui ista penitius introspicere voluerint, salva interim omni ex parte Usuardini textus, si non veritate, saltem simplicitate integerrima, quam unice nobis quærendam proposuimus.

AUCTARIA.

Rosweyd. Hoc solo a puritate diviat, quod post Cyriaci, in fine addit: martyrum, & aliorum VIII.

Pulsanen. Festum proprium peculiari nota distinctum, ita hac die celebrat: Natalis beatissimi eremitæ Johannis, [Joannis. abb. Pulsan.] sanctæ Pulsanensis ecclesiæ abbatis. Qui vivus in seculo, se totis viribus mortificavit pro Christo. Hujus venerabilis obitus extitit XII Kal. Julii, anno incarnati Verbi MCXXXIX, Indictione secunda. In Thomis civitate, [Pauli & sociorum.] natalis sanctorum Pauli, Ciriaci, Apriliæ, Felicianæ, Thomæ, Felicis, Emili, Martyriæ, Vitalis & Crispini martyris. De his videnda sunt Acta.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultrajecten. Leyden. Lovanien. Edit. Ultraj-Belg. Bigotian. signatus P. 5. Codex D. Le Mare, sub nota B. Omnes hi post Pauli & Cyriaci, adjiciunt: Felicis & Felicianæ. Ughellian. autem, genus mutans pro Felicianæ, legit Feliciani.

Albergen. & Danic. Primo loco: Octava sancti Antonii. [Octavæ Antonii. Silverii.] Tum: Apud Poncianas, natale sancti Silverii Papæ & martyris, qui cum Arthemium patriarcham ob hæresim depositum, nollet ad instantiam Antoninæ Augustæ restituere, ipsa agente, in exilium mittitur, & pane tribulationis & aqua angustiæ sustentatus, moritur confessor ibidem. Post hæc sequitur textus satis purus, [Felicis &c.] cui etiam in fine subjungitur: Felicis & Felicianæ.

Centulen. Romæ, sancti Novati, fratris Timothei presbyteri, qui a sanctis Apostolis eruditus fuit, & in sanctimonia perseverans migravit ad Christum. Deest, Pauli & Cyraci.

Bruxellen. In prima annuntiatione purus, sic prosequitur: [Vitalis.] Apud Ravennam, sancti Vitalis martyris, patris sanctorum Gervasii & Prothasii. Qui pro eo, quod corpus sancti Ursicini martyris sublatum sepelivit, lapidatus est a Paulino Consulari, sub quo & conjux ejus Valeria, nimia cæde mactata, migravit ad Dominum. Vide XXVIII Aprilis. [De Silverio.] Et natale sancti Silverii Papæ & martyris. Qui sedit Romæ anno uno; & cum Anthemium Patriarcham ac Constantinopolitanæ urbis episcopum, Eutychiana hæresi infectum, depositum & excommunicatum, ad instantiam Theodoræ imperatricis restituere noluit, ipsa agente, a Bellisario Justiniani imperatoris patricio depositus & monachus factus, in Ponciam insulam exiliatur, & ibi pane tribulationis & aqua angustiæ pauco tempore vivens, exul, martyr & confessor mortuus est. Civitate Thomis, [Pauli & sociorum. Crispini.] natale sanctorum martyrum Pauli, Cyriaci, Felicis, Felicianæ, Emilii & Vitalis. Eodem die, sancti Crispini martyris. Num is est qui cum Crispiniano colitur XXV Octobris? Fontanellæ monasterio, [Baini.] depositio sancti Bavii [Baini] Cauernensis [Teruanensis] episcopi & confessoris. Item Reginæ virginis. [Reginæ.] Vide Prætermissos

Hagenoyen. Principio item purus, secundo loco sic habet: Apud insulas Poncianas, natale sancti Silverii Papæ & martyris, [Silverii.] qui fuit sexagesimus post beatum Petrum Apostolum, & [qui cum] rexisset annum unum & menses decem Romanam Ecclesiam; & Anthemium Patriarcham Constantinopolitanum, ob hæresim depositum, nollet ad instantiam Anthoniæ Augustæ restituere, ipsa urgente, in exilium mittitur & pane tribulationis & aqua angustiæ sustentatus, moritur confessor ibidem, quia hæreticis noluit consentire. [Florentiæ.] Eodem die, sanctæ Florentiæ virginis. Vide Prætermissos. De Tomitanis etiam adjungit: Felicis & Felicianæ.

Aquicinct. Pro Novati, scribit Navati. Et in fine addit: [De reliquiis S. Georgii.] Eodem die, allatio reliquiarum sancti Georgii Aquicincti. Notatur autem ex Chronico Aquicinctino, quod Martyrologio subjungitur, reliquias illas allatas anno MC. Sequitur in Martyrologio, calamo longe recentiore: Item sancti Silverii Papæ & martyris. [Silverii.]

Victorin & Reg. Suec. signatus num. 130: Eodem die, [Florentiæ.] sanctæ Florentiæ virginis. De qua supra.

Martric-Cartus-Ultraject. Silverii Papæ & martyris. Novati confessoris & fratris Timothei, & Potentianæ ac Praxedis virginum.

Codex S. Benigni Cisterc. Eodem die, sanctæ Florentiæ virginis.

Codex D. Du Cheval. Divion. signatus C. Natalis sancti Vitalis martyris. Hic & codices alii sequuntur Wandelbertum.

Vatican. num. 5949. Omisit Pauli & Cyriaci. Adjicit vero: [Silverii.] Romæ, natalis sancti Silverii Papæ, qui sedit in pontificatu anno uno. Qui a Belisario patricio in exilium missus, ibidem defunctus est. Vide elogium supra in Hagenoyen.

Altemps. Ipso die, sanctæ Florentiæ virginis. Et sancti Genulphi episcopi & confessoris. [Florentiæ. Genulfi. Vitalis.] Vide indicem Prætermissorum. Et natalis sancti Vitalis martyris. De quo supra. Eodem die, sancti Jovini presbyteri & confessoris. [Jovini.] Vide I Junii. Apud Septoniam, translatio sancti Eduwardi, regis confessoris. Vide XVIII Martii.

Florentin. Civitate Tomis, sanctorum Paulini [Pauli] & Cypriani [Cyriaci] Felicis & Felicinæ, [Pauli & sociorum Joannis ab.] cum aliis pluribus. Depositio sancti Joannis abbatis & eremitæ Pulsanensis ecclesiæ, Sipontinæ diœcesis in Apuliæ partibus; primi abbatis Ordinis Pulsanensis & fundatoris [qui vivus in seculo, se totis viribus mortificavit pro Christo. Hujus venerabilis obitus exstitit anno incarnati Verbi MCCXXIX] magnæ sanctitatis viri. Quæ uncinis inclusa sunt, desunt in impresso. [Florentiæ.] Eodem die, sanctæ Florentiæ virginis. Alii scribunt Florentianæ: vide Greven.

Editio Lubec-Col. Apud insulas Poncianas, natale sancti Silverii Papæ, [Silverii.] qui sedit Romæ annis novem, dies undecim. Qui cum Anthemium &c. In Novato, [Felicis &c.] pura est. In fine: Felicis & Felicianæ martyrum. [Abagari.] Tum: Eodem die, beati Abagari principis civitatis Edissæ, qui scripsit epistolam Domino nostro Jesu Christo, rogans, ut dignaretur ad eum venire, & sanare eum ab infirmitate sua. Cui Dominus scripsit, dicens; post mortem meam, mittam tibi unum de discipulis meis, qui curet te & vitam præstabit. Post Ascensionem Domini, missus est ad eum Thadæus Apostolus, sicut Dominus promiserat, & baptizavit eum cum omni plebe sua, & factum est gaudium magnum in illa civitate. Vide Prætermissos. Item sanctæ Florentianæ virginis. [Florentianæ. Maximini. Translat. Eduardi.] Treveris, S. Maximini episcopi & martyris. Vide de Tungrensi in Actis. Sequitur: Ipso die, translatio S. Eduardi regis & martyris. Vide supra.

Belin. Secundo loco de Florentia. Tum: Ipso die, [Silverii. Octav. Ant.] sancti Silverii Papæ & martyris. Eodem die, octava sancti Antonii de Padua, Ordinis Minorum. Et alibi civitate Thomis &c. pure. Accedit in alia editione: Ipso die, sancti Genuli episcopi & confessoris. [Genulfi.] Genulfi, opinor, de quo in Altempsiano.

[Felicis &c. Silverii.] Greven. Item civitate Thomis, Felicis & Felicianæ. De Maximino, ut supra. Silverii Papæ & confessoris, qui sedit anno uno, mensibus V. Cum autem nollet restituere Anthemium, a prædecessore suo Agapito depositum, agente Augusta, in exilium missus, vitam in confessione Domini finivit. Baiani episcopi Ravennensis & confessoris. [Baiani. Latuini.] Vide Prætermissos. Civitate Sagiensi, sancti Latuini episcopi & confessoris. [Abagari.] Abagari regis Edessenæ civitatis & confessoris. Hic (ut libro I. Eccl. historiæ dicitur) epistolam Salvatori nostro misit, ab eodemque epistolam recepit. Post Ascensionem vero Domini a Tatheo, uno ex LXXII Christi discipulis, cum populo suo baptisatus quievit in pace. De eo jam diximus supra, uti & de translatione Eduardi, de Florentiana [quæ forte melius vocaretur Florentina] & Regina.

Molan. Post Virginis Christi, litteris Italicis inserit: In quarum gestis, de eo scribit Pastor ad prædictum Timotheum germanum ejus. In fine, de Silverio, Florentiana & Antonio, ut Belinus. De Latuino, ut Grevenus. Tum: Depositio sanctæ Aldegundis virginis, [Aldegundis] filiæ beati Basini regis & martyris. Dein, minoribus litteris: Quæ in Truncinio extra Gandavum cum patre requiescit. [Idæ.] Eodem die, Idæ, cujus corpus servatur in ecclesia sancti Joannis Gandavi. In aliis editionibus, de Latuino, ut supra. Fontanellensi cœnobio, [Baini.] natale sancti Baini episcopi & confessoris. Truncinii, depositio sanctæ Aldegundis virginis, filiæ beati Basini regis & martyris. In Silverio & Florentia, ut supra. Die vigesima, [Methodii.] sacrosancti martyris Methodii episcopi Pateræ, [Translat. Oswaldi & Idubergæ.] potius Pataræ. Dein: Bergis, gloriosa translatio sancti Osuualdi regis & sanctæ Idabergæ virginis. Vide de Iduberga hac die in Actis, de Oswaldo meminit Usuardus die V Augusti.

XI Kal.
Die 21.

[Rufini & Martiæ. Eusebii Cæsarien.] Apud Siciliam civitate Siracusa, natalis sanctorum martyrum Rufini & Martiæ. Civitate Cæsarea Palestinæ, sancti Eusebii episcopi & confessoris, viri excellentissimi ingenii & historiographi. Romæ, [Demetriæ.] sanctæ Demetriæ virginis. Hæc cum ante impium [Leutfredi. Quiviaci & Apollinaris.] Julianum pro fide Christi introduceretur, in confessione spiritum emisit. In pago Madriacensi, sancti Leutfredi confessoris, qui in monumentum eximiæ sanctitatis, orationibus suis fontem produxisse fertur de terra. In Africa, sanctorum Quiriaci & Apollinaris.

Sola & unica Molani editio undequaque pura est.
[Rufini & Martiæ.] Observatio. Magna hodie codicum nostrorum discrepantia, potissimum oritur ex Eusebii Cæsariensis in Palæstina episcopi & Historiæ Ecclesiasticæ conditoris, apud aliquos omissione, apud alios diversa, diceres scrupulosa, expressione: de qua priusquam agamus, certiora expediemus. Martyres Siculi Rufinus & Martia in Hieronymianis & Romano parvo notati, hinc ab Adone sumpti sunt, & hujus verbis ab Usuardo & Notkero relati. Nihil de ipsis alibi reperitur: sed eos solos refert Wandelbertus tali versu: [Demetriæ.] Martyr Rufinusque undeno & Martia pollent. Demetriæ virginis, altera est in Romano parvo annuntiatio, ex hoc ab Adone translata ornataque encomio, quod integrum a Notkero descriptum est, a Nostro non nihil contractum. Quæ ad hanc illustrem plane Sanctam spectant, ad memoriam Bibianæ II Decembris illustrandam, remisit Henschenius. [Leutfredi.] Qui quarto loco a nobis refertur abbas Leutfredus, is primum ab Usuardo in sacris Fastis consignatus est, aliis antiquis plane incognitus. De Leutfredo videndus Henschenii commentarius, [Quiriaci & Apoll.] & vita post alios ab eo edita & illustrata. Denique Quiriacus & Apollinaris, sociis pluribus ab Hieronymo conjuncti, a Nostro ex ea classe decerpti sunt, ut alias sæpe factum, suis locis ostendimus. Socii in Actis suo ordine disponuntur. Atque in hisce Sanctis hac die referendis, passim concordant codices Usuardini melioris notæ. Excipe Heriniensem, qui Leutfredum hic præterit, & Antverp-majorem, in quo omittitur annuntiatio ultima. Tornacensis Leutfredum in ultimum locum rejicit, rescisso elogio. Nunc ad rei & difficultatis cardinem progredimur.

[De Euseb. Cæsariensi.] Dixi, inter codices præcipuos, solum Molanum undequaque purum esse, tum in quatuor prædictis commemorationibus, tum etiam, ut ego quidem censeo, in secunda a nobis in terminis expressa: Civitate Cæsarea Palæstinæ &c. quam, eadem prorsus phrasi, signant Heriniensis, Tornacensis & Belinus, quorum auctoritate nitimur, confirmata ex Antverp-maximo, Ultraject. Leyden. Lovanien. Albergen. Danico & aliis, ipsissima illa verba, sed tertio vel alio loco referentibus. Pratensis cum gregalibus geminis Antverp-majore & Rosweyd. re, non verbis convenit, nam codices illi ita legunt: In Cæsarea Palestinæ, sancti Eusebii historiographi. Antverp. & Max-Lubec. ultimo loco ponunt: Item, sancti Eusebii episcopi & confessoris. In solis Munerato & Greveno Eusebius omnino expunctus est, editorum, opinor, scrupulo, qui dubiam aliunde Eusebii historiographi fidem merito suspectam habentes, id sibi nimirum arrogarunt, ut Usuardi textum corrumperent: idque ita probavit Baronius, ut nullam penitus viri memoriam in hodierno Romano reliquam fecerit. Ceterum antiquissimo Hieronymi Epternacensi ecgrapho inscriptum fuisse Eusebium historiographum, ultro omnes admittunt, quod vero in aliis solum haberetur: In Cæsarea, depositio sancti Eusebii episcopi, & in nescio qua varianti lectione codicis Corbeiensis ab Acherio editi, forte recentiori manu adjectum esset, Cæsarea Cappadociæ, id studiose arripiens Florentinius, sufficere putavit, ad substituendum Eusebium alium, Cæsareæ in Cappadocia episcopum, adornata in eam rem Exercitatione, quam in Actis recudendam curavit Papebrochius, apposito solum Venerabilis titulo, utpote quem probe noverat, in nullis umquam Sanctorum tabulis locum habuisse. Laudanda sane rectissima viri utriusque intentio. At enim non solum in vetustissimo Epternacensi, sed & in aliis Hieronymi apographis, per Eusebium intelligi ipsummet historiographum, existimo esse plusquam verisimile; magisque adeo inducor ut credam, quod Florus ita aperte pronuntiet: In Cæsarea Palæstinæ, depositio sancti Eusebii confessoris, qui Scripturis divinis studiosissimus, & bibliothecæ divinæ cum Pamphilo martyre diligentissimus investigator fuit. Quæ ferme Hieronymi verba sunt de Script. Eccl. cap. 81. Nec dubito, quin Hieronymum etiam præ oculis habuerit Usuardus, ex quo brevius suum elogium restrinxerit. Atque ex his Martyrologis, Hieronymiana proxime secutis, de horum intelligentia certius, quam ex Florentinii conjecturis statuendum, nemo cordatus diffitebitur. Neque vero animus est, Sancti titulum inde Eusebio historiographo vindicare, de quo consulendæ sunt Valesii & Florentinii dissertationes, nec non quæ ad Eusebium Cappadocem obiter in eam rem prosecutus est Papebrochius tomo IV Junii pag. 75; allegans recentiores pro Eusebii orthodoxia depugnantes, quibus & alii adjungi possent. Sed hos omnes frustra laborare, utcumque Eusebium magni faciam, semper existimavi, idque adeo post alios suasit Tillemontius tomo 7, a pag. 39; articulis præsertim tribus ultimis, quibus hanc controversiam accurate pertractat. Id certe extra controversiam est, totis septem & amplius seculis, saltem ex quo Usuardi Martyrologium in Ecclesia Occidentali ubique receptum est, Eusebii illius, cum Sanctis reliquis memoriam in sacris Fastis celebratam, quod probat, cælestium honoribus cultum fuisse, sic ut proinde manifestissime constet, nos Usuardi textum plane germanum reddidisse; a cujus veritate, vel si vis orthodoxia, præscindimus.

AUCTARIA.

De Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-majore, Antverp. & Max-Lubec. Munerato & Greveno, nihil dicendum superest.

Rosweyd. Præter textum, in fine adjicit: Civitate Moguntia, [Albani.] sancti Albani martyris.

Belin. De Quiriaco & Apollinare addit: Virorum miræ sanctitatis. De Leutfredo: In pago Evroicensi, expuncto elogio.

Pulsan. In Africa, natalis sanctorum martyrum Saturnini, Albini, Quiriaci, Apollinaris cum aliis quinque. Et in Oriente, natalis sanctæ Januariæ & Primi. [Januariæ & Primi.] De his vide Acta. In Cæsarea, depositio sancti Heusebii episcopi.

Lovanien. Loco penultimo inserit: Apud Maguntiam, [Albani.] sancti Albani presbyteri & martyris, qui cum veritatem fidei Gothis & Arrianis apud dictum locum prædicaret, illi arripientes eum & foras civitatem educentes, caput ejus ictu gladii absciderunt. Sequitur: Quiriaci &c. pure.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. totum textum consequenter decurrunt, nisi quod de Demetria addant, sororis S. Vivianæ & filiæ Fausti martyris: & Eusebium, ut jam diximus, ex secundo in tertium locum rejecerint: demum de Albano, [De Albano.] præter ea, quæ Lovan. habet, in fine subdant: Quod Christi Martyr arripiens, manibus propriis deportavit ad locum ubi nunc corpus ejus cum capite requiescit. Notabis etiam nomen Rufini, mutatum in Rufinæ.

Centulen. In prima annuntiatione purus, pergit: [Textus contractus.] Romæ, sanctæ Demetriæ virginis, quæ fuit beati Fausti filia. In pago Madriadiensi, sancti Leutfredi abbatis. [Quiriaci &c] In Africa, sanctorum Quiriaci & Appollinaris. Cæsarea Palestinæ, sancti Eusebii episcopi, historiographi eruditissimi, atque eloquentissimi viri. Vide Observationem.

Bruxellen. Incipit: Apud Magunciam, Albani …… ut Antverp-max. &c. Sequitur de Syracusanis pure. Tum: In Africa, sanctorum martyrum Quiriaci, Apollinaris, Saturnini, Albini, Bellici, Spei, Crisimii & Primi. Vide Acta. Romæ, [De Demetr.] sanctæ Demetriæ virginis, sororis sanctæ Julianæ. [Bibianæ.] Quæ fuerunt filiæ beati Fausti martyris. Hæc cum apud impium Julianum apostatam pro fide Christi occidenda introduceretur, in confessione Domini emisit spiritum. In Eusebio & Leutfredo satis purus, [Martini.] in fine addit: Item martini episcopi. Tungrensis.

Hagenoyen. In prima annuntiatione purus, de Eusebio subjicit: [De Eusebio.] Qui tantum dilexit studium, ut nil a Constantino magno petere vellet, nisi tantum, ut gesta Sanctorum sibi mitteret, in quibus suum ingenium ad multorum utilitatem exercere valeret. Sequitur de Demetria, Quiriaco, Apollinare, ac Leutfredo satis pure. In fine, de Albano Moguntino, paulo prolixius quam supra retulerimus.

Aquicinct. De Eusebio, tertio loco, ut Pratensis, nisi quod addat, viri doctissimi. Atque in fine: Et Eusebii. Sed velim scire cujus.

Ambianen. De Eusebio, sic habet: Eodem die, natalis sancti Eusebii Cæsariensis episcopi, fide & doctrina clarissimi viri. Vide Observationem.

[Theognesti.] Matric-Cartus-Ultraj. Theognesti episcopi & martyris cum sociis. Idem verosimiliter est, [Martini.] qui cum Albano & Urso colitur, ut latius infra. Martini Tungrensis. Eusebii episcopi Cæsariensis. Laufredi abbatis, [Albani.] eximiæ sanctitatis. Albani martyris. Demetriæ virginis & martyris.

Bigotian. sub nota D. 9. In pago Ebroicensi, sancti Leufredi abbatis.

Reg. Suec. signatus num. 428. In Cæsarea Palestinæ, depositio sancti Eusebii episcopi & confessoris. Varia phrasis, eadem res.

In Vatican. num. 5949. Deest, Leutfredi, Quiriaci & Apollinaris. Sæpe hic cod. deficit.

[Rodulfi.] Altemps. Bituricas, sancti Radulphi [Rodulfi] episcopi & confessoris. In Britannia minori, sancti Mevendi [Mavenni] confessoris. [Mavenni.] In civitate Cestrensi, [Walburgæ.] sanctæ Walburgæ virginis. Colitur XXV Februarii & I Maii. Vide Prætermissos.

[Martt. ex Hieronym.] Florentin. In Africa, sanctorum martyrum Quiriaci, Apollinaris, Saturnini, Albini, Bellicii, Crismi, Persei & Primi. In Oriente, sanctorum Primi & Januariæ. Adde Africanis. Item, sanctorum Hierperidi, Saturninæ, Sergiæ, Hieriæ Saturnini & Quiriaci. Vide hæc in Actis melius discreta. In Eusebio & Leutfredo puri sunt.

Luxovien. In pago Madriacensi, sancti Leufredi confessoris. Melius supra Leutfredi.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Apud Coloniam Agrippinam, in ecclesia sancti Iohannis Baptistæ & Cordulæ; [Invent. Constantiæ.] inventio sanctæ Constantiæ reginæ, virginis & martyris, de societate sanctarum undecim millium, quæ anno Domini MCCCXXVII facta est. Sequitur textus ferme purus. Deinde de Albano Moguntino, parum differt ab Antverp-max. &c. Tum: Item Colonia Agrippina, in monasterio sancti Martini, [Eliphii.] commemoratio beati Eliphii martyris. Colitur XVI Octobris. Treveris, sancti Martini secundi, [Martini.] episcopi & confessoris, qui etiam Tungerensi præfuit ecclesiæ. Vide Acta.

[Albani.] Greven. Apud Maguntiam, sancti Albani presbyteri & martyris. Hic cum Gothis & Arrianis fidei veritatem constanter prædicaret, illi post varia tormenta, extra civitatem ejectum decollaverunt. Statimque corpus truncum, caput in manus suscipiens, angelico ductu, in locum ubi nunc placide quiescit, deportavit. De Eusebio inserit: ecclesiasticique historiographi. De Martino Tungrensi, ut proxime dictum. [Monichæ.] Monichæ virginis. An ex Ursulanis? De Eliphio, ut supra. Item de Constantia ex undecim millibus, de quibus XXI Octobris. [Consecrat. Jacobi min.] Consecratio sancti Iacobi minoris Apostoli. Quid hoc sit, non divino.

[Martini.] Molan. Eodem die, sancti Martini Tungrensis ecclesiæ episcopi & confessoris, qui convertit Hasbanos & multis claruit miraculis. Sequuntur verba Rabani: [De Albano & sociis.] In Moguntia, natale sancti Albani martyris, qui sub Diocletiano imperatore, de insula Nansia pergens, cum sancto Theonesto & Urso Mediolanum venit, indeque exiens, auxilianteDomino pervenit ad Gallias, ibique in servitio Dei manens, ad martyrium pro nomine Salvatoris promptus fuit. Postquam autem in Augusta civitate beatus Ursus martyrium accepit, Theonestus cum Albano Moguntiam pervenit: dumque ibi prædicaret verbum Dei, Albanus discipulus ejus martyrium explevit: & sepultus est ibi juxta prædictam civitatem. In editionibus posterioribus, ita habet: Eodem die, sancti Martini Tungrensis ecclesiæ &c. In Moguntia, natale sancti Albani martyris. Die vigesima secunda, sacrosancti martyris Juliani, [Juliani] Tarsi. Mirum non haberi vigesima prima. Verum neutro ex his diebus colitur, sed XVI Martii, ut est in Prætermissis. Notabis etiam in hisce editionibus Eusebium loco suo exclusum, quasi in appendicem rejectum post ipsa Auctaria. Imo in exemplo nostro anni MDLXXXIII, quod fuit collegii Duaceni, a P. Joanne Gravio, qui notas marginales manuscriptas hinc inde addidit, & annuntiatio ipsa & annotatio, qua parte Eusebium historiographum spectant, plane inductæ sunt.

X Kal.
Die 22.

[Albani.] In Britannia, sancti Albani martyris, qui tempore Diocletiani in Verolamio civitate, post verbera & tormenta acerba, capite plexus est. Passus est cum illo etiam unus de militibus, eo quod eum ferire jussus, noluerit. Apud Nolam Campaniæ, natalis beati Paulini episcopi & confessoris, [Paulini,] cujus meminit sanctus Gregorius in libro Dialogorum. Claruit autem non solum eruditione & copiosa vitæ sanctitate, [Niceæ.] sed etiam potentia adversus dæmones. Ipso die, depositio sancti Niceæ, Romatianæ civitatis episcopi.

Sumitur ex Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-majore, Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Britania, scriptoris mendum est in Pratensi. Sed longe majus in Tornacensi omissio horum verborum, in Verolamio civitate. Eam urbem varie efferunt codices. Heriniensis Verola; Antverp-major, Verolamino; Munerat. Verolanno; Greven. Verolanio. Excisa subinde est, ibique exstructum celebre S. Albani monasterium; de quo vide in Actis. Greven & Molan. voces aliquas transponunt; verbera acerba & tormenta, pro, verbera & tormenta acerba. Et postremus pro noluerit, ponit, noluit. Sic Tornacen. pro eo quod in textu est, legit cujus sanctus meminit Gregorius. Deinde omittit autem, post claruit. Scripsi adversus dæmones cum Herinien. & Molan. in quibus est diphthongus, item cum Antverp-maj. & Greven. qui diphthongis carent. Pratens. habet adversum demonem, Munerat adversum demones. Romacianæ & Romatione, scriptoria sphalmata censeri debent.
[Albani] Observatio. Anglorum Stephanum, ut ipsi vocant, seu Protomartyrem Albanum certatim memorant Martyrologi antiqui ad unum omnes. Cur autem in Hieronymiano Lucensi & Adone Albinus nuncupetur, suspicari licet, mutationem illam in ipsismet saltem Adonis codicibus, per Colonienses subinde procuratam, ne, ut Surius narrat, Albanus Coloniensis cum Moguntino confunderetur. Sed hæc paulo accuratius apud Henschenium de sancto Albino Coloniensi disserentem, expensa invenies a pag. 172. Vere an falso hæc dicantur, nihil magnopere nostra interest, dum apud reliquos omnes martyr Britannicus constanter appellatur Albanus. Sociorum numerum non plane uniformiter exprimunt Hieronymiana, nec qui Bedam interpolarunt, citati ab Henschenio codices. Albani martyris simpliciter meminit Romanum parvum; Beda gentis suæ gloriæ, insigne aptavit encomium a Rabano & Adone transcriptum, atque ab hoc duabus auctum lineis, quas cum reliquis transumpsit Notkerus. Usuardus, semper parcior, ea solum, sed verbotenus decerpsit, quæ textus noster exhibet. Atque hæc fori nostri sunt. Bedæ aliorumque de Albano narrationes cum Analectis ad eum spectantibus, curiose illustravit & digessit Henschenius, quæ brevius Gallice contexta sunt a Tillemontio tomo 4 a pag. 508.

[Paulini.] De Paulino, clare pronuntiant Hieronymiana: In civitate Nola, Paulini episcopi & confessoris. Paulo brevior est auctor Romani parvi. Silet Beda: at Florus elogium composuit, solam ferme in pauperes charitatem extollens. Ado historiam tangit de Paulini in Africa servitute, pro viduæ filio gloriose tolerata. Rabanus solum addidit, de quo Gregorius in libro Dialogorum narrat. Et ita ferme Noster prima elogii sui parte, cujus partem alteram, claruit autem &c. ex Adone ad verbum desumpsit, reliqua historia silentio præterita, forte quod ejus veritatem suspectam habuerit. Certe, eam Floro notam non fuisse, ex toto ejus contextu abunde colligitur. Tu videsis quæ de ea re totaque Paulini vita accurate disputavit Papebrochius, ad alium Paulinum Nolanum, ordine tertium, referens, quæ primo & celeberrimo tribuisse videtur Gregorius. Eruditos omnes Paulinianæ vitæ illustratores mire torsit Wandalica ea Paulini captivitas, adeo ut nonnulli cum Pagio ad annum CCCCXXXI a num 54, tantum non fabulosam existiment. Pluris nobis est magni Gregorii auctoritas, assignata a Papebrochio ratione non incongrue salvanda: a qua non longe abfuit, nec tantopere abhorrere visus est editor Paulini operum D. Le Brun dissertatione 7 pag. 141 num. 4. Tillemontius, multis ultro citroque expensis, rem indecisam relinquit tomo 14 a pag. 733, postquam Paulini vitam fuse adornavit eodem tomo a pag. 1, ad 146. Nobis interim salvi sunt Usuardi apices omnes, satis circumspecte expressi. Ambos textus nostri Sanctos, quibus prima & secunda annuntiatio constant, sic eleganter cecinit Wandelbertus:

Albanus decimo defendit laude Britannos,
Paulinusque Nolam meritis & nomine lustrat.

Ultima annuntiatio nonnullis difficultatibus, quæ in Actis explanantur, obnoxia est, præsertim circa identitatem Nicetæ unius, quem Baronius in duos distraxisse videtur. De cetero ex Hieronymianis etiam proficiscitur, [Niceæ.] mutato nomine Nicei in Niceæ, non Nicetii, ut posuit Notkerus. Noster plane immutatum reliquit quod in Adone repererat: unde patet totum ferme textum nostrum ex eo hic etiam profluxisse, qui de cetero pure & simpliciter Usuardinus est.

AUCTARIA.

Rosweyd. Penultimo loco inserit: Item Antiochiæ, [Juliani &c.] Juliani & aliorum DCCCXV. Vide Acta.

Pulsanen. Incipit: Natalis beati Paulini Nolani episcopi & confessoris. In Britannia, sancti Albini martyris. Qui tempore Diocletiani &c. usque ad, capite plexus est. Sed illo in terra cadente, oculi ejus, qui eum percussit, pariter ceciderunt. [Jacobi Alphæi. Ap.] Item sancti Jacobi Alphei Apostoli. Vide 1 Maii. Ipso die, sancti Nyceæ episcopi.

Antverp. & Max-Lubec. Omittunt alteram partem elogii Pauliniani. In fine autem: Apud Alexandriam, [Martyrum 10000] in monte qui vocatur Ararath, passio Martyrum decem millium. Quid in Max-Lubec. significent hæc quæ subduntur: Reqre numero DCLX, fateor me nescire.

Antverp-max. Leyden. Lovan. & Edit. Ultraj-Belg. Primo loco de sancto Paulino, demptis etiam verbis, incipiendo claruit &c. Tum de Albano, quem Albinum vocant, pure. Tertio loco: Apud Alexandriam, in monte qui vocatur Ararath, sanctorum Martyrum decem millium. In fine de Nicea pure.

Ultrajectin. Jam dictis similis, addit de decem millibus: [cum elogio.] Qui omnes cum duce suo Achacio sub Antonino principe crucifixi, oratione ad Dominum fusa, pro eorum passionem devote celebrantibus, ipsaque divino responso desuper misso exaudita (quæ suppositionis nota est) ad cælestia, [alii, cælica] regna migraverunt.

Alberg. & Danic. Vix ab Ultraj. differunt, sed in fine omittunt, Niceæ Romatiani &c.

Centulen. In Britannia, sancti Albani martyris. Apud Nolam Campaniæ, [De Paulino.] sancti Paulini episcopi & confessoris, qui Christi Domini vestigia exequutus, semetipsum pro filio viduæ in servitutem tradidit, & Domino sibi cooperante, ad libertatem multos reduxit. Ipso die, beati Niceæ Romatianæ civitatis episcopi.

Bruxellen. Incipit de decem millibus, omissa dumtaxat oratione fusa &c. quam dixi esse fabulositatis notam. Sequitur: Jerosolymis, natale sanctorum martyrum CCCCLXXX. [Martt. 480.] Lege MCCCCLXXX, & vide quæ de iis dicuntur in Actis. [Martt. 989.] Ipso die, natale Martyrum DCCCCLXXXIX. Vide etiam Acta. In Britanniis, natale sancti Albini &c. cum elogio ferme ex Beda descripto, quod habes in Actis. De Paulino, verbis textus adjicit: Sed præcipue ex eo, quod dum pro captivo filio viduæ, se in servitutem barbari subjecit, omnes captivos suæ urbis libere recepit. Et depositio beati Niceæ &c. [Jac. Alphæi.] Item Jacobi Alphei Apostoli & Jerosolymorum episcopi. Quomodo ista componi possint, vide 1 Maii.

Hagenoyen. In Albano, ipsi etiam Albino, purus, historiam captivitatis Paulinianæ amplificat, ac deinde longam aliam historiam texit de decem millibus in monte Ararath, ex Actis fabulosis, quæ hic referri non meretur. Deest autem annuntiatio ultima.

Victorin. & Reg. Suec. sub nota num. 130. In fine: [Consortiæ. Jac. Apost.] Item, sanctæ Consortiæ virginis. Item sancti Jacobi Apostoli, fratris Joannis, qui sub Herodis jussu decollatus est. Colitur XXV Julii. Item sanctorum Martyrum MDCCCVII, [Mart. 1807.] qui depositi sunt in baptisterio, quorum nomina Deus habet in libro viventium. An ii socii S. Albani?

[Walfridi.] Matric-Cartus-Ultraject. Walfridi, martyris in Frisia. Colitur III Decembris. Paulini Nolensis episcopi & confessoris. [MM. 10000] Decem millium Martyrum, qui passi sunt sub Adriano & Anthonio imperatoribus.

Reg. Suec. num. 428. Ipso die, natalis decem millium Martyrum uno die coronatorum.

Ughellian. In fine: Apud Alexandriam in monte qui vocatur Ararath, passio Martyrum decem millium. Vide quæ diximus ad Hagenoyen.

Altemps. Eodem die, sancti Acacii cum sociis suis. Nempe novem millibus nongentis nonaginta novem. Agitur de iisdem in monte Ararath.

Florentin. Apud Antiochiam, sanctorum martyrum Ganthalicæ, [Ganthalicæ. & aliorum.] Juliani & Grapti martyris. Item sanctorum martyrum Ruphi & Albini cum aliis numero nongentis nonaginta novem. Vide in Actis hæc omnia distinctius.

[Consortiæ.] Lugdunen. S. Stephani. In territorio Aquensi, sanctæ Consortiæ virginis. Vide cod. sequentem.

Caudiacenis Prioratus. In territorio Aquensi, natale sanctæ Consortiæ virginis, filiæ Eucherii Lugdunensis civitatis episcopi. Pluries recurrit.

Remens. SS. Timothei & Apoll. In pago Odomince, super fluvium Matronam, vico qui vocatur Duromannis, [Novicæ.] depositio sanctæ Novicæ virginis. Nihil de ea in Prætermissis aut alibi reperi; an male aliqua expressa sint, nescio.

Editio Lubeco-Col. In textu modice immutata est. In fine: Monasterio Cluniaco, sanctæ Consortiæ virginis. [Consortiæ.] Apud Alexandriam, in monte qui vocatur Ararath &c. cum aliquo Actorum compendio. Vide potius Acta ipsa, vel Greven.

Belin. Tertio loco: Apud Alexandriam &c. X mill. crucifixorum. [M. 10000.] Eodem die, sanctæ Consortiæ virginis. [Consortiæ.] Tum de Nicea, quem in altera editione Focam vocat, pure. Et ibi: Item sancti Jacobi Alphei Apostoli. [Jac. Alphæi.]

Greven. Longiorem historiam texit de Crucifixis. Apud Alexandriam in monte Ararath, sanctorum decem millium Martyrum. Qui omnes cum duce suo Agatio, [De 10000 Martyrum.] sub Adriano & Antonino imperatoribus, exemplo Christi torti, atque in singulis crucibus suspensi sunt. Cumque orationem fudissent pro devote passionem suam celebrantibus, animas cælo reddiderunt. Apparuerunt vero ibi signa illa, quæ tempore passionis Christi visa fuerant. Nam terræ motus factus est magnus, petræscissæ sunt, sol obscuratus est. Erant autem nobiliores inter eos Hermolaus episcopus, Alexander, Marcus, Eliadis, Diaconarius & Theodolus. Item Alexandriæ, [Rufini. Juliani &c.] sancti Rufini martyris. Juliani & aliorum multorum. In Frisia juxta Groninghen, [Translat. Waltfridi. Galgani.] translatio Waltfridi martyris, Therasiæ uxoris ejus, & filii ejus. Diximus coli III Decembris. Galgani confessoris. Remittitur etiam ad dictam diem. Monasterio Cluniaco, sanctæ Consortiæ virginis, de qua superius.

Molan. Apud Alexandriam &c. ut Belinus. Item de Consortia. [Otrudis.] Tum: Sanctæ Ortrudis virginis. Dein charactere minori: Cujus corpus quiescit in monasterio Sithiu, in oppido sancti Audomari. [De Joanne Fischero] De Walfrido &c. habet verba Greveni. Item beatæ memoriæ Joannis Phisceri, episcopi Roffensis & martyris, qui postquam multis annis vitæ sanctimonia ac assiduitate docendi, voce simul & scriptis, mira quoque liberalitate in egenos, & benignitate in studiosos, verum egisset episcopum, propter adulterii detestationem, [&] diutissimo carceri mancipatur: & tandem propter unitatem fidei & Ecclesiæ, quam tuebatur, cervice securim excipiens ad cælestia regna emigrat X Kal. Iulii MDXXXV. Quo eum ante aliquot dies Thomas Morus præcesserat, [Thoma Moro.] eadem martyrii corona refulgens. Editiones aliæ litteris Italicis textui inserunt, quod Ado Bedæ adjecit; Quo tempore &c. In fine: In pago Hainnocensi, super fluvium Hagnam, [Domitiani.] depositio sancti Domitiani confessoris. Qui beato Landelino in peregrinatione sua comes individuus existens, & ab eodem in loco eodem eremita constitutus, multis clarus virtutibus, migravit ad Christum, & modo cum suo magistro, felix requiescit Crispinio. De eo actum XV Junii. De Crucifixis, [Consortiæ.] ut supra. Eodem die, sanctæ Consortiæ virginis, in Cluniaco cœnobio. In monasterio Sithiu, sanctæ Ortrudis virginis. Die vigesima secunda, sancti hieromartyris Eusebii, [Eusebii. Samosaten.] episcopi Mosatensium, lege Samosatensium. Sequitur typis minoribus de Vualtfrido, ut supra. De Joanne Phiscero, ut ipse scribit, paulo brevius, sed sensu eodem.

IX Kal.
Die 23.

[Vig. S. J. B. Joannis.] Vigilia sancti Joannis Baptistæ. Eodem die, sancti Joannis presbiteri, quem impius Julianus, inauditum, via Salaria veteri, ante simulachrum Solis decollari præcepit. In Tuscia civitate Utrina, [Felicis.] sancti Felicis presbiteri, cujus os tamdiu jussit Turcius præfectus lapide contundi, donec emitteret spiritum. In Britannia, natalis sanctæ Ediltrudis virginis, [Ediltrudis] cujus corpus, cum undecim annis esset sepultum, incorruptum inventum est.

Sic habent Praten. Antverp-maj. Antverp. & Max-Lubec. Rosweyd. Munerat. Belin. Greven. & Molan. Accedunt codices mediæ notæ, Antverp-max. Ultrajectin. Leyden. Lovanien. Albergen. Danic. & Edit. Ultraj-Belg.
Varia lectio. In Greven. & Molan. ante Julianus, deest epitheton impius. Rosweyd, pro inauditum, male posuit oppositum, auditum. Simulachrum scribunt plerique & probatiores codices, adeoque & in textu relictum. Decolari, in Antverp-majore, patens descriptoris sphalma est. Utrina legunt codices prope omnes, aliqui Utina, utrumque male. Proxime ad verum nomen accessit Rosweyd. qui habet Sutria. Melius scriptum esset Sutrina, sed codicibus inhærendum. Belini prima editio, posuit sancti Felicis primi, sed hoc in editione altera recte correctum est. Præfecti nomen varie effertur: Turtius in Pratensi; in Antverp-maj Trucius; in Greven & Molan. Turgius. Scripsimus cum reliquis, & recte Turcius. Pro emitteret, legitur in Ultraject. emisit. De Britania & Britanniis, diximus alibi. Major est difficultas in efformando sanctæ ipsius reginæ & Virginis nomine. Antverp-maj. vocat Edeldride. Antverp. Max-Lubec. & inferiores Edeltrudis. Rosweyd. Ediltrudæ. Belin. Getrudis. In Actis Ethelreda, Etheldreda & Ætheldritha. Nos cum Pratensi, Munerato, Greveno & Molano Ediltrudis; & cum iisdem codicibus solum Virginis titulum adjicimus, quamvis plerique alii ex Beda & Adone addant & Reginæ. Antverp-maj. Belin. Antverp. Max-Lubec. &c. pro undecim, ponunt decem. Et Belin. omisit cum ….. esset. Rosweyd. legit, est inventum.
[Vig. S. I. B.] Observatio. Præcursoris Domini Vigiliam in antiquis Martyrologiis satis raro expressam, primus annuntiat Beda, sed postquam Ediltrudis elogium retulit. Eum verbis & modo sequitur Rabanus. Ast Ado inde textus initium facit. Romanum parvum unicam hodie commemorationem ponit: [Ioannis.] Sancti Joannis presbyteri, via Salaria vetere sepulti. Paucula addidit Martyrologus Viennensis, breve elogium texens, a Notkero de more translatum, sed a Nostro ea parte mutilum, qua ejus corpus a beato Concordio presbytero collectum & sepultum juxta Concilia Martyrum dicitur, ut iterum ex Molano in Auctariis indicabitur. Hic verbo notabimus, interiisse Acta, quæ Ado videre debuit, ut inde elogium suum extraheret. Corrigendum autem, quod commentarii sui principio male supponit Papebrochius, quasi Usuardus Adonis Martyrologium non descripsisset, contra quam in præfatione nostra & toto hoc opere fuse ostenderimus. Accuratiora sunt, quæ de Joannis reliquiis, ac præsertim de ejus capite ibidem disputantur. Ceterum, quæ textus noster continet, ex præfato Adone accepta sunt omnia: uti de sancta Ediltrude, [Felicis.] quæ hic post Felicem refertur, de quo Martyrologorum antiquorum nullus præter Usuardum meminit, & quidem male notata palæstra, cum pro civitate Sutrina, scripserit Utrina, ut supra abunde indicatum est. Putat Papebrochius, Acta Felicis illius martyris sincera, & quæ judicialia ferme censeri possint, quæque cum Actis sanctæ Mustiolæ conjuncta & connexa sunt, Usuardo præluxisse. Ego prima fronte prope dubitaveram, utrum ea annuntiatio vere Usuardo esset tribuenda, utpote quem scio Sanctos extraneos, hoc est extra Hispaniam vel Galliam quæsitos, rarissime commemorare, quos in Hieronymianis aut in Adone signatos non invenerit. Accedebat silentium insignium duorum codicum Heriniensis & Tornacensis, in quibus de Sutrino isto martyre nulla omnino fit mentio. Verum tam uniformi codicum aliorum consonantiæ cedendum fuit; idque eo pronius, quod Papebrochii conjecturam veram, ni fallor, deprehenderim. Nimirum necesse est, Acta Felicis & Mustiolæ alicunde nactus sit Usuardus, ex quibus & illum hac die & illam III Julii refert, aliis Martyrologis ignotos, atque a citatis codicibus Heriniensi & Tornacensi præteritos. Tu vide Acta ipsa, gravia sane & fide digna, tametsi modica forte correctione egeant. Laudat ipsa Tillemontius tomo 4 a pag. 351; nec critici alii multum habent quod carpant. Plura in Actis dabimus III Julii, dum de Mustiola agendum erit. Sit interim Usuardina Felicis annuntiatio, [Ediltrudis.] sicut & sequens de Ediltrude, quæ ex Beda in Adonem, inde in textum nostrum transiit, hoc solo ferme discrimine, quod Reginæ titulum Noster omiserit, quem servat Notkerus, male legens annis decem, pro undecim, in quo sequaces habet codices omnes sequioris notæ, quibus id vitii inesse, supra observavimus. Atque ita Usuardum damus genuinum & integrum. Ediltrudis vel Etheldredæ vita satis prolixa a Papebrochio illustrata est, & cetera ad eam spectantia in commentario explicata. Superest Wandelberti de ea versus:

Anglorum nono Ediltrud de germine fulget.

AUCTARIA.

Heriniensis & Tornacensis. In quo deficiant, jam supra diximus.

Pulsanen. Sic loquitur: Vigilia beatissimi Johannis Baptistæ. In Britannia, sanctæ Gediltrude virginis & reginæ. Cujus corpus cum undecim &c., pure. In civitate Nycomedia, sanctorum Avitici, [Avitici & sociorum.] Agapitonis, Aristionis, Emeriti, Aleti, cum aliis numero septuaginta novem. Hæc rursus ex Hieronym. Sed ab aliis aliter exprimuntur ea nomina, de quibus vide Acta.

Centulen. Vigilia sancti Joannis Baptistæ. Romæ, sancti Joannis presbyteri & martyris, tempore Apostatæ Juliani. In Britannia, sanctæ Eadtrudis virginis & reginæ, cujus corpus cum undecim annis esset sepultum, incorruptum inventum est.

Bruxellen. Pro Utrina, pejus scribit Utina. Vide quæ supra diximus. Tum: Nicomediæ, sanctorum martyrum Avitici, Capitatonis, Abricionis, cum aliis octoginta duobus. De his vide Acta. In Britannia, [De Ediltr.] depositio sanctæ Ediltrudis virginis & Anglorum reginæ. Quæ tribus viris nupta, illis ad Deum præmissis, virgo permansit; cujusque corpus, post undecim sepulturæ annos, incorruptum inventum est. [Mariæ Ogniac.] Item depositio beatæ Mariæ de Oegnies in Brabancia, cujus legendam magister Jacobus de Vitriaco, postea Cardinalis, descripsit.

Hagenoyen. Hac die tertio loco ingerit, quem præcedenti prætermiserat: Ipso die, depositio sancti Nyceæ, [Niceæ.] Romatianæ civitatis episcopi. Sequitur de Felice, pure. Tum: Eodem die Lugduni, [Consortiæ.] sanctæ Consortiæ virginis. Quæ etiam spectat ad diem præcedentem. De Ediltrude, habet, ut codices Antverp-max. &c.

Matric-Cartus-Ultraject. Vigilia Joannis presbyteri & martyris. In ipso codice vigilia cum sequenti annuntiatione conjungitur, ut fere dubites, an ad Joannem presbyterum non sit referenda. Verum aliunde patet, agi de Baptista. Ediltrudis virginis & reginæ, in Britannia. Hæc post undecim annos sepulturæ, incorrupta invenitur. [Aviti abb.] Aviti abbatis, admirandæ sanctitatis. Est hodie Avitus martyr Nicomediæ. An hic sit qui colitur XVII Junii, nescio.

Camberien. S. Mariæ Conventualium. Eodem die, [Boniti.] sancti Boniti episcopi & confessoris. Nec de hoc quidquam in Prætermissis reperio.

Florentin. Nicomediæ, sanctorum martyrum Avitici cum aliis LXXIII. [Avitici &c.] Vide supra, & in Actis.

Editio Lubeco-Col. In textu satis pura, in fine superaddit: [Martyres Alexandr.] Apud Alexandriam, passio plurimorum martyrum, quorum multi obtruncatis auribus atque naribus, atque manibus, ceterorumque membrorum summitatibus amputatis, feliciter obierunt. Nulla de hisce in Prætermissis memoria. An forte supersunt ex majori numero?

Greven. Apud Alexandriam, passio martyrum plurimorum &c. ut supra, excepta ultima voce, quæ hic est occubuerunt. Nicomediæ, passio sanctarum virginum Pistis & Helpes matrisque earum Agape, [Pistis &c.] Aviti, Capitonis & aliorum LXXVIII. Hic disparata conjungit Grevenus, ut non semel alibi. De Virginibus ex Notkero acceptis, vide Prætermisios; de Nicomediensibus abunde dictum est. [Hidulphi.] Hidulphi episcopi & confessoris. Si de Trevirensi agitur, colitur is XI Julii. In diocesi Leodiensi, [Mariæ Ogniat.] sanctæ memoriæ Mariæ de Oegnies, cujus vitam sanctissimam vir Deo dignus Jacobus de Vitriaco episcopus Tusculanus Cardinalis scripsit. Ezechiæ & Josiæ regum Juda, [Ezechiæ &c Translat. Anthimi.] secundum catalogum Sanctorum. Translatio sancti Anthimi episcopi & martyris. Vide de his Prætermissos.

Molan. De Joanne litteris Italicis in textu ex Adone addit: Ejusque corpus a beato Concordio presbytero collectum & sepultum est juxta Concilia martyrum. Ni fallor, ubi multi martyres sepulti sunt. Vide Papebrochii commentarium, ubi inter Concilia martyrum & Cœmeteria discrimen assignatur pag. 482. [Hidulphi.] In fine: Binchii, Hydulphi ducis Lotaringiæ. [Febroniæ.] Tum, minoribus typis: Febroniæ virginis & martyris, persecutione Diocletiani imperatoris. Vide XXV Junii. In diœcesi Leodiensi, sanctæ memoriæ Mariæ de Oegnies, [M. Ogniac.] cujus vitam sanctissimam vir Deo dignus &c., ut Greven. Editiones posteriores idem habent in textu. In fine autem: Laubiis, Hidulphi ducis & confessoris. Die vigesima tertia, [Agrippinæ.] sanctæ martyris Agrippinæ. Dein typis aliis: Ogniaci, transitus beatæ Mariæ, ibidem reclusæ. Cameraci obiit anno millesimo septuagesimo sexto, [Lietberti.] in monasterio sancti sepulcri, Dominus Lietbertus episcopus Cameracensis.

VIII. Kal.
Die 24.

[Ioan. Bapt. Agoardi & Agliberti. Simplicii.] Nativitas beati Joannis Baptistæ & præcursoris Domini. In territorio Parisiacensi, vico Cristoilo, passio sanctorum Agoadi & Gliberti, cum aliis innumeris promiscui sexus. Augustoduno, depositio Simplicii episcopi.

Ita Praten. Herinien. Tornacen. Antverp-major, Munerat. Belin. Greven. & Molan.
Varia lectio. In Antverp-maj. & Belino, deest particula et inter Baptistæ & præcursoris, quæ quidem omitti posset, sed ex aliorum codicum constanti lectione servanda est. In territorio Parisiensi, scribunt Pratens. Munerat. & Belin. Sed melius alii, ut in textu. Munerat. omisit vico. Jam summa est varietas in nomine loci & duorum Martyrum. Locus imprimis in Antverp-majore effertur Cristolico, in Greven. Ristoilo; ab aliis Christoilo; a Munerat. & Belin. Cristolio. Recte & ita omnino scribendum puto. At probatissimi codices Pratens. Herinien. Tornacen. & Molan., mutatis elementis, legunt Cristoilo, & sic in textu reliquimus. Rursus, nomina Martyrum probabilissime sunt, Agoardus & Aglibertus vel Agilbertus, ut habet Molan. & Munerat. Ast in Antverp-majore & Greven. legitur Agoadi & Gilberti. In Belino Agovardi; in aliis Agaodi; in Tornacensi Agoaldi. Præfero modum Pratens. & Herinien., ubi Agoadi & Gliberti; Tu, quod præplacet, seligas licet. Par ferme lusus in Augustoduno, ut cum Antverp-maj. Munerat. & Belin. posuimus: pro quo in Praten. Augustiduno; in Tornacen. Augustiduni, in Herinien. Greven. & Molan. Augustuduni. Optime, ni fallor, in textu.
Observatio. Hodiernus Adonis textus in Martyrologio paucis hisce circumscribitur: Nativitas Præcursoris Domini; [Ioan. Bapt.] quemadmodum etiam legunt Beda, Romanum parvum & Rabanus. Longior est Adonis oratio inter festivitates Apostolorum. Sed hoc certissimum videtur, ubique indicari Nativitatem secundum carnem; nempe peculiari Prodromi prærogativa, ab omni ævo in Ecclesia celebratam; quod nulli hominum præterquam Servatori & Præcursori ejus contigisse, apud Florentinium ex Ambrosio a Petro de Natalibus eductum, asseritur. Nimirum cum Deiparæ Nativitas necdum peculiari cultu esset consecrata; de cujus festi institutione hic disputandi non est locus. Porro Nativitatem Joannis etiam aperte denotat Wandelberti versiculus:

Octavo natus colitur Baptista Joannes.

Apographa Hieronymiana Nativitatem aliam, seu natalem diem, aut, si ita vis, corporis cum capite depositionem, indicare videntur, dum sic legunt: In provincia Palestina, civitate Sebastia, natalis sancti Johannis Baptistæ. Quæ eadem ipsa repetuntur XXIX Augusti, quando ab aliis & universa modo Ecclesia Decollatio ejus recolitur, ut ibi ex Beda, Romano parvo, Adone & Nostro opportunius erit dicendum. Si cui de celebratissima nascentis Christi Prodromi festivitate, imo collectis quodammodo festivitatibus plura inquirere lubeat, habebit hodie in Actis, quo plane satietur. Interim quod ad textum nostrum proxime attinet, patet, Usuardum supra ductores suos solum Joannis Baptistæ nomen inseruisse. Prolixius est Notkeri encomium, multa alia complectens circa locum nativitatis, mortis &c. Sed ista & hujusmodi alia ad citatam diem XXIX Augusti commodius expendi poterunt, nisi satis discussa jam sint a Papebrochio hac die toto capite 2 a pagina 698 ad 711. Hæc cursim indicanda fuerunt. Neque enim aut loci hujus aut fori nostri est plura movere, quæ inter eruditos controvertuntur. Aliquid dicere cœpimus XXIV Februarii. Florentinii exercitatio 13, a pag. 786, item altera a pag. 857, & Tillemontius tomo 1 a pag. 82 atque in notis a pag. 482, cum lucubrationibus Papebrochii a curiosis lectoribus conferri poterunt, nobisque interim fortasse nova suggeri, quæ ad dictum diem XXIX Augusti, vel etiam ad XXIV Septembris accuratius recenseamus. [Cristoliens.] Quæ sequitur Cristoliensium martyrum commemoratio, ea soli Usuardo propria est, a nullis aliis Martyrologis aut vetustioribus aut synchronis consignata. Nomina superius varie extulimus, & plura adhuc in Actis proferuntur. De eorum antiquo cultu nemo dubitat; de ætate dubia omnia, neque enim vulgata Acta talia sunt, ut ex iis certi quidpiam erui possit. Vide Papebrochii annotationem, cui ultro eruditi Galli subscribunt. [Simplicii.] De Simplicio agunt apographa Hieronymiana: In civitate Augustiduno, sancti Simplici, quo etiam ferme modo scripsit Rabanus. Titulum episcopi addidere Usuardus & Notkerus, eisdem prope verbis ambo usi. Vide Henschenii commentarium & vitam ibi editam ex Gregorio Turonensi de Gloria confessorum. Supererat in laudatis Hieronymianis, Joannis Apostoli & Euangelistæ natalis; quem vocat Rabanus dormitationem, Notkerus dormitionem, plura ibi enarrans, quæ Noster prudentius in eam diem distulit, qua festivius memoria ejus recolitur XXVII Decembris. De cetero plana sunt, quæ in laterculo nostro repræsentavimus, eaque simplicissime & verissime Usuardina.

AUCTARIA.

Rosweyd. Textui satis puro, in fine adjicit. [Festi & sociorum.] Romæ, Festi & Luceiæ cum aliis XXII. Vide Acta.

Pulsanen. Nativitas Præcursoris Domini Johannis in Jordane. In Palestina Ephesiorum, dormitio sancti Johannis Apostoli & Euangelistæ. [Joan. Apost.] Romæ, [Festi &c.] sanctorum Festi, Luciæ cum aliis XXII. In civitate Augustoduno, depositio sancti Simplicii episcopi & confessoris.

Antverp. Max-Lubec. & Ughellian. Omittunt Cristolienses, & in fine adjiciunt: Romæ, Fisti, Luceiæ cum aliis viginti duobus.

Antverp-max. & Lovanien. Post Domini, addunt: Cujus nativitatem, vitæ austeritatem, prædicationem, passionem sacra Euangelica pandit historia. Tum. Augustoduno &c. pure. Dein: Romæ, sancti Systi [lege Festi] & Luceiæ cum aliis XXII. In territorio Parisiacensi &c. satis pure.

Ultraject. Leyden. & Editio Ultraject-Belg. Cum duobus proxime citatis consonant, sed penultimo loco interserunt: In Magliniis, passio sancti Rumoldi episcopi & martyris. [Rumoldi.] Quidquid sit de die martyrii, colitur 1 Julii.

Alberg. & Danic. Postremis similes sunt, nisi quod Cristolienses prætermiserint.

Centulen. Nativitas beati Johannis Baptistæ, cujus inæstimabilem sanctitatis dignitatem Salvator noster Christus Dominus proprio sermone commendat, [De J. Bapt.] dicens: Non surrexit inter natos mulierum major Iohanne Baptista. Augustoduno, sancti Simplicii episcopi & confessoris.

Bruxellen. De Joanne Baptista, ut Antverp-max. &c. Secundo loco: In Palestina Ephesiorum, dormitio beati Iohannis Apostoli & Euangelistæ. In territorio Parisiacensi, passio sanctorum Agaodi & Gliberti cum &c De Simplicio, pure. In fine: [Elevat. Guidonis.] Apud Anderlacum, elevatio sancti Guidonis confessoris. Dies natalis est XII Septembris.

Hagenoyen. Post Domini, ita pergit: Cujus nativitati presens erat beata Virgo Maria mater Domini, [De J. Bapt.] habens in utero suo filium Dei. Cujus nativitatem, vitæ austeritatem, prædicationem, officium circa Domini personam & passionem, sacra Euangelica pandit historia. Hic in matris utero &c. ut melius in Actis deducta invenies. In secunda & tertia annuntiatione purus est. Sequitur: Romæ, sancti Sisti & Luceyæ cum aliis viginti duobus. In Mechlinia Brabanciæ, [Rumoldi.] Rumoldi episcopi & martyris. Colitur hic 1 Julii, ut supra diximus.

[Febroniæ.] Victorin. & Reg. Suec. num. 130. In fine: Eodem die, sanctæ Febroniæ. Vide die sequenti.

Matric-Cartus-Ultraject. Nativitas Ioannis Baptistæ. [Rumoldi.] Rumoldi martyris in Mechlinia. Simplicii episcopi & confessoris inclyti.

[Festi &c.] Bigotian. signatus P. 5. Romæ, Festi, Luciæ, cum aliis viginti duobus.

In Vatican. num. 5949. Desunt Agoardus, Aglibertus & Simplicius. Adjicitur: Apud Syriam, sanctæ Febroniæ virginis & martyris, [De Febronio] quæ temporibus Diocletiani & Maximiani imperatorum, post plura genera tormentorum, capitis ad ultimum jugulatione, solenni judicis præcepto, finita est.

[Heirici.] Altemps. Antisiodori, sancti Heirici monachi. In Actis vocatur Ericus, ibique vita illustrata est.

[Festi &c.] Florentin. Romæ, sanctorum martyrum Festi & Luciæ, cum aliis XXII. Sæpius recurrunt.

Burdegalen. In territorio Parisiacensi, vico Cristolio, passio sanctorum Agoadi & Gumberti, cum aliis innumeris promiscui sexus. Ut in textu.

Remens. SS. Timoth. & Apoll. Ambianis, inventio corporis sancti Quintini martyris. [Invent. Quintini.] Colitur XXXI Oct., ubi etiam de hac translatione agetur.

Editio Lubeco-Col. Ad Domini sequitur: Aderat autem huic nativitati beata Virgo Maria, & ipsum Iohannem suis virgineis manibus de terra levavit. Cujus nativitatem &c. Tum, de Simplicio, pure. Romæ, sanctorum martyrum Systi & Luceiæ virginis cum aliis viginti duobus. In Cristoliensibus pura est. [Pectinæ & sociorum.] Deinde: Pictaviæ, sanctarum Pectinæ, Matrinæ, & Columbæ virginum & martyrum. Vide nomina melius formata in Prætermissis. Inventio sancti Quintini martyris. De qua supra.

[Ioan Evang.] Greven. Depositio sancti Iohannis Euangelistæ. Romæ, sanctorum Systi & Luceiæ cum aliis multis. [Pectinæ &c.] Pictavis, sanctarum Pectinæ, Matrinæ & Columbæ virginum & martyrum. Antisiodori, Heyri [Erici] confessoris. [Erici.] Inventio sancti Quintini martyris. Remittitur ad natalem, XXXI Octob.

Molan. De Joanne Baptista aliis litteris multa inserit, quæ melius in Actis digesta sunt. In fine: [Rumoldi.] In Mechlinia, passio sancti Rumoldi episcopi & martyris. [Theodulphi. cum elogio.] Laubiis, sancti Theodulphi episcopi & confessoris. Tum typis minoribus: Hujus corpus cum Lobias redeundo, fines Franciæ evasisset, per pagum quoque Cameracensem Valencenas pervenisset, cœpit miraculorum luce clarescere. Unde illius fisci oppidani, in honore medici sui divinitus destinati, ecclesiam dedicare vovent, & sanctum Theodulphum sibi in perpetuum retinere deliberant. Tandem cum clanculo a nostris sine ullo apparatu sanctum corpus Lobias deducitur, per vim fere ab iis qui curati fuerant, ad Scaldam retentum fuit. [Urbasi & sociorum.] Natale sanctorum Urbasi, Theodori & Menedemi martyrum, cum aliis septuaginta septem, de quibus Tripartitæ lib. 7, cap. 30. Hi in posterioribus editionibus merito omissi sunt, nam coluntur V Septembris. Eodem die, sanctæ Romulæ virginis, [Romulæ.] de qua beatus Gregorius in homilia & Dialogor. lib. 4, cap. 15. Remittitur ad XXIII. [Lupicini.] Julii. Item, sancti Lupicini eremitæ & confessoris, de quo beatus Gregorius Turonensis. Hactenus prima editio. In aliis, textui solum additur, quod retulimus supra ex Antverp-max. & aliis: Cujus nativitatem, vitæ austeritatem &c. In fine: [Erici] Antisiodori, sancti Heiri, viri sanctissimi. [Pecinnæ.] In pago Pictavensi, sanctæ Pecinnæ virginis. Quæ colitur seorsim a Macrina & Columba, [Oduini.] die sequenti. Hugardiæ, natalis sancti Oduini presbyteri & martyris. Remittitur ad XXV Junii, quo die officio ecclesiastico ibi colitur.

VII Kal.
Die 25.

[Sosipatri.] Apud Pirriberœam, sancti Sosipatris, discipuli beati Pauli Apostoli. In Alexandria, [Gallicani.] sancti Gallicani martyris: qui cum triumphalibus infulis sublimatus, acceptus esset Augusto Constantino & carus, per ipsius filiam, nomine Constantiam, ac Christi martyres Joannem & Paulum, ad fidem conversus est. Hujus sacræ opinionis fama postmodum in toto orbe in tantum excrevit, ut ab Oriente & Occidente venientes, viderent virum ex patricio & consule lavantem pedes pauperum, ponentem mensam, aquam manibus effundentem, languentibus sollicite ministrantem, & cetera sanctæ servitutis officia exhibentem. Ipse vero postea cum sacrificare cogeretur sub Juliano, [Luceiæ & sociorum.] & contemneret, percussus gladio in corpore, Christi martyrem fecit. Romæ, sanctæ Luciæ virginis cum aliis viginti duobus.

Puri sunt codices quatuor Herinien. Antverp-major, Greven. & Molan.
Varia lectio. Pyrrhi Berœam distinctis vocibus recte scribit Molanus, ut ab Henschenio explicatum est. In Greveno est Periberoeam. Nos cum duobus aliis & reliquis ferme omnibus, ut est in textu. Inter plura Antverp-majoris sphalmata, primum est, beati Petri Apostoli, pro Pauli. Alterum, Gallicani presbyteri, pro martyris. Non multum absimile reperitur in Herinien. qui pro Constantino, legit Constantio, & pro carus, clarus. Rursus in Antverp-majore habetur, ac Christi virginem, ubi legendum, ac Christi martyres. Sic, convertitur, pro, conversus est. Viderunt, pro, viderent. Item, venientem, loco, & Consule. Fundentem pro effundentem &c. De contempneret, diximus supra. Christi martyrem fecit, scribunt codices omnes, in quorum nonnullis, ut in Heriniensi, superius recentiori manu adjectum, se. Sed Molanus supra ceteros sapere voluit, sic textum immutans, Christi martyr efficitur. Quo quidem syntaxis fit emendatior, sed cum jactura simplicitatis Usuardinæ. Codices habent Luciæ; melius scribendum esset, Luceiæ.
Observatio. Hodierni textus tota genesis ex Romano parvo per Adonem procedit, servato penitus annuntiationum ordine. Sic incipit Martyrologii illius compilator: Apud Pyrriberœam, [Sosipatri.] Sosipatris discipuli Pauli. Hisce verbis nihil magnopere superaddidit Ado, nec Noster Adoni quidquam, satis habens ejus verba transcripsisse. Est hic denuo ex Christi aut Apostolorum discipulis aliquis, primum ab auctore Romani parvi pro libitu, ni fallor, hoc die consignatus, & quidem confuso nomine, cum Sopater, non Sosipater, dicendus sit Berocensis ille, de quo hic agitur, ut censet Henschenius in sylloge sua historico-critica; nisi forte sub utroque nomine idem veniat, quod sentire videtur Tillemontius tomo 1 pag. 565. Siquid Henschenium fefellerit, poterit ad XII Julii in Actis restitui, dum de Nasone, pro Jasone vel Mnasone, eo die a Martyrologis nostris signato, erit disserendum. [Gallicani.] De Gallicano ex priori SS. Joannis & Pauli Actorum parte, longa texitur ab Adone historia, quæ in compendium, sed solito longius, contrahitur a Nostro, servatis ubique antecessoris terminis. Nitide sane, eleganter, & præter morem, prolixe, sic ut mirum in modum & Adoni & Usuardo placere debuerit tota illa de Joanne & Paulo historia, sub specioso Terentiani cujusdam nomine venditata, ac Bedæ etiam cognita, ut patebit die sequenti. Itaque vetustam esse & seculo octavo antiquiorem plane constat; veram omnino esse, nemo qui eam expenderit, pronuntiare audebit. Videatur Papebrochii commentarius, & Tillemontii nota tomo 7 a pag. 719. Sed de his satis; ad laterculum nostrum revertamur. Idem in eo est fons, idem tradux, eadem omnium verba, quibus exprimitur annuntiatio ultima, atque adeo perspicua est Usuardina simplicitas, exclusa sancti Eligii translatione, quæ in codice Pratensi & Munerato perperam textui adscribitur. Porro quid de Lucia vel Luceia & sociis vere censendum sit, dubitari utique potest, [Luceiæ & sociorum.] ex plurimum variantibus codicum Hieronymianorum & aliorum lectionibus. Et illi quidem non omnino conformes, die præcedenti, Festi & Luciæ cum sociis viginti duobus; hac die Luceiæ virginis & Aceiæ virginis, absque sociis; die sequenti Luceiæ virginis & Diogenis; Demum 1 Julii, Luceiæ virginis & Auceiæ regis cum sociis VIII vel IX, meminere: sic ut minimum quadruplicem Luceiam, vel Luciam invenias, plus justo, ni fallor, multiplicatam & magis adhuc multiplicandam, si singulorum Hieronymianorum codicum textus inter se scrupulosius conferantur. Alii in diversa abeuntes, hisce tenebris lucem non affundunt. Nec vero hujus loci est fusior ea de re disquisitio. Vide sis quæ in Actis, qui potuit verisimilitudine, statuit Papebrochius: vel Florentinium, si lubet, consule; dum nobis textus Usuardi in tuto positus est: a cujus sententia, qua parte Luceiam attinet, non longe recedit Wandelbertus, hisce suis versibus:

Septeno Romam Luceia exornat amore,
Scampio, ^{[Note: ]} [An forte Campio, ut sit pugil vel victrix?] bis deno & bino martyre læta:
De quibus Aceias socio collucet honore.

AUCTARIA.

Pratens. In fine subdit: Item translatio sancti Eligii episcopi & confessoris. [Translat. Eligii.] Coltur 1 Decembris.

Tornacen. De elogio Gallicani, plusquam mediam partem omisit, nam solum habet usque ad conversus est. In reliquo textu purus.

Rosweyd. Caret annuntiatione ultima; cujus loco hæc substituuntur: [Translat. Radbodi.] Daventriæ, translatio Radbodi episcopi & confessoris. Natalis est, XXIX Novembris. [Lebuini.] Ibidem Lebuini presbyteri. Differtur ad XII Novembris.

Munerat. Deest etiam Luceia. Adjectum: Eodem die, [Tr. Eligii.] translatio corporis beati Eligii presbyteri [episcopi] & confessoris.

Pulsanen. Natalis sanctorum Gaudentii, Felicis & Agapiti. [Gaud. &c.] Differuntur ad XXVI Junii. Ipso die, [Amandi.] sancti Amandi confessoris. Qui cum Domnoleno colitur in Petracoriis. Romæ, sanctæ Luciæ virginis cum aliis XXII.

In Antverp. Max-Lubec & Ughelliano. Omissa Luceia, de qua pridie se egisse putarunt.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Edit. Ultraj-Belg. Totum textum referunt, sed post Gallicanum, inserta sunt sequentia: Item, [Prosperi.] sancti Prosperi episcopi, doctoris præcipui. Quis hic sit Prosper, vide in Actis. Eodem die, translatio sancti Lebuini presbyteri & confessoris. [Translat. Lebuini.] Colitur quidem Antverpiæ & alibi hac die, sed natalis est XII Novembris.

Alberg. & Danic. Conveniunt usque ad Prosperi, inclusive, omisso Lebuino & Luceia.

Lovanien. Truncat elogium Gallicani, post, conversus est, immediate connectens; Ipse vero &c. In reliquis similis est Antverp-max. &c.

Centulen. In prima annuntiatione purus, sic pergit: [Eligii. De Gallicano.] Ipso die, sancti Eligii Noviomensis episcopi & confessoris. Alexandriæ, sancti Gallicani, incliti atque nobilissimi ducis Romanorum, qui cum esset tantæ dignitatis, ut filiam magni Constantini sibi in conjugem peteret, divina gratia præeunte, in bello Scitharum dimicans, de pagano factus est Christianus, & omnia mundi oblectamenta abjiciens, monachicam vitam elegit. Adultimum, Arantiano comite, gladio percussus, martyrio vitam finivit.

Bruxellen. Incipit: Noviomi, translatio sancti Eligii episcopi & confessoris. Sequitur totus textus. Deinde: Et Natale sanctorum martyrum Gaudentis, [Gaud. &c. Radbod. &c] Felicis & Agapiti. De quibus supra. Eodem die, sanctorum Radbodi & Adalberti. Hic hodie recte; de alio dixi supra. Item sancti Prosperi episcopi & doctoris præcipui.

Hagenoyen. Post textum satis purum, subjungit: Eodem die apud Taurinensem urbem, Maximi episcopi & confessoris. [Maximi. Prosperi.] Et in margine recentiori manu: Item, sancti Prosperi episcopi, doctoris præcipui. Vide dicta superius.

Aquicinct. Pro viginti duobus, habet, viginti duabus. Ac dein subdit. Item, depositio sancti Niceti presbyteri & confessoris. [Niceti.] Ignotus est. Quid si pro Lebuino forte irrepserit?

[Translat. Radbodi. Lebuini. Adalberti.] Matric-Cartus-Ultraject. Translatio sancti Radbodi episcopi Trajectensis. Et sancti Lebuini in Daventria. Item Adalberti confessoris. Luceriæ virginis & Anceæ (Aceiæ) martyris cum sociis suis. Gallicani martyris, qui fuit Romæ consul & patricius, conversus per Joannem & Paulum. Vide hæc distinctius in ipso textu.

[Amphibali & sociorum.] Altemps. Monasterio sancti Albani, beatorum martyrum Amphibali sociorumque ejus. De iis in Actis cum ipso sancto Albano XXII Junii. Cur hoc die hic referantur, ignoro.

Florentin. Natale sanctorum martyrum Gaudentii, Felicis & Agapiti. [Gauden. &c] Vide supra. In Thessalonica, sanctorum martyrum Bigarii, [Bigarii &c.] Luterani & Agregæ regis. Vide Acta. In Galliis, sancti Loii episcopi & confessoris. Et translatio sancti Eligii episcopi. [De Eligio] Numquid non bis idem recurrit, vulgari & Latino nomine? [Amandi.] Item sancti Amandi episcopi & confessoris. Vide Acta. Romæ, natale sanctæ Luciæ virginis cum aliis XXII.

Codex Montis Sancti. In Geneliaco [Gemeliaco] natalis sancti Amandi confessoris.

Editio Lubeco-Col. Incipit: Apud Ephesum, dormitio beati Joannis Apostoli & Euangelistæ. [de Joan. Eu.] De qua heri. Colonia Agrippina, translatio beati Gregorii ducis & sociorum ejus Maurorum, [Translat. Maurorum.] quæ per beatum Annonem Coloniensem archiepiscopum facta est post quingentos annos a passione ipsorum. Coluntur XXIV Novembris. Sequitur de Sosipatro & Gallicano, pure. De Prospero, ut supra. Tum: Romæ, via Salaria, passio sanctorum Luciæ virginis & aliorum XII. Item sancti Adelberti, [Adelberti.] levitæ ac primi diaconi Trajectensis inferioris ecclesiæ, qui fuit filius Edilbaldæ regis Deirorum, filii sancti Oswaldi regis & martyris. Hic venit de Anglia cum sancto Willibrordo & sociis ejus, & Egmundæ in Hollandia oratorium construens, post multorum paganorum conversionem, laudabilem vitæ suæ consummationem, multis miraculis clarus, feliciter quievit in Christo, sepultusque in Egmunda, usque in diem hodiernum infinitis claret miraculis. Ipso die, [Translat. Eligii. Et Kanuti.] translatio sancti Eligii Noviomensis episcopi & confessoris. In Dacia, translatio sancti Kanuti ducis & martyris. Acta illustrata sunt VII Januarii. In Daventria, [Et Lebuini.] translatio beati Lebuini presbyteri & confessoris, quæ per beatum Lutgerum, primum Monasteriensem episcopum facta est. Item Daventriæ, [Et Radbodi. Moloci.] translatio sancti Radbodi episcopi Trajectensis inferioris. Eodem die, sancti Moloci episcopi & confessoris. Vocatur etiam Molonachus.

Belin. In Sosipatro & Gallicano ferme purus, subjicit, de Maximo Taurinensi, quem postea denuo repetit. Tum: Eodem die, in ecclesia sancti Marci Euangelistæ Venetiarum, [de Marc. Eu.] apparitio ejusdem. Colitur XXV Aprilis. Sequitur de Lucia, de translatione Eligii, iterum de Maximo Taurinensi. Demum: Item, sancti Prosperi episcopi. [Prosperi. Gaudent &c]

Greven. In Africa, Gaudentii, Felicis. Vide supra. [Antidii.] Antidii episcopi Crisopolitani seu Bisuntini & martyris, a Wandalorum rege ob Christi fidem occisi. [Mercurii. Moloci. Prosperi.] Mercurii martyris. Vide Prætermissos. Moloci episcopi & confessoris. Prosperi episcopi Regniensis & confessoris, doctoris præcipui, anno CCCCLXV. De Maximo, ut supra. De Adelberto, ferme ut Editio Lubeco-Col. In Suecia, [Hotwidi. Bodardi. Severæ. Constantiæ. Arthic. &c.] Hotwidi confessoris. Mihi notus non est. Bodardi confessoris. Severæ virginis & martyris. Constantiæ virginis, filiæ Constantini magni imperatoris. Arthicæ & Arthemiæ virginum, filiarum sancti Gallicani martyris. De his, Severa & Bodardo, vide in Prætermissis. Venetiis, inventio corporis sancti Marci Euangelistæ. [De Marco. De Mauris.] Apud Coloniam Agrippinam, translatio sanctorum Maurorum martyrum. De quibus, supra. Item de Kanuto, Eligio, Radbodo & Lebuino, ut Editio Lubeco-Col. In fine: Translatio sanctæ Serenæ virginis. [De Serena.] Forte est illa, quæ Metis colitur Serena martyr, XXX Januarii.

[Theodulf.] Molan. Binchii, Theodulphi archiepiscopi Remensis, qui secundus post Ursmarum rexit ecclesiam Lobiensium. Vide Prætermissos. In Taurino, Maximi &c., [Maximi.] ut supra. Eodem die, in Basilica sancti Marci Euangelistæ Venetiis apparitio, [De Marco.] ejusdem. De Eligio & Prospero, ut Belinus. Item, in Daventria, [Lebuini. Radbodi.] sanctorum confessorum Lebuini & Radbodi. In Egmonda partium Hollandiæ, sancti Adelberti confessoris & levitæ; [Adelberti.] regalis stirpis Anglicanæ, discipuli sancti præsulis Willibrordi. Eodem die, [Vindiciani.] natale sancti Vindiciani Cameracensis episcopi. Colitur XI Martii. Translatio corporis sancti Gerulphi martyris. [Translat. Gerulfi.] Natalis est XXI Septembris. De Antidio, ut Greven. sed aliis litteris. Hactenus editio prima. Posteriores textui addunt; [Aceiæ.] Et Acciæ regis. Laubiis, beati Theodulphi episcopi & confessoris. [Theodulfi.] De Maximo, Prospero & Adelberto, ut in priori, sed omissa regali stirpe &c. Bisontii, [Antidii.] sancti Antidii episcopi & martyris, qui a Wandalorum rege ob fidem Christi est occisus. [Amandi & Domnoleni.] In Gemeliaco, natalis sanctorum Amandi & Domnoleni confessorum. Die vigesima quinta, [Febroniæ.] sanctæ hosio martyris Febroniæ. De Marci apparitione, de Eligii translatione, de Lebuino & Radbodo, ut supra. Tum: Truncinii, translatio corporis sancti Gerulphi martyris. [Translat. Gerulfi. Et Remacli.] In Stabuleto monasterio, translatio sancti Remacli. Dies natalis est, III Septembris. Eodem die, sancti Vindiciani Cameracensis episcopi. [Vindiciani.] De quo dictum est coli XI Martii. Hic proprie de ejus translatione agitur, alibi cum S. Eligii translatione conjuncta.

VI Kal.
Die 26.

[Joannis & Pauli.] Romæ, natalis sanctorum Joannis & Pauli fratrum, quorum primus præpositus, secundus primicerius Constantiæ virginis filiæ Constantini fuit, qui postea sub Juliano martyrii palmam gladio cædente perceperunt. [Maxentii. Persever.] In pago Pictavensi, sancti Maxentii presbiteri & confessoris, gloriosi in miraculis. Eodem die, sanctæ Perseverandæ virginis.

Codices sinceri sunt Heriniensis & Tornacensis.
Varia lectio. Vix ulla est, quæ notari mereatur. Pictavensi scribitur passim in codicibus & sic servandum putavimus. Primaria variatio superius indicata est XXXI Januarii, quo die a nobis positus est Vigilius Tridentinus, qui in Pratensi & plerisque aliis codicibus hoc die refertur. Male, opinor, & contra Romani parvi, Adonis, imo & ipsius Usuardi primam & autographam lectionem, quæ ex ipso codice Pratensi XXXI Januarii erasa, hoc die multo auctior intrusa est, & ex hoc vel similibus codicibus, in alios subinde traducta. Valeat hic receptissima nostra regula, videlicet, primigeniam puritatem eo magis elucescere, quo textus brevior fuerit & simplicior. Alio præterea vitio laborat codex Pratensis, cum nonnullis aliis, de quo dicemus in Observatione.
[Ioannis & Pauli.] Observatio. Post Gallicanum, ex Actis sanctorum Joannis & Pauli XXV hujus prægressum, sequuntur Sancti ipsi ab omnibus antiquis Martyrologis celebrati. Eos diserte nominant Hieronymiana apographa & Romanum parvum. Beda encomio eos prædicat, quod totum, de more, in Rabano legitur. Fusior est, ex præfatis Actis, Viennensis, sed ejus & Bedæ principium belle consonat, ex alterutro a Nostro acceptum, cui mortis genus aliis expressum verbis solummodo attexuit; Notkero liberaliorem messem ex Adone congregante. Et hæc quidem antiquiorum Usuardo ejusque æqualium auctoritate nituntur. Ea nempe, quam die præcedenti expendere cœpimus, dubia in multis & vacillante, quamvis in iis quæ textum nostrum hodiernum attinent, nihil reprehensione dignum occurrat. Etenim constantissima est insignium horum Martyrum & celeberrima in monumentis ecclesiasticis memoria, non solum in citatis Martyrologiis omnibus, sed etiam in Allatii & Frontonis Kalendariis, Sacramentariisque a Menardo & Thomasio vulgatis, imo & in ipso sacrosancto Missæ Canone; de quibus plura vide in Papebrochii commentario. Quidquid igitur in Actis ipsis, procul dubio exornatis & interpolatis, merito carpi possit, manet tamen certa atque indubitata gloriosissimorum Martyrum, tota Ecclesia Catholica, consecrata veneratio; quam solito elegantius versibus suis decoravit Wandelbertus:

Sextum martyr habet Paulus simul atque Joannes,
Germine, amore, fide, virtute & sanguine fratres,
Cum quibus augusto radiat Constantia serto.

Maxentius, cujus vita ab Henschenio in Actis nostris accurate illustrata est, ab Usuardo primum notatus; [Maxentii.] in quo vindicando codices omnes unanimiter conspirant. Non ita conveniunt in Salvio Enculismensi, qui in solis Pratensi, Antverpiensi-majore & Aquicinctino reperitur; dissentiente hic Rosweydi codice, cujus auctor vel scriptor forte dubitans, Salviumne scriberet, an Perseverandam, ambos expunxit. Jam vero Pratensem illum codicem, hic denuo erasorum & superscriptorum, quidni & suppositorum nominum, vitio laborare, comperit in hisce rebus oculatissimus Clar. Castellanus, qui fontem consuluit, & in sæpe allegata epistola, XXXI Maii MDCCIX data, diserte testatus est, [Perseverandæ.] Perseverandam patentissime esse erasam (visiblement effacée) sancti Salvii (mis pardessus l'effaçure) hoc est, Salvium super inductione inscriptum. Suspicor ego, fuisse e Sangermanis monachis aliquem, qui inventum in Floro Salvium codici Pratensi adjiciendum putaverit cum elogio inde contracto, quo deinde ex codice, procul dubio, transumpti sunt, qui ei plerumque consentiunt. Sed præponderare omnino debet constans & decisiva codicum ceterorum uniformitas, pro sincera & primigenia Usuardi simplicitate; quidquid interim Acta statuant, Perseverandam, quæ ab aliis satis communiter Pecinna appellatur, colendam esse die XXV Junii, quo Papebrochius studiose omnia & operose discussit, quæ ad cultum ejus, ad debitum titulum, ceteraque gesta pertinere existimavit. Verosimillimum est, Wandelbertum etiam Florum fuisse imitatum, dum ita post Joannem & Paulum quarto versiculo cecinit:

Salvius & sanctus, Scaldi tum littora visit.

AUCTARIA.

Pratens. Antverp-major & Aquicinct. Sic habent de Vigilio: Apud Trientinam urbem, sancti Vigilii episcopi, [Vigilii.] qui sub Stilicone consule, pro Christi nomine, magno lapidum imbre percussus, martyrium complevit. Loco Perseverandæ, sic legunt: In portu Valentianas, sancti Salvii, Engolismæ civitatis episcopi. [Salvii.]

Rosweyd. Et Salvio caret & Perseveranda, ut diximus; sed de Vigilio, ut supra.

Greven. Molan. & Munerat. Omnino puri essent, nisi cum Praten. & aliis codicibus confuse supra citatis, de Vigilio meminissent. Eorum socii in hoc sunt codices mediæ notæ.

Pulsanen. Nec de Vigilio quidquam toto textu habet, nec de Perseveranda. In ceteris hodie Usuardinus est.

Antverp. Max-Lubec. Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Editio Ultraj-Belg. Etiam de Vigilio. Et præterea a puritate deficiunt, quod omittant Maxentii, quantumvis breve elogium; gloriosi in miraculis.

Belini prima editio. Aliud de prædicto Maxentio elogium substituit; qui in miraculis claruit. Convenit cum aliis in Vigilio. De more mendis typographicis scatet. [Vigilii. Salvii.] In editione altera superadditur: Item passio sancti Salvii episcopi.

Centulen. Romæ, beatorum martyrum Joannis & Pauli, [Textus mutatus.] quorum hortatu ille nobilissimus vir Gallicanus seculi pompam contempsit. Qui & ipsi a Iuliano apostata crudeli morte necati sunt. In pago Pictavensi, sancti Maxentii abbatis, admirandæ virtutis & sanctitatis viri. Eodem die, sanctæ Perseverandæ virginis. In territorio Cameracensi, oppido Valentianis, [Salvii.] passio sancti Salvii Engulismensis episcopi & martyris. Agit de eo etiam Bruxellensis, sed hi & similes codices non faciunt auctoritatem.

Bruxellen. De Joanne & Paulo, addit: Quique Gallicanum patricium & Consulem, in expeditione, ad fidem converterunt. Hos postea Iulianus apostata, quia ydolis sacrificare noluerunt, nocte in domo perimi fecit. Et sanctorum martyrum Baudelici & Nonnosæ fratrum. [Baudelici & Nonnosæ. Vigilii.] Sunt prætermissi. Sequitur de Vigilio. In duabus aliis annuntiationibus purus est. In fine additur: In portu Valenciano, [De Salvio.] sancti Salvii Engolismæ civitatis episcopi. Qui ab Aquitania pro fisco Valencianas veniens, a Winegardo filio Genardi, procuratoris fisci clam perimitur. Sed Karolus magnus, rex, ut ipsum quæreret, ter per angelum commonitus, sorte occisorem ejus quæsitum invenit. In quem ac patrem ejusdem ipse tantum scelus graviter vindicavit.

Hagenoyen. Joannis & Pauli elogium ex Actis paulo auctius reddidit. In Maxentio & Perseveranda purus est. Quarto loco: Apud urbem Tridentinam, sancti Iulii, voluit dicere Vigilii &c. pure. Sequitur vitiata & intorta historia de sancto Prospero, quem die præcedenti retulimus. Ex brevi specimine, de reliquis feres judicium. Ita incipit: Ipso die, sancti Prosperi, [De Prospero.] doctoris eximii, qui fuit ex Hispaniæ & Aquitaniæ partibus [an parentibus] nobilibus. Primo miles erat, & sapientia & facundia repletus. Omnibus igitur suis venditis, Romam venit, & a sancto Leone Papa benigne susceptus est. Tempore autem Marciani imperatoris, in Calcedonensi Synodo, hæresim Nepticii & Nestorii confutavit, & multos libros scripsit ad Christianæ fidei firmamentum. De eo autem sancto locum [Leoni] revelatum, est ut Prosper episcopus ordinetur & ad Emiliam destinetur &c. Hæc sufficiant.

Victorin. In fine pro Perseverandæ habet: Eodem die, sanctæ Perseverantiæ virginis.

Matric-Cartus-Ultraject. Ioannis & Pauli fratrum & martyrum. [Vigilii.] Vigilii episcopi & martyris. Maxentii abbatis Pictaviensis.

In Vatican. Deest, Maxentii & Perseverandæ. Adjicitur: [Gaudentii & Felicis.] In Africa, sanctorum Gaudentii & Felicis.

Florentin. Apud Tudertum [Tridentinum] sancti Iulii [Vigilii] episcopi, [Vigilii.] qui sub Stillicone proconsule, pro Christi nomine magno lapide percussus, martyrium complevit. Romæ, sancti Deodati Papæ & confessoris. [Deodati cum elogio.] Qui natione Romanus, sedit annos IV, menses II, & dies V, post sanctum Petrum LXXVIII, sepultus in ecclesia sancti Petri in Vaticano. Qui tantæ magnitudinis fuit ac benignitatis, ut omnem hominem a majore usque ad minorem, libenter susciperet, peregrinis compassionem exhiberet. Unusquisque, quod justum postulavit; sine dubio impetravit. Post cujus transitum tantæ pluviæ & tonitrua fuerunt, ut etiam homines & peculia de fulmine interirent. Vide Prætermissos, ubi vocatur Adeodatus, cultu carens.

Caudiacens. Sanctonas, natalis sancti Decentii episcopi & confessoris, [Decentii.] cujus venerabile corpus ob persequutionem paganorum Arvernes deportatum, requiescit in cellula, quæ Argedis nuncupatur, ubi Deo annuente, multis signorum miraculis claret. Spectat ad XXVIII Octobris.

Editio Lubeco-Col. In Joanne & Paulo pura, [Vigilii.] in Vigilio interpolata est. De Maxentio inserit, fratris beati Maximini Treverensis episcopi. De Salvio, fere ut Centulensis. Sequitur: Civitate Longina, [Pelagii.] sancti Pelagii martyris. Si de Cordubensi agit, melius scripsisset; civitate Corduba. De Perseveranda, recte.

[Agathonis & Diogenis. De Salvio.] Greven. In Alexandria, sanctorum Agathonis & Diogenis. Salvii Engolismæ (alias Ambianensis) civitatis episcopi & martyris. Qui divinæ charitatis ardore, per Gallias verbum Dei disseminans, in portu Valencianas, cum discipulo suo, ab impio quodam interfectus est, & occultatus, a Carolo magno divinitus admonito repertus est. [Vigilii Autissiod.] Vigili, episcopi Autissiodorensis & martyris, qui ob sanctitatem suam inimicis justitiæ odiosus factus, a Warrachone senescallo regis Franciæ occisus est. [Pelagii.] De eo actum est XI Martii. De Pelagio, ut supra. Eodem die, vel secundum alios, præcedenti, [Radulphi.] sancti Radulphi episcopi Bituricensis & confessoris. Colitur XXI Junii. Item, sanctæ memoriæ Antelmi episcopi & confessoris, [Antelmi.] Ordinis Carthusiensis. Qui ex Priore majoris Carthusiæ, Bellicensis factus episcopus, innumeris claruit miraculis, inter quæ & puerum in aquis præfocatum, vitæ reddidit. Ad ipsius etiam sanctitatis indicium, ut Vincentius quoque lib. 30 testatur, cum ejus exequiæ celebrarentur, luminaria astantia celitus visa sunt inflammari. [Translat. Marcelli.] Translatio sancti Marcelli episcopi Parisiensis & confessoris. Dies natalis est 1 Novembris.

Molan. Aliis litteris textui inserit de Joanne & Paulo; misso Terentiano campiductore, intra domum propriam decollati, qui tamen postea Christianus factus est. Et ab ipso Terentiano descripta est passio horum martyrum. In fine: Item passio, [de Salvio &c.] sancti Salvii episcopi Engolismæ civitatis, in portu Valentiani. Tum typis minoribus, de Antelmo, ut Greven. usque ad, reddidit. Deinde: Eodem die apud Cordubam civitatem, [De Pelag.] natalis sancti Pelagii martyris, qui ætatis decem fere annorum in carcerem detrusus, ab Abdarameno rege, cum abnegare Christum nollet, martyrium suum gloriose complevit circa annum Christi DCCCXLVI. Hæc in editione prima. Aliæ præter dicta, textui inserunt litteris Italicis: Legionensi civitate, sancti Pelagii martyris. Imo litteris Romanis, tamquam textus partem: In portu Valencianas, sancti Salvii martyris. Tum rursus cursivis; & episcopi; qui ab Abbia civitate sua, in Gallias cum uno comite ad prædicandam veniens, & in villa illa, quæ dicitur Beviticum, a Vuinegardo, filio Genardi, clam comprehensus & in capite securi percussus, una cum supradicto comite martyrium suscepit. Qui ambo in stabulo reconditi, ibique ab angelis honorifice custoditi, sicut in libro de passione eorum invenitur, post tres annos, revelatione divina ab imperatore Carolo magno inventi, & in loco ubi nunc jacent, sepulti, usque hodie signis & miraculis coruscant. Sexto Kal. Julii, sancti Baboleni abbatis & confessoris. [Baboleni.] Die vigesima sexta, [David.] sancti patris David Thessalonicæ. Demum minoribus litteris: Item obitus sanctæ memoriæ Anthelmi episcopi Bellicensis, [Anthelmi.] & confessoris ordinis Carthusiensis. Videri possunt Henschenii commentarius & ejusdem annotationes ad Anthelmi vitam a coævo & familiari scriptam.

V Kal.
Die 27.

[Crescentis.] Apud Galatiam, beati Crescentis, discipuli sancti Pauli Apostoli, qui in Gallias transitum faciens, verbo prædicationis, multos ad fidem Christi convertit. Rediens vero ad gentem, cui specialiter episcopus fuerat datus, Galatas, usque ad beatum finem vitæ suæ, in opere Domini confortavit. Apud Tiburtinam urbem Italiæ, natalis sanctæ Symphorosæ cum septem filiis, [Symphoros. & 7 filior.] Crescente, Juliano, Nemesio, Primitivo, Justino, Stacteo, Eugenio, quorum mater sub Adriano principe, ob insuperabilem constantiam, primo palmis cæsa, deinde crinibus suspensa, novissime saxo alligato in flumen est præcipitata. Filii autem stipitibus ad trocleas extensi, diverso mortis exitu martyrium compleverunt. [Zoili.] Cordubæ, sancti Zoili martyris, cujus corpus, cum longo tempore, ubinam sepultum fuerit, latuisset, venerabili episcopo ejusdem loci, nomine Agapio, ex divina revelatione manifestatum est.

Puros censeo Praten. Herinien. Antverp-majorem, & Muneratum.
Varia lectio. Potius menda complectitur. Galaciam, est in Herinien. & Munerato. Crescentii, in Antverp-maj. Galathas in Pratensi & Munerat. Ordinatus, pro datus, legit Antverp-maj. ubi post opere, omittitur. Domini. Praten. habet Tiburtinem. Herinien. Simphorosæ, Munerat. Simphoriense, qui & Nemesia, pro Nemesio. Antverp-maj. potius matrem scribit, quam mater. Hæc omnia recte in textu. Uti & aliud, quod Munerat. male legit, mater fide constantissima sub Ariano. Posui, alligato, cum Adone, non alligata, sicut habent Antverp-maj. & Munerat. Prior legit, cujus cum longo, omittens corpus.
Observatio. Crescentem Apostoli Pauli discipulum primus, ut in hisce solet, memorat auctor Romani parvi, [Crescentis.] verosimiliter ex Rufini historia lib. 3 cap. 3. Ex Romano parvo acceptum Viennensis proprio ornavit elogio, quod Notkerus æque ac, Noster modice contraxit, iis præteritis, quæ spectant ad prædicationem Viennensem, ceteris verbatim descriptis, ut hic primum de Usuardo se observasse fatetur Papebrochius. Adi ipsum, de Crescentis apud Græcos & Latinos cultu, assertoque ad Viennenses & Moguntinos Apostolatu disputantem. Item Tillemontium tomo 1 pag. 312 & 584. Hactenus pro textu plana omnia. Sed difficillimæ solutionis nodus occurrit, inquit Florentinius, an in septem germanorum memoria, quæ hic recolitur (nempe in apographis Hieronymianis, ubi innominati sunt) septem sanctæ Symphorosæ filii, [Symphor. & 7 filior.] aut sanctæ Felicitatis indicentur. Sequitur disquisitio non indiligens, cujus ea demum conclusio: Quamobrem in eam facile sententiam veni, ut septem hic Symphorosæ filii cum Beda (supposititio,) Usuardo, Adone & Notkero recolantur, quoniam eorum re vera natalis dies esset, ut affirmat Ado, sed iterum eorumdem peragi memoriam XV Kal. Augusti &c. Ita Florentinius, forte non satis hic advertens, alia ab Adone germanorum istorum nomina hac die, alia prorsus ab Hieronymianis referri XVIII Julii, ubi idem denuo saxum a Florentinio volvitur, non soluta penitus difficultate. Crescit illa & ex eo fit intricatior, quod Adonis nomina, si unum forte excipias, ipsissima illa sint, quæ hodie Cordubæ ab Hieronymianis tribuuntur. Non vacat notare cetera, quibus perpensis, satius putavit Henschenius, Symphorosæ filios hic exclusos, ad proprium diem XVIII Julii transferre; cujus sententiæ, sub inserta protestatione subscribimus, rem totam in Actis, favente Deo, de integro discussuri. Prælucebunt Acta, a Ruinartio inter selecta edita, cum prævia admonitione a pag. 17; & novissime a Tillemontio Gallice deducta tomo 2 a pag. 241. Interim si Wandelberti auctoritas quid possit aut valeat, hanc diem Zoëlus cum sociis occupabit:

Hesperiam quinto antistes martyrque Zoëlus
Martyribus cumulat junctus denisque novemque.

Quindecimam autem (Kal. Augusti) genetrix septena prole dicavit: non ut fecit Notkerus, sic rem componens, ut hac die septem Adonianos fratres & XVIII Julii septem Hieronymianos commemoret, quod est magis nodum scindere quam solvere, siquidem satis solubilis sit. At enim ad historicam veritatem explorandam proprie pertinet tota ea disceptatio, hic de Usuardi nostri textu ex professo quæritur; quem licet tantisper falsum supponamus, ut jam sæpe supra fateri debuimus, manebit tamen indubitatum, ita ipsum ex Adone scripsisse, ut laterculum sincere & simpliciter repræsentat. Idem puto dicendum de annuntiatione Zoili, [Zoili.] quem solum, expunctis decem & novem Adonis sociis anonymis, prædicat, proindeque Grevenum & Molanum interpolatos censuimus, quod Adonis potius, quam Usuardi sensum secuti fuerint. Ceterum Zoilus ille a Wandelberto superius perperam antistes dictus, sociis aliis XX, inter quos septem nostri Symphorosæ filii nominantur, in Actis immixtus est, ubi in commentario historico controversiam de matre & septem filiis auspicatur Henschenius, apud quem duobus aliis paragraphis Zoili martyrium, inventionem & translationem corporis, aliaque ad eum spectantia invenies. Addit hic Usuardus de suo miraculum circa sacri corporis revelationem, quod utrum satis exacte describatur, malo ex ipsis Actis quam ex arbitrio nostro definias. De septem dormientibus cursim aliquid apposuit Ado; Rabanus historiam bene longam contexuit, ab ipso Notkero totidem fere verbis relatam, quæ in Auctariis videri potest. Noster, nescio quo prælucente, eos ad XXVII Julii rejecit. His igitur sepositis, manet simplex & genuina, hac die Usuardi lectio.

AUCTARIA.

Greven. & Molan. Ex purorum numero exclusos diximus, quia de Zoilo inserunt, cum aliis decem & novem.

Tornacen. In Crescente, purus, corripit elogium septem fratrum Tiburtinorum, & Zoili encomium rescindit.

Pulsanen. In Crescente purus, omittit Tiburtinos, & in fine solum habet: Cordubæ, sancti Zoëli martyris.

Rosweyd. Textui puro subdit: Romæ, Crispiniani & VII germanorum. In Epheso, [Crispin &c 7 Dormient] septem dormientium, Maximiani, Malchi, Martiniani, Dionisii, Joannis, Serapionis, Constantini.

Antverp. Max-Lubecana, Antverp-max. Ultraject.-Leyden. & Edit. Ultraj-Belg. In fine, post textum purum: Hoya insula, translatio sancti Florentii confessoris. [Translat. Florentii.] An is est qui colitur XXII Septembris? Vide Prætermissos. Inserunt etiam Zoili socios.

Lovanien. In prima & secunda purus, Adonem in fine sequitur: Cordubæ, sancti Zoili martyris, cum aliis decem & novem; expunctis reliquis.

Alberg. & Danic. In prima puri, secundam plane omittunt. De Zoilo cum Greven. & Molan. etiam inserunt, cum aliis decem & novem. In fine: Hoya insula &c. ut supra.

Centulen. Apud Galatiam, sancti Crescentis episcopi, quem beatus Paulus ordinavit, & terræ ac genti Galatiæ pastorem constituit. Usuardi textus non solum hic contrahitur, sed etiam recte corrigi videtur. Apud Tiburtinam Italiæ civitatem, sanctæ Symphorosæ uxoris Getulii martyris, quæ sub Adriano cæsare passa est cum [septem] filiis suis, quorum nomina, Crescens, Julianus, Nemesius, Primitivus, Justinus, Stateus, Eugenius. [Hoya] monasterio, [Florentii.] sancti Florentii confessoris. Ambianis civitate, [Invent. Fusciani &c.] inventio beatorum martyrum Fusciani, Victorici & Gentiani. De quibus etiam agit Rabanus & ex eo Notkerus. Coluntur XI Decembris. Ipso die, nativitas sancti Nicholai archiepiscopi. [Nicolai.] Vide VI Decembris. Cordubæ, sancti Zoili & aliorum XVIII. Carthagine, [Gudilenes.] sanctæ Gudilenes martyris. Aliis Guddenes vel Gundenes. Colitur XVIII Julii.

Bruxellen In textu fere similis est Lovaniensi. Tum sequitur curiosa historia, quam hic juvat attexere: Apud Ephesum, [De septem Dormient.] sanctorum septem fratrum dormientium. Qui sub Decio imperatore pro Christo tormentati, declinantes tortorum sævitiam, in quadam spelunca se occultarunt, & ibidem post orationem obdormierunt: & Decius speluncam obstruxit. Tempore autem Theodosii, orta simultate de fide resurrectionis, ipsi a sompno, quo ferme ducentis annis dormierunt, divinitus excitati, surgunt, & coram Theodosio imperatore, asserta resurrectionis veritate, iterum dormierunt in Christo. Qui postea tempore Eduwardi regis Angliæ, se de latere in latus vertentes, ab eodem rege prophetico spiritu prædicantur per annos septuaginta quatuor in latus illud pausaturi. Et sic tantum a tempore Lotharii imperatoris, nepotis ex filio Caroli magni, immoti quievisse referuntur. Quam hæc sint verosimilia, dicetur in Actis XXVII Julii. Apud Cartaginem, sanctæ Guddenes, [Guddenes. Nicolai.] pro Christo, gladio cæsæ. Et nativitas sancti Nycolai episcopi. Hoya insula, translatio sancti Florentii confessoris. De hisce tribus jam egimus supra in Centulensi.

Hagenoyen. In Crescente satis purus est. De Tiburtinis, post textum modice interpolatum, singulorum mortis genus tacitis nominibus refert, quod ex Adone clarius intelliges, ubi nomina ordine repetuntur. [Translat. Florentii.] In Zoilo iterum purus, subdit in fine: Nola [Hoya] insula, translatio Florentii confessoris.

Daveronen. Oya insula, translatio Florentii confessoris.

[Florentii.] Ambian. In Roia monasterio, sancti Florentii confessoris. [Inventio] Haud dubie agitur de eadem Florentii translatione. Ambiani, [Fusciani &c.] inventio corporum sanctorum martyrum Fisciani, Victorici & Gentiani.

[7 Dormient.] Matric-Cartus-Ultraject. Septem dormientium. Crescentis discipuli beati Pauli Apostoli. Zoili martyris. Symphorosæ cum filiis septem martyribus.

Camberien. Apud Viennam, sancti Crescentis ejusdem urbis primi episcopi. Vide Papebrochii commentarium.

Florentin. Insula Hera [Hoya, vel Oya] translatio sancti Florentii episcopi & confessoris.

Remens. SS. Timoth. & Apoll. In Oya monasterio, translatio corporis sancti Florentii confessoris. Ambianis civitate, inventio corporum, sanctorum Fusciani & Victorici atque Gentiani.

Editio Lubeco-Col. In Crescente, Adoni quam Usuardo similior, in Tiburtinis pura est. De septem dormientibus alia comminiscitur; sufficiant nobis supra dicta. In Zoilo pura est. Tum: Eodem die, [Ladislai.] sancti Ladislai regis Hungariæ & confessoris. In Hoia &c. ut supra. Ipso die, [Revelat. Antonii.] revelatio sancti Antonii abbatis & confessoris. Vide natali die XVII Januarii.

Belin. In Crescente purus, secundo loco: In Ungaria civitate Varasdiensi, [Ladislai.] sancti Ladislai regis & confessoris. Qui clarissimis miraculis usque ad diem hodiernam coruscat. In Symphorosa & filiis plane mutilus; in fine: Cordubæ, S. Zoili martyris. Addit editio altera: Oha insula, translatio sancti Florentini confessoris. Alii melius.

Greven. Nota, Simphorosa præfata, uxor fuit Getulii martyris, de quo supra IV Idus Junii. Item sanctorum Crispi & Crispinellæ. [Crispi & Crispinellæ.] Vide in Actis de Felice & Spinella. Secundum aliquos hic, [De Dorm.] inventio septem martyrum dormientium. Qui apud Ephesum tempore Decii, persecutionis rabiem declinantes, speluncam intraverunt, in qua CCCLXIII annis, usque ad tempora Theodosii senioris [immensus parachronismus] suaviter dormierunt. Hos Usuardus primum habet VI Kal. Augusti. [Ladislai.] Ladislai regis Hungariæ & confessoris, vita & miraculis clari. De revelatione S. Antonii, & translatione S. Florentii, ut supra.

Molan. De Tiburtinis, ex Adone mortis genus adjicit, [De 7 filiis Symphorosæ.] litteris Italicis: Imperator enim jussit Crescentem in gutture transfigi; Lucianum in pectore; Nemesium in corde; Primitivum per umbilicum; Justinum, per membra distentum, scindi per singulos corporis nodos atque juncturas; Stacteum lanceis innumerabilibus, donec moreretur in terra configi; Eugenium findi a pectore usque ad inferiores partes. Altera autem die Adrianus præcepit corpora eorum in foveam altam projici. Et pontifices templorum posuerunt nomen loci illius; Ad septem biothanatos. In fine, de Ladislao, ut Belin. De Florentio, ut jam sæpius. Tum: In Gandavo, [Elevat. Livini.] elevatio sancti Livini martyris & translatio secunda corporis ipsius. Colitur XII Novembris. Crispinio, natalis sancti Adelmi confessoris, [Adelini.] discipuli sancti Landelini. Vide in hujus vita XV Junii, ubi rectius vocatur Adelinus, ut hic infra. Tum minoribus typis: Hic Parisiis celebratur festum Visitationis beatæ Mariæ. [Joannis.] In pago Turonico, sancti Joannis presbyteri & confessoris, præcipuæ sanctitatis. De quo Gregorius Turonensis. Vide Prætermissos. Posteriores editiones Tiburtinos expunxerunt. In fine de Ladislao, ut supra ex Belino.Catalaunis, [Pomæ] sanctæ Pomæ virginis, sororis sanctissimi Memmii. Differtur ad natalem fratris, [De Adelino.] V Augusti. Crispinii, depositio beatissimi Adelini confessoris Christi. Hic a beato Landelino, super fluvium Hon constitutus, ut Christi athleta, vitam virtutibus adornatam sedulo ducens, migravit ad Christum. In quo loco sepultus fuisse creditur, ut miracula crebra monstraverunt. Sed postea Crispinio translatus, cum magistro suo adesse monstratur. Vide dicta. Die vigesima septima, [Sampsonis.] sancti patris Sampsonis, hospitum exceptoris. In Epheso civitate, [7 Dormient.] festivitas celebratur septem fratrum dormientium, hoc est, Maximiani, Malchi, Marciani, Dionysii, Joannis, Serapionis, Constantini. De Florentii translatione & Livini elevatione, ut supra.

IV Kal.
Die 28.

[Vigilia Ap. Leonis. Irenæi.] Vigilia Apostolorum Petri & Pauli, & natalis beati Leonis Pontificis & Doctoris. Apud Lugdunum Galliæ, sancti Hirenei episcopi & martyris, quem constat beati Policarpi sacerdotis & martyris fuisse discipulum, ut scribit Hieronimus & Apostolorum temporum vicinum. Postea vero persecutione Severi, cum omni fere civitatis suæ populo, glorioso coronatus est martyrio. Alexandriæ, sanctorum martyrum Plutarchi, [Plutarchi & socior.] Sereni, Heraclidis, Herois, Potamienæ, Marcellæ cum aliis tribus, inter quos præcipue emicuit Potamiena virgo, quæ primo immensos & innumeros agones pro virginitate desudans, deinde etiam pro martyrio, exquisita & inaudita tormenta perpessa, ad ultimum igni consumpta est.

Ita Praten. Herinien. Antverp-maj. Munerat. Greven. & Molan. Quibus accedere possunt Antverp. & Max-Lubec.
Varia lectio. Pro Pontificis, legunt Greven. & Molan. Papæ; sed Doctoris addunt omnes, exceptis Antverp. & Max-Lubec., qui sic scribunt: Romæ, natalis beati Leonis Papæ. De Hirenei, Policarpi, & Hieronimus, ex medii ævi usu, satis alibi dictum est. Aliqui, Hyrenei, Jeronymus; Molanus correxit omnia. Antverp. & Max-Lubec. legunt sanctus Hieronymus. Sunt qui pro Apostolorum, malunt cum Adone scribere Apostolicorum; codices nostri habent ut est in textu. Et sic etiam temporum, non temporibus, ut Greven. & Molan. multo minus tempori, ut Antverp. & Max-Lubec. In Alexandrinorum martyrum nominibus aliqua est variatio. Sic Herinien. Potamianæ & rursus, quando idem nomen postea recurrit, Potamiana. Antverp-maj. Eraclidis, Herroris. Munerat. Herodidis, Potamene. Mitto hujusmodi alia minoris momenti. Soli Greven. & Molan. habent igne consumpta est, ceteri cum textu, igni.
[Vigiliæ Ap.] Observatio. Petri & Pauli Apostolorum Vigilia in antiquis Sacramentariis & Allatii ac Frontonis Kalendariis signata, inter Martyrologos a Beda primum relata videtur, quem secutus est Ado, Noster vero alterutrum vel utrumque. Leonis magni festivitatem, XI Aprilis pridem ab Ecclesia recoli solitam, in confesso est; hoc quoque die olim celebratam, non minus evidenter ostendi potest, quamvis neuter depositionis proprius sit, ut ad XI Aprilis abunde diximus. In citatis Kalendariis hoc die legitur: Translatio corporis B. Leonis, utique primi, ut recte contendit editor. Gregorii Sacramentarium diserte ponit: Natal. sancti Leonis Papæ; ubi palam est, Leonem II designari minime posse. Beda, qui XI Aprilis scripserat: Romæ, Leonis Papæ & confessoris; hoc die, post Vigiliam Apostolorum Petri & Pauli, subjungit: Ipso die, S. Leonis Papæ: sed utrobique de Leone magno agi, ex eo conjicitur, quod verisimile omnino non sit Leonem II, qui Bedæ tempore vixit, in tabulis Ecclesiasticis ab ipso consignatum fuisse. Romanum parvum, dum scribit; Romæ, Leonis Papæ: & Ado; Ipso die, natalis sancti Leonis Papæ. non Leonem II, ut male notavit Rosweydus, sed certissime Leonem magnum indicant, cum de eo XI Aprilis non meminerint. Noster, adjecto Doctoris titulo, Leonem I satis aperte determinat. Quod clarius fecere Rabanus & Notkerus, tametsi XI Aprilis eadem ferme elogia posuissent. Apertissime item in eamdem sententiam loquitur Wandelbertus, quidquid etiam alia die Leonem I laudaverit. En hodiernum versiculum:

Præsule quartus ovat, verbi & Doctore Leone.

Atque hæc antiquiorum omnium sententia, a qua nec Papebrochius recedendum putavit, num. 4 synopseos suæ chronologicæ probabiliter assignans, quo ferme tempore hoc die in Leonis magni locum successerit Leo II, nativis coloribus a Molano in posterioribus editionibus expressus, qui in aliis rectius oppositum asseruerat. Interim ex Auctariis nostris patebit, quam diversa senserint, qui Usuardum nostrum, pro suo genio, subinde interpolarunt. Plura non addo de duratione cultus Leonis I hoc ipso die, nam pro instituto nostro dicta abunde sufficiunt.

Illustrissimus martyr Irenæus in Hieronymianis plane signatus est, sed Alexandrinis martyribus ita connexus, [Irenæi.] ut ferme ad eamdem palæstram pertinere censeas. In Beda & Romano parvo de eo non agitur. Ado autem elogium texuit, vix aliud continens, quam quod ex Hieronymo de script. eccl. cap. 35 & Lugdunensium traditione facile habere potuit, ut proinde necesse non sit cum Papebrochio ad Flori venerabilis viri, secundi libri commenta confugere, quæ, ut alibi abunde probavimus, aliud omnino non sunt, quam ipsummet Adonis Martyrologium ab Usuardo pro Flori volumine habitum, quoniam acephalum Lugduno accepisset, atque adeo auctorem ignoraret. Porro laudatus Ado, Irenæum ab Alexandrinis accurate distinxit, & priorem & posteriores insignibus elogiis exornans, quorum medullam ita Usuardus exhausit, ut elegantius contrahi non potuerint. Videatur totus Papebrochii commentarius historicus, in quo cetera omnia ad Irenæum spectantia studiose elucidantur. Brevem de eo dissertatiunculam Selectis suis inseruit Ruinartius pag. 59: sub finem operis pag. 708 inter Addenda, sic scribens: Acta, quorum fragmentum se reperisse dicit Baronius, invenimus integra in cod. Ms. archicœnobii Cisterciensis, sed cum ad Irenæi ætatem accedere non videantur, ea proferre operæ pretium non duximus. Nec Papebrochius ulla ejus Acta, quæ plura habuimus, publica luce digna censuit. Videri etiam possunt, quæ sparsim tradit Tillemontius tomo 2, aliique, a Papebrochio & ab illo citati. De cetero textum suum integrum Usuardus ex Adone desumpsit. Notandum restat, Usuardum eadem protulisse Alexandrinorum nomina, [Alexand.] quæ Romanum parvum recensuit. Quorum & nos aliqua ex Eusebio attigimus in Tract. de Patriarchis Alexandrinis pag. 23. Tu Acta consule, ubi ex laudato Eusebio plura desumuntur; vel Ruinartium a pag. 96 ad 102: nobis hic sufficit, manifeste patere primigeniam totius nostræ tabulæ simplicitatem.

AUCTARIA.

Tornacen. Rescindit verba elogii Irenæi, post, temporum vicinum.

Pulsanen. Pergit usque ad, vicinum, inclusive: desunt reliqua omnia.

Rosweyd. Toto textu purus, proprium Ultrajectinum secundo loco inserit: [Benigni.] Et natale sancti Benigni episcopi & martyris, qui apud Carnotum, martyrium pro Christo accepit.

Antverp-max. Leyden. Lovanien. & Edit. Ultraj-Belg. De Leone, sic habent: Romæ, [Leonis II.] natale sancti Leonis secundi Papæ & confessoris. Et in fine: Eodem die, sancti Benigni episcopi & martyris. [Benigni.] Cetera puri sunt.

Ultraject. Alberg. & Danic. De Leone præterea adjiciunt: [De Leone II.] Hic suscepit sanctam sextam Synodum, & instituit, ut qui ordinatus fuerit archiepiscopus, nulla consuetudine aliquid pro usu pallii aut diversis officiis Ecclesiæ persolvere debeat. Huc usque conveniunt; sed prior habet additamentum de S. Benigno.

[Transmut. Leonis I.] Centulen. In Vigilia, purus; pergit: Romæ, transmutatio corporis sancti Leonis Papæ, quimerito excellentis ingenii, apud Romanos Magnus Leo appellatur. Alexandriæ, sanctorum martyrum Plutardi [lege Plutarchi,] Sereni, Heraclidis, Leonidis, Potamianæ, Marcellæ cum aliis tribus. Lugduni, sancti Herenei episcopi & martyris. Qui sub Severo principe cum omni fere civitatis suæ populo gloriose coronatus est.

Bruxellen. Primo loco agit de Leone magno, quem ait sibi manum amputasse, quod eam mulier osculata fuisset, quam subinde beatissima Virgo restituerit. Deinde de celeberrima epistola contra Eutychetem scripta &c. In Irenæo satis purus est. In Alexandrinis martyribus modice interpolatus. Sequitur in fine, quod habet textus noster in principio: Vigilia beatorum Apostolorum Petri & Pauli.

Hagenoyen. Sic scribit de sancto Leone: Item Romæ, [De Leone II.] sancti Leonis II Pontificis & Doctoris. Hic composuit sermones, quibus sermonibus utitur Ecclesia in officio divino. Hic suscepit sextam Synodum, & instituit, ut qui ordinatus fuerit archiepiscopus &c. ut supra retulimus ex Ultrajectino &c. In reliquis proxime ad puritatem accedit, sed longe recedit a recta orthographiæ ratione, ut passim solet.

Aquicinct. De sancto Leone addit, quod damnaverit hæresim Nestorianam & Eutychianam: item quod coëgerit concilium Chalcedonense. Tum subdit: Hic constituit intra actionem dicere, Sancta sacrificia; & velamen capi tis non accipere monialem ab episcopo, nisi probata prius illius virginitas fuerit.

Matric-Cartus-Ultraject. Leonis Papæ. Hirenei episcopi, cum sociis martyribus. Vigilia. Benigni episcopi & martyris, [De Benigno.] cujus ossa sunt in ecclesia Trajectensi. Plutarchi martyris, cum sociis. Potamienæ virginis & martyris. Quam in margine, vocat Potamiænam. Ubi etiam notat, quod Irenæus Lugdunensis cum omni fere populo suo, martyrium sustinuit.

In Vaticano. Post Herois, adjectum: Item Sereni, Potamiæ, Marcelli, Catechumenæ, & Heronimæ, baptismum martyrii consecutæ. Inter quos &c. [De Alexand.] Quæ Alexandrinorum martyrum nomina attinent, ad usque minutias excussit in Actis Henschenius.

[Cassiani.]Florentin. Item, passio sancti Cassiani episcopi Tudertini & martyris, cujus corpus ibi requiescit in ecclesia sancti Fortunati. Dies natalis est XIII Augusti, quo die etiam in Martyrol. Romano refertur. An hic de translatione agatur, incertum est.

Editio Lubeco-Col. Post Vigiliam Apostolorum, immediate subjicit de Irenæo, tum de Alexandrinis: utrobique satis pure. Tum: Eodem die, [Benigni.] beati Benigni episcopi Carnotensis & martyris. [De Leone I.] In fine: Romæ, beati Leonis, primi, Papæ & confessoris. Qui sedit annos viginti unum, mensem unum, dies viginti octo. Cujus temporibus extitit quarta Synodus, scilicet Calcedonensis; in qua congregati sunt quingenti & triginta episcopi, ponentes fidem Catholicam & confitentes extra hæresim Nestorianam & Euticianam, duplicem in Christo naturam, divinam videlicet & humanam. Hic addidit Canoni, Sacrificium sanctum, immaculatam hostiam. Manum sibi amputavit propter tentationem quamdam, sed beata Virgo, quia ei singulariter semper devotus extitit, ipsam restituit.

Belin. De Leone: Romæ, beati Leonis Papæ & confessoris. In fine mutilus, hæret ad, emicuit Potancia virgo; vult dicere Potamiena.

Greven. Nota. Leo Papa hic positus, hujus nominis primus fuit. Qui sua industria concilium Calcedonense congregari fecit; constituitque intra actionem dici; Sanctum sacrificium, immaculatam hostiam. [Basilidis & aliorum.] Item Basilidis, percussoris sanctæ Potamienæ, Sereni, Etheræ, Catechuminæ, baptismum ignis consecutæ, aliorumque multorum martyrum ex scola Origenis. Quibus sancta Potamiena per visum assistens, coronas martyrii a Domino impetratas detulit. [Benigni.] Vide ipsa Acta. Benigni episcopi Carnotensis & martyris, in Trajecto inferiori quiescentis. [Heymeradi.] Item beatæ memoriæ Heymbradi presbyteri & confessoris, in Hassia, monasterio Hasungen, a se fundato, quiescentis.

Molani prima editio solum adjicit: Item Trajecti, [Benigni.] Benigni martyris atque pontificis. In posterioribus sic emendatur annuntiatio Leonis: Et natalis beati Leonis Papæ et, [De Leone II.] tum Italicis litteris, confessoris; qui sedit Romæ menses decem. Hic eloquentissimus & Græca Latinaque lingua eruditus, sanctam sextam Synodum fecit, quæ in regia urbe celebrata est: ubi damnati sunt Cyrus, Sergius, Pyrrhus, Paulus, Petrus, Macarius, Stephanus & Polychronius, novus Simon, qui unam voluntatem & operationem in Domino Jesu Christo prædicabant. Sequitur textus, cui post Herois, intruditur Italicis rursum litteris: Item Sereni. In fine: Die vigesima octava, reportatio reliquiarum sanctorum Cyri & Joannis, [De reliquiis Cyri & Joa.] qui miraculis claruerunt. Coluntur ambo die XXXI Januarii. Item Trajecti, Benigni martyris atque Pontificis.

III Kal.
Die 29.

[Petri & Pauli.] Romæ, natalis beatorum Apostolorum Petri & Pauli, qui passi sunt sub Nerone cæsare, Basso & Tusco consulibus. Quorum prior in eadem urbe juxta viam triumphalem totius orbis veneratione celebratur, sequens quoque in via Ostiensi sepultus, pari habetur honore. [Marcel. & Anastasii.] Eodem die, sancti Marcelli martyris, qui apud castrum Argentomacum pro fide Christi una cum Anastasio militari, capite plexus est. [Beatæ.] In territorio Senonico, Beatæ, virginis.

Puris annumero Praten Herinien. Tornacen. & Muneratum, quamvis in aliquo discrepent.
Varia lectio. In prima annuntiatione omnes concordant. Ostinsi, apud Muneratum, typographi mendum est. Argentomacum legunt passim codices omnes, excepto Munerato, qui Argento magnum; & Molano, qui Argentomachum substituunt. Sic citati codices & ceteri fere omnes legunt cum textu, capite plexus est: Pratensis vero magis generice, martyrio coronatus est, in quo ei consentiunt Antverp-maj. & Rosweyd. plerumque conformes. Pluris nobis est aliorum auctoritas; licet non ignorem Anastasium ex Actis, alio mortis genere, quam decollatione consummatum. Puto Usuardum simpliciter scripsisse Beatæ, virginis, ut habent Praten. Tornacen. & Munerat. atque etiam Herinien. nisi quod adjectum sit, cruci appensæ. Alii aliter exprimunt, ut patebit in Auctariis.
Observatio. Hunc XXIX Junii tota antiquitas, media ætas, atque Ecclesiæ hodiedum omnes, veneratæ sunt & venerantur, pro die legitimo Depositionis sive martyrii sanctorum Petri & Pauli. [Petri & Pauli.] Quis ausit vel hiscere contra auctoritatem tantam, & usum Ecclesiæ universalis sine intermissione continuatum? Verba sunt Janningi §. 5 num. 46, Commentarii prævii ad Apostolorum Acta, ubi varias alias intricatas quæstiones circa locum, modum & tempus martyrii enucleate juxta ac erudite explanat, videndus omnino a curioso lectore. Ad institutum nostrum quod proprius attinet, præter Kalendaria & Sacramentaria, Martyrologi antiqui universim omnes pro hac eadem die certatim & constantissime pugnant. Hieronymiana imprimis apographa omnia a Florentinio edita, tum Beda, Florus, Rabanus; Item Romanum parvum, Ado, Notkerus & Noster. Et Wandelbertus etiam sic eleganter cecinit:

Tertius auratam sustollit ad ethera Romam
Martyrio pariter Petri Paulique beato.

Ex quibus non parum roboratur relatum nuperrime Janningi assertum. Porro Viennensis Martyrologus inter Festivitates Apostolorum primo & præcipuo loco, multa ion Petri & Pauli laudem commemorat, quæ exactiori crisi subigi possent, æque ac alia a Notkero superaddita. Quæ textus noster tamquam vere Usuardina repræsentat, ea ex Adone omnino decerpta sunt, servatis Bassi & Tusci Consulum nominibus, perperam cum Nerone cæsare connexis; utpote a quo totis ferme duobus seculis sejunguntur, ut clare intelligas Translationem seu Depositionem alteram, si ita vocari possit, cum ipso martyrii die, Adonis errore fuisse confusam. Qua de controversia videsis laudatum Janningum citato loco, & iterum § 20 Analectorum, atque item in præcedentibus paragrahis Henschenium & Papebrochium. Persuasum habeo, ea istic curioso lectori suppeditatum iri, quæ animum prorsus expleant. Si cui forte magis placeat rerum series per ordinem digesta, adire is poterit Tillemontium tomo 1 a pag. 108 ad 317, utriusque Apostoli gesta prosequentem. Interea manifeste patet quam simpliciter & bona fide Usuardus Adonem ductorem suum, de more secutus fuerit. Nullum habuit in Marcello Argentoniensi & socio milite; [Marcelli &c.] adeoque Acta ei præluxisse credimus, in quibus clare dicitur Marcellus capite plexus, Anastasius vero alio mortis genere agonem consummasse. Unde si in laterculo utriusque martyrium conjungitur, dubium manet, rectiusne Pratensis cum solitis sociis, an potius alii scripserint; qua causa codices puros multiplicavimus, notabiliter licet discrepantes. Movit etiam annuntiatio ultima, judicio nostro plane Usuardina, sed in codicibus diversimode expressa. Nobis quidem longe probabilior est laterculi nostri lectio, multis argumentis in Actorum sylloge confirmata; sed nec codicum aliorum contemnenda auctoritas, [Beatæ.] qui Beatæ, vel Sanctæ faciunt adjectivum seu epitheton Benedictæ, ut proinde nomen proprium in dubio relinquatur. Haud absone nomen aliud excogitavit Clar. Castellanus, de quo cum in præfata Sylloge dictum sit, non est necesse actum agere. Ex dictis colligitur, quid primigenia phrasi Usuardum scripsisse censeamus.

AUCTARIA.

Antverp-maj. Pratensi pro more de cetero similis, caret ultima annuntiatione de Beata, vel Benedicta.

Pulsanen. Purus est usque ad Marcelli martyris; inclusive: cetera omnia desunt.

Rosweyd. Caret etiam in fine annuntiatione Beatæ, cujus loco hæc habet: Item Romæ, Novatiani & aliorum DCCCCLXXIX. [Novatiani & sociorum.] Notantur hi Martyres in Hieronymianis, sed mirum est nec in Actis, nec in Prætermissis, ullam eorum fieri mentionem. [Fortunati.] Sequitur: Fortunati episcopi & confessoris. Vide Prætermissos.

Antverp. & Max-Lubec. Incipiunt: Romæ, sanctissimorum Apostolorum &c. In fine autem, pro Beatæ, [Benedictæ.] virginis, legunt, sanctæ Benedictæ virginis. Vide Observationem.

Belini prima editio, præter menda plurima, etiam scribit, sanctæ Benedictæ. Secunda vero, de Petro & Paulo inserit; anno trigesimo octavo post passionem Domini.

Antverp-max. Ultraject. Leyden. Lovan. Alberg. Danic. & Edit. Ultraj-Belg. Ordiuntur hoc modo: Romæ, passio beatissimorum Apostolorum Petri & Pauli. [De Petro & Paulo.] Quorum prior cruci affixus est, capite ad terram verso, & in sublime pedibus elevatis: asserebat enim se indignum eo modo, quo suus Dominus, crucifigi. Sequens vero, pretiosi capitis obtruncatione, mortempretiosam invenit. Passi sunt autem illustrissimi athletæ anno Dominicæ incarnationis LXXII, passionis vero XXXIX (Leyden. solus legit LXII, passionis XXX) In fine: In territorio Senonico, sanctæ Benedictæ virginis cruci appensæ.

Centulen. Romæ, natale beatorum Apostolorum Petri & Pauli, qui passi sunt sub Nerone [manu recentiori, super erasis verbis, Basso & Tarso Consulibus] Tradunt vero antiqui & sanctissimi Patres, quod hi duo magni Ecclesiarum Principes, non post anni revolutionem, sed eodem anno, una eademque die, in una urbe, alter cruce, alter gladio triumpharit. In urbe Argentoraco, sancti Marcelli, qui cum Anastasio capite plexus est.

Bruxellen. De Petro & Paulo, omissis annis, ferme repetit quæ jam dicta sunt, hoc notabile adjungens: [De Petro & Paulo.] De quo [martyrio] beatus Ambrosius loquens, sic ait: Non sine causa factum putamus, quod uno die, uno loco & sub eodem persecutore Petrus & Paulus passi sunt. Uno quidem die, ut ad Christum pariter pervenirent; in uno loco, ne alteri Roma deesset, & sub uno persecutore, ut æqualis crudelitas utrumque constringeret. De Marcello, pure: de Benedicta, ut mediæ notæ codices supra. In fine subdit: Et sancti Cassii Nerinensis [Cassii.] [Narniensis] episcopi, cujus transitum B. Gregorius in Omeliis commemorat. Vide Papebrochii commentarium.

Hagenoyen. De Petro & Paulo, aliis verbis sententiam exprimit sex codicum supra, notans annum incarnationis LXXI, passionis XXXVII. De Marcello & Benedicta, ut iidem.

Aquicinct. Legit Argentorachum, pro, Argentomachum. In fine: Sanctæ Beatæ.

Victorin. & Reg. Suec. sub num. 130. In territorio Senonico, [Mustiolæ.] beatæ Mustiolæ & Beatæ virginum. De Mustiola, vide Prætermissos. Ipso die, [Agricoli.] Nivernis, sancti Agricoli episcopi & confessoris. Vide Acta XXVI Februarii.

Matric-Cartus-Ultraject. Petri & Pauli Apostolorum. [Cassii.] Cassii Narniensis episcopi, de quo beatus Gregorius in homilia. Vide Bruxell.

In Vaticano num. 5949. Deest commemoratio Marcelli, & item Beatæ.

Florentin. Apud civitatem Verolaniam, passio sancti Albani martyris, [Albani.] sub Diocletiano imperatore. Qui passus est anno Domini CCLXXXVII, tamen festum ejus agitur X Kal. Julii. Vide ibi.

Burdegalen. & Bizunticen. In territorio Senonico, Beatæ virginis.

Caudiacen. In territorio Senonico, sanctæ Beatæ virginis. Vario modo dicitur idem.

Editio Lubeco-Col. De Petro & Paulo, convenit cum codicibus supra. In Marcello, pura est. Benedicta etiam ut supra. Tum: Ipso die, [Novatiani & sociorum. Cassii.] sancti Novatiani martyris cum aliis DCCCCXCVII martiribus. Vide supra in Rosweyd. Item, sancti Cassi episcopi Narniensis & confessoris, de quo beatus Papa Gregorius in Omeliis scribit. Dominica prima, in Werda oppido imperiali, [Translat. Suiberti.] translatio sancti Swicberti episcopi Verdensis & confessoris. Data sunt Acta XXX Aprilis.

[Novatiani & sociorum. De Cassio.] Greven. Eodem die, Novaciani martyris, cum aliis DCCCCLXXVIII. De quibus supra. Cassii Narniensis episcopi & confessoris. Huic, ut refert Gregorius homilia XXXVII, mos erat cotidianas Deo hostias offerre; ita ut pene nullus dies vitæ ejus abscederet, quo non omnipotenti Domino hostias placationis immolaret. Cui cum sacrificio, valde etiam concordabat vita; nam cuncta quæ habebat, in eleemosynis tribuens, cum ad horam offerendi sacrificii venisset, velut totus in lachrymis defluens, semetipsum cum magna cordis contritione mactabat. [Geronis.] Item sanctæ memoriæ Geronis archiepiscopi Agrippinensis Coloniæ & confessoris. Nec in Prætermissis memoratur. Denique: Dominica huic festo proxima, apud Werdam, translatio sancti Suicberti episcopi Verdensis & confessoris. Vide in Editione Lubeco-Col.

Molan. De Cassio Narniensi, typis minoribus describit, quæ ex Greveno proxime dedimus, nec in prima sua aut posterioribus editionibus aliud quidquam addit. Vide alia ex sancto Gregorio in Actis nostris descripta.

Pridie Kal.
Die 30.

[Commem. Pauli Ap.] Commemoratio sancti Pauli Apostoli, quem cum beato Petro cruce appenso, cælum gladio necatum excepit una. Romæ, natalis beatissimæ Lucinæ discipulæ Apostolorum. [Lucinæ.] Lemovicas civitate, [Martialis & socior.] sancti Marcialis episcopi, cum duobus presbiteris Alpiniano & Stratocliniano, quorum vita miraculorum signis admodum effulsit. [Corsici & Leonis. Ostiani.] Ipsa die, sancti Corsici presbiteri & Leonis subdiaconi. In territorio Vivariensi, sancti Ostiani presbiteri & confessoris.

Sumitur ex Herinien. Munerat. Greven. & Molan.
Varia lectio. Commeratio in Herinien. scriptoris haud dubie error est. Munerat. sensum Usuardi, non pura verba reddidit: Qui cum beato Petro cælum gladio necatus accepit una eadem die. Lego Marcialis, cum codicibus ferme omnibus, excepto Molano. Munerat. scribit Alpiano, ceteri cum textu, ubi forte melius poneretur Albiniano, atque item Austricliniano, ut bene Greven. & Molan. Ego cum Herinien. & vetustioribus aliis reliqui Stratocliniano. Utrumvis, præferre licet, potius quam Stratocliano cum Praten. & Munerat. Rursus tres codices nostri similes Praten. Antverp-maj. & Rosweyd. legunt, in Italia, male; codices alii ut in textu. In Munerato mendum est Variensi, pro Vivariensi. In eo demum errat, quod omiserit vocem ultimam, Confessoris.
Observatio. Joannes Molanus in posterioribus suis Usuardi editionibus ad XXIX Junii annotavit, se ex textu sustulisse, Basso & Tusco consulibus; quod manifesto errore ea recentius Usuardo adjecta, [Commem. Pauli Ap.] sibi male persuaserit. Neque enim, inquit, Usuardi esse hoc somnium, inde colligo, quod is putarit Petrum & Paulum diversis annis passos esse. Hoc probatum oportuit. Audi jam illum ad hunc diem XXX: Quod ad lectionem attinet, vetus Usuardi codex (non is certe, quem in prima puriori editione secutus fuerat) habet, una, non tamen eadem die, sed evoluto anni tempore, ut vir disertus Arator scribit. Sed majores nostri, præter vocem UNA, totam hanc sententiam, veluti improbabilem delevisse videntur. Sic Molano visum, ignoranti, procul dubio, id quod somnium vocat, non Usuardi, sed Adonis erratum esse, vere tamen ab Usuardo transumptum, quodque proinde perperam e textu expunctum est; uti & male erasa Aratoris periocha, siquidem ea ab Usuardo vere umquam inserta fuit, quod mihi hactenus non fit verosimile. Potius crediderim Usuardum in Pauli commemoratione, non minus quam die præcedenti, Adonis opinioni adhæsisse, atque adeo aliud Adonis somnium adoptasse, quo senserit utrumque Apostolum, non evoluto anni tempore, sed uno eodemque Neronis XIV martyrium subiisse, ut ab Adone Nostri ductore, diserte asseritur. Atque hinc consequens existimamus, veteri illi codici, Aratoris sententiam a recentiori aliquo sciolo esse intrusam; cui codici (forte Pratensi) solitos socios similes exhibemus, nempe Antverp-majorem & Rosweyd. in quibus idem traditur, quosque nos ea de causa e purorum numero exclusimus: servata codicum aliorum lectione, quam ipsiusmet Usuardi simplicem & germanam esse censebimus, nisi quis certiora docuerit.

[Lucinæ.] Ducem eumdem sibi prælucentem habuit Usuardus in Lucina Apostolorum discipula, Adonis verba ad apicem describens. Porro Lucinam ex Romano parvo tamquam ex fonte accepit Ado, & inter Festivitates Apostolorum elogio, a Notkero transumpto, exornavit, veluti quæ pro confessione Christi & ipsa sanguinem fuderit, de qua re vide Papebrochium in Actis, [Martialis.] de altera Lucina ibi etiam disserentem. Martialis Lemovicensis depositionem, tamquam Confessoris, notant codices Hieronymiani, notat item & eodem modo Viennensis, nihil in commendationem adjiciens, & sic a Rabano & Notkero positus est. Binos socios conjunxit Noster, sed ad hunc diem non spectantes, utpote qui singuli propriis festivitatibus recolantur. Nihil in citatis Martyrologis de Martialis Apostolatu, seu Apostolorum discipulatu, cujus tamen meminisse videtur Florus, in hypothesi quod ejus verba sint, quæ in Beda nostro referuntur. Videat curiosus lector, quæ de tota illa celeberrima controversia fuse in Actis & accurate explicata sunt. Hic solum Wandelberti & unicum de Martiale versiculum adjicio:

Lemovicum pridie colitur Martialis honore.
Junius his celsum festis determinat orbem.

Sequuntur in codicibus nostris Corsicus & Leo, a Pratensi, Antverp-majore & Rosweyd. Italiæ adscripti, [Corsici & Leonis.] ubi ceteri rectius a palæstra abstrahunt, uti nos in textu legimus. Nam si agonis locus ab Usuardo appositus est, non potuit non Africam notare, quam clare expressam legere debuit in ipsomet fonte, ex quo duos illos a reliquis sociis avulsit. Ostianus, presbyter, non episcopus, ut aliqui habent, nescio unde Usuardo innotuerit, Actis ejus plane deficientibus; [Ostiani.] certe ab ipso primum fuisse consignatum probat antiquiorum & æqualium silentium, ab ipso autem vere consignatum fuisse, quemadmodum & superiores ceteri, eo modo quo retulimus, ex allegato probatiorum codicum consensu abunde demonstratum putamus. Inter codices in Auctariis citandos, Ostianus varie annuntiatur, in multis & ipse & duo superiores omnino prætermissi sunt, ut mox patebit.

AUCTARIA.

De Pratensi, Antverp-majore & Rosweydino, jam satis in Observatione diximus.

Tornacen. Deficit in fine textus, nempe Corsici, Leonis & Ostiani non meminit.

Pulsanen. In commemoratione Pauli, meminit etiam de revoluto anni tempore. Martialem & socios plane omisit, uti & Corsicum ac Leonem.

Antverp. & Max-Lubec. Item Antverp-max. & Lovanien. Simpliciter scribunt: Commemoratio sancti Pauli Apost. Idem habet Belinus. Sed illi de Ostiano legunt episcopi, hic solum presbyteri. Edit. Ultraj-Belg. in commemoratione Pauli cum prioribus convenit, sed caret utraque ultima annuntiatione.

Ultraject. Leyden. Alberg. & Danic. Sic incipiunt: Commemoratio sancti Pauli Apostoli, [De S. Paulo.] qui juxta traditionem beatorum Pontificum Anacleti & Gelasii, uno eodemque die gladio consummatus est, quo Petrus cruci appensus est. De quo beatus Ambrosius loquens, sic ait: Non sine causa factum putamus, quod uno die, uno loco, & sub eodem persecutore Petrus & Paulus passi sunt. Una quidem die, ut ad Christum pariter pervenirent; in uno loco, ne alteri Roma deesset; & sub uno persecutore, ut æqualis crudelitas utrumque constringeret. Quæ Ambrosii verba heri etiam in Bruxellensi retulimus. Cetera puri sunt, nisi quod Ostianum episcopum faciant.

Centulen. Natalis, & celebratio iterum, sancti Pauli Apostoli. Eodem die, beatissimæ Lucinæ, quæ ab Apostolis baptizata & instructa est. Lemovicas, sancti Martialis episcopi, [Textus contractus.] qui Romæ a beato Petro ordinatus & ad præfatam urbem primus episcopus transmissus est. Ipso die, sanctorum Corsici presbyteri & Leonis subdiaconi. In territorio Vivariensi, sancti Hostiani presbyteri & confessoris.

Bruxellen. Commemoratio beati Pauli Apostoli, gentium Doctoris. Romæ, natale beatæ Lucinæ &c. In Africa, sanctorum Thimothei, Zotici & Pauli. [Timothei & sociorum.] Vide in Actis aliorum sociorum nomina. In Italia, sanctorum Corsici &c. Sequitur de Martiale & Ostiano pure. In fine: Et in Brabantia, transitus fratris Arnulphi de Bruxella, conversi monasterii Villariensis; [Arnulfi.] ubi miranda sanctitatis ejus gesta habentur. Ex hoc Molan.

Hagenoyen. Romæ, commemoratio sancti Pauli Apostoli, quam statuit celebrari in Ecclesia beatus Gregorius Papa magnus, [De Paulo.] quia injustum & inconveniens sibi videbatur, quod tanti Ecclesiæ præcones uno die celebrentur. Et ideo in die amborum Apostolorum, totum facit officium de beato Petro; & isto, servari instituit de beato Petro [imo Paulo. [De Lucina.]] Romæ, natale beatæ Lucinæ, discipulæ Apostolorum. Hæc Lucina Paulo Apostolo velum capitis sui dedit, quo oculos suos tegeret, eunti illi [ad] passionem. Quod & illa miraculose recepit sanguine suo [ejus] cruentatum. [De Martiale] Apud Gallias civitate Lemovica, sancti Martialis, qui fuit unus de LXXII discipulis Christi, cum duobus presbyteris, Alpiniano & Austridiano. Iste Martialis, sancti Petri Apostoli erat consanguineus & sancti Stephani Protomartyris. Qui quindecim annorum baptizatus est cum parentibus suis, & Domino semper adhæsit, & factus est ejus discipulus. Hic missus est in Galliam a beato Petro. In Gallo [Gallia] unus sanctorum suorum moritur, & tactu baculi sui illum suscitavit. Hic Martialis a Domino multipliciter est honoratus, cum illum ad quædam secreta sua admisit, scilicet lotioni pedum in cœna Domini, ubi ipse aquam & linteamina ministravit. Et plura alia eodem spiritu excogitata, quæ silentio præterimus, cum hæc ad specimen sufficiant. Plures videri possunt in obviis legendariis, de quibus consule Papebrochii commentarium. De Corsico, Leone, & Ostiano non meminit.

Matric-Cartus-Ultraject. Commemoratio sancti Pauli Apostoli. [Theobaldi.] Theobaldi eremitæ & confessoris. Martialis episcopi cum duobus presbyteris. Sanctæ Lucinæ, discipulæ Apostolorum.

Bigotian. sub nota P. 5 Ostiani episcopi & confessoris. Sic notat brevis collatio.

In Vatican. num. 5949. Deest Corsici, Leonis & Ostiani. An in reliquis purus sit, non liquet.

Lugdunen. S. Stephani. In territorio Vivarensi, natalis sancti Ostiani, [De Ostiano.] gloriosissimi confessoris.

[Translat. Albini.] Burdegalen. Andegavis civitate, translatio corporis beatissimi Albini & dedicatio basilicæ.

Salinen. S. Anatolii. Andegavis civitate, translatio corporis sancti Albini episcopi & confessoris. De eo cum Usuardo actum est supra I Martii, quo dies natalis recolitur.

Editio Lubeco-Col. De Paulo eadem refert, quæ supra dedimus ex Ultrajectin. &c. In Lucina, pura est. Lemovicas civitate, sancti Martialis episcopi cum duobus presbyteris, [De Martial.] Alpiniano & Austricliniano. Quorum vita miraculorum signis admodum effulsit. Hic Martialis cum adhuc puer esset quindecim annorum, consanguineus sancti Petri Apostoli, vocavit eum Dominus Jesus cum per Judæam prædicaret. Et dixit ei: Permane mecum fili mi, & servi mihi, & non accipias uxorem, sed in paupertate sequere me & ego te &c. æque apocrypha. In Italia, [Ottonis.] sanctorum Corsici &c. In Ostiano pura est. Sequitur: Eodem die, sancti Ottonis episcopi Babenbergensis & confessoris. [Translat. Severi.] Differtur ad 11 Julii. In monasterio Meyfelt, translatio sancti Severi presbyteri & confessoris. Ad XV Octobris.

[Ottonis. Theobaldi. Susannæ &c.] Greven. Ottonis episcopi Babenbergensis & confessoris. De quo proxime supra. In territorio Constantiensi, sancti Theobaldi presbyteri, eremitæ & confessoris. Susannæ matronæ & filiæ ejus Valeriæ, pro Christo occisæ, de quibus in gestis sancti Marcialis, illis haud dubie, quæ rejecta sunt, unde nec in indice Prætermissorum de hisce agitur. [Erendrudis.] Erendrudis virginis, abbatissæ, cognatæ sancti Ruperti Vangionum episcopi. Monasterio Meyfelt, translatio beati Severi presbyteri & confessoris. [Translat. Severi. Item Albini & Sigeberti. Arnoldi.] Vide supra. Translatio sancti Albini episcopi & confessoris. De qua etiam supra. Metis, translatio sancti Sigeberti confessoris. De ipso actum est 1 Februarii. In monasterio Vilariensi, Ordinis Cisterciensis, beatæ memoriæ Arnoldi conversi & confessoris. Communius vocatur Arnulfus, vel apud alios Arnulphus.

Molan. Addit de Ostiano: Cujus gesta habentur. Quæ tamen nusquam reperta sunt: quapropter verba illa in aliis editionibus expunxit. Sequitur minoribus litteris: [De Arnulfo.] Et in Brabantia, transitus fratris Arnulphi de Bruxella, conversi monasterii Vilariensis, ubi miranda sanctitatis ejus gesta habentur. Aliæ editiones aliis litteris textui ingerunt: Eademque die, juxta traditionem beatorum Pontificum Anacleti & Gelasii. In fine: Eodem die, [Odonis.] sancti Odonis episcopi Urgellensis. Remittitur ad VII Julii. Orpii, sanctæ Adiliæ virginis. [Adiliæ. De 12 Apost. Clothsendis.] Die trigesima, congregatio sanctorum & benedictorum duodecim Apostolorum. Vide Prætermissos. Eodem die, sanctæ Clothsendis virginis. Et minoribus litteris: Quæ non est canonizata. De Arnulfo Vilariensi, eadem quæ in editione priori. Vide miranda ejus gesta in Actis.

Acta Sanctorum: Einleitung Juni VII

Diese Seite ist ein Dokument und unterliegt nicht der inhaltlichen Gestaltung durch das Ökumenische Heiligenlexikon.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: Martyrologium des Usuard I

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: Martyrologium des Usuard I

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 15.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.

Google-Autorenlink

Ökumenisches Heiligenlexikon

W3C Html W3C CSS

Google-Autorenlink

Ökumenisches Heiligenlexikon