10. Mai
DECIMA DIES MAII
SANCTI QVI SEXTO IDVS MAII COLVNTVR.
Sanctus Job Propheta in terra Hus.
S. Primus Presbyter, Martyr Tergesti in Istria.
S. Marcus Diaconus, Martyr Tergesti in Istria.
S. Jason. Martyr Tergesti in Istria.
S. Celianus, Martyr Tergesti in Istria.
S. Calepodius Presbyter, Martyr Romanus.
S. Palmatius Consul, Martyr Romanus.
Alii XLII, Martyres Romani.
S. Simplicius Senator, Martyr Romanus.
Alii LXVIII, Martyres Romani.
S. Felix, conjunx Martyr Romanus.
S. Blanda, conjunx Martyr Romana.
S. Alphius, Martyr apud Leontinos in Sicilia.
S. Philadelphus, Martyr apud Leontinos in Sicilia.
S. Cyrinus, Martyr apud Leontinos in Sicilia.
S. Gordianus, Martyr Romanus.
S. Epimachus, Martyr Romanus.
S. Primulus, Confessor Romanus.
S. Major seu Medon, Confessor Romanus.
S. Quartus, Martyr Romanus, Capuæ depositus.
S. Quintus, Martyr Romanus, Capuæ depositus.
S. Probata seu Probatus, Martyr in Africa.
S. Mœca, Martyr in Africa.
S. Petrus, Martyr in Africa.
S. Dativus, Martyr in Africa.
S. Januarius, Martyr in Africa.
S. Fortunio, Martyr in Africa.
S. Thecla, Martyr in Africa.
S. Lucella, Martyr in Africa.
S. Maxima, Martyr in Africa.
S. Matrona, Martyr in Africa.
S. Cyrillus, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria.
S. Cendeus, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria.
S. Dionius, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria.
S. Acacius, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria.
S. Crispion, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria.
S. Zenon, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria.
S. Aphrodisius, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Privatus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Giddinus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Saturninus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Petrus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Dativus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Fortunus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Lucella, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Maxima, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Matrona, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Muttucus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Cilicus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Victurus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Januarius, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Secusa, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Victurina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Bonosa, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Constantia, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Maximus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Januarius, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Geminus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Saminus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Peregrina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Senterus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Erulus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Majulus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Marullus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Felix, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Indicus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Reflentus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Tinnus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Felion, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Saturus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Quintalus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Severiolus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Fidelis, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Quintus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Faustus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Donatus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Excritatus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Biricus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Sertimus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Lucinus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Restitutus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Dativus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Januaria, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Nina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Felix, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Sarira, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Marcella, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Matrona, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Tuja, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Lucusa, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Victorina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Felicia, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Jocunda, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Tavintus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Seleucus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Zetula, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Januaria, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Fortunata, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Teclacia, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Donatus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Rogata, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Paulina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Lavarus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Nina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Januarius, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Candedia, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Honorius, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Saturninus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Saturnus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Secundus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Donatus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Salutor, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Felix, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Mares, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Nappolus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Coddeus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Darus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Nasomosus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Victor, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Satulus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Masutus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Maletus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Severus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Marcianus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Fortunus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Gloriosa, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Rogatina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Victurina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Julia, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Prima, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Fortunatus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Maria, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Rogatus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Munnus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Jacobus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Septimina, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Incidus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Tunnus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Felicio, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Seleucus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Honoratus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Lucinus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Zebberia, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Venusta, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Saturna, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Quintula, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Cyrillus, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Dionysius, Martyr Tarsi in Cilicia.
S. Tertullinus, Martyr Romanus Luxemburgi depositus.
S. Chrysanthus, Martyr Romanus Luxemburgi depositus.
S. Sabinus, Martyr Romanus, prope Pastranam in Castella.
S. Certesius, Martyr Romanus, prope Pastranam in Castella.
S. Silvester, Episcopus Vesontionensis in Burgundia.
S. Frominius, Episcopus Vesontionensis in Burgundia.
S. Palladius I, Episcopus Bituricensis in Aquitania prima.
S. Palladius II, Episcopus Bituricensis in Aquitania prima.
S. Cataldus, Episcopus Tarentinus in Italia.
S. Comgallus, Abbas Benchorensis in Hibernia.
S. Laurentius, apud Græcos.
S. Solongia, Virgo & Martyres apud Bituriges.
S. Guillelmus Presbyter Pontisaræ in Gallia.
B. Beatrix Atestina, Ordinis S. Benedicti Patavii.
B. Mirus Eremita Surici ad lacum Comensem in Insubria.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| Sancti Primiani, Episcopi & Martyris, Anconæ in Piceno Translatio, hoc die facta indicatur a nobis ante ejus Acta, illustrata ad diem | XXIII Februarii. |
| Sireni Martyris Translatio sub ritu duplici celebratur in ecclesia matrice Arvernensi, & indicatur a Saussajo ad ejus Acta | XXIII Februarii. |
| S. Hesychius Confessor, aut potius Solitarius, refertur cum elogio in Menologio Basilii Imp. Synaxario MS. & Menæis excusis, in quibus iterum, quando magis accuratum elogium dedimus ex aliis Mss. | VI Martii. |
| S. Saturninus Martyr, ob quasdam ejus Reliquias, colitur sub ritu duplici Monachii in ecclesia Societatis Jesu. Consule Bullam a nobis editam ad Vitam S. Caji Papæ in Appendice | XXII Aprilis. |
| SS. Secundi, Secundiani & Agapiti, Martyrum Eugubii, memoriam celebrat Ferrarius in Catalogo generali ex Tabula Ecclesiæ Eugubinæ. Ex estis | |
| Secundus videtur ei & Iacobillo, qui Ameriæ passus refertur in Martyrol. Romano die | I Junii. Verum. |
| Secundianus & Agapitus, aliis Secundius & Agapius dicuntur Cirthæ in Africa passi, de quibus egimus ad diem atque ad Appendicem | XXX Aprilis. |
| S. Wandelbertus, Abbas Luxoviensis, memoratur in quodam Ms. Calendario Benedictino, seculo 16 scripto. Ejus Vitam dedimus | II Maji. |
| Coinla Episcopus indicatur in Ms. Tamlachtensi, an forte Conlaidus Episcopus Killdariensis? De hoc egimus inter Prætermissos | III Maji. |
| S. Wiro Episcopus colitur sub ritu Officii duplicis in Ecclesia & diœcesi Ruremondensi. Vitam illustravimus | VIII Maji. |
| S. Gregorii, Episcopi Ostiensis, inventio corporis refertur a Tamajo Salazar: quam, ejusque Vitam dedimus | IX Maji. |
| S. Tudinus Abbas officio Ecclesiastico sub ritu semiduplici colitur in Ecclesia Corisopitensi, festo translato ex præcedenti die ejus natali: quando Acta ejus dedimus | IX Maji. |
| Christi Domini Coronæ spineæ festum celebratum fuisse hoc die, indicatur in Breviario Cæsaraugustano, anni 1570. | |
| S. Raphaelis Archangeli festum hoc die Venetiis, ubi propriam ecclesiam habet, celebrari indicat Ferrarius in Catalogo generali: quem etiam præcedentibus diebus coli indicavimus. | |
| Marina, uxor S. Gordiani Martyris, e sententia Judicis addicta, ut ad Aquas-Salvias in servitio rusticorum opprimeretur, cum titulo Sanctæ refertur ab Arturo du Monslier in Gynæceo sacro. Necdum eam antiquis Fastis reperimus adscriptam, & omnia infra in Actis S. Gordiani habentur. | |
| S. Cypriani Martyris festum celebrari in ecclesia S. Mariæ Majoris, & in capella Paulina exponi caput ejusdem Sancti, refert Piazza in Sanctuario Romano. At Paulus de Angelis lib. 6 Basilicæ S. Mariæ Majoris cap. 3, ubi Reliquias præcipuas recenset, hujus non meminit. | |
| S. Theognostus Martyr, & S. Clericus Martyr in Italia adscripti sunt additionibus Greveni a Carthusianis Bruxellensibus, forsan ob horum corpora Roma accepta pro nonnullis ecclesiis. | |
| S. Januarius Romæ, qui pro Christo in exilium missus est, memoratur in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso, & in Auctario Greveni ad Vsuardum, & loco omisso in Ms. Florario. Miramur in Fastis Romanis aut Italicis aliis antiquioribus nihil de eo referri. Fortaßis est Presbyter Antiochenus; qui sub Iuliano Apostata S. Gordianum ejusque familiam convertisse dicitur in ejus Actis infra. | |
| Joannes Hierosolymorum Episcopus memoratur in Ms. Florario. Fuerunt plures hujus nominis ibidem Episcopi. De Ioanne ejus nominis primo agit Eusebius lib. 4 Hist. Eccles. cap. 5. De hoc forsan hic agitur, quem Theodoricus Pauli in Patriarchis Hierosolymitanis, in Ms. Chronico universali deductis, Sanctum appellat, asseritque divinum cultum per totam Judæam augmentasse, constantissime cunctis palam Euangelium prædicando, ac tandem plenum virtutibus & miraculorum gloria clarum quievisse in Christo. | |
| S. Concessa Virgo, a Tarbiensi Ecclesia Cathedratica inter diœceses tutelares adscripta & honorata, memoratur a Saussajo in Supplemento Martyrologii Gallicani & ex eo Arturus in Gynæceo Sacro, sed Confessa dicitur: nec verbum ultro alibi legimus. Plures dedimus mense Martio & Aprili Martyres Concessos, uti alium Concessum Martyrem Romanum XXII Maji. Sed ab his alia est Concessa Virgo, de quæ optaremus ab aliis antiquiora & certiora monumenta proferri. | |
| Mosinocus de Cluain-Caichne Mac-Leninn, sive filius Lenini memorantur in Ms. Tamlachtensi, quod indicare solum possumus. | |
| Barbanus Sapiens, memoratur in Historiatripartita S. Patricii parte 2, ubi num. 67 indicatur a Colgano eum ad hunc diem esse referendum. | |
| Hildebertus Abbas in Scotia, sancti Sedulii præceptor, eximia sanctitate & singulari doctrina præditus, floruit sub annum CCCIX. Ita Camerarius in Menologio Scotico, Sancti titulo eum honorans. In quodam recenti Catalogo Ms. Sanctorum Scotiæ hoc die, referuntur S. Hildebertus Archiepiscopus & B. Sedulius Presbyter. Et ita apud Trithemium de scriptoribus Ecclesiasticis legitur Sedulius Presbyter, natione Scotus, Hildoberti Scotorum Archiepiscopi discipulus, sed in utroque abstinetur a titulis Sancti & Beati. Dempsterus in Menologio Scotico ad 21 Decembris ista habet: Cenomanis Hildeberti Episcopi, S. Sedulii Scoti Græcorum Episcopi præceptoris. Idem Dempsterus lib. 8 Hist. Eccl. Scotorum pag. 353 S. Hildebertum Sedulii præceptorem asserit, postea factum in Galliis Cenomanensem Episcopum, ac mox Turonensem Archiepiscopum, & ab utroque citatur Malmesburiensis, qui de hoc agit. Mortuus hic est anno MCXXXVI die XVIII Decembris. Quam procul hæc sunt ab anno supra citato CCCIX! Quis adhibebit fidē ita hallucinantibus in rebus proprii regni? | |
| Aedus, & Cormacus referuntur in Ms. Tamlachtensi. Sanctos nomine Aedi sive Aidi & Aidani numerat Colganus XXV, in Appendice ad Vitam S. Maidoci cap. 1 die XXXI Ianuarii, & varios Cormacos indicat XVII Febr. ad Vitam S. Cormaci Episcopi Athtrumensis, duosque recensit ad diem sequentem, quorum alter Abbas cognomento Cruimther, id est Presbyter, forte huc spectat. | |
| Fintanus indicatur in Ms. Tamlachtensi. Sunt plures hujus nominis, quorum aliqui hoc mense referuntur XI, XV & XX Maji. | |
| Cataldus Patriarcha Alexandrinus, occasione alterius Cataldi Episcopi Tarentini, inscriptus est Natalibus Sanctorum Canonicorum Ghinii, qui fatetur se in tabulis hunc invenire non valuisse. Quærendus ante fuerat, deinde proponendus: aut saltem auctor indicandus, unde fuit acceptus. | |
| Susanna venerabilis Virgo migrasse ad Christum notatur in Ms. Kalendario Martyrologii Hieronymiani: quam arbitramur aliam esse a S. Susanna Virgine & Martyre, ad diem XI Augusti relata. | |
| Theodulphus, ex Abbate Floriacensi Episcopus Aurelianensis, cum titulo Beati & aliquo elogio inscriptus est Ms. Florario. De ejus sacra veneratione nihil alibi legimus. Edidit opera illius Iacobus Sirmondus cum testimoniis virorum illustrium, at nihil de ejus cultu protulit. | |
| Frodoinus Abbas Novaliciensis, in valle Alpium Segusiana, temporibus Caroli Magni floruit, cum opinione sanctitatis mortuus, ut legitur in Chronico Novaliciensi tomo 2 Scriptorum Historiæ Francorum apud Andream Cbesnæum pag. 224 & sequentibus. | |
| Garinus, Episcopus Tullensis in Lotharingia, cum Beati titulo proponitur in Catalogo generali Ferrarii, idque ex Catalogo Episcoporum Tullensium & monumentis cœnobii S. Apri, cui præfuit Abbas, vita functus anno MCCXXX. Ediderant tum Catalogos Episcoporum Tullensium Antonius Demochares, Ioannes Chenu, Claudius Robertus, sed absque mentione Garini; inseruerunt ilis eum postea Sammarthani cum hoc elogio: Garinus ex Abbate S. Apri creatur Episcopus anno MCCXXVIII, abdicat MCCXXX. Nulla ejus mentio est in monasticis Martyrologiis, neque in Breviario Tullensi. Interim Saussajus ei elogium formavit in Supplemento Martyrologii Gallicani, ac Sancti titulo honoravit. | |
| Albericus, monachus Casinensis, ut Beatus refertur in Menologio Benedictino Bucelini, citato inter alios Menardo, qui in Appendice altera quod diem obitus ignorarit, ejus meminit cum titulo Venerabilis. | |
| Joannis, pii & Deo dilecti Patris, depositio, Villarii in Brabantia Ordinis Cisterciensis, memoratur ab Henriquez, Bucelino & Saussajo, sed abstinent a titulo Sancti & Beati. | |
| Petrus, Conversus in Clara-Valle, relatus ab aliis pridie, ast hoc die ab Henriquez & Bucelino cum titulo Beati, sed a Saussajo Piis annumeratur. | |
| Antonius, Nursiæ in Umbria 14 seculo, Andreas de Colle, Mediolani 15 seculo, Joannes a Granata, Mexici anno 1540, Petrus Joannes, Majoricæ anno 1572, Antonia Pachieca, Scalonæ 16 seculo, Ordinis Minorū, relati cū titulo Beati, ab Arturo in Martyrol. Francis. absque illo titulo priores ab Haroldo & Waddingo a pietate laudantur. Antoniæ iterum meminit Arturus in Gynæceo sacro, & Lahierius, qui venerabilem appellat. | |
| Robertus de Belloviso, illustris concionator Ordinis S. Dominici, in Gallia ab hæreticis in odium fidei articulatim per membra intercisus, reliquo trunco pelle crudeliter detracta, sæva morte vitam mercatus sempiternam, laudaturque in Catalogo Martyrum post Martyrologium Dominicanum, & in Anno sancto ejusdem Ordinis. | |
| Dodo Friso, Ordinis S. Dominici, ut vir beatus & illustris Concionator, laudatur a Thoma Cantipratano lib. 2 de Apibus cap. 1 § 15 & in Anno sancto dicti Ordinis ad hunc diem. | |
| Theodora Pigneria, Tertiaria Carmelitana, Valentiæ in Hispania anno 1568 pie defuncta, cum titulo0 Beatæ memoratur in Gynæceo sacro Arturi du Monstier: Lahierius dat ei titulum Venerabilis. Philippus a Visitatione in Acie bene ordinata Ordinis Carmelitici eam nec nominat quidem. | |
| Teresa Virgo, Abbatissa cœnobii B. Mariæ de Gradefes ordinis Cisterciensis, cum titulo Beatæ refertur ab Henriques, eum secutis Chalemoto, Bucelino, Laherio & Arturo de Monstier, in sacro Gynæceo. | |
| S. Abdas Martyr inscriptus est Menæis Mss. Parisiis apud Patres Prædicatores servatis, de eo agemus | XI Maji. |
| Dioscorides Martyr Smyrnæ est inscriptus Martyrologio Romano, citato Menologio Græco, scilicet Sirleti: in quo per erroreem dies X & XI in unum conflati sunt, & ultimus est Dioscorides, qui in aliis Græcorum Menæis editis & manuscriptis refertur ad diem | XI Maji. |
| Julius adjungitur S. Gordiano in Apographo Corbejensi Martyrologii Hieronymiani, deest in aliis, quare omisimus; forte ex sequenti die huc translatum, & sic idem coleretur | XI Maji. |
| SS. Faltonus Pinianus, & Anicia Lucina conjuges, feruntur a Notkero, & primus a Rabano. Eorum Acta dantur cum Actis S. Anthimi & aliorum | XI Maji. |
| S. Euphrosynæ festivitas indicatur in primo Kalendario Capuano apud Michaëlem Monachum. Videtur esse ex famulitio S. Flaviæ Domitillæ, & cum ea martyrium passa, ac relata | XII Maji. |
| S. Glyceria Martyr Romana inscripta est Kalendario Felicii & Martyrologio Basileensi anni 1584. De ea cum Martyrologio Romano agemus | XIII Maji. |
| S. Mochius Martyr refertur a Græcis & in Martyrologio Basileensi: est is Mucius in Martyrologio Romano die | XIII Maji. |
| S. Isidorus Agricola inscriptus est Martyrol. Rom. At colitur in Hispania | XV Maji. |
| S. Gennadius, Episcopus Asturicensis, ut primæ claßis est inscriptus Directorio Hispanico: ab aliis refertur | XXV Maji. |
| S. Bedæ Translatio corporis indicatur in Mss. Lobiensi, Leodiensi S. Lamberti & S. Laurentii, item apud Molanum atque Canisium, & in Martyrologio Romano. De eo agemus die natali, quo mortuus est, | XXVI Maji. |
| Saranus inscriptus est Catalogo Sanctorum Hiberniæ ab Henrico Fitzsimone, & iterum quando a pluribus refertur | XVIII Maji. |
| SS. Secundus, Secundinus & Agapius Martyres coluntur sub ritu semiduplici in Ordine Canonicorum Regularium S. Salvatoris, quod corpora eorum asserventur Eugubii in Ecclesia Ordinis. Ex his SS. Secundinus & Agapius Martyres in Numidia, de quibus egimus | XXIX Aprilis. |
| Verum ad Acta S. Secundi Martyris in Umbria, de hoc patrocinio acturi sumus | I Junii. |
| Eustadiola, sive Stadiola vel Eustodia, fundatrix & prima Abbatissa Medii monasterii Bituricensis, inscripta est Martyrologio Gallicano Saussaji, Benedictino Menardi, & Gynæceo sacro Arturi du Monstier. Extat Vita ejus, apud Labbæum tomo 2 Bibliothecæ novæ, ejusque in Patriarchio Bituricensi compendium, in quo dicitur pag. 55 mortua sexto Idus Junii, quo die etiam refertur in antiquo Martyrologio Abbatiæ S. Laurentii Bituricensis, pro quo perperam videtur suppositus sextus Idus Maji. Proinde differemus ad diē | VIII Junii. |
| Hamularius, aliis Amelerius, cognomento Fortunatus, Archiepiscopus Trevirensis, ut Beatus inscriptus est Menologio Benedictino Bucelini cum longo elogio: eum inter Sanctos & Metis sepultum putari ab aliquibus scribit Browerus, quod poterit examinari die quo mortuus est | X Junii. |
| Isaias Propheta proponitur a Galesinio, additurque referendus ad | VI Julii. |
| Joël Propheta memoratur in Martyrologio sub nomine Bedæ edito, ab aliis refertur | XIII Julii. |
| S. Christina Virgo & Martyr, ob sacras ejus Reliquias Panormum delatas, celebratur a Bellino, Molano & aliis. Partem costæ ejus & alterius oßis esse Pragæ indicat Peßina hoc die. Historiam translationis edidit Octavius Cajetanus tomo 2 de Vitis Sanctorum Siculorum: & in notis observat hanc eamdem esse, quæ colitur | XXIV Julii. |
| S. Christophorus Martyr indicatur a Galesinio, & remittitur ad | XXV Julii. |
| SS. Nazarii & Celsi Martyrum inventio corporum per S. Ambrosium inscripta est Martyrologio Romano & aliis, solennique officio celebratur apud Mediolanenses. Festivitas martyrii incidit in | XXVIII Julii. |
| S. Lupi Episcopi Trecensis Translatio indicatur in Ms. Carmeli Coloniensis & Catalogo Ferrarii. Dies natalis est | XXIX Julii. |
| SS. Joannis Presbyteri & Benigni Diaconi, Confessorum & discipulorum S. Hidulfi Archiepiscopi, Translatio in Medio-monasterio, inscripta est Ms. Martyrologio monasterii Luxoviensis, & indicatur in Vita S. Hidulphi. Dies natalis celebratur | XXXI Julii. |
| Albertus Abbas Vallis-Umbrosæ inter Beatos ejusdem Ordinis censetur quorum Reliquias nos ibidem anno MDCLXII venerati fuimus, apte in altari reconditas, die quo de iis commodius acturi sumus | 1 Augusti. |
| S. Cyriaci Martyris festivitas notatur in Ms. Spirensi, ob illustre miraculum, dandū cum ejus Actis | VIII Aug. |
| Marcellus, Apamiensis Episcopus & Martyr, anno salutis 400 indicatur in Ms. Florario, scilicet in Syria, qui a Græcis & in Martyrologio Romano refertur | XIV Augusti. |
| Meinradus, Episcopus Livoniæ, ponitur a Martino Baronio hoc die, ab aliis | XIV Augusti. |
| S. Arsacius miles, qui sub Licinio Imperatore relicta militia solitariam vitam in quadam urbis Nicænæ turri exegit, memoratur in Ms. Florario: ab aliis cum Martyrologio Romano | XVI Augusti. |
| SS. Cosmæ & Damiani Martyrum Translatio Corporum ad civitatem Venetiarum, atque in monasterio S. Georgii Majoris anno Domini 1154 Indictione 2 collocatorum, refertur in Ms. Vsuardo Florentino Caroli Strozzi Senatoris, item apud Bellinum, Maurolycum, Molanum, Canisium, Ferrarium, Saussajum. Item Essendiæ coli eosdem Martyres, quod Caput aliquod istic asservetur, asserit Theodorus Rhay in Animabus illustribus Cliviæ & Marchiæ. Censentur tria paria Sanctorum, sub dictis nominibus, de quibus suis locis erit agendum; & potissimum cum Breviario Romano | XXVII Septembris. |
| S. Sophiæ depositio inscripta est Violæ Sanctorum Hagenoæ anno 1508 excusæ. Si Virgo, referenda ad XV Maji. In Ms. Vsuardo in Alsatia aucto dicitur Vidua. Si mater SS. Fidei, Spes, & Caritatis, referenda est ad | XXX Septembris. |
| S. Bavo Confessor in Gandavo refertur in Ms. Bruxellensi S. Gudulæ, & appellatur ejus Translatio in Auctario Greveni ad Vsuardum. Dies ejus natalis est | 1 Octobris. |
| Angeli Custodis festum in Styria solitum observari traditur in litteris annuis Societatis nostræ ad annum 1606 pag. 484. Id nunc celebratur in Ecclesia | II Octobris. |
| S. Opilii Diaconi Translatio celebratur Placentiæ, uti ad ejus elogium testatur Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, | XII Octobris. |
| S. Decentius, Episcopus & Martyr, colitur hoc die Eystadii in ecclesia Societatis Jesu, ubi habentur ejus duæ tibiæ superiores pedum firmissimæ, & quasi recens a carne solutæ; pars humerorum, duæ manus, & multa fragmenta Vti docent inde ad nos transmissa instrumenta, danda ad Acta S. Lulli | XVI Octobris. |
| S. Vincentii, Martyris Abulensis, translatio corporis ad cœnobium Canonicorum S. Isidori apud Legionenses, inscripta est Hagiologio Lusitano Cardosi: at sequenti die in Hispanico Tamaji Salazar, ubi controversiam proponit de hac aliisque translationibus, discutiendam ad diem ejus natalem | XXVII Octobris. |
| S. Simon Zelotes Apostolus colitur hoc die a Græcis: a Latinis die | XXVIII Octobris. |
| S. Mathurini Presbyteri translatio celebratur officio Ecclesiastico sub ritu duplici in Ecclesia Namnetensi, & memoratur in variis Martyrologiis olim excusis: ejus dies natalis, licet transferatur ad proximos dies, contigit & recolitur in Martyrologio Romano | I Novembris. |
| S. Florentius Episcopus Argentinæ indicatur in Menologio Scotico Demsteri, & a Fitzsimone in Catalogo Sanctorum Hiberniæ, & iterum ab utroque cum Martyrologio Romano | VII Novembris. |
| S. Laurentii Episcopi Dublinensis Translatio celebratur Augii in Normannia, ubi ejus corpus venerati sumus ipsi apud Canonicos Regulares, & hanc memoriam ex eorum Ms. Martyrologio descripsimus cū Actis, dandis | XIV Novembris. |
| S. Hesychius Martyr, jussu Maximiani in fluvium præcipitatus, colitur a Græcis. Verum a Latinis die | XVIII Novembris. |
| Noë Patriarcha refertur in Ms. Florario, & a Greveno & Canisio: a Græcis cū aliis Patriarchis | XIX Decemb. |
| S. Stephani Protomartyris memoria, ob corpus Constantinopoli Romam translatum ad ecclesiam S. Laurentii extra muros, agitur in Sanctuario seu Menologio Romano, per Carolum Bartholomæum Piazza. De ea translatione agendum erit die ejus natali | XXVI Decembris. |
DE SANCTO IOBO
PROPHETA IN TERRA HVS.
[Commentarius]
Job Propheta in terra Hus (S.)
AUCTORE G. H.
[1] Non est nostrum consilium aut institutum, dum de sanctißimo viro Jobo hoc loco agere statuimus, omnia perscrutari & illustrare, quæ de eo paßim disputantur: quia ea apud quamplurimos antiquos & hodiernos Interpretes exactißime deducta legi possunt. [Laus S. Iobi in propria historia.] Quanti eum Deus fecerit, non solum ex ipsa Iobi historia & libro Canonicæ auctoritatis intelligimus, sed & ex aliis sacræ Scripturæ libris scimus. Nam apud Ezechielem cap. 14 ista ait Dominus Deus. Terra cum peccaverit mihi, ut prævaricetur prævaricans, [& apud Ezechielē,] extendam manum meam super eam, & conteram virgam panis ejus, & immittam in eam famem, & interficiam de ea hominem & jumentum. Et si fuerint tres viri in medio ejus, Noë, Daniel & Job; ipsi justitia sua liberabunt animas suas, ait Dominus exercituum. Ecce ut cum Noë & Daniele componatur Jobus, proponaturque ut propter suam justitiam cum justis selectus, & Dei summa amicitia dignus. Verum etiam in exemplum tolerantiæ proponitur in libro Tobiæ cap. 2 his verbis: Hanc autem tentationem, [Tobiam,] ideo permisit Dominus evenire illi, ut posteris daretur exemplum patientiæ ejus, sicut & Sancti Job. Præterea Apostolus Iacobus, [& Iacobum Apostolum.] cum cap. 5 divitibus pauperum oppressoribus comminatus fuisset gravem ultionem, ut pauperes ad patientiam & longanimitatem adduceret, ita loquitur: Patientes estote & confirmate corda vestra… Exemplum accipite exitus mali, laboris & patientiæ Prophetas, qui locuti sunt in nomine Domini. Ecce beatificamus eos qui sustinuerunt. Sufferentiam Job audistis, & finem Domini vidistis, quoniam misericors Dominus est & miserator. Scilicet ut sub finem librorum Iobi dicitur: Dominus conversus est ad pœnitentiam Iob, cum oraret ille pro amicis suis, & addidit Dominus omnia quæcumque fuerant Iob duplicia. Ac deinde: Vixit autem Iob post hæc centum & quadraginta annis, & vidit filios suos & filios filiorum suorum usque ad quartam generationem, & mortuus est senex & plenus dierum.
[2] [memoria in Fastis Latinis:] Quo anno aut die obierit non satis constat. Græci, cum reliquis Orientalibus, celebrant ejus festum die VI Maji; at Latini, quos sequimur, hoc X ejusdem mensis Maji: quo die in antiquißimo Martyrologii Hieronymiani apographo Epternacensi sub finem ista leguntur: Alibi depositio Iob Prophetæ. In ecgrapho Lucensi ejusdem Martyrologii ita habetur: Et alibi depositio sive natalis Iob Prophetæ. At Natalis Iob Prophetæ exprimitur in Ms. Reginæ Sueciæ, ab Holstenio laudato. Depositio apud Notkerum & in Ms. Vaticano Auctario Bedæ. Vtroque epitheto omisso, nudum nomen Iob Prophetæ refertur primo loco apud Vsuardum & Adonem. In hodierno Martyrologio Romano plura adduntur his verbis: In terra Hus Sancti Iob Prophetæ, admirandæ patientiæ viri. Wandelbertus etiam olim hoc versu eum celebravit:
Has quoque Job patiendi exemplo Sanctus honorat.
Ejusdem meminerunt paßim omnia Martyrologia MSS. & cum his Bellinus, Grevenus, Maurolycus, Molanus, Galesinius, Canisius, aliique: quos non lubet ulterius nominare. Variæ eidem erectæ sunt ecclesiæ & altaria, [ecclesiæ & altaria erecta,] in quibus, hoc X Maji, ejus festum Officio Ecclesiastico celebratur. In urbe Veneta ejusque diœcesi universa, sub ritu semiduplici colitur: & omnia recitantur de Communi Confessoris non Pontificis. Missa, Justus ut palma, & habet ibidem ecclesiam Regularium. In urbe Bononiensi visitur hospitale Confraternitatis S. Iobi in via Purgatorii: & in ecclesia illi sacra sunt Indulgentiæ plenariæ a Gregorio XIII concessæ. Præterea in ecclesia S. Mariæ Mendicantium, prope portam S. Vitalis, est S. Jobo dicatum altare, & ejus ibidem festum celebratur. Est in diœcesi Antverpiensi parochia S. Jobi, ad quam magnus hoc die fit peregrinantium concursus. Vti & Westmaliæ, illustri territorii Lovaniensis Baronatu, quo magna pars urbis Lovaniensis & vicinorum locorum, [peregrinationes,] ut suæ erga S. Jobum devotioni satisfaciat, solet peregrinari. Habetur etiam Patronus nosocomiorum, [nosocomia.] maxime ubi lepra, elephantiasi & similibus morbis infecti solent curari, vel ali: quo fit ut pene extra omnes urbium Belgicarum portas, & plerumque etiam intra muros aliquod sit sacellum em>vel altare ejus honori consecratum; idemque patrocinium paßim etiam in aliis regionibus frequentari simili modo soleat.
[3] In Menologio Basilii Porphyrogeniti Imperatoris, ad diem VI Maji, [Elogium ex Menologio Basilii Imperat.] de eo hoc legitur elogium: Memoria Jobi, viri justi & multorum certaminum victoris. Beatus Job erat ex regione Æsitidis, quæ sita est ad fines Judææ & Arabiæ, filius prognatus ex filiis Esau, ita ut sit quintus ab Abrahamo. Impositum autem est ei nomen Joam. Prophetavit autem annos quinque & triginta, ac Christi Incarnationem præcessit annis mille nongentis viginti & quinque. Hunc coram Deo justum ac diu multumque probatum expetivit a Deo diabolus, ut quamdiversimode affligeret. Cum autem Deus vellet eum magis illustrem ac gloriosum reddere, tradidit eum diabolo: qui non modo eum fortunȩ bonis ac liberis spoliavit; sed & ipsum morbis aggrediens, vulneribus ac plagis undique circumseptum, in sterquilinium dejecit. Verum sanctus vir, cum omnes has ærumnas constanter pertulisset, & in omnibus Deo gratias egisset, diabolum summo affecit dedecore. Denuo etiam duplo majores divitias super terram assecutus, & uxorem resumens, ac liberos suscipiens, cum Deo de more sese summe gratum exhibuisset, in pace decessit. Hæc in dicto Menologio. At quæ in MS. Synaxario Constantinopolitano & in Menæis manu exaratis præloque excusis, [& Synaxario ac Menæis,] & in Novo Anthologio reperiuntur, licet in variis conveniant, libet adjungere. Erat Jobus ex Ausitide regione, inter Idumæam & Arabiam sita, filius filiorum Esau, ita ut ipse ab Abrahamo esset quintus. Pater vero ejus erat Zareth & mater Bosora, ipse autem ab initio appellatus Jobab: prophetavit annos quinque & quadraginta, præcessit adventum Christi annis mille nongentis viginti quinque. Quia justus erat & inculpatus, & omnes qui tum vivebant mortales sanctitate vitæ superabat, expetivit eum a Domino diabolus, & primo omnibus suis bonis denudavit, deinde plagis gravissimis & ærumnis inexplicabilibus afflixit. Sed Jobo in omnibus tentationum & malorum insultibus invicto & immoto persistente, diabolus victus & pudefactus recessit. Jobum autem in fine certaminum ipse Deus victorem pronuntiavit & laudavit, omniaque ablata duplo compensavit: quemadmodum historia sacrarum litterarum omnia singillatim enumerat. Vixit autem post plagas annos centum septuaginta; universim ducentos quadraginta octo. Hæc ibi. In Menæis, VI Maji, ut dixi, totum Officium Ecclesiasticum est de S. em>Iobo, & ejus virtutes, potißimum patientia, mire extolluntur in Canone, cujus Acrostichis est.
Τὸν μυρίαθλον ἄξιον μέλπειν Ἰώβ.
Job canere dignum est, mille pugnarum virum.
Eodem VI Maji, celebratur memoria Iobi Iusti apud Syros in Typico S. Sabæ, & apud Arabes & Ægyptios in Martyrologio, quod ex Arabico Gratia Simonius transtulit.
[4] [creditur natus ex Abrahamo & Esau,] De tempore quo vixit, a Græcis paßim discrepant Latini, nec satis inter se conveniunt. Philippus Labbe, in Epitome Chronologica sacræ & profanæ historiæ, arbitratur eum natum circiter annum mundi bis millesimum trecentesimum trigesimum; & ante Æram Christi vulgarem, millesimum septingentesimum vicesimum quartum; natum autem patre Zara, qui erat filius Rahuel, filii Esau, uti colligitur ex capite XXXVI Geneseos, ubi generationes Esau numerantur, ac num. 10 dicitur ejus filius Rahuel ex Basemath uxore, dein num. 13 hujus Rahuel referuntur filii, Nuhat & Zara, dein num. 33 ista leguntur: Mortuus autem Bela, & regnavit pro eo Jobab, filius Zaræ de Bosra. Istis consentiunt septuaginta Interpretes, in iis quæ sub finem libri Iob ab ipsis sunt adjuncta, hoc modo. In terra quidem Ausitide habitans, in finibus Idumeæ & Arabiæ, & erat nomen ei Jobab. Cum autem accepisset uxorem Arabissam, generat filium cui nomen Emmon. Erat autem ipse ex patre quidem Zare de filiis Esau filius, ita ut ipse sit quintus ab Abraham. Et hi sunt Reges qui regnaverunt in Edom, cujus regionis etiam ipse dominatus est: primus Balac filius Beor, & nomen civitatis ejus Dennaba: post Balac autem Jobab, qui vocatur Iob: post hunc autem Asom. &c. En consensus Græcorum cum hac genealogia, quam plures sancti Patres approbarunt. Idem Labbe, ad annum mundi bis millesimum trecentesimum nonagesimum nonum, & ante Æram Christi vulgarem ad annum millesimum sexcentesimum quinquagesimum quintum, refert obitum Patriarchæ Iosephi; & addit, videri tunc S. Iobum fuisse a diabolo tentatum, annos natum septuaginta: quibus si addantur anni centum quædraginta, [mortuus ante Æram Christi annis 1515.] conficiuntur anni ducenti decem, & sic fuerunt ei in annis vitæ etiam data duplicia, ut supra ex capite ultimo Iobi deduximus: proinde obitus refertur a dicto Labbe ad annum mundi bis millesimum quingentesimum trigesimum nonum, & ante Æram Christi vulgarem millesimum quingentesimum decimum quintum. Quia autem Græci supra allegati cum septuaginta Interpretibus asserunt, universim vixisse annos ducentos quadraginta octo, secundum hunc calculum esset obitus ejus differendus ad annum mundi bis millesimum quingentesimum septuagesimum septimum, [aut annis 1477.] & ante Æram Christi vulgarem millesimum quadringentesimum em>septuagesimum septimum. Aliter sentit de hisce annis Salianus, ut infra ex Epitaphio Iobi constabit.
[5] Christianus Adrichomius in Theatro Terræ-sanctæ in Dimidia tribu Manasse, ultra Iordanem habitationem Iobi ita describit cap. 95. Terra Hus regio, [Terra Hus sive Ausitis.] quæ Hæbraica voce Hus, sive Huz, Us & Uz dicitur a septuaginta Interpretibus, Græce Αὐσίτις, quasi Οὐσίτις, Husitis nominatur. Sita est autem ultra Iordanem in Trachonitide regione, inter Palæstinam & Cœlesyriam media. Iuxta Iosephum & Hieronymum condita est ac nomen accepit ab Hus filio Aram, filii Sem, filii Noe, qui & Trachonitidis & Damasci conditor fuit: & in hac regione primus habitationem & principatum tenuit. Ibidem postea, uti sacra narrat historia, [habitatio S. Iobi.] etiam beatus Propheta Iob habitavit, & Principatum habuit… Hujus autem sepulcralem pyramidem apud Suëtam etiamnum ostendi addit, & ut cap. 92 ait: Suëta quæ & Suïta, Suïtes, Suhi & Suchi vocatur, inclita in terra Hus urbs est… Ex hac originem simul & cognomen traxit Baldad Suïtes seu Suhites, unus ex tribus præcipuis amicis, qui sanctum Iob in tribulatione ejus inviserunt. Dein cap. 78 Pyramis, ait, [pyramis sepulcralis.] sepulcri B. Iob quæ etiam in planioribus locis terræ Hus ad Orientem Suëtæ monstratur, a Græcis aliisque gentibus, quod Propheta ibi sepultus sit, in honore habetur. [Bosra alia ad montem Hermon.] Est ibidem propre montem Hermon Bosra seu Bostra, postea Busereth dicta, metropolis Arabiæ desertæ, unde Iob filius Zaræ de Bosra supra appellatur, & Æsitis sive Hus dicitur, in Menologio Basilii Imperatoris, regio sita ad fines Iudææ & Arabiæ: ubi Iudæa latius sumitur pro reliquis Israelitarum ditionibus. Alia est Bosra, urbs Idumeæ Australis, quam patriam Iobi aßignat Adrichomius in descriptione deserti Pharan, [alia in Idumæa.] in quo prope montem Pharan est Dennaba, ubi ante Iobum regnavit Balac filius Beor, & sic in Synaxario & aliis Menæis Ausitis regio inter Idumæam & Arabiam sita dicitur. Hanc autem regionem posteri Esau creduntur occupasse, cum Israelitæ degerent in Ægypto: quia Esau (qui & Edom appellatus est, atque ab eo Idumæa) in Orientali Idumæa habitavit, ibique excepit fratrem suum Patriarcham Iacob, ex Mesopotamia redeuntem.
[6] Atque hæc satis multa de regione in qua regnavit Propheta Iobus, [Rex habitus,] propterea cap. 1 appellatus vir magnus inter omnes Orientales, qui & de se ipso cap. 29 testatur: Quando procedebam ad portam civitatis, & in platea parabant cathedram mihi; videbant me juvenes & abscondebantur, & senes assurgentes stabant; Principes cessabant loqui, & digitum superponebant ori suo. Tum aliquibus interpositis subdit: Si voluissem ire ad eos, sedebam primus; cumque sederem quasi Rex circumstante exercitu, eram tamen mœrentium consolator. Vbi absque exercitu erat Iobus in tali auctoritate, atque alius Rex cum suo exercitu. Et sicut Melchisedech Geneseos cap. 14 fuit Rex Salem & Sacerdos Dei altissimi, [Sacerdos,] ducentis circiter annis ante nativitatem Iobi; ita etiam hic Sacerdotalem dignitatem cum Regia conjunxisse probatur, ex ipso sacrificandi munere, quo capite primo functus scribitur. Nam cum in orbem transissent dies convivii filiorum, mittebat ad illos Iob, & sanctificabat illos, consurgensque diluculo offerebat holocausta pro singulis. Post plagam vero etiam jussu Dei pro amicis oravit & sacrificia obtulit, ut in fine libri cap. 42 narratur. Habitus etiam quasi Patriarcha populi, [Patriarcha,] Deum extra Israëlitas colentis, & ipse ex stirpe Abrahæ, sicuti ceteri Patriarchæ posteriores, orginem traxit. Prophetam agnoscit Ecclesia Orientalis & Occidentalis; [Propheta,] & cum illa paßim antiqui Patres, Prophetam & eximium Prophetarum cum S. Augustino sermone 2 de Nativitate prædicant. Præterea S. Ioannes Chrysostomus, homilia 5 ad populum Antiochenum, [Martyr,] inter Martyres eum censet. Nam etsi, inquit, ante tribunal non fuit constitutus, nec judicis vocem audivit, neque vidit carnificem, attamen multis Martyribus graviora passus est. Præterea inter Hagiographos censetur, [Hagiographus.] tamquam auctor libri sui, quo ejus lucta cum dæmone & varii cum amicis sermones exponuntur: quem librum ab ipso lingua Syriaca sive Arabica vel Idumæa conscriptum in Hebraicam transtulisse Moysem, adjecto etiam libri principio & fine, paßim cum Bellarmino alii asserunt. Antonius Possevinus in Apparatu sacro, de Catenis & Interpretibus ejusdem libri Græcis Latinisque disserit, post quem plurimi ejus librum elucidarunt. Finio, quia præstat silere, quam plura delibare. Solum subjicio Magni Jobi epitaphium, cœnotaphio appensum a Saliano.
[7] [Epitaphiū ex Saliano.] Clausit, Viator, hoc marmor aliquando mortuum, emisitque gloriosum cum gloriæ Principe Messia resurgentem Jobum, virum toto Oriente longe maximum: imo non virum, sed Heroëm, in toto Patriarcharum ac Prophetarum choro summis animi, corporis, fortunæ, ornamentis clarissimum; imo non Heroëm, sed Heroum Antistitem: miraculum mundi rectius dixerim atque prodigium. Quippe non cum hominibus, ut ceteri athletæ, sed cum ipso Satana immanissima bellua, eum ad certamen atrocissimum deposcente, semel iterumque ita congressus est, ut nudatus fortunis, semper verissima summæ fortitudinis gloria vestiretur; & horribili ut putabatur casu prostratus, vel ipso Agonotheta teste ac Præcone, semper steterit, victricique palma coronatus triumpharit. Hunc si Regem dixeris Husitarum, Regum antiquorum decus, Regiis virtutibus illustrem, parum est; si Patriarcham ac Prophetam, non satis est; si magnum Sacerdotem, Doctorem gentium, Martyrem, Apostolum, pœne nondum satis. Tantus enim fuit, ut ejus viventis, patientis, resurgentis umbra, arcem ipsam majestatis humanati Verbi ferme contingat. LXX annos natus, in medium rerum omnium certamen descendit: in quo totum ipsum septennium inaudita fortitudine cum hoste teterrimo noctes diesque colluctatus, deinceps sicut palma multiplicavit dies, & ad decimum septimum supra ducentesimum annum propagavit; & eo denique tempore vinculis corporis solutus est, quo Israëlitæ, Ægyptia servitute liberati, deserta Arabiæ loca peragrare cœperunt, anno Mundi MMDXLIV, Diluvii DCCCLXXXVIII, Ante Christi Domini ortum MDIX.
[8] [Corpus dicitur Roma allatum Ticinum.] Iacobus Gualla, Sanctuarii Papiensis anno MDLXXXVII editi lib. 4 cap. 2, agens de Rothario Longobardorum Rege, conditore ædis S. Ioannis Baptistæ in Burgo, in qua & successores deinde tumulati fuere; ejusdem Regis em>præcipuæ diligentiæ tribuit, quod idem templum præ cunctis urbis Ticinensis ecclesiis ditetur Sanctorum venerandis Reliquiis; ejus enim inquit strenua manu Roma a barbaris liberata fuit, & pro eo urbi reique publicæ Christianæ tam ingenti salutis præstito dono, grata concessione Sedis Apostolicæ, veneranda corpora Sanctorum Felicitatis ac filiorum, Job quoque patientissimi, item Tobiæ Patriarchæ Tobinique filii atque Sarræ, Rex ipse cum magna veneratione Ticinum deferri fecit, ad idem templum: ibidemque servantur. [& nuper furto sublatum.] Deinde enarrata breviter illius vita caput 6 sic concludit, Cujus quidem venerandæ Reliquiæ in capella Divi Archangeli Raphaelis coluntur. Nec ita pridem id adhuc fuisse indicat nobis Ioannes Antonius Castillionæus, in suo de Antiquitatibus Mediolanensibus opere pag. 113, memoriam inducens ejusdem templi & Rotharii Regis, qui illud tot opibus ac tantis Divorum illustriū ossibus cumulavit, ut merito, inquit, olim per se inclitum, nunc demum universo orbi notissimum factum sit, ob furtivam & clandestinam Sanctorum corporum Jobi, Tobiæ, & Tobioli subreptionem, quæ universum Ticinensem populum maximopere commovit, & ingenti dolore perculit. Hæc Castellionæus, anno MDCXXV librum illum evulgans. Neque jam vacat indagare numquid deinde reparatum sit damnum: aut quo ablata sint sacra illa corpora, quibus quin hoc die, quo Sanctus Job colitur, specialis acta celebritas fuerit apud Ticinenses, dubitari non debet. An vero Tobias, cum filio & nuru, Sanctorum fastis nullis adscriptus, [Translationis auctor Rotarid Rex,] proprium suæ venerationis diem habuerit, libenter ex rerum Ticinensium peritis discam: possent enim eo casu, ad ejusmodi diem, diligentius explicari prædicta, & quidquid hic deest suppleri. Hactenus porro opis, urbi Romanæ a Rothario contra barbaros latæ, vestigium non invenio: nec alios scio, qui ætate illa fuerint Romanæ civitati graviores quam Longobardi, etsi eam non occuparint. Seculo autem sequenti & anno DCCLV Aystulphus, eorumdem Rex, Romam per tres menses obsedit; & multa corpora Sanctorum effodiens, eorum sacra cœmeteria abstulit, teste Anastasio in Vita Stephani III. [an Aystulphus?] Idque non extra urbem tantum fecit, sed etiam in ea quæ trans Tiberim est urbis regione. Nam ut idem Anastasius ait in Vita S. Paschalis Papæ, illustranda XIV Maji, ejus tempore fama erat, quod Aystulpho Romam obsidente, venerabilis Christi Martyris Cæciliæ corpus furtim ab illius hominibus fuisset ablatum, utique cujus templum erat in dicta em>Regione. Quamvis autem id verum non fuisset, verum tamen fuisse quoad corpora SS. Valeriani sponsi ac Tiburtii Martyrum, ibidem olim tumulatorum, sustinent Ticinenses, dum ea adhuc a se poßibderi jactant. Si igitur a Rothario non creditur gratiose acceptum corpus S. Jobi & aliorum em>ex veteri Testamento Sanctorum; poterit credi illud sub Aystulpho fuisse violenter aut fraudulenter ablatum. Quomodo autem aut quando ea Romam ex Oriente advenerint optarem posse docere, adductis ea de re veteribus litterarum monumentis.
DE SS. PRIMO PRESBYTERO, MARCO DIACONO, JASONE ET CELIANO,
MARTYRIBVS TERGESTI IN ISTRIA.
SUB HADRIANO.
[Praefatio]
Primus Presbyter, Martyr Tergesti in Istria (S.)
Marcus Diaconus, Martyr Tergesti in Istria (S.)
Jason, Martyr Tergesti in Istria (S.)
Celianus, Martyr Tergesti in Istria (S.)
G. H.
Tergestum, ad Mare-superum sive Adriaticum littoralis urbs Istriæ, varios habuit athletas, sub Imperatoribus Ethnicis palmam martyrii adeptos. Ex his dedimus XII Aprilis S. Lazarum Diaconum: cujus sacrum corpus una cum Reliquiis SS. Primi & Marci, [SS. Primi & Marci corpora Veronam translata:] de quo hic agimus, & S. Apollinaris Subdiaconi, ad VI Decembris referendi, translata fuerunt Veronam anno DCCLV, & XI Calendas Iunii in ecclesia S. Firmi majoris deposita: uti latius deduximus ad dicti S. Lazari Acta. Qua occasione Augustinus Valerius, in Antiquis monumentis Sanctorum em>Veronensium, etiam de SS. Primo & Marco agit, asseritque horum Vitam describi in pluribus libris antiquis ex membranis hujus civitatis. [Acta Martyrii:] Hanc nacti nos sumus Florentiæ in codice membranaceo Illustrißimi Senatoris Caroli Strozzi, & hic damus. Dicuntur ibi martyrizati VI Idus Majas, [cultus 10 Maji.] eoque die festum eorum celebrari annotarunt dictus Augustinus Valerius, & Ferdinandus Vghellus in Episcopis Veronensibus & horum quadragesimo primo S. Annone, quem illorum corpora transtulisse etiam infra ad hujus Vitam XXIII Maji indicatur.
[2] [compendiū Actorum.] Petrus de Natalibus Episcopus Equilinus lib. 4 Catalogi cap. 151 hoc martyrii compendium habet: Primus, Marcus, Jason & Celianus Martyres, Tergesti civitate, passi sunt tempore Hadriani Imperatoris, sub Artasio Præside: qui Primum Presbyterum & Marcum Diaconum fustibus cædi jussit, & sub ventres eorum ignem accendi, deinde sulfur solutum in ora eorum infundi. Et cum hæc omnia supplicia sine ulla eorum læsione superassent, multique exinde conversi fuissent, Jasonem & Celianum fustibus tamdiu verberari mandavit, donec cæsi spiritum emitterent. Deinde Primum & Marcum extra urbis mœnia decollari. [sepultura II Maji,] Quorum corpora in eodem tumulo, juxta eamdem civitatem, sepulta sunt quinto Idus Maji. Hæc Petrus de Natalibus in Catalogo, ex quo sua compendia videntur compsuisse & retulisse ad XI Maji, auctor Florarii MS. auctor Violæ Sanctorum Hagenoæ anno MDVIII excusæ, [variis Fastis inscripta nomina] Grevenus in Auctario Vsuardi, Witfordus, Maurolycus, Felicius, Canisius, Galesinius, in suis Martyrologiis; Ghinius in Natalibus Sanctorum Canonicorum, Ferrarius in Catalogo generali & alio Sanctorum Italiæ. Quod alii LXXX, tunc ad fidem conversi & fustibus cæsi, ac foris civitatem ejecti, sint ut Sancti referendi, in silentio antiquorum non definimus.
ACTA MARTYRII.
Ex Ms. Florentino Caroli Strozzi.
Primus Presbyter, Martyr Tergesti in Istria (S.)
Marcus Diaconus, Martyr Tergesti in Istria (S.)
Jason, Martyr Tergesti in Istria (S.)
Celianus, Martyr Tergesti in Istria (S.)
BHL Number: 6923
EX MS.
[1] [In persecutione Hadriani] In diebus illis, cum imperiū obtineret Hadrianus, multa persecutio in Christi famulos erat, & sævissimas pœnas tolerabant: quos Dominus ad suæ gratiæ præmia convocabat. Probabat enim Dominus suos athletas, quibus coronam perpetuam & cælestem parabat. Jam enim difficile Christiani publice in civitatibus palam ambulabant, sed in speluncis & montibus & per cavernas terræ, vel per deserta loca se in abditis locis celabant. Eodem tempore erant duo viri Christianissimi apud Tergestinam civitatem, quæ est Istriæ provinciæ: [SS. Primus & Marcus] unus ex eis Presbyter nomine Primus, & alius Diaconus nomine Marcus, secundum seculi hujus nativitatem genere nobiles, nobiliores vero secundum fidem Christi: qui numquam se aliquando præ timore persecutorum in abdito loco contulerunt, sed de Dei æternitate securi, se quotidie paganissimis populis, quod essent Christiani manifestabant. Splendebant autem quasi stellæ in medio cæli & inter obscuros populos præclari.
[2] Eodem itaque tempore contigit ut Tergestinæ civitatis Præsidatum mereretur contigit quidam pessimus atque iniquissimus vir, nomine Artasius. [apud Artasium Præsidem delati,] Suggesserunt autem quidam de duobus viris dicentes: Quoniam hi duo viri non quiescunt diebus ac noctibus, ad subversionem deorum nostrorum, verba vana in populis ore publico proclamare, dicentes: quod Christus eorum sit sanctus, & omnes dii nostri nihil sint. Audiens hoc Præses jussit turbis & Officio suo, ut Sanctos Dei in conspecto ejus exhiberent. Qui cum ingressi fuissent, videns eos iniquitatis Præses dixit: Tu tantæ ætatis senior, quare talia, ut suggestum est nobis, in populo proclamas ore proprio, & dicis quod Christus vester est Deus, dii autem nostri minime vobis esse videantur? [& fidem Christi confessi,] S. Primus Presbyter respondit: Si quis hoc contra nos Christi servos vestræ suggessit potestati, nihil falsum locutus est in tuis auribus: quoniam hoc semper proclamamus, quia idola vacua sunt quæ colitis: nam divinitas in cælis habitat. Artasius Præses dixit: Et audetis talia verba loqui? Ecce jam omnia manifesta sunt, quæ de vobis dicta sunt, qui in conspectu nostro talia loquimini. Quid autem in absentia?
[3] Et dixit Decurioni: Extensos eos jubeo fustibus cædi, & sub ventre eorum ignem accendi. Et cum hæc fierent, S. Marcus dixit: Addisce, [torquentur igne & fustibus:] fili iniquitatis, qualis sit virtus D. N. Jesu Christi: intente diligenter quoniam igne nos concremari jussisti, & venter noster non est ullo modo adustus ab igne. Ecce qualem medicum & consolatorem habemus, qui animas consolatur, & membra nostra confortat. Artasius Præses dixit: Per deos immortales, quia si non sacrificatis diis, diversis generibus tormentorum conteram membra vestra. S. Marcus respondit ei: Qui sunt dii, quibus nos sacrificare cogis? Artasius Præses dixit: Nescitis deos immortales, Jovem, Mercurium, [Deos spernunt,] Herculem, Junonem, Minervam, Apollinem & alios, qui in hac urbe consistere videntur? S. Marcus respondit: Istos tantos deos numquam audivi: scio enim quia unus est Deus in cælis, qui in Trinitate regnat ipse cum Filio & Spiritu sancto, qui ante quam omnia fierent super aquas ferebatur. Sed ut cognoscas dicam tibi quales sint dii tui: dimitte senem mecum concertare, & disputemus de diis tuis: & sic demum cognosces quod colis. Artasius Præses dixit: Ecquid de diis nostris vel de Deo Jove aliquid disseres? Erat autem B. Marcus annorum triginta & octo, dixitque Præsidi: Jovis, quem tu dicis deum, quam divinitatem potest habere, qui omni castitati usque ad mortem exstitit inimicus, sororum suarum adulter? in Mercurio autem quæ divinitas reperitur, aut quid in Apolline aut ceteris, quos deos appellatis? Omnes enim figmenta sunt, qui in isto seculo quantum a vobis honorantur, tanto magis in inferno centuplex illis pœna conduplicatur. Nunc de Deo nostro addisce, miserrime, quanta mirabilia super terram fecit.
[4] Audiens autem hæc iniquissimus Præses, dixit S. Primo: Tu autem, vetule, quem tua vanitas ad tale dedecus perduxit, quid dicis? [Contra] blasphemantem hunc & injuriam deorum nostrorum contumaciter proclamantem nihil respondes? S. Primus respondit: Verum dico per nomen D. N. Jesu Christi, quia tecum loqui confundor: nam qualem vides meum Diaconem loquentem, talem & me intellige silentio studentem: quoniam unus est Spiritus sanctus, qui per ora nostra loquitur. [sulfure resoluto in ora infuso mament illæsi,] Ira autem commotus Artasius Præses, jussit sulfur inferri ac resolvi, & in ora amborum adigi. Cumque factum fuisset ita, Sanctis in ore fuit tamquam homini ardorem patienti, dum aliquid frigidum biberit: & quasi ex uno ore ita Dominum magnificabant, ut admiraretur Præses & qui aderant de eorum tolerantia. Universi autem populi exclamaverunt dicentes: Magnus est Deus Christianorum, quem colunt isti, qui tormenta jam passi sunt talia, & nullus eorum est contaminatus: oramus & petimus, Deus Christianorum, ut mereamur tui effici. Audientes hæc Sacerdotes idolorum exclamaverunt ad Præsidem, dicentes: Tolle homines malos & diis injuriam inferentes de hac civitate. Cumque hæc audisset Artasius Præses, jussit eos in equuleo suspendi, & ignem lateribus eorum applicari.
[5] [ex 82 conversis SS. Iason & Celianus cæsi,] Cum autem hoc factum fuisset, jussit viros detineri qui in illa hora crediderunt, & fustibus cæsos foris civitatem projici. Erant autem viri numero octoginta duo, ex quibus duo plagis cæsi migraverunt ad Dominum: unius nomen erat Jason, & alterius Celianus. Post hæc autem præcipit sanctis Martyribus capitalem dictari sententiam: quos educentes ministri una cum spiculatore foris civitatem, usque in tribus milliaribus, ibidem genibus positis orationem ad Dominum effuderunt. Et accedens spiculator amputavit capita eorum: & sic consummaverunt cursum agonis sui in requiem æternam. [SS. Primus & Marcus capite plexi.] Audientes hæc universi populi Christianorum, qui absconditi erant, venerunt noctu: & tollentes corpora eorum omnium quatuor, in proximo loco sepelierunt, ad laudem D. N. Jesu Christi. Martyrizati sunt autem Beatissimi Martyres, Primus Presbyter & Marcus Diaconus, VI Idus Majas, sub Imperatore Hadriano, Præside vero Tergestinæ civitatis Artasio, regnante vero D. N. Jesu Christo, cui est honor & gloria, & laus & potestas, in omnia secula seculorum. Amen.
DE SANCTIS MARTYRIBVS ROMANIS
CALEPODIO PRESB. PALMATIO CONSULE ET ALIIS XLII, SIMPLICIO SENATORE ET ALIIS LXVIII, FELICE ET BLANDA CONJUGIBUS.
ANNO CCXXII.
[Praefatio]
Calepodius Presbyter, Martyr Romanus (S.)
Palmatius Consul, Martyr Romanus (S.)
Alii XLII, Martyres Romani
Simplicius Senator, Martyr Romanus (S.)
Alii LXVIII, Martyres Romani
Felix, conjunx Martyr Romanus (S.)
Blanda, conjunx Martyr Romana (S.)
AUCTORE G.H.
Historia martyrii horum athletarum continetur in pervetustis Actis martyrii S. Callistis sive Calixti Pontificis Romani, quæ traduntur per Notarios Romanos conscripta fuisse, eodem plane modo, [Acta SS. Vrbani & Callisti per Notarios scripta,] quo Acta Martyrii S. Vrbani Papæ illius successoris, quæ XXV Maji illustrantur, etiam dicuntur per Notarios Ecclesiæ Romanæ conscripta. Floruit eo tempore S. Anterus, postmodum Pontifex Romanus, qui gesta Martyrum diligenter a Notariis exquisivit, & in ecclesia recondidit; ut vel ideo in Præfatione ad antiquos Catalogos Romanorum Pontificum, a nobis ante tomum primum em>Aprilis editos, judicaverimus, videri ab illo priorem partem primi Catalogi usque ad dictū Vrbanum Papam collectam fuisse, & ab aliis postmodum suppletā. Quidni igitur etiam horum duorum Pontificum Acta censeamus ab uno eodemque Antero conscripta & recondita in ecclesia fuisse?
[2] [Ex hujus Actis,] Quæ spectant ad S. Callistum, habemus ex pervetustis MSS. Trevirensi S. Maximini, Audomarensi ecclesiæ Cathedralis, Marchianensi prope Duacum, Lovaniensi S. Martini a Domino Vlimerio submissa, uti & alia a CL. V. Puteano accepta, præter duos illustres antiquos codices nostros. Edita etiam fuerunt ante ducentos annos a Ionino Mombritio, & deinde in collectione Vitarum Sanctorum Coloniæ & Lovanii anno MCCCCLXXXIII & biennio post excusa, [sumpta elogia horum Martyrū.] ac postmodum, sed phrasi hinc inde correcta, a Laurentio Surio. Ex his Actis de SS. Calepodio, Palmatio, Simplicio composuerunt illustria elogia Venerabilis Beda, in genuino Martyrologio a nobis ante tomum secundum Martii edito, Rabanus, Ado, Vsuardus, Notkerus, aliique Martyrologi posteriores, quæ apud illos videri possunt. Eorum loco damus majorem partem ex Actis S. Calixti Papæ, quod ea ad hos Martyres spectat: [& Passionis historia quæ hic datur.] quibus adjungimus quæ in hodierno Martyrologio Romano his verbis continentur: Romæ B. Calepodii Presbyteri & Martyris, quem Alexander Imperator gladio fecit occidi, & corpus ejus per civitatem trahi, atque in Tiberim jactari: quod inventum Callistus Papa sepelivit. Decollatus est etiam Palmatius Consul, cum uxore & filiis & aliis promiscui sexus quadraginta duobus de domo sua: Simplicius quoque Senator, cum uxore & sexaginta octo de familia sua: item & Felix cum uxore sua Blanda: quorum capita suspensa sunt per diversas portas Urbis ad exemplum Christianorum. Hæc ibi.
[3] Dicitur infra in Actis S. Calepodius occisus sub die Kalendarum Maji, quo etiam die SS. Calepodius, Palmatius & socii inscripti sunt Martyrologio MS. Caroli Strozzii Senatoris Florentini, & nominantur a Greveno atque Canisio. Verum S. Palmatius fuit sexto Idus Maji sepultus in cœmeterio ejusdem Calepodii: [S. Calepodii cœmeteriū,] & additur apud Adonem & alios tertio ab Urbe milliario. De cœmeterio Calepodii agit Aringhus lib. 2 tomi 1 Romæ subterraneæ cap. 12, ubi dubitat, an B. Calepodius illud primus extruxerit vel certe instauraverit; an potius ejus dumtaxat nomine insignatum fuerit, quod sacrum ejus corpus ibi sepultum fuerit; eo quod S. Julius Senator & S. Antonius, sub Commodo Imperatore occisi, XIX & XXII Augusti, referantur in cœmeterio Calepodii sepulti. Est quidem Commodus vita privatus triginta fere annis, antequam S. Calepodius fuit martyrio coronatus, & in Actis Calepodius appellatur senex Presbyter: potuit tamen juvenis extruxisse illud quod auctor coævus vocavit ejusdem cœmeterium. Locum ibidem num. 7 describit Aringhus, & sub finem habet ista: Quod in hoc cœmeterio singulare est, jugis inde crystallinæ aquæ vena emanat, quam sub acerba persecutionum tempora sanctos apud Martyres, non ad potandum dumtaxat, verum etiam ad salutare impertiendum Baptismatis lavacrum, his qui ad fidem traducebantur, usus quondam extitisse, credere par est. Dein num. 8 de translatione corporis S. Calepodii & aliorum ista habet: Ceterum beatissimorum Martyrum, Callisti ac Julii Pontificum, [inde corpus translatum ad ecclesiā S. Mariæ trans Tiberim.] nec non Calepodii Presbyteri corpora, quæ olim hic, ut diximus, condita fuerant, in ejusdem postmodum Callisti titulum translata honorifice sunt, in ecclesiam videlicet S. Mariæ trans Tiberim, ubi in hanc usque diem eorumdem imagines musivo opere expressæ, in majori ecclesiæ abside suspiciuntur.
[4] Acta S. Iulii Papæ illustravimus die XII Aprilis, ubi
em>diximus, corpora horum Sanctorum ab Innocentio
II, seculo Christi XII, sub ara maxima posita fuisse &
marmoreo operculo oranta. Ejusdem Innocentii II
musivum opus, cujus Aringhus meminit, quoniam vetustatis
fuligine obsitum, in loco parum ucis recipiente, difficulter
cernitur; periclitaturque ne pereat prius, quam hæc
quoque ecclesia, eadem qua aliæ plures Romanæ nunc nitent
& fulgent, majestate reformetur; operæ pretium censui
ejus delineationem, quantum maligna lux temporisque edacitas
patiuntur accuratam, perita manu excipiendam curare,
atque æri incidendam.
em>Quoniam autem operis nostri forma non admittit imaginē
adeo longam, [ubi ejus imago inter Sanctos:] ut toti hemicyclo illius absidis commensuretur
proportionatæ longitudinis celatura; unum qui ibi est
em>Sanctorum ordinem sic divisimus in duos, ut Christi Deiparam
amplexantis thronus, una cum aßistentibus hinc
Petro inde Calixto, superiori relinquantur in ordine;
em>inferiorem vero ordinem occupent, hinc Laurentius &
Innocentius, qui uno in latere aßistunt Calixto; inde,
qui alterum latus implent post Petrum, Cornelius, Julius
& Calepodius. Hujus porro Vitam ipsi Romæ anno
MDCLXI in prælaudata Ecclesia S. Mariæ trans Tiberim ex
MSS. Officiis propriis; sed ex Actis majoribus contractam
esse invenimus: sub finem vero sic habebatur, corpus postea
ad ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim sublatum, sub
altare majus reconditum est. Idem confirmat Pancirolius
in Thesauro urbis, addens aliquas ejus Reliquias esse
in ecclesia S. Mariæ in Campo Martio & in aliqua ecclesia
S. Pauli Apostoli.
[5] [alibi reliquiæ ejus:] Alios supra relatos Martyres fuisse etiam in cœmeterio Calepodii sepultos, idem Pancirolius arbitratur; quod pari agone consummati Martyrii palmam adepti fuissent. At S. Palmatii Reliquias Carolus Rex attulit in castrum suum Karelsteyn, ubi sub eodem castro in honorem ejusdem Sancti fundavit parochialem ecclesiam. Ita Martyrologium Ecclesiæ Pragensis a ducentis annis conscriptum. In Diario Reliquiarum Pragensium dicitur, S. Palmatii Martyris Romani pars brachii, quod attulerat Carolus IV Imperator Roma anno MCCCLV. [Sociorum Pragæ, Canimbricæ, Bononiæ] Caput S. Palmatii a longo tempore asservari Conimbricæ in ecclesia sanctæ Crucis Canonicorum em>Regularium, tradit Cardosus in Hagiologio Lusitano. At S. Simplicii Senatoris aliquas Reliquias asservari Bononiæ in ecclesia S. Pauli Barnabitarum, & Sanctimonialium nominum Iesu Maria in platea Galleria, tradit in Bononia perlustrata Masinus.
ACTA MARTYRII
Per Notarios Romanos conscripta.
Calepodius Presbyter, Martyr Romanus (S.)
Palmatius Consul, Martyr Romanus (S.)
Alii XLII, Martyres Romani
Simplicius Senator, Martyr Romanus (S.)
Alii LXVIII, Martyres Romani
Felix, conjunx Martyr Romanus (S.)
Blanda, conjunx Martyr Romana (S.)
BHL Number: 1523
Per notar. Rom.
[1] Temporibus a Macrini & Alexandri, divino incendio b concremata est pars Capitolii a Meridiano, [Incendium publicum & aliquos fulmine ictos,] & intra templum Jovis ruit manus sinistra aurea, & eliquata est. Venerunt autem aruspices & sacerdotes ad Alexandrum, dicentes ut sacrificiis & odoribus placarentur dii eorum. Hoc audito Alexander jussit fieri petitionem eorum. Et dum sacrificarent, subito cælo sereno, mane die Jovis, fulmine divino mortui sunt quatuor sacerdotes idolorum, & ara Jovis incendio concremata est: & factus est dies obscurus, ita ut omnis populus Romanus fugeret foras extra muros. Et dum dispergeretur populus per fugam, venerunt trans Tiberim in urbem ad templum a href="#PE021081">c Ravennatium, & audierunt in quodam cœnaculo multitudinem Christianorum psallentem: inter quos erat Calixtus Episcopus cum Clero suo. Audiens autem hoc unus ex d Consulibus, nomine Palmatius, multitudinem Christianorum collectam in quodam loco, [S. Palmatius adhuc ethnicus imputat Christianis] nuntiavit Alexandro, dicens: Magne Princeps, hoc signum ideo factum est, quia civitas sordescit. Si ergo purificata fuerit, gaudebimus simul de gloria culminis vestri, & Respublica fulgebit. Alexander dixit: Purificetur. Tamen declara nobis, quæ est ista purificatio? Respondit Palmatius: Ut profani non sint. Alexander dixit: Qui sunt profani? Respondit Palmatius: Christiani. Alexander dixit: Ego præcepi semel atque iterum, ut ubicumque inventi fuerint puniantur, aut offerant diis immortalibus libamina. Respondit Palmatius, dicens: Per claritatem vestram ego audivi, cum tristis essem propter signum quod factum est, quomodo canticis & incantationibus in quodam loco clamaret in regione trans Tiberim multitudo Christianorum: unde non mirum, si causa hæc fecit hoc signum.
[2] Dixit ei Alexander: Accipe potestatem, ut ubicumque eos inveneris, trahas ad sacrificandum, ad placandos Deos: aut certe exquisitis eos tormentis afflige. Tunc Palmatius accepta potestate, collecta multitudine militum, venit trans Tiberim, [ad capiendum S. Calepodium mittit milites, quibus excæcatu,] ubi collecta erat multitudo Christianorū cum B. Calixto, inter quos erat Calepodius senex Presbyter: & venientes in quoddam cœnaculum, ingressi sunt decem milites: & cum ingressi fuissent omnes; hi decem milites, subito cæci facti sunt. Respondit Calepodius senex Presbyter & dixit: Filii mei, quem quæritis? Illi autem clamabant dicentes: Accendite nobis luminaria, quia obscuratus est ante nos locus iste. Dixit autem Calepodius Presbyter: Deus qui videt omnia, ipse cæcavit oculos vestros. Tunc palpantes illi descenderunt cæcati. Hæc autem cum vidisset Palmatius, timore territus, fugiens nuntiavit omnia Alexandro. Eodem igitur die Alexander jussit milites, qui cæci facti fuerant, ut in conspectu suo ducerentur. Et dum cognovisset milites, cœpit clamare: O cives optimi! videte magicam artem. Respondit Palmatius, & dixit: Si per magicam artem istud factum est, ubi sunt virtutes deorum nostrorum? Iubeat itaque pietas vestra afferri & immolari diis, ne pereat Respublica propter eorum incantationes. Et præcepit Alexander ut immolaretur Mercurio, [curat sacrificia offerri Mercurio:] & responsa cognosceret. Emanavit autem præceptum universo vulgo, ut omnes ad Capitolium accurrerent de urbe Roma; ita ut qui inventi fuissent in habitaculis suis die Mercurii, omnes interficerentur; & misso præcone ita declaratum est, ut omne vulgus die Mercurii sine dilatione ad Capitolium cum Principe conveniat: qui vero non accurrerit, capite puniendum se esse cognoscat. Occurrente die supradicto omnis populus Romanus ad Capitolium accurrit. Palmatius quoque cum omni domo sua venit ad Capitolium cum porcis & vitulis.
[3] Et e factum est dum occisione pecudum effunderetur sanguis, & incantarēt carminibus sacerdotes; [territus voce virginis,] virgo templi, nomine Juliana, arrepta a dæmonio, clamabat dicens: Deus Callixti, ipse est Deus vivus & verus: ipse indignatus est pollutionibus Reipublicæ vestræ, & conteret f regnnm mortale vestrū, quia non adoratis veritatem. Audiens hoc Palmatius, solus cucurrit ad B. Calixtum in regione trans Tiberim in urbe Ravennatium; & misit se præcipitans, [accurrit ad S. Callistū baptizandus.] & introivit in domum ubi collecta erat multitudo Christianorum: & cecidit ad pedes B. Calixti, dicens: Cognovi Jesum Christum esse Deum verum, quem dæmones confessi sunt hodie: per ipsum te adiuro, ut liberes me a cultura dæmonum & lapidum: a href="#PE021085">g baptiza me sicut prædicas. Dixit ei Calixtus Episcopus: Noli deridere errando veritatem. Respondit Palmatius cum lacrymis, dicens: Domine, non derideo: quia cognovi in cæcitate militum, & in responsione virginis, quia Dominus meus Christus tuus est. Respondit Calepodius senex & dixit ad beatum Episcopum: Beatissime Pater, petenti baptismum noli denegare. Eodem tempore indixit jejunium ei uno die, & catechizavit eum: & allatam aquam de lympha putei, qui erat in eadem domo, benedixit: & deposito Palmatio in h pelvim, dixit ei S. Calixtus Episcopus: Credis ex toto corde in Deum Patrem omnipotentem, factorem visibilium & invisibilium? Respondit Palmatius: Credo. Et dixit ei: Et in Jesum Christum filium ejus? Et iterum respondit: Credo. Et dixit ei: Et in Spiritum sanctum, Ecclesiam Catholicam, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem. [cum aliis 42 ex sua familia:] Et exclamavit voce magna cum lacrymis Palmatius: Credo, Domine. i Eadem hora cœpit clamare & dicere: Vere vidi Dominum Jesum Christum, lumen verum, qui me illuminavit. Baptizavit autem & omnem domum Palmatii, & uxorem & filios, & promiscui sexus numero quadraginta duos. Ab eadem die cœpit Palmatius omnem facultatem suam pauperibus Christianis erogare, perquirens regiones & cryptas, ut ubicumque inveniret aut in custodia aut absconsos Christianos, de facultatibus suis victum vel tegumentum ministraret.
[4] Post dies vero k triginta duos, requiritur Palmatius ab Alexandro; [vinctus coram Alexandro.] cui nuntiatum est quia Christianus est, & aliis suadet. Tunc Alexander jussit eum præsentari. Qui cum tentus fuisset a quodam Torquato Tribuno, & missus in l custodiam Mamertini; post triduum indicavit Alexandro Torquatus, Palmatium in custodia mancipatum. Tunc Alexander gaudens jussit eum sibi præsentari. Et vinctus catenis Palmatius ingreditur ante Alexandrum. Quem cum vidisset, jussit eum solvi, & dixit ei: Sic amens factus es, o Palmati, ut deseras deos, & quæras & colas hominem mortuum? Palmatius tacuit. Dixit ei Alexander: Loquere fiducialiter: ne timeas. Respondit Palmatius dicens: Si datis licentiam, loquimur veritatem. Dixit ei Alexander: Excepta deorum injuria, loquere. Dixit ei Palmatius: Optime Princeps, si advertas, non sunt dii, sed sunt factura hominum mortalium. [profitetur fidem:] Modo quidem cognoscat mansuetudo vestra, qui debent coli: qui fiunt aut fabricantur a mortalibus, quales sint, vos judicate. Sed precor ego infelix, claritatem vestram: dicas deo tuo ut loquatur, & cum interrogavero respondeat: & cum hoc factum fuerit, non desero deos tuos, quos tu dicis. Dixit ei Alexander: Et quomodo a cunabulis tuis istos adorasti, & modo relinquis eos? Respondit Palmatius: Feci quasi infelix: modo autem cognovi quod verum est, de qua re precor Dominum Jesum Christum, ut ignoscat mihi, [traditur S. Simplicio Senatori,] quia ignorans peccavi. Eadem hora subridens Alexander, tradidit eum cuidam Simplicio Senatori, dicens: Habe eum penes te sine aliquo timore: & mollibus sermonibus revoca eum ad culturam deorum: talem enim hominem Respublica necessarium habet. Accepto Palmatio, Simplicius Senator vestimenta nobilia allata induit eum, & duxit in domum suam. Qui Simplicius præcepit uxori suæ, & majoribus domus suæ, ut omnem domum Simplicii in sua potestate haberet. Tunc Palmatius jejuniis & orationibus vigiliarum vacans, non cessabat cum lacrymis Deum patrem omnipotentem orare, & Jesum Christum filium ejus, ut pœnitentiam ageret de errore suo.
[5] Veniens autem ad eum quidam Felix nomine, cujus uxor clinica jacebat annis quatuor in lecto, misit se ad pedes Palmatii, dicens: Confessor Domini nostri Jesu Christi, exora pro ancilla tua uxore mea Blanda, ut liberetur de lecto doloris: & ego percipiam baptismum cum ea; quia diu est quod morbo paralytico tenetur, & jam facultas nostra defecit. Tunc Palmatius, præsente uxore Simplicii, cecidit in terram, [sanat paralyticam;] & cum lacrymis orare cœpit cum Felice, dicēs: Domini Deus, qui illuminasti m servum tuum, da mihi lumen æternum Jesum Christum: salva ancillam tuam Blandam, & alleva eam delecto doloris: ut cognoscant omnes, quia tu es Creator omnium rerum. [baptizati SS. Felix & Blanda] Eadem hora venit Blanda pedibus suis currens ad domum Simplicii Senatoris, dicens: Baptiza me in nomine Domini nostri Jesu Christi, qui tenuit manum meam & levavit me. Tunc Felix cœpit urgere B. Palmatium ut baptizaretur. Eadem hora B. Palmatius misit ad S. Calixtum Episcopum: & veniens baptizavit Felicem cum uxore sua Blanda. Videns hoc Simplicius, [& S. Simplicius cum familia,] cecidit ad pedes Calixti dicens, ut cum omni domo sua baptizaretur. Tunc B. Calixtus Episcopus fiducialiter dixit: Congreget Dominus triticum in horreum suum; & catechizavit omnem domum Simplicii, & uxorem & filios & familiam ejus, animas promiscui sexus fere sexaginta octo. B. Calepodius Presbyter gaudio repletus, cœpit clamare in domo Simplicii… Gloria tibi Domine Jesu Christi, qui de tenebris dignaris ad lucem perducere facturam tuam, & de errore liberare: fac cum servis tuis secundum misericordiam tuam. [capite plecunttur:] Hoc audiens Alexander, quia multitudo hominum baptismū percepisset per B. Calixtum Episcopum; misit exercitum militum, ac tenuit omnes qui baptismum perceperant: quos præcepit capitis subire sententiam, & per diversas portas urbis Romæ capita eorum suspendi, ad exemplum Christianorum.
[6] Tenuit autem & B. Calipodium, quem n fecit occidi gladio, [Corpus B. Calepodii sepelitur in ejus cœmeterio.] & corpus trahi per civitatem sub die Kalendarum Maji: cujus corpus jactari fecit in Tiberim ante insulam o Lycaoniam. In ipsis diebus fugit B. Calixtus cum decem Clericis suis, & abscondit se in domum cujusdam Pontiani noctu, rogans piscatores quærere corpus B. Calepodii Presbyteri. Quod inventum levantes de flumine, renuntiaverunt B. Calixto Episcopo. Tunc gaudio repletus est. Quod corpus sanctum acceptum condivit cum aromatibus & linteaminibus, & cum hymnis, & sepelivit eum in cœmeterio ejusdem, sexto Idus Maji p … Cum Calixtus Episcopus in custodia esset maceratus, veniens ad eum B. Calepodius noctu per visionem, consolatus est eum dicens: Firmus esto, Pater, quia corona tua jam perfecta est, ut accipias mercedem pro me.
ANNOTATA.
a Hæc claritatis causa ita legenda forent: A temporibus Macrini usque ad tempora Alexandri hæc gesta sunt. Nam anno 217 Antonino Caracalla die 8 Aprilis occiso, succeßit Macrinus, post annum duosque menses Imperii & ipse interemptus. Tunc dicto anno 217 S. Zephyrino Papæ 26 Augusti defuncto succeßit S. Callistus Papa. Cujus tempore dicto Macrino subrogatus Heliogabalus vixit usque ad 10 Martii, anni 222; & huic succeßit M. Aurelius Alexander, qui ante Cæsar declaratus cuncta dirigebat: sub cujus Imperii initium hi Martyres occisi sunt.
b Additur in MS. Vltrajectino, Anno Domini CCXXII, quod recte congruit nostræ Chronotaxi.
c MSS. quædam ad templum Ravennantium. Mombritius & editio Colon. melius Ravennatium: Surius phrasim immutans: trans Tiberim in urbem Ravennatium. Marlianus in Topographia Romæ lib. 5 cap. 19& post eum Boissardus cap. 125 asserunt regionem transtiberinam attributam ab Augusto militibus Ravennatis classis, quæ exinde urbs Ravennatium dicta est, sicut & templum, meritoriaque taberna, ubi nunc S. Mariæ ædes. Consule quæ ad Catalogos Summorum Pontificum annotavimus ante tomum I Aprilis.
d Fuerant hujus anni 222 initio Consules renuntiati Alexander ipse & Imperator Heliogabalus: unde Fasti notabantur Alexandro & Augusto Coss. sed mortuo Heliogabalo, ut dictum est substituendus ex more alius fuit: & hic omnino dicendus est, fuisse Palmatius, licet non nominatus in Fastis; uti non nominantur alii plures, in mortuorum locum per anni cursum subrogati.
e Ado hæc ita in Martyrologio circumscribit: Factum est dum funderetur sanguis porcinus & vitulinus, & sacerdotes virginesque baccharentur per templum dæmonis, una ex illis, Iuliana nomine, arrepta cœpit clamare.
f Surius & Ado cum editione antiqua Coloniensi Regem mortalem vestrum.
g Mombritius, Ado, Surius, & baptizes me. MS. S. Maxim. baptizans me. Advertat Lector animum ad antiquos ritus in baptismo servatos.
h Ita Constantinus Magnus apud Anastasium Bibliothecarium in Vita S. Silvestri, dedit pelvim ex argento ad baptismum, pensantem libras viginti.
i Ado & Surius, Qui baptizatus cœpit clamare.
k MS. Vlimerii viginti duos, Ado triginta.
l Ad radicem Capitolii est locus, nobilitatus vinculis SS. Petri & Pauli & aliorum Martyrum, uti sæpius diximus.
m em>MSS. Vlimerii & aliquod nostrum, addunt Moysem.
n Martyrologium Bedæ: Fecit occidi a Laodicio.
o Insula Lycaonia, seu Tiberina, nunc insula S. Bartholomæi, ob ædem huic sacram.
p Reliqua de S. Calixto hic omissa, erunt die 14 Octobris illustranda.
DE SANCTIS MARTYRIBVS ALPHIO, PHILADELPHO, CYRINO
LEONTINIS IN SICILIA.
[Praefatio]
Alphius, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
Philadelphus, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
Cyrinus, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
AUCTORE D. P.
§. I. Cultus Sanctorum apud Græcos & Siculos.
Sicilia, notißima insula, Italiæ accenseri solita (a qua freto trium millium passuum, ubi illud arctißimum est, sejungitur) cum Italiæ viciniore parte annumeratur Magnæ Græciæ, cujus lingua olim istic prævaluit, & Orientali Imperio diu fuit subjecta. Hinc veneratio cultusque variorum Sanctorum Siculorum, [Notitia apud Græcos asservata] qui ante compilatum a Sirleto Latina lingua Græcorum em>Menologium, ex eoque auctum a Baronio Romanum Martyrologium, Latinis extra Siciliam omnibus manserant ignoti, jam olim ad Græcos & Constantinopolitanam potißimum Ecclesiam transiit. In his fuerunt Sancti, de quibus agere instituimus, fratres, Alphius, Philadelphus & Cyrinus, quorum antiquißima quam potuimus hactenus invenire memoria, ab annis circiter DCC expressa, invenitur his verbis ad hunc X Maji, [in Menolo gio Basilii Imperat.] in Menologio Græco Basilii Porphyrogeniti Imperatoris: Alphius, Philadelphus, & Cyrinus, Christi Martyres, erant oriundi ex regione Italiæ, nobiles ac divites, filii Vitalii ejusdem regionis Præsidis. Cum vero a quodam Onesimo Christiano religionem didicissent, & ab ipso baptizati fuissent; Christi fidem prædicabant. Eo autem tempore, Præside cum Imperatoriis litteris ab urbe Roma in istam Italiæ regionem amandato, ut Christianos omnes occidi curaret; ad ejus notitiam isti tres delati & comprehensi, ac vinculis constricti, Romam missi sunt, una cum Onesimo & Erasmo aliisque viris quatuordecim ad Licinium: atque ab ipso traditi Diomedi Præfecto, pluribus affecti sunt cruciatibus. Tunc Onesimus, maximo in pectus ejus superimposito lapide, spiritum emisit. Erasmus autem, cum reliquis quatuordecim Christianis, capite plexus fuit: at prædicti tres, in Siciliam amandati, ibidem fuerunt interfecti.
[2] [Mss. Synaxariis Claromontano] Hactenus Menologium istud: cui jure antiquitatis proxime subjungendum est MS. Synaxarium Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod spectat ad Collegium Claromontanum Societatis Iesu Parisiis, ex quo hoc elogium damus: Eadem die X Maji, Certamen Sanctorum Martyrum Alphii, Philadelphi, Cyrini & sociorum. Erant hi ex Vascanorum regione oriundi, urbe Præfectorum, nobiles & opum abundantia clari, filii Vitalii Præsidis. Qui cum a quodam Onesimo viro sanctissimo religionem essent edocti & baptizati, Christum prædicabant. Erat autem cum litteris Imperatoriis contra Christianos Roma eo missus Anungellio; a quo hi primum de fide interrogantur, ab eoque Romam destinantur ad Licinium, qui eos Valeriano quæstionibus examinandos tradidit: a quo Puteolos ad Diomedem Præfectum amandantur, qui illos ad Tertyllum Siciliæ Præsidem deduci curavit. Magna ubique constantia & exercitatione varia tormenta sustinuerunt, ac tandem sub Tertyllo beatissimam sunt coronam adepti. Fuit autem Alphio lingua excisa, Philadelphus vero ignitis carbonibus tostus, & Cyrinus sartagini ardenti injectus. Onesimus vero & Erasmus, cum aliis quatuordecim, fuerunt multis excruciati tormentis. Et S. Onesimus quidem, post susceptum supra pectus maximum lapidem, spiritum emisit. Erasmus vero ejusque socii quatuordecim abscisso collo martyrium compleverunt.
[3] [& Chriffletiano.] Consonat his MS. Chiffletianum: quod etiam eorumdem Martyrum encomio præludit his tribus distichis, singulorum extremum cruciatum exprimentibus.
nobr>Ἀλφεῖος
ἐι
καὶ
γλῶτταν
ἐξαφῃρέθη
Τῇ
ψυχικῇ
γλώττῃ
σε
δοξάσει,
Λόγε.
Alphio lingu fuerit execta licet,
Te spiritali lingua glorificat, Deus.
Ὁ
Φιλάδελφος
καὶ
φιλόχριστος
φᾶναι,
Χρίστον
φιλῶν
ἤθλησεν,
εἰς
πῦρ
ἐσχάρας.
Prunarum in æstu Christum amans Philadelphus,
Etiam Philo-Christus voluit apparere.
Ὅπτου
φαγὼν
πρὶν
Σῶτερ
ιχθύος
μέρος,
Ἐκ
τηγάνου
Κυπρῖνον
ἡδέως
δέχου.
Lætus Cyprinum suscipe ex frixorio,
Salvator, asso pisce qui pastus olim.
Vbi quem Acta paßionis Cyrinum, Menæa excusa Cyrillum vocant, cyprinum vides appellari: quo nomine dum Græci vocant etiam eum piscem, quem Carpium Latine nuncupamus; data fuit occasio pio illi magis quam terso Poëtæ, alludendi ad partem piscis aßi, quem Christo post mortem apparenti discipuli obtulerunt, cum favo mellis, Lucæ XXIV, 42. Menæa excusa præcitata, simile jam relatis elogium habent: sed quæ de ultimo Martyrum cruciatu sigillatim retulimus, de toleratis prius tormentis generali una phrasi subjunguntur hoc modo: Cum a singulis Præfectis fuissent variis tormentorum generibus excarnificati, ne hilum quidem proficientibus tortoribus, in re plane desperata, a Tertylo morti addicti sunt: & sic gravissimis & crudelissimis tormentis superatis, beatum finem acceperunt.
[4] [iidem fastis Latinis denique adscripti.] Primus Cabilunensis in Gallia Episcopus, qui anno salutis MCCCCL scripsit Topographiam Sanctorum Christi Martyrum, post Maurolyci Martyrologium recusam, ad nomen Leontinum; hic, inquit, Alphius, Philadelphius & Cyrinus Martyres, sub Licinio Imperatore ac Tertullo Præside: & eadem fere verba ad hunc X Maji, habet ipse Maurolycus Abbas Messanensis anno MDLXIV. Baronius loci ac Martyrum nominibus contentus in recognitione Romani Martyrologii, abstinuit ab Imperatore ac Præside nominandis. Cumque universali Ecclesiæ illi sic noti jam essent, Leontina Ecclesia muneris sui esse credidit proprium de suis istis Patronis ordinare Officium, cum lectionibus ad secundum Nocturnum concinnatis ex Metaphraste, Codice Cryptæ-Ferratæ & Menologio, quomodo scilicet vulgari errore omnes Græci codices de Vitis Sanctorum tribuuntur Metaphrasti. Et ab his lectionibus, opera Agathini Castilionæ Leotinæ Ecclesiæ Canonici anno MDCVII sub Paulo Papa V Romæ approbatis, prolixam epitomen Paßionis sumpsit Ferrarius, inseruitque Catalogo Sanctorum Italiæ: ipsum vero Officium, ut ex Decreto sacræ Congregationis per universum Siciliæ regnum a Clericis secularibus & regularibus observari faciant, [& Officio proprio honorati,] sub pœna mille ducatorum, in virtute sanctæ obedientiæ, districte mandavit omnibus Officialibus spiritualibus & temporalibus Petrus Paulus Crescentius, Cameræ Apostolicæ generalis Auditor, Romæ XV Julii MDCXXII, mortuo jam Paulo & Romanam Ecclesiam regente Gregorio XV. Sicut autem ad suggestionem Pauli Bellarditæ Leontini, qui Gregorio XIII cum titulo Capellani ministrabat, præter prædictos tres Sanctos Romano Martyrologio inserti fuerunt Epiphana Martyr XII Maji, Euthalia Virgo Martyr XXVII Augusti, S. Mercurius & socii Milites X Decembris, quorum nulla aliunde habetur notitia quam ex Sanctorum Fratrum Actis, de quibus mox: ita & Leontina Ecclesia, eadem opera qua horum Officium, [uti & alii plures ex solis eorum Actis sumpti] etiam impetravit a jam dicto Paulo Papa V illorum & illarum Officia propria, nec non Sanctorum Theclæ & Justinæ Virginum, pro X Ianuarii; Sanctorum septem Puerorum Martyrum, pro XXVI Martii; Plurium Sanctorum Judæorum Martyrum, pro IX Aprilis; SS. Isidoræ & Neophytæ sororum Martyrum, pro XIII Aprilis; S. Thallalæi Confessoris, pro XXIV Maji; SS. Stratonici & Cleonici Martyrum, pro XXIV Iulii; SS. Onesimi, Erasini & sociorum Martyrum, pro XXXI Iulii (quod anno MDCIX civitati ac diœcesi Putolanæ, in qua creduntur paßi, communicavit em>sacra Rituum Congregatio, & triennio post Romæ excudi fecit Agathinus Castilionius prædictus Protonotarius Apostolicus, dicavitque Capitulo & Clero Ecclesiæ Puteolensis, ad ineundam tuendamque inter Puteolorum ac Leontinorum civitates, quæ sub eorumdem Sanctorum patrocinio numerantur, benevolentiam) denique S. Neophyti Episcopi & Confessoris, pro I Septembris; & S. Donati Presbyteri, pro XIII Novembris. Quæ si nunc primum offerrentur approbanda, credo haud ita facile reciperentur; nota jam melius Actorum incertitudine, nullis aliunde monumentis documentisque suffulta.
§. II Tempus Martyrii & locus natalis.
[5] [In Actis error temporis & nominis manifestus,] Qvalia Sanctorum encomia dedimus ex MSS. Basiliano & quod vocamus Claromantano, talia in pluribus MSS. Græcis per Italiam Galliamque reperimus, ex quibus voluissemus expresse annotata, si qua forte cum priori Basiliano magis quam cum posteriori Claromontano conveniunt. Et enim prius illud sic conceptum est, ut quod magnopere offendere lectorem poßit, dubiumque de historiæ veritate facere, nihil occurrat; sed commode intelligi em>poßit, quomodo ex aliqua Italiæ, præsertim Græciæ sive Calabriæ provincia oriundi, cum aliis Romam mißi sint ad Licinium aliquem Vrbis Præfectum, in eaque omnia administrantem vice absentis tum forte Imperatoris, quisquis demum hic fuerit; ac denique ad aliorum terrorem amandati in Siciliam, crudeliter, si nequirent flecti, interimendi. Adeo ut si aliquando extiterint sinceriora aliqua quam nunc habeantur eorum Acta, poßit ex his encomium istud sumptum credi. Posterius vero cum fuisse dicit τῆς τῶν Βασκάνων χώρας, πόλεως Πρεφεκτῶν, & a Licinio traditos Valeriano quæstionibus examinandos, manifestius indicat, ex iis se Actis esse acceptum, in quibus nati dicuntur Sancti ἐν τῇ τῶν Βασκόνων χώρᾳ ἐν μιᾷ τῶν πόλεων λεγομένῃ Πρεφέκτᾳ; comprehensique eo tempore & Romam mißi, quo Romani Imperii habenas moderabatur Licinius Imperator, cui unanimis amicus consiliariusque & assessor ab ipso secundus in Imperio erat Valerianus: quæ non possunt cum veritate subsistere: tum quia ætate illa nullidum erant Bascones sive Vascones, præterquam in Hispania, in qua Latinis non Græcis nominibus (qualia hic paßim occurrunt) solebant homines appellari: tum maxime quia Licinius Imperator, diversus a Licinio Valeriano, nullus fuit, nisi ætate Cōstantini Magni; hic autem neque in Sicilia, neque in reliquo em>Occidentali Imperio ullam habuit jurisdictionis partē.
[6] Manifestioris autem anistoriæ convincuntur eadem Acta in his ipsis duobus punctis (ut alia interim taceam) dum num. 102 multi propter Christum periisse dicuntur in Vasconum regione, & in Britannia unde orti sunt illi; [corrigendus substituendo pro Licinio Imp. & Valeriano hujus consiliario,] & num. 117 inducitur monachus ex Vasconum regione Britannorumque veniens, deque genere atque educatione Sanctorum docens Neophytum, primum Episcopum Leontinis designatum; eumdemque Roma ad Sanctorum patrem Vitalem ducens itinere undecim mensium in Vasconiam. Item cum identidem inducunt Licinium Imperatorē semper Augustum &c. edicta contra Christianos evulgantem num. 2, approbante Senatu Vrbis Romæ qui sub adventum Sanctorum Romam in Orientem parabat expeditionem, ut totum genus Christianorum funditus perderet; & vices suas gesturum Valerianum relinquens, eidem vinctos tradiderit ex Præfecta adductos, mandaritque Christianos alios quoscumque reperisset multis & acerbis cruciatibus enecare. Forsitan in Actis antiquioribus nullus nominabatur Imperator: qui si crederetur fuisse Decius, quemadmodum recentiores omnes auctores sentiunt, isque abfuerit advenientibus Sanctis ab Vrbe, anno CCLI contra Gothos profectus, a quibus denique victus trans Danubium occubuit; facile intelligeretur, cur potuerit nominari solus Licinius Valerianus, quem denique em>imperitia auctoris, [sub Decio Imp. Licinium Valerianum.] brevia simplicißimaque Acta in immensum extendentis, in duas personas imperite distraxerit; cum econtra unum eumdemque hominem utroque nomine dictum fuisse constet ex numis, a Tristano exhibitis tomo 3 Commentariorum Historicorum pag. 117. Quomodo autem ex Senatus consulto XXVII Octobris, postulatus Censor, eo quod esset amicus bonorum, inimicus tyrannorum, hostis criminum, hostis vitiorum (inter quæ præcipuum censebatur fidei Christianæ profeßio) id munus cum amplißima potestate jussus sit exercere a Decio, quicum in procinctu agebat paratus itineri, fuse narrat Trebellius Pollio. Remissum porro in urbem & leges per se tulisse, & severißime Christianos insectatum contendit Baronius ad an. CCLIII num. ult. adeo ut utriusque nomine dicta fuerit persecutio Decii & Valeriani, quamvis eorum Imperia interpolarint Gallus & Volusianus, post brevem unius circiter anni quietem Christianis datam, eorum persecutores etiam ipsi.
[7] [ut passi sint Sancti 10 Maji.] Ceterum fieri non potest, ut Sancti primum adducti Romam fuerint, quando contra Gothos proficiscens Decius Valerianum censorem instituit: si enim paßi sunt illi die X Maji; fuit hic Majus, non subsequens sed præcedens expeditionem Decii; hanc enim mox secuta est mors tyranni, mortem vero jam dicta unius anni pax, priusquam iterum em>renovaretur persecutio a Sanctis prædicta num. 71, & usque ad quartum post mortem Sanctorum annum & Tertylli necem continuata in Sicilia, ut dicitur num. 89. Fieri etiam non potest, ut ad se missos Sanctos totis septem mensibus apud Leontinos cruciaverit Tertyllus sicut habes num. 60. Cum enim V Februarii, anni CCLI Catanæ coronaretur S. Agatha, Siciliæ Præses erat Quintianus: qui sequenti mox die in trajectu fluvii Simethi mersus, locum debuit fecisse Tertyllo, æque ac ipse per totam Siciliam crudelia edicta executuro. Ergo septem illos menses Martyrii sumpserim a primo die, quo traditi Valeriano Romæ sunt Martyres; usque ad ultimum, quo apud Leontinos sunt coronati. Sic autem annos eos digesserim, ut in Augusto anni CCL missus in Patriam Sanctorum Nigellio, ad conquirendos Christianos, Romam miserit Sanctos mense Septembri, præsente istic Decio, & proximum honoris gradum apud eum obtinente Licinio Valeriano, forte cum titulo Præfecti Vrbis, eodem qui anno sequenti Censor lectus, ac denique Imperator creatus fuit: per omnes enim dignitatum gradus ad maximum in terris culmen ascendisse, scribit Trebellius Pollio. Ab illo quæstionibus variis probati sint, usque ad mortem Quintiani substitutionemque Tertylli in Præfecturam Siciliæ; tum una cum sociis mißi Puteolos, em>cum mandato, ut Onesimus, Erasmus & socii istic excarnificarentur, ipsi autem tres mitterentur in Siciliam ad Tertyllum; [an. 251] qui anno CCLI eos toto Martio atque Aprili habuerit in tormentis, ubi prius venisse ad coronam, quam Onesimum sociosque Puteolis, consequens foret, si quod in horum novo Officio dicitur, id etiam haberetur in Actis, scilicet XXXI Iulii eos mortem oppetiisse, cum Sancti Fratres obierint, sicut dictum est, X Maji. Quod ad mortem Tertylli & finem persecutionis attinet, utramque in annum a morte Sanctorum quartum vel quintum cadere difficulter probari potest, cum Valerianus tantum venerit in captivitatem Persarum anno CCLIX, & tunc primum hac patris sui calamitate perculsus Imperii sævitiæq; consors Gallienus, furorem remiserit: fieri tamen potuit, ut mortuus anno CCLIV Tertyllus, habuerit mitiorem erga Christianos successorem, sub eaque malacia aucta sit paulatim Leontinorum Ecclesia, donec primum suum Episcopum Neophytum, meruit accipere a S. Dionysio Papa post annum CCLIX.
[8] Iam quod ad patriam Sanctorum attinet, quæ in manuscriptis æque ac impreßis Menæis Βασκάνων χώρα scribitur, [nati non apud Vascones in Hispania aut Gallia,] non Βασκόνων; in iis vero quibus usus Sirletus exemplaribus Bazachinorum regio dicitur; non est ea nobis requirenda in Hispania, multo minus in Gallia, ad quam transitis Pyrenæis non prius penetrasse Vascones censet em>Brietius noster, quam ex altera parte in eam irrumperent Franci, atque a nomine suo constituisse Vasconiam: sed in extima & Siciliæ proxima Italia. Quo enim illa, ut Plinius ait lib. 3. cap. 11 longissime in maria excurrit, & promontorium efficit, quod acrā Japygiam appellant, Basta est oppidum, inter ipsum & Hydrunta medio loco situm: quod, ut ait Antonius Galatæus de situ Iapigiæ pag. 96, alii Vastas dicunt, alii Vastam, alii Vasten. Et hæc nunc viculus est, vix quindecim focis habitatus, quæ olim urbs mediocris ac justi fuerat ambitus. Ejus pars in humili clivo, pars in plano posita erat. Extra urbem innumera reperiuntur sepulcra, fictilibus vasis elegantissimarum formarum, [sed apud Vastanos,] & ossibus & cineribus hominum plena, & in quibusdam arma ænea vetustate consumpta, & annuli rudes nec satis perpoliti. Quæ omnia indicio nobis sunt, urbem illam fuisse Romanorum veterum Præfecturam. Erant enim, ut ait Ferrarius in Lexico Geographico, Præfecturæ oppida Italiæ; in quibus qui habitabant, nec suis legibus vivebant ut Municipes, nec ullos de suo corpore magistratus creare poterant, sicut Coloni; sed a Magistratibus Roma missis regebantur, quod urbem Præfectam seu Præfectorum Græci dicere potuerunt; sicuti in hanc Bastanorum seu Bastatinorum regionem ad urbem em>Præfectam Roma missus dicitur Nigellio, qui Sanctos vinxit atque ad Licinium misit. Vnius autem litterulæ depravatione, factum est, ut loco Βαστάνων seu Βαστατίνων scriberetur Βασκάνων seu Βαζαχίνων: quod in nomen Βασκόνων imperitia posteriorum seculorum detorsit; & notißimam iis Vasconiam, licet ab urbe Roma remotißimā, cogitare fecit, quamvis Præfecturæ extra Italiam nullæ fuerint nuncupatæ. Confirmari dicta sententia potest ex nominibus Martyrum, quæ Græca sunt omnia, ut vel sola sufficiant ad persuadendum, ex Magna Græcia potius quam aliqua regione Transalpina oriundos, ubi non modo non ita frequentia, sed rarißima erant ejusmodi nomina.
[9] [confines, non Brittanis,] Quam autem imperite pro Bastanis seu Vastanis in Italia suppositi fuerunt Vascones, olim Hispaniæ nunc Galliæ populus: tam inepte eorumdem regioni conjungitur in parte ultima magisque salebrosa Actorū, num. 102, Britannia, & num. 117 Britanorum regio: quorum alios insulā habitantes grande maris spatium a Vasconibus separat: alii incolentes eam regionem quæ prius Armorica dicebatur, & in divisione Imperii Provincia Lugdunensis tertia, totius saltem Aquitaniæ interjectu divisam a Vasconia hodierna, primum transgreßi sint mare, & a patriæ antiquæ nomine Britanniam dixere, post annū Christi CCCLXXXII; quando adversus Gratianum rebellante Maximo, duæ ex insula em>legiones irruperunt in Galliam Duce Conano Britanno. Pro his vero longe aptius substituentur & primitus scripti fuisse credentur, quos Græci plerumque Brettios, [sed Brettiis seu Brutiis] Latini Brutios, Brutates Ennius, quidam fortaßis Bretanos seu Brutanos nominavere: proxime autem fretum Siculum accolunt, & solius Tarentini sinus interjectu sejunguntur a Mesapia; quæ si tota Præfecto Bastæ, habitanti, suberat, tota Bastanorum nomine censeri potest, Atque ita si Roma veniens terrestre tenteas iter, usque dum eo veneris unde brevißimus est trajectus in Siciliam, totam Brutiorum regionem te oportebit emetiri. Quin & totam illam Calabriæ partem, quam Romani vocant Vlteriorem, potuerunt Siculi Brutiis attribuere; sic ut cum eis sub eisque etiam censeantur Bastani; sicut Angli aliæque nationes plures, a notioribus aut vicinioribus sibi Flandris omnes Belgii Hispani provincias nominant.
§. III Acta quæ, & qua fide scripta?
[10] Hactenus dicta sufficiant ad veram personarum, temporum, locorumque notionem restituendam primæ notitiæ, quæ de Sanctis tribus fratribus apud Leontinos paßis, vel sola majorum traditione vel etiam breviusculo scripto pervenit ad auctorem prolixißimorum, quæ Græce em>Latineque damus, Actorum. Græcum quoddam MS. autographum, Cajetano teste, [Acta Latine edita an. 1312 in Sicilia,] habuit Leo Corinthius Notarius Traynensis & in Latinum sermonem vertit anno MCCCXII, quod ipsum fortaßis nunc habetur in bibliotheca S. Salvatoris Messanæ: vel a quodam monasterii Fragalatensis Abbate, ante vel postea, repositum fuit in arcula quadam reliquiarum S. Alphii, Philadelphi & Cyrini, ubi anno MDXVII repertum, iterum vertit in Latinum Silvester Sigona Leontinus, ediditque Panormi anno MDXXII. Habuit hanc editionem Baronius, & in Notis ad Romanum Martyrologium censuit, ipsa Acta in aliquibus corrigenda. At ne mihi, inquit, [Alia Roma collecta ab Ant. Talpa,] alienos labores sumere videar, hæc ipsa aliaque pene omnia, ex diversis extra urbem ecclesiarum archivis accepta, quorum in his Annotationibus frequenter meminimus, in unum colligere, fuit operis & industriæ R. P. Antonii Talpæ Severinatis, nostræ Congregationis Bibliothecæ Præfecti: qui in his colligendis diligens studium officiumque laudabiliter impendit. Non tamen & in lucem videtur edidisse, cum nusquam citetur a Cajetano, nec ipsum Romæ alicubi invenerimus. Sed nec Talpæ autographum puto in Vallicellana Congregationis prædictæ bibliotheca asservari: quia nihil in ea nobis inaccessum occultumque voluit Patrum istorum laudabilißima em>caritas, & pro hujus operis profectu zelus tam singularis, quam in dedicatoria ante Martyrologium Bedæ epistola tom. 2 Martii testatum fecimus. Sed quia Talpæ scripta non vidimus, non ideo nos minus instructos ab instrumento necessario opportunoque credat aliquis: nam præter editionem Panormitanam prænotatam, aliud nihil habuisse eum credimus, quam diversum a prioribus Siculis Græcum MS. in agro Tusculano apud monachos Basilianos monasterii Cryptæ-ferratæ repertum.
[11] Est hoc exaratum manu Basilii monachi, sicuti ipse notavit ad finem libri, tum istic ubi desinunt Acta quæ Latine Sigona reddidit, & quousque vocatur liber SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini; [alia a Sirmundo versa.] tum iterum post ingens additamentum, quo expleto subjungitur, Deo juvante hic finis libri, manu Basilii peccatoris mense Decembri, die Hebdomadis VI, Indictione VIII, anno 1473, Lunæ cyclo XIII. Ita ecgraphum nostrum Latinum, quod Neapolitanum vocamus, quia Neapoli accepimus, missum a P. Antonio Beatillo; ipsum autem transcriptum esse ex autographo P. Iacobi Sirmundi, qui cum Romæ juvenis operam daret Theologiæ, Græcum MS. Cryptæ-ferratæ Latinum fecit, patet ex Cajetano: & hic altero usus ecgrapho, ipsum dissecuit in variorum Sanctorum Acta, & transtulit in opus suum, atque in Animadversionibus pag. 51 em>notavit annum, quo scriptus Græcus codex sit MCCCCXXC. Neuter numerus cum numero Indictionis & Cycli Lunaris concordat; nec scire est facile ubinam vitium lateat. Si Cyfra usus Sirmundus est, [ex Ms. Græco anni 1475.] nihil pronius fuit, quam 1473 subrepere transcribenti pro 1475, qui annus a Græci ritus monacho, una cum Cyclo Lunari atque Indictione inchoatus a mense Septembri, anni secundum vulgarem nunc usum MCCCCLXXIV, indicaret scriptionem hanc esse finitam die Decembris IV, XI, vel XVIII in feriam VI cadente, in quam etiam eo anno incidit Natalis Domini, sed tunc scribendo laboratum fuisse nefas sit cogitare. Alius certe annus toto eo seculo nullus est, qui Cyclum Lunæ XIII & Indictionem VIII conjunxerit. Is autem quem Cajetanus exprimit annus, proximeque sequentes ac præcedentes, omnia habuerunt disparatißima, uti tabulas consulenti innotescet.
[12] [Græca damus ex Vaticano Ms.] Ceterum vel Sirmundus valde contraxit phrasim, nonnumquam & circumstantias resecuit aliquas; vel quod Latine reddidit MS. valde diversum est ab eo quod nos reperimus in MS. Codice Vaticano 1591, unde ipsum ad calcem hujus tomi dabimus: utrumque tamen MS. eodem modo velut in quatuor partes dividitur, quarum tres dumtaxat continentur in MS. & impresso Leontino, eæque ab invicem indivisæ. Sed abest a MS. Vaticano scribentis nomen, quod in Crypto-ferratensi exprimitur post finem tertiæ ac quartæ em>partis. Desunt etiam in fine tertiæ partis articuli integri aliquot, quos idem Cryptoferratensis codex æque ac Leontinus habet, uti indicamus in notis. Quatuor autem istarum partium hæc est distributio. Prima pars continet Sanctorum traductiones, tormenta, mortem ac sepulturam. Secunda & Tertia miracula, apparitiones, conversiones & varia martyria Sanctorum sepulturam secuta, cum actis Agathonis Episcopi Liparitani apud Leontinos, & morte Tertylli Præsidis. Quarta prosequitur argumentum præcedens, & in progressu habet fundationes Leontinarum ecclesiarum, primique Episcopi ordinationem & successores.
[13] [Latina ex versione Sigona.] Ex his primam partem nova versione dignatus Ioannes Franciscus Albanus Latinam nobis fecerat: sed quia progrediens celerius prælum non indulgebat spatium necessarium temporis quo possent tres aliæ partes similiter in Latinum idioma ab eodem converti; & ad ea quæ de fide partium singularum mox dicturi sumus certius asserenda, expediebat veterem Sigonæ versionem retineri, [cum supplemento ex versione Sirmundi.] addito ex Sirmundiana versione supplemento; ideo satis habemus bonam illius erga nox voluntatem gratanter laudare, opera ejus in digniori aliquo, si Deus dederit, argumento usuri. Nam ut recte observat Cajetanus prænominatus, quo prolixior hæc historia, eo minus legitima; nec antiqua illa, sive a Notariis excepta, sive a Christianis scripta, censenda est. Antiqua enim Acta Sanctorum Martyrum brevia & candida esse solent: hanc vero historiam pius aliquis monachus, vetustis Actis & veritati insistens, videtur composuisse & auxisse: sed in multiloquio peccatum est, qua contra dignitatem, qua contra historiæ fidem. [sunt autem imperite amplificata,] Errata quædam ipse summatim indicat: duo primam partem totam percurrentia jam indicavimus: cetera in Annotatis & censuris, ad capita singula subjectis, perstringimus; cogimurque opinari, vix quidquam amplius solidæ veritatis in illa contineri, quam continet productum supra ex Basiliano Synaxario elogium; fortasse nec scripturam quidem ullam præluxisse auctori, sed solam Leontinorum traditionem, ac vetustas ut summum picturas aliquas; quorum argumentum non minus imperite quam confidenter auxerit ille, additis dictorum factorumque, miraculorum & visionum cælestium circumstantiis, qualibus putavit ejusmodi martyrium potuisse illustrari.
[14] Atque utinam; sicut de Sanctis fratribus Alphio, Philadelpho arque Cyrino, [interjectis plurium Sanctorum Actis, forte vel fictis] ex templorum eis dicatorum antiquitate, & sacrorum oßium tribus locis etiamnunc religiosæ asservatorum perpetuo cultu, satis certo credimus, eos & in Sicilia vere fuisse, & in eadem martyrium consummasse pro Christo; & sicuti pro SS. Onesimo, Erasmo & sociis, quos Puteolis passos initio horum Actorum legimus, em>fidem nonnullam, etsi non æque certam, facit Basilianum Menologium, quod aliunde quam ex Actis interpolatis acceptum facilius præsumere possumus quam probare: utinam inquam, etiam aliunde haberemus aliquid, pro firmius credenda veritate Martyriorum, quibus coronati fuerunt Neophyta & Isidora curatrices Sanctorum, Theclæ mater & matertera num. 20, Mercurius miles cum sociis novemdecim, num. 24, Judæi plurimi per Sanctos conversi atque a Contribulibus suis lapidati num. 38, quibus omnibus suos Ecclesia Leontina natales aßignat, ex sola Actorum sic interpolatorum fide. [vel temere huc tracta.] Thecla quoque jam dicta & Justina, Alexander & uxor ejus Epiphana, quorum conversione & virtutibus pars illa prima, de qua egimus, excrevit in tantam prolixitatem, vehementur egent subsidio aliquo, ne ingeniose vel ad ornatum ficti credantur, vel gratis in hanc historiam tracti; sicut in S. Suiberti Vitam, sub nomine Marcellini compositam & I Martii refutatam a nobis, Wertinensis aliquis monachus compegit plures, quos Belgica nostra colit Sanctos, quosque nos probamus, diu vel antea vel postea mortuos, nihil cum Suiberto habuisse commune, præter titulum insignis sanctitatis, operæque collatæ in regionum nostrarum conversione aut cultu.
[15] [potissimum in 2 & 3 parte.] Iam vero si primæ partis sic vacillet fides; qua piæ credulitatis indulgentia recipiemus secundam & tertiam? Sunt illæ quidem ejusdem omnino auctoris: sed qui ad primam em>conscribendam aliquod in certa notaque veritate fundamentum habuit indubitatum, scilicet Sanctorum Martyrium, quod multis parergis additis amplificaret. An vero tantillam solidi constantisque argumenti veritatem habuerit prælucentem sibi in aliis duabus componendis, merito dubitabit, qui considerabit eas aliud nihil esse, quam continuationem parergorum primæ parti insertorum. Ergo generosum Epiphanæ martyrium, felicem obitum Thalelæi, Agathonis Liparitani Episcopi in Siciliam adventum, Stratonici ac Cleonici ultro se morti offerentium fortitudinem, Martyrum in Minæo multitudinem, Neophyti antea Alexandri baptismum, Terrylli Præsidis funestum exitum, quorum nullum alibi in libris, templis, altaribusve extat indicium, non poterimus non habere suspecta, atque dolere, ex tam levis auctoritatis scripto auctos esse non solum privatos Ecclesiæ Leontinæ fastos, sed etiam Romanæ atque universalis Martyrologium, suggerente Paulo Bellardita, & ad potiores alias curas sic distracto Baronio, ut cum Sanctorum Fratrum martyrium ad persecutionem Decii pertinere prudenter censuisset; ex horum dumtaxat Actis cognitum Mercurium sociosque ad tempora Imperatoris Licinii, Epiphanem vero ad Diocletiani persecutionem retulerit, utrique Præsidem Tertyllum em>adjungens.
[16] [Quarta vero pars recentior totaque fabulosa est;] Pars ultima alterius prorsus auctoris est, atque etiam posterioris multo, ut mirum non sit, si in vetustioribus exemplaribus, quale inventum est in arca reliquiarum, non compareat. Hic Eutropia hæmorrhoissa legitur miraculo sanata, ejusque filia Euthalia fidei Christianæ causa cæsa a fratre suo Serviliano, Christianis in Sicilia jam pacem habentibus, deque ecclesiis ædificandis dotandisque cogitante Thecla. Hic Alexander jam Neophytus cum Agathone Romam, imo & in Vasconiam proficiscitur: hic ille jam ordinatus Episcopus Leontinos baptizat: hic Samuel Hebræus sanatur a lepra, & in Donatum Presbyterum convertitur. Hic denique successores tam Donati in cura Antzianensis Parochiæ, quam Neophyti in regimine Leontinæ Ecclesiæ recensentur chronologice: sic tamen ut Crescens, a Neophyto septimus, indicetur Sanctorum reliquiis infensus, Iconomachorum more, seculo primum octavo cognitorum; idemque arguitur quasi Sanctorum Acta & miracula, scripta a Marco monacho, igni tradiderit; ab immediato Crescentis successore Luciano, restaurata, ut censet Cajetanus; huic Luciano æque ac Marco prædicto locum faciens inter Siculos Sanctos. Hæc vero pars quanto accuratiori stylo videtur conscripta, expreßis scrupolose annorum ac dierum em>numeris, tanto notiorem facit scriptoris audaciam; qui velut de singulis informatißimus, tot interim tantasque absurditates huic parti admiscuit, ut nec tolerabilis quidem figmenti speciem præse ferat. Cumque priores partes scripserit auctor septimi solum aut octavi seculi; nihil est quod suadeat alterum, imperfectam aliquam Episcoporum Leontinorum seriem adeptum, vel de suo eam commentum cerebro, ante decimum undecimumque seculum vixisse. [Eæ omnes cur hic dentur?] Fortasse nec in Sicilia scripsit, ubi ignota pars ista quarta fuit, sed in Italico quopiam Basiliani Ordinis monasterio, puta in Crypta-ferrata.
[17] Itaque cum pars prima ut minimum dici debeat interpolata imperite, secunda & tertia tota sit fictionis suspecta, quarta certißime fabulosa in plerisque; non erant hæc Acta digna, quæ operis hujus molem augerent insulsa sua prolixitate, magis etiam dilatanda a nobis per Notas & Censuras, sine quibus eæ non debent comparere, adjectas ad Capita singula; nisi ad nostri de iis judicii justificationem visum fuisset necessarium, totam simul rem sub aspectum ponere: quæ membratim discerpta & castigata a Cajetano in prioribus mensibus nos quoque fefellit, & facillime posset quemlibet decipere. Quæ enim singula aut vix offendunt, aut etiam excusantur, vel visum fugiunt; ea simul in oculos procurrentia, haud dubiam referent damnationem. em>Accedit quod operæ pretium sit bene intelligi, Siciliam, ut frugum, sic & poeticorum ingeniorum fuisse feracem præ aliis regionibus, non tantum cum gentilitiis serviret vanitatibus, sed etiam postquam Euangelii solidiorem doctrinam hausit; plane ut videatur hominibus etiam bonis ac piis fuisse persuasum, [quis horum scriptorum scopus sit?] ad Religionis Sanctorumque cultum facere, si cum alii per armorum amorumque ludibria contextis fabulis (Romancias hodie dicimus) instillant animis exempla præceptaque, moribus non tam formandis quam deformandis accommodata, eo nocentius quo delectabilius; ipsi Sanctorum celebriorum Vitas simili concatenatorum inter sese eventuum mirabilium amœnitate variegarent, ad inculcanda efficacius virtutum præcepta & vitiorum remedia. Consilium non illaudabile, si quantum utilitatis simpliciores animi capere ex eo possunt, tantum detrimenti non acciperet ecclesiasticæ historiæ sinceritas, dum neque in principio neque in decursu narrationis monetur lector, sub historiæ specie tradi poëma; ejusmodi tamen, ut æque erraturus sit qui vera omnia, atque is qui cuncta conficta credet. Monuit hoc in profanis Ioannes Barclajus, in sacris Petrus Camus Episcopus Bellicensis, sui temporis suæque patriæ historias vetustatis schemate palliantes, prior sub confictis Argenidis Siculæ Polyarchique nominibus, iste sub veris Agathonis Tryphænȩque Martyrum Siciliensium em>appellationibus; easque ut visum fuerat amplificantes, nec tamen offendentes quempiam, quia non dißimulant fictionem. Isti vero sua commenta vulgarunt tamquam certißimæ veritatis historias.
[18] Descripsimus ex Florentina S. Laurentii bibliotheca, Alphianis nostris Actis quoad fingendi licentiam simillimas Vitas Sanctorum Gregorii Agrigentini & Gregorii Armeni, [quam multa talia in Sicilia prodierint etiam sub nomine oculatorum testium?] hanc sub nomine Agathangeli, istam sub titulo Leontii, tamquam coævorum & testium in plerisque oculatorum, diffusißime scriptas in eadem Sicilia: quæ postquam a Simeone Metaphraste contractæ fuerunt in elegantem venustamque epitomen, in omni fere Græcarum Vitarum collectione locum repererunt; & Latinitati donatæ etiam nunc fallerent, si non ad ipsum fontem fictionis pervenissemus, XXX Septembris & XXIII Novembris, eumdem reseraturi. S. Pancratii Episcopi & Martyris Tauromenitani Acta, Euagrii nomine insignita, quibus admiscebatur Vita S. Marciani, Syracusani Episcopi, ejusmodi sunt, ut ea paßim reprobarit Cajetanus. Hæc in præcitato codice Vaticano 1591 cum invenissemus, & levi solum oculo percurrissemus, non potuimus non aversari, descriptionisque laboreac sumptu indignas judicare tam longas ac futiles nænias. Idem tum judicabamus, de his quæ post fol. 110 sequebantur Alphianis Actis: neque nunc describi em>ea, multo minus imprimi voluissemus, nisi ratio supra allegata persuasisset. Porro non soli in Sicilia monachi Græci talem sibi circa prænominata & alia quædam Sanctorum Acta sumpserunt licentiam: sed etiam a Latinis habemus ibidem sic compilatam S. Placidi, qui S. Benedicti discipulus fuit, Paßionem, tamquam a Gordiano ejus ministro scriptam; sic, ut antiquiora alia exempla prætermittam, legimus a non multis seculis Vitam S. Angeli Carmelitæ, scriptam sub nomine Enoch Hierosolymitani Patriarchæ, velut itinerum & prædicationum socii: quam quia cogimur in hujus tomi fine dare, expediebat præmuniri lectorem, ne mira ei videatur & calumniæ proxima accusatio illius, tamquæm otiose imperiteque ab aliquo Siculo consarcinatæ atque confictæ.
ACTA
Interprete Silvestro Sigona Leontino.
Alphius, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
Philadelphus, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
Cyrinus, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
INTERP. SIGONA.
EPISTOLÆ PRÆVIÆ
Ad interpretationem & editionem Latinam.
Silvester Sigona Leontinus perquam Reverendo Domino Ludovico de Platamone, Syracusano Episcopo, felicitatem.
[Opus laudabiliter scriptum] Ingens & immortalis gratia, Antistes admodum reverende, priscis viris habenda est, qui aut ipsi præclara gesserunt, aut ab aliis præclare gesta litterarum monumentis mandavere, ut eorum memoria ad posteros propagata ad agendum eadem eos excitaret. Quare Christi Ecclesia, si Apostolis reliquisque Sanctis plurimum debet, paullo minus debeat oportet his qui Sanctorum gesta litteris commendare studuerunt. Leontinum certe populum & te quoque, Præsul optime, qui huic nostræ diœcesi Dei providentia Pastor vigilantissimus præpositus es, & habere & agere gratias immensas fas est ei: qui Græce conscripsit Martyrium Sanctorum Fratrum Alphii, Philadelphi & Cyrini, qui nullis Martyrum aut in perferendis tormentis constantia, aut eorum multitudine, magnitudine, varietate, aut miraculorum numero cedunt. Hoc nuper repertum, & a meis civibus recuperatum, mihique traditum, Latinitate donavi: & quamvis multis convitiis, non citra suspicionem vel inertiæ vel imperitiæ, ab omnibus efflagitaretur; [& Latine redditum] numquam tamen emittere placuit, nisi per te prius (ad quem apud nos sacrorum cura spectat) probaretur. Misi ergo ad te, ut qua in sacris litteris præstas sapientia, perspicias, perlegas & emendes. [Episcopi censuræ subjicitur.] Ita fiet, ut tuo nutu impressum ab omnibus probetur vale.
Ludovicus Episcopus Syracusanus Silvestro Sigonæ S. D.
Tuum libellum, de Sanctorum trium Fratrum Martyrio, [is imprimendum judicat.] L. Christophorus Scobar nobis exhibuit Res profecto admodum pia, & digna te visa est: quæ tuæ patriæ Leontinæ decus sit futura. Qua ex re majorem in te amoris affectum concipimus: & placet, quod vis eum imprimendum curare; id quod Leontinis honor, tibi fama, & imprimis Deo gratum obsequium erit. Vale.
Martyrium Sanctorum fratrum Alphii Philadelphi & Cyrini, ad illustrem & avita ingenitaque nobilitate præfulgentem Don Ioannem Brachifortem, Comitem Mazarhyni, latinitate donatum per D. Silvestrum Sigonam Leontinum.
[Cum Religio ut præcipuum bonum,] Placet mihi, Comes illustrissime, Lactantii sententia, qui multis gravibusque rationibus summum hominis bonum in sola religione ostendit esse. Eam enim generi humano imprimis propriam atque necessariam, sive ut hic bene beateque vivamus, sive ut cælorum gloriam consequamur, Deique fruamur aspectu, censere oportet fasque est: nisi quispiam aut impius Diagoras, aut voluptarius Epicurus haberi velit. Nam si tollatur religio, sine qua (ut ait idem) omnis vita hominum stultitia, scelere, immanitate completur; aut Deum non esse, aut humana non curare, & opinari & profiteri consequens erit. [etiam a Gentilibus æstimatū,] Tum quid proderit sectari virtutem? quid tantopere a vitiis abhorrere? Propterea prudentissimi quondam, ut in illa gentilitate, Romani, studiosissimi fuerunt (ut Valerius inquit) non solum observandæ, sed etiam amplificandæ religionis, post quam omnia ponenda semper duxerunt, nec apud eos clarissimi quoque viri sacris servire dubitarunt. Quod si, cum, ob sathanæ versutissimas fraudes insidiasque, ignorantiæ tenebris adhuc caligaret mundus, cæcæ gentilium mentes eam superstitionem, quam propter infidelitatis caliginem piam religionem opinabantur, tanti fecerunt; quid nobis est agendum, quibus æterni Patris Filius viam salutis aperiens veram tradidit religionem, quam ipse primus suo pro nobis effuso sanguine constituit, eamdemque cruore sparso pro ejus nomine invicti Martyres confirmarunt, & ad summum culmen erexerunt. Nefas est profecto, [Christianis curæ esse debeat,] non postpositis abjectisque rebus omnibus affectare totis visceribus, puraque mente colere hanc cælestem religionem: quæ non constat ex rebus corruptis, sed ex virtutum exactissimo cumulo, eoque cultu, qui oritur in cælis. Sed quis eam sectatur? quis observat? Omnes quidem reipublicæ Christianæ cives: at pauci optime: alter tamen altero melius. Hic certe in cujus pectore redundat mansuetudo, justitia, fides, innocentia, castitas, abstinentia. Ego quidem nostri temporis cœnobia penetravi numquam; & Monachorum vitas in suis cellulis latitantium haud unquam inspexi; sed multas urbes peragravi, multorum hominum mores notavi: [in eaque singulariter Comes excellat,] quem tamen tibi anteponam, non facile invenio. Plura de te dicturus verecundia impedior: nam & laudare coram erubesco, & domestici testes minus fidei habere videntur: nec laudis indiget vera virtus, quam gloria consequitur, ut umbra corpus. At vero ex multis variisque virtutibus redundat compositum jus fasque animi tui sanctique recessus mentis, & incoctum generoso pectus honesto, ut Persius canit; nullam in te magis quam religionem admiror. Quod cum ita sit, non immerito hanc trium Martyrum historiam tibi dicare constitui. Quapropter attentissime perlege hoc Martyrium trium fratrum Alphii, [hoc opus ei dicat interpres.] Philadelphi & Cyrini, nec non Epiphanæ, pariterque Agathonis Episcopi Liparitani adventum in hanc insulam, atque mortem Tertylli tyranni prodigiosam. Et cum videris quam patienter, quam constanter, quam varios, quam innumeros cruciatus, a quam feris atque immanibus tyrannis, in puerili ætate, in delicato corpore, in teneris artubus, sancti tres fratres pertulerint, quibuscumque vel Apostolis etiam æquandos esse censebis. Vale: & nostri memorvive diutissime. Iterum vale.
PARS PRIMA
Auctore anonymo interpolata.
CAPUT I.
Edictum contra Christianos. Animi ad patiendum parati.
[1] [Post Christi incarnationem prædicatā] Sempiternum ac præpotens Domini Dei ac Salvatoris nostri Jesu Christi regnum neque principium habuit, neque finem habebit: cujus gloriosa & perquam celebris per intemeratæ Virginis uterum Incarnatio, & in hunc mundum adventus, jam quidem per universum terrarum orbem fulgebat: id quod docuerat beatus Sanctorum Apostolorum chorus, qui, tamquam & totius naturæ superioris & sapientiæ legati, annuntiaverunt opera Dei. Multi autem erroris nubilo caligantes, propter admirabilem sapientiæ magnitudinem, ex qua ea emanabant, minime crediderunt: sed vana rerum terrenarum gloria præpediti, contumeliam & fabulam existimaverunt dispensationis mysterium, & Dominicæ Incarnationis ac regni præconium: quæ Judæis quidem scandalum, gentibus autem stultitia visa fuit. Et propterea placuit, per admirabilem servorum suorum patientiam, hominum genus in veram ac salutiferam religionem inducere. Cumque sathanica idololatria apud homines adhuc regnaret, Romani Imperii moderabatur habenas a Licinius Imperator, qui velut inhumanus lupus & agrestis fera in Christi sæviebat gregem, vanis idolis pravo mentis errore deserviens. Huic b Valerianus unanimis amicus erat, consiliariusque & assessor, [Imperator consilio Valeriani] impietate quidem longe superior, qui secundus ab ipso erat in imperio, furore in Christianos maximo ferebatur. Cum hoc igitur init consilium, quidnam oporteret facere, ut Christianorum genus perderent penitus, nisi parerent & vana idola adorarent colerentque: erat enim perniciosæ idolorum culturæ deditus, & maxime Apollinis atque Æsculapii, qui se ad damnationem æternam duces præstant. Variis igitur rationibus agitatis, in eam devenere sententiam, ut ipsius Imperatoris nomine per omnes provincias Romanæ ditionis hujusmodi litteræ scriberentur, ad Prætores Ducesque & alios Principes viros.
[2] a href="#PE021096">c Licinius Maximus, semper Augustus & perpetuus Imperator, omnibus per totum Romanum Imperium Ducibus, Præsidibus ceterisq; in potestate constitutis salutem. Quoniam novimus, [edictum cōtra Christianos vulgat,] quod nos graviter perturbat & angit vehementer, vires maximas sumpsisse sectam eorum, qui appellantur Christiani, ab eo quem Maria quædam Judæa mulier peperit & nuncupatur Jesus; cumque divinos huic honores impendant; Apollinem vero atque Æsculapium, Mercuriumque ac Jovem, per quos nostræ Reipublicæ pax est data, turpibus contumeliis fœdisque blasphemiis insectantur; at Christum ut Deum adorant, quem Judæi tamquam multorum malorum auctorem cruci affixerunt; propterea mandamus ut Christiani omnes viri ac mulieres inquirantur per omnem regionem & urbem, atque cruciatibus acerbissimis subjiciantur: ut sacrificent diis nostris, & Christum abnegantes recedant ab errore: qui si paruerint, veniam consequantur; sin minus, & igni & gladio tradantur, ut cum gravissimo intereant dolore. Sancimus etiam, ut si quispiam aliquid ex nostro decreto neglexerit, pari pœna puniatur.
[3] His litteris per orbem terrarum missis, Maxima Christi gregem persecutio invasit, qua multi insignes plurimorum tormentorum sævitiæ cesserunt. Multo etiam magis insaniens Licinius, [quod & Senatus-consulto probatur.] & Senatum universum & præstantes viros exercituum Præfectos accersivit, ad eos relaturus, quæ de Christianorum agitabat excidio. Cumque jam omnes perterriti convenissent, & se prompte omnia, quæ mandaret, facturos pollicerentur, hæc ita Licinius: Nihil mihi, carissimi Viri, majori veneratione dignum videtur, quam dii nostri, quibus pietatem debeamus. Per ipsos enim imperium mihi, hominibus autem universis pax est data. Justum igitur censemus & continua diis sacrificia rependere, & Christianos, qui eis injurias inferunt, omnium generum tormentis subjicere, donec ipsorum religio dissolvatur, ac memoria etiam de medio tollatur. Adhæc omnes non sine timore respondentes dixerunt, Libentissime profecto tuam, maxime ac invictissime Imperator, divinam providentiam amplectimur; deosque immortales & tuam pariter potentiam volumus venerari. Si quis ergo inventus fuerit deinceps, qui vel tantum cogitando nominaverit Christum, quibuscumque mortis generibus subjiciatur. Hoc itaque impium & iniquum Senatus-consultum factū est, & edictis ubique propositis omnia vel mortis vel tormentorum genera excogitata fuerunt contra Christianos. Quorum multi extiterunt hostes, qui ad investigandum eos temporis opportunitatem captare cœperunt.
[4] [Ab Onesimo Magistro] Tunc temporis velut in tenebrosa nocte lucidæ splendidæque stellæ refulserunt, pretiosæ Christi margaritæ, Onesimus quidam Christi generosus miles, & una tres pueri, Alphius, Philadephus d & Cyrinus, qui fratres erant, & sanctam Trinitatem consubstantialem confitebantur; & cum ipsis Erasmus: qui e suis cordibus ejecerant tenebras adorandi multos deos, impiamque erroris insaniam in colendis idolis: & perfecta cælestique prudentia diem salutaris præconii, per proprium sanguinem, illustraverunt. Nihil enim veriti fœdissimi Imperatoris Licinii edicta, neque tantorum Principum & exercituum insaniam, ne minimam quidem propositorum tormentorum rationem habuerunt: quæ quamvis considerarent, & gravissima esse cognoscerent, pia tamen animi constantia mentis aciem in Deum intendebant. Eo autem tempore Onesimus, divini sermonis Observator & Doctor, ingressus e Præfectam, quæ Vasconum regionis civitas erat, a Vitalio a href="#PE021099">f susceptus fuit hospitio: qui non solum Christianæ religioni fuit additus, sed cum Christum maxime diligeret & pietatem servaret, [& Vitalio patre] frugique esset, multis etiam virtutibus ornatus, Deum timebat, liberalis & misericors erat, atque divini eloquii valde studiosus. Hujus vero filii tres illi erant pueri Alphius, Philadelphus, [Sancti fratres edocti] & Cyrinus, conspicuo vultu formaque decora insigniti, quos a teneris annis pater ipsemet educavit, & honestas litteras Græcamque linguam edocuit, sed inprimis Christi orthodoxam fidem ut colerent, & unum solum Deum adorarent, & unigenitum ejus filium Dominum nostrum Jesum Christum atque vivificantem Spiritum, [cum Erasmo nepote eorum,] Trinitatem ipsam consubstantialem, unam sanctam divinitatem & potentiam. Erasmus autem Vitalii nepos erat ex filia, quæ jam fuerat defuncta, eumque Vitalius cum suis filiis erudiverat. Et in tribus quidem pueris Dei gratia effulserat tanta, ut omnibus essent admirabiles. Cumque noctuque diuque vacarent divinarum Scripturarum meditationi, sanctum Euangeliū perlegebant, & B. Pauli Apostoli epistolas; præterea sanctorum Apostolorum actus & Prophetarum libros jugiter evolvebant: quamobrem assidue Deum orabant, ut volens libensque eos dignos faceret, qui proprium sanguinem effunderent, & Sanctorum qui ei bene placuerunt numero adderentur.
[5] Quodam igitur die cum S. Onesimus in ea esset civitate, multosque doceret; quidam, cui nomen erat Nigellioni g, illuc accessit ab Imperatore Licinio missus, cum litteris [h quarum similes destinasse diximus in omnes oras] ex Urbe. Hic Præfectorum civitatem cum multo exercitu ingressus, tumultum maximum excitavit, conturbavitque totum populum. Timuerunt enim valde ab ejus facie universi & civitatem fuga linquere cogitaverunt. [edicto per Nigellionē proposito,] Erat enim pestifer, inhumanus, crudelis & iniquus contra Christianos. Accersivit autem omnes proceres, ipsiusque civitatis Præfectorum Principes, & cujuscumque ordinis pueros senesque in mediæ urbis locum, in cujus eminentiorem partem ascendi ipse, manibus continens Imperatoris epistolam: coramque omnibus eam perlegit, ipsiusque gravia, nefanda & execrabilia mandata exposuit. i Postea vero quam litteræ fuerunt perlectæ in ea civitate, in qua erat Onesimus, & k viri tredecim eum secuti ex finitimis urbibus & vicis; perterritus totus populus respondit, promptissime se facturum ad unguem quæ jusserat. At Vitalius properanter domū suam adiens, Onesimum invenit reliquosque viros, qui cum ipso erant: ibique ad pedes ejus provolutus cum lacrymis, [a patre ex Onesimi sententia accersiti,] singula exposuit. Quibus auditis lætatus est valde, ac Vitalio dixit: Hanc ob rem lætari te magis quam tristari oportebat. Cui dixit ille: Ita profecto, mi Domine, ego servus tuus gavisus sum admodum: sed multorum interitum doleo, qui negantes Deum & Dominum Jesum Christum Salvatorem nostrum inanimis idolis serviunt. Tum Onesimus dixit: Quidnam constituis agere de dilectis filiis? Vitalius respondit: Volo, si Christo placuerit, puram ipsi eos hostiam offerre. Sed huc advocentur, ut videamus, quidnam referant de hac divina beatitudinis via. Tum misso ex servis uno, eos ad se venire jussit & dixit: Audivistis, filii mei carissimi, quæ huc miserit Licinius genera negandi Christum, qui verus Dei filius est, & adorandi deos, qui vani sunt & inanimi. Extemplo tres sancti pueri uno ore pariter responderunt: Audivimus quidem, venerande pater: [se ad mortē paratos ostendunt.] sed iniqua ejus jussa derisimus valde, & sathanæ respuimus edicta: absit enim penitus a nobis, nec contingat unquam negare omnium opificem & creatorem Deum Dominum nostrum Jesum Christum, atque ejus verum Patrem sanctumque & vivificantem Spiritum, Trinitatem ipsam consubstantialem & coæternam: nam libentissime nostrum sanguinem pro ejus nomine parati sumus effundere.
[6] [Ille gratias Deo agens] Pater autem cum hæc a filiis audivisset, dedit gloriam Deo, dicens: Gratias tibi ago, mi Domine Jesu Christe, qui me fecisti dignum, ut talia a meis filiis audirem. Nosti, Domine, quomodo per sancti Spiritus gratiam eos sanctum & gloriosum nomen tuum cognoscere docui: & nunc, Domine Deus, tuum brachium cum potentia eripiat eos a tyrannis, illaturis multa & gravia tormenta. Exhortate ipsos, Domine, & firmos effice ad exequendum ea quæ tuæ placita fuerint voluntati: ut per patientiam ex te misericordiam consequantur, salutemque recipiant in novissimo horrendi judicii die, cum iterum præsens hominibus eris. His dictis, eos per manus comprehensos S. Onesimo tradidit, dicens: [commendat eos S. Onesimo.] In manibus tuis, Domine, hos puerulos pono, tuæque fidei trado: doceto eos uti patientia, & mundi hujus decipulas laqueosque fugere, atque ad arduum beatitudinis culmen per patientiam & constantiam pervenire: & corda eorum confirmato, ne quando a recta fide recedentes in captivitatem sathanæ redigantur. Ego ipsos genui ex matre, quæ paucis ab hinc l annis decessit a vita. Ego ipsos edocui optimas litteras, per quas cognoverunt verum Deum & Patrem Domini nostri Jesu Christi, ipsumque unigenitum ejus Filium vere natum ex Deo Patre, & vivificantem Spiritum, qui ex Patre Filioque procedit, in quibus est coæqualis & coæterna majestas. Sanctam, inquam, Trinitatem per Dei gratiam glorificare didicerunt. Cum hæc audivisset Onesimus & qui cum eo erant, gloriam dederunt Deo, qui in se credentibus gratiam præstat. Erasmus autem non aderat, cum hæc illi inter sese dissererent: veniensque ad eos dixit, qui sunt hi sermones, quos confertis ad invicem? Isti vero, quæ iniquus Nigellio attulerat, exposuerunt. Et respondens Erasmus dixit: Cum essem in agro, quidam mihi notitiam dederunt: at ego nefanda ejus edicta respui: Tunc ei Vitalius dixit: Ecce, fili, tres hi pueri seipsos tradiderunt huic viro, qui salutis nostræ auctor est effectus; & prompte quidem promiserunt, se cum ipso pariter certaturos, sanguinemq; proprium effusuros. Erasmus autem dixit: Ego etiam ita spondeo, & me Christianum appello, vosque rogo, ne me dimittatis, sed ut vestræ consuetudinis semper sim particeps, & in martyrio socius, permittatis. Postea vero quam S. Onesimus eos a Vitalio traditos accepit, os aperiens ita orsus est docere: Audite me, filii mei, memores estote documentorum Euangelii, in quo legitur; Qui confitetur me coram hominibus, confitebor & ego eum coram Patre meo qui in cœlis est. [Mat. 10, 2] Præterea Doctor gentium Paulus Apostolus ait: Non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam, [qui omnibus addit animos.] quæ revelabitur in nobis. [Rom. 8, 18] Ne anteponatis brevem hujus mundi vitam, quæ transit velut umbra, vitæ incorruptibili & æternæ; neque vanam hujus mundi gloriam cælesti spei: nam omnis gloria hominis sicut flos fœni. Paulum sustineamus, & in æternum cum Angelis exultabimus. Hæc pueris disserebat & reliquis S. Onesimus, paucis allocutus eos, qui attentissime in intima præcordia vocem ejus recipiebant. Quapropter & ipse in hanc sententiam confirmatus & reliqui tyrannorum minas minime timuerunt, veritatem verbo & opere prædicaverunt, propositorum tormentorum multitudinem despexerunt, & proprio certamine maximam doctrinam & pulcherrima exempla sanctæ Christi Ecclesiæ reliquerunt.
ANNOTATA.
a em>Octavius Cajetanus nomen Decii a se correctum supposuit. Relinquimus textum ipsum, licet vitiosum, ut Lector de tota re melius judicet: satis sit expunxisse annum Christi 308, antiquæ editione Panormitanæ additum ex Interpretis sensu, cum in textu Græco non habeatur, sed solum κατ ἐκεῖνον τὸν καιρὀν: in illo tempore.
b Hæc Valeriano, Decii familiari, optime conveniunt: neque ullius Valeriani, a Licinio Imperatore secundi, alibi mentionem reperimus.
c Hæc magis conveniunt Decio, quem feralia sparsisse edicta scribunt Eusebius lib. 6 cap. 41 Orosius lib. 7 cap. 21, & alii paßim.
d MS. Græcum Φιλαδέλφιος: & Cyrinus, in Menais Cyprinus, infra num. 7 Κυρινᾶιος scribitur; atque Erasmus Ἐράσμιος.
e Iam supra diximus intelligendam Bastanorum in Brutiis Præfecturam.
f In MS. Græco, Βιταλινὸς, in Menologio & Synaxario etiam Βιτάλιος. Cajetano Vitalis.
g Supra in MS. Synaxario Aningellio, in Menæis excusis Ligellio.
h Hoc & si quæ alia occurrent Interpretis additamenta hac nota [ ] discernimus.
i em>In Græco iterum recitantur litteræ quales supra, incipiendo ab his verbis, Mandamus ut Christiani omnes viri ac mulieres.
k Cajet. Quatuordecim viri, ex diversis urbibus & regionibus eum secuti. Ita Quatuordecim sunt supra in Menologio & Synaxario, & infra num. 10 etiam quatuordecim censentur: at cum S. Onesimo dicuntur quatuordecim, num. 8: & num. 10 dicuntur 14 cum S. Erasmo.
l MS. πρὸ ἐτῶν ante annos, quod sic absolute positum, potius plures significat quam paucos.
CAPUT II.
Captivitivas Sanctorum: ex quibus Onesimus & Erasmus occiduntur Puteolis, ceteri in Siciliam abducuntur.
[7] Hi ergo sancti & gloriosi Martyres Christi, Alphius, Philadelphus & Cyrinus, atque Erasmus a generosi quidem erant, moribusque & divitiis clari, [Comprehēesi ducuntur ad Nigellionem.] ac pene ab ipsis incunabulis divino intellectu præditi: quorum pater civitatis Præfectorum Princeps erat, & beneficentia multa clarus. Cumque in domo Vitalii a Sancto Onesimo docerentur psallerentque, auditi a civibus quibusdam, Nigellioni delati fuerunt his verbis: In domo Vitalii, qui est ex primis hujus civitatis, sunt viri quatuordecim, qui se Christianos dicunt, & Christum prædicantes Deos nostros detestantur injuriisque lacessunt, atque Imperatoris invictissimi edicta despuentes parvipendunt. His auditis furore percitus Nigellio in Vitalii domum milites misit, & Sanctos ab iis per capillos trahi ad se mandavit. Profecti milites invenerunt S. Onesimum & reliquos b tredecim cum puerulis: atque appropinquantes manus injecerunt in eos, & capillis tractos ad Nigellionem adduxerunt. Quibus jam astantibus dixit ille: Cuiates estis? & quæ vobis nomina? Tum Onesimus respondit: Christiani sumus, & colimus Deum qui fecit cælum & terram, [& post S. Onesimi maxillas fractas,] & omnia quæ in iis sunt, dæmonibus autem non sacrificamus. Ille vero jussit lapide maxillas ejus frangi: id quod jussus miles e vestigio executus fuit, dicens: Modeste Principi responde, & numquam turpiter atque petulanter deos injuriis afficias. Id cernentes, qui cum Onesimo erant, dixerunt Nigellioni: Christiani sumus & nos, impudentissime tyranne: fac agedum quodcumque vis. Tunc eos per capillos suspendi jussit, & ab ortu solis usque ad occasum ita pendere. [diu suspensi carceri includuntur:] Cumque vidisset tolerantissimam patientiam eorum, in carcerem detrudi mandavit. Postea vero quam illuxit, pro tribunali sedens in prætorio, in quo degebat, Sanctis in medium adductis, ut jusserat, inquit: Excogitastisne aliquid pro salute vestra? Responderunt illi: Excogitatum nobis est, & cum Christo vivere & pro eo mori lucrum esse. Ait Nigellio: O miseri, quodnam lucrum mortui habebitis? Inquiunt Sancti, Certe lucrum nobis est post hujus vitæ cursum semper esse cum Christo.
[8] Tunc militibus non paucis jussit Nigellio, eos revinctis manibus post terga Romam c asportare ad Licinium Imperatorem & Valerianum. [Romam deducti] Quo cum pariter pervenissent, d Licinius in Orientem parabat expeditionem, ut totum genus Christianorum penitus perderet. Cumque hos viros conspexisset, gavisus admodum, Nigellionis solertiam probavit; & ad se accersitum Valerianum his vocibus est affatus: Nos, ut nosti, dilectissime Valeriane, [in carcere] Orientem versus iter habemus, ut ex nostro Imperio hujus viæ viros funditus eradicemus: Tu quoque hic residens nostrasque vices gerens, diligenter curato, & quoscumque cumque inveneris Christianos cruciatibus multis & acerbis vitam deserere compellito. Valerianus autem Sanctos adductos ex Præfecta in carcerem deduci, & valido gravique ligno manus eorum pedesque vinciri jussit. [visitantur ab Apostolis.] Et in illa quidem nocte apparuerunt eis in carcere sancti & gloriosi Apostoli e, lumenque magnum circumfulsit, f dixeruntque: Salve, Onesime, Christi serve fidelis: salvete etiam vos g o sancti pueri, in summa honestate & morum integritate nutriti, qui Christum a pueritia vestra desiderastis. Oportet enim vos pro nomine Domini nostri Jesu Christi multa pati. Quod cum dixissent, eosque amplexi fuissent, recesserunt. At illi post hæc ambulabant in carcere, tamquam mali nihil habuissent unquam.
[9] Post septem vero dies jussit Valerianus sanctos viros eductos ex carcere ad se venire: nec eos quidquam interrogavit, sed in certo quodam loco constituit, donec aliquod tormenti genus pararet. Cumque audivissent Sancti tantam in Christum insaniam, [Coram Senatu] exortam a ministris idolorum seu potius dæmonum; exciti omnes athletarum more, prope Imperatorium tribunal sedente Senatu, ac astantibus omnibus Ducibus Principibusque aliis, exclamaverunt dicentes: Christiani sumus quos hic videtis, quosque vinctos in carcere inclusistis, insipiens Valeriane: atque ideo considentes in vero & cœlesti Rege Christo, [ultro fidem profitentur:] stetimus in medio vestri, admirantes tantum errorem, quo ad colendum idola ducimini; ignorantes solum viventem in secula & verum Deum nostrum, universorum opificem, qui Licinio Imperium dedit. Propterea, insipiens Valeriane, vosque una sedentes, ne amplius erretis idola colentes, omni penitus sensu carentia. Tum vero conversis in eos oculis Valerianus dixit? Novimus vos homines prudentia & probitate præditos esse, & habitos semper: accedite igitur nobis, diisque nostris sacrificate, ne crudeliter mortem oppetatis, sed potius Imperatoris potentissimi amicitia perfruamini, honoremque & divitias immensas nostro beneficio assequamini: ista enim audacia vobis proderit nihil. Respondentes autem Sancti dixerunt: Utinam, impie miserque Valeriane, ad te reversus cognosceres verum Deum, & cælesti regno dignus fieres: [promissa respuunt:] ista enim opulentia momentanea est, promissiones vero tuæ & blanditiæ nequaquam poterunt constantis pietatis nostræ robur conquassare. Honores igitur tui tecum sint h, & pollicitationes tuæ obedientibus tibi. Nos enim Christum habemus Regem cælestem, qui præbet nobis victoriam & gloriam contra patrem tuum sathanam & ministros ejus. Iratus Valerianus jussit illos nudos exhiberi, & nervis boum verberari: tum vero [nervis cæsi animantur a S. duci,Onesimo:] atque ibi contineri, donec, quid de ipsis esset agendum, mature deliberaret. Ibi eos S. Onesimus confirmabat, alloquens imprimis sanctos & beatos pueros Alphium, Philadelphum, Cyrinum & Erasmum. Saluete filii dilecti a Domino: ecce incepistis Martyrii certamen, ecce quam primum veniemus in portum tranquillum, & inveniemus requiem paratam a Deo, qui reddit mercedem servis suis. Hæc & alia multa S. Onesimus admonere non cessabat, omnes quidem, sed maxime pueros illos.
[10] Sequenti vero die omnes in medium adduci jussit, & ut animo agitaverat, duas epistolas scribendas curavit, quarum altera hujusmodi fuit. Valerianus socius & assessor Licinii semper Augusti & perpetui Imperatoris, Diomedi Principi Puteolorum i & totius regionis eorum, Salutem plurimam dicit. [cum litteris Valeriani traduntur Puteolis Diomedi] Quoniam novimus promptam & constantem voluntatem tuam, quam erga deos immortales habes, misimus ad te hos, qui nobis missi fuerunt a Nigellione, carissimo nobis tamquam filio, viros quatuordecim & puerulos k tres fratres, & alium horum trium nepotem. Sunt autem viri ad maledicendum prompti atque protervi valde, utpote qui per singulas interrogationes deos nostros detestari non cessent: estque ipsorum Dux Onesimus, quem quidem cum aliis lquatuordecim istic multis acerbisque tormentis interimi mandamus: reliquos vero tres pueros mittito in Siciliam ad Tertyllum, qui eam insulam gubernat. Vale. Alteram m quoque ad Tertyllum epistolam misit. Illi ergo in navigio a militibus ex Urbe ad Puteolos deducti fuere, & acceptis litteris, quas miserat Valerianus, Diomedes gavisus vehementer eos in carcerem detrudi jussit. Post triduum vero pro tribunali sedens, educi ex carcere imperavit, & Onesimum affatus dixit: Nonne tu es Onesimus, qui hanc virorum turbam decipis vanis pravisque documentis? Onesimus respondit: Ego quidem sum Onesimus, Christianus sane pariter cum his, quos hic astare vides. Tum Diomedes inquit: Unde sunt hi pueri, quos seduxisti? Ille dixit: Hosce non seduxi, sed in viam veritatis per Domini nostri Jesu Christi gratiam deduxi. Ait ipsi Diomedes: O pessime vir, quomodo ausus fuisti coram me Christum nominare, quem ego audire non possum? Tum S. Onesimus dixit: O insipiens, o attonite, ö veritatis inimice, quare non proferam nomen ejus, qui & te & omnem spiritum hominum fecit, [qui ceteris interfectis,] quamvis impium & iniquum? Tunc iratus & furore percitus Diomedes, S. Onesimum supinum extendi jussit, & prægrandi lapide ventrem ejus a carnificibus n premi: atque ita Sanctus Deo tradidit spiritum: reliquos autem tredecim o & Erasmum gladio necandos mandavit, quos extra urbem carnifices duxerunt, & eorum capita absciderunt.
[11] Postea vero tres qui remanserant Diomedes coram se adduci jussit, & ita est affatus: Cujates estis pueruli? Aspectus sane vester indicat vos esse filios divitis viri, [tres fratres,] & alicujus amici Imperatoris Licinii & Valeriani Præsidis. Agite jam, filii: mihi parete, qui consilium vobis optimum do, Parcite jam pulchritudini ætatis vestræ tenellæ, nec ita sæve mortem oppetite: sed potius negate vanam fidem vestram, & conversi sacrificate diis immortalibus ac invictis, eosque orate ut vobis dent veniam. [blanditiis & minis superiores invenit.] Ita enim Principes vos faciet Imperator, vosque multis populis imperabitis. Sancti autem pueri dixerunt; Audi Diomedes, tua dona tecum sint: confundantur enim, dicit Psalmographus Propheta, omnes, qui adorant sculptilia. [Ps. 96, 7] Nos enim colimus unum verum Deum, Patrem Domini nostri Jesu Christi, & ipsum unigenitum Filium Patris, & vivificantem Spiritum, qui te tradet in gehennam diaboli patris tui: & dii vestri, quos colitis, non poterunt vobis auxiliari: lapides enim & ligna sunt insensibilia, nec vocem habentia nec spiritum: similes illis fiant, qui faciunt ea, & omnes qui confidunt in iis: per ipsa enim vos decipit sathanas, ut vos perdat cum ipsis. Hæc cum audisset Diomedes, obiratus fuit pueris, & dixit: An non videtis, quo pacto morti tradidit socios vestros sua vecordia? Jussum mihi est a Valeriano, ut in longinquam vos regionem mittam, ut ejus incolæ vos cædi videntes & asperrimis cruciatibus torqueri, Dominis non contradicere discatis. Sancti autem aiunt: Quidquid vis, impie ac veritatis inimice, fac quam primum. At Diomedes ipsorum ora lapidibus cædi jussit, p tum vero ligno compeditos custodiri, donec navigium pararet, quo eos in Siciliam ad immitem Tertyllum transmitteret. Illi autem ad diluculum in carcere perstiterunt insomnes, cantantes, & Deum orantes, ut martyrii palmam eos assequi permitteret; & a Sanctorum choro, qui pro eo mortui fuerunt, non separari.
ANNOTATA.
a In Græco additur ex Basconum regione, sicut præfati sumus ex Urbe Præfectorum, ac mox infra de patre, quod erat Bascon.
b Græce hic ad longum δεκατέσσαρας ἄνδρας.
c Iterum in Græco additur, ex Basconum regione.
d Cajetanus loco Licinii excudit Decium, qui in Orientem contra Gothos disceßit, & ab iis est interemptus. At Licinius solum in Oriente regnavit.
e Scilicet Petrus & Paulus Romanæ urbis Præsides & Patroni.
f Ibidem additur. Et statim ceciderunt vincula manuum ac pedum ipsorum: quod etiam habet Cajetanus paulo infra, Vincula enim ad ingressum Apostolorum sua sponte ceciderunt.
g In Græco, Salvete & vos qui cum ipso estis, salvete denique o sancti pueri.
h Ibidem additur, ut alicubi scriptum est, & indicatur Danielis cap. 5, 17.
i MS. Acta Græca, Synaxaria & Menæa ἐν Ποτιόλον, Apud Cajetanum, Diomedes Præses Puteolorum, & Martyrio Puteolos perducuntur, Erat olim urbs magnacum portu prope Neapolim. Stephani epitomatori Ποτίολοι; perperam autem a Latinis impressum Pontiolorum.
k Græca, pueri quatuor qui se dicunt fratres esse.
l Cajetanus, non nominato, sed tamen adnumerato Onesimo, quindecim.
m De altera epistola excidit ex Græco nostro.
n Plenius Græca, jussit lapidem grandem afferri, & poni super ventrem ejus: quem adferentes carnifices accedentesque, jecerunt supra ventrem Onesimi.
o Apud Cajetanum etiam hoc loco tredecim leguntur. Horum & SS. Onesimi & Erasmi natalis celebratur 31 Iulii, quasi tunc mortui essent, quod nisi in novis lectionibus nus quam legitur: posset tamen verum esse, si ipsis adhuc viventibus, & in carcere constitutis, mißi in Siciliam Sancti prius perverunt ad coronam, sicut dici videtur in Synaxario Claromontano.
p Addunt Græca: Ne præsumatis contra deos & Imperatorem Licinium blasphemare.
CAPUT III.
Appulsi in Siciliam ducuntur Tauromenium: miracula in itinere, conversio militum.
[12] b>Itaque post dies octo parata navi sanctos pueros Diomedes tradidit a Silvano homini sævo ac fero, [Missi in Siciliam cum litteris Valeriani] qui ex Puteolis solvens Messanam eos perduxit, & inde b Tauromenium, quo forte diverterat Tertyllus c, Christianos quamplurimos occidens. Cui Silvanus a Valeriano missas litteras reddidit hujusmodi: Valerianus Præses, concors & Assessor Domini Licinii semper Augusti, maximi ac perpetui Imperatoris (a quo commissum hoc ipsum d accepit) Tertyllo dilecto tamquam filio, Siciliam provinciam gubernanti, salutem. Quoniam universus terrarum orbis Imperatoris paret edicto, & diis invictis quos colit, sacrificat; pessimum autem Christianorum genus nullo modo ad Imperatoris edictum flecti potest, missi nobis fuerunt ex Vasconum regione, a Nigellione nobis carissimo, viri quidam stulti & idiotæ numero decem & octo, quibus non potuimus persuadere, ut diis nostris sacrificarent: & ideo eos misimus Puteolos ad Diomedem unanimem nobis, ut, nisi persuaderentur sacrificare, quindecim ex iis, plurimis & asperrimis cruciatibus suppositi, e vita pellerentur. Tres autem pueros misimus ad te, ut jucundo placidoque vultu tuo diis nostris immortalibus sacrificare persuadeas; cujus rei gratia ipsos ab aliis improbis separari mandavimus, a quibus hi decepti nobis contradicunt. Quod si tuis adhortationibus adhæserint & diis sacrificaverint, veniam consequantur & omni cum honore ad nos remittantur, nam ipti sunt opus Imperatori. Sin autem hoc non fuerit persuasum, omne genus tormentorum excogitato, & multos variosque inferens cruciatus e vita pellito. Idque tibi mandavimus, eo quod studium tuum bonamque & promptam voluntatem, erga deos immortales ipsumque Imperatorem & nos, cognoscimus. Vale.
[13] Cum Valeriani litteras legisset Tertyllus, coram se pueros adduci jussit: [Tauromenii a Tertyllo examinantur,] quos circumspiciens, eorumque decorem admirans, dixit: Ex qua regione estis & urbe? & quam colitis religionem? & quæ vobis nomina? Respondit S. Alphius: Ego quidem Alphius vocor. Alter autem: Et ego Philadelphus. Tertius vero: Et ego Cyrinus. Mittimur ex Vasconum regione, ex urbe quæ dicitur Præfectorum, & Christiani sumus. Tum Tertyllus placido vultu dixit: Negate quem dicitis Christum, & ne amplius colatis eum; sed mihi parentes diis immortalibus sacrificate. Dixerunt Sancti: Isti dei non sunt, sed lapides & ligna insensibilia, & te pater tuus diabolus cogit iis sacrificare, ut cum ipso pariter ingrediaris in ignem æternum, sibi angelisque suis paratum. His auditis crudelis & perquam improbus Tertyllus radi capita, [& pice perfusi mittuntur vincti Leontinos,] & liquefacta pice perfundi mandavit, atque ita eorum aspectus denigrati fuerunt. Tum vero e lignum [tormenti genus ex duobus, ut reor, compactum lignis] tribus pueris superimponi, ita ut colla manusque trium Sanctorum pariter clauderentur, atque a militibus ad Leontinorum Mesopolim f compelli jussit. Cum vero grave ligni pondus eos misere vexaret, S. Philadelphus fratribus dixit: Orate pro me, fratres, nam ecce jam deficio g. Illi vero elevatis oculis dixerunt: Domine Jesu Christe, Deus patris nostri, audi nos in hac hora, & remove gravissimum hoc ex nobis lignum, atque nostras denigratas facies munda; ut imago tua, quam dedisti homini quem formasti, sit immaculata, & nos habeamus per te promptitudinem loquendi contra crudelissimum Tertyllum. His dictis factum est quasi fulgur & ventorum turbo, militesque in faciem delapsi facti sunt velut mortui, lignumque illud ex Sanctis ablatum in mare projectum fuit; accessitque terribilis quidam, & tacto capite ipsorum atque vultu, purgati mundatique fuerunt, ut solis lumen dispulsis nubibus; ac etiam capilli in priorem formam recreverunt. Quæ cum vidissent Sancti, [qui divinitus mundati ac soluti] humi se prostraverunt, flentesque dixerunt: Gratias agimus tibi, Domine Jesu Christe Deus noster, qui nos fecisti dignos per invocationem nominis tui assequi sanitatem. Quid retribuemus tibi pro omnibus bonis, quæ tribuisti nobis? Tu, Domine, es patientia nostra & refugium, atque in te sperantes volumus vincere malorum omnium auctorem diabolum. Tu enim es Deus tuorum, qui credunt in te.
[14] Quibus dictis accesserunt ad milites, & eos excitaverunt, [cum admiratione 40 militum,] qui erant quadraginta numero. Hi posteaquam Sanctos circumspexerunt, & quæ facta fuerant cognoverunt, admirati sunt. Dicebant autem invicem ipsi milites; Certe verus Deus est, quem hi tres pueri prædicant: nec ad eos accedere, aut manus injicere ausi fuerunt; sed propter admirabilia, quæ contigerant, attoniti sequebatur Sanctos. qui omni cum promptitudine & alacritate ibant ad palmam martyrii. Sanctus autem Alphius, fratres confirmans, dicebat: Novimus, fratres, quo pacto pater, cum nos tradidit S. Onesimo, patri nostro spirituali, admonuerit & dixerit: Cavete, filii mei, ne aberrantes in hac vita a numero justorum, coram justo Judice separemini. Ne descendamus ergo, fratres, a dilectione Dei in Christo Jesu Domino nostro, ne nos turbent tyrannorum minæ, neque tormentorum apparatus. Ipse enim Dominus noster Jesus Christus, ex ore suo perquam veridico, dixit: Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem occidere non possunt: sed potius eum timete, qui potest simul animam & corpus perdere in gehennam. [Mat. 10, 28] Ipsum ergo timeamus, fratres, cognoscentes ipsum non esse mendacem, qui hæc dixit. Hæc & his similia quam plurima S. Alphius duobus fratribus disserebat: neque ita multo post Catanam pervenientes, [post noctem Catana actam,] a militibus in carcerem sunt adducti: ubi per totam noctem ad diluculum usque insomnes perstiterunt, orantes Deum, ut patientiam præstaret, qua maledicti diaboli machinas superarent. Postea vero quam illuxit, eos ex carcere eduxerunt, ligaruntque, & Leontinos h versus iter habere coëgerunt.
[15] Cumque pervenissent ad fluvium i Symethum, qui auctus imbribus redundabat, adeo ut nemo per eum transire posset, [Symethum fluvium] nonnulli ex militibus Sanctos fluvium ingredi & pertransire cogebant. At illi dixerunt: O miseri & infelices, non videtis redundantium vim aquarum? Quare igitur nos fluvium ingredi compellitis? An vultis ut in aquis demergamur? Numquid vobis ita præcepit vester Dominus Tertyllus? At octo ex militibus vim Sanctis inferebant, & eorum capita contis hastisque verberabant, cogentes ingredi fluvium. Diabolus autem assumpta peregrini hominis figura, [suadente diabolo coguntur ingredi,] & se viatorem mentitus, ex altera ripæ parte clamavit ad milites: Dimittite jam pueros istos in fluvium, pedibus enim facile pertransibunt, nam & ego unam ante horam pertransivi. Crediderat diabolus se Sanctis ignotum fore. At gloriosi Martyres Christi cognoscentes eum, dixerunt: O perquam miser & animarum corruptor, diabole: quia vis nos in aquis perdere, hæc militibus dixisti: sed nos in nomine Domini nostri Jesu Christi ingressi fluvium pertransibimus incolumes, ejus adjuvante fortitudine: te vero potentiamque tuam in tartaro puniet, ubi est vermis qui non morietur, & ignis qui non extinguetur, ut in Sanctorum Patrum & Sacerdotum dictis continetur. Hæc ipsis dicentibus evanuit diabolus. Octo autem miseri quidem milites sanctos viros impulerunt, & in fluvium detruserunt. Tum sancti dixerunt: Ne in fluminibus iratus sis nobis, Domine, neque nos demergat tempestas aquæ, neque nos absorbeat profundum. [& incolumes transcunt demersis impellentibus.] Sed sicut Petrum liberasti de profundo pelagi, sic & servos tuos ex his profundis aquis eripe. His dictis in brevissimum vadum decrevit aqua inundantis fluvii, & siccis quidem genibus incolumes transierunt. Hoc viso milites illi octo, quam celerrime in fluvium intraverunt: sed supervenientium impetus aquarum demersit eos k. Post dies autem quatuor decrevit fluvius, & milites reliqui pertransierunt, Sanctosque ad iter peragendum compulerunt.
[16] Cum pervenerunt prope Mesopolim Leontinorum, occurrit illis in via Judæus quidam dæmoniacus, qui spumans & clamans humi volutabatur. In eo autem loco erant speluncæ, [puerum Iudæum a damone obsessum,] in quibus dæmon domicilium habebat, & corripiebat omnes, qui speluncis appropinquabant. Et cum illac Judæus pertransiret, ingressus dæmon, graviter eum cruciabat, ita ut a terra surgere nequiret, in qua prostratus spumabat ore. Et cum multi accessissent, ut puerum tollerent ab humo, id dæmon haud sinebat. At Sancti prope accedentes interrogauerunt parentes, quos moestos cernebant, quidnam esset, quod puerum vexaret. Qui singula, quæ contigerant, exposuerunt. Tum ex militibus unus, cui nomen erat. Hercurio, Sanctis dixit: Vos profecto Deum vestrum vestris precibus potestis l exorare, & puerum hunc a dæmone liberare. Ego sane magnum quiddam de vobis animo concepi, cum illa contigerunt miranda, cum est lignum ablatum de collo vestro: facies purgatas & capillos renatos vidi, vosque ita illæsos inveni, tamquam mali umquam nihil passi fuissetis. Sancti vero nihil respondere. At dæmoniaci parentes, audito militis sermone, festinanter ad Sanctos accesserunt; flentesque, ut filium liberarent, rogavere. Interrogaverunt Sancti quam religionem colerent: illi se Judæos dixerunt. Et Sancti: Si Christus Dei Filius tuum filium sanaverit, [spondentibus parentibus fidem Christi amplecti,] credes in ipsum? Et clamavit vehementissime Judæus, certe Domini mei credo: salvate puerum meum: ecce enim jam trigesimus dies instat, ex quo ab humo non surrexit, nec panem gustavit aut aquam, sed spumans & furens se semper volutavit humi, nec valuit quisquam sublatum ab humo in domum vel speluncam asportare, cum veluti pennis avolans e manibus ferentium tollatur, & in humum devolvatur. Tunc inter se milites dixerunt: Maneamus hic paulisper ac videamus, an Deus, quem hi pueri colunt, hunc a dæmone correptum liberare valeat. Pater autem & mater fratresque ejus ad milites accesserunt, eosque ita precati fuerunt. Estote in nos misericordes Domini nostri, & dimittite hos pueros suum Deum adorare, ut noster puerulus sanetur. Et milites annuerunt, Sanctosque hortati sunt dicentes: Flectimini horum lacrymis, & curate ut sanetur puer a dæmonis flagello.
[17] Sancti autem dixerunt; Solvite manus nostras. Sed milites se invicem respicientes, solvere non audebant; timentes, ne forte aliquis ex his qui aderant Tertyllo renuntiaret, isque pœnas de iis sumeret: nam astiterant multi, qui Sanctos & milites inter se consultantes spectabant. Interim autem Sanctorum manus sponte sua solutæ fuerunt: qui paulum a via declinantes, flexerunt genua, & dixerunt: Domine noster Jesu Christe, [oratione facta liberāt.] vere Creator cæli & terræ & maris, exaudi orationem servorum tuorum; & sana puerum hunc, qui male a dæmonio vexatur: ut in hoc loco, in quem tu nos servos tuos duci voluisti, tua benignitas magnaque potentia demonstretur. Tu enim, Domine, dixisti per Prophetam, Nolo mortem peccatoris, sed magis ut convertatur & vivat. [Ez. 33, 11] Et nunc, Domine, propitius esto huic, qui tibi supplicat; ut salvetur anima viri supplicantis tibi, & promittentis credere in sanctissimum nomen tuum. His dictis tres sancti pueri surrexerunt, seque Crucis signo munientes, ad dæmoniacum accesserunt: cui Sanctus Alphius dixit: In nomine Domini nostri Jesu Christi, dæmon immunde, exi a plasmate Dei. Et e vestigio dæmoniū, quod puerum vexabat & graviter torquebat, juxta ipsius Sancti pedes exivit, fugitque a conspectu Sanctorum, clamans & dicens: Unde huc hi vincti venerunt, qui me ex meis sedibus fugaverunt? Ob id faciam ut Tertyllus, qui hos huc misit, a feris agrestibus devoretur, & malus spiritus ejus nobis tradatur. Audiebant autem omnes, qui aderant eo in loco, dæmonis vocem hæc dicentis, & in ipsa etiam Mesopoli eamdem audientes invicem quærebant, quænam esset ea vox ex aëre delapsa. Quapropter omnes timor maximus invasit. Puer autem dæmonio liber, quasi mortuus jacens, humi remansit: & Sancti accedentes manum ejus prehenderunt ac erexerunt. Ille surgens suis se pedibus continuit stetitque. [& reddunt parentibus suis:] Tum Sancti ad se parentem pueri vocaverunt, filiumque sanum tradiderunt, dicentes: Animum adverte, frater, & recordare, quod promisisti te crediturum in Christum verum medicum, qui sanavit filium tuum: id ergo exequere quamprimum, ne forte ea vera vox tibi contingat, quæ tuæ gentis religionisque paralytico ita est probata; Ecce sanus factus es, jam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat; cum cognosceret Jesus ejus malitiam. [Joan. 8, 11] His dictis puerum parentibus tradiderunt, & ab iis discedentes iter sunt aggressi.
[18] At milites, hoc viso miraculo timore magno exagitati, dixerunt: Quis colens deos nostros talia posset miracula facere, qualia hi Sancti, qui Deum invocant invisibilem, & statim simul cum precibus fit, quod petitur? Impossibile quidem est, hoc fieri ab his, qui nostrorum deorum religionem sectantur & colunt. Ipsius autem pater, materque & fratres atque cognati Sanctos interrogarunt, dicentes: Quid nobis servis vestris imperatis, ut id agentes baptizemur? Aufugerunt enim hinc omnes Christianorum & Episcopi & Presbyteri, relicta ecclesia ubi baptizatur, propter metum Tertylli: qui multos Christianos perdidit, & hic & in omni Siciliæ loco, propter fidem vanorum idolorum. Dicunt Sancti: In montibus & speluncis sunt absconditi: [quos baptizandos mittunt ad montes,] quærite, & Sacerdotem aliquem invenietis, a quo salutaris signum Crucis in frontibus vestris baptizati recipiatis, confitentes Salvatorem nostrum Jesum Christum, qui vestrum filium sanavit. Puer autem ipse nolebat cum parentibus abire, sed dicebat Sanctis, vobiscum erit vita mea, & vobiscum promptissime mori possum. Responderunt Sancti; Abi cum parentibus tuis: vos autem exequimini studiose, quod promisistis Christo: & cum ipsi placuerit, videbitis nos rursus. Puer ergo his verbis persuasus parentes abeuntes sequebatur, gaudens & glorificans Deum, ita ut Judæi omnes, qui aderant, mirarentur. Hoc primum miraculum fecerunt Sancti, antequam Mesopolim ingrederentur. [convertuntur 20 Milites] Quidam autem milites, numero viginti dixerunt reliquis: Ligate nos quoque cum Sanctis: confitemur enim cum ipsis, & dicimus, nos Christianos esse, & credimus in Deum Patrem quem hi prædicant: & ex equis delapsi, projectis in viam armis, se admiscuerunt Sanctis. Nec tamen reliqui milites ausi sunt accedere ad eos: timuerunt enim valde, & animis consternati sunt, cum vidissent quod fecerant commilitones. Cumque pervenissent ad Leontinorum Mesopolim, tota multitudo civitatis obviam fuit egressa, ut viderent Sanctos: jam enim nuntiatum erat in omni urbis loco, quod captivi quidam vincti urbem ingredientes, sanaverant filium Hebræi dæmoniacum. Cumque milites in prætorium Tertylli Sanctos introduxissent, [& cū Sanctis includuntur carceri Leontino] tradiderunt Alexandro Consiliario ipsius Tertylli: & ipse Alexander eos militibus servandos & in carcerē abducendos, & ligneis compedibus vinciēdos [tradi] curavit, & una milites illos viginti. Sed in carcere ipsi psallebant, & orabant Deum, ut digni fierent qui vocarentur in Sanctorum chorum, quos pro Christo interemptos tortoris gladius Martyres effecit. Et viginti milites se confirmabant, dicentes: Ne timeamus, fratres, iniquum Tertyllum, neque minas ejus exhorreamus: sed induamur Dominum nostrum Jesum Christum, qui in se credentes tuetur & fovet. Tertyllus autem in ea Siciliæ ora moram traxit. Nam Messanam & Milas m accessit, quæsitum credentes in Christum, ut gravibus subjiceret tormentis gladioque traderet.
ANNOTATA.
a Fuit aliquis Silvanus, Consiliarius Quintiani Præsidis Siciliæ sub Decio, relatus 5 Februarii, in Actis S. Agathæ a nobis editis: sed is a ruina parietis contritus est: & post Quintiani mortem solum videtur in officio fuisseTertyllus: quod tamen non impedit, quo minus illum ex Actis S. Agathæ mutuatus sit auctor, parum attentus ad talia.
b De Tauromenio egimus 3 Aprilis, ad Vitam S. Pancratii, ibidem a S. Petro constituti Episcopi; & 23 Martii ad Vitam S. Niconis, ibidem Episcopi, & sociorum 199 Martyrum sub Decio & Præside Quintiano. In horum Actis, multæ fabulositatis suspectis, quæstiones & tormenta his non absimilia leguntur.
c Tertyllus Græce Τέρτυλλος, in Menæis Τέρτυλος; apud Cajetanum & in Officiis propriis Tertullus, quem censemus a Decio post Quintianum cum jure gladii ad vexandos Christianos designatum.
d Græce, & urbis Romanæ Præfecturam ab ipso sibi commissam habens.
e Ibidem: Et jussit afferri lignum, atque dolari & formari in jugum, quod imponeretur eorum cervicibus, simul & manus concluderet. Cippi ergo similitudinem babuit lignum hoc, ex duobus (ut recte Interpres) lignis compactum, trium simul colla manusque constringens, una in linea, eaque ex causa aßimilatur jugo, etsi species longe diversißima esset ab eo quod jugum dicimus.
f Mesopolim Leontinorum, esse ipsam urbem Leontinorum, asserit & probat Cajetanus, qui late ejus antiquitatem celebrem describit. Videtur autem dici Melopolis quasi mediterranea: ad eam enim sursum navigabatur per Teream fluvium, de quo infra: sed vellem antiquum aliquem auctorem videre, qui sic aliquando cognominatam urbem certo nobis probaret.
g Græce ad Leontinorum Mesopolim, atque ita deinceps.
h Addit hic Cajetanus, id contigisse ubi pervenerunt ad Maschalorum montem, situm ad radices Ætnæ, Tauromenium inter & Catanam; itaque infra refertur num. 25.
i Symethus, aliis Symæthus, Leontinos primum, dein Catanenses agros finitimos perluit atque hodie Siculis la Giarretta dicitur.
k In Græco additur, & non apparuerunt usque hodie.
l Ibidem hæc dicuntur per interrogationem: Non potestis vos &c?
m Milæ seu Mylæ, vulgo Milazo, urbs in peninsula ad mare Tyrrhenum, versus Pelorum promontorium. Cajetanus tomo I de Vitis Sanctorum Siculorum pag 76 collocat hunc titulum, Innumerabiles Sancti Martyres in Sicilia coronati. Ex Actis SS. Alphii & sociorum; sub Tertullo, uti in textu exponit: & inter alias palæstras collocat hic nominatas Messanam & Milas, & pro cultu apponit 18 Februarii: quo die de iis aliqua dedimus, nondum edito majori illius opere.
CAPUT IV.
S. Thecla, impetrato ad se Sanctorum accessu liberata a paralysi. Viginti milites martyrio coronati.
[19] Erat in Leontinorum Mesopoli mulier, nomine a Thecla, valde dives, quæ usque a pueritia Deum timuerat. Ea jam sex annos fuerat paralytica; [S. Thecla paralytica,] cumque audivisset, Sanctos Martyres sanasse Filium Hebræi, accivit Alexandrum Consiliarium Tertylli: cujus vices gerebat in Mesopoli b, & dixit: Audi me, fili mi Alexander: quantam vis pecuniam accipe: [ab Alexandro teste oculato cognita liberatione energumeni,] & permitte, ut ad me noctu veniant isti peregrini, qui sunt in carcere, quos huc vinctos misit Tertyllus: audivi enim quod eorum precibus, Deique potentia, quem colunt, ejectum est dæmonium ex filio Hebræi, quod ego magnum miraculum & mysterium censeo, si ita factum est. Respondit Alexander, & dixit: Certe, Domina mea, ita factum est, & hoc plenissime mihi aliisque patuit. Nam audito eorum adventu exivimus ex urbe, & adivimus locum ubi erant; & prope accedentes latentes mansimus, ne forte scandalizaremus eos, atque exterriti ab oratione desisterent, puerumque dimitterent. Nobis igitur non apparentibus, ipsi Pueri se in faciem humi prostraverunt, & paulo post erecti ab humo, increpuere dæmonium, tamquam potestatem magnam contra ipsum haberent, & dixerunt: Dæmon immunde exi a plasmate Dei. Et confestim dæmon, qui puerum vexabat, juxta pedes eorum exivit dicens; Heu me! qui sunt hi advenæ, qui me ex meis subjectis depellunt? Vocemque hujusmodi tota nostra civitas audivit. Audivi etiam, cum Tertyllo minitans dæmon diceret, facturum se, ut Tertyllus a feris devoraretur. Ex quo tempore, Domina mea, subiit me cogitatio, quæ meam non mediocriter exagitat mentem; conjectantem, veramne potentiam habentes hi Pueri hoc fecerint. Et paulum moratus intulit: Verumtamen, Domina mea, ego puto, non alium Deum præter nostros hanc habere potestatem.
[20] Respondit mulier: O Alexander, in vanum laboras idola vana colens, & lapidibus mutis serviens: Deus enim est in cælo, qui fecit ipsum cælum, & terram fundavit in aquis, [exponit ei fidem de Deo,] & mari terminos constituit, creavitque omnia, quæ sunt in iis. Ipse nobis spiritum dedit & vitam, atque liberum arbitrium tribuit homini, quem plasmavit ex limo terræ. Per ipsum enim Reges regnant, & qui potestatem habent, dominantur terræ, ut scriptum est. [Prov. 8, 15] Postea mors subsequitur, & post mortem constituit Deus judicii diem: & mortuorum resurrectio futura est, & ita coram Deo ab Adam usque ad ultimum hominem totum genus humanum statuetur; ac ipse Deus pro tribunali terribiliter sedens, de delictis pœnas exiget, vel de otioso etiam sermone & cogitatione. Tunc ergo peccatores universos in ignem conjiciet æternum, ubi erit fletus & stridor dentium, & ibi punientur omnes qui adorant deos vestros. Hæc audiens Alexander consternatus fuit animo, factusque valde mitis & mansuetus propter hujus mulieris sermonem: erat enim ejus cognatus, cujus mater c, Neophyta nomine, [tamquam ejus consobrina,] soror fuerat B. Isidoræ, matris Theclæ: quæ duæ sorores multa certamina susceperunt, & tormenta sustinuerunt pro nomine Domini nostri Jesu Christi, & vita privatæ sunt ab impio & iniquo d Armato, qui ante Tertyllum Mesopolis Principatum gessit: quæ defunctæ sepultæ sunt in proprio suburbano, quod dicitur e Antzianorum. Postea dixit Alexander mulieri: Quo pacto ad te hos Pueros mittam, ne forte aufugiant? quo audito Tertyllus abscindet mihi caput. Illa hac de re eum securum reddidit, dicens: Si fugerint, mea pro ipsorum anima dabitur. An non audivisti unquam, o Alexander, de his quæ nos genuerunt, quot tormenta sustinuerint ab Armato? nec tamen unquam aufugerunt; ac ita omnibus votis expetitum martyrium sunt assecutæ: & hi quoque, fili Alexander, prompte quidem expectant passionem pro Christo. Tandem Alexander accepta pecunia promisit se facturum, [ac data illi pecunia] quod petebatur, dicens: Mittito hac nocte duos fideles ex servis tuis, ut Pueros hos adducant in domum tuam: & locuta cum iis, quæ volueris, antequam illuxerit, in carcerem remittito, ut ibi eos inveniat Tertyllus. Respondit mulier, ita certe fiet: quare te hortor, ut nihil veritus eos mittas ad me.
[21] Postea Thecla accersivit duos servos fideles, quorum alter Sophronius, alter Nico dicebatur; dixitque eis; Cum primum noctis tenebræ fuerint, ibitis in carcerem magnum, ubi Christiani custodiuntur: & dicetis Alexandro Tertylli Consiliario, Nos huc misit Thecla Domina nostra, ut mittas nobiscum ad se tres Pueros advenas qui sunt in carcere, nam id se facturum promisit. Servi ergo nocte concubia se contulerunt ad Alexandrum, [excipit ad se missos 3 Martyres,] & Dominæ mandata exposuerunt ei. Qui descendit in carcerem, & dixit Sanctis: Ite cum servis his in domum Dominæ suæ, quia vobis indiget maxime, & inde quamprimum ad nos reditote. Illi responderunt: Fiat, Domine, ut jubes. Egressi vero sancti Pueri una cum servis ad Theclæ domum accesserunt, & ingressi invenerunt eam paralyticam jacentem in lecto, affectamque ita ut ne ori quidem manus admovere posset. Et ipsa visis sanctis Pueris, pulchritudinem eorum est mirata (erant enim vultibus valde speciosis) & lacrymans dixit: Vere vos estis sancti Martyres Christi: beatus est, qui vestrum sequitur institutum: beatus est Pater vester, qui vos genuit & erudivit, qui per vos potest intrare in regnum cælorum. Quibus dictis responderunt Sancti: Quid tibi est, Domina mater? Ipsa respondit, sextus nunc annus agitur, ex quo me sathanas percussit, membraque dissolvit; nec possum, ut videtis, ori manum admovere; & dum alterius auxilio vescor, torqueor vehementer. Vos autem accersivi, ut qui Ecclesiæ Catholicæ filii estis Dominum oretis, & per vos Christi gratia obumbretur mihi. [petit eorum precibus liberari a paralysi:] Responderunt sancti Martyres, id Domina mater nos efficere non valemus, quod est in Domini Dei & Salvatoris nosti potestate, qui sanare potest & animam & corpus: nos enim, quamvis juvenes simus, gravi peccatorum mole premimur coram Deo. Supplicabimus tamen ipsi rerum omnium Opifici & Factori, ut peccata nostræ inventutis atque ignorantiæ non respiciat, delictisque nostris ignoscat, quæ contra eum graviter admisimus. At mulier Sanctos precabatur, dicens: Miseremini mei, o Sancti, miseremini mei; quia non tam annorum numerus spectatur a Deo, quam pura fides & fidelis servitus eorum, qui credunt in eum, firmaque constantia atque perseverantia in operibus bonis. Sancti vero dixerunt; Fiat Domini voluntas in te, ut tu vis Domina mater. Audivimus a nonullis Christianis, in eo quo custodimur loco, fidem tuam & eleemosynas quam plurimas, per quas te Deus respiciet.
[22] Et post hæc dixerunt: Remitte nos in carcerem, Domina mater, [iisque permissis redire] ne quo pacto scandalizemus eos qui nobiscum illic observantur, passuri supplicia & mortem in hac civitate: Tum mulier dixit: Quid dabo vobis sancti Martyres propter vestrum laborem? Responderunt Sancti, simplicem tantum dilectionem in Christo, qui potest & te & nos salvare a publici hostis insidiis. Quibus dictis, deducentibus servis, reversi sunt in carcerem, ubi orantes Deum dixerunt: Sancte Deus, Pater Domini nostri Jesu Christi, [ac pro ea orantibus,] Creator rerum omnium visibilium & invisibilium, qui nos humiles & indignos servos fecisti dignos propter nomen unigeniti Filii tui Domini nostri relinquere patriam, & huc accedere: quia nihil te latet, sed omnia nuda sunt & aperta oculis tuis: tui enim sunt cæli, tua est terra, orbis terrarum & omnia quæ in iis sunt. Tu exaudi nos, & respice servam tuam, quæ propter sanctum nomen tuum maximo cum desiderio nos humiles servos tuos ad se vocavit, atque rogavit ut nostris precibus eam sanaremus, cum nesciat quæ nos admiserimus in te. Sed nunc & nos tuæ majestati confidentes, & ipsam sanitate afficere dignare juxta beneplacitum tuum. Postmodum psalmos & orationes concinendo ad diluculum usque perstiterunt. Egressis autem Sanctis a Thecla, statim ipsa bene se habuit; & somnus leviter interrepsit. Quæ sopita sibi visa est videre sub Episcopi habitu virum, terribilem quidem & canum, ingredientem ad se, qui mulierem signavit Cruce, & dixit: [sanata,] Dominus meus Jesus Christus misit me, ut te sanarem, propter Sanctorum trium Puerorum preces, qui sunt in carcere, ubi eos iniquus & impius Tertyllus claudendos mandavit. Illa vero præ nimio timore contremiscens, non ausa fuit eum interrogare quis esset. Statim autem experrecta se sanam animadvertit, qualis fuerat in juventute. Eadem hora duas puellas & duos fideles servos assumpsit secum, ac propere ad carcerem perrexit; dataque militibus pecunia intravit ad sanctos & gloriosos Martyres, juxta quorum pedes se prostravit, flensque dixit: [eos revisit in carcere.] Gratias ago Deo propter vos, Sancti Martyres, quia precibus vestris in me oculos convertit, & sanam reddidit Christus, verus Dei filius, quem colitis vos. At illi dixerunt, non nos, ut diximus, Domina, sed fides tua, ut scriptum est, te salvam fecit, & eleemosynæ. [Matt. 9, 23] Ipsa vero deosculabatur Sanctorum pedes, flensque dicebat: Quotiescumque Deo preces funditis, orate pro me. Nec cessavit exinde noctu diuque ingredi ad Sanctos in carcerem, usque ad Tertylli adventum.
[23] Post tres f dies advenit iniquus ipse in Leontinorum Mesopolim, ubi adesse admodum exoptabat, propter loci commoditatem ad subministrandum omnia exercitui necessaria, aquarumque g in primis affluentiam. [Adveniens Tertyllus] Leontinus autem populus venientem maximo cum gaudio suscepit, celebrans commendansque & ipsum & deos ejus. Ingressus ipse prætorium pro tribunali sedit, cui Principes assistebant cum tremore, & Alexandrum ita est affatus: Perveneruntne huc tres illi pueri blasphemi, quos vinctos misimus ad te? Quorum capita derasimus, eaque & vultus liquefacta pice perfudimus, lignumque collis superimposuimus? Respondit Alexander, Pervenerunt quidem, mi Domine; sed neque capita derasa, neque vultus denigrati unquam fuisse videntur: neque lignum ullum in collis ipsorum, ut ais, vidi, sed vultu splendido perlucent ut sol. [audita conversione 20 militum,] Ex militibus qui eos duxerunt, quidā se nobis tradidere dicentes: Facite nos quæ vultis; Nam Christiani sumus, sicut & hi tres sancti Pueri: Deos vestros non colimus. His auditis dixit Tertyllus: Heu quid faciam! ecce jam Christianorum genus magis magisque perperam agit, nec deterreri atque inflecti potest, quamvis multa variaque inferam tormenta; imo magis incitatur ad injuriam contra immortales deos atque Imperatorem. Hi quoque Pueri execrandi, eorumdem incantamentorum participes, nostros milites infecerunt; sed per deorum providentiam eos ita male multabo, ut per eorum exemplum discant homines non contradicere Dominis. Post triduum viginti milites adduci jussit; sed tres Pueros bono munitos ligno contineri. Jussit etiam ut tota civitas Leontina conveniret spectatura eum, capitis sententiam in viginti milites laturum. [eos interrogatos & fidem professos,] Cives igitur omnes in Tertylli prætorium convenerunt, nam eum maxime timebant, paremque de idolis errorem fovebant. Quibus jam congregatis, sedit Tertyllus pro tribunali, & dixit militibus: Quis vos in carcere conclusit? Nonne mihi eratis ministri contra eos, qui diis nostris blasphemias ingerunt, & nos multo prosequebamini honore? Quis vos ab amore ac pietate deorum avertit? Respondit ei unus ex militibus, cui Mercurio erat nomen: In tenebris ignorantiæ huc usque ambulavimus, non cognoscentes omnium opificem Deum: quoniam autem Dei gratia per hos Sanctos in nos illuxit, idolorum deserimus errorem, neque enim sunt dii, sed idola surda: similes enim fiant, qui faciunt ea, & omnes, qui confidunt in eis. Tibi autem hoc sit pro comperto, Tertylle inique & veritatis inimice, quod deos tuos non adoramus, & parati sumus suscipere omnia tormenta tua. Habemus autem Coronatorem Christum Jesum Dominum nostrum, qui nobis opem ferre potest, & a tuis sordidis manibus liberare.
[24] Hæc audiens Tertyllus eos baculis ex palmarum ramis cædi jussit, [jubet baculis cædi] adeo ut per humum viscera spargerentur. Tum eos haud longe semoveri jussit, & consilium petens ab iis, qui aderant simulque sedebant, dixit: Nonne vobis dixi, Christianorum genus ore procaci esse? & quanto magis iis tormenta inferuntur, tanto ardentius in impudentiam aguntur. Abscindamne igitur ipsorum capita, ut ab hac vita expulsi alios seducere non valeant? In ejus sententiam, omnes qui assidebant, iverunt. Ille ergo rursus eos in medium adduci jussit, & dixit: Hoc est principium tormentorum vestrorum, addam & alia; vosque puniam tam diu, donec & meis & Imperatoris mandatis obtemperantes, diis nostris sacrificetis. Responderunt illi: Fac in nos quod vis, inique & impie tyranne: nam si universa orbis terrarum tormentum nobis intuleris, & nostra viscera effuderis; nostram mentem mutabis numquam, ut verum Deum abnegemus, canis impudentissime. His auditis Tertyllus jussit gladio necari. Quos carnifices extra urbem duxerunt in locum Theopen nomine. Ibi steterunt Sancti milites, & dixerunt orantes: Domine Deus Pater Omnipotens, suscipe animas nostras, & nos adde collegio trium Sanctorum Puerorum Alphii, Philadelphi, & Cyrini, ne separemur a consummatione Martyrii eorum. Post hæc verba carnifices ipsis capita detruncarunt, h quarto Idus Decembris: [& capite plecti 10 Decembris,] corpora vero eorum in obscurum locum projecerunt, in quo puteus erat ex rupe cavata. At mulier, quæ per Sanctorum orationem receperat sanitatem, & postea militum martyrio adfuerat, oblata pecunia, [quibus a S Thecla sepultis] per Alexandrum Tertyllum rogavit, ut eos ex puteo sibi educere liceret & tradere sepulturæ. Tertyllus autem accepta pecunia sepeliri permisit, sed in urbem introduci vetuit. Pia igitur mulier jussit servos suos adducere decem currus, & in iis militum corpora imponere; & in suburbanum, quod Anzianorum dicitur, prope Mesopolim advehere, atque illic sepulcra effodienda protinus curavit. Et quia Sanctos nudos projici jusserat Tertyllus, vestes suas pretiosas attulit, eisque Sanctorum corpora involuta sepelivit: & ibidem templum construxit, post interitum iniqui Principis, prope locum, in quo sepeliverat i Sanctam & B. Isodoram matrem suam, & materteram quoque Sanctam scilicet Neophytam Alexandri matrem; [templum postea erigitur.] quæ, ut prædictum est, sub Armato propter Christum mortem passæ fuerant, & templum illud denominavit Sanctorum viginti Militum.
ANNOTATA.
a Acta S. Theclæ Virginis dedimus 10 Ianuarii ex Ferrario, asserente se desumpsisse ea lectionibus propriis Ecclesiæ Leontinæ, a Paulo V approbatis: quæ hic utinam tam vere, quam late describantur.
b Additur in Græco parenthesis, Ipse enim repertos Christianos vinciebat & custodiebat in carcere.
c Martyrium SS. Neophytæ & Isidoræ illustravimus 17 Aprilis.
d Si Quintiano succeßit Tertyllus, uti putamus, Armatus hic non nisi mediate Tertyllum præcesserit; modo verum hoc sit, non confictum, martyrium ac nomen.
e Græce ἐν τῷ προαστίῳ Ἀντζιανῷ, infra vero etiam Ἀντζιάνῳ. MS. Neapolitanum in Anzcianis. Pyrrhus Anzinnorum suburbium.
f In Græco post tres menses: & sic etiam habet MS. Neapolitanum, sed melius dies scribuntur; alias enim non debuisset adeo mirari, sicut infra facit num. 25 Tertyllus, quod eorum cæsaries recrevisset.
g Cluverius Siciliæ antiquæ lib. 1 cap. 10, docet Teriam antiquis dictum, qui nunc a S. Leonardo appellatus fluvius Leontinos perluit.
h Relati sunt ad X Decembris in Martyrologio Romano, expresso Mercurii nomine, & in notis citantur hæc Acta, & dicuntur paßi sub Licinio Imperatore, quod tamen ad hunc X Maji correxerat Baronius.
i Horum corpora in constructam Ecclesiam illata dicuntur in MS. Neapolitano.
CAPUT V.
Cæsi ac lancinati a S. Andrea Apostolo sanantur; & post clavatos calceos fame necandi, ab eodem pascuntur.
[25] a Post dies aliquot Tertyllus jussit ad se sanctos Pueros adduci, & sibi prȩsentes exhiberi. Quibus visis consternatus animo secum dixit. Numquid hi sunt, quorum capita derasi? vultus pice liquefacta denigravi? collis lignum superimposui apud Taurominium? Nunc quidem eos non agnosco, ita permutati sunt vultus eorum. Hæc agitans intra se, ad eos, [Pulchritudinem Sanctorum stupens Tertyllus,] qui aderant, nihil fari poterat; & circiter duas horas mutus permansit ut lapis. Ad se tandem reversus exilivit a solio, unumque ex militibus vocavit, & ei secreto dixit: Suntne hi Pueri quos tradidi vobis, missos ad me ex urbe Roma a Domino meo Valeriano? Quorum capita derasi? quorum vultus pice denigravi? quorum collis lignum superimposui? Quomodo ergo capilli tam cito recreverunt, & vultus purgati fuerunt? [auditis quæ acciderant] Miles respondit, & singula exposuit, quæ contigerant apud montem Maschalorum & Symethum fluvium; & quomodo dæmoniacum sanaverunt, avulsis per se prius manuum vinculis: nec tacuit quemadmodum fugere potuissent: nihil denique prætermisit ex his, quæ facta fuerant circa Sanctos in itinere. Quibus auditis Tertyllus sedit iterum in solio, Sanctosque circumspexit, & facies ipsorum contemplatus fuit: erant enim pulchræ valde, & splendebant velut fulgentissimum lumen. Tum in carcerem redire jussit: [eos remittit in carcerem.] fuit enim rubore verecundiæ perfusus, ob eos qui aderant juxtaque sedebant. Postea iniquus ipse, meditatus multiplex tormentorum genus contra Sanctos, magno cum furore prætorium ascendit. Interim vero mulier illa semper ad Sanctos ibat in carcerem, vincula pedum eorum osculabatur, & ut pro se orarent rogabat.
[26] [Iterum adducti, & interrogati] Post dies decem Tertyllus Sanctos Pueros capillis trahi, & ad se duci jussit: atque pro tribunali sedens, cum his, qui pariter sedebant, sedato vultu atque tranquillo Sanctos Pueros ita est allocutus. Unde estis, Pueri? Quæ vobis nomina? Qua ex urbe huc venistis? Et quare ad nos missi fuistis? Hoc autem dixit, ut, qui una sedebant pravi Principes, per se, non secus ac ipse, omnia cognoscerent. Sancti vero dixerunt. Primum Christiani sumus: mittimur ex Vasconum regionis urbe, quæ dicitur Præfectorum: abominamur & despuimus ea, quæ ab impio & iniquo Licinio atque a vobis adorantur idola, lapides & ligna inanimata, quos deos dicitis vos. Misit autem nos ad te is, qui tecum desipit, Valerianus, ut patris vestri diaboli voluntatem adimpleret. Quæ cum audivisset Tertyllus, dixit: In qua re fiduciam habetis, ut tam audacter diis nostris detrahatis? Fiduciam nos habemus, dixerunt Sancti, in nostro immortali Deo, & unigenito ejus Filio, atque in sancto & vivificante Spiritu, hoc est in sancta & individua Trinitate. Hæc nos breviter respondemus. Iratus fuit impius Tertyllus, & jussit adferri duodecim fustes, elaboratos ex palmarum ramis, & illis diu singulos Sanctos a quaternis carnificibus verberari. [fustibus verberantur,] Quibus diutius Sanctos verberantibus, manus uti lapides aruerunt. Hinc Sanctorum corpora multo sanguine perfusa fuerunt, qui & dixerunt: Gratias agimus tibi, Jesu Christe Deus noster, eo quod ejus, qui diaboli minister est, avertisti frameam in finem, & tyranni fremitum contra nos furentis destruxisti. Iratus autem & furore percitus Tertyllus, jussit eos solvi & in carcerem detrudi, ibique pedes eorum in grave lignum induci; aliud quoque magnum collis superimponi, quod sex viri vix erexerunt. [cippo includuntur,] Tum Sancti in hanc vocem eruperunt: Gratias tibi agimus, Deus altissime, quia nos fecisti dignos, ut tali tantoque premeremur ligno, quod profecto confirmabit in nobis immutabilem tui nominis confessionem. Sequenti die jussit Tertyllus eos adduci coram se: sed qui assidebant, dixerunt: Dimitte paulo plus eos, Domine, donec vulnera sanentur: nam si nimium & jugiter vexaveris, plagisque alias plagas superingesseris, deficient, atque cito e vita decedent: nec omne tormentorum genus, juxta voluntatem & jussa Imperatoris, subibunt. His verbis persuasus, remisit in carcerem: in quem adivit Thecla nocturno tempore, [foventur a S. Thecla;] & largita militibus pecunias intravit, flensque cœpit ipsa vincula exosculari, & putrefacta vulnera deligare, myrrha inungere, & varia medicamentorum genera adhibere tentans. Aliæ quoque mulieres cum Thecla carcerem adibant, ut Sanctos refoverent: sed ipsi non permittebant eas id agere.
[27] Videns autē diabolus constantissimam patientiam ipsorum, transformatus est in hominem senem, simulantem propter eos mœrere; & nocte concubia est ingressus, & dixit: Cur tamdiu vos tam atrociter cruciat Tertyllus, nec vobismetipsis consulitis? [diabolum suadentem ut simulent in fide] Agite, jam optimum ego vobis dabo consilium. Ostendamus nos ejus mandatis paruisse, & velle Deos adorare, ut ab inferendis in vos tormentis quiescat, atque ita vestræ juventuti pulchritudinique parcetis: sed verum Deum intrinsecus in animo adorantes, Tertyllo illudetis: nam postea vestrum Deum orabitis, & facile veniam præstabit. [rejiciunt & confundūt.] Responderunt Sancti, Non bonum sane consilium est istud, sed diabolicam certe fraudem præ se fert. Nobis ut B. Paulus Apostolus ait, & vivere cum Christo & pro eo mori lucrum est. [Phil. 1, 21] Discede a nobis, homo: prave enim & non recte nobis consulis: nam nos habemus Dominum nostrum Jesum Christum, qui invisibiliter assistens per sancti Spiritus gratiam nos confortat, & quoties torquemur nos respicit, atque a multis atque intolerabilibus tormentis eripit, quæ nobis infert iniquus Tertyllus, aut potius ejus pater diabolus tentator pessimus, & naturnæ humanæ perniciosus hostis. Discede a nobis, turpissime diabole, in ignem æternum, paratum tibi & his, qui tibi obsequuntur. Neque enim aliud es nisi dæmon, qui tam prave nobis consulis. His auditis diabolus aufugit a facie ipsorum, nec amplius eis manifeste apparere ausus fuit.
[28] At vero paucis post diebus suggessit Tertyllo & assessoribus ejus, ut ferreos uncinos duodecim elaborandos curarent, quibus perderent Sanctos. Cumque jam elaborati fuissent, [Iterum reducti,] jussit Tertyllus adduci Sanctos in prætorium, atque pro tribunali sedens dixit eis: Quidnam deliberastis de salute vestra? Ego vos admoneo hortorque, ut juventuti vestræ parcatis, ne crudeliter tandem inrerire cogamini. Responderunt Sancti: Nos quidem deliberavimus, ut, si ea est voluntas Domini nostri Jesu Christi, animas nostras ipsi puram & immaculatam hostiam tradamus. Te autem, Tertylle impie ac veritatis hostis, mittet Christus noster in ignem æternum. Propter hæc verba furore agitatus vehementi, uncinos adferri jussit, & coram ipsis poni, dixitque: Spectate, o miseri, hæc in vos parata; & sic vestram non negligite salutem, quin potius veniam petite ab immortalibus diis: nam cum sint clementissimi, facile vobis condonabunt quas intulistis injurias. Respondentes Sancti dixerunt: Tertylle, fatue & insulse, an non sæpe diximus tibi, quod diis tuis similis es tu, & omnes qui tecum eos adorant? [ferreis uncinis laniantur,] Tum jussit iniquus Tertyllus capi uncinos, & iis singulos Sanctos laniari a quaternis carnificibus, ita ut bini a fronte, ac totidem a tergo percuterent. b Quapropter statim maxima vis sanguinis est effusa, & ipsa interiora viscera apparuerunt. At ipsi cælum intuentes dixerunt; Domine Jesu Christe Deus noster, gratias tibi agimus, quod dignatus es efficere, ut nos in hanc sortem perveniremus. Tu ergo, qui cum esses immortalis, mortem subire voluisti, ut mundum liberares a morte; da nobis servis tuis in hac hora firmam & immutabilem tuæ fidei profeffionem, & animas nostras a maligni diaboli conatibus eripe. [Tertyllo insultante:] His dictis, patientia eis data fuit tanta, ut exclamarint: O iniquissime & impiissime Tertylle, appone alios tortores, qui iniquæ & immiti voluntati tuæ obsequantur. Non verecundaris, impudentissime canis, quod eadem carne compactus es, qua & nos sumus; dumque nos inique & immisericorditer torques, te ipsum eisdem cruciatibus torques. Sed oramus ut tibi parcatur propter nomen ejus, qui tibi spiritum tribuit & vitam. Hæc videntes qui Tertyllo assidebant, dixerunt ei: Si vis hos Pueros omnium generum tormentis subjicere, dimitte rursus plagas sanari, & interea mature de iis cogitato, ut alia graviora tormenta possis inferre.
[29] [reducti in tarcerem] Tum jussit Tertyllus in carcerem abduci, mature deliberaturus de ipsis. Et Thecla se in carcerem protulit flens & ejulans, atque singulorum pedes exosculata fuit. Sancti autem Deum oravere, ut plagas sanaret ad majorem Tertylii confusionem. In ipsa autem nocte, cum in solo jacerent, quia propter plagas valde debilitati erant; apparuit in carcere vir quidam senex, & dixit: Salvete, filii dilecti, qui pro Christo fortiter dimicastis: confidite & vivite, quia Dominus Jesus Christus misit me, ut sanarem, quas pro ipso sustinuistis, plagas. Et dixerunt ei sancti Pueri: Quis es tu, mi Domine? Ille respondit: Ne turbemini, neque scandalizemini in me, eo, quod paulo ante diabolus voluit vos tentare. Ego sum Apostolus Andreas, [a S. Andrea Apost. sanantur:] & ad vos me venire jussit Dominus Jesus Christus. Gaudete igitur & exultate, quia per vos in hac civitate multa signa videbuntur, & per vos Deus salvabit hanc civitatem. Multi enim vestram patientiam & immutabilem constantiam videntes, convertentur ad Dominum nostrum Jesum Christum. Hæc dicens visus est plagas contrectare, quas per uncinos ferreos sustinuerant. Vix autem eos contigerat Apostolus, & evanuerunt plagæ omnes. Tum vero eos confirmavit, & salute dicta recedens evanuit ab oculis eorum. Postea vero quam illuxit, nequissimus Tertyllus militem quemdam ex his, qui Sanctos custodiebant, accersivit & dixit: Vade celeriter in carcerem, & videto, num adhuc blasphemi illi Pueri vivant. [quod Tertyllus deorū potentiæ adscribit,] Accessit miles, & diligenter speculatus, sanos invenit Sanctos, nihil jam patientes, nec ulla plaga læsos. Tum reversus, Tertyllo, quæ viderat, indicavit. Audiens ea Tertyllus, e vestigio tres Pueros ad se ante tribunal venire mandavit, & dixit: Dicite nobis, quis vos sanavit? Ecce jam manifeste c patet, deorum potentiam vestri misertam fuisse, & propter corporis pulchritudinem sanitatem vobis donasse: ipsa quidem guttas sanguinis fluentis ex membris vestris detersit, ut veniam consecuti sacrificetis eis, id quod omnes faciunt. Responderunt sancti Martyres; si audiveritis iterum, non credetis. Vivas d & tu, ut dii tui. Nam si, o miser, ipsi sibi auxiliari non possunt, quomodo nobis, ut ais, auxilium tulerint? cum sint idola muta, surda & insensata? Verumtamen scito; nequissime ac miserrime Tertylle, quod Dominus noster Jesus Christus unigenitus Dei Filius est, qui nos sanavit; qui nos custodit & liberat ab omni tormentorum tuorum excogitatione; qui in se credentes omnes eripiet ex laqueis patris tui diaboli, & te dejiciet in pœnas ignis æterni.
[30] [cum calceis clavatis ambulare coacti] Hæc audiens iniquus Tertyllus jussit fieri calceamenta ferrea, habentia clavos rectos, acutos, & ignita supponi pedibus Sanctorum e a carnificibus. At Sancti his affecti, quamvis acriter impellerentur, e ambulare f nequibant; cum pedes a clavis transfoderentur, f & multus sanguis effunderetur. Sanctus autem Philadelphus, qui pulcher erat & delicatus valde, paulum retardavit: at carnifices crudeliter citra ullam misericordiam ejus caput percutiebant. Tum S. Alphius conversus dixit ei: Curre fortiter, & nobiscum fortiter certato pro parata nobis beatitudine. Similiter & S. Cyrinus ipsum confortans dicebat: Sustineamus fortiter: hæc enim brevis sunt temporis; at vero negantibus Christum æterni cruciatus, ignis qui non exstinguitur, vermis qui non moritur, tenebræ exteriores, stridor dentium, & tartarus amarissimus, quæ Deus in se peccantibus paravit. [mutuo se animant ad cursum:] Qui autem hæc sustinent in hac vita, suscipientur in die Domini nostri Jesu Christi; propter quem qui patiuntur, fruentur illo bono, quod nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quæ paravit Deus diligentibus se. Hæc S. Cyrinus admonuit S. Philadelphum: vere enim interse Philadelphi, id est invicem amantes fratres erant. Quæ audiens S. Alphius a minimo fratre, valde gavisus est. Sanctus quoque Philadelphus vires resumpsit, & acceleravit gradus adeo, ut reliquos fratres anteiret. Et jam cuspides clavorum eorum pedes ita perforaverant, ut desuper apparerent. [& post fusas preces cælitus roborantur] Postea elevantes oculos in cælum dixerunt, Domine Deus omnipotens, solus sanctus, salvator tribulatorum & patientium propter nomen tuum; ne nos deseras, sed patientiam præsta usque in finem: neque enim dicat inimicus, Prævalui adversus eos. Postea vero quam orationem compleverunt, factus est in ipsos divinus quidam sancti Spiritus gratia splendor, qui animum mentemque ipsorum confirmavit, omnisque dolor & tribulatio penitus cessavit. Itaque abierunt gaudentes & glorificantes Deum tanta celeritate, ut carnifices eos consequi nequirent. Cumque ad constitutum locum pervenissent, in prætorium sunt reversi.
[31] Et Tertyllus tunc temporis lavabatur in balneo: egressus autem invenit sanctos Martyres a carnificibus adductos, [Ad hæc obstupescens Tertyllus] qui quidem gaudium maximum præ se ferebant, & vultu sicut sol refulgebant. Id conspiciens Tertyllus mutavit vultum, & turbatus animoque consternatus, dixit & clamavit: Heu me! quid faciam? devicti sumus ab his pravis & blasphemis Pueris. O viri civitatis, venite & videte miraculum magnum, quomodo hi miserandi se habent. Ecce acutissimi clavi jam pedes perforavere; nec sui ipsorum aliquam rationem habent. Responderunt Principes civitatis: Fortasse, Domine, magi sunt; & Christus, quem colunt, vires subministrat in perferendis tormentis. Quæ cum dixissent, ira æstuans & furore percitus Tertyllus, [jubet eos fame nei candos includi carceri.] in carcerem abduci jussit; & ibi sine aliquo cibo relictos contineri ad decimum diem, ut neque aqua quidem illis præberetur, & dixit: Fame vos, miseri, necabo; nec quidquam gustabitis, donec vita vestra miserabiliter morti tradatur. Tum misit Alexandrum, & jussit ut fores carceris annulo ipsius Tertylli signaret; nec quemquam ingredi permitteret, qui panem & aquam posset porrigere. Constituit etiam, ut si quispiam vir aut femina panem aut aquam deferens apposuisset, neci tradatur. At ipsi Sancti & gloriosi Martyhæc audientes, deriserunt Tertyllum, dicentes: O quam, miserrime Tyranne, Dei nostri potentiam penitus ignoras! Post hæc ducti sunt in carcerem, in cujus medio firma cum constantia & immutabili steterunt, laudantes & glorificantes Deum ac orantes ita: Domine Deus noster, tu es panis vivus qui de cælo descendisti, & a fidelibus transmutaris. Tu, Domine, servos tuos conforta: [ubi orationi instantes,] nosti enim carnis imbecillitatem, qui eam tamquam figulus in homine finxisti, & in utero Virginis assumpsisti. Tu etiam dixisti in Euangelio: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei. [Mat. 4, 4] Et rursus dixisti: Qui comedit meam carnem, & bibit meum sanguinem, in me manet & ego in illo. [Joa. 6, 54] Nos ergo etiam humiles peccatores, qui tui corporis immaculati & pretiosi sanguinis participes fuimus, non esuriamus atque sitiamus.
[32] Cum autem tres dies jejuni permansissent, sequenti nocte clausis foribus apparuit vir quidam senex, ferens in manu tres panes & aquæ vasculum; lumenque magnum circumfulsit in carcere. [ab Apostolo accipiunt panem & aquam,] Id videntes Sancti, humi se prostraverunt juxta ejus pedes, & dixerunt: Ora pro nobis Sancte Dei Apostole & Discipule Domini nostri Jesu Christi, ut immutabiles permaneamus in ejus caritate. Ille ipsos apprehendens erexit, dicens: Confidite, filii, in Deo, & exultate coram eo. Nam ipse Dominus misit me ut vos sanarem: adhuc enim paulum vos puniet Tertyllus iniquus: tum corpori renuntiantes securi eritis apud Dominum nostrum Jesum Christum, qui vos elegit. Quibus dictis eos salutavit & discessit. At ipsi comederunt & biberunt, atque jam confortati steterunt, assidue cantantes & orantes Deum. Alexander autem vidit lumen in carcere, ac audivit Apostolum loquentem, timuitque adeo vehementer, ut fugere conatus, nequiverit. Mane autem Alexander servos & custodiæ milites ad se vocavit, [vidente Alexandro, qui custodibus rem narrans,] & dixit: Audite viri, novum & admirabile miraculum est, quod coram meis oculis contigit his Pueris. Nam vir quidam terribilis & potens astitit sigillatis foribus ipsius carceris, ac panes attulit & aquam, jussitque ut comederent ac reficerentur, & a Domino meo Tertyllo illata despicerent tormenta. Ego vero luminis splendorem ferre non valens, & timore maximo concussus, fugere tentavi, nec tamen potui: nam genua mea ob hoc concussa fuerunt, & ibi velut mortuus remansi.
[33] Ecce, fratres, hoc vobis annuntio mysterium, quod hi sancti Pueri, quos injuste nos torquemus, alicujus potentis & sublimis sunt discipuli, & recte ipsum annuntiantes adorant. Nam quos colimus nos, & dicimus deos potentes, ipsi Sancti appellant idola surda, nec spiritum habentia nec vitam: & hi multi dei, quos adoramus, refellere non possunt ignominias & injurias quibus singulis diebus & horis afficiuntur. [divinitatem Christi agnoscit.] At hi sancti Pueri, invocantes unum Deum & unum Filium ejus unigenitum, ac unum quoque Spiritum sanctum, plurimos & maximos deos nostros semper vincunt; ipsa etiam quæ in tormentis inferimus vulnera per se sanantur. Propterea censeo, fratres, quod neque in cælo neque in terra sit alius Deus præter Jesum. Scitote autem quod mater Theclæ meæ cognatæ, & Neophyta mater mea, ipsam magni nominis Trinitatem sanctam annuntiantes, & sempiternum Deum colentes, post multa tormenta decesserunt ab hac vita sub Armato, qui ante Tertyllum Dominum meum Principatum gessit in hac Mesopoli. Tum servi & milites responderunt: Quid factum est de illo viro, qui venit & allocutus fuit ipsos? Respondit Alexander: Posteaquam multa disseruit, eos confortans evanuit. Tum illi dixerunt: Cur ergo, Domine, matrem tuam æmulatus non fuisti? sed Tertylli unanimis consiliarius factus es? & quotidies contra Christianos agitaris, & maxime contra hos Pueros, per quos multa signa facta sunt in hac civitate? nec tamen ex nobis quisquam credidit, nisi Thecla cognata tua & Justina, atque alienigena Hebræus? Respondit Alexander? Omni prorsus excusatione careo hac in re, fratres. Quibus dictis tacuit: nam ad fores carceris accesserunt mulieres non paucæ, præcipue vero Thecla & g Justina, quas Sancti per orationem sanaverunt: aderat quoque Hebræus ille, cujus filium Sancti liberaverant a dæmone: post quod factum cum filio & tota familia in Mesopolim ivit, & cum eo omnes pariter clamabant & dicebant: Miseremini nostri, o filii Christi: jubete nos una vobiscum certare pro Christi fide.
ANNOTATA.
a Omnia & singula accurate retexuntur in Græco.
b Ibidem hæc adduntur, & usque ad extremas partes sanctorum Puerorum jussit ferreos istos uncinos trahi, Sanctorumque carnes attrectari, sic ut usque ad viscera infigerentur.
c Ibidem hæc congruentius per interrogationem inferuntur, An omnino deorum virtus vobis compatiens & c?
d Græce: Fiant sicut dii tui, & tu & omnes qui adorant eos.
e Addit textus Græcus, cum forcipe ferrea.
f Id est non nisi difficulter & summo cum cruciatu.
g S. Justina cum S. Thecla colitur 10 Ianuarii apud Leontinos.
CAPUT VI.
Varia tormenta Sanctis illata. Iudæi conversi & lapidati.
[34] Surrexit Alexander eadem hora, & ivit in prætorium, ubi erat Tertyllus; & ingressus quæ viderat circa Sanctos signa narravit. Quæ audiens Tertyllus valde contra Alexandrum turbatus est, [Tertyllus multum anxius] & dixit ei: An & te quoque Christianorum magiæ occuparunt? Recede a me. An credis quod ego eodem modo depravabor? Tu profecto pecunias ab aliquibus accepisti & fores carceris aperuisti, atque ita accepto pane & aqua comederunt & biberunt. Alexander respondit: Cum tu in manu tua annulum continueris, quomodo ego fores aperui? Descende igitur & specta, an integra in foribus tui annuli sit impressio. His dictis ab eo recessit Alexander, & descendit in carcerem. Tertyllus autem cœpit mœrere & se ipsum affligere sedens adhuc. Tum per suos servos vocavit Optimates & Principes civitatis, & in solio residens, dixit: Quid agendum est de Pueris veneficis, quos ad me misit Dominus meus Valerianus? credo ut animam meam divexaret: noverat certe veneficia horum & incantationes. [Quorsum] misit huc? An ego Diomede potentior & Nigellione? Remittam ergo ad eos ut quo voluerint mortis genere interficiant. Responderunt Principes & dixerunt: [Sanctos occidere persuasus,] Ne fiat: non enim hos miserunt quod variis tormentis eos interimere non possent, sed quia tuam noverant industriam & virilitatem acerbitatemque contra eos qui deos nostros immortales execrantur, hujus etiam rei gratia miserunt ut per eos hujus regionis incolæ perterriti adorent deos, atque si forte paruissent remitteres: nos tuæ sententiæ non accedimus, & multo aliter consulimus, ne forte iratus nobis Imperator Licinius & Valerianus aliquos mittant, qui & te puniant & nostram urbem evertant; at potius ut multis variisque tormentis depellas a vita. Ita eris intrepidus & securus circa aliquem tumultum.
[35] Delapsis igitur decem diebus, misit milites Tertyllus, qui Sanctos capillis tractos in prætorium duxerunt. [eisdem iterum ad tribunal adductis] Tertyllus pro tribunali sedens, & Sanctos ad se ductos circumspiciens (erant enim pulcherrimi) dixit his qui simul assidebant: Quid vobis videtur? sane facies ipsæ indicant nihil comedisse, nihil bibisse his decem diebus a quos definivimus. Profiliens autem Alexander stetit coram ipso & dixit: Per providentiam magnorum & immortalium deorum, atque per tuum & Imperatoris caput juro, Domine, quod carceris ostium usque ad hodiernum diem apertum non fuit, nec panem aut aquam habuerunt aliter quam quomodo tibi narravi: sed quod multo magis mirandum est, tres integros panes & vasculum illud aquæ plenum superfuisse ipsis in carcere invenimus. Responderunt qui assidebant & dixerunt: Domine, hoc est opus magicæ scientiæ. Et Tertyllus dixit Sanctis: [frustra ignem minatur,] Quo usque tandem pertinaces eritis in tolerandis tormentis, habentes fiduciam in arte magica? Obedite jam mihi & sacrificate diis immortalibus. Juro enim vobis per ipsorum providentiam, quod igni vestra corpora tradam, & acerbissimo mortis genere vobis auferam vitam. Sancti autem & gloriosi Martyres dixerunt Tertyllo & assidentibus, Nos suscipientes defensiones Dei nostri, quamvis multa tormenta pertulerimus a vobis, sani stamus, consitentes unigenitum Dei Filium: & parati sumus adhuc alios suscipere cruciatus, propter nostram in Christum fidem, qui est in cælis. Vos autem turpi audacia abutentes, inanimata & vana idola celebratis frustra, quia perditionem per ea vobis comparatis. Verecundamini ergo deinceps nominare deos, qui vitam in impudicitiis & ebrietatibus & bellis brevi tempore egerunt in terris, nunc autem in igne inextinguibili puniuntur, qui expectat omnes eorumdem cultores. [taureis eos lacerat,] Hæc audiens iniquus Tertyllus, boum nervis crudeliter eorum corpora verberari & lacerari jussit. Quod cum diutius factum fuisset, dixit eis Tertyllus: Quamdiu, o miseri, parere negabitis, & diis sacrificare recusabitis? Obedite jam ut ab eis veniam consequamini. Sancti autē tres Pueri dixerunt: Nos viventi Deo per singulos dies sacrificium laudis offerimus, qui nos salvabit ex manibus vestris, & Sanctorum collegio adjunget. Utinam ergo tu potius, inique Tertylle, nobis assentiens nobiscum solum verum adorares Deum & Dominum nostrum Jesum Christum. Respondit Tertyllus. Propter istam immodestiam loquendi, perdam vos. Sancti autem dixerunt: Perdet te ille, quem blasphemas, Deus.
[36] Tunc nequissimus Tertyllus jussit afferri plumbum, picem & asphaltum, ac in lebete pariter liquefieri, [illi a plumbo & pice lique factis illesi,] eisque capita Sanctorum perfundi & corpora tota, jam denudata & gravis catenæ pondere vincta, atque in alta rupe locata, ut ab omnibus conspicerentur. Dumque a capitibus per totum corpus illa manarent, clamabant Sancti, dicentes: Domine Jesu Christe, salva nos & concede nobis, ut sustineamus hæc gravissima tormenta, que nobis infert crudelissimus Tertyllus, propter nomen tuum sanctissimum. Tanta vero fuit potentia frigidissimi venti, qui perflare cœpit; ut horæ parvo momento illa congelata, Sanctorum corpora nihil lædere potuerint. Tum sævissimus Tertyllus, vehementissimo æstuans furore, sanctos Pueros per pedes suspendi jussit, & fœtidissimo fumo demissa capita suffumigari quam diutissime. Dumque id tormenti genus inferretur, [fœtidissimo frustra fumo vexati,] dixerunt: Domine Jesu Christe, da nobis, ut sustineamus hoc amarum tormenti genus. Sed cum constantissime suppositum fumum sustinerent Sancti, multo magis furorem insaniens tyrannus, solvi jussit, & coram se capita eorum radi, id quod jam fecerat in principio b; atque lignum cædi, fierique instar jugi (illud decem viri in colla ipsorum vix imposuerunt, & rigidis aridisque loris circumligarunt) atque ita per totam urbem deduci mandavit. [rasi traducuntur sub jugo per urbem.] Præibant autem & quidam clamantes, Quicumque non sacrificat invictis & immortalibus diis, has pœnas subibit. Euntibus autem Sanctis per medium urbis, & his qui præibant, clamantibus, populi multitudo sequebatur: in qua & Thecla erat & Justina, ac aliæ mulieres cum ipsis.
[37] Jusserat Tertyllus carnificibus, ut cum accessissent ad Speluncas altas, [Quibus visis Iudiæi quidam,] reverterentur per Hebrȩorum habitacula. Qua cum transirent, accurrit Hebræus ille, cujus filium sanaverant Sancti, & ipse pariter filius ac mater totaque domus, atque prona facie omnes in terram prostrati clamaverunt: Miseremini nostri, o Sancti, & nobis permittite sequi vos, ut in martyrium vestri certaminis simul ingrediamur. Tum Sancti Judæo & his qui cum ipso erant dixere: Dominus Deus, qui propter nos passionem sustinuit, vobis det quod petitis, & Sanctorum collegio addere dignetur. [fidem Christi profitentur,] Tunc omnes vocem elevaverunt & dixerunt: Christiani sumus, & abnegamus Judæorum fidem, quam solam ipsi perfectam c credunt: atque credimus in unum Deum Patrem, & unigenitum ejus Filium Jesum Christum, & in sanctum atque vivificantem Spiritum: & sanguinem nostrum parati sumus effundere pro Christo, quem hi annuntiant. Hæc audiens Judæorum turba, e speluncis egressa, accepit lapides & conjecit in eos, dicens: Itane vos creditis in Christum: quem captum nostri patres crucifixerunt. Carnifices autem qui viderunt Tertyllo retulerunt: qui jussit ipsos Judæos vinctos ad se protrahi. Carnifices comprehenderunt ligaruntque Hebræos, qui crediderant, viros feminasque, & cum Sanctis præcipitanter impulsos, Tertyllo præsentes exhibuerunt. Eos ille circumspexit & dixit: Quando credidistis his miseris? [etiam corā Tertyllo,] dicite nobis. Illi responderunt: Nos, Tertylle, decepti credideramus vanam profanamque fidem: postea vero, quia veram fidem horum trium Sanctorum cognovimus, cum ipsis credimus, & cum ipsis sanguinem nostrum effundere parati sumus. d
[38] Tum Tertyllus seniores Hebræorum accersivit: qui viginti numero accedentes, salute dicta Tertyllo, capita inclinaverunt. Ad eos ille dixit: Salvete deorum cultores e & amici Imperatoris, quid dicitis de his vestratibus? Illi dixerunt, Si in hac sententia perseverabunt, male perdantur. Postea Tertyllus vocavit Hebræum, qui crediderat in Christum, & dixit ei: Quousque errabis, maledicens immortalibus & sempiternis deis? Animum adverte, miser, quod hi de gente tua sapientes viri ne nomen quidem Christi sustinent audire, per quod hi miseri decipiunt vos. Respondit Hebræus, & qui cum ipso erant: Tertylle, nos multa loqui nescimus: unum tibi solum dicimus, quod Christiani sumus & dæmonibus non sacrificamus. Tunc Tertyllus Sanctos quidem misit in carcerem, [a quo traduntur aliis Iudæis,] Hebræos autem, qui crediderant in Christum, aliis infidelibus Hebræis tradidit cum sufficienti militum numero, & dixit: Accipite eos vos, & secundum legem vestram judicate eos. Tunc milites eos acceperunt, & duxerunt in locum ubi remanserat cetera multitudo Judæorum: postea extra urbem eduxerunt eos: qui ibi a Judæorum turba lapidibus obruti spiritum Deo f tradiderunt. Reversi carnifices & milites retulerunt Tertyllo, quæ facta fuerant. Quibus ille auditis gavisus est valde; [lapidibus obruendi] & totum exercitum cum populo in prætorium venire mandavit, & jam præsentibus dixit: Audistis, vidistisne carissimi, quemadmodum Hebræi a tribus Pueris decepti, a suæ gentis hominibus lapidati fuerunt? Exclamaverunt omnes: Magnus Deus Apollo, Æsculapius, Hercules, Dionysius, & Jupiter, qui orbi terrarum ipsique Imperatori & tibi, Domine, vitam donant & pacem.
[39] [Sancti oratione fusa] At Sancti, qui venerant in carcerem cum gravissimo ligno nimium colla premente, dixerunt: Domine Jesu Christe Deus, nos gratias agimus tibi, quod vocasti nos in hanc martyrii sortem. Tu, Domine, qui quamquam immortalis eras, in medio tamen duorum latronum crucifixus mortem subivisti, ut hominem redimeres a morte; da nobis constantissimam fidem, qua te immutabiliter confiteamur, & custodi animas nostras a diaboli fraudulenta perturbatione. Et quidem Tertyllus voluit, commaculando facies nostras, nos a fide removere; & nostram, quam ad imaginem tuam fecisti, deturpavit; rasit quoque capillos, quos in decorem homini dedisti: sed tu, Domine, nos servos tuos sanos redde, ut ante fecisti, ne extollatur in altum cornu ejus, dum videt nostram formam commutatam, sed potius deprimatur suaque eum opinio destituat. [solvuntur, & priori formæ restituuntur,] Cum hæc dixissent, divino nutu abrupta fuerunt lora, quibus lignum fuerat ligatum, nec amplius apparuit: quod & prius factum fuerat in via. Sed quia petebant etiam Sancti ut facies ipsorum non remanerent commaculatæ, misericors & clemens Dominus Jesus eorum preces exaudivit, & quamprimum facies purgatæ fuerunt atque claro lumine illustratæ: capilli quoque recreverunt. Et cum se mutuo intuentes sinceros purosque vidissent, gratias egerunt Christo Salvatori & Domino totius mundi.
[40] Postero die Tertyllus sanctos tres Pueros in prætorium adduci jussit, & dixit eis: Vosne estis, quorum capita derasi, & facies liquefacta pice deturpavi? Responderunt Sancti: Nos profecto sumus, canis impudentissime. Ille vero ferventi furoris æstu fluctuans, dixit: Ego vos e vita pellam, per maximos deos: ego vos igni tradam. At illi responderunt: Nos quidem deridemus vanam & insanam tuam mentem, quia non cognoscis quod Dei tui neque sibi ipsis neque aliis prosunt: idola enim sunt inanimata & dæmonia stultos decipientia, quæ sunt dissoluta a Christi servis. [raptaniur proni per saxa,] Tunc Tertyllus manus Sanctorum & pedes binis funibus alligari jussit, & singulos funes a quinis militibus teneri, ita ut viceni milites singulos Sanctos in faciem pronos protraherent. Quod cum ita fieret inter aspera saxa, maxima vis sanguinis effundebatur; & laniatæ carnes lapidibus affixæ remanebant, ita ut jam viscera interius apparerent. Tum iterum supinos verti, & diutius trahi jussit, donec ossa denudata fuerunt. Tandem vero ad se deduci mandavit, [dein supini, cum carnis dilaceratione:] & dixit eis: Ubi nunc est Deus, quem colitis? Quomodo vos non eripuit a manibus meis? Tunc S. Alphius, humijacens, dixit: O iniquissime & impiissime Tertylle, non adhuc contenta & expleta est fraudulenta voluntas tua tot tantisque tormentis, quæ nobis intulisti? Sed hoc tormento, quod addidisti, additæ nobis sunt coronæ. Tu vero immanissime, cum sis homo, ex eisdem quibus nos compactus elementis, & eisdem præditus affectibus, talia nobis amarissima tormenta inferre verecundatus non fuisti. Sed quod plus nobis est hac re adjuncta corona, o miserrime Tyranne, non enim minus quam septem g Pueri, qui ante nos occubuerunt, tuis tormentis non cedentes eamdem emittimus vocem, & tibi dicimus; tyranne, [generose respondent] quod ignem inextinguibilem tibi hospitem facis: nam tres pueruli tuam dissoluimus tyrannidem: quia non potuisti unquam nos permutare, ut tibi obediremus. Tuus nobis ignis frigidus est, & catapultæ inefficaces, nec quidquam mavima vis tua potest in nos. Nam si nobis infinita induxeris tormenta, & sathanæ patris tui tela omnia in nos exhauseris, haud poteris unquam fidem nostram profligare. [& reducuntur in carcerem.] Hæc audiens iniquus Tertyllus, dæmonis suggestione permotus, per capillos in carcerem trahi jussit, & intro projici: quo eos maxima populi turba sequebatur, aderantque fideles multi, sed imprimis mulieres flentes, & dicentes: O Deus horum Puerorum, auxiliare ipsis & nobis: vidimus enim maximum miraculum, novum & inauditum; cum tot tantisque tormentis illatis, non defecerit spiritus ipsorum.
ANNOTATA.
a Ironia hæc est: Græcus textus etiam hic interrogationem admittit, quærentis an facies eorum præferant toleratam famem & sitim.
b Additur in Græco, quando transfretaverant ab urbe Roma, eratque Tauromenii: jussitque solvi picem, & effundi super capita Sanctorum.
c Græce τὴν τῶν Ἰουδάιων μονοθέλητον πίστιν: quod Sirmundus parum apte vertit Judæorum fidem, quæ unam asserit voluntatem: Cajetanus autem, Monothelitarum fidem. Vti enim θελητὸς est placitus; sic μονοθέλητος, quod uni homini vel uni hominum generi placet.
d Addunt Græca: Narrarunt igitur carnifices Tertyllo dicentes, Transeuntibus nobis per medium habitationis contribulium ipsorum; mox arque audiverunt eos dicentes, Christiani sumus, & in Christum credimus, tulerunt lapides & lapidabant eos. Audiens hoc impurissimus Tertullus, lætatus est valde; & mittens accersivit &c.
e Ita per imperitiam appellari ab homine ethnico potuere, qui se Christianorum osores esse profitebantur.
f Egimus de iis 9 Aprilis, ut eorum Natali.
g In Græco est: sancti Pueri, qui ante nos pro Lege occisi sunt: ὑπὲρ τοῦ νόμου: ubi Legem Mosaicam intelligi nihil dubitamus, adeoque septem Machabæos hic commemorari, quos colit Ecclesia Latina Augusti. Itaque expungi volumus ad 26 Martii, quos ibi, veluti Leontinis passos, dedimus. Sic etiam num. 50 infra in exemplumproponitur veteris testamenti Susanna.
CAPUT VII.
SS. Alexandri & Epiphanes conversio, & consultatio cum sanctis Fratribus.
[41] Tunc jussit Tertyllus fieri craticulam permagnam, & sartaginem æream, [Dum nova tormenta parantur,] & uncinos tres parvulos, quibus S. Alphii linguam extraheret: craticula autem & sartago post triginta dies perfectæ fuerunt. Interim vero Sancti in carcere quieti permanserunt: nam non amplius eos torqueri voluit tyrannus, eo quod coram omnibus inferrent injurias ei tamquam cani. Ejus etiam assessores monuerunt, ne eos amplius in conspectum suum Tertyllus duci permitteret; sed propere vita privarentur. Sancti autem Martyres, elevatis oculis in cȩlum, dixere; [orantes in carcere Sancti] Domine Deus noster, qui es ante secula, ad quem a juventute nostra confugimus: tu es decens & vera Christianorum spes & exspectatio, tu non mendax servorum tuorum promissio, tu indeficiens thesaurus, tu antequam petantur tua dona præbes diligentibus te, exaudi nos, qui dedisti nobis ut in testimonium veritatis sustineremus usque in finem. Nunc autem, Domine, suscipe animas nostras, & libera ab hostilibus spiritibus, & ipsas eis adjunge, qui tibi placuerunt. Tu his, Domine, ignosce omnia, quæ fecerunt in servos tuos invocantes nomen tuum: illumina ipsos in cognitionem tuæ veritatis, vis enim omnes salvos fieri. Mitte, Domine, auxilium in servos tuos te confessos, & propter nomen sanctum tuum lapidibus obrutos, atque ita in sanguine baptizatos. Indulge quæsumus, Domine, ipsis quod in te admiserunt: tu, Domine, ex immensis divitiis tuis dona ipsis repende, & dignos efficito, ut in terribili atque horrendo adventu tuo sedeant a dextris tuis.
[42] Hæc ipsis dicentibus, venerunt in carcerem Thecla & Justina, afferentes secum velamina quædam sua tenuia & pretiosa, ut eis sanctorum Puerorum vulnera detergerent, [non permittunt vulnera obligari,] deligarentque: & oblata pecunia Alexandro persuaserunt, permisitque ad Sanctos ingredi, & eorum vulnera curare. Ingressæ autem Thecla & Justina, atque etiam vincula trium Fratrum veneratæ, velamina circumcidere cœperunt & pedes circumligare: quod Sancti fieri vetuerunt, dicentes, Absint a nobis homines, qui pro nobis laborent nosque curent: habemus enim medicum, qui verbo, imo sola voluntate sua sancta nos sanaturus est: quæ autem pro nobis attulistis, donate egenis, mendicis, viduis & pupillis. Iustina vero altero erat oculo capta, [& S. Iustinæ oculum sanant:] accessitque ad Alphium, qui plus ceteris tormenti asperitate debilitatus erat, dixitque: Porrige mihi, Domine, manum tuam. Porrexit ille; Iustina oculo eam admovit: & is confestim sanatus est, & altero integro similis factus. Dedit illa gloriam Deo dicens, Verus est unus Deus, quem Christiani colunt. Paulo post a Sanctis illæ mulieres recesserunt, & eas carcerem egressuras intuitus fuit Alexander, viditque Iustinam ambobus oculis cernentem. Ob hoc stupefactus est, obmutuitque: ad se autem reversus tandem sic eam est affatus, Nonne tu, Domina mea, altero capta oculo huc intrasti ad hos Pueros? Illa respondit, Etiam: sed horum fides & oratio me miseram sanavit. Quare cum ipsis ego cano & laudo Christum verum Deum.
[43] [Ideo Alexander petit baptizari.] His auditis Alexander insiluit in carcerem, & se demittens in terram, juxta pedes Sanctorum cum lacrymis, dixit: Ignoscite his, quæ in vos feci perperam, Sancti Dei, & rogate Christum, ut me salutifero baptismate dignetur. Erat Alexander litteris eruditus, & quotidie Christianorum scripta legebat. Sancti autem dixerunt: Deus, frater, qui vult omnes salvos fieri, & in veritatis cognitionem venire, tibi concedit ut vis: verumtamen, uti Apostolus clamat, Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis: festina ergo, si vis salvare animam tuam. [2 Cor. 6, 2] Ille, inquit, Quid faciam? quomodo recipiam baptismum? Sancti Pueri responderunt; Si fieri potest, Deoque placet, ut recipias baptismum, bene quidem: secus autem per proprium sanguinem tuum te baptizato. His dictis exivit, seditque extra carcerem. Tum Tertyllus, misso nuntio, jussit ad se Alexandrum ascendere in prætorium; quod ingressus ipse, Tertyllo se præsentem exhibuit: qui eum interrogavit, dicens; Vivuntne adhuc illi miseri, quorum viscera fluebant in terram? Respondit Alexander: [Coram Tertyllo se Christianum profitetur:] Vivunt profecto, & sani facti sunt a suo Christo. Tertyllus dixit: Abi, & affer nobis craticulam, sartaginem, & uncinos, quas res elaborare jussi in perditionem ipsorum. Alexander autem respondens dixit: Absit a me. Non enim amplius manus meas injiciam in hos Sanctos, cum jam Christum colam, quem hi Sancti adorant: quin me ipsum Christianum appello. His auditis, turbatus Tertyllus ut leo exclamavit: Hei mihi, quid faciam? Ecce Christianorum magia occupavit & arripuit ex manu mea Consiliarium, quem unicum habebam. a
[44] Alexander autem facto a se indicio, quod Christianus esset, a Tertylli conspectu se removit, & contulit domum: ibique valde mœstus resedit. Uxor b autem videns suum virum ita affectum, inquit: Quid tristis es, mi vir? Numquam te vidi talem, qui semper hilari vultu ad me solitus es intrare. Ait Alexander: Discede a me, uxor mea. Ego enim queror & doleo, quod genitus fui; nec propter hoc solum, [narrat uxori quæ acta sint,] sed etiam, quia (si vera sunt quæ dicunt Christianorum Scripturæ de pœnis, quas passuri sunt negantes Christum) ego miser male perdendus sum propter hos sanctos Pueros. Iniquus enim Tertyllus mihi jussit, ut afferrem tormenta quæ paravimus, alia ut quibusdam linguam abscinderemus, alia ut ex eis quosdam vivos igni combureremus. Ego autem præ amaritudine atque dolore cordis mei aspere Tertyllo respondi, & me ipsum Christianum esse indicavi: & cum viderim tanta miracula, quæ fecerunt hi Sancti, timeo in eos manus injicere; maxime vero quia vidi Justinam cognatam meam, ut amplexa & osculata est manus unius ex Sanctis, integritatem oculi recepisse statim. Quam rem audiens uxor Alexandri, tamquam lapis facta est tacens: & paulo post dixit Alexandro: Verene alterius oculi visum recepit Justina, cognata tua? Ille respondit: Vere quidem id; quod his oculis vidi ego. Tum propere se prostravit ad pedes Alexandri, flensque dixit: Nullo pacto, mi Domine, [eaque suadente ne Tertyllo obediat,] manus tuas injicias in hos sanctos & beatos Pueros, ne cum iniquo & impio Tertyllo ignis inextinguibilis in die horrendi judicii particeps fias: in quem miseros peccatores mittet Dominus noster Jesus Christus, quando in ejus præsentia Sancti fulgebunt sicut sol, recipientque illud bonum quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, maxime vero qui propter Christi amorem proprium sanguinem effuderunt: nos autem tanto bono carebimus, qui manus nostras injicimus in Christianos, & præsertim in hos sanctos Pueros: qui suis precibus impetrant, ut multi consequantur sanitatem, præsertim te tuis oculis spectante.
[45] Hunc sermonem Alexander cum maxima jucunditate audiebat. Dixit autem postea, [primum hæsitare se simulat,] sententiam uxoris tentans: Quid mihi consulis, Domina Epiphana? Mihi non est utile Tertyllo non obedire: propterea manus injiciam in hos Sanctos, ut mihi meus Dominus imperat. Quod audiens uxor a viro, & in vultum & in animum tristitiam maximam contraxit: ac mente non consistens, gravem gemitum imo de pectore duxit: lacrymis quoque vultum rigavit, flensque amarissime dixit: Mi vir & Domine, tu mihi confessus es te Christianum esse, & coram Deo te Christianum appellasti: quæ tua verba scripta sunt in cælis. Nunc autem negans majora gravioraque supplicia tibi parasti, perpetuis temporibus in æterno igne torquendus. Et hæc locuta, discedere voluit e conspectu viri: [dein illa descedere ab eo volente,] sed accurrens Alexander abeuntem tenuit. Illa reluctabatur, & ad virum se convertere nolens dicebat: Dimitte me discedere a te, quia vix horæ momento meum de te gaudium perduravit: nam rursusin eadem hora satanas, quem cum iniquo Tertyllo colis, pulchram a te honestamque voluntatem removit, & pessima furia te per pœnitentiam salvum videre non potuit. Tum ei dixit Alexander: Ne credas, Domina mea, quæ tentans te dixi: sed crede, [se omnino Christianum esse protestatur,] quod recte credidi, credoque in Christum verum Deum ex toto cordo meo, & ex tota mente mea: & nulla erit in me aut conversio aut mutatio. Vivit Dominus Deus Christianorum, quem hi sancti & benedicti Martyres prædicant, ipsum confiteor, ipsum adoro, pro ipso sanguinem meum, ut hi Pueri, promptus sum effundere. Illa vero respondens dixit: Tu fraudulente ac maltiose mihi hæc dicis.
[46] Hoc audiens Alexander, multis cum lacrymis respondit: Redi ad me, carissima uxor mea: & de nobis consilium ineamus, deliberemusque an debeamus nos ipsos tradere iniquo Tertyllo, pariterque certare pro Christo in societate horum beatorum Martyrum: adhuc enim vivunt in carcere. [& paratū ad mortem pro fide obcundam:] Hæc audiens uxor, & parum fidei adhibens ei, dixit: Quomodo fiduciam de te habebo, quod immutabilis & firma sit futura voluntas tua in confessione Christi? Tum Alexander dixit: O uxor, benedicta tu & benedicti mores tui, eo quod tu sola in hac ætate magno cum desiderio dilexisti virum, & ex ignis æterni pœnis eum eripuisti, si Dei voluntas aspiraverit. Propterea ego, inquam, & ita tibi persuadeas volo, quia hujus rei Deus solus est auctor, & pro eo sanguinem meum fundere volo, ut tibi dixi paulo ante. Illa respondit: Audi me, mi Domine: si dum vivis pœnitentiam egeris, & Dei clementiam ineffabilem rogaveris; ipse tui miserebitur in die illo, in quo judicaturus est orbem terrarum in justitia, & æterni ignis supplicio puniturus est impios & superbos, maxime vero sceleratum & impium Tertyllum, atque alios ei assentientes. Tum Alexander ait: Quid faciemus de pecuniis aliisque bonis, [denique consultat quid de pecunia sit facturus.] quæ mihi male præparavi? Illa inquit: Hæc tibi curæ non sint: sunt enim omnia corruptibilia; & cum facile nobis auferri possunt, tum animam nihil juvant: nam male partæ, male dilabuntur opes. Propterea, mi vir, te admoneo & exhortor, ne multi facias pecunias tuas plurimas amplumque patrimonium: thesaurizato tibi thesauros in cælo, ubi neque ærugo, neque tinea demolitur, & ubi fures non effodiunt, nec furantur: præterit enim figura hujus mundi, ut beatus Apostolus clamat. [1 Cor. 7, 31] Tu igitur festina ut salues animam tuam peccatis pollutam, maxime vero his, quæ in hos Pueros sanctos admisisti: qui multis signis in hoc loco fidem suam patefecerunt, nec tamen tanta opera vobis ullo pacto persuadere potuerunt, ut in Christum crederetis. Alexander respondit uxori suæ: Hæc infecta esse non possunt, & ideo mœstitia premor maxima. Epiphana inquit: Itane vivunt Sancti adhuc in carcere? Ille dixit: Vivunt profecto: &, ut quidam mihi retulit, multum orant pro nobis, modestiamque nostram Deo commendant. Epiphana dixit: Ergo, mi Domine, eamus ad Sanctos, omniaque in eorum manu ponamus, rogemusque ut nostræ salutis curam suscipiant. Placuit hic sermo & dixit: Eamus quam primum: nam bene consulis.
[47] Cum hæc inter se collocuti fuissent, tres Proceres ex primis civitatis, [Invitatus a Tertyllo,] Herpio, Marullus, & Colymbio a Tertyllo missi venerunt ad Alexandrum, & intra domum recepti dixerunt: Dominus noster, tuus alter pater, Tertyllus, ad te nos misit, & tibi ita loquitur: Cum fueris mihi semper carus, tamquam filius fidusque Consiliarius, æque mihi ac Imperatori aut potius immortalibus deis dilectissimus (& nostra quidem benevolentia manifesta tibi est) tibi significat, quemadmodum litteras dudum accepi a Licinio, semper Augusto & perpetuo Imperatore, & a Domino quoque meo Valeriano, quibus jubent, ut, quoniam in certo quodam Siciliæ loco maxima Christianorum multitudo latet, illuc cum sufficienti exercitu accedamus, [ad Christianos comprehendendos] eosque comprehendamus, & huc adducamus: idque volo fiat ad nutum prudentiæ strenuitatisque tuæ. Hoc pacto vindicabis injuriam immortalium deorum, amicusque eris Imperatoris Licinii & Domini Valeriani & meus: a quibus donaberis multis magnisque donis, & par tuis meritis gratia referetur. Quod autem te Christianum appellasti, nihil verearis: quia novi ego immutabilem mentis tuæ constantiam erga immortales deos & erga nos: ne accepi ego verba tua ita ut prolata fuerunt, quia scio quod respuis Christi nomen, & ipsum audire non potes. Quæ tibi dico, ex benevoli patris affectu deprompta fuerunt: si quid autem feci, quod tibi minus placeat, ignosce mihi propter indelebilem amicitiam nostram, & veni statim. [excusat languorem:] Hæc audiens Alexander, & nolens missos a Principe scandalizare, antequam accederet ad Sanctos, inquit: Ego quidem langueo, ut vos videtis, nec possum modo ad eum venire: quapropter renuntiate Domino nostro Tertyllo, quod si Deus me ad pristinam incolumitatem reduxerit, & mihi jusserit, veniam ad eum. His auditis Principes Herpio, Marullus & Colymbio redierunt ad Tertyllum: & renuntiaverunt, quæ Alexander responderat eis. Tertyllus hæc audiens, gavisus est valde: & nec ipse, nec illi bene perceperunt, quomodo verba protulisset Alexander.
[48] [& cum Epiphana accedit ad Sanctos:] His rebus in ejus domo ita peractis, & profundæ noctis tenebris jam per orbem sparsis, uxorem suam Alexander est affatus: Agedum, Domina Epiphana, eamus in carcerem ad Sanctos. Quo cum venissent, Alexandrum milites, qui custodiebant carcerem, inclinato capite flexisque genibus receperunt, quia timebant eum valde, & tunc a Tertyllo missum fuisse credebant. Et dixit eis ille: Diligenter cavete, haud permittentes quemquam ad fores carceris appropinquare. Responderunt, se studiose omnia facturos. Ingressi ergo Alexander & uxor, invenerunt Sanctos, Deum orantes & inter se disputantes de animæ salute, & de Tertylli futuri judicii die, atque de justorum regno sine fine, deque iniquorum peccatorum supplicio infinito. Vir igitur & uxor celeri gressu accedentes, apprehenderunt pedes Sanctorum & gloriosorum trium Martyrum Alphii, Philadelphi, & Cyrini flentes amare, & alta voce clamantes: Miseremini nostri, o vos Sancti Christi, & rogate Christi ineffabilem clementiam, ut salvemur etiam nos, nec in finem pereat hic servus vester. Uxor etiam viri dicta confirmans, dixit: Salvate hunc & omnes, quia multi per vos conversi sumus ad Dominum nostrum Jesum Christum. Postea Alexander sublata voce clamavit. Ignoscite mihi, quæ in vos graviter admisi, & passiones multas quas intuli: ipsi enim clamatis dicentes: Pœnitentiam agite omnes ut salvemini: non vult enim Deus ut homo pereat. Ego autem per vos Christianæ fidei me subjicio, & credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, [facitque professionē fidei,] factorem cæli & terræ, & in unum Dominum Jesum Christum filium Dei unigenitum, qui a Patre missus est in mundum, passus etiam pro nobis, ut languores nostros in corpore suo ferret, & sepultus est & resurrexit tertia die secundum Scripturas, & ascendit in cælum, & sedet ad dexteram Dei Patris, & iterum venturus est cum gloria judicare vivos & mortuos; & in Spiritum sanctum, Dominum & vivificantem; & resurrectionem mortuorum, & vitam venturi seculi, his qui placuerint Deo in carne; reprobis autem pœna erit æterna, & ignis qui non extinguitur, tenebræ exteriores, vermis qui non moritur, & stridor dentium atque tartarus amarissimus, qui paratus est diabolo & angelis ejus, atque negantibus & non confitentibus Christum & Sanctos ejus, sed injuste [affligentibus] eos cruciatibus amaris & gravibus tormentis propter ejus nomen, quorum primus sum ego. Hæc audientes sancti & benedicti Pueri, elevatis madibus in cælum, dixerunt: [cum gaudio Sanctorum:] Gratias agimus tibi, Domine Jesu Christe, Deus noster, qui nos in hac vita fecisti dignos, ut videremus hunc neophytum, per tuam benignitatem & per nos servos tuos, tamquam novam plantam tuæ sanctæ Catholicæ & Apostolicæ Ecclesiæ relinqui: & nunc, Domine, propitius esto huic servo tuo & huic servæ tuæ: & præsta, ut ipsa perficiat cursum certaminis, quod subitura est propter nomen tuum, negans idola vana, ut & nos servi tui. Quæ cum dixissent Sancti, jusserunt eos sedere.
[49] Postea locutus est Alexander: Quid vultis, Domini mei, [docetur modum disponendi de pecunia,] & quid imperatis agere? Quid faciemus de pecuniis, quas male nobis congregavimus? Dixerunt Sancti: Audi, frater, quoniam disposuit Deus rem nostram, &, ut ipsi placuit cui voluntas pro consilio est, jam instat dies peregrinationis nostræ, paulo post ad Deum migraturi moriemur hoc in loco. Nam Tertyllus iniquus nos interficere constituit & pellere ab hac vita; quod nos desideramus, & rogamus, ut, si Deo placet, cum ipso simus. Tu autem pecunias, quas injuste abstulisti, redde eis a quibus abstulisti: reliquas autem redde Theclæ & Justinæ, nam ipsæ quomodo eas distribui oporteat sciunt; reliqua vero bona, quæcumque potes, distribue quibus vis, viduis & orphanis, ut per ipsa invenias misericordiam & gratiam Dei in judicii die, & tibi opportune sint auxilio. Scriptum est enim: Nudi egressi sumus de ventre matris nostræ, nudi revertemur: [Job 1.21] & cum nihil attulerimus in mundum, manifestum est quod nihil inde possumus efferre: nam omne hominum genus velut fœnum, & omnis gloria hominis ut flos fœni; ortus est sol & aruit fœnum atque decor aspectus ejus periit. [Heb. 7, 17] Imo jam ipse adhibens animum his quæ Scriptura dicit, custodi te ipsum, & conserva a fraudulenti inimici nimium perniciosa machinatione. Alexander autem respondens dixit Sanctis: Ego, mei Domini & auctores meæ salutis, volo quamprimum ex hac misera vita exire per multa tormenta: nam constitui me ipsum nequissimo Tertyllo tradere, & in ejus vultum spuere, ut cito mihi caput abscindat. Hæc autem vestra serva facito, quæ volet, de meis bonis.
[50] Sancti respondentes dixerunt Alexandro: Tu quidem decrevisti te ipsum tradere in manus iniqui & immanis Tertylli, [& quid Deus de ipso disposuerit,] ut per plurima tormenta celeriter a vita migres. Recte quidem deliberasti: sed Deus voluntatem tuam probavit: aliter tamen disposuit, nec ita vult. Quapropter nos, Domini nostri Jesu Christi & sancti Spiritus gratia illuminati, revelamus & dicimus tibi, Aufugias ab oculis Tertylli, & te abscondas in quodam loco, quem paravit tibi Deus: in quo ejus gratia protectus manebis, donec ipse tibi demonstrabit, quid te oporteat facere. Tunc vero sancti Spiritus gratia salutiferi baptismatis munere dignabitur te. Hæc autem domina Epiphana, soror nostra & tuæ salutis auctor, [Epiphanam aute martyrem futuram.] ut a pueritia sua expetivit, multis tormentis martyrium complebit. Hæc enim, ut nosti, te semper admonuit, ne manus in nos tuas injiceres: quapropter ejus vota Deus exaudivit, & post quinque dies incipiet ipsa torqueri; & multis tormentis ab iniquo Tertyllo illatis, constanter martyrium consummabit. Hæc audiens Alexander a Martyribus, obstupuit, & admiratus est tam terribiles revelationes, & multo magis exarsit studio & desiderio in Christum, & dixit: Quis me separabit a caritate Christi? tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? certus sum enim, per vos Sancti, quia neque mors, neque vita, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo neque profundum, neque creatura alia poterit me separare a caritate Dei, quæ est in Christo Jesu Domino nostro. Hæc audiens Epiphana surrexit a solo, & accurrens deosculabatur Sanctorum pedes dicens: Gratias ago Deo, sancti & gloriosi Martyres, quia audivi ex vobis, quæ in me desiderabam scire, ut martyrii cursum consummarem: sed petite Deum cæli, ut det mihi virilem constantiam ad perferendum tormenta, quæ mihi Tertyllus est illaturus. Ipse Deus qui adjuvit B. Susannam per sanctum Prophetam Danielem, & convicit mendacii, atque perdidit malæ mentis seniores; ipse, inquiunt sancti Fratres, det tibi patientiæ constantiam ad confundendum impium Tertyllum. At illa nimis perseveranter Sanctorum pedes amplectebatur, & precabatur ut pro se orarent: magna enim lætitia fuerat perfusa, quia audiverat se martyrio coronandam.
ANNOTATA.
a Quæ ab hinc usque ad num. 61 leguntur de Alexandro ejusque uxore Epiphana, desunt in MS. Græco Vaticano: sed habentur in Latino Neapolitano. Est autem Alexander, qui mutato nominc Neophytus, postmodum factus Episcopus Leontinus, sancte obiisse dicitur XVII Aprilis, festumque celebratur Kalendis Septembris.
b Hæc est S. Epiphana, cujus Acta integra his Actis inseruntur, & potißimum infra cap. 9 gloriosum ejus martyrium celebratur, quod referendum esset ad diem XII Maji: sed inde lectorem huc remittimus, quod satis sit eadē uno in mense semel legi. Iuvat autem ad instructionem simpliciorum, quibus grave accidit hodierni Romani Martyrologii errores subinde a nobis castigari; utque intelligant quam non magno delectu studioque multa sint ad vetus Vsuardi Martyrologium, quo antea Romanæ ecclesiæ æque ac aliæ pleræque utebantur, adjecta ab ejus recognitore, conscribendis Annalibus occupatißimo; juvat, inquam, ad eum finem verbotenus transcribere annotationem Cajetani, qualis legitur pag. 58. In Romano Martyrologio Natalis dies S. Epiphanes, ad IV Idus Julias memoratur, his verbis: Apud Salentinos S. Epiphanæ, quæ sub Diocletiano Imperatore & Tertyllo Præside, uberibus præcisis reddidit spiritum. Sed tripliciter hic erratum, in natali mense, in loco cædis, in nomine Imperatoris. Ut errorum, mi lector, ratio constet; scias velim, quod auditum mihi a viris Leontinis, in vetere Romano Martyrologio nullam Sanctorum Martyrum Leontinorum mentionem olim factam: sed cum Gregorius P. M. XIII id emendavit, additos fuisse, opera Pauli Bellarditæ, Leontini & Liparæorum Episcopi, qui tum erat Gregorii PP. Capellanus. Quod igitur ei fides habita est in historia patria, cujus ille haud multum gnarus erat, adjecta in Martyrologium permixta erroribus, quæ ad natales dies Sanctorum Leontinorum spectabant. Neque enim Epiphane apud Salentinos (qui error est librariorum ex homonymia vocis) passa, neque sub Imperatore Diocletiano, ad IV Idus Julias: sed apud Leontinos, sub Imp. Valeriano ad IV Idus Majas. Est quidem deinceps correctus error, & Leontini nunc leguntur, non Salentini; an tamen revera error sit, & ea quæ adscribitur XII Iulii, non sit diversa ab illa quam Leontini se prætendunt habere, dubium facit Paulus Regius, [An alia S. Epiphana Hydrunti] dum ait parte I de Sanctis Regni Neapoli pag. 345 Hydrunti (quod in Salentinis vetus est & insignis civitas) requiescere corpus S. Epiphanæ, fustibus mactatæ sub Diocletiano. Addit quidem & Tertyllum Præsidem; sed nihil prohibet diversis locis diversisque temporibus synonymos Præsides institutos fuisse. Si autem revera apud Hydruntinos alicujus S. Epiphanæ corpus existit, & colitur XII Iulii (quod ibidem exquirendum & definiendum) de qua scripto vel memoriter traditum sit, fustibus sub Diocletiano cæsam esse; hanc ego non dubitaverim esse diversam a Leontina; quamvis Ferrarius, in Topographia Sanctorum Martyrologii Romani, hanc illuc translatam fuisse supponat.
CAPUT VIII.
SS. Theclæ & Iustinæ erga Sanctos officia, Alexandri secessuri acta.
[51] Postea cum jam medium cursum nox perageret, Thecla & Justina cum ancillis octo domo egressæ, [SS. Thecla & Iustina pro Sanctis solicita] carcerem versus iter habebant, & milites rogarunt ut ad sanctos Pueros ingredi permitterentur: gravissima enim tribulatione premebantur, quod audiverant Sanctos valde cito esse interimendos; & eo magis quia intellexerant abscissione linguæ, craticula & sartagine esse cruciandos: ob id flebant amare, dicentes invicem: Quodnam lapideum cor mensque ferrea posset sine maximo dolore tot & tanta spectare tormenta, per quæ tanta Puerorum pulchritudo deturpatur? Venerunt autem ex longinqua regione, huc missi ab infesto & crudeli Principe, ut improperium in hac Mesopoli paterentur. Præterea dicebant: Sed ne de his turpiter lacrymemur, & frustra loquamur: novimus enim quod in Euangeliis dicat Christus Apostolis sanctis, Ante Reges & Præsides ducemini propter me in testimonium illis & gentibus, & eritis odio omnibus hominibus propter nomen meum. [Mat. 10, 18] Quibus verbis ardentissimum Martyrii desiderium ipsis excitavit: & ideo ipsi Sancti hæc dicta sibi proponentes, penitus nihili pendunt tormenta, quæ inferuntur ab impio Tertyllo: quippe qui semper habeant in animo Christi verba dicentes; Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. [Ibid.] Hi ergo animose atque viriliter omnia contempserunt, & tamquam a propriis corporibus peregrinantes digni fiunt, qui in perpetua tabernacula mittantur. Quoniam & Christus ipse inquit, in domo patris mei mansiones multæ sunt. [Joa. 14, 2] Hæc Thecla referebat Justinæ suæ cognatæ, addebatque: Mansiones autem illæ sanctæ, aliæ sunt Prophetarum, aliæ Apostolorum, aliæ sanctorum Martyrum, qui proprium sanguinem effuderunt: dignus est enim, ut Apostolus ait, [veniunt ad carcerem;] mercenarius mercede sua. [1 Tim 5, 18] Hæc & alia multa interse Thecla & Justina per viam disserentes, pervenerunt tandem ad carcerem: sed milites prohibuerunt foribus appropinquare, quamvis juxta morem pecuniæ oblatæ fuissent: non enim ausi sunt Alexandri mandata transgredi. Interrogabant autem mulieres, qua ratione consuetas pecunias non caperent & ingredi permitterent, responderunt illi: Quia Dominus Alexander ingressus ad Sanctos cum uxore, ut neminem carceris foribus appropinquere permitterent, mandasset.
[52] Rogabant mulieres, ut aliquis ex eis nuntiaret Alexandro, Theclam & Justinam adesse, & ingredi velle. [& jubente Alexandro admissa] Hoc ausus facere unus militum ad fores carceris accessit: & posteaquam adhibens aures, audivit Alexandrum nominare & confiteri Christum, clamavit dicens: O mi Domine Alexander, venerunt huc tuæ cognatæ Thecla & Justina, & volunt ingredi ad Sanctos. Jussit Alexander ut introducerentur quam celerrime: [gratulantur ipsis] quod & factum est. Mulieres igitur ingressæ prociderunt ad pedes Sanctorum, cum multis lacrymis dicentes; Salvete Sancti Dei, in Domino gaudete, qui illuminastis hanc civitatem, & dæmonum turbam expulistis ab ea. Ecce ut videmus, Dominus Alexander, cognatus noster, malignus olim contra vos, nunc benignus in Christo & vobis; olim vestri persecutor, & in vos ut leo dentibus infrendens; nunc videmus ut ovem ante pedes vestros jacentem, confitentem & adorantem Christum. Gratias ergo agimus Salvatori nostro, per vos Sancti, posteaquam placuit Christo, super omnes hujus civitatis incolas, nostram inspicere cognationem atque salvare. Accedens autem Epiphana, se inclinavit ad ambas, & rogavit, ut pro se orarent. Respondentes Sancti, dixerunt Theclæ & Justinæ: [& vicissim laudantur ab illis,] Salvete vos, quæ nos semper refocillastis, quæ nostrum onus propria cervice tulistis, quæ hospitalitate vestra nobis providistis, quæ nulla verecundia tardante nostra vincula osculatæ fuistis. Vos sanctæ mulieres, pecunias multas propter nos humiles Christi servos expendistis, & similes estis factæ mulierum illarum, quæ Apostolis ministravere, Ecce nunc ex vobis & ex vestra cognatione orta est hæc nova planta, pulcherrime germinans. Non enim tantum gaudet Deus propter nonaginta novem justos, quantum gaudet propter unum peccatorem pœnitentiam agentem. Sic & propter hunc unum gaudet Deus, ut olim propter B. Paulum, qui ex persecutore factus est vas electionis, ut portaret nomen ejus coram gentibus & Regibus, ut scriptum est. [Act. 9, 15] Religiosorum virorum religiosi filii, bonæ radicis bonus ramus, hic bonus & verus fructus ex vobis effloruit.
[53] Cum hæc & alia plura Theclæ & Justinæ Sancti exposuissent, addiderunt de Epiphana: [qui Alexandro præscribunt restitutionem] Hæc Domina soror Epiphana optimam partem martyrii elegit, quæ non auferetur ab ea, juxta Dominicam vocem. Dixerunt autem Alexandro: Quod de pecuniis dixisti nobis, sic habeto: quascumque ab his sanctis mulieribus ad nos ingressuris accepisti, eisdem redde; reliquas vero illis a quibus injuste extorsisti, & non accusaberis a Deo. Vade igitur in domum tuam, ibi te collocabis in cubili tamquam adversa valetudine gravatus, & quæ poteris distribues mendicis: & sequenti nocte assumens tecum duos fideles servos, aufugies a facie Tertylli. [& fugam ex urbe:] Nam post quinque dies, ut tibi diximus, concitaturus est ingentem tumultum propter te, quem diligentissime inquiret per totam Mesopolim; & te non invento, multos perdet, ipsaque Epiphana martyrium inibit. Tu autem profectus hinc latebis, donec te Dominus per nos admonebit. Hæc audiens Alexander, salutatis Sanctis se contulit domum cum uxore: gaudebant autem & glorificabant Deum ob ea quæ audiverant a Sanctis. Tum vero Alexander ac uxor ejus pecunias omnes eduxerunt in medium: & imprimis separavit eas Alexander, quas a suis cognatis acceperat: tum & alias, quantum memoria repetere potuit, quas injuste sibi paraverat; id autem fecit simulata valetudine, jacens in cubili.
[54] Thecla vero & Justina cum Sanctis remanserunt flentes, & ipsorum pedes osculantes, & ut pro se orarent precantes: & Thecla quidem non mediocrem habebat solicitudinem interrogandi Sanctos, quotennes essent, sed non audebat. At Sancti Theclam astantem interrogaverunt: [indicant ætatem suam,] Quidnam adstas coram nobis, Domina Thecla, nec quidquam loqueris? Illa statim pedes eorum apprehendit, & dixit: Audebo jam ego vos interrogare, quotennes estis. Respondit S. Alphius: Crede, Domina, quod, quemadmodum pater noster scripsit, & mater nostra in sanctis benedicta, sæpe dixit: Ego sum natus annos viginti duos & menses septem; Philadelphus autem, unanimis frater meus, vicesimum primum jam complevit annum, Cyrinus vero, desideratissimus mihi, annos decem & novem & menses octo explevit. His auditis Thecla & Justina gavisæ fuerunt gaudio magno, nam diu desideraverant id scire, & numquam ausæ fuerant sciscitari. Cumque cognovissent, celeriter eos de vita migraturos, humi prostratæ, pedesque eorum exosculatæ, a carcere exierunt. Tum ex Justinæ ancillis una habens aridam manum, pariter ingressa cum aliis, postquam Dominæ fuerunt egressæ, cucurrit ad Sanctos: flensque oravit & dixit, Miseremini mei, Sancti. Et Sancti petitionis causam cognoscentes, [& manum aridam sanant.] dixerunt: Discede, soror, in pace. Dominus noster Jesus Christus sanet te per nostras humiles preces. Et confestim sanata est manus instar alterius, quæ integra erat: exivitque puella laudans & glorificans Deum, qui ipsi tradidit sanitatem manus per sanctorum Puerorum preces. Thecla & Justina jam domum pervenerant, quo accessit & ancilla: ex qua, quæ facta fuerant, cognoverunt, & admiratæ Deum glorificaverunt, quia talem ac tantam Leontinorum civitati contulit dignitatem per Sanctorum visitationem.
[55] Mane autem facto misit Alexander servos suos, [Alexander intentus restituendis male partis] & accersivit quoscumque potuit ex Leontina civitate, a quibus injuste pecunias abstulerat: & cuique suas restituere cœpit, nonnullis etiam duplas reddidit. Divulgatum fuit hoc in Mesopoli & Tertyllo nuntiatum est, quod ejus Consiliarius Alexander laboraret in extremis. Accersivit Herpionem Principem, & Marullum: quibus dixit, ite ad Alexandrum Consiliarum meum, dilectum mihi tamquam filium, & interrogate quid sibi contigerit; atque admonete, ut immortales deos oret, atque ab eis benevolentiam petat: ita enim propitii fient, & nos ejus consuetudine & amicitia non privabimur. Adeuntes autem Herpio & Marullus Alexandrum, [jussu Tertylli se invisentes] invenere jacentem in cubili, multosque astantes ex populo, & dixerunt ut eis præceperat Tertyllus. Præterea interrogaverunt, quinam essent qui astabant, & quid sibi vellet illa pecuniarum largitio. Quibus dixit Alexander: Quoniam multas mihi divitias male comparavi, eas modo distribuo illis a quibus abstuli. Vos autem hinc profecti, renuntiate hæc nostro Domino Tertyllo, & rogate ne contra nos turbetur, talemque largitionem prohibeat: & ille quidem, si Dei voluntas est, deorum donis fruetur cum Imperatore ac Domino Valeriano: me autem extrema mortis necessitas occupavit, quapropter metuo, ne forte peccati sarcina qua premor me perdat. [velut moriturus affatur:] Tum quæ audiverant Herpio & Marullus Tertyllo retulerunt; quibus ille tristatus est valde, & rursus ab Herpione ita referri jussit: Fac quod vis, fili mi & consiliarie: quamvis enim pecunias istas modo profundas, poterimus duplices tibi rependere: nam noster amicus es atque Imperatoris, & ipsius Valeriani Domini mei. Fac igitur quodcumque vis de bonis, quæ multa possides. Tum iterum ei per Herpionem respondit Alexander: Ego quidem, Tertylle, quamvis in præsenti moriar, semper tamen Deo meo vivam. Herpio id non intellexit: nam quando Alexander Deum nominavit, credidit ille de Apolline dici. In hora autem prandii misit Tertyllus Alexandro edulia quȩdam ex sua mensa, quæ capiens Epiphana projecit canibus, ita tamen ut a nullo cerneretur.
[56] Thecla autem & Justina, audito quod Alexander moreretur, [idem visitatus a SS. Thecla & Iustina,] accesserunt ad eum: qui ceteros foras abire jussit, & suis cognatis Theclæ & Justinæ dixit; Quoniam, Dominæ, mihi estis cognatæ, deinceps erimus omnes unum corpus & unus spiritus, per Jesum Christum Dominum nostrum. Novistis autem, quod dum in tenebris essem, multos perdidi, nesciens quid facerem. Quando vero gratia sancti Spiritus apparuit in me, per sanctorum trium Puerorum orationem, vivo Domino, non ex operibus justitiæ quæ feci ego, ut ait Beatus Apostolus. [Tit. 3, 5] Ego enim admisi gravia & nefaria coram Deo & Sanctis ejus, præsertim in hos sanctos Martyres, & multos interemi Christianos; cupiens placere Tertyllo, & dæmonibus prave ministrans; negans autem veram & sinceram Christianorum fidem, quam ipse unigenitus Dei Filius, descendens ex sinu æterni Patris, suos sanctos Discipulos docuit. Omnes autem qui ejus doctrinam sectantur invenientur in die Domini nostri Jesu Christi immaculati, & sine fine fruentur illo bono, quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quod paravit Deus diligentibus se: tandem regnabunt cum Christo, & capient coronam regni pulchritudinis de manibus ejus, permanentes in lumine vultus ejus in secula. Nunc autem, Dominæ matres meæ, capite omnes vestras pecunias, ut Sancti constituerunt, [reddit pecunias ab iis accepias.] quas ego a vobis accepi ingressuris ad Sanctos; & maxime quando eos ad te, Domina Thecla, accedere permisi. Eas omnes aliasque ex meis do vobis, ut Sancti jusserunt: de his agite quidquid vultis. Erat enim Alexander valde dives & multo magis quam ipsæ suæ cognatæ. Omnes præterea a servos & ancillas libertate donavit, & victui quoque tribuit necessaria: namque filiis carebat, quos nullos genuerat ex uxore, cum qua permanserat annos novem. Et hæc quidem ex parentibus Christianis nata fuerat, ex Mandinorum b vico: sæpe autem Theclam atque Justinam consulverat, an aufugeret a vultu Alexandri, & se ipsam in martyrium traderet pro Christo. Quæ id fieri non permiserunt, dicentes; Ne id facias, filia, nam poterit contigere ut pet te salvetur Alexander: [ceteraque disponit.] quod & factum est: nam is monitis assiduis noctuque diuque fatigatus, tandem conversus est ad Dominum nostrum Jesum Christum. Præterea ipsa jugiter Sanctos, ex quo ad Leontinos pervenerunt, orabat, ut precarentur Deum pro viro suo, quo dignus fieret sancti Spiritus gratia. Alexander igitur cuncta, quæ superfuerant, c distribuit mendicis, viduis, orphanis, & aliis qui variis languoribus premebantur; nec sibi quidquam reliquit, præter viles quasdam tunicas quas indutus erat.
[57] Tunc cum suis cognatis constituit, ut nocte concubia pariter ad Sanctos convenirent, & ab his mandata caperent eorum quæ facturi essent. Et cognatæ quidem egressæ abierunt, gaudentes & glorificantes Deum. Alexander vero duos ex suis servis accersivit, & dixit: Ecce ego vos servitutis jugo liberavi: festinate igitur, & vos ipsi animas vestras liberate per rectam fidem in Christum, quem Christiani colunt & annuntiant. [& 2 famulis assumptis] Volo ego vobis arcanum quoddam revelare, quod si apud vos occultum retinueritis, salvabitis & vos ipsos & me in die Domini nostri Jesu Christi, a quo vocabimini ad dexteram. Servi fidem servaturos promiserunt, & quid vellet interrogaverunt. Ille respondit & dixit: Ego constitui a facie Tertylli aufugere, & vos mecum abducere volo: ut, quo fuerit opus, mittam ex loco, quem nobis Dominus paraverit in refugium & munimentum contra eos qui ad nos accesserint. Promiserunt servi se cuncta quæ Domino placerent fideliter facturos, promptosque semper futuros in vitam & in mortem. Postea vero quam densis cum tenebris nox supervenit, cum uxore sua accessit Alexander in carcerem: quem ingressum proni milites venerati fuerunt. Aderant autem ibi jam Thecla & Justina, [accedit ad Sanctos valedicturus.] quæ prævenerant & ingressæ fuerant, quia militibus præceperat Alexander, ut eas quotiescumque accederent ingredi permitterent. Vit igitur & uxor procidentes in faciem adoraverunt Sanctorum pedes; qui dixerunt: Salve Neophyte, qui nuper regeneratus d es, & factus firma Ecclesiæ columna: qui heri eras superbus & convitiator Ecclesiæ; nunc autem Christi servus mansuetus, placidus & orthodoxus, firmaque Ecclesiæ columna. Nos autem te præmonemus: ut, cum Christi gratia in te facta fuerit, stes ut bonus e gubernator, & temonem fidei regens, navem deducas in portum victoriæ immortalis; ut audias beatam vocem clamantem: Venite benedicti patris mei, percipite regnum paratum vobis a constitutione mundi. Alexander autem cum lacrymis & submissa voce dixit, ut scriptum est: Miseremini mei, [a quibus audit se Episcopum futurum;] o vos Sancti Dei: ego enim idiota cum sim, excusare me nescio aut respondere sapientiæ, quæ vobis a Deo data est. Sancti jusserunt Alexandrum surgere a solo, & stantem audire quæ dicerent: tum ad eum hæc verba direxerunt: Ecce, frater Alexander, tempus nostræ resolutionis instar. Tu autem vade in locum quem paravit tibi Deus: & mane illic donec dicat per nos tibi Dominus, & te transferat quo vult; atque tunc assequeris sanctum & salutare baptisma ab aliquo venerando Episcopo, colente Dominum nostrum Jesum Christum. Ecce jam diximus tibi, vade in pace. Dominus noster Jesus Christus, qui duxit nos ex longinquis regionibus, & nos hic mori jussit; ipse te salvet & omnes tuos. Credamus, frater, nihil esse occultum Domino, sed omnia nuda & aperta oculis ejus: Domini est terra & plenitudo ejus.
[58] [& commēdata eis Epiphana uxore] Hæc audiens Alexander amarissime flebat, & lacrymis modum adhibere non poterat, mœrentibus etiam famulis cum Thecla & Justina. Tandem accepit Alexander uxorem Epiphanam, & inclinavit eam ad pedes Sanctorum, dicens: Vos facti estis auctores nostræ salutis: vobis eam commendo, vos eam ducetis in cognitionem Domini nostri: vos pro ea supplicate Christo, ne deficiat fides ejus in multis tormentis, quæ illaturus est impius & iniquus Tertyllus. Responderunt Sancti: Confidimus & certissime credimus, quod Dominus noster Jesus Christus vires præstabit vincendi pessimum Tertylli furorem: ut demonstretur ejus iniquis assessoribus, quod femineus sexus imbecillis devicit ejus impetum, & deduxit ipsum in infernum viventem: nam ejus potentia, qua nos potest divexare, mortem & perditionem animæ ipsius afferet. [valedicit SS. Theclæ & Iustiræ] Præterea Alexander accedens ad Theclam & Justinam, cecidit in earum colla, dicens; Salvete, meæ Dominæ cognatæ, imo matres, intimo cordis affectu: orate pro me misero, ut illuminet etiam me Filius Dei, qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum: ecce vobis ego greges & armenta omniaque ædificia relinquo. Dixit Thecla & Justina: Atqui fili, posteaquam recesseris a facie Tertylli, ipse nos igni tradet. At Sancti dixerunt: Absit, Dominæ matres nostræ, neque enim permittet Deus vobis male fieri: nam Dominus noster bovis indiget, propter vestra promptissima obsequia circa fidem & mentis puritatem: etenim per vos multa bona fient in Mesopoli, & sequentur post hanc ætatem viri amatores bonorum operum, & religiosi Sanctorum cultores, qui recipientes vestram bonam institutionem, exemplum a vobis sument. Tunc colla invicem amplexi Alexander & cognatæ tamdiu flevere, donec viribus destituti fuerunt. Alexander autem dixit: Orate pro me misero peccatore in consummatione martyrii vestri. Tum Sancti precati pro Alexandro, eum in pace dimiserunt.
ANNOTATA.
a MS. Neapol. Famulos advocans, singulis duplam mercedem impertit.
b Ibidem Magdalinorum.
c Ibidem dicitur hæc distributio commissa SS. Theclæ & Justinæ.
d Ibidem omittitur hujusmodi salutatio, parum apta necdum baptizato, nisi pro præterito tempore hic intelligatur futurum, quando & Neophyti nomen ei collatum.
e Videtur innui Episcopatus ejus Leontinus, quem postmodum suscepit.
CAPUT IX.
Alexandri secessus; Sanctorum Fratrum mors & sepultura.
[59] Ipse igitur Alexander exivit ex Mesopoli hora gallicinii cum duobus servulis, [Secedit ad speluncam,] & ocissime pervenit in locum, cui nomen a Selinodio, prope fluvium magnum manantem ex monte b Therræo. Ibi Dei nutu invenit in medio monte speluncā parvam, capacem circiter trium hominum: & illuc ingressus invenit c aquam ex specu guttatim defluentem, & inquit: Hæc requies mea in seculum seculi. Illuc adire solebant quidam Christiani, & se ibi abscondere, ob cæcitatem hominum adorantium vana idola & metum Tertylli: utque viderunt Alexandrum venientem, censuerunt se ab aliquo fuisse delatos, & propterea relicta spelunca aufugere. At longe ab eo consistentes, considerabant & secum dicebant: Si ad nos hic missus fuisset, exercitum utique secum haberet, & minime solus venisset: cum in tanto apud Tertyllum pretio & apud omnes gloria sit habitus semper. Hæc & alia inter se illi agitabant de Alexandro. Post triduum vero illi Alexandrum observabant, & ejus servos singulis horis orantes animadvertebant. [ibique inventos tres Christianos salutat,] Dixerunt ergo invicem: Si huc est missus ut nos comprehendat, nos ipsos ei tradamus: latentes enim propter timorem Tertylli nullam a Deo mercedem recipiemus. His dictis adierunt ad Alexandrum, & steterunt coram ipso, nec quidquam dixerunt: existimabant enim quod adhuc ille vana mentis constantia teneretur. At ille hos videns & agnoscens, inquit: Salvete fratres in Christo. Responderunt illi viri: Salve & tu Domine Alexander, si Christum nostrum colis. Ille ait: Ipse Christus Dei Filius novit, quia ipsum colo, ipsum desidero, ipsi soli servio, ipsum adoro. Erant illi viri ex Leontinorum civitate, qui dixerunt rursus: Benedictus Deus, qui te elegit, & duxit in beatitudinis viam, ut faceres voluntatem ejus. Tum interrogavere dicentes; Numquid, Domine noster, juvenes illi advenæ vivunt adhuc, an mortui sunt? Respondit Alexander: Vivunt adhuc in carcere: [indicatque Martyres adhuc vivere.] sed cito eos iniquus Tertyllus morte afficiet. Illi una voce responderunt: Miserere nostri, Domine, miserere nostri propter Sanctos & beatos Pueros illos. Nos aufugimus a facie ejus: hi autem sustinuerunt multos & graves ab illo cruciatus, generose profecto: utinam, Domine, videremus præsentes ultionem in canem illum impiissimum! Inquit Alexander: Ecce, fratres, nos omnes hodie facti sumus unius ovilis, uniusque pastoris Christi oves: Si voluntas Christi est, sedeamus hic, donec ipse voluerit deducere nos in viam rectam. Dixerunt illi: Nos quidem timore magno tenebamur propter te, quem nostram mentem novisse credebamus: quoniam vero Dei gratia obumbravit tibi, deinceps profecto ne minimam quidem Tertylli curam habebimus. Hæc audiens Alexander glorificavit Deum cæli, dicens: Gratias tibi ago, mi Domine Jesu Christe, quod dignum me fecisti per sanctorum trium Puerorum martyrium & orationem, invenire requiem & societatem virorum, qui mecum sancti baptismatis lavacro digni futuri sunt. Tu, Domine, custodi servam tuam Epiphanam, & locum salutis illi præpara.
[60] Vocabantur tres illi viri Stratonicus, Cleonicus & d Thallelæus. Theclæ greges parum a monte distabant, & ipse gregis pastor, ex voluntate Dominæ suæ, eos viros alebat. [& eos jussu Thecla istic sustentari intelligit.] Illa enim cum cognovisset a pastore tales viros ibi adesse, singula eis abundanter subministrari jussit. Quodam igitur die cum ille, qui pastoribus ceteris præpositus erat, in montem accessisset, ut tribus illis viris panes afferret; invenit Alexandrum sedentem in spelunca, una cum servis & viris quibus afferebat panes singulis diebus. Quem cum cognovisset, accurrens procidit in faciem, & eum reverenter veneratus est. Surgens autem Alexander, dixit ei: Cujus servus es? Ait ille: Theclæ sum, Domine, pastor, & in hunc montem accessi, ut viderem, ne quod forte pecus aberrasset a grege, & a feris devoraretur. Interrogavit Alexander; Cui panes afferret. Respondit illi; Propter necessitatē meam eos fero, & ut distribuam ceteris pastoribus qui mecum sunt. Alexander autem servum tentans, dixit rursus. Quomodo tu ausus fuisti hos viros occultare, & cibum eis subministrare? Tertylli autem decreta contempsisti? Puer autem respondens dixit: Domina mea Thecla cum tota domo sua colit Christum, quem omnes Christiani adorant, sanguinolenti & impii Tertylli decreta pervicacia contemnentes. Nos quotidie in Leontinorum Mesopolim accedentes audimus a Domina nostra, quod jam per septem menses quidam advenæ ab impio Tertyllo cruciantur, quorum pedibus ex ignito ferro calceamenta imposuit: nec ullo tamen pacto post tantas plagas eorum mentem transmutare potuit & a recta atque irreprehensibili Christianorum fide removere: [ex ejus Pastore panem illuc ferre solito.] immo potius & despuunt & injuriis afficiunt, & ipsum & deos, cum vana atque impura ipsorum fide. Et hi quidem Pueri sola oratione Dominam nostram sanaverunt, quæ diu ægra jacuerat, nec ab ullo sanari potuerat. His auditis, Alexander glorificavit Deum, dicens: Benedictus Deus & pater Domini nostri Jesu Christi, quia abscondisti hæc a sapientibus & prudentibus, & revelasti ea parvulis, aut potius tuam observantibus voluntatem. Post hæc mandavit servo illi, ut postridie rediret mittendus ad Theclam; & ille relictis panibus discessit. Tum sancti viri assidue Deum orabant & precabantur, ut eorum susciperet laudes.
[61] Tertyllus autem plurimos Mesopolis Principes accivit; & pro tribunali sedens craticulam, sartaginem & uncinos ferreos afferri jussit; præterea plumbum, picem, asphaltum, & resinam; eaque omnia in sartaginem conjici, atque igni vehemente accenso liquefieri. [Sanctis varie interfectis 10 Maji,] Tum Sanctis coram se adductis dixit: Ecce in vos hæc parata sunt. Quare nisi mihi parueritis, & diis nostris sacrificaveritis, vos his tormentis atrocissime cruciabo. Illi responderunt: Quod vis facere, inique & impie canis, fac cito. Nos enim, ut sæpe diximus alias, nemo separabit a dilectione Christi. Tunc jussit Tertyllus Alphii linguam abscindi. Alphius autem dixit: Audi canis impudentissime, quamvis abstuleris meæ vocis instrumentum, Deus tamen tacentes audit. Tunc milites eum apprehenderunt, & cum os ejus aperuissent carnifices, S. Alphii linguam extraxerunt uncinis, & absciderunt. Tum maxima sanguinis effusione sanctum Deo spiritum tradidit in pace. Postea vero S. Philadelphum craticulæ superposuerunt: qui dum adureretur, dixit, Domine Jesu Christe, in manus tuas commendo spiritum meum. Cum vero prunæ stillantibus ex corpore guttis pœne jam extinguerētur, ipse spiritum tradidit Deo. Sanctus autem Cyrinus gratias agens Deo, se ipsum in sartaginem projecit. Hoc igitur pacto mortui fuerunt veri milites Christi, qui quam plurima tormenta & gravia & acerba sustinuerunt a crudelissimo Tertyllo. Mortui autem fuerunt sexto Idus Majas, in loco, cui nomen erat Publico.
[62] Postea vero quam sancti & benedicti Martyres a vita migraverunt, crudelis & impius Tertyllus Sanctorum pedes fune ligari, & ipsos beatos Martyres per humum tractos projici mandavit in puteum siccum, in loco qui Strobilius dicebatur, prope domum Justinæ & Theclæ: quæ mulieres cognatæ quidem erant, [Corpora in puteū projecta sunt:] & divitiis omnes qui habitabant in Mesopoli Leontinorum superabant. Cumque vidissent quæ fecerat nequam agrestis fera Tertyllus, præsertim quod Pueros sanctos projecerat in puteum, facies & pectora percusserunt, atque flentes vehementer dixerunt; Ne permittas, Domine Deus virtutum, hos sanctos & beatos Martyres in puteo permanere: qui propter nomen tuum sanguinem effuderunt, dum pressuras & tormenta quam plurima paterentur. His dictis quieverunt domi usque ad vesperam. Postea vero quando concubia nox venit, quindecim ex servis ad se vocarunt & dixerunt: Scitis, filii mei carissimi, [ad quæ tollenda egressæ Thecla & Iustina cū famulis,] quod Deus quem colunt Christiani potens est opere & sermone: potest enim sanare credentes in eum. Scitis etiam quod sancti tres Pueri advenæ multa tormenta subierunt, quæ intulit iniquus & impius Tertyllus, nec potuit per ea ipsorum mentem a Christi dilectione avertere: tandem vero ipsorum corpora igni tradidit, atque ita ipsi Deo spiritum tradiderunt, confitentes eum & ejus unigenitum Filium Dominum nostrum atque coæternum & sanctum Spiritum, Trinitatē scilicet ipsam sanctam & æqualem in potentia. Responderunt servi: Scimus, Dominæ nostræ, vos vera dixisse, quod Deus Christianorum magnus & fortis est: & novimus quod hi sancti Martyres pro ipso passi fuerunt & mortem subierunt. Sed quid vultis agamus? Tum Justina & Thecla dixerunt: Volumus ut clam nobiscum veniatis in puteum, in quem Sancti projecti fuerunt; & in illum constanter & animose descendentes, Sanctorum corpora extrahatis. Tum illi cum gaudio mandata suscipientes, abierunt una cum eis in puteum, in quem Sanctos præcipitandos mandaverat Tertyllus. Cumque præcurrissent & mulieres præcessissent, antequam pervenirent ad puteum, [ea cum odore & luce cælesti] cum non longe abessent, magnam boni odoris fragrantiam senserunt, & intra se dixerunt; Fortasse hic bonus odor est Sanctorum. Nec ita multo post respicientes, [inveniunt super puteū integra,] viderunt lumen fulgentissimum circa puteum: tum propius accedentes viderunt corpora Sanctorum super puteum, vultus autem effulgebant, & ipsa corpora tota sana erant, tamquam ne halitum quidem ignis sensissent.
[63] Quo spectaculo admirabili viso, servi cursim ad Dominas redierunt, & eis occurrentes dixerunt: Vere, ut dixistis, Dominæ nostræ, magnus est Deus Christianorum, & magna virtus ejus, & magnitudinis ejus non et finis. Ecce jam Sanctorum corpora ex puteo extracta sunt, nec longe absunt. Tum ipsæ respicientes viderunt lumen magnum fulgens circum corpora sanctorum & gloriosorum Martyrum. Accesserunt Thecla & Justina cum servis & ancillis quinque, quæ eas secutæ fuerant: atque cum tremore ad Sanctorum pedes prociderunt, & dixerunt flentes: Benedictus Deus, qui vos elegit & duxit ex tam longinquis finibus ad correctionem & salutem eorum, qui per vos credituri sunt in unigenitum Dei Filium. Postea ipsæ adoraverunt & osculatæ sunt Sanctorum pedes; tum servi & ancillæ. [& post auditum ancillæ restitutum,] Una vero ex ancillis Theclæ, quæ surda erat, nec unquam vocem senserat aliquam; osculatis tantummodo Sanctorum pedibus, auditum recepit. Id autem animadvertens & admirans, Sanctorum pedibus advoluebatur flens & dicens: Gratias ago Deo per vos, Sancti, quod apertæ sunt aures meæ, quibus audio ut cupiebam. Thecla vero & Justina hoc miraculum in principio minime intellexerunt; sed cum timore & tremore dixerunt servis: Injicite manus vestras cum omni timore & tremore, atque tollamus hinc Sanctos & abscondamus in secreto quodam loco. Tum tres servi scilicet Barnabas, Julianus & Agathonicus, injectis solum manibus, [auferunt atque sepeliunt.] nullo cum labore Sanctos susceperunt in humeros, ita leviter ut nihil ferre viderentur; duxeruntque in domum Theclæ & Justinæ & e ibi deposuerunt in cellula quadam, ubi locus purissimus erat, spelunca scilicet. Ante eam vero domuncula quædam ædificata fuerat: ita ut nihil quisquā suspicari posset, nec scire quod ibi spelunca esset. In ea vero illæ mulieres venerandam & vivificam Crucem continebant absconditam, quam singulis diebus ipsæ totaque domus adorabant. Ibidem vero Sanctis ipsis templum ædificatum fuit, posteaquam Ecclesiæ Dei pacem receperunt, per gratiam ejus quem decet gloria & imperium, lausque & magnitudo, cum Patre & sancto Spiritu, nunc & semper & in secula seculorum. Amen f.
ANNOTATA.
a Neapol. in Selinodium montem: Cajetanus addit supra vetus Murgantium, quod trans Erycem fluvium collocat Cluverius, addens inter Leontinos & Catanam, adhuc specum visi, & in veneratione haberi, in monte cui hodie nomen Sperone.
b Montem Therrium intelligo eum, ex quo Terias fluvius ducitur & profluit; hodie Catalfanum vocari asserit Cluverius lib. 10 cap. 10: Fluvius vero magnus hic appellatur, non ipse Terias, quem minorem exhibent tabulæ; sed jam dictus Eryces fluvius, antiquis dictus ab urbe in jam dicto monte sita, quem hodie fluvium S. Pauli nuncupant.
c MS. Neap. Tegetem vel stoream invenerunt: in qua procumbens Alexander, Hæc inquit requies mea.
d Thalelæi obitus infra notatur num. 71, & recolitur 24 Maji: socii autem duo martyrium suum compleverunt (uti dicitur infra) 24 Iulii: quæ autem utroque die de illis dicenda forent, hinc peti malumus.
e Addunt Græca & MS. Neapolit: quorum duo erant Theclæ; tertius vero, qui dicebatur Agathonicus, Justinæ.
f Hinc sub novo titulo, De Epiphane uxore Alexandri, qui fuit Consiliarius Tertulli habebantur sequentia: quæ, ceteraque deinceps omnia, usque ad finem MS. Neapolitani, habebantur quidem in Græco Vaticano, descripta tamen nobis non sunt ab eo, qui hic finiri credens SS. Alphii, Philadelphi, & Cyrini Acta, mandato nostrose perfunctum credidit: neque putamus operæ pretium facturos nos curando reliqua adhuc describi.
PARS SECUNDA,
suspecta tota, Auctore eodem.
CAPUT I.
Epiphanæ, exemplo Sanctorum excitatæ, Martyrium.
[64] Cum recessisset Alexander ex Leontinorum Mesopoli, [S. Epiphana de viro suo interrogata,] post quinque dies Tertyllus vocavit Herpionem, Marullum, & Colymbionem, & dixit eis: Ite ad Alexandrum Consiliarium nostrum, & huc eum accersite; quia ipso indigemus. Abierunt tres illi Principes viri in domum Alexandri, & invenerunt ejus uxorem solam cum duabus tantum ancillis, & dixerunt ei: Quid factum est de amico nostro Alexandro? quia eū Dominus noster Tertyllus ad se venire jubet. Respondit ejus uxor: Credite mihi, quod is, quem quæritis, ubi sit non novi. His auditis confestim ad iniquum Tertyllum redierunt, & aiunt: Aufugit Alexander a vultu tuo. Id audiens Tertyllus turbatus est vehementer, & paulo post dixit: Omnino abiit ad miseros illos in carcerem, atque misit interrogatum an ibi forte adesset. Et milites accedentes in carcerem, Alexandrum non invenerunt: sed ipsos Sanctos solos. Qua re intellecta Tertyllus dixit: Fortasse in aliquam urbem se contulit, & ingressus aliquod navigium navigavit Romam ad a Valerianum aut ad Imperatorem: Dixerunt Principes Herpio, Marullus & Colymbio: Domine, non dubium est, quod ejus uxor omnia novit, & imprimis quonam accesserit. Tum rursus misit Herpionem, Marullum & Colymbionem cum decem militibus, qui eam comprehenderunt & duxerunt in prætorium. [negat se scire ubi sit:] Adeuntem quidem cum omni promptitudine & alacritate vidit eam Tertyllus, & ejus pulchritudinem admiratus est: postea interrogavit ubinam esset vir ejus Alexander, Consiliarius suus. Illa dixit: Quonam modo sciam, quo vir meus abiit: num ego meo viro dominor? non pendet ab uxore vir, sed uxor a viro. Respondit Tertyllus: Depone fatuas tuas & vanas excusationes, & vera nobis refer de viro. Illa, inquit: Ego, ut dixi, non dominor viro meo, ut sciam quo vadat. Inquit Tertyllus, An mali quidquam in eum ego demonstravi? ob quid ergo se abscondit, & a me aufugit? Ait Epiphana, Tu ipse nosti. Vide autem, ne miseris eum, quo solitus es, in Christianorum perditionem. Dixit ille: Ego eum non misi: sed ipse recessit a me, propter maledictos illos Pueros, quos custodiebat in carcere. Nam ipse narravit mihi de magicis præstigiis ipsorum, quod scilicet vir quidam ad eos intravit, cibumque attulit & potum, eosque confortavit & hortatus fuit. His ergo vir tuus deceptus est.
[65] Dixit Epiphana: Quisquis magicis utitur incantamentis perdendus est. [seque & illum Christianos confessa,] At hi semper ope divina vincunt tuos graves & acerbos cruciatus. Tum Tertyllus dixit: Quam religionem colis? Illa respondit, Christianorum religionem colo, Christianaque sum ego, & vir meus Alexander. Dixit Tertyllus: Christianus ergo factus est vir tuus? Respondit ipsa: Ita profecto, nam ipsemet coram te se Christianum appellavit. Hæc audiens Tertyllus jussit ipsam custodiri in prætorio. Cumque eam traherent in custodiæ locum, sequi nolebat: sed renitens magna voce dicebat: Quid me imperas custodiri, impie & inique? Sciscitare a me quæcumque vis coram omnibus, sed custodiri ne jubeas. Ecce enim tibi dico, [atque in proposito constans,] me Christianam esse, sitque tibi compertissimum quod servio Deo cæli & terræ, atque unigenito ejus Filio Domino nostro Jesu Christo. Hæc audiens iniquus Tertyllus, prope se vocavit Epiphanam, & dixit: Ne insanias, ne etiam tu male moriaris acerbis cruciatibus subjecta. Propterea nega coram omnibus Christum, quem dixisti te confiteri; & recipiens a nobis veniam, reverteris in domum tuam. Illa respondit: Tu potius nega quæ colis idola, & habebis veniam a cælesti Rege Domino nostro Jesu Christo. Tertyllus autem dixit: Ego misericordia motus hæc tibi dico: si vero in hoc proposito permanseris, te male perdam, per maximos deos & per caput Imperatoris. Hæc audiens mulier, dixit ei: Dixi tibi, canis impudentissime, quia non transmutabis mentem meam a dilectione Christi, quem sancti tres Pueri prædicant: qui ex tam longinquis locis, ut in hac Mesopoli martyrii certamen consummarent, venerunt, Propter hoc gravius judicium subibis Domini Dei & Salvatoris nostri Jesu Christi. Hæc audiens iniquus Tertyllus, jussit coram omnibus denudari corpus ejus: carnificesque ut jussum fuit accurrentes, indumenta circumciderunt. At illa Tertyllo dixit: O miser & infelix canis, [jussu Tertylli nudatur;] an non es tu quoque ejusdem naturæ? Quomodo ergo non verecundaris & erubescis hæc mea membra nuda tuis impiis assessoribus demonstrare? Similiter per animum volutans intra se dicebat, id quod Dominus dixit in Euangeliis: Qui me erubuerit & meos sermones, hunc filius hominis erubescet cum venerit in majestate sua & Patris & Sanctorum Angelorum. [Luc. 9, 26] Verumtamen ipse dicit hæc, qui creavit hominem & appellavit viros & mulieres: quomodo ergo propter vos ego erubescam, cum Creator ipse me nudam plasmaverit & eduxerit de ventre matris meæ? [& taureis cæsa,] Tunc jussit Tertyllus eam verberari boum nervis diutius, & dixit: Sacrifica diis, & removeberis a tormentis: at si perseveraveris in ista sententia, vita privaberis. At illa dixit: Verberet te Angelus Dei ense invisibili, iniquissime & immundissime canis. Tunc jussit in carcerem recludi, & diligenter b ligneis vinculis cohiberi, custodirique. Hac re audita Thecla & Justina adiverunt ad eam, & carcerem ingressæ flebant, & exhortabantur ipsam, dicentes: Domina Epiphana, sustineto parumper dolores tormentorum: nam brevis est cruciatus, sed sempiterna fruitio tibi erit in cælesti regno: ecce jam aperuisti viam martyrii. Post hæc verba eam pallio vetere induerunt, quia nuda erat: & una ibi usque ad diluculum permanserunt.
[66] Mane autem facto in prætorium duci Tertyllus jussit: & Alexander forte fortuna eodem die misit servum suum in urbem, ut videret quid uxori contigisset. Thecla, cum de Alexandro certior facta fuisset, valde gavisa fuit: servoque c mandavit ut affatim necessaria præberet. Servus ipse, quare in Mesopolim missus esset, exposuit: eum ergo expectare jussit Thecla, & secum in prætorium pariter ire, ut videret quid fieret de Epiphana. Tertyllus principes accersivit, & Epiphanam sic est affatus: Quid de te ipsa constituisti: Illa respondit? Quid potius tu de te ipso constituisti, canis miser & infelix, qui male spiritum tuum satanæ daturus es? Concurrit autem tota Leontinorum Mesopolis, ut videret quam constanter coram Tertyllo staret Epiphana. Tum Tertyllus ait: Ubi est vir tuus? quid actum est de eo? quo se contulit? Ait Epiphana: Post Christum vadit, quo Christi voluntas eum ducit. [secunda quæstione] Tum Tertyllus dixit: Ubi est Christus post quem dicis Alexandrum abiisse? Respondit Epiphana: Invisibilis stat in medio eorum, qui timent eum. Tertyllus dixit: Nunc igitur tecum est? Illa dixit: Certe mecum est. Tertyllus ait: [suadetur Tertyllo ne eam in urbe torqueat,] Quomodo non video ipsum ego? At inquit Epiphana: Non es dignus eum videre. Tum Tertyllus dixit: Tu ergo ut dicis vides eum? Illa respondit: Certe video ego ipsum intimo cordis mei oculo. Tertyllus ait: Numquid ego oculos non habeo ad videndum eum? Et illa respondit: Si oculos haberes, vidisses desideratum Christum in me & in omnibus qui ab eo nomen sumpsimus & Christiani vocamur: nunc autem tu, perquam miser & veritatis inimice, cæcus es, neque ambulans, neque videns, neque audiens. Circumspiciens Tertyllus ut leo huc illuc, vidit populi turbam astantem: pertimescens autem ne ab Alexandro missa esset, vocavit Optimates. Ex quorum consultatione decretum fuit, ut Epiphana ex Mesopoli educeretur, & non longe a mœnibus torqueretur: sed dum tormenti genus in eam excogitaret, & in quo loco esset torquenda consideraret, remisit in carcerem.
[67] Interea vero Herpionem, Marullum & Colymbionem ad se vocavit, & dixit: Quis idoneus torquendi eam locus videtur, in quo eamdem a vita depellā. Illi dixerunt exeamus, Domine, in Ceramium, ubi Theopen est locus solitarius; nec eam puniamus in Mesopoli, ne forte vir ejus vivat, veniatque cum cognatis suis & nos interficiat. Tertyllus autem dixit: Qui sunt hi cognati? Illi responderunt: Thecla & Justina, primariæ hujus civitatis mulieres. Dixit Tertyllus: Injiciamus manus in eas, & morte afficiamus. Illi responderunt: Si hoc tentaverimus, [& ut dissimulet cum SS. Thecla & Iustina.] audiet Alexander, & concitato ad seditionem defectionemque populo, nos interficiet: nam tota hæc Mesopolis parata est pro eis animas impendere, quia hæ mulieres sunt hospitales, & misericordes, atque divitiis immensis universos hic antecellunt. Tertyllus ait: An Christum profitentur? Tum illi principes viri dixerunt: Non aperte Christum profitentur: hoc autem faciunt; si quispiam aut Christianus aut hujus religionis sectator migraverit a vita; concurrunt ad eum, induunt & sepeliunt, nec id agere cessant unquam. Tum Tertyllus dixit: An deos nostros non blasphemant neque Imperatorem? Si hoc ita est, in eas injicere manus non oportet. Responderunt illi: Minime Domine: secus etiam provinciam turbaremus, quia tota eas veneratur ut deas. Id autem illi contra respondebant, non ex aliquo bono more: sed quia Deus volebat eas custodiri, & servari usque ad tempus revelationis suæ: summa enim benignitas ejus scit custodire credentes in se quamdiu vult. Quibus ita peractis, servum gregis procuratorem Thecla non permisit recedere, donec Epiphanæ finem videret.
[68] [S. Epiphana ducta Ceramium,] Mane autem facto Tertyllus egressus est in locum, cui nomen Ceramio, ubi est Theopen: & illic sedit cum Optimatibus, astabat autem exercitus; ducique jussit Epiphanam, atque dixit ei: Nonne jam credes in deos nostros, o miserrima? Illa respondit: Absit ut negem quem semper confessa fui Christum, Deique unigenitum Filium. Ille dixit: Quamdiu permanebis in hoc cruciatu misera? Illa respondit: Tu es miser & infelix ac demens: ecce ego despuo tuam vanam prudentiam, quam satanas immisit tibi, cum quo tu sortieris ignem æternum. [scissis mamillis,] Hæc audiens Tertyllus, carnificibus jussit, ut machera mamillas abscinderent, hoc pacto, ut unius dimidiatæ partem alteram incisam auferrent, alteram relinquerent: reliquam vero penitus d reciderent. Quod cum factum esset, & maxima vis sanguinis efflueret; Epiphana dixit: O inique Tertylle, non veritus fuisti id agere? cum sis homo, qui similium uberum lacte nutritus, vir jam grandis es factus. Utinam genitus non esses & lac suxisses numquam, quia te id agentem Deus deturbabit tandem, & similem dolorem experiri coget. Non es adhuc expletus, [moritur.] neque exaturata est anima tua, omnigenis vitiis infecta, Sanctorum pœnis: quos igne combussisti, & unius ex iis linguam abscidisti ante duos dies? an etiam in debilem sexum furor tuus est accensus? & feminea membra scidisti? Verumtamen integra hæc invenies in die Domini nostri Jesu Christi, & te redarguet amare, atque in ignem conjiciet æternum. Dictis his cum pœnarum acerbitatem ferre non valeret, dixit: Domine Jesu Christe, accipe spiritum meum, quia te confessa hoc patior: & statim spiritum tradidit Deo. Tum Tertyllus jussit per collum, fune circum ligatum, protractam in speluncam tenebrosam projicere: dixitque ut nemo eam capere aut sepelire auderet.
ANNOTATA.
a MS. Neap Num Romam abiit ad Valerianum Dominum meum Imperatorem? quasi eum Imperatorem censeret, sed postea ambo conjunguntur.
b Idem, cippo affigi.
c Idem Pastorum magistro.
d em>Deest hoc de altera mamilla in MS. Neapolitano, ubi videtur utraque dici scissa fuisse.
CAPUT II.
Martyrii desiderium in Alexandro repressum, Thallalæi obitus.
[69] Thecla vero & Justina, visa morte Epiphanæ, redierunt in domum, gaudentes & glorificantes Deum: tum ad se servum vocavere, ac dixerunt: Abi nuntiatum Alexandro quod ipsemet tuis oculis vidisti. [Alexander audita uxeris morte,] Servus autem, acceptis rebus necessariis, abivit gaudens ad Alexandrum, ubi cum aliis erat absconditus. Quem cum vidisset Alexander, prior dixit? Quid est, fili? Ille respondit, & singula enarravit, quemadmodum Epiphana fuerat in carcerem conjecta, verberibus cæsa, extra urbem educta, avulsione mamillarum torta, demum vero munere vitæ privata. Quibus auditis S. Alexander flevit amare, ac dixit alta voce: Hei mihi! heu me! Domina Epiphana, tu muliercula in sexu femineo, qui virili est certe debilior, tyranni fremitum non timuisti: ego autem qua ratione tibi adjungar? quo pacto me suscipiet Christus, cum nihil pro ipso laboraverim? Hi etiam qui cum eo erant fleverunt, donec nullæ in eis vires remanserunt: & in servis quidem nec patientia, nec modus dolendi ullus erat: nam pectora verberabant, & consolatione nulla sedari poterant: non comederunt autem, & ne aquam quidem eo die gustaverunt. Postea Alexander de corpore interrogavit, [solicitus de sepultura corporis.] & cognovit ut in speluncam fuerat projectum: tum petivit, an eam sciret. Ille dixit, se recte nosse: & in hora consummationis martyrii Theclam & Justinam cognatas affuisse, & lamentatas admodum fuisse. Tum Alexander interrogavit, an suæ cognatæ dixissent velle se corpus Epiphanæ transferre, & sepulturæ tradere, veluti corpora Sanctorum & benedictorum Martyrum, per quos via salutis patefacta fuit. Tum servus dixit; Tertyllus custodes apposuit, mandavitque ut corpus Epiphanæ custodiretur: quod si quispiam illud sepelire tentaret, igni traderetur.
[70] Tum Thallalæus, Stratonicus & Cleonicus accesserunt & dixerunt: Audi Alexander; Illa quidem per viam salutis incessit, [cum aliis tribus constituit prodire ad martyrium] & ad Dominum nostrum Jesum Christum pervenit: nos autem cur sedemus hic & occultamur, nec demonstramus fidem, & tradimus nos ipsos in martyrium. Quæ utilitas nobis erit ex hoc hostili bello præsenti, si non contendimus, dum tempus est, priusquam porta clausa sit, & nos excludat? His verbis auditis Alexander consuluit tres illos Sanctos viros: quorum sententia fuit, ut postridie se ipsos traderent Tertyllo, & pro Christo cum omni promptitudine ac alacritate martyrium consummarent. Placuit hoc Alexandro, & ita constituit agere: nam petiverat a sanctis & benedictis Martyribus, ut dignarentur ipsum lavacro regenerationis mundare, unde consequeretur remissionem peccatorum, & illi dixerunt: Frater si vis, ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis: ecce Christus clamat dicens: Venite ad me omnes, qui laboratis & onerati estis, & ego reficiam vos. [Matt, 11, 28] Quod si quidem placitum est ei, ut baptismum suscipias, gratia sit ei & laus: sin minus proprio sanguine baptizaberis. Hæc se a sanctis Pueris audivisse retulit Alexander, & addidit: Propterea melius est mihi proprio sanguine baptizari, quam baptismum recipere per aquam, post quem poterit contingere ut in multitudinem peccatorum labar. Omnes ergo cum hoc proposito remanserunt, ut in Mesopolim profecti se ipsos traderent Tertyllo.
[71] Post paucos autem dies vocavit Alexander servum gregis procuratorem, & dixit: Vade, fili, ad Dominas tuas, Theclam & Justinam, cognatas nostras, & dicito eis, me constituisse cum Thallalæo, Stratonico atque Cleonico ingredi urbem, ut nos ipsos Tertyllo tradamus. Ille, ut jussum fuit, equum ascendit, & in Mesopolim processit ad Dominam suam. Vidit eum Thecla, & dixit: Cur tam cito ad nos rediisti? Ille respondit: [sed dissuadent id SS. Thecla & Iustina,] Dominus meus Alexander misit me, ut nuntiarem vobis, quemadmodum & ipse & viri, quos nosti, decreverunt ingredi Mesopolim, & tradere se Tertyllo, & capere martyrii coronam. Hæc audiens pia mulier illa, dixit servo: Abi ad Alexandrum, & illi referto, me nescire rationem ei ullam reddere, aut consilium dare, vel quidquam circa hoc jubere: tres enim illi Sancti & beati Pueri coram nobis hoc ei constituerunt, jusseruntque ut Tertyllo absconderetur; non tamquam non posset ejus tormenta sustinere, sed occultæ cujusdam dispensationis causa id ei mandaverunt. Nam cum ipsi præscientiam futurorum habeant, ex divini spiritus & gratia & illuminatione dixerunt, quod eum oporteret baptismum suscipere a quodam magno Episcopo. Ipsi quoque prædixerunt quod Tertyllus post quinque dies eum esset inquisiturus, & sancta atque beata Epiphana martyrium susceptura: quod ita factum est. Et ejus quidem mortem prænuntiaverunt in exemplum: ipsi autem Alexandro dixerunt ut maneret in loco, in quem eum duxisset Deus. Nostro igitur consilio transibit quo volet ipse Deus. Verumtamen rogemus eum, & Sanctorum petamus auxilium, per quos ipse Deus nobis providebit. Quod autem immitis Tertyllus jussit Epiphanam inlepultam jacere, nos ejus insipientiam & vanitatem derisimus: verumtamen si misericordis Dei sanctorumque ejus & beatorum Martyrum, qui multa signa fecerunt in hoc loco, voluntas est; volumus ipsam surripere, & mandare sepulturæ ubi placuerit ipsi Deo. Hæclocutæ Thecla & Justina servum remiserunt ad Alexandrum: cui ille singula exposuit. Quibus cognitis Alexander dixit: Fiat voluntas Dei.
[72] Sequenti autem nocte Sancti apparuerunt Alexandro in somnis, & dixerunt: [& Sancti eidem apparentes prohibent:] Nos tibi significavimus, quod Dominus de te indicaverat nobis: cur ergo labores affers Dominæ Theclæ circa hoc? Ecce tibi prædicimus, paulo post multo magis diaboli furor contra Christianos invalescet. Tu interim permaneto in isto loco, donec te visitet Deus; quia, ut prænuntiavimus, tu es opus Deo. Ipse quidem animam Epiphanæ recepit in cælum, & tuam eodem deducet. De corpore autem ipsius solicitus ne sis: nos enim cras nocturno tempore abimus cum Thecla & Justina cognatis tuis, & eam deferemus illuc, ubi nos sumus. Remane igitur istic cum Thallalæo, Stratonico & Cleonico: ex quibus Thallalæus intra paucos dies obibit mortem; Stratonicus autem & Cleonicus pro Christo martyrium subibunt. His dictis evanuerunt: Alexander autem experrectus dedit gloriam Deo, dicens: Quis ego sum, Domine, quod mihi peccatori, qui te semper persecutus fui, & te super omnes blasphemavi, provideri voluisti? Quam excusationem afferam ad te? [juxta quorum prædictionem] Verumtamen hoc dico & clamo: Peccavi, Domine, peccavi, & peccata mea ego cognosco. Orabat autem assiudue: flensque singulis diebus memoria repetebat, quæfecerat contra Christianos, maxime vero contra tres beatos Pueros, qui ex tam longinquis oris venerant in hæc loca. Paucis post diebus in eodem loco Thallalæus ægritudine oppressus obivit, confitens & adorans eum, qui nobis spiritum dedit & vitam: & ob cujus mortem reliqui tristati fuerunt valde. Cumque de sepulturæ loco consultarent, Alexander dixit, Feramus eum in suburbanum Antzianorum, [mortuus Thallalaus sepelitur.] & sepeliamus mus ubi reconditæ sunt reliquiæ Sanctorum viginti Militum, & ita fecerunt. Cum venissent autem in eum locum, invenerunt unum sepulcrum apertum: in quo aliquot ex Militibus fuerant sepulti. Ibi ergo Thallalæum deposuerunt, sepulcrumque concluserunt, Dei benignitatem glorificantes. Alexander autem currens accessit ad sepulcrum matris suæ Neophytæ & Isidoræ sororis ejus, quæ Theclæ mater fuerat, & ibi flevit vehementer, dicens: Heu me! Domina mea, supplica Domino, pro quo tuum sanguinem effudisti, ut salvet animam meam humilem; veluti Sancta & Beata Isidora soror tua supplicat pro Thecla filia sua, propter quod data est ipsi gratia hospitalitatis & misericordiæ; sic tu quoque roga Deum, ut malis quæ feci veniam concedat, præsertim quæ perpetravi contra Sanctos & Beatos Pueros, Alphium, Philadelphum & Cyrinum: ipsis quoque, Domina mater, supplica, ut his, quæ in eos gravissime admisi, parcant. Reversi postea fuerunt ab Antzianis, & venerunt in locum in quo degebant.
[73] Post duos autem dies Thecla accersivit Herpionem, quem pro Alexandro Tertyllus Consiliarium sibi constituerat, & dixit: Herpio, accipe pecuniam a me, [Iustina & Thecla egressa ad sepeliendum Corpus S. Epiphana] & redde corpus Epiphanæ. Ille respondit: Vereor, Domina, ne Tertyllus postea conquirat: & eo non invento me interficiat. Thecla respondit: Compertissimum tibi sit, quod si quærere voluerit, te mittet: cui tu respondebis ut voles. Herpio igitur accepta pecunia corpus nocturno tempore rapere permisit. Quapropter cum nocturnæ tenebræ advenissent, vocavit Thecla servos decem, cum quibus & Justina venit in Ceramium, ubi projectum erat corpus Epiphanæ. Cum vero servi ad ostium speluncæ pervenissent; omnes perterriti fuerunt, & ingredi timuerunt. Tum Thecla & Justina cucurrerunt, & ingressæ in speluncam, viderunt Sanctos Epiphanæ corpus custodientes, cujus facies lucebat ut sol, lumenque magnum circum fulgebat coram Sanctis. Qua re visa gavisæ sunt gaudio magno, & procidentes adoraverunt eos. Interea mira boni odoris fragrantia per speluncam manavit. Cum autem surrexissent, [vident id a Sanctis deferri ad suā sepulturā:] viderunt Sanctos ferentes corpus Epiphanæ: quo arrepto statim evanuerunt. Servi viderunt & agnoverunt Sanctos ingredientes in speluncam, & præ timore in humum prolapsi, ut mortui remanserunt. Tum egressæ horum Dominæ excitaverunt eos, dixerunt: Surgite, eamus, quia Sancti acceperunt corpus & discesserunt. Sequebantur autem sanctæ mulieres lumen Sanctorum, quod videbant ipsæ, donec pervenerunt in locum ubi jacebant Sancti. Quo ingressæ Thecla & Justina, viderunt Epiphanam jacentem a latere Sanctorum. Tum cucurrerunt & se projecerunt ad pedes eorum, flentes & dicentes: Vere mirabilis Deus in Sanctis suis, & gloriosus in majestate sua: magnus enim & terribilis est omnibus, qui in circuitu ejus sunt. Glorificamus vestram præsentiam, Sancti: quia per vos didicimus colere & adorare unum Deum verum, & unigenitum ejus filium Dominum nostrum Jesum Christum. Et ibi mulieres remanserunt, orantes Deum usque ad diluculum: nullus tamen ex Leontinis id cognovit. Ignorabant autem ubinam Sancti essent absconditi: erat enim locus solitarius extra urbem occasum versus, dicebaturque Strobilius. Postea vero quam Dei gratia permisit, ibi ædificatum fuit sanctum & venerandum templum sanctorum Martyrum. [quod cum gaudio intelligit Alexander,] Servus ab Alexandro iterum missus interrogavit de Epiphanæ corpore; cui dixit Thecla: Nuntiato Alexandro nos mirabilia vidisse circa corpus Epiphanæ: quamvis enim ejus mamillæ fuerint abscissæ, Sancti tamen Pueri corpus ejus sanum huc attulerunt, & mamillas in integrum restituerunt. Tum servus discessit, & Alexandro retulit, quæ facta fuerunt circa corporis Epiphanæ reliquias. Quæ audiens Alexander gloriam dedit Deo, una cum his qui pariter manebant. Ibi autem menses duos & dies decem & octo permanserunt: ita ut disposuerat Deus, quem decet gloria, honor & adoratio cum Patre increato sanctoque & vivificante Spiritu, nunc & semper & in secula seculorum. Amen.
PARS TERTIA
Similiter suspecta, Auctore eodem
CAPUT I.
Agathonis Episc. Liparitani adventus in Siciliam: Alexandri baptismus, & ordinatio sub nomine Neophyti.
[74] Cum pravus error instigante satana apud mortales vigeret regnaretque, & sævissima persecutio Christianos infestarer, propterea quod Licinius & ejus Consiliarius Valerianus, per universas regiones & urbes, Christianorum genus, [S. Agatho Ep. Liparitanus,] ubicumque fuisset inventum, igni tradi mandaverant; erat in Liparitanorum insula quidam Episcopus, qui vocabatur b Agatho, vir religiosus, timens Deum & divinæ Scripturæ valde studiosus. Cum autem impetu maximo & tumultu gravissimo ibi impius Diomedes c Christianos persequeretur, atque interficeret multos; Agathonem etiam Episcopum inquisivit, ut morti traderet. Deus autem, qui novit omnia antequam fiant, disposuit etiam hoc mysterium. Nam beatus Agatho, videns quæ fiebant in ea insula & in reliquis adjacentibus, ubi ministri dæmonum Christianos perdiderunt omnes; [in Siciliam appulsus,] consultis Primoribus civitatis reliquit locum suum, & intravit in navigiolum cum tribus servulis, & navigavit in Siciliam: quod quidem divino nutu factum fuit. Illud autem navigiolum delatum est in fluvium defluentem ex monte Therreo, & cum primum in terram egressi fuerunt, vir quidam qui prope fluvium erat occurrit illis: hic autem Christianus erat, & Deum timebat, vocabaturque Dometius. Qui cum vidisset Episcopum, eum in domum suam invitavit: habebat enim domicilium in loco, qui d Cyparissius dicebatur, ubi solus in spelunca quadam habitabat, & opulentia multa affluebat, sed benignitate multo magis præstabat. Beatus igitur Agatho illuc ascendit, [ab hospite Dometio] cum eo: a quo receptus fuit, in spelunca quadam, quæ sola erat in latere montis. Dometius autem Agathonem interrogavit, quam ob causam illuc solus advenisset. Ille singula de tyrannorum persecutione exposuit; & quemadmodum relictus solus, persuadentibus quibusdam Christianis, aufugisset, ut Dominus res ejus disponeret & animam salvaret. Dometius respondit: Crede mihi, Pater, quod hic etiam multa perturbatio atroxque persecutio est contra Christianos, sub Tertyllo impio & crudeli: qui hanc insulam regit, & in Mesopoli Leontinorum ut plurimum habitat, propter loci commoditatem atque nobilitatem, & propter aquarum copiam rerumque omnium affluentiam.
[75] [docetur 3 Sanctorum gesta & miracula;] Postea hic Dometius omnia retulit de tribus Fratribus Alphio, Philadelpho & Cyrino, quemadmodum a fœdissimo Valeriano ad Diomedem missi fuerunt, & ab eo ad impium Tertyllum: qui apud Taurominium eorum capita derasit, vultus pice denigravit, grave lignum ipsorum collis circumposuit, utque id apud montem Maschalorum Dei voluntate sublatum, & in mare projectum fuit; vultus purgati fuerunt, capillique recreverunt; utque ipsi Sancti sani effecti milites attonitos & humi prostratos excitaverunt, fluvium Symethum imbribus auctum facile pertransiverunt, impulsu quorumdam militum: qui videntes Sanctos illæsos pertransisse, flumen ingressi demersi fuerunt, & usque ad crastinum diem non apparuerunt; Sancti autem in altera ripa reliquos milites exspectaverunt, donec fluvius decrevit. Præterea narravit Sanctos, ruptis vinculis, quibus erant manus ligatæ, & profusis precibus ad Deum, Hebræi filium a dæmone liberavisse: & ejectum dæmonem clara voce Tertyllo minatum fuisse, & apud Mesopolim Theclam paralyticam sanavisse, & Justinam altero oculo captam curavisse, multaque alia miracula fecisse. Audiens sigillatim omnia sanctissimus Episcopus, obstupuit: & in illo die non comedit neque bibit, sed se dejecit in terram flens ejulansque. Cumque suam animam miseram existimaret, dixit: [anhelansque ad martyriā,] Quid faciam miser? quia martyrii certamen fugi, & me non tradidi Diomedi, ut ab eo torquerer, & sanguinem effunderem pro Domino Jesu Christo. Hæc secum disserens Episcopus, permansit jejunus usque ad vesperam: Dometius autem accessit, & eum hortatus est, ut ab humo surgeret & cibum caperet. Ille vero renuebat, & humi devolvebatur, largosque lacrymarum fluctus profundens, dicebat: Domine Jesu Christe, Deus ante omnia secula natus ex Patre, audi me & dirige humilitatem meam, & demonstra; Oporteat me hic remanere, an in meam insulam redire? Tu Deus horum sanctorum trium Martyrum, dirige me ut vis.
[76] [a 3 Sanctis instruitur] Hæc precatus B. Agatho Episcopus obdormivit, in somnisque vidit tres sanctos Pueros, quorum facies erant pulchræ atque speciosæ, valdeque lucentes ut sol, & accedentes se inclinaverunt ei. Qui perterritus dixit: Quinam estis, filii, aspectu præditi peregrino, eoque admodum jucundo? Illi rursus se inclinantes dixerunt: Nos sumus Pueri peccatores, quos huc misit Licinius, Christianorum persecutor & destructor, atque ipsius Dei blasphemator: misit autem ad Tertyllum unanimem sibi, qui quamvis nostra corpora occiderit, animas tamen occidere non potuit. Nos autem cum vidimus te huc accessisse, & res nostras audivisse ab hoc viro, a quo susceptus es hospitio; animadvertentes te mœstitia premi, venimus ut tuæ Sanctitatis oratio exaudiatur. [de rebus futuris & faciendis:] Quapropter scias Dominum Jesum Christum te misisse huc, occulta quadam ipsius Dei dispositione. Ecce igitur gaudebis & glorificabis Deum. Nam propter ejus benignitatem oportet te transire in quemdam Siciliæ locum, ubi permaneas usque ad mortem Tertylli. Tunc temporis enim per te multorum animæ salvabuntur: sed oportet quadraginta diebus te residere in his speluncis: post id tempus transmigrabis quo Deus ducet te. Quibus dictis, Sancti capite inclinato Episcopum salutarunt & discesserunt. Tum Beatus Agatho experrectus glorificavit Deum dicens: Benedictus Deus, qui non sprevit preces meas, & misericordiam suam non amovit a me, sed demonstravit mihi desideratorum Martyrum aspectus, & mihi peccatori ancipitem, incertamque mentem stabilem reddidit & firmam. Hoc opus tuum est & non humanæ naturæ. Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, quia effectus sum dignus videre tuos Sanctos, qui tibi bene placuerunt, & pro te passi & mortui fuere.
[77] Postea vero quam illuxit permanens adhuc in eadem spelunca, Dometium vocavit & dixit: benedictus Deus, Domine Dometi, quia merui per te hujus tam boni & tam magni thesauri spectator fieri: & omnia exposuit, quæ viderat per somnium. Quæ audiens Dometius, ipse quoque Deum glorificavit, dicens: Ecce, Pater, hæc spelunca maximam dignitatem obtinuit; eo quod eam Sancti, [quæ Dometio indicat] qui accesserunt ad nos, sua præsentia dignati sunt. Tum Episcopus interrogavit & intellexit nomina Sanctorum, & dixit: Crede, frater, me vidisse homines, quos numquam spectavi. Post paucos autem dies Dometius accessit in Mesopolim necessitate ductus, [& S. Theclæ resert] & se contulit ad Theclam, cui nuntiavit quemadmodum venerat Episcopus: qui auditis mirandis Sanctorum gestis, cum lacrymis crediderat, & dormiens viderat sanctos tres Pueros, spectabiles & jucundos ipsi, qui ei miranda quædam exposuerunt. Thecla vocavit quemdam ex domesticis, & datis, quæ opus erant, dixit: Abi cum Domino Dometio in Cyparissium, & alloquere nomine meo virum, quem tibi demonstrabit Dometius, & dices: Domina mea, Pater venerande, dicit sperare se fruituram tuis sanctis precibus. Tum ille cum tribus servis & cum Dometio iter fecit, & in speluncam pervenit: [cum læta omnium notitia,] in quam ingressus Episcopum adoravit, ut jusserat Thecla, & mandata exposuit. Episcopus dixit, servis: Hæc renuntiate Dominæ Theclæ: Benedicta tu, benedicta domus tua, & benedicta omnia quæ sunt in domo tua. Audivimus jam tuam erga Deum constantem fidem, qui te confortat propter tuas eleemosynas & ministeria erga sanctos Martyres, quibus servivisti cum Justina cognata tua: & in hac quidem vita diu permanebis, & desiderata obtinebis: post hunc autem vitæ cursum particeps eris bonorum, quibus fruuntur hi Sancti, quos cum fide & caritate in domum tuam duxisti. Hæc omnia ab Episcopo dicta servi Dominæ retulerunt.
ANNOTATA.
a Hic iterum sub alio titulo sequebatur De Agathone Liparitanorum Episcopo: nec non de Alexandro & de morte Tertylli.
b S. Agathonis Acta hinc & aliunde habet Roccus Pirrus tomo 2 Siciliæ sacræ notitia 8, & ait obiisse 27 Iulii, eoque die festum celebrari a Leontinis: quo etiam die resertur a Cajetano & Ferrario.
c Idem verosimiliter, qui in principio num. 10 Puteolis Præfectus S. Erasmum sociosque dicitur occidisse.
d Cyparissius, inter Catanam & Leontinos, haud procul a littore. Ita Cajetanus. MS. Neapolitanum in loco quem Lyparensium vocant: sed postea etiam ibi Cyparessium scribitur.
CAPUT II.
Passio SS. Cleonici & Stratonici. Alexandri baptismus & ordinatio.
[78] Tum post dies paucos a a Licinio & Valeriano ad Tertyllum litteræ perlatæ fuerunt, [Novo edicto vulgato] quibus jubebant ut totum penitus Christianorum genus e Sicilia tolleret, & ne nomen quidem Christi proferri permitteret. Quibus litteris acceptis Tertyllus jussit convenire omnes Mesopolis Principes, & iniqua jussa contra Christianos legi. Quibus auditis grandes natu & minores, viri & mulieres, exhorruerunt tantam Imperatoris Licinii & Valeriani insaniam, qui exercitum etiam Tertyllo miserunt; ut tutius inquireret latentes Christianos. Cum autem tam aspera procella orbem terrarum & insulam Siciliam imprimis invasislet; parens filium, filius parentem, frater fratrem, amici amicos Tertyllo deferebant. Tum Stratonicus & Cleonicus dixerunt Alexandro: Nec fas est, nec prodest nos diutius latere ac timere Tertylli minas. Discedamus jam & tradamus nos ei juxta Dei voluntatem, qui disponet res nostras. Respondit Alexander: [SS. Stratonicus & Cleonicus Martyres ultro se sistunt:] Discedite, fratres, in pace, & mei memores estote in consummatione martyrii vestri. Profecti ergo illinc venerunt in Mesopolim Leontinorum: & in prætorium ingressi, Tertyllum invenerunt, sex peregrinos interrogantem. Accedentes autem clamaverunt; Christiani sumus, o inique Tyranne. Tum milites eos comprehenderunt, & coram Tertyllo statuerunt. Ipse eos circumspiciens, dixit: Unde vos estis? & quæ vobis nomina? Illi responderunt: Nos hujus civitatis cives sumus. Tertyllus iterum interrogavit: Quis vobis persuasit aut vos coegit huc intrare, & nobis injuriari? Illi dixerunt: Tu profecto dignus es omni injuria & ignominia, quia persequens Christianos expuis & contemnis tuum creatorem Deum. Hæc audiens Tertyllus, furore repletus, dentes eorum lapidibus perfringi jussit. [& varie cruciati] Idque milites peregerunt, dicentes: Ne contradicatis Principibus nostris. Et paulo post Tertyllus jussit eos boum nervis crudeliter verberari a quatuor viris. Et dum cæderentur Sancti, dixerunt: Domine Deus noster, indulge nobis, & recipe animas nostras in æterna tabernacula: nosque adjunge Sanctis tuis Alphio, Philadelpho & Cyrino. Tum fædus & crudelis Tertyllus afferri jussit uncinos, quibus Sancti Alphii linguam absciderat: & his horum duorum linguas a carnificibus extrahi & recidi præcepit. [moriuntur] Qua re peracta, corpora extra urbem funibus protracta, in profundissimum puteum aqua scatentem præcipitari mandavit, in loco cui, nomen Heracleo: multos etiam alios & apud Leontinum & apud ejus fines & campos curavit [interfici.] Post aliquot dies profectus est cum exercitu multo in castellum quod dicitur b Mineum, ubi Christianos interemit qui erant ex Leontinorum Mesopoli & alios ibi existentes, [multi Martyres in Mineo.] atque inde Christianorum nomen penitus eradicavit, ut impius Valerianus mandaverat: datum est enim talibus tyrannis etiam hoc, propter eos qui heredes imperii futuri erant.
[79] Peractis autē quadraginta diebus, cum esset B. Agatho [in speluncis,] in quibus latebat; pertransiverunt illac quidā Tertylli unanimes & fidi sectatores: & audiverunt voces psallentium in speluncis, & introgressi viderunt Episcopum cum tribus aliis. Inde reversi Tertyllū ex urbe Leontina discessisse cognoverunt, [a Sanctis apparentibus edocta S. Thecla] & referebant in Mesopoli, quemadmodum viderant Episcopum & alios cum eo. Sequenti vero nocte Sancti apparuerunt Theclæ valde manifeste, & dixerunt ei: Domina mater, mitte in Cyparissium servum tuum qui Alexandro ministrat; ut Episcopum adducat ad Alexandrum, ut cum eo permaneat quamdiu placebit Deo: quia viri quidam auscultantes, eum cum sociis psallentem audiverunt, videruntque, & Herpioni deferre decreverunt. His dictis Sancti recesserunt; & Thecla experrecta servum vocavit, qui forte quadam venerat ex grege missus ab Alexandro, & dixit ei: Fili Hermylle, cape tecum aliquos ex servis qui tecum sunt, [curat S. A. gathonem migrare ad Alexandrum:] qui singuli suos habeant equos, & tres alios præterea equos, & vade in Cyparissium, ubi est Episcopus cum Clericis suis, & eos deduces ad Alexandrum ante solis ortum. Hermyllus celeriter mandata peregit, & Cyparissii speluncas ingressus, invenit Episcopum legentem & divinas Scripturas perscrutantem: quem adoravit & dixit ei: Surge, Pater venerande, & equum celeriter ascende. Nam Domina mea, serva tua & filia spiritualis, misit nos, ut salvaremus te & deduceremus in locum omni penitus suspicione carentem. Beatus Episcopus admiratus est mulieris fidem & Sanctorum monita, qui prædixerunt quod post quadraginta dies esset inde profecturus. Illi ergo equorum ministerio ex Cyparissio ante gallicinium ad locum pervenerunt, ubi erat Alexander: cui eum præsentem exhibuerunt, & dixerunt; Hunc ad te miserunt sancti tres Pueri, Alphius, Philadelphus & Cyrinus, ut te illuminet & doceat symbola Christianæ religionis.
[80] Alexander cum vidisset Episcopum, surrexit, & inclinavit se ad pedes ejus dicens: Benedictus Deus & Pater Domini nostri Jesu Christi, qui non reliquisti me expertem gratiæ tuæ. Et Episcopo dixit: Salve, Pater venerande, qui es pastor bonus, & animam tuam ponis pro ovibus tuis Deus te misit quæsitum perditam ovem, ut eam inventam poneres in humeris misericordiæ, & adjungeres numero ceterarum, quæ sunt in grege Domini, ut fiat unum ovile & unus pastor. Hæc audiens Episcopus ab Alexandro, dedit gloriam Deo, dicens: Gratias ago tibi, Domine Jesu Christe, quod non in vanum laboravi. Nunc quidem credo, quod tua voluntate perductus sum in hanc insulam. His dictis resederunt in spelunca, & servi redierunt ad Theclam, & omnia exposuerunt ei. Quæ gratias egit Deo & ipsis servis, quia tam cito mandata peregissent. In eo autem monte sanctus Episcopus docebat Alexandrum sanctæ matris Ecclesiæ præcepta, & omnes Ecclesiasticas institutiones. [quem illo biennio instruit:] Discebat Alexander Epistolas Pauli, Psalterium & sanctum Evangelium, omnium Scripturarum perfectissimum: factusque est divinæ Scripturæ studiosus adeo, ut intra menses octo hæc omnia perceperit, nec aliud exoptabat aut enitebatur scire, quam divinæ Scripturæ interpretationem: & in hoc studio annos duos in illo monte peregerunt. Tertyllus autem apud Mineum mansit annum unum & menses tres: inde se contulit Catanam, perdens omnes Christianos, quos inveniebat. Apud Mesopolim autem reliquerat Herpionem, Marullum & Colymbionem, viros malos, inhumanos & crudeles, quos Alexandro substituerat. Hi autem Christianos graviter cruciabant, ubicumque eos inveniebant: ex quibus multi constanter tormenta patientes, perimebantur; multi autem sustinere nequeuntes, diis sacrificare compellebantur.
[81] Post duos annos sancti Pueri apparuerunt in monte Alexandro & Agathoni, dixeruntque: [Iterum a Sanctis jussi discedere:] Discedite hinc, quia Tertyllus iniquus revertitur: & quidam audiverunt vos cantantes Deo psalmos & hymnos, & decreverunt Tertyllo nuntiare. Quare abite hinc ad maritimas partes Græci c, & ibi permanebitis usque ad mortem Tertylli: illic autem revelabitur vobis a Deo quid vos oporteat facere. Tum dicta salute Sancti evanuerunt, discesseruntque. In eadem quoque nocte apparuerunt Theclæ, & dixerunt: Domina mater, mitte duos servos ad montem cum duobus equis, ut ducant Alexandrum & Episcopum in oram maritimam loci, cui nomen Græco: nam Deus non permittit Tertyllum in ea loca pergere. Thecla experrecta jussit uni ex servis suis ut viseret, quæreretque an venisset Hermyllus ex grege: hic autem stabat ante fores. Et audita hac voce respondit: Ecce adsum, Domina mea. Illa dixit: Cape septem equos & servum unum tecum, & abi celeriter ad Alexandrum: quem cum sociis deduces in oram maritimam ejus loci, qui Græcus dicitur. Ille dixit: Fiat, Domina, ut jussisti; viam tamen ignoro, quia nox est. Inquit illa: Abi sine timore, & sanctorum trium Puerorum auxilium implorato, nam ipsi tibi opem ferent. Hermyllus igitur equos septem & pari numero servos assumens, perrexit ad montem, ubi erat Alexander & Episcopus: qui juxta Sanctorum monita equos ascendentes, cum ceteris iter arripuerunt. Cumque parum processissent, princeps malorum & hominum perniciosus prævaricator diabolus, voluit eos in stagnum delatos perdere. Sed equi cum pervenissent in stagni locum periculosum, [iisdem viā monstrantibus veniunt Græcum:] se continuerunt. Hermyllus autem locum annotans, exclamavit voce magna, dicens: Advertite, Domini nostri: nam vereor ne aberraverimus a via. Auxiliare nobis Deus trium Puerorum Alphii, Philadelphi & Cyrini, & nos deduc quo tu vis. Et extemplo Sancti accedentes, clamaverunt: Sequimini nos servuli. Et procedentes iterque præmonstrantes, eos incolumes duxerunt usque ad oras maritimas loci qui dicitur Græcus. Illuc cum pervenissent, Sancti dixerunt: Ecce Græcum: manete hic. His dictis evanuerunt.
[82] Postea vero quam illuxit, vir quidam valde pius & timens Deum, cui nomen Publio, venit ad eos; & currens procidit ad pedes Episcopi & Alexandri dicens: Cuiates estis? quia vester aspectus peregrinus mihi videtur. [ubi excipiuntur a Publio,] Et illi dixerunt: Peregrini sumus, fili. Ille interrogavit audivitque, quod propter Tertylli metum illuc accessissent: & dedit eis cellulam, quam habebat in medio montis d prope fluvium Assiam, præbuitque victui necessaria. Cum Publius diligeretur ab Episcopo & Alexandro, numquam discedebat ab eis, maxime vero quia discebat res sacras ab Agathone. Hic Publius ædificaverat templum valde venerandum & bene ornatum, nec aliud melius erat in partibus illis, denominabatur autem Reginæ nostræ Deiparæ ac semper Virginis Mariæ: in quod accedere timebat propter metum pestiferi Tertylli; nam sævissimus Armatus, qui ante Tertyllum Siciliæ donatus fuerat, eo in loco perdiderat multos viros & mulieres, quorum aliquos igne combusserat. Beatus autem Agatho in illud templum ingressus, exultavit valde dicens: Visne, fili mi, Publi, pingamus hoc templum in gloriam & honorem Domini. Ille respondit: Vellem profecto, mi Domine: sed in præsenti nullus pictor adest. [& in ejus ecclesia Agatho pingit 3 Sanctos,] Respondit B. Agatho: Ego ipse pingendi periculum faciam: quod si tibi placebo, persequar. Tunc Publius procidens ad pedes ejus, rogabat eum dicens: Auxiliare Domine, mihi humillimo servo tuo. Tandem vero jussit Episcopus afferri sibi quod requiritur ad componendos colores: quibus allatis primum omnium in ligno, e quod in medio templi erat; depinxit S. Alphium ea forma, qua eum viderat in somnis: pari quoque ratione S. Philadelphum in secunda columna, & S. Cyrinum in tertia, ita ut sibi apparuerunt apud Cyparissium: quod efficere B. Agatho cupiebat valde. Postea baptismatis lavacrum novum f fabricatus est adeo bene, ut miraretur Publius ita pulchrum & artificiosum opus.
[83] His peractis per dies quadraginta in sacris Alexandrum instruxit; [baptizat Alexandrum,] postea Publio jussit ut aqua impleret lavacrum baptismatis, ipsamque aquam benedixit & sanctificavit; atque baptizavit g Alexandrum, & mutato nomine appellavit Neophytum h, & Publius fuit ejus patrinus in sancto & salutari baptismate. Cumque oleo Sancto perunxisset, participem fecit eum immaculati & pretiosi sanguinis Christi: singulisque diebus sanctissimum Christi corpus sumebat Alexander. Tum post dies octo petivit ab Episcopo Neophytus (verus enim Neophytus in nova planta Ecclesiæ erat, sicut sancti Pueri prædixerunt) petivit autem ut Clericus fieret. Episcopus cognoscens ejus fidem, [ordinat Clericum,] detondit comam & Clericum fecit, atque Lectoris tribuit gradum: & post dies quadraginta in Diaconum elegit. Sed cum venisset quadragesimus dies, [dein Diaconum,] antequam Diaconus fieret, petivit ab Agathone ut quadraginta diebus unum alium adderet, quod concessum est. Sed quia Neophytus quotidie jejunabat, & non gustabat neque carnem neque vinum; voluit Episcopus i ut per duos dies a jejunio se contineret. Ibi autem permansit annum unum & menses decem: quotidie quidem diluculo surgebat, & Episcopo ministrabat, a quo sacris litteris optime fuit instructus. Thecla vero singulis mensibus mittebat ad eos, ut de Neophyti cognati sui salute certior fieret: & cum cognovisset quod Diaconus esset electus, dedit gloriam Deo.
[84] Post hæc autem Episcopus dixit Alexandro: Fili Neophyte, [ac denique post multā instructionem,] volo tibi Presbyteratus dignitatem per meas peccatrices manus imponere. Ille ait, Grave quidem est hoc jugum, Pater venerande: vereor ne ipsum sustinere nequeam. Respondit Episcopus: Grave quidem pusillanimis, leve autem obedientibus & sustinentibus propter nomen Christi. Dixit Alexander. Quid quod tyranni nos oppugnant; nec habemus facultatem demonstrandi nos Episcopos & sacram doctrinam? Episcopus dixit: Certe in præsenti oppugnamur a tyrannis impiis & inquis, sed ut fœnum arebunt, & ut olera herbarum cito decident, & expugnabit Dominus oppugnantes nos. Sed adverte, Neophyte fili; quod aliud bellum interius habemus, quo in animo oppugnamur: sed ubi bella, ibi præmia; ubi lucta, ibi corona. Præterea B. Paulus Apostolus clamat: Non est nobis colluctatio adversus carnem & sanguinem; sed adversus principes & potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiæ in cælestibus. [Eph. 6, 12] Hoc igitur bellum si possumus vincere, semper erimus cum Christo: Tyrannorum autem lucta contra nos non valet. Adhuc enim modicum, & non erunt peccatores: quæres locum ipsorum, & non invenies: ipsi enim igni inextinguibili tradentur, qui paratus est diabolo & angelis ejus. Dixit Neophytus: Quomodo possumus, Pater, bellum hoc extinguere? quibus opibus, quibus remediis? B. Agatho respondit: Audi, fili Neophyte. Hæc bella extingui possunt per jejunia, orationes, eleemosynas, hospitalitates; longanimitatem, mansuetudinem, & pacem; non assentiendo cogitationibus malis, quæ nos invisibiliter oppugnant; non ut ipsi tyranni, qui nos verberant & capita excidunt: hoc namque bellum invisibile est: & in ipso corde. Hæc audiens Neophytus dixit Episcopo: Crede, Pater, [Presbyterū.] quod certare decrevi: & annuente Domino, meam animam in portum salutis adducam. Tum Episcopus dixit: Quid dicis de Presbyteratus honore, ad quem manibus meis te volo promovere? Ille dixit: Faciam ut jubes. Cum venisset autem Natalis Domini nostri Jesu Christi, post Missarum solennia promovit Episcopus Alexandrum ad Presbyteratus honorem: qui gratia Christi mutatus est in alium hominem, ita ut miraretur Episcopus.
ANNOTATA.
a MS Neapolit. Vix elapsi erant dies viginti.
b Ibidem rectius Menæum, ubi & Menais fons: de his autem aliisque plurimis Martyribus egimus 18 Februarii, nulla apparente causa cur talis dies eorum cultui sit adscriptus.
c Hic & mox infra scribebatur Crecus: sed deinde semper & in MS. Neapol. appellatur Græcus. Estque juxta Cajetanum locus prope Panthagiam, ubi specus visitur jam Deiparæ dicata.
d Mons hodie Diavolopri; & fluvius Assia dicitur Gisira, qui in Panthagiam influit.
e MS. Nepolit. in medio columna.
f Idem, picturis renovavit.
g Non apparet causa cur Alexander per biennium & amplius distulerit baptismum tam ardenter expetitum, nisi forte sacri instrumenti locique defectu: & hic quoque difficulter est credibilis, cum etiam in sævißimis persecutionibus Episcopi Christianorum portatilem, ut nunc loquimur, capellam haberent, quam si ex Lypara non attulit Agatho, in Sicilia tamen curare sibi potuisset per S. Theclam, cujus munificentia istic sustentabatur.
h Hæc ratio mutandi in baptismo nominis ignota videtur fuisse primis Ecclesiæ seculis, ideoque haud parum suspecta mihi est. Adde quod num. 57 hic Alexander a Sanctis adhuc viventibus Neophyti nomine salutatur diu ante baptismum; & infra num. 115 indicatur noluisse a Leontinis cognosci in vita sua; ut hæc ei fuerit, si fuit aliqua, causa mutandi nominis statim ab initio conversionis suæ: nam & num. 119 dicitur ideo voluisse latere, quia Alexandrum Christiani haud levius timebant quam Tertyllum metuebant.
i MS. Neapolit. Jejunabat Neophytus omnibus diebus, ac post etiam binos dies jejunus continuabat: quæ verba multo commodiorem habent sensum, neque enim satis intelligitur quid sibi velit petitio, ut post quadraginta dies unum alium adderet.
CAPUT III.
Tertylli cædes, persecutionis finis, quæsitæ frustra trium Fratrum Reliquiæ.
[85] [Tertyllus, spe Sanctos comprehendendi frustratus,] Cum rediisset Tertyllus ex civitate Catanensium in Mesopolim, quidam viri, qui viderant Episcopum aliosque Christianos in speluncis Cyparissii a, detulerunt Tertyllo: qui dedit milites ut eos comprehenderent, & ad se deducerent. Illi profecti, cum pervenissent in speluncas in quibus viderant Episcopum, ingressi neminem invenerunt. Tum milites delatores ipsos comprehenderunt, & eos verberare cœperunt, dicentes: Quare illusistis Domino Tertyllo? demonstrate nobis quos detulistis Christianos? Illi timore concussi, & coram Tertyllo comparere non audentes, milites rogabant ut dimitterentur: sed milites renuerunt & vinctos duxerunt ad Tertyllum, dixeruntque: Mendaces sunt hi, Domine, nullum invenimus in eo loco, qui esset Christianus. Iratus Tertyllus in carcerem detrudi jussit, & post paucos dies pro tribunali sedens in medium adduci mandavit, atque jam præsentibus dixit: Quomodo mihi mentiri ausi fuistis? Illi dixerunt: Per magnos & immortales deos, & per tuum atque Imperatoris caput, Domine, juramus, nos vidisse eos. Tertyllus tamen jussit eorum capita truncari. Herpio autem, Marullus & Colymbio ac reliqui qui aderant dixerunt: Si hoc feceris, Domine, scias: [vix abstinet a nece delatorum:] quod Christiani brevi tempore multiplicabuntur adeo, quod in nos manus injicient: nemo enim amplius eos deferre audebit. Jube igitur his parci. Tertyllus ergo paruit dictis Consiliariorum, & eos viros incolumes abire permisit.
[86] Tum princeps malorum diabolus, victum videre Tertyllum non ferens & gravissima in Theclam indivia exardescens, assumpsit formam hominis, & accessit ad Tertyllum, dixitque: Quare vis de his hominibus supplicium sumere? ego tibi demonstrabo illos, qui abscondunt eos, quos hi tibi detulerunt. Thecla quidem hujus civitatis primaria mulier misit servos & equos in montem Selinodium: [deinde secutus diabolum, illos tradere promittentem] & per eos in tutum locum deducti fuerunt, ubi etiam later Alexander. His auditis, Tertyllus dixit diabolo, qui assumpserat formam hominis: Scis ne locum, dilectissime, ubi latent? Ille dixit: Novi profecto locum & speluncam ubi sunt absconditi. Tertyllus igitur invenisse se Alexandrum credens, valde gavisus fuit: & jussit Herpioni & Marullo, ut dum ipse iret quæsitum Alexandrum, Theclam & Justinam in carcerem conjicerent. At Marullus dixit: Ne injiciamus, Domine, manus nostras in Theclam: ne propter eam Mesopolis tumultuetur contra nos; quia, ut diximus tibi, non manifeste Christum profitetur: sed ipsum Alexandrum prius comprehendamus, & per eum omnia, quæ dicuntur, intellige. Quis novit an propter timorem tui occultetur? Quod si fuerit inventus, te fortasse placabit: & tu mutata sententia eum restitues in pristinum locum, eritque rursus Consiliarius bonus contra eos, qui blasphemant deos nostros. Placuit Tertyllo hic sermo, & exercitum congregari jussit, ut cum eo accederet illuc quo eum diabolus ducebat. Per mediam urbem iter facere cœperunt: & eos diabolus non duxit per viam rectam (vir enim stultus & iniquus ambulat viam non bonam) sed per Hebræorum habitationes. Quapropter Principes Herpio, Marullus & Colymbio dixerunt: Via, quæ ducit in montem Selinodium, non est ista: tu autem, homo, male nos duxisti. Respondens diabolus dixit: Non ita est; nam intendimus hac, ne pulverem a nobis excitatum videant & aufugiant. Per hunc ergo locum occulte gradiemur, & per vertices montium ex improviso eos deprehendemus; nec nos sentient nisi pervenerimus prius ad eos, & coram eis affuerimus.
[87] Processerunt ergo, & in quasdam Mesopolis profundas valles inciderunt. Tunc satanas transformatus fuit in cervum magnum, & se obtulit Tertyllo. Locus autem ille profundus & tenebrosus erat atque saxosus. In eo igitur cervum agitare cœperunt Herpio, Marullus & Colymbio atque alii, equos calcaribus urgentes. Et ecce sancti tres Pueri manifestissime apparuerunt, [a Sanctis apparentibus occiditur.] habentes gladios in manibus, quibus Tertyllum percusserunt; Alphius quidem in ore, Cyrinus autem in humeris, Philadelphus vero in corde: atque ipsi optimates in loco illo obscuro prostrati fuerunt ad terram una cum equis b:& supervenientibus tenebris nocturnis, usque ad diem crastinum ibi latuerunt (Nos autem affirmamus quod ira divina eos invasit) nullus tamen ex toto exercitu vidit quid de is factum esset c. Egressis autem illis ex Mesopoli, unus ex Alexandri servis venit ad Theclam & Justinam, flens lugensque & suam verberans faciem. Et illæ interrogaverunt, quid esset? mortuus ne esset Dominus ejus, [Ob rumorem de S. Thecla captenda,] an in manus Tertylli venisset? Ille respondit vir quidam venit ad Tertyllum, & dixit: Thecla eripuit ex manibus tuis Episcopum & alios, qui erant cum eo in monte Selinodio: ubi etiā erat Alexander. Ille jussit vos in carcerem trudi: sed Principes consuluerunt, ut tunc temporis id facere caveret. Reversus autem, vobis multa est illaturus tormenta. Tum Thecla dixit servo: Quid gloriatur in malitia qui potens est? Iniquitatem locuta est lingua ejus. Quid ego dicam? Ne glorietur curvus, ut rectus.
[88] Postea Thecla & Justina ad Sanctos ingressæ sunt, & procidentes in terram juxta pedes ipsorum, ipsa corpora osculabantur flentes & dicentes: Ne permittatis, sancti & gloriosi Martyres, tradi nos in manus impii & nefandi Tertylli: non quod tormenta ejus timeamus, sed ut id quod desideramus perficere possimus, ut vos scitis: ne tradatur, Domine, senectus servarum tuarum in manus ejus. [in defensionem ejus collecti servi,] Dum hæc dicerent in spelunca, per domum Theclæ vulgatum fuit, quod decreverat Tertyllus eas pœnis afficere: & statim servi congregati fuerunt numero trecenti quinquaginta duo: & Alexander etiam hac re audita, libertos ducentos viginti d misit, qui se ipsos instruxerunt armis, ut concurrerent cum exercitu Tertylli: & hi omnes erant domestici, Dominæ autem ignorabant id quod illi parabant. Jam sparsis noctis tenebris per terram exivit Thecla & Justina, ex loco ubi erant corpora Sanctorum, & invenerunt servos congregatos atque instructos ad pugnam: dixeruntque eis: Quid vobis est, filii? Illi responderunt: Audivimus quod iniquus Tertyllus vult torquere vos. Mulieres responderunt: Nos, filii, vestra ultione non indigemus, cum habeamus Deum admirabilium Sanctorum, qui erit protector & defensor noster, pro quo mortui fuerunt illi tres Pueri unanimiter & concorditer. Abite, filii, ad peragendum vestra negotia; [ab ea dimittuntur,] nolumus enim ut pro nobis hoc efficiatis, ne perdamus nos mercedem nostram: nam vos tyranno resistere non poteritis, cui a Deo datum est tempus nocendi & malefaciendi nobis, ut manifestentur electi Dei: quin potius vos ipsi effundite sanguinem vestrum pro nomine Domini nostri Jesu Christi. Servi autem dixerunt: Nos quidem audacter contendimus pro vobis effundere sanguinem eorum, qui Christum non colunt. Post multa tandem recesserunt servi, nemo tamen adhuc noverat quæ Tertyllo contigerant & principibus ejus: milites vero abjerunt ad loca sibi constituta.
[89] In nocte autem Sancti per somnium hilari vultu apparuere Theclæ, dicentes: Gaude, Domina mater, ecce annuntiamus quod iniquus Tertyllus mortuus est cum tota Principum suorum potentia. Nunc mitte nuntium ad desideratissimum vobis fratrem Alexandrum, cui translatum est nomen in Neophytum Presbyterum, ut se conserat in hunc locum una cum spirituali nostro Patre Episcopo Agathone. His dictis recesserunt. Surgens autem Thecla vocavit Hermyllum servum suum, [Leontinos veniunt Agatho, Neophytus, Publio:] & dixit: Cape equos, & abi ad beatum Episcopum Agathonem & Neophytum, sanctæ Matris Ecclesiæ purum vas nuper elaboratum; & illis nuntiato, quod Tertyllus & ejus Principes iniqui mortui fuerunt per iram divinam, & satanæ spiritum male tradiderunt. Servi acceptis equis perrexerunt in Græcum. Quibus visis Episcopus & Presbyter Alexander dixerunt: Quid ad nos accessistis? Illi dixerunt: Domina nostra misit nos, ut nuntiaremus vobis, quod mortuus est Tertyllus, & ejus potentes Principes. Hac re cognita, Episcopus & Neophytus una cum Publio accesserunt Mesopolim, & vespere intraverunt in domum Theclæ. Justina & ancillæ obviam processerunt, atque inclinato capite flexisque genibus eos receperunt. Beatus Agatho dixit: Beatæ vos estis hoc in loco, quia Sancti propter vos multa signa fecerunt hic: & rogavit ut ostenderent reliquias Sanctorum, quas diu desideraverat videre. [venerantur Reliquias trium Sanctorum.] Tunc mulieres, cum Episcopo Agathone & Presbytero Neophyto ac reliquis, qui erant cum eis, intraverunt in speluncam, ubi erant corpora sanctorum Martyrum. Quo ingressi senserunt miram suavis odoris fragrantiam, lumenque viderunt refulgens circum corpora Sanctorum: & accedentes osculati sunt sanctos pedes eorum, atque fleverunt tam diu quod eos vires defecerunt; ibique per totam noctem permanserunt insomnes, legentes & cantantes psalmos & hymnos, & in eo quidem loco quotidie perstiterunt, donec Dei gratia effulsit: & Ecclesiæ reædificatæ fuerunt.
[90] Quatuor vero annis jam peractis post mortem sanctorum Martyrum Alphii, Philadelphi & Cyrini, crudelis & impius Tertyllus, cum pravo & iniquo Senatu suo, voluntate divina periit. Nam quamvis lento gradu divina procedat ira, solet nonnumquam & in hac vita graves sumere pœnas de his qui agunt in eum injuste. Posteaquam igitur demersus in profundum Tertyllus,[Militibus ex urbe fugientibus,] congregatus est universus exercitus, eum ejusque Principes conquirens: quibus non inventis perterriti milites a Mesopoli recesserunt: timuerunt enim valde, quia multi ex amicis, quos habebant in Mesopoli, exposuerunt, se oculata fide vidisse Sanctos, qui magnum post se exercitum ducentes, eos expellebant, dicebantque: Abite hinc, pravi viri, in ignem æternum, paratum diabolo & angelis ejus ac vobis quoque. Exite quam primum ex civitate Dei, & ite in perniciem paratam vobis. Tum populi multitudo pervenit in domum Theclæ, & universi benedicebant eam, & cognatam ejus Justinam, dicentes: Vere magnus est Deus Christianorum, quem hi sancti Pueri advenæ annuntiaverunt nobis: magna virtus ejus; & magnitudinis ejus non est finis. Ecce jam omnes Christiani & sumus & nuncupari volumus, abjicientes a nobis infidelitatis fœtorem purulentum; [Christiani adeunt S. Theclam,] atque ad ipsum Christum accedimus, quem hi Sancti prædicaverunt, ut illuminemur, & facies nostræ non confundantur. Posteaquam hæc & alia multa populi turba disseruit, exposuitque Theclæ atque Justinæ; procidit ad terram, & genibus flexis eas interrogavit: quem in locum Tertyllus projecisset corpora Sanctorum? Illæ responderunt dicentes; Nos pertimuimus Tertylli minas, & ideo id ignoramus: sed vos, qui affuistis, debetis scire locum. [avidi videndi Reliquias trium Sanctoru] Tunc multi ex his qui erant in aula Theclæ, dixerunt se scire, & populi turbam traxerunt post se, atque iverunt in puteum, in quem projecerat sanctos Tertyllus. Erat quidem suavi odore redundans, sed in eum studiose delapsi nihil invenerunt: quare tristati sunt valde, & ad Theclam redierunt maxima cum mœstitia. Thecla ut eos ad se reversos consolaretur, dixit: Exspectate, fratres, parumper, & si vere creditis, propter fidem vestram demonstrabit ipsos nobis Deus. Illi vehementer clamaverunt dicentes: Credimus in Dominum, quem nobis prædicaverunt hi tres sancti Pueri. Thecla hoc audiens, bonam spem eos jussit habere, quia si vere crederent, Dominus esset demonstraturus eos ipsis: quare credentes tunc recesserunt ab ea.
[91] Posteaquam illi crudeles viri, Christianæ fidei inimici, percussi fuerunt; agrestes feræ Tertyllum devoraverunt: & post triginta dies apparuit caput Tertylli in summitate speluncæ, intra quam latebant corpora Sanctorum. Quidam autem ex Optimatibus Mesopolis, qui erat vir bonus, & numquam Tertyllo consenserat, maxime vero contra sanctos Pueros, sed propter timorem nihil ausus fuerat loqui contra eum, vocabaturque Lucianus: hic ergo præteriens, vidit caput Tertylli; [Caput Tertylli supra speluncam Martyrum apparet positum:] & reversus vocavit Theclam totumque populum, dicens: Venite mecum, & vobis demonstrabo miraculum magnum, caput scilicet Tertylli, pendens in speluncæ summitate extra urbem Occasum versus. Nesciebat autem quod ibi intra speluncam erant corpora Sanctorum. Illuc ergo accedentes, viderunt caput Tertylli, & agnoverunt manifeste: propter quod valde mirati, dixerunt: Vere mirabiles sunt hi sancti Pueri, & mirabilis Deus quem ipsi colunt. Et pari consensu decreverunt caput illud comburere: sed Thecla & Justina vetuerunt, dicentes: Ne faciatis, fratres, sed potius relinquamus in loco, in quo apparuit: donec demonstraverit nobis Deus, cujus rei gratia ita demonstratum fuit, atque etiam dimittamus in opprobrium omnium non credentium in Christum. Infra caput ergo, ut dictum est, erat spelunca: & in ea manebant illi viri venerandi, Agatho scilicet Episcopus & Neophytus Presbyter, id autem nemo noverat.
[92] Post paucos dies iterum convenit multitudo civitatis ad Theclam in civitate, rogans & dicens: [Inquirentibus corpora 3 Sanctorū S. Thecla indicit jejunium 40 dierum] Quid faciemus, Domina, ut absconditos thesauros, corpora scilicet Sanctorum, invenire possimus. Thecla respondit: Rogemus Deum & ipse nobis omnino indicabit. Quapropter jejunemus quadraginta dies, nihil gustantes nisi panem & aquam, atque ita exorabimus Deum & sanctos Martyres, nobisque revelabuntur omnia. Placuit universis hic sermo & Theclæ consilium probaverunt, postularuntque ut aliquid aliud adderet, quo facilius optata consequerentur. Thecla vero secum cogitans, animadvertit non esse sui juris injungere jejunium populis; sed pertinere ad Sacerdotes: & dixit turbis; Expectate parumper. Ac ingressa domum suam, se projecit ad pedes Episcopi dicens: Mi Domine, populus petivit a me quomodo possent invenire corpora Sanctorum, & ego injunxi eis jejunium quadraginta dierum, idque omnes promiserunt se facturos: sed ut tua Beatitudo bene novit, te præsente id mihi facere non licet. Quapropter egredere tu ad populum, & utilibus necessariisque verbis utere. Exivit ergo B. Agatho cum Neophyto Presbytero & reliquis: quos cum vidissent turbæ accurrerunt & prociderunt ad pedes eorum, suntque admirati aspectus ipsorum venerandos. [ab Episcopo ad 3 dies restrictum.] Ipse igitur Episcopus dixit: Quoniam, filii mei, Spiritus sancti gratia corda vestra accendit, ac quæritis sanctos & benedictos Martyres, qui propter salutem vestram in Mesopolim venerunt; & Domina Thecla vobis injunxit jejunium quadraginta dierum; ego vobis dico: Jejunate tres dies, & omnia vobis indicabimus quæ placuerint Deo. Et turba quæ aderat, respondit: Fiat, Pater, ut jubes; nemo autem agnovit Alexandrum.
[93] Tum discessit unusquisque in domum suam, & Episcopus ac Neophytus cum Clericis redierunt in speluncam, in qua erant Sancti: & cadentes in facies suas cum lacrymis, dixerunt; Domine Jesu Christe, Deus propter quem hi Sancti sanguinem suum fuderunt, ostende nobis an tibi placeat horum Sanctorum corpora revelari hoc tempore. Totam autem noctem insomnes perstiterunt. [intra quos idem monetur nondum revelandos Sanctos.] Tum circiter gallicinium speluncam egressi, recubuerunt in cellula quam ædificaverant ante speluncam, ita ut nemo quidquam suspicari posset, omnes enim censebant necessitatis alicujus causa fuisse constructam. Ibi ergo recubantibus apparuerunt Sancti, dicentes: Non in hoc tempore revelabitis nos turbis: sed quando Dominus disponet, per unum ex Sanctis revelabitur vobis, & corpora nostra indicabuntur. Tu autem Pater Agatho, vocatus huc a Domino, permanebis hic, donec ipse permitter: nam insulam Liparam Diomedes vexat, & Sanctos adhuc persequitur. Caput autem iniqui Tertylli, quod est super speluncam, suspendite in ligno & relinquite in opprobrium amicorum ejus. Post tres autem dies convenit multitudo Mesopolis ad Theclam, & B. Agatho egressus dixit: Discedite, Fratres, in pace: nam Dominus non vult Sanctos revelari nobis hoc tempore: credite tamen fideliter, & aliquando nobis revelabit eos Jesus Christus: cui convenit gloria cum Patre & sancto Spiritu, nunc & semper & in secula seculorum. Amen e.
ANNOTATA.
a Hoc factum post duos annos, quibus apud Alexandrum manserat Agatho, uti supra num. 80 dicitur; & deinde num. 82 subjungitur quod iidem a Cyparißii loco digreßi Græcum, ibi manserint annum unum & menses decem: quorum immemor auctor hic, conjungit indignationem Tertylli contra delatores, cum ejusdem expeditione contra Sanctos, quam comitata mors sit.
b MS. Neapol. Neque postea unquam visi sunt inter mortales.
c An autem aliquis vidit Sanctos, Tertyllum, sicut dicitur, percutientes? Quod si vidit nullus, unde id ita distincte potuit auctor referre?
d Anni, ut ex præcedentibus apparet, circiter quatuor effluxerant, quod servos manu miserat Alexander, num. 56; & paucißimis ex Theclæ famulitio notus latuerat: quomodo igitur tam multos ad manum habere potuit, quos Mesopolim mitteret?
e In MS. Neapolit. additur hæc clausula. Deo juvante ad finem pervenit liber SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini, manu Basilii monachi scriptus: quod similiter Græce haberi in MS Cryptæ-Ferratæ colligitur ex Cajetano. In MS. vaticano nihil tale legimus; sed novus titulus, qui in Latino Neapolit. talis est: De muliere hæmorrhoissa & de Euthalia ejus filia, & quomodo ipsam occiderit Servilianus ejus frater.
PARS QUARTA,
Auctoris recentioris, insulse fabulosa.
INT. SIRMUNDO.
CAPUT I.
Eutropiæ conversio, & filiæ ejus Euthaliæ; a fratre Serviliano occisæ, martyrium.
[94] Veritatis certamen, tenore locutionis ornatur. Æquum est autem SS. Martyrum Alphii, Philadelphi & Cyrini gesta narrare, quæ per illos Dominus edidit, in hac Leontinorum Mesopoli. Voluntatem enim, ait, timentium se faciet, [Ad caput Tertylli videndum confluentibus multis,] & deprecationes exaudiet, & salvabit eos. Cum enim dictum sit, plurimam turbam ex hac Mesopoli ad Dominæ Theclæ domum convenisse, ut sacras prædictorum Martyrum Reliquias investigarent, & responsum ei fuisse a B. Agathone Episcopo, si fiduciam haberent in Christo, futurum ut ab eo compotes voti fierent; agite nunc, Fratres, audite nunc stupendum & incredibile miraculum, quod his diebus a perfectum est. Mortuo enim divina ultione impio Tertyllo, ejus quidem corpus esca feris obtigit, caput vero extra urbem projectum supra cavernam, in qua Sancti a Thecla & Justina conditi fuerant. Cujus rei fama cum ad vicina loca permanasset, caput scilicet Tertylli in Strobilio ad Orientem jacere; convolavit ingens undique multitudo, tum ex urbe ipsa sum ex propinquis vicis, viri, feminæ ac pueri, ut impii caput videret, a quo sancti Martyres occisi, & multi passim Christiani viri tormentis fuerant excruciati: quod jacebat recisum a corpore nefando, ludibrium præbens populo, & multis conspiciebatur cum execratione eorū qui ad spectaculum advenerant. Multi porro viri & mulieres e Mesopoli suum etiam virus fraudulento corde profuderunt, [aliqui de plorantes eum,] & accedentes propius ad sceleratum illud caput, ejus causa flebant, in hunc modum exclamantes: Væ nobis, D. Tertylle, quis tam magnis & multis beneficiis nos ornabit, ac tu indies tua benignitate nos ornabas? Quis magnis & immortalibus diis nostris victimas offeret & sacrificia, [in ejus locum optans Alexandrum,] ut tu faciebas? Quis porro deinceps pœnis eos multabit, qui eorum nomen traducunt? Attamen scimus, quid consilii capiamus: Alexander optimus tuus assessor, te adhuc vivente, profugit propter Epiphanes uxoris suæ vesaniam, & propter nefarios illos pueros advenas, qui blasphemiæ suæ pœnas capite persolverunt; hunc nos ubique perquiremus, & in locum tuum evehemus, ut universam Siculorum provinciam gubernet b, & ulciscatur omnes qui invictos & magnos deos aspernantur.
[95] Audiebant hæc Agatho Episcopus & Neophytus, & Thecla cum Justina non sine gravi dolore, quæ ab impiis proferebantur. Ex quibus Neophytus, cum eos de se talia dictitantes audiret, pectus suum tundebat. Episcopus autem Agatho ei dixit: Ne fili, ne ita lamenteris: neque enim participes sumus ejus impietatis: sed si persecuti eum sumus, ipse dixit, Pœnitentiam agite c, appropinquavit enim regnum cælorum: exinde heredes & coheredes erimus. [Mat. 3, 2] Ad ipsum accedemus, & ejus bonitatem invocemus, & ipse ut misericors nobis veniam concedet: potest enim per pœnitentiam iis qui tentantur auxiliari. Ceterum cum audirentur etiam a plebe, quæ impii illi proferebant, intelligerentque hæc in Sanctorum contumeliam dici; arreptis lapidibus irruerunt in eos, & persecuti sunt, non permittentes ut ingrederentur Mesopolim: & quamquam pauciores erant numero, compulerunt tamen illos in montem qui ad latus erat; interemissentque prorsus, si nullus inhibuisset. At Justina & Thecla hæc conspicientes, confestim accurrerunt cum famulis suis, [alios volentes Martyrum necem ulcisci, avertum Iustina & Thecla:] & plebem magna voce compellarunt: Absistite, fratres, persequi fratres vestros; & ne male feceritis eis qui malo vos afficiunt; neque enim indigent Sancti defensione vestra aut vindicta. Nos potius eorum præsidium & protectionem imploremus, hoc certo scientes, Deum brevi pœnas repetiturum: quare obtestamur vos, eamus potius ad spiritualem patrem Episcopum nostrum, & ab eo salutaria monita audiamus. Respondit Populus: Minime, Dominæ, minime: sed quemadmodum beati illi & sancti Pueri, qui in his locis Christum vitæ ducem annuntiabant, sanguinem suum pro sua in eum caritate fuderunt; ita & nos sanguinem nostrum ipsorum causa profundamus. Egre autem illos cohibere potuerunt, quin impios persequerentur; Aiebant enim, Mali pastoris grex perversus, & mali magistri prava documenta.
[96] Tandem ad Episcopum veniunt & ad Neophytum, aliosque qui una erant. Episcopus ergo, indicens manu silentium, & propius eos advocans, sic affatus est: Audite, filii Christo dilecti. Grata quidem & accepta Domino nostro est voluntas vestra & desiderium profundendi pro ipso sanguinis vestri, [quos S. Agatho instruit:] sed non vult Deus ut nos ipsos hoc modo ulciscamur: scriptum enim est, Mihi vindictam & ego retribuam ait Dominus, quia mihi flectetur omne genu, cælestium, terrestrium & infernorum, & omnis lingua confitebitur. [Rom. 12, 19] Assumamus ergo gladium spiritus, quod est verbum Dei: atque ita eos qui nos oppugnant debellantes, superabimus & visibiles & invisibiles inimicos nostros. Nonne enim audistis, quod in Regum historia gestum narratur, quando Rapsaces Dux Sennacherib Regis Assyriorū obsidentis Hierosolymam, Deum viventem parvi fecit, atque unus ex Prophetæ Isaiæ oratione missus est ea nocte Angelus a Domino in castra inimicorum, & occidit ex eis millia centum octoginta quinque, & fugit Sennacherib, occisusq; est etiā ipse. Quid vero hi sunt, si cum illis conferantur, pulices mortui? Potius ergo, filii in Christo dilecti, unanimes Dominum oremus, ut dignos eos faciat agnitione inviolatæ & sinceræ fidei & caritatis, quam erga Jesum Christum Dominum habetis per sanctas Martyrum intercessiones, ut exstinguatur omnis impietas in hac Mesopoli vestra. Quæ cum audirent, omnes vehementi gaudio sunt perfusi ob B. Agathonis exhortationem. Qui rursum ait illis, Oro vos, fratres, quoniam messis quidem multa, operarii autem pauci: obtestamur Deum ut mittat operarios in messem suā, & impleatur fides Ecclesiæ Catholicæ. Hæc ubi audierunt, procubuerunt omnes in facies suas, & adorarunt Episcopum ac Neophytum & eos, qui cum ipsis erant, dicentes: & Benedicti vos a Domino, & laudabilis doctrina vestra: ipsi enim cursum secuti estis consummationis Sanctorum, & salutis nostræ consiliatores fuistis.
[97] Dum autem alloquebatur B. Agatho populū, de pœnitentia & salute disserens, ecce adfuit mulier quædam, nomine Eutropia, quæ Tertylli caput cernere non valebat. Exiens autem e turba, [Interim Eutropia hæmorrhoissa] & stans fortuito supra speluncam, in qua Sancti jacebant, sic secū ratiocinabatur: Vere hi Sancti Deum quempiam fortem & potentem nobis annuntiarunt: atque, ut mihi quidem videtur, dii nostri quos colimus nullius sunt momenti, qui neque sibi ipsis opem ferre possunt, neque nobis qui colimus eos. Existimo prorsus, Deum Christianorum magnum esse super omnes deos: quandoquidem Domina Thecla primaria hujus loci,[Sanctos invocans sanatur,] cum sexannis decubuisset, & huc adventassent beati Pueri illi, oravit Alexandrum propinquum suum, & data mercede obtinuit ut mitteret ad ipsam eos noctu: qui simul ac ipsam tantum viderunt, & ab ea rogati preces fuderunt, confestim sanāta est, & in carcerem profecta ministravit eis; eodem modo & Justina ejus consanguinea & ipsa in fide ministrans eis, uno ex ipsis manum admovente oculo suo intermortuo, visum recepit e vestigio. Hæc secum ita loquentem nullus vidit præter Hebræam quamdam feminam, quæ modico ab ea spatio aberat. Illa vero oculos attollens in cælum, & manus etiam aliquantulum, sic ut nemo videre posset, sic precabatur: Domine Deus cæli & terræ, conditor universæ creaturæ visibilis atque invisibilis, qui per hos Sanctos tuos, qui in hoc loco certamen peregerunt, mira fecisti; tu nunc, Domine Jesu Christe, respice me humilem per Sanctorum tuorum intercessionem; atque ut olim hæmorrhoissam, duodecim annos cum morbo luctantem, virtute tua sanasti, cum vestimenti tui fimbriam attigisset, & statim cessavit sanguinis fluxus ejus; ita me sana, Domine, propter Sanctos tuos: laborabat enim & ipsa sanguinis fluxu. Hæc cum apud se dixisset mulier & fessa esset, consedit, ut quietem aliquam caperet in eodem loco, & ad somnum se composuit. Et ecce eadem hora visi sunt ei Sancti; candida veste fulgentes, eique dicunt: Salve in Domino, soror Eutropia: [deinceps tibi credendum in nomine Domini nostri Jesu Christi. Ex hoc vero die jam sana facta es: sed & Euthalia filia tua, quæ Christum confitetur, post dies sex gladio consummabitur] d & deinceps apud nos commorabitur, deferente ad nos Thecla, ipsius corpus. His dictis sublati sunt e conspectu illius. Evigilans mulier sanam se reperit: & exurgens festinavit ad locum, in quo sedebat Episcopus & Presbyter & eorum socii, sed & Thecla & Justina ibi aderant, clamantes & collaudantes magnum Deum Christianorum, quem sancti Pueri annuntiarunt. [& filiam suam intra 6 dies martyrizandā intelligit:] Cum ergo accurrens mulier eo pervenisset, procidit ad pedes Episcopi & Presbyteri, atque Theclæ & Justinæ; narravitque coram populo universo, quæ sibi ea ipsa hora contigerant, & benignum & facilem Sanctorum adventum. Quæ audientes Episcopus & Presbyter & populus, obstupuerunt ex mulieris narratione: & exsurgentes Deo gloriam dederunt, dicentes: Benedictus, Domine Deus, qui solus mirabilia facis, & benedictum nomen gloriæ tuæ sanctum in seculum seculi. Quis poterit eloqui potentias tuas? auditas faciet omnes laudes tuas? quoniam in Siculorum insulæ loco tam manifestam exhibuisti gloriam tuam, atque ingratis hominibus hujus Mesopolis.
[98] [quo nuntio Agatho & Thecla moti] Post hæc cum dimissi fuissent omnes in domos suas læti & laudantes Deum; ingressus est Episcopus cum Neophyto & reliquis domum Theclæ: & cum consedissent, accitis Thecla & Justina, Quid hoc, inquiunt, rei est, Dominæ? Quid sibi vult terribilis illa vox, quam audivimus ex muliere, quæ miraculo sanata est, quod intra dies sex consummanda sit gladio filia ejus. Quid hic cogitamus? Missuri sunt ex Urbe Roma tyranni qui Christianos insectentur & perimant, sicut Tertyllus? Responderunt Thecla & Justina: o Pater in nobis non est verbis tuis respondere: tu potius, ut spiritualis & qui Dei timorem præ oculis semper habes, tu nosse hæc potes per revelationem Spiritus sancti, quid sibi vult hic formidabilis nuntius, qui mulieri revelatus est. Hæc itaque cum dixisset exurgunt omnes, & speluncam petunt, in qua jacebant corpora sanctorum Martyrum: & proni in terram multo cum gemitu vociferati sunt, [ad corpora Sanctorum pernoctant orantes,] dicentes: Benedicimus Deum & Patrem Domini nostri Jesu Christi per vos Sanctos: quia futura omnia huic Mesopoli prædixistis. Ceterum & nobis indignis ostendite arcanum, quod mulieri præsentia vestra revelavit. Vos siquidem futura prospicientes noluistis sancta corpora vestra hoc tempore manifestari. Hæc cum dixissent, totam noctem illam insomnes duxerunt, perseverantes in hymnis & orationibus usque ad diluculum. Mane autem facto egressi sunt e spelunca & profecti Theclæ domum: atque hoc ipsum faciebant, singulis noctibus euntes ad speluncam, in qua erant Sancti, ibique psallentes: nemini autem ipsorum revelavit Deus de filia Eutropiæ, quoad perfectum fuit, quod de ea prædixerunt Sancti.
[99] Profecta domum suam Eutropia invenit filiam, quæ venienti matri dixit: [Mater filiæ indicat de capite Tertylli,] Quid rei est, mater, quod reditum tamdiu distulisti? Illa vero ei respondit: Nescis, filia, quid gestum sit? Et filia: Nihil Domina Mater. Tum Eutropia: Projectum est Tertylli caput extra Mesopolim in Strobilium, eoque confluxerant plurima populi multitudo, & rem miram obstupescebant, quomodo nimirum & unde projectum illuc esset, præsertim in eum locum. Audiens hæc puella valde mirabatur: & cum ad cibum capiendum sedissent (jam quippe vespera processerat) sumpto mulier pane oculosque in cælum erigens, dixit: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, qui me indignam famulam tuam ad nominis tui agnitionem perduxisti: & curando me gratis, per sanctorum Puerorum pœnitentiam, multa signa & prodigia per illos populo ostendisti. Vere enim non vis mortem peccatoris, sed ut convertatur a via sua prava, & vivat ipse in pœnitentia? quoniam tu es Deus pœnitentiam agentium. Cum hæc diceret mulier, defixa in eam filia erat, admirans quæ dicebat: numquam enim tale quid audierat ex ore matris, quin & solebat ipsa potius abominari & detestari nomen Christianorum. Mox ergo ad ejus pedes se advoluit puella cum lacrymis, & plena simul gaudio sic affata est: O Domina mater mihi desideratissima, sors etiam tibi hodierno die oblata est Christianorum per sanctos illos Martyres, qui tam remotis ex regionibus huc advenerunt, juxta scilicet Dei voluntatem ac prædestinationem. Fecit enim pro ut vult ipse Dominus Rex magnus, altissimus super omnem terram, & regni ejus non erit finis. Hæc autem dicente puella matri, mater vicissim ob ejus verba lætabatur, & Deum collaudabat.
[100] Cibo autem sumpto, exposuit Eutropia filiæ omnia quæ acciderant sanctorum Martyrum beneficio, [seque per Martyres sanatam,] & quæ ipsi per Spiritus sancti gratiam fuerant revelata; quemadmodum repente convaluisset ab infirmitate sua, qua septem annorum spatio detenta fuerat in sanguinis fluxu: attamen non dixit puellæ, quæ a Sanctis indicata fuerant de ipsius morte, quam gladio subitura esset propter Christi fidem. Dixit autem illi: Audi, filia, ego Christiana sum ex hac die, & Christianam me appello, & Christum confiteor, & per ipsum adoro Dei filium Patri consubstantialem, & coæternum Spiritum, Trinitatem sanctam inseparabilem, sicut annuntiatum nobis fuit a sanctis Martyribus: & parata sum vitam ponere pro ipsius amore. Tum filia dixit: Confiteor & ego Christum sicut tu, & Christiana sum, & leges ac præcepta Christianorum observo. Dixit ei Eutropia: Audit, filia: cum, sicut ais, Christianam te profiteri velis, & Christum confiteri, potes omnino sanguinem pro ejus amore profundere? Et illa: Certe, Domina mater, & valde cupio pati. Vide enim quanta Sancti isti pro Domini nostri nomine pertulerint, & quam alacri promptoque animo seipsos vero Deo & Patri hostiam immaculatam & sanctam obtulerint, ut ab ipso immortalitatis coronam obtinerent: spes enim quæ videtur non est spes: ipsi igitur spem habentes repositam in cælis, [& desideranti martyrium] properarunt ad portum immortalis victoriæ. Quare & ipsa me indignam offero, sperans & credens quæ ipsi nobis revelarunt mysteria: sæpe enim te præsente ac me quoque una cum Domina Thecla & Justina docuerunt, quod sicut B. Paulus Apostolus dixit: Non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam quæ revelabitur in nobis; [Rom. 8. 18] & quod præterit figura hujus mundi, & in morte non est qui recordetur Dei, neque in inferno qui confiteatur. [1 Cor. 7, 31] Sed diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, iis qui secundum propositum vocati sunt, & qui expectant propter nomen ejus æternorum bonorum fruitionem, & regnum Dei viventis sortiri cum Abraham, Isaac & Jacob omnibusque justis, & in lumine vultus ejus ambulabunt. Hæc ergo cum didicerim a sanctis illis Pueris libenter fundam pro Christo sanguinem. Quibus auditis ab Euthalia filia, mater Eutropia, [ipsum promittit.] tum singula ei narravit quæ in somnis clare cognoverat, quod nimirum Sancti de ipsa ei significassent, futurum ut post dies sex gladio consummaretur & cum ipsis semper esset. At puella, simul hæc audivit a matre, immenso gaudio perfusa est: & oculis in cælum sublatis, Domine, inquit, Jesu Christe Deus, qui nobis per sanctos Martyres innotuisti, fac me dignam ut certamen, quod ipsi pertulerunt, ipsa subeam, & eadem consummatione defungar: & da mihi propter amorem tuum ipsis annumerari, juxta beneplacitum tuum: tu enim solus es misericors & suscipies preces invocantium te toto corde. Cumque hæc dixisset perseverarunt die ac nocte orantes sine cibo, humique stratæ flentesque coram Deo, ut ipsarum animas suscipere dignaretur, & participes reddere bonorum quæ a Sanctis audiverunt.
[101] Habebat porro Eutropia, filium, crudelem ad modum & injustum, cui nomen Servilianus: huic amicus erat moribus similis filius Victorini, unus ex primariis Mesopolis, nomen autem illi Virgantinus. [Servilianus filius, quæsito frustra corpore Tertylli,] Victorinus autem ille, impius pariter & sævus ac supra modum deditus vesano cultui inanium simulacrorum, plurimos Christianos e medio sustulerat suis nefariis apud Tertyllum artibus & consiliis. Per eos ergo dies mutuo inter se convenerant e Servilianus & Virgantinus, ad quærendum miseri Tertylli cadaver, atque omnibus modis indagandum quid ei factum esset: nesciebant enim ejus caput in Strobilio projectum jacere, ubi corpora erant Martyrum sanctorum. Hoc inter se constituto, egressi sunt cum familia, & fines omnes Mesopolis circumque lustrarunt; voragines etiam & fluvios, atque ipsum etiam obscurum locum, in quo perierant omnes: nihil tamen juvenientes, re infecta redierunt Mesopolim: [matrem & sororem Christianas esse in intelligit,] domumque ingressus Servilianus matrem offendit & sororem orantes, rescivitque ab uno ex famulis, matrem cum filia Christianas esse factas, & Christianorum Deum colere. Quo nuntio valde conturbatus, forisque stans & pulsans, auditus non est, quoniam illæ orabant. Apertis autem foribus cum intrasset, in lectulo alliditur. Quod videns mater. Quid rei est, fili, inquit. Et ille: Quomodo, mater, dolore non conficiar, & quomodo non conturber? quando Dominus meus Tertyllus, ille deorum amicus, Imperatori dilectus, pessimorum Christianorum vindex & ultor, magiis Puerorum istorum periit, & disparuit una cum omnibus suis copiis. [qui propterea mœrens,] Mihi quidem minime dubium, quin dii, quos assidue coluit, advocarint eum ad se, cum sint immortales & invicti: omnia enim circum loca perlustrantes nihil invenire potuimus, ego & intimus meus Virgantinus. Non sufficiebat hic dolor & luctus, nunc etiam audio quod ipsa cum Euthalia sorore mea ad impurum & præstigiosum christianorum cultum seducta deflexisti.
[102] Tum respondit Eutropia: Itane, fili, multa pervagatus cum amico tuo Virgantino, nullum potuistis reperire ejus corporis vestigium? [& capitis inventionē] Et ille, Nullum, Domina mater, ex quo valde animo angor & afflictor. Dixit ei mater: Audi, fili, & narrabo tibi. Ante paucos dies projectum fuit Tertylli caput in Strobilium extra Mesopolim, & eo confluxit plebs universa spectaculi gratia: ceteraque subjecit omnia, quæ acciderant. Quæ cum audisset Servilianus, exclamavit: Magna omnino deorum immortalium potestas, [divinæ vindictæ adscribi non ferens,] & virtus in eos qui ipsos amant: ideo revelavit eis caput Domini mei Tertylli. Concurramus igitur omnes, qui eum amavimus, ut caput inde auferentes collocemus in fano maximorum Deorum, colaturque ab universa multitudine Mesopolis: hac enim de causa ipsum dii revelarunt. Rursus autem matri dixit: Vide Domina Mater, quam magnus Apollo & Æsculapius & Hercules & Dionysius, qui Domini Tertylli caput ostenderunt. Respondit mater: Vere, fili, magnus & potens Deus Christianorum, qui caput hoc eo loco ostendit, ad vituperium & confusionem amicorum impii Tertylli: quoniam injuste sæviit adversus beatos Pueros illos, qui in Christum credebant, & multa dira & acerba supplicia pro eo sustinuerunt: divino enim freti auxilio perfregerunt audaciam impii illius tyranni, omniumque ipsius improborum consiliariorum. [insilit in matrem:] Hæc audiens Servilianus, conscidit omnia vestimenta sua, vociferans; Quid faciam, inquit, de delira & execranda ista? Et his dictis impetu insiliit in matrem suam, ut necaret eam. Illa vero foras evasit, & a famulis suis excepta profugit.
[103] Tum Euthalia soror ejus; O miser, inquit, & infelix! [& ideo in crepitus a sorore,] numquid te concepit? num lacte pavit? nonne Deus magnus parentes a liberis honorari jussit, & mortem ac judicium sempiternum in eo statuit, qui patrem ac matrem malo afficiat? Tu autem quomodo ausus es talia in genitricem, ut ei manus inferre non dubitares? At ille ad sororem conversus, ait: Numquid & tu vanam istam Christianam superstitionem colis? Cui illa, Prorsus, inquit, Christianam fidem amplector, & Christum ipsum verum Deum colo, ejusque famula sum, & detestor atque abominor inanium Deorum cultores. Hæc cum dixisset furore ardens, iraque impatiens Servilianus, fores occlusit pessulis, & considens in lectulo sororem in conspectu consistere jussit, Tertyllum impium imitatus, aitque ipsi: Quis te abduxit a deorum veneratione? & quare ausa es Christum nominare? Nescis quam multi hujus nominis causa perierint, non in hac modo Siciliarū Provincia, sed in Romanorum Mesopoli & in Vasconum regione f & in Britania, [suasiones ejus blanditiasque spernente,] unde orti sunt pessimi illi qui vitā amiserunt propter obstinationem suam? Neque hoc solum, sed [qua patet] Oriens omnis & Occidens, Hispania & Gallia, & orbis universus terrarum, quacumque Christi hujus nomen auditum est, gravibus suppliciis addicti fuerint; quicumque id confiteri audentes deos immortales contumeliose spreverunt. At puella, virili animo stans coram Serviliano, respondit ei: Audi, fratricida, Cain execrande. Quis tibi videtur cælum hoc condidisse & terram & mare, hominemque finxisse de pulvere, & vitæ ei spiritū indidisse, ut viveret is, ex quo sati omnes sumus? Servilianus dixit, Dii omnino hæc fecerunt. Puella dixit: O fatue & sensus expers! Si hoc ignoras, qua ratione agnosces omnium conditorem Deum? Servilianus dixit: Hoc unum age, deos venerari te confitere, & ego te germanam unanimem amabo, & loclupeti viro uxorem dabo intimo meo Virgantimo, & domus partem quæ ad me spectat tibi concedam Respondit puella: Male tibi sit & amico suo Virgantino: neque enim mihi curæ sunt ista quæ promittis: neque ego præsentia ista & momentanea tanti facio: Christum verum Deum adoro, qui pro terrenis istis æterna & cælestia, quæ diligentibus ipsum servat, dare potest.
[104] Cum ita dixisset, irruit in eam furore percitus Servilianus, [nudam suspensam virga cædit:] sororemq; exuens vestimentis omnibus nudam reliquit, aitque illi: Parce formæ tuæ & ætati, ne male seducta a Pueris illis nefariis, male pereas, eamdemque mortem sortiare. Et ea, Deum obtestor, inquit, & Sanctos, ut si divina est voluntas particeps fiam mortis illorum. Tum ille colligavit eam, & ex alto suspendit, & virga arrepta crudeliter verberavit, dicens: Noli in deos blasphema esse. Et illa: Quid me crucias, fratricida Cain? Percutiet te Angelus Dei, quia ipsum non veritus es: nec recogitasti, quod eodem in utero fuimus olim, & eodem lacte nutriti; sed & cum puella sim, in hoc sexu nudam me in oculis tuis statuere non dubitasti. Dum hæc illa & similia loqueretur, audiebat foris adstans mater filiam suam, orabatque in hunc modum: Domine Jesu Christe patrum nostrorum, qui affuisti certamini & consummationi sanctorum trium Martyrum, quos tibi visum est in hoc loco felicem mortem oppetere, in eorum gratiam qui credituri erant in nomen Sanctum tuum: ades, nunc Domine, & opem fer famulæ tuæ Euthaliæ, & vires suffice, ut tormenta hæc perferat, quibus excruciatur ab impio fratre suo. Te enim confitens, verum Deum & Patrem Domini nostri Jesu Christi, & sanctum ac vivificum Spiritum, hæc patitur. Post hæc ad Theclam abiit Eutropia, quoad videret quid tandem eveniret filiæ Euthaliæ. Cum igitur eam diu vexasset his flagris frater, nec adduci posset ut diis cultum exhiberet; [famulo dein construpandam tradit,] sustulit eam e ligno in quo suspenderat illam infelix: advocatoque famulo, qui prius ipsi nuntiarat Christianam eam esse (soli enim erant cum sororem cederet) dixit ei: Vim infer illi, ut pudore affecta discat obsequi mihi: & videam num pessimi illi, quos invocat, & Deus quem colit, eripere ipsam possint a manibus meis. Hæc cum audiret puella, ad preces conversa, Domine, inquit, Jesu Christe, Deus SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini, qui per eos in hoc loco mirabilia multa patrasti, qui & matrem meam ipsorum opera sanasti septem anno sanguinis fluxu laborantem; tu nunc, Domine, per eosdem ostende magnam potestatem tuam, & noli permittere ut tantum nefas in me committatur, ne quando dicat inimicus: Prævalui adversus eam.
[105] [& a Sanctis defensam,] Postquam hæc ita precata est, cum attrectare illam pararet selestissimus ille; confestim affuerunt sancti Martyres, qui puella spectante, vestem in ipsam injecerunt, & nudam contexerunt, & nequam illum ab ea semoverunt. Qui quidem repente concidens exanimatus est. Conversique ad Euthaliam, Salve, inquiunt, soror Euthalia: modicum & adhuc vobiscum in quiete versaberis, deferente ad nos reliquias tuas Domina Thecla, spiritali matre nostra. Confide igitur in Christo soror. Hæc locuti, ex oculis sublati sunt. Ceterum nesciebat Servilianus mortuum esse famulum, sed putabat eum a puella repulsum concidisse: nam & ipse humi jacebat metu perculsus, experientia Sanctorum, quorum vocem audierat. Rediens autem ad se, & accedens propius ad famulum, ut eum excitaret, mortuum esse comperit, gravique voce proclamans; Pro! quo me vertam? Ad me quoque magica Christianorum incantamenta penetrarunt, [manu sua occidit:] atque unanimem mihi famulum peremerunt. Et simul hæc dicens, iraque & furore immenso percitus a diabolo, gladium eximens, caput abscidit sorori sub diluculum: protinusque reseratis foribus aufugit, relicta puella in medio cubiculo, & famulo, qui in angulo exanimis jacebat. Profugus autem Servilianus delituit in ædibus Victorini. Ut ergo vidit mater obtruncatum fuisse caput filiæ, raptim ad Theclam profecta est, cujus in domo Agatho etiam erat Episcopus.
ANNOTATA.
a Intellige diebus, quibus ista apud Theclæ domum agebantur, non quibus scribebantur: nisi forte voluit auctor coævus videri.
b Quasi vero in populi potestate fuerit Provinciæ Præsidemassumere quem vellet.
c Imo hæc sunt verba S. Ioannis Baptistæ, populo prædicantis.
d Ecgraphi Neapolitani defectum hunc supplemus ex Cajetano, qui aliud ecgraphum habuit, ex eoque S. Euthaliæ paßionem edidit pro 27 Augusti.
e MS. Neapolit. conveniunt, sed puto Græcum textum passurum ut legatur convenerant: sic enim concipi poterit Servilianus abfuisse ab urbe, tunc cum Tertylli caput omnibus Spectaculo fuit, & mater sanata atque conversa est.
f Quam frustra hæc niteretur quis excusare, eo quod ejusdem Galliæ provinciæ sint Vasconia & Britannia, scilicet Armorica; tam verosimile est, ex Vastorum & Brutiorum nominibus, ignoranter depravatis, facta esse nomina, medio quidem ævo notißimarum, sed primis Christianismi seculis sic nec dum nominatarum regionum.
CAPUT II.
Euthaliæ sepultura: Serviliani & sociorum excæcatio. horum conversio, istius pertinacia.
[106] b>Ea porro ipsa hora qua gladio cæsa fuerat Euthalia, visi in somnis Theclæ sunt Sancti; [a Sanctis monita S. Thecla,] dicentes: Surge, Domina mater, perge in Eutropiæ domum, & cura funus Euthaliæ filiæ ejus: jamjam enim caput ei abscidit Servilianus frater, cum persuadere illi non posset ut inanes deos veneraretur. Ejus corpus ad nos defer prius quam illucescat. Experrecta pia & beata illa mulier, concito gradu in eam partem perrexit, in qua S. Agatho habitabat; eique visum omnem & Sanctorum jussa exposuit. Ecce autem dum una loquuntur, adfuit Eutropia, quæ ingrediens narravit & ipsa singula, quemadmodum a fratre in eam gesta fuerunt, & quod advenissent Martyres, & famulum interemissent nefaria in Euthaliam molientem. Hæc autem audientes Agatho & Neophytus & qui simul erant, metu magno perculsi fuerunt die illo: simul vero Deum collaudabant & Sanctos. [funus curat cū aliis,] Exurgens ergo Thecla, simul cum Eutropia & Justina & famulis quinque, profecti sunt ad Eutropiæ domum: & invenerunt gladio cæsam Euthaliam, ejusque funus curarunt, sicut Sanctorum funera curare mos erat. Vestis autem quam Euthaliæ nudæ imposuerant Sancti, ex Theclæ linteis erat, ex iis nimirum quæ ad eorum caput posita fuerant. Vidētes igitur beatæ illæ mulieres, & agnoscentes linteum, magno stupore perculsæ fuerunt, & Deo gratias egerunt. Pervasit rei gestæ fama totam Mesopolim, confluxioque magna vitorum & mulierum, eorumque qui per Sanctorum prædicationem in Christum crediderunt multitudo; lugebantque & magno ejulatu deflebant illam omnes, [& jubet deferri ad ædes suas.] adeo ut ægre domo efferre illam possent præ turba. Jussi autem a Thecla famuli sustulerunt eam & tulerunt usque ad Theclæ domum, ibique corpus deposuerunt: quia die jam lucenter non potuerunt usque ad Sanctos perducere. Ut vero vidit B. Agatho S. Euthaliæ Reliquias, flevit impense, & Neophytus item, & ceteri qui cum illis erant, & preces de more persolverunt. Fingit porro Thecla, ne quis suspicaretur quo loco essent corpora Sanctorum, se fossam effodi velle ad condendam Euthaliam. Sed cum adventasset vespera, detulerunt corpus ejus ad cryptam Sanctorum, & deposuerunt extra speluncam ad lævum latus domunculæ, quam extruxerat Thecla; ibique utrique pernoctarunt, psallentes ad sacrum ejus monumentum.
[107] Latebat autem, ut dictum est, infelix Servilianus in ædibus Victorini. Cum enim audisset de illo populus, quod sororem trucidasset, quærebant illum ad necem. Vetabat autem Thecla dicens: [Volentes Servilianū occidere impedit:] Non ita, filii, absit. Velox Domini ultio in eos qui non credunt ei. Nos quidem divinis literis accepimus: Non ulcisentes seipsos, dilectissimi, sed date locum iræ. Et paulo post subdit: Noli vinci ex malo, sed vince in bono malum. [Rom. 12, 19] Ne sic agamus, Fratres: nihil enim juvabit. Induamus ergo Christum Jesum Dominum nostrum, & carnis vestræ curam ne feceritis ad desideria & affectus inconsideratos: Dominus enim noster seipsum humilians, tradidit seipsum injustis Judæis, & ultro propter salutem nostram sputa, flagella & alapas, contumelias atque opprobria pertulit, crucifixus denique mortem sustinuit immortalis, & resurrexit a mortuis tertia die, sicut Scripturæ docent; immortalitatem & vitam largiens per sanctorum Apostolorum prædicationem iis, qui confitentur sanctam ejus resurrectionem. Hi autem Sancti, quos vidistis, beati Pueri, qui & nostrum omnium salutis auctores nobis fuerunt, hanc disciplinam secuti & Dominum suum imitati, seipsos ad supplicia obtulerunt, corruptibilia hæc contemnentes, sperantes se a Deo æternam mercedem recepturos. Ipse enim ore suo sancto & veridico dixit: Venite omnes qui laboratis & onerati estis, & ego reficiam vos: jugum enim meum suave est & onus meum leve. [Mat. 11, 30] Huic felici mandato parentes beati, numquam a fide deflexerunt. Quos ergo nunc videtis capite truncatos, ii in die Domini persecutores suos arguent cum magna libertate, & duci eos videbunt ad supplicium sempiternum. Quare, ut jam vobis dixi, fratres, ne quæramus ipsi vindictam de iis sumere, qui sanguinem pro Christo fuderunt. Hæc dicenti B. Theclæ populus universus respondit, Benedicta es, [cui assentiens populus] Domina mater, quæ ministra fuisti sanctorum Martyrum, eorumque discipula pro communi nostra utilitate: gratias agimus Deo per te, dilecta & spiritualis mater nostra, quia iterum prohibuisti, ne manus mitteremus in impios cultores inanium simulacrorum. Vere enim, ut ex te audimus, Deus ultionum Dominus & ipse ulciscens ulciscetur, ac judicium justum faciet injuriam patientibus. Ceterum Deum oramus & obtestamur, [petit revelari corpora 3 Martyrū:] per te & per beatum Episcopum & ceteros qui vobiscum sunt, ut manifestentur veneranda & sancta corpora gloriosorum Martyrum; magno enim in metu sumus & angimur animo, ne forte populares eorum ex regione sua veniant, & hos spei nostræ thesauros nobis eripiant. Quibus auditis Thecla & Justina dicunt: Congregamini omnes coram Episcopo sanctissimo, Fratres, & de hac re audietis quod expedit.
[108] Postero itaque die coacta est multitudo universa virorum & mulierum in ædes Theclæ ad sanctum Episcopum: qui egressus cum Neophyto ad populum dixit: Adeste, filii, & audite, timorem Domini docebo vos. Cum ante paucos dies petieritis a nobis ut Deum oraremus pro revelatione corporum Martyrum sanctorum, qui in hoc loco passi sunt pro salute vestra; [sed & hoc ne pergant urgere suadet S. Agatho;] & vobis responderimus ut modicum adhuc Dei revelationem expectaretis, futurumque omnino ut rem bene verteret pro suo beneplacito: nunc vero cum eodem incensi studio veneritis ad nos, ut sacras reliquias perquiratis; vidistis vos quidem quemadmodum in cisternam projecta fuerint eorum corpora ab impiis; transtulit autem illa Deus in locum quem ipse novit, & vobis omnino manifestaturus est id operantibus Sanctis: neque enim potest abscondi civitas in monte posita, neque lucerna sub modio, sed super candelabrum collocari. Sic neque Sanctos istos occultari decet, sed revelari in mundo seu in Ecclesia, a terminis usque ad terminos terræ, ut videant illorum bona opera homines, & credentes salvi fiant per illos. Ipsi enim sicut lucernæ ardentes in mundo: illuxerunt ab intimis partibus a Septemtrionis, & in hac Mesopoli consummari eos voluit Deus; quod vero B. Theclæ significastis, ne forte veniant eorum regionis incolæ, & eripiant desiderabiles thesauros, id ego quidem arbitror, non permittet Deus; sed &, si toto corde ad ejus bonitatem convertamur, potest utique quod ab eo petimus præstare. Verumtamen nolite soliciti esse, quo loco sint eorum Reliquiæ: ubi enim sint novit Deus, qui & potest revelare. Si enim creditis Christo, nolite curiosius inquirere, ubi jacent corpora; hoc solum scientes, quod ex quo ex corporibus evolarunt eorum animæ, lætantur, & cum justis conversantur. Quare hortor vos, fratres, ne soliciti de hoc sitis.
[109] Hæc cum audisset populus Mesopolitanus, procidens in terram respondit: Bona & utilis exhortatio tua, Pater sanctissime: sed enim ex hoc die credentes Deo & verbis ejus speramus revelandum nobis esse desideratum locum, in quo sacra corpora quiescunt. Et quoniam de hac re satis fecisti nobis & salubria consuluisti, de fratricida Cain quid facere nos jubes? decrevimus enim Victorini domum concremare, in qua delitescit, ipsumque una cum Virgantino sodali acerba morte afficere. [& pro Serviliano deprecatur.] Quæ cum ita loquerentur, valde contristati sunt B. Agatho Episcopus & Neophytus & Thecla & Justina, dixitque illis Episcopus: Filii carissimi, nulla ratione vos id facere volumus, ut manus eis afferatis, & Dei virtutem contemnatis, fructum perdentes fidei, quem erga ipsum accepistis per sanctos ejus Pueros Martyres. Nā ultione vestra nec Deus indiget, nec Sancti: sed; sicut vos monuit Domina & soror Thecla, ne illos ulciscamini hoc facite: scriptum enim est Deus ultionum Dominus, Deus ultionum libere egit. [Ps. 93, 1] Quare obsecramus vos, fratres, dimittite illos & nolite persequi eos ut ante faciebatis: velox enim Dei ultio adversus eos qui ipsi non credunt. Orate igitur Dominum, ut vobis potius hoc condonet & ignoscat. His dictis Episcopus, & multis præterea additis salutaribus exhortationibus, dimisit omnes in pace. Perseverabant autem cum eo fideles, & quotidie augebatur credentium numerus.
[110] Post aliquot vero dies, cum videret Servilianus conquievisse populum, nec amplius prosequi ipsum; advocavit unanimem suum Virgantinum, eique dixit: Audi, frater unanimis, consilium suggeram optimum: eamus una ad locum illum, in quo dictum est inventum fuisse caput Domini nostri Tertylli: aiunt enim in Strobilio visum esse deorum benignitate. Hoc itaque noctu clam tollentes cum famulis nostris, reponemus in fano deorum maximorum, [qui de capite Tertylli solicitus] atque in medio collocabimus, ut adoretur ab omnibus amicis ejus. Optimum, ait Virgantinus, consilium tuum, mi frater. Præmittamus ergo famulos, ut notato loco renuntient nobis; & nos inde auferamus, involventes veste nitida, statuamusque in templo deorum. Post hæc etiam fabrum eximium quærentes, statuam e ligno incorruptibili fieri curabimus, æqualem staturæ Domini nostri: in eaque caput imponentes, & auro plurimo inducentes, inter deos collocabimus, & præcipue cum magno Apolline. Placuit Serviliano Virgantini oratio, accitisque famulis duobus; Ite, ajunt, in Strobilium, ubi apparuisse dicunt caput Domini nostri Tertylli, & notate locum magno studio, ube reperire possimus. Renuntiate nobis deinde, ut noctu cum honore tollamus, & cum diis collocemus. Profecti sunt in Strobilium famuli. Ceterum pueri illudebant, caput impii lapidibus petentes, & raptantes huc & illuc, ac pedibus proculcantes. Itaque hoc videntes famuli, eo die ibi manserunt. Sub vesperam autem suspenderunt e ligno caput, sicut jusserant Sancti, ad ignominiam amicorum ejus, atque adeo satanæ qui in ipsis operabatur. [illud non reperit:] Quæ omnia spectantes famuli renuntiarunt Serviliano & Virgantino: qui hæc audientes eruperunt ambo in lacrymas; & vespere, dum quiescebat populus Mesopolis, sumpta veste munda egressi ex ædibus Victorini, una cum famulis duobus (nesciebat autem Victorinus consilium eorum) venerunt ad Strobilium, quærentes locum ubi caput esse acceperant; neque illud invenire potuerūt, cum omnia loca vicina per duas horas lustrassent. Deinde adversus Sanctos indignari cœperunt, dicentes, Fortasse incantamenta pessimorum istorum, qui exusti & linguis privati fuerunt, Domini nostri caput absconderunt.
[111] [ideoque blasphemans contra tres Sanctos,] Tum Servilianus: Scio, inquit, Virgantine frater, quid nobis consilii capiendum sit. Novi ego locum, in quem jussit Dominus meus conjici combustos illos. Tollamus itaque corpora ipsorum, ignique mandemus, & pulverem ossium in aera spargamus. Hæc illis agitantibus & proficisci parantibus, divino judicio repente correpti fuerunt ingenti tremore, & apparuerunt viri tres terribili specie in eo loco, & alii cum eis ministrantes ipsis, omnes candida veste induti. Dixeruntque tres viri iis qui ministrabant ipsis: Percutite pessimos, & execrandos istos, qui in cælum posuerunt os suum, & locuti sunt contra Dominum iniquitatem, & contra Sanctos ejus blasphemarunt. Deinde cum eos verberassent, dixerunt iterum tres viri illi: [eorum jussu verberatur & excæcatur cum famulis & socio Virgantino:] Excitate eos & erigite ex pavimento, & percutite eorum facies, & excæcate ipsos, ut discant Conditorem suum non blasphemare. Excæcarunt itaque illos, & illic relictis abierunt, manseruntque ibi cæci non valentes inde se movere. Mane autem illac iter faciens quidem, nomine Julianus, ut vidit quatuor illos jacentes, propiusque accedens agnovit eos, & nesciens ipsos cæcos esse, dixit eis: Surgite, viri, e media via ut transeam. Respondens Virgantinus ait illi: Crede, frater, nescimus in quo loco versamur: & hora hæc, diesne sit an nox, ignoramus. Tum Julianus: Quid ergo, inquit, cæci estis omnes? Ait Virgantinus: Quos cernis cæci sumus. [qui accitæ ad locum Theclæ] Et quid causæ est, ait Julianus, cur cæci facti sitis? Respondit Virgantinus: Pudet me, frater, causam eloqui cur cæci simus. Agnovit autem Servilianum, qui propriam sororem interfecit. Ille autem tremefactus nihil respondit, ne verbum quidem. Quare cernens illos Julianus in tanta ærumna, confestim abiit ad Theclæ domum, dixitque ei: Veni, Domina, in Strobilium, & videbis ibi rem miram a Deo factam, per Sanctos in eo loco passos, & a te honoratos ad gloriam Dei.
[112] Festinavit Thecla, pervenitque ad locum ubi erat caput impii Tertylli: simul autem venerunt puellæ quinque & famuli quatuor: & cum propinqui jam essent viris illis excæcatis, agnovit eos graviterque planxit, ac tandem dixit eis, fingens se non nosse qui essent. Quinam estis, inquit, o fratres? & quid causæ fuit, cur huc venistis? Quomodo exuta vobis lumina? Cui respondens Virgantinus, Victorini filius (vocem enim ejus agnoverat.) [casum suū & sociorum narrat,] Numquid tu Thecla es prima hujus Mesopolis, quæ tribus istis Pueris sanctis, quos impius Tertyllus morte sustulit, ministrasti? Nos, Domina, miseri & infelices, nocte hac errantes huc venimus, caput impii Tertylli auferre hinc cogitantes, ut Deorum templo inferremus: cumque invenire non possemus, cœpimus adversus Sanctos indignari: hic porro sodalis meus contumeliis eos incessabat. Neque hic finis fuit iniquitatis nostræ: deliberabamus enim ad puteum illum ire, in quem projici corpora jussit Tertyllus, eaque igni succendere, & redacta in cinerem ossa dissipare. Quæ nobis omnino agitantibus, & ad destinatum locum pergere parantibus, repente ingens nos tremor obsedit, coramque tres viros terribiles aspeximus, quales nusquam vidimus, & alios ipsis ministrantes, candida simul veste indutos, qui trium virorum justu nos verberibus affecerunt, & oculis privarunt, adeo ut, quo nunc loco simus, ignoremus plane. [S. Agatho post narra tam visionem circa speluncam Martyrū,] Hæc audiens Thecla ex Virgantino, festine domum rediit; ubi erat Agatho Episcopus cum Neophyto & aliis, quibus omnia ordine narravit. Magna omnes cœpit admiratio, ac paulo post seorsim vocatis Thecla & Neophyto, dixit eis Episcopus: Nonne vidistis linteum quod appensum est ostio speluncæ, in quo quiescunt sancta corpora, quemadmodum nullo nostrum attingente, post peracta a nobis b postrænia, sua sponte motum sit; rursus etiam quomodo aperta fuerit spelunca, & tota luce referta; & desuper sublatus sublimis c thesaurus, indeque visum tamquam fulgur exire, & paulo post iterum eadem lux permanserit in d thalamo ad horam unam atque alteram diei, tum deinde lux eadem descendit in speluncam, & deseruit visum: neque jam amplius terribilis illa lux erat in enarrabilis, circa sancta corpora resplendens, & suavis odor inde profluens, adeo ut a fidelibus multis perciperetur. Respondens Neophytus ait: Vere, Pater honorande, omnia hæc vidimus, sicut dixisti, & extra sensus positi mansimus ut mortui, quousque reddita fuit lux speluncæ cum thalamo, & thesaurus suo loco restitutus est.
[113] [accedit ad cæcos;] Cum hæc inter se locuti essent Episcopus & Neophytus cum Thecla, exierunt celeriter, veneruntque ad Strobilium: inveneruntque quartuor illos ibi cæcos, Servilianum & Virgantinum ac famulos duos. Ubi ergo propius accessit Episcopus, ait Virgantino: Quid hic tu agis, fili? & quid hoc rei, quod tibi accidit & sodali tuo? Nonne hesterno die in Urbe eras integris oculis? Et ille: Quis tu, inquit, es qui me interrogas, ut tibi respondeam? Dixit ei Thecla: Fili, hic est communis omnium Pater sanctissimus Episcopus, si forte eum vidisti domi meæ. Tum Virgantinus: Pater sanctissime, peccatum meum & blasphemia, quam in beatos Pueros illos protuli, me malo isto multarunt. Dum enim quærimus impii Tertylli caput, & hinc illud ad inanium deorum delubrum transferre cogitamus; vehementi quodam terrore obsessi fuimus, & formidabiles viros vidimus, quales in terris nemo unquam adspexit; & cum iis viros validos & robustos, qui nos illorum jussu crudeliter ceciderunt, & oculis orbarunt, [causaque eorum ex Virgantino cognita.] & in hoc loco reliquerunt, sic affectos, ut videtis. Tum episcopus dixit: Tu vero quid ais de te ipso? quemnam putas esse qui hæc fecit tanta potentia? Et Virgantinus: Aliud scilicet dicere non possum, quam magnum esse Deum quem Christiani colunt, & quem venerati sunt sancti Pueri, hoc loco interempti. Ejus sola virtus hæc in nos egit propter malitiā nostram, ejus enim terribiles copiæ una cum Sanctis insistentes, nos percusserunt: ipsos quidē solos agnovimus, ipsi autem ceteris præcipiebant ut nos sic tractarent, quemadmodum Dominæ Theclæ jam exposui. At Servilianus sedebat prope, plenus maligni spiritus & odii, neque verbum ullum fundebat neque respondebat. Pervenit autem fama in Leontinorum Mesopolim de omnibus quæ miseris illis acciderunt: statimque effusus est populus universus ad speluncam, adeo ut cunctos non caperet Strobilium, sed invicem se turbæ præfocarent.
[114] Deinde Victorinus, postquam audivit quæ filio contigerant (unigenitus enim erat) & mater item, pulverem injecerunt capitibus suis, & vestes disciderunt, profectique sunt ad Strobilium: [lamentantes pro filio parentes,] non poterant autem præ conferta turba propius attingere, produxerant quippe illos in eminentiorem locum, ubi erant simul Agatho Episcopus & Neophytus & Thecla & Justina. Ut autem viderunt Victorinus & uxor filium suum excæcatum, oculosque quasi mucrone effossos, magno ejulatu edito in hæc verba proruperunt: Væ nobis, fili, quid agemus aut quemadmodum hunc tuum casum perferemus? Satius erat ut te quoque occideret fratricida iste, quam ut tam miserabilem casum sustineres.
[115] Quæ cum audirent B. Agatho & Neophytus ceterique, una omnes cum eis collacrymati sunt. Deum porro illa die timuerunt omnes, & Sanctos celebrarunt: ita ut multi ex infidelibus ad Christum converterentur, & coram magna voce dicerent: Christiani sumus, & Christum Dei filium colimus, quem beati hi Pueri nobis annuntiarunt. Tunc Victorinus ejusque uxor lugentes, vestimenta sua consciderunt, & capita tutuderunt; filiumque tollentes, ipsum ad Episcopi & Neophyti & Theclæ pedes constituerunt, magno cum dolore orantes: Miseremini mei, Patres sancti, Jesu Christi famuli: orate Sanctos qui pro Christi nomine acerba hic passi sunt & consummati, [ad fidem & pœnitentiam incitat:] qui & multos sua virtute sanarunt: audivi enim ex vobis Deum Christianorum benignum esse & misericordem & longanimem. His dictis Victorino subjicit Episcopus: Audi, frater; Revera benignus est Deus Christianorum, & misericors supra hominum malitiam: sicut enim sæpe dictum est, Non vult mortem peccatoris, sed ut magis convertatur & vivat. quod si tu quoque ex toto corde ad ipsum accedis, & pœnitentiam agis, & credis quod potens sit ad sanandas omnes infirmitates nostras; tum omnino respondebitur tibi, sicut & in Euangelio dictum est iis qui cæci fuerunt, Secundum fidem vestram fiat vobis. [Mat. 9, 29] Illi vero Dei verbum fide suscipientes, statim oculis apertis viderunt. Sic igitur tu, frater, si Christo credideris, ut tibi dictum est, difficile ei non erit facere, ut filius tuus visum recipiat: ait enim quodam loco Scriptura, Dominus prope est omnibus invocantibus eum in veritate. [Ps. 44, 18] Puer itaque cum eis clamavit, [omnesque convertit] Christum confiteor, & ipsum adoro, & Sanctos laudo, qui propter ipsum certamen sustinuerunt, & Christum ipsum invoco. Pariter idem & pueri duo clamabant cum Virgantino & parentibus ejus. Tum populus universus Leontinæ Mesopolis clamabat: Vere Mirabilis Deus in Sanctis suis, Deus Israel, ipse dabit virtutem & fortitudinem populo suo. Benedictus Deus. Vere enim terribile & stupendum miraculum quod factum est hodie. [præter Servilianum obstinatū.] At miser Servilianus solus sedebat, nemini respondens. Accedens autem ad eum mater ejus, dixit ei: Cur & tu ad Deum non accedis, fili, sicut & socii tui: spero enim quod & te salvabit per illos. Ille vero: Discede a me, inquit, nugatrix execranda, una cum ambustis tui similibus, & Thecla omnium deceptrice ad perniciem: melius enim mihi est pro deorum amore mortem oppetere, quam ut fidei me tradam quam ignoro, & Deo qui aperte non cernitur. Quæ cum audirent Episcopus & Neophytus ceterique, dixerunt: Hic jam traditus est satanæ: sine illum ut ab eo erudiatur. Rursus vero B. Thecla flens ob verba miseri Serviliani, ipsum propius adiit & dixit: Fili Serviliane, convertere ad veram Christianorum fidem, & ego tibi sponsor ero, quod in Christum credens salvaberis. Cui ille respondit, Numquid planus ille & impostor, quem appellant Episcopum? Et Episcopus, Ego sum, fili, peccator. Tum Servilianus; Per deorum nobilitatem, numquam verbis tuis adducar ut credam; neque tu a deorum amore me sejunges, sicut nec Domini mei Tertylli. Quæ eum ab impio Serviliano dicerentur, reliquerunt eum non sine dolore.
[116] Alterum porro miraculum ibidem factum est eo die. Claudus erat quidam in Mesopoli, aridam habens dexteram manum & alterum pedem quem trahebat. [Claudus cæcusque] Hic postremus omnium in Strobilium pervenit, baculum manu tenens, ceterum & hic unicum oculum habebat: venerat autem ut videret quæ acciderant. Cum vero non posset eos qui cæcati fuerant intueri, divina voluntate factum est, ut speluncam inscenderet, qua parte os patebat. Etenim claudus hic persæpe, cum Sanctis adhuc servarentur in carcere, versabatur cum eis: quia cæcus erat: illi autem ei suppeditabant ex his quæ a Thecla adferebantur, & valde eum amabant, eo quod ad eos veniebat. Tunc igitur stetit, ut dictum est, supra locum, in quo sancta corpora quiescebant. Recedente populo, cum a turba impulsus esset, cecidit, neque enim stare poterat, & jam humi lapsus prope erat ut conculcaretur a turba. Quod sentiens cum lacrymis exclamat: Sancti & Domini mei, adeste mihi hac hora, [a S. Philadelpho sanatur.] ne a turba ista conterar & enecer. Hæc eo dicente adfuit ei S. Philadelphus & dixit: Crispe frater (hoc enim ei nomen erat) surge in nomine Domini Jesu Christi & ambula: & apprehensa ejus manu arida erexit eum, & complectens osculatus est ipsum. In ipso autem Sancti complexu statim apertus est oculus ejus, dixitque ei: Vade, frater, in pace, laudans & glorificans Deum: atque his dictis dimisit eum. Ipse autem ibat exultans & collaudans Deum magna voce ac dicens: Magnus Deus Christianorum, magna trium Puerorum virtus, magna eorum potestas, magna & stupenda quæ per ipsos nobis facta sunt miracula. Perrexitque hoc modo vociferans ad locum usque, in quo erant B. Agatho & Neophytus cum Thecla & Justina. Qui cum eum viderent agnoverunt, & interrogaverunt: Quis ergo te sanavit? Et ille singula narravit, quæ sibi fecisset S. Philadelphus, & quomodo statim ab eo sanatus esset. Cum ergo singula audivisset Episcopus & turba quæ aderat, laudem Deo dederunt dicentes: Benedictus Deus, qui nos respexit per Sanctos & gloriosos Martyres. Deinde una omnes voce sublata dixerunt: Kyrie eleison, ita ut locus ille clamoribus quateretur. Peracta oratione B. Agatho & signo benedictionis dato, dimisit omnes in pace, dicens: En, fratres & filii dilectissimi Ecclesiæ Catholicæ, quomodo Domini nostri Jesu Christi gratia per intercessionem Sanctorum suorum nos obumbravit. Ite igitur in pace, Deum glorificantes, Patrem Domini nostri Jesu Christi: quia eum decet gloria in secula seculorum. Amen e.
ANNOTATA.
a Pergit illudenti sibi phantasiæ obsequi auctor, & qui ex Vastanis, proximæ Siculis Brutiæ seu Calabriæ populo, Vascones fecerat, nunc Vasconiam nescio quam procul removet ad Septemtriones infra, undecim mensibus producturus iter, Roma illuc ducens.
b Ita ecgraphum Neapolit. fortasse legendum, postrema S. Euthaliæ officia.
c Thesaurus dici videtur, arca Sanctorum corporum.
d Thalamum intelligo, loculum ornatum intra speluncam, infra num. 114 vocatur Pastophorium: veteres Romani ciborium dixere, nos Tabernaculum.
e Hic novus intercurrit titulus De Virgantino cæco, ejusque patre Victorino: & quomodo ille visum recepit: & de morte infelicis Serviliani.
CAPUT III.
Virgantinus & alii duo cæci illuminati. S. Neophyti Episcopatus: iter Romam & in Vasconiam.
[117] Dictum est, quemadmodum Victorinus filium suum Virgantinum Agathoni Episcopo commiserit. Instruebat autem illum indies Neophytus. [Post 120 dies impensos catechizandis cæcis,] Ipse vero cum famulis suis jejunabat, & orabat, ut visum reciperent; & Victorinus item cum ipsis, in domo quam inhabitabat Episcopus, cum Neophyto. Docuit ergo illum per quadraginta dies: deinde perduxerunt ad speluncam, in qua erant corpora Sanctorum, ibique manserunt alios dies quadraginta. Tum apparuerunt in somnis S. Theclæ dicentes: Renuntia Agathoni, jam dies sunt octoginta, ex quo divino judicio cæci facti sunt isti; educ eos hinc in domum quam habitas cum Neophyto, eosque illi trade ad catechizandum diebus quadraginta. Post huc iterum ducite, ut Dei virtutem agnoscant. Sic igitur fecerunt, docuitque eos Neophytus dies centum viginti, adduxitque eos in domunculam speluncæ Sanctorum. Una ergo nocte cum peregessent mediæ noctis officium, [Neophytus a S. Andrea Apostolo consecratur Episcopus:] adstante simul Thecla, lux ingens corpora circumfulsit: apparuitque Andreas Apostolus, Episcopi habitum præferens, & adstantes ei sancti Pueri cum puero famulo uno: ibique consecravit Neophytum ex Presbytero Episcopum Mesopolis Leontinorum, Cyrino & aliis Sanctis ei ministrantibus. Et post collatum ei munus Episcopi, dixit ei: Quandoquidem elegit te Christus, populum baptizabis, & reges, sicut bonus rector. Agatho enim beatus Romam iturus est tecum, ut inde gratiam percipias a sanctis Coapostolis meis, ministrante tibi hoc B. Agathone, qui tuum ipse Thronum recepturus est. Thecla autem ædificabit ecclesiam his Sanctis, quos vides, & reliquis una passis Epiphanæ & Euthaliæ: sicut vos vidistis divisam speluncam & Pastophorium quod vobis apparuit: similiter & venerandum templum Matris Domini. Quod vero a Christo petitis per Sanctos ut visum cæci recipiant; in saxo speluncæ, quod ad Orientem est e regione Sanctorum, invenies oleum fluens Christi gratia: inde accipiens inunge digito eorum oculos. Mane igitur ut diluxit, [ qui oleo Sanctorum cæcos illuminat:] Neophytus Virgantinum & ceteros cæcos sacro oleo perunxit, & redditus est eis visus. Quo recepto laudibus Deum afficiebant, & Sanctos. Cum vero audisset Victorinus filium suum jam videre; procidit ad pedes Agathonis, omnesque suas facultates Theclæ manibus commisit.
[118] Ægre ferens autem populus, quod nescirent ubi essent corpora Sanctorum, dicebant Agathoni: Propterea non revelari, quod populus baptizatus non esset: sed causam hanc negabat Agatho, id potius referens ad Dei dispositionem. Ceterum, inquit, nec baptizari populus potest a sine Episcopo. Cumque responderet populus; Tu es Episcopus. Nequaquam, inquit: [declaratur Leontinis Episcopus:] non enim huc me misit Dominus ad baptizandum, sed ad euangelizandum. Ecce nunc euangelizo gaudium magnum: Neophytum hunc elegit Deus, ut præsit Mesopoli huic: ipse pascet vos ac baptizabit: & simul cum Thecla & Justina, reædificabit templum, quod in medio urbis ejus idolis extructum fuerat a Græcis quibusdam Astronomis: in eo baptizabimini omnes. Nunc vero proficiscimur ambo Romam: sic enim habet Ecclesiastica constitutio, ut sine primam Sedem obtinente sanctissimo Episcopo & Papa, Episcopus non fiat. Illi vero acclamarunt dicentes: Dignus est vir electione: etiā hac ipsa hora videmus adstantes ei sanctos Pueros, eique arcana verba quædam hilari vultu significantes. Porro Neophytus faciem suam abscondebat, deorsum intuens, ne a quoquam agnosceretur. Orabat enim ne in vita sua cognosceretur. Hic sanctus Neophytus, ex quo baptismum ab Agathone susceperat, vinum non attigit, nec carnem: sed jejunabat binis diebus, interdum hebdomadam totam.
[119] Post aliquot dies Liparitanæ insulæ Optimates ac reliqui cū Clero, [revocato a suis Agathone] cum divina revelatione cognovissent B. Agathonē in Leontinorū esse Mesopoli, magno cum desiderio venerunt in Theclæ domū, eique significant cessasse persecutionem b adversus Christianos, ipsosque jam absque molestia vivere: hæseruntque in ea urbe dies quindecim. Et accito Episcopo Neophyto, Age, inquit Thecla, dispiciamus omnes nostras facultates, quas in sacrosanctum templum collocaturi sumus, quin & idolorum fanum Jobolo c vicinum, quod Græci Astronomorum appellant, [de ecclesia construenda deliberat,] & sub spelunca situm est, in quibus habitabant ipsi Græci, consecremus nomine gloriosæ ac semper laudandæ Deiparæ. Neophytus autem Theclæ respondit: Ego d … Quod audiens Thecla ingressa est sola speluncam, & effusa in lacrymas oravit dicens: Domine, qui dignatus hos Sanctos tuos in hunc locum ducere ex partibus Britanniæ & Vasconiæ, da ut templi promissa implere possimus. Exactis itaque diebus quindecim, dixit Agatho Theclæ; Cras Romam proficiscimur ad beatum Papam: fac e relationem. Cui Thecla: Audi, Pater; populo universo persuademus, ut communi subscribat relationi. Quod probans Agatho substitit alios septem dies: & cum advocasset Thecla primum Justinam & Eutropiam & Victorinum, [& constituta dote ejus] ac denique multitudinem civitatis, tanquam ore uno & lingua scripserunt, & relationem B. Agathoni dederunt, cum tabulis eorum, quæ daturæ erant Ecclesiis, quas extruere parabant: dabat enim Thecla suburbana octodecim, Justina suburbana octo, pecorum Thecla millia novem, Justina millia tria, f itemque alia plurima. Post hæc assumpsit Neophytus aliquot pios viros, quos norat aptos ad Sacerdotium; Rhodippū g fratrem Epiphanes uxoris suæ, Crispum, Palumbum, Phileleemonem, Isidorum, quemdam ex Vico cui Troila nomen, Aquilam præterea & Andronicum, & famulos suos ac notarios. Exieruntque simul e Leontinorum Mesopoli circa hordei h messem, & transmiserunt in Liparim insulam, [cum illo Romam discedit.] indeq; Romam pervenerunt XVIII die Julii. Excepit eos Papa i cum singulari lætitia, & postridie deduxit ad ædem Apostoli k Petri, convocans vicinos Episcopos & primarios Cleri: legeruntque relationē Theclæ ipsam admirantes: tum Beatus Agatho verba fecit de Neophyto, acclamaruntque omnes dignum illum esse Episcopatu.
[120] [instructus de patria Sanctorum,] Accidit una die ut Neophytus in monachum l quemdam incideret, ex Vasconum regione Brittanorumque venientem: quem interrogavit, nossetne Præfectam urbem Vasconiæ! Et cum ille se nosse affirmaret, multa adjecit de Vitali & Manducta m ejus conjuge (quæ ex urbe erat n Locusta) & de tribus pueris & filia unica, & quod filia hæc ex viro suo filium habuerit o Smaragdum; quod e Byzantio veniens Euodus quidam, vir religiosus, in Vitalis domo habitaverit, & pueros linguam Græcam omnemque disciplinam docuerit; quod egregii scribæ p librarii evaserint; scripseritque Alphius quidem Prophetas, Philadelphus Euangelium, Cyrinus Apostolum. Post tempus aliquod adventasse viros quatuordecim, quorum præfectus erat Onesimus, omnesque Christum colebant: his adhæsisse pueros, quorum mater jam tyrannis sese objecerat, & gladio vitam consummarat: & idem subjecit, q per eos dies venisse a Licinio & Valeriano missum [Nigellionem, & comprehendisse Onesimum & socios cum pueris atque Erasmo, eosque Romam misisse, ibique ab Licinio traditos esse Valeriano, qui omnes miserit ad Diomedem] r Puteolos, atque ibi Onesimum ejusque socios, una cum Erasmo, vitam finivisse: ex eo vero die tres pueros visos non esse, ideo ipsorum patrem, ut qui reperire eos non posset, in gravi luctu esse. Hæc audiens ex ore monachi Neophytus obstupuit, [proficiscitur in Vasconiam,] eique dixit: Placetne me ad locum, in quo Vitalis habitabat, ducere? Cumque annueret ille, confestim Papam adiit Neophytus, petens ut sibi liceret vicina circum monasteria lustrare. Assensit Papa: deinde idem quoque dixit Agathoni. Una ergo Roma egressi sunt Neophytus & monachus cum Aquila die X Augusti, & post menses undecim s in Vasconiam pervenerunt die Junii xxiiij ad monasterium: exceperuntque ipsum monachi: & Vitalis accedens procidit ad ejus pedes, ejus preces implorans. Neophytus autem animadvertens eum similem esse puerorum, lacrymatus est: eique statim exposuit de Martyribus.
[121] Post ergo tres dies visi sunt in somnis filii, jubentes Neophyto dari libros, quos manu sua scripserant: biduoque transacto, cum in unum [convenissent] Monachi, legit Aquila narrationem, [a patre eorum accipit libros ab his scriptos,] quam e Mesopoli attulerat, de morte Sanctorum. Deinde jussit Neophytus proferri pallium Alphii, zonamque Philadelphi, & Cyrini capitis tegmen: quæ omnia simul attulerant, erantque stillantia sanguine. Hæc ut agnovit Vitalis, vehementer ingemuit. Osculati porro ea sunt Fratres, & ex ipso osculo sanatus est surdus quidam idemque mutus, qui erat in monasterio: alter item qui in lecto decumbebat, aliique complures: & allatos Vitalis codices, quos Sancti scriserant, obtulit Neophyto. Mansit Neophytus in monasterio menses septem, [& reliquias eorumdem ipsi relinquit.] & mense Decembri abiit, relictis ibi pallio, zona, & velo capitis: Romamque regressi sunt die X Octobris: statimque Papam adiit. Post hæc accivit Papa die quodam Agathonem & sex alios Episcopos, dixitque ipsis: Quoniam, ut scitis, Ordinis ritus aliter fieri nequit quam XXV t Martii, significate Neophyto, ut non ægre ferat. Adventante autem Quadragesima inclusit seipsum Neophytus extra Urbem in monasterio Sancti Marci, nemine conscio: & cum quæreret Papa non invenit. Cumque advenisset sacra Pentecoste, convocavit Papa Episcopos & beatum Marcum, Præpositum v monasterii Augustionum, & dixit, Crastino die volumus ordinare Neophytum. [Romæ a Papa ordinatus Episcopus] Noctu autem apparuerunt illi Apostoli, dicentes: Qui agis? Nescis eum ab Andrea ordinatum? Ceterum in sacra Mystagogia, cum ingredieris Sancta Sanctorum, invenies super altare, Apostolicam x, & Humerale, & impone ipsi. Postridie omnia executus Papa, dedit illi Apostolicam & Humerale, & vidit laminam auream [super caput ejus, & manu Apostoli scriptas] litteras in hunc modum: Divina gratia Jesu Christi dignatur virum hunc a Presbytero transferre ad Episcopatum. Ordinavit autem Papa & Palumbum Presbyterum, & Theodosium, Rhodippum, & Crispum Diaconos.
[122] Post dies decem Roma exierunt, die XXI y mensis Junii. Cumque pervenissent ad portum S. Hippolyti z, vidit in somnis Sanctos dicentes, ac Jubentes Puteolos proficisci, ibique quærere Peregrinum, qui Erasmi fratris Sanctorum sepulcrum indicaret, atque ut ipsum transferret & Sanctis adjungeret. Ceterum cum Puteolos venissent, deprehenderunt caput deesse corpori, [Puteolis accipit corpus S. Erasmi,] visique iterum in somnis Sancti puteum in Theatro demonstrarunt, ubi caput latebat, signumque addiderunt, quod capillis nigris esset, haberet in aure dextera inaurem egregiam: omniaque ut dixerant repererunt: & solverunt intra dies septem perveneruntque Liparim aa, ubi dies quinque constiterunt. Post in Siciliam trajecerunt ad Therreum fluvium, die Julii XVI, occurritque ipsis civitas universa cum Thecla & Justina. Circa horā ergo octavam ex fluvio progressi sunt usque ad locum qui dicitur Herculis: [& in loco Herculis corpora 2 Martyrū:] dixitque Presbyteris qui una erant: Scitis, fratres, Tertyllum hunc in locum projecisse sanctorum Martyrum duorum bb corpora. Agite ergo vigilemus hanc noctem, ut ea nobis Dominus revelet. Et cum noctem insomnes duxissent, circa diluculum effulsit lux, & adstiterunt Martyres Sancti Alphius, Philadelphus & Cyrinus; eduxeruntque Sanctos duos e puteo, quos suscipientes in Mesopolim cum cantu detulerunt. Extruxerat porro Thecla Deiparæ cc templum, & Martyrum item alterum, in quo jussit Episcopus deponi sanctorum Martyrum corpora: & ingressus est Episcopalem domum, quam ipsi Thecla condiderat, XVII Julii mensis. Post dies vero sex, convocato per Aquilam & Androncium Diaconos populo universo, manifestavit se Alexandrum esse, quem ipsi quærebant. Quo audito vehementer conturbati sunt: magis enim ipsum reformidabant quam Tertyllum.[Leontinos baptizat ad 150000] Ille autem cernens eos conterritos, hilari vultu eos confirmavit, & sacro fonte omnes abluit. Sed & Græci, hæc audientes & timentes, & ipsi Alexandrum accesserunt, & Christiani facti sunt, & Catechesi eos imbuens baptizavit ad millia centum quinquaginta dd. Id autem accidit die secunda Augusti: & die primo Septembris, consignavit multitudinem universam. Et quia erant per id tempus Principes Mesopolis Anatolicus & Strobelius & Creus, viri pii, consilio cum eis inito misit in urbem. Catanensium: qui accerserunt Episcopum ejus civitatis. Iverunt cum litteris Aquila & Andronicus, & deduxerunt eum. Occurrit ei Neophytus in Ciparessio, & perduxit in Episcopium ac dixit Severo ee (id nomen erat ei Episcopo) quandoquidem octavo die hujus mensis Nativitas est Deiparæ ff, & post hanc exaltatio Venerandæ gg Crucis, oramus ut una consecremus Ecclesiam Deiparæ, quam Thecla ædificavit: & populum baptizemus.
[123] [& consecratis ecclesiis] Quarta autem die mensis venerunt ad Martyrum Ecclesiam, & introduxit Neophytus Severum in speluncam ubi corpora erant, & Pastophorium quod Thecla posuerat, & adorarunt, ferre non valentes fragrantiam odoris & splendorem quo facies coruscabant. Deinde adscenderunt ad Deiparæ ædem, eamque consecrarunt, & baptizarunt & viros CCCCXXX: quorum omnium mater fuit Thecla cum Justina & Eutropia: rediitque Severus in propriam civitatem, erat enim grandævus: Neophytus autem baptizare pergebat usque ad primum Decembris. Die autem secunda convocans populum dixit: Volo vobis ostendere sancta Corpora, quæ desideratis. Descenderuntque in Martyrum Ecclesiā: & cum viros robustos viginti ad portam basilicam constituisset, [ostendit corpora 3 Martyrum] jussit denos ac denos Ecclesiam introire, ostendens eis corpora: quæ quidem conspiciebant, & gaudentes egrediebantur usque ad diem VIII mensis. Die nona collocavit ea in thecis, quas Thecla fabricarat intra sacram mensam: posteroque die consecravit Ecclesiam, & Palumbum ibi constituit Presbyterum; Carthulariū vero & Oeconomum omniū, quæ Thecla donarat, Isidorum Diaconum. Post tres [annos] hh apparuerunt SS. [Alphius, Philadelphus & Cyrinus] Theclæ dicentes, intra dies XXX ipsam e vita migraturam; [post annos vero XXX S. Neophytum.] Qui vero, inquiunt, huic [& aliis post eum ii sex] succedet Episcopus, excludere nos ex loco volet, sed non poterit. Illa autem cum omnia suæ Ecclesiæ distribuisset, post dies XXX sepulta est in læva parte sanctorum Martyrum: excessit autem die XX Januarii. [& obit anno Episcopatus 33.] Neophytus ergo primus Leontinorum Episcopus sedem tenuit annos XXXII & menses quinque conditusque est in sepulcro Theclæ consanguineæ suæ: obiit autem mense Aprili die XVII, quando & ipsius mater Neophyta obierat; vixitque annos LXXX, menses quinque.
[124] Ordinatus est post eum Episcopus Rhodippus frater Epiphanes, & Episcopatum pie gubernavit annis XVII: post illum vero Crispus, post Crispum Theodosius cognomine Marathonites, post Theodosium kk Felicinatus, & post hunc Herodion, & post Herodionem Theodosius alter, & post hunc Crescens impius. Hic advocatis Presbyteris & Electis Ecclesiæ dixit: Nefas est sacrificare, [cui septimus succedens Crescens,] quamdiu jacent ossa prope sacram mensam. Cui illi: Quid hoc est quod loqueris, & quomodo igitur Episcopi altaria sanctificantes non consecrant nisi sanctorum Reliquias in eis collocent? Impius vero ille ait: Ego hos Sanctos non appello, sed peregrinos, propter linguæ intemperantiam igne consumptos. Quodam demum die venit in templum cum ignotis aliquot hominibus, & voluit clam tollere capsam Sanctorum, nisi prævenisset Lucianus Archidiaconus. Quod cum ad populi notitiam pervenisset, parum abfuit quin lapidarent eum. [injuriosus in Martyres] Itaque triennii spatio non sacrificavit in eo loco. Postea triginta circiter viros adduxit in templum: qui capsam tollere conati, movere non potuerunt, sed obriguerunt, & ceciderunt velut mortui. Deinde misit Architectos octo ut sepulchra demolirentur: qui ut attigerunt Sancti Alphii loculum, repente velut ab aliquibus pulsi vi magna lapsi sunt mortui. Erupitque ex spelunca splendor fulguris, & abegit diabolum, qui hominis figuram [assumens] Crescenti adstabat. Tum interjectis quasi tribus horis rediens ad se Crescens, ductus est in Episcopium: & paucis post diebus accipiens Euangelium, quod Vitalis dedit Neophyto, perfregit, & aurum gemmasque omnes sustulit, & Martyrum acta & miracula quæ Marcus Monachus conscripserat igni tradidit ac tremore correptus animam effudit. [misere perit.] Ordinatus est in ejus locum Lucianus ll Archidiaconus, vir pius, qui restituit omnia Ecclesiæ, quæ Crescens abstulerat: factaque est fames, adeo ut die uno morerentur centum sexaginta. Congregavitque Episcopus populum universum in Ecclesiam Martyrum, & vigilantibus omnibus nocte apparuerunt Sancti, cum quibus erat & vir grandævus, qui dixit: Videtis Pueros quos Crescens hinc extrudere conatus est, & propterea injecta est hæc plaga, eo quod permiseritis: en Christo supplicarunt ut tollatur fames; ipse porro Lucianus, cum sedisset in Episcopatu annos XXVII: sepultus fuit juxta fores Basilietæ, post eum ordinatur Alexander Archidiaconus mm.
ANNOTATA, ET CENSURÆ.
a Satis quidem absurdum est, ut quadriennii spatio conversis pluribus nemo fuerit baptizatus præter Alexandrum: sed quod toto populo baptismum petente religioni sibi duxerit Agatho eumdem conferre, remque differendam putarit ad annum & amplius, omnem superat absurditatem. Ast hujusmodi nugis scatet totum hoc ultimum Caput. Vbi autem tunc erant omnes illi Episcopi & Presbyteri, ad quos latitantes in montibus & speluncis, num. 18 dimiserant Sancti Iudæos baptismi cupidos? An non illi statim prodiissent cessante persecutione, & totis agris jam albis ad messem?
b Nempe, capto a Persios Valeriano, cessavit persecutio per Gallieni Cæsaris edictum, sed hoc anno 269 primum contigit.
c Cajetanus in Vita S. Neophyti, Tobolo; infra autem in Appendice scribitur, Zabulo.
d Idem hic compendio utens, subtrahit nobis facultatemsupplendi præsentem MS. Neapolitani hiatum: qui fortaßis in ipso fuit originali Græco.
e Nempe quod posterioribus seculis usu receptum fuit, ut præcipuæ quædam fundationes ecclesiarum aut monasteriorum Apostolicæ Sedis privilegio communirentur, id primis illis seculis inepte satis applicavit hic auctor.
f Multum fuerit si in plena Ecclesiæ pace, post plura secula, tam opulenta fuisse credatur Ecclesia Leontina, quam hic fingitur in ipsis suis principiis
g Rhodippum, ut Episcopum secundum Leontinorum, celebrat Cajetanus 2 Februarii, diem ut existimo legens arbitratu suo, nec aliunde quam ex hisce Actis eum extitisse probans.
h Meminerat forte auctor quod legitur Iudith 8, 3, in diebus messis hordeaceæ fuisse æstum, quo tactus Manasses Iudithae maritus obiit. Plinius autem lib. 18 ideo asserit Hordeum ex omni frumento minime calamitosum esse, quia tollitur antequam triticum rubigo occupet: & cap. 29 Rubigalia dicit agit ad VII Kal. Maji, quoniam tunc fere segeres rubigo occupat. Vnde colligas Hordei messem in Sicilia, tanto calidiore, quam sit Italia, fieri initio Aprilis: & tamen mox dicuntur Sancti Romam advenisse 19 Iulii, ut plus quam tres menses modico isti itineri insumpti fingantur, eaque tempestateventum esse Romam, qua id exitiale propemodum habetur.
i S. Stephanum hunc fuisse, censet Cajetanus, & iter hoc in annum 258 incidisse, exerrantem in Chronologia Baronium secutus, secundum quem Stephanus vixit usque ad an. 260. Sed præterquam quod tum adhuc Romæ sæviret Valerianus, nos ostendimus jam inde ab anno 255 mortuo Stephano succeßisse S. Sixtum; & huic, cum Diacono suo S. Laurentio ipso anno 258 e vivis sublato, succeßisse S. Dionysium, qui usque ad 269 Cathedram tenuit.
k Frustra est, qui Apostoli Petri ædem Romæ ante Constantini tempora nobis proponit.
l Nec ante S. Athanasii adventum in Occidentem monachos noveramus: hic vero mox infra videbis etiam monasteria plura vicina Romæ, & monasterium plenum Fratribus in Vasconia.
m Cajetanus alicubi Benedictam vocat, quod magis placet.
n Vt Præfectam urbem excuset quis dici aliquam quæ titulum haberet Præfecturæ: quid faciet cum hac Locusta?
o Nescio quomodo Smaragdus hic irrepserit, pro eo qui ante & post vocatur Erasmus.
p Monachus auctor liberaliter affingit Sanctis, quod suo ævo laudabatur in monachis.
q Ita sensus exigit, pro eo quod in ecgrapho Neapol. est, & fidem suscepit.
r Turbatum partim hic erat ecgraphum, partim mutilum: accipimus ergo verba hæc Misisse Romam ibique a Licinio traditos fuisse: quibus ante & post adjunximus alia, ad plenum sensum necessaria, intra [].
s Vasconiam undecim mensium itinere Roma abesse finxit auctor: ne autem quis putet solum voluisse, tantum temporis impensum obeundis Italicis circa Romam monasteriis (quo tamen non evaderet reprehensionem, hospitem suum non recta eo ducens quo maxime opus erat) rursum id infra confirmat; cum mense Decembris iter remetientes, non nisi sequenti Octobri reducit Romam: tam parum scilicet urgebat cura Leontini populi, baptismum præstolantis.
t Forte in Græco erat mensis tertii, itaque annum a Septembri inchoantibus notabatur December: quo mense Romæ solitas ordinationes fieri a Pontificibus constat ex Vitis eorum in 2 Catalogo & apud Anastasium Bibliothecarium. Iuvenis autem tum adhuc Sirmondus, Græcarumque rerum fortaßis nihil præter linguam sciens cum ista Latine reddidit, tertium mensem more nostro interpretatus fuerit Martium, & loco Dominici Adventus, per quem se Neophytus compararit ad ordinationem suscipiendam, substituerit Quadragesimam. Ita excusabitur auctor ab errore, qui vix potuisset somnianti obrepere.
v Monasterium tunc aliquod intra vel extra Romam fuisse, nemo sapiens credet: sed neque in iis, quæ sequentibus seculis multa surrexerunt ullum invenies nomine Augustionum, quorum Præpositus Marcus æque gratis hic fingitur, ac Hierosolymitanus monachus Marcus, in fimili S. Gregorii Agrigentini Vita, eidem adjunctus itinerum omnium dux ac socius.
x Apostolicam in Græco haberi, & apud Achmet (nescio quem) cap. 158 Apostolicium legi, notat Cajetanus, interpretaturque habitum Apostolicum, id est, Pontificalem sive Episcopalem: sed antiquum nullum scriptorem adducit, quo suam firmet conjecturam. Nec enim ad rem facit, quod Romanus Pontifex vocari soleat Apostolicus: quod autem additur Superhumerale, Græce Ὀμοφόριον; id Pallium reddi potuisset, voce in talibus usitata.
y Ergo Pentecoste, de quo supra, celebratum censetur 10 Iunii, ac proinde Pascha 22 Aprilis: hoc vero, ab anno communis æræ 239 usque 311 ne semel quidem contigit, id est anno 311; semel etiam tantum eodem tempore accidit ut Pascha celebraretur 21 Aprilis, id est anno 291; aut 20 ejusdem, id est anno 274: quod addo propter eosqui forte effugium quererent, ordinationem Neophyti in secundam aut tertiam feriam Pentecostalem differendo.
z In diplomate Benedicti VIII Papæ, ad Benedictum Episcopum sanctæ Portuensis Ecclesiæ, referendo ad annum MXVI, quod recitat Vghellus tom. 1 col. 136, nominatur civitas Portuensis, cui vocabulum est S. Hippolyti, quæ Xiphilino Portus Augusti, Antonio Portus Augusti Urbis, Caßiodoro Portus Urbis Romæ, Paulino Portus Romanus dicebatur: ibidem sub Alexandro Imperatore circa annum 229 die 22 Augusti, passus S. Hippolytus Episcopus, Patronus colitur: estque credibile medio aliquo seculo, puta 9 aut 10, pulsis ex Italia Saracenis restaurata veteri ecclesia solennius elevatum corpus, suscitasse sopitam erga Sanctum religionem; & pro ejus ævi frequenti usu, novæ illi appellationi occasionem dedisse.
aa Quid Agathoni factum, tacentibus Actis, ambigit Cajetanus, substiteritne in Lipara, an comitatus S. Neophytum sit, in sua illum Sede collocaturus: dubitari saltem non debet quin eo facto redierit Liparam, si vere tempore nostrorum Martyrum Liparitana Insula Episcopum habuit Agathonem, eaque appellatio sumpta non sit ab eo, pro quo juxta qualitatem excessuum punito solicitus S. Gregorius Magnus lib. 2 Epist. 53, humanitatis intuitu disponi jubet quemadmodum poßit sustentari. Nominatur quidem Agatho Liparitanus Episcopus, in oratione de corpore S. Bartholomæi in istam insulam advecto, eumque Rocchus Pyrrhus vult esse, cujus hic habeatur vita: sed eam translationem libentius crediderim ævo S. Gregorii quam Decii factam, adeoque adhuc requiro certius de alterius existentia testimonium: talem enim Liparitani verosimiliter inter Patronos suos colerent, si habuissent: quod tamen non facere, persuadet ipsius Pyrrhi de tali cultu silentium, solum commemorantis diem, quo eum proponit Cajetanus in Idea, ut Leontinis venerabilem.
bb Stratonicum & Cleonicum intelligit, qui supra num. 77 dicuntur projecti in puteum, in loco qui dicitur Heracleo.
cc Nullo certo exemplo probari potest, ante factam Christianis a Constantino potestatem construendi ecclesias; & a S. Silvestro institutos consecrandarum earum ritus, habuisse Christinos oratoria sub Sanctorum nominibus: quæ tamen notari non debent; postea acceßisse iis locis quæ ita nuncupantur. Frustra igitur Cajetanus hinc gratulatur Leontinis, quasi in Deiparæ cultu primis aut certe ex primoribus.
dd Enormis haud dubie hæc est hyperbole.
ee Severum hunc Catanensem Episcopum Cajetanus ad 21 Martii collocat in Indice sanctorum Alphabetico: sedfallente numero paginæ notato, non est facile locum reperire: deinde ut ab hoc diversam collocat S. Severinum, Casanæ item Episcopum, colendum 8 Iunii, ex Translatione S. Agrippinæ, quasi huic sub imperio Constantini ecclesiam dedicarit. Neutrius mentio fit in ullis S. Agathæ Actis, ante aut post mortem,
ff Baronius in. Notis ad hunc diem redarguit eos, qui festum hoc jam inde ab Augustini ætate celebratum putant, eo quod tunc recitetur quædam hujus sancti Homilia, quam observat sumptam ex Serm. 2 de Annuntiatione, & paucis mutatis Nativitati aptatam.
gg Exaltatio Sanctæ Crucis celebris esse cœpit post Crucem inventam tempore Constantini, an autem ante alteram exaltationem sub Heraclio, toti Imperio festiva fuerit, suo tempore quæri poterit.
hh Vndique imperfectum sensum varie supplere hoc loco necesse fuit ex iis quæ sequuntur.
ii Hi mox nominantur: sed ne unius quidem ex omnibus ulla uspiam memoria.
kk Ita Ecgraphum nostrum: fortasse legendum Felicianus.
ll Lucianum, ait Cajetanus, fere vixisse anno 390, imo & 400 atque ultra; refert autem die 3 Ianuarii colendum, quod vellemus nos non fuisse secutos.
mm em>Hic denique sequitur ultimus titulus, De Samuele leproso hebræo, & quomodo eum sanaverint Sancti: quod quia additur per modum appendicis, spectantis ad res sub Neophyto Episcopo gestas, seorsim relinquimus ut invenimus.
APPENDIX.
[125] In Leontinorum Mesopoli vir quidam erat primus inter Hebræos, Samuel nomine, hic tetra lepra laborabat ab anno a duodecimo: venit Susanna ejus uxor flens ad Eutropiam, [Iudæus leprosus] persuasitque illi Eutropia, si Christianus fieret vir ejus, futurum ut eum sanarent Sancti. Dum inter se loquuntur, factum est ut Samueli apparerent ac dicerent: Vade ad Theclam, ille vero excitatus clamavit: Christianus sum. Cumque advenisset uxor ejus mirata est, & filii ejus septem, & filiæ duæ, duxeruntque eum ad Theclam, illa vero ad speluncam Sanctorum, & noctu egressi sunt Sancti, & advocantes Neophytum dixerunt; [miraculo curatur & cum tota familia conversus.] Instrue & baptiza hunc, & voca Donatum, eumque Presbyterum fac in vico Antziano, ubi sanctæ Isidoræ & Neophytæ matris tuæ jacent corpora, itemque Martyrum viginti & suffla in faciem ejus. Cumque tertio insufflasset Neophytus, sanatus est ille, & baptizata b est familia ejus tota, & primus ejus filius appellatus est Gregorius, secundus, Olympius, tertius Isidorus, quartus Eustratius, quintus Charito, sextus Eustatius, septimus Meletius: & duo filii fratris ejus Beniamin, & filia major Aquilina, minor Christiana, cum his animæ in universum CCLXXXIV, famuli & famulæ. Tum temporis Romam profecti sunt Agatho & Neophytus; Donatus autem mansit in domo Theclæ, & suas omnes facultates ei dedit, ut eas distribueret. Hæc cernentes Hebræi venerunt in Mesopolim cum Susanna, & salutaria verba audierunt a Donato. Thecla autem cœpit ædificare Ecclesias: [sub ruina montis servatur ille sus cum aliis 35.] veneruntque tres e Syria architecti, Nicolaus, Eusebius & Eusignius; ex Africa Sanctorum, qui ipsis apparuerant, monitu profecti, ibi enim tum degebant. Erat igitur juxta Theclæ domum Cancellariæ c locus, in quo lapides cædebant. Porro non ferens diabolus se vinci, pluvia magna exorta, cum speluncam introiissent XXX latomi, & Donatus & alii quinque ex aurigis, montem impulit super eos. At illi Sancti [Andreæ] d opem invocantes, cum caderet mons, ab eo servati sunt: sparsa autem est fama per Mesopolim eos obiisse. Quod audiens Thecla, sublatis in cælum manibus, dixit, Confido Domine, quod sicut servasti Elisabeth e cum Præcursore in scissura montis, ita & [eos servabis. Summo autem] mane, accurrit turba cum Thecla: & ecce tres Sancti, & alii viginti adjutores f cum grandævo Apostolo, lapides removerunt, & sanos illos ostenderunt.
[126] [post reditū Neophyti] Thecla autem condidit pastophorium, in loco ubi erant corpora, & ecclesiam valde elegantem; & in Zabulo ecclesiam g Deiparæ, & lavacrum in ea: & simul ædificavit Episcopium. Omnibus vero peractis profecta est in suburbanum suum Antzianum, ibique condidit ecclesiam in honorem Sanctorum mulierum Isidoræ matris suæ & Neophytes sororis ejus & Sanctorum viginti Militum, quos Tertyllus occiderat. Post tres igitur annos rediit ex Urbe Neophytus, & baptizavit primum Donatum cum tota familia ejus, sed & multos Hebræos numero DCCLIII: & Donatum creavit Presbyterum, & filios ejus Gregorium, [Presbyter ordinatur,] Olimpum & Isidorum, Diaconos in Ecclesia [Leontina]; Eustratium vero & Charitonem etiam Diaconos, ut manerent cum patre suo; Eustatium denique & Meletium Subdiaconos, ut & ipsi cum patre manerent in Antzianis, XXII Octobris profectus est Neophytus ad vicum, ibique constituit Donatum & filios: & mansit ibi Donatus, absistens a carne, vino & oleo, fulgens omni virtute: & post obiit in pace, & sepultus est in dextera parte templi intra XX Martyres, mense Novembri die h XII, & vixit annos LXVIII: & ordinatus Eustratius i filius ejus, qui gregem pro eo gubernavit annis XXV: & post hunc Chariton annis XXX. Quo vero tempore Crescens impius Sanctorum Reliquias, quæ in Antzianis sunt, projicere voluit, misit Lucianus ad Presbyterū (is tum erat Eraclius) ut observaret portas. Adveniens autem propius Crescens aperire non potuit, & rediit in Mesopolim: & cum manus Sanctis injecisset, vita excessit cum tremore.
ANNOTATA, ET CENSURÆ.
a Cajetanus ab annis 22: sed credimus esse errorem cyfræ pro 12.
b Non statim, sed post tres annos, ut infra dicitur, reverso Roma Neophyto.
c Nec Cancellarios nec Cancellarias vetus Romanum Imperium, & qui sub eo Græce loquebantur, noverant; posteriorum longe temporum ea appellatio fuit, seculo 7 vel 8 cœpta audiri, & a Latinis ad Græcos traducta.
d Exciderat nomen, quod restituo ex judicio Cajetani, Grandævum Apostolum (sic enim mox nominatur) intelligens alibi quoque S. Andream: quem in Notis ad vitam S. Luciani, ait esse Leontinæ ecclesiæ Patronum.
e Hoc esse ex apocryphis sumptum etiam Cajetanus notat.
f Censeri hi deberent Viginti Milites Martyres esse.
g Rocchus Pyrrhus, D. Mariæ de Cava nunc vocari ait, & matricem ecclesiam appellat.
h Cajetanus legit die XIII, eoque ipsum adscribit Sanctis Leontinis.
i Ex Diacono Scilicet Leontinæ Ecclesiæ.
TRANSLATIO RELIQVIARVM.
[127] Satis constat, sanctissimos Christi Martyres Alphium, Philadelphum, & Cyrinum, persecutione Decii apud Leontinos pro Christo occisos fuisse, conditosque ecclesia superstructa; sed eorum corpora, quo tempore, quave caussa Leontinis sublata sunt, in obscuro manet. Traditum est dumtaxat a scriptoribus, centum triginta fere ante annos, arcam refertam ossibus, [Reliquiis an. 1517 repertis in monasterio Fragellatis,] cum historia Græce scripta, inventam in monasterio S. Philippi Fragalatis ad Tyrrhenum mare. Quamquam alii in vetere desertaque ecclesia defossam prodidere, quæ prope idem monasterium fuit, dum ejus absis ad aram maximam dirueretur. Diu tamen ignoratum est quæ corpora forent, donec Abbas Græce doctus monasterio præficeretur: qui perlecta historia, cum Sanctorum Martyrum Alphii, Philadelphi, & Cyrini ea esse corpora cognovisset; solemni supplicatione insignibusque officiis honoravit: idque anno Christi Domini MDXVII factum esse commemoratur. Quod ubi Leontini per Joannem Falcum, [mittunt Leontini suos] virum religiosum, accepere; statim ad recipienda corpora animum adjecere. Magnis tum motibus Sicilia quatiebatur, instinctore Joanne Luca Squarcialupo. Eam nacti occasionem Leontini, viros aliquot præmisere, qui facinus aggrederentur. Profecti Augusto ineunte, cum corum consilia detecta pernossent, infecta re, intra quatriduum rediere.
[128] Primores igitur Leontinorum, cum super eo negotio consultaretur, vi agendum esse decrevere. Statim equites centum coacti sunt armisque instructi, [qui illas rapiant:] qui monasterium oppugnarent clam urbe digressi; dictitantes, cum ab obviis interrogarentur, milites esse Ducis Squarcialupi, adversum eos qui latrocinia exercerent. Intempesta nocte ad Fragalense monasterium perveniunt; foribusque perfractis introgressi, irrumpentium strepitus equorumque monachos somno excitavit, aspectus armarorum perterruit. Tum Præfectus agminis, venia ab Abbate petita, si quid invito pateretur; Leontinos esse eos dixit, neque ipsis quidquam deliberatius esse quam SS. Alphii, Philadelphi, & Cyrini reliquias in patriam deportare. Consulto illuc venisse, amore pignorum suorum pertractos: proinde aperirent, qua latebra occultarentur; nam fas natales in terras deferri, quas profuso sanguine decoravissent; eoque solo condi servarique, [quod & factum,] unde in cælum commigrassent. Contraire Abbas, hisque conatibus obniti: sed nulla ejus excusatio, nullæque preces pervicere, ut Leontini absisterent. Qui ubi videre nihil blandimentis profici, minas terroresque interiecere. His coactus Abbas, quibus latebris reliquiæ occultarentur indicavit. Supra tectum ædis abditæ erant. Arca inde desumpta, sacra ossa singillatim Abbas monstravit: quibus adoratis, rursumque in arcam inclusis cum Græca historia, Leontini, ne a vicinorum oppidorum accolis impedirentur, transversis itineribus in patriam contendere.
[129] Festa urbs obviam effusa, Clerus, Magistratusque, ubi Martyrum suorum reliquias salutavere, magna cum pompa lætitiaque in urbem intulerunt, ad IV Nonas Septembris. In ipso Leontinorum ingressu multa miracula contigere, quæ consequentibus etiam temporibus Sanctorum Martyrum promeritis continuata sunt. Exinde magnistratus, populusque Leontinus Paulum Constantinum ad Leonem X Romam destinavit, quem tota de re edoceret; [Leone X indulgente.] precareturque, ne Leontinos antiquissima possessione Martyrum suorum moveri pateretur, quam ante annos MCCLXIV adepti fuissent, cum eorum cæde ac sanguine perfusi ornatique sunt. Romanus Pontifex, precibus Leontinorum permotus, urbem Leontinorum diris exemit, reliquiasq; ut retineret diplomate suo firmavit. Ex eo Leontini Collegium Canonicorum instituendum curavere, in ecclesia Sanctorum Alphii, Philadelphi, & Cyrini, jam inde ab antiquissimis temporibus exstructa; ut celebriore cultu majoreque religione beatissimi Martyres percolerentur. Quo loco multa ab eis beneficia præstantur, ad Dei gloriam, qui vivit in æternum.
[130] Hactenus in opere de Vitis Sanctorum Siculorum tom. 1 pag. 72 Octavius Cajetanus, sub annum MDCXX vita functus. Post ejus obitum cum opus illud variis intercurrentibus causis supprimeretur ad annos viginti (prius scilicet quam publicæ luci commendandum traderetur P. Petro Salerno, auctoris consanguineo, a quo denique anno MDCLVII vulgatum est) suam Siciliam sacram opere non contemnendo publicavit Rocchus Pyrrhus anno MDC XXXVIII; & de sacris istis pignoribus haud paulo diversam sententiam scripsit: quam hic quoque apponendam censui, ut quid utrimque verisimilius sit poßit commodius dijudicari. Sic ergo habet in Notitia Ecclesiæ Syracusanæ, de Leontinis agens pag. 234. In sanctorum Martyrum fratrum Alphii, Philadelphi, & Cyrini, urbis Patronorum honorem, [& ecclesiā Collegiatam exstruunt Sanctis:] magnificum templum anno MDXVII exædificari inceptum est a Senatu Leontino, dirutis tribus antiquis fanis SS. Sebastiani, Christophori & Fratei; quod postremum fuisse sanctorum Fratrum primum locum tradunt. Id majori dignitate, Canonicorum scilicet Collegio illustrari curavit idem Senatus, obtinuitque ab Joanne Horosco de Arze Episcopo Syracusano, ut ex litteris confirmationis, datis Syracusis I Maji MDLXXIII Indict. I constat… Diu ab iis Canonicis litigatum est cum Parocho & Beneficiato, ut vocant, nempe Parocho matricis Ecclesiæ, in curia Episcopali & Metropolitana: sed anno MD XCVIII in Metropolitana decretum est, quod Canonici Collegiatæ præcedant Beneficiatos Parochialium & Matricis ecclesiæ S. Mariæ de Cava.
[131] [Ab aliis eæ reliquiæ olim Aluntii fuisse dicuntur] Hic solennioribus festis die X Maji & II coluntur Reliquiæ prȩcipuæ sanctorum Fratrum … officio per Papam Paulum V, XIX Novembris MDCXI cunctis Siculis indulto. Eorum corpora, a Leontinis honorifice condita, apud eos ad annum circiter DCCC permanserunt, quo tempore Ecclesiæ Leontinæ præerat Constantius Græcus, qui anno DCCLXXXVII adfuerat Concilio Niceno II, & sexto loco subscribit inter Sicilienses Præsules. Is erat Ordinis S. Basilii, Abbas S. Mariæ de Palatiis in antiquissima urbe Aluntio, prævidens cuncta Saracenorum direptionibus absumi, caute agens, ea corpora sacra in suum patrium monasterium Basiliense transtulit, ibique abscondit. Cum autem post ejectos Saracenos, ex ruinis Aluntii a Lombardis, ad passus ferme quingentos superius, construeretur novum oppidum; inventa hæc sacra deposita sanctorum Martyrum Fratrum fuerunt, ibique & Græca historia res a Sanctis gestas atque illustre martyrium docet: quæ honorifice in novum oppidum, unde S. Fratello id est S. Philadelphi nomen fluxit, translata sunt: atque a cœnobitis Basiliensibus tria crania subripiuntur, [indeque translate ad opp. S. Philadelphi,] danturque magno monasterio Messanensi S. Servatoris; & ab aliis ejusdem instituti aliquot Reliquiæ cœnobio Fragallensi. Sed anno MDXVII hac fama exciti Leontini, ad sacra corpora redimenda animum adjecerunt; præmiseruntque primum Sacerdotes quosdam ad S. Fratellum (uti lego in MS. ibidem) ut modum quo recuperari possent investigarent: [ac denique ad Leontinos.] deinde circiter centum viri cœnobium Fragalense adeuntes, ex Abbate, precibus & pollicitationibus mitigato, eas sanctas Reliquias cum historia receperunt, vel potius subripuerunt ultima Augusti, easque 11 Septembris ad Leontinos asportaverunt. Veriti autem ne sanctorum corporum possesione ullo unquam tempore deturbarentur, a Leone Papa X absolutionem & confirmationem exoraverunt, diem festum Translationis constituerunt, & Reliquias in argentea arca incluserunt.
[132] Hactenus Pyribus, ipsis Cajetani MS. usus, quæ etiæm sæpe allegat in margine: an & animadversiones ejusdem viderit, minus certum: harum enim bonam partem Petri Salerni esse vix dubitaverim. Vtriuscumque sit, quod em>pag. 56, de prima ablatione sanctorum corporum ab urbe Leontina legitur, [Idem dici testatur Cajetanus,] hic meretur transcribi. Rumor est apud Leontinos, corpora SS. Alphii, Philadelphi, & Cyrini, novo tyrannorum metu intumscente, a B. Thecla fuisse asportata in oppida suæ ditionis, Myrtum, & S. Philadephi, quod sanctorum Fratrum rectius appellaveris. Distat ab ho oppido, mille passibus ad Septemtrionem & mare, vetus Aluntium, in monte situm, in cujus edito clivo, ædes est SS. Alphio, Philadelpho, & Cyrino dicata; ea subter est concamerata, ubi fama tradit, illorum corpora occultata fuisse. Nam B. Theclam, cum Myrtum oppidum ditionis suæ pateret, hic substitisse aiunt, atque eam ædem condendis sanctorum Martyrū corporibus extruxisse Hinc asportata sunt in oppidum Sanctorum-fratrum ut vocant, posteaquam conditum est. Sed multæ sunt machinæ adversus vulgare hoc commentum.
[133] Primum adversantur Acta, quibus traditur B. Theclam condidisse Leontinis corpora sanctorum Martyrum, [sed improbat, imhærens Actis,] ecclesia super exstructa; illamque, octo post annos ac meses quatuor, in sinu pacis animam efflavisse, & eadem in æde sepultam, a læva SS. Alphii, Philadelphi, & Cyrini. Falso igitur fama tradit, Alphium, Philadelphum, & Cyrinum alio translatos a B. Thecla, quando Actis firmetur, Leontinis illa fuisse, cum B. Thecla supremum diem obiit. Quin ex serie Episcoporum ecclesiæ Leontinæ satis constar, corpora Alphii, Philadelphi, & Cyrini Leontinis adhuc fuisse, usque ad Episcopum Lucianum, qui ferme vixit anno CCCXC. Fac ab alio id factum. At quonam metu subigente? Vel Diocletiani & Maximiani persecutione, vel Maxentii factum oportuit: nam dein nulli Tyrannorum metus, florente Constantini principatu, sub quo pax aurea altaque; Julianum Apostatam excipio, qui nihil hac in re movit. At Leontinis fuisse corpora, annum ultra CCCXC, jam probatum est. Ad hæc quo scriptore, quave ratione, aut conjectura probet quisquam, ea oppida B. Theclæ Toparchiam exstitisse, qua tempestate Romani Cæsares Siciliā tenuere? Demum aio; oppida Myrtum & Sanctorum-fratrum ævo Imperatorum non exstabant, erant tum sine nomine terræ; [qua parte magis fabulosa sunt.] nec condita sunt nsi Saracenorum Nortmannorumque Principum dominatu.
[134] De oppidis istis quando condita sint non disputavero: solum, in quo condita sunt, Theclæ fundos prædiave fuisse, ad quos illa sese receperit, resuscitatam a Valeriano persecutionon fugiens, nihil prohibet: uti nec ab ea translata esse Aluntium, quæ impiorum furori subducta cupiebat, sacra pignora. Nec propterea opus est ut illa extruxerit ecclesiam, in qua postea sunt reperta: hon enim condonandum vulgo, initia rerum cum earum progreßibus confundere solito. Acta quidem repugnant: sed parte quarta, qua ea maxime fabulosa esse ac prorsus commentitia persuadent plurimæ ubique ineptiæ, a nobis obiter animadversæ. Abest tota pars quarta ab eo MS. quod cum sacris Reliquiis inventum est, ad hoc fortaßis a Leontino aliquo consarcinata, & priori qualicumque narrationi adjecta, ut Aluntinis, sanctorum Martyrum cultum apud se antiquißimum esse contendentibus, nihil cedere deberent Leontini; sed potius judicarentur prævalere. Neque enim multum fidendum credo ei quæ prætenditur Episcoporum seriei, dum ea certioribus nullis monumentis firmatur: & impius ille, qui memoratur, Crescens, Sanctorum hostis, si talia em>aliquando attentarit, qualia vix credo ante Iconomachorum tempora cuiquam venisse in mentem; melius differetur ad octavum seculum, Leonisque Isaurici vel filii ejus Copronymi Imperium; & sic Lucianus, qui se Crescenti opposuit eique succeßit, tunc vixisset, quando, quin Aluntii pridem fuerint corpora, vix poterit dubitari.
[135] [Ad Aluntinam ædē supplicatio annua.] Et hæc pro antiquæ traditionis excusatione sufficiant: ad Cajetanum redeo, qui eodem loc observat, quod ad Aluntinam ædem ex oppido Sanctorum-fratrum, solennis supplicatio quotannis habetur, natali die SS. Alphii, Philadelphi, & Cyrini: atque in ea patrantur multa miracula, pluresque diversis e morbis curantur. Confirmans deinde quod de partitione sanctorum Reliquiarū ex Pyrrho diximus. Hac ir quit tempestate, pars corporum Sanctorum Alphii, Philadelphi, & Cyrini Leontinis magno cultu ac veneratione servatur, in ecclesia eorum nomini dicata: pars in oppido, ut vocant Sanctorum-fratrum: capita, haud illa quidem integra, Messanæ in monasterio Sancti Salvatoris ordinis S. Basilii. Vetus est opinio, reliquias sanctorum Martyrum, quæ in oppido Sanctorum-fratrum habentur, inventas fuisse in vetere ecclesia, illorum nomini dedicata in proximo monte, in quo antiquum Aluntium fuit; ex eaque ecclesia in oppidum delata, quod mille passibus distat. Appellatur a Fasello de Rebus Siculis dec I lib. 9 S. Philadelphi oppidum, quod Longobardorum esse opus ex incolarum, inquit, idiomate colligitur. Quid autem si nominis appellatio ab hoc potißimum sumpta sit, quod illius unius reliquiæ illuc Aluntio allatæ fuerint. Favet conjecturæ appellatio vulgaris, quo San-fratello nominatur in singulari numero, & melius Sancti-fratris quam Sanctorum-fratrum Latine redderetur. Est autem Aluntium, adeoque & S. Philadelphi oppidum, in altero id est Boreali insulæ latere procul a Leontinis: quo pronum fuit eos se recipere, qui Romanorum Præsidum, Orientale latus frequentius inhabitantium, fugiebant tyrannidem. Quæ istic & alibi, ad Sanctorum Fratrum invocationem, facta fuerunt miracula, si nobis aliquando transmittantur ab iis quorum interest, locum habebunt in Supplemento hujus mensis.
DE SANCTIS MARTYRIBVS ROMANIS
GORDIANO ET EPIMACHO. ITEM PRIMULO, ET MAJORE SEU MEDONE CONFESSORE.
ANNO CCCLXII.
[Praefatio]
Gordianus, Martyr Romanus (S.)
Epimachus, Martyr Romanus (S.)
Primulus, Confessor Romanus (S.)
Major seu Medon, Confessor Romanus (S.)
AUCTORE G. H.
Acta Martyrii S. Gordiani extant paßim in plerisque MSS. Paßionalibus, etiam omnium quæ videre potuimus antiquißimis, & talia sunt a Claudio Puteano olim communicata, uti & descripta ex MSS. Trevirensi S. Maximini, [Acta Martyrii ex MSS.] Audomarensi Ecclesiæ Cathedralis, Monasteriensi Bernandi Rottendorfii, aliisque duobus codicibus nostris, quibus potißimum usi sumus postquam ea contulimus cum triplici codice Reginæ Sueciæ numero 13, 81 & 482. Aringhus lib. 4 Romæ subterraneæ cap. 3 plura MSS. allegat. Typis olim vulgata sunt eadem apud Ioninum Mombritium, item in Legenda Coloniæ & Lovanii anno MCCCC LXXXIII & biennio post excusa: qualia etiam retulit ad hunc X Maji Laurentius Surius, præfatus dictionem in gratiam lectoris nonnihil expolitam esse: sed malumus genuino stylo ea proferre. In quibus ne offendat lector, em>eum Baronius in suis ad Martyrologium Romanum Notis monet, [sub Iuliano absente.] carnificinas illas, quas Romæ in Christianos exerceri solitas temporibus Juliani ferunt, non ab ipso Juliano, sed ab Aproniano Præfecto Urbis institutas … & horum Martyria potius sub Juliano quam coram Iuliano Romæ actitata. Illum enim post adeptum Imperium, Romæ aliquando fuisse, nullius probatorum antiquorum auctorum testimonio affirmari. Dum igitur hic fere de Iuliano agitur tamquam Romæ præsente, cognoscis non esse hæc Acta primæ auctoritatis: sed notabili post rem gestam tempore collecta aliquo, qui quoad verba, ultro utroque in judicio habita inter Ianuarium Presbyterum & Gordianum adhuc gentilem, ac Præfecti urbis potius quam Imperatoris Vicarium, & rursum inter eundem jam Christianum & successorem Clementianum, secutus videtur Acta Notarialia; atque in his certior fides iisdem dari poterit, etsi non certißima.
[2] De S. Epimachi martyrio nihil alibi legitur, hic vero etiam nihil nisi in fine: postquam enim dictum esset, quod In via, quæ Latina nuncupatur, non longe ab urbe Roma, sed quasi milliario plus minus uno, illic posuerunt eum (Gordianum scilicet) in crypta sexto Idus Majas, ubi jam pridem S. Epimachum sepelierant; additur, In quo etiam loco beneficia eorum ac virtutes florent usque in hodiernum diem. In MS. Vltrajectino S. Salvatoris, ubi eadem Acta continentur sed contracta, sub finem ista leguntur: Tandem a familia sua nocte rapitur Gordianus, & cum B. Epimacho, cujus est etiam hodie festum, quem dudum prȩdictus Julianus occidi fecerat, sepelitur. Græci utrumque colunt die IX Maji, & in Menologio Basilii Imperatoris ista leguntur: Christi Martyeres Epimachus & Gordianus erant ex magna & antiqua Roma. [Cultus apud Græcos 9 Maji.] Cum vero Christum profiterentur, comprehensi ab idololatris sunt, & regionis Præsidi traditi: ab hoc jussi sunt Christum negare & idolis sacrificare. Verum quia non consenserunt, atrociter sunt cæsi: deinde lignis suspensi, & ferreis ungulis dilaniati. Postea vero e lignis descendere coacti sunt & in carcerem detrusi, statuto eis tempore, quo si pœniterent, possent vivere. Verum ipsi in carcere detenti, numquam Deo preces offerre eique gratias agere cessarunt. Quocirca digni habiti sunt propter ipsum martyrium sustinere: proinde post aliquot dies denuo e carcere educti, ac multiplicibus subjecti cruciatibus, ense demum capite plexi fuerunt. Hæc in dicto Basilii Imperatoris Menologio: quibus similia, sed contracta, habentur in illustri Synaxario em>MS. Parisiensi Collegii Societatis Iesu, & in Menæis MSS. Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ & Taurinensibus Ducis Sabaudiæ. Ex quibus hoc elogium formavit Sirletus in suo Menologio: Certamen sanctorum Martyrum Epimachi & Gordiani, qui cum essent ex magna urbe Roma, detenti sunt. Cumque cogerentur a Præside diis immolare & idolis sacrificare, nefarium facinus recusarunt: ob idque plurima tormenta subeuntes, securi percussi sunt. Hæc Græci. An ergo aliquamdiu ante Gordianum sit Epimachus coronatus, uti videntur Acta Latina habere, relinquimus indecisum, ob ea quæ mox dicentur.
[3] Latini utrumque referunt ad hunc X Maji, & antiquißimum Martyrologii Hieronymiani apographum Epternacense ita diem auspicatur: VI Idus. Romæ passio Gordiani. [a Latinis adduntur Medonseis Major,] Romæ Epimacis & Midonis Confess Via Latina ad centum aulas Quarti & Quinti. De his duobus seorsim agimus. Corbejense ejusdem Martyrologii apographum ita incipit: VI Idus Maji, Romæ via Latina, in cœmeterio ejusdem natalis Gordiani, Iulii. In cœmeterio Prætextati Romæ matalis S. Epimachi & Majoris Confessoris, Quarti & Quinti. In apographo Lucensi ista habentur: VI Idus Maji Romæ via Latina in cœmeterio ejusdem natalis S. Gordiani: & in cœmeterio Prætextati Romæ natalis S. Efiniaci & Majoris, Cori, Quarti & Quinti. Quæ eadem habentur in apographo Blumiano, sed sub finem scribitur S. Epimaci & Majoris Confessoris. In MSS. Richenoviensi prope Constantiam & Rhinoviensi in Helvetia ista traduntur: Romæ Gordiani & Epimachi & Majoris: pro quo Midonis legitur apud Grevenum. MSS. Augustanum S. Vdalrici & Parisiensi Labbæi; Romæ Gordiani & Epimachi. Qui duo, omissa palæstra Roma, etiam conjunguntur in Casinensi MS. Verum in altero Casinensi MS. & Romano Ducis Altempsii, pridie seu IX Maji, quo Græci eos colunt, referuntur Romæ Gordianus & Epimachus. In allegatis apographis Matyrologii Hieronymiani & Vaticano S. Petri, celebratur memoria, Romæ Gordiani & Primoli, [& Primolas.] sive Primuli aut Promoli: & absque palæstra Gordiani & Prinoli in MSS. Augustano & Parisiensi: solius autem Primuli in Richenoviensi: Quid ergo? An loco Epimachi esset intrusum nomen Primoli? An vero Gordianus & Primolus sint alii censendi, & ab his diversi Gordianus & Epimachus? Nihil horum affirmare audemus: ac proinde Primolum, ut distinctum, in titulo posuimus, cum S. Majore seu Midone Confessore, forsan in carcere extincto. Omittimus Iuliam in unico MS. adjectam, & forsan a sequenti die, quando Iulius Martyr refertur.
[4] Sed redeamus ad palæstram SS. Gordiani & Epimachi, quos hactenus Romæ adscriptos reperimus: [Num Romæ passi?] atque ita junctim Calendariis insertos, ut simul socii martyrii fuisse videantur. Porro apud S. Gregorium Magnum in libro Sacramentorum tres orationes prostant in Missa recitandæ, & hactenus in Missali & Breviario detinentur. Vsuardus hoc eos elogio exornat: Romæ via Latina natale sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi. Quorum prior pro confessione nominis Christi, tempore Iuliani, diu plumbatis cæditur & ultimo truncatur. Rabanus plurima ex Actis describit cum his verbis, Ubi jam pridem S. Epimachum sepelierant. Sive, ut apud Adonem legitur: Ubi jam pridem corpus beati Martyris Epimachi sepultum fuerat. An plura ab Adone adjuncta fuerint dubitari potest: nam em>dictis verbis finit ejus elogium in antiquo MS. Ecclesiæ Morinorum, quod Ipris in Ecclesia Cathedrali adservatur. Nihil etiam amplius habent Notkerus & Petrus de Natalibus lib. 4 cap. 129, qui solent Adonem describere. Aloysius Lipomanus tomo 4 de Vitis Sanctorum pag. 167 scribit Vitam SS. Gordiani & Epimachi per Adonem collectam, & cum citatis ante verbis illam finit. Verum in Martyrologio Adonis, edito a Mosandro & Rosweido, & in variis MSS. ista subduntur: Hic Epimachus apud Alexandriam, [an S. Epimachus Alexandriæ?] cum collega suo Alexandro, multo tempore & in vinculis & in cruciatibus carceris tortus, cum in frequentibus & diversis suppliciis confectus perdurasset in fide, ignibus ad postremum consumitur: deinde Reliquiæ ejus Romam perlatæ. At supra apud Græcos dicuntur SS. Epimachus & Gordianus capite plexi, ὕστερον τὰς κεφαλὰς ἀπετμήθησαν. An ergo SS. Epimachus & Alexander alii censendi Martyres? Beda in genuino Martyrologio solum ista habet: VI Idus Natale SS. Gordiani & Epimachi. Ast in Martyrologio sub ejus nomine supposito, eadem ex Adone citata eduntur, & reperiuntur in unico MS. codice nostro in Vita horum Martyrum, sed non admodum antiquo. In antiquis Breviariis Romanis, a ducentis annis & deinceps diu excusis, elogium horum Martyrum ex Adone desumptum finit absque mentione Alexandriæ. Verum in Breviatio, em>jussu Pii V edito, Lectio una de his Martyribus præscribitur: in qua legitur corpus S. Gordiani sepultum in eadem crypta, in quam Reliquiæ B. Epimachi Martyris translatæ fuerant ab Alexandria, ubi is diu propter Christi confessionem constrictus in carcere, postremo combustus, martyrio coronatus est. Quæ eadem hactenus recitantur, etiam inserta hodierno Martyrologio Romano, idque paßim recentiores sequuntur. Interim non cohærent cum initio Adonis, quod tale est: Romæ via Latina in cœmeterio ejusdem SS. Gordiani & Epimachi, quod Julianos apostata inter multos Christianos publicis custodiis mancipavit. Aringhus lib. 4 Romæ subterraneæ cap. 3 scribit sacrum S. Epimachi corpus, [an etiam colatur 11 Martii,] primum juxta Græcorum Menologium, die XI mensis Martii, Constantinopolim condigno honore translatum fuisse: hoc autem solum in Indice Menologii a Sirleto collecti legitur; in ipso textu omissum. At Græci in Menæis excusis celebrant dicto XI Martii, memoriam Reliquiarum S. Epimachi Martyris Constantinopolim illatarum, addito disticho cum allusione sanctæ urbis honoratæ sancti Epimachi corpore. Alia solennitas est Constantinopoli quatuor Martyrum ad diem VI Iulii, [& 6 Iulii?] quando ita legitur in MS. Græco Synaxario em>Claromontano: Sanctorum Martyrum Apollonii, Alexandri, Epimachi & Onesimi, quorum celebritas agitur in Hexacionio, sive ad sex columnas. Georgius Codinus de Originibus Constantinopolitanis pag. 39 asserit; pomerium urbis Constantinopolitanæ a Constantino magno deductum usque ad Exacionium, supra Hexacionium dictum. Hic ergo recurrunt Epimachus & Alexander, supra collegæ habiti. An autem ab hisce non sit diversus Epimachus Alexandriæ passus, quis, dum Acta ulteriora desunt, poterit certo statuere? Hæc potius viris eruditis proponenda duximus, a quibus si certiora proferantur, cum grato animi affectu accipiemus, daturi ea die VI Iulii, aut ubi occasio fuerit oblata. Festum horum Martyrum Romæ celebrari in ecclesia S. Laurentii in Lucina, ubi eorum Reliquiæ asservantur, asserit Piazza in Sanctuario Romano.
ACTA MARTYRII
Ex pervetustis variis MSS. codicibus.
Gordianus, Martyr Romanus (S.)
Epimachus, Martyr Romanus (S.)
Primulus, Confessor Romanus (S.)
Major seu Medon, Confessor Romanus (S.)
BHL Number: 3612
EX MSS.
[1] Temporibus Juliani impiissimi Imperatoris, divulgati sunt multi Christiani. Cumque hæc audisset impiissimus Julianus, iracundia plenus, jussit eos teneri, & in custodiam publicam mitti. Erat autem inter eos quidam Christianus, [S. Ianuariū Presb. examinat Gordianus Vicarius Iuliani Imp.] nomine Januarius, Presbyter senex. Post tertiam vero diem impiissimus Julianus Imperator misit, & vocavit ad se Gordianum Vicarium suum, jussitque ei ut Januarium Presbyterum a sua audientia interrogaret. Tunc Gordianus Vicarius jussit sibi, sicut præceperat ei Rex, Januarium Presbyterum eductum de carcere præsentari: cui ita dixit; Quis vocaris, vel ex qua natione te esse ostendis, felicissime b orator, edicito nobis. Respondit S. Januarius Presbyter, & dixit: Si quidem civem discere vis, Antiochenus sum: si vero nationem, ex parentibus Christianis Christianus sum. Cui Gordianus Vicarius dixit: Quid nos multis verbositatibus fallere compellis? Nunc ergo audi me, & elige tibi de duobus unum responsum. Aut sacrifica diis immortalibus, & esto amicus invictissimi Principis nostri Juliani; aut certe suscipe sententiam nefandorum c criminum. Respondit autem S. Januarius Presbyter, & dixit ad Gordianum: Si mihi consenseris, ego quidem meipsum opto Deo meo offerre sacrificium placationis; tamen quidquid mihi dixeris vel promittis, pro peccatis meis d dignus sum recipere: verumtamen, ut dixi, pro peccatis meis, non pro justitia. Respondit Gordianus & dixit ei: Si pro peccatis tuis omnia supplicia mereris, funde diis libamina, ut sic merearis a nobis pro eorum expiatione salvari. Respondit itaq; S. Januarius Presbyter & dixit: Ego quidem in nomine Domini mei Jesu Christi semper salvus fui, & ut credo, semper salvus ero, insuper & alios salvos e feci per baptismi ejus perceptionem f qui desiderant salvi fieri. Tu enim si haberes sapientiam, toto corde utique quæreres eum, & concupisceres ut invenires requiem animæ tuæ post tantam tempestatem, & haberes permanentem vitam æternam.
[2] Tunc Gordianus Vicarius jussit eum in domo sua sub custodia mancipatum teneri. [ab eo in fide instruitur] Quem inspirante Domino noctu convocans, asserebat quod eum vellet verbis suis oblectare. Cui S. Januarius Presbyter dixit: Fili, noli perdere tempus tuum, sed magios age pœnitentiam pro corporibus Sanctorum quos interfecisti; & baptizare, ut possis invenire requiem sempiternam g, & in igne æterno non cremari. Gordianus Vicarius, his compunctus verbis, dixit: Et quomodo securus ero, si lotus fuero, quia evado tomenta æterna. Respondit S. Januarius Presbyter & dixit: Ego tibi promitto in nomie Domini mei Jesu Christi, quod si toto corde credideris & baptizatus fueris, omnium cirminum tuorum delebuntur sordes, ita ut te immaculatum Domino Jesu Christo offeras. Gordianus Vicarius dixit: Da mihi mensuram credendi. S. Januarius Presbyter dixit: Ut confitearis in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti unam Deitatem, & pœnitentiam agens ostendas te peccasse. Tunc Gordianus Vicarius cum lacrymis introivit ad uxorem suam, nomine Marinam, [cum Marina uxore sua,] & enarravit ei omnia monita S. Januarii Presbyteri. Tunc uxor ejus in ipsa hora noctis, tenens manum viri sui, venerunt simul ad S. Januarium Presbyterum: & cadentes in terram miserunt se ad pedes ejus rogantes eum ut baptizarentur ab eo, clamantes se peccasse & dicentes adeum: Redime nos a peccatis nostris. Ad hæc respondit S. Januarius Presbyter, dicens ad eos: Videte si ex toto corde creditis, aut ne quod velamen in absconditis teneatis, quia scio vos ab Imperatore honorari. Respondit Marina & dixit: Unam similitudinem Jovis datam ab Imperatore habemus repositam, propter quam sancti Martyres cruciacantur: sed quid faceimus de ea modo? Tamen divulgabo Domino meo viam per quam & nos mereamur adipisci coronam vitæ, dum conflata a nobis fuerit. Eadem autem hora introduxit Marina B. Januarium Presbyterum in cubiculum suum, [& projecto idolo Iovis] & ostendit ei simulacrum Jovis æreum deauratum, & tripodam æream. Quod simulacrum cum ara apprehendes B. Januarius, accenso igne conflavit & projecit in cloacam, & sic cum magno gaudio catechizavit Gordianum, [baptizatur cum aliis 53.] cum Marina uxore ejus, & familia eorum promiscui sexus numero quinquaginta tres; quos etiam cum h Dominis suis baptizavit.
[3] Eodem quoque tempore, post dies quatuordecim, misit ad Gordianum Vicarium Julianus impiissimus Cæsar Tribinum suum, nomine Clementianum, dicens ei: Vade & vide si declinavit ad sacrificandum Deo magno Jovi Januarius Presbyter: [profitetur fidem Christianam:] aut si non persuasit ei, tunc sub voce præconaria in foro Traiani fustibus cædatur. Et factum est hoc quod præceperat Imperator Clementiano. Respondens autem Gordianus, dixit ad Clementianum: O Clementiane, si cognoscas esse Dominum Jesum Christum, & minas & terrores hominis mortalis non timebis: sed magis videbis vitam æternam, sicut & ego vidi jam paratam mihi. Nam Sacerdotem sanctum ego honorabo, & jam non injuriabo: quem ego videns pedes ejus non dedignor osculari, per quem & salvatus sum. Tunc Clementianus pergens ad palatium vociferando dicebat, summum magum Januarium, qui Vicarium Gordianum declinavit suis magicis artibus. Cumque introiret ad Imperatorem Julianum, dixit ei; Januarium, quem pietas tua propter ingenium litterarum laudabat, hunc cognovimus magum esse: qui etiam & subvertit Vicarium tuum Gordianum, cum onmi domo sua & uxore, quos etiam & baptizavit, & deos Reipublicæ nostræ conflatos igne in massam abscondit. Tunc Julianus impiissimus Imperator, iracundia plenus, jussit inscriptionibus damnari S. Januarium Presbyterum & B. Gordianum: [carceri includitur:] cui etiam & successorem dedit Clementianum in loco ejus esse Vicarium. Ipsum vero B. Gordianum præcepit custodiæ publicæ manicpari: uxorem autem ejus Marinam in quadam villa, quæ vocatur l Ad-Aquas Salvias, in servitio rusticorum opprimi. Postea vero jussit, ut Gordianus sub judicio Clementiani esset audiendus.
[4] [sistitur coram Clementiano,] Eodem vero tempore præcepit Clementianus in Telludis templo sibi tribunal præparari, & vinctum catenis B. Gordianum ante se præsentari. Quem Clementianus ita interrogat, dicens: Gordiane, sic despexisti præcepta Principis nostri semper Augusti, qui te honoravit & dignitatis ornavit officio, ut & tu magicis artibus contra Rempublicam & salutem invictissimi Principis nostri deos conflares & absconderes? Respondit B. Gordianus, & dixit ei: Ego magis pro salute Reipublicæ feci hoc. Nam si haberem omnia idola manu facta, confringerem ea atque conflarem. Nam quem dicis adorandum magis, an qui fecit, aut qui fingitur? Ego vero ipsum adoro qui fecit omnia. Clementianus Vicarius dixit: Et quis est qui fecit omnia? B. Gordianus dixit: Christus filius Dei viiv. Clementianus Vicarius dixit: Si ipse fecit omnia, quare a principe reipublicæ Domino Juliano semper Augusto projectus est? B. Gordianus dixit ad eum: Magis Julianus a Deo projectus est, qui Deum non timuit, sed adorat idola dæmonum, cum quibus periturus est. Tunc Clementianus Vicarius dixit ad Gordianum: Sacrifica diis immortalibus: sin autem, faciam te capite cædi. B. Gordianus dixit: Numquam tibi bene sit, [plumbatis cæditur.] miser, nec Prinicpi tuo Juliano, qui in tenebris est damnatus. Tunc ira commotus Clementianus jussit eum plumbatis cædi, & cum diu cæderetur B. Gordianus, clamabat dicens: Gratias tibi ago, Domine Deus meus Jesu Christe.
[5] Hæc audiens impius Clementianus jussit eum capite truncari ibi, ante templum in Tellude. [capite plectitur,] Cujus corpus jussit iterum ante templum Palladis jactari, in loco supra dicto, ut non sepeliretur per dies quinque, sed canibus derelinqueretur. Ast ubi veniebant canes, m latratum & magitum emittebant, & non audebant contingere, sed magis custodiebant eum. Tunc unus ex familia ejus cum aliis Christianis nocturno silentio venerunt, & rapuerunt venerandum corpus sancti Martyris Gordiani: & venientes in via, quæ Latina nuncupatur, [sepelitur cū S. Epimacho] non longe ab urbe Roma, sed quasi milliario plus minus uno, illic posuerunt eum in crypta, sexto Idus Majas, ubi jam pridem sanctum Epimachum sepelierant. In quo etiam loco beneficia eorum ac virtutes florent usque in hodiernum diem, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi: cui est honor & gloria, simul cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti, in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a em>MS. Audomarense, suæ audientiæ exhiberet. Mombr. præsentaret.
b MS. Rottendorff. ore tuo.
c MSS. nostrum & Audom. criminatorum.
d MS. S. Maximini, opto dignum suscipere.
e Idem MS. salvos possum facere omnes.
f MS. Rottendorf. qui desiderat omnes salvos fieri. MS. Audomar. qui desiderant hujus sancti nominis participes fieri.
g MS. Audom. & ignem æternum, qui homicidis & peccatoribus debetur, effugere.
h Idem MS. Cum Domino eorum Gordiano & uxore ejus.
l Locus ad Aquas Salvias prope abest a porta Capena, a quo haud procul S. Paulus Apostolus capite plexus est, in ejusque honorem templum ac monasterium a posteris erectum, quod dein SS. Vincentii & Anastasii appellatum est, ut sæpius dictum est, & dicendum erit ad Vitam S. Pauli.
m In MS. nostro suprascriptum antiqua manu, ululatum.
APPENDIX
Horum Martyrum ecclesia & cœmeterium Romæ. Sacra pignora
delata ad ecclesias Campidonensem, VVeingartensem, Pragensem &
Prumiensem.
Gordianus, Martyr Romanus (S.)
Epimachus, Martyr Romanus (S.)
Primulus, Confessor Romanus (S.)
Major seu Medon, Confessor Romanus (S.)
AUCTORE G. H.
[1] [Cœmeterium S. Gordiani] Gordianum cœmeterium foris portā Latinam descripsit Petrus Manlius, in Catalogo cœmeteriorum Vrbis apud Paulum Aringhum, lib. 4 Romæ subterraneæ cap. 3. Nomen illi a S. Gordiano Martyre inditum satis aperte innuunt antiqua Martyrologii Hieronymianī apographa, Corbejense, Lucense, & Blumianum his verbis: Romæ via Latina, in cœmeterio ejusdem, natilis Gordiani: & in cœmeterio Prætextati Romæ natalis S. Epimachi. Verum Ado ita conjunxit: Romæ via Latina, in cœmeterio ejusdem, natalis SS. Gordiani & Epimachi. Dum autem dicitur in cœmeterio ejusdem, & non eorumdem, refertur ad S. Gordianum: quem ibidem, ut Acta habent, a morte posuerunt, ubi jam pridem S. Epimachum sepelierant. Notkerus sic loquitur: Gordiani corpus posuerunt in crypta in cœmeterio Prætextati, ubi jam pridem corpus beati Martyris Epimachi sepultum fuerat. Videtur ergo cœmeterium Gordiani contiguum fuisse cœmeterio Prætextati, licet illud viæ Latinæ, hoc Appiæ tribuatur: quod optime confirmatur ad XXV Augusti in Actis S. Nemesii Diaconi, [& ecclesia ejus ac Epimachi,] quem capite truncari jusserunt inter viam Appiam & Latinam. Ibidem olim basilicam SS. Gordiani & Epimachi constructam, ab Adriano Papa primo a novo renovatam fuisse, scribit Anastasius Bibliothecarius in hujus Vita. Verba infra in Actis SS. Quarti & Quinti explicamus.
[2] Istius porro Pontificis anno tertio, Christi DCCLXXIV, corpora SS. Gordiani & Epimachi Martyrum Roma in Alamanniam allata fuisse scribit in Chronico Hermannus Contractus. [corpora an. 774 delata ad Ecclesiam Campidonensem,] Hæc Vita B. Hildegardis Reginæ a nobis ad XXX Aprilis illustrata num. 2 clarius explicantur his verbis: Inter ea monasteria, quorum illa beatissima fundatrix fuit, Campidonesem domū specialius dilexit, quam & divitiis cumulavit & sublimavit honoribus… Unde & Andegarium, primum ejusdem cœnobii Electum… Romam secum perduxit, & … a Papa Adriano consecrari impetravit. Dein pretiosis corporibus sanctorū Martyrum Gordiani & Epimachi dotata Regina, cum jucunditate rediit & gloria; eo nimirum gloriosior & jucunda deuotius, quod tam gloriosum revexit onus, quodque precibus ejus Papa Adrianus dignatus venire Campidonam, noviter ab eo constructum dedicavit monasterium, in honore utique sanctæ Dei genitricis Mariæ, & sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi, quorum corpora ibidem usque in hodiernum diem requiescunt, & divinis excoluntur officiis. Hæc latius leguntur in dicta Vita, quam Anctor ex antiquo MS. renovavit anno MCCCC LXXII. Dedicationem Campidonensis ecclesiæ, per Legatum Pontificium verosimiliter factam, ipsimet Pontifici contra omen verosimilitudinem tribuens, ut ibi notavimus. De Reliquiis autem Bucelinus in Sacrario Benedictino ad hunc X Maji ista scribit: Horum sacra corpora asservantur in cœnobio Campidonensi, [Aliqua ossa in ecclesia Weingartensi,] & partes insignes in Weingartensi. Idem Bucelinus par. 2 Germaniæ sacræ, recensens Reliquias in monasterio Weingartensi adservatas, asserit, esse insignes portiones SS. Gordiani & Epimachi. Carolus IV Imperator, [& in Cathedrali Pragensi:] epistola ad universos regni Bohemiæ status anno MCCCLIV data & a Thoma Ioanne Peßina in Metropolitana Pragensi edita testatur pag. 434 se in monasterio Campidonensis obtinuisse reliquias de ossibus Gordiani & Epimachi Martyrum. In Diario Reliquiarum Ecclesiæ Pragensis dicuntur esse frusta quatuor. In MS. Matyrologio Pragnesi eadem confirmantur, & Officium Ecclesiasticum sub ritu semiduplici in tota diœcesi recitatur.
[3] em>Est aliquod MS. Chronicon monasterii Prumiensis in diœcesi Trevirensi, auctore Servatio Ottlero ibidem cœnobita: ex quo Ioannes Gamansius a se descripta nobis transmisit sequentia: Abbate Gregorio in pace sepulto, genere ac virtute illustris ac religione spectabilis Dominus Gerardus, de nobilissima ac vetustissima stirpe Comitum Viennensium, Prælaturam ac principatu Ecclesiæ Prumiensis accepit in ordine vicesimus nonus. Hic vir frugi, cū gloria simul & commodo domus Dei noscitur præfuisse, pietatis cultor ac propagator principalis. Atque inter cetera strenuitatis ejus opera hoc sane maximum æstimari debet, quod novo fundamine inferioris Prumiæ ecclesiam Dei & Christi famularum cœnobium construxerit: [& in Prumiensi inferiore] quam certe die noctuque religiosarum feminarum Dominum collaudantium habitationem provide cum terrenis possessionibus, ad supplementum corporeæ necessitatis, de substantia & hereditate sancti Salvatoris, augmentavit: ipsamque sacram ædem sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi sacris corporibus honoravit, sublimavit, sanctificavit. Cui sacræ & novellæ Christi familiæ præfecit primitus cognatam suam, Sophiam nomine: quæ Deo sacrata Virgo injunctum sibi officium devotissimæ Matris bene implens, virtutis & sanctitatis posteris reliquit clarissima vestigia. Hujus ergo fundationis ratio quo certius exprimatur & verius credatur in suo tenore testamentum illius libet hic apponere.
[4] In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Ego Gerardus, Divina favente misericordia, sanctæ Prumiensis Ecclesiæ humilis minster, universus Christi fidelibus, tam futuris quam præsentibus, salutem quæ est in Christo Jesu. [a Gerardo Ab. Prumiensi fundata] Quod ad honorem Dei & utilitatem Deo servientium pie a nobis & rationabiliter factum est, memoriæ litterarum commendare dignum duximus; quatenus per hoc & res gesta necessariæ sibi firmitatis robur in præsenti obtineat, & omnis calumniandi occasio in futuro conquiescat. Cum enim certum sit, breve esse ac momentaneum præsentis vitæ statum, quandoquidem hic non habemus manentem civitatem; competit nobis operibus bonis vigilanter insudare, ut ad cælestem patriam & civitatem æternaliter manentem pervenire valeamus. Placuit itaque nostræ discretioni, Deo servientes, cujuscumque sint ordinis, in caritate non ficta diligere, & necessitate rerum temporalium, in quantum possumus, Deo auxiliante sustentare. Inde est quod quamdam nobilem mulierem, linea consanguinitatis nobis proximam, habitu, voto & conversatione honestam monialem, Sophiam nomine, Abbastissam dictam & consecratam, in partes nostras cum paucis Sororibus eidem subjectis venientem, benigne suscepimus. Quæ relictis cognatis terraque nationis suæ, in terra sibi, suisque aliquantum aliena, in pace & quiete omnibus diebus vitaæ suæ Deo servire devotissime desiderans, nostræ nostrorumque amicorum providentiæ, tuitioni, consilio, atque auxilio humiliter se supposuit. Nos vero tam devotum mentis ejus considerantes desiderium, & immutabile in sexu fragili propositum admirantes; situm ejus voluntati satis congruum, juxta capellam cujusdam curiæ, quæ inferior Prumia vocatur, & eamdem capellam nostram cum appendiciis ex integro, & beneficium atque allodium cujusdam hominis nostri, ab heredibus legitimis in manus nostras voluntarie designatum, consilio fidelium nostrorum ei perpetualiter donavimus. Ipsa vero tres Virgines valde parvas, jam dicti beneficii & allodii hæredes, solita pietate sibi adjunxit: quas materno dilectionis affectu, sub regulari disciplina sui ordinis, ad serviendum Deo erudire studiose curavit. Nos igitur bonis ejusdem ancillæ Christi principiis congaudentes, cum prædicto loco duas Matres Ecclesias, videlicet Merinche & Romeschem cum filiabus earum, præfatæ Abbatissæ & his quæ post eam futuræ sunt, perpetuo jure possidendas tradidimus; salvo per omnia & intacto jure, quod ad Præbendam Prumiensium monachorum ex antiqua constitutione pertinere congnoscitur, si nulque servitio, quod Abbati de utraque ecclesia debetur. De cetero quidquid Abbatissa ad commoditatem suam inde ordinare poterit, [adjuvante eius sorore Adelheida.] suis & sui cœnobii usibus accrescet: nihilominus & arbusta, quæ sunt in colle, qui dicitur Comerworst, ei concessimus, ita ut sex denarios annuatim inde solvat. Locum quoque pro molendino construendo idoneum ei condonavimus: quod cum ædificatum fuerit, quinque maldros siliginis exinde per annos singulos Abbati reddet. De cetero soror mea Adelheidis, Comitissa de Molbach, venerabilis vidua, de allodio quod de proavo, avo & patre legitime possederat, partem nostram, videlicet villulam quæ Noverode appellatur, cum omnibus appendiciis, mancipiis, agris, pratis & suvix (exceptis inbeneficiatis) pro salute animæ suæ, suiq; mariti & natorum omniumq; successorum suorum, [adhonorem SS. Gordiani & Epimachi,] ad serviendum Deo gloriosæque Virgini Mariæ & sanctis Martyribus Gordiano & Epimacho, in per petuum devotissime loco eidem donavit: & me successoresque meos sanctæ Prumiensis Ecclesiæ Abbates, Advocatos & Defensores auctoritate & gratia omnipotentis Dei solenniter instituit. Præterea de decimis in Neukirchen quatuor modios tritici, sex modios siliginis, viginti modios avenæ monialibus in eadem capella Domino servientibus, singulis annis ante diem Natalem Domini nostri Jesu Christi, sine omni impedimento persolvi firmiter & multum devote instituit. [confirmatione ante horum altari facta,] Nos igitur, cum prædicta Comitissa & pluribus honestis viris, ante altare prædictorum Martyrum venientes sub stola, vinculo anathematis confirmavimus, quod nulli unquam hominum hæc mutare vel infringere liceat, sed rata & inconvulsa in perpetuum permaneant. Si quis autem hanc nostram institutionis confirmationem violare, immutare vel infringere præsumpserit vel attentaverit, perpetuo anathema sit, iramque & indignationem beatissimæ Virginis Mariæ incurrat, & inevitabilem filii ejus Domini nostri Jesu Christi vindictam æternaliter sentiar, nisi humiliter & tempestive resipiscat. Ex multis assistentibus quorumdam nomina in testimonium conscribi fecimus. Gerardus Ecclesiæ sancti Salvatoris Decanus, Bertramus Custos, Cuno Cantor, Bertholdus Præpositus ecclesiæ S. Mariæ, Hermannus Decanus, Theodoricus Scholasticus, Bertramus Custos, & plures Ecclesiæ ministeriales. Hæc acta sunt & sigillo sancti Salvatoris, nostro quoque & Comitissæ insignita, [anno 1190.] anno Dominicæ Incarnationis MCXC Indictione VII, Epacta XII, regnante Domino Henrico gloriosi Imperatoris Friderici filio feliciter. Super articulis quoque ejusdem fundationis alia consensus & confirmationis exemplaria habentur, nimirum Joannis Archiepiscopi Trevirensis, Archidiaconi, totiusque Capituli ejusdem Ecclesiæ; itemque Summorum Pontificum Cælestini atque Honorii: quæ prolixitatis vitandæ causa hic intermittenda duximus. Hactenus Olerus. Meminit hujus Parthenonis ad dictum annum MCXC Christophorus Browerus lib. 15 Annalium Trevirensium, asseritque pignora SS. Gordiani & Epimachi Martyrum ex basilica Salvatoris novo Virginum templo importanda fuisse: eaque huic illata scribit Bucelinus in Gerardi XXIX Abbatis Prumiensis elogio. Arbitramur autem ea a Campidonensibus accepta, fuisseque aliquot horum Martyrum insigniora ossa, & sic dici corpora eorum Prumiæ esse.
DE SS. QVARTO ET QVINTO
MARTYRIBVS ROMANIS CAPVÆ DEPOSITIS.
[Commentarius]
Quartus, Martyr Romanus, Capuæ depositus (S.)
Quintus, Martyr Romanus, Capuæ depositus (S.)
AUCTORE G. H.
Antiquam apud Romanos extitisse memoriam SS. Quarti & Quinti Martyrum, colligimus ex illorum cœmeterio, seculo Christi octavo innovato, de quo Anastasius Bibliothecarius in Vita Hadriani Papæ primi ista scribit: [Cœmeterium.] Simili modo & Basilicam SS. Gordiani & Epimachi, seu cœmeterium ejusdem Ecclesiæ Simplicii & Serviliani, atque Quarti & Quinti Martyrum, & B. Sophiæ, una cum cœmeterio S. Tertullini, foris portam Latinam a novo renovavit. Hæc ibi. Acta SS. Gordiani & Epimachi, passorum sub Iuliano Apostata, jam hoc X Maji dedimus: at SS. Simplicii, aliis Sulpitii, & Serviliani, qui sub Trajano coronati fuerunt, Paßionem illustravimus ad diem XX Aprilis. De S. Tertullino, qui sub Valeriano Martyr obiit, agendum erit die IV Augusti. Beatam Sophiam existimat Aringhus Romæ subterr. lib. 4 cap. 4, non esse sanctorum trium filiarum Virginum ac Martyrum matrem celeberrimam, cujus corpus filiarum corporibus consepultum dicitur, & memoria em>recolitur XXX Septembris; sed ejusdem nominis Virginem ac Martyrem, cujus postea corpus in Equitii titulum a Sergio II transferii contigit. In antiquißimo Martyrologii Hieronymiani apographo Epternacensi, ad hunc diem, cum actum esset de SS. Gordiano & Epimacho, mox subditur: Via Latina ad Centum-aulas Quarti & Quinti. [cultus antiquus.] Dictum Martyrologium descripserunt Vsuardus & Ado, his ambo verbis: Item Romæ via Latina ad Centum-aulas, natalis SS. Quarti & Quinti. Hos secuti sunt reliqui Martyrologi: ex quibus colligimus hos dicto loco pro Christianæ fidei confeßione fuisse martyrio coronatos, eorumque veneranda corpora ibidem sepulturæ locum obtinuisse: qui olim prædium fuerit SS. Simplicii & Serviliani, postea vero nomen acceperit a nobili aliquo imperialive ædificio, ut Centum-aulæ vocaretur: deinde vero SS. Quarti & Quinti ac B. Sophiæ corpora acceperit, ut omnibus commune cœmeterium, supra quod, post Iuliani necem, nobilis SS. Gordiani & Epimachi surrexerit ecclesia, & ab omnibus communem acceperit appellationem. At quo tempore quove martyrii genere vitam finierint plane latere existimamus.
[2] [An Episcopi Capuani, seu Confessores] Alius est sensus Ecclesiæ Capuanæ, in cujus Breviario, quod habemus anno MCCCCLXXXIX excusum, ad diem IX Martii, præscribitur in Kalendario, rubro charactere, em>solenne festum, sub ritu duplici, Quarti & Quinti, Episcoporum Capuanorum: & hæc præscribitur Oratio. Propitiare, quæsumus Domine, nobis famulis tuis, per horum sanctorum Confessorum atque Pontificum Quarti & Quinti, qui in præsenti requiescunt ecclesia, merita gloriosa, ut eorum pia intercessione ab omnibus semper protegamur adversis. Euangelium pro Lectionibus ad Matutinum recitatur secundum Lucam, Sint lumbi vestri præcincti, cum ordinariæ homilia S. Gregorii Papæ. Interim reliqua præscribuntur, ut in festo SS. Tiburtii, Valeriani & Maximi Martyrum: & nominatim Capitulum Stabunt justi in magna constantia. [seu Martyres?] Hymnus in primis Vesperis & ad Matutinum, Sanctorum meritis inclyta gaudia: in Laudibus & secundis Vesperis, Rex gloriose Martyrum: & sic consequenter ex Officio Martyrum tempore Paschali. Michael Monachus in Sanctuario Capuano edidit quatuor Kalendaria, & in horum tertio & quarto ist a leguntur, Sanctorum Confessorum Quarti & Quinti. Idem Michaël Monachus recenset em>a pagina 213 Episcopos Capuanos, inter quos sextus & septimus ab ipso collocantur S. Quartus Episcopus & Martyr, & S. Quintus Episcopus & Martyr: additque: Sequimur Cardinalem de S. Severina, qui propter auctoritatem Breviarii hos non prætermisit. Hi vero alii censendi sunt ab iis, de quibus mense Majo Martyrologium Romanum: in quo ad hunc diem X ista leguntur: Item Romæ via Latina ad Centum-aulas, natalis sanctorum Martyrum Quarti & Quinti: quorum corpora Capuam translata sunt. Ferdinandus Vghellus tomo 6 Italiæ sacræ, cum de S. Aristæo, quinto Capuano Episcopo, egisset, ista subdit: Post hunc idem Monachus SS. Quartum & Quintum Martyres, [an potius Martyres non Pontifices] quorum dies festus in Martyrologio Romano X Maji celebratur, Capuanos Episcopos fuisse refert ex antiquo Breviario. Sed cum Baronius Capuam corpora SS. Quarti & Quinti translata asserat, nihilque de dignitate Episcopali habeat, videtur asserendum, non Episcopos sed Martyres fuisse, cum & Cardinalis Bellarminus eos a suo Catalogo expunxerit. Hæc Vghellus. Eosdem refert Martyres Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, additque eos in novis illius Ecclesiæ Tabulis non nominari Episcopos. Imo in citato supra Breviario, sicuti appellantur Confessores, & tamen em>coluntur Officio Martyrum; ita potuit adjectum fuisse nomen Episcoporum.
[3] Idem Michael Monachus pag, 35, At vero, inquit, Quartus & Quintus, Romano adscripti Martyrologio, fuerunt Clerici Capuani, Martyres passi Romæ in via Latina: neque id gratis asserimus. In capella, quæ nunc dicitur S. Francisci, [Eorum altare & sub eo corpora:] erat antiquum altare, quod appellabatur SS. Quarti & Quinti. Voluit capellæ Patronus, permittente Archiepiscopo Cæsare Costa, illam marmoribus, marmoreisque SS. Francisci, Quarti & Quinti statuis exornare: idciroo antiquum altare dirutum est, inventusque sub eo loculus duo condens corpora, cum inscriptione, quæ propter antiquitatis situm tota non legebatur: quod autem legi potuit ita habet: [ubi dicuntur Clerici:] corpora Sanctorum Clericorum Cap. hic sita sunt. Quæ verba Archiepiscopus Costa, in inferiore crepidine novi altaris ibidem erecti, sculpi tantum voluit. Age nunc conjungamus cum traditione firma inscriptionem, & de Clericatu SS. Quarti & Quinti non dubitabimus. Accedit quod in ecclesia S. Prisci horum imagines, inter alias multas antiquissimas, ex musivo conspiciuntur. Sunt imagines conjunctæ vultu admodum juvenili, capite tonso, ut nunc mendicantibus tonderi mos est: habent in manu coronam: certe corona fuisse Martyres arguit. Archiepiscopus Cæsar Costa, cum ad ecclesiam S. Prisci animi causa divertisset, adorato sanctissimo Sacramento, imagines illas visit; legensque inscripta nomina, [& hoc probat Musivum vetus] elevata manu ad me conversus, Videte, inquit, Martyres cum coronis. Tonsura quidnam, nisi fuisse Clericos ostendit? Et vultus illi quasi pueriles, inter alias Sanctorum Ecclesiasticorum imagines, vel senum, vel virorum, vel juvenum, quin in minori ordine constituti fuerint dubitare num sinet? At si Capuani Clerici, qua de causa passi Romæ? Hinc ipse colligo, SS. Quartum & Quintum fuisse viros in urbe Capua primarios, & ortos ex nobili genere. Solebant Præfecti provinciarum, nobiliores genere Christianos comprehensos Romam amandare. Baronius anno 104. Ita censendum est contigisse SS. Quarto & Quinto: nempe comprehensos ipsos ob fidei Christianæ confessionem, amandatos Romam, ibique ab Imperatore (quisquis ille fuerit) capite plexos, & corpora tandem Capuæ, eorum patriæ, restituta.
[4] Hæc pro singulari erga Capuam patriam suam affectu Michael Monachus. Qui parte secunda Sanctuarii em>sui, acturus de Sanctis qui habent imagines in ecclesia S. Prisci post pag. 132, exhibet tholum seu cupulam illius em>ecclesiæ, ubi Sancti sedecim repræsentantur Musivo seu tessellato opere, in actu offerentium coronas, quas tenent manu utraque; sic ut in medio, [in æde S. Prisci.] vultibus ad se invicem conversis & oculis in cælum elevatis, conspiciantur hinc S. Petrus Apostolus, inde S. Priscus Episcopus, statura virili, vultu senili & barbato; inter ipsos autem sub protensis eorumdem brachiis, consistant pueri duo, dimidio minores illis, cum supra scriptis nominibus, hinc S. Quartus, inde S. Quintus, plane tales, quales supra describuntur verbis Costæ Episcopi; sic tamen ut S. Quintus corpore & ætate aliquanto major videatur, quam S. Quartus.
[5] Egregium omnino antiquitatis venerandæ monumentum istud est, quodque in æs incisum hic volui dare spectandum. Sed cum eum in finem dubia quædam proposuissem anno MDCLXXVII R. P. Antonio Auriæ, Capuani tunc Collegii Rectori; misit is ad pagum S. Prisci Sacerdotem industrium, qui ipsas imagines accurate inspiceret, & Michaelis Monachi ectypon, quam apte expressum sit, consideraret. Ex hujus autem responso intellectum est, parum accurate formatum esse ectypon illud: qua propter opera ea supersedendum censui, donec accuratior alia obtineatur delineatio, juxta formam a me submissam, quæ usui esse poterit ad diem natalem ipsius S. Prisci I Septembris.
[6] em>Ceterum quod SS. Quartus & Quintus fuerint Capua oriundi, ægre extundas ex tribus istis litteris Cap. Quid enim si Capite plexos illæ significent? Demus autem Capuanos indicare: an ideo consequetur, illos Capua ad martyrium Romam missos fuisse? Non existimo. Potuerunt etiam tales fuisse Romano Clero adscripti jam antea a Romanorum Pontificum aliquo, in ejusque ministerio familiari vixisse; ut vel eo illustrius eorum martyrium fuerit; referantur autem post Gordianum & Epimachum in Martyrologio SS. Hieronymi, vel quia cum illis paßi fuerunt sub Iuliano; vel potius quia ipsis Titulum ecclesiæ facientibus, eoque prius nominandis, sepulturæ locum commodarunt, diu antea paßi eodem die, sed in ratione popularis cultus posteriores. Corpora SS. Sulpitii & Serviliani via Latina olim condita fuisse supra diximus: eaque Hadriani Pontificis gratia & auxilio translata fuisse in Germaniam, ad monasterium Elwangense, [cultus Elwangi.] nunc Ecclesiam Collegiatam, ex antiqua dicti loci traditione dictum est ad horum diem natalem XX Aprilis. In eadem Elwacensi ecclesia, sub ritu duplici secundæ claßis, hoc X Maji, coluntur etiam ut Patroni SS. Quartus & Quintus: de quibus præter Orationem propriam omnia desumuntur ex Communi Martyrum; idque fieri ob notabiles eorum Reliquias ibidem em>depositas conjectari, olim nobis scripsit Christophorus Striborius Societatis nostræ Sacerdos.
DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS
PROBATA SEU PROBATO, MOECA, PETRO, DATIVO, JANUARIO, FORTUNIONE, THECLA, LUCELLA, MAXIMA, MATRONA.
[Commentarius]
Probata seu Probatus, Martyr in Africa (S.)
Mœca, Martyr in Africa (S.)
Petrus, Martyr in Africa (S.)
Dativus, Martyr in Africa (S.)
Januarius, Martyr in Africa (S.)
Fortunio, Martyr in Africa (S.)
Thecla, Martyr in Africa (S.)
Lucella, Martyr in Africa (S.)
Maxima, Martyr in Africa (S.)
Matrona, Martyr in Africa (S.)
G. H.
Tertia hæc est claßis Martyrum, relata in quatuor antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, quæ in Epternacensi ita memoratur: In Africa Probatæ, Mecæ, Petri, Dativi, Januarii, Fortunionis, Theclæ, Lucellæ, Maximæ, Matronæ, In aliis apographis deest palæstra martyrii Africa: dein in Lucensi legitur Probatæ, & in aliis tribus Mœcæ per diphthongum. Præterea in Corbeiensi Parisiis excuso desunt nomina Dativi, Lucellæ, Maximæ & Matronæ. Ex istis Bucellæ scribitur in MS. Blumiano. Ex his duo priores cum palæstra Africa ita in MSS. Richenoviensi & Rhinoviensi em>referuntur: In Africa Probati & Petri: qui duo, non indicato loco martyrii, memorantur in MSS. Augustano S. Vdalrici, & Parisiensi Labbæi: sed in hoc Probatæ scribitur, uti etiam in MS. Aquisgranensi & in Auctario Greveni: sed adjungitur nomen Medii seu Midaris, de quo in prima classe actum. In MSS Florario & Trevirensi S. Martini, & in tertio ac quarto Kalendario Capuano apud Michaelem Monachum, proponitur Petrus cum Cyrillo, de quo in sequenti classe agitur. Aliqui ejusdem nominis Martyres etiam reperiuntur infra in classe Martyrum Tarsensium. Verum, ut observat etiam Florentinius, in tanta Martyrum segete, non videtur creditu difficile, em>nuda nomina pluries coincidere. In MS. Tamlactensi indicantur nomina Probatæ, Mocæ, Petri, Diutii, loco Dativi, Januarii; Furionis, loco Fortunionis, Theclæ, Lucellæ, Maximæ, Matronæ.
DE SANCTIS MARTYRIBVS
CYRILLO, CENDEO, DIONIO, ACACIO, CRISPIONE, ZENONE,
IN MYSIA INFERIORE SEV BVLGARIA.
[Commentarius]
Cyrillus, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria (S.)
Cendeus, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria (S.)
Dionius, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria (S.)
Acacius, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria (S.)
Crispion, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria (S.)
Zenon, Martyr in Mysia inferiore seu Bulgaria (S.)
G. H.
Qvarta hæc Martyrum claßis in antiquißimo Hieronymiano codice Epternaci asservato ita indicatur: Axiopoli, Cyrilli, Cendis, Dioni, Acaici, Cripionis, Zenonis. Ex his aliqua nomina aliter scribuntur in apographo Corbeiensi Parisiis excuso, videlicet Dionii, Accisi, Crispionii. In Lucensi codice leguntur hac ratione, Cendeis, Dionis, Acaci, Crispionis. Huic convenit MS. Blumianum, nisi quod nomen Acaci desit. In MS. Richenoviensi tribuitur Axiopoli S. Cyrillus, sed socii quatuor adjuncti spectant ad sequentem classem. Verum in em>MS. Trevirensi S. Maximini recte junguntur Acacus, supra Acaicus & Crispio. Predictus Cyrillus memoratur in MSS. Trevirensi S. Martini, Augustano S. Vdalrici, Parisiensi Labbæi, Florario Sanctorum, & Calendario tertio & quarto Capuano apud Michaëlem Monachum. In em>MS. Casinensi dicitur S. Cyrillus Episcopus. At Cyrillus, Acacius, sive Achatius, & Crispio indicantur in MSS. Pragensi & Coloniensi Mariæ ad Gradus.
[2] De Axiopoli, urbe Mysiæ inferioris ad Danubium in hodierna Bulgaria, actum est die præcedenti IX Maji, quando relati sunt tres Martyres, quorum nomina non multum differunt ab iis quæ hic referuntur, & sunt Quirillus, Quindeus & Zenon. An ergo hi cum aliis sociis iterum repetantur, quis certo discernet? Sub hac cautela eos hic seorsim retinemus, prout in dictis antiquis monumentis invenimus: an recte, ulteriori disquisitioni relinquimus em>definiendum, & addimus MS. Hibernicum monasterii Tamlactensis, in quo sunt nomina Quirilli, Gindei, Dionini, Achaci, Crisponis, Zenonis: præcedenti autem die ibidem habetur nomen Cindei, qui videtur huc referendus.
DE SANCTIS MARTYRIBVS
APHRODISIO, PRIVATO, GIDDINO, SATURNINO, PETRO, DATIVO, FORTUNO,
LUCELLA, MAXIMA, MATRONA, MUTTACO, CILICO, VICTURO, JANUARIO, SECUSA,
VICTURINA, BONOSA, CONSTANTIA, MAXIMO, JANUARIO, GEMINO, SAMINO,
PEREGRINA, SENTERO, ERULO, MAJULO, MARULLO, FELICE, INDICO, REFLENTO,
TINNO, FELIONE, TAVINTO, SELEUCO, ZETULA, JANUARIA, FORTUNATA, TECLACIA,
DONATO, ROGATA, PAULINA, LAVARO, NINA, JANUARIO, CANDEDIA, HONORIO,
SATURNINO, SATURNO, SECUNDO, DONATO, SALUTORE, FELICE, MARE, NAPPOLO,
CODDEO, DATO, NASOMOSO, VICTORE, SATULO, MASUTO, MALEO, SEVERO,
MARCIANO, FORTUNO, SATURO, QUINTALO, SEVERIOLO, FIDELE, QUINTO, FAUSTO,
DONATO, EXCRITATO, BIRICO, SERTIMO, LUCINO, RESTITUTO, DATIVO, JANUARIA,
NINA, FELICE, SATIRA, MARCELLA, MATRONA, TUIA, LUCUSA, VICTORINA,
FELICIA, JOCUNDA, GLORIOSA, ROGATINA, VICTURINA, JULIA, PRIMA,
FORTUNATO, MARIA, ROGATO, MUNNO, JACOBO, SEPTIMINA, INCIDO, TUNNO,
FELICIONE, SELEUCO, HONORATO, LUCINO, ZEBBERIA, VENUSTA, SATURNA,
QUINTULA, CYRILLO, DIONYSIO,
TARSI IN CILICIA.
[Commentarius]
Aphrodisius, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Privatus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Giddinus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Saturninus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Petrus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Dativus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Fortunus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Lucella, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Maxima, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Matrona, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Muttucus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Cilicus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Victurus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Januarius, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Secusa, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Victurina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Bonosa, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Constantia, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Maximus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Januarius, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Geminus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Saminus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Peregrina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Senterus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Erulus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Majulus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Marullus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Felix, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Indicus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Reflentus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Tinnus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Felion, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Saturus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Quintalus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Severiolus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Fidelis, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Quintus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Faustus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Donatus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Excritatus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Biricus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Sertimus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Lucinus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Restitutus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Dativus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Januaria, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Nina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Felix, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Sarira, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Marcella, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Matrona, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Tuja, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Lucusa, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Victorina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Felicia, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Jocunda, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Tavintus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Seleucus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Zetula, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Januaria, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Fortunata, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Teclacia, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Donatus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Rogata, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Paulina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Lavarus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Nina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Januarius, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Candedia, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Honorius, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Saturninus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Saturnus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Secundus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Donatus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Salutor, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Felix, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Mares, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Nappolus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Coddeus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Darus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Nasomosus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Victor, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Satulus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Masutus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Maletus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Severus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Marcianus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Fortunus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Gloriosa, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Rogatina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Victurina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Julia, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Prima, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Fortunatus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Maria, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Rogatus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Munnus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Jacobus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Septimina, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Incidus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Tunnus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Felicio, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Seleucus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Honoratus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Lucinus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Zebberia, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Venusta, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Saturna, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Quintula, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Cyrillus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Dionysius, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
AUCTORE G. H.
Vltima hæc est & maxima Martyrum claßis Martyrologii Hieronymiani, quæ in vetustißimo apographo Epternacensi ita memoratur: Tarso Ciliciæ, Aphrodisi, Privati, Giddini, Saturnini, Petri, Dativi, Furtuni, Lucellæ, Maxinæ, Matronæ, Muttaci, Cicili, Victuri, Januari, Securæ, Victuriæ, Bonosi, Constantiæ, Maximi, Gemini, Januarii, Samini, Perecriæ, Sinteriæ, Nuli, Majolæ, Maruli, Felicis, Indidi, Reflenti, Tinni, Filioni, Tinthisi, Levii, Zetulæ, Januariæ, Furtunatæ, Teclaciæ, Rogatæ, Paulinæ, Lavari, Ninæ, Januari, Condeliæ, Honoriæ, Saturnini, Saturnini, Secundi, Donati, Solutoris, Felicis, Marcinappoli, Cuddei, Dati, Nasomosi; item Victoris, Satuli, Masuti, Malei, Severi, Marciani, Fuituni, Saturi, Quintali, Severioli, Felicis, Quinti, Fausti, Donati, Excritati, Septimi, Lucini, Restituti, Birici, Dativæ: item Januariæ, Ninæ, Felicis, Satiræ, Marcillæ, Matronæ, Tuiæ, Luesæ, Victurinæ: item Feliciæ, Jocundæ, Gloriosæ, Rogatinæ, Victurinæ, Juliæ, Primæ: item Furtunati, Manæ, Rogati, Munni, Jacobi, Septiminæ, Maurelli, Incidi, Tunni, Felicionis, Seleuci, Honorati, Saturni, Lucini, Gebberiæ, Venustæ, Saturnæ, Quintubæ: item Cyrilli, Dionysi, Hæc in dicto codice Epternacensi, ante mille circiter annos exarato. Quæ cum aliqua diversitate in aliis Martyrologii Hieronymiani apographis leguntur. Ac primo in MS. Blumiano sub initium tredecim Martyres desunt cum palæstra Tarso, quæ etiam non est in aliis MSS. Lucensi & Corbejensi. Vt autem diversitas nominum facilius intelligatur, ea per decades distinguimus. In prima decade alibi legitur Fortuni, & in Lucensi Dativæ. In secunda decade loco Cicili, in Lucensi legitur Silici, & in Blumiano Cilicii. At Securæ in Lucensi Secusæ, in aliis duobus Sacusæ; Victuriæ, aliis Victurinæ; sed deest in em>Blumiano. Pro Bonosi & Maximi alibi est Bonosæ & Maximæ; sed hæc deest iterum in Blumiano. In tertia decade post Saminum desunt undecim in Blumiano, & loco Perecriæ, alibi est Peregriæ & Peregrinæ: item loco Sinteriæ, Ruli, Majolæ, alibi sunt nomina Sinteri, Eruli, Majuli, & in Lucensi Matuli. Ita Maruli & Indidi, aliis Marulli & Marullæ, & Indici. In quarta decade Filioni, aliis Felioni: item Tinthisi, aliis Tuinti & Thuinti: Leuci, aliis Seleuci; Zetulæ, in MS. Lucensi Zecullæ: & Fortunatæ, in Corbejensi Fortunati; atque Teclaciæ, aliis Theclaciæ & Tedetiæ, cui subjungitur nomen Donati, qui deerat in Epternacensi. em>In quinta decade Lavari & Saturni nomina de sunt aliis, uti Januarii in Lucensi & Blumiano. Loco Condeliæ & Honoriæ aliis est Candediæ & Honori: & pro Saturnini, in Blumiano est Saturninæ. Atque pro Solutoris alibi est Salutaris: sed deest in Lueenfi. In sexta decade Cuddei aliis est Coddei, & Lucensi Cotedei: loco Marciani in Blumiano est Marciæ, uti loco Furtuni alibi est Fortuni, & in Blumiano Fortini. Dein loco Quintali & Felicis, alibi legitur Quintali & Fidelis. In octava decade nomen Excritati, in Corbejensi MS. est Excruati: Birici vero in Blumiano Birocii, & in Lucensi Perioci. Dein Dativæ nomen aliis est Dativi: & Januariæ, Lucensi Januarii: Satiræ autem Blumiano Saturæ, & Corbeiensi Saticæ: at Marcillæ aliis Marcellæ. In nona decade Tuiæ, Corbeiensi Tulæ, Blumiano Tinæ: & Luesæ aliis Lucusæ; uti Victorinæ, Victurinæ & Victoriæ: a Julia porro de sunt XIV Martyrum nomina in Blumiano. In decima decade Manæ, aliis Mariæ; Rogati nomen Corbeiensi est Rogatæ: & pro Munni alia MSS. Menni & Monni habent: & sic pro Septiminæ, in Corbeiensi Septimiæ; & pro Maurelli & Indici, in Lucensi invenitur Maurellæ & Indici. In undecima & ultima decade loco Tunni aliis est Tuni, & qui supra iis defuerat, interponitur Saturnus, & additur nomen Quintulæ.
[2] em>Ex relatis hic Sanctis inscripta sunt MSS. Trevirensi S. Maximini & Pragensis Ecclesiæ, nomina Constantiæ, Gemini, Peregrinæ. Quo etiam modo nomina Felicis, Faustæ, Mariæ, inserta sunt MSS. Augustano S. Vdalrici & Parisiensi Labbæi. In MS. Tamlactensi Affrodisii, Primitii & Jacobi. Dubium moveri potest an S. Aphrodisius, horum Martyrum Antesignanus, singularem cultum habeat die præcedenti IX Maji: quod aliis discutiendum propono, & ab ulteriori, si qua potest aliunde haberi scientia, expecto resolutionem: interim singula relinquo in fide antiquorum monumentorum, nihil præter nomina suggerentium.
DE SS. TERTVLLINO ET CHRYSANTHO,
MARTYRIBVS ROMANIS LVXEMBVRGVM TRANSLATIS
Commentarius R. P. Alexandri VVilthemii S. I.
Tertullinus, Martyr Romanus Luxemburgi depositus (S.)
Chrysanthus, Martyr Romanus Luxemburgi depositus (S.)
A. ALEX. WILTEM.
Scribo adventum ad nos sanctorum Martyrum Tertullini & Chrysanthi, eo consilio, ut posteri sciant, & Sanctis honorem suum gratulentur. Forma scribendi, ut nec prætermittam, quod sit operæ pretium dicere, nec quidquam supra verum, quod in tali argumento proclive est, extollam. Litteras tabulasque publicas subinde apposui, quod sciam id genus monimentorum ab iis, qui res non verba consectantur, merito magni fieri. Et quia veri potissima mihi cura est, ita scribo, ut rei gestæ præsens affuisse intelligar. Atque hæc pro instituti ratione satis: pro rei vero brevitate, fortasse etiam nimis.
CAPUT I.
Corpus S. Tertullini Luxemburgum allatum, S. Chrysanthi Romæ impetratum.
[2] Anno MDCXXIII, Romæ ex cœmeterio Callisti varia Divorum corpora eruta sunt. Fecerat ejus rei potestatem Gregorius XV Pontifex maximus, scripto breviculo ad Innocentium de maximis, Episcopum Britonoriensem. Degebat tum Romæ Mathias Clenschius, ortus Krauthemio vico Luxemburgensi, collegii nostri Germanici alumnus, nunc sacræ Theologiæ Doctor & Curio Croviēsis ad Mosellam, Erat in eodem contubernio Germanico nobilis adolescens Theodoricus Robein a Sinsfeldt, gente Luxemburgensis. Ii amicorum usi opera, [An. 1623 dicuntur corpora SS. Tertyllini & Soterdis] a Bartholomæo Ruggerio Romano corpora duo Divorum obtinuere, Divi Tertullini Martyris Clenschius, Divæ Soterdis Virginis, Robenius. Situs fuerat Tertullinus in Catacumbis ad D. Sebastianum, loco cœmeterii Callisti (quod & ipsum inter Romana cœmeteria longe nobilissimum est) celeberrimo. Fuisse porro D. Tertullinum præcipuum aliquem martyrum, tum locus ipse sepulchri & tumba cum titulo nominis Tertullini, tum lampas apposita & palmæ simulacrum, sub monogrammate Christi expressum, facile arguebant. Ex monogrammate, litteram dextram α totam, sinistram ω dimidiam, longa vetustas extriverat, hoc exemplo.
Tantum nactus thesaurum Clenschius, existimavit, nullibi eum se rectius quam in patria sua posse deponere. Quod autem in Ordinem nostrum, a quo & in præsens Romæ litteris erudiebatur, & cujus nuper gymnasia Luxemburgi & Viroduni a pueris frequentaverat, insigni esset animo; tum vero etiam, quod Collegii hujus rem familiarem eo tempore administraret ejus frater Nicolaus Clenschius Sacerdos, voluit in templo nostro ossa D. Tertullini, æternæ memoriæ & venerationis ergo collocari. Antea autem, quam id ad nos deportandum curaret, os unum exemit, & cum Robenio sodali permutavit, accepto in vicem Divæ Soteridis osse. Ceterum D. Soteridis corpus, Virginibus cœnobii D. Thomæ, ordinis D. Bernardi in finibus Trevirorum ad Gelbim fluvium, dono Robenii cessit. Tertullinus, cum osse D. Soteridis, ita ad nos pervenit.
[3] Cum Anno MDCXXV vertente Sacerdotes duo nostri, [prius anno 1625 ad Collegium S. I. Luxemburgū defertur,] Ægidius Chisairius Provinciæ Gallo-Belgicæ Procurator, & Joannes Præpositus Theologiæ Doctor ac Professor, ex Urbe reversuri in Provinciam essent; eis Clenschius sacra ossa deportanda, & huic Collegio tradenda dedit. Ii Anno MDCXXVI huc delati, sacra ossa rite obsignata advexere. Atque ut de de fide afferentium non esset dubio locus, adstantibus Antonio de Torres, Collegii rectore, & Francisco Moragio notario Apostolico, a Curione Bellomontano, qui tum quoque cum nostris ex Urbe redibat, atque Joanne Præposito, cistula, in qua D. Tertullini ossa inerant, reclusa est; jurante conceptis verbis Chisairio, se sacra ossa, ita ut Romæ afferenda acceperat, obsignata & clausa afferre. Tum idem Chisairius, & ceteri deinde ejus exemplo, sacris pignoribus globulos precatorios venerabundi admoverunt. Litteræ etiam Francisci Aquilani Romani, ut testimonio essent, Actuario Luxemburgensi, qui ei rei vocatus aderat, exhibitæ. Rogavit deinde Rector Acturaium, ut cistulam occluderet, & cum testibus, reverēdis Viris Bartholomæo Merlino Decano Christianitatis Luxemburgi & Curione ad D. Michaëlem, nec non Theodorico Sandtio Curione ad D. Nicolaum obsignaret; quo postea sine fraude dolove malo, sacræ reliquiæ Episcopo cognoscendæ approbandæque proponi possent. Rogatus etiam ut in tabulas referret, quæ præsens ipse egisset, vidisset, legisset, audivissetque, tabulas ad hoc exemplum perscripsit.
[4] In nomine Domini Amen. Per hoc præsens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter & sit notum, quod anno a nativitate ejusdem Domini millesimo supra sexcentesimum vigesimo sexto, indictione nona, die vero decima mensis Ianuarii, mane, intra octavam & nonam horam, Pontificatus sanctißimi in Christo Patris & Domini nostri, [per R P. Ægidium Chisaire,] Domini Vrbani, divina providentia Papæ Octavi, anno quarto, in collegio Societatis Iesu Luxemburgi, in mei Notarii publici & testium infra scriptorum, ad hoc specialiter vocatorum & rogatorum, præsentia, præsens & personaliter constitutus reverendus Pater Ægidius Chisaire, dictæ em>Societatis religiosus Presbyter & provinciæ Gallo-Belgicæ ejusdem Societatis procurator, ex urbe Romana rediens, nobis exhibuit fere bipedalem quamdam cistulam, interius cærulea bysso & exterius rubro corio obductam, in qua continebantur ossa quædam humani corporis, quæ prædictus Pater affirmabat & jurejurando corroborabat, esse illa eadē omnino ossa, quæ sibi jam a sex septimanis in urbe Romana a Venerabili Domino Mathia Clensch, filio Petri Clensch ex Krauthem, huc Luxemburgum ad reverendum Patrum Antonium de Torres, Collegii ejusdem Societatis Rectorem, deferenda tradita fuissent, una cum litteris attestatorialibus, a Notario Apostolico in Vrbe confectis, quas idem Pater nobis etiam exhibuit; quæ fidem faciebant, esse illa de vero corpore S. Tertullini martyris, prout fusius in prædictis attestatorialibus continebatur. Et in nostra ibidem præsentia, ipsemet Pater Ægidius Chisaire, rosarii tactione, tamquam veras sancti Tertullini reliquias, venerari cœpit: quē secutus est Venerabilis Dominus Franciscus Morage Notarius Apostolicus, & in oppido Belemontensi Pastor, & R. Pater Ioannes Præpositus, sacræ Theologiæ Doctor ejusdem Societatis Sacerdos, qui una cum sæpedicto Patre ex Vrbe redibant. Sed cum absque Ordinarii loci prævia approbatione, nullæ Sanctorum reliquiæ publicæ fidelium venerationi exponi poßint ac debeant, rogavit nos præfatus em>Pater Antonius de Torres, ut ad omnem fraudem & suspicionem quamcumque amovendam, ego Notarius & rogati testes infra nominati, prædictam cistulam cum sanctis reliquiis, de manibus prædicti Patris Ægidii Chisaire acceptaremus, & nos ipsimet illam clauderemus, ac sigillis nostris obsignaremus: quatenus hac ratione suo tempore Ordinario loci constare poßit, contineri in illa cistula verum corpus, quod sæpedictus Pater Ægidius Chisaire in Vrbe a Domino Mathia Clensch acceperat, [sicut ipsum Romæ acceperat a D. Matthia Clensch.] & juxta prædictas attestatoriales affirmatur esse corpus Sancti Tertullini martyris. Cujus justæ & piæ petitioni annuentes ego Notarius & testes infrascripti, cistulā, quæ nobis tradebatur aperta, accepimus; eamque clausimus, & Sigillis nostris ordinariis obsignavimus. In cujus rei confirmationem & attestationem ego Nicolaus Bastgen, sacris Apostolica & Imperiali auctoritatibus creatus, & in Cathelicæ Majestatis provinciali Luxemburgensi Concilio admissus Notarius, præsens hoc instrumentum desuper confeci: illudque una cum testibus jam nominandis, manu mea propria subscripsi. Et acta sunt hæc Luxemburgi in Collegio Societatis Iesu sæpedictæ, ibidemque in aula superiore versus ecclesiam Patrum Franciscanorum, præsentibus eodem in loco Reverendis & Venerabilibus Dominis, Domino Bartholomæo Merlin Decano Christianitatis & Pastore ad Divum Michaelem Luxemburgi, & Domino Theodorico Sandt Pastore ad Divum em>Nicolaum ibidem, testibus fide dignis, ad præmissa rogatis specialiter & requisitis, anno, die & hora præscriptis.
N. Bastgen Notarius.
[5] Hæc cuncta, quamvis severissimo cuivis judici fidem abunde facerent, corpus D. Tertullini, [quod sumptum fuisse ex cœmeterio S. Calisti,] quod ad nos tanta cautione curaque allatum erat, verum & minime suppositum aut adulterinum esse; quia tamen in tabulis Actuarii Romani, Francisci Aquilani, de quibus ante dictum, haud liquido satis perscriptum erat, unde erutum id esset corpus: ne ea res aliquando scrupulum injiceret religiosis & suspicacibus animis; scriptum est Romam, quæsitumque, quo loco inventa D. Tertullini sacra ossa fuissent? Abunde quæsito factum satis. Bartholomæus quippe Ruggerius, concepto solenni sacramento, tactoque more majorum Euangelii codice, verba ejus excipiente Francisco Bitto Actuario, edidit locum, ubi effossum D. Tertullini corpus; quæve ibi Martyrii signa, quemve sepulchri titulum Antonius Pracca Actuarius, qui fodientibus aderat, conspexisset; ratumque habuit, quod Mathiam Clenschium sacro D. Tertullini corpore alias donasset. His de rebus a Bitto Actuario XVII die Decembris tabulæ publicæ factæ hujus argumenti.
[6] [confirmatur attestatione Notariali.] In nomine Domini Amen. Præsenti publico instrumento cunctis ubique pateat evidenter & sit notum, quod anno a nativitate ejusdem Domini millesimo sexcentesimo vigesimo sexto, indictione nona, die vero decima septima mensis Decembris, pontificatus autem sanctißimi in Christo patris & D. N. D. Vrbani, Divina providentia Papæ Octavi, anno ejus quarto; cum sit, prout asseritur, quod alias per D. Bartholomæum Ruggerium fuerit donatum & concessum D. Mathiæ Clensch, Collegii Germanici pro tempore alumno, corpus S. Tertullini Martyris, sitque etiam quod in dicta donatione non constiterit, dictum corpus fuisse excavatum, & exhumatum ex cœmeterio Sancti Calisti Papæ, nec de eo nulla fides apparuerit: ideo, ut veritas elucescat, hinc est, quod in mei Notarii publici & testium infrascriptorum ad hæc specialiter vocatorum, habitorum & rogatorum præsentia, præsens & personaliter constitutus D. Bartholomæus Ruggerius, mihi Notario bene cognitus, sponte & omni meliori modo & medio juramento dixit, declaravit, & affirmavit, inter alia corpora sanctorum & sanctarum Martyrum ac Virginum in cœmeterio S. Calisti Papæ ad Catacumbas S. Sebastiani, extra mœnia Vrbis excavatorum & repertorum, repertum fuit & exhumatum corpus S. Tertullini cum signo pro Christo, & em>Palma subtus, & lampade seu lucerna, prout de dictis inscriptione & signis rogatum fuit per D. Antonium Praccam Notarium publicum, qui præsens fuit in dictis excavationibus, factis cum facultatibus & licentia, per fel. record, Gregorium XV. A. III conceßis Illustriss. & reverendiss. D. Innocentio de Maximis, Episcopo Britonoriensi, prout ex Brevi desuper expedito sub data Romæ apud S. Petrum, Kal. Aprilis, annuendo D. Bartholomæus, donationem alias per ipsum factam, fore justam & fide dignam, denuo dicto D. Mathiæ Clensch, dictum corpus S. Tertullini donavit, conceßit, & dedit, donat, concedit, & dat, & denuo medio juramento, confirmat & affirmat, esse de illismet excavatis & exhumatis in supradicto cœmeterio, & cum facultatibus supradictis; & non asserit aliter nec alio modo. Super quibus omnibus & singulis præmißis, petitū fuit a me Notario publico infrascripto, ut unum vel plura, publicum seu publica, facerem atque conficerem instrumentum & instrumenta, prout opus fuerit & requisitus ero. Actum Romæ præsentibus ibidem, audientibus & intelligentibus R. D. Iosepho Interviso de Anania, & D. Ioanne Stephano Briganti Romano, testibus ad prædicta vocatis atque rogatis. Ego Franciscus Bittus Rom. pub. Dei gratia, Apostolica & Imperiali auctoritate, Notarios, de prædictis rogatus fui. Ideo em>præsens instrumentum subscripsi & publicani requisitus, in fidem. Sequebatur attestatio conservatorum Cameræ albæ Vrbis de legalitate Notarii Bitti & appensa erat ex funiculo sericeo rubro & aureo, theca rotunda ænea, in qua cera rubra, impressa insignibus Senatus Romani. In plica erant imagines monogrammatis Christi ex parte extriti, & palmæ ad sepulchrum D. Tertullini repertæ.
[7] Allatæ ad nos tabulæ, quamquam religiosissimo cuique omnem scrupulum facile eximebant, [Ex corporibus sex sub Vrbano 8 refossis,] aliæ tamen ex aliis causæ inciderunt, cur publice nondum coli reliquiæ D. Tertullini potuerint. Interea Urbanus VIII Pontifex Maximus, Joanni Baptillæ de Alteriis, Vices — gerenti Cardinalis Urbis Vicarii, potestatem fecit, corpora sacra ex cœmeterio Callisti educendi, eaque cui visum esset donandi; quo publice in templis posita, cultum venerationemque haberent. Affuit, cum eruerentur ea corpora, Joannes Baptista Marus, canonicus ad D. Angeli in foro piscario, I. V. Doctor & litium consistorialium Secretarius. E corporibus autem tunc inventis, sena ad Joannem de Annuntiatione, virum religiosum ex ordine sanctissime Trinitatis redemptionis captivorum, pervenere, Divorum Cyrilii, Chrysanthi, Constantii, Flori, Crescentii, Theodori martyrum: quorum unū providus Deus Collegio nostro hac rerum serie destinavit. Multis ab annis miserum huic Provinciæ visum mihi erat, in tanta finium amplitudine, vix unum atque alterum Divum esse, cujus mortale corpus pro tutela patrocinioque haberetur. Cernebam adhæc, cum per proxima hujus provinciæ animo circumferrer, nullam pæne alicujus nominis esse urbem, cœnobium pæne nullum, ubi non siti e Divis unus, pluresve essent. Unde pia quadam subeunte invidia, optabam sæpenumero, ut Urbs provinciæ nostræ primaria, vel unum publice sanctum corpus haberet, quo & par esset ejus cum ceteris vicinis urbibus felicitas & cælestis tutelæ æqua securitas. Et forte etiam verebar, ne parum religiosi videremur Luxemburgenses, quibus de comparando aliquo sacro corpore curæ nihil esset. [quorum quatuor donata R. P. Flor. Montmorency an. 1645] Nec me fugiebat esse in Collegio nostro D. Tertullini ossa: sed cultum eorum publicum desiderabam; quem spes erat haud dubie exstiturum, si advectum ad nos aliunde sacrum aliquod corpus, reliquiis D. Tertullini in lucem proferendis, egregiam ansam daret. Hæc cum maxime animo agitarem, Joannes le Pessier, provinciæ Gallo-Belgicæ Præpositus, & Florentius Montmorencius Rector tunc Collegii Duaceni, anno millesimo sexcentesimo quadragesimo quinto itineri Romano sese accingebant, ituri ad comitia, quæ, Mutio Vitellescho Præposito totius Ordinis nostri mortuo, de successore creando frequentissima indicta erant. Ego ratus adesse tempus, quo summa voti mei de sacro curando corpore obtineri posset, quamquam ea res ad me proprie parum attineret, ausus tamen sum Præposito provinciæ, & præsenti antequam proficisceretur, & absenti jamque Romæ agenti, datis ad eum litteris, animum meum exponere. Ipse per se promptus ad cultum Divorum provehendum, ita omnia egit, ut desiderii mei effectum propediem viderim. Ita enim anno sequenti, vigesima quarta Martii, ad me ex Vrbe scripsit: Memor fui postulationis a Rev. Vestra factæ de corpore alicujus Sancti. [impetratur mittendum Luxemburgum corpus S. Chrysanthi,] Cum enim recenter oblata fuissent ab uno e Patribus nostris R. P. Aßistenti quatuor sanctorum Corpora, & duo ex illis destinasset templo nostro Namurcensi, effeci ut unum concederet templo vestro. Sant autem hi Sancti: S. Constantius, S. Cyrillus, S. Chrysanthus, S. Florus. His litteris acceptis, dici nequit, quis non meus tantum (quod parvi intererat) sed omnium in hac urbe fuerit animi sensus, ad quos ejus rei fama pervenit; præsertim, cum ex nostris hominibus intelligerent, hac opportunitate, Divi Tertullini lipsana in publicum proditura. Nec multo post, secunda die Junii, Florentius Montmorencius creatus recenter Germaniæ Assistens, scriptis ad me alia de causa litteris, Rectori & mihi, & Collegio totique urbi, donum suum est gratulatus. Ex quibus litteris cognovimus, quod hactenus ignoraveramus, Divum, cujus corpus nobis obtigisset, esse Chrysanthum Martyrem. Fecero operæ pretium, si, quo pacto quove Iure quatuor illa Divorum corpora, quibus duo deinde accessere, ad Assistentem Germaniæ dono Thomæ Candidi, pervenerint, scribam. Rem omnem hæ tabulæ aperient:
[8] In nomine Domini. Amen. Præsenti publico Instrumento, cunctis ubique pateat evidenter, & sit notum, quod anno a nativitate D. N. Iesu Christi, [cum exemplo attestationis Romana de singulorum veritate.] millesimo sexcentesimo quadragesimo sexto, indictione decima quarta, die vero vigesima sexta mensis Martii, Pontificatus autem sanctißimi in Christo Patris & D. N. Innocentii Divina providentia Papæ X, anno ejus secundo, in mei Secretarii testiumque infrascriptorum præsentia, præsens & personaliter constitutus D. Thomas Candidus Venetus, mihi Secretario optime cognitus, asserens, olim sibi donata fuisse nonnula sanctorum Martyrum corpora a bona memoria reverendi Patris Fratris Ioannis de Annuntiatione Ordinis sanctißima Trinitatis redemptionis captivorum, fratrum Discalceatorum occasione em>extractionis factæ ex cœmeterio Calisti, de indulto fel. record. Vrbani Papæ VIII. ab Eminentißimo & Reverendißimo D. Ioanne Baptista de Alteriis, olim Eminentißimi & Reverendißimi D. Cardinalis Vrbis Vicarii Vices-gerente: cui extractioni dictorum sanctorum Martyrum, ego Secretarius interfui, ad effectum aliis donandi, ab urbe transmittendi, & in ecclesiis exponendi. Hinc est, quod dictus D. Thomas Candidus, utendo supradictis facultatibus sibi conceßis, sponte ac omni meliori modo, tradidit & consignavit, Perillustri & ac Reverendo Patri Florentino de Memorency, Aßistenti Germaniæ Societatis Iesu, præsenti & acceptanti, infradicta sanctorum Martyrum corpora, videlicet, corpus S. Cyrilli M. corpus S. Chrysanthi M. corpus S. Constantii M. corpus S. Flori M. corpus S. Crescentii M. corpus S. Theodori M. ad effectum dicta sacra corpora aliis donandi, ab Vrbe transmittendi, & in ecclesiis exponendi; asserens medio ejus juramento, supradicta sacra corpora esse illamet, ut supra, sibi donata a prædicto Patre Fratre Ioanne de Annuntiatione. Quæ supradicta sacra corpora, idem perillustris & admodum reverendus Pater Florentius de Memorency, majori, qua potuit, accepit veneratione, ad effectum, ut supra, disponendi. Et ut de illorum identitate nunquam dubitari poßit, ego Secretarius, subito & incontineti, em>coram cunctis testibus, unumquodque sacrum corpus reposui in sua capsula lignea alba, ad proportionem, & albo funiculo alligavi, & duobus in locis meo solito signo Hispanica cera munivi & sigillavi, non solum modo & forma præmißis, verum etiam omni alio meliori modo. Super quibus omnibus & singulis &c. Actum Romæ in domo Professa Societatis Jesu, præsentibus ibidem, audientibus, & intelligentibus, D. Iacobo de Spiex Lucerno Helvetiorum, & D. Bartholomæo Lauro Romano, filio Antonii Lauri, testibus ad hæc prædicta omnia & singula habitis, vocatis specialiter atque rogatis. Ego Ioannes Bapt. Marus, ut supra, pro quo fidem fecere Conservatores Cameræ, ut supra.
CAPUT II.
Vtriusque corporis inductio solennis in urbem Luxemburgensem.
[9] Ceterum, accepto Roma nuntio, de donato nobis D. Chrysanthi corpore, [Allato Luxemburgū corpore S. Chrysanthi,] unum omnium desiderium erat, ut quam maturrime sacrum id pignus ad nos apportaretur. Sed non ante discessum ex urbe Joannis Lepessierii, Præpositi Provinciæ, afferri quidquam potuit. Quin jam eo reverso in provinciam, tum demum via maritima per Batavos, D. Chrysanthi corpus cum ceteris Divorum corporibus, Bruxellas tenuit. Inde anno exeunte, a Joanne Rutio, quondam hujus Collegii Rectore, qui tum Excellentissimo viro Joanni Beckio, regiæ militiæ in Belgio Præfecto & Provinciæ nostræ Gubernatori, ad nos redeunti comes erat, in ipsa Beckii rheda, allatum est. Et quoniam sub adventum Gubernatoris in provinciam, comitia Ordinum in hanc urbem, pro veteri instituto, indicta erant; optabant multi, ut ejus conventus celebritate ad proponenda cum majori honore sacra corpora uteremur. Sed temporis angustiæ non sinebant ea, quæ in pompam opus erant, parare. Soluto deinde Ordinum conventu, anno MDCXLVII exoriente, mittere Treviros placuit, [ab Electore Trevirensi missus Vitarius ejus Ep. Azotensis,] qui ab Vicario Episcopo corpora de more approbanda rogarent. Missi a Rectore sumus Gasparus Nidromius & ego, Sacerdotes, cum litteris ad Otthonem Senheimium Episcopum Azotensem. Petebat autem Rector, ut, si commodum ei non esset per hæc bellica tempora huc sese conferre, alicui hujus urbis viro primario, aut Abbati, aut Sacerdoti, negotium daret ut suo nomine sacra lipsana cognosceret. Ipse quidem cum esset insigni animo erga hoc Collegium, negavit, ut maxime vellet, posse se inconsulto Principe Trevirensi quidquam statuere: auctorque fuit, ut scripto libello, rem ad Principem deferremus. Scripsi libellum, & obtuli cum litteris Romanis. Quæ ubi Princeps legit, nos cum Azotensi Episcopo ad aulam evocavit. Admissos ad conclave, jussosque assidere, oratione bene longa accepit. Summa erat, legisse se libellum bullatasque: litteras nostras: omnia proba sinceraque esse. Gratulari se huic Collegio tanti pretii thesaurum. Enimvero, ipsum per se Luxemburgum venturum, & coram sacra lipsana approbaturum fuisse, si aut valetudo, aut tempora, itineri opportuna essent. Nunc missurum Vicarium suum Episcopum, cum primum commodum nobis gratumque futurum esset. Dimissi deinde perhumaniter profectique Treviris, quid rei a nobis gestum esset Rectori exposuimus, lætanti tam propenso in nos animo esse Principem.
[10] Reliqua deinde deliberatio nostris fuit, quo maxime tempore sacra corpora ab Azotensi, Episcopo coram approbanda solenniterque efferenda curaremus? Erant, quibus hiems arida, & ab auræ inclementiam ingrata, minus ad lætitiam & pompam facere videretur; gratiusque fuisset, ut in proximum ver, cum ridet & floret annus, triumphus produceretur. At populus moræ impatiens, & religione succensi omnium animi, rem longius differri non sinebant. Et vero cum ferme sub ver arma omnia conturbent, curasque alias calamitosis hisce temporibus, [anno 1647 18 Febru.] quam de lætitia, affere soleant: decretum est, ut primo quoque tempore, Azotensi evocato Episcopo, sacra pignora in publicum proferrentur. Dies ei rei visa accommodatissima Dominica Sexagesimæ, quam vocant. Interim magno ubique studio totas pæne sex hebdomadas omnia in eam diem comparari cœpta. Tandem sub diem decimam quartam Februarii, Minister Collegii Treviros ablegatur, qur Azotensem Episcopum venientem per honorem deduceret. Venit Luxemburgum Episcopus cum eximio viro Mathia Clenschio decima octava die Februarii. Postridie mane, sacra corpora more solenni approbaturus, hierothecas reclusit. Aderant Rector Collegii, Franciscus Steelius; Mathias Clenschius; Joannes Trignierius, Prior Dominicanorum; Lucas Neunheuserus, sanctimonalium Mariæ Vallis haud procul Luxemburgo Præses; Vernerus Paludanus, ex ordine D. Dominici; Christophorus Wilthemius, Collegii Minister; & Sacerdotes nostri quinque; clarissimus item vir Joannes Strengius, Senatus Regii Grapheus; & vir nobilis Carolus Dalscheidtus. Protulit Rector tabulas Romanas, ab Episcopoque enixe petiit, ut ex earum tabularum fide, D D. Martyribus Tertullino & Crysantho publicos honores, pro auctoritate sua, decerneret. [ipsum & S. Tertullini corpus recognoscit:] Episcopus continuo assensus, hierothecas aperuit. Tum in genua provolutus, sacra corpora rite est veneratus, & prece dicta, Divos Tertullinum & Chrysanthum Martyres, cum ceteris qui aderant, invocavit. Postremo, honorem publicum Divis Martyribus decrevit, atque in diem proximum Dominicum elationem sacrorum corporum indixit: quibus de rebus postea Joannes Strengius Grapheus tabulas condidit.
[11] Ceterum Mathias Clenschius, ubi hæc cuncta ita geri vidit, magno animum subeunte gaudio Deo & Sanctis & huic Collegio læssimis verbis gratulatus est; felicemque se prædicavit, quod eam diem attigisset, qua Divum Tertullinum, cujus sacra ossa ipse quondam Romæ adeptus patriæ suæ transmiserat, cujusque publicum cultum tot jam annis summo desiderio præstolatus fuerat, meritos honores, cum Divo Chrysantho, tandem aliquando consecutum esse cerneret. Secundum hæc, consignatæ denuo hierothecæ; antea tamen craniis Divorum exemptis, & dente Divi Tertullini, ut esset, quo tactu & osculis pii homines religioni suæ satisfacerent. Propriæ deinde a nostris conceptæ formulæ sunt, [quod ultrūque ex suburbana Divæ Consolatricis ædicula,] quibus Sacerdotes Deo Divisque Martyribus Tertullino & Chrysantho Sacrificium offerrent; quas formulas Episcopus Azotensis ratas habuit. Excusæ etiam prælo, divisæque in populo precatiunculæ ad Divos nostros. Interim incredibile dictu, quæ omnium esset tota urbe exspectatio, quod omnium Ordinum studium, ut Divi Martyres, quanto maximo possent honore, in publicum efferrentur. Pridie ejus diei, in quam indictus erat triumphus, corpora sacra rhedæ imposita, nec alio apparatu, quam quod duo Sacerdotes nostri assederint, ad ædiculam Divæ Virginis Consolatricis afflictorum, quam proximam mœnibus Collegium nostrum habet, sub vesperum evecta, unde postridie festo ritu in urbem inferrentur. Sub horam deinde sextam ejusdem die passim tota urbe in omnibus templis, æra campana sonuere. Noctem autem in precibus pervigilem, ad ædem Divæ Consolatricis, duo nostri peregere.
[12] Illuxit tandem optatus felixque huic urbi dies. Et quod Divum benignitate factum esse crederes, cum pridie & aliquot ante diebus tristis fuisset & nubilus cæli status, ac subinde etiam maximi effusi imbres terram madefecissent; [cælo sereno] tunc repente leni frigore constrictum solum & nive tectum, facillimum iter supplicationi fecit. Reducebat in mentem mihi ea nix aureum illum pulverem, aurosam appellatum, quo Romani, subeuntibus primo in urbem aut triumphantibus Cæsaribus, viam insternebant. Itaque & triumphalem viam nostrorum Martyrum Deus, cœlesti velut argenteo pulvere, contexisse visus est. Supplicationis autem ordo modusque hic fuit. Sub horam ferme octavam matutinam, nostri ex domo ad ædem Divæ Consolatricis per urbem processere. Primum agmen, cum vexillis & cereis lucentibus, tenuit juventus gymnasii nostri. [& insigni pompa,] Proxime alii adolescentes excipiebant laureati, in militum speciem convestiti, altera manu gladium, altera palmam ferentes, qui cohortem Martyrum Thebæorum Trevirensium, cum Thyrso suo duce, referrent. Simulacrum id erat, Martyrum Trevirensium, quorum plurima ossa in templo nostro sita sunt, novis duobus sodalibus Martyribus, Tertullino & Chrysantho, velut obviam euntium. Secundum cohortem Thebæam, chorus gradiebatur geniorum cælestium, ita ut uni, vas argenteum cum foculo gestanti, duo utrimque ex acerris itidem argenteis, gratissimi odoris suffitum, alterni subministrarent. Tandem Sacerdotes aliquot nostri cum Rectore claudebant agmen, linteati omnes populoque prosequente. Hoc ordine ventum ad D. Consolatricis; ubi hierothecas, utriusque Divi ferculis aptatas, capitaque eorumdem Divorum, mensa tapete sericeo instrata, ante aram maximam sustentabat. Erant hierothecæ sericeo panno rasili purpureo undique obductæ, limbo argenteo, densis & crebris ductibus in varias florum spirarumque imagines circumeunte. In frontibus' duabus utriusque hierothecæ, [in ferculis speciose ornatis] solidis argenteis sextantariis litteris scriptum erat, ad ossa D. Tertullini: Corpus. D. Tertullini. Martyris. ad ossa D. Chrysanthi: Corpus. D. Chrysanthi. Martyris. Superne in tecto pectinato hierothecarum, positæ erant ex auro coronæ, unionibus distinctæ. Capita Divorum, rubeo item sericeo rasili panno, nisi qua frons spectari & osculanda porrigi posset, vestitæ, in purpureis sericeis pulvinaribus jacebant. Istorum ornatus, adscititius quidem & temporarius, nec is multus aut magnus, aureus tamen & gemmeus, mille nummis aureis æstimatus est. Sumptum hierothecarum, & ipsum eximii pretii, religiosa piorum hominum largitio suppeditaverat.
[13] Rector, postquam de genibus veneratus sacra lipsana est, [defertur versus urbem:] precationem rite adhibuit. Tum ferculis, in quibus Divorum corpora erant, quatuor Sacerdotes nostri succollarunt. Ante Divos, suum cuique caput prælatum. Caput Divi Tertulli, Rector; Divi Chrysanthi, Minister tulit; medius uterq; inter duos e nostris, qui linteati tædas gestātes ibant. Dumque per confertam multitudinem pergitur, jam tum undique irruere cerneres, qui precatorios globulos, alii hierothecis, alii capitibus, per religionem admoverent. Ante limen sacelli, gestatoria duo ex bysso conopea hierothecas excepere, colluncentibus circum quadraginta aliquot facibus, quarum alias Sacerdotes Collegii nostri, alias primarii quique ex Urbano Magistratu, ferebant. Tum juventus nostra, quo ordine venerat, ad urbem tetendit, carmen festum depromens, nusquam intermisso cantu. In postremo agmine, post fercula, ibat ingens hominum vis. Sic ad mœnia urbis successum. Ad portam stabat in armis cohors civium: alia militum cohors intra urbem ad portam armata constiterat. Ubi jam mœnibus recepta fuere sacra corpora, posita sunt in suo quodque suggestu, ad id in platea suscitato. Hic Azotensis Episcopus, [exceptumq; ab alia majori obviā egressa pompa] mitra insignis & cetero Pontificio amictu exornatus, ex templo nostro egressus affuit, sacra corpora accepturus, præeuntibus omnibus totius urbis religiosis familiis & Clero. Ubi jam Episcopus Divorum corpora attigit, thus eis adolevit. Tum preces precatus, uti propitii mœnibus & urbe nostra excipi sese sinerent, sedesque hic volentes caperent; feretro D. Tertullini, cum eximio viro Clenschio, humeros subjecit. D. Chrysanthum tulere Henricus Saynenius, Abbas Munsteriensis, Pontificio cultu insignis & mitra velatus, cum Domino Keurcherio Decano & Curione Arlunensi. Post hæc, duo, qui sibi occurrerant supplicantium ordines, in unum ita conflati. Primo loco vexilla erant omnium urbis parœcialium templorum; pone ibat juventus nostra, carmen concinens & cereos albos prælucens. Proximus erat Capucinorum locus: sed quod omnes pæne Leodium profecti, ibi summum Ordinis sui Præpositum ex Italia venientem adiverant, duo dumtaxat Sacerdotes, Custos & sodalis alter affuere, ut vel sic communi gratulationi non deessent, & suum in nos animum testarentur. Ii se Recollectis junxere. Sequebatur ordo D. Dominici: dehinc Clerus, multo quam unquam fere alias numerosior & frequens, subsequente Theodoro Sandtio, Decano Luxemburgensi & Curione ad D. Nicolai. Succedebat Sacerdos Teutonicus in sui moris veste. Dehinc procedebant Benedictini: tum Martyrum Thebæorum Trevirensium cohors. Geniorum deinde cælestium chorus, odoramentis exquisitissimis cuncta complebat. Proxime gradiebantur tribuum Urbanarum Corporati, cereos ex pondo decem, quos in regiis funeribus & supplicationibus maximis accendi mos est, portantes. Tædigeri conferti hos excipiebant, inter quos causidici primariique viri, qui cum Pontifice advenerant, processere.
[14] Ibant deinde Sacerdotes aliquot nostri linteati, hæc verba indentidem clara elataque voce pronuntiantes: [cum pia ac propria invocatione] Cum jucunditate exibitis, & cum gaudio deducemini. Nam & montes & colles exilient, expectantes cum gaudio. Alleluia. Surgite Sancti Dei de mansionibus vestris: loca sanctificate, plebem benedicite, & nos homines em>peccatores in pace custodite. Ambulate Sancti Dei ad locum prædestinatum, qui vobis præparatus est, & nos homines peccatores in pace custodite. Commovebant ea verba mirifice animos, ita ut ex Senatu nostro viri præcipui ea deinde sibi describi postulaverint. Circum sacra corpora eorumque crania, securigeri viceni latera stipabant, qui turbam submoverent. D. Chrysantho ejusque capiti, duo nostri Collegæ linteati suffitum perpetuum, thuribulis argenteis, sensim per intervalla retrocedentes, libabant: perinde duo alii D. Tertullino pone subsequenti. Proxime a sacris corporibus, procedebat amplissimus Senatus noster, anteambulantibus de more Accensis. Post eos honorati atque causidici ac Magistratus Urbanus cum Statoribus suis. [plausuque militari] Promiscui deinde sexus tanta multitudo, quantam in urbe non maxima degere posse, vix crederes. Quamquam auxerant turbam multi ex vicinis tum oppidis, tum vicis, quos pompæ fama & Divorum veneratio attraxerat, longe etiam plures futuri, si finitimus hostis, numquam non per agrum prædabundus & vagus, tutum venientibus iter præbuisset. Itaque & ex equestri Ordine hujus Provinciæ multi, & Abbates Epternacensis & Aureæ-vallis, aliique Primates, quamquam invitati, non sua sponte, sed hostium metu, desiderati sunt. Ubi primum a mœnibus recessit pompa, tum perstrepere urbs tota æris campani pulsu. Qua autem pompa ibat, dispositus per plateas ex utroque latere miles cum Centurionibus, perpetuo ordine stabant. Iis omnibus arma & alius quam maxime festus cultus. In primo compito, duæ turmæ equitum, stipendiariorum altera, altera volonum, latus sinistrum tenebant, quæ explosis uno momento bombardulis, supplicationi applausere. Nec multo post, tormentorum curulium festus fragor e mœnibus exaudiri, mixtim bombardarum sonitum miles a tergo edere. Jamque iter pro quarta fere parte confectum erat, cum sacra corpora in suggestu locata, [deportatur adtemplum Societatis.] Pontifex thure & prece solenni est veneratus. Tum alii, qui fercula bajularent, in locum primorum successere. Ita secunda, ita tertia statione factum, Pontifice interim & Abbate Munsteriensi capita Divorum ferentibus. Caput D. Tertulli lacum ab Episcopo; D. Chrysanthi, ab Abbate. Secunda porro statione succollarunt D. Tertullino, Rector & Custos Recollectarum; D. Chrysantho, Custos Capucinorum & Prior Dominicanorum. Statione tertia, D. Tertullinum Patres duo ex ordine Divi Dominici excepere; D. Chrysanthum, duo ex Patribus Benedictinis. Postremo intulerunt in ædem nostram Divos, Tertullinum Episcopus cum Clenschio, Chrysanthum Munsteriensis Abbas cum Keurcherio. Sed priusquam templum pompa subiret, in ultimo platearum divortio, haud longe a domo nostra sinistrorsum, duæ turmæ equitum, quomodo antea factum esse diximus, bombardulis plausum dederunt. Dextrorsum, ante domum nostram, cives quadrato agmine stabant, qui, postquam templi limen pompa subiit, exoneratis bombardis iterato fragorem maximum ediderunt.
CAPUT III.
Templi ornatus, sacra peracta, beneficia impetrata.
[15] Templi autem facies interior ea erat, quæ in his bellicis temporibus apparatissima lætissimaque esse posset. [Inter tabulas ex utroque templi latere dispositus,] Parietes alibi auratis, alibi belluatis tapetibus velati. Ad hæc, per opportuna spatia, tabulæ pictæ & poëmatiis inscriptæ, gratum cernentibus spectaculum præbebant. Is erat a juventute gymnasii nostri in Divos Martyres collatus honor. Per terna intervalla ex utroque templi latere, tabulæ majores fixæ erant, appensis circum unamquamque majorem tabulam quaternis aliis minoribus. Diceres ipsas secum certare tabulas, ars ne in pictura, an in picturæ argumento, major esset? Argumenta porro singula persequi, longum esset. Præcipua quædam exponere, operæ pretium fuerit. Principio, in capaciore tabula, operis universi titulus honori Divorum Martyrum dicatus erat, his quadrantalibus litteris:
DD. Martyribus.
Tertullino. et Chrysantho.
Victoribus Triumphatoribus. [eminebat rei totius titulus,]
Defensoribus. Sospitatoribus.
Paciferis.
Juventus. Gymnasii Societatis. Jesu.
Luxemburgi.
D. N. M. Q. E. E. L. M. P.
Anno. Dom. MDCXLVII. VI. Kal. Martias. [Devota nomini majestati. que eorū lubēs me rito posuit].
Divis. Eo. Die. Urbe. Receptis.
[16] Jam in tabulis majoribus, alicubi Luxemburgum habitu Nymphæ turritæ, saxo quadrato, decussatis brachiis, inter palmas geminas tranquillo in otio residebat, explanatione obvia. Provinciam nempe, sub umbra Victorum Martyrum Tertullini & Chrysanthi, securam imposterum tutamque futuram. Alibi in concitato fluctibus mari, navis jactabatur, [aliæ deinde præsidium urbi inde futurum ominabantur,] cui in prora, pro tutela, appicta erant insignia Luxemburgensia, adscriptis Divorum Tertullini & Chrysanthi nominibus. Hinc dejecti e nubibus ignes, hinc procellæ assilientium undarum navigio exitium minabantur. Sed Castor & Pollux, fausti ignes, cornua antennæ allambentes, salutem & porrum spondebant. Omen id erat, Urbem Luxemburgum, quamvis desuper incumbentibus iris cælestibus, quamvis subter furente averno, undique miserrimi hujus temporis calamitatibus premeretur, ope tamen Divorum Tertullini & Chrysanthi, salvam atque incolumen evasuram. Atque, ut intelligeres, eosdem Divos, Luxemburgensibus post hac pro Penatibus, lorge sane quam pofani illi & sacrilegi faventioribus, futuros, referebat alia tabula duo Deorum Penatium simulacra, cum hastis puris & clypeis, quibus insigne Luxemburgicum, defendentium modo, tegebant. Eadem ferme securitatis omina vario argumento minores tabulæ captabant. Alibi cadentibus e cælo Ancilibus, inscriptum erat: Tutamen ab Astris. Alibi manus duæ, strictos vibrantes gladios, titulum habebant: Quis contra? Et, quod spes esset, quam in nos proni benevoliq; futuri essent Divi, tam in hostes infensos terribilesque futuros; alia tabula referebat Ægidem Palladis cum vultu Medusæ, & galeam, in cujus summo cono, Chimæra flammas vomebat, hoc apposito titulo: Hostibus ille pavor. Denique, si tot omina venturorum bonorum fallerent (quod vereri nefas esset) vel in medio belli tumultu, atque inter ipsa arma, pacem clientibus suis, Duum viros pacis dandæ, Martyres nostros, procuraturos, alia tabula portendebat. Picta ibi erat Galea, in quam, velut alveare, geminæ apes subibant. Erat inscriptum: Vel hic loca pacis habebunt. Hæc præcipua unius laterum templi emblemata.
[17] Ex parte altera, & arte & specie, paria omnia erant. [aliæ S. Chrysanthi inventionē] Referebat tabula una major saxeos duos apertos tumulos, quos tempus face collustrabat: unde repercusso lumine enati radii, atque in mortem evibrati, messorem illum fatalem humanæ vitæ fugabant. Immortalitatis Divorum Martyrū id erat argumentum. Alia major tabula, tumbam itidem saxeam patentem ostentabat, germinantemq; ex tumba Chrysocomen, quam adstans Luxemburgo decerpendam monstrabat. Proprie ea tabula D. Chrysanthum attinebat, quod Chrysocome omnia D. Chrysanthi, & nomē & rem habere videatur. Chrysocome enim, inquit Plinius * herba est, quæ alio nomine Chrysitis appellatur, Latinam appellationem non habens, palmi altitudine, comantibus fulgore auri corymbis, radice nigra, ex austera dulci in petrosis opacisque nascens; plane, quemadmodū D. Chrysanthus, ex ignobili contemptoque apud Ethnicos Lethi genere, fulgidus Christi Martyr: ex tormentorum acerbitate, beatus & felix: ex tenebris & latebris saxeis cœmeterii Callisti, in clarum eductus triumphum. Prope hanc tabulam, in alia minore, vas patulum, ad speciem narthecii, odorem exhalabat, adscripto hoc titulo: Patuisse iuvat. Symbolum id erat sepulchri D. Chrysanthi, quod reclusum, omni odorato medicamento gratiora nobis emisit. Alibi, ad florem aureum phyalæ crystallinæ impositum & vigentem, legebantur hæ litteræ: Post fata superstes. [aut S. Tertullini victoriam exprimebant,] Divum Chrysanthum hæc quoque tabula signabat, mortis victorem. Tabula una major D. Tertullino proprie sacra, stadium expresserat, in eoque stadiodromum contento cursu ad metas devolantem. Metis insculptum erat monogramma Christi: in medio porro stadio, vas (sive id urnam, sive discum, seu quo alio nomine appellare mavis) impositum mensæ, spadicem seu palmæ ramum, Vincenti præmium ostentabat. Vasi adscripta vox Græca ΟΛΥΜΠΙΑ. Significabant ista, Tertullinum pro Christo certantem, & verum Olympionicen, donatum cælesti palma, cujus formam ad ejus sepulcrum inventam, antea memoravimus. In angustiore alia tabula, quæ & D. Tertullino posita erat, pictam cerneres tumbam saxeam, insculpto Christi monogrammate, & manum spongia delere conantem quod insculptum. Additus titulus: Decus indelebile. Postremo, ad Lucernam, quæ reperta circum D. Tertullini sepulcrum, alludebat alia tabula e minoribus, in qua lucerna, ardens, & insignis Christi monogrammate, circumfusam undique habebat densissimam caliginem, adjectamque hanc epigraphen: Ante peribit quam lateat. Nimirum Poëtæ mens erat: Tertullinum mortem potius & omnia exitialia perpessum, quam non esset Christi publicus Confessor & Martyr. Ista, hactenus præcipua, juventus nostra ex parietibus templi suspenderat.
[18] Sed ante omnia convertebat in se oculos arcus triumphalis, in media ferme templi regione positus. Forma ei erat quadrata, ad similitudinem Jani. Assurgebat ad quinquaginta amplius pedes, [medio in templo excitatus arcus] opus quidem materiatum, sed ad varii marmoris speciem coloribus inductum, ita ut recenti cura verum marmor nitere diceres. Modus operis ex Dorico & Jonico mixtus, quippe qui viros fortes & invictos Martyres deceret. Quatuor stylobatis impositæ pilæ, in se epistylium & zophorum, [in modum Iani quadrilateris] cum abaco mutulis suffulto, & coronidem excipiebant. Per coronidem dispositus ex omni latere columellarum perpetuus ordo, isque angularibus stylobatis minoribus clausus, podii quadrati aspectu. Trabs summa podii, cereis, columellarum numero paribus, distincta lucebat. Stylobatis angularibus impositi erant obelisci, quantos symmetria imponi sinebat. At in meditullio podii, ingens stylobata, obeliscum sphæris quatuor incumbentem fulciebat, & ipsum permagnum, & Parii marmoris candore effulgentem. Ad quatuor stylobatæ magnæ latera, palmæ duæ virentes decussatim affixæ; supra quas serta majora, vario flore contexta, funibus auro & bysso intortis, appensa erant. In singulis sertis singula Christi monogrammata coloris Punicei. Perinde appensæ erant ad unum quodque obelisci magni latus alternæ palmæ decussatæ & coronæ, cum Christi monogrammatis, ab imo sursum decrescente cum obelisco coronarum magnitudine. Jani autem lacunar purpureum & auro stellatum, appensa habebat octona vela, ex purpurea item bysso: quorum duo, ex unoquoque latere Jani, ita in medio discriminabantur, ut modico sinu utrimque recedentia & per infima ora ad pilas collecta, ibi funibus byssinis auro intextis retinerentur, forma spectantibus longe jucundissima. Ubi vela discriminabantur, ibi pancarpia auro bracteata, & sub pancarpiis argentea dependebat lampas; nisi quod in fronte Jani, qua ab introeuntibus primum cernebatur, pro pancarpiis, affixa erat egregii operis tabula, cum hisce litteris.
D. D. Martyribus.
Tertullino. et. Chrysantho.
Sacrum.
Ab hac tabula, lucerna dimittebatur ex solido auro.
[19] [sub hoc ara temporaria,] Sub Jano autem ara temporaria D. Martyribus suscitata, crucem argenteam, bis mille nummis floreis æstimatam, & candelabra itidem argentea quatuor sustentabat. Velum quod aræ frontem integebat, pannus erat Attalicus, peregrinus, magni pretii, circumducto per crepidinem veli limbo aureo Phrygii elegantissimi & sumptuosi operis. In eam aram, simul atque eo venere sacrorum ferculorum gestatores, deposuere Divorum corpora, dextrorsum Tertullini, lævorsum Chrysanthi, addito cuique suo cranio & cruce stante media. Ibi ergo Divi nostri, [cui imposita sacra corpora:] more veterum Imperatorum, tamquam in consistorio residebant: non intra vela tamen, quæ non absque ambitioso admissionum magisterio ab iis, qui sacros Cæsarum affatus petebant, penetrabantur; sed velis reductis, aperti undique & patentes ad supplicum vota. Post ubi sacra corpora in ara rite collocata sunt, chorus musicorum Antiphonam festa voce orsus, ita concinuit: Exultabunt Sancti in gloria, lætabuntur in cubilibus suis. Stabat inter hæc ante aram Episcopus, & Divis Martyribus thus libabat; quo deinde in verba præeunte, schola cantorum regii Vatis Psalmum, Cantate Domino canticum novum, exegit, Antiphonamque antea cantatam iteravit. Inde Pontifex, prece dicta, vestem Sacrificio aptam sumpsit: atque in ara Divorum Martyrum, iis formulis, quas ante dictum est Divis Martyribus proprias esse conceptas, fecit. Diaconi munus obiit Keurcherius, Hypodiaconi Clenschius. [ante quæ fit solennis Missa] Erat autem populi vis tanta, ut templo, quamvis laxo, vix capiente multitudinem, non pauci, qui confertam condensamque turbam ferre non poterant, sedilia extrema templi occuparent, ibique stantes rei Divinæ interessent. Sub Sacrum medium, Sacerdos unus e nostris ad populum dixit. Ubi finem dicendi fecit, perlitatum est.
[20] [hanc excepit religiosi epulum, su quod Episcopo,] Postquam omnia justa Divum honori in templo persoluta, epulum frugale præbitum est in triclinio nostro Azotensi Episcopo & religiosarum familiarum hujus urbis Præsidibus Senatuiq; ac primi ordinis Honoratis. Ad ultimum missum, juventus gymnasii nostri Azotensi Episcopo, brevi poëmatio, Collegii nomine gratias egit. Episcopus ita respondit, ut lætari se diceret, datum sibi fuisse in hoc publico Divorum cultu locum, quo specimen aliquod sui in nos Ordinemque nostrum animi ederet. Nec imposterum se defore, quin eumdem animum, ubi res id posceret, multo etiam impensius testari pergeret. Deinde & alterum poëmatium eucharisticum Senatui dictum. Hic vir amplissimus Henricus Mathelinus, Collegarum nomine, honestissimis verbis questus est, eripi officium Senatui suum. [Senatui] Enimvero a Senatu gratias Ordini nostro Deoque multo maximas exsolui oportere, quod Urbi & Patriæ Divos Patronos dedissemus. Sperare utique, nostro hoc beneficio futurum, ut Divis Tertullino & Chrysantho auxiliatoribus atque defensoribus, Senatus & Patria, pace belloque tutamen æternum haberent. Postremo Mathiæ Censchio non ineleganti carmine applausum. Argumentum carmini acceptum erat a Divi Mathiæ Apostoli memoria, quam eo die annuo ritu instaurabamus. Quod enim Mathias Clenschius, qui Collegio huic corpus D. Tertullini quondam donaverat, [& Mathiæ Clenschio, unius corporis donatori actæ gratia:] id jam suis ipse humeris templo nostro intulisset, hujusque triumphi Tertulliniani pars ipse non minima fuisset; quodque hæc omnia in sacrum Divo Mathiæ diem caderent; quid esse aliud, quam sortem aliquam & veluti factum quoddam divinum? Recte itaque & jam duplici titulo, hac luce, Divo Mathiæ sacra, dici illud posse: Sors cecidit super Mathiam. Secuta repente acclamatio convivarum, omnibus Clenschio gratulantibus. Ipse, fassus nescio quod arcanum Dei consilium in his se cernere, velut undique deprehensus, omnia agere orsus est, jam convivas applaudentes, jam Rectorem Collegasque nostros, jam juvenes alloquens. Tandem Senatus apud Rectorem egit, ut juventuti nostræ esset unius diei ab ludo vacatio, idque impetratum.
[21] [deinde cœpti offerri ceres votivi, a pueris] Mensis deinde submotis, mox reditum ad honorem Divis Martyribus in templo habendum. Antequam vespertinæ psalmodiæ initium fieret, cœpti jam erant cerei ante Divorum corpora statui. Primos posuit ex cera virgine, quos in supplicatione matutina prætulerat, juventus gymnisii nostri; unde toto octiduo perenne lumen ante aram Martyrum fuit. Post suos quoque cereos tulere ex ludis trivialibus puellæ, rythmum recitantes patrium. Multæ nobiliori amictu præfulgentes, quidquid pretiosum ex mundo muliebri omnium ferme totius urbis matronarum & virginum conferri potuit, in ornatum converterant. Res, in tenui quamvis ætate, magnifica profecto & superba! Tum apparuit Luxemburgum plus in scriniis atque cistis, quam in externo cultu, habere luxus. Postquam hic puellarum chorus cereos duos majores ad aram Martyrum ingenti hominum concursu dicavit, [& puellis.] excepere tandem Psalmi Vespertini. Quibus peractis, Sacerdos unus noster ad concionem frequentissimam dixit. Episcopus deinde Azotensis infulatus, hymnum Ambrosianum, stans ante aram Martyrum, præcinuit, schola cantorum cetera exequente, ac tandem sacrum Christi Corpus in hierotheca more majorum prætentans, populum rite consignavit. [& puer gressu privatus sanatur.] Ita ejus diei lætitiæ summa omnium gratulatione finis impositus. Nec defuit, quod argumento esset, gratos fuisse Deo Divisque ejus diei tot honores. Prodigium id appellare non ausim: at certe miraculi habuisse speciem, fidenter dixerim. Mulier honesto loco, cum filium adolescentem ex gymnasio nostro, genuum acutissimus dolor, jam a sex ferme hebdomadibus increscens, tandem ab incessu prohiberet; non materno magis, quam religioso animo, apud Martyres opem, quam humana remedia negaverant, quærere institit. Filium itaque solata, jussit bene sperare. Omnia se acturam, quo de Divis Martyribus, aliquid, quidquid id esset, nancisci posset, cujus contactu, affecta male genua curarentur. Nix, ut ante retuli, omnia contexerat. Invenit tamen matrona quædam primaria sub ipsa hiberna nive virorem, quo sacræ viæ partem ante suas ædes consterneret. Inde folia pauca tulit residenti intra domesticos parietes filio pia mater. Ipse interim absente matre, cum propter ædes pompa incederet, partim spe valetudinis a Martyribus obtinendæ, partim desiderio sacra lipsana in triumpho suo spectandi, scipione nixus, quod dudum nequiverat, ad limen usque domus ægre prorepserat. Nunc, postquam reversa mater folia salutifera tibialibus ejus assuit, exinde imminui dolor, & ante diei vesperum penitus residere, & ipse jam commode incedere posse.
[22] Hæc rerum primo die gestarum series. Postridie cœpta jam appendi anathemata cerea ad hierothecas Martyrum, [postridie frequentari cœpta votiva sacrificia,] quibus postea alia super alia accessere. Sacrum eo die ad aram Martyrum solenni more fecit Dominicus Keurcherius Decanus & Curio Arlunensis: Sacerdotes etiam alii ex Clero ibidem sacrificaverunt, tum hoc tum posteris diebus. Hoc quoque die sacrum novendiale Consul hujus urbis, morbo gravi decumbens, ex voto suscepit. Nuncuparunt & alii Divis Martyribus novendialium vota, inter quos Senator unus. Eodem die Magistratus urbanus, cujus in honorandis Martyribus insinge studium eluxerat, in triclinio nostro acceptus est. Sub horam quintam vespertinam litaniæ Matris magnæ decantatæ; quod & toto octiduo servatum. Ex hoc die, [& hierothecæpie circumiri] cœpit plebs pia, atque etiam honorati, porrigere Sacerdotibus precatorios globulos, ut ad hierothecas admoverentur. Tum quoque multi passim, nullo ordinis aut sexus aut ætatis discrimine, circum aram Martyrum euntes, Divos veteri & a majoribus accepto ritu, lustrarunt, quæ cæremonia exinde in multos menses repetita. Fuere etiam primarii viri & matronæ, qui Martyrum sacra capita osculanda sibi dari rogarent, quod & iis & ceteris deinde idem flagitantibus toto octiduo concessum. Tertio die, sub sacrum apparatius, Sodales Divæ Virginis in cælos assumptæ (sunt in eo sodalitio Poëtæ & Rhetores gymnasii nostri) cereum majorem Divis Martyribus, adhibito carmine cum titulo, posuerunt. Eorum exemplum secuti Sodales ejusdem Virginis sine macula conceptæ (hi sunt Grammatici) cereum simili ritu sexto die accenderunt. Quotidie autem sacrificium unum solennius, extra alia consueta, ad Divorum Martyrum aram factum. Exacto die octavo, quo & solenniter facta res Divina, & dictum pro concione, cum ex urbe & agro nunquam deessent qui Divos venerarentur; placuit eorum hierothecas nequaquam loco movere, sed publice colentibus expositas, in media æde relinquere.
[23] Episcopus porro Azotensis, ut religionem populi semel accensam in perpetuum aleret, [constitutæ etiam sunt Indulgētiæ honorantibus,] data criminum venia quadragenum dierum iis, qui ante reliquias Divorum Martyrum ter precationem Dominicam & salutationem Angelicam recitarent, ita ea de re in tabulas retulit: Ottho, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopus Azotensis, Eminentißimi ac Reverendißimi Trevirensis Archiepiscopi in Pontificalibus & spiritualibus Vicarius generalis, omnibus Christi fidelibus, præsentes litteras visuris, salutem in Domino sempiternam. Dum præcelsa merita, quibus sancti Martyres in domo Dei effulgent, devota consideratione nobiscum revolvimus, dignum arbitramur, ut sacras eorum reliquias, præcipuo semper honore habitas in Ecclesia Dei, gratiosis remißionum impendiis & indulgentiarum muneribus decoremus. Quocirca de omnipotentis Dei misericordia ac beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus & singulis utriusque sexus Christi fidelibus, qui ante sacra corpora Sanctorum Martyrum Tertullini & Chrysanthi, quorum translationi cum Archiepiscopali auctoritate interfuimus, & quæ jam quiescunt in templo Collegii Societatis Iesu oppidi Luxemburgensis Diœcesis Trevirensis, pro sanctæ Matris Ecclesiæ exaltatione, hæresum extirpatione, & Christianorum Principum concordia, ter orationem Dominicam & toties salutationem Angelicam, devote recitaverint, quocumque die id fecerint, quadraginta dierum indulgentiam, perpetuo in futurum valituram, in forma Ecclesiæ consueta, tenore præsentium misericorditer in Domino em>concedimus & impertimur. Datum Luxemburgi VII Martii anni MDCXLVII.
Frater Ottho, Episcopus Azotensis.
[24] Iisdem ferme diebus, quibus hæ scriptæ tabulæ, per religiosas omnes familias, quæ in publica supplicatione processerant, missum a Rectore congiarium, [curantur, cordis dolor,] quantum per rei familiaris angustias his egenis temporibus mitti honeste potuit. Subinde nobilis matrona, Anna Maria Crœfia, uxor quondam nobilis & strenui viri Sebastiani a Baur, cohortis Germanicæ Præfecti, Everlingæ Toparchæ, cum ex dolore cordis ægra septem ferme ipsos dies decubuisset, mortique jam sese appararet; simul Martyrum nostrorum memor fuit, simul spem opis eorum concepit; moxque voto Divis nuncupato, repente convaluit. Igitur damnata voti, simulacra duo cordis ex cera virgine ad hierothecas Martyrum appendenda misit. Mulier proba, & fere supra sexum prudens, civis nostra, [pedum in. firmitas,] cum ex affectis pedibus ægra sex ipsas hebdomadas jacuisset, & medicorum opem nequidquam experta, consistere & niti pedibus nequivisset; Divos nostros Martyres, quorum recenti triumpho se adesse non potuisse vehementer dolebat, appellavit. Exinde melius habuit, & mox ad Divos Martyres gratabunda venit. Nec illud prætermittendum, Excellentissimum virum Joannem Beckium, Provinciæ hujus Rectorem & militiæ Regis summum in Belgio Præfectum, cum nuper huc Bruxellis magnarum rerum causa excurreret, ad Divos Martyres venisse, eosque suppliciter esse veneratum. Post hæc illustrissimus Princeps Fortunatus Hermannus, Marchio Badensis, cum illuctrissima Conjuge, Martyribus honorem habuere, & præeunte Sacerdote uno nostro, circum hierothecas solenni more iere. [febricitans & contractus,] Mulier honesta quædam, cum filius ejus sexennis, febre correptus, adhæc tanto crurum dolore ex triduana nervorum contractione perpetuoque spasmo torqueretur, ut nec crura protendere, nec corpus erigere posset; Martyrum nostrorum opem, genibus ante lectum pueri nixa, imploravit: vovitque, duo se cerea crura hierothecis eorum appensuram, si puer convalesceret. Vix voto nuncupato, crura protendit puer, exclamans: Isti me Sancti, quos appellasti, mater, curaverunt. Agedum gratiam iis, [ex matrice laborans.] ut par est, habeto. Postridie mulier cum filiolo suo sano adfuit, & anathemata, quæ voverat, Martyribus apposuit. Causidici cujusdam primarii uxor, cum doloribus matricis adeo vehementibus cruciaretur, ut moriendum sibi putaret, sanctos Martyres suppliciter invocavit. Cœpit mox doloris impetus sensim languescere: post quartam horæ partem, somnus respirantem a summis illis cruciatibus invasit, & duodecim horas sopitam tenuit: evigilans deinde optima matrona, persanatam se sensit: postea beneficii accepti memor, Martyribus bullam argenteam cum titulo nominum eorum appendit. Quotiescumque autem matricis doloribus, qui subinde leviores exstitere, tentari se animadvertit, invocatis Martyribus confestim melius habet.
[25] Aderat interea dies, quo hierothecas recondi oportebat. [Hierothecæ in paratum sibi locum reponuntur] Instaurabamus tum forte Communionem generalem, quam vocant, tertia mensis die Dominica. Parata erant supra ara maxima templi loculamenta duo, inscripta sanctorum Martyrum nominibus & Christi monogrammatis. Vesperi sub horam quintam, postquam ad populum frequentē peroratum fuisset, habita est a nostris supplicatio, processumque ab ara maxima, ad aram Martyrum quæ erat in templi medio. Nostri Sacerdotes linteati, cum facibus præibant: sequebatur Rector in pluviali cum ministris. Prece dicta ante Martyrum hierothecas & thure incenso, Sacerdotes nostri bini, singulis ferculis humeros subdiderunt: & magna populi prosequente turba, festo interim resonante cantu, ducto per templi latera longiore circuitu, ad aram maximam processerunt, ibique hierothecas, in suo quamque reconditorio locaverunt. Hæc mense Julio anni millesimi sexcentesimi quadragesimi septimi acta sunt. [& Translationi recolendæ designatur 4 Dom. post Pascha.] Nec desierunt ex eo die per intervalla alii cereos incendere, alii votiva sacra ad Divos Martyres curare. Multis etiam præbita est aqua, invocatis sanctis Martyribus, immersisque eorum Reliquiis, adversus morbos sacrata. Quia autem translata primum sancta corpora sunt tunc cum hiems sævire maxime solet, & cum ad squallorem jejunii verni res sacræ post Septuagesimam vergunt; impetratum est ab Azotensi Episcopo, ut quarto quoque Dominico die post Pascha, annuum Translationis solenne, per octiduum producta celebritate, instaurare liceat: cui rei vere proximo hujus anni millesimi sexcentesimi duodequinquagesimi initium dabimus.
[Annotatum]
* Lib, 21. c. 8.
DE SS. SABINO ET CERTESIO,
MARTYRIBVS ROMANIS IN CASTELLAM TRANSLATIS.
[Commentarius]
Sabinus, Martyr Romanus, prope Pastranam in Castella (S.)
Certesius, Martyr Romanus, prope Pastranam in Castella (S.)
Contemplatio & solitudo semper fuere finis & spiritus Ordinis Carmelitaru: [Eremiticorum apud Discalceatos conventuum] ideoque ab illius origine, cœnobia in eremis & locis ab urbium tumultu remotis fundata fuere usque ad Innocentii IV tempora, qui ea in ipsis civitatibus (ut eorum Religiosi una cum ceteris Mendicantibus proximorum saluti operam suam impendere possent) fundare benigne concessit. Ast reformato a magna viragine ac Seraphica matre Teresia Ordine, primogeniti tantæ Parentis filii, ut primitivus spiritus revivisceret & foveretur in restituto Carmelo, statuerunt, ut in unaquaque provincia unus sit Conventus eremiticus mediis in silvis, rupes inter & speluncas ædificatus, [forma,] adinstar Laurarum, olim a SS. Saba, Euthymio & aliis in Palæstina constructarum, cujus ambitus muro conclusus ad unam aut alteram leucam & amplius extenderetur; in cujus medio conventus cum ecclesia, cellulis ab invicem hortulo discretis, ut in Carthusianorum cœnobiis cernitur: at præter istas cellulas, conventum in Ecclesiæ circuitu, cum refectorio, coquina & aliis officinis necessariis formantes; aliæ ædificantur cellulæ cum sacellis, hinc inde inter nemoris opaca, in vallibus aut rupibus inviis, intra tamen muri ambitum, ad quas tempore Quadragesimæ, [disciplina,] Adventus, atque aliis sanctioribus anni temporibus aliqui e conventu se recipiunt, ibi soli Deo vacaturi, atque solis oleribus, aliisque terræ fructibus crudis aut coctis, aut oleo vel aceto maceratis, toto illius recessus tempore victuri: quo completo ad cellas conventuales redeunt. Hoc autem in conventu multo quam in aliis conventibus rigorosius vivitur. Nullos habent ibi Religiosi actus communes, præter chori & refectorii: reliquo tempore contemplationi & psalmodiæ in ecclesia vacant; aut manuum labori in cellulis. Perpetuum ibi silentium servatur. Ad hunc Conventum nulli mittuntur, nisi qui petierint, illudque iteratis precibus obtinuerint: nec id junioribus facile conceditur, sed passim concionatoribus, confessariis, aliisque in externis caritatis erga proximum operibus continuo occupatis, ut spiritus vires sumant, proprioque profectui vacent; expleto ibidem anno, ad intermissa recollectionis hujus gratia caritatis opera redituri fortiores & ferventiores.
[2] [& crigo.] Horum eremiticorum conventuum in Teresiano Carmelo institutor fuit, una cum VV. PP. Alphonso a Jesus Maria & Bartholomæo a S. Basilio, V. P. Thomas a Jesu Hispanus, Carmelitarum Discalceatorum in Belgio fundator; ubi & conventum eremiticum S. Joseph, in silva Marlaniæ juxta Namurcum, a Serenissimis Belgarum Principibus Austriacis, Alberto & Isabella, Philippo III Hispaniarum Rege consentiente & approbante, [Horum primo de Bolarq; dictol.] fundari curavit anno MDCXIX. Primum autem hujusmodi eremitici instituti conventum fundavit in Castella nova ad Tagum, non longe a Civitate Pastranensi, in silva & montibus de Bolarque, a quibus hic Conventus nomen accepit, vulgoque vocatur Eremus de Bolarque: in qua eremiticæ vitæ exercitia fieri cœperunt anno MDXCII die XVI Augusti, in oratoriolio arborum ramis constructo sub invocatione S. Joannis Baptistæ. Vita Angelica, quæ ibi ab Eremicolis Carmelitis Discalceatis agebatur, adeo omnes, aut qui eam coram oculis spectarunt, aut absentes aliorum relatu auribus exceperunt, ad devotionem erga dictam eremum accendit, ut passim Reges ac Principes, tum seculares tum ecclesiastici, largissimas ad construendum conventum sponte eleemosynas conferrent; sibique gratiam & beneficium præstari vel maximum arbitrarentur, si alicujus cellulæ conventualis, aut alicujus eremitorii separati a conventu fundatores esse mererentur. [Card. Albornoz] Inter quos eminet Eminentissimus Dominus Cardinalis Albernoz, qui ab ipsa Roma multis expetiit precibus, ut sibi in hac eremo fundare liceret cellam eremiticam infra muri ambitum, sub invocatione S. Michaelis Archangeli: quod & ipsi gratiose concessum est. In cujus favoris gratitudinem, duo sanctorum Martyrum corpora, a se ex cœmeterio S. Cyriacæ extra muros civitatis Romanæ cum speciali facultate summi Pontificis Innocentii X extracta, huic eremitico conventui dono misit, cum sequenti Epistola, Hispanico scripta idiomate, quam hic subjicio Latine redditam.
[3] [mittit duo corpora Martyrum,] Quandoquidem hactenus neglexerim implere istam meam obligationem, nolui permittere ut absque hac mea epistola abeat P. Fr. Franciscus de S. Anastatio, Procuratoris generalis munere perfunctus, qua manus deosculer vestræ Paternitatis, omniumq; Patrum istius conventus atque eremi. Profectionem hanc ego ei pæne invideo: optabam enim ipse ad ista sancta loca ire, & esse bajulus duorum sanctorum corporum, quæ suis ex ebeno thecis clausa cum authenticis documentis mitto isti conventui: ubi volo & cupio ut maneant semper: ideoque hoc ipsum scribo P. Generali ut fieri mandet, nec non Patern. vestræ supplico ut idem curet, quemadmodum facturam credo. Nam ista solum conditione ea destino ad istam sanctam domum. Maxime gaudeo quod P.N. Generalis voluerit mihi mitti mensuram tabulæ, cujus capax est altare in eremitorio S. Micahaelis, ut ipsam hic fieri curem ab optimo quem invenero pictore; [& quotidianam Missam fundat.] atque intra breve tempus illuc quoque missurum me confido pecuniæ summam, ad hoc necessariam ut eremitorium istud habeat dotem centum ducatorum annue, cujus causa eremita qui locum incolet obligetur quotidie sacrificare ad meam intentionem. Ut autem nomen meum, oculis intrantium expositum eos admoneat pro me orare non solum præsentes sed etiam futuros, ideo, non vero alicujus vanitatis causa, supplicavi P. Generali idemque peto a Reverentia vestra, ut ponatur supra portam titulus, quo intelligatur quod ego sim qui istic quotidianam Missam fundavi, & qui misi duorum Sanctorum corpora sanctæ isti domui: cujus incolis singulis & Paternitati vestræ manus deosculor, rogans omnes, ut me commendent Deo, qui vos multis annis conservet. Romæ VIII Martii anno MDCXLVII. Addit deinde sua manu propria Eminentissimus: Duo illa corpora sunt S. Sabini & S. Certesii Martyrum.
Servus vestræ Paternitatis
Cardinalis De Albornoz.
[4] Ista epistola, & una sanctorum Martyrum corpora feliciter Madritum pervenere, [excipiuntur illa religiose an. 1647] & inde ad eremum de Bolarca sub initium Decembris ejusdem anni MDCXLVII, deducente ea R.P. Antonio a Cruce, ejusdem eremi Priore, & a pago de Sayatone Parocho, Baillivo, ac nonnullis aliis devotis personis ejusdem loci comitantibus. Eremicolæ obviam sacris corporibus usque ad inferiorem portam Clausuræ venerunt: ubi genibus flexis per aliquod spatium in oratione prostrati, summa cum animi devotione & exultatione novis eremi incolis jam jam futuris felicem adventum apprecantes, eos religiose, hymnum Te Deum laudamus decantantes, ad ecclesiam deduxerunt; ibique deposuerunt usque ad diem decimam Maji (quæ erat Dominica) anni sequentis id est MDCXLVII, qua eorum translationis festivitas solenniter celebrata est. Quæ ut solennior fieret advenit eo R. P. Provincialis P. Gaspar a S. Josepho, [& translatio celebratur anno 1648.] cum nonnullis vicinorum Conventuum Prioribus. Missa solenni ab eis decantata, aliisque divinis Officiis rite completis, reposita fuere SS. Martyrum Sabini & Certesii pueri corpora, hinc & inde a lateribus summi altaris, in urnis ex ebeno confectis & transparentibus (ita ut sacra ossa videri possint) vitris crystallinis exornatis, & ab ipso Eminentissimo D. Cardinali Roma transmissis. Ardentes fuere eremicolis carbones illa SS. Martyrum ossa; magnopere enim eorum devotionis ardorem succenderunt, maxime S. Certesii tantillæ ætatis puelli: vix enim octavum ætatis annum compleverat, ut ex capite aliisque corporis ossiculis, nec non & dentibus (quos numquam mutasse videtur) conjici potest.
[5] Horum Sanctorum corpora accepit supradictus Cardinalis Albernotius, [sanguis S. Sabini donatus Eremo Batuscensi.] & misit cum duabus ampullis, eorumdem sanguine repletis: at R.P. Joannes Baptista, Generalis Congregationis Hispanicæ, ampullam sanguinis S. Sabini Martyris misit ad conventum eremicum de los Batuecas in veteri Castella, ubi in magno pretio & honore habetur. Prædicta autem Sanctorum corporum Translatio, quotannis die X Maji devote ab illis eremicolis Carmelitis Discalceatis recolitur. Hactenus relatio, communicata em>a R.P. Iosepho Ignatio de S. Antonio ex Toprachis de Rebec, tunc Provinciæ Gallobelgicæ Carmelitarum Discalceatorum Procurator Bruxellis: quibus quid additum magnopere cupiam? Nam quæ desiderari fortaßis hic possent testimonia ad faciendam inventionis fidem, cum omnino similia aliis paulo ante prolatis & sæpius alibi propositis sint, absque incommodo hinc abesse videntur.
DE SS. SILVESTRO ET FROMINIO
EPISCOPIS VESONTIONENSIBVS IN BVRGVNDIA.
SECUL. IV
[Commentarius]
Silvester, Episcopus Vesontionensis in Burgundia (S.)
Frominius, Episcopus Vesontionensis in Burgundia (S.)
AUCTORE G.H.
Vesontio, Sequanorum Metropolis & libera Imperialis civitas intra Comitatum Burgundiæ, plurimos habuit Episcopos, titulo Sancti honoratos, quorum re gestas descripsit Ioannes Iacobus Chifletius Vesontinus, parte secundæ Vesontionis. In hac capite IX & X de Episcopis hisce ista habet: S. Silvester I. Hunc Golusius sequenti Frominio postponit, ac utriusque res perperam miscet: nos eum ex certioribus monumentis & antiquissimis catalogis hoc loco restituimus. [S. Silvester sponsa relicta] Beatus igitur Silvester, parentum hortatu atque etiam jussu virginem sibi despondit: cujus amplexibus cum præferret illibatos toros, eo sponsam adduxit, ut æternæ virginitatis voto uterque se Deo obstrinxerint. Orantibus adfuit destinatus e cælo nuntius: qui gemina proposita corona, sponsæ simul & sponso animos ingentes attulit, quo datam Deo fidem fortiter pieque servarent. Puella igitur cœtui Virginum, [Clero adscriptus,] Silvester Clericis sese adjunxit: quos inter magna laude ac præcellentis cujusdam virtutis significatione versatus, dignus tandem judicatus est, qui translato ad Superos Aniano, ad Episcopatus apicem eveheretur. Id officii cum gereret, [ordinatur Episcopus:] ac senescente vel idolorum cultu vel Ariana impietate, magna fieret indies ad pium gregem accessio; S. Mauritio & sociis basilicam Vesontione dedicavit, [dedicat ecclesiam S. Mauritii,] quæ hodieque superest: in quam ad synaxes & divina officia populi pars aliqua conveniret. Fuit vero adhæc mirabilium operum patrator insignis, ut cujus virtus in curandis paralyticis, [miraculis claret:] cæcis etiam lucis usura donandis, quin & mortuis ad vitam revocandis, non raro eniteret. [in Cathedra Episcopali moritur:] Ad extremum instante morbi vi, cum vitæ metam divino beneficio prævideret, evocato Clericorum cœtu, thronum Pontificalem ascendit (ita nostræ tabulæ) & medio in grege pius Pastor beatam Deo animam reddidit: corpus vero prope Anianum decessorem suum tumulo mandari voluit, sed quo loco incertum.
[2] [colitur 10 Maji] Ejus porro festum sic notatur in Martyrologio S. Joannis. VI Idus Maji Bisontii S. Silvestri Episcopi & Confessoris, cujus vita commendatur miraculis. Ac deinde sequenti mense. [& 5 Iunii] Nonis Iunii Translatio Sanctorum Confessorum Silvestri & Aniani Archiepiscoporum Chrysopolitanæ Ecclesiæ. Unde, quo, quando, & a quo facta hæc translatio, mihi adhuc incompertum. Suspicor tamen, cum ampliata est S. Petri ecclesia, ut B. Nicetii Bisontini Archiepiscopi corpus extra muros sepultum concluderet; SS. Aniani & Silvestri corpora, [ob translatum corpus.] in aliqua veteris ecclesiæ parte condita, effossa fuisse, & rursus sepulta in medio choro basilicæ in melius restitutæ. Eo quippe loco, in solo quod psallentium pedibus quotidie teritur, cernuntur in quadrati cancelli formam dispositi lapides (subtensis ad humum secernendam muris, qui aliquot abhinc annis inter fodiendum reperti sunt) qui amplum satis spatium concludunt. Et quidem in eo quadrati latere, quod majori altari vicinius est, medius lapis sic insciptus legitur:
Sanctorum sepelit cancellus corpora multa,
Hac igitur causa non suscipit alia.
In latere vero opposito hæc lapidibus insculpta sunt. Multa Sanctorum corpora ibidem sepulta sunt: quorum animæ felices in cælis coronantur.
[3] Silverstrum secutus est S. Frominius, pietatis ac religionis absolutissimum exemplar: in cujus elogiis hæc maxime reliquerunt Majores nostri, [S. Freminius virsutibus deditus,] quod orationi, afflictationi corporis, atque eleemosynarum largitioni addictissimus esset. Superiorem Cælii montis basilicā, Stephano Protomartyri a B. Hilario excitari cœptam, [basilicam S. Stephani perfecit:] & promotam a Pancratio, perfecit: atque in ea Regularium Canonicorū collegium primus constituit, quod auctoritate Apostolica muniri curavit, multis a Damaso & Siricio in eam rem obtētis privilegiis. Hinc initium Canonicorum S. Stephani, adeoq; ipsius ecclesiæ: ut vel ex eo appareat, quam nullo fundamento eam Bisontinarum antiquissimam fecerint nonnulli, quæ tum cum perfecta est, quatuor alias ante se haberet; nempe matrem ecclesiam S. Joannis Euangelistæ, [in ea sepultus.] S. Joannis Baptistæ, S. Petri, & S. Mauritii. Defuncti Frominii corpus conditum est ad dexteram partem altaris S. Stephani, superioris ecclesiæ an inferioris, quæ S. Joannes simul & S. Stephanus dicebatur, non est usquequaque certum: neque enim tam antiqua est consuetudo illa neminem in S. Joannis ecclesia sepeliendi, ut memini in Paulino. Hæc Chifletius, vix alia credo antiqua quæ sequeretur monumenta habens, quam lectiones a seculis paucis insertas veteri Breviario. Neminem proinde commovere debet, quod, ex usu longe posterioris em>quam qua Frominius vixit ætatis, Canonicos Regulares nominatos legat.
[4] Ex supra nominatis Pontificibus præfuit Ecclesiæ S. Damasus ab anno CCCLXVI usque ad annum CCCLXXXIII, quo mortuus est & colitur XI Decembris: huic tunc succeßit Siricius & vixit usque ad annum CCCXCVIII. Hinc de tempore Sedis S. Frominii constat. Vtrumque Silvestrum & Frominium ad hunc diem conjungunt Aubertus Miræus in Fastis Belgicis & Burgundicis, [Memoria in fastis.] & Andreas Saussajus in Martyrologio Gallicano, adjunctis elogiis sed ex narratione Chifletii desumptis. Ferrarius in Catalogo ad V Iunii ist a habet: Vesontione in Gallia Sanctorum Episcoporum Silvestri & Aniani. Annotatur, ex Tabulis & Catalogis Episcoporū Vesuntinorum, ac ex Kalendario Ecclesiæ Vesuntinæ. Eodem die de solo S. Aniano agunt citati Miræus & Saussajus.
DE SS. PALLADIO I ET PALLADIO II
EPISCOPIS BITVRICENSIBVS IN AQVITANIA I.
SECUL. IV
[Commentarius]
Palladius I, Episcopus Bituricensis in Aquitania prima (S.)
Palladius II, Episcopus Bituricensis in Aquitania prima (S.)
AUCTORE G.H.
Dvo fuerunt apud Bituricenses Episcopi Palladii dicti, ambo ad hunc diem X Maji Sanctis adscripti. Primus in sua diœcesi venerationem habet, alter in Cadurcensi, uti infra dicetur. In Patriarchio Bituricensi apud Philippum Labbe cap. 9 de primo Palladio ista narrantur: Nonus præfuit S. Palladius, [Nonus Ep. Bituris.] vir utique inter præcipuos valde egregius, quippe qui numquam vanissimi hujus mundi superflua delectatione illectus, a supernæ civitatis Hierusalem felicitate desideranda referatur potuisse dimoveri. Atque inter hæc dum omnes, qui ante se Sacerdotii principatum gesserant, pietate & religione cuperet superare; ejus pectori tantus fidei calor, tanta puritas indies augebatur, ut, licet tunc temporis plures viri, alioqui scientia & dignitate sublimes, [contra hæreses Catholicus,] sed, pro dolor! diversarum hæresum virulenta contagione polluti, Catholicam Ecclesiam gravi atque intolerabili mœstitudine afficerent; iste tamen verum Apostolicæ fidei dogma semper inconcusse servarit… Qui cum esset eruditionum prærogativa magnificus, & virtus animi ac vitæ sinceritas longe in eo magnificentior appareret; ipse tamdiu scutum fidei fortiter dimicando adversus mundum, carnem, & diabolum infatigabili constantia tenuit, donec per gratiam Dei hostibus prostratis victor existens, tandem cum ineffabili gloriæ triumpho aulam paradisi, cum Christo perenniter regnaturus, intravit. Sed (quo maxime dolemus) ea quæ tantus ac talis Pontifex in vita sua gessit, ad nostram notitiam vetus fama minime perduxit. Sepultum fuit sacratissimum corpus ejus in quadam Parochiali ecclesia, [Sepultus in parochta sui nominis] quæ ex ipsius nominis appellatione nunc usque est denominata. Denique festus illi dies singulis annis celebriter agitur sexto Idus Maji, quo die idem sanctus Patriarcha Palladius ad Christum migrasse creditur. Sedit autem annis septem, [an. 384.] ab anno trecentesimo septuagesimo septimo, ad annum trecentesimum octogesimum quartum, temporibus Damasi Papæ & Imperatorum Valentiani, Valentis & Gratiani. Hactenus auctor dicti Patriarchii.
[2] Præfata S. Palladii parochia, vulgo S. Palais distat quatuor leucis Gallicis ab urbe Bituricensi versus Septemtrionem, [2 Parochia & 2 Prioratus ab eo dicti.] & agnoscit Patronum Abbatem Majoris-Monasterii: cui etiam subjacet ibidem Prioratus S. Palladii. Est etiam alia S. Palladii parochia cum Prioratu in Archipresbyteratu Castrensi: & dictus Prior est sub abbate Casæ-Dei diœcesis Claromontanæ, atque ad ipsius præsentationem constituitur Parochus. Memoratur Domus S. Palladii in Bulla Vrbani III relata in citato Patriarchio em>Bituricensi pag. 96, uti & castrum S. Palladii indicatur pag. 89 in Bulla Eugenii Papæ. Libro etiam 3 Vitæ S. Austregisili 20 Maji, num. 3 quidam mutus, sanatur veniens ex potestate S. Palladii, sive ejus parochia. Quæ omnia confirmant antiquam S. Palladii venerationem, quam huic X Maji eidem attribuit antiquum Martyrologium Abbatiæ S. Laurentii Bituricensis his verbis: Sexto Nonas Maji. In territorio Bituricensi, S. Palladii Episcopi & Confessoris. [cultus sacer 10 Maji.] Quæ plane eadem leguntut in MS. Florario Sanctorum, in Martyrologio Ordinis Carmelitarum, quod MS. Coloniæ adservatur, & in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ sub annum MCCCCXC excuso, item apud Grevenum in Auctario Vsuardi & Canisium in Martyrologio Germanico. At phrasi mutata apud Maurolycum & Molanum ista habentur: In agro Biturico Galliarum S. Palladii Episcopi & Confessoris. Iongiore encomio cum prosequitur Saussajus, sed ex supra dictis hausto. Demum inter festa propria deœcesis Bituricensis censetur ad hunc X diem natalis S. Palladii Archiepiscopi Bituricensis.
[3] Et hæc de primo Palladio dicta arbitramur: de secundo in præfato Patriarchio Bituricensi ist a traduntur: [S. Palladius Episcopus 13] Decimus tertius præfuit S. Palladius, hujus nominis secundus, vir equidem animi virtute spectabilis, sapientia præditus, divina lege exercitus, sana doctrina præcipuus, longo adversus diabolum certamine probatus, experientia cautus, vitæque sanctimonia clarus… Postquam ille præfuisset Ecclesiæ Bituricensi tredecim annis, [mortuus in monasterio Marciliaco anno 461] ad anno quadringentesimo quadragesimo octavo, ad annum quadringentesimum sexagesimum primum; vivendi finem fecit sexto Idus Maji, in monasterio Marciliaco Caturcensis territorii (ut legitur in veteri Martyrologio Ecclesiæ S. Austregisili de Cistro) Apostolicam Sedem tenente Leone viro sanctissimo atque doctissimo, imperantibus Theodosio Juniore, Marciano & Leone primo, regnantibus in Francia Meroveo & Childerico patre Chlodovei, qui primus de Regibus Franciæ Christi fidem suscepit. Hactenus Auctor dicti Patriarchii: cui consentiunt Ioannes Chenu in Chronologia em>Archiepiscoporum Bituricensium, Claudius Robertus in Gallia Christiana, & Andreas Saussajus, qui in Martyrologio Gallicano de eo ista scribit: [inscriptus Martyrologiis.] In Marciliacensi cœnobio Cadurcensis diœcesis Sancti alterius Palladii, Bituricensis Episcopi, qui serie Pontificali decimus tertius S. Leoni successit, clarusque sanctitatis testimoniis decimo tertio anno Episcopatus abiit ad præmium. Eumdem hoc die celebrat Ghinius in Natalibus Sanctorum Canonicorum: Bituricæ in agro S. Palladii Episcopi & Confessoris, qui decimus tertius ibidem adnumeratur Episcopus, & cum annis tredecim Præsulatum optime administrasset, virtutibus illustris obdormivit in Domino, & in sua Ecclesia sepulturæ traditus circa annum Domini 460. Ita hunc annum legendum arbitramur, errore typographico expressum 250. Eodem modo aliqua prioris Palladii videntur huic tributa.
[4] Ecclesia Bituricensis Cathedralis dicata est S. Stephano Proio-martyri, [Ecclesia S. Stephani ab aliquo horū constructa.] quam Gregorius Turonensis lib. 1 Historiæ Francorum cap. 29 asserit primam apud Biturigas urbem, miro opere compositam, & primi Martyris Stephani reliquiis exornatam, id est, ut idem Gregorius lib. 1 de Gloria Martyrum cap. 33 explicat, partem sanguinis in altari Bituricæ Ecclesiæ contineri. em>De hac Basilica S. Stephani ejusque fundatore Palladio (quem aliquem e duobus Sanctis relatis arbitramur) hoc cecinit carmen Venantius Fortunatus lib. 1 num. 3.
Gloria celsa pios Domini circumdat amicos,
Quorum diffusum vivit in orbe decus.
Pertulit hic Martyr pro Christo Orientis in axe,
Ecce sub Occasu templa Beatus habet.
Fundatus virtute Dei, de morte triumphans,
Excepit lapides, cui petra Christus erat.
Gens Judæa ferox, Stephanū, quē perdere credis,
Etsi carne, tamen nescit honore mori.
Ille tenet palmam meritis, tu crimine pœnam:
Possidet ille polos, tu magis ima petis.
Hæc sacra Palladius Levitæ templa locavit,
Unde sibi fiat non peritura domus.
DE SANCTO CATALDO
EPISCOPO TARENTINO IN ITALIA.
[Praefatio]
Cataldus, Episcopus Tarentinus in Italia (S.)
AUCTORE G. H.
Tarentum Salentinorum in Magna Græcia, olim, teste Pausania, urbium maritimarum maxima & opulentißima cum portu optimo, hoc etiam tempore adhuc Sede Archiepiscopali exornata, [Tarenti Episcopus olim S. Cataldus, & Patronus] in Provincia regni Neapolitani Hydruntina sita est: de cujus Antiquitate & varia fortuna composuit libros octo Ioannes Iuvenis Tarentinus, anno MDLXXXIX Neapoli excusos, ac dein insertos Italiæ illustratæ anno MDC Francofurti impressæ. Auctor hic lib. 8 cap. 2 & 3 agit de S. Cataldo, Tarentino olim Episcopo, atque etiamnum civitatis & Ecclesiæ Tarentinæ Patrono: [ob Inventionem colitur 10 Maji,] & cap. 3 indicat, Inventionem & Translationem corporis ejus sollemnissime sexto Idus Maji celebrari, eoque die magnum fuisse vicinorum incolarum accursum, ob plenariam a summo Pontifice Gregorio XIII concessam indulgentiam, deprecante hoc Lælio Brancatio tunc Archiepiscopo. A quo etiam tempore cœptum est recitari officium S. Cataldi, ad normam Romani Breviarii, sicuti præfigitur dicto Officio his verbis. Nos Guilielmus Sirletus, titulo S. Laurentii in Panis-Perna S. R. E. Presbyter Cardinalis, fidem facimus & attestamur, S. D. N. D. Gregorium XIII, vivæ vocis oraculo nobis facto, concessisse & licentiam dedisse Archiepiscopo & Clero Tarentino dicendi in choro & extra suprascriptum Officium S. Cataldi Episcopi & Confessoris eorum Patroni, ad formam Romani Breviarii redactum & emendatum, tam in festo ejusdem quam in Inventione per totam metropolim, juxta antiquam Ecclesiæ Tarentinæ consuetudinem. Datum Romæ in palatio Apostolico, in loco nostræ solitæ residentiæ V Nonas Julii MDLXXX. Cardinalis Baronius, citato hoc Officio, inscripsit nomen Martyrologio Romano ad hunc X Maji, hisverbis: Apud Tarentum S. Cataldi Episcopi, miraculis clari.
[2] [Historia Intentionis & miraculorum datur ex Mss.] Subjungimus primo loco, ut monumenta certiora, historiam Inventionis & miraculorum, descriptam, ut infra ex num. 24 apparet, ex Actis quæ edidit Berlengerius Tarentinus, vir nobilis & eloquentißimus Iurisperitus, qui de mandato Regis evocatus Panormum, eo se contulit ad quoddam volumen de Græco in Latinum transferendum. Verum num omnia quæ damus miracula fuerint a Berlengerio conscripta, non constat. Ignoramus etiam quo ordine ea primum descripta fuerint, quæ inter Inventionis & Translationis historiam habemus in duplici MS. quoad dictum ordinem discrepante: quare optandum foret, ut ipsius Berlengerii contextus inveniretur. Bartholomæus Moronus Miracula S. Cataldi, ex vetustissimis exemplaribus fidelissime desumpta, stylo modice immutato edidit Romæ anno MDCXIV, Verum malumus ipsa dare stylo primogenio exarata, & a sensu auctoris non aberrantia; qualia cum prædicta Inventionis & Translationis historia em>accepimus Neapoli a P. Nicolao Beatillo. Michael Monachus in Sanctuario Capuano citat MSS. Acta Inventionis sub hoc titulo, Tragoni Archiepiscopo viro religioso: sed legendum Drogoni. Dies natalis a Petro de Natalibus infra referendo aßgignatur VIII Maji: [cultus variis diebus & locis] qui Tarenti solemni ritu peragitur, & variis fastis inscriptus invenitur. Præterea VIII Martii memoratur in MS. Florario, & utroq; Catalogo Ferrarii, [ecclesiæ constructa] qui asserit eum diem esse natalem. Addit Iuvenis, ab hoc Sancto multa oppida & parœcias appellari & nomen ejus Venetiis, in Vmbria & in Sicilia celebre esse: Coralti quoque in Apulia, ut pestis cessaret, ecclesiam Divo Cataldo ædificatam, & Patribus Minoritis anno MDVI concessam. Ioannes Franciscus de Abela Vicecancellarius sacræ & eminentißimæ Religionis Hierosolymitanæ, in descriptione Insulæ Melitæ edita ibidem anno 1647, lib. 1 notitia 4 de Cœmeteriis pag. 47, testatur quod juxta urbem, prope cryptam S. Pauli, & contigua cryptæ a S. Maria de spe nuncupatæ, est alia crypta S. Cataldo dedicata cum cœmeterio, supra quod hodie est parvula ecclesia in honorem ejusdem Sancti consecrata, multumque frequentata a devoto populo, propter continuas gratias quas ibidem ejus intercessione referunt herniosi, qua ex causa ibidem quotidie fere celebratur Missa.
HISTORIA INVENTIONIS ET TRANSLATIONIS
Auctore Berlengerio Tarentino, & forsan aliis.
ex codicibus MSS.
Cataldus, Episcopus Tarentinus in Italia (S.)
BHL Number: 1653
EX MSS.
CAPUT I.
Corpus inventum. Aliquot miracula facta.
[1] Speciali quidem & unico devotionis affectu præsens est nobis celebranda solennitas. Cum enim aliorū Sanctorum memoriam celebremus, non est dubium de ratione consistere, ut ad beatissimi Confessoris Christi Cataldi colēda sollemnia virilius accingamur: [S. Cataldus nostris Tarentinis Patronus,] quem superna gratia non meritis, sed sola clementia dignata nobis est largiri Patronum. Licet enim divina potentia creaturarum omnium sit gubernatrix & custos, diversis tamen provinciis & urbibus singulares destinavit Patronos: quibusdam siquidem Apostolos, quibusdam Martyres; aliis Confessores, & aliis Virgines. Voluit enim Deus Sanctos suos inter se & homines quasi quosdam mediatores existere, ut vota eorum, quæ pro mole criminum ascendere in altum non poterant, quasi quibusdam alis, Sanctorum mediantibus precibus, levarentur in cælum. Ne igitur Tarentinus populus, absque Pastore solivagus, lupi faucibus sorberetur, noluit eum expertem tanti beneficii esse, sed hunc ei Patronum constituit: cujus intercessionibus & declinet a noxiis, & ad salutaria dirigatur: quem tanto honoratius venerari debemus, quanto & pretiosiori commutatione datum nobis fuisse gaudemus.
[2] Si enim ad historiam transeamus, & nostræ credulitatis primordia scrutari velimus, [loco SS. Petri & Marci datus.] sancto Apostolorum Principi & Beato Marco, ejus in baptismate filio, fidei nostræ documēta perquirere debemus: qui profecti ab Antiochia divinitus Tarentum venerunt; & populū idolica nebula obfuscatū, igne divini luminis illustrarūt; & fidei semina seminantes, relicta multitudine non deorum sed dæmonum, ad unius veri Dei cognitionem mutarunt. Quia vero alter duorum, Petrus scilicet, Magister & caput futuræ Ecclesiæ Romanæ, debebatur, inter reliquas Ecclesias habituræ primatum; Marcus vero Ægypti provinciæ in Deum credituræ: postularunt a Deo, ut, quoniam ipsos alibi præviderat ordinandos, populum acquisitum per eos non relinqueret orphanum, sed alium ei loco ipsorum provideret Patronum. Apostolorum pietatibus Deus efficaciam contulit, tum meritis precantium, tum justitiæ ratione: utrumque enim operatum est ad effectum, & quia tales fuerant qui orabant, & quia digne concedenda petebant: nec enim, si contra jus peterent, quamvis Apostoli, quod cuperent impetrarent, quare B. Pauli oratio de tollendo carnis stimulo non fuerat exaudita. Sancta sortitur oratio Sanctorum effectum, & vice eorum hoc terræ nostræ patrocinium & tutelam apponit. Quantus vero in vita fuerit hic Pontifex gloriosus, facta post ejus transitum miracula demonstrarunt. Qualiter autem pretiosus thesaurus, videlicet venerabile Corpus ejus inventum fuerit, nonnulla etiam miracula post transitum ejus facta, Deo juvante, sub compendio narrabuntur.
[3] Igitur a Drogonus Archiepiscopus, vir religiosus, anhelans ad Dei servitia toto corde, divinitus inspiratus, majorem Tarentinam ecclesiam, vetustate consumptam, disposuit funditus diruere & novam fundare: quæ ornatu & magnitudine veterem superaret. Hoc tam laudandum propositum cunctis audientibus satis placet: inchoatur opus: [Ex odore suavi Religuiæ noscuntur:] & cum reliquis fossoribus, vir quidam vitæ optimæ fodiebat, quem Deus ad tantum detegendum thesaurum paraverat: qui dum aliquantulum fodisset in altum, sentire cœpit miræ suavitatis odorem: insistit operi, & majori suavitate repletur. Detegit interea tumbam marmoream satis pulchram: & percipit odorem procedre de sepulcro. Clamare ad Pontificem cœpit. Vocatur Pontifex, properat: & monumentum intuitus, cœpit concipere animo, quod a Reliquiis intus habitis odor ille suavissimus procedebat. Clerus currit: populus properat, non tam vocibus quam suavitate invitantis odoris. Præsul accepto fossorio tumbam aperit, ex qua omnes qui aderant miro perfunduntur odore. Vident sanctas Reliquias, rubicundiores (ut legitur) ebore antiquo. [Thren. 4, 7] Crucem inveniunt auream, nomen sancti b Latinis litteris designantem. Paratur repente processio, [nomen designatur:] cereorum lampades accenduntur: diversi generis cremantur aromata. Sed suavitas a Reliquiis prodiens longe superabat odores.
[4] Ingens oritur gaudium: osculantur Reliquias: & gratias Deo referunt pro tam inæstimabili reperto thesauro. [reconduntur Reliquie] Pontifex manibus propriis sanctas Reliquias colligit, & delatis funibus monumentum in altum extrahitur, & in loco optimo, ubi in præsenti cernitur, c stabilitur, in quo reverenter composito devotissime ossa sanctissima d reconduntur. Ad cujus merita declaranda duplicat testimonium Deus: quia quem prius suavitate manifestum fecit odoris, manifestiorem reddidit postea miraculorum effectu. Advolat interea per loca finitima miraculorum fama tantorum: & catervatim veniunt deferentes infirmos. De quibus qui [fideli] corde venerunt pristinæ restituuntur saluti.
[5] Inter quos femina quædam venit, languore brachiis arefacta: quibus superpositis monumento, [curantur brachia arefacta,] sic saluti fuit totaliter restituta, quod in ea languoris vestigium non remansit. Beneventanus quidam, paralysis ægritudine toto corpore dissolutus, [paralysis,] præfati audiens miracula Confessoris, devote ejus ecclesiam visitavit: & appositus monumento, orationibus vacans, adeptus est pristinam sanitatem. In cujus curatione miracula duo alia concurrerunt. Nam præter paralyticum prælibatum, nemine existente in ecclesia, ipsa obserata, per se pulsari campanæ singulæ angelicis manibus inceperunt: ipsiusque januæ, quæ clausæ erant, [surda & muta,] ultroneæ reserantur. Quædam etiam femina, longo jam tempore surda manens & muta, ad Sancti veniens tumulum, ibique jacens per noctem, Deum quo poterat animo precabatur. Et sanitate recepta, lingua, quæ diu tacuerat, prædicat miracula beatissimi Confessoris. [contractus.] Adolescens quidam, membrorum potentia longa ægritudine destitutus, sepulcro viri Dei per parentes ejus appositus, præsente inibi multitudine hominum copiosa, qui de consuetudine annua ad Sanctum venerant visitandum, Confessoris meritis salutem corpoream meruit impetrare.
ANNOTATA.
a Drogonus aliis Dragonus & Drago, Vghello XV Archiepiscopus, Stephani, in prælio inter Græcos & Normannos apud Melphim anno 1041 commisso occisi, successor.
b Ioannes Iuvenis, duabus litteris Latinis C. T. significantem, sed Moronus ait insculptum, & forte latius, cum ejus dignitas indicata fuit.
c Vghellus id peractum ait anno 1071, quo etiam anno Tarentinus Episcopus interfuisse dicitur consecrationi ecclesiæ Casinensis apud Leonem Ostiensem lib. 3 Chronici Ostiensis cap. 30.
d In sacello, quod a brachio ipsius Sancti nomen habuit. Ita Iuvenis.
CAPUT II.
Translatio corporis, & varia dein miracula patrata.
[6] Præterea a Giraldus Archiepiscopus Ecclesiæ Tarentinæ, B. Cataldo devotus, divinitus inspiratus loco decrevit pretiosiori recondere Reliquias Confessoris. Expertus argentarius invenitur, qui arcam argenteam perficit condecentem: in qua sculptæ erant imagines Salvatoris, gloriosæ Virginis Mariæ, Sanctorum Angelorum & Apostolorum numeri duodeni. Adhibita est etiam operi portiuncula salutiferæ ligni Crucis, auro tecta & lapidibus pretiosis; ut Redemptor passionis suæ sacramenta conspiciens, piis precibus hominum ea contemplatione clementius inclinetur. Itaque ad Sancti receptaculum felici loculo consummato, idem Pontifex diem Translationis indicit: [Reliquiæ in arcam argenteam transferuntur] ad quam ipsa in ecclesia devotissime celebrandam, non solum infra terminos Tarentinæ diœcesis habitantes, sed in remotis partibus existentes, pariter convenerunt: indictoque jejunio per Prælatum, dies cum nocte in orationes & laudes, ac charitatis opera expenduntur. In crastinum dies Translationis statuitur. Mane præfatus Pontifex cum suis Coëpiscopis atque Clero, litaniis & psalmodiis decantatis, aperiunt monumentum marmoreum satis pulchrum: quod ad sancti receptaculum Corporis longo retro jam tempore b Raynaldus bonæ memoriæ Tarentinus Antistes, sub principali ipsius ecclesiæ altari recondi fecerat reverenter: quo aperto immensa ex Reliquiis ipsius odoris fragrantia procedebat. Quæ quidem Reliquiæ, inde per Antistitem reverenter extractæ, in eadem arca argentea honorifice reconduntur. Ex nimio vero impetu in ecclesia populi concurrentis, multi diversimode tenebantur: & qui quasi mortui videbantur, Confessoris meritis & virtute incolumes reddebantur: [anno 1151.] Est autem gloriosa Translatio celebrata anno Dominicæ Incarnationis c MCLI, die decimo mensis Maji, XIV Indictione, præsidente vero Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Domino Eugenio Papa tertio, regnante quoque Serenissimo Domino Rogerio Rege Siciliæ, cum excellenti Domino Rege Guilielmo suo filio.
[7] [Sanantur phrenetica,] Primum itaque miraculum, quo translationis suæ vigilias illustravit, fuit in quadam muliere paupercula, de villa d Lellani, longo phrenetica tempore, de sua salute penitus desperata: quæ, ut audivit, Translationem futuram cum aliis simul venit: & ad tumbam lacrymales preces fundens, saluti pristinæ fuit celeriter restituta.
[8] Quidam de castello e Massafræ, habens filium puerum trienni cæcitate percussum, [cæcus,] ipsum detulit ut interesset solenniis Confessoris. Nocte igitur præcedente diem, quo erat gloriosa Translatio celebranda, cæcum puerum Sancti monumento apposuit, fusis precibus lacrymosis, & post sanationem phreneticæ parvo medio intervallo sensit miræ suavitatis odorem, & qui cæcus fuerat lumen oculorum recepit. Quo per ecclesiam incolumi decurrente, Pastor & populus hæc videntes, psalmos cantaverunt: & hymnos Deo & beato ejus Confessori Cataldo.
[9] [strumosus,] Eodem die quo gloriosa Translatio extitit celebrata, quidam nomine Stephanus, Tarentinus coriarius, cujus corpus ita struma repleverat universum, quod ad globorum modum carnis superficies tumida videretur; veniens ad ecclesiam ut poterat claudicando, & Sancti sepulturæ procumbens, vix oratione finita quam inceperat, recepit subito sanitatem. Qui ingratus beneficii tam immensi, voluit sub silentio tegere donum Dei, ad domum propriam revertendo. Cumque pervenisset ad ecclesiæ januas ut exiret, sistitur invitus: & quanto magis egredi nitebatur, tanto magis quasi vento impulsus, revertebatur introrsum. Sicque factum est, ut coactus quod contigerat publicaret: & qui unum voluit occultare, duo necessario postmodum miracula prædicavit.
[10] Sanctimonialis quædam de f Mutula, cujus soror annis decens & octo paralysis ægritudine graviter laborabat, Confessoris ecclesiam visitavit: [paralytica,] & tot per Sanctum facta miracula audiendo, infelicem & miseram se vocabat, quod sororem suam non duxisset ad Sanctum pro recuperanda salute. Tandem sanctimoniali jam dicta revertente, & iterum redeunte cum sorore sua debili & languente, ambæ ipsam ecclesiam intraverunt: quæ solæ prostratæ orationi vacaverunt, statimque languida fuit propriæ restituta saluti. [energumena,] Altera quoque sanctimonialis S. Petri de monte Joy, non sponte veniens, sed invita interfuit solenniis Translationis ipsius, collegio coacta Sororum: malignus enim eam invaserat spiritus, & acriter vexabat, quod quiescere quodammodo non valebat. Qua cum Sororibus aliis veniente, Deum & Sanctum orantibus, pro eadem; ipsa e contrario blasphemabat. Demum Sancti meritis penitus liberata, cum suis Sororibus gratias egit Deo & suo mirifico Confessori.
[11] Quædam alia monacha de g Gallipoli, trienni cæcitate percussa, disposuit navigio venire Tarentum, [caca,] & Sancti ecclesiam visitare. Quæ ingressa navem, antequam accederet quo tendebat, recepit lumen, quod amiserat oculorum. Sicque visione recepta ecclesiam adiens, quæ gesta sunt, enarravit: ex quo ab ea & aliis Dei clementia collaudatur & sui pietas Confessoris. Quidam de Bullita, [arefacta cruribus & pedibus:] habens filiam duodennem, cruribus & pedibus arefactam, tulit eam ad ecclesiam Confessoris: ubi quatriduo commorando pariter & orando, salutem ejus filia non recepit. Pater vero de salute filiæ desperatus, remeare disponit, eamque ante ecclesiæ januas ponit, asello sarcinolas ut apponat. Volvit caput pro filia, nec invenit: intrat ecclesiam, & eam quæritans, reperit incolumem ante Crucem. Quo facto laudes Deo referunt, & gratias agunt Confessori ipsius.
[12] Quædam monacha de finibus h Alexani, languore correpta, [surda,] auditum perdidit aurium utrarumque, ita quod omnibus volentibus ei loqui necesse erat uti signis & nutibus digitorum. Fama mirabilium Confessoris (licet altius resonaret) non valebat tamen surdas aures monachæ penetrare. Soror vero ejus subito inspirata, sororem ducit ad Sanctum, quo tenderet nescientem. Ingrediuntur ecclesiam, germanaque ostendit germanæ tumulum & imaginem Confessoris: cælum suspicit, & aures tangit utrasque monachæ patientis: & sic surda percipit indicio evidenti ad quid ducta fuerat per sororem, cœpitque Sanctum clamosis vocibus exorare. Credebat forte quod ad parem & similem venerat auditorem. Beatus autem Confessor, ejus precibus condescendens, celeriter sibi reddidit pristinam sanitatem. Cœperunt igitur ambæ sorores, cum multitudine populi concurrentis, gratias Deo agere & suo Confessori Cataldo.
[13] Quidam i de Pellicorio, Ursus nomine, vir justus & dives, dimidium sui corporis perdiderat, gravi infirmitate oppressus. [hemiplecticus,] Hic itaque miraculorum fama comperta, & quosdam quos languisse noverat cernens incolumes remeasse, duci se ad ecclesiam Sancti fecit: quam ingressus solo prosternitur, & precibus lacrymosis sanitatem exorat. Nocte itaque in ipsa ecclesia dum dormiret, vidit in somnis Reginam mirabilem per basilicam incedentem, ministro uno tantummodo præcedente: quæ veniens ad infirmum mandavit ministro, ægri pedes leviter ut levaret, quo stramenta subtraheret dormientis. Eo vero Dominæ mandata complente, æger aliquantulum acclamavit. Regina itaque dicente ministro, durius quam debueras ægri pedes levasti; minister humiliter sic respondit: Domina, nullam sensit exinde læsionem. Igitur dum a somno evigilasset ægrotus, incolumem se invenit: & narrans quam viderat visionem, certissime recognovit beatissimam Virginem Dei matrem ei contulisse salutem, ministro suo Confessore mirifico mediante.
[14] Puella quædam de k Brundusio, dolore capitis diutius aggravata, [cæca,] lumen perdidit oculorum. Parentes vero ejus larga manu pretium exsoluentes, ad cæcitatem suæ filiæ extirpandam medicos invitabant: qui salutem languidæ promittebant, quam tribuere nesciebant. Tandem de salute filiæ parentes penitus desperati, fama miraculorum audita, proponunt venire ad ecclesiam Confessoris. Fiunt argentei oculi, in memoriam Confessoris ecclesiæ quos relinquant. Puella in nocte percipiens se videre, parentes evocat ut exurgant, dies quod illuxerat jam, dicendo. Dolent parentes quam plurimum, credentes cæcam filiam diem ut noctem discernere nescientem, Qua apertius asserente, Deus mihi lumen restituit, certissime cognoscatis; surgunt concite, & eam verissime oculorum lumen inveniunt recepisse. Gaudentes cum filia veniunt, & Deo & Sancto gratias referunt pro recuperata salute. Oculi quoque argentei Confessoris imagini appenduntur.
[15] Cujusdam feminæ de l Basilio languor humerum sauciaverat, [arefacta brachio,] ex quo brachium aruit universum. Hæc salutem quæsivit primitus per medicos temporales, deinde diversorum Sanctorum oratoriis visitatis sanitatem corpoream votis & orationibus postulabat, sed non valuit obtinere: medici etenim temporales, quod dare non poterant, promittebant; Spirituales vero poterant, sed nolebant, quia noverant pro aliis esse reservatum. Interea Confessoris miracula languida intellexit, & adhibens fidem, germano suo prævio & ductore, Confessoris ecclesiam visitavit. Et utroque ante tumulum deprecante, ea nocte qua venerat recepit languida sanitatem.
[16] [arefactus manu,] Quidam carpentarius Tarentinus, Argentius nomine, juste vivens, manu cum brachio arefactis, vitæ necessaria perdiderat cum eisdem: arte etenim manus vivebat & sui. Cumque autem per diversa oratoria quæritaret, fuit sibi per somnium revelatum, alibi & ab alio ut peteret sanitatem. Ad Sanctum itaque veniens, cum prece flebili sic aiebat: Æstimo, Domine, imo credo, quod ad tuam missus sim sanctitatem, tibique mea sanitas reservetur. Ad te venio, ad te curro: redde me integrum gregi tuo, ut Dei & tuam prædicem pietatem. Eo autem hæc & alia deprecante, non defuit pietas Confessoris: nam pristinæ sanitati manu cum brachiis restitutis, gregi suo eum incolumem aggregavit.
[17] Fama miraculorum Confessoris non solum Apulis: sed Calabris etiam excitatis, mari venire placuit octo incolis m de Cortono, duobus ægris aliis secum navi adhibitis & delatis, uno eorum incola & concive manibus & pedibus arefacto, altero de castello Persigro itidem patiente. Cumque inter Latus n & Bradanum flumina navigarent, orta procella maxima, unda addita pluviali, [item procella dissipata.] sic navem undique conquassabat, ut nisi Deus succurreret naufragium expectarent, navi aqua duplici adimpleta, pluviali scilicet & marina. Itaque de salute nautæ totaliter desperati, cœperunt Sancti auxilium invocare, ut eos a mortis periculo liberaret. [alii duo sanantur,] Verum ineffabilis pietas Confessoris plus se liberalem tribuit quam rogatur: nam procella subito tranquillata, infirmis præbuit sanitatem. Taliter itaque Confessoris præsidio liberati, ejus ecclesiam adeuntes, Salvatoris clementiam glorificant & collaudant, quæ fecit miracula Confessoris meritis enarrantes.
[18] [Curantur vertigo capitis,] Presbytero cuidam de Pomaria, diuturnam capitis vertiginem patienti, beatum Confessorem pro sui salute voto & lacrymis exoranti, somno arrepto interesse in S. Marci ecclesia videbatur, de suo languore cum quodam suo discipulo conferendo. Qui magistro consulens ægrotanti dicebat: Vade ad Pontificem post altare sedentem, qui Cataldus nomine nuncupatur: & sicut plures languidos variis langoribus liberavit, sic assueta clementia tui dignabitur misereri. Videbatur itaque dormienti ad Sanctum gradu celeri advenire: qui patientis capiti faciens signum Crucis, frontispicium osculando, sanatum languidum nuntiabat: sibi insuper injungendo ejus ecclesiam ut adiret. Sacerdos ergo evigilans & sentiens se sanatum, venire ad ecclesiam non tardavit; in Dei laudes & gloriam Confessoris factum sibi miraculum omnibus prædicando.
[19] [epilepsia,] Quidam de Lombardia, renuntians huic mundo, sepulcro Dominico & locis sanctis aliis, ubi noster Dominus fuerat conversatus, devotissime visitatis, domos Dei alias, sitas per diversas provincias, disposuit visitare. Qui transeundo per Monopolim o, dum rediret, dies aliquot ibi mansit. Et intelligens in eodem territorio monasterium S. Angeli situm esse, ipsum adiens certo tempore cum monachis ibi degit. Tandem antiqui hostis versutia, bonis ejus actibus invidentis, languore epileptico, gutta caduca quæ vocatur, eo acriter est perculsus, quod non semel mense quolibet seu die, sed duodecies de singulo torqueretur. Hic auditis miraculis Confessoris Tarentum non distulit proficisci, & sanitate recepta ad cœnobii servitia incolumis remeavit.
[20] Puella quædam de Meyaneo erat in cervice scrofularum frequentia sic circumdata, quod in ea nullum erat sanitatis spatium derelictum: quarum aliquæ reseratæ continuam saniem emittebant; [scrofulæ in collo,] pars vero inflata apertionem proximam & effusionem putredinis minabatur. Parentes autem salutem filiæ affectantes, incantationibus usi sunt primitus feminarum, deinde unguentis variis & diversis, demum salutem languidæ medicorum consiliis procurabant. Quibus prædictis omnibus nullam ei præstantibus sanitatem, fama miraculorum Sancti audita; quod cæcis visus, surdis auditus, claudis gradus redditur atque gressus, paralytici curantur, & quisquis debilis ejus meritis recipit sospitatem; ad eum suam filiam detulerant, ejus salutem devotis precibus postulantes. Confessor itaque solita pietate parentum lacrymas intuendo, eorum filiam sic sanavit, quod in ea cicatrix vulnerum non remansit.
[21] Quædam mulier vidua de p Roseto, bonæ conversationis & vitæ, in toto corpore, licet esset languoribus cruciata, dolores tamen majores in pedibus sustinebat: tamquam lignum etenim aridi facti erant, nullum corpori servitium impendentes. Cognati languidæ, auditis miraculis Confessoris, cœperunt devotissime exorare, ut eorum cognatæ succurrere dignaretur. Sanctus itaque, benignus supplicum exauditor, nocte apparuit subsequente viduæ ægrotanti, [longuor pedum,] dixitque ei: Languori tuo finem imponet pietas Salvatoris: & pro certo sanaberis sine mora, si ad domum meam volueris proficisci. Venienti itaque languidæ ad ecclesiam & oranti, Confessoris clementia integram restituit sanitatem.
ANNOTATA.
a Giraldus 25 Archiepiscopus, Philippo anno 1139 deposito subrogatus, vixit usque ad annum 1172.
b Rainaldus 21 Archiepiscopus præfuit, ab anno 1106 ad annum 1119.
c Perperam hæc apud Iuvenem & Moronum referuntur ad annum 1150, quo erat Indictio 13.
d Morono Lyciana mulier, forte ex pago Lisciano, qui Tarentinis est ad Orientem.
e Massafra oppidum Tarentinis versus Septemtrionem.
f Mutula vulgo Motula, urbs Episcopalis sub Tarentina metropoli, a qua XII M. P. distat.
g Gallipolis urbs Episcopolis sub Hydruntina metropoli, in ipso sinu, distat Tarento XLII M. P.
h Alexanum urbs Episcopalis haud procul a sua metropoli Hydruntina.
i em>In Basilicata ad Agrium flumen Policaro notant tabulæ, quod hic forte Pellicorium.
k Brundusium urbs Archiepiscopalis, ad mare Hadriaticum, distat Tarento XXXV M. P.
l S. Basilii villa versus fines Barienses, intervallo 20 circiter milliarium a Tarento notatur, & alia ejusdem nominis in Calabria loca inveniuntur.
m Croto seu Crotonum, urbs Episcopalis Calabriæ ulterioris, ad mare Ionium.
n Latus & Bradanum flumina Tarento versus Occidentem haud procul distant.
o Monopolis, urbs maritima Episcopalis sub Archiepiscopo Bariensi, inter Barium & Brundusium.
p Rosetum, in confinio Calabriæ & Apuliæ, haud procul a mari situm vulgo Rosito.
CAPUT III.
Alia miracula, etiam in Scriptore patrata.
[22] Cives a Gerrusii sceleratos se hominum judicantes, quod in suorum aliquibus languidorum Confessoris clementia virtutem non fuerat operata; [Curæntur lepra Sacerdotis,] devotione maxima ejus ecclesiam adierunt, fiducia hac armati, ut sani, animarum; & ægri, qui [comitari] non poterant, corporum reciperent sanitatem: sciebant enim præsentem esse ubilibet eam invocantibus potentiam divinitatis. E quibus languidis Presbyter quidam erat, vitæ laudabilis & honestæ, lepræ tamen biennii infirmitate percussus: Qui scabrigine carnis maculosæ mundata, & vocis seposita raucitate, Sancti meritis & virtute curatus a lepra extitit & mundatus. Festinus itaque Tarentum studuit properare, multis suis civibus comitatus: & gratias Deo referens & B. Cataldo, in altari ipsius Missarum solennia celebravit.
[23] Quædam mulier incola b Cubersani, dum ad sororem suam Poliniani manentem pergeret visitandam, [tumor ventris,] jumento cui insidebat exterrito cecidit ab eodem: ventremque ad lapidem sic percussit, quod ex ipsa percussione tumor in modum ollæ extra ventrem porrectus quasi ventrem alium generavit. Hac siquidem durissima passione septennio fatigata (licet Confessoris vocabulum ignoraret) cœpit tamen voce flebili Sancti, qui Tarenti moratur, suffragium invocare: & vix oratione completa sana totaliter est effecta: & a cunctis doloribus liberata: statimque turba civium sociata venit ad ecclesiam Confessoris, Deo & Sancto grates debitas referendo, & miraculum omnibus publicando.
[24] Quidam miles egregius de Tarento, Dominus Bedengerius nominatus; [dolor lateris & corporis,] qui, ut eloquentissimus jurisque peritus, Confessoris gesta edidit veneranda, ad transferendum quoddam de Græco in Latinum volumen, contulit se Panormum, de mandato Regio evocatus. Quem dolor lateris insolitus & subitus sic invasit, ut vitam claudere crederet cum dolore: eo prætextu maxime, ipsemet ut testatur, quod sibi membrum aliquod non remansit, quin dolores maximos pateretur. In extremo vitæ posito (ut credebat) occurrit ei pietas Confessoris, quem corde cœpit cum lacrymis exorare. Sanctus itaque mirificus & benignus preces cum lacrymis eo clementius exaudivit, quo dicto ipsum celeriter restituit sanitati: ostendens verissimo argumento, quæ de c Inventione & Miraculis ejus dixerat, grata gerere & habere.
[25] Cujusdam de loco d Salandræ oculos adeo per triennium nubes atra possederat, [cæcitas triennalis] quod eum non solum lumine privaverat, sed victus necessaria petere aliena mendicando suffragia cogeretur. Hic diversis oratoriis, potissime sepulcro Dominico, cum labore maximo visitatis, inspiratus divinitus Confessoris ecclesiam voluit visitare. Qui arrepto itinere veniendi, pruritum maximum oculis suis sensit: & dum eos cum utraque manu scalperet, ab ejus oculis quasi cepæ spolia cæciderunt: amissumque visum recuperat Sancti meritis sic repente. Tali itaque Dei dispensatione sanitate recepta, venit ad ecclesiam Confessoris, dupliciter lacrymando gratias Deo referens & B. Cataldo.
[26] [arefactio pedum & crurum,] Quidam de Tarento, Dominicus nomine, habens septennem filium, cruribus & pedibus arefactum, propinquæ suæ consilio ad Sanctum ipsum puerum deportavit. Ubi effusis precibus cum mœrore, prima nocte qua venerat, puer saluti pristinæ restitutus, per ecclesiam cursitavit. De quo Dei potentia collaudatur & pietas ejus Confessoris.
[27] [tempestas maris sedatur.] Nautæ quidam Tarentini, de partibus Siciliæ redeuntes, sinum, qui. Nolpo dicitur in Calabria existentem, navigio dum sulcarent; tempestas oritur insperata, & in fluctus æquore ventorum rabie commutato, maria turbabantur. Ferreum vinculum valida tempestas elidit, quo gubernaculum tenebatur & jactabatur in mare: ex quo nautæ penitus desperati mortis periculum expectabant. Perpende itaque miraclum: quod succedit, & factum dispensatione divina, non humana audacia. Unus de nautis, in mare sponte prosiliens, captum gubernaculum educere conabatur: quem fluctus cum arrepto gubernaculo a navi eo longius separavit, quod nequibant socii intueri. Socii igitur pro se & socio Sanctum deprecabantur precibus lacrymosis, ut eos a naufragio liberaret. Et subito rabie ventorum sopita, mare penitus tranquillatur, cum gubernaculo in navim socio ad socios incolumi introducto. Qui repatriantes ad ecclesiam pervenerunt, & vota quæ voverant exsoluentes, gratias referunt Redemptori & ejus mirifico Confessori.
[28] Quadam die, sole ad occasum vergente, quidam sub habitu peregrini cuidam feminæ, de villa quadam territorii e Cusentini, jam biennio lumine defraudatæ, [Sanantur cæca,] hospitium postulavit. Qui benigne ab eadem susceptus, ipsam interrogavit de temporis quantitate, qua incurrerat cæcitatem. Cujus responsionibus informatus, ei peregrinus adjunxit, quare Tarentum non pergeret, Sancti morantis ibidem suffragium petitura. Mulier juste jurat de Sancto hoc numquam aliquid audivisse. Cui peregrinus: Ad Sanctum tendere non moreris: & pro certo recipies sanitatem. Mane vero non invento quodammodo peregrino, Tarentum mulier properans, in via recipit sospitatem. Quæ gradu concito ejus ecclesiam visitavit, gratiarum actura debitas actiones.
[29] In Barsenti f viculo mulier quædam erat, quæ anni unius filium habebat, [& puerulus igne adustus:] in quadam sua palearia residentem: ad quam ex more venerant vicinæ quatuor mulieres, nendo & confabulando cum ea fusos in manibus deferentes. Quibus inhiantibus operi & sermoni, antiqui hostis versutia puer se de medio subtrahens, ad ignem serpendo ut potuit festinavit, caput cum facie in medio flammarum immittens. Quo effecto ut mortuus, flereque quodammodo non valente, mulieres usturam sentiunt & fœtorem, & sic percipiunt odoratu quod oculis non videbant. Exclamant subito lacrymando, Sancte Dei Catalde, impende auxilium pietatis; ereptus a flammis puerulus minime respiravit. Duabus horis itaque jam transactis, cœpit spiritus subtiliter commoveri. De cujus vita fidere post quatriduum aliquantulum cum incepissent, erant tamen de oculorum lumine penitus desperatæ. Illis ergo voventibus affuit pietas Confessoris, vitamque cum lumine a Deo impetravit. Quare cito iter arripiunt, & ad Sancti veniunt monumentum. Avia ergo & mater pueri, flexis genibus cum manibus per terram distractis, a pontis introitu usque ad ecclesiam perrexerunt, ut agant grates pro puero sospite, quem gressu quatripedi ad ignem traxerat inimicus.
[30] Quidam juvenis Galliarum, Artium liberaliū factus Magister, divinitus inspiratus disposuit sepulcrum Dominicum & loca alia visitare, quæ noster Dominus & Salvator sua præsentia illustravit. Quibus devotissime peragratis, per Romaniæ insulas g eo navigio redeunte, ventorum obstaculo quædam qua vehebatur bucina Trani moram facit. At ubi de Sancti miraculis intellexit ex tunc post Deum Confessori in omnibus se committit. [Peregrinus aliis submersis liberatur.] Sopita namque tempestate maris mare Calabrum dum sulcaret, post tergum Corono relicto, in mari procella valida est exorta: quæ navē adeo fortiter conquassabat, quod undarum fluctibus undique replebatur. Sic ergo cum peregrinis nautæ concussi, omnia quæ habebant in mare projecerunt, ipsius etiam navis necessaria armamenta. Interea navis ad litus Giratii h turbine agebatur: & a terra distare quantum jactus lapidis est videbatur, ubi nunc ad cælum porrigitur, dejicitur nunc ad ima. Peregrinorum corpora, marinis fluctibus involuta, fuerunt illico vita functa, illo tantummodo peregrino excepto, de quo supra mentio facta fuit. Qui in tanto periculo constitutus, Sanctum sibi protectorem assumptum cum lacrymis exoravit, ut undis eum æquoris diem claudere non permittat. Statimque quasi vento coactus, ad terram incolumis deportatur, stabatque velut amens effectus. Tandem ad se reversus ecclesiam visitavit, gratias agens Deo & Sancto, cui post Deum adscribit residuum vitæ suæ.
[31] Quædam mulier Oritana i, graviter infirmata, dolore capitis diutino torquebatur: [ex dolore capitis cæca illuminatur,] nec magno medio intervallo dolor peperit cæcitatem. Quæ flens continue non cessabat Beatum deprecari Cataldum, ut visum recuperaret amissum. Die quodam medio domi residens Deum, & Sanctum more solito deprecando cum lacrymis, audit subito strepitum quasi alicujus in domo leviter ambulantis: & quis esset interrogans, in capite recipit levem ictum responso aliquo non accepto. Clamat subito ad vicinam, quod homo suam domum ingressus, eam in capite leviter percussisset, ex quo lumen oculorum recepit: itaque venienti vicinæ & aliis concurrentibus ad clamorem, ordinem recitat rei gestæ. Omnes pæne conveniunt Oritani, Deo & Sancto laudes cum gaudio persoluentes: in crastinum ad ecclesiam venit femina cum magno civium comitatu, laudans Dei potentiam, qui eam per suum fidelem famulum a languore curavit.
[32] Adolescens quidam de k Hostunio in manus pollice doloris percutitur passione, [Curatur ulcus pollicis,] cujus caro in vulnus taliter perforatur, quod putredo ex vulnere jugiter emanabat. Quæ passio a quibusdam gutta fistula nuncupatur. Parentes ejus itaque inceperunt medicos quæritare: qui patienti minime profuerunt. Demum statuunt ire Tarentum ad quemdam medicum, in infirmitatibus exploratum: & dum in crastinum iter arripere pararent, in somnis pater pueri vidit quemdam honesti vultus & honesti habitus, astantem sibi pariter & dicentem; Quare medicum quærere non laboras, qui tui filii [malo] medeatur? Ad quem pater: Domine quoscumque medicos potui invenire, curæ adhibui nostri nati. Unum tantummodo adhuc restat ire Tarentum ad medicum comprobatum, si forte poterit languido reddere sanitatem. Ad quem ille: Quare, inquit, non defers illum ad medicum commorantem Tarenti, qui [non] operosam fert languidis medicinam: & statim filium restituet tibi sanum? Videbatur autem tangere pollicem patientis. Excitato vero illo narrante visionem uxori, illa credit medicum Confessorem: ad quem una cum puero dum venirent, puer in via adeptus est sanitatem. Ad Sanctum itaque accedentes, Deum glorificant & collaudant, & prædicant mirabila Confessoris.
[33] Puella quædam de l Trano, parentibus unica, nobilitate, forma & moribus decorata, [sanatur ex paralysi muta & clauda] paralysis infirmitate percussa, officium gressus perdidit & loquelæ, cum pulchritudine universa. Parentes exquirunt medicos temporales, eos magno pretio conducentes: quorum antidotis approbatis nullam præstantibus languidæ sanitatem, disponut deferre ad tumulum Confessoris. Et incepto itenere dum equitant inter Mutulam & Massafram, equitatura quæ languidam deferebat cadit in terram subito, ad lapidem pede icto. Languida vero metuens ne casu bestiæ læderetur, Deus me adjuva, magna voce clamavit. Et statim cursitans cum clamore, longe ab equitatura secessit: sicque eodem momento loqui recuperavit & gradi. Illa ergo cursitante præ gaudio & loquente, parentes percipiunt Dei misericordiam affuisse, & Sancti patrocinio saluti filiam restitutam: qui cum psalmis & actionibus gratiarum ad Sancti veniunt monumentum, quod acciderat manifestant.
[34] Dominus castri S. Nicandri m, de territorio Bari, cum sua conjuge, morum & generis nobilitate præclari, pulchrum habebant filium & decorum, jam triennium pertingentem: quem febris gravissima sic invasit, ut mutata specie in pallorem ubera sugere recusaret, nec pulsus tenuissimus nosceretur. Clausis oculis vitalis calor membra relinquit, [moribundus puer] fit frigidior glacie, & infans mortuus reputatur. Dolent parentes miseri flendo cum proximis & clamando: cumque præpararent sudarium, & cuncta necessaria sepulturæ; pater divinitus inspiratus, ut a somno evigilans a lacrymis quas fundebat, cœpit dicere cum clamore, Confessor Christi sanctissime, Beate Catalde, [& mater ægra,] sicut tuis mediantibus precibus consortem meam pæne mortuam mihi reddidit clementia Salvatoris; sic mihi & conjugi sit puer incolumis restitutus, ut eum ad sanctas Reliquias tuas deferamus. Uxor implorat etiam auxilium Confessoris orans; ut sicut ipsam ab ægritudine liberavit, sic a morte filium liberaret. Mox infans cœpit oculos aperire, & mamillam sugere genitricis. quem redditum sanitati parentes ad Sancti tumulum deferentes, vota duplicia pro matre & puero reddiderunt.
[35] Quidam de partibus Transalpinis, qui se Theutoni, fatebatur cū inaudita & gravissima passione laborans; post exquisitum ubique terrarum frustra beneficium sanitatis, de Sancti miraculis audiens, Dominica in Palmis contulit se Tarentum: & peractis extra portā sollemniis dum processio remearet, cunctis apparuit homo ille plurimum monstruosus. Quo viso cœperunt orationes & singuli admirari pariter & stupere, [ac struma monstrosæ curantur.] & præ timore signantes se signaculo sanctæ Crucis, pro salute ipsius precibus lacrymosis dei misericordiam implorant. Gestabat enim in faucibus globum carneum, in modum manticæ ab utraque parte gucturis longe porrectum, globi magnitudinem excedentem, quam cameli ostentant cum glomerant longitudinem colli sui. Adit miser ecclesiam, tumbam amplectitur, Divinam clementiam provocat suspiriis & ploratu. His insistit operibus usque ad diem Cœnæ Domini subsequentem. Eo vero die per Prælatum Missarum sollemniis inchoatis, dum Gloria in excelsis Deo solenniter cantaretur; Et in terra pax hominibus & reliqua, populus responderet; carnosa illa congeries, durior prius osse, in butyri mollitiem commutatur: & divino auxilio ab utroque capite perforata virus & sanguinolentam saniem effundebat, tamquam uter perforatus utrimque; & pellis exhausta, putredine remanēs vacuata, est instar tauri palearium recollecta. Et ægro sic reddito sanitati, omnes sic jubilant & exultāt, Deo & Sancto hymnis & laudibus quam pluribus decantantes.
[36] Plura quidem & alia miracula, sanctus Confessor fecit, sed sunt de pluribus pauca scripta: quis enim omnia scriberet, quæ assiduæ in nobis operantur virtutes? Pietata itaque solita, Pater sancte esto plebi tuæ inexpugnabilis murus, [Invocatur S. Cataldus.] impenetrabilis clypeus, inviolabilis cassis, lorica indeficiens, quotidiana munitio, patrocinium sempiternum. Auge salutem precibus, pacem impetra, quæque salutaria subministra: noxia remove, veniam obtine delictorum: da itaque ut purgati criminibus placeamus, cui places, Redemptori nostro Domino Jesu Christo; qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat per infinita secula seculorum.
ANNOTATA.
a Gerrusium fortaßis, oppidum Basilicatæ, in tabulis Garanso nominatum inter Tricaricum & Stylianum.
b Morono Cupressani.
c An & quatenus hujus scriptoris verba, in præcedentibusac subsequentibus miraculis, compilator hujus Legendæ expresserit, nescimus divinare.
d Salandra oppidū Basilicatæ prope fluvium Salandrettā.
e Cusentia seu Consentia, amplißima & Archiepiscopalis Metropolis, in Calabria citeriore.
f Barsentum in tabulis non invenio, sed bene Turrim Basenti, ad ostium cognominis fluvii in Basilicata circa sinum Tarentinum.
g Suspicatus Bucinam, navigii genus esse Calabris familiare, ordinē verborum implicatum corrigere volui quadā eorū transpositione, licet in ecgrapho nostro esset, navigio redeunte, ventorum obstaculo, quæ vehebatur quædam Trani Bucina morā fecit. Folio autē 574 jam impresso, animadverti in præparatus ad hoc caput Notationibus, locum istū a Morono sic reddi: Cum Paloponnesii & Jonii maris insulas pertransiret, vi tempestatis navicula Trajanopolim delata est: ubi cū nautæ morarentur &c. Appellari vero a se Trajanopolim eam, quæ Trani vulgo dicitur, relicto ab Atranis antiquis nomine per syllabæ primæ aphæresim, ipse mox ostendit Moronus. Quid ergo? Litterorū compendiarias notas, quibus pronomina qui, quȩ, quo scribuntur, & alia quædam confundens librarius, turbavit sensum, qui potuisset sic clare reddi; navigio redeunte, quo vehebantur quidam Trani (vel potius Tranitani) ventorum obstaculo Bucaræ moram fecit. Est autem Bucara, sive Buca & Buba, Melæ ac Ptolomæo nota, juxta opinionē Celsi Cittadini apud Ferrarium, quæ nunc dicitur Thermula, vel juxta alios alia illi vicina urbecula Marozzo nomine, utraq; in Aprutii littore: sic ut appareat ad P. M. circiter 80, ultra designatū excensioni locū in sinu Hadriatico provectā navim, peregrino nostro incußisse solicitudinem; quæ deinde longe major fuit, quando remetiens iter Tranū usq;, deinde mutato forsan navigio Calabrū mare repetēs, ut Tarentū veheretur, in periculum vitæ gravißimum incurrit.
h Hieracium vulgo Gierace, oppidum in monte circa mare; in extrema Calabria.
i Uria, vulgo Oria, urbs Episcopalis sub metropoli Tarentina, a qua versus Orientem distat XXVIII milliaribus.
k Hostunum, urbs Episcopalis sub metropoli Brundusina, a qua versus ditionem Bariensem distat circiter XVII M. P. at Tarento XX.
l Morono, Trajanopolitana puella. Est autē, inquit idē Moronus, Trajanopolis quæ vulgo Tranū vel Tranium appellatur. Falso id quidem (nam Trajanopolim, præter mediterraneas in Thracia aut Sicilia urbes, nullam norunt antiqui; & quod hodie Trani dicitur, antiquis Atrani fuere, sicuti jam monui) ipso tamē suo errore ostendit Moronus, quid supra litt. g Trajanopolim appellarit. Atq;hinc, recto itinere per Bariensem provinciam in Tarentinam transiens cum parentibus puella, Mutulam & Massafram, mox nominata loco, transire debuit ut Tarentum veniret.
m Apud Masinum & alios in mappis, S. Licandro, dißitum Bario VIII M. P.
APPENDIX.
De inventione linguæ S. Cataldi & libri ab eo scripti.
Cataldus, Episcopus Tarentinus in Italia (S.)
BHL Number: 1654, 1655
EX MSS.
[37] Post multa a annorum curricula, quæ fluxerunt a transitu Sancti hujus, sub Præsulatu Domini b Rogerii Archiepiscopi Tarentini, dum de mandato ejusdem Pontificis, per nonnullos ipsius Ecclesiæ bonos Clericos & honestos, [Lingua inventa] Reliquiæ B. Cataldi, quæ repositæ erant in c brachio argenteo, quærerentur, in melius & honorabilius recondendæ; ibidē casualiter est inventa lingua beatissimi Confessoris (sicut cernitur) integra & illæsa d. Volens ostendere Dominus: quod lingua, quæ ipsum in vita effectualiter prædicavit, post mortē ejus immaculata mirabiliter permaneret; ut adimpleretur dictū Propheticum, Lingua eucharis in bono homine abundabit. [Eccl. 6, 5]
[38] Die VIII mensis Aprilis, X Indictione anni
MCCCCLXXXXII, Pontificatus sanctissimi in Christo
Patris & Domini nostri D. Innocentii divina providentia
Papaæ octavi e anno octavo, qui fuit dies
f Dominicus Passionis; regnante quoque inclyto &
excelso Domino nostro g D. Ferdinando, Dei gratia
Rege Siciliæ, Hierusalem &c. Sabbato ante dictam
Dominicam, [anno 1492 apparens Cataldus curat inquiri librū suum.] ad horas duas seu tres noctis, apparuit
visibiliter Diacono Raphaeli Cuceræ de Tarento,
stanti in oratione in choro majoris ecclesiæ Tarentinæ,
Beatus Cataldus Rachau Archiepiscopus
Tarentinus: & post nimium terrorem acceptum
per dictum Raphaelem, allocutus fuit eumdem Raphaelem,
dicens: Sæpe ac sæpius dixi tibi, quod
vadas in ecclesiam S. Petri, existentem extra mœnia
Tarentina per jactum lapidis, & noluisti accedere:
dico tibi quod statim vadas ad Episcopum, qui congregato
populo & Clero civitatis accedat dictam ecclesiam:
in frontispicio cujus inveniet in columna
quemdam puerum insignem depictum: qui ostendit
cum manu & duobus digitis locum, in quo
invenietis quoddam propheticum judicium, quod
feci existens in humanis, & illud reposui subtus pedes
dictæ imaginis, quam depingere feci ego. In
quo quidem loco invenietis prius quamdam Crucē
plumbeam fabricatā in dicta columna. Subtus dictā
imaginem, in qua sculptæ sunt infrascriptæ litteræ. Et
postmodum invenies quemdam librum plumbeum
subtus dictam Crucem, cum coopertis plumbeis: &
in cujus cooperta sunt deputæ infrascriptæ litteræ.
Mittatur liber ille clausus ut manet ad Regem, &
observet contenta in eo: alias væ suo regno, quia
patietur ruinam maximam, pestilentiam, famem &
guerram infidelium. Et prædicta si non credet, accedas
tu Raphael ad eum, & sibi dicas visionem hanc
tibi ostensam. His dictis evanuit ab oculis ejus h.
Liber.
Cataldus Rachau Archiep. Tarētinus. Hunc non aperiat nisi Rex cum uno solo sibi fideli; & statim mittatur Regi i.sic erat in cruce plumbea
Aperiatis hic in venietis librum, in quo C. T. D. & statim mittatur Regi
ANNOTATA.
a Imo seculorum, ut ex dictis patet.
b Rogerius Capitignonus Archiepiscopus præfuit abanno 1334 usque ad an. 1348.
c Ioannes Iuvenis hæc ita indicat. Arca illa argentea, loco brachii posita jussu ipsius Rogerii, consentiente Clero & Senatu Tarentino, immutata fuit in statuam illam Pontificiam, quæ ipsum Cataldum referre videtur, Pontificiis vestibus indutum, acsi sacrum Missæ officium esset celebraturus, cum mitra omnibusque aliis quæ Episcopum decent indumentis, argenteis laminis ad incudem extensis.
d Hanc tunc linguam, a Rogerio stipatam intra crystallum limpidissimam, addit Iuvenis.
e Innocentius VIII fuit electus 29 Augusti anni 1484, & hoc anno 1492, 25 Iulii vita functus, cum necdum 8 annum explevisset.
f Dicto anno cyclo Lunæ XI solis XVII litteris Dominicalibus A G, Pascha inciderat in 22 Aprilis.
g Hic est Ferdinandus II Rex Catholicus, patre Ioanne adhuc vivo inauguratus Rex Siciliæ anno 1473, mortuus anno 1516, cui tunc e filia nepos Carolus V Austriacus succeßit; quo regnante hæc scripta fuisse indicant præfixa verba, Domino nostro D. Ferdinando.
h Alexander ab Alexandro Iurisperitus Neapolitanus, lib. 3 Genialium dierum cap. 15, inseruit hanc historiam, & addit ista circa tempora ejus contigisse, & sub finemhæc adjungit: Postera luce sollemni pompa ministrum cum populi comitatu ad latebram, in quo longissimo ævo libellus latuetat, processisse; eumque plumbeis tabellis obsignatum & clavis obseratum invenisse, satis constat.
i Prophetiam ipsam ex libro Petri Galatini Ordinis Minorum de Ecclesia destructa, Romæ in bibliotheca Aræcæli adservato, edidit Morenus in Vita S. Cataldi; quam omittimus, ut rem obscuram, & forte sub nomine Sancti confictam.
INQUISITIO
De ætate & gestis S. Cataldi in vita.
Cataldus, Episcopus Tarentinus in Italia (S.)
BHL Number: 1652
AUCTORE G. H.
[1] Difficilis quæstio est aut potius conjectura de tempore quo S. Cataldus fuerit Episcopus Tarentinus, & ex qua orbis parte eo advenerit. Ioannes Iuvenis lib. 8 de Antiquitate Tarentinorum cap. 2, ubi de Vita S. Cataldi egit, addit ista: Qui Divo Cataldo secuti sunt Episcopi, Tarentinæ Ecclesiæ Præsides, [Multa incerta circa vitam S. Cataldi.] non satis liquet usque ad annum DXCI, Gregorio Pontifice Maximo: vel quia scripturæ combustæ sunt, vel quia nullæ fuerunt ante hoc tempus: quoniam qui a Paganis reperiebantur Christiani, aut verberibus afficiebantur, aut gladiis variisque tormentorum generibus occidebantur. Mirum ergo est, quod de solo Cataldo extent scripturæ, eæque ultra fidem fere humanam admirandæ: & tamen eæ tamquam prima fundamenta proferuntur a dicto Ioanne Iuvene in sua Tarentinorum antiquitate, & ex eo a Ferdinando Vghello tomo 9 Italiæ sacræ in Tarentinis Archiepiscopis. Quæ magno labore Bonaventura Moronus Tarentinus Ordinis Minorum libris sex carmine heroico vulgavit Romæ anno MDCXIV, frater autem ejus Bartholomæus Moronus iis adjecit Vitam S. Cataldi, ex Catalogo Sanctorum & vetustissimis Tarentinæ Ecclesiæ MSS. codicibus, & ex Officio per Sirletum Cardinalem reformato.
[2] In Historia Iuventionis & miraculorum num. 2 dicitur: Quantus in vita fuerit hic Pontifex gloriosus, [a Petro de Natalibus conscripta,] facta post ejus transitum, imo inventionem, miracula demonstrarunt, quæ mox sub compendio narrantur, diu ante quam Catalogus citatus Sanctorum a Petro de Natalibus conscriberetur circa annum MCCCLXX, ac daretur aliquod fabularum fundamentum. Ibi lib. 4 cap. 143 dicitur ex oppido Hiberniæ Catando natus, matrem ex partu mortuam sine cujusquam auxilio amplexus suscitasse; & lapsus in lapidem, signum verticis, acsi cera molissima fuisset, concavitate effecisse; & aqua pluvia in ipsam delapsa quascumque ægritudines sanari. Postea Presbyter duos mortuos resuscitasset; & cum a Rege esset expellendus, illo ab Angelis territo, accepisset ditionem Ducis extincti; in qua post constructam ecclesiam Archiepiscopus electus, duodecim suffraganeos Episcopos constituisset; omnibusque rite dispositis, in pace quievisset octavo Idus Maji: Verum ubi? Num in sua Archiepiscopali apud Hibernos Ecclesia? At postea dicitur corpus repertum & in Ecclesia Tarentina tumulatum.
[3] [& ex Mss. eruta, quoad genus, patriam,] Hæc ex Catalogo Petri de Natalibus, quem primo loco allegavit Moronus; qui dein allegat codices MSS. Ecclesiæ Tarentinæ, quos etiam varios accepimus, & satis convenientes cum Vita a Morono & Iuvene edita. In his dicitur natus apud Hibernos in oppido Numeniæ provinciæ. At quæ illa? Momoniam intelligi arbitramur, in cujus Comitatu Waterfordiensi est Lesmoria, urbs olim Episcopalis, dein Waterfordiensi unita, prope quam fuisset Catandum oppidum. Ortus ejus dicitur in MSS. Actis stella clarissima designatus, ipsumque Dichas eremita prædixisset magnum futurum. Verum quæcumque in ejus ortu miranda hic & supra notavimus, in Officio per em>Cardinalem Sirletum emendato omittuntur ut fabulosa, & a vago quodam Hiberno prætextu pietatis Tarentū delato, dictata ex iis, quæ paßim de Hibernitis Sanctis narrantur pro genio nationis, poëtarum suorum fabilles facile credulæ: sic enim jam alibi sæpius deprehendimus accidisse, locorum celebrium Patronis, quorum ætas, origo & patria minus nota erat. Hoc autem de S. Cataldo potuit fieri confidentius, quod nomen Hibernicum esse videatur potuis quam Græcum. Multos certe Cathaldos in suis indicibus ad Acta Sanctorum Hiberniæ Colganus nominat. Sed veremur ne reliqua Hiberniæ adfcripta sint similis farinæ, de mortuis resuscitatis, & sede Archiepiscopali erecta cum duodecim suffraganeis Episcopatibus, & hoc seculo Christi secundo, id est annis circiter ducentis & sexaginta ante adventum S. Patricii, qui Christianam fidem primus intulit Hiberniæ. Hinc ad MS. nostrum in quo Tarentum venisse indicatur tempore Aniceti Papæ anno CLXVI, aliquis margini adscripserat anno DLXVI: & apud Sirletum tempus adventus illius ad urbem Tarentinam silentio involuitur. Præterea supra memoratus Alexander ab Alexandro, [sedem Episcopalem Rachau:] dum libri inventionem (quod contigit anno MCCCCXCII) indicat post mille circiter annos elapsos ab eo tempore, quo Tarentinæ Sedi præfuisset, satis innuit circa annum quingentesimum præter propter vixisse.
[4] em>Præterea a Morono cognominatur Cataldus Rachau, a Sede Archiepiscopali quam in Hibernia habuisset. At quis hujus metropolis meminit? Vrbem Armachanam elegit S. Patricius, sed in Vltonia sitam: & in Momonia fuit Casselia metropolis, ubi primus Episcopus & Rex simul Cormacus, dicitur a Danis circa annum DCCCCV aut aliquanto serius in prælio occisus. Dum circumquaque per varias regiones quærimus Rachau provinciam ac Sedem metropolitanam, occcurrit urbs in Illyrico Ragusana, quam Ioannes Lucius in sua Dalmatia Ragusium & Rausium appellat, quasi Ragausium, ut inde Rachau potuisset formari. Verum quia ex Epidauro, seculo Christi septimo destructo. Ragusium seu Rausium constructum constat, serius esset S. Cataldo illa Sedes tribuenda; & quia apud Tarentinos post Cæsarium XI Archiepiscopum hiatus est trium fere seculorum, seculo octavo aut sequentibus esset aßignandus ejus ad Tarentinos adventus: quod licet haud incommodum videatur, ut respirantes a Saracenorum jugo Tarentinos sub Græcorum imperio gubernados susceperit Cataldus, nolumus tamen primi asserere: sed virorum apud Tarentinos eruditorum examini relinquisimus conjecturas ejusmodi, [forsitan Rath…] donec iis fulciendis solidiora se offerant argumenta, quam sit sola affinitas nominum Rachau & Ragusium. Maxime cum ipsum Cataldi em>nomen Hibernis faveat; & ut Catondi ac Numeniæ nomina corrupta sine dubio ac deprivata habentur, alias in Hibernia non facile reperienda: sic etiam credi possit depravatum nomen Rachau, cujus forte verum initium sit Rath, arcem, aut munitionem significans, in Hibernicarum ecclesiarum nomenclationibus a situ sumptis minime infrequens. Ita in veteri notitia Episcopatuum Romano Patriarchatui subjectorum (quam ad calcem Geographiæ sacræ ex antiquo MS. Thuano edidit Carolus a S. Paulo) sub Archiepiscopo Armacano censentur Episcopi Rathbotensis & Rathurensis seu Rathburensis. Quia autem ante diœceses, sub Eugenio III seculo XII ordinatas, confusa valde fuit apud Hibernos divisio diœceseon, Abbatumque & Episcoporum indistincta ministeria, multique Episcopi ordinabantur in Hibernia, qui deinde simplici parochiæ vel monasterio affigentes sese, loca ea non efferebant ad numerum Sedium Episcopalium; haud difficulter concipi potest Cataldus, antequam ex Hibernia discederet, fuisse Episcopus ordinatus in aliquo loco, cujus nomen a Rath inchoetur, si legitima hæc correctio est.
[5] [quibus omissis vitæ ultima pars ex Ms. datur] In altero MS. nobis submisso post historiam Inventionis, Translationis & Miraculorum reperimus Vitam S. Cataldi post discessum ex Rachau peractam in peregrinatione Hierosolymitana, inde in reditu Tarentum, & laboribus em>ibidem usque ad obitum translatis: ex quibus saltem constat dictam peregrinationem institutam, postquam istic sepulcrum Dominicum jussu Constantini Magni fuisset erectum, quod sequentibus seculis solitum fuit magno peregrinantium accursu visitari. Eam igitur partem ut aliquatenus probabilem hic apponimus, in qua melius absunt comites itineris ab aliis adjuncti, & sunt Euperpius, postmodum Leucius dictus. Brundusinorum Episcopus, & Barsonuphrius, ab Vritanis inter Patronos recensitus: de hoc egimus XI Aprilis, ejusque Acta ostendimus partim fabulosa, partim incerta. Acta vero S. Leucii varia dedimus XI Ianuarii, sed quæ circa tempora, quibus vixerunt, nihil certi conferunt. Addit Morenus, Donateum seu Donatum fratrem adductum, & datum Aletinis seu Lupiensibus Episcopum, quem eorum tertium Antistitem constituit Vghellus. His aliisque omißis partem Vitæ aßignatam addimus & est hujusmodi.
[6] [converso Rachau,] Beatus itaque Cataldus Christi devotus Confessor, postquam universam Rachau provintiam, in qua præsulatus dignitate fulgebat, ad Christum sua mirabili prædicatione convertit; divinitus inspiratus disposuit sepulcrum salutiferum Domini visitare, in quo pro redemptione mundi jacuerat; & adorare loca; ubi steterunt sanctissimi pedes ejus. Conducta siquidem navi, viam aggreditur navigio sub habitu peregrini: & post multum laborem perveniens ad sanctam Hierosolymam civitatem, sepulcrum Dominicum introivit; [invisit sepulcrum Domini] illudque labiis cordis & corporis fuit devotissime osculatus, immensas gratias referens humani generis Redemptori, qui dignatus est sibi concedere, ut tangeret suum pretiosissimum monumentum, de quo surrexerat victor mortis. Deinde sancta oracula visitavit illius beatissimæ Virginis: quibus per ipsum cum devotione nimia visitatis, mens ejus spiritualibus gaudiis replebatur, dum de virtute proficeretur in virtutem. Post hæc vitam eremiticam ducere [elegit] in partibus memoratis: suum tamen propositum, quod Deo commendabat, ipsius disposuit voluntati: qui ejus opera dirigebat. Et cum secundum desiderium cordis sui Deum suppliciter exoravit, quatenus sibi dignaretur ostendere, quid foret suæ placitum voluntati; cui devote oranti apparuit Dominus Jesus Christus, & inter alia colloquia ipsum ab eremitico proposito revocavit, mandans sibi, [a Deo destinatur Tarentum.] ut ad partem Italiæ se transferret in civitatem, quæ Tarentum vulgariter nominatur, & incultum olim populum & idolis deditum, per Petrum Apostolum & Marcum ejus discipulum conversum, ad Christianæ fidei veritatem, & iterum erroribus pristinis implicatum, reduceret ad Catholicæ fidei firmitatem.
[7] Fidelis revera B. Cataldus Christi famulus & minister, audiens præceptum Dominicum sibi factum, de veniendo Tarentum, gradu concito pervenit ad littus: [tempestatē maris prædicit;] & invento navigio ad partes Apuliæ navigante, pepigit ut ibidem se & alios peregrinos, qui illic aderant transfretaret. Recedentibus ergo de partibus Transmarinis, diversa locorum maria navigantibus, prospero vento flante, vir sanctus Spiritu prophetico pollens, prædixit nautis, quod post mediam fere horam maximam incurrerent tempestatem: cum hujus rei nullum indicium appareret. Et vix facto quasi horæ dimidiæ intervallo, exoritur tempestas subito insperata, quæ totam in fluctus tranquillitatē æquoris commutavit. Itaque grossus funis, quo velum iu sublime arboris sublevatur, rumpitur ex impetu validissimæ tempestatis. Interea unus de nautis junior & aptior ceteris, dum in navis arborem ascendisset, ut annecteret funem funi, subito ipsum infra navem dejecit ventorum rabies procellosa, & fractis funibus spiritum exalavit. Tandem omnes, qui in navi aderant de corporali vita penitus desperati, animas suas omnipotenti Deo lacrymosis precibus & votibus commendabant. Et inter hujusmodi angustias fuerunt aliqui recordati verbi, quod vir sanctus de præfata dixerat tempestate, qui ejus pedibus provoluti, ipsum humiliter rogaverunt, dicentes: Homo Dei, qui hanc tempestatem venturam divino spiritu prædixisti, [eam oratione pellit:] precamur Deum, quem colis, ut pro nobis ipsum placeat exorare, qui tuis precibus dignetur nos de præsenti periculo misericorditer liberare. Confessor sanctus, ut erat pietate repletus, ad præsidium orationis confugit: & oratione facta subito sopitur tempestas. Serenitate nimia succedente & Deo exinde referuntur gratiarum multiplices orationes. Facta itaque placatione ventorum, iterum Confessor beatissimus in oratione se dedit, lacrymosis precibus Dominum deprecando, ut vitæ restitueret defunctum juvenem & confractum. [mortuum resuscitat,] Affuit namque clementia Salvatoris: nam juvenem mortuum vitæ restituit sanum & integrum, precibus & meritis sui mirifici Confessoris. Sopito namque ex tunc inantea impedimento ventorum relictis post tergum partibus Romaniæ undis Apuliæ navis illabitur: & ad portum Hydrunti perveniunt flatu prospero succedente. Ubi Dei famulum deponentes ipsum suppliciter rogaverunt, ut pro eis Dominum exoraret. Quibus benedictione impensa recessit Hydrunto versus Tarentum, prosperos dirigens gressus suos.
[8] Et dum iter haberet ad civitatem eamdem per territorium cujusdam villulæ, [surdam & mutam sanat:] quæ Fellinum dicitur, & transeundo isset, dicto loco per unum miliare propinquo, cuidam puellæ surdæ & mutæ casualiter obviavit, quæ ad pastum gregem pecudum deducebat. Cumque vir sanctus eam fuisset pluries allocutus, ei nullatenus respondentem; intellexit beatus Confessor auditis & linguæ beneficium non habere: compatiens, dixit ei: Præcipio tibi, puella, in nomine Domini nostri Jesu Christi, ut mihi respondeas absque mora. Statimque puella recepit auditum pariter & loquelam: & ducens eum in casale, cunctis miraculum divulgabat; quod vir sanctus, in ea fuerat per divinam potentiam operatus. Quapropter ejus casalis incolæ ipsum honorifice receperunt.
[9] Introeunte autem beatissimo Confessore Christi Cataldo in civitatem Tarenti, introivit in eam pariter gratia Salvatoris. [cæcum baptizando illuminat:] Nam dum transitum per portam civitatis haberet, occurrit sibi dispositione divina homo sedens inibi oculis a nativitate privatus. Quem beatus Cataldus alloquitur ita dicens: Cujus religionis vel fidei sunt istius homines civitatis? Cæcus respondit: Patres nostri fuerunt antiquitus Christiani: nunc autem pauci sunt qui teneant fidem Christi. Ad hæc beatus Cataldus. Tu, fili, es Christianus vel paganus? Cæcus respondit: Numquam me docuit aliquis fidem Christiani nominis: Nam multum temporis, quod non fuit aliquis Episcopus in hac urbe. Cui B. Cataldus dixit: Si ex toto corde credideris in sanctam Trinitatem, id est Patrem & Filium & Spiritum sanctum, & in ejus nomine in aqua fueris baptizatus, in anima & corpore recipies claritatem. Statimque cæcus respondit: Credo sicut tu Pater veraciter mihi dicis. Tunc beatus Confessor accepta aqua ipsum in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti manibus propriis baptizavit. Eadem hora ejus oculi sunt aperti, & cœpit illuminatus circumstantibus dicere cum clamore: Venite & videte hominem Dei sanctum, qui me in nomine Domini baptizando lumen mihi restituit oculorum. Ad hanc vocem factus est concursus clamantium populorum, Deum laudantium & dicentium, tale stupendum miraculum a seculo non vidisse.
[10] [convertit Tarentinos] Tunc beatus Christi Pontifex & minister videns innumerabilem populum congregatum in Domino crediturum, cœpit illis prædicare fidem Domini nostri Jesu Christi. [& vicinos,] Tarentini autem omnes & singuli, ac populi multitudo urbium vicinarum, qui confluebant a prȩdicationem ipsius, ejus doctrinam salutiferam audientes; nec non signa & prodigia, quæ per eum operabatur quotidie Dominus Jesus Christus, baptizabantur, recipientes fidem Dominicam eis expositam per venerabilem Confessorem. Erat autem idem beatus Pontifex ad gubernandam plebem nimis solicitus & intentus, in bonitate conspicuus, verus Dei cultor, in universa morum honestate præclarus; limina ecclesiæ continue frequentabat; corpus jejuniis, vigiliis & orationibus affligebat; [juvat omnes,] erga oppressos & desolatos valde compatiens; quorum negotia ut propria procurabat. Lingua ejus melliflua de doctrina spirituali & salutifera docere quotidie universos & singulos non cessabat. [Clerum ordinat;] Ordinavit interea Sacerdotes & Clericos diversi ordinis ad sacra ecclesiæ mysteria peragenda, in civitate Tarenti & villis aliis convicinis, quæ per ipsum in Domino crediderunt.
[11] Post hæc & alia virtutum insignia, quæ operatus est Deus per suum Pontificem carnali adhuc sarcina prægravatum; imminebat jam tempus, quo de suo labore mercedem plenam esset a Domino percepturus. Nimia igitur corporis ægritudine prægravatus, videns dissolutionem sui corporis imminere, [æger confortat fideles;] convocatis coram eo Clericis aliisque compluribus viris fidelibus civitatis, dixit eis: Fratres & filii mei dilectissimi, scitote contra fidem Catholicam ab hæreticis persecutionem maximam affuturam. Vos autem post mortem meam confirmate populum & docete; ut in fidem Domini nostri Jesu Christi, quam eis prædicavi, firmi maneant & constantes. Ad hanc enim provinciam non casualiter sed ex præcepto Dominico sum profectus. Nam cum essem Hierosolymis dignatus est mihi apparere Dominus noster Jesus Christus, & tribuere in mandatis, ut ad civitatem istam personaliter me conferrem, & fidem ipsius solicite prædicarem, quam B. Petrus Apostolorum Princeps & B. Marcus ejus discipulus, in baptismate filius, prædicaverunt ibidem. Præterea volo, [disponit de sepultura;] ut corpus meum in majori ecclesia collocetis in parte orientali, in loco, qui dicitur S. Joannis in Galilæa, ipsumque sub terra cum omni diligentia reponatis. Tandem in eo completis ministeriis, quæ circa fideles consueverunt fieri morientes, [obit campanis sonantibus.] sancta illa anima carne soluta in æternæ claritatis gaudiis extitit collocata: ipsa autem hora campanæ ecclesiarum omnium civitatis Angelicis manibus pulsari cœperunt. Deducto igitur in medio majoris ecclesiæ corpore viri sancti, [clarus miraculis] ut circa ipsum Clerici venerabiles exequias laudabiliter celebrarent; ad eum utriusq; sexus innumerabiles populi confluebant, cum copiosa multitudine infirmorum diversorum, & languidorum miserabiliter oppressorum. Qui ut tangebant venerabile corpus ejus, restituebantur protinus sanitati. Tandem exequiis & laudibus honorifice celebratis Clerici & cives alii civitatis habito super hoc consilio diligenti, sepulcrum marmoreum miræ pulcritudinis extruxerunt. In quo corpus illud sanctissimum devotissime collocantes, [sepelitur.] ipsum sub terra, sicut mandaverat, cum omni diligentia posuerunt, ad laudem & gloriam & honorem Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat per infinita seculorum secula. Amen.
DE SANCTO COMGALLO
ABBATE BENCHORENSI IN HIBERNIA.
AN. DCI.
[Praefatio]
Comgallus, Abbas Benchorensis in Hibernia (S.)
AUCTORE G. H.
Inter præcipua & notiora Vltoniæ regionis apud Hibernos monasteria, extitit Benchorense, a S. Comgallo, [Benchor monasterium,] de quo hic agimus, constructum in hodierno Comitatu Dunensi, haud procul a mari Orientali ad dexterum latus æstuarii Knochfergii, unde brevißimus trajectus est in Gallovidiam Scotiæ provinciam. Iocelinus in Vita S. Patricii, a nobis ad XVII Martii illustrata, num. 86 de hoc loco ista interserit: Circuibat S. Patricius sæpius Ultoniam, & perambulabat eam: ejusque incolas docens attentius fidem Catholicam, divertit aliquoties quiescendi gratia cum suo sanctissimo comitatu ad quemdam monticulum, non longe situm a valle, in qua postea constructum est Beanchorense cœnobium. Considentes ergo conspexerunt de colle vallem illam ætherea luce ac multitudine militiæ cælestis repletam: auribus nihilominus haurientes Angelicis vocibus prolatam cælestis celeumatis hymnodiam. Omnes igitur videntes visionem hanc magnam, [ex prophetia S. Patricii constructum a S. Comgallo:] unanimi devotione rogabant S. Patricium, ut in illo loco cælitus sacrato ædificaret ecclesiam. Sanctus vero abnuit, sed verbo vatidico illis dixit: Annorum sexaginta circulo completo, nascetur quidam filius vitæ, Comgallus nomine, quod interpretatur Pulcrum-pignus: erit enim dilectus Deo & hominibus, atque ob morum meritorumque pulcritudinem prospere procedet, & regnabit cum Christo, inter ipsius pignora computandus. Ipse vero in loco luce præostenso ecclesiam Sanctorum ædificabit, in qua innumera agmina filiorum lucis & vitæ Christi servitio mancipanda coadunabit. Tempore vero prophetato natus Comgallus, processuque annorum & virtutum postea adultus, in loco præfato Beanchor nominato, nobilissimum cœnobium extruxit: in quo multa millia monachorum perfectorum per Euangelium Christo genuit & in Christo parturivit. [seminarium multorum monasteriorum,] Locus ille sanctus Sanctorum fœcundus, quasi vitis fructificans suavitatem odoris, extendit palmites suos usque ad mare, & ultra mare propagines suas; quia Hiberniam, Scotiam, insulasque multas monasteriis monachisque perfectis repleverunt genimina ejus, & etiam transmarinas regiones. Sicut enim relatu atque scriptis Sanctorum didicimus, unus ex filiis Beanchorensis cœnobii, Luanus nomine, centum cœnobiorum fundator fuit. [maxime per SS. Luanū & Columbanum:] Alter vero Columbanus dictus, vir sanctissimus & omnium plenitudine charismatum repletus, multa monasteria fundans & extruens, innumerabilium quasi monachorum Pater extitit: qui prius egregio monasterio Luxoviensi in Galliis, deinde Bobiensi ultra Alpes præfuit: ubi miraculis multimodis gloriosus ac præfulgens in pace requescit: sicque prophetia S. Patricii adimpleta clarescit. De antiqua Beanchorensis Ecclesiæ nobilitate superfluum videtur in præsenti diffusius prosequi, cum luculenter descripta fuerit in Sanctorum Comgalli actibus, primi Abbatis illius loci, & Malachiæ Pontificis & Sedis Apostolicæ in tota Hibernia Legati.
[2] Hæc Iocelinus in Vita S. Patricii, seculo Christi duodecimo conscripta. Coluntur citati S. Comgalli discipuli, Luanus sive Molua IV Augusti, Columbanus XXI Novembris. Hujus opuscula & Vitam edidit singulari tomo Thomas Sirinus Lovanii anno MDCLXVII, eique inseruit Vitam S. Moluæ sive Luani Abbatis hactenus ineditam, suo tempore illustrandam: ex quo constat aliquot cœnobiorum em>eum fuisse fundatorem. S. Bernardus vero in Vita S. Malachiæ asserit, [a piratis destructum] Luanum ferri solum fundatorem extitisse centum monasterium: & de Benchorensi monasterio ista addit. Hoc olim destructum a piratis, ob insigne dignitatis antiquæ, Malachias, veluti quemdam replantaturus paradisum, amplexus est: & in quia multa corpora Sanctorum ibi dormirent. Nam ut taceam illa, quæ in pace sepulta sunt, ferunt nongetos simul una die a piratis occisos… Malachias itaque assumptis secum decem circiter Fratribus, veniens ad locum cœpit ædificare. [& a S. Malachia restauratum] … Porro oratorium intra paucos dies consummatum est, & exinde servitur Deo in eo, sicut in diebus antiquis, simili quidem devotione, etsi non pari numero. Præfuit Malachias illi loco tempore aliquanto, ipse rector, ipse regula Fratrum; creatus dein Episcopus Connerthensis haud procul a Benchorensi monasterio, ac postea Archiepiscopus Ardmacanus, ad cujus em>Vitam III Novembris reliqua erunt dilucidanda.
[3] [Acta duplicia.] Acta S. Comgalli duplicia damus: priora, eaque breviora, ex triplici codice MS. uno scilicet nobis ab Henrico Fitzsimon Societatis Iesu relicto, alio ex collegio Salmanticensi transmisso, ac tertio ab Hugone Vardæo Minorita Hiberno communicato. Posteriora Acta, eaque longiora & a Iacobo Vsserio in Britannicarum Ecclesiarum Antiquitatibus ut sincera laudata, habemus ex aliquo codice Hiberno transmissa & contulimus cum iis, quæ Thomas Sirinus in Commentario ad Vitam S. Columbani vulgavit. Vtraque Acta videntur sincera & simplici eoque veraci stylo conscripta, & in secundis Actis nonnulla ex prioribus repetuntur.
[4] Aliquod eorum compendium continetur in antiquo Breviario Ecclesiæ Aberdonensis in Scotia, [Cultus sacer 10 Maji.] in tres Lectiones distributum, & hoc X Maji solitum recitari ad Matutinum: cui hæc adjungebatur Oratio. Deus qui per B. Comgallum, Confessorem tuum atque Abbatem, Ecclesiæ tuæ Sacerdotem a cæcitate ad visum baptizando restaurasti; da quæsumus ipsius meritis & intercessione fidei tuæ verum lumen intelligere, & peccatorum cæcitatem perpetuo devitare. Eodem die X Maji, Richardus Witfordus in Martyrologio Anglico em>sub annum MDXXVI Londini excuso, ista leguntur: In Hibernia festum S. Comgalli sancti Abbatis, cujus nativitas revelata est sexaginta annis antequam nasceretur, atque alteri etiam sancto Episcopo: qui dum baptizaretur, e terra fons erupit, & cæco Presbytero visus est redditus. Ad summā postea perfectionem pervenit, & mortuos decem aut duodecim ad vitam revocavit, & multas revelationes habuit, & clarus magnis miraculis decessit. Eodem X Maij ejusdem memoria celebratur in MS. Florario Sanctorum, & apud Grevenum in Auctario Vsuardi excuso annis MDXV & MDXXI, Ferrarium & alios. Idem memoratur die secunda Ianuarii in Menologio Scotico Camerarii, & X Martii in Auctario Molani primæ editionis ad Vsuardum, item a Canisio, Dempstero, Ferrario.
[5] [Tempus vitæ & mortiis.] De tempore vitæ ejus solum habemus in priore Vita eum octogesimo ætatis suæ anno VI Idus Maji migrasse ad Christum. In posteriore Vita dicitur senex VI Idus Maji emisisse spiritum. In Martyrologio Tamlachtensi ista primo loco ad X Maji leguntur: Comgallus Benchorensis, anno ætatis suæ XCI, Principatus autem anno L, mense III, & die X. Eumdem annis quinquaginta præfuisse in Benchorensi monasterio habent priora Acta. Vsserius pagina 956, ex Annalibus Hibernicis edoctus, asserit, circa annum DLV vel DLIX Benchorensis monasterii fundationem, & DCI Comgalli obitum contigisse: & ad dictum annum DCI addit in Indice, eum annos LXXXV natum mortem obiisse. Censuimus aliquando S. Patricium ejus nativitatem prædixisse circa annum CCCCLVI, & post annos sexaginta natum S. Comgallum circa annum DXVI, ac proinde si vixerit annos LXXXV, e vita deceßisse anno DCI, & monasterium Benchorense constractum fuisse anno DLI, uti in Annalibus a Quatuor Magistris referri asserit Colganus pag. 192. Si certiora aliquis monumenta protulerit, libenter sequemur.
[6] [mentio in aliis Actis.] Memoratus Sirinus adjunxit aliqua Miscellanea de S. Comgallo, extracta ex Actis SS. Coëmgeni, Cannici Abbatis, Carthagi sive Mochuddæ Episcopi, Mannu seu Fintani Abbatis, Luani seu Moluæ Abbatis, & Mochœmogi seu Pulcherii Abbatis, quorum duorum ultimorum Acta integra etiam dedit. Nos Acta Mochœmogi dedimus XIII Martii: S. Carthagi damus XIV Maji, aliorum Acta suo tempore erunt dilucidanda. Notkerus ad diem IX Iunii, longo encomio celebrat S. Columbam Abbatem, & sub finem ista habet: Cum plurimos discipulos vel socios sanctitatis suæ pares habuisset, unum tamen Comgallum, Latine Fausti nomine illustrem (præceptorem beatissimi Columbani, Magistri Domini & Patroni nostri Galli) virtutum ac meritorum suorum quasi unicum, exemplo Isaac, reliquit heredem. Et S. Columbanus Instructione 2 S. Comgallum Magistrum suum sub Fausti nomine allegat, ejusque luculentissimam elegantissimamque doctrinam ad dictorum suorum confirmationem adducit. Alia ejus scripta nescimus extare. Possevinus in Apparatu sacro asserit reliquisse Methodum vitæ regularis & plures Epistolas, [Regula ab eo condita.] quas Patribus cœnobiorum scripserat. Porro Regula S. Comgalli citatur infra in Vita majore num. 42 & 51. Et S. Munna seu Fintanus, uti ex hujus Actis tradit Sirinus pag. 314, per aliquod tempus cum S. Comgallo mansit, legens apud eum & addiscens Regulam ejus: quam videtur aliis monachis ad nova monasteria erigenda destinatis tradidisse: imo S. Columbanum in Galliam & Italiam missum eamdem promulgavisse merito censet dictus Sirinus. Interim eumdem S. Comgallum Ordini suo Benedictino adscribit Antonius Yepez ad annum 557.
VITA
Ex tribus codicibus MSS.
Comgallus, Abbas Benchorensis in Hibernia (S.)
BHL Number: 1909
EX MSS.
[1] Beatus ac venerabilis Abbas Comgallus, nobilissimo a href="#PE021296">a Aradensium genere ortus, patre Sedneo, matre Briga editus est. De quo pridie quam nasceretur, [Natus patre Sedneo, matre Briga,] S. b Macniseus Connerensis Episcopus, Spiritu sancto ei revelante, prophetavit. Audiens namque equorum & currus transeuntis sonitum, assistentibus ait: Currus iste Regem portat. Hoc illi audito, gradu concito videre Regem exeunt; sed cum neminem ibi præter Sedneum ejusque uxorem Brigam, [pridie sui ortus, qualis futurus sit prædicitur a Macniseo.] quos antea satis noverant, invenirent, ad virum Dei redeunt stupefacti, dicentes: Pater Sancte, Sedneus & ejus uxor in curru soli sedent. Tunc Episcopus: Filii, inquit, ne me in hoc, quod dixi, mendacem existimetis. Illa enim in ventre Regem portat, quem crastina die c orto jam sole pariet: qui virtutibus cor, miraculorum claritate mundum decorabit: cui non solum multa millia monachorum, sed & Reges innumeraque plebium multitudo, quasi Regi deservient. Hoc quoque non est prætereundum; quod per totam noctem, [& in ortu luce cælesti honoratur.] antecedentem diem in qua natus est infans, in regione circumjacente locum nativitatis ejus, ab idoneis testibus, lux magna fulsisse perhibetur. Hunc itaque infantem divina gratia ab ipsis comitata est cunabulis, claroque miraculorum munere ditavit.
[2] Imprimis namque cum ad Sanctum Presbyterum d Fedliminum, longe jam ante casu quodam oculorum officio privatum, [fonte erumpente baptizatur a Presbytero ante cæco tunc sanato.] ordinem tamen baptismi memoriter retinentem, ad baptizandum duceretur; in adventum ejus fons aquæ vivæ in loco, ubi baptizari debuisset, per virtutem Domini nostri Jesu Christi, statim de terra ebullivit; ut in eo sanctus infans, Angelis ministrantibus, baptizaretur. Presbyter autem prædictus tanto lætificatus miraculo, ejusdem sacri fontis aquis faciem oculosque perfudit, atque in Domino confidens visum illico recuperavit: ac postea sanctum infantem invocato Trinitatis nomine baptizavit. Dumq; nomine Comgallus, quod e sonat carum pignus (secundum quod a Sancto Patricio Hiberniensium Apostolo ante f LX annos de eo, quod ita vocaretur, prophetatum est) nominavit. Parentes vero ejus ambo in mandatis Domini ambulantes sine querela, & in tertio gradu Catholicæ Ecclesiæ, quod est legitimum matrimonium conjugum, continenter stantes, filium suum hostiam vivam, ut quondam Anna Samuelem, [pie educatur,] omnipotenti Deo obtulerunt, ipsique eum nutrierunt, & quasi unicum dilexerunt filium. Puer autem crescebat & confortabatur in spiritu, & a sacris nativitatis suæ primordiis divina repletus est gratia.
[3] Quodam die sancto puero in proprio laborante agro, [dormiens apparet matri cum columna ignea,] & juxta acervum quemdam lapidum post laborem repausante, super eum irruit sopor. Tunc mater ejus ad eum veniens visitandum, vidit columnam igneam a cælo usque ad ipsum dormientem fuisse porrectam. Quæ tantæ visionis honore perterrita, quid ageret nesciebat: accedere quidem propius non audebat, ipsum vero relinquere nolebat. In Domino ergo confidens immobiliter stetit, & quis esset rei finis patienter expectavit. Tandem expergefactus puer, flammigeram habens faciem, matri ait: Ne timeas, inquit, mater, quia igne cælesti in nullo sum læsus: sed vide ne alicui in his diebus hanc visionem ostendas. Quodam alio tempore, patre suo in proprio agro laborante, dixisse fertur: Hanc modicam agelli glebam tu cole; ego vero vadam terramque spatiosam, ampliores & dulciores fructus afferentem, instanter quæram. [lac in vase post fundum avulsum portat:] Post hæc apust avunculos suos, in cella quæ dicitur Monasterium-Comgalli hospitans, ad bocetum, ut lac inde asportaret, missus est: ipsoque domum revertente, atque vas lacte plenum portante, casu quodam ejus vasis fundus in terram cecidit; nutu tamen Dei lac totum in vase sine fundo remansit. O quam mirabilis est Deus in Sanctis suis, cujus potentia servus suus, vasis fundum in sinu suo secum tulit, vas vero lacte plenum sine fundo in humeris usque ad monasterium portavit. Paucis post hæc transactis diebus, puer sanctus volens vocantem occulte se Dominum sequi, secularem habitum deposuit, Ecclesiasticum suscipiens, relicto mundialiū retinaculo negotiorum: domoque paterna, ad quemdam de plebe sua peritum migravit virum, [psalmos & hymnos addiscit:] a quo psalmos hymnosque ceteraque ad pueros pertinentia in omni subjectione & patientia, virgo mente & corpore, didicit.
[4] Post hæc prudens juvenis sumpsit habitum, atque g Fintanum Abbatem, præclarissimum scilicet virum, in Lageniæ partibus habitantem, adivit; [Benchorensi monasterio præest annis 50.] sub quo per magnum temporis spatium cum omni devotione Deo servivit. Deinde cum sancti Abbatis licentia ac jussione repatriavit, atque Benchorense monasterium construxit: ubi monachorum millibus in sanctitate vitæ & regulæ rigore per h quinquaginta annos præfuit, & multa miracula per eum Dominus fecit, de quibus pauca dicemus. Volebant quidam ex Fratribus, provide consulentes, ut ipse quædam loca, ad monasteriola in eis construenda seu ad piscandum vel alias quascumque utilitates commodæ, ab offerentibus susciperet. Quibus vir Dei respondit: Fortior est acies multorum, in uno loco præsente Duce concorditer pugnantium, quam per multa sine Duce dispersa. Quodam tempore rogabant eum, ut quosdam ad stagnum, quod duorum itinere dierum a monasterio distabat, ad piscandum mitteret. Quibus ille ait: Habetis mare apud vos, & quare in eo non vultis piscari? Illi inquiunt, numquam se ibi vidisse piscium capturam. Miserunt ergo Fratres ibi retia, & sufficienter pisces cœperunt. Orta autem ibi inter quosdam seculares homines de capiendis piscibus contentione, vir sanctus dissensiones causam amouit verbo orationis, ita ut raro ibi postea saltem unus caperetur piscis. Factum est autem cum magnificaret Dominus illum, [alia monasterta dirigit:] & multa monachorum sub manu haberet monasteria, ut unus de antiquioribus Abbatibus, vir vitæ venerabilis, in cujus monasterio junior ipse aliquantulum temporis fuerat commoratus, adveniret. Cum autem ad mensam recubuissent, & lætati ex tanta societate fuissent; ille senior cœpit Abbatem Comgallum verbo increpationis probare, ut sciret utrum illa humilitas & obedientiæ virtus, quam olim habuerat, in eo maneret. Qui statim exurgens & super terram se prosternens, lacrymarum rivulos uberrime cœpit effundere. [gaudet ab alio Abbate probatus:] Interrogatus autem quid fleret, tandem respondit: Quod tædet me hunc passum humilitatis dulcissimum per multos annos non habuisse.
[5] Quodam alio tempore, cum ad visitandum quoddam monasterium sui gregis Pastor bonus properaret, contigit ut comitibus aliis præcedentibus ipse uno comitatus tardius iret, viamque rectam deviantes ad domunculam quamdam prope viam declinarent; quam oratione prius facta intraverunt, ac postea vespertinalem inibi horam compleverunt. Cum vero ibi essent, venit ad eos vir quidam Deo devotus, currensque ad domum suam, aquam pedibus eorum lavandis & vestimenta ut quiescerent apportavit, & accenso igne cibo prout potuit refecit. Cum autem refecti sic essent, gratias Deo omnipotenti & hospiti, [cælesti lumine sæpe illustratus conspicitur.] ut moris est, dederunt. Cumque lassis tempus esset quiescendi, Pater præcepit ut junior in lecto curiosius strato repausaret: quod cum fecisset, bonus Pastor vigilavit. Transacto aliquanto noctis spatio evigilans Frater, vidit immensi luminis splendorem totam illuminare domum: & cum faciem ad ima deprimeret, non minori circumfundebatur luce: & hæc lucis irradiatio usque ad diem sequentem duravit. Deinde vir Dei Fratri dixit: Vide ut hanc visionem me vivente nemini dixeris: quod omnino ille complevit. Die illucente ductor extitit præfatus hospes usque ad monasterium quo tendebant. Quidam religiosus, nomine Crimthanus, sancti viri spiritualis minister, qui comitabatur eum usque ad locum in quo de nocte pausabat, ac ostium deforis claudere solebat; quadam nocte volens explorare quid homo Dei aliis dormientibus ageret, in angulo domus illo nesciente se abscondit. Moris autem erat S. Comgallo, ut indulto quieti corpore, antequam ille abiret; dormiret. Ipso itaque dormiente, ecce prædictus Frater totam domum immensa luce per horam fere unam repleri vidit; Sanctum etiam Comgallum tam cito expergiscentem ac orantem, sibique dicentem pressa voce audivit; Quid ibi, o Crimthane, agis? Exi, & nemini quamdiu vixero hæc indicaveris. Cras vero pro tali audacia debitum subibis judicium. Alio vero tempore eidem viro Dei, quando Ecclesiasticum suscepit ordinem, in colle Benchoriensi tribus diebus & totidem noctibus lux divina apparuit. Sanctus etiam Lugidius Episcopus in Condensi i Ecclesia flammicomantes capillos capitis ejus, & sanctos Angelos circa eum volitantes aspexit.
[6] Accidit aliquando ut Comgallo absente unus ex fratribus in monasterio ægrotaret. Eo autem tempore nil aliud ad quotidianum victum nisi olera, & quædam alia vilia ad sustentationem habebant. Commoti ergo Fratres pietate, [Resuscitantur mortui,] ad aliquos ejusdem ordinis Monachos, ubi commodius posset vivere, & maxime propter suos cognatos juxta locum illum commorantes, consuluerunt ire. Cum ergo ad locum, ad tria vel quatuor miliaria distantem, æger ille mitteretur vel deportaretur; ut ad locum pervenit, [in quibus monachus postea 15 annos superstes:] mortuus est ibi. Celebratis autem ex consuetudine illius vigiliis, cum factus esset dies, corpus ad monasterium reportatum est. Venerunt ergo cognati & consanguinei ejus cum eo, & plangentes fecerunt seculares exequias, quæ omnia quietem Fratrum turbabant. Sed cum paullo post B. Comgallus ad monasterium rediret, & Oeconomus humiliter de negligentia erga custodiam infirmi culpam suam confiteretur; Pater pius ad locum ubi fuit funus accedens, Deum devotissime oravit, & mortuus resurrexit: qui postea quindecim annos in monasterio illo supervixit. Idem quoque per modum collationis Fratribus enarrare solebat, quod cum per quamdam scalam ad cælum directam cum aliis se præcedentibus ascendere vellet, vocem dicentem audierit, quia Abbas suus Comgallus eum ire tunc non permittebat. Alio quoque die Fratribus juxta morem laborantibus, unus ex eis, [alius concidens inter labores,] labore & siti ultra modum gravatus, concidens obiit; & a media die usque horam nonam exanimis jacuit. Abbas autem sanctus, ægre ferens Fratrem subita morte præventum, oravit ad Dominum, atque continuo defunctus vitæ est restitutus.
[7] Quodam alio tempore, dum k S. Columba ab insula Jona ad Benchorense navigaret monasterium; [tertius in comitatu S. Columbæ extinctus] accidit ut unus de suis Fratribus gravi præoccupatus infirmitate in navi moreretur. Cum autem ad ostium fluvii, nomine l Bice, pervenirent; defunctum inter sarcinas navis in occulto ponentes loco, ad monasterium festinanter abierunt, ubi cum gaudio suscepti sunt magno. Postquam autem se invicem in osculo pacis sancto salutaverunt, Comgallus pedes peregrinorum lavit; ac deinde, si aliquos extra numerum, quem vidit haberent, interrogavit. Sanctus Columba provida quadam delusione respondens, dixit in navi remansisse unum. Tunc B. Comgallus fervore caritatis repletus ait, Mittatur, inquit, pro eo ut cum ceteris beneficio locutionis ac alternæ recreationis gaudeat. Oportet enim ut vos omnes manus & pedes post navigii laborem foveatis: navis quoque cum rebus suis salva erit. Sanctus Columba, sciens quod pro sua reverentia in omnibus esset Beatus Comgallus a Deo audiendus, dixit: Frater ille non veniet nisi tu ipse pro eo vadas. Comgallus sine mora ad navem properat, & Fratrem statim non * comparentem, inter sarcinas dormire eum putans, diligenter perquisivit: & quem vivum esse putabat, mortuum invenit. Tunc homo Dei in se stupefactus, ad solitæ orationis suffragia recurrens, omnipotentem Deum pro illo suppliciter exoravit, dicens: In nomine Domini nostri Jesu Christi surge, ac festina venire ad Fratres tuos. Ille vero quasi a somno excitatus statim surrexit, nullum mortis signum in se habens. [ac prius luscus,] Ipsis vero ad monasterium venientibus Abbas illum retro respiciens, eumque monoculum intuens, dixit: Non luscum aut monoculum aut debilem, imo in toto corpore & omnibus membris integrum, donari mihi a Domino rogavi. Qui mox a Domino exauditus est; Nam eadem hora fons vivus in loco ubi steterunt, erupit: in quo Frater ille, qui mortuus fuerat & resuscitatus, jussu hominis Dei faciem lavans, oculum accepit meliorem ac pulcriorem; cujus acies etiam in senectute non est diminuta.
[8] [& alii quatuor.] Hic idem beatus vir alios quatuor mortuos, per Dei virtutem vitæ restituit; aliaque miracula perplurima Deo cooperante fecit. Octuagesimo autem ætatis suæ anno, VI Idus Maji migravit ad Christum, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat unus verus Deus, in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Aradium primum istius familiæ conditorem agnoscit Colganus, 18 Februarii ad Vitam S. Molibbæ, prognati patre Aradio juniore, e familia Dalaradiorum: sicut & S. Comgallus ex eadem familia ortus dicitur in sequentia Vita.
b S. Macniseus, Macnesius, aut Macnisius Episcopus Conorensis in Dunensi Comitatu, haud procul a Benchore, ad locum Cono coli traditur 3 Novembris.
c MS. Fitzsimon sole clariorem pariet, qui hujus orbis tenebras suo fulgore fugabit, luce, fama & doctrina; pater orphanorum, norma monachorum, basis fidelium, pes labentium, omniumque erit solamen trepidantium.
d MS. Salmant. Fedelmidium MS. Fitzimon Fidelmidum, in altera Vita Fedlim. Colitur aliquis Fedlimius in Fastis Hibernius 9 Augusti, sed num is hic referatur, non constat.
e MS. Vardæi, sonat pulchrum & album. MS. Fitzs. pulcrum vel carum pignus.
f Circa annum 456 ut supra dictum: sed numerus annorum 60 plerisque aliis ejusmodi S. Patricii vaticiniis communis suspectus nobis est, uti & ea quæ initio vitæ narrantur prognostica futuræ amplitudinis & Sanctitatis, nativitatem prægressa & secuta, plane eadem qualia & de aliis jactantur: & ut in uno aut altero vera fuerint, ad ceteros licentius translata videntur.
g S. Fintanus Abbas de Clunin-Ednech mortuus dicitur anno 576, die 17 Februarii, ad quem ejus Acta illustravimus, & de dicto monasterio egimus.
h Ab anno 551 ad 601, juxta priores calculos.
i Conderia seu Conneria, seu Conora supra relata videtur, in sequenti autem Vita Conire, ubi S. Lugidius potuit dicto Macniseo saltem mediate succeßisse.
k Colitur S. Columba Abbas 9 Iunii, mortuuscirca an. 595 aliis 597. Insula vero Iona, ab eo S. Columb-Kill dicta, sita est prope insulam Scotiæ majorem Mulam.
l MS. Fitzs. fluvioli nomine Bigge. In altera Vita portus Invir-Beg & Imvir-Beg.
* Ms. R.P. Hugon. Vardæi: comperiens.
ALIA VITA
Ex MS. antiquo & editione Sirini.
Comgallus, Abbas Benchorensis in Hibernia (S.)
BHL Number: 1910
EX MS.
CAPUT I.
Ortus, educatio, variæ habitationes, monasterium Benchor constructum.
[1] De Aquilonali Hiberniæ regione nomine a Dailnaraide, [Natus in Vltonia patre Sethna,] quæ est contra mare, in Aquilonali plaga provinciæ Ultorum, S. Abbas Comgallus ortus fuit: cujus pater Sethna vocabatur, qui fuit miles ducis Dailnaraide, & ipse in senectute sua genuit S. Comgallum. Sanctus jam Comgallus nutritus est diligenter in domo parentum suorum, valde diligentes b eum parentes sui quasi unicum filium suum. Quodam tempore, cum esset S. Comgallus puer in domo patris sui, Dux Dailnaraide congregavit exorcitum suum ad bellum contra hostes suos, & Sethna pater S. Comgalli a Domino suo Duce ad illud bellum vocatus est. Sed ipse propter nimiam senectutem ire non poterat ad bellum; [a bello quod patre, sus præsvatur.] & S. Comgallus adhuc puer vice patris sui, licet nolebat, tamen jussione parentum suorum ad Ducem volentem bellare cum suis perrexit. Sed omnipotens Deus, volens famulum suum S. Comgallum servare, ne vel manus vel oculi ejus effusione sanguinis violarentur; nutu divino hostes illi inter se fecerunt pacem, & B. Comgallus integer corpore & anima ad parentes suos rediit cum suis.
[2] Post hæc sanctus puer Comgallus secularem habitum deseruit, [Clericus factus magistri sui amores emendare non valet] & habitum Ecclesiasticum suscepit, & litteras apud quemdam Clericum didicit, qui habitabat in quadam villa in rure: & ille Clericus natura fragilis erat in voluptatibus. Sanctus vero Comgallus suum Magistrum per parabolas docebat, de quibus una est: Quadam enim nocte, cum Clericus ille cum muliere dormisset; S. Comgallus orans & vigilans tunicam involuit suam in ovium stercore. Crastino autem die Magister suus dixit S. Comgallo: O Comgalle, quare tunica tua sordida est? Respondit ei S. Comgallus, Periculosius est tibi, Magister, animam habere sordidam quam tunicam: deterius enim vere est stercus, in quo te præterita nocte involuisti corpore & anima, quam istud. Ille autem Clericus non contradicens tacuit, sed tamen vitam suam noluit emendare. Jam pius juvenis Comgallus, videns quia Magister suus in errore adhuc maneret, deseruit eum cum patria sua, & direxit viam suam ad Australem Hiberniæ plagam, & intravit Provinciam Laginensium, [sub S. Fintano fit monachus:] & venit ad S. Fintanum Abbatem monasterii nomine Cluain-ednach, regentem in plebe Luighis, positum in Aquilonali Laginensium plaga, juxta radices montis Blæoma, recepitque S. Fintanus B. Comgallum in suam congregationem.
[3] Cumque ibi S. Comgallus in sancta conversatione duraque vita esset, [hujus precibus liberatur a tædio,] immisit diabolus tædium magnum in corde ejus circa patriam suam & parentes, sustinens laborem magnum & durum: confessusque est suam tentationem sancto Patri Fintano: fuditque Pater sanctus preces & orationem ad Deum pro eo, & expulsus est illico diabolus a Comgallo per orationem sui senioris. Nam cum S. Comgallus juxta crucem, quæ est in Occidentali parte monasterii Cluain-ednach, cum lacrymis orasset; [luce circūcinctus] lux superna circumfulsit eum, & repletum est cor ejus magna spirituali lætitia, & ex illa hora in omni vita sua numquam tædium spiritualium in eum irruit.
[4] [a S. Macnesio prædictus ante nativitatē:] Recapitulamus alia de nativitate & pueritia S. Comgalli. Sanctus jam Macnesius Episcopus, qui jacet in sua civitate, nomine Conire, quæ est in regione Dailnaraide, prophetavit de nativitate S. Comgalli: nam cum quadam die Sethna pater B. Comgalli & uxor ejus nomine Brigh, in uno curru vecti, venissent per locum in quo erat Episcopus; ipse audiens sonitum currus dixit ministris suis: Videte qui sunt in curru, quoniam sub homine in quo gratia Dei abundat sonat. Ministri jam aspicientes dixerunt Episcopo: Domine, miles Sethna & uxor sua devehuntur in curru. Quibus sanctus Episcopus ait; Vere illa femina habet in utero suo filium, cujus gloria magna erit in cælo & in terra. Ipsa jam mulier Brigh crastino die oriente sole filium reverendissimum, cujus nomen dicetur Comgallus, pariet in oppido de c Mourne: & ipse magnus coram Deo erit, atque in modum clarissimi radii solis in Hibernia fulgebit: Et illa concepit & peperit sicut dixit Episcopus Macnesius.
[5] [fonte erumpente baptizatur a Presbytero ante cæco, tum illuminato.] Die quodam postea ductus est sanctus infans ad quemdam Presbyterum nomine Fedlim, ut baptizaret eum, & ille Presbyter multis annis cæcus erat, sed tamen ordinem baptismi memoriter retinebat. In illo jam loco aqua antea non erat: in adventu autem sancti infantis Comgalli fons illico lucidus de terra surrexit: & hoc audiens Presbyter cæcus lavit ibi faciem suam, & statim aperti sunt oculi ejus, & in lumine suo post longam cæcitatem ordinem baptismi relegit; & gratias agens Deo sanctum infantem salutis suæ auctorem baptizavit, & in domo parentum suorum ipse sanctus puer Comgallus nutritus est.
[6] Quodam die crescente beato puero Comgallo solus ipse foris operabatur aliquod opusculum, [dormiens apparet matri cum columna ignea.] & ecce irruit sopor super eum & dormivit; mater autem ejus visitans eum, vidit columnam igneam a cælo porrectam usque ad sanctum puerum dormientem; & perterrita jam mulier nesciebat quid faceret, nam accedere ad puerum non audebat, & eum ab igne cremari putabat: tum tamen illa divino nutu patienter sustinens, sanctus evigilebat a somno puer, rubicundam habens faciem, oculosque rutilos; & ait matri suæ: Vide mater ne alicui dicas citius quod vidisti. Illa quoque ad tempus tacens, postea narravit omnibus secundum ordinem, quod sibi apparuit.
[7] Alio tempore erat S. Comgallus cum Duce Dailnaraide in castris, [inter nives servatur intactus,] & nix magna super castra quadam nocte pluit: ad sanctum autem Comgallum cum suis in medio castrorum manentem nix nullo modo pervenit aut accessit, sed in modum parvi castelli nix undique circa Sanctum ambiebat: & de hoc omnes admirantes. Tunc ait eis Dux: Ab hac jam die S. Comgallus cum suis liber erit a me & ab omni seculari potestate: Sanctus enim Dei ipse est. Postea S. Comgallus, [ideo exemptus a potestate seculari,] accepta libertate & licentia, & data ab eo vicissim benedictione Duci, reversus est cum suis ad domum suam: & ille Dux potens & gratio sus propter benedictionem S. Comgalli effectus est.
[8] S. Comgallus die quodam & Pater suus perambulabant agrum suum proprium, [patre relicto,] & ait ipse patri suo: Pater, hanc terram cum suis curis deserere debemus. Non consentiens ei pater suus, ait ille iterum: Tu hanc modicam terram, Pater care, exerce: ego autem vadam & aliam terram meliorem & majorem diligentissime a Domino Deo mihi quæram. Postea deseruit ipse parentes suos, [a S. Fritano suscipitur.] & didicit litteras ad tempus in patria sua, deinde venit ad S. Fintanum in Provincia Laginensium, in suo monasterio Cluain-edneach habitantem, & receptus ibi.
[9] Die quadam in monasterio prædicto Cluain- edneach quidam vir cæcus ductus est ad S. Comgallum, [saliva cæcum illuminat:] postulans ipse cum suis in nomine Christi lumen oculorum ab eo. Tunc S. Comgallus digito suo super oculos ejus salivam in Christi nomine posuit, & statim saliva Sancti, Dei gratia, sanavit oculos cæci, lumenque recepit, & in lumine suo gaudens reversus est.
[10] Post multum jam tempus missus est S. Comgallus a S. Fintano, ut rediret ad patriam suam, causa ædificandi cellas ad Christi famulos nutriendos. Tunc jam S. Comgallus adhuc post multos annos sine Ordine erat, [ædit monasterium S. Kiarani,] nolebat enim gradus accipere: & accepta benedictione & oratione Patris Fintani, S. Comgallus cum discipulis sibi ordinatis cœpit pergere ad patriā suam, & venit ad sanctam congregationē, quæ erat in monasterio d S. Kiarani in sua civitate Cluain-Macnais, & mansit ibi aliquo tempore in magna sanctitate, deinde ad patriam suam perrexit. Congregantes ad eum viri Catholici de die in diem, S. Lugidus Episcopus ordinavit ibi S. Comgallum magna suasione Diaconum: [ordinatur Diaconus, dein Sacerdos,] & post intervallum temporis Sacerdos ordinatus est. Postea S. Comgallus patriam suam circuibat, prædicans populis ad tempus semina Euangelii.
[11] Volensque S. Comgallus caduca despicere, desideransque æterna amplecti, perrexit ad stagnum e Erne, & intravit in quadam insula, quæ dicitur Custodiaria insula; [in insula Custodiaria arctam vitam ducit:] & ibi habitavit in vita dulcissima sine ulla solicitudine de terrenis: & monachi sui post eū in illam insulam intraverunt, & non valentes rigidissime vivere sicut suus Abbas, septem ex eis fame & frigore mortui sunt. Hoc audientes sancti Patres venerunt ad eum, & rogaverunt eum ut pro vera caritate paulo lenius, nimium laxaret rigorem, causa corporis sui Deo nutriendi & Fratrum in Christi servitio servandorum. Sed S. Comgallus quod pro Deo cœpit tenere, pro homine de rigore suo noluit relaxare; de rigore autem Fratrum pie laxavit, & concessit eis vivere & operari sicut ceteri monachi.
[12] Posthæc Beatus Comgallus totam deserere Hiberniam & pro Christo peregrinari trans marc in Britanniam voluit, & ibi manere: sed Deo concedente, precibus & flebili rogatu S. Lugidi Episcopi, consecratoris suis & aliorum Sanctorum victus, retentus est in Hibernia; & eduxerunt eum foras, ut ipse suam patriam cellas & monasteria Deo construeret, constituitque magnum monasterium, quod vocatur Benchor in regione, [construit monasteriū Benchor, aliaque:] quæ dicitur Alutudo Ultorum juxta mare Orientale. Et maxima multitudo monachorum illuc venit ad S. Comgallum, ut non potuissent esse in uno loco: & inde plurimas cellas & multa monasteria non solum in regione Ultorum, sed per alias Hiberniæ Provincias, & in diversis cellis & monasteriis tria millia monachorum sub cura S. Patris Comgalli erant; sed major & nominatior ceteris locis prædictum monasterium Benchor est, ubi clara civitas in honorem S. Comgalli ædificata est.
ANNOTATA.
a Sirinus, Dail-narii in ea infra collocatus Episcopatus Conire, seu Conora, est ergo in hodierno Comitatu Doton.
b Observa phrasim huic scripto frequentem, qua participiumin nominativo casu usurpatur pro ablativo absoluto.
c Mourne oppidum haud procul ab æstivario Carlinfordo.
d S. Kiaranus traditur coli die 9 Septembris. De eo egimus ad Vitam S. Endei Magistri sui 21 Martii cap. 4. Dicitur autem Cluain-Macnais in Occidentalibus finibus Mediæ esse.
e Est Erne sive Earne stagnum & in hoc variæ insulæ in Comitatu Vltoniæ Formanaghensi ad confinia Connachtiæ.
CAPUT II.
Varia miracula & mortui suscitati.
[13] Quadam die cum ibi esset S. Comgallus in quodam loco solus, expandebat manus suas ad cælum, post jejunium trium dierum lassus & sitiens, & salivas in pavimentum projiciebat: vir enim miræ abstinentiæ erat S. Comgallus. [Lepra saliva ejus abstergitur.] Et ecce elevans sanctus vultum suum sursum in cælum, quidam lepro sus mendicus petens auxilium, venit ad eum tacite, vidensque salvias Sancti super terram, perrexit paulatim, & de pavimento eas collegit, & commiscuit eas in aqua, lavansque se inde, plenus fide, statim a lepra sua sanatus est, & cum gaudio mano venit ad S. Comgallum, adhuc id nescientem, & confessus est ei quod fecerat. Cui Sanctus ait: Vade in pace, & nemini dixeris, sed gratias Deo Salvatori tuo age. Ille autem exiens multo magis omnibus narrabat.
[14] Nocte quoque quadam unus juvenis de Fratribus, nomine Meldanus, [cella ejus cælesti lumine fulget.] venit ad S. Comgallum solum in cella habitantem, volens aliquid indicare ei. Cumque prope accessisset, vidit totam domunculam intrinsecus flammis ardere, & plenam luce in modum solis: & per omnes fenestras & foramina habitaculi radii solis foras erumpebant. Tunc juvenis ille prudens, non ausus propius accedere, signavit se signo Crucis Christi, & paulatim reversus est. Sciens autem S. Comgallus quæ gesta erant, crastina die vocavit ad se Fratrem illum, & dicit ei: Vide, fili, ne alicui dixeris in vita tua, quæ videsti, sed ille tamen celare non potuit.
[15] [Enanus monachus a morte resuscitatur,] Alio quoque die cum S. Comgallus de tabulis lectulum suis manibus fecisset, ut moreretur ibi unusquisque Fratrum; dixit ei unus de Fratribus, nomine Enanus: Sancte Pater, bonum opus facis Fratribus morituris in hoc loculo, quia valde eis proderit ad veniam inveniendam. Utinam meruissem in hoc loculo de hoc seculo migrare! Cui, S, Comgallus air: Fiet tibi Frater sicut vis: nam de isto lectulo ad cælum ibis. Accidit autem ut Frater ille mitteretur longe a monasterio Benchor ad quemdam locum; ibique habitans mortuus est, & corpus ejus jubente S. Comgallo gelidum portatum est ad monasterium Benchor, quod sanctus Pater Comgallus post duos dies resuscitavit, vixitque ipse Frater postea multis annis, & in fine vitæ de lectulo suo prædicto migravit ad cælum, sicut S. Comgallus pollicitus est ei. Hic jam Frater, qui fuit resuscitatus nuntiavit frequenter Fratribus, quod vidit & audivit dicens: Ego a duobus Angelis a Deo missis ad cælum ductus sum: [animā ab Angelis ad corpus reportata:] cumque inter eos in itinere medio essem, ecce alii Angeli venerunt obviam nobis dicentes: Reportate istam animam ad suum corpus, quia servus Christi Comgallus eam a Deo petit sibi donari, ideo reducite eam ad corpus suum, & maneat apud S. Comgallum usque ad senectutem suam: & sic factum est.
[16] Fures & latrones quidam olera & poma Fratrum furtive tollebant. De hoc Fratres condolentes querimoniam ad S. Comgallum fecerunt dicentes: Laboramus frustra, [fures benedictione ejus excæcati] Pater, quia labor noster nec Fratribus nec hospitibus prodest, tollentibus maleficis illud a nobis. Sequenti nocte S. Comgallus signo sanctæ Crucis hortum benedixit, dicens: Excæca, Domine Deus omnipotens, fures huc venientes, ut errent hic intus, donec suum reatum sciant, quia tu, Domine, omnia potes. In illa itaque nocte fures pervenientes hic illic, excæcati sunt, & circumeuntes multis vicibus hortum intrinsecus, nullum ostium vel foramen invenerunt, ut foras exirent: ad extremum autem cum oneribus suis in curiam venerunt, [pœnitentes fiunt monachi:] & depositis sarcinis ibi in conspectu monachorum genua flectentes pœnitentiam egerunt, & ibi monachi a S. Comgallo facti sunt.
[17] Senex quidam sanctus anachoreta & venerabilis, nomine Critanus, [Angeli una visi sacrificium offerre:] vocatus est ad S. Comgallum ad festum Paschæ, & ipse vidit in Sancto Paschate Angelos splendidos juxta S. Comgallum offerentes, qui tangebant & benedicebant nunc altare, nunc calicem, nunc manus S. Comgalli, & os ejus, & verticem atque oblationem cum eo benedicebant. Hæc videns sanctus anachoreta Critanus, post jejunium valde sitiens, dixit in corde suo: Utinam, Domine mi, ut de quodam liquore, a S. Comgallo prius gustato, sitim meam extinguerem! Sciens S. Comgallus spiritu prophetiæ cogitationem beati anachoretæ, [desiderium Critani cogniuum & impleium:] consummato ordine offerendi, ingrediens domum, statim gustavit liquorem, & advocans ad se quemdam ministrum, nomine Segenum, ait ei: Hunc liquorem porta sancto seniori Critano sitienti multum, & bibat benedicens Deum, & dices ei a me, quia fidelis vir & patiens est. Et ille senex de his omnibus gratias Christo egit.
[18] Quadam nocte Frater, qui erat S. Comgalli minister, Crimacthanus nomine, [cella orantis luce cælesti impleta:] postquam dimisisset Patrem Comgallum in suam cellulam ad quiescendum, & clausisset ostium deforis, abiit ipse ad dormitorium. Volens jam ille explorare si dormiret Sanctus, reversus est post medium intervallum, & tunc Sanctus quiescebat. Cum ille Frater ante januam tigurii mansisset, vidit post intervallum claram lucem totum habitaculum implentem, & vidit S. Comgallum dicto citius expergefactum, & cum mira & pulcra facie surgentem, lætantem & orantem. Postea dixit ad Fratrem foris manentem: O Crimacthane, quid illic agis, noli ibi esse, sed cito discede & nemini dixeris, quod vidisti, & pro tanta audacia cras tibi pœnitentia imponetur. Et ille Frater pavidus discessit, & crastina die egit pœnitentiam.
[19] Ambulans quadam die S. Comgallus, occurrit ei quidam vir in via, nomine Borganus, [puer mortuus resuscitatur:] portans filium suum parvulum mortuum in sinu suo & dixit ad S. Comgallum: O Pater sancte, rogo te in Christi nomine, ut unicum filium meum resuscites: Icio enim quia quæcumque petieris a Deo, dabit. Tunc S. Comgallus aspiciens in cælum oravit ad Dominum, & post orationem ait illi patri: Si Deus voluerit, filius tuus vivet, & expecta hic donec sanctus Abbas a Cannicus ad te veniat, & da ei filium tuum, ut benedicat eum signo sancto; ipse enim hodie per hanc viam veniet. Veniens ergo S. Cannicus fere post unam horam, dixit ei ille homo lugens: Ecce unicus filius meus mortuus est, obsecro te, Domine, ut benedicas eum signo crucis Christi. Sanctus jam Cannicus conversus ad illum hominem, aspexit in cælum orans, & ait illi: Filius tuus jam vivet; nam S. Patri Comgallo a Deo donatus est, & statim ille revixit sanus & validus, qui vocabatur Glassanus: & gratias agens recessit cum patre suo.
[20] Erat quidam homo crudelis & tyrannus, durus & malignus valde de nepotibus Turtaraide, [frumentum pro vase argenteo negatum,] nomine Croidhe, cujus mater Luch vocabatur, quod sonat latine Mus. Cumque Fratres S. Comgalli in angustia sine frumento essent, dixerunt S. Comgallo: Ecce illud argenteum vas, quod nobis missum est in eleëmosynam, si placet tibi vendatur pro frumento, ut possint vivere Fratres. Tunc supra dictus tyrannus Croidhe, vocatus est ad S. Comgallum, & ait ei Sanctus: Ecce argenteum vas quod Deus misit Fratribus, & da frumentum pro eo. Ille enim abundabat frumento. At ille malignus cum superbia dixit: Quod vestrum est, nolo, & quod meum, non habebitis, Mus jam vellem potius comederet frumentum quam vos. Hoc de matre dixit. Cui iratus S. Comgallus dixit: Sicut dixisti, ita fiet tibi: omne enim frumentum tuum mures comedent, & nihil tibi proficiet. Quod ita factum est; nam duos aggeres, quos habuit ille, [a muribus absumitur] in quibus erant quindecim plaustra, mures comederunt, & nihil ex eis in diem tertium remansir præter stipulas & paleas, sicut dixit sanctus Comgallus.
[21] Septimo quoque anno postquam monasterium Benchor fundatum est, sanctus Pater Comgallus in b Britanniam navigavit, volens quosdam, Sanctos ibi visitare, & ibi manere ad tempus: & constituit ibi Monasterium in quadam villa in regione Heth, ibique mansit ad tempus. [in Britannia monaßerium constructȳ:] Quodam die cum esset S. Comgallus solus in agro foris operans, posuit chrismale suum supra vestem suam. In illa die Gentiles latrunculi multi de Pictonibus irruerunt in villam illam, ut raperent omnia quæ ibi erant, sive homines sive pecora. Cum ergo venissent Gentiles ad S. Comgallum foris operantem, & chrismale suum super cappam suam vidissent; putaverunt chrismale illud Deum S. Comgalli esse, & non ausi sunt eum tangere latrunculi causa timoris Dei sui. Fratres autem S. Comgalli cum omni substantia ad suas naves illi prædatores duxerunt. At vero S. Pater Comgallus hoc videns, commotus dixit; Dominus firmamentum & refugium meum & liberator meus: [prædones cæcitate percussi,] & adorans signavit cælum & terram, & mare: & statim Gentiles cæcitate percussi sunt, ac insuper mare terribiliter intumescebat; ita ut navem in littus rejiceret, & corpora Gentilium acriter vulnerata sunt. Tunc illi dimittentes omnia quæ rapuerunt, postulaverunt veniam magnis precibus a S. Comgallo. [& pœnitentes sanali:] Sanctus jam motus misericordia, oravit pro eis. At illi lumen suum receperunt, & facta tranquillitate vacui reversi sunt & infirmi. Postea S. Comgallus a multis viris Sanctis reductus est in Hiberniam.
[22] Mos erat in Monasterio Sancti Patris Comgalli, ut si quis alium increparet, quamvis ille esset culpabilis aut inculpabilis, statim qui increpabatur genua humiliter flecteret. Igitur cum ipse Pater Comgallus in quadam insula in Aquilonari Hiberniæ plaga esset, [monachus humilis sub aquis illasus ser vatur:] quodam die Fratres in medio stagni navigantes, gubernator navis unum de Fratribus increpavit. Ille Frater statim, nihil curans de periculo aquæ, exilivit de navi ut genua flecteret coram illo, postulans veniam: (navicula enim angusta erat) sed illum Fratrem aqua illico deglutivit. Tunc Fratres in tristitia magna venientes ad S. Comgallum, ei nuntiaverunt quæ gesta fuerant. Quibus sanctus Pater sive perturbatione ait: Potens est Deus servare Fratrem nostrum vivum sub aquis: recedite vos, & quærite eum ubi devoratus est. Redeuntes Fratres ad locum ubi ille mersus est, unus ex eis qui erat peritissimus super aquas & sub aquis natare, misit se in profundo loci; & invenit illum juvenem jacentem vultu ad terram, & elevavit eum secum sursum vivum & sanum; & ipse sub aquis erat a prima hora diei usque ad horam nonam: & dicebat coram senioribus: Nihil habui molestiæ sub aquis, sed jam eram quasi super aridam terram. Et hoc Fratres audientes confirmati sunt in humilitate ad opprobria sustinenda.
[23] Erat in Monasterio sancti Patris Comgalli quidam juvenis, obediens valde & humilis & mitis, quem Fratres cognominarunt obedientem, qui jussa omnium illico faciebat, & prohibita quasi venenum vitabat. Quodam igitur die sanctus Pater Comgallus iter agens, [alius obediens intra marinum æstum non madefit:] ille juvenis cum ceteris erat in comitatu ejus. Cumque venisset trans quoddam littus, in quo inundatio veniebat maxima, unus de Fratribus increpavit prædictum juvenem obedientem. Ille autem audiens statim in faciem procidit suam in littore, & ipse calceamenta S. Comgalli habebat: consueverat enim ille Frater multum obsequi sancto Patri. Fratres autem nescientes quod Frater ibi jacuisset, perrexerunt in viam suam. Ille jam Frater ceteris posterior erat; cumque pervenissent ad aridam terram de littore, interrogavit S. Comgallus ubi esset Frater obediens. Et cum non esset inventus, sanctus Senior dixit suis: Numquid aliquis ex vobis Fratrem increpavit? Tunc unus confessus est, quod illum increpasset. Jussitque S. Comgallus ut redirent Fratres ad illum quærendum: illis autem festinantibus occurrit inundatio maris, & invenerunt Fratrem in littore prostratum, & mare replens totum littus: ad illum autem, latitudine domus inter se & terram, non accessit. Et excitantes eum Fratres, venit cum eis ad S. Comgallum. Sanctus Pater cum illo ceterisq; Fratribus laudem Deo dederunt.
[24] [puer resuscitatus eligens mori emittit spiritum:] Quadam die cum esset S. Comgallus in itinere; quidam puer in Monasterio morte subitanea mortuus est, & in eadem die venit S. Comgallus ad Monasterium. Et cum hoc nuntiatum esset ei, ait: Mea culpa est quod puerulus in meo Monasterio ante tempus subito moreretur: Et hoc dicens perrexit ad locum ubi corpusculum gelidum erat. Cumque ibi orasset, mortuus revixit. Et ait ei Pater Sanctus: Vis filiole, in hac vita manere? Cumque pius puer mori elegisset, benedixit eum S. Comgallus, & sic emisit Spiritum in pace.
[25] Vir quidam secularis graviter rogabat S. Comgallum, ut aliquam suam possessione reciperet in oblationem; sed vir Dei noluit accipere, Novissime autem cum ei molestus esser, ait illi: Ut quid lepram tuam super me projicere vis? Ille jam homo percussus hoc verbo, iratus abiit. Item Rex iniquus venit ad S. Comgallum, [munera ab impiis oblata respuuntur] habens capsellam auro & argento plenam, ut offerret ei illam. Stans autem Rex ante januam loci, hoc per nuntium misit ad S. Comgallum: sed vir sanctus nec quidem oculis dignatus est capsellam aspicere, dicens: Ut quid vult peccator peccata sua super nos effundere? habeat ipse iniquitates suas, & fructum earum. Inde Rex ita confusus cum sua capsella recessit.
[26] Venit aliquando ad Monasterium S. Comgalli vir vitæ venerabilis c S. Finbarrus Episcopus, qui jacet in miraculis multis in sua civitate Machbile: & gavisus est Pater Comgallus cum suis Fratribus in adventu tanti ac talis hospitis. [pro S. Finbarro lac calitus obtentum:] Cœnantes autem Episcopus & Comgallus cum suis, quidam indicavit S. Comgallo, quod vellet Episcopus modicum lactis propter suam infirmitatem bibere. Panis jam & aqua atque olera tantum erant in illa cœna: lac enim & cetera alimenta in Monasterio S. Comgalli visu & gustu antea incognita erant. Tunc S. Comgallus, sciens lac non esse in Monasterio, misit ad cellarium; & inventum est ibi vas plenum lacte optimo, tam magnum quod omnibus sufficeret; & eo posito coram Episcopo ipse jussit omnibus dividi. Reportato jam vale in cellario, jam ultra non apparuit: postea suadente Episcopo & aliis Sanctis, per rationem caritatis lac receptum est senibus & infirmis in Monasterio S. Comgalli. [& senibus & infirmis permissum.]
[27] Puer quidam discebat scribere, sed nemo potuit eum docere, quia quod scribebat vix agnosci poterat, utrum manus hominis aut ungula avis illud depinxerat; [ars scribēdi benedictione ejus collata.] & ita erat multis diebus. Postremo veniens ad S. Comgallum, vir sanctus benedixit oculos ejus ac manus, & illico scriptio ejus meliorata est, ut ceteros scriptores præcelleret, & in ipsa arte auctor & doctor in vita sua fuit.
[28] Quadam nocte cum Fratres ad ecclesiam convenissent, dixit eis S. Comgallus: [anima S. Finnbarri visa in cælū deferri.] Oremus, carissimi pro anima Patris nostri Finnbarri Episcopi, quæ nunc ad cœlum ab Angelis portatur, & inventum crastino die est, sicut sanctus Pater piissimus Comgallus prædicebat.
ANNOTATA.
a Colitur S. Cannicus XI Octobris, etiam Martyrologio Romano inscriptus: mortuus traditur anno 598 aut sequenti 599.
b em>Eregione Banchor ultra mare est Gallovidia, nunc Scotiæ regno attributa, in quam faciliores erant Pictorum excursiones: in hac Casa-candida, antiqua Sedes Episcopalis.
c Forsan is est Finnbarrus Episcopus, 10 Septembris relatus.
CAPUT III.
Alii mortui suscitati: varia miracula: morbus, obitus, sepultura.
[29] Alio tempore, quando S. Columba navigasset, unus de Fratribus in navi mortuus est, cumque pervenissent ad portum, qui dicitur Inivir-Beg, festinaverunt de navi ad Monasterium S. Comgalli, & cum gaudio suscepti sunt ab eo: & ipse senex Comgallus lavit pedes eorum, & interrogavit eos dicens, Est ex vobis aliquis extra? Cui S. Columba dixit: Unus remansit ad navem custodiendam & sarcinas. [mortuus resuscitatur:] Comgallus, ait: Frater veniat ad nos, navis autem cum sarcinis bene custodietur. Sanctus jam Columba prævidens virtutem S. Comgalli, dixit: Ille frater non veniet de navi nisi tu ipse vocaveris eum. Tunc Pater Comgallus perrexit ad navem, & inveniens Fratrem in navi mortuum, oravit ad Deum pro eo, & ait: In nomine Domini nostri Jesu Christi surge, fili, & veni ad Fratres tuos. Ad hanc vocem jam ille surrexit quasi de somno; ipse scilicet erat luscus. Ambulantes ad Monasterium S. Comgallus & ipse, [& Iquidem rectis oculis qui luscus fuerat:] vidit illum luscum fuisse: & ait numquid luscum a Domino Deo meo petivi? dixitque Fratri: Lava frater faciem tuam in aqua. Aqua autem juxta eos non erat ibi, sed nutu Dei ad verbum sancti fons e terra ibi erupit, & lota inde facie oculus visum habuit, & ille oculus pulchrior & clarior altero erat, atque acies ipsius in senectute diminuta non est. Videntes Fratres hæc miracula, mens eorum in amore Dei accensa est.
[30] Die quadam Fratribus operantibus unus ex eis multum laborans mortuus est, [alius mortuus resuscitatur:] & a media hora diei usque ad horam nonam exanimis jacebat. Sanctus vero Comgallus ægre ferens Subitam Fratris sui mortem, oravit ad Deum, & resuscitavit eum, venitque cum Fratribus sanus ad cellam suam.
[31] [cibus optatus cælitus accipitur:] Veniens aliquando S. Columba ad S. Comgallum intraverunt Ecclesiam, & celebraverunt ibi Horas suas: deinde redeuntes ad refectorium cœperunt cœnare. Tunc S. Comgallus jussit cuidam Fratri ut afferret quoddam alimentum, quod non erat in Monasterio. Ille autem, nec cunctatus, exivit ad cellarium, & invenit Dei gratia quod jussit Sanctus afferri: portavitque illud ad Sanctos. Illud sumentes servi Dei gratias Deo egerunt: Sanctus vero Columba intelligens illud donum Dei esse, dixit S. Comgallo: Alimentum, sancte Pater, non imprudenter sumendum est aut accipiendum: non enim ab homimine sacrum est, sed ab Angelo Dei ministrante paratum est. Ceteri autem hoc scientes dixerunt: Benedictus Deus in donis suis.
[32] Alio die cum Sancti Christi, id est, Comgallus & Columba ad mensam sederent, [dæmon a coquo ejus pellitur,] viderunt dæmonem sobrie sedentem in sede coqui sui. Tunc S. Columba ait: Quid vides, Pater Comgalle? S. Comgallus ait: Video dæmonem sedentem. S. Columba dixit: Nunc probabimus qualis sit coquus vester, in cujus sella dæmon sedet. Coquus jam vocatus advenit, & videns ipse dæmonem in sede sua, eum torvis increpavit oculis, dicens: Infelicissime dæmon, quid hic agis? Qua dementia in sede nostra sedes? certe nec novi me a juventute mea tibi acquievisse, alioquin tu profer modo: igitur fuge quandoque in prosundum maris, sive in desertum ubi nemini nocere possis. Et statim dæmon nihil dicens discessit. Tunc S. Comgallus & S. Columba pœnitentiam egerunt, quod Fratrem per illusionem dæmoniacam culpabilem tenere voluerunt. Ceteri autem in illo ædificati sunt.
[33] [supra fretum ambulatur.] Quadam die pro aliqua necessitate S. Comgallus uni de Fratribus dixit: Citius recto tramite, Frater, trans fretum festina. Tunc frater obediens, nihil cunctatus, perambulabat siccis fretum pedibus, & incolumis redivit ad S. Comgallum. Ceteri hoc scientes firmati sunt in humilitate.
[34] [ars fabrilis nescienti infunditur.] Alio autem die, cum faber Monasterii non esset prope, S. Comgallus uni de Fratribus dixit: Vade Frater in officina fabri, & fac nobis craticulam ad assandos pisces: benedixitque sanctus Pater manus Fratris illius. Tunc Frater obediens, quasi a pueritia hanc artem didicisset, fecit uno die craticulam optimam, & alia utensilia.
[35] [cymbalum per Angelum mittitur.] Soror S. Comgalli sanctos habebat filios, qui longe a S. Comgallo in sua cella habitabant: & illi Sancti miserunt ad S. Comgallum germanum matris suæ, ut donaret illis cymbalum. Tunc benignus largitor Comgallus misit illis cymbalum, videlicet Angelo illum portante. Illi sancti accipientes ab Angelo Dei cymbalum, gratias Salvatori suo Jesu Christo egerunt.
[36] [saliva in aureum annulum versa:] Quidam pauper venit ad S. Comgallum, postulans ab eo aliquid in eleemosynam, Tunc beatissimus Comgallus, nihil habens quod daret ei, salivam suam lassus ab oratione in finum pauperis projecit, & statim versa est in aurum: & illud factum est annulus in sinu pauperis, secundum velle viri Dei, in quo erant quatuor scrupuli & dimidium. Ille homo gaudens exivit, narravitque omnia quæ ei acciderant.
[37] [lapis ardens manu illæsa portatur:] Pater sanctus Comgallus aliquando dixit Fratri obedienti, ut lapidem ardentem ab igne ad se portaret: & ille Frater tenens lapidem ab igne ardentem, portavit manu illæsa ad piissimum & sanctissimum Patrem Comgallum dans gloriam altissimo Deo.
[38] [cygni ultro advolant:] Beatissimus Abbas Comgallus cum discipulis suis juxta littus stagni Feabhail viderunt cygnos natantes, & dulciter cantantes super aquas. Tunc Fratres rogaverunt sanctum senem, ut vice solaminis cibi, deduceret ad se cygnos, & suis eos manibus tangerent. Tunc enim Fratres debebāt comedere, sed comestio non erat eis in promptu. Pius Pater, dixit eis; Si volūtas Dei est, fiat. Ad hanc vocem cygni divino nutu coacti volaverunt ad servos Christi, & unus eorū volatu stetit in sinu sancti senis Comgalli, & iterum accepta licentia redierunt ad locum suum.
[39] [pisces Angelico ductu suppeditati,] Quadam die, cum S. Comgallus divinitus adventum prævidisset S. Columbæ cum suis discipulis, in remigio laborantibus, petivit a Domino escas hospitibus suis. Tunc Angelus a Deo missus gregem piscium in mari congregavit, & perduxit eos ad littus ante Monasterium S. Comgalli. Sciens vir Sanctus hoc factum, jussit suis ut adducerent pisces: & multi pisces allati sunt ad Monasterium, de quibus sancti hospites sanctaque familia satiati sunt.
[40] a Cormacus filius Diarmoda Rex Laginensiū, de gente b Censelach ortus, obtulit se cum tribus castellis in regione Laginensium positis, Catharlach supra ripam fluminis c Berta positum, & Foibran, & Arderema Deo & S. Comgallo. [Cormacus Rex Laginensium fit monachus,] Venitque ad Provinciam Ulteram, & factus est apud S. Comgallum in Monasterio suo Benchor monachus. Postea inimicus antiquus in corde ejus magnum tædium erga patriam & filios, cognatos & lares immisit. Tunc ille cum ingenti anxietate mentis ad sanctum Patrem Comgallum venit, & confessus est ei, se non posse sustinere ibi, nisi patriam suam visitaret & videret. Sanctus jam Comgallus, sciens quia non poterat eum retinere, dimisit eum & quosdam Fratres secum: & cœpto itinere statim supra eum, orante pro ea sancto suo Abbate, sopor a Deo missus irruit in colle imminenti, d Astilo Beunchor: & ibi dormiuit a prima hora diei usque ad nonam, [& in somnio contra tentationes roboratur.] taleque somnium vidit: Vidit enim se fines Laginensium ambulasle, & civitates permultas & castella lustrasse, & campos floridos & amœna prata circuisse, & electos currus & regnum suum tenuisse, & Duces & Optimates & Præpositos & reliqua regni sui insignia circa se sedisse: & cum de his omnibus esset satiatus in magno tædio expergefactus est hora nona; & odivit omnia quæ viderat Dei auxilio, & suam voluntatem implens reversus est ad sanctum suum Abbatem Comgallum; narravitque ei hæc omnia, mansitque ibi deinde in vita religiosa usque ad obitum suum e.
[41] [ignis semel iterumque flatu ejus extitatur:] Quadam quoque die magni frigoris ambulans sanctus Pater Comgallus cum Fratribus suis, invenerunt quamdam domum in via, vacuam ab hominibus: & intrantes in eam collegerunt frigidi Fratres titiones inventos ad S. Comgallum, rogantes eum, ut per Christi potentiam ignem haberent. Tūc sanctus Pater titiones in Dei nomine benedicit, sufflans ex ore suo ignis in titionibus exarsit, & accenso rogo calefacti sunt Fratres, gratias Christo agentes. Idem alio die S. Comgallus cum suis Monachis erat in quadam valle, nox tenebrosa & frigida cecidit in deserto super eos. Tunc Fratres nimio frigore afflicti rogaverunt Patrem Comgallum, ut solatium ignis per Dei gratiam haberent, non enim habebant ferrum igniferum. Illico sanctus Dei flatu oris sui lignum ante oculos situm sufflavit, ignisque ex eo exarsit, tenebras & frigus depellens, illuminans & calefaciens Fratres. Crastino autem die nec ignis, neque vestigium ejus in illo ligno apparuit: sed frondosum sicut cetera ligna cum ramis integris visum est, nihil adustionis habens: & de hoc Fratres multum admirabantur, dantes Deo optimo & maximo continuas laudes.
[42] [Dux immitis emendatur:] Venit S. Comgallus aliquando ad arcem Trachim, & jejunavit ibi illa nocte contra Ducem sibi immitem. In medio autem noctis conquassavit Dominus arcem a fundamentis, donec arma de parietibus & alia caderent. Tunc Dux Dei nutu coactus egit pœnitentiam, placens Dei sancto Comgallo multum.
[43] Monachus quidam juvenis, nomine Conuath, venit ad S. Comgallum, [monachus a mentis tumore sanatur.] volens videre conversationem Dei famuli. Ille quidem Frater nullum putabat fuisse ultra se plus laborantem, & rogavit S. Comgallum, ut viveret in conspectu ejus consueta conversatione nihil celans. Medio jam noctis S. Comgallus suo more in flumine exiit propinquo, & ille monachus cum eo descendit, & non potuit ille Frater esse supra inter S. Comgallum & flumen, præ nimio aquæ frigore; neque infra præ calore aquæ, quæ de Sancto sene descendebat. Tantam ille Frater gratiam in S. Comgallo videns, egit pœnitentiam de tumore mentis suæ, mansitque deinceps sub regula sanctissimi Comgalli.
[44] Quodam tempore venit S. Comgallus ad arcem Mœ-mad, & ibi jejunavit contra Regem illic habitantem. [Æex durus flectitur ob petram ejus saliva in 4 partes scissam.] Sed Rex illi durus & asper noluit audire Sanctum Dei. In fine autem jejunii sanctus senex salivam suam supra magnam petram projecit, coram filiis Regis & amicis Regis: & petra illico in quatuor partes scissa est, præsentibus amicis & filiis Regis. Hoc audiens Rex timuit valde, & veniens humiliter egit magnam pœnitentiam, & donavit sponte sanctissimo ac piissimo Patri Comgallo quod quæsivit.
[45] Alio die cum sanctus Pater Comgallus navigasset in quodam freto, ipse juvenem quemdam de Fratribus increpavit, Crimacthanum nomine: [supra undā monachus siccis vestibus permanet:] & statim ille exivit de navi, & prostravit se super mare flectens genua, & erat unda sub eo quasi stabilis terra; fuitque ibi prostratus donec S. Comgallus vocavit eum in navim, suaque vestimenta sicca erant. Vento jam flante & velo extenso, Dei magna potentia, navis stetit in uno loco, donec hoc totum agebatur: postea gratulantes multum in Deo navigaverunt.
[46] Ronanus filius Aëda, Dux gentis, Bravam habuit conjugem pulchram & caram, quæ genuit filium nigram faciem habentem. [puer deformis ejus benedictione fit formosus:] Videns ille Dux puerum indecentem, ait: Iste indecorus non meus erit filius, nec matrem ejus habebo in conjugem: & expulit filium cum matre sua. Quæ statim perrexit ad S. Comgallum nescia sceleris, narravitque ei causam expulsionis suæ. Audita causa ex confessione illius feminæ pudicæ, vir Deo plenus benedixit faciem pueri & oculos: & illico toto corpore & facie, habens hyacinthinos oculos, pulcherrimus apparuit: ante enim turpior in oculis quam in ceteris membris erat: & revertentes recepti sunt gratulanter a Duce Ronano.
[47] Cum sanctus Pater Comgallus cellam voluisset ædificare in insula, nomine f Reachraind, venerunt triginta milites: [injurii morte puniuntur:] & tenentes manum ejus eum inde expulerunt: & in vindictam hujus sceleris ipsi omnes ante terminum mensis mortui sunt.
[48] Venerunt aliquando beatissimi tres Abbates, videlicet S. Comgallus, S. Columba, & S. Cannicus ad Regem Gentilem nomine g Brudæum, & ille jussit januas castri contra eos claudi. Sed S. Comgallus valvas signo sanctæ Crucis signavit, [Rex Brudæus per miracula convertitur:] & ceciderunt fractæ in terram: sanctus autem Columba valvas domus regalis eodem signo fregit. Sanctus quoque Cannicus signavit manum Regis, vibrantem gladium ad eos occidendos, & statim arefacta est manus Regis: & ita erat donec ipse in Deum credidit: & ut effectus est in Deo fidelis, manus ejus soluta est.
[49] Regina Regis h Fiachna, qui regnavit in castro quod dicitur Latine Atrium-magnum, [Regina ob venenum præbitum moritura sanatur:] Scotice autem Rathniore, in campo Liniæ positum, quique erat de gente Ultorum; scilicet de regione Dailnaraide, venenum bibebat; & gravissimis doloribus torquebatur: & illa cū amicis suis nesciebat a quo traditum est ei venenum. Ipsa jam Regina Cautigera vocabatur, quæ erat fidelis & pudica femina. Congregatis undique medicis nullo potuerunt modo Reginam curare. Postremo posteri consilio vocatus est S. Comgallus ad Reginam pro ea causa: & vir sanctus benedicens Reginam dixit ei, Gratia Dei recipies sanitatem, & scies hominem tribuentem tibi venenum: & statim Regina sanata est. Post vero parvum temporis diabolus in unam de ancillis Reginæ intravit, & effecta est insensata, & confessa est se dedisse venenum Dominæ suæ. Volentibus omnibus ancillam tradere tormentis, non permisit Regina, donec S. Comgallus auctor suæ sanitatis judicaret illam. Sanctus senex Comgallus mittens per nuntium liberavit illam a morte, & a servitute & ipsa jam ancilla postea placidam Deo pœnitentiam egit. Supradictus rex Fiachna regnum in Hibernia fortissimum tenuit, apud quem reliquiæ multorum Hiberniæ Sanctorum elevatæ sunt, & honorifice reconditæ.
[50] Cum senex S. Comgallus aliquando ad cellam cujusdam sanctæ & religiosæ Virginis venisset, [eum calumniatus morte punitur:] audivit magnam querimoniam, quod quidam vir crudelis & raptor, nomine Fergus, jumenta loci illius per vim rapuisset. Pergensque S. Comgallus ad eum, ait ei: Dimitte mihi pecora, quæ ab ancillis Christi rapuisti. Sed ille superbus & tyrannus despiciens sanctum senem, non solum jumenta non dimisit, sed ore pestifero verbisque asperrimis famulum Dei calumniavit. In sequenti scilicet nocte ascendens ille infelix in lectum dormire cum sua uxore, morte pessima, in vindictam sui sceleris, mortuus est.
[51] [leprosus in balneum post Comgallum ingressus sanatur:] Juvenis quidam, Aëdianus nomine, nepos Dunlainge, legens duodecim minores Prophetas apud S. Finellum, vidit in somnis vestimenta sua circa quemdam leprosum de genere suo: cumque evigilasset ille de somno, corpus suum vidit lepra percussum. Qui ex consilio B. Finelli magistri sui ad sanctum festinavit Comgallum, postulans ab eo sanitatem. Tunc beatissimus senex Comgallus in maxima infirmitate erat, & cogebatur a sanctis Patribus ad usus balneorum propter nimios dolores suos. Et jussit S. Comgallus prædicto juveni Aëdiano, ut lavaret se in balneo, ex quo ipse senex tunc egressus est. Cumque ille se lavaret ibi, mergens corpus suum totum sub aqua; mundatus est ab omni lepra sua: & cum gaudio magno gratias agens reversus est ad sua. Sæpe catervæ dæmonum visibiliter contra S. Comgallum pugnabant, & nec valebant saltem mentem ejus mutare ab interna intentione ad Dominum suum Jesum Christum.
[52] Appropinquans jam tempus exitus beatissimi senis Comgalli, [Graves cruciatus & diuturni] immensis & variis doloribus ipse torquebatur: nam aures ejus conclusæ sunt sine auditu, & quod difficilius est venter ejus conclusus est sine effusione urinæ; aliosque graves dolores patiebatur: fuitque in tali cruciatu famulus Christi Comgallus ab initio hiemis usque ad Pentecosten. Alii jam dicebant, quod tanti dolores super eum a Deo dati sunt, propter duritiem & asperitatem regulæ ejus in monachis suis. Alii autem dicebant, quod propter nimios dolores suos sine discretione in corpore suo sponte sua, ut in eodem corpore contra voluntatem suam pateretur. Alii aliter dicebant. Interea i S. Meldanus Abbas, de gente Scotorum natus, a Deo missus de cælis, apparuit cuidam monacho sancto, nomine k Colmano, in somnis dicens ei: Non ideo propter quod dicunt homines tanti dolores in corpore S. Comgalli missi sunt, [ab gloriæ ejus augmentum.] quamvis causæ eorum veræ sunt: sed pro amore ejus a Christo ad augmentum meritorum ejus cruciatur. Sicut enim cruciatus coram hominibus immerito patitur, ita in conspectu Angelorum æternis præmiis permultis coronatus lætabitur.
[53] Monachi siquidem sancti Comgalli, aliquibus diebus ante obitum suum, volebant quotidie divinam Eucharistiam & alia divina sacrificia ei dare. Quibus sanctus Pater Comgallus aiebat: A nullo sacrificium accipiam, donec veniat ad me a Deo missus l S. Fiachra Abbas de provincia Laginensium. Venitque Angelus Domini ad S. Fiachra, cujus monasterium est juxta flumen Berba in fine Laginensium, [sacrum viaticum a S. Fiachra præbitum.] in plebe scilicet Huadrona, quod vocatur Airard; & misit eum ad S. Comgallum, in doloribus multis laborātem, ut accipiat de manibus ejus Corpus & Sanguinem Christi. Cum jam S. Fiachra ad monasterium Benchor venisset, dedit statim Communionem Dominicam beatissimo Patri Comgallo. Postea Sanctus Fiachra rogavit famulum Dei Comgallum, ut aliquid de reliquiis ejus congruo tempore acciperet: & promissum est S. Fiachra a discipulis Patris Comgalli quod quæsivit. Deinde præsentibus multis sanctis Patribus, [obitus 10 Maji.] sanctissimus senex Comgallus spiritu sancto plenus, felicissime sexto idus Maji, post cursū admirabilis vitæ suæ, suum emisit spiritum: sepultusque est cum debito honore in suo clarissimo monasterio de Benchor, [sepultura.] ubi beneficia Dei per eum omni tempore impetrantur ab Altissimo.
[34] Transacto jam multo tempore post obitum sanctissimi Patris Comgalli, supradictus S. Fiachra venit ad monasterium Benchor: & elevatis de sepulchro honorifice S. Comgalli reliquiis, elegit S. Fiachra brachium S. Comgalli, portavitq; ad fines Laginensium, [brachium a S. Fiachra obtentum,] suam scilicet Provinciam. Dum autem iter ageret in regione Laginensium, pervenit ad arcem cujusdam Ducis ibi, qui dicebatur Aëdus. Tūc filius ipsius Ducis Aëdi ductus est ad S. Fiachra, ut baptizaret eum: aperiensq; jā S. Fiachra m scetam suam, ad ducendum inde librum Baptismi, brachium S. Comgalli in aëre sursum avolavit. Ibi viri sancti jejunantes & genua flectentes & orantes longe, tandem venit ad eos de cœlo brachium, & ingrediens terram inter illos nusquam apparuit inde. Per triduum itaque foderunt terram & non invenerunt. Hoc videns, [miraculi abdit se.] Dux Aedus illam arcem cum suis agris obtulit reliquiis sancti ac piissimi Patris Comgalli in æternum. Ibique jam sanctus Fiachra Abbas clarum monasterium in honore nostri Patroni Comgalli construxit, & in nomine sanctæ Trinitatis, Patris, & Filii & Spiritus sancti, cui est laus & honor in æternum. Amen.
ANNOTATA.
a Hæc Cormaco a S. Fintano fuisse prædicta, traditur in hujus Vita a nobis edita 17 Februarii cap. 3.
b Censelach ibidem Kinselach, id est Australium Lagenensium,
c Serinus Bearna.
d Idem asylo Benchor.
e Colganus ad Vitam S. Fintani dubitat, num VII Maji colatur in Achad-Finnich in Lagenia.
f Vsserius pag. 958 hanc insulam asserit nominatam Plinio Ricneam, Ptolemæo Ricinam, aliis Rechream, Raclinam, Raclindam, Rachram, Rachrynem fundatam anno 634.
g Brudæus Rex Pictorum effectus est anno 557, qui ad fidem conversus mortuus est anno 584. Ita Vsserius ex Vltoniensibus Annalibus & aliis.
h Fichna Rex in Ultonia, filius Boudani, dicitur Colgano, notatione 8 ad Vitam S. Mochuæ 28 Martii, anno 622 interemptus.
i Colitur 7 Februarii S. Medanus seu Meldanus Peronæ sepultus, quem Colganus die 16 Ianuarii ad Vitam S. Fursæi notat. 19 arbitratur hunc esse: sed plures ejusdem nominis Sancti fuerunt. Aliquis Middanus, Abbas sive Episcopus in Scotia, refertur ad 14 Novembris in Breviario Aberdonensi, & indicatur annus 503, quo floruit aut mortuus est.
k Colmanus, filius seu discipulus S. Comgalli, traditur a Quatuor Magistris in Annalibus, mortuus anno 620.
l Varii Fiachrii Sancti referuntur in Fastis Hibernicis 8 Februarii, 2 Martii, 25 Iulii, 30 Augusti, 4 & 28 Septembris, & 11 Octobris.
m Sceta, videtur hic pro pera accipi; an recte scriptum non divino: solum video diminutivum Scatula, quo Itali pyxidem significante nonnullam originis communitatem præferre: quid si a Teutonico schat id est thesaurus?
DE SANCTO LAVRENTIO
APVD GRÆCOS.
[Commentarius]
Laurentius, apud Græcos (S.)
G. H.
Celeberrima est festivitas S. Laurentii Martyris ad diem X Augusti, æque apud Græcos quam apud Latinos; ut non videatur mirum Sanctis variis variarum gentium in ejusdem honorem fuisse nomē illius inditum. Tales duodecim suggeruntur in Martyrologio Romano & Catalogo generali Ferrarii; quibus nos plures alios hoc opere nostro addendos proferimus, præsenti autem die aliquem relatum in MSS. Græcis Menæis, apud Petrum Franciscum Chiffletium servatis, in quibus dolemus solum annotari S. Laurentium in pace requievisse. Requievisse autem a laboribus commutatione felici, indicat subjunctum nomini distichon:
nobr>Συναλλαγή
τις
πρὸς
Θεὸν
Λαυρεντίῳ,
Πόνοις
Ἐδέμ
λαβόντι
τὴν
πορρωπόνην.
Vbi Edem, id est, Paradisus novæ compositionis adjectivo πορρωπόνη nuncupatur, tamquam omnem laborem procul habens, compositione facta ex πόρρω procul, & πόνος labor: ipsum autem Latine sic reddas licet:
Commercium est Deum inter & Laurentium,
Pretium ut laboris sit ubi nullus est labor.
Et hæc suggerimus, ut qui plura de hujus aliorumque similium Actis obtinuerint, ea proferant aut nobis edendæ submittant.
DE SANCTA SOLONGIA,
VIRGINE ET MARTYRE APVD BITVRIGES.
CIRCA SEC. IX
[Praefatio]
Solongia, Virgo & Martyres apud Bituriges (S.)
G. H.
Sancta Virgo & Martyr Solongia, vulgo S. Soulange, magno concursu piaque fidelium veneratione colitur apud pagum de suo nomine dictum, tribus leucis a Biturica urbe dißitum in Archipresbyteratu Bituricensi, ubi multis refulsit hactenus miraculis; quæ dictam venerationem celebriorem reddiderunt. [Cultus sacer] Verum quod dolendum est, nihil extat ab aliquo auctore coævo conscriptum: sed, ut sæpius actum fuisse in hoc opere advertimus; ipsa, quam frequentia miraculorum excitavit, peregrinatio vicinorum ad Sanctam, nomen pago indidit: ejusque Reliquiæ elevatæ & decentioribus fuerunt capsis inclusæ, imaginesque sculptæ, & officium Ecclesiasticum ad ejus honorem celebratum. Lectiones etiam quæ ad Matutinum recitarentur, [Acta ex Lectionibus,] compositæ fuerunt, ex antiqua incolarum traditione & dictis imaginibus: quas Philippus Labbe, ortu Biturix, inter Vitas & elogia Sanctorum Bituricensium tomo 2 Novæ bibliothecæ librorum MSS. vulgavit, quasque etiam descriptas ante submiserat Honoratus Nicquetius, æque ac alter Societatis nostræ Sacerdos & studiorum nostrorum circa Acta Sanctorum amantißimus. [alia ex Gallico Latine reddita:] Hic olim Rector Collegii Bituricensis Societatis multum promovit notitiam hujus S. Solongiæ, & acta Gallice scripsit, sæpius seorsim Biturigibus recusa, & Legendariis Sanctorum em>item Gallice Lugduni impreßis inserta: quæ (omissa priori parte ex Lectionibus prædictis sumpta) hic etiam damus Latine reddita a Francisco Ragenavio, etiam Societatis nostræ viro erudito, & Biturigibus anno MDCLIX excusa. Hic Pater submisit insuper nobis Odas quatuor, a se compositas in honorem S. Solongiæ, Bituricum Turris & Patronæ, Virginis & Martyris, miraculis illustris, stellæ ductu perpetuo singularis, Biturigum denique Dominæ & Gubernatricis. Aliud poëma composuit Eustachius Gallier: aliud elogium, instar longi epitaphii, scripsit Ioannes Pyron, uterque Societatis nostræ. Verum his omißis damus antiquum hymnum cum Antiphona, cujus hodieque usus est in propria Sanctæ ecclesia; [confraternitates erectæ.] ac diploma Alexandri VII Pontificis Maximi, quod ad ejus honorem erecta Confraternitas stabilitur, tam in Ecclesia Parochiali illi sacra, quam in Ecclesia Collegiata Bituricensi, S. Petri-Puellarum dicta, penes cujus Capitulum est Patronatus dictæ Ecclesiæ S. Solongiæ.
VITA
Ex lectionibus Ecclesiæ propriæ.
Solongia, Virgo & Martyres apud Bituriges (S.)
BHL Number: 7822
EX OFFIC. PROPRIO
[1] [In ægro Bituricensi nata,] Sancta Solongia in Bituria, in vico vocato In-Valle de Villemond, prope civitatem Bituricam, ex honestis & Catholicis parentibus extitit oriunda: pulchra facie, sed pulchrior fide; corpore juvencula, sed animo cana: Deo timorata, & bonis moribus fœcundata: edocta cum Tobia ab infantia timere Deum, & abstinere ab omni peccato; portare etiam jugum Domini ab adolescentia, cum S. Hieremia, ad salutem perpetuam confiderans esse bonum. Dum enim esset ætatis septem annorum, quo tempore merito computaretur juvenis, [pie educata,] Deo tamen ipsam clementer præveniente in benedictionibus dulcedinis, videbatur in ipsa mentis senectus immensa. Ipsa namque in ætate tenera quibusdam virtutibus, & gratiæ palam florere conspiciebatur indiciis, quæ copiosior foret super eam in posterum divinæ benedictionis gratia diffundenda.
[2] Nam cum beata Solongia, infantia simpliciter domi fideli parentum custodia jam transacta, ad annos pubertatis transiisset (quo videlicet tempore humani corporis proclivitas, per carnis lasciviam, [evitat vitiæ carnis:] ad multimoda vitiorum genera se solet diffundere) nequaquam concupiscentiæ fræna laxavit: non enim ludebat cum ludentibus, nec cum iis qui in vanitate ambulabant aliquando participem se præbebat. Deo namque suam pudicitiam ab adolescentia commendavit; & ipsum solum verum sponsum eligens, corruptorem suæ carnis etiam per conjugalem copulam cognoscere & recipere non consensit. [Deo pudicitiam suam commēdat.] Non enim arbitrabatur conveniens, res momentaneas, transitorias, vanas, inutiles & caducas præponi debere veris & æternis divitiis & delectationibus sempiternis. Propter quod mundam semper servavit animam suam, & non diebus neque noctibus a colloquiis divinis & orationibus cessabat, suam pudicitiam commendando.
[3] [ægros sanat.] Et quia Deus in Sanctis suis mirabiliter operatur, voluit quod ipsa, quam tantis interius in anima repleverat charismatibus gratiarum, exterius per miracula mundo clara colendaque divinæ virtutis testimoniis appareret: unde tantam gratiam est a Deo mirabiliter consecuta, quod ad ipsius intuitum curarentur insirmi. Sicut enim legimus quod ad umbram B. Petri Apostoli curabantur infirmi; sic & ista Deo dilecta virgo, si quemquam in infirmitate positum conspiceret, [energumenas liberat: imperat elementis & animātibus] confestim ab omni ægritudine curabatur. Accepit etiam a Jesu Christo, amabili sponso suo, propter carnis & spiritus munditiam, super immundos spiritus potestatem. Nam dæmones ab obsessis corporibus expellebat: & quia obediendo Christo ad placitum legem Euangelicam pura mente servabat, tamquam foret ad statum primæ innocentiæ restituta, creaturæ irrationales eidem tamquam a Deo subjectæ obediebant ad nutum; ac si Propheta David de ipsa vaticinatione veridica prædixisset: Omnia subjecisti sub pedibus ejus, oves & boves universas insuper & pecora campi: volucres cæli & pisces maris, qui perambulant semitas maris. Quando enim ventis & fulguri imperabat, statim malitiam amittebant. Aves etiam & pecora si quæcumque damna in parentum suorum & proximorum segetibus inferebant, continuo ad ipsius imperium recedebant.
[4] Igitur virgo Solongia, ætatem moribus prætergrediens, tenebrosam dæmonis fallaciam, caliginosamque carnis voraginem, necnon mundanarum rerum horrendum chaos spiritus claritate cognoscens; splendorem lucis æternæ & speculum sine macula Jesum tota mente, fide & dilectione secuta; ab ipso D. N. Jesu Christo, [illustratur stella præcedente:] vera luce micantis sideris splendore fuit visibiliter honorata. Nam ad serenitatem & claritatem animæ ipsius virginis declarandam, misit sibi Deus stellam quamdam fulgentem & claram, quæ ipsam virginem die ac nocte antecedebat; quatenusque ad orandum vel psallendum Domino procederet, disponebat. Erat revera condignum, ut Solongia, quæ solum Solem justitiæ interius gerebat in pectore, siderei luminis splendore exterius refulgeret in corpore. Audiens siquidem filius Principis patriæ, famam virginis Solongiæ, quæ pulchritudine sapientia & bonitate similem non haberet; cucurrit ad locum anxius animo, cogitans quatenus ipsius conjugio frueretur.
[5] Perveniens itaque lascivus juvenis ad locum, in quo virgo pudicissima residebat, visa tanta pulchritudine, amplius igne ardentis libidinis bulliebat. [oblatas nuptias præcipui juvenis spernit.] Verum quia cautum erat legibus, ne quis virginibus inferret molestiam violenter, cœpit eam ad sui amorem variis promissionibus necnon blandis sermonibus protinus invitare. Patrem namque suum dicebat esse Principem patriæ, divitiis potentissimum, quarum successio ad ipsum, ut dicebat, jure hereditario pertinebat; pulchritudine etiam, nobilitate, ac fortitudine præcellere ceteros se jactabat, nec posse sibi similem in provincia inveniri. Promittebat etiam, quod omnium bonorum suorum ipsam dominam faceret, si voluntati ipsius gratum præberet assensum. Beata vero Solongia in Christo firmata, vanas promissiones & verba inania, necnon juvenis elatam jactantiam mente firmissima contemnebat. Ipsa vero in gratia sancti Spiritus solidata & vera sapientia illustrata, horrens juvenis connubia, sic eum creditur fuisse affata: Illi æterno & optimo Domino meo Jesu Christo, qui pulchritudine, sapientia, virtute, potentia, & omnium bonorum abundantia præcellit omnia, fui ab infantia mea, sum & ero perpetuo dedicata, propterea ipsi soli servo fidem, qui me per suam gratiam deponsavit.
[6] [vi rapta,] Cumque virgo sancta talia juveni respondisset, ipsius connubia parvipendens, in amore Christi constantissime radicata; juvenis flagitioso deceptus amore, ad inferendam molestiam & violentiam virgini se convertit. Volens itaque leno sacrilegus sponsam Christi rapere, & thesaurum pretiosissimum virginitatis violenter auferre, virgo Christi fugæ quærens præsidium declinavit a loco. Tandem insequitur prædo sævus, captamque rapit volociter, super equum ascendit; ipsam vero super collum equi anteposuit, & cursu velocissimo fugiens deferebat. Tunc virgo sancta, [ex æquo desilit.] se videns inter duo discrimina constitutam (velut altera sancta Susanna, cui vel castitatis dispendium, vel mortis periculum imminebat) plus elegit per martyrium incidere in manus hominis; quam virginitatis amisso lilio derelinquere legem Dei sui. Quare de manibus lupi rapacis exsiliens, juxta fontem in transitu rivuli equo lapsa sponte cecidit in Gravella. Tunc insanus ille juvenis, videns se a Christi virgine vilipensum, [capite amputato obit Martyr,] amorem mutat in odium, matrimonium in homicidium; & sævus corde, manu sævior, arrepto gladio caput virginis amputavit.
[7] Decollata virgo sanctissima terram tenebrarum & miseriæ, pro terra remissionis & æternæ gloriæ martyrii titulo, felici commercio commutavit. Equidem Jesus Christus convenienter judicavit, quod illa quæ in convalle hujus miseriæ lilio convallium resplenduerat venustate pudoris, in montibus æterni luminis flore campi per palmam martyrii redoleret: & quia dilectus fidelis Jesus Christus, tamquam botrus Cypri, inter mentis ipsius ubera, [& ter Iesum Christum nominat:] per gratiæ dulcedinem invatitus, felici quiete pausaverat; veluti myrrhæ fasciculus per mortis amaritudinem ipsam, per gloriosa miracula evidenter faceret redolere: nam & caput ipsius truncatum a corpore ter Jesum Christum meruit nominare. O vere digna anima! quæ veri botri dulcedinem intra tui cordis vasculum integro corporis dono per totam vitam servaveras, calcato torculari per passionis martyrium, ruptoque corporei vasis spiraculo, odorem tanti nominis non potuisti aliquatenus continere: Vere B. Magdalenæ spirituale secuta vestigium, quæ fracto alabastro pretiosissimum unguentum effudit super caput Domini, & domus impleta est ex odore unguenti. Nempe, Virgo sanctissima, fracto per passionem tui pretiosi corporis alabastro, nardus tui nominis, dum esset Rex in accubitu suo, dedit suavitatem odoris, quo universa domus Ecclesiæ odoriferis gratiarum muneribus est impleta.
[8] Igitur felix Solongia ad laudem Dei de seipsa duplex in vitæ suæ vespera obtulit holocaustum, corpus videlicet per salutarem victimam passionis exterius in atrio devote sacrificans, & animum per ferventissimam caritatem in templo interius per continuum orationis studium offerens thymiama. [habet sibi ecclesiam dicatam:] Dedit enim caput corporis pro Christo capite fidelium animarum. Dum enim truculentus carnifex caput virginis amputasset, ipsa caput suum propriis sumens in manibus, a loco, in quo decollata fuerat, usque ad locum, in quo Dei providentia & sua electione honorifice requiescit, ductu Angelico mirabiliter deportavit; in quo loco a fidelibus personis Deum timentibus fuit honorifice tradita sepulturæ. Ibidem enim processu temporis, favente Christi clementia & fidelium devotione juvante, in ipsius nomine fabricata est ecclesia, quæ usque hodie a S. Solongia per totam Bituriam nuncupatur.
[9] Quam vero hæc virgo gloriosa in vita eximiæ sanctitatis extiterit, post ejus transitum multis miraculorum prodigiis supernæ Bonitatis magnificentia dignanter ostendit; dum ad ejus invocationem & merita, si tamen petentium fides & devotio suffragetur, [claret miraculis:] omnipotentis Dei virtus cæcis visum, surdis auditum, mutis verbum, claudis gressum, ac paralyticis sensum restauravit & aridis, insuper confractis & ruptis salutem integram reddidit; inclusos carceribus potenter eripuit, ex obsessis corporibus dæmones effugavit. Transiit autem B. Solongia in pago Biturico, ab urbe Biturica milliario fere septimo, truculenti homicidæ decollata gladio, propter custodiam castitatis. Cœpit autem virgo sanctissima continuo, ut dictum est, multis & magnis coruscare miraculis, ut sublimitas sanctitatis ejus, Dominicæ faciei superradiante respectu, quæ vivens in carne per exempla perfectæ justitiæ innotuerat mundo, ipsa jam regnante cum Christo, ad omnem fidei firmitatem per miracula Divinæ potentiæ comprobaretur in cælo. Innumera quoque in diversis partibus ipsius meritis exuberare non cessant beneficia Dei, sicut experiuntur frequenter incolæ regionis illius, qui in suis adversitatibus, periculis, & necessitatibus, per Beatissimam virginem Solongiam fideliter invocatam, se sentiunt exauditos, præstante Domino nostro Jesu Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto regnat in secula. Amen.
ALIA VITA
Ex Gallico Latine reddita.
Solongia, Virgo & Martyres apud Bituriges (S.)
EX GALLICO.
CAPUT I.
Acta in vita, martyrium, sepultura.
[1] Historia vitæ illustrisque martyrii S. Solangiæ (nunc usus obtinuit ut Solangia diceretur) eruta est, [Vnde hæc historia hausta.] partim ex Lectionibus solennis & vetustissimi ejus Officii, quod in propria ejus Ecclesia recitatur, in oppido Biturigibus vicino, cui sanctæ illius Virginis & Martyris nomen est inditum; urbe quondam, ut ex quamplurimis veteribus monumentis antiquisque vestigiis hodieque constat, unaque adeo ex urbibus viginti, quas in Bituricensi provincia, ut Julium Cæsarem commeatu & pabulatione prohiberet, uno die Vercingentorix incendit; partim ex incolarum observatione, constantique plurimorum seculorum fama ac fide rerum, quæ gestæ sunt, & miraculorum, quæ patrata sunt, Virginis ac Martyris illius interventu, in illis ipsis locis, in quibus res, quas hic narrare aggredimur, contigerunt.
[2] Nata est S. Solangia Villemontii oppido, sexto ab urbe Bituricensi, [Nata patre vinitore] septimove milliari, Christianis parentibus, vinitore patre: utque erat insigni corporis ad aspectum specie formaque liberali, sic & eximia animi venustate coram Deo; eo quod curæ fuerat ejus parentibus illam Christianis præceptis erudire, [educatur in timore Dei:] & ad omnem pietatem informare; odium illi immortale peccati mortalis inspirando, alteque in intimis ejus præcordiis imprimendo, eorumque omnium castum timorem atque horrorem, quæ vel levissime, oculos Divinæ majestatis offenderent. Tam sancta institutio puerilis, animum ejus innocentissimum, a teneris unguiculis, ad gratiarum illapsus toto pectore hauriendos, mirum quantum quamque suaviter efficaciterque disposuit, & ad cælestes satus accipiendos mirifice mollivit ac subegit, quos in ejus sinum Divina bonitas ac munificentia, large ac liberaliter effudit.
[3] Ergo jam inde ab anno ætatis septimo, tenere Jesum Christum amare ardenterque cœpit, [septennis Christum sponsum elegit:] ejusque nomen sanctissimum crebro usurpare, & cum pietatis sensu pronuntiare; sic ut jam tum cordi insculptum atque alte impressum circumferre videretur. Jesum sibi sponsum id ætatis puella delegit, suamque illi virginitatem consecravit, quam & eidem diu noctuque commendabat, ut Regi, sponsoque virginum, qui puritatem ab illis Angelicam exigit sic, tamquam nihil illis cum corpore, quo vestiuntur, esset commercii. Amo Christum, inquiebat, iisdem aut proxime similibus verbis, quibus olim beata Agnes, simili certe pietatis affectu, cujus Mater virgo est: cujus Pater feminam nescit: quem cum amavero, casta sum; cum tetigero, munda sum; cum accepero, virgo sum.
[4] Ibat sæpe sanctissima puella Villemontio (ex oppido nimirum domicilii sui, quod ubi fuit nunc pratum est, & Gallice dicitur, Le Pré-verdier) in locum, non longe quidem, sed satis tamen ab arbitris remotum, silvestrem & incultum, qui nunc quoque visitur, & S. Solangiæ campus appellatur: [in campo nunc S. Solangia dicto,] in quo, ad rei sanctæque Martyris memoriam lignea Crux erecta stat; cujus etiamnum assulas, febrium remedium, populus fidelis exportat. Campum, inquam, illum puella integerrima frequentabat, & quidquid ipsi temporis ab necessaria, quam numquam deponebat, gregis, quem eo ad pastum deducebat, cura custodiaque supererat, id totum assiduis precibus & familiaribus cum Deo colloquiis consumebat. Semita, quam terebat, [ubi solita orare.] cælestibus sponsi lactanda & saginanda deliciis, lata quantum satis est carpenti rotis, hodieque in novalibus intonsis, quomodo via lactea in cælis, observatur: & ut ista distinguitur crebris stipatisque sideribus; sic illa segete densiore, vegetiore, [semita etiamnum magis fructifera.] & dimidio pede quam in vicinis agris altiore dignoscitur. Sensit illam locus iste orationis sæpissime, sic ad Christi Jesu in cruce expirantis contemplationem animatam, ut se illi totam in holocaustum offerret, seque ejus amori penitus consecraret.
[5] Nec sponsæ integerrimæ suavissimus Sponsus deerat: sed ut eam jam tum hominibus illustrem spectabilemque redderet, pretiosa illi vicissim dona conferebat, quam noverat præter suam Sponsi gloriam aliud nihil aut spectare aut spirare. [miracula facit:] Quo fiebat ut ex obsessis possessisque corporibus spurcissimos dæmones, virgo integerrima fugaret: ut, quomodo S. Petrus umbra, sic illa solo aspectu sanaret ægros: ut denique ventos & tempestates aut averteret aut sedaret sic, tamquam elementa sine sensu vocem ejus imperiumque sentirent. Noxias præterea volucres ab agrorum depopulatione, solo nutu voluntatis, arcebat: &, quæ Dei mandatis fideliter obsequendo, primorum generis humani parentum innocentiam revexerat, moribusque castissimis repræsentabat, eorum quoque privilegiis fruebatur. Si quando sese ex ejus ovibus aliqua segregabat, ut pro concessis pascuis fruges vetitas attingeret furtimque carperet, privatorumque adeo segetes depasceretur; eam, non præcipiti cursu, non immoderato clamore, non intentato pedo, non immissis canibus injectisve glebis, ut pastores solent, coërcebat: sed sine iracundia, sine vi, sine contumelia, suaviter & sola dumtaxat ac tacita suæ voluntatis significatione, ut mos est Angelis loqui, ab alieno pabulamento furtoque revocabat. Nec minus est illud aut admirabile aut inusitatum, [illustratur stella præcedente:] quod ad serenitatem & claritatem ejus animæ declarandam, simul & testificandum, quam sibi in ea complaceret: stellam illi Dominus Jesus Christus fulgentem claramque concesserat, quæ illam visibiliter diu noctuque præcederet, & in terras delapsa, ad cælestem cum ipso conversationem familiaremque congressum disponeret, sursumque modo ad psalmodiam, modo ad orationem, quæ mente fit, cor ejus purissimum e terris evocaret: ut si, quæ Christum justitiæ solem assidue meditabatur & quærebat, ancilla eadem & Regina, Regum æquans animos, humanisque rebus amoribusque superior; ad dilectum suum, ut tres olim ab Oriente Reges, nisi stellæ ductu ambitiosoque famulatu, satis magnifice pervenire non posset.
[6] Fama pulchritudinis ejus excitus, Biturigum Comitis seu Dynastæ filius, quem Officii Lectiones Principis patriæ filium vocant, [a nobiliore juvene] curiositate ductus, seu verius amore captus, per speciem venationis Villemontium devenit: invenitque in loco, quem modo dixi, orationis, pastoritio cultu ac simplicitate puellam, quam quærebat, orantem. Ut vidit, ut periit. Adolescens subito virginis amore inflammatus, statim ex equo exscendere, comiter illam ac peramanter salutare, blandis sermonibus alloqui, suum illi amorem, ægre primum, subverecunde ac difficulter, sed candide tandem aperire, ultroque confiteri, dominam illam appellare, se servum ejus humillimum profiteri, Quid multa? ne fraudem ab amatore suspicaretur, aut vim metueret a Principe, serio & ex animo de legitimis nuptiis inferre sermonem, amorem suum contestari, [oblatas nuptias] offerre genialis lecti consortium, oblatam ex humili summam fortunam commendare; jactare pulchritudinem, nobilitatem, fortitudinem suam; quibus animi, corporis, naturæque dotibus ceteris omnibus totius Provinciæ præcelleret: largas opes ostentare, quibus abundaret; paternum Principatum cum ipsa, jure conjugii communicandum proponere, quem hereditario jure ipse speraret, [generose rejicit.] unaque vitæ spondere delicias, aulæque gratiam polliceri; nihil deniq; blanditiarum omittere, nihil prætermittere officiorum, quibus virginis animum emollire, sibi demereri, & ad sui amorem posset inflectere. Ad vocem illa nuptiarum, a quibus toto pectore abhorrebat, primum ut in re insperata expavit, tum etiam exhorruit: & ne quid simile aut proponeret aut speraret unquam, e vestigio, vultu ad severitatem composito, respondit: Ab infantia me totam Deo consecravi: sponsum mihi Christum Jesum & Dominum delegi: delegi, nec ullum unquam alium amatorem admittam: nulli sunt mihi ceteri præ illo, qui propter me homo factus ex Virgine, ad calamitates humanas ærumnasque nostras descendere non est dedignatus, quas una cum natura nostra assumpsit.
[7] Ad has tam severas voces, tamque inexpectatam repulsam, ab humilis præsertim fortunæ puella, qua summam hujus vitæ felicitatem, (quam aliæ negatam tam cupide ambiunt, oblatam tam avide complectuntur) hæc tam præcise, tam constanter rigideque respueret; stupere primum juvenis & admirari: urgere deinde adolescens amens amore, tum furere Princeps, vim puellæ intentare ac velle inferre; denique fugere famula Dei, Dynasta insequi, & cursu vir puellam facile prævertere; sistere fugientem, reluctantem comprehendere, ac tandem equi collo transversam imponere. Illa vix sexcentis, a loco ubi comprehensa fuerat, [raptorisque elapsa manibus,] passibus e manibus raptoris elabitur, atque in exigui rivi transitu, aut (ut modo apparet) in transcursu potius perexigui sinus æstuantis exundantisque fluvii, cui Gallice nomen Grauelle, sese ex equo raptim impetu saltuque dejicit. Fremere improbus & frendere Princeps, elapsa præda delusus & contemptus, atque (ut erat præferocis ac præcipitis ingenii, crudelis indolis, præfervidæ atque impotensis iræ) amorem in odium, sanam mentem in insaniam, rationem in rabiem furoremque convertere; stringere ensem de subito, [truncatur capite,] & puellæ innocentissimæ ac virgini integerrimæ caput amputare. Illa stans, ut erat cum vulnus accepit, & exsectum caput manibus sustinens, ter clara voce Nomen Jesu pronuntiavit; eoque testata est, se, non minus mortuam quam vivam, totam esse Christi Jesu, in omne tempus, omnemque adeo æternitatem. Quodque mirandum est magis, Martyr, suo funeri superstes & parentans sibi, præcisum caput suum in templum divi Martini, quod vulgo du Cros dicebatur, ductu Angelico mirabiliter deportavit, [in templo S. Martini sepeliture] sibique ipsa sepulcrum delegit. Templum vero illud, tantæ Virginis sepulcro, tantoque miraculo nobilitatum, restauratum primum ac refectum, magna deinceps accessione amplificatum est.
[8] Quis jam miracula persequatur, quæ inibi patrata sunt? Cæci visum, claudi incessum, surdi auditum, paralytici sensum, aridi ægrique ceteri sanitatem recepere, usumque membrorum. Auditi sunt ibidem concentus Angelici, tantaque fuit rerum mirabilium frequentia, ut S. Martini templum, tam sacri depositi custodia auctum atque exornatum, tantisque miraculis illustratum, quin etiam oppidum Sanctæ-Solangiæ nomen acceperit, [nunc S. Solangiæ dicta.] hodieque servet: quomodo & ob similem miraculorum celebritatem, sexcenta alia nomen item pristinum mutavere, ut ejus sibi nomen assumerent, cujus miraculorum splendor populos ad se concitaret: ut contigit Parisiis templo S. Vincentii Martyris & templo sanctorum Apostolorum Petri & Pauli: Biturigibus, (ut cetera prætermittam) templo eorumdem Apostolorum & Beatæ Virginis a Navi: quorum primum jam ignotum est præterquam sub nomine S. Germani a Pratis, alterum sub nomine S. Genovefæ; tertium sub nomine S. Ambrosii, quartum denique sub nomine S. Sulpitii.
CAPUT II.
Reliquiarum translationes etiam in supplicationibus. Pluvia impetrata. Cultus sacer.
[9] Postquam diu in vulgari sepulcro quievissent sacræ S. Solangiæ reliquiæ, [Reliquiæ includuntur capsæ ligneæ.] capsula deinde lignea paulo honorificentius sunt inclusæ. Verum loci incolæ peregrinorum undequaque ad sanctæ Virginis sepulcrum confluentium multitudine permoti, capsam æris Corinthii deaurati fieri curarunt, & a Domino Joanne de Villiers, [dein ænea deauratæ.] tum Reverendissimi Archiepiscopi Bituricensis a Michaëlis de Bucy Vicario generali, impetrarunt, ut in novam illam, decentioremque capsam Corpus Virginis & Martyris & ossa pretiosa transferrentur: id quod ab admodum Reverendo Domino b Dionysio de Bar, olim sancti Papuli Volcarum Episcopo, solenniter perfectum est, ut constat ex litteris ad eum datis ab eodem Vicario generali; quibus etiam concessit quadraginta dierum Indulgentiam, tum iis qui translationi interessent, tum iis maxime qui suis facultatibus tam sanctum opus promovissent. Nec prætermittendum hoc loco est, id quod plurimum facit ad hujus historiæ illustrationem juxta ac confirmationem, capsam illam, sex æris Corinthii laminis deauratis affabre elaboratis circumtectam, [cui in sculptum martyrium.] in quibus exprimuntur ad vivum, Dynastæ filius raptor Virginis, Virgo in ejus equum imposita; eadem ex equo desiliens; post truncato capite, caputque suum præferens, postremo animæ ejus apotheosis & in cælum deportatio ministerio Angelorum.
[10] [Eadem a Calvinistarum rabie præservata.] Mirum est hanc capsam ad nos integram pervenisse, cum hæresis superiori seculo, tam obfirmata improbitate tamque sacrilega impietate, Sanctorum Reliquias impugnarit, disperserit, everterit, quas nobis & antiquitas tam studiose servaverat, & Patrum pietas tam pretiosis donariis exornarat, & fidelium veneratio tantopere commendarat. Urbes hujus regni munitissimæ ac celeberrimæ, nec tueri potuerunt, nec a communi incendio eripere sanctorum Corpora, quæ illis, ut quondam Antiochiæ corpus c S. Simeonis Stylitæ, murus erant & propugnaculum. Lugdunum SS. Irenæum & Bonaventuram amisit: Cæsarodunum SS. Martinum & d Franciscum de Paula: Avaricum Biturigum B. e Joannam Reginam olim Franciæ, & B. Massæum, unum ex duodecim primis Sancti Francisci Assisinatis sociis: Vienna Austriaca, spoliata est sacris Sanctorum lipsanis, quibus Metropolitanæ ejus ecclesiæ chorus sancte coronabatur. Prætermitto Genabum urbesque consimiles, quæ parem jacturam passæ sunt: & tamen in tam generali incendio, quo res sanctissimæ, tanta custodia, tam diu, tam studiose asservatæ conflagrarunt; exiguum S. Solangiæ oppidum, indefensum, nullo murorum circuitu, undequaque raptoribus pervium, diu noctuque patens, in campestri planitie, & quod caput est, sub potentissimorum Dynastarum hæreticorum, qui pestem illam Galliæ importabant, clientelari dominatu, suum illum thesaurum intactum hodieque, illibatumque servat, tam multis aliis direptis, expilatis, malleo confractis, liquatis & in monetam cusis, projectis, combustis & in cineres redactis Sanctorum ossibus, & in ventos dissipatis.
[11] Siccitatis tempore, Bituriges urbiumque circum vicinarum oppidorumque incolæ ad S. Solangiam recurrunt: [quæ tempore siccitatis] vixque observatum est, Patronam potentissimam, maximeque apud Deum gratiosam, frustra invocatam. Apparatus autem supplicationis, quod ad Bituriges attinet, est hujusmodi. Rusticani duo, [a supplicātibus circumferuntur,] ex ipso S. Solangiæ oppido delecti, capsæ humeros subjicientes, floreis ad brachia sertis & coronis, nudo capite, nudis pedibus, totum iter conficiunt: quos comitantur seque illis ex condicto adjungunt vicini, cum suis vexillis ac crucibus. S. Privati Parochus primus in ipso suburbio sacras Reliquias excipit: Præfectus urbis & Consules Quatuor-viri, magnis facibus ardentibus, extra pomœrium; S. Stephani Clerus, unaque Prætor Urbanus cum suo Senatu intra pomœrium occurrunt, & ad Metropolitanum S. Stephani templum honorifice ac religiose deducunt: tum post aliquas inibi preces itur in ædem sacram B. Virginis, quam vocant de Salis, ibique Missa solenniter celebratur de B. Virgine Dei Genitrice. Templum autem istud de Salis omnium est augustissimum, [pompa ac religione singulari;] & religione antiquissimum, a Sancto nimirum Ursino extructum, in ipso loco, in quo primus ille Biturigum Apostolus (quem viri doctissimi merito fuisse existimant f Nathanaëlem, verum illum sine dolo Israëlitam, Christi Domini tantopere ore laudatum) in urbe tum Galliarum primaria, Euangelicæ prædicationi dedit initium. Sub ejus Missæ finem rusticani duo, qui collum sacris Reliquiis supposuerunt, Christi corpus accipiunt. Fuit illud tempus cum etiam jejunium triduanum præmittebant (nunc pervigilio contenti) & sane merito: [immobilis est si nefarii portitores.] nam sanctitatem Virgo non postulare modo videtur, sed & flagitare atque omnino & severe exigere ab iis, a quibus se deferri sinit. Paucis ab hinc annis (res est omnibus nota) viri duo nequam, vitæ contaminatæ & ob depravatos mores famosi, nullis unquam viribus sacras Virginis Reliquias ex templi atrio movere potuerunt. Anno MDCXXXI ex oppidanis duobus sacro feretro portando deputatis, unus in reditu supplicationis ad pagum vicinum, cui nomen Paracy, cum ex occasione nescio qua, subito motu æstuque effervescentis iracundiæ, non sine publico scandalo circumstantium, dejerasset; e vestigio pœnam peccati sensit in omnium conspectu, uno ex longuriis seu sacri feretri brachiis depresso, & graviter ejus humerum premente, sursum in aërem sublato altero: cum interea socius innoxius, qui feretro eidem succollabat, nihil incommodi sentiret. Id quod fuit omnibus tam perspicuum, ut Sacerdos ipse qui vices Parochi obibat, arbitratus ruiturum feretrum nisi succurreretur; in lapsum inclinanti se sacro oneri supposuerit, quo illud sustineret, & ruinæ, quæ proxima videbatur, occurreret. Tandem dejerator ille, miraculo admonitus, cognito peccato, & venia ex animo atque ex intimo corde a Deo petita, quod reliquum erat itineris, ea facilitate decurrit, qua cœperat innocens. Sed ut ad institutum revertar; expletis omnibus, quas modo commemoravi, ceremoniis, capsa ad S. Privati refertur: inde ad S. Solangiæ reportatur unde exportata fuerat, præsente semper loci Parocho, & sacram ducente pompam.
[12] Ceterum ista supplicatio numquam nisi porta Gordonica ingreditur, qui modo locus trivium est forumque percelebre, in quo porta urbis erat olim, qua iter erat Sancerram, tum Castrum Gordonicum, ut nunc Sancerram, g quasi Sacrum-Cereris, dictam, quod Cereri dicata & consecrata esset, quam terræ Deam antiqui existimaverunt, unde & urbs typicum habet scutum; Occam auream argentea vitta constrictam, in campo ut vocant coccineo quondam, nunc cæruleo sive cyaneo. In eum ergo locum, ut in trivium forumque rerum venalium, ut dixi, celeberrimum, confluit ut plurimum plebeiorum copiosa multitudo, acciditque anno MDCXXXV, VI Maji, ut in conferta populi turba, [an. 1635 ad Calvinista submovendam blasphemiam] Calvinista nescio quis, cum frequens populus supplicationem prosequeretur, passimque more institutoque majorum comprecantium vocibus compita personarent; S. Solangia ora pro nobis (siccitas erat pro tempestate maxima, eamque ob causam S. Solangiæ capsa, solenni ritu & usitata pompa, deferebarur) Quorsum, inquit iste, & cui bono capsa isthæc deportatur? propterea, credo, cæli cataractæ patebunt, quod illa tota urbe circumferatur! Verum blasphemi hujus brevi Deus occlusit os, impudens juxta atque impium. Statim enim a primo Missæ principio ad Sanguinis Christi consecrationem & adorationem, effusus imber ex nubibus, [imber effusus decidit;] perspicue declaravit, quam esset præsens & efficax S. Solangiæ patrocinium, ad pluviam impetrandam. Anno deinde MDCXXXVII, hoc est duobus post annis, [iterum an 1637.] ob similem necessitatem delatæ sunt S. Solangiæ Reliquiæ. Processerunt obviam S. Stephani Clerus urbisque Præfectus ad S. Lazari: toto sacrificii tempore, quod ex more oblatum est in templo de Salis, decidit copiosus imber; & annis deinceps consequentibus, quoties præcessit supplicatio, toties imbres sunt secuti, ipsoque adeo hoc anno MDCLVIII, [& sæpius usque ad an, 1658.] quo hæc scribo.
[13] Tot tantisque & tam crebris beneficiis præventi provocatique Bituriges, suarum esse partium existimaverunt, gratitudinis suæ publicum extare testimonium æternumque monumentum: quem ad finem, collatitia pecunia perfectam, magnificam sane pretiosamque capsam argenteam, benefactrici suæ anno MDCLVII obtulerunt, qua prior æris, [post argenteā capsam factam an, 1657.] ut dictum est, Corinthii includitur: quæ ut primum Biturigas delata est, sequente pompam innumerabili populi multitudine, statim a supplicatione nubes, cælestium aquarum receptacula, largissimis effusis imbribus, sitientas terras, in summa ariditate camporum, late irrigarunt. Adeo in invocantes benefica est S. Solangia. Quæ quamvis non semper pari celeritate respondeat implorantium votis; perstat nihilominus in antiqua possessione satisfaciendi serius ocius eorum piæ expectationi justisque desideriis, imbres suis temporibus procurando, temperandæ & emolliendæ agrorum siccitati. Nec his dumtaxat terminis ac cancellis patrocinium suum circumscribit: exaudit generatim invocantes omnes, pro peste extirpanda, morbis averruncandis, ceterisque publicis æque ac privatis calamitatibus avertendis, ut Bituriges propriis experimentis proxime didicerunt annis superioribus.
[14] [colitur 10 Maji, & feria 2 Pentecostes,] Festum S. Solangiæ celebratur decima Maji, die nimirum ejus martyrii; præterea feria secunda Pentecostes, die translationis Reliquiarum simul & dedicationis templi: quibus diebus populus ad tria, quatuor, quinque nonnunquam millia supplicationem prosequitur, [cum supplicatione publica] ad locum, quem olim precibus suis nobilitavit: qui vulgo campus S. Solangiæ, ut jam supra monuimus, nuncupatur, in quo erecta Crux est. Atque ut tantam populi multitudinem via regia capere non potest; ita fit ut promiscua, turba conculcet ac proterat obvias novales, pro anni tempestate florentes, [absque detrimento novalium.] tritico non modo in culmum adolescente, sed & culmo se in fructum induente, granoque e vagina erumpente: mirumque omnino est, sic protritas novales nihil inde capere detrimenti, culmosque biduo sic vegetos rectosque resurgere, ac si nemo illos hominum proculcasset. Cujus miraculi jam omnium ore celebrati anno MDCXXXVII testis oculatus esse voluit Henricus Borbonius secundus, Princeps Condæus, tum Biturigibus agens. Supplicatio, quæ S. Solangiæ capsam, [uti coram vidit Princeps Condæus anno 1637.] Biturigibus ex condicto ad S. Solangiæ oppidum ad hoc ipsum profecta, Kal. Iunii feria post Pentecosten secunda Biturigas deportavit (incidebat eo anno festum Pentecostes in XXXI Maji) fuit quatuor aut quinque millium, suscepta hortatore R. P. Andrea Bullengero Augustiniano; cui proclive fuit populum Bituricensem ad illud erga S. Solangiam officium pietatis impellere, cum popularem ejus eloquentiam vimque plebem concitandi incredibilem insuper imbrium raritas adjuvaret, anno culpante sidera agros torrentia; nec tantum nihil colligendi metus urgeret, sed jam prope adesset messis desperatio. Vidit ergo Illustrissimus Protoprinceps, & cum admiratione vidit, effectum illum divinæ bonitatis, in gratiam generalis Biturigum Patronæ.
[5] Nec hoc miraculum novum est, aut a paucis dumtaxat annis observatum. Nam in antiquis annalium monumentis reperitur, in simili supplicatione, cum S. Solangiæ capsa in locum, [ita olim Iudæi transitum prohibentis,] quem dixi, deferretur, populusque ex more per Judæi cujusdam campum cannabe consitum transire vellet; Judæum obstitisse, transitum pernegasse, seque ad vim, si inferretur, repellendam comparasse: Parochum populum submovisse, aliaque via supplicationem deduxisse. [cannabis exaruit.] Sed, Deo Judæi facinus publicum vindicante, statim rorem exiguum in Judæi cannabim decidisse, solisque radiis sic tamquam uredine percussam, repente totam exaruisse: cum contra, novales, late circum protritæ, vegetiores lætioresque consurrexissent. Hoc miraculum, inquam, non potest esse nisi antiquissimum, cum Judæi ex Gallia non fuerint exacti primum, ante annum MCXC; cumque, interjectis octo annis, postliminio rediissent; non in perpetuum exularint, ante annum MCCCXXIII: ex quo efficitur, a multis retro annis S. Solangiam novalium proculcatarum, ab iis qui solennibus eam supplicationibus venerarentur, procurationem suscepisse.
ANNOTATA.
a Michael de Bucy electus anno 1505, mortuus 1511.
b Dionysius de Bar ex nobili Bituricensi Episcopus S. Papuli factus anno 1468, sed translatus anno 1471 ad Ecclesiam Tutellensem, recepit iterum Sedem S. Papuli an. 1495, mortuus an. 1517.
c em>Acta hujus varia illustravimus ad diem 5 Ianuarii.
d Quomodo S. Francisci de Paula corpus ab Hugonottis fuerit combustum, & Reliquiæ aliquæ servatæ, deduximus 2 Aprilis ad ejus Vitam pag. 221 & sequenti. De aliis suo tempore agendum erit.
e Acta B. Joannæ dedimus 4 Februarii, in quibus cap. 4 refertur rabies Calvinistarum, ejus corpus comburentium.
f De hac opinione agendum erit ad ejus Vitam 9 Novembris, uti etiam ad Vitam S. Bartholomæi Apostoli 25 Augusti: quod alii hunc, alii S. Simonem aut alium censeant Nathanaëlem fuisse.
g Quis credat nomen loci quod abolito veteri diu post S. Solangiæ ætatem succeßit, nomen accepisse a profanæ superstitionis ritu? Scuta etiam istiusmodi paucis seculis non esse antiquiora satis constat: verosimiliorem igitur nominis etymologiam Sancerrani requirant oportet.
CAPUT III.
Picturarum modus. Tempus & auctor martyrii, & comparatio cum S. Genovefa.
[16] b>Pingitur ut plurimum S. Solangia, a caput suum sustinens: quomodo & S. Dionysius b Galliarum Apostolus: S. Nicasius Rhotomagensis Antistes a S. Dionysio designatus: [pingitur caput sustinens,] Magnus ille Manlius Severinus Boëthius Romanus idem & Senator & Consul, quem Theodoricus Italiæ Rex capite truncari jussit anno DXXV: quomodo & c S. Desiderius Episcopus Lingonensis: Sanctus denique Justus, Altissiodorensis, Martyr novennis, [aut cum ense & palma,] Bellovacensium Patronus. Alias repræsentatur ut Virgo & Martyr, dextera ensem, sinistra palmam præferens.
[17] [quo tempore passasit, inquiritur,] Quod ad martyrii tempus attinet nullum ejus aliud nobis lumen affulget, ex ipsius vitæ historia, quam necessario post annum quadringentesimum esse defunctam, cum narret, Martyrem, præcisum sibi caput deportasse in templum d S. Martini, quem mortuum esse constat anno CCCCII sub Imperio Arcadii & Honorii, Magni Theodosii filiorum. Quod superest, eadem historia affirmat, a Dynastæ Biturigum filio interfectam. Videtur autem illa vox Dynastæ, insinuare Avarici Biturigum, Provinciæque possessorem, quales cum supremo Dominii jure esse cœperunt Comites seu Gubernatores Provinciarum regni, ab adventu Regis Hugonis Capeti ad regni coronam anno DCCCCLXXXVII. Deinde vero, post annos circiter centum, Rege Avaricum Biturigum resumente, gesta est provincia ab iis Gubernatoribus, qui jam non essent ejus supremo jure Domini: idque ad illud tempus, quo Rex Joannes a suo ab Anglia reditu MCCCLX, post carcerem annorum quatuor dierum quinque & triginta, Provinciam in Ducatum & Patriciatum erigens, Joanni a Francia filio suo donavit illam fiduciariam: quem & multi postea Reges sunt imitati, qui eamdem fiduciario jure concesserunt quamplurimis e regio stemmate principibus viris æque ac feminis. Sed præterquam quod vox illa Principis seu Dynastæ, ex se indifferens, est & indefinita ad Gubernatores omnes significandos, sive provinciam privato jure possiderent, sive non; perspicuum est, ersi sumamus Dynastas in strictiori sensu, nisi nobis aliunde lumen affulgeat, nos adhuc morari in vasta nimis & vaga temporis ratione, ut ejus martyrii annum proxime definiamus.
[18] Quare notatio temporis quam quærimus penitus esset incerta, nisi Codex manuscriptus, qui in Bibliotheca RR. PP. Augustinianorum hujus urbis asservatur, in quo etiam continetur brevis chronologia hujus item urbis Archiepiscoporum, nos faceret certiores, S. Solangiam martyrium consummasse, ipsissimis manibus Bernardi provinciæ Comitis, [videtur passa sec. 9] tempore Frotarii Archiepiscopi Bituricensis. Frotarius autem iste fuerat primum Archiepiscopus Burdegalensis, & ut talis Concilio Trecassino subscriptus invenitur, anno DCCCLXVII. Vastato deinde a Normannis Burdegalensi agro, favore Regis Caroli Calvi ipse se in Pictaviensem Episcoparum intromisit, post etiam in Bituricensem Archiepiscopatum intrusit, Regis ejusdem favore, vel extremo anno DCCCLXXV vel ineunte DCCCLXXVI, mortuo Vulphado. Paulo vero post a Legatis Apostolicis & a Rege, Paschale festum apud S. Dionysium celebrante, indicta in mensem Julium proximum Pontigonensi Synodo generali, cum per adulationem aulicam Regi placentia Frotarius esset locutus, de Primatu Angesigi Senonensis Episcopi; pridie Idus Julii, Legatorum Apostolicorum auctoritate, lecta est in Synodo proclamatio ejusdem Frotarii Burdegalensis Arhciepiscopi, ut ei liceret Bituricensem Metropolim occupare; quod & fecit, frustra reclamantibus unanimi consensu Episcopis. Rege præterea annitente, & cum Romano Pontifice Joanne VIII instante, ut hanc sive introductionem sive intrusionem approbare, & sua auctoritate confirmare dignaretur; responsum Pontifex satis diu distulit; tandem legitime admonitus, factusque certior Archiepiscopatum Bituricensem vacare, morte Vulphadi sexto nonas Octobris DCCCLXXV, aut, ut alii volunt, pridie Kalendas Aprilis sequentis anni DCCCLXXVI vita functi; scripsit ad Regem anno DCCCLXXVI Octobri mense (quæ est epistolarum ejus octava) itemque ad Frotarium (quæ est trigesima septima) & huic Archiepiscopo Burdegalensi, Bituricensis Archiepiscopatus administrationem indulsit, id quod vocat, facere Cardinalem & Incardinare.
[19] Sub id tempus, Comes erat Avarici Biturigum Bernardus, [& occisa a Bernardo Comite.] Bernardi Pictavorum Comitis & Bilichildis filius, frater natu minor Ranulphi, primi ejus nuncupationis Pictavorum Comitis, primique Aquitaniæ Ducis a Carolo Calvo creati, cum regnum Aquitaniæ suppressit rursusque Ducatum instituit anno DCCCLVI. Præterea Bernardus ille Comes Biturigum, Marchio erat Nivernensis: unde & prædictus Papa Joannes VIII, in sua epistola CV, Marchionem & Marchionum nobilissimum nominat: Comes erat insuper Arveniæ. Bernardus igitur ille, Avarici Biturigum & Arverniæ Comes Marchioque Nivernensis, potens ut erat, omni conatu intercessit, hoc est potentissime obstitit huic Frotarii introductioni, bona illius omnia pigneratus est, sibique vindicavit: quibus & Archiepiscopo interdixit, ac ne liberum quidem illi Bituricensis urbis ingressum reliquit. Quod cum cognovisset Pontifex, Comitem officii sui admonuit: cumque nihilominus in proposito persisteret, & Archiepiscopo porro molestus esse pergeret; pertinacem denique a fidelium communione submovit anno DCCCLXXVIII, ut constat ex ejus Epistola CXX: in qua illum vocat filium Bernardi & Bilichildis, & sacrilegum bonorum Ecclesiæ invasorem. Sed & idem Pontifex eodem anno DCCCLXXVIII, coacto apud Trecas magno Episcoporum conventu (cum Rege Carolo Calvo mortuo, sub ejus filio successore Ludovico Balbo venisset in Gallias) recitatis Sardicensis & Africani Concilii sanctionibus, quibus Episcopi ad alias Ecclesias, sua relicta, transire prohiberentur; decrevit, ut qui suis Sedibus abiisent ad eas reverterentur. Cujus vi decreti Frotarius compulsus est, dimissa Bituricensi Ecclesia, transire ad Pictavos VII Idus Septembris, postquam Sedem Bituricensem occupasset annis tribus & diebus quatuordecim: ubi & mortuus est, atque in Abbatia S. Cypriani, quam ipse exædificaverat, sepultus. Ex his, quæ dicta sunt hactenus, non obscure colligi potest, quo circiter anno S. Solangia ad virginitatis lilium martyrii rosas adjunxerit: nempe sub Frotario ipsissimisque manibus Bernardi Comitis Biturigum, Bernardi Pictavorum Comitis & Bilichildis filii: hoc est, intra triennium introductionis, administrationis, & depositionis Frotarii, die X Maji, qui dies ejus memoriæ sacer est. Quo vero præcise trium illorum annorum; incertum. Quamquam &, quæ diximus hactenus, ex probatissimis licet auctoribus selecta, suos habent e auctores qui contra sentiant: tanta est scriptorum illius temporis vel opinionum diversitas vel incuria, suasque adeo patiuntur difficultates. Nos in tanta sententiarum varietate, probabilitatem & optimorum scriptorum auctoritatem secuti sumus. Exurgat aliquis aliquando, qui certius aliquid feliciter & inveniat & proferat! quod si quis fecerit; nos non gravate amplectemur.
[20] Quis jam in tanta Virgine non admiretur amorem virginitatis, [Cælestia dona ei collata.] vim amoris erga Christum, bonitatem, providentiamque Divinam erga humilem & ad hominum sensum abjectam ovium custodem in agro Bituricensi? Amorem quidem virginitatis: qui non cessit nec ullo modo inflexus est ad oblatas ultro Principis nuptias, puellæ humili terræque, si non & cœli fuisset, filiæ, ne thesaurum puritatis amitteret: quem nobis ut natura concedit, sic sola gratia servat & tuetur. Vim vero amoris incredibilem erga Christum, qui jam inde ab anno ætatis septimo sic virgunculæ cor occuparit, ut mori maluerit, quam Sponso displicere nuntiumque remittere. Divinæ denique providentiæ bonitatem, quæ famulæ suæ, nulla natalium claritate nobili, provinciam integram illustremque subjecit, cujus illa vivens nec pro sua conditione sperare poterat, & ultro a Principe oblatum respuerat dominatum. Nunc vero perfugium est & sacra anchora calamitosis omnibus; ad eamque tam certus est recursus, ut invocasse, sit satis, præsertim tempore siccitatis; quo tempore tam prompte pluviam impetrat, ac si cataractarum cæli claves haberet ad manum. Sanctorum plurimi dæmonibus imperant: alii morborum & valetudinis, vitæ ac necis, videntur habere potestatem: aliis in tempestates, ventos, elementa, concessa potestas est: nonnullis virginitas cessit in partem; quibusdam martyrii palma in sortem venit; utraque aliis conjunctim. Sed quam multi reperientur, quorum sepulcra concentus Angelorum sæpius exornarint? Quam pauci, qui suæ in terris commorationis illustria vestigia, quod vix fabulæ finxerunt in cælis, ad omnem posteritatis memoriam impressa reliquerint? Quam rari, qui caput suum præcisum manibus gestaverint, eoque detulerint, ubi populorum concursu ac veneratione colerentur? Multine numerabuntur, qui post mortem sint locuti, quique tantum habeant in patrocinio suo auctoritatis, ut regionibus integris, aquarum inopia laborantibus, imbres ad voluntatem impetrent? At Deus in una S. Solangia varia illa dona collegit, & in ejus gratiam ea mente concessit, ut esset omnibus venerationi: Biturigibus imprimis, quorum preces tam benigne audit, & tam humaniter juxta ac potenter exaudit. Oremus & nos ut cordi nostro Jesum imprimat, ejusque amorem tam profunde insculpat, ut ex ejus abundantia lingua sæpe pronuntiet, quod cor amabit. Oremus, ut a Deo nobis impetret imperium in ventos animorum nostrorum & turbines, hoc est in perturbationes tranquillitatis inimicas: ut lacrymarum imbres exoret, imbribus omnibus pretiosiores quos unquam agro Bituricensi impetrarit, & quibus cælum nihil in terras potest fructuosius effundere.
[21] Ceterum, quis non deprehendit in Bituricensi provincia f Genovefam alteram? Si Genovefa Parisiensis, [confertur cum S. Genovefa.] humili loco nata est, rusticana, custos ovium & virgo; est item Bituricensis. Camporum planities utrique oratorium fuit, ubi cum Deo familiarius agerent: quotidianus oves pascendi usus & exercitatio, materiam utrique pietatis subministravit, mentis illarum oculis repræsentando, cum tenerrimo sensu amoris, summum omnium primariumque Pastorem, deperditam ovem quærentem, quæsitam & inventam imponentem humeris & ad ovile reportantem, cælestibus inde domiciliis inferendam. S. Genovefa Parisiorum Patrona est Angelusque tutelaris; S. Solangia Biturigum. Parisiis, agris sitientibus æstuque laborantibus, S. Genovefa perfugium est: Biturigibus, S. Solangia. Quod si utriusque merita comparationem patiuntur (quamquam de Sanctorum meritis judicare nostrum non est, cum Deus sit eorum & judex & remunerator) una re mihi videtur S. Solangia S. Genovefæ longe præcellere, quod nempe ad virginitatis gratiam, gloriam quoque martyrii adjunxit, duplicemque promeruit coronam; cum S. Genovefæ virginitatis dumtaxat aureola debeatur.
ANNOTATA.
a Hac specie, omnibus fere per Gallias Martyribus capite truncatis communi, non arbitramur, ex prima ejus institutione, aliud fuisse designatum, quam quo mortis genere suum illi certamen consummarint: quod tamen posteri traxerint in occasionem traditionis, quasi suum illi caput manibus sublatum post mortem portarint. An autem Sanctis hic indicatis ac nominatim S. Solangiæ id ipsum vere contigerit, nostrum non est definire: solum possumus hic requirere majorem antiquioremque id asserentium auctoritatem; de ceteris vero opinari uni aut alteri fortaßis accidisse, quod ad innumeros alios, exemplo ab imaginibus sumpto, plebeia credulitas transtulit.
b Imo Parisiensium Apostolus, ut Sirmondus & alii Galli observant, de quo agendum erit 9 Octobris, uti de S. Nicasio II Octobris, de Severino Boëthio 23 Octobris.
c Vitam S. Desiderii, capite amputato Martyris effecti, a Warnahario excultam damus ex variis MSS. 23 Maji: in qua non refertur quod a morte caput suum tulerit. De S. Justo agendum erit 18 Octobris.
d Imo S. Martinum mortuum esse Attico & Cæsario Consulibus anno 397 alibi docuimus.
e In his Labbæus supra citatus opinioni isti parvam fidem adhibens, Principis filium, forte Vicecomitis aut alicujus Biturigum Comitis, asserit intelligo posse.
f Acta S. Genovefæ dedimus 3 Ianuarii.
HYMNUS ANTIQUUS.
Solongia, Virgo & Martyres apud Bituriges (S.)
Iam gratulemur hodie Christo, Sanctorum gloriæ,
Qui Beatæ Solongiæ, æterna dedit præmia.
Hæc Beata Solongia solum Christum puro corde
Dilexit, ab infantia immunis ab omni sorde.
Christū credens Christū colens & amās super omnia,
Sathan calcans, mundū spernens, & carnis frangēs vitia.
Jesum quem vivens detulit scriptum in corde jugiter,
Trino sermone protulit, Moriendo feliciter.
In cælesti collegio hæc Beata Solongia,
Pudicitiæ lilio coronatur cum gloria.
Villa-montis honoratur odore sui nominis;
Rivus fontis rubricatur ejus colore sanguinis.
Hæc humanum conjugium amore Christi respuit:
Propter quod & martyrium virgo sancta sustinuit.
Caput abscissum levavit, favente Christi gratia:
Et ad locum deportavit, in quo nunc est ecclesia.
In quo sanantur languores ipsius sanctis precibus:
Morbi, febres & dolores a multorum corporibus.
Laudem honorem gloriam Trinitati altissimæ,
Per Beatam Solongiam psallat virtus dignissime.
ANTIPHONA.
Solangia, Virgo veneranda, cujus festa celebranda, redierunt annua; Casta, prudens, & fidelis, impetrare nobis velis, gaudia perpetua. ℣ Ora pro nobis Beata Solangia. ℞ Ut digni efficiamur promissionibus Christi.
ORATIO.
Clementia pietatis tuæ, quæsumus, Domine Deus noster, universitatem Ecclesiæ tuæ propitio vultu respice, qui Beatissimam Solangiam, Virginem & Martyrem, cælesti gloria dignatus es feliciter sublimare. Per Dominum.
ALEXANDER PP. VII.
Solongia, Virgo & Martyres apud Bituriges (S.)
EX MSS.
Ad perpetuam rei memoriam. Cum, sicut accepimus, in Parochiali ecclesia, [Indulgentiæ pro Confraternitate S. Solangiæ in ejus ecclesia erectæ] de S. Solange vulgo nuncupata, Bituricensis Diœcesis, una pia & devota utriusque sexus Christi fidelium Confraternitas, sub invocatione S. Solangiæ, non tamen pro hominibus unius specialis artis, canonice erecta sive erigenda existat, cujus Confratres & Consorores quamplurima pietatis & caritatis opera exercere consueverunt; Nos, ut Confraternitas hujusmodi majora indies suscipiat incrementa, de omnipotentis Dei misericordia ac Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus fidelibus, qui dictam Confraternitatem ingredientur, postquam erit canonice erecta, die primo eorum ingressus, si vere pœnitentes & confessi sanctissimum Eucharistiæ Sacramentum sumpserint, Plenariam; nec non tam descriptis quam pro tempore describendis in eadem Confraternitate Confratribus & Consororibus, in cujuslibet eorum mortis articulo, si vere etiam pœnitentes & confessi ac sacra Communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint saltem contriti, nomen Jesu ore, si potuerint, sin autem corde devote invocaverint, etiam Plenariam; ac ipsis nunc & pro tempore Confratribus & Consororibus, vere pœnitentibus & confessis ac sacra Communione refectis, qui prædictæ Confraternitatis ecclesiam vel capellam seu oratorium decima die mensis Maji, a primis Vesperis usque ad occasum solis, die hujusmodi, singulis annis devote visitaverint; & ibi pro Christianorum Principium concordia, hæresum extirpatione, ac sanctæ Matris Ecclesiæ exaltatione pias ad Deum preces effuderint, Plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam & remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper eisdem, vere pariter pœnitentibus & confessis ac sacra Communione refectis, ecclesiam vel capellam seu oratorium hujusmodi in Purificationis, Annuntiationis, & Assumptionis G. Mariæ Virginis immaculatæ festis diebus, nec non in secundo Festo Pentecostes, ut præfatur, visitantibus & orantibus, quo die prædictorum id egerint, septem annos & totidem quadragenas; quoties vero Missis ac aliis Divinis Officiis, in dicta ecclesia vel capella seu oratorio pro tempore celebrandis & recitandis, aut congregationibus publicis vel privatis ipsius Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint seu componi fecerint vel procuraverint, ac etiam qui corpora defunctorum, tam Confratrum & Consororum hujusmodi quam aliorum, ad sepulturam associaverint; aut quascumque Processiones, de licentia Ordinarii faciendas, sanctissimumque Eucharistiæ sacramentum, tam in Processionibus quam cum ad infirmos alias ubicumque aut quomodocumque pro tempore deferetur, comitati fuerint; aut si impediti, campanæ ad id signo dato semel orationem Dominicam & salutationem Angelicam dixerint; aut etiam quinquies orationem & salutationem eamdem pro animabus defunctorum Confratrum & Consororum prædictorum recitaverint; aut demum aliquem ad viam salutis reduxerint, & ignorantes Præcepta Dei & ea quæ ad salutem sunt docueriunt; aut quodcumque aliud pietatis vel caritatis opus exercuerint; toties, pro quolibet prædictorum operum, sexaginta dies de injunctis eis aut alias quomodolibet debitis pœnitentiis, in forma Ecclesiæ consueta, relaxamus: præsentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem ut si alias dictis Confratribus aut Consororibus, præmissa peragentibus, aliqua alia Indulgentia perpetuo vel ad tempus nondum elapsum duratura, concessa fuerit; præsentes nullæ sint: utque etiam, si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, aut aggregetur vel quavis alia ratione uniatur, seu etiam quomodolibet instituatur, priores & quævis aliæ litteræ Apostolicæ illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso prorsus nullæ sint. Datum Romæ apud Sanctam Mariam majorem sub annulo Piscatoris, die decima nona Martii, MDCLVIII, Pontificatus nostri Anno Tertio.
[earumdem publicatio.] Annas de Levy de Ventadour, Dei Gratia Archiepiscopus Bituricensis, Aquitaniarum Primas, Regis Christianissimi Consiliarius ordinarius in suis sanctioribus Consiliis, universis præsentes litteras inspecturis salutem in Domino. Visis præsentibus Indugentiis, atque etiam erectione Confraternitatis sub invocatione S. Solangiæ in ecclesia Parochiali dictæ Sanctæ dedicata, facta auctoritate nostra; permisimus publicationem dictarum Indulgentiarum in nostra Diœcesi. Datum Biturigibus in Palatio nostro Archiepiscopali die vigesima secunda Maji, anno MDCLVIII.
[similes in alia intra urbem.] Est & aliud ejusdem Pontificis Alexandri VII Diploma, datum Romæ VI Martii MDCLVII, & hic XXVI Aprilis approbatum, quo Confraternitati, sub ejusdem S. Solangiæ invocatione auctoritate Apostolica & Patriarchali in seculari & Collegiata S. Petri-Puellarum ecclesia erectæ, pares omnino Indulgentiæ gratiæque conceduntur. Quod quoniam superiori simillimum est; ac nominibus dumtaxat mutatis eodem fere exemplo; hic prætetmittimus, lectorem admonuisse contenti.
Joannes de Villiers, in Decretis Licentiatus, Decanus Ecclesiæ Bituricensis, Reverendissimique in Christo Patris & Domini, Domini Michaëlis, Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ gratia Bituricensis Archiepiscopi; Aquitaniæ Primatis, in spiritualibus & temporalibus Generalis Vicarius; Reverendo in Christo Patri & Domino D. Dionysio de Bar, olim S. Papuli Episcopo, Salutem in Domino. [facultus Vicarii pro translatione Reliquiarū,] Exposuerunt nobis Procuratores fabricæ de S. Solangia, Bituricensis diœcesis, quod ipsi ad laudem Dei & honorem dictæque S. Solangiæ nominis propalationem, & ut a Christi fidelibus ibidem in dies affluentibus congruius decoretur & veneretur, unam cupri deaurati capsam fieri fecerunt, in quam ejusdem sanctæ Corpus & pretiosa in quadam alia antiqua ligni capsa existentia ossa transferri facere singulari devotione intendunt: hinc est quod nos eorumdem Procuratorum & aliorum dictæ Parochiæ parochianorum devotæ intentioni annuentes, quatenus hujusmodi antiquam ligneam capsam aperire, & ejusdem Sanctæ corpus, caput, reliquias, & ossa pretiosa prædicta ab eadem in dictam cupri capsam, observatis in talibus requisitis solennitatibus, transferre possitis, vobis facultatem impartimur & concedimus: nec non omnibus & singulis hujusmodi Translatione assistentibus seu interessentibus Christi fidelibus, qui de bonis sibi a Deo collatis ad onera & sumptus ibidem fiendos supportandos contribuerint, aut etiam manus adjutrices porrexerint; quadraginta dies de injunctis sibi pœnitentiis in Domino misericorditer relaxamus. Datum Bituris die ultima mensis Maji, MDXI, auctoritate memorati Reverendissimi Domini, qua fungimur in hac parte. Actum ut supra.
DE S. GVILLELMO PRESBYTERO
PONTISARÆ IN GALLIA.
ANNO MCXCII.
[Commentarius]
Guillelmus Presbyter Pontisaræ in Gallia (S.)
AUCTORE G. H.
Rigordus, Chronographus Philippi Augusti Francorum Regis, in hujus gestis ista scribit: Anno Domini millesimo centesimo nonagesimo secundo, vicesima die mensis Novembris, fuit eclipsis Lunæ particularis post mediam noctem in sexto gradu Geminorum, & duravit per duas horas. Majo vero sequenti, sexto Idus ipsius mensis, [dies obitus] tempore Rogationum apud Pontisaram Sacerdos quidam, Anglicus natione, Guillelmus nomine, sanctitate viræ & moribus pollens, [miracula] migravit ad Dominum. Ad cujus sepulcrum tempore mortis ipsius, Domino coperante, multa facta miracula, cæci illuminati, claudi curati, alii vero a variis morbis pristinæ sanitati plene restituti. [perogrinationes,] Fama autem tanti viri per orbem diffusa, de diversis partibus causa peregrinationis ad locum sepulturæ ipsius multos venire fecit. Hæc Rigordus. Sacra memoria hujus Thaumaturgi ad dictum X em>Maji, inscripta est variis Martyrologiis, de quo in MS. Florario Sanctorum ista traduntur: Apud Pontisaram Guillelmi Sacerdotis. Apud Grevenum in Auctario Vsuardi, sub annos MDXV & MDXXI excuso, ista leguntur: [memoria in fastis.] Apud Pontizaram S. Guillelmi Presbyteri & Confessoris, magnæ caritatis viri. Quæ eadem in Martyrologio Germanico Canisii traduntur: & hoc citato inscriptus est Catalogo generali Ferrarii. Richardus Witfordus in Martyrologio, quod Anglice secundum usum Ecclesiæ Sarisburiensis anno MDXVI Londini edidit, ista ad hanc diem habet: Item festum S. Guillelmi in Anglia nati, viri magnæ sanctitatis & plurimorum miraculorum. Quo die etiam Saussajus in supplemento Martyrologii Gallicani ista scribit: Apud Pontæsiam S. Guillelmi Presbyteri, animarum zelo & pietatis studiis artibusque præclari. Est autem Pontisara, seu Pons ad Oesiam fluvium, nonnullis scriptoribus Isaram, urbs sex leucis Parisis dißita: em>de qua latius egimus VIII Aprilis, ad Vitam S.Galterii Abbatis.
[2] Robertus monachus Autißiodorensis, qui istis temporibus floruit, nonnullis aliis circumstantiis hanc historiam describit: Eodem, inquit, anno, in Episcopatu Parisiensi apud castrum Pontisaram, Sacerdos quidam, Wilelmus nomine, dum Litanias, quæ sunt ante Ascensionem Domini cum populo ageret, subira ægritudine tactus defungitur. [ejus virtutes:] De hoc ferunt, quod miræ fuerit caritatis in pauperes viduasque & orphanos, vitiorumque vehemens insectator, ac divini officii vigilantissimus prosecutor; & licet in seculo degens, sed seculum omnino postponens: qui quam pure, quam accepte Deo servierit, patet ex frequentium ostensione signorum, quibus mirificat Dominus Sanctum suum. Hæc dictus Robertus, qui em>videtur obitum ejus referre ad annum MCXCII, Rigordus autē ad annum MCXCIII, dum post eclipsin mensis Novembris anni MCXCII dictum Guillelmum mortuum asserit Majo sequenti. Verum legendum arbitramur, Majo præcedenti, [tempus obitus Dominica Rogationum, an. 1192] & sic a Roberto idem annus fuerit indicatur. Ista autem conjectura præclare probatur ex diebus Rogationum seu Litaniarum ante Ascensionum Domini indicatis. Nam anno citato MCXCII cyclo Lunæ XV, Solis XXV litteris Dominicalibus ED, Pascha est celebratum die quinta Aprilis, festum Ascensionis XIV Maji, & Dominica præcedens die X ejusdem Maji quo dicitur obiisse, cum Litanias cum populo perageret: quæ ipsa Dominica videntur in Ecclesiis Gallicanis peragi cœptæ. Non potuerunt autem hæc referri ad annum præcedentem aut subsequentem; quia tunc hæc Dominica Rogationum incidit, aut in XIX Maji, aut in diem XII Maji.
DE B. BEATRICE ATESTINA
VIRGINE SANCTIMONIALI PATAVII.
ORDINIS S. BENEDICTI.
ANNO MCCXXVI
[Praefatio]
Beatrix Atestina, Ordinis S. Benedicti Patavii (B.)
AUCTORE G. H.
In illustrißima Principum Atestinorum familia multum usitata fuerunt celebria nomina Azonum & Beatricum, ista virorum, hæc seminarum: & harum fuerunt duæ vitæ sanctitate perspicuæ, scilicet Beatrix Azonis IX (quem Azolinum seu Acciolinum appellant) filia, [B. Beatrix ex familia Atestina,] cujus aliqua Acta dedimus in Appendice tomi secundi Ianuarii pag. 1138, spectantia ad diem XVIII, plura daturi in Supplemento ejusdem mensis, Altera B. Beatrix, illius amita & dicti Azonis soror fuit. cujus dicta factaque copiose litteris mandavisse Albertum-primarium Sacerdotem in cœnobio Montis Vinearum, [cujus vita antiquitus scripta desideratur.] testantur Bernardinus Scardeonius, lib. 2 Antiquitatum urbis Patavinæ Classe 6 pag. 119, & Ioannes Baptista Pigna, lib. 2 Historiæ Atestinæ pag. 149. Verum Alberti istius scriptum non amplius inveniri asseritur cap. 25 & ultimo Italicæ vitæ quam a Iacobo Philippo Tomasini, Civitatis novæ in Istria Episcopo, sub annum MDCXLI consecrato, editam anno MDCXIII, rursum anno MDCLXXIII recudendam curavit, & Gregorio Cardinali Barbarigo Episcopo Patavino dedicavit Soror Quieta Optata, Abbatissa monasterii S. Sophiæ Patavii, ubi corpus istius Beatæ habetur & colitur. Citatur etiam eodem loco Manuscriptum monasterii S. Joannis Baptistæ de Jemula, lingua vulgari de Vita Beatricis; citatur autem ut antiquitate proximum Alberti illius scripto, ante alios duodecim ibidem enumeratos & de Beatrice agentes scriptores: quare per R. P. Heraclium Christanellum, operis hujus promovendi studiosißimum, a quo impressam Vitam obtinueramus, institimus, ut illius saltem MS. copia nobis fieret; sed eo inde migrante, hic quoque conatus frustra fuit: neque ultra instandum credidimus, cum, expensis eorum qui illo usi fuerant scriptionibus Italicis, vidimus vix quidquam eos dicere, quod non inveniatur in duobus duorum auctorum elogiis hic proponendis, quibus posterioris saltem monumenti defectus abunde suppletur. Primus atque coævus Sanctæ est Monachus Paduanus, [laudatur a Monacho Patavino coævo] a cujus calamo habemus Chronicon, una cum Albertini Mussati historia Venetiis anno MDCXXXVI excusum. Hic lib. 3 pag. 37 sub hoc titulo, De venerabili Virgine Beatrice, sorore Marchionis Estensis, quæ in monte Jemulæ requiescit, subjungit hanc de ejus vitæ narrationem.
[2] Accedit ad laudem nobilissimæ domus Estensis, quod non solum est illustrium virorum præclaris operibus decorata; sed etiam ex ipsa processit generosa propagoin signium feminarum, quæ carnis concupiscentiam simul cum mundo vincentes, & de mundi principe viriliter triumphantes, ad regna siderea, sicut pie creditur, feliciter pervenerunt. Prima quarum extitit nobilissima virgo, [ut quæ nuptias aspernata,] re ac nomine Beatrix, soror prædicti Marchionis: quæ cum esset mira pulcritudine corporis & virtute multipliciter decorata, mundum cum sua pompa contemsit, mortalem sponsum accipere recusavit, ad castos amplexus æterni Sponsi, forma præ filiis hominum speciosi, cupiens pervenire. Hoc itaque sanctissimum propositum virginis devotissimæ, illustris frater ejus & amicorum turba & multitudo nobilium matronarum, amore præsentium immemores futurorum, nitebantur modis omnibus impedire: nunc mundi gloriam, nunc nobilis sponsi connubium, & dulcissimæ prolis felicitatem castæ virgini proponentes: pariterque suæ domus ruinam, amicorum tristitiam & inimicorum gaudium ex tali mutatione consequi asserebant. His & hujusmodi verbis ad decipiendum compositis, gloriosæ virginis animum conabantur a bono proposito revocare. Sed virgo prudentissima, septiformis Spiritus gratia illustrata, quæ linguas infantium disertas efficit, eorum verba, quamdam habentia speciem veritatis, sed existentia minime, pro nihilo reputabat; & quod soli Deo serviendum esset, quia quidquid aliud agitur in hac vita amittitur, argumentis efficacissimis ostendebat. Propositum itaque, [vitamque monasticā amplexe.] quod virgo sapiens corde conceperat, fructuosis affectans operibus adimplere; ad montem, qui Jemula appellatur, ubi est oratorium ad honorem B. Joannis Baptistæ constructum, cum quibusdam aliis honestis virginibus, eamdem cum ea intentionem habentibus, protinus convolavit: ibique in sancta conversatione indesinenter permanens, totam Italiam suæ sanctitatis causa Dominus illustravit.
[3] Fama igitur longe lateque de conversatione pretiosæ virginis discurrente, cœperunt multæ clarissimæ virgines, ex longinquis etiam partibus, quasi columbæ accipitrem fugientes,[plurimas ad se virgines congregarit,] ad prædictum locum accedere, cupientes tantæ virginis instrui disciplinis, & ejus sanctæ conversationis exemplis & colloquiis devotissimis informari. De quarum siquidem adventu illustris virgo Divinæ majestati gratias referebat, lacrymosis precibus deprecans Creatorem, ut qui de diversis regionibus hujusmodi virgines congregaverat, ad gloriam sui nominis & honorem, eas custodire in sanctæ religionis observantia dignaretur. De salubri itaque con̄silio prudentissimæ virginis Beatricis, omnes prædictæ virgines decē quamdam Desideratam sororem in Abbatissam elegerunt concorditer, quæ tam sanctissimo collegio deberet viriliter providere. Sub cujus regimine cum quanta humilitate, obedientia, patienta, & caritate duxerit Angelicam vitam virgo devota in terris, nimium prolixum esset singula enarrare; sed prout nobis sanctæ virgines retulerunt, [& omni virtutum genere instructa] quæ hujus piissimæ virginis meruerunt habere commercium, breviter dicimus, quod tam verba quam facta virginis gloriosæ erant discretione condita, honestate plena, bonitate conspicua, & Deo & hominibus gratiosa: ita quod per mores honestos & gestus corporis ordinatos, ac per ejus utiliter & pie prolata verba, ab omnibus credebatur, quod Deus veraciter in ejus cordis thalamo habitaret. Cumque multo tempore his prædictis & aliis virtutibus refulgens virgo clarissima, in divinis obsequiis & disciplinis regularibus permansisset; Rex cælestis, qui ejus speciem concupivit, ejus sanctissimam animam de vitæ præsentis ergastulo misericorditer liberavit, ut ornaret cælestem curiam ejus beato consortio: [post mortem in veneratione sit.] cujus radianti exemplo præsens Ecclesia extitit mirifice illustrata. Sanctissimum autem corpus ejus in prædicto cœnobio reverendo, in arca lapidea est honorifice cum aromatibus collocatum, ubi in magna veneratione usque ad præsens tempus habetur. Hæc Monachus Paduanus: cui subjungimus aliud elogium cum epitaphio, a supra citato Scardeonico scriptum, quod est hujusmodi.
[4] Dicendum nunc est de B. Beatrice Atestina, re & nomine sane Beata, ex Atheste municipio Patavino oriunda, [Item a Scardeoneo quod seculo contempto,] & e nobilissima progenie Accii Estensis ex secunda uxore filia: quæ licet in summis deliciis molliter educata fuisset, tamen Spiritus sancti ardore succensa, ob amorem Christi spretis omnibus hujus mundi illecebris, totam sese Deo ab infantili pæne ætate dicavit: nullum sibi optans sponsum alium nominari quam Christum. Et quamvis tam ob generis nobilitatem, quam etiam propter eximiam corporis pulcritudinem, a multis Principibus nobilissimis præmature ad connubium exposceretur; illa tamen stomachata & exosa penitus nuptiarum nomen, soli Christo desponsari se velle constanti animo respondebat. Brevi tandem tempore, utroque parente orbata, multis precibus conata est exorare Acciolniū fratrem suum, ut per eum liceret sibi sine ulla impensa dotis sponsalia Christi suscipere; quem toto corde ardebat, & ad cujus nuptias mente & spiritu anhelabat. [contra Marchionis fratris voluntatem,] Verum cum ille pernegaret; decrevit tandem e paternis ædibus clam fratre sese surripere, & Salarolæ monasterium, quod parum inde aberat, occulto ingredi; seque cum sacris illis virginibus non indignam sociam in perpetuum Dei servitio obligare. Atque metuens, ne qua forte vis aut molestia sua causa illis ipsis virginibus ingrueret vel a fatre vel a militibus, qui in Cerro & Calaone vicinis castellis tunc præsidio stabant; usa est in ea re consilio Jordani Forzatei Prioris S. Benedicti, & Alberti similiter Prioris Montis-Vinearum magnæ auctoritatis hominum, & affinitatis vinculo sibi conjunctorum. Hujus quoque consciam fecit Aloysiam Novercam, feminam prudentissimam; nec non Michaëlem, militem admodum strenuum, qui eo tempore Accello seu Montis-Silicis oppido præsidebat: ut si quid forte gravius ab Acciolio fratre vel a præsidio militari sacris virginibus immineret, una cum his Prioribus furorem fratris quovis modo mitigarent, ac etiam si opus foret vim vi repellerent.
[5] Rebus itaque omnibus ita dispositis, Beatrix amore Christi tota ardens, mutatis vestibus, a Jordano & ab Alberto, viris religiosis, qui juxta condictum eam foris expectabant, excepta, ab Atheste ad Salarolæ monasterium noctu honestissimo comitatu deducitur: [Salarolam se receperit habitumq; induerit:] ubi incredibili alacritate a virginibus illis suscepta, & Vestalem habitum statim induta, Sponso suo, quem tantopere concupierat, arctius copulatur. Tumultus interim repentinus in domo fratris exoritur: qui præ nimio furore vix potuit retineri, quin monasterium adortus, eam inde vi raperet, & Abbatissam cum virginibus male multaret. At hinc mater Aloysia, illinc Michael amicus & consanguineus irati hominis furorem compescunt, ac tantisper astu Jordani ea res differtur, donec furor ille recens efferbuit. Verum tantum valuit Beatricis ac trepidantium Sororum humilis & assidua deprecatio, ut Acciolinus, quod tantopere prius obhorruerat, mox mutata mente probaret: & concepto sororis voto unus omnium deinceps præ ceteris faveret.
[6] [dein in monte Gemmula] Anno igitur cum dimidio pia virgo assuescit ibidem omnibus monasticis documentis: sed tantopere pertæsa est tympanorum strepitus tubarumque clangorem, incertosque militum clamores, qui ex nimia propinquitate locorum ibidem exaudiebantur assidue, ut non plane paternam domum prorsus sibi reliquisse videretur. Quocirca Gemmulam adire constituit, monasterium a tali prorsus tumultu alienum: quod tnnc temporis, pulsis inde improbis monachis, forte habitatore vacabat. Hoc igitur ex Abbatissæ & Episcopi Patavini consensu, una cum decem aliis virginibus, magno matronarum numero comitante, ingreditur, quarum unam fuisse legimus B. Julianam Mantuanam ex nobili familia Ripæ-comitum… Nostra ergo Beatrix vixit deinceps, quamdiu vixit, in laboribus, ærumnis, vigiliis & acerbissimis corporis castigationibus: strati autem, vestimentorumque ac omnis speciosæ supellectilis mollitiem cultumque semper detestata, ac omnes prorsus delicias & ciborum condimenta omnino contemnens, nec pluris mundum & ejus pompas faciens quam fœdissima quæque mundi stercora. [sanctissime vixerit,] Hinc humilitas, obedientia, castitas, assiduæ orationes, jejunia, divinæ meditationes, cælestes contemplationes, solæ deliciæ & unicum gaudium ei semper erant. Nulla in ea arrogantia, nulla jactantia, nulla denique mundanæ nobilitatis vel agnationis aut cognationis amplius memoria. Divitiarum vero usque adeo contemptrix & amatrix paupertatis fuerat, ut nihil potius optaret, quam interdum inopia & egestate gravari. Dicebat enim nihil magis valere ad relaxanda virginum corda, & impellenda a spirituali fervore ad terrenorum amorem, quam rerum abundantiam & superfluum abusum divitiarum. Quocirca (ut refert Albertus Prior Montis-Vinearum, [non per mittens vel unicum nummum servari.] qui primus, ut audio, hujus Vitam scripsisse perhibetur) cum aliquando repertus fuisset nummus argenteus super altare, & nullus altus in toto monasterio foret reliquus; præcepit eum egenis dari. Ne quæso, dicens, nummus iste splendidum nomen perfectissimæ paupertatis obnubilet, quam Deo promisimus; & is avaritiæ principium & malum propagandæ cupiditatis semen apportet nobis.
[7] Hæc igitur tali sanctitate perfulgens, post quinquennium, ex quo Gemmulam adierat, migravit ad Dominum. De signis autem & prodigiis ac vitæ & mortis ejus, [tandem per speciem columbæ ad mortem præmonita,] præter cetera quæ de ea referuntur, hoc omnino reticendum non censusi: quod paulo ante mortem, dum inter reliquas Virgines mensæ accumberet, ut cibum caperet; columba candidissima, numquam illic ante visa, juxta manens, ubi quasi admirans eam aliquamdiu fixo oculo fuisset intuita, ultro evolavit, nec amplius unquam visa est. Hoc paulo ante obitum. Postea vero per longum temporis spatium observatum est: quod quoties aliquid novi Estensi familiæ, ex qua orta fuerat, immineret, toties multis ante diebus in sacello ejus exaudiebatur strepitus prægrandis, & corpus ejus, quod de more supinum in sepulcro jacebat, in alterum revolutum latus reperiebatur. Quod quidem quid portenderet, non est hic nostrum quærere. Hujus autem rei memoria, eo tunc seculo observatæ & cognitæ monavit ad posteros. Obiit autem annos nata tantum viginti, professa quidem, sed ob adolescentiam nondum de Ecclesiæ more ab Episcopo benedicta. Sepulta Gemmulæ in templo S. Joannis Baptistæ in arca marmorea, ubi hoc epitaphium.
[8]
Hoc jacet in tumulo pia nomine virgo Beatrix,
Quæ fuit ex animo divinæ legis amatrix: [hoc epitaphio laudatur.]
Marchio quam genuit Estensis & Azo vocatur,
Conjuge, patre sata Sabaudia cui comitatur.
Ista quidem gemma, quæ nunc super astra relucet,
Cœnobium fecit, per quod mons Gemmula lucet:
Cum foret alta, potens, proba, nobilis, & generosa,
Clara, diserta, placens, præ cunctis & speciosa,
Casta, modesta tamen, sapiens & mente pudica,
Se faciens humilem, cæli fit Regis amica.
Quæ quanto fuerit in mundo celsior isto,
Tanto mente magis fuit hæc obnoxia Christo.
Gemmula mons gaude, qui tanta fungere laude:
Istius & mores studeant æquare Sorores,
Ut post Matronam mereantur habere coronam,
Hoc quod fundamen posuit, faciat Deus. Amen.
Anno Domini MCCXXVI, sexto Idus Maii.
[9] [Alii de eadē scriptores.] Hactenus Scardeonius, apud quem plura interserebantur de B. Iuliana Mantuana, ad Kalendas Septembris, diem ejus natalem, proferenda, Ioannes Baptista Pigna supra memoratus hæc aliis relatis addit: Hoc vitæ sanctissimæ specimine famaque innumeras accendens, in monte Gemmula, VI Idus Maji, ad superos evolavit, post vicesimum ætatis annum; eo forte celerius, quo jejunio & religiosis vigiliis secretisque meditationibus sese magis attenuarat. Ejus memoriæ divini honores habiti & Beatæ cognomen inditum. His adde, quem non vidimus Michaëlem Savonarollam de magnificis ornamentis civitatis Paduæ, ornamento IV. [Italicæ vitæ duæ] Et hi quidem omnes Latine scripserunt. Italice eamdem Beatricem prolixe laudavit Angelus Portenarus, ex ordine Eremitanum S. Augustini, in opere cui titulus em>Felicitas Patavina lib. 2 cap. 11 & lib. 9 cap. 24, 36 & 40: quem auctorem tamen etiam non vidimus; sed allegatum invenimus, primo apud eum qui anno 1649 edidit notis Historicis copiosis indiceque ac præfationibus auctum a se opusculum de vita Beatricis, quod eatenus in monasterio S. Sophiæ Patavit servabatur, sub titulo Triumphalis humilitatis.
[10] Hoc MS. etiam allegat superius nominatæ Vitæ prolixioris Italicæ auctor Tamasinius Episcopus, nulla facta Notarum prædictarum editionisque mentione; adeo ut videatur nihil de iis scivisse. [ex quibus an. 1649 & 1651 editis] Habebat autem illam adhuc ineditam sed prælo paratam, quando Ferdinando Vghello, paranti tomum V Italicæ sacræ, missus est Cittanovensium Episcoporum Catalogus, quorum seriem claudit Thomasinus iste cum insigni elogio & multiplicium scriptorum, qua editorum qua tunc adhuc ineditorum enumeratione. In editis autem est vita B. Iordanis Forsatæi supra laudati anno MDCL in lucem data, uno prius anno quam ederetur hæ vita. Edita autem cum prævia dedicatione ad monachas S. Sophiæ, protestationeque auctoris quod eam scriptionem aggressus sit, in gratiarum actionem pro singulari aliquo beneficio, quod se credebat per Beatricem divinitus accepisse; uti in prævia ad secundam editionem anni 1673 Dedicatoria testatur curatrix istius novæ editionis Abbatissa em>Quieta. Porro ex utraque illa Italica vita Annotationibusque ad primam juvat hic excerpere aliqua, [supplementum datur.] quæ Monachi Paduani & Scardeonei narrationem illustrent, & reliquam de Beatricis corpore ac cultu narrationem absolvant.
SVPPLEMENTVM HISTORICVM
Ex gemina Vita Italica.
Beatrix Atestina, Ordinis S. Benedicti Patavii (B.)
AUCTORE D. P.
[1] [Orbata matre sub novercæ & amitæ cura educator:] Atestino in oppido, anno MCCVI nata Beatrix, patre Azone VIII, Obizonis filio; matre Leonora, Thomæ III Comitis Sabaudiæ filia; infans quidem hac orbata est, transiitque in potestatem & curam Marchesellæ filiæ Adelardi de Adelardis, quondam Ferrariensis atque Anconitani Gubernatoris, quam secundis nuptiis Azo pator sibi junxerat; & Elisæ, filiæ Ludovici Comitis S. Bonifacii, quam Thomasinus amitam Beatricis vocat, forte quia uxor fuit Bonifacii patrui, extra publicæ rei curas domesticæ administrandæ intendentis Atestæ. Eadem autem fortaßis est, quam Scardeoneus Aloysiam vocat, & Beatæ novercam perperam credidit. Ob quam causam alius quidam etiam tertias Azonis nuptias admittere cogitur, quas aliunde non probat. Ego, si illa Bonifacii conjux em>non fuit, aut Aldobrandini fratris uxorem dixerim Elisam vel Aloysiam, aut alio aliquo consanguinitatis vel affinitatis gradu conjunctam Beatrici, potius quam secundam novercam.
[2] Postquam autem annum ætatis sextum attigit, mortuus eidem est pater etiam suus, [sexennis autē etiam patrem amittit,] vir ab heroica fortitudine & Christiana pietate laudatißimus: & in Vangaducciensi Abbatia, insigni marmorea tumba, quæ nunc in usum Baptisterii est conversa, conditus cum epitaphio, quod Longobardicis in lapide sculptum litteris hujusmodi est.
Annis, Christe, tuis bis sex & mille ducentis
Concessit fatis Azo Marchio, mense Novembris:
Flos, decus imperii, patriæ flos, gloria mundi,
Pulcher, formosus, sapiens, eloquens, animosus.
Si pacem coluit, si tristia bella peregit,
Semper in utroque providus fuit & gratiosus.
Quid Frederico fecit, quid fecit Othoni,
Omnibus est notum, non expedit hic recitari. [virum in epitaphio laudatissimum.]
Mantua, Veronaque, simul Ferreria plangunt,
Queis fuerat Dominus tunc temporis atque Potestas.
Quid moror in verbis? Non est qui dicere possit,
Nec scribi potuit sua gratia quanta fuisset.
Invida mors istum rapuit, ne viveret ultra:
Credo quod inde fuit etiam tunc luna cruenta.
Hic talis tantusque jacet, tumulo hoc tumulatur.
Qui videt hoc, dicat saltem, Deus hunc benedicat.
Quando viditis Azonem, versibus istis
Sit vobis notus, quamvis sit carne remotus.
Tullius eloquio fuit hic, Pellæus in armis,
Ithacus ingenio, quem tu, cava petra, reponis.
[3] Moriens autem, inquit monachus Paduanus, reliquit Aldobrandinum jam adolescentem & Azonem infantulum cum propria genitrice: [exhinc vili semper usa vestitu.] adeo ut ex primo toro solus ei filius fuerit cum sorore Beatrice: ex secundo similiter etiam unus, qui sororem quoque habuit Constantiam. Tali occasione lugubridus induta puella Beatrix, adeo sibi complacuit in ea vestis inornatæ vilitate, ut legitimo luctus tempore transacto, licet colorem mutare consenserit, non tamen formam modestiamque, nec pretiosioribus unquam voluerit indui. Atque hoc præludium fuit præsagiumque ejus quam deinceps ductura esset vitæ, [Decenni moritur germanus Marchio] fastu seculari contempto: huic vero modestiæ addebat observantiam erga novercam & amicam seu Bonifacii Patrui uxorem, cum tenero erga res sacras affectu, & mira erga pauperes benignitate, etiam in ista ætatula. Anno deinde MCCXVI familiarium scelere venenum sumpsit Aldobrandinus, quo & extinctus est, & remansit in honorabili domo Estensi, ut loquitur Monachus Paduanus, Azo frater ejus puer parvulus, unde vulgo dictus est Azolinus, cum Beatrix jam ageret ætatis annum decimum. Itaque impedimenta, quæ ab codem circa annum MCCXX objecta sorori sunt, cum illa iis quos Scardeonius nominat adjutoribus Salarolam, sacrum S. Margaritæ monasterium, se recepit, non nisi puerilis fuerunt fervoris, & majorum auctoritate haud difficulter amota sunt.
[4] Ibi illa religiosæ vitæ tirocinium posuit, sub Abbatissa Concordia, [14 anno æt. monasteriū Salarolæ ingressa,] primarum fundatricum una, cujus mentio in publicis instrumentorum tabulis ab anno MCCXIX ultra XXIV invenitur: ipsius autem loci monachæ, cum eo deserto sub annum MCCCCLIX Paduam sese recepuerunt, monialibus S. Matthiæ uniendæ, tulerunt secum æneas ampullas duas, quibus Salarolæ usa Beatrix fuerat, easque in hodiernum diem cum veneratione conservant. Annum ætatis decimum quartum agebat Beatrix, cum sacrum habitum Salarolæ assumpsit: & ibi per sesquiannum ad vitam religiosam instructa fuit, priusquam consentientibus Abbatissa prænominata & Episcopo Patavino Jordano Mutinensi, [post sesquiannum cum 10 sodalibus translata Gemmulam,] migravit Gemmulam; una cum decem aliis virginibus; scilicet B. Juliana, cujus memoria 1 Septembris recolitur; Imiza, quæ si non est ipsa Desiderata soror, adjectivo nomine sic appellata a Monacho Paduano, prima loci Abbatissa, illi certe succeßit ante Beatricis em>mortem, in publicis instrumentis nominata ab anno MCCXXV; Inida, Alena, Tenca, Ermelina, Benassuta, Beata, Palma & Ota. Cum hisce sanctißime vixit Beatrix per annos omnimo quinque; & inter earum preces ac lacrymas pientißime obiit anno MCCXXVI die X Maji expleto XX anno ætatis. [moritur an. æt. 21.] Cum mortua autem, vivida facie & suavi quæ de corpore manabat fragrantia, specimen præberet ejus qua anima fruebatur in cælo beatitudinis; magnus ad expositum in ecclesia cadaver concursus fuit accolarum, contingere & osculari cupientium: excitaque familia Estensis Principis, secum totum oppidi Clerum traxit ad celebrandas defunctæ exequias.
[5] [suavi ex sepulcro odore aliisq; indiciis miraculosis honorata] His peractis sepulta fuit in eo cœmeterio, quod ceteris deinde morituris sororibus futurum commune erat: ex quo primum cœpit suavißimus sentiri odor, transeuntesque movere, ut applicitis propius naribus illius ortum causamque investigarent. Fuerunt deinde Sororum aliquæ, quæ splendoris quidpiā supra tumulum diffundi notabant, & hoc ipsum indicarunt aliis: quæ oculos illuc convertentes, post Matutinas decantatas, simile quid videri etiam sibi fatebantur. Cum autem vertente anno recurreret anniversarius mortis ejus dies, eadem qua expirarat hora cœperunt ultro sonare campanæ: quo signo excitis ad ecclesiam em>Sanctimonialibus, seque ad orationem componentibus, accensi cælitus sunt qui stabant super altare cerei, & magis magisque invaluit fragrantia promanans ex tumulo. Quare cælesti plenus lætitia monasterii Confessarius, non jam de Requiem ut pro defuncta; sed de Virgine, ut de Beata Missam dixit, totumque diem illum in oratione coram sepulcro egit.
[6] [in arcam marmoreā transfertur.] Placuit deinde, marchionem fratrem, Episcopum Patavinum Iordanum (qui tum adhuc in vivis erat, mortuus MCCXXVIII) & superiores Ordinis moneri de iis quæ acta fuerant. Hi vero censuerunt corpus sacrum elevandum de terra, & in conspicuam ex marmore tumbam collocandum. Hac industrie diligenterque comparata atque exsculpta, ad honorandam beatæ suæ sororis translationem, duos Priores Benedictini Ordinis Iordanum & Albertum cum numerosa Ecclesiasticorum Nobiliumque caterva Gemmulam deduxit, ultro sequente populi multitudine; ubi sacris vestibus induti Sacerdotes, ab altari majori cum cereis accensis hymnisque & canticis processerunt ad locum sepulturæ: qua reserata apparuit mundißimo linteo involutum corpus, adeo adhuc integrum ac si tunc primo illuc illatum fuisset. In tali ergo tamque venusto statu delatum ad ecclesiam, exposuere omnium conspectui, admirationi, æc venerationi, donec sacer cantus finiretur: deinde deposuerunt em>intra arcam, quæ nonnihil elevata supra terram collocata erat, in vicino ecclesiæ oratoriolo, quo vivens ipsa assueverat ad orationes secretiores uti. Insculptum arcæ epitaphium, sicut ejusdem est styli quod Azoni patri compositum retulimus, ita eumdem videtur habuisse auctorem.
[7] [In eodem monasterio adhuc superest aliorius monachæ corpus integrum,] Crevit deinde locus monacharum numero & copia rerum temporalium; adeo ut post annos circiter sexaginta ab obitu Beatricis, veteri ecclesia destructa, nova fuerit ædificanda, cujus cœmeterium anno MCCLXXXVIII die XXIII Decembris, benedicendo consecravit Bonaventura Eremita Episcopus (seu potius Chorepiscopus, Patavina Sede per renuntiationem Princivallis Comitis, in manus Nicolai IV factam, tum vacante) ipsam vero novam ecclesiam dedicavit XV sequentis Iunii: sub cujus choro fuit commune monacharum sepulcrum, quod anno MDLI restauratum ornatumque fuisse, indicare videtur titulus ibidem etiamnum legendus; unde annis ab hinc non multis solitum sentire odorem suavem dicitur, inquit Thomasinus, eumque procedere a corpore adhuc integro cujusdam Monachæ. Quæ illa fuerit divinare non libet: hoc certum, [an Beatricis Reg. Hungariæ:] eodem loco sepultam fuisse Beatricem alteram, hujus nostræ Beatæ ex fratre Aldobrandino neptem, quæ mortuo sub annum MCCXXXV Andrea Hungariæ Rege, contentiones super succeßione enatas fugiens, in patriam em>se receperat ad hoc monasterium, annorumque & meritorum plena obierat, Beatæ suæ amitæ imitatrix sedula.
[8] Varia deinde fortuna fuit totius patriæ: inter omnes tamen bellorum ibidem gestorum procellas sterit Gemmulæ monasterium sub patronatu familiæ Estensis, [ipsumq; sub Patronatu Estensium mansit, dum ibi moniales fuere.] ut patet ex Brevi Sixti Papæ IV anno MCCCCLXXII idque die X Maji, quo agnoscatur Beatricis, monasterium suum curantis, præsentia gratiosa. Brevis ipsius dati ad Episcopum Patavinum (erat is Jacobos Zenus, collectis Pontificum Vitis, quæ apud nos manuscriptæ extant, memorabilis) hic est tenor: Venabilis Frater salutem &c. Desideriis piis ac laudabilibus, dilecti filii nobilis viri Herculis Ducis Mutinæ, quantum cum Deo possumus, libenter annuimus, sicut ejus in nos sanctamque Romanam Ecclesiam singularis devotio promeretur. Cum itaque idem Dux, pro jure Patronatus, quod in monasterio Monialium de Zemola, oppidi Estensis Paduanæ diœcesis habere dicitur, ut nobis exponi fecit [petat] in eodem institui & confirmari in Abbatissam, dilectam in Christo filiam, ejus nepotem canonice electam… licet non infra tempus debitum præsentatam: Fraternitatem tuam hortamur in Domino, & in virtute sanctæ obedientiæ mandamus tibi, ut, attento quod nulla negligentia moderni Ducis præsentatio hujusmodi, ut asserit, est dilata, sed bonis quibusdam respectibus procrastinata; Lauram ipsam, ac si infra tempus debitum præsentata fuisset; in Abbatissam, ut præfertur, debeas confirmare, contrariis non obstantibus quibuscumque. Erit id nobis admodum gratum.
[9] [liber miraculorum Beatricis amissus hoc seculo.] Interim dubium nullum est, quin multis miraculis claruerit Beatrix, quorum occasione sepulcrum votivis anathematis pluribus fuerit ornatum: sed ut hæc deserto postmodum loco fuerunt neglecta, sic illa prorsus ab hominum notitia perierunt, una cum veteri libro cui erant inscripta: qui, uti Thomasinus ait, circa annum MDCX commodatus P. Fr. Alberto Olzignano. Congregationis beatissimæ Virginis de Monte-Ortone, illo mortuo numquam potuit reperiri, quantumvis diligenter requisitus. Mansit autem ipso in loco sacrum B. Beatricis corpus usque ad annum MDLXXVIII: quando Fredericus Cornarus, Episcopus Patavinus, [Virgines ex Gemmula Paduam transferēdæ] in executionem decretorum Concilii Tridentini intentus, ipsas Sanctimoniales, in patenti ad quosvis incursus Gemmulæ monasterio nimium expositas injuriis temporum, decrevit transferendas in urbem, comparato eum in finem veteri S. Sophiæ Prioratu & ecclesia, quæ in jus & commendam em>transierat familiæ Bonfiorum. Fuisse istic loci Apollinis templum, quod primus Patavinorum Episcopus S. Prosdocimus in usus converterit Christianorum, traditio a majoribus accepta est: quam indicia etiam hoc seculo inventa confirmant. Hoc certum, [ad veterem S. Sophiæ ædem anno 1578,] quod Patavinus Clerus, eo, tamquam ad primam veteri tempore Cathedralem, quotannis Feria quarta Paschali proceßionaliter accedat, idque fieri putet jam inde ab anno Christi DCXX, quando Tricidius Episcopus dicitur ad eam quæ nunc est S. Mariæ ecclesiam Sedem Episcopalem transtulisse. Ea autem ætate qua Beatrix monasterium Gemmulense occupavit, putant aliqui locum, qui olim monachorum Benedictinorum fuerat, Canonicos Regulares Lateranenses habuisse; horumque priorem fuisse Gerardinum de Bononia, cujus memoriam servat pars monasterii anno MCCXLII absoluta.
[10] Vt ut sit, quæ antea occuparant locum a viris religiosis desertum in monte; nunc quoque, cedentibus patronis Bonfiis, similē obtinuerunt in urbe, jus ejus transferente & confirmante Gregorio XIII, anno MDLXXVIII XV Octobris: posseßionemque adivit Magdalena Zaccarotta II ejusdem nominis & familiæ, [illut præmittunt corpus S. Beatricis 12 Novem.] Abbatissa vero XIX, cum Priorissa Cornelia Beccari aliisque Sororibus consecratis XXVI, Profeßis junioribus VII, Conversis IV, Habitum præstolantibus IV. Prius tamen quam hæ migrarent præmittere in urbem voluerunt sacrum Beatricis corpus, em>illudque die XII Novembris proceßionaliter comitatæ usque ad portam claustri, tradiderunt in manus quatuor bajulorum: qui totidem Sacerdotibus totidemque Sanctimonialibus & Conversis duabus comitati, ipsum detulerunt ad ecclesiam proximam rivo Paduam ducenti, Cento nuncupatam. Postero deinde die impositum naviculæ deduxerunt Antonius Corona Sacellanus monasterii, & Julius Vigonza Doctor cum sua uxore, nec non prædictæ Matres, Joanna del sasso Bassanensis, Leonora Plera Tudesca, Cecilia Sala Patavina, & Blanca da Lusso Coloniensis, cum Vincentia Angelaque Conversis: atque ita devectum Paduam a compluribus Sacerdotibus aliisque fidelibus, funalia accensa præferentibus, deductum fuit in ecclesiam S. Sophiæ, & collocatum in sacristia: ubi mansit usque ad XV Martii anno MDLXXIX. Tum scilicet monachæ, [quod 15 Martii sequentis in proprio sacello positum,] quæ die XXV Novembris secutæ etiam ipsæ proceßionaliter fuerant, seque cum omni supellectile eodem transtulerant; rebus utcumque compositis, apparatum denique habuere sacellum sacristiæ vicinum, translata illuc etiam marmorea Beatricis arca, quæ ibi etiamnunc remanet, multis circum ardentibus cereis honorata, & per craticulam ferream conspicua.
[11] Corporis autem sacri hic status est. Exsuccum totum & rigidum solam videtur habere pellem superinductam em>oßibus, [adhuc fere integrum spectatur.] solide cohærentibus, ac pondere levißimis; longum duas ulnas Paduanas cum semisse. Caput mediocre capillis caret: oculi clausi: nasus a superincumbente olim vitro aliquantum læsus est & vitiatus: os consumptis labris dentes ostentat, sed numero per devotionem quorumdam imminutos ab annis multis: manuum ac pedum digiti cum suis unguibus inter se adstricti cohærent. Anni autem sunt circiter viginti, inquit Tomasinus, quod præmißis orationibus multis ab Abbatissa aliisque superioribus monasterii indutum est novis vestimentis, tenentibus ipsum inter brachia Sororibus duabus, rursumque repositum in capsam cupreßinam, quæ intra marmoream arcam est collocata, in qua hodie conspicitur, capite, quod velo albo tegitur serto floreo redimitum, inclinato in latus dextrum, ut commodius per fenestellam ipsius capellæ trans cratem & operculum capsæ crystallinum conspici a deforis accedentibus poßit, pedes quoque nudi & integerrimi patent.
[12] Conservantur etiam ibidem a monachis aliquæ ejus soleæ, [ejus ibidem & alibi veneratio.] quas ad se portari petunt infirmi, successu sæpe admirabili; prout ipse ego, inquit Tomasinus expertus sum, anno proxime præterito gravi detentus ægritudine. Quod autem olim in usu erat, ad ejus monumentum appendere cordium simulacra argentea cereave, id etiamnum em>obtinet, quasi eo demonstratum offerentes velint, se Beatricem venerari, ut Patronam pro impetranda servandaque cordis munditie singularem. Denique colitur annue sancta Virgo, non solum in ecclesia S. Sophiæ, sed etiam in alia S. Bartholomæi propter singulares gratias, quas etiam istic invocata mortalibus præstat: & memoria ejusdē annua inscripta est Auctario Molani ad Vsuardum, nec non monasticis Martyrologiis Wionis, Dorganii, Menardi & Bucelini, atque Catologo generali Ferrarii. Quid autem nunc Gemmulæ? Locus illæ prorsus desertus jam atque semirutus, post discessum sacrarum Virginum, [Gemmulēsis monasterii reliquia.] alienatus ab eis, circa annum MDCL poßidebatur a Mercatore quodam lanario Veneto Dominico Filoso, cui nulla ejus conservandi erat cura. Itaque ecclesia, omni ornatu omnique instrumento sacro destituta, squallet, dißipatis hac illac sedilibus chori, tribusque altaribus ægre servantibus consumptarum fere tabularum reliquias. In dormitorio vero jam majori ex parte collapso superest cellula, quæ B. Beatricis fuisse videtur: & ex una parte supra portam quamdam hic titulus legitur: Hoc opus fieri fecit D. S. Magdalena de Zacharctis de Padua, XV Abbatissa hujus loci anno Domini MDX mense Maji: Alibi etiam in camera quadam supersunt picturæ, rudi satis penicillo expressæ, repræsentantes Beatissimam Virginem Mariam, S. Joannem Baptistam, S. Benedictum & B. Beatricem.
MIRACULA
Ex Italico Iacobi Philippi Thomasini Episcopi Cittanovensis.
Beatrix Atestina, Ordinis S. Benedicti Patavii (B.)
[13] [Anno 1500 obsessa Padua vetula monialis] Amissi, antiquis hujus Beatæ miraculis, in manus meas, venit recentior quidam libellus, pauculas aliquas gratias continens, notatas ab anno MD, id est a tempore fœderis Cameracensis contra Serenissimam Rempublicam, quando Imperator obsedit Paduam, & totum illius territorium cessit in prædam licentiæ militaris. Hac occasione compulsæ monachæ fuga consulere vitæ atque honori, omnes sese receperant Estiam. Sed una earum ætate decrepita, [furno insecta servatur ab igne,] cum ceteras assequi fugiendo non posset, venit in militum manus: qui volentes a rerum omnium ignara extorquere indicium latentis argenteæ supellectilis, cum nihil extunderent, compegerunt eam in furnum monasterii, aggessisque lignis eamdem ibi tentabant comburere. Sed diu frustra laborantes in opere, cum tandem concepisse flammulam aliquam materies videretur, recesserunt. Hac vero subito restincta, mansit istic inclusa anus, exitum non reperiens totis tribus diebus ac noctibus; donec gemebundam sanctæque Beatricis auxilium invocantem audierunt accolarum aliqui, subductisque lignis eam extraxerunt. Intelligentes autem quanto tempore illic ita fuisset, toti perfusi lacrymis, una cum monacha miraculose servata, iverunt ad sepulcrum Beatæ, eidem simul omnes acturi gratias.
[14] [& arcula reliquiarū a manibus prædonum.] Ejusdem exercitus milites Hispani, cum monasterium ipsum spoliantes invenissent arculam quandam, cui nonnullæ Reliquiæ inclusæ erant ita firmiter obseratam, ut nullo ingenio aperire eam possent; rati pecuniæ aut argentariæ rei aliquid in ea contineri, ipsam secum abstulerunt. Interim ejus in monasterio relictæ, monachæ recondantes orabant B. Beatricem cum lacrymis, ne illam violari & perdi pateretur. Ecce autem, dum in cymbam recepti raptores, majori cum otio iterum tentant ipsam referare, aut saltem operculum ejus effringere; lignea pueri Jesu imago, quæ ad usum instruendi per festa Natalitia præsepis involuta fasciis intus composita erat, iisdem dissolutis pedem, veluti vivens, per rimam extulit: quo spectaculo commoti illi, mox unum e suis exposuere in terram, qui d. arculam referret ad locum monasterii. [Beatæ corpus Presbytero cedit.] Soror Catharina Beccari de Montagnana, Priorissa monasterii, affirmabat Sororibus, quod cum Episcopus Paduanus expectaretur visitaturus monasterium; is, qui tum erat sacrarum Virginum Confessarius, voluit repurgare arcam, in qua sanctum Beatæ corpus jacebat. Cum autem illud non auderet contingere præ reverentia, ipsum ultro & visibiliter se retraxit in latus, ita ut venerabilis ille Sacerdos potuerit mundare arcam a pulveribus, ipsum non contingendo; cum stupore omnium quotquot præsentes aderant; ac deinde in priorem se locum reduxit.
[15] [manus paralytica sanatur.] Soror Lucretia Beccari, prænominatæ consanguinea, cum ipsa quoque Priorissæ fungeretur munere, narrabat, quod cum juvencula degeret in monasterio Gemmulæ, venerint illuc monachi quidam ex monasterio S. Justinæ consanguinearum suarum visitandarum gratia; habentes in comitatu suo Patrem quemdem, Justinum nomine, cui manus dissolutis nervis ad omnem usum facta erat inutilis. Hic autem mox atque ei aperta fuit a Confessario arca, eamque præmissa oratione attigit, eamdem manum tam sanam recepit quam fuit unquam: omnesque gratiis actis cum lætitia Paduam redivere. [anno 1584 ruinis obruta monacha permanet illæsa.] Anno MDLXXXIV in Vigilia S. Joannis Baptistæ horribilis excitata tempestas fulmen unum detorsit in cellam Sororis Genevræ Parmensis, quod magno cum fragore tectum tegulasque & materiam ceteram secum traxit supra consternatam monacham: quæ in ejusmodi articulo nihil salubrius habuit quam Deo atque B. Beatrici commendare se. Sedata autem tempestate accurrentes Sorores, ipsam quidem ruinis coopertam, genibus tamen flexam, nullaque in parte læsam, sed læto vultu agentem suæ Servatrici gratias, invenerunt.
[16] [convalescit depositus ad mortem,] D. Joannes Petorinus, publicus ac celebris fidicen, fluxu atque maligna febri infirmatus ad mortem, triduo jacuerat depositus a medicis. Hujus cognata Soror Maria, Sanctimonialis sæpe dicti monasterii, votum pro eo fecit B. Beatrici, & Reliquiarum ejus aliquid in pyxide misit ad ægrotantem. Qui licet ignoraret quid ea pyxide contineretur, statim tamen ut ipsam in manus sumpsit, subitæ lætitiæ sensu distendi pectus, lacrymus oculos suffundi sensit: ac brevi ad pristinā rediit sanitatem. Sorori Leonoræ Tudescæ, [os cōtortum restituitur] in apoplexiam lapsæ, os versus aurem dexteram contortum fuerat: quæ magna cum devotione jubens se deferri ad arcam Beatæ eamdemque complexa, restituta mox fuit pristino, statui, Sororum multis rem intuentibus non sine stupore. [& oculus obscuratus.] Francisca etiam Marchina Conversa in S. Sophiæ, amisso unius oculi usu, votum fecit Beatæ eumdemque recepit.
[17] [dispellitur dolor cordis,] Soror Michaela Faturini, gravem cordis dolorem sentiens, qui die noctuque requiem ei non dabat, propterea quod ei semper obsersaretur formido ut sua sibi Deus condonasset peccata; plena amarore atque fastidio in symptoma incidit periculosum. Ad hanc auxilii causa accurrentes ceteræ, suggesserunt ut se Beatæ commendaret. Paruit illa & cor argenteum vovit Missamque curandam. Quæ cum facta essent & a prædicto malo & a cogitationibus importunis illis liberatam sese est experta, ac deinde læta & B. Beatrici devotissima vixit. [sanatur Rector S. Bartholomæi,] D. Dominicus Pizzatus, Rector ecclesiæ S. Bartholomæi Patavii, cum incurabili quadam infirmitate pressus jaceret, Medicis salutem ejus desperatam pronuntiantibus eo die qui Vigiliam Sanctæ præcedit, scilicet octava Maji; nuntiatum de ejus periculoso statu est germanæ ejus Sorori Archangelæ: quæ assumptis secum sodalibus ad arcam Beatæ supplicabunda accessit, vovitque Vigiliam instantem in pane & aqua tranfigere certasque preces addere: quod ubi fecit, subito relevatum fuisse ægrum intellexit, qui statuam pro se argenteam obtulit, exindeque Beatæ devotissimus vixit.
[18] [tibia male affecta & oculus læsus.] Soror Marina Fracanzana, tibiam dolens, mox ut ei velum Beatæ admovit, votumque fecit, sanata fuit. Soror Livia Martinenga, oculum acu læsum dolebat & visu privatum: voto autem Beatæ facto, convaluit illico, & utroque oculo sicut antea vidit. [liquor salutaris ab arca exsudat.] Observatum insuper est quod, quotiescumque arca illius exsudat humorem quemdam (qui collectus delatusque ad infirmos plurimis salutem affert) publicum aliquod incommodum immineat civitati aut monasterio. Atque ita Sanctimoniales narrant, grassante pestilentia annis MDCXXX & XXXI, continuo sudore arcam illam maduisse.
DE B. MIRO EREMITA
SVRICI AD LACVM COMENSEM IN INSVBRIA.
SECUNDA FERIA VI MAII.
[Praefatio]
Mirus Eremita Surici ad lacum Comensem in Insubria (B.)
AUCTORE D. P.
Larium lacum antiquitas dixit, quem nunc Comensem vulgo nuncupant. Ad hujus Boreale caput, ubi Insubriæ fines Helvetiam attingunt, Suricum jacet oppidum, vulgariter Sorigo: [Festum ejus in ecclesia S. Michaelis] cujus ecclesia Parochialis S. Stephano sacra, cum esset ad Collegiatæ dignitatem evecta, cautum inter alia est anno MCCCCLVI, sub Pontificatu Callixti III, per instrumentum a Francisco Ripa Notario & Cancellario Episcopali rogatum, die IX Novembris, ut in festis S. Miri & S. Antonii, & in festo & consecratione S. Michaelis, [ubi anno 1452 inventum corpus] Missæ cantentur in ipsa ecclesia S. Michaelis. Sita est illa in proximo colle: ubi cum X Septembris anno MCCCCLII sub proprio altari repertum esset prædicti S. Miri corpus, jam multo tempore elapso ibi depositum, novo calore succensa Suricensium pietas, eamdem ecclesiam augendam ampliandamque decrevit, uti constat ex bulla Indulgentiarum ea occasione obtentarum ab Antonio Comensi Episcopo, quam una cum instrumento inventionis ac MS. Vitæ Italicæ exemplo aliisque notitiis, humanißime nobiscum communicavit em>R. P. Paulus Sfondrati, Comensis nostri Collegii Rector anno MDCLXXIII.
[2] [nunc S. Miri dicta,] Exinde, quæ alibi sæpe in simili casu, istic quoque paulatim invaluit consuetudo, ut veteri nomenclatura abolita, quæ S. Michaelis ecclesia nuncupabatur, diceretur ecclesia S. Miri: ibique ejus festum, ex usu antiquo celebratur, secunda Feria sexta Maji: sive quod tali die Sanctas obierit, sive quod illa anniversaria sit elevati vel translati ante tempora jam notata corporis. De quibus dum nihil certi constat, ut festum per se mobile alicui determinatæ diei affigeret auctor Martyrologii Novocomensis, Primus Aloysius de Tattis, Congregationis Somaschæ Theologus, X Maji diem elegit; quem in hoc libenter sequimur. Vtinam etiam haberemus quæ daremus antiqua illius Sancti Latina Acta: [Vita Italica scripta circa an. 1601,] hæc enim aliquando extitisse videntur, ab iisque sumpta quæ ex Italico circa annum MDC composito rursum Latinitati donamus: addentes instrumenta prædictæ inventionis Indulgentiarumque, ac denique translationem novißime factam, cujus hoc extat monumentum Surici, in charta pergamena inclusum arcæ: Ossa corporis B. Miri Confessoris, per Reverendiss. Gregorium de Carsinego Ordinis S. Benedicti Trebesundarum Episcopum, [translatio anno 1637] Reverendiss. Antistitis Antonii Pusterlæ Comensis Episcopi Suffraganeum, de anno MCCCCIII die X mensis Septembris inventa, cum prope medium hujus sacræ ædis a sinistro latere sub humili nimis loco jacerent, Lazarus Carafinus sanctæ Novocomensis Ecclesiæ Antistes, solenni celebritate, maximo populorum undequaque concurrentium cœtu atque frequentia, non minori pietate ac religione, in hac marmorea arca reclusit die Dominico XXV mensis Octob. anni MDCXXXVII.
[3] Idem Lazarus Carafinus, de hoc Sancto requisitus, Eruditissimo viro adm. Rev. Patri Silvestro a Petrasancta Societatis Jesu, libris editis claro nostrique Bollandi amantißimo, [nomen integrum an Æmilius?] scripsit epistolam, qua vitæ translationisque historia breviter eleganterque explicatur: quam Latine ut accepit, imprimendam curavit anno MDCLIII adm. R. P. Andreas Ferrarius, Tertii Ordinis S. Francisci & Prior S. Donati Comensis, ad calcem Italicæ vitæ, multo eloquentiæ verbosioris apparatu a se in formam libelli extensæ, eidemque Episcopo Lazaro dedicatæ: qui in prædicta Epistola de translatione a se facta locutus, ita eam concludit: Pleraque alia Sanctorum corpora aliis in locis efferenda curavi solenni ritu, & detuli ipse: at nullibi frequentia populi major, nullibi par cultus & veneratio. Initio Epistolæ agit de nomine, quod ex Æmilio fluxisse credit Benedicto Iovio, Pauli Episcopi fratri, qui de Donato, Lugutione, & Æmilio, Divis (ut ipse inquit) montanis, elegans ornatumque carmen conscripsit superiori seculo. Esse etiam qui Imminum vocent, scripsit nobis Laureto noster Christophorus Grinus, cum exemplar impresse vitæ mitteret: & in libello de Sanctis diœcesis Comensis, per ipsum Episcopum Lazarum imprimi curato, sic legitur: B. Iminus, Eremita, in ecclesia ejus nomini dicata, in plebe Surici in Lario, ad cujus sepulcrum civitas Mediolanensis, tempore siccitatis, ad pluviam petendam numquam frustratis votis, nuntiis destinatis, opem implorat: & Æmilianæ nomen, vulgi usu in Humilianam versum invenimus; non tamen ab eo quod solum ex antiquo notum est nomine recedendum nobis esse putamus.
[4] Quærenti mihi, quis ille S. Donatus, quis Lugutio esset; respondit interrogatus Martyrologus Novocomensis, hunc quidem haud alium esse a S. Lucio Martyre, [patrocinium tempore siccitatis pro pluvia.] cujus meminit Ferrarius ad diem XII Julii in Catalogo Sanctorum Italiæ; istum Aretinum Episcopum & Martyrem, cujus natalis dies celebratur ab ecclesia VII Augusti; quos montanos Divos appellet Iovius, quia eorum ecclesiæ in montibus tolluntur. Ex Silva autem ejusdem Iovii MS. qua tres jam dictos Sanctos laudat, post priores duos celebratos, misit eam partem quæ S. Mirum spectat. Nempe ab hoc jussus, ut fingit, Poeta antequam cœpta pertexat, scribere quæ ipsi patria, & hujus quæ origo ac nomenclatura antiquitus fuerit; ea re explicata, poëtica magis inventione quam historica certitudine (Dicuntur enim Hetrusci usque ad Alpes promovisse imperium, ex iisque Volaterrani ad Larium lacum condidisse urbem ab antiquæ patriæ nomine Volturrenam dictam, quam Longobardi destruxerint, unde & nomen exoleverit) de ipso S. Miro hæc prosequens canit:
Nunc ad te redeo, nunc ad miranda revertor,
Imbrifer alme, tua, ac totum memoranda per orbē.
Tu Marci poteras Aureli Cæsaris altam
Exsatiare sitim, siccis Legionibus imbres [Benedicti carmine celebratur]
Mittere, & impulsu propellere fulminis hostem.
Alter ut Elias, nebulis obducere cælum
Nempe vales, affers & opem morientibus herbis.
Et Phaëthontæum terras invadere casum
Vix potuisse reor, si te tunc illa tulissent
Tempora: nec totum flammis involvier orbem
Posse puto, nisi tunc tua numina Rector olympi
Arceat, & placidis tangat tua pectora dictis,
Ne mundi incipias immoto obsistere fato.
Ergo tuum numen nebulis pluviæque negatæ
Præsidet, & subito permutat murmure cælum.
Sole sub ardenti si sæva incubuit æstas,
Rusticus & rivos bibula diducit arena;
Insubri populo semper, sitientibus agris,
Relligio vetus est tibi cerea mittere dona.
[5]
Solstitio quondam fervebant omnia late
Rura, simul lætis squallebant gramina campis; [& probatur exemplo]
Quæque sua languens vitis pallebat in ulmo.
Non pepo, non cucumis, non longa cucurbita dudum
Insubriæ terræ cultis crescebat in hortis.
Ipse siti moriens olitor tendebat inanes
Ad cælum palmas, superosque in vota vocabat.
Non decocta palam farrago lebetibus amplis
Profuit, aut subito madefactus rore Sacerdos.
Adstitit insomnis olitori mitis imago
Æmilii: mandata dedit: pluviamque salubrem
Pollicitus Deus est, cælo & caput intulit alto.
Haud mora: narrantur populo cælestia visa,
Incessitque animis pietas, donisque paratis
Cerea præmissa est, insignis & arte columna.
Tum fano infertur, latas ubi contrahit undas
Larius: & solito peragunt solennia ritu.
Vix prece finita, glomerantur in æthere nubes;
Nec potuere domum redeuntes, agmine facto,
Accelerare gradus. Imbri subitaque procella
Correpti, ad frondes properant, magalia latis
In campis subeunt, & Divi munus adorant.
Insubricæ gentes, Divum celebrate quotannis
Æmilium; vestro qui lectifero Mameti
Munera sæpe datis, quibus annuit ille vocatus.
Matribus ut vestris, arent si forte papillæ,
Lactifer est Mames; sic & sitientibus agris
Imbrifer Æmilius veniet velocibus alis.
Colitur S. Mames, sive Mamas XVII Augusti; ideo verosimiliter solitus a puerperis rusticis pro lacte obtinendo invocari, quod matre propter fidem cum marito captiva, absque materni lactis usu fuerit educatus: ut quo caruit ipse Dei causa, id aliis conserat. Veterem autem illam pro impetranda pluvia religionem erga S. Mirum, quam laudat Poëta, pluribus argumentis probat Vita; in qua nulla uspiam mentio tertiæ Regulæ S. Francisci, cui se Mirus adstrinxisset, nulla item in epigraphis tabellarum septem, quæ circum altare vetus depictæ cernebantur, em>quando illud dirutum nuper fuit prædictæ Translationis causa. Et tamen Italica phrasis, qua scriptæ illæ erant, non superabat ætatem unius seculi. Ipsas Latine redditas, & in his vitæ compendium accipe.
[6] [Vitsepitome ex tabellis irca vetus altare,] I Hic pater & mater S. Miri annorum sexaginta, prolem optantes, humiliter oraverunt Majestatem Divinam, ut suum impleret desideriū, ipsam illis gratiose concedendo, devoventes eam ad religionem vel peregrinationem. II. Hic pater & mater S. Miri, in suis precibus communiter fusis exauditi a Deo, obtinuerunt desideratam gratiam; iisque per expressum miraculum natus est filius, unde ei obtigit nomen Miri. III. Hic S. Mirus, ad complendum votum patris ac matris, peregrinus Romam abiit, faciens maximam de suis peccatis pœnitentiam. IV. Hic S. Mirus, a divina bonitate inspiratus, ivit Cantium ad eremum, faciens de peccatis suis admirabilem pœnitentiam. V. Hic S. Mirus, post gratias actas suis hominibus Cantii, iisdem valedicit, promittens quod succurreret iis quantum posset in omni eorum necessitate. VI. Hic anima S. Miri, divina providentia sic disponente, Sorici dissolvitur a suo corpore: dumque fabricaretur arca ad sepulturam, aves portarunt in hunc locum assulas miraculose. VII. Hic Pratenses oppidani, omni nisu conati transferre corpus S. Miri, quem suum esse sibi persuadebant, per Dei voluntatem, in memoriam rei perpetuam nostrumque exemplum, manserunt manibus comprehensis.
[7] [gratis dicitur fuisse 3 Ordinis S. Francisci,] Supra ipsum etiam vetus altare pictus in fornice S. Mirus conspiciebatur radiato capite: in habitu procul dubio coloris rufi aut cinerei, ut paßim eremitæ & peregrini solent: & hinc sumpsisse Andream Ferrarium credo, quod eumdem Tertii sui Ordinis Profeßis tam asseveranter adscripserit, uti de aliis similibus multis fecit Franciscani Martyrologii auctor Arturus, qui pro consueta sibi in hoc genere levitate, non omisisset B. Mirum, si Ferrarii libellus venisset in ejus notitiam. Ego vero non tantum existimo nulli certo Ordini adscribendum Beatum illum, sed vehementer etiam suspicor, seniorem esse quam ut nosse potuerit tertium Ordinem, quem anno primum MCCXXI instituit S. Franciscus, habitum donans B. Luchesio, cujus Vitam dedimus die XXVIII Aprilis. [ipso verisimiliter antiquior.] Etenim considero, quod instrumentum inventionis, conditum anno MCCCCLII & ab Episcopo Carafino anno MDCLIII protractum in lucem, dicat quod jam multo tempore elapso corpus beatissimi Miri in tumulo requivevit, unde multissimis claruit miraculis & claret in partibus istis; nunc vero Deus sua pietate & misericordia ostendere thesaurum absconditum dignatus est. Sane hic loquendi modus non exiguum temporis spatium, & plus quam unius alteriusve seculi videtur requirere, quod a morte Sancti usque ad elevationem corporis repositionemque sub altari, & ab hac ad inventionem intercesserit: cum indicetur, non tantum a conspectu hominum fuisse remotum Sancti corpus (sic enim fuit etiam deinceps usque ad nostram ætatem) sed etiam a memoria notitiaque Suricensium; qui licet ea in ecclesia & altari S. Mirum venerarentur, nesciebant tamen quo loco ejus corpus humatum conderetur.
[8] Interim Italicæ vitæ auctor (nescio quam secutus conjecturam) anno MCCCCXXXVI natum esse Mirum scripsit. [non anno 1436 natus,] Franciscus Ballarinus, in Chronico Comensi, eodem anno ejusdem Natalem, sed cælo, non terræ consignavit. Carafinus Episcopus, in epistola ad Petra-sanctam, satis se fecisse credidit seculum unum detrahendo ex eo numero; dicendoque parentibus senibus ac sterilibus concessum fuisse Mirum anno MCCCXXXVI; a quo principio reliquos vitæ annos computans Ferrarius, mortem ejus confert in annum MCCCCVIII, quod ut probabile recipit Aloysius de Tattis, sed ex supposita veritate anni a Carafino aßignati. [aut 1336.] Atqui hac ratione annis dumtaxat quatuor & quadraginta absconditus em>fuisset in tumulo Mirus, quando retectus fuit, plurimis pridem miraculis celebris: quod non apparet prudenter credibile. Consequens proinde est, quod de eo quo vixit seculo statui nihil certi poßit; eaque verosimilior sit futura conjectura, quæ decimo aut undecimo seculo eum propius admoverit. Et forte factum est, ut annus DCCCCXXXVI in antiquiori aliquo monumento notatus, evanidis jam propemodum characteribus alicui imposuerit, suaseritque M pro D legere ac rescribere: neque enim antiquitus in usu erant cyfræ, quibus aliquis factum suspicaretur, ut pro 1036, simili ex erratione irrepserit 1436.
VITA
Ex MS. Italico ipsius ecclesiæ.
Mirus Eremita Surici ad lacum Comensem in Insubria (B.)
EX MS. ITALICO.
[1] Natus est B. Mirus in oppido Cantii a Status Mediolanensis, [Sterilibus & senibus parentibus natus ex voto] & parochia Incini: cujus pater Erasmus, mater nuncupabatur Drusiana. Hi cum essent annorum sexaginta, metuentes Deum & B. Mariæ virgini devotissimi, ac liberis carerent, moti cupidine successionis, ad divinæ Majestatis obsequium applicandæ, oraverunt Dominum, promittendo quod filium, si quis eis ex divina voluntate nasceretur, dedicarent famulatui ejus in aliqua religione aut peregrinatione perpetua. Easdem preces etiam ad Deiparam dirigebant. Placuit igitur Domino humiles horum devotorum suorum exaudire supplicationes, eisque concedere exoptatam gratiam: atque ita cum infinita admiratione notorum omnium, propter grandem Drusianæ jam sexagenariæ ætatem, natus eis b est tantopere desideratus filius: cui in baptismo posuere nomen Miri, [traditur eremitæ cuidam erudiendus.] utpote per miraculum edito in lucem ex annosa muliere, & insigni vultus specie nihilo minus admirando. Datus porro est puer lactandus nutrici, & paucos post menses obiit Drusiana mater. Cum autem ad c duodecimum ætatis annum pervenisset puer & factus jam disciplinæ capax, datus est a patre cuidam sanctioris vitæ Eremitæ instruendus, qui iis in partibus habitabat. Sub hoc magistro puer docilis profecit egregie, non minus in virtutibus ac moribus Christianis, quam litteris, cum magno boni Eremitæ stupore & gaudio, sperantis ex ejus institutione haud mediocris consolationis fructus se percepturum: quidquid enim sibi præcipiebatur a sene diligentissime exequebatur puer, promptaque ac filiali obedientia magistri amorem sibi conciliaverat, etiam in orandi studio, quamvis ætate tenera, ipsum imitans.
[2] Ad annum deinde ætatis vigesimum d secundum progresso mortuus est pater Erasmus, [patre orbatus] & ipse paternarum facultatum omnium relictus heres, per manus magistri (fortassis ex suprema defuncti voluntate, suam omnem substantiam pauperibus divisam cupientis) ita de iis disposuit, ut abdicatis omnibus quæ divino famulatui & bonorum spiritualium acquisitioni possent objicere impedimentum, liber manserit & solutus. Perseveravit autem in illa tam religiosa vita cum suo caro patre ac magistro usque ad annum ætatis trigesimum secundum, quando mortuus est ille Eremita, & in oppido Cantii sepultus. Post cujus exequias, videns se Mirus privatum corporali ac spirituali consortio, [& magistro] insuper etiam dimittere voluit modicum illud quod ex paternis facultatibus ad sustentationem utriusque frugalem reservaverat. Cumque non cessaret orare Deum, ut sibi largiretur gratiam cognoscendi quæ esset ejus de se voluntas beneplacens & perfecta; oblatum est dormienti somnium, quo videbatur sibi loco Salvatoris conspicere magistrum suum Eremitam, & hæc aut similia verba ab eo audire. Fili mi, [jubetur Romam proficisci:] ne tardes exsequi voluntatem divinam: quamvis enim Deo hactenus ex animo servieris, omnes pro ejus amore abdicans facultates; nihilominus oportet te peregre ire ad visitanda loca & reliquias Sanctorum, ac nominatim Beatorum Petri ac Pauli Romæ; modicum enim est quidquid obsequii tuo huc usque fecisti Creatori, & omnino convenit ad ulteriora extendi pro acquirenda illius gratia. Surge igitur confestim, & noli morari, quia hæc est voluntas Dei.
[3] [ubi visitatis liminibus Apostolorū] Experrectus Mirus, totus lætus & consolatione divina plenus propter visionem, in orationem se dedit, gratias agens Domino, qui suam ei voluntatem gratiose dignatus fuerat revelare. Tum valefaciens amicis & consanguineis, cum scipione in manu in viam se dedit peregrinaturus: & quod ab eleemosyna per iter corrogata suæ necessariæ sustentationi abundabat distribuere cœpit pauperibus, quorum proinde aliqui consectabantur eum, præsertim pueruli tres, qui eidem tamquam patri adhæserunt quocumque iret; quos etiam teneriori ac vere paterno prosequebatur affectu, erudiens eos cum omni caritate ad observantiam divinorum mandatorum. Ut autem Romam venit, & sacra ibi loca reliquiasque Sanctorum visitavit, intellexit in vicinis Urbi montanis degere Eremitam quemdam, ad quem sese decrevit conferre consilii & auxilii petendi causa: quod etiam de genibus ab eo petiit, quatenus ex illius ore discere mereretur, qua porro ratione placere Deo posset. Nomen eremitæ erat Brigidus de e Colomna, quem multa & diuturna abstinentia pallidum fecerat ac macilentum. [ex Brigido Eremita intelligit] Hic nomen hospitis sui interrogans, & quantos in Dei servitio numeraret annos, tale ab eo responsum accepit: Mirus ex baptismo vocor, Pater, quia ex annosis parentibus mirabiliter natus sum: deinde totam vitæ a se actæ seriem ex ordine narravit. Vicissim eidem retulit Brigidus, quod annum jam quinquagesimum vivebat in eo loco, iis solis quæ istic poterat colligere victitans: addidit etiam quas ibi tentationes & insidias diaboli perpessus per Dei gratiam superasset, orationis & abstinentiæ præsidio; multum lætus quod in ea solitudine sibi datum esset vivere, procul a mundi vanitatibus, animæ perniciem adferentibus: patientia enim & precatione assidua opus esse ad consequendam salutem. Denique invitabat Mirum ad secum manendum, interim dum Dei explorarent perseveranti oratione voluntatem.
[4] [redeundum sibi esse in patriam.] Ita manente istic Miro, cum pro more suo ad Matutinas preces evigilasset Brigidus, adstitit ei Angelus Domini & dixit: Mirus hic, quem hospitem suscepisti, vir Dei est, cui mea vice dices; Domino nostro placere, ut in patriam suam revertatur mendicans, quemadmodum huc venit, ipso in itinere certificandus de suo fine: atque ut læto & hilari animo cœptæ formæ vivendi insistat. His dictis disparuit Angelus: Brigidus autem repletus gaudio & solatio, cum post orationem completam revertissit in cellam, & sopitum Mirum invenisset, expergefacere eum noluit: sed auroram præstolatus, post fusas communiter preces & bonam diei partem in sacris exercitiis peractam, ad sumendam aliquantuli cibi, qualis eo loci suppetebat, refectionem invitavit Mirum. Deinde actis bonorum omnium Largitori gratiis, ita eum affatus est: Habeo, Mire, quod tibi ex parte Dei mandem, ab Angelo ejus mihi commissum. Venisti in has partes longinquas a patria, quam Deo inspirante dimisisti, ad visitandas Romanæ Urbis reliquias: nunc eodem tibi est redeundum: ipsaque in via disces quid porro faciendum tibi restet. [cui mandato parens] Contritus igitur cofessusque de peccatis, indulgentiam sumes atque discedes. Paruit continuo præceptis Mirus, & Brigidum amanter complexus, cum ejus benedictione Romam rediit: ubi tres puerulos prædictos invenit, qui ut eo absente multum doluerant, sic eodem recepto exhilarati, ipsi se cum omni subjectione commendarunt. Insequenti nocte per visionem ei imperatum est cælitus, ut regrederetur quamprimum: quare visitatis iterum locis iis in quibus lucrari Indulgentiam debebat, summi Pontificis benedictionem expetiit; qui similiter eidem in virtute sanctæ obedientiæ & pro remissione peccatorum injunxit, ut perseverando in illo pœnitentiæ habitu patriam repeteret.
[5] Postera die in viam se dedit cum tribus istis suis pauperculis, itinera faciens modica, ne de consuetis orationibus exercitiisque spiritualibus cogeretur quidpiam intermittere: cumque venisset in locum Lombardiæ, qui dicitur S. Georgii f in Lumellina, eo tempore quo maxima siccitas spem futuræ messis extinxerat; [oppidanis S. Georgii pluviam impetrat:] eaque ex causa mœrentem videret ejus, ad quem diverterat, oppidani honestam sed numero gravem familiam; quæ de mutandis brevi sedibus, si calamitas ista non cito finiretur, consilium cœperat; Mirus re intellecta: Adducite ad me, inquit, oppidanos omnes, majores & minores in Christi nomine: qui si pro ejus amore mecum voluerint jejunare & orare devote, spondeo non prius hinc discessurum me, quam sint optatam aquæ copiā consecuti. Fecerunt autem omnes quidquid jussit Mirus: cui nocte sequenti apparuit homo, longam vestem indutus & crucem gestans; qui corporis sui ostentans plagas, dixit ei: Propter orationes quas fudisti, scito concedendam tibi expetitam gratiam. Hac visione stupefactus Mirus, cum se submitteret in genua, pedes ei qui sibi apparuerat deosculaturus, disparuit ille, locumque cælesti odore plenum reliquit. Mirus autem noctem reliquam in oratione transigens, & gratias Domino Jesu Christo agens pro tantæ bonitatis favore, jussit ut proximo mane sua omnes peccata confiterentur, collectique intra ecclesiam, depositis siqua essent odiis, mutuo sese amanter complecterentur. Ipsa vero Dominica die sub vesperam, servi sui in orando efficaciam demonstravit Deus, largiens pluviam: quæ per totos quinque dies arentem terram suaviter irrigans, sementem languidam ac pœne adustam resuscitavit, adeo ut copiosam deinde messem colonis suis dederit. Quo beneficio populus ille obligatissimum sese Miro agnoscens, cum viderent eum ejusque tres comites male sartis tectos vestimentis, nova eisdem facienda decreverunt.
[6] Hæc parantibus illis, subduxit sese ab eorum oculis cum suo g comitatu Mirus, Cantiumque perveniens, ubi jam nemini noscebatur, [Cantio quoq; jussus discedere,] peregrinationis ærumnis jejuniisque emaciatus, hospitium petiit & impetravit apud Parochum loci, sibi ac tribus suis parvulis victum tempore aliquanto mendicans. Donec sub noctem ei apparuit matrona, brachiis puerulum gestans, & dixit: Fili mi, non est hic locus tibi designatus: itaque hinc alacriter discede. Quem vides, filius meus est, pro tua totiusque generis humani redemptione mortuus in cruce: bene ei servivisti, & ideo venimus visitare te: appropinquat enim tempus exitus tui. Vade secundum ripam lacus, vitam mendicato inter peregrinandum sustentans, sicut hactenus fecisti, usque dum ad alterū lacus caput pervenias in destinatum tibi locum, ubi gravi pressus dolore infirmaberis, & anima tua dissolvetur a corpore, quod ibi in tui memoriam servabitur. Peregrinabundus igitur Mirus, [Surici moritur:] per terras lacui Comensi adsitas pervenit Suricum, oppidum in capite lacus fundatum: ubi paulo post infirmatus h ac mortuus est. Defuncto autem Miro nata est controversia inter Suricenses de loco in quo esset sepeliendus. Dum autem fabricaretur sandapila, intra quam erat collocandum corpus, ecce tibi ad fabrum dolantem asseres descendere corvi, resectaque frustilla rostris corripere, comportareque in vicinum monticulum i ad ecclesiam in honorem S. Michaelis Archangeli dedicatam. [sepelitur in S. Michaelis.] Qua re ab adstantibus animadversa, judicarunt ex Dei voluntate facturos se, si istic sepeliendum defunctum curarent. Quod & factum est cum maximo populorum concursu, propter ejus eximiam sanctitate; multis etiam postea frequenti visitatione eodem recurrentibus, & optatas gratias consequentibus.
[7] Quod autem ibi voluerit Deus illum sepeliri, confirmarunt subsecuti effectus, nominatim circa homines Communitatis Pradensis k, quod est oppidum in valle Clavenna: qui suum esse corpus illud prætendebant, [Pradenses prohibiti auferre corpus,] eo quod ipsius S. Mirimater Drusiana indidem esset oriunda. Cum igitur ad illud rapiendum armati venissent, jamque operculum arcæ, in qua sacra ossa condebantur sustulissent; manus eorum intra patentem rimam deprehensæ per miraculum hæserunt, ita ut movere eas inde non possent l: crediturque quod liberationis impetrandæ causa voto se obligarint, mittendi quotannis e singulis familiis unum aliquem ad sanctas istas Reliquias visitandas, & cereum votivum deferendum: quemadmodum hodieque observant ad ipsius Sancti festum, [quotannis eo supplicabundi veniunt] quod secunda sexta feria Maji celebratur, venientes processionaliter cum suo Parocho: quod idem etiam faciunt nimiæ siccitatis tempore, referentes fructum precationis suæ cum confusione hæreticorum, regiones illas incolentium. Eodem die, cum simili processionis pompa, illuc accedit Communitas Soricensis viri feminæque cum D. Archipresbytero suo & Canonicis; ibique Missam canunt super altari, sub quo repositum est corpus beati atque gloriosi Miri. Similiter huc veniunt Buranenses m seu Monte-Mezzani, & Communitas Bugialensis. Ex antiquo etiam usu annis singulis venire processionaliter solent lectæ saltem ex singulis familiis personæ ex Communitatibus S. Gregorii n, [uti & alii pro pluvia.] Brentii, Stazonæ, Germaseni atque Garzeni cum suis Parochis; item ex oppido Dori & Communi Novatensi: ex quo tam grandi populorum concursu data est occasio annuarum nundinarum eo loci celebrandarum.
[8] Sed imprimis civitas Mediolanensis erga hanc sanctam Reliquiam pie afficitur: & tempore siccitatis Illustriss. D. Vicarius o ac rei annonariæ curandæ præpositi Duodecem-viri mittunt unum ex stipatoribus suis, [imprimis Mediolanensis optimo semper successu] dictis Albo-rubris, simul cum aliquo Religioso: qui statim atque appellunt Suricum indicant sui adventus causam Rev. D. Archipresbytero aut Vicario ejus: qui simul cum ipsis ex ecclesia Collegiata S. Stephani procedunt ad ecclesiam S. Michaëlis, nunc S. Miri dictam; ibique cantatur Missa & Albo-ruber Communionem sacram suscipit, orans etiam ipse pro obtinenda ea quæ desideratur gratia: vix autem umquam accidit, quin dum legatus Suricum venit vel inde Mediolanum revertitur, recipiat fructum devotionis suæ, id est, pluviam tantopere desideratam. In signum autem impetrati beneficii aliquot ab hinc annis misit illuc civitas Mediolanensis paramentum ex panno Damasceno viridi, aureis simbriis ornatum, cum Pallio Caliceque & alio instrumento necessario ad usum Sacrificii. Aliis etiam vicibus varia donaria eodem destinavit.
[9] Neque solum ab urbe Mediolanensi, sed etiam ex aliis ejusdem Provinciæ oppidis veniunt deputati in simili necessitate ad pluviam impetrandam, [vicinæque diœceses] puta ex Tortonensi, Ticinensi, & Alexandrina diœcesibus. Accidit insuper anno MDXCVIII mense Augusto, tantam esset ariditatem terræ, ut rimas ageret, vitesque ustulatæ viderentur, nec fructus ex iis isto anno speraretur. Hac autem in necessitate Catholici Communitatis Caspanensis p in Valle Tellina proposuerunt mittere processionaliter unam saltem personam ex quaque domo cum Parocho Suricum, [cum hæreticorum consusione.] ad aquam per S. Miri intercessiones impetrandam. Qui mox ac domum reverterunt gratissima pluvia, qua triduum integrum durante, quȩcumque adusta & arida velut in hieme videbantur cœperunt verni temporis amœnitatem novo virore referre: ad maximam hæreticorum Caspani commorantium confusionē, qui Catholicos Suricum abeuntes sibilis & risu fuerant prosecuti, adeo ut per dies multos non auderent prodire domo, ne cogerentur audire improperia Catholicorum, suam ipsis incredulitatem exprobrantiū. Non tamen ideo convertebantur, sed acceptam gratiam in alias causas referebant, quemadmodum & Judæi miracula, quæ faciebat D. N. Jesus Christus.
ANNOTATA.
a Carafinus in epistola, Cantium, agri Mediolanensis pagus, apud Assinam vallem. MS. Italicum, nella pieve d'Incino: pagus ipse vulgo Canzo dicitur, recto inter Mediolanum & Comum itinere, sed Como vix 6 p. m. distans.
b Addebatur natum esse B. Mirum anno MCCCCXXXVI, pro quo rectius substitui posse DCCCCXXXVI, jam monuimus.
c MS. Italicum, essendo il fanciullo d'etá d'anni duoi, in quo errorem esse, & in Actis antiquis latinis verosimiliter notatam annorum XII ætatem, plane mihi persuadeo, cum hæc incipiat primum esse disciplinarum capax.
d Ita correxi similem priori errorem, quo 12 anni solum notabantur pro 22: paternæ enim hereditatis abdicatio, & bonorum in pauperes distributio ætatem duodenaria majorem requirit: ex ætatis autem anno 32, mox indicato, satis apparet, intentionem primi auctoris fuisse distribuere vitam per decennia, fortasse quidem per solam conjecturam, verosimiliorem tamen quam si bimulum e patria domo dimissum & magistro traditum tenere velis.
e Columna, media inter Romam & Palestrinam via, 10 p. m. utrimque fere distans, oppidum haud ignobile est in colle, ubi Gabios antiquos fuisse censet Kircherus noster in suo Latio. Id hujus eremitæ patriam fuisse potius credam, quam ipsum Columnensium familiæ adscribendū. Porro tam distincta hujus nomini notitia facit, ut longe antiquiora Acta extitisse putem, unde & nomina parentum habeantur & cetera postea Italice traducta.
f Quæ inter Seßiam & Tesinam fluvios clauditur regio, admodum irrigua, nomen habet a Lumello oppidulo, ab hoc autem 4 p. m. distat vicus S. Georgii, sive (ut Ferrarius dubitanter scribit) S. Gregorii. Mediolano vero p. m. circiter 20 Pedemontium versus: de ea Carafinus: felix admodum ea gleba proventu, nec alia forte apud Insubres frumenti feracitate felicior.
g Notat Ferrarius, trium istorum puerorum nullam deinceps in vita fieri mentionem: quare haud immerito credit eos Cantii, unde secuti peregrinantem erant, fuisse parentibus suis redditos, nec ultra Sanctum comitatos.
h Anno ætatis, inquit Ferrarius, 72, quod nescio unde hauserit, veteribus monumentis de ea ætate tacentibus, & vita dicente, quod anno 32 peregrinari cœperit, nec nisi unicam Romanam peregrinationem, absque longiori uspiam mora, commemorante. Surici fortaßis vixit diutius; idque Ferrario ex traditione innotuit.
i em>Idem Ferrarius ait, in eodem monticulo speluncam fuisse quam Sanctus inhabitarit: Carafinus, Asservantur, inquit, ejus exuviæ apud Suricenses in æde D. Michaelis, verticem clivi editioris insidente, unde prospectus in Vulturenam vallem, & subjecta Abduæ limosa, quem ibi placido se lapsu volventem Larius lacus haustu perpetuo sorbet.
k Oppidulum Pradæ, inquit Carafinus, inter cetera suæ ditionis numerat in hanc usque diem Comitatus Clavenensis, meæ Diœcesis: est autem apud Rhætos sive Grisones 3 aut 4 p. m. Clavenna, Surico autem circiter 15 distans.
l Factum hoc crediderim multis post Sancti obitum annis, corpore aut oßibus jam elevatis in tumbam lapideam: fortaßis etiam hoc miraculum occasionem dedit extruendi super illam altaris, ne alias simile quid sperari tentarique posset.
m Ferrarius Monte-rezzo, sed nec hunc nec alia hic nominata loca tabulæ topographicæ nobis notant.
n S. Gregorii oppidum ad meridionalem Abduæ ripam, 15 p. m. Surico distans: porro vero ad eamdem ripam Stazona est, distans a lacu altero tantum. Brentium videtur esse Branzi, sub Dominio Veneto Bergomensis diœcesis, circiter 25 p. m. remotum Surico ad Orientem: Garzanum vero ad Occidentem solum distat p. m. 8, estque diœcesis Comensis, fortaßis & Germazenum, quod non reperio in tabulis, uti nec Dorum, quod supra lacum Comensem esse dicit Ferrarius: ibi saltem invenio Novatum, vix 4 m. p. Surico procul.
o Carafinus: Accedentibus Mediolani frumentariis proxenetis ad Annonæ tribunal, ingentique cum fiducia poscentibus ut imbres mittat rogatum, Præses & duodecim Ordo legare solent ad Divi sepulcrum oratores. Deinde addit, Decimus nonus hic est annus (Christi 1645, quando data epistola) ex quo me ab ecclesia Melphiensi transtulit ad hanc Novocomensem Urbanus VIII Pont. Max. nec unquam frustrata hac in re populorum audivi vota.
p Vallis Tellina seu Vulturena dicitur ea Rhœtiæ pars, quam Abdua rigat: ibi Caspanum est, Surico distans, inquit Ferrarius, p. m. 12, difficili per rupes & saxa itinere: addit autem venisse supplicabundos 150, qui mane egreßi, Missæ ex voto Surici dictæ adfuerint, & postea refectis corporibus redierint ad sonum Ave-Maria, tum vero benedictione accepta a Parocho, in suas quique dimißi domos, pluviam habuerint prius quam illas intrarent.
INSTRUMENTUM INVENTIONIS.
Mirus Eremita Surici ad lacum Comensem in Insubria (B.)
BHL Number: 5972
[10] Ad æternam rei memoriam & ut veritas luceat & clarescat, [Episcopus Trapezuntinus;] universis & singulis hoc publicum instrumentum inspecturis [notum sit] quod Deus visitavit nos hodie oriens ex alto, juxta illud dictum, Mirabilis Deus in Sanctis suis, & excelsus super omnia opera sua. [Ps. 67, 36] Cum igitur jam multo tempore elapso corpus Beatissimi Miri migrasset, in ecclesia S. Michaelis in tumulo requievit, unde multissimis miraculis claruit & claret in patribus istis & alibi: Nunc vero Deus sua pietate & misericordia nobis ostendere thesaurum absconditum dignatus est. Igitur ex licentia Reverendiss. in Christo Patris ac Domini, D. Antonii de Pusterla, miseratione divina Episcopi Cumani & Comitis. [cora multis testibus] Rev. in Christo Pater D. Gregorius de Corsanego, monachus Ordinis S. Benedicti, Episcopus Trebesundarum, una cum infrascriptis venerabilibus Patribus & Dominis, Presbytero Donata de Caligariis, Archipresbytero ecclesiæ S. Stephani de Surico; Presbytero Joanne de Pelitariis, Canonico ejusdem Ecclesiæ; Fr. Joanne de Claro, Præposito Domus Humiliatorum S. Ursulæ de Surico; Fr. Bonaventura, Guardiano Sanctæ Crucis Cumarum; Fr. Thadæo, Fr. Cypriano, & Fr. Jacobo de Menasio, omnibus Ordinis Minorum; ac etiam Nobilibus & Egregiis Dominis, Antonio de Reato, Potestate terræ Surici, per Illustriss. & Excelsum Dominum nostrum Ducem Mediolani; Petrino de Ripa, Antonio de Ripa, Melchiore de Peliciariis, Francisco de S. Juliano, Thomasio de Garsone, Gaudentio de Ferariis, omnibus Communis Surici; Thadæo de Bioca & Zanne de Sertolia, Communis de Bugiallo; Danielo de Sarbalupiis & Genzolo de Caratio, Communis de Monte-Medio; & Gerardo de Bolziis, Communis de Trezono; & me Benedicto de Ripa, Notario infrascripto, & compluribus aliis utriusque sexus; idem Rev. D. Episcopus suprascriptus, una cum aliis suprascriptis, die Dominico, [10 Septembris anno 1452 corpus S. Miri recognoscit.] X mensis Septembris præsentis, hora meridiei, in d. ecclesia S. Michaelis, in capella S. Antonii latere sinistro, aperuerunt tumulum B. Miri, super quo tumulo ædificatum erat altare ad honorem B. Miri: & invenerunt thesaurum absconditum, videlicet corpus B. Miri, miro odore & suavitate fragantiæ: quo dimisso & sigillato, manet in d. ecclesia ad laudem & gloriam omnipotentis Dei, Patris & Filii & Spiritus sancti, & B. Stephani Patroni nostri, & ad consolationem omnium habitantium in partibus istis, cui est honor & gloria in secula seculorum, amen, juxta illud Apostoli dictum, Benedictus Deus & Pater Domini nostri Jesu Christi, Pater misericordiarum & Deus totius consolationis, qui consolatur nos in tribulatione nostra ac Beatissimi Miri. [2 Cor. 1, 3] Amen.
[11] Actum Surici in ecclesia S. Stephani Patronalis ecclesiæ, [eaque de recondi instrumentū jubet.] præsentibus testibus ad præmissa vocatis & rogatis, Simone de Gheziis f. q. Ser. Baldassaris, Mag. Paulo de la Porta f. q. Ser-Melchioris, ambolus de Domasio, Ser-Antonio de Crotis de Elzinate f. q. Ser-Stephani, Sanctino de Benacciatis f. D. Joannis, Mediolanensis diœcesis, & Fr. Jacobo de Spatiariis, Ordinis S. Angeli Mediolanensis diœcesis, omnibus testibus ad prædicta vocatis & rogatis. Datum & registratum in ecclesia præfata S. Stephani anno MCCCCLII, I Indictione, die XI mensis Septembris.
✠ Ego Benedictus de Ripa de Surico, publicus Imperiali auctoritate Notarius Cumanus f. Ser-Joannis hoc instrumentum inventionis præmissorumque omnium & singulorum, mandato & jussu præfati D. Episcopi ac rogatu subscriptorum supra nominatorum, tradidi & scripsi meque subscripsi, & prædictis præsens fui & vidi.
BULLA INDULGENTIARUM.
Mirus Eremita Surici ad lacum Comensem in Insubria (B.)
[12] Antonius, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopus Cumanus & Comes, [Episcopus Comensis] dilectis nobis in Christo universis & singulis ecclesiarum civitatis & diœcesis Cumarum Prælatis, Abbatibus, Prioribus, Præpositis, Archipresbyteris, Presbyteris, Rectoribus, Beneficialibus, Canonicis, Capellanis & Ministris, quibus præsentes nostræ litteræ fuerint præsentatæ, omnibusque Christi fidelibus præsentes litteras inspecturis salutem in Domino sempiternam.
Ineffabilibus divinis operibus Omnipotens Sanctos suos ex eorum meritis quotidie ad Christi fideles non desinit clarescere, ut per eorum exempla, per bona temporalia, quæ ipso inspirante fecerimus, æterna gaudia possidere valeamus, firmam spem fiduciamque tenentes, quod qui parce seminat parce & metet, & qui seminat in benedictionibus de benedictionibus & metet vitam æternum. Hinc est quod altissimus Jesus, & inexplicabilis & potens in cælo & in terra, [re intellecta] intendens sua summa justitia servos suos ex eorum præmiis exaltare & præmiare, die Dominico x mensis Septembris anni cursi MCCCCLII, mediantibus processionum solenniis, in hymnis & canticis atque laudibus, ad honorem ipsius altissimi & omnipotentis Dei per sanctam matricem Ecclesiam ordinatis, corpus B. Miri jam dudum reclusum in quodam sepulcro, existenti in ecclesiæ S. Michaelis Communis seu Plebis Surici nostræ Cumanæ diœcesis, in præsentia Reverendiss. Patris & D. Gregorii Trabesundarum Episcopi, Suffraganei & Coadjutoris nostri… ac secularium causa devotionis ibidem adstantium. Quod quidem corpus ut fama… & ad ipsum B. Mirum devote… manifeste claruit, misericorditer demonstravit.
[13] Cumque incolæ illius Communitatis Surici summo affectu permaximoque desiderio, [& desiderio Suricensiū pro restauranda S. Michaelis ecclesia] nolentes tanti beneficii accepti immemores esse, affectantes ipsam ecclesiam S. Michaelis, in qua est prædictum corpus beatissimum S. Miri sepultum ut supra, quȩ… est, tum ob reverentiam Jesu Christi, tum etiam præd. S. Michaelis Archangeli, & tum præd B. Miri, qui se miraculose demonstravit ut supra, ampliare & augere, adeo quod personæ, quæ ad ipsam ecclesiam causa devotionis præfati Beatissimi Miri confluxerint, commode in ipsa ecclesia residere possint: Nosque ad consequenda prædicta gaudia causam fidelibus [præbere] cupientes, precibus & supplicationibus Communitatis hominum ipsius loci de Surico, Plebis Surici nostræ Cumanæ diœcesis, inclinati, de mansuetudine consueta, volentesque & cupientes ecclesiam ipsam privilegio & dono spiritualis gratiæ confortare; auctoritate ordinaria qua fungimur in hac parte, omnibusque modo, jure, via, causa, & forma, quibus melius possumus & potuimus, de omnipotentis Dei misericordia, ac BB. Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate, [cum in sinē largitur indulgetias] atque B. Abundii Confessoris egregii Patroni nostri, cui licet immerito successimus in officio Pastorali, meritis confidentes; omnibus & singulis hominibus & personis Christi fidelibus, qui ipsam ecclesiam S. Michaelis & corpus Beatissimi Miri devote visitaverint in diebus Dominicis, & in Festivitatibus Nativitatis & Resurrectionis & per ipsarum Octavas, & similiter in festivitatibus beatissimæ Genetricis Virginis Mariæ & omnium Apostolorum, nec non prædictorum Sancti & Beati Michaelis Archangeli, sub cujus vocabulo d. ecclesia fuit & est fundata; & Miri, cujus corpus in ipsa ecclesia jam longo tempore extitit sepultum, nuperrimeque divina providentia fuit propalatum ut supra; ac diebus Quadragesimæ, toties quoties ecclesiam ut præfertur visitaverint, ac ad reparationes ipsius ecclesiæ & ad augmenta ejusdem caritative manus adjutrices porrexerint; quadraginta dies de injunctis pœnitentiis misericorditer in Domino relaxamus.
[14] Vosque Prælatos & omnes suprascriptos in Domino admonemus, [& pium opus vult ubiq; commendari.] ut in ecclesiis vobis commissis & in Missarum celebrationibus, cum major aderit populi multitudo, nostri vice & auctoritate, verbo pariter & exemplo inducatis & exhortetis populos vobis commissos, ad benefaciendum missis & nuntiis & procuratoribus ipsius ecclesiæ; ut per hæc & alia bona, quæ Domino inspirante fecerint, possint ad æterna felicitatis gaudia pervenire. Has autem nostræ concessionis litteras, per Joannem de Zobiis Notarium & Scribam nostrum scribi & registrari mandavimus, sigillique nostri appensione muniri. Datæ in Episcopali Domo Cumana MCCCCLIII, Indictione 1 secundum consuetudinem civitatis & diœcesis Cumarum, die vero lunæ, quintodecimo mensis Januarii.
TRANSLATIO CORPORIS
Ex Italico Andreæ Ferrarii.
Mirus Eremita Surici ad lacum Comensem in Insubria (B.)
EX MS. ITALICO.
[15] Manserunt sacra B. Miri ossa immota per annos centum octoginta quinque, [Anno 1637 Carafinus Ep. Suricum visitans,] donec hoc nostro seculo, quo major quam antehac venerandis Sanctorum Reliquiis honor habetur, Illustriss. ac Reverendiss. D. Lazarus Carafini Cremonensis, Dei gratia Comensis Episcopus, anno MDCXXXVII die XX Octobris Suricum venit, Pastorali suo muneri, illius parochiæ visitatione, facturus satis, cum adm. Illustriss. ac Reverendiss. Dominis Alexandro Lucino & Jacobo Minontio. I. V. Doctoribus, & Rev. adm. D. Archipresbytero Suricensi, cum aliis familiaribus suis multisque oppidanis, ascendit ad ecclesiam S. Michaelis, per medium milliare, non solum ejus inspiciendæ causa, sed eo præcipue quia intendebat facere translationem corporis S. Miri. Facta igitur ante aram principem oratione, jussit tolli ornamenta lignea tabulasque, quæ Sancti vitam circum ejus sepulcrum repræsentabant: quo facto apparuit capsa, cui includebatur corpus sanctum. Hanc autem cum similiter diffringi jussisset, monumentum aperit apparuit in parte ejus posteriori depictus Beatus, porrectus in longum, cum imagine adgeniculati Presbyteri duorumque Angelorum faces cereas tenentium.
[16] Postmodum, sublata grandi petra, quæ interiorem arcam operiebat, conspecta sunt ossa S. Miri, supra tabulam extensa in formam cadaveris, & candidissimo ac subtisissimo velo operta, quæ ab ipsomet Illustrissimo reposita fuerunt in capsellam elegantissime adornatam, atque sub ejus sigillo clausa munitaque. Hinc digresso illo aliisque ad hoc vocatis, privatim quidem, [& ossa tantisper seposita,] non tamen sine multorum cereorum lumine, deportatæ sacræ Reliquiæ sunt Suricum in ecclesiam Collegiatam S. Stephani, ibique intra capsam, simili Illustrissimi sigillo obsignatam, depositæ in sacristia cum fideli custodia, usque dum fieret apparatus decretæ translationi necessarius. Hæc autem decreta est facienda Dominico proximo, die XXV Octobris. Nocte igitur dictam diem præçedente Illustrissimus idem cum Dominis Visitatoribus & Archipresbytero venit in ecclesiam, arcamque & sigillum suum recognovit: capsulam vero deferri jussit ad aram principem: ubi aliam capsellam ad hoc paratam, & serico flavo intus, deforis villoso cremesino opertam, benedixit; singulaque seorsim ossa lineo panno extergens, in eam transtulit, exceptis paucis quas suæ devotioni servavit Reliquiis: eamdemque capsellam, bene obseratam sigillatamque, inclusit alteri capæ etiam ligneæ, cum attestatione rei gestæ in pergameno descripta. Postea jussit omnia denuo recludi intra sacristiam usque ad proximum mane.
[17] [25 Octobris peractis solenniter sacris,] Tum vero supra altare temporaneum ante chorum ecclesiæ, ut commodius possent ab omnibus honorari, sacræ Reliquiæ expositæ circumlucentibus cereis pluribus; hora autem condicta Illustrissimus cum suo comitatu ad ecclesiam venit, assistentibus sibi Alexandro Lucino & Hyacintho Georgii Canonicis Comensibus, tunicellas indutis, Archipresbyterisque Soricensi & Dongensi cum Præposito Domaseno pluvialia portantibus, Curatis item parochiarum Sorici ac vicinarum Plebium albas planetas ferentibus, ac reliquo Clero in superpelliceis: atque ita cantata est Missa ad majus altare, infra quam adm. Rev. D. Joannes Donatus Ferrarius Dongensis Archipresbyter ascendit in pulpitum, brevemque sed elegantem de vita, morte, & miraculis Beati habuit orationem. Sub finem de manibus Prælati sui communicavit populus, non solum Soricensis, sed etiam ex tribus circum parochiis, vallibusque Clavena & Tellina congregatus maximo numero, potissimum ex oppido Prada.
[18] [retulit in locū suum ad novam arcam] Interim disponebatur processio ad ædem S. Michaelis, in qua primi gradiebantur Confratres ex Giera, Tercione & Burano aliisque vicinis locis, induti saccis & cereos ferentes: sequebatur Clerus suos quoque cereos accensos gestans: ac denique prædicti Domini Canonici ex parte anteriori ferentes arculam, quam solus ex posteriori parte gestabat Illustrissimus sub baldachino: & post hunc gradiebantur ad sena circiter hominum millia, maxima cum devotione & modestia. Ubi ventum est ad portam oppidi, alii aliique Sacerdotes successerunt oneri, donec ventum est ad prædictam S. Michaelis ecclesiam, applaudente trans lacum arce, de Turentes dicta, pertormentorum bellicorum explosionem. Illuc ingressu cum reliquiis Episcopus, postpræscriptas in Romano Pontificali preces, capsam deposuit intro arcam marmoream ad hoc paratam, ingentique tabula lapidea beneque ferruminata & sigillata contexit; [serenato quod pluviū fuerat cælo.] populumque cum sua benedictione dimisit. Hoc porro in actu notatu dignissimum fuit, quod cum illo ipso tempore pluviæ, non jam expetitæ precibus, sed nimia copia nocituræ, non desinerent se infundere terris; ipso quo arca elata est momento cessaverunt, & recedentes e cælo nubes locum dedere soli, tam devotam supplicationem spectaturo.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 10. Mai
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 10. Mai
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.