15. September

SEPTEMBRIS.
DECIMA QUINTA DIES.

SANCTI, QUI XVII KAL. OCTOBRIS COLUNTUR.

S. Nicomedes presbyter martyr, Romæ.
S. Valerianus martyr, Threnorchii in ducatu Burgundiæ.
S. Melitina martyr, Marcianopoli in Mœsia.
S. Maximus M. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia.
S. Theodotus M. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia.
S. Asclepiodote mart. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia.
S. Porphyrius martyr.
S. Nicetas Gothus martyr, in Gothia ultra Istrum.
S. Albinus episc. conf., Lugduni in Gallia.
S. Archius M. Nicomediæ in Bithynia.
S. Archeon M. Nicomediæ in Bithynia.
S. Mamilianus, episcopus Panormitanus, in insula quadam maris Etrusci.
S. Aper episcopus conf., Tulli Leucorum in Belgica prima.
S. Rithbertus aut Raimbertus conf., ac verisimiliter abbas Leuconaënsis in pago Picardiæ Wimacensi.
S. Aichardus seu Aichadrus, abbas Gemeticensis, in Normannia.
S. Emila M. Cordubæ in Hispania.
S. Hieremias M. Cordubæ in Hispania.
S. Luthardus comes conf., in Clivia, ducatu inferioris Germaniæ.
S. Philotheus presbyter, in vico Myrmice Minoris Asiæ.
B. Oranna vel Oranda virgo, in Esch prope oppidum Beres in Lotharingia.
Socia anonyma, in Esch prope oppidum Beres in Lotharingia.
B. Rolandus de Medicis anachoreta, Borgoni ditionis Palavicinæ in Italia.
S. Catharina Flisca Adornea vidua, Genuæ.
S. Leontius martyr Romanus, qui colitur in monasterio Murensi in Helvetia.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI.

Sancti Luciani episcopi Bellovacensis & martyris translatio memoratur in Martyrologio Ms. S. Martini Bellovacensis. Acta data sunt ad	VIII Januar.
S. Brachio abbas in Arvernia hodie annuntiatur a Castellano, qui eum Gallice hic nominat S. Bravy; sed in indice observat, eumdem esse cum S. Brachione, quem die IX Februarii memorat Menati in Arvernia, & ibidem S. Braque vocat: nam fuit abbas Menatensis, ut liquet ex S. Gregorio Turonensi, qui variis locis de S. Brachione scribit, sed maxime libro de Vitis Patrum cap. 12. Fuit omissus in antiquioribus Martyrologiis, indeque ignotus Majoribus nostris, quando scripserunt de Sanctis IX Februarii cultis, ita ut hoc die, quo colitur Pontiaci in Combralia ob reliquias, de ipso agi posset. Attamen malumus de illo Sancto agere, quando Menati colitur, in Supplemento Operis, die	IX Februarii.
S. Chineburgæ alias Kineburgæ, cum Martyrologio Anglicano mentionem faciunt Ferrarius & Arturus, ac reginam vocant Northumbriæ. Fuit certo regis filia, an etiam regi nupta & regina, videri potest apud nos in SS. Kineburga &c., de quibus actum est ad	VI Martii.
S. Leobinus episcopus Carnotensis hoc die memoratur ab Usuardo, in Martyrologio Romano, & in aliis pluribus. Dies est translationis. De Leobino apud nos actum est in natali ad	XIV Martii.
S. Acacii Melitinensis in Armenia episcopi reliquiarum inventio annuntiatur in Menæis & in Menologio Sirleti. Acta S. Acacii data sunt ad	XXXI Martii.
De S. Dominici imagine Sorianensi, miraculis celebri, multa ad hunc diem referunt scriptores Ordinis Prædicatorum, Marchesius in Diario Dominicano, & Carolus de S. Vincentio in Anno Dominicano. De illa apud nos disputatum est in S. Dominico ad	IV Augusti.
S. Altfridus episcopus Hildesheimensis hodie occurrit apud Castellanum, qui memoria lapsus videtur: nam eumdem jam dederat cum aliis martyrologis, ubi etiam nos de S. Altfrido egimus, die	XV Augusti.
Helena mater imperatoris hodie memoratur in Fastis Æthiopum. Puto designari S. Helenam Constantini matrem, de qua apud nos actum est ad	XVIII Augusti.
SS. Cyrini, Serapionis, Leontii MM. memoria est in Hieronymianis, ubi etiam Crocus additur: apud Rabanum & alios Serapionis & Leontii tantum fit mentio. De his actum est cum Græcis & Martyrologio Romano ad	XII Septemb.
Adam episcopus Cathenensis in Scotia hodie memoratur apud Camerarium. Vide dicta in Prætermissis ad	XIII Septembris.
SS. Stratonis, Macrobii & aliorum Martyrum Tomis memoria hodie est in Hieronymianis, apud Rabanum, & apud Galesinium; ubi Ancyræ in Galatia ponuntur cum aliis Ancyræ & alibi passis. Verum de Tomitanis simul & Ancyranis actum est in Macrobio & Sociis ad	XIII Septembris.
S. Seleucus cum aliquot Sociis hodie in Hieronymianis & apud Rabanum annuntiatur Ancyræ in Galatia. Martyres hosce etiam dederunt Galesinius & Ferrarius, sed nomina aliquorum luxarunt, & alios hisce addiderunt, ad alia loca pertinentes. Nos de Seleuco ejusque Sociis egimus cum Martyrologio Romano	XIII Sept.
S. Paulus aut Paulinus, varie admodum in aliquot Fastis antiquis hodie annuntiatus, uberiorem ad quærendum, quam ad scribendum dat materiam. Apud Florentinium Hieronymiana in textu habent: In Aquira depositio sancti Pauli Apostoli. In Annotatis vero codex Antverpiensis, aut potius Epternacensis: In Aquila Paulini episcopi. Corbejensis: In Anquira depositio Pauli episcopi. Ita etiam Blumianus pag. 1068 citatus. Rabanus habet: Et in Anquira natale Pauli episcopi. In margine ibidem notavit editor: Ancyra. Nudum Pauli nomen occurrit in duobus Martyrologiis apud nos datis tom. VII Junii, videlicet in Augustano & Labbeano, uti & in Gellonensi apud Acherium. Florentinius putat, legendum in Ancyra, prout est in vulgato sub nomine Bedæ Martyrologio, additque hanc conjecturam: Esse enim potuit Ancyra Phrygiæ Plinio & Ptolomeo, vel Macedoniæ, de qua Livius. Ancyram canones Anquiram vocare notat Busbequius apud Ortelium. Hujus urbis Paulum fuisse episcopum ac martyrem, non difficile est credere. Ita ille aliam quærit Ancyram, quia Ancyra Galatiæ alios martyres eodem die in Hieronymianis habet. Habetur revera in Phrygia Pacatiana civitas episcopalis Ancyra dicta. Attamen conjectura de Paulo illi civitati attribuendo nequit formari satis probabiliter. Ancyra Galatiæ inter episcopos suos habet Paulum, in Vita S. Theodori Siceotæ memoratum, apud nos ad 22 Aprilis. At Paulus ille tantum floruit sub finem seculi VI, neque videtur coli apud Græcos, ita ut neque de illo conjectura fieri possit. Multum quæsivi, ut probabilem satis conjecturam de hoc Paulo vel Paulino dare possem; sed nulla satis placet. Idem forte Paulus aliis diebus commemoratur iis verbis, ut satis innotescat: cum multi sint hujus nominis Sancti.
S. Guerrini M. corpus, extractum e cœmeterio Romano, hac die depositum fuit sub altare sacelli, exstructi in ecclesia prope Collem Scipionis, Umbriæ oppidum, dicata Dominæ nostræ de Colle dictæ, ibique translatio S. Guerrini, de quo plura non novimus, hodie celebratur, ut jam dictum est tom. 2 Septembris pag. 483.
S. Merinus aut Mirinus, ut abbas Paslati in Scotia, hodie annuntiatur apud Dempsterum, apud Camerarium duobus diebus serius. In Breviario Aberdonensi quinque hodie lectiones de S. Merino inveniuntur; sed omnia videntur desumpta ex Vita S. Comgalli, abbatis Benchorensis in Hibernia, data apud nos die 10 Maii. Reperitur etiam S. Merini abbatis memoria in duobus catalogis Mss. Sanctorum Hiberniæ. Accedunt alii duo martyrologi neoterici, videlicet Grevenus in Auctariis, episcopum vocans in Scotia; Ferrarius abbatem. Verumtamen dubitare cogimur, an Sanctus ille Operi nostro sit inserendus, tum quia Sancti Hiberniæ non pauci variis nominibus innotescunt, ita ut hic alio fortasse nomine jam commemoratus sit, aut postea commemorandus, tum quia in variis impressis ac Mss. catalogis Sanctorum Hiberniæ Merinus non invenitur. Quidquid sit, cum lectiones de Merino compositæ, videantur omnino desumptæ ex Vita S. Comgalli, vix plura de ipso dare possemus, quam modo dicta sunt, si constaret omnino, Merinum esse Sanctum ab aliis omnibus diversum. Videri tamen etiam possunt, quæ die 6 Februarii de S. Merino, aliis episcopo, aliis abbate, jam fuerunt observata.
Anonyma quædam sanctimonialis, ut discipula S. Gertrudis, hodie in Saxonia memoratur apud Menardum in Martyrologio Benedictino, & apud Arturum a Monasterio in Gynæceo. Titulum quidem Beatæ uterque attribuit; sed cultum neuter ostendit.
S. Eutropiæ viduæ mentionem facit Baronius in Martyrologio Romano, eamque in Gallia generatim annuntiat. In Annotatis vero declarat, quam designet Eutropiam, dicens, de ea scribere Sidonium Apollinarem in Epistola ad Pragmatium. Hæc verba simul utcumque innuunt, unde illam acceperit Baronius, videlicet ex Molani Usuardo. Etenim Molanus in Additionibus ad Usuardum hodie ita habet: In Galliis sanctæ Eutropiæ viduæ, de qua Sidonius in Epistola ad Pragmatium. Verum Molanus hæc adjecit minori charactere & præposita littera q. Qui autem eo modo memorantur a Molano, subinde cultu ecclesiastico carent, & inventi non sunt ab illo in vetustis Martyrologiis, sed ex aliis monumentis, aut ex Mss. Martyrologiis omnino recentibus additi, ut latius ipse declarat in præfatione cap. 13. Clarum itaque est, aut ab ipso Molano, aut ab uno ex neotericis, quos secutus est, ex Sidonio desumptam esse Eutropiam. Hanc autem nullibi reperire potui inter Sanctos ab Arvernis cultos. Consului hac de causa Kalendaria Claromontana, & Opusculum de Sanctis, ecclesiis & monasteriis Claromontanis, seculo X conscriptum, & a Joanne Savarone primum, deinde etiam a Labbeo, editum. At nullibi reperire potui, eam ut Sanctam coli a Claromontanis: neque id observat Savaro in Annotatis ad Sidonium a se editum, quamvis laudet Martyrologium Romanum & additiones Molani pag. 384. Sirmondus, qui Sidonii Opera edidit, in Annotatis ad illam Epistolam sic loquitur: Eutropia, de qua loquitur Sidonius, vidua Arverna, cujus filius Agrippini filiam duxerat. Hanc etiam levi conjectura S. Eutropiam esse putant, cujus nomen in Martyrologium relatum est XVII Kalendas Octobris. Non ita locutus esset Sirmondus, si Claromontii aut alibi apud Arvernos coli Eutropiam existimasset; neque id facile ignorare poterat, cum natione esset Arvernus. Saussayus Eutropiam in Martyrologio Gallicano memoravit Claromonte Arvernorum ad XXVI Septembris. Nescio, cur hunc diem elegerit. Attamen hac de causa, opinor, Castellanus XV Septembris in margine monet, eam spectare ad XXVI Septembris, ibique Eutropiam rursus annuntiat. Aveo scire, cur magis unius diei sit, quam alterius, cum dies obitus sit ignotus, & cultum numquam habuisse videatur ullo die. Certe antiqua Gallorum Martyrologia nequidquam perlustravi, ut Eutropiam invenirem. Quapropter satis erit, si Epistolam totam Sidonii, ex qua a martyrologis desumpta est Eutropia, huc traduxero. Ille lib. 2 epist. 2 sic habet. Venerabilis Eutropia matrona, quod ad nos spectat, singularis exempli (quæ parsimonia & humanitate certantibus, non minus se jejuniis, quam cibis pauperes pascit, & in Christi cultu pervigil, sola in se compellit peccata dormire) mœroribus orbitatis necessitate litis adjecta, in remedium mali duplicis perfectionem vestræ consolationis expetere festinat, gratanter habitura, sive istud tibi peregrinatio brevis, seu longum computetur officium. Igitur præfata venerabilis fratris mei, nunc jam presbyteri Agrippini, ne injuriosum sit dixisse nequitiis, certe fatigatur argutiis: qui abutens imbecillitate matronæ, non desistit spiritalis animæ serenitatem sæcularium versutiarum flatibus turbidare: cui filii nec post multo nepotes amissi, duæ pariter plagæ recentes, ad diuturni viduvii vulnus adduntur. Tentavimus inter utrumque componere, nos maxime, quibus in eos jus novum professio, vetustumque faciebant amicitiæ, aliqua censentes, suadentes quæpiam, plurima supplicantes; quodque miremini, in omnem concordiæ statum promptius a fæminea parte discessum est. Et quamquam se altius profuturum filiæ paterna jactaret prærogativa, nurui tamen magis placuit munificentiæ socrualis oblatio: jurgium interim semisopitum vestris modo finibus infertur. Pacificate certantes, & pontificalis auctoritate censuræ suspectis sibi partibus indicite gratiam, dicite veritatem. Sancta enim Eutropia, si quid vadimonio meo creditis, victoriam computat, si vel post damna non litiget. Unde & suspicor, vobis unam pronuntiandam domum discordiosam, licet inveniatis utramque discordem &c. Hactenus Sidonius, qui multis quidem laudibus exornat Eutropiam: attamen non videtur ea Epistola sufficere ad titulum Sanctæ aut Beatæ eidem attribuendum. Hoc non fecisset, quantum existimo, Baronius, si credidisset, Eutropiam & cultu carere, & ab antiquis exsulare Martyrologiis.
Philotheus archiepiscopus hodie annuntiatur in Ephemeridibus Moschis, datis a Papebrochio ante tomum 1 Maii. Additur, Nidagrada, quo aut locus episcopatus aut mortis exprimitur. Nescivit Papebrochius, ubi episcopus fuerit. Michaël Le Quien in Oriente Christiano tom. 1 Col.xistimat, episcopum fuisse Novogorodiensem, quod Papebrochius noster suspicari non fuerat ausus, licet de illa urbe cogitasset. Dubitationem nostram tollit modo Kalendarium Moschorum, quod anno 1713 huc allatum est, quodque Russico idiomate scriptum, ac Latine redditum est: nam ibi ad hunc diem clare habetur Philotheus archiepiscopus Constantinopolitanus. Sedit Philotheus inter patriarchas Constantinopolitanos seculo XIV, fuitque e sede sua pulsus; sed illam postea recuperavit, prout videri potest apud nos in Historia chronologica patriarcharum Constantinopolitanorum pag. 179 & seqq. Credunt aliqui, Philotheum illum cum Romana Ecclesia aliquot annis ante obitum communionem habuisse. Quidquid ea de re sit, nequit a nobis inter Sanctos memorari. Abest etiam a Fastis Russorum paulo antiquioribus. Alium Philotheum damus hodie.
Unnus, potius Unno dictus, archiepiscopus Bremensis, ut sanctus hodie annuntiatur a Ferrario in Catalogo generali, poniturque Bircæ in Suecia, ubi revera defunctus est seculo X. In Annotatis laudat Kalendarium & Breviarium Suecicum, quod an umquam viderit, merito forsan dubitabo. Certe in Officiis propriis regni Suecici, & in ipsorum, Kalendario ante Missale Suecicum, nulla fit mentio Unnonis, ut ea diligenter hoc ipso tempore perlustrando didici. Albertus Crantzius, Adamus Bremensis, & Baronius, qui etiam laudantur a Ferrario, Unnonem meritis laudibus efferunt, utpote virum Apostolicum, qui Haraldum Danorum regem Danosque multos ad fidem convertit, atque in expeditione Apostolica defunctus est Bircæ in Suecia. At illi nec Sanctum stricte aut Beatum vocant, nec ecclesiasticum ipsius cultum asserunt. Attamen Crantzius non tacet de cultu SS. Anscharii, Remberti, aliorumque plurium. Memoratur item Unno in Viti Aquilonia, sive in Vitis Sanctorum Suecici regni, a Joanne Vastavio. At ne ibi quidem Sancti aut Beati titulum eidem tributum invenio, licet titulus ille aliis multis tribuatur. Quare videri potest Crantzius in Metropoli lib. 3 cap. 6, aut alius quispiam ex scriptoribus laudatis.
Duarum Puellarum gladio interfectarum mentio fit in Menologio Sirletiano, & in Menæis impressis, ubi adduntur duo versiculi, qui significant, illas uno animo colla gladio subdidisse, & nihil præterea. Uti Græcorum Fasti Sanctos alibi clarius memoratos non raro obscurius repetunt; suspicor illud hic esse factum. Quidquid sit, plura de illis non novimus.
Jacobus Asceta memoratur in Fastis Æthiopum a Ludolfo editis, unde eum adoptavit Castellanus. Nobis illius Jacobi ætas aut fides non est satis cognita.
Anoreus in iisdem Fastis & apud Castellanum similiter memoratur.
Mercurius potens, nescio quis, memoratur apud Ludolfum in Fastis Æthiopum.
Thomas, ac deinde Quiricus iisdem Fastis hodie sunt inserti; sed nobis æque ignoti.
Hilduini archiepiscopi Mediolanensis hodie meminit Kalendarium Ms. abbatiæ S. Salvatoris Antverpiensis. At illum alias inter Sanctos memoratum non reperio.
Guilielmi & sociorum MM. memoriam Tridenti annuntiat Ferrarius, laudatque tabulas ecclesiæ Tridentinæ. De iis in Officiis propriis diœcesis Tridentinæ nihil prorsus invenio.
Octava Nativitatis beatissimæ Virginis Mariæ in Romano Martyrologio, in variis Usuardini Martyrologii auctariis, aliisque Fastis Latinis minus vetustis annuntiatur.
Christiani de Armannis, Ordinis Prædicatorum, Vitam cum titulo Beati ad hunc diem dat Jacobillus in Sanctis Umbriæ tom. 2 pag. 246; sed cultum legitimum ab eo probatum non invenio.
Richardus Barri, presbyter Ordinis Prædicatorum, cum titulo Beati hodie memoratur apud Carolum de S. Vincentio in Anno Dominicano. Occisus est ab hæreticis in Hibernia anno 1647, ut notat in margine laudatus scriptor, qui & aliis quibusdam Beati titulum attribuit. At ex illis nullus ad nos spectare videtur.
Ligerius anachoreta in territorio Furnensi hodie ut Beatus memoratur apud Henriquezium & Chalemotum in Menologiis Cisterciensibus, uti & apud Bucelinum in Benedictino. Fuit fundator abbatiæ Dunensis etiamnum florentis, quæ ex Furnensi territorio Brugas translata est. At de cultu venerabilis hujusce abbatis nihil novimus. Ligerium etiam Saussayus, & martyrologi Belgici commemorant ut venerabilem.
Achardus monachus in Menologio Cisterciensi in Clara-Valle annuntiatur, & more illius scriptoris Beatus vocatur sine mentione cultus. Eumdem ut venerabilem habet Saussayus in Martyrologio Gallicano.
Milo abbas Carolilocensis cum eodem titulo ponitur apud Chalemotum.
Marcelli presbyteri & martyris, Decorati diaconi, cum quatuor millibus, memoria est in Martyrologio Ms. Trevirensi S. Martini. At hæc desumpta est ex Actis SS. Fidei, Spei, Charitatis, quæ non satis sincera credimus. Idcirco de hisce, qui absunt ab antiquis Martyrologiis, plura memoranda non censemus, licet etiam Florarium Ms. Decoratum cum tribus habeat sociis, uti & Grevenus. Videri possunt Acta apud Mombritium tom. 2 fol. 207.
Clemens episcopus sine loco annuntiatur a Greveno in Auctariis Usuardi. Nolim divinare, quem velit Clementem.
Rogerius Franciscanus Uzeciæ in Gallia memoratur cum titulo Beati in Martyrologio Franciscano, insignique plane virtutum, prophetiæ & miraculorum exornatur elogio. Virum fuisse multis ac præclaris dotibus illustrem omnino credimus, sicut & plures alios ibidem & in Menologio Franciscano memoratos, sed eorum tantum gesta elucidamus, qui ut Sancti aut Beati coluntur. Quare cum horum ecclesiasticam venerationem, (excepto beato Thoma tertiario, de quo inferius) non inveniamus; pro illis omnibus lectorem remittimus ad scriptores laudatos, uti & pro Perpetua virgine, & Euphrosyna vidua, quæ etiam commemorantur in Gynæceo apud Arturum a Monasterio.
S. Ludmilla vidua & martyr hodie annuntiatur a Greveno, & paucis aliis recentioribus: sed plures eamdem habent die sequenti, quo colitur,	XVI Septemb.
Constantius aliquis in Martyrologiis Hieronymianis hodie legitur, & in plerisque attribuitur Nuceriæ in Campania Italica, licet in textu Florentinii legatur Nocera, uti civitas illa vocatur Italice. Rursum tam in Hieronymianis quam in aliis Martyrologiis classicis deinde Nuceriæ annuntiantur Felix & Constantia, subinde Constantius. Inter auctaria Usuardina apud Sollerium Constantius hodie ponitur Beneventi in S. Sophia. Tot, & plures etiam, diversitates examinandæ sunt, quando cum Martyrologio Romano agendum est de Felice & Constantia, ibique videndum, an hodiernus Constantius ab illa Constantia aut Constantio sit diversus, ad	XIX Septemb.
Eustatius memoratur in Fastis Æthiopum apud Ludolfum. Si designetur S. Eustachius martyr; de eo agendum ad	XX Sept.
S. Innocentii martyris ex legione Thebæa meminit Martyrologium Mediolanense, ubi dicitur coli in Burgo Canturii. Cum nihil præterea de ipso addatur, commodius de ipso agetur, quando disserendum est de S. Mauritio totaque legione ad	XXII Septemb.
SS. Fidentii & Terentii martyrum hoc die meminit Florarium Ms. In Martyrologio Romano annuntiantur ad	XXVII Septemb.
Murdaci episcopi sine loco mentionem facit Florarium Ms. Ferrarius ad V Octobris Murdachum episcopum in Argadia annuntiat. Quare, cum certe ad hunc diem non videatur spectare, nisi alio die melior de eo notitia occurrat, examinari poterit, quid de eo statuendum videatur, ad	V Octob.
S. Martinus Papa in Basiliano Menologio Græcorum hoc die ponitur cum elogio. At ipsius festivitas in Ecclesia Romana celebratur die	XII Novemb.
B. Thomas, passim Thomasuccius dictus, tertii Ordinis S. Francisci, hoc die obiisse dicitur Fulginii in Umbria, ibique annuntiatur in Menologiis Franciscanis apud Arturum a Monasterio & Fortunatum Hueberum. Verum tam hi quam alii scriptores testantur, hunc Beatum coli die, quo corpus elevatum,	XIX Novemb.
Inventio corporis S. Stephani hodie memoratur apud Græcos in Menæis impressis & in Menologio Sirletiano. Ea apud Latinos celebratur die 3 Augusti; sed præcipua S. Stephani festivitas agitur	XXVI Decemb.

DE S. NICOMEDE PRESB. MART.
ROMÆ,

Forte sub Domitiano.

COMMENTARIUS DE CULTU ET GESTIS.

Nicomedes presbyter martyr, Romæ (S.)

AUCTORE C. S.

§ I. Sancti memoria celebris in Martyrologiis: Acta gemina, quorum prima suspectæ, altera nullius fidei: ecclesia & cœmeterium Romæ ipsi olim dicata.

Sanctum Nicomedem martyrem magno consensu ad hunc diem celebrant vetusta Martyrologia, quorum aliquot etiam presbyteratus titulum, [Vetusta Sancti memoria] martyrii palæstram, ac imperatorem, sub quo coronatus sit, addidere. Hieronymianum a Florentinio editum illum primo loco breviter sic annuntiat: Natalis sancti Nicomedis martyris. Observat tamen Florentinius ibidem, etiam alias soluisse in vetustiori illo Ms. martyres Romæ vel passos, vel peculiariter honoratos, prætermisso agonis loco, in fronte memorari. Breviter quoque de eodem meminit Martyrologium Bedæ, in Opere nostro ante tom. 2 Martii excusum, ubi sic habet: Natale S. Nicomedis martyris. Titulus episcopi ibidem in Divionensi Ms. perperam additur: sed nec omnino certum est, utrum prior lectio revera Bedæ sit; cum in hujus Martyrologio metrico, quod Acherius tomo 10 Spicilegii exhibet, non legatur, & ex Sollerii nostri conjectura vel suspicione, Floro forsitan adscribenda sint annuntiationes atque elogia Sanctorum, quorum in solo prosaico fit mentio. Paucis pariter de eodem agit Rabanus, dicens: Passio Nicomedis martyris.

[2] Romanam Sancti palæstram addidit auctor Veteris, [in Martyrologiis ad hunc] seu Parvi, Martyrologii Romani Rosweydiani, in quo ad hunc similiter diem legitur: Romæ Nicomedis martyris. Wandelbertus in Metrico presbyteratum ejusdem memorat, & gesta obiter insinuat his versibus:
Septenum denum * Nicomedes presbyter ornat,
Virgo, tuus, Petronilla, comes martyrque beatus.
Prolixiora sunt elogia, quæ Notkerus & Ado, in suo quisque Martyrologio, de eodem texuerunt. Horum primus hæc refert: Natalis S. Nicomedis martyris, quem Flaccus comes, quia corpus S. Feliculæ martyris sepelivit, & quia idolis sacrificare contempsit, eatenus plumbatis cædi jussit, donec vitam finiret; corpusque ejus in Tyberim præcipitatum, a diacono suo collectum, & honorifice sepultum est. Ado vero hæc: Natale S. Nicomedis martyris. Quem Flaccus comes, cum ad eum perlatum fuisset, quod corpus sanctæ virginis Feliculæ, quam ipse pro Christo punierat, sepelisset, fecit teneri, & duci ad sacrificandum. Qui cum diceret; Ego non sacrifico, nisi Deo omnipotenti, qui regnat in cælis, non his excisis lapidibus, qui in templis, quasi in carceribus clausi, custodiuntur; plumbatis diutissime cæsus, migravit ad Dominum. Corpus ejus in Tyberim præcipitatum est, quod a clerico ipsius, nomine & opere Justo, collectum perductumque ad horticellum suum, sepultum est juxta muros via Numentana. Adonis textum paulo contraxit Usuardus, ad eumdem diem scribens: Romæ via Numentana natalis B. Nicomedis presbyteri & martyris, sub Domitiano imperatore. Qui cum diceret compellentibus se sacrificare; Ego non sacrifico, nisi Deo omnipotenti, qui regnat in cælis, plumbatis diutissime cæsus, migravit ad Dominum.

[3] [& ad alios dies. Acta ex epistola Marcelli,] Ejusdem Sancti nomen in nonnullis Martyrologiis occurrit ad diem 1 Junii, quo dedicatio ecclesiæ ipsius, quam olim Romæ habuit; & IV Junii, quo Mediolani quondam colebatur. In Florario quoque nostro Sanctorum Ms. ad XIII ejusdem mensis, qua de causa ignoro, & in Additionibus Mss. Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum die V Julii S. Nicomedis elevatio, mihi æque ignota, annuntiatur, prout ad dictos dies in Opere nostro inter Prætermissos videre est. Porro elogia supra recitata nituntur Actis SS. Nerei, Achillei & sociorum, seu epistola Marcelli ad hos Sanctos scripta, & cum iisdem Actis, quibus inserta est, edita apud nos tom III Maji, ad diem XII, ubi & alibi Henschenius noster ea omnia optimæ fidei esse censuit, refragantibus passim ceteris eruditis, & inter hos Baronio, qui tom. 1 Annalium tum ad annum Christi 68, num. 23, ea Acta in aliquibus fide haud integra haberi monuit, tum ad annum 96, num. 33, ubi ipsam illam epistolam suspectæ minutæque fidei agnovit. Eminentissimo annalistæ consensit Sollerius noster in Usuardo ad diem VII Maji in Observatione ad S. Domitillam: neque dubium est, quin merito consenserit, tam parum credibilia in iis hinc inde narrantur. Ex hoc capite non possunt non simul esse suspecta, quæ de S. Nicomedis gestis in ea epistola referuntur, & ex hujus fide in laudata Martyrologia transierunt.

[4] Nolo ego Acta illa SS. Nerei & Achillei hic discutere, [SS. Nerei & Achillei Actis inserta,] sed ea tantum memorabo, quæ ad S. Nicomedem nostrum proprie spectant, & ex citata Marcelli epistola ibidem cap. 4 referuntur. Itaque Marcellus ille, qui fe S. Petri apostoli discipulum profitetur, in epistola sua ad laudatos Sanctos responsoria, de Petronilla … filia domini mei, ut inquit, Petri apostoli inter cetera scribit, illam a Flacco comite adamatam, ut invisum procum, qui militibus stipatus ad eam venerat, interim arceret, ab eo postulasse, ut, si se sponsam habere vellet, matronas ac virgines honestas post triduum ad domum suam mitteret, a quibus ipsa ad eum deduceretur; eamque conditionem a Flacco acceptatam esse. Tum vero sic progreditur: Factum est autem, ut trium dierum acceptum spatium virgo sanctis jejuniis & orationibus occuparetur, habens secum sanctam virginem Feliculam, collactaneam suam, in Dei timore perfectam. Tertio itaque die veniens ad eam S. Nicomedes presbyter, celebravit mysteria Christi. Virgo autem sanctissima, mox ut Christi Sacramentum accepit, reclinans se in lectum, emisit spiritum… Flaccus autem vertens animum, dixit ad Feliculam: Unum tibi elige e duobus, aut esto uxor mea, aut diis sacrifica. Cui S. Felicula respondit: Nec uxor tua ero, quia Christo sacrata sum; nec immolabo, quia Christiana sum.

[5] Post hæc narrato S. Feliculæ martyrio, quam post toleratum equuleum projectam in cloacam fuisse ait, [recensentur,] ad S. Nicomedem regressus, subdit: Sanctus autem Nicomedes presbyter in speculis positus, occulte levavit corpus, & pernoctanter in biroto (id est, vehiculo duabus rotis instructo) perduxit ad cassellam (id est exiguam casam) suam septimo milliario ab urbe Roma, via Ardeatina, & ibi eam sepelivit; in quo loco fructificant orationes ejus usque in hodiernum diem. Pervenit autem ad Flaccum, hoc fecisse Nicomedem presbyterum; & fecit eum teneri, & duci ad sacrificandum. Qui cum diceret: Ego non sacrifico, nisi Deo omnipotenti, qui regnat in cælis; non his diis, qui in templis, quasi in carceribus clausi, custodiuntur: cum hæc & multa talia diceret, plumbatis diutissime cæsus, migravit ad Dominum. Corpus vero ejus in Tiberim præcipitatum est: clericus vero ejusdem Presbyteri, nomine & opere Justus, collegit corpus ejus, & posuit in biroto suo, & duxit ad horticellum (id est, hortulum) suum juxta muros via Nomentana, & illic sepelivit illud; in quo orantes Dominum, consequuntur, quæ postulant interventu Martyris ejus, qui passus est pro nomine Domini nostri Jesu Christi. Expliciunt scripta Marcelli, missa ad Nereum & Achilleum.

[6] Non habet hæc relatio quidquam, quod fidem superet, [& admodum dubiæ fidei] aut a communi sensu magnopere abhorreat, nisi quod S. Petronilla S. Petri apostoli filia, quasi ex ipso genita fuisset, & a Flacco comite sub finem seculi 1 adamata, dicatur. Dici enim non potest, eam post susceptum a S. Petro Apostolatum ex illo procreatam fuisse: hoc autem posito debuissent Petronilla & Felicula jam decrepitæ anus fuisse eo tempore, quo hæc contigisse narrantur, si prior S. Petri filia, altera hujus collactanea, ut asseritur, fuerit; prout Henschenius ad diem XXXI Maji in Commentario historico de eadem S. Petronilla, num. 5 observavit. Quis vero tum credat, Flaccum Petronillæ primum, quoniam nimis speciosa erat, ac deinde etiam Feliculæ, Hebræarum præsertim mulierum, cupidine tam impotenter exarsisse, ut utriusque conjugium ambiret? Hinc laudatus Henschenius ad hasce difficultates reponit aliquorum sententiam, secundum quam Petronilla Romana potius gente fuerit, sanctique Petri apostoli filia dicta sit, quod ab eodem in fide instructa & baptizata, vel ex baptismali fonte suscepta, spirituali quadam adoptione filia ejus facta esset, vel denique ex peculiari aliqua in sanctum Apostolum veneratione id nomen promeruisset.

[7] [esse probantur.] Eamdem Marcelli epistolam alii præterea oppugnant ex libro S. Augustini contra Adimantum Manichæi discipulum, cap. 17, ubi sanctus doctor in apocryphis legi asserit, ipsius Petri filiam paralyticam * factam precibus patris, & hortulani filiam ad preces ipsius Petri esse mortuam. Etenim cum ista de Petronillæ paralysi historia in eadem epistola referatur, inferunt hanc inter apocrypha a S. Augustino habitam fuisse. Sed Henschenius in citato Commentario negat, ex adducto S. Augustini loco contra eam quidquam confici; cum in hac nihil de hortulani filia legatur, ideoque alia debuerit fuisse historia, quam sanctus doctor apocrypham pronuntiavit. Ut ut hæc se habeant, ista Marcelli de S. Petronilla narratio haud dubie etiam suspecta fuit hodierni Breviarii Romani concinnatoribus, qui ad diem XXXI Maji, quo ipsa colitur, lectionem, quæ de ea unica est, ex S. Cypriani libro de Disciplina & habitu virginum, sive ex Communi virginum secundo loco, præscripserunt; neglectis, quæ de eadem in prædicta epistola leguntur. Similiter ad diem XV Septembris, ubi nona Lectio de S. Nicomede assignatur, nihil de celebratis apud Petronillam Mysteriis dicitur; sed ea tamen referuntur, quæ num. 5 ex eadem epistola recensuimus. Verum si scriptoris fides in una ejusdem epistolæ parte vacillet, non potest non dubia esse in altera, dum utrobique res velut sub oculis suis gestas enarrat, & etiam aliunde suspectus est.

[8] [Alia Acta a Mombritio edita,] Mombritius in Vitis Sanctorum tomo 2 fol. 160 aliam præterea Passionem exhibet S. Nicomedis, in qua nulla mentio exstat de S. Petronilla aut Felicula, ideoque in indice voluminis duos Nicomedes distinguit, alterum, cujus hæc Passio sit, alterum in Actis SS. Nerei & Achillei memoratum; hosque haud dubie eo magis distinguendos putavit, quod prior in Passione dicatur passus sub Maximiano, & sepultus die Kalendas Junii, noster vero Sanctus in vetustissimis Martyrologiis, ut vidimus, ad diem XV Septembris constanter annuntietur. Hæc vel similis Passio præluxit auctori Breviarii Ambrosiani Mediolanensis, anno 1539 Venetiis excusi, quod ad manum habeo; nam cum in eo bis agatur de S. Nicomede, ad diem quidem IV Junii, quo una cum S. Quirino ibidem colebatur, Lectio ex Marcelli epistola accepta est; sed ad XV Septembris, quo ejusdem solius festum celebratur, Mombritianis Actis similia leguntur. Verum ego non dubito, quin tam hæc Acta, quam Marcelli epistola, de eodem sancto Martyre agant, qui hodie colitur; quod cur ita credam, accipe. In utrisque Nicomedes presbyter dicitur, & in illis Apostolorum discipulus fuisse expresse narratur; in hac vero saltem tacite, aut certe cum Apostolis vixisse indicatur. In utrisque Flaccus sanctum Martyrem, sacrificare renuentem, occidi jubet. Utrobique de supremo ipsius supplicio ac sepultura eadem, iisdemque etiam vocibus, si unam & alteram aliter flexam exceperis, referuntur.

[9] Marcelli verba num. 5 dedimus; Acta vero apud Mombritium de hisce sic habent: [quorum compendium] Cum hæc & multa talia dicerentur, plumbatis diutissime cæsus, migravit ad Dominum… Corpus vero ejus in Tyberim præcipitatum est. Clericus autem ejusdem presbyteri, nomine & opere Justus, collegit corpus ejus, & posuit in birrote suo, & duxit ad hortulum suum juxta muros via Numentana, & illic sepelivit illum in pace die Kalendas Junii. In quo loco orantes Dominum, consequuntur medelam interventu Martyris ejus, qui passus est pro nomine Domini Jesu Christi. Confer hæc cum recensitis num. 5, nec aliud, quam paucarum vocum discrimen præter additas Kalendas Junii reperies. Hinc dubium non est, quin altera ex altera narratione desumpta sit, idque de Mombritianis Actis multo pronius est judicare, cum hæc etiam multo minus probabilia sint, quam epistola Marcelli, scriptaque videantur ab otioso homine, qui cum S. Nicomedis nomen ad diem 1 Junii, quo die dedicatio ecclesiæ ejus Romæ recolebatur, inscriptum videret, credidit illum alium esse ab eo Martyre, qui XV Septembris colitur; ideoque alia quædam Acta, partim ex vulgata Marcelli epistola, partim pro genio suo conflavit; minus tamen prudenter, quam ut fidem facile inveniret. Hac de causa nec hæc Acta lubet recudere; sed sufficere reor, si eorumdem compendium lectori exhibuero.

[10] Compilator eorum S. Nicomedem presbyterum, regnante Maximiano imperatore, [hic datur,] ortaque sub eo Romæ persecutione, ibidem in speluncis latitasse scribit, & nihilominus sanctorum Apostolorum, Petri nempe ac Pauli, discipulum facit. Hinc Flaccum ad illum sic loquentem inducit: Dic mihi, homo provectæ ætatis &c.; verum tam decrepita ætas ut fidem inveniat, certiori auctore eget. Cum enim SS. Petrus ac Paulus Christi anno 65 martyrio coronati sint, Maximianus autem Herculius anno 286 Augustus renuntiatus, debuisset Sanctus noster jam multos ultra ducentos annos numerasse, dum passus est. Porro martyrii ejus secundum compilatorem illum hæc summa est: Cum multos ad Christi sacra adduceret, morbos curaret, dæmonesque expelleret, ab Hyrcano, nescio quo, apud Flaccum propterea accusatus, Christumque confessus, nodosis fustibus nequicquam cæditur; cumque nec blanditiis plus efficeretur, craticulæ assandus imponitur: sed mox inter fulgura ac terræmotum ignis exstinguitur, & ex magno infidelium numero, qui in quadam regione, quæ sub Mente appellatur (imo fingitur) idolis libabant, centum necati sunt, ceteri fugerunt. Fugit ipse quoque territus Flaccus, jusso tamen Hyrcano sanctum Athletam reducere in carcerem, ubi hic ab angelo confirmatur.

[11] Postridie Flaccus erecto in foro solio consedit, Sanctoque, [etiam minus admittenda.] in proposito constanti, genua ferreis cardis, forte carduis, contundi imperat; deinde ardentibus lapidibus latera aduri, super spinas ferreas raptari, & in accensum caminum mitti. Sed cum, exstincto hic pariter igne, sanctus Presbyter in camino Deum laudaret, ejusdem Flacci jussu ad templum Martis ductus, & sacrificare denuo recusans, plumbatis diutissime cæsus, martyrium consummavit, ut supra retulimus. Habes hic, erudite lector, totius Passionis compendium, quæ mihi quidem non aliud apparet, quam cujusdam imperiti hominis commentum, qui dummodo mirabilia narraret, de veritate parum fuit sollicitus. Ex dictis collige, de S. Nicomedis gestis nihil certi statui posse; cum hæc Acta Mombritiana admitti nequeant, & epistola Marcelli admodum suspecta sit. Illustri tamen martyrio, quod sub Domitiano dubie collocavi, illum perfunctum esse, dubitare non sinit insignis ejusdem tum Romæ, tum alibi cultus, de quo mox agemus. De presbyteratu quoque ejus non meminere vetustissima Martyrologia num. 1 relata, uti nec Romanum Parvum Rosweydi, eumque ceteri martyrologi forte non nisi ex eadem Marcelli epistola didicerunt: hunc tamen ipsi abjudicandum minime censui, cum nihil obstet, quo minus eo Ordine initiatus fuisse credatur.

[12] [Ecclesia cum titulo Romæ] Certiora, ut dixi, de Nicomedis vetusto, præsertim Romæ, cultu habemus. Ecclesiam ipsi in via Numentana, ubi sæpe memoratæ epistolæ scriptor corpus ejus sepultum fuisse tradit, discimus ex Anastasio Bibliothecario in Hadriano I, de quo ibidem dicitur: Ecclesiam beati Nicomedis, sitam foris portam Numentanam, simul & cœmeterium beati Hippolyti martyris, … quæ a priscis marcuerant temporibus, a novo renovavit. Ecclesiam hanc titulo ejusdem Sancti antiquitus illustratam fuisse, liquet ex concilio Romano I sub S. Symmacho, cui Genesius presbyter titulo sancti Nicomedis, & Sebastianus presbyter tituli sancti Nicomedis, subscripti leguntur apud Labbeum tom. 4 Conciliorum, Col.De ejusdem ecclesiæ dedicatione videtur accipienda annuntiatio, quæ ad diem 1 Junii in vetustis Martyrologiis occurrit. Ex hisce Romanum Vetus, seu Parvum Rosweydi sic habet: Dedicatio S. Nicomedis martyris. Beda, vel Florus ante tom. 2 Martii: Natalis Nicomedis martyris. Wandelbertus apud Martenium in Spicilegio tom. 2:

Martyris huncque diem festum Nicomedis adornat.

Ado Viennensis in Martyrologio: Dedicatio sancti Nicomedis, martyris & presbyteri, apud urbem Romam, cujus martyrium celebratur XVII Kalend. Octobris

[13] [ipsi antiquitus erecta;] Consonat Rabanus ad eumdem diem dicens: Sancti Nicomedis martyris ecclesiæ dedicatio: similiter Notkerus: Romæ dedicatio S. Nicomedis presbyteri & martyris, cujus martyrium XVII Calend. Octob. celebratur. Usuardus in textu apud Sollerium nostrum conformiter ad Adonem: Romæ, dedicatio sancti Nicomedis, presbyteri & martyris; sed monet idem Sollerius, in Pratensi codice, Romæ, dedicatio natalis sancti Nicomedis &c., & in aliis etiam aliter legi: unde etiam observat, ambiguum esse, quid primigenia phrasi de Sancto nostro hac die scripserit Usuardus; sed Adonis lectionem ab eo retentam existimat. Verum utcumque is legerit, dedicationem ecclesiæ Sancti nostri hic memorari, indubitatum est tum ex aliis Martyrologiis allegatis, tum ex Sacramentario, quod S. Gregorii Magni nomine edidit Hugo Menardus, in quo ad hunc pariter diem Dedicatio basilicæ S. Nicomedis recolenda præscribitur, additis de more tribus de Sancto orationibus, in Missa recitandis.

[14] [item cœmeteriam, non in via Ardeatina,] Cœmeterium quoque ejusdem Sancti nomine insignitum prope urbem Romanam olim fuisse, tradit Anastasius Bibliothecarius, in Bonifacio V dicens: Hic perfecit cœmeterium sancti Nicodemi, & dedicavit illud. Pro Nicodemi autem alibi legi Nicomedis, notatur in margine tomo 1 ejusdem Operis, accurante Blanchino editi, quo modo etiam legit Mafeus in Notis ad tom. 4, & Annibal Fabroti in Lectionibus variantibus, quas in editione sua exhibet. Onuphrius Panvinius in Catalogo Cœmeteriorum Urbis, & Baronius in Annalibus ad annum Christi 226, num. 9, S. Nicomedis cœmeterium in via Ardeatina collocarunt. At Antonius Bosius, hujusmodi antiquitatum solers indagator, Romæ subterraneæ lib. 3, cap. 44 & 50 putat, Panvinio id ita visum esse, quia in SS. Nerei & Achillei Actis, supra num. 5 relatis, dicitur S. Nicomedes S. Feliculæ corpus via Ardeatina in fundo suo sepelisse, atque adeo non tam S. Nicomedis cœmeterium, quam laudatæ virginis sepulcrum in istius olim fundo situm, ab eo memorari.

[15] Porro ipsum sancti Martyris nostri cœmeterium in via Numentana, [sed Numentana, ubi seculo 17 ineunte] ubi secundum eadem Acta sepultus fuit, & ecclesiam ex dictis habuit, situm esse, & una cum ejusdem ecclesiæ vestigiis anno 1601 a se repertum, idem Bosius opinatur. Juverit ipsum cap. 50 audivisse. Cum anno MDCI die XIV Decembris, inquit, sed verbis Italicis, porta Pia egressus essem, & per viam Numentanam aliquot passus ad dexteram versus S. Agnetis processissem, reperi in quadam vinea, supra cujus portam inscriptum est nomen Pompilii Desiderii, parvum cœmeterium subterraneum, in quod descenditur per aliquot gradus lateritios; credidique hoc veterem istius cœmeterii (S. Agnetis) aditum esse. Habet monumenta sua in topho excisa, sed aperta, & sine ulla inscriptione & titulo: attamen ista signa ibidem notavi. Tum exhibet monogramma Christi ac palmam, unde colligitur, locum Christianorum sepulcris destinatum fuisse. Prædictum cœmeterium (prosequitur Bosius) valde exiguum est, habens quatuor aut quinque semitas cum tribus tantum, quatuorve cubiculis. In descensu magna Palma insculpta muro cernitur.

[16] Credo equidem, hoc ipsum S. Nicomedis presbyteri cœmeterium esse, [detectum creditur:] de quo egimus cap. XLIV, eo quod Romanis mœnibus tam vicinum sit, eoque magis, quod in eadem vinea conspiciantur quædam vestigia murorum, quæ forte sunt ecclesiæ ejusdem Sancti. Huc usque Bosius, cui consentit Aringhius lib. 4 Romæ subterraneæ, cap. 21 & 27, & Mafeus in annotationibus ad Anastasium Bibliothecarium tom. 4, pag. 27 editionis Blanchinianæ. Et sane id satis verisimile est, cum ex supra dictis constet, aliquam S. Nicomedis ecclesiam in via Numentana olim exstitisse, & ibidem illum humatum fuisse, Acta SS. Nerei & Achillei etiam tradant. Huc pariter faciunt veteres urbis Romanæ Notitiæ, a Dominico Georgio in Annotationibus ad Martyrologium Adonis die XV Septembris laudatæ, quibus S. Nicomedis ecclesia, vel cœmeterium, vel forte utrumque in via Numentana recensetur. Prima Notitia est ex tomo 4 Analectorum Mabillonii, ubi in veteri Descriptione regionum Urbis, pag. 507 legitur: In via Numentana foris murum, in sinistra, sanctæ Agnes; in dextra sancti Nicomedis. Altera apud Eccardum, teste laudato Georgio, sic habet: Juxta viam Numentanam est S. Nicomedes; & juxta eamdem viam basilica sanctæ Agnes. Tertia denique apud Malmesburiensem lib. 4 de Gestis regum Anglorum exstat, estque hujusmodi: Quinta porta Numentana: ibi sanctus Nicomedes, prebyter & martyr: itemque via eodem modo dicitur.

[17] [ea ecclesia dudum destructa est: Sancti cultus hodiernus.] A quo tempore memorata sancti Martyris ecclesia vel destructa sit vel corruerit, ignoratur, verum id jam ab aliquot seculis contigisse, liquet ex eo, quod, ut vidimus, seculo nuper elapso nulla prorsus de loco, ubi fuisset, nisi in libris memoria exstiterit. Laudatus Bosius cap. 44 scribit, in quodam antiquo codice Ms. bibliothecæ Vallicellanæ exstare Acta Sancti, ex Nerei & Achillei Actis excerpta, in quibus post relatam ejusdem sepulturam in Via Numentana subditur: In quo loco dedicata fuit ecclesia in Kalendis Junii, quæ nunc vero penitus destructa est. Ideo festivitas hodierna est passionis ejusdem Martyris; alia ejusdem ecclesiæ dedicationis, quæ, plebibus hoc nescientibus, in dictis Kalendis colitur. Ceterum præter dictæ dedicationis festivitatem, exstat etiam alia, Natalis nempe ad diem XV Septembris in Sacramentario S. Gregorii apud Menardum, quæ posterior etiam in Kalendario per Frontonem edito notata est. Ad hodiernum ejusdem cultum in Ecclesia Romana quod attinet, de eo tantum fit commemoratio cum nona lectione ad præcitatum diem Septembris.

[Annotata]

* supple Kalendas

* al. add. sanam

§ II. Sancti corpus a S. Paschale I in ecclesiam S. Praxedis translatum: an Mediolani in ecclesia S. Vincentii quiescat?

[Sancti corpus a S. Paschale I PP.] Bosius loco supra citato scribit, sancti Martyris corpus una cum multis aliis Sanctorum lipsanis a S. Paschale Pontifice, ejus nominis I, intra Urbem translatum fuisse ad ecclesiam S. Praxedis, Ut testatur, inquit, antiqua inscriptio in marmore, quæ in dicta ecclesia servatur. Facta est hæc translatio die XX mensis Julii, Indictione X, ut ibidem legitur; quæ anno Domini DCCCXVII, dicti vero Papæ Paschalis Pontificatus primo correspondet. Nescio, an hæc eadem sit inscriptio, quam Octavius Pancirolus in Sacris thesauris Romæ absconditis, tractans de S. Praxedis ecclesia, laudat; asserens ibidem in S. Zenonis sacello spectari in marmore sculpta nomina Sanctorum, quorum corpora vel reliquias idem sanctus Pontifex eo transtulit, & inter ea etiam S. Nicomedem primo post sanctos Romanos Pontifices & episcopos loco recenseri. Hisce favent, quæ apud Anastasium Bibliothecarium leguntur in Vita ejusdem S. Paschalis, quam etiam habes in Opere nostro ad diem XIV Maji, quo colitur.

[19] [in ecclesiam S. Praxedis] Nam primo quidem laudato loco apud nos cap. 1 inter ipsa Pontificatus exordia legitur: Hic beatissimus Præsul multa corpora Sanctorum requirens, invenit. Quæ & diligentius intra Civitatem ad honorem & gloriam Dei honeste recondidit. Et rursus post aliqua: Ecclesiam etiam beatissimæ Christi martyris Praxedis, quæ quondam priscis ædificata temporibus, nimio jam lassata senio, ita ut a fundamentis casura ruinam sui minaretur, idem venerabilis Pontifex (illius ruinam ante prævidens, eidemque ecclesiæ curam adhibens, illic pervigil sæpius existens) in alium non longe demutans locum in meliorem eam, quam dudum fuerat, erexit statum… Hic beatissimus & præclarus Pontifex multa corpora Sanctorum diutius in cœmeteriis jacentia pia sollicitudine, ne remanerent neglectui, quærens, atque inventa colligens, magno venerationis affectu in jam dictæ Christi martyris Praxedis ecclesiam, quam mirabiliter renovans construxerat, cum omnium advocatione Romanorum, episcopis, presbyteris, diaconibus & clericis laudem Dei psallentibus, deportans recondidit. Exstant etiam apud Baronium tom. 9 Annalium, ad annum Christi 818 versus ecclesiæ absidi inscripti, qui eadem testantur.

[20] Hæc, inquam, favent dictæ translationi, cum inter sacra corpora a S. Paschale in memorata ecclesia deposita facile esse potuerit corpus S. Nicomedis. [translatum perhibetur.] Dubito tamen, an Indictio aut a Bosio recte relata sit, aut in laudata ab ipso inscriptione, quæ quam vetusta sit, ipse non dicit, recte notetur. Nam cum S. Paschalis sub finem mensis Januarii anno 817 Pontificatum exorsus sit, verisimile non est, ecclesiam S. Praxedis a fundamentis ab illo restauratam, eoque perductam tam brevi tempore, ut jam a die XX Julii ejusdem anni ab eodem dedicata, illatisque Sanctorum corporibus illustrata fuerit. Deinde Eminentissimus Baronius mox laudatus de his ad annum Christi 818, ut insinuavi, primum meminit, cui etiam Franciscus Orlendius, part. 2 Orbis sacri & profani, lib. 3, cap. 4, num. 26 eadem affigit. Itaque pro Indictione X forte legendum est XI, quæ mense Julio cum anno Christi 818, Paschalis vero Pontificatus secundo, aliquot mensibus jam inchoato, currebat.

[21] In memorata S. Praxedis ecclesia corpus sancti Martyris ætate sua etiam quievisse, [Castellionæus corpus Mediolanensibus vindicare nititur,] videtur existimasse laudatus Bosius, & post hunc Aringhius, cum de alia translatione ne vel verbo meminerint. Id ipsum diserte scribit Carolus Piazza in Hemerologio sacro Romæ Christianæ, parte 2, ad hunc diem, ubi tamen etiam aliquas ejusdem reliquias ecclesiæ S. Joannis in Fonte concedit. At vero Mediolanenses sacrum illum thesaurum in basilica abbatiæ S. Vincentii in Prato jam a multis seculis in una theca cum SS. Quirini & Abundii corporibus acclusum se possedisse opinantur. De argumento hoc ex professo pluribus egit Joannes Antonius Castellionæus, in Antiquitatibus Mediolanensibus, part. 1, fasciculo 3 & 4 congerens, quidquid pro tribus istis corporibus Vincentianæ in Prato ecclesiæ vindicandis post diligens examen ex mandato Eminentissimi Cardinalis Frederici Borromæi, ejusdem urbis archiepiscopi, eruditi Mediolanenses anno 1609 conquirere potuerunt. Porro rationum, quas ibidem numero decem adfert, aliæ ad S. Quirinum vel Abundium spectant, quas præteribo, easque solum referam, quæ pro S. Nicomedis seu corporis, seu reliquiarum possessione facere videntur.

[22] In primis de vetusta lipsanotheca, in qua sancti Martyris nostri corpus una cum duobus supra dictis Sanctis quiescere creditur, [laudans vetustam arcam,] hæc ait: Lapidea (alibi marmoream dicit) illa tota ac ingens satis, inter supra laudatam aram & fontem confessionis excurrit, nacta longitudinis pedes quinque, latitudinis duos, altitudinis unum, post aram, inquam, illam de more, quo Sanctorum tumulis assignatum spatium post altaria, ut in plerisque aliis tum nostræ, tum urbium aliarum locis. Levigati intus est operis juxta sacrarum constitutionum formam, extrinsecus vero sculpti, cæsique cultu religioso pariter & insigni duorum angelorum, manibus hinc inde tenentium martyrii lauream, in arcæ ipsius meditullio sitam. Subdit deinde arcæ iconem satis elegantis, quam tamen operæ pretium non existimavi hic quoque subjicere, quia etsi rationes recensendæ illam sacri corporis aut reliquiarum ejusdem possessionem probabilem faciant, non tamen eam evincere mihi videntur.

[23] [antiquas picturas,] Fasciculo 4 tres vetustas, ut ait, eorumdem Sanctorum picturas recenset. Harum unam in fronte januæ majoris sitam, hac inscriptione notatam asserit: Sanctorum martyrum Quirini episcopi, Nicomedis presbiteri, Abundii diaconi in altaris subterraneo hujus ædis sacræ corpora requiescunt. Altera pictura juxta sepulcrum ipsorum martyrum, eodem teste, sequentia verba refert: Hic requiescunt corpora SS. martyrum Quirini episcopi, Nicomedis presbyteri, & Abundii diaconi. Tertia (prosequitur Castellionæus) longe ceteris antiquior, in interiori pariete, qui inter utramque templi januam intercedit; ut quæ videtur eodem omnino tempore delineata coloribus, quo ducta stylo fuit inscriptio illa vetustissima, quæ se videndam objicit in marmore extra templi fores posito anno Incarnationis Dominicæ MCCCLXXXIIX. Ac licet hujus imaginis inscriptio vetustate perierit, Martyrum tamen nostrorum imaginem illam esse, clare confirmant tria illic expressa corpora, unum episcopi, alterum Sacerdotis, tertium diaconi, quæ non solum semet suis in loculis intuenda ponunt, sed etiam a monacho, nescio quo, vel anachoreta sene, tribus inibi depictis regibus digito commonstrantur. In odeo quoque metropolitanæ basilicæ tres eorumdem Sanctorum celatas imagines, addita epigraphe, quæ illorum corpora in S. Vincentii ad Pratum quiescere testaretur, conspici affirmat, illustri loco positas jussu S. Caroli Borromæi, cum hic omnium Sanctorum effigies, quorum corpora Mediolani reperirentur, ibidem collocandas curavit.

[24] [Kalendarium, Missalia, Litanias &c.] Præterea laudat Kalendarium Missalis anno Christi 1482 Mediolani editum, in quo in ipso die festo horum Martyrum legatur: Solemnitas ad S. Vincentium in Prato. Addit & alterum paris antiquitatis ac notæ Missale, in ejusdem ecclesiæ sacello asservatum, in cujus margine adscriptum est: Horum corpora sunt in scurolo S. Vincentii in Prato. Præmiserat etiam in fasciculo 3, in quodam veteri Missali Ambrosiano Missam peculiarem ac propriam de SS. Quirini & Nicomedis translatione uno eodemque die præscribi. Huc pariter facere autumat, quod in diebus Rogatianum, cum supplicantium agmen in S. Vincentii ecclesiam de more pervenit, SS. Quirinus, Nicomedes ac Abundius in Litaniis invocentur. Addit & librum quemdam de Indulgentiis sacrisque corporibus anno 1498 Mediolani editum, in quo legi asserit sequentia: In æde D. Vincentii in Prato P. Ticin. Sanctorum Nicomedis presbyteri, Quirini & Abundii diaconi & martyris, … & multorum aliorum corpora sepulta quiescunt, & etiam multæ reperiuntur reliquiæ sine nomine. Laudat etiam publicam de sacris istis corporibus ibidem depositis famam, & frequentem fidelium sanitatis obtinendæ gratia concursum, ad puteum præsertim, juxta eorumdem arcam situm, de quo infra agemus.

[25] [Præterea recitat Bullam Innocentii PP.,] Insuper producit Bullam Innocentii IV PP., Indulgentias concedentis, quam subdo. Innocentius Episcopus, servus servorum Dei &c. Dilectis filiis, abbati & conventui monasterii S. Vincentii Mediolanen. Ordinis sancti Benedicti, salutem & Apostolicam benedictionem. Licet is, de cujus unitate venit, ut sibi a fidelibus suis digne & laudabiliter serviatur, de abundantia pietatis suæ, quæ merita supplicum excedit & vota, bene servientibus multo majora retribuat, quam valeant promereri; nihilominus tamen desiderantes Domino reddere populum acceptabilem, fideles Christi ad complacendum, & quasi quibusdam illectivis muneribus, Indulgentiis scilicet & remissionibus invitamus, ut exinde reddantur divinæ gratiæ aptiores. Cum igitur, sicut asseritis, in vestro monasterio, quod in honore assumptionis B. Virginis Mariæ, & B. Vincentii est constructum, sanctorum Quirini, Nicomedis & Abundii martyrum corpora requiescant, nos cupientes illud congruis honoribus frequentari, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui monasterium ipsum in festivitatibus Sanctorum ipsorum, & usque ad Octavas eorum, venerabiliter visitaverint, annuatim de omnipotentis Dei misericordia & BB. Petri & Pauli Apostolorum cujus * auctoritate confisi, quadraginta annos de injuncta sibi pœnitentia misericorditer relaxamus. Datæ Romæ &c. Hujus Bullæ auctoritate Castellionæus assertum suum evinci opinatus est. Attamen non asseverat Innocentius, laudata Sanctorum corpora in S. Vincentii ecclesia requiescere; verum id ita ab ejusdem loci abbate ac monachis asseri.

[26] In auxilium quoque vocat Mombritium tom. 2 in S. Quirino, [laudatque Mombritium & non nullos alios:] in cujus Actorum calce hæc leguntur: S. Quirinus per dominum piissimum Angilbertum, venerabilem archiepiscopum Mediolanensem, honorificentissime apud monasterium B. Levitæ Vincentii simul cum S. Nicomede presbytero summa cum reverentia est reconditus. Addit & Martyrologium Ms. vetustissimum, ut ait, monachorum S. Hieronymi in suburbio Mediolanensi, ex quo recitat sequentia: Idibus Decemb. &c. Beatus Abundius translatus fuit Mediolanum ad sanctum Vincentium, & cum sanctis Nicomede & Quirino conditus jacet altario. Præterea nonnullos etiam scriptores Mediolanenses, qui aut omnium aut aliquot e tribus sæpe laudatis meminerunt, hinc inde laudat, quos consulere mihi non licuit; nec necesse putavi. Subdit denique eorumdem sacrorum corporum recognitianem ab Eminentissimo Frederico Borromæo S. R. E. Cardinale & archiepiscopo Mediolanensi, die XXIV Januarii anno 1609 factam; quam ego ejusdem Castellionæi verbis hic refero.

[27] Claudat nunc rationum agmen ea, quam stulti plane, [refert inspectionem arcæ & corporum] vel impii fuerit oppugnare. Nos enim ipsimet vidimus, quæ subdemus, ac nostræ manus propemodum contrectarunt. Placuit aliquando S. M. E. Cardinali archiepiscopo Martyrum ipsorum arcam consulere, ut repertis in ea corporibus honores amplissimos procuraret. Factum id IX Kal. Februarii anni MDCIX, reseratoque marmore, tria in eo capita reperta sunt, quorum unum magnum & integrum; alterum antiquius paulo, & ob id aliquantulum etiam imminutum; tertium tandem aliqua ex parte capitis adhuc humani speciem referebat. Præter hæc ossa quoque plurima perspecta sunt, brachia scilicet, coxæ, crura & alia diffusa late in tumulo & confusa, facile ut unicuique spectantium esset, trium illa esse corporum suspicari. Nec arduum fuisset illa, meo judicio, cum antiquitate, colore & magnitudine trium illorum capitum diligenter conferre, eademque sic inter se collata recognoscere ac segregare, si tum per otium licuisset.

[28] [anno 1609] Duo simul hic lignea vasa deprehensa sunt, cæruleis medicata pigmentis, auroque distincta, continentia materiem quamdam combustæ, aut certe uligine seu vetustate consumptæ chartæ simillimam, eademque confracta ex parte, ex parte cremata paululum videbantur. Credimus in iis horum Sanctorum scripta, aut aliquas eorumdem reliquias a piis majoribus collocatas. Lucis adhuc usura fruuntur viri fide dignissimi, qui narrent annis abhinc sexaginta, casu nescio quo, factum, ut candelula honoris ergo ad horum Sanctorum sepulcrum accensa de more, ac in superiorem illius lapidem per foramen, quod etiamnum, sed clausum spectatur, immissa decideret in sepulcrum, sericamque vestem absumeret, qua lignea velabatur arca Sanctorum, cum arcæ ipsius parte; ita ut ad conceptam flammam exstinguendam necesse fuerit loco suo Sanctorum ossa movere, atque adeo (ut in rebus hujuscemodi amat fieri) perturbare. Id ipsum semiustæ sane illius arcæ tabulæ, in ipso nunc etiam Sanctorum tumulo sitæ, plane testantur.

[29] [ab Eminentiss. Frederico Borromæo factam.] Auctor hujusce visitationis præcipuus S. R. E. Cardinalis & Mediolanensis archiepiscopus Federicus Borromæus, magno Carolo, non tam generis splendore, ecclesiasticaque dignitate, quam morum & virtutum imitatione par. Quam ob rem eo præsente facta, aliisque viris amplissimis & religiosissimis, Alexandro Mazenta archidiacono basilicæ metropolitanæ, Alexandro Maggiolino & Ludovico Besutio Portæ Ticinensis præfecto, canonicis ordinariis ejusdem basilicæ metropolitanæ; nec non & Horatio Casato, tunc ceremoniarum magistro, nunc ejusdem basilicæ canonico ordinario diacono, permultisque aliis, cum sanctione decreti de transferendis pompa & apparatu solemni horum Sanctorum corporibus in locum ejusdem templi honestiorem, & delegatione præfecto Portæ, ut eamdem translationem & pleniorem eorumdem Sanctorum notitiam procuraret. Libuit hæc, uti gesta sunt, exponere, quod nullum aliud argumentum possit sanctorum horum trium Martyrum corpora nostræ ecclesiæ firmius vindicare. Huc usque Castellionæus.

[30] [Translationis tempus & auctorem] Quod autem ad translationis tempus & auctorem spectat, nihil certi potest proferre; sed ex solis conjecturis opinatur, sacrum Martyris corpus e via Numentana, ubi illud Justus, ut Acta habent, sepelierat, a fidelibus sublatum, & ad Catacumbas depositum, atque hinc una cum S. Quirini corpore Mediolanum translatum fuisse ab Angilberto vel Eriberto, qui & Heribertus & Aribertus scribitur, episcopis Mediolanensibus, quorum primus seculo 9, alter XI floruit. Addit & alteram conjecturam; scilicet illud ab Eriberto quidem Mediolanum allatum, sed a Giselberto, S. Vincentii in Prato abbate, in sua ecclesia depositum fuisse, quia, ut inquit, Giselbertus ille prædictum monasterium multis bonis auxit. Addit & tertiam cujusdam amici sui conjecturam, suspicantis eumdem sacrum thesaurum a Desiderio Longobardorum rege, ejusve filiis eo delatum esse. Ipse tamen Eribertum translationis auctorem credere mavult, quia etiam in quodam codice Ms. Joannis de Monte, Mediolanensis sacerdotis, legerat: Heribertus archiepiscopus subjectionem monasterii S. Vincentii, quod se exemptum dicebat, a Papa obtinuit, in cujus rei testimonium Papa corpora sanctorum martyrum Quirini, Nicomedis & Abundii eidem archiepiscopo donavit. Hunc codicem vetustissimum appellat; at cum tom. 2 Bibliothecæ Scriptorum Mediolanensium, a Philippo Argelato editæ, Joannes Montius, seu de Monte presbyter occurrat, qui Chronicon de rebus Mediolanensibus seu scripsit, seu Italice interpretatus est, quique post medium seculi XV floruit, multum vereor, ne laudatus a Castellionæo codex eam ætatem non excedat, atque adeo exigui ponderis sit. Hæc eadem tamen leguntur etiam in Manipulo florum Gualvanei de la Flamma, cap. 137 apud Muratorium tom. XI Scriptorum Italicorum, ex quo Manipulo ea de verbo ad verbum forsitan descripsit Joannes de Monte. Porro Gualvaneus seculo XIV floruit

[31] Quod ad conjecturas attinet, eæ de cetero non alio nituntur fundamento, [incertum agnoscit: quid de hisce rationibus,] quam quod Angilbertus apud Mombritium, apud Galesinium autem Eribertus, corpus S. Quirini e Catacumbis Romanis Mediolanum detulisse legatur. Sed infirma hæc ratio est: nam licet S. Quirini translationem ab alterutro certo factam gratis admitteremus, nihil tamen hinc pro S. Nicomedis nostri simul translato corpore deduci posset; præsertim cum hoc in Catacumbis numquam jacuisse, ex supra dictis satis certum sit. Ex allatis autem a Castellionæo rationibus indubitatum quidem fit, sanctum aliquem Nicomedem aliquot abhinc seculis a Mediolanensibus cultum fuisse, ab iisdemque olim creditum, sacra ejusdem ossa in S. Vincentii monasterio requiescere; quin & hoc ipsum vere creditum esse, eædem rationes probabile faciunt. Attamen nec stultitiæ, nec impietatis notam vereor, licet, etiam post memoratæ arcæ sacrorumque corporum inspectionem, certiora monumenta desiderem, ut S. Nicomedis nostri corpus, aut magnam ejusdem partem, in laudata arca servari certo assentiar, quæ ipse Eminentissimus Fredericus Borromæus desideravit, dum corporibus illis sine ulla inscriptione inspectis, eruditis Mediolanensibus, teste Castellionæo, eam provinciam dedit, ut quam diligentissime conquirerent, quæcumque ad laudatorum Martyrum corpora vindicanda facere arbitrarentur. Utrum vero tum conquisita monumenta, quæ retulimus, satis vetusta, satisque certa sint ad id evincendum, prudentis lectoris judicio libens relinquo.

[32] Dicam tamen necesse est, quæ præter monumentorum infirmitatem judicium meum ab indubitato assensu insuper cohibeant. [& de possessione corporis Sancti] Exstant in Museo nostro Missale Mediolanense Ambrosianum, anno 1522 Mediolani editum, & duo Breviaria ejusdem ecclesiæ, quorum alterum typis Venetis anno 1539, alterum jussu Eminentissimi Frederici Borromæi S. R. E. Cardinalis & archiepiscopi Mediolanensis recognitum, editumque anno 1625, & 1635, cujus posterioris editionis exemplar nostrum est, typis item Mediolanensibus excusa sunt. In duobus prioribus S. Nicomedes gemina Missa & Officio celebratur; primo quidem ad diem IV Junii, quo cum S. Quirino, ut Castellionæus etiam asseruit, simul colebatur; deinde ad XV Septembris, quo ipsius solius festivitas agitur. Sed neutro loco seu in orationibus, seu in lectionibus, seu etiam in antiphonis ulla de translatis Mediolanum, aut ibidem servatis illorum corporibus mentio fit; imo in Breviario ad dictam Junii diem secunda Oratio sic habet: Præsta, quæsumus, omnipotens Deus, ut qui beatorum martyrum tuorum Quirini & Nicomedis NATALITIA colimus &c.: Lectio vero 1 sic orditur: Nativitas S. Quirini episcopi & martyris. Pro utroque etiam die varia S. Nicomedis Acta recitantur; primo ex epistola Marcelli, secundo ex iis, quæ Mombritius edidit; quasi Breviarii auctor æque ac ille geminum S. Nicomedem distinxisset. In utrisque tamen sancti Martyris corpus in Tiberim dejectum, indeque a Justo ejusdem clerico sublatum, & juxta muros via Numentana sepultum fuisse dicitur, nec verbum ullum de altera translatione subjungitur.

[33] [per eas assertis statuendum videatur.] Hinc vehementer suspicor, Missam, quam Castellionæus num. 24 in translatione SS. Quirini & Nicomedis in vetusto Missali Ambrosiano exstare asserit, non magis de ea translatione meminisse, quam Missale ac Breviarium a nobis mox laudata. Dubitationem meam etiam auget Breviarium alterum, anno 1635, ut diximus, Mediolani excusum. In hoc enim ad diem IV Junii, prætermisso Nicomede, S. Quirinus solus celebratur, de eoque in lectione, quæ unica est, in calce dicitur: Ejus corpus, Eriberto archiepiscopo Mediolanum translatum est: at de Sancti nostri seu corpore seu reliquiis summum ibi silentium est. Ad diem vero XV Septembris S. Nicomedes solus item colitur, lectione desumpta ex epistola Marcelli; sed nec hic de ejusdem translatione aut reliquiis Mediolani servatis ulla mentio habetur. Hæc, inquam, dubitationem meam vehementer augent, cum Breviarium hoc jussu & auctoritate ejusdem Eminentissimi Frederici Borromæi vulgatum sit, a quo sanctorum Martyrum arcam & ossa inspecta anno 1609 fuisse, Castellionæus supra asseveravit; & tamen translationem, possessionemve corporis S. Nicomedis Breviario non modo non inseruerit, verum etiam ex eodem sustulerit, quod suspicionem aliquam pro eadem asserenda utcumque poterat movere. Quid, quæso, hæc aliud indicant, quam Eminentissimo Borromæo tam valida minime visa fuisse momenta rationum a Mediolanensibus conquisita, ut unum e tribus sacris corporibus, quæ in arca inspexerat, S. Nicomedis esse affirmaret? Itaque judicium meum ego hic suspendo, libenter assensurus, ubi quis certiora produxerit.

[34] [Quid de puteo Mediolani in ecclesia S. Vincentii?] Spopondimus supra, nos de puteo, cujus Castellionæus meminerat, acturos. Hic, eodem teste, juxta sæpe memoratam arcam situs, ob salubres aquas suas ab ægris magno numero frequentatur; is ipse tamen fatetur ignorari, num mirabilem illam vim medicam a depositis eo loco sacris istis corporibus traxerit, an eadem jam viguerit, antequam ista ibi collocarentur. Posterius credi posse suspicatur ex vetusta inscriptione non procul ab eodem puteo tum nuper reperta, quam antiquis characteribus expressam hujusmodi fuisse ait: Fonti pereni Agrytius D donum posuit. Primum tamen credi mavult; ut aperte, inquit, non minus quam vere indicant carmina in putei ipsius commendationem, memoriam & honorem conscripta, quæ idcirco subdimus non inviti:…

Quid juvat accensas undis extinguere flammas,
      Extinctasque simul vivificare faces?
Quid juvat in lapides virgas mutare virentes,
      Auditoque undas tollere ad astra sono?
Quid juvat insanis amissam reddere mentem,
      Quid juvat hanc sanis demere posse viris?
Munera naturæ dona hæc data functibus illis;
      At febrim ægrotis pellere corporibus,
Expulsoque viris morbo dare posse salutem,
      Munere cælesti perficit hic puteus,
Qui scatet excultam sancti Nicomedis ad aram,
      Quæ sacras servat marmore relliquias.

Hæc ipse, non explicans, cujus temporis versus illi, satis insulsi, sint, vel quo loco exstent; quod uti & reliqua Mediolanensibus hagiophilis ulterius examinandum relinquo.

[Annotata]

* l. ejus

§ III. Alia loca Sancti cultu aut reliquiis illustrata.

[Aliæ reliquiæ Parmæ] Franciscus Orlendius Orbis sacri & profani part. 2, lib. 2, cap. 5, num. 6 corpus S. Nicomedis Vincentianæ ecclesiæ in Prato Mediolanensi pariter attribuit, idemque ibidem cap. 10, num. 2, inter sacras reliquias, quas, ut loquitur, devota Parmensium traditio fert in cathedrali ecclesia divæ Virgini assumptæ sacra requiescere, corpus S. Nicomedis denuo recenset. Eidem Parmensi ecclesiæ illud adscribit Philippus Ferrarius in Indice alphabetico Sanctorum, quem Catalogo Sanctorum Italiæ præfixit. Verum non corpus, sed tantum aliquam partem reliquiarum ejusdem gloriosi corporis ibidem servari, discimus ex Ranuccii Pici Theatro Sanctorum urbis & territorii Parmensis, in S. Nicomede; quæ tamen quo tempore Parmam allata fuerit, ignorat, licet id forsitan factum esse suspicetur, dum S. Feliculæ corpus Roma Parmam deferretur, quod in hujus sanctæ virginis ac martyris Vita anno 1427, & diei III Junii affigit. Vide tamen dicta in Commentario historico de eadem Sancta in Opere nostro ad diem XIII Junii. Idem Ranuccius observat, S. Nicomedis festum Parmæ, non die XV Septembris, sed 1 Junii celebrari; sive quod eo die laudatæ Sancti reliquiæ eo allatæ fuerint, sive quod tum ecclesia Romæ ipsi olim fuerit dedicata, ut supra diximus; idque postremum ipse mavult opinari.

[36] Lucæ quoque, quæ cognominis reipublicæ in Italia caput est, [& Lucæ servatæ dicuntur. Moguntiæ ecclesia] inter sacras ecclesiæ ac monasterii S. Justinæ reliquias unum brachium cum manu S. Nicomedis martyris recenset Cæsar Franciotti in Historia imaginum miraculis illustrium, & sacrorum corporum in eadem civitate quiescentium, pag. 551; asseritque, in laudato monasterio argenteam thecam asservari, cui sequentia incisa legantur:

      In Dei nomine, anni Domini MLXXXIX.
Reliquias multas loculus * iste reclusas,
In quibus est una Nicomedis martyris ulna;
Nec non, virgo, tuum caput est, Justina, reclusum.

Neque in Italia tantum, verum etiam in Germania peculiari cultu sanctus Martyr noster celebratus est. Certe Moguntiæ ecclesiam cum monasterio virginum ipsius nomini dicatam fuisse, scribit Nicolaus Serarius lib. 1 Moguntiacarum rerum, cap. 31, ubi feminei sexus monasteria recensens, hæc ait: S. Nicomedis antiquissimum sane templum, utpote quod a S. Gothardo, Moguntino episcopo nono exstructum: & ante annos adhuc viginti id tenebant virgines; sed communi temporum nostrorum pravitate postea exinanitum, cœpit a S. Jacobi cœnobio, cui a Luidbaldo archiepiscopo subjectum quondam fuerat, possideri. Sum vero non ita pridem gavisus, cum hoc vidi repurgari & dealbari.

[37] Hanc ecclesiam a memorato Gothardo prope Moguntiam Christo Domino antiquitus exstructam, postea primum S. Nicomedis dici cœpisse, [ipsi olim dicata fuit, & ipsius caput ibi esse dicitur.] affirmat Latomus apud laudatum Serarium lib. 2, cap. 8; forte ob sancti Martyris reliquias eo deinde delatas; ut tum res ipsa suspicari sinit, tum etiam suadet Georgius Christianus Joannes, dum lib. 1 Rerum Moguntiacarum, cap. 31 in Annotationibus ad Serarium asserit, S. Nicomedis caput ibidem honoratum fuisse, ut mox videbimus. Scribit enim, tres virgines, quæ in dicto parthenone supererant, anno 1598 aliis monasteriis adscriptas esse; cumque ob loci egestatem e re non videretur alias denuo admittere, agitatum fuisse, ut S. Jacobi monasterio traderetur, idque anno 1604 tandem effectum; ipso hoc, inquit, S. Nicomedis cœnobio juxta cum capite D. Nicomedis, aliisque lipsanis, bonis itidem ac facultatibus, … monasterio, quod diximus, Jacobæo auctoritate publica transcripto… Templum vero, quod auctor, dum hæc scriberet, repurgari vidit dealbarique, anno post MDCXXII, cum mons Jacobæus munimentis cingeretur, ad solum fuit dirutum.

[38] [Ejusdem cultus & reliquiæ] Alterum S. Nicomedis presbyteri ac martyris cultu & reliquiis illustratum locum docuit me Balthasar Mennen, Societatis nostræ presbyter & missionarius, gemina epistola, altera Burgsteinfurto anno 1685, altera Hildesio anno 1693 ad Papebrochium nostrum data, & ad hunc diem seposita. Locus is Burchorsta, vulgo Borchorst, pagus & capitulum est illustrium canonissarum in Circulo Westphalico, quem Blaevianæ Tabulæ in comitatu Steinfurtensi quatuor circiter milliaribus Germanicis ab urbe Monasteriensi collocant. Porro laudatus Mennen in priori sua epistola scripserat, S. Nicomedem presbyterum die 1 Junii Burchorstæ coli, tamquam perillustris illius capituli ac frequentis parœciæ patronum, sed nomine tantum tenus notum esse; ideoque Papebrochium rogaverat, ut, si quid de ipsius gestis illi innotuisset, id ad se perscriberet. Remisit ipsum Papebrochius ad Martyrologium Romanum die XV Septembris, & ad Acta SS. Nerei & Achillei, eademque opera vicissim petiit, ut, quæ de ejusdem apud Burchorstenses cultu haberet, secum pariter communicaret. Distulit ipse quidem responsum usque ad annum 1693, quo de illius cultu ac reliquiis, deque ipso loco nonnulla rescripsit, quæ ejusdem verbis recitabo.

[39] [Burchorstæ in circulo Westphaliæ.] Paucis subjungo, inquit, quod sancti illius Martyris brachium cum authenticis testibus tabulis sub Monasteriensi principe episcopo Christophoro Bernardo ad Borchorstensem ecclesiam, in qua episcopi soror canonissa erat, translatum sit Roma, ita ut statis temporibus Borchorstensium venerationi exponatur, velut Patroni loci sui primarii. Est autem Borchorsta capitulum, quod constat ex pluribus canonissis primæ nobilitatis, & tribus, non primæ tamen nobilitatis, canonicis; convenientibus etiam ad chorum, non capitulum, quatuor vicariis. Ita ipse; sed authenticas istas tabulas consulere mihi non licuit. Ceterum Christophorus Bernardus tantum unicus in Catalogis episcoporum Monasteriensium, a Bucelino & Blaevio editis, occurrit; famosus scilicet ille ex baronibus van Gahlen, qui ab anno 1650 usque ad 1678 episcopatum illum tenuit, quo propterea tempore istud S. Nicomedis brachium Roma Borchorstam secundum dicta transferri debuit.

[Annotata]

* forte deest: tenet

DE S. VALERIANO MARTYRE,
TRENORCHII IN DUCATU BURGUNDIÆ

CIRCA ANNUM CLXXVIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Valerianus martyr, Threnorchii in ducatu Burgundiæ (S.)

AUCTORE J. P.

§ I. Memoria Sancti in Martyrologiis; Acta martyrii, eorumque auctores.

Celebrant ad hanc diem fortissimi Athletæ nostri memoriam Fasti Ecclesiæ Latinæ pene omnes. Inter Martyrologia minora, [Sanctum memorant Hieronymiana multa;] quæ sub nomine S. Hieronymi passim veniunt, signant ipsum vel solo nomine, vel addito titulo martyris, Richenoviense, Augustanum, Labbeanum, a nobis typis vulgata tom. VII Junii; Gellonense cum San-Remigiano; San-Gallensi & Baluziano collatum, apud Acherium tom. 2 Spicilegii, anno 1723 recusi pag. 34; Morbacense apud Martenium tom. 3 Thesauri Anecdotorum Col.Consentiunt illis Hieronymiana majora, at inter sese, ut observavit Sollerius ad textum Usuardi, in exprimendo distinguendoque martyrii loco plurimum differunt: Lucense, quod, qui vulgavit Florentinius, vetustius appellat, sic habet: In territorio Cavelonense, castro Tremorcio, S. Valeriani martyris. Vetustissimum Antverpiense: Caulomo castro, Valeriani martyris. Corbeiense: In territorio Cabillonensi, castro Ternocio, natalis sancti Valeriani martyris. Blumianum, cujus lectiones, a vetustiore variantes, idem Florentinius exhibet sub finem: Castro Trenoremo.

[2] Eadem scriptionis diversitas regnat similiter in aliis classicis. [Beda, Rabanus, Notkerus, Ado,] In Bedæ codice Barberiano ea annuntiatio est: In territorio Cavillonensi, castro Trinorchio, Valeriani. Ista in Rabani Martyrologio: In territorio Cabilonense, castro Nortio, natale S. Valeriani martyris. Hæc apud Notkerum: In territorio Cavillonensi natalis sancti Valeriani martyris. Correctius martyrii locum designavit Ado Viennensis, addita insuper longiore certaminis historia: Eodem die, in territorio Cabilonensium, castro Trenortio, natale sancti Valeriani martyris, qui unus fuit ex numero Sanctorum quinquaginta, qui temporibus Antonini Veri Lugduni in carcerem trusi fuerant, quique cum B. Marcello, patefactis custodiæ, qua detinebantur, divinitus claustris, aufugit. Cumque ad præfatum castrum pervenisset, & Domini Jesu Christi nomen prædicans, plurimos, ipso inspirante, ad ejus fidem convertisset, revertenti ab urbe Cabilonensium, ubi Priscus beatum Marcellum martyrem necaverat pro Christi nomine, præsidi Prisco delatus est. Quem ille suis faciens conspectibus præsentari, primum minis & terroribus frangere conatus est: deinde suspensum & gravi ungularum laceratione cruciatum, cum in Christi confessione videret immobilem, ac læto animo in ejus laudibus permanentem, protinus in eo loco, ubi nunc sacrum ipsius corpus debita veneratione excolitur, gladio animadverti fecit.

[3] [Usuardus, Romanum hodiernum, & martyrologi recentiores; S. Gregorius Turonensis] Adonem more suo contraxit Usuardus, ejusdemque tamen verbis presse inhæsit; uti textus conferenti patebit: In territorio Cabilonensi sancti Valeriani martyris, quem Priscus præses suspensum, & gravi ungularum laceratione cruciatum, cum in Christi confessione videret immobilem, ac læto animo in ejus laudibus permanentem, gladio animadverti fecit. Totus hic Usuardi textus transiit in hodiernum Romanum eo solo discrimine, quod in fine legatur animadverti præcepit. Ex allatis Fastis sufficienter colligitur, Sancti nomen neutiquam fuisse neglectum in accuratioribus Martyrologiis recentioribus, ut proinde prolixæ eorumdem enumerationi supersedere nobis liceat. Honorifica ejus etiam memoria est apud alios scriptores tum veteres tum neotericos, præsertim Gallos. De neotericis erit infra hinc inde loquendi opportunitas; inter veteres autem præcipui sunt S. Gregorius Turonensis & biographi duo S. Marcelli martyris; ille apud Ruinartium lib. 1 de Gloria Martyrum cap. 54 col. 784 & 785, ubi præter alia refert insigne beneficium, S. Valeriani patrocinio impetratum; ejus verba dabimus num. 19; hi apud nos tom. 2 Septembris ad diem IV, ubi Commentario de S. Marcelli gestis & gloria subjunximus Passionem duplicem, breviorem ac longiorem; atque illam contra nonnullorum levissimas conjecturas vindicantes, non probari diximus, posteriorem esse seculo IV aut V.

[4] [ac biographus S. Marcelli M.] Brevioris Passionis auctor præmissis nonnullis de martyribus, qui sub annum 177, imperante Marco Aurelio Antonino, Lugduni in carcerem conjecti & martyrii lauream adepti sunt, scribit in hunc modum: Ex quorum numero martyrum Marcellus & Valerianus, custodiæ illius, cui fuerant mancipati, effractis divinitus claustris, juxta Euangelicam auctoritatem, & * ad civitatem aliam fugam latenter arripiunt. Quod Dei providentia ordinatum ne quis ambigat; ut ad illa scilicet loca, ubi eis passionis consummatio debebatur, intenderent properare, & gentilium mentes, quæ per eos in Christum erant credituræ, exemplis martyrii corroborarent. Quippe ut tutius ab illo persecutionis turbine declinarent, non mente, sed flumine, non fide, sed itinere dividuntur: e quibus Valerianus Augustidunensis viæ compos *, iter Marcellus Sequanici territorii aggreditur; ut utriusque ripæ incolas ad veri Dei cultum divini verbi prædicatione converterent, & non solum de proprii effusione sanguinis, verum etiam propter multorum credulitatem in Christo de diabolo triumpharent. Eadem in substantia leguntur in Passione prolixiore S. Marcelli; neque multum ab iis differunt Acta martyrii Sancti nostri; de quibus nunc agendum.

[5] Historia passionis S. Valeriani, ab anonymo conscripta, [Varia Passionis, ab anonymo exaratæ,] sæpius jam prelum subivit. Franciscus Bosquetus inseruit eam Historiæ ecclesiæ Gallicanæ part. 2 pag. 102; eamdemque Petrus Franciscus Chiffletius ex Codicibus Mss. Acceyensi, Cabilonensi & aliis quibusdam collocavit inter probationes Historiæ Trenorchiensis pag. 33. Bosqueti editionem secuti sunt auctor Historiæ Cabilonensis vulgatæ per Petrum Cusset, & Claudius Perrius Societatis nostræ sacerdos, ejusdem civitatis similiter historiographus; uterque ad calcem Operis: Chiffletii autem editionem secutus est Petrus Juenin tom. 2 novæ Trenorchiensis Historiæ pag. 2: eo tamen discrimine, ut ambo Cabilonenses Historici Bosquetianæ editioni præmiserint Passionem Sancti, extractam e solo veteri Legendario ecclesiæ Cabilonensis, prologo & epilogo destitutam, in reliquis autem illi consonam; Jueninus vero dictos prologum ac epilogum diversis a corpore characteribus imprimi curaverit. In quem finem ista observem mox videbitur.

[6] Seposuerant in hunc diem Majores nostri quatuor ejusdem Passionis apographa Mss., [exemplaria.] primum ex Lectionario Cabilonensi sine prologo & epilogo transmissum a laudato Perrio; alterum a Chiffletio ex Ms. Acceyensi, quæ ipsimet postmodum prelo commiserunt; tertium fuit acceptum a Ludovico Nicquet bibliothecario PP. Cælestinorum Suessionensium; quartum ex Ms. domini Belfortii, aliquoties in Opere nostro laudati, desumptum notatur, collatumque cum codice Reginæ Sueciæ. Utrumque posterius eodem ex fonte profluxit, ex quo edita; at in Belfortiano frequentiores occurrunt variantes lectiones, quas, si operæ pretium fuerit, indicabo, in Annotatis; id tamen in antecessum observa, quod prologum habeat multo breviorem, & prorsus careat epilogo. Hæc de Passione S. Valeriani omnium, uti credimus, quæ exstant, antiquissima; de auctoris ætate & auctoritate mox plura.

[7] Ejusdem martyrium etiam litteris prodidit Fronto, [Ea verisimiliter Frontone, qui seculo XI,] Trenorchiensis abbatiæ monachus & chronista, usus monumentis vetustioribus, uti insinuat in præfatione ad chronicum, ita alloquens abbatem suum: Injungitis siquidem & me vestræ prælationis auctoritate compellitis, ut nonnulla veterum monimenta gestorum, quæ a nostris quibusdam scripta quidem sed indigesta reperimus, scrutata temporum serie, in unius corpore voluminis ordinare satagam. Et post multa: Ne superflua digressione tædium vobis ingeram, beati Valeriani martyris triumphum, compendiosa brevitate relatum, limitem narrationis protinus assumam; non eodem tamen ordine nota repetens, sed ex eisdem quædam diligenti consideratione derivare contendens. An auctor hic designatam voluerit eam Sancti Passionem, mox a nobis memoratam, certo asserere non ausim: hoc tamen satis liquet ex facta collatione, quod, licet alia illius sit phrasis, alia dispositio, & digressionum, quibus historiæ filum interrumpit, usus frequentior, ea sit in rerum narratarum substantia conformitas, ut si non eamdem, certe ei non multo absimilem præ oculis habuerit. Laudatus Fronto floruit intra annos 1066 & 1108, Trenorchiensem abbatiam gubernante Petro ejus nominis primo, quem mox initio chronici ita compellat: Venerabili Trenorciensis ecclesiæ abbati P. (Petro) F. (Fronto) vestræ non incognitus paternitati &c. Non protraxit autem idem Chronicum ultra annum 1087, cum desinat in relatione donationis factæ Trenorchiensi monasterio per Constantiam reginam, Alphonsi Castellæ regis conjugem, confirmatæque per Odonem Burgundiæ ducem. Instrumentum super his, dicto anno conscriptum, habes apud Chiffletium & Jueninum inter probationes.

[8] [& Garnerio, qui seculo XII scripserunt,] Haud ita dudum post eadem passione describenda stylum exercuit alter Trenorchiensis abbatiæ monachus, Garnerius nomine, & illud se fecisse indicat, jussu Petri abbatis, per quem aliqui Petrum ejus nominis secundum intelligunt, quia auctor in prologo, opus se novum confecturum asserit ex veteri; partim ex Historia Cæsariensis Eusebii, partim ex illustrium nostri temporis virorum descriptionibus, Baldrici nimirum Dolensis archiepiscopi, & Falconis viri admodum litterati & religiosi; Baldricus autem præsulatum Dolensem non adiit ante annum 1108, Petri abbatis primi ultimum. Jueninus tamen magis inclinare se ait, ut credat, Garnerii Opus inchoatum fuisse superstite Petro I; sed rationem non adducit aliam, quam quod allegata mox ejus verba inventa dumtaxat fuerint in margine Ms., & signo aliquo reliquis adnexa, quod fieri potuit post obitum Petri primi. Hanc conjecturam, utpote de re minimi momenti, ulterius non discutio; nam quocumque demum præsule præcipiente scripserit Garnerius, dubium esse nequit, quin Falcone junior sit & Baldrico, qui juxta Sammarthanos fratres Dolensem ecclesiam moderatus est ab anno 1114 usque ad 1131.

[9] [vetustior est; nec Baldricum] Falconis & Garnerii Opuscula exstant apud laudatos Chiffletium & Jueninum, &, si recte conjiciunt aliqui post Chiffletium, Baldrici lucubratio diversa non est a Passione, de cujus variis editionibus egimus num. 5, cui dictus Chiffletius hunc titulum præfixit: Acta S. Valeriani martyris, auctore, ut videtur, Baldrico Dolensi archiepiscopo. Causam, cur ita visum sit, apud ipsum expositam non reperio. Pronum tamen est eam divinare: Passionis auctorem non inveniebat, legerat Baldrici descriptione usum fuisse Garnerium, & hanc descriptionem similiter alibi non inventam, ratus est, eam ipsammet esse Passionem anonymi. Displicuit Chiffletii aliorumque judicium Juenino, & breviorem Passionem Baldrico adscribi non posse contendit, primo, quia auctor sub finem Operis insinuat, se vel religiosum esse Trenorchiensem, vel habitare in monasterio, vel saltem in ejus vicinia; cum sese eorum numero accenseat, qui ibidem sacrum corpus venerantur, quando Sanctum illo loco martyrium subiisse dicit, in quo nunc venerandi corporis reliquias excolimus: non videtur autem Baldricus incoluisse Trenorchiensem abbatiam aut hujus viciniam; igitur dictæ Passionis auctor non est. Secundo verisimillimum esse ait idem Jueninus, Passionem Baldrico esse vetustiorem, cum in hac nulla fiat mentio translationis S. Valeriani, factæ circa annum 980; unde consequitur, Passionem ante translationem fuisse conscriptam & ante Baldrici tempora; neque enim Passionis auctor ignorare potuisset translationem, neque non ignoratam silentio voluisset præterire. Tertio putat, post factam collationem, manifeste apparere, quod Ado ex eadem Passione mutuatus sit, quæcumque habet in elogio supra recitato. Hujusmodi ratiociniis aliud addit ex conjectura laudatus historicus, per quod ostendere enititur, non improbabile saltem esse, Acta S. Valeriani seu potius hanc Passionem exstitisse tempore S. Gregorii Turonensis.

[10] Quidquid de re sit, equidem non invenio sufficiens fundamentum, [Dolensem episcopum] ut in Chiffletii & aliorum opinionem concedens, Passionem istam adeo recentem existimem: magna est fateor inter eam & Garnerii lucubrationem similitudo; imo tanta, ut, si pauca excipiamus, hæc videri possit illius dumtaxat longior paraphrasis. Sed cur potius credam, a Garnerio auctam fuisse Baldrici lucubrationem, quam Triumphum S. Valeriani compendiosa brevitate relatum, quem Fronto num. 7 citatus testatur a se repertum fuisse inter vetera monimenta gestorum; præsertim dum ipsemet Garnerius profitetur se conficere novum opus ex veteri? Subdit quidem: Partim ex Historia Cæsariensis Eusebii, partim ex illustrium nostri temporis virorum descriptionibus Baldrici … & Falconis; verum istud dumtaxat intelligo de augmentis, phrasibus, animadversionibus, quibus inde desumptis veterem Passionem interpolavit & exornavit; inepte enim Frontonis & Baldrici Opus vetus nuncupasset, quandoquidem ipsos scriptores sui temporis appellet: ad Eusebium quod spectat, ex ipso nihil haurire potuit præter ea, quæ de S. Pothini & sociorum Lugdunensium martyrum captivitate tradit sub initium, & de tempore, quo passi sunt, sub finem, cum ne nomina quidem Valeriani nostri & Marcelli legantur apud Eusebium memoratum.

[11] Itaque cum evidentissime constet ex Falconis testimonio, [auctorem habuit, licet diu post Sancti obitum] exstitisse apud Trenorchienses aliquam S. Valeriani Passionem, mera Chiffletii conjectura non persuadet mihi, ut, quam habemus breviorem, Baldrico adscribam; sed allatæ hactenus rationes atque in primis magna cum ea conformitas, quæ regnat tum in elogio Adonis, tum in Garnerii lucubratione, potius inducunt, ut rear, memoratam a Falcone non aliam esse a nostra, ex qua veteri novam & auctiorem conflaverit Garnerius. Attamen dum illam veterem appello, id ita acceptum nolim, quasi ipsi tantam fidem atque auctoritatem tribuam, quantam solemus tribuere Actis per coævos aut parum remotos homines concinnatis, sed ita dumtaxat quod aliis vetustiorem velim. Nam si ei conveniat, quod de monumentis, a se colligendis, generatim monet Fronto, dicens: Nonnulla veterum monimenta gestorum, quæ a NOSTRIS quibusdam scripta quidem, sed indigesta reperimus, scrutata temporum serie, in unius corpore voluminis ordinare satagam. Si, inquam, hoc Passioni S. Valeriani conveniat, & per τὸ nostris monachos designet, ut verisimile est; suspicari debebimus, eam Passionem aliquot seculis martyrio esse posteriorem; quot autem, incertum est.

[12] Nam, fatentibus Chiffletio & Juenino, ignoratur, [scripta videri possit,] quo tempore ecclesia S. Valeriani (de qua redibit sermo) transierit in abbatiam, cujus, ut antiquæ tamen, prima mentio occurrit in diplomate Caroli Calvi, quo illam XIV Kalendas Aprilis anni 875 concessit Geiloni & monachis S. Filiberti. Dictum diploma probationibus suis inseruerunt Chiffletius & Jueninus; unde pauca huc pertinentia transcribimus: Nos ob amorem Dei & præfatorum Sanctorum patrocinia, æternæque remunerationis præmium, nec non & eleemosinam domni & genitoris nostri Hludovici, piissimi augusti, & inclytæ genitricis nostræ Judith, ac pro salute nostra carissimæque conjugis & prolis, memoratæ Dei Genitrici Mariæ ac almifico Christi confessori Filiberto Herensi, necnon & Geiloni venerabili abbati, congregationique sibi commissæ, abbatiam S. Valeriani martyris, quæ est in pago Cavilonensi, super fluvium Sagonnam, ubi etiam idem venerabilis Martyr corpore quiescit: & castrum. Trenorchium, quod est ex eadem abbatia, seu & omnes res, quæ olim a fidelibus Christianis prædicto Martyri conlatæ sunt, quolibet modo inde abstractæ sint: & Ternucium villam, cum familia utriusque sexus & omni re ad se pertinente … cum omni integritate & plenitudine æternaliter ad habendum & jure ecclesiastico possidendum condonamus, & condonando concedimus.

[13] [hoc tamen certo non probant recentiores nonnulli.] Tillemontius tom. 3 Monumentorum ecclesiasticorum pag. 306, & continuatores novæ Galliæ Christianæ, a Dionysio Sammarthano inchoatæ, tom. 4 col. 861, Chiffletii judicio adhærentes de Passione S. Valeriani, eam S. Marcelli Actis similem & multo recentiorem esse asserunt, quia in ista laudatur Eusebius Cæsariensis episcopus. Sed, si id solum ejus antiquitati officeret, facilis esset responso ad argumentum, dicendo nimirum cum Juenino, quod prologus, in quo memoratur Eusebius, sicut & epilogus, Passioni, dudum ante conscriptæ, postmodum affixi fuerint; neque id ab omni verisimilitudine alienum est, quandoquidem editiones Perrii & Cusseti atque Ms. nostrum, extractum e Lectionario Cabilonensi, iisdem prologo & epilogo destituta sint. Vide, quæ super his observavimus præterea num. 6. Qualiscumque demum sit dicta Passio, dabimus eam tamquam auctoris anonymi, & incerti temporis, at probabiliter omnium vetustissimam; quia tamen hoc certum non est, subjungemus martyrii Historiam ex Chronico Frontonis, cui vetustissimam ad manus fuisse, nemo hactenus inficiatus est.

[Annotata]

* & abundat

* al. compita

§ II. Locus ac tempus martyrii; basilica ipsi erecta; cultus antiquitas.

[Opiniones de Sancti patria & cognatione cum S. Marcello. Trenorchii, ubi passus est,] De patria, genere aut conditione S. Valeriani, nihil memoratur in Actis martyrii. Theophilus Raynaudus in Indiculo Sanctorum Lugdunensium, & Saussayus in Martyrologio Gallicano, civem Lugdunensem fuisse scribunt, & ex primariis inter quinquaginta pro Christo cum B. Pothino in Antonini persecutione comprehensos; iidem & alii eum fuisse cognatum S. Marcelli, non absque fundamento colligunt ex verbis S. Gregorii Turonensis, dicentis, Marcello sanguine & agone propinquum fuisse beatum athletam Valerianum. De martyrii palæstra, quam ab antiquis vario modo expressam vidimus aliquot exemplis num. 1, & pluribus videre est apud Hadrianum Valesium, convenit inter scriptores omnes; fuisse scilicet oppidum Æduorum in hodierno ducatu Burgundiæ, situm ad Ararim amnem, pari fere intervallo Matiscone & Cabilone, cujus diœceseos partem constituit. Latini hodiedum promiscue Trenorchium aut Trenorcium, Turnucium & Tornucium scribunt, Galli Tournus; quæ varietas remansisse videtur ex eo, quod locus iste olim in tres partes distinctus esset, in castrum Trenorchium, Turnutium villam &, uti patet ex diplomate Caroli Calvi, in abbatiam S. Valeriani martyris, quæ in aliis diplomatibus etiam monasterium Tornutium nuncupatur. Priora duo nunc civitatis ambitu concluduntur, a qua posterius non nisi proprio muro separatum est.

[15] Superest hoc tempore in ipso oppido, ut scribit Perrius, insigne martyrii S. Valeriani monumentum, lapis ingens, qui creditur etiam nunc perfusus ipsius sanguinis guttis aliquot, [usque nunc supersunt indicia martyrii,] quique, altero lapide superposito, venerationis ergo non detegitur. Plura de eo tradit Chiffletius, testis occulatus, in Historia Trenorchiensi pag. 15: verba ex Gallicis Latina facio: Ante veterem ædem dominorum Verius Trenorchii exstant duo sepulcrales lapides magni, quorum alter alteri superpositus est. Fert autem incolarum traditio, caput S. Valeriano amputatum fuisse super inferiorem. Et revera lapis iste etiam hodie tinctus est pluribus guttis sanguinis, quas ipse vidi, etiamnunc rubeas, & adeo conspicuas ac bene conservatas, acsi venæ essent ortæ in lapidicina, propriæque seu naturales ipsimet lapidi. Eam gratiam acceptam refero domino Machou prætori (Gallice Lieutenant es justices) Trenorchiensi, qui anno MDCLV in eum me conduxit locum, ubi servantur bini isti lapides, & coram multis hominibus removeri jussit superiorem, ut eum contemplarer, qui notas gerit martyrii S. Valeriani. Ita Chiffletius. Meminit & ejusdem lapidis Jueninus tom. 1 pag. 10, eumque nunc indicat custodiri in domo hospitali, huc delatum anno 1693.

[16] Annum martyrii, non signatum ab anonymo nostro aut Falcone, [quod contigit circa annum 178.] determinat in hunc modum Garnerius: Passus est autem beatissimus Valerianus anno ab Incarnatione Domini centesimo septuagesimo nono, Marco Antonino, cognomento Vero, Romanum imperium administrante. Lucio Aurelio & Commodo ex æquo consulibus. Merito hic corripitur auctor iste, quod unicum consulem, Lucium Aurelium Commodum imperatorem, qui anno 179 collegam habuit T. Annium Aurelium, in duos dissecuerit; at in signate anno sectatores obtinuit plures post Tillemontium, qui eum adoptare se profitetur, quod tempus aptius non inveniat. Jueninus tom. 1 Historiæ Trenorchiensis pag. 10 nec annum acceptandum existimat, & a Garnerio hunc assignatum fuisse dumtaxat, quod eodem Lugdunenses martyres passos crederet: cum tamen juxta meliorem chronotaxim id contigerit anno 177, quo idem Lucius Aurelius Commodus cum Quintillo consulatum obibat, & cui proinde rectius affigi posse ait Jueninus martyrium SS. Marcelli & Valeriani; quoniam ex eorum Actis satis perspicimus, per biennium non fuisse superstites martyribus Lugdunensibus. Equidem hic eadem via insistam, quam inivimus, ubi agendum fuit de S. Marcello, paucis diebus ante S. Valerianum occiso, statuamque martyrii epocham circa annum 178, quod tempus latius extendi nequeat, quam ad annum 177 & 179, idque ob rationes allegatas tom. 2 Septembris pag. 196, quo brevitatis gratia lectorem remitto.

[17] Sanctum eodem loco sepulturam accepisse, quo martyrii lauream, [Super tumulum ejus basilica exstructa est,] constans Trenorchiensium traditio est, utcumque confirmata testimonio anonymi biographi dicentis, gladio interfectum fuisse, ubi nunc venerandi corporis reliquias excolimus; Frontonis item sic scribentis: Quo in loco filii, quos ipse Christo genuerat, … modicam illi pro tempore & facultate construxere basilicam, in qua paulatim fidelium crescente numero, nonnulli cultui sese discipuli mancipavere divino. Jueninus Frontonis verba ita interpretatur, ut pro basilica sumatur antrum seu domicilium modicum, quod Sanctus, referente eodem Frontone, secus mœnia Trenorciensis oppidi sibi construxerat, quodque fideles ad preces suas juxta tumulum ejus Deo fundendas frequentare continuaverint, ut vere oratorium seu modica basilica potuerit vocitari; donec, imperatoribus Romanis ad fidem conversis, integrum fuerit, erigere alteram basilicam, de qua hæc memorat Garnerius: Succedentibus exinde prosperis, & fidelium numero succrescente, artificio quidem humani cultus Valeriano minus idoneam, sed nostræ fidei devotione pretiosiorem parant ecclesiam; ubi usque hodie super venerabile mausolæum, in honore nostri Martyris altare sacratissimum Dominici Corporis & Sanguinis celebrationi construitur, &, ab universis populorum confluentibus turbis, quotidianis veneratur excubiis.

[18] [multum frequentata & miraculis clara:] Scribit Fronto, plura ibidem miracula & beneficia ad Sancti invocationem impetrata fuisse. Accipe verba, quæ num. præcedente recitatis mox subnectit. Abhinc locus ille copioso fidelium cœpit frequentari concursu; dum nemo confluentium, votorum frustrabatur effectu; adeo ut pene numerosior per signa fieret credentium multitudo, quam prius per sancti Viri prædicationem fuerat ad Christum conversa. Luculenta sane hæc forent insignis ac non interrupti cultus testimonia, si modo auctores temporibus, de quibus agunt, proximiores fuissent: credimus nihilominus, hæc ipsos accepisse seu ex documentis antiquioribus, seu ex traditione, firmata Martyrologiis, quæ dedimus paragrapho præcedente, quæque dubium non relinquunt, quin priscis temporibus memoria Martyris illic magna fuerit in veneratione. Sed seculo nominatim sexto ejus cultum fuisse celebrem, testis est vir coætaneus & fortasse oculatus, S. Gregorius Turonensis, cujus semel iterumque laudati textum integrum exhibeo.

[19] [insigne refert S. Gregorius Turonensis] Huic martyri (S. Marcello) & sanguine & agone propinquus beatus athleta Valerianus, qui apud castrum Trinorciense, quadragesimo (aut potius juxta Valesium vigesimo primo) a Cavillonensi urbe milliario, consummato certamine tumulatus est. Igitur Gallus hujus urbis comes cœliaci morbi dolore gravatus, qui totam alvum non modo tortura, verum ita tumore conflaverat, ut hydropicus putaretur, nihil edere, nihilque potus capere posset; fiebatque juxta hoc contagium, ut inediæ morbo deficeret: qui prope exanimis, cum se cerneret desperatum, rogat se deportari ad beati Martyris tumulum. Ubi, cum projectus fuisset, accessit ad eum Epirechius presbyter, qui tunc ipsam regebat ecclesiam, vir virtutum, & puræ mentis homo, sicut ipsi oculis nostris inspeximus, dixitque ei: Si vis sanus fieri, confide in virtute Martyris gloriosi, & vove, ut unam trabem cum ligaturis suis ad hujus templi tecta recuperanda transmittas. Erit enim tibi præsidium, si ea devote impleveris, quæ promittis. At ille attentius orans, vovit, quæ presbyter indicavit: statimque sanus factus trabem, nullo commonente, ad basilicam Sancti exhiberi præcepit. Ecce, quid præstat Dominus Jesus Christus in terris Martyribus sanctis, quos glorificatos adscivit in cælestibus regnis. Nec immerito, quia sacrum nomen ejus corde credentes, in operibus invocantes, in tentationibus confitentes, non modo ut fideles servi Dominum sunt secuti; verum etiam & alios, ut sequerentur, suis exemplis incitaverunt.

[20] Quædam hic observat Jueninus tom. 1 pag. 14. Primo, [ex quo variæ conjecturæ formantur de cultus celebritate,] quod in tam brevi narratione ecclesiam S. Valeriani nominet ecclesiam, templum & basilicam; secundo, quod Epirechius ecclesiam regere dicatur, id est, gubernare ut pastor; & inde consequi ait, hanc ecclesiam fuisse parœcialem Trenorchiensem; tertio, quod is rector seu pastor coætaneus fuerit S. Gregorio, idque dubium non est: sed dubitari posset, an S. Gregorius narrato miraculo non adstiterit: nam voces hæ, sicut ipsi oculis nostris inspeximus, non ita necessario afficiunt solas proxime præcedentes, quin videantur etiam posse respicere singula, quæ narrantur in ecclesia tum contigisse. Sed præter ista ex eodem S. Gregorii textu consequitur, quod Sancti cultus non modo ista tempestate esset celeberrimus, verum etiam, quod nec nuper natus esset, nec paucis beneficiis aut miraculis ante confirmatus; nam verisimile mihi non est, futurum fuisse, ut comes Cabilonensis tantam recuperandæ sanitatis spem conciperet, quantam concipere debuit, qui se, jam prope exanimem, non absque summa itineris molestia deportari illuc voluit; vel ut Eperichius tanta cum fiducia illi sanitatem adpromitteret, nisi certa & insignia similium beneficiorum illis præluxissent argumenta. Atque sic confirmantur scripta a Falcone de multis signis & beneficiis, ad tumulum S. Valeriani quondam factis; quæ utinam in ejus honorem literis consignata ad nos pervenissent!

[21] Secundo consequitur, quod ætate S. Gregorii, id est seculo VI, [antiquitate ecclesiæ, & primordiis monasterii S. Valeriani.] ecclesia S. Valeriani esset valde antiqua, utpote, quæ restauratione tecti ac trabium indigeret. Tertio denique verisimiliter colligitur, quod tum temporis ecclesia nondum ad monachos devoluta esset, quorum nullam S. Gregorius, sed solius Epirechii presbyteri & rectoris mentionem facit. Conjiciunt tamen Chiffletius & Jueninus, primordia abbatiæ S. Valeriani eidem seculo affigi posse, hac ducti ratione: Gunthramnus rex isto seculo prope urbem Cabilonensem fundavit abbatiam, nunc prioratum S. Marcelli, nec verisimiliter minore veneratione ac pietate socium ejus prosecutus fuerit S. Valerianum, ad cujus sepulcrum tam præclarum beneficium impetraverat Gallus comes urbis Cabilonensis & sedis ordinariæ regum Burgundiæ; atque idcirco eidem regi Gunthramno, qui sub finem seculi VI Cabilone sancte obiit, adscribenda fortasse sunt initia abbatiæ S. Valeriani. Nihil occurrit, quo conjecturam istam vel improbem vel multum etiam probem in tanto scriptorum, qui S. Gunthramni gesta prodiderunt, silentio.

§ III. Cultus antiqui continuatio; reliquiarum translatio; nummi ejus nomine insigniti; nova ecclesia ipsi consecrata.

[Licet a seculo VI usque ad IX, nullum exstet monumentum de Sancti cultu,] Merito conqueritur Chiffletius, quod a temporibus S. Gregorii Turonensis usque ad translationem S. Filiberti Trenorchium, factam anno 875, cum, uti supra ostensum est, Geiloni ejusque monachis abbatia S. Valeriani concessa fuit per Carolum Calvum, tanta fuerit seu hominum incuria seu bellorum iniquitas, ut nulla miraculorum S. Valeriani, nulla abbatum Geilonis Trenorchii decessorum ad nos pervenerit cognitio, subdens se non dubitare, quin & miracula contigerint, & exstiterint abbates. Hoc certum nobis est ex diplomate Caroli Calvi, & illud verisimillimum ex eo, quod abunde colligamus, cultum Sancti eodem, quo viguit splendore seculo VI, perseverasse semper usque ad seculum IX. Id autem ut credam, facit in primis studiosa in memorato diplomate aliisque subsecutis additio vocum istarum, ubi idem venerabilis Martyr corpore quiescit: facit testimonium Adonis Viennensis, cujus Martyrologium diplomate isto antiquius ita habet: Ubi nunc sacrum ipsius (S. Valeriani) corpus debita veneratione excolitur. Facit denique biographus noster, uti videtur, Adone vetustior, qui id iisdem pene verbis expresserat: In quo nunc venerandi corporis reliquias excolimus.

[23] [verisimilius est, nec interruptum fuisse nec imminutum.] Idem biographus in epilogo (si tamen is ad ipsum pertinet) aperte indicat, festivam Sancti memoriam, ut peculiaris Patroni quotannis sua ætate celebratam fuisse; sic enim habet: Cujus (S. Valeriani) festivitatem annuam celebrantes, patrocinium de bonis mentibus exoremus, ut fidem plebis augeat, provinciam propriam tueatur, cunctumque populum suis cultibus adhærentem pia intercessione conservet. Sed neque ex ejusdem cultus splendore quidquam deperiit per adventum Geilonis ejusque monachorum cum corpore S. Filiberti, quem hactenus ut præcipuum suum patronum venerati fuerant; hi etenim mox, ut apparet, S. Valerianum ecclesiæ ac novi domicilii patronum summa veneratione prosequi cœperunt, eamdemque, ut certissimum est, deinceps in populo promovere totis viribus conati sunt, præsertim circa annum 980, abbatiam gubernante Stephano ejus nominis I.

[24] [Seculo X reliquiæ ejus honorifice elevatæ ac translatæ sunt.] Is etenim Stephanus abbas, postquam restaurasset damna plurima, ante annos aliquot per barbarorum incursiones monasterio & ecclesiæ illata, novam S. Valeriano aram erexit in ecclesia subterranea, ubi sacræ Martyris exuviæ a fidelibus primum humo demandatæ fuisse, & ad hæc usque tempora integræ & intactæ remansisse credebantur in tumulo lapideo. Hunc dein aperiri jussit, & sacrum caput aliaque majora ossa, pretiosis ex auro, argento & gemmis, prævie in eum finem confectis, hierothecis imposita transferri in superiorem ecclesiam, collocarique in ara principe, quondam etiam sancto Martyri consecrata; ubi per aliquod tempus publicæ venerationi exposita sunt. Elevationem istam ac translationem ea brevitate hic perstringo, nihilque addo de ingenti ad eas apparatu, populorum undequaque concursu aut miraculis & beneficiis brevi subsecutis; quia singula abunde cognoscet lector ex relationibus, quas per memoratos Falconem & Garnerium conscriptas Actis subjiciam, & debitis annotatis elucidabo. Ne autem temporis ordinem interrumpam, inferius indicabo, quo pacto pretioso isto thesauro frustrati fuerint Trenorchienses.

[25] [Eodem forte seculo vel præcedente,] Ad idem fortasse seculum X aut potius ad præcedens referendi sunt nummi argentei, de quibus agunt Chiffletius pag. CVII & Jueninus pag. 60 Historiæ Trenorchiensis, & ex quibus mire elucet, quanto esset in pretio S. Valeriani memoria. Ea erat tum temporis Trenorchiensium præsulum potestas, is apud reges favor, ut propriæ monetæ cudendæ jus eis concessum fuerit. In hujus rei testimonium producunt laudati historici inter probationes diplomata multorum regum Francorum, nominatim Odonis sub annum 889, & Caroli Simplicis sub 915, facultatem illam abbatibus dantium seu confirmantium. Chiffletius hujusmodi monetam sibi in manus aliquando incidisse ait, eamque depingit hoc modo: Ex una parte caput cernitur & in circulo ista inscriptio: ✠ SANCTUS VALERIAN. Ex altera vero Crux in medio & in circulo ✠ TORNVTIO CAST. Jueninus duplicem ejus speciei nummum argenteum se habere ait, quem eodem pene modo describens ita excusum perhibet.

[26] Equidem dum nummi partem anteriorem considero, [moneta Sancti nomen præferens] nequaquam in ejus medio formam capitis reperio, ut Chiffletio visum est, vel capitis aut hermæ, ut Juenino: sed, nisi multum aberraverit scalptor, monogramma est potius, nescio cujus. Cangius in Glossario similis nummi, at paulo majoris, typum exhibet, situ tamen diverso, ac forte naturaliore. Laudatus Jueninus nummos istos excusos fuisse credit ante annum 915, quia in illis regis nomen seu signum non legitur, quod tamen Carolus Simplex in privilegio memorati anni expresse sanciverat: Concedimus quoque, ut trapezetas locus prædictus habeat, qui nostri nominis signum singulis imprimant nummis, ne metallorum mixtura adesse valeat. Quæ restrictio adjecta non est privilegio concesso per Odonem regem. At vero, cum in eorum medio non caput aut herma, sed monogramma expressum sit, quid si hoc ipsum signum sit regii nominis? Eo supposito, nummi posteriores erunt Carolino privilegio.

[27] Verisimilius tamen mihi est, monogrammate non involvi regis nomen, [excusa est.] sed abbatis, Geilonis fortasse aut Galterii, qui quidem Odone rege brevi temporis intervallo vetustiores sunt, attamen procul dubio cudendæ monetæ jus possidebant, quandoquidem Odo, dum ecclesiæ Trenorchiensi indulget monetam & pregas, clare addat, se id facere sicut alii antecessores sui. Id autem sic existimo, non tantum quia saltem aliqualis apparet affinitas monogrammatis cum datis abbatum nominibus, verum etiam quia Cangius & Jueninus loco citato alterius nummi ibidem cusi typum dant, unde conjiciam, post tempora Caroli Simplicis remansisse in nummis monogramma referens nomen abbatis tum viventis, & accessisse nomen regis plenis characteribus impressum. Etenim ex una parte præfati nummi crux exstat in medio & in circulo ista inscriptio: ✠ LOTARII REGIS PMSINE, id est, permissione: a parte altera monogramma designans, ni fallar, nomen Hervei tertii, qui temporibus Lotharii regis abbatiam tenuit usque ad annum 960. At in hujus circulo inscriptio est ✠ SCI PHILIBERTI MONETA. Porro hunc etiam nummum alio situ exhibet Jueninus, alio Cangius, ut apud ipsos videre est.

[28] [Ecclesia & monasterium, igne consumpta, denuo ædificantur,] Ineunte seculo XI per famulorum quorumdam incuriam, uti scribit Falco in Chronico, totum S. Valeriani monasterium igne consumptum est cum omnibus officinis; tamque valida flatu ventorum extitit ignis vastatio, ut pene omnis supellex monasterii consumeretur, præter Sanctorum memorias & partem ornamentorum, ad cultum Dei pertinentium; quod latebræ cryptarum ejusdem monasterii vix celare potuerunt. Incendium istud innectunt passim scriptores anno circiter 1006, biennio ante obitum Wagonis abbatis, sub cujus successore Bernerio novæ abbatiæ & ecclesiæ structura absoluta fuit, ejusque solemnis dedicatio celebrata die XXIX mensis Augusti anno 1019, uti expresse signat Falco in Chronico; postquam enim memorasset insigne donum abbatiæ collatum per Hugonem comitem Cabilonensem & Autissiodorensem episcopum, ita scribit: Factum est hoc donum anno ab Incarnatione Domini millesimo decimo nono apud Trenorchium quarto Calendas Septembris in die, quo idem dedicatum est monasterium, in præsentia venerabilium episcoporum, Joffredi Cabilonis episcopi, Gausleni Matisconis episcopi. Falconis epocham adoptarunt recentiores plerique; sed auctor Historiæ Cabilonensis, editæ per Cussetum, dedicationem ponit anno 1018 die mensis Augusti XXVIII, eamque videtur adscribere Stephano abbati, qui ante annos fere quinquaginta vetus monasterium restituerat, & jam annis circiter triginta vivere desierat.

[29] [& consecrantur; non, ut quidam putarunt,] Idem auctor novam abbatiam dedicatam fuisse affirmat S. Filiberto; quantumvis ante annos centum quinquaginta inter Geilonem & antiquos S. Valeriani monachos conventum fuisset de non immutando nomine Patroni ecclesiæ & monasterii. Hunc auctorem secutus est Bailletus in Vitis Sanctorum ad diem XX Augusti, S. Filiberto sacram, & IV Septembris, ubi agit de SS. Marcello & Valeriano; simile quid insinuant Chiffletius & Jueninus in suis Historiis, causamque hujusmodi immutationis rejiciunt in populum, apud quem, a temporibus translati Trenorchium S. Filiberti, abbatia sub hujus Sancti nomine venire cœperat, & cui proinde consuetudini se conformarunt cœnobitæ in dedicatione abbatiæ novæ.

[30] [soli S. Filiberto,] Sed primo mihi non omnino constat de præfata conventione inter Geilonem & antiquos monachos, cum nullum ejus indicium occurrat seu apud Frontonem seu apud alium antiquiorem Petro a S. Juliano, cujus Opus, seculo XVI multum provecto conscriptum de antiquitatibus Trenorchiensibus, citant laudati historici. Secundo, quod aiunt, S. Filiberto dedicatam fuisse abbatiam, haud ita possum admittere, quasi soli fuerit dedicata vel tamquam patrono primario. Nam Falco, agens de dono mox memorato, diserte dicit: Hugo Cabilonensis comes & episcopus Autisiodorensis, ob honorem Dei & Genitricis ejusdem prædictorumque Sanctorum, partim beneficio provocatus, donavit & concessit Deo & Sanctis, in quorum honore præfata ecclesia dedicata esse dignoscitur, & venerabili abbati Bernerio, ejusdemque loci monachis tam præsentibus quam futuris, villam, quæ dicitur Isleis. Igitur nova abbatia pluribus Sanctis consecrata est. Quibus autem? Id clare perspiciet lector, ex verbis variarum donationum, quæ post dedicationem eidem ecclesiæ seu abbatiæ factæ sunt, quarumque chartas producit Chiffletius inter probationes.

[31] Pag. 310 Falco de Jaliniaco, frater Willelmi abbatis, [sed, uti colligitur ex variis] sub annum 1056 multa prædia & jura largiens abbatiæ, in hunc modum loquitur: Dedi beatæ Mariæ Genitrici Dei & Domini nostri Jesu Christi, atque beato Valeriano nec non & inclyto Philiberto. Pag. 322 Philippus I Francorum rex sub annum 1075 antiqua monasterii privilegia confirmans, Noverit, inquit, nostrorum fidelium universitas, Petrum abbatem Trenorchiensis cœnobii, quod est constructum in honore sanctæ Dei Genitricis, ubi etiam beatus martyr Valerianus & gloriosissimus confessor Filibertus corpore quiescunt &c. Pag. 326 Hugo Bisonticensis archiepiscopus per chartam conscriptam circa annum 1076 significat, se dedisse Deo & sanctæ Mariæ, sanctisque Valeriano atque Philiberto & sanctæ ecclesiæ Trenorchiensi, nec non & abbati Petro … ecclesiam sancti Cornelii & ecclesiam S. Desiderii &c. Pag. 331 Odo Burgundiæ dux anno 1087, publico instrumento restituit Trenorchiensi monasterio bona, quæ dederat Constantia Hispaniarum regina Domino Deo & beatæ Dei Genitrici nec non & sanctis Valeriano & Philiberto &c.

[32] Denique pag. 401 & 419 exstant instrumenta Calixti II & Innocentii II Pontificum, [instrumentis, beatæ Mariæ virgini, S. Valeriano & S. Filiberto.] signata annis 1120 & 1132, in quibus post alia privilegia: Adhæc, inquiunt Pontifices, adicimus, ut idem locus, in quo beati Valeriani martyris, & sancti Philiberti confessoris corpora quiescunt, ab omni jugo sæcularis potestatis liber in perpetuum conservetur. Et paulo inferius: Præterea pro reverentia beatæ Mariæ Matris Domini, cujus nomine locus vester insignitus * est, in Annunciatione Dominica hymnum angelicum inter Missarum sollemnia abbati vel fratribus pronunciare concedimus. Recitata hactenus verba abunde testantur, novam abbatiam non uni S. Filiberto dicatam fuisse, sed ipsi simul ac S. Valeriano, & primario quidem sanctissimæ Dei Parenti. Non inficior tamen, abbatiam frequentius denominatam fuisse a S. Filiberto seculis posterioribus; hoc satis liquet ex instrumentis aliis, quæ jam assignatis subduntur apud eumdem Chiffletium.

[33] Sed neque omnino assentior laudato auctori & Cusseto, [Altera etiam S. Valeriano erecta est ecclesia,] citantibus hic rursus Petrum a S. Juliano; id nempe usque adeo usu invaluisse temporibus Bernerii abbatis, ut is, priusquam ad novæ monasterii basilicæ dedicationem procederet, aliam ædem in propinquo exstruxerit sub S. Valeriani nomine, ne, dum abbatia de S. Filiberti nomine a plerisque appellabatur, oblivioni traderetur S. Valerianus Trenorchiensium apostolus, qui eum locum & fide Christiana imbuerat & suo sanguine irrigarat. Nam cum pro tali origine secundæ ecclesiæ non producantur documenta vetera, nec Falco, qui quidquid ad S. Valerianum pertineret, studiose annotavit, ac præterea gesta Bernerii abbatis compendiose saltem descripsit, nusquam hujusce ecclesiæ meminerit, testimonium Petri a S. Juliano, auctoris, fatente Juenino, parum accurati, plenam fidem non facit, & conjecturæ limites non excedit, cui proinde & nostram addere nihil vetat.

[34] Putem igitur, seu Bernerio seu potius alicui ex ejus successoribus secundæ basilicæ condendæ causam fuisse præcipuam, [quæ quondam parœcia fuit Trenorchiensis oppidi.] imo unicam, incolarum & accolarum, magis magisque lapsu temporis accrescentium, numerum, cui capiendo non sufficeret sola abbatiæ basilica; cum autem & hæc secunda S. Valeriano tamquam primario civitatis patrono dedicata esset, inde ortum existimo, ut paulatim ad evitandam confusionem abbatiæ ecclesia induerit nomen solius S. Filiberti, altera S. Valeriani, quo gaudet usque in hanc diem. Fuisse olim parœciam ostendit Jueninus tom. 1 pag. 88 & præter alia citat instrumentum anni 1483, in quo Bartholomæus Chanorrie vocatur ecclesiæ S. Valeriani rector seu curatus. Eadem utuntur hodie virgines religiosæ Ordinis S. Benedicti, facultate ipsis concessa sub annum 1686 a collegio canonicorum secularium, in quod abbatia S. Filiberti commutata fuit, approbante Urbano VIII PP. per Bullam datam die VI mensis Augusti anno 1623, quamque habes integram apud Chiffletium & Jueninum.

[Annotata]

* al. insignis

§ IV. Sancti reliquiæ a Calvinistis dissipatæ seculo XVI pene omnes; cultus hodiernus Trenorchii & alibi.

[Reliquiæ ab hæreticis dissipatæ] Damna plurima tum barbarorum incursiones tum deflagrationes intulerunt olim civitati & abbatiæ Trenorchiensi; ter enim hanc igne devastatam fuisse legimus ab anno circiter 937 usque ad 1245; talia nihilominus ista erant, quæ, uti revera contigit, per piam fidelium munificentiam brevi potuerint resarciri. At sub annum 1562 infortunium tulit, quod multum luxerunt monachi, & hocce tempore merito lugent pii Trenorchienses, utpote cui resarciendo nulla spes affulget: amissum loquor S. Valeriani corpus, magnum civitatis præsidium, & incolarum ad pietatem incitamentum. Thesaurum istum, quem ea semper cura servaverant, ut neque barbarorum furor, neque flammarum vis ad eum penetraret, subtrahere non potuerunt avidæ Hugonottorum seu Calvinistarum impietati. Hi etenim dicto anno civitatem ingressi, quidquid sacrum erat profanarunt, ac destruxerunt: atque, ut de aliis sileam, in ecclesia S. Valeriani majorem sancti Martyris effigiem, collocatam in ara principe, confregerunt; in abbatia autem omnia perscrutantes ac susdeque subvertentes, sacras ejus exuvias, sub humo absconditas, deprehenderunt, ac pretiosas thecas asportantes, Sancti ossa projecerunt, dissiparunt, & ut addunt aliqui, igne consumpserunt, cineresque flumini commiserunt. Collegimus ista ex Juenino, Cusseto, Chiffletio aliisque.

[36] [præter paucas; Bailletus majorem partem conservatam putat;] Verumtamen, utut sævierint in sacras Martyris reliquias furiosi homines, aliquæ saltem earumdem particulæ manus ipsorum evaserunt, prout mox ostendam; &, si credas Bailleto, nec paucæ nec exiguæ. Is auctor in Vitis Sanctorum ad diem IV Septembris agens de S. Marcello simul ac S. Valeriano, post relatam hæreticorum in Sancti reliquias impietatem, ita fere Gallico suo idiomate prosequitur: Sed providentia Stephani abbatis, similis quadamtenus providentiæ Jacob patriarchæ, qui timens sibi a fratre suo Esau, familiam in varias turmas diviserat, causa exstitit conservatæ majoris reliquiarum partis. Utinam res ita se habeat! At multa sunt, quæ timere me jubent, ne plus æquo exaggerata sit, & nixa dumtaxat conjecturis, haustis e Garnerio aut Frontone. Et vere testantur hi, nonnullas Sancti reliquias in lapideo tumulo remansisse, quando caput & ossa per Stephanum abbatem elevata & thecis inclusa sunt circa annum 980. Audi Garnerium: Cæterum consultiori providentia præfati corporis quantitatem non modicam in lapideo monumento sagacioris ingenii viri reliquerunt, & bitumine fortiori linientes extrinsecus, in inferiori crypta monasterii post beatissimi Valeriani sacrosanctum altare deponentes, abierunt.

[37] Quantitatem, inquit, non modicam: ast equidem ob voces istas non ausim asserere, [sed ex Chiffletio] conservatam sic fuisse partem majorem; præsertim quando Fronto, elevationi & translationi propior quam Garnerius, multo parcius loquitur hoc modo: Sumptis igitur majorum reliquiis artuum, reposuerunt ea in capsam, quam superius recens factam memoravimus, cæteris exuviarum corporisve cineribus in sepulcro relictis. Huc accedit, quod nemo, quem viderim, simile quid tradiderit præter Bailletum; contra Chiffletius, qui ex instituto res Trenorchienses pertractavit, cuique hujusce rei propior & plenior notitia esse debuit, in eum modum scribit, ut merito corripi possit, si ejus temporibus major reliquiarum pars fuerit superstes: nam pag. XV agens de memoratis num. 15 lapidibus, ita loquitur: Pignora sunt ista protectionis magni hujus Sancti in civitatem Trenorchiensem, quæ Calvinistarum furor abolere nequivit; quantumvis dissipaverit ac disperdiderit sacra ejus ossa, & omnes aut fere omnes ceteras reliquias.

[38] Jueninus vero rerum Trenorchiensium scriptor alter, [& Juenino] fusior ac recentior, duplici loco, nempe pag. 24 & 267, agit de dissipatis per hæreticos Sancti reliquiis, neutro tamen de majori parte eorum rabiei subducta quidquam innuit; is certe, qui & Chiffletii & Bailleti Opera præ oculis habuit, materiam hanc intactam non fuisset relicturus, si modo Bailleti assertum probare potuisset; sed correcturus Chiffletium, quod facit alibi in rebus levioris etiam momenti. Hujus proinde silentium abunde nos convincit, quod Bailletus nimium dilataverit conjecturas suas. Adhæc idem Jueninus narrat pag. 358, aliquas Sancti nostri reliquias ineunte hoc seculo erutas fuisse e veteri ara sacelli S. Joannis Baptistæ in ecclesia abbatiali, quæ idcirco a dominis canonicis impositæ fuerint hierothecæ S. Filiberti, quia nullæ sancti Martyris nunc restant adeo testatæ seu indubitatæ, atque illæ sunt.

[39] Unde colligas, quis laudati auctoris sensus fuerit super reliquiis, [contrarium eruitur:] quæ Trenorchii ante dictam inventionem superstites credebantur. At, inquis, forte eas ipsas reliquias designavit Bailletus, quas Jueninus hoc seculo in veteri ara repertas affirmat. Respondeo, non facile id mihi persuaderi, tum quia ex Juenini verbis aliud non eruo, quam in veteri altari inventas fuisse tales reliquiarum particulas, quales altaribus imponi solent, dum consecrantur; tum quia verisimilius Bailletus jam tum scripserat de SS. Marcello & Valeriano, quando contigit reliquiarum inventio; cum secunda ejus Operis editio facta sit anno 1704; inventio autem reliquiarum intra annos 1701 & 1703. Porro memoratum aliquoties S. Valeriani sepulcrum seu lapideum monumentum usque nunc cernitur, teste Juenino, eodem loco, quo post corporis elevationem positum fuisse supra tradidit Garnerius; an deinde apertum fuerit, ut, quæ laterent in eo reliquiæ, cognosceretur, nec ne, literis proditum non invenio.

[40] Plura fortasse super ista materia lectorem edocere datum fuisset, si penes nos esset pars prior Operis Gallici sub hoc titulo haud ita dudum conscripti: Dissertatio historica de sancto Valeriano martyre & apostolo Trenorchiensi, [disputatur item, an reliquiæ servatæ Senonis & Trenorchii in ecclesia S. Mariæ Magdalenæ,] ejusque reliquiis. Altera pars transmissa ad nos fuit Parisiis a P. Stephano Souciet, qui eam ibidem transcribi curaverat anno 1737. Auctoris nomen manuscripto affixum non est, attamen vix dubito, quin fuerit aliquis e clero ecclesiæ abbatialis seu collegiatæ Trenorchiensis, cujus ardens defensor est in causa reliquiarum S. Valeriani. Porro ex ipso discimus, servari Senonis in ecclesia parœciali S. Columbæ ac sæpius per annum publicæ venerationi exponi reliquias S. Valeriani martyris, &, sicut contendunt Senonenses, apostoli Trenorchiensis, ac dein istam Senonensium opinionem adoptatam fuisse a quibusdam Trenorchiensibus, qui particulas aliquot earumdem reliquiarum, obtentas a Senonensibus, mense Julio anni 1696 per parochum ecclesiæ S. Mariæ Magdalenæ Trenorchiensis, magnæ hierothecæ, innixæ duabus altis columnis, positæque in medio ejusdem ecclesiæ choro, incluserunt.

[41] [ubi magno honore afficiuntur,] Particulæ istæ juxta eumdem anonymum tanto cultu ac veneratione afficiuntur Trenorchii, ut in Officiis divinis primo thus offeratur sacrosanctæ Eucharistiæ, dein memoratæ hierothecæ, tertio dumtaxat altari: ut singulis Dominicis ac festis diebus ad hierothecam canatur antiphona, Iste Sanctus &c. cum versiculo, Ora pro nobis sancte Valeriane &c., & procul dubio, quod non exprimit auctor, oratione; ut nomen S. Valeriani insertum sit litaniis Sanctorum; ut institutum sit sub ejus invocatione & patrocinio novum sodalitium: ut denique actum fuerit de immutando titulo ecclesiæ S. Mariæ Magdalenæ in titulum S. Valeriani. Ceterum anonymus noster in eo totus versatur, ut ostendat, Senonenses reliquias ac proin & Trenorchienses ecclesiæ S. Mariæ Magdalenæ, imo & alias, quæ coluntur in pago diœcesios Senonensis, cui a S. Valeriano nomen est, non esse S. Valeriani nostri, sed alterius Sancti fortasse cognominis.

[42] [sint S. Valeriani nostri, an alterius.] Primum ejus argumentum, &, ut apparet, præcipuum in eo consistit, quod, fatentibus ipsismet adversariis, reliquiæ S. Valeriani Senonis seu potius Valliliis in pago Senonico exstiterint a medio seculo IX, illuc translatæ per Wenilonem Senonensem antistitem, uti expresse tradit Clarius, auctor seculi XI ad finem vergentis, in Chronico monasterii S. Petri Vivi apud Acherium in Spicilegio tom. 2 novæ editionis col. 465 & 466, sic scribens: Perfecit autem idem archiepiscopus (Wenilo) basilicam sancti Remigii apud Wallilias, & dedicavit eam Kalendis Novembris, deferens illuc ipso die corpus beati Valeriani martyris, ditans illam opibus magnis, vivente adhuc Ravilaudo abbate ipsius cœnobii. Ravilaudi obitus contigisse creditur circa annum 847; Wenilonis autem mortem innectit Clarius anno 865. Sed, inquit anonymus noster, sepulcrum S. Valeriani Trenorchiensis non fuit apertum ante tempora Stephani abbatis, seu ante annum 960, intra quem & 980 corpus inventum est, sicut a fidelibus tempore passionis ejus in sepulcro fuerat collocatum, juxta Falconis testimonium. Igitur Senonenses reliquiæ seu corpus, ut vocat Clarius, esse nequeunt S. Valeriani nostri. Hoc & similibus argumentis fusissime deductis sententiam suam tuetur, & refellit hinc inde objectas sibi ab adversariis rationes: verum cum hæ, ut ab iisdem adversariis propositæ sunt, ad manus nostras non devenerint, ab ulteriori ejusce rei discussione abstinemus, litemque componendam remittimus ad eos, quibus æqualis rationum, utrimque allatarum, est copia.

[43] Certe alibi, quam in Trenorchiensi abbatia, olim sancti Martyris nostri reliquias servatas fuisse, [Reliquiæ Sancti nostri in Ucetiensi diœcesi.] & forte servari hodiedum, indicat vetus inscriptio, quam tom. 2 Septembris occasiosione S. Marcelli excudimus cum brevibus observationibus Juenini Trenorchiensis historici, quamque cum iisdem hic recusam subjicimus: In templo sancti Marcelli de Careyret diœcesis Ucetiensis, quod duabus leucis Balneoli (Bagnols) distat, legitur sequens inscriptio, incisa monumento lapideo, ornato pampinis, foliis &c. A parte inscriptioni obversa crux lapidi insculpta est, non absimilis cruci equitum Melitensium. Incompertum nobis est, qua occasione quove tempore reliquiæ illuc delatæ fuerint; sicut & quo cultu Sanctus honoretur loco isto aut aliis; nam plurima esse ejus nomini & patrocinio consecrata, auctor est anonymus laudatus num. 40.

[44] Annuam Apostoli ac patroni sui festivitatem, ut notat Chiffletius in probationibus Historiæ pag. 33, [Ejus Festivitas Trenorchii 15 Septembris celebratur,] recolunt Trenorchienses die XV Septembris, idque confirmatur ex serie propriarum quarumdam festivitatum, quam idem Chiffletius ibidem pag. 308 producit e Kalendario antiquo Trenorchiensi, ubi sic legitur: XV Septembris S. Valeriani martyris. Quapropter dum Perrius noster in probationibus Historiæ Cabilonensis pag. 13, & Cussetus itidem in probationibus Historiæ ejusdem civitatis tom. 2 pag. 5, aut alii, festum S. Valeriani celebrari aiunt die XVII Septembris, quamquam obierit XV die ejusdem mensis; sic eos interpretandos reor, ut sermo apud ipsos fuerit dumtaxat de locis, in quibus minus solemniter sancti Martyris festivitas celebratur, & ei præfertur octava Nativitatis beatissimæ Virginis Mariæ.

[45] Ea de causa haud dubie in Proprio Sanctorum ecclesiæ Cabilonensis, [in Cabilonensi diœcesi 17 ejusdem. Festum translationis 26 Januarii.] anno 1620 auctoritate Cyri de Tyard episcopi excuso, præscribitur Officium in ecclesia cathedrali ac per totam diœcesim sub ritu semiduplici recitandum ad diem XVII. Hoc Officium totum est de communi unius Martyris præter secundi Nocturni lectiones, contractas ex Historia passionis, sub hac tamen clausula: Corpus eo in loco sepultum, quem sanguine dedicaverat, postmodum miraculis illustre argentea theca inclusum est, & magno in honore habetur, ædificata sancti Martyris nomine ecclesia. Unde conjicimus, dictas lectiones concinnatas fuisse ante disperditum seu combustum per Hugonottos sacrum corpus, ablatamque hierothecam, ac dein non immutatas e veteri lectionario aut Breviario transiisse in memoratum Proprium Sanctorum, cujus exemplar servamus in Museo nostro. Ceterum, præter præcipuam Sancti festivitatem, aliam quotannis Trenorchii celebrari tradunt Chiffletius & Bailletus in memoriam translationis per Stephanum abbatem factæ seculo X, eamque ita notatam reperio in laudata festivitatum serie: XXVI Januarii: Translatio S. Valeriani.

PASSIO
Auctore anonymo.
Ex variis exemplaribus Mss. & impressis inter se collatis.

Valerianus martyr, Threnorchii in ducatu Burgundiæ (S.)

BHL Number: 8488

A. anonymo

[Sub M. Aurelio Antonino cum aliis Lugdunensi carcere inclusus] Igitur a diebus illis b Antonini imperatoris temporibus gravissima persecutionis instantia pullulabat, adeo ut in cunctis sui imperii provinciis generali fuit * authoritate vulgatum & decretis imperialibus constitutum, ut, ubicumque Christianæ religionis indiscreto honore, sexu, vel genere persona fuisset inventa, diversis afflicta suppliciis capite puniretur c. Tunc in Lugdunensi urbe maxima vel præcipua Galliarum sanctæ recordationis Photinus episcopus, cujus vitæ merita consummatio martyrii declaravit, institutor Christianorum doctissimus habebatur, qui d cum aliis quadraginta octo e martyribus persecutorum instantia comprehensus, ergastularibus tenebris mancipatur, & quinquaginta f animæ Christi gloriam confitentes in unum carcerem pariter retruduntur.

[2] [divinitus elabitur, at prope Trenorchium subsistens detegitur,] Ex quibus sanctus Marcellus & sanctus Valerianus nocturno tempore adnunciante Angelo evocati pariter & soluti g, alter eorum Sequanorum, alter Æduorum provincias interjecto Arari petierunt h. Divinæ itaque provisionis instinctu, ut eorum institutione, & corda gentilium ad cælestis religionis gratiam pervenirent, & nominatæ provinciæ perpetuo * semper Martyrum patrocinio munirentur. In illo tempore post sancti Marcelli gloriosum certamen martyrii, Prisci præsidis examinatione confectum, nec longo intervallo i, dum ipse præses ad Lugdunensem urbem sub voce præconis, & per aggerem publicum mularibus vehiculis, & per amnem Sagonæ * navali cursu, agmine diviso, properaret, Trenorchium, quod tunc in erogandis militum annonis horreum castrense k vocabatur, die jam vespertinis horis declinante pervenit. Ubi dum de passione sancti Marcelli, quæ in Cabilonensi urbe l acta fuerant, insana relatione denunciat, suggestione gentilium cognovit, sanctum sibi Valerianum orationis secretissimam habere cellulam, & multos jam Christicolas effecisse.

[3] [& militibus, a quibus capitur,] Tunc nequissimus præses eadem nocte atroci cogitatione versatus, adveniente jam luce, ut mentis crudelitas flagitabat, sanctum perquiri Valerianum ab officio m, & suis conspectibus statui imperavit. Ad cujus tugurium cum directi milites pervenissent; ille, eos æstimans Christianos, gratia charitatis & more hospitalitatis invitat. Quem illi primum * intuentes signum crucis & intra cellulam suam habere, & suis adhibuisse vultibus conspexerunt; statim comprehensum dirigunt n, sagaci inquisitione solliciti, quid est signum illud, quod intra suum tugurium invenissent, ab * illis venientibus in suam signasse faciem videretur.

[4] Tunc sanctus Valerianus respondit: Hoc est signum salutis, [se Valerianum esse & Christianum libere professus,] in quo Dominus cæli & terræ Dei filius o Jesus Christus una cum Patre & Spiritu sancto regnans ante sæcula & in ævum * permanens nos sua passione redemit & moriendo contritis mortis vinculis æternæ vitæ præmia condonavit. Tunc illi dixerunt; Ergo & tu Marcelli socius Christianum te esse denuncias? Sanctus Valerianus respondit: Me & socium sancti Marcelli & Christianum esse libera & usque in finem mansura voce profiteor.

[5] Impositis igitur vinculis, & post tergum manibus vinctis, [Prisco præsidi sistitur, cujus idola] velut scelerati criminis reus, Prisco præsidi ab officio præsentatur. Quem cum ille intueretur, belluini cordis severitate inflammatus, sic ait: Tu es Valerianus Christi nomen prædicans, errore superfluo periturus? An fortasse, quæ acta fuerint de socio tuo Marcello, simili errore decepto, ad tuam mimine notitiam pervenerunt? Consule tibi, deorum immortalium numina venerando. Cognosce, quæ adorari sacratissimi imperatoris decrevit authoritas, quæ * & patres nostri viderunt, & nos eorum effigies sanctissimas adoramus, & quorum progenies cælo manifestissime dominatur.

[6] Omnipotentem itaque Jovem, Junonem ejus conjugem ac sororem, [videns & verum Deum prædicans] Venerem etiam tanti dei filiam, Vulcanium & Martem fratres ipsius pariter & maritos adora. Quod nisi feceris, longe a collega tuo Marcello gravioribus suppliciis punieris. Sanctus Valerianus respondit: Præsidem te esse & judicem provinciarum circumstans declarat officium; sed omnis scientiæ error gentilium reddit ignarum. Quomodo imperatoris tui, & nefaria religione imperatorum decreta convellis? Quæ sunt nomina ista, quæ loqueris? Incesta puniri legum præcipiunt statura, & tu deum esse omnipotentem voce sacrilega profiteris, quem germanæ suæ fuisse conjugem, non negasti, filiamque ejus Venerem, fratris uxorem a me æstimas esse adorandam? Hæc crimina in numinibus veneranda, & in hominibus damnanda pronuncias? Tuo te satis abundeque errore confundis. Et beatissimi fratris mei Marcelli supplicia mihi allaturum * minaris, glorioso certamine superata? Atque utinam te victum & illius virtute tua pronunciatione cognosceres, & Deum cæli ac terræ, dominatorem rerum omnium atque formatorem *, de bonis sensibus adorares; qui sine crimine, passus, ut sua nos morte ab æterno mortis crimine liberaret, vel cujus * resurrectione fiduciam nobis perpetuæ salutis ostenderet: cujus regni nec finis nec principium invenitur!

[7] Hic est Deus vivus, qui non in metallis nec lapidibus, [post minas ac dura supplicia capite plectitur.] sed in templo fidei & æternæ beatitudinis gratia reperitur. Priscus præses dixit; Circumstantia supplicia non pavescis, & velut judicaturus * judicem vana quædam deliramenta pronuncias? Nunc evidentius approbabis meorum virtutem numinum aut vanam Dei tui potentiam, in tormenta deficiens. Sanctus Valerianus respondit: Tormenta ista, quæ nominas, jam a præcedentibus meis commilitonibus sunt superata p. Tunc sævissimus præses stipiti appensum sanctum Martyrem unguibus jussit ferreis laniari. Et cum auxilio Christi nullis fatigatus suppliciis in laude Domini perduraret, ac nequissimus præses per illius perseverantiam ad veram Christianæ fidei religionem pervenire plurimos vereretur, solutum exinde, in locum, quo nunc venerandi corporis reliquias excolimus, gladio feriente jussit interfici q. Tunc sanctus Valerianus primi martyris & levitæ sancti Stephani gratiam & gloriam reminiscens, cælos intuens, illum vidit oculis sibi offerre coronam, cui moriendo non metuit martyrii præbere victoriam. Sic itaque sanctus Martyr locum illum corpore consecravit, cælorum spiritu regna conscendens r.

ANNOTATA.

a Prologus in multis apographis Mss. & impressis Passioni annectitur, ut monuimus in Commentario prævio num. 13. Nos eum a reliquo corpore rescindendum rati sumus, tum quia multum dubitamus, an eumdem auctorem nactus sit, quem ipsa Passio, cum in aliis apographis vel prorsus non legatur, vel multo brevior sit; tum quia vix aliquid continet, quod ad Sanctum nostrum pertineat. Auctor id unum præ oculis habuisse visus est, ut Eusebium Cæsariensem episcopum a doctrina ac diligentia in colligendis Sanctorum martyrumgestis & probitate ac sanctitate impense commendaret, prout ab aliis olim factum est non paucis: quantumvis ex testimoniis multorum Patrum & ex ipsiusmet Eusebii scriptis pateat, quod Ariana hæresi infectus fuerit, quodque impietatis Arii apertissimus propugnator, signifer, princeps exstiterit, quibus nominibus eum appellat S. Hieronymus citatus a Florentinio in Exercitatione ad prævias Hieronymiano Martyrologio epistolas a pag. 71 usque ad 84: ubi idem Florentinius de ejus resipiscentia dubie ac modeste ita proloquitur: Eusebium … resipuisse, quod aliqui existimant, ita incertum est, ut plurimi ex antiquis non credant. Quid in hac re statuendum sit, Romani Pontificis judicium omnino sit. Eamdem materiam paucis pertractavit Papebrochius noster tom. IV mensis Junii pag. 75; pluribus Tillemontius tom. 7 Monumentorum Historiæ Ecclesiasticæ a pag. 69, quos vide. Accipe nunc memoratum Prologum. Beatissimorum Martyrum gloriosa certamina, ob honorem Christi Domini ac Dei nostri assiduis cultibus & solemnitate annua celebrantur, ut dum fidem Martyrum plebs devota cognoscit, & illos triumphasse gaudeat, & se patrocinio eorum protegendam esse confidat. Celebre enim habetur [sanctæ recordationis] Eusebium historicum, Cæsariensis urbis episcopum [egregiæ vitæ beatissimum sacerdotem, ecclesiastica quoque institutione doctissimum, & præcipua sollicitudine venerandum per omnem orbem, in quantum divino adjuvante spiritu, ut gestum est rei veritate decursa valuit reperire] prout singularum provinciarum urbes, loca, vel oppida illustrari triumphis Martyrum cælestibus meruerunt [quorumque principum tempore ordinata officiorum instantia innumeræ persecutiones actæ fuerint] declarasse: qui etsi Martyrum singulorum integras non explicuit passiones, tamen Christianis devotis atque fidelibus, unde scribi vel celebrari debeant, veraciter intimavit. [Dei itaque gratiam toto orbe diffusam fidelis cultor excoluit; dum velut exiguo tritici semine copiosæ messes agri fertilitate gignuntur, & multiplicata ubertate proficiunt, ita supradicti viri relatione, ab unius codicis fonte diffusæ scriptis manantibus fidelium, totum orbem celebrandæ passiones Martyrum rigaverunt.] Nos tamen [Note: ] [Ms. Belfortii vere] rei ordinem exequentes, passionem sancti Valeriani martyris ea scribere devotione curavimus, quam triumphante Christo perfectam certissima veritate comperimus. Ita in apographis citatis; at in Ms. Belfortii desunt, quæcumque hic uncis inclusimus.

b Voces istæ diebus illis non leguntur apud Chiffletium & Jueninum.

c De hac persecutione vide dicta tom. 2 Septembris pag. 197 in Annotatis ad Passionem S. Marcelli litt. a & b.

d In apographis, quibus affixus est prologus, hic insertæ sunt voces hæ: Ut præfatus historicus refert, nempe Eusebius Cæsariensis.

e Cum Photino seu Pothino, quo modo nominatum vult Theophilus Raynaudus, rectius dixisset auctor comprehensos fuisse quadraginta novem martyres, quomodo recte legitur in solo codice Reginæ Sueciæ: quandoquidem omnes simul computati fuerint numero quinquaginta, uti expresse dicitur in Passione S. Marcelli, & in elogio Adonis recitato num. 2 Commentarii nostri.

f Sic habent apographa omnia, præter ea, quæ desumpta sunt e Lectionario Cabilonensi; in his enim quadraginta animæ … in unum carcerem retrusæ dicuntur: at cum nihil addatur de decemreliquis, an scilicet alteri carceri mancipatæ fuerint necne; credo, in codicem istum incuria describentium irrepsisse quadraginta pro quinquaginta. Porro de 48 Martyribus, puta de S. Pothino ac sociis Lugduni coronatis, egimus ad diem 2 Junii, ubi singula eorum nomina protulimus.

g In Passione breviore S. Marcelli, de qua mihi semper sermo est, nisi longiorem expresse assignavero, res ita exprimitur: Effractis divinitus claustris juxta euangelicam auctoritatem … ad civitatem aliam fugam latenter arripiunt; nulla angeli facta mentione. De fuga ista fuse disputatum est in Commentario prævio ad Acta S. Marcelli § 4, quem consule.

h Arar seu Araris, appellatus etiam quandoque Saucona, Saugona, Saogonna & Sagona, vulgo la Saone, Galliæ fluvius est, Æduos, ad quos iter instituit S. Valerianus, dividens a Sequanis, ad quos perrexit S. Marcellus. Plura de his videri possunt in Annotatis ad Passionem S. Marcelli litt. i. & p.

i Passus est S. Marcellus die 4 Septembris, S. Valerianus 15.

k Ita vocabantur mansiones seu stationes militares annonam & cetera omnia militibus iter facientibusnecessaria servantes, quales, inquit Valesius in Notitia Galliarum, stante imperio Romano mansiones fuerunt, in viis publicis, inque vicis plerumque ad ripas fluminum majorum positæ, & omnibus rebus abundantes. Adi Passionem alteram num. 7.

l Cabilo, Cabillonum & Cabilonum, Gallis Chalons sur Saone, in cujus vicinia S. Marcellus martyrium subiit, civitas est in Burgundiæ ducatu.

m Hac voce designantur milites, satellites, seu apparitores, quomodo eos vocat Fronto in Passione altera num. 9

n Chiffletius & Jueninus legunt: Statimque comprehensum, dixerunt sagaci inquisitione &c. Codex Reginæ Sueciæ habet duxerunt.

o Desunt binæ voces Dei Filius quibusdam exemplaribus.

p Longiora ista colloquia Sanctum inter & judicem ac milites evitavit Fronto omnia; Garnerius pleraque, & res gestas ambo nuda narratione complexi sunt, credentes haud dubie nec absque verisimilitudine, interrogationes istas ac responsionesnon illis præcise verbis processisse ab ore S. Valeriani aut gentilium, sed potius ab auctoris ingenio, qui illos eo modo loquentes induxit, quo pro rerum adjunctis fieri potuisse existimabat.

q De loco ac tempore martyrii quædam prælibavimus in Commentario § 2.

r Exemplaribus, quibus præfixum diximus prologum, subjicitur etiam sequens epilogus seu Passionis conclusio: Cujus festivitatem annuam celebrantes, patrocinium de bonis mentibus exoremus, ut fidem plebis augeat, cunctumque populum suis cultibus adhærentem pia intercessione conservet, & qui ejus triumphum devotus ac fidelis scriptor excoluit in præsenti seculo, vel in futuro patrocinio ejus æterna gratia muniatur, præstante Domino nostro Jesu Christo, cui est imperium & potestas cum Patre & Spiritu sancto in sæcula sæculorum. Amen. Explicit Passio sancti Valeriani martyris.

* al. fuerit

* al. proprio

* al. Saucone

* al. primitus

* al. aut

* al. æternum

* al. quam

* al. te illaturum

* al. factorem

* al. & sua

* Ms. Accint. Justificaturus

PASSIO ALTERA
Auctore Falcone monacho Trenorchiensi.
Ex Chronico ejusdem loci, edito a Chiffletio & Juenino.

Valerianus martyr, Threnorchii in ducatu Burgundiæ (S.)

A. Falcone monacho.

[Prologus auctoris.] Venerabili Trenorciensis ecclesiæ abbati P. F. a vestræ non incognitus paternitati, vitæ perpetuæ gaudia promereri. Frequenti suggestioni vestræ, ingenioli mei vel facundiæ sæpenumero æmulam opposueram tarditatem: vos e regione, sufficere, nec inutile, pro virium quantitate moliri. Injungitis siquidem, & me vestræ prælationis auctoritate compellitis, ut nonnulla veterum monimenta gestorum, quæ a nostris quibusdam scripta quidem, sed indigesta reperimus, scrutata temporum serie, in unius corpore voluminis ordinare satagam. Cui cum diutius reluctari congruum minime putarem, adquievi tandem, statuens, & me petitioni vestræ ulterius non defuturum, & quædam nondum a quoquam edita, quæ nunc usque penes nos æque sunt acta, vel adhuc operante Deo frequenter aguntur miracula, in eodem opusculo notitiæ tradere posterorum. Et ne superflua digressione tædium vobis ingeram, beati Valeriani martyris triumphum, compendiosa brevitate relatum, limitem mihi narrationis protinus assumam; non eodem tamen ordine nota repetens, sed ex eisdem quædam diligenti consideratione derivare contendens b.

[2] [Nihil de Sancti patria ac gestis compertum usque ad martyrium.] Qui ad enarranda Patrum fortia gesta, quibus aditum regni meruere cælestis, fideliter accinguntur, principio genus, vitæque primordia plerumque & ipsam, quæ cujuslibet talium exortu meruit illustrari, patriam memorare contendunt; quatenus ab initio, fidelis viri cognito tirocinio, sequens ordo gestorum promptius amplectatur. Hæc vero omnia tametsi de eo, cui præsens nititur intentio famulari, (beatum dico Valerianum) nostræ deesse notitiæ videantur; cum tamen rerum exitus eum a primævo præceptis adhæsisse Dominicis evidenter ostendat, genus ipsius, vitamque a Deo procedere, non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, communi sorte postposita haud injuria prædicamus. Sic enim scriptum est; Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri: his qui credunt in nomine ejus; qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Porro nativitatis ejus patriam hanc nihilominus eadem sub intelligentia non negemus, quæ velut ab uteri productum angustiis, cælo eum sine calce c victurum, felici prorsus nativitate per martyrium destinavit.

[3] Sed jam ad narrationis seriem redeamus. Et primo dicendum primitias vitæ suæ cum magno fidei fervore, [Captus cum Marcello & 48 aliis Christianis,] Christi eum mancipasse servitio. Nam sanæ doctrinæ gratia floruisse, & ad superanda perfidorum tela insuperabili virtute viguisse, insigne illud electionis præconium innotescit, quod dum venerabilis illa cohors, quadraginta scilicet & octo Martyres, Eusebio d teste, propter sacræ fidei professionem, Lugduni cum beato ejusdem civitatis antistite Photino carcerali sub custodia gloriam præstolaretur martyrii, hic beatissimus Vir, atque Marcellus, velut uberioris doctrinæ simul & constantiæ plenitudine insignes, divino nutu pariter & angelico e exinde soluti ministerio, ad prædicandam Galliam ambo Deo jubente destinantur: illius auctoritate præcepti servata, qua binos ante faciem suam Redemptor noster præmisit.

[4] Egressi itaque (sicut dictum est) de carcere beati Viri, [divinitus liberatur,] cælestium instar siderum de cæca nubium caligine, præclara duo Luminaria, eodem fervore, eodem denique spiritu, quo pro Christo tradi neci non renuerant, illas Galliarum partes aggredi non verentur, quas præ cæteris immanior, cœcus occupaverat error gentilium, ut illo vere caput illud superbiæ regnare non dubitares, quod se positurum super astra cæli sibi solium, & in lateribus sessurum se promisit Aquilonis. Verum quoniam divina providentia hos Viros ad hoc elegerat, quatenus verbum vitæ per eos diversis mundi partibus innotesceret f; alter Sequanorum, alter vero Æduorom provincias, Arari non mentis diversitate segregati, susceptæ prædicationis officio viriliter aggrediuntur.

[5] Nec defuit novæ gratiæ præconibus promissa olim a Salvatore discipulis virtutum necessaria plenitudo, [& frendente] qua dum illos ad salutare certamen instrueret, Ecce, inquit, dedi vobis potestatem calcandi super omnia dæmonia, & ut virtutes operemini credentes in nomine meo. Inter hæc auctor malitiæ diabolus, cernens sibi detrimentum, fidelibus salutis incrementa parari, consuetam sibi protinus exarsit in iram. Nec mirum; videbat siquidem secus ac spes sibi pollicebatur accidisse; dum gentilium corda, quorum eatenus ipse per torporem dominabatur, fidei calore, sanctique spiritus fervore gratulari; & velut captiva solent animalia, ad proprii vocem genitoris, falso deserto dominatore accurrere, ingemit: & qui se super astra sessurum, regnaturumque jactabat, contemptus nimis proprio frustratur domicilio. Ergo quod propriis nequit viribus, effici nititur alienis.

[6] Præsidebat hisdem diebus in Burgundiæ partibus nonnullis, [dæmone,] sub Antonino imperatore, præses quidam profanus, nomine Priscus, quem malignus hostis in Sanctos Dei commovens, sperabat sibi cujuspiam recuperationis aditum reformari, si eos hujus præsentiæ lucis subtraheret, per quos tantum sibi detrimentum fieri non ignorabat. Erat profecto miser hoc etiam furoris conamine cæcus; ignorans ecclesiam inde robur assumere, unde occasus mundo noscitur imminere. Qualiter autem præfatus præses, dum in finibus Cabilonis beatum Marcellum plebi vitæ pocula propinantem, seque suasque leges spernentem, postquam innumeram plebis Deo multitudinem acquisierat, ipse quod defunctis præbetur ad requiem, vivo dederit ad supplicium, alibi scriptum reperies. Nos vero promissioni nostræ demus operam, cœpta Christo prævio prosequentes.

[7] [apud Trenorchium multos] Narratur in sequentibus, quod beatus Valerianus secus mænia Trenorciensis oppidi domicilium sibi construxerit, divinis insigne muneribus, structura modicum, caritate præcipuum, pompis sæcularibus inornatum; quippe cum non in eo præter Dominicæ Crucis constet fuisse vexillum; quod ipse cultu peculiari de more venerabatur. Cur autem locum hunc præ cæteris quaquaversum positis Vir sanctus ad habitandum elegerit, ratio manifestat. Fertur enim, quod idem locus olim ab antiquis Castrense sit Horreum vocitatum; ab hoc sine dubio, quod a remotioribus consueta vectigalia, vel cæteri diversarum census provinciarum, Romam per amnes Sagonam, Rhodanumque g, dein per mare transportanda ad eundem deferebantur locum. Ibi ergo quoniam, ut diximus, ex diversis mundi partibus illuc homines confluebant, vir Dei maluit habitare; quatenus advenientes, ex ejus ore velut ex limpidissimo fonte, salutaris Euangelii poculo recreati, salutarem nihilominus haustum civibus propinarent. Et quemadmodum, quæ cæsaris esse noverant, cæsari pro consuetudine reddere procurabant, ita demum quæ Dei esse didicerant, Deo reddere pio studio satagebant.

[8] [ad fidem Christi convertit.] Quid plura? His est hujuscemodi antiquus hostis irritatus injuriis, postquam Dei Vir per sanctæ prædicationis ministerium Deo innumerabilem populum acquisivit, sævissimum in eum, ut dictum est, ad suæ damnationis cumulum excitavit præsidem, nomine Priscum. Immo solita miserantis Dei, qui etiam malis bene uti consuevit, actum pietate dignoscitur, quo scilicet * invictissimus Christi gratiæ Propugnator, triumphatis hostibus, digno meritorum præmio ditaretur. Et quia Vir beatus contigua provinciæ loca sacris illustraverat fidei documentis, nullatenus cæcitatis esse ministri poterant, qui lucis Auctorem per eum cognovisse simul & credidisse gratulabantur.

[9] [Priscus præses gentilis,] Unde diabolus eo nequitiæ stimulo concitatus, quo Dominum Jesum neci tradere non timuit, quove beatum Marcellum nuper interficere non dubitavit, præfato præsidi. Trenorchium adventanti, de beato Valeriano protinus per suos intimavit satellites, non jam vicini tantum ruris incolas, verum etiam totius h pene Galliæ populos, per eum ad externæ transisse cultum religionis: commune rerum quantocius amovendum periculum, & Romanis mature legibus subveniendum. Distulit præses in crastinum sermonis hujus indaginem, quoniam quod supererat diei, ad hoc nequaquam posse sufficere, beati Marcelli nuper habito conflictu considerabat. Cognovit quippe relatorum intentione, non imparis robur huic inesse constantiæ, quam in supra memorato fuerat martyre prosecutus. Eoque vehementius in hunc sævire meditabatur, quo diffusius quaquaversum per eum hujuscemodi cultum dilatari certo comperit experimento.

[10] Mane autem facto accelerat Priscus meditata perficere: qui missis apparitoribus sanctum sibi Virum confestim præsentari præcepit. Quos ut vidit, solito sibi caritatis obsequio, eis obviam signo Crucis armatus processit, & eos cibum sumere impendio deprecatur. At illi, quo digni non fuerant, caritatis respuentes edulium, crudeli domini sui, ad quod missi fuerant, satisfacere præcepto maturaverunt.

[11] Interrogatus vero ab eis ignoti sibi signi notitiam, [ad se deduci, & frustra tentata ejus constantia,] evidenti responsione verissimaque sacræ protulit fidei professione. Dirissimis itaque loris astrictus, variaque pulsatus injuria, Servus Dei servo diaboli præsentatus, & ut facilius subigeretur, patrati dudum sceleris ei objicientes crimen, diriora, ni maturato resipiscens præceptis præsidis obsecundaret, instanter minitabantur. Enumeratis, itaque quibus subdi jubebatur, numinibus, eorumque spurcissimo memorato conjugio, congrua Vir Dei responsione obviat objectis, ac talium se omnino respuit obsequio maculandum. Quid plura? His aliisque multis ac diversis altercationibus hinc habitis & inde; cum se frustra niti contra Virum Dei insanus præfectus perpenderet, ac nonnullis circumstantibus non mediocri responsiones ejus invectionesque forent documento, stipiti tandem appendi, & ibidem unguibus eum jussit ferreis laniari.

[12] Eia carnifex, siquid ex humanæ traduce conditionis ejus carni nævus adhæsit, [unguibus ferreis laniari ac capite plecti.] diro satage pectine mutilari. Nempe tuum tibi præstitum est ad interitum, ut in hoc etiam, quod crudeliter in Sanctum Dei peragis, Dei servias justitiæ; & quod amicus non posses perficere, valeas inimicus. Perfer & hoc Martyr jaculum crudele tyranni, post modicum visurus eum, pro cujus amore non recusas oppetere; illius memor apostolici: Si compatimur, & conregnabimus. Jam vero Christi Martyris patefactis usquequaque visceribus, dum tantum spiritu vigente, carnis materia pectine laniata defecisse videretur, nec ullius eum, vel ipsius carnificis præ horrore posset acies intueri; de stipite, Prisco præcipiente, deponitur, & ad locum destinatum vertice plectendus duci jubetur.

[13] Quo cum duceretur, & omnipotenti Deo gratias agens, [Christum sibi apparentem habet,] pio cælos intueretur obtutu, Christum sese certaminis sui præmium, coronamque sibi conspicit offerentem i. Cum itaque (dilectissimi) cælestis contemplatio majestatis, beati Stephani singularem prorsus per totum orbem commendet prærogativam; omnique dignum reverentia habeatur, quod Dominum gloriæ velut in suis sollicitum causis fuerit contemplatus; non immerito beatum Valerianum haud multum dispar ratio persuadeat, præcipuis insignem muneribus, illis, quorum studio vel labore maxime fides mundo innotuit, veraciter æquiparandum. Vix enim quempiam Doctorum, præter Apostolos, Apostolorumque discipulos (ex quibus tamen ipse unus k pro Chronicarum traditione dignoscitur exstitisse) reperire valebis, cujus ipse æmulator existens non fidei doctrinas super ejus fundamentum ædificasse probetur; sed (sicut dictum est) ab ipsius initio credulitatis ejusdem sacræ fidei, vera credatur assertione militasse.

[14] Sed jam ad cœpta redeamus. Tanta igitur tamque mirabili Martyr confortatus simul & recreatus visione, [occiditur; eodem loco ipsi basilica erigitur;] eademque quibusdam non occultata fidelibus, securus de præmio lictores cursu præibat, gaudensque, flexis genibus vertice multatur, supernorum civium gaudio perenniter potiturus. Quo in loco filii, quos ipse Christo genuerat, quibusve sidereas per prædictionem in cælis præparaverat mansiones, modicam illi pro tempore, & facultate construxere basilicam l; in qua paulatim fidelium crescente numero, nonnulli cultui sese discipuli mancipavere divino.

[15] [miraculis claret.] Ab hinc locus ille copioso fidelium cœpit frequentari concursu, dum nemo confluentium votorum frustrabatur effectu; adeo ut pene numerosior per signa fieret credentium multitudo, quam prius per sancti Viri prædicationem fuerat ad Christum conversa. In veta quippe vite manentem fructumque ferentem palmitem, ut fructum plus afferat, verus per martyrium purgat agricola, & ideo Vir sanctus, sicut vivus, ita etiam non cessabat Christo populos lucrificare defunctus. Sed hæc omnia divinæ sunt opera Majestatis, quæ pro visibilibus nos ad invisibilia provocans, non solum cum servi essemus peccato, pristinæ retulit libertati, sed etiam dedit nos per gratiam filios Dei fieri, qui credidimus in nomine ejus, qui vivit & regnat in sæcula sæculorum. Amen.

[16] [Epilogus.] Hæc, quæ nunc usque qualicumque stylo protulimus, ad beati Valeriani passionem specialiter pertinere noscuntur. Cætera, quæ sequuntur, quamvis temporum diversitate, narrationeque rerum ab his, quæ supra diximus, differre videantur, ab unius tamen rationis ordine nullatenus discrepant, eo videlicet, quo ad augenda præfati Martyris præconia meritorum, quæ dicenda sunt, divina clementia voluit operari. Ad quod referendum juxta Patrum veridicam traditionem pro viribus accingar, illum semper invocans, qui in Euangelio ait; Sine me nihil potestis facere.

ANNOTATA.

a Per litteram P Petrum abbatem, per F se indicat Falco. Vocatus est Fronto aliquoties in Comment., præsertim num. 7; legendum ubique Falco.

b Si satis constaret, memoratum hic S. Valeriani Triumphum, compendiosa brevitate relatum, non esse diversum a Passione, primo loco data, operæ pretium non judicassemus, hanc Falconis lucubrationem typis committere, cum ipse fateatur, selecta esse a se aliqua dumtaxat ex isto Triumpho, reliquis pro arbitrio suo additis ac dispositis; & hoc quidem abunde liquet ex longioribus digressionibus, observationibus, prolationibus verborum sacræ Scripturæ ac similitudinibus, quastotidem interpolationes esse credimus, ac proin passim inobservatas præteribimus.

c Id est: Æternum, sine fine; quomodo dicimus: A capite ad calcem: Ab initio usque ad finem.

d Acta martyrum Lugdunensium inseruit Eusebius lib. 5 Historiæ ecclesiasticæ ex epistola ecclesiarum Viennensis & Lugdunensis ad Christianos in Asia & Phrygia degentes conscripta secundum testimonia eorum, qui certamini adfuerant. Consule Annotata ad priorem Passionem lit. a.

e Vide ibidem lit. g.

f Imo ad hoc, sicut eventus docuit, divina providentia Viros istos elegerat, ut Marcellus Cabilone aut in ejus vicinia, Valerianus Trenorchii verbum vitæ prædicarent, & post breve tempus martyrio suo utrumque locum illustrarent; neuter enim uspiam legitur processisse ulterius. Potuit tamen respexisse auctor ad ea, quæ infra conjicit de Trenorchiensi oppido, ad quod olim, utpote Castrense horreum, ex diversis mundi partibus homines confluebant, unde hi haustum a S. Valeriano Euangelium, in suas quique regiones reversi, amplius disseminarint ac propagarint.

g Rhodanus celeberrimus Galliæ fluvius est, haud procul Lugduno Sagonam seu potius Ararim recipiens.

h Denuo exaggerat auctor hic, nisi loqui censeatur ex mente accusatorum sancti Martyris, vel eo sensu exponi debeat, quo supra ad litt. f.

i Visionem istam, quam Falco in itinere factam memorat, magis conformiter ad textum Passionis primæ, contigisse ait Garnerius, Sancto jam ictum exspectanti. Verba accipe: Dum vero cervicem percussori suavissimi odoris hostia Martyr inclinaret, genibus in terram orationis gratia defixis, oculis in cælum cum toto mentis desiderio sublevatis, hoc ante plenitudinem gloriæ subsequentis promeruit, ut cælos ipsos aperiri sibi conspiceret, Jesum immortalitatis, & spei communis columen, sibi cælitus imminentem, & coronam splendidissimi decoris vultu festiviori Martyri suo desuper afferentem.

k Oppido senex fuerit S. Valerianus, anno circiter 178 martyrio coronatus, si in laudatis Chronicis vera tradantur. Malim credere, ei magistrum fuisse aliquem e discipulis Apostolorum.

l Harum vocum interpretationem dedimus inCommentario prævio num. 17.

* al. videlicet

TRANSLATIO ET MIRACULA
Auctore eodem Falcone.
Ex editionibus Chiffletii & Juenini.

Valerianus martyr, Threnorchii in ducatu Burgundiæ (S.)

[Sepulcrum Sancti] Hoc quoque obeunte a Stephanus in cœnobiali substituitur regimine. Hujus studium, vel quam circa beatum Valerianum habuerit devotionem, traditus memoriæ prodit effectus. Hujus siquidem corpus Martyris, sicut a fidelibus tempore passionis ejus in sepulcro fuerat collocatum, clausum tellure per multorum spatia manserat annorum b: quod jam dictus pater incongruum non injuria ratus, ejus scilicet humo tegi corpus, cujus spiritus in cælestibus angelorum contubernio potiebatur, cujusque meritis divina virtus immensa populo suo beneficia condonarat. Cœpit igitur tacita prius secum meditatione translationis ordinem disponere; deinde, quæ futuro necessaria erant operi, paulatim præparare, aurum, & argentum, diversique generis lapides pretiosos.

[2] Inde strenuo adscito artifice, affabre compositum visus est fecisse mausoleum. [magno apparatu] Quo peracto, tempus opperiens opportunum, religiosorum constituto die venire fecit multitudinem. Affuit nihilominus copiosa plebis diversarum urbium multitudo, magnum fore fidelibus credens emolumentum, hanc elationis a tumulo beati Martyris invenisse solemnitatem. Quam quia Deo gratam fore, miraculis attestantibus, aperte cognovimus, non immerito (dilectissimi) dignis eam cultibus honorare, summoque cum gaudio suscipere debemus.

[3] Eliguntur itaque tres merito vitæ venerabiles monachi, qui, pœnitudine commissorum cum satisfactione præmissa, [apertum suavem odorem exhalat] candidis induti vestibus, summa cum reverentia locum adeunt, quo sanctum noverant sepultum Valerianum. Cæterorum vero nemini concessum est intrare c; sed erat populus exspectans, illo sine dubio devotione non inferior, qui Zachariæ sacerdotis hora incensi exitum de templo præstolabatur. Revoluto tandem lapide, quo tumulus claudebatur, ingens, aromatum more, fratres perfudit odor; ut scilicet, qui per sanctæ ministerium prædicationis in carne vivens exstiterat odor vitæ fidelibus, nunc etiam suavem præberet corpore resolutus odorem.

[4] [Reliquiæ hierothecæ inclusæ transferuntur] Interea fratres introrsum respicientes, inveniunt sacrum caput non secundum ordinem jacere membrorum, sed in loco, quo pectus fuisse videbatur, diligenter positum: ubi etiam modicam, acsi nova tunc posita esset, ex pallio reperiunt Crucem, quæ postmodum in argenteo affabre facto posita est philacterio. Hanc ipse dum adhuc viveret, in ea parte vestis, qua pectus tegitur, tulisse non dubium est, ut indicaret habitus, quod professio declarabat. Sumptis igitur majorum reliquiis artuum, reposuerunt ea in capsam, quam superius recens factam memoravimus, cæteris exuviarum corporisve cineribus in sepulcro relictis. Quam cum humeris imposuissent, detulerunt eam ad monasterii superioris oratorium, ac super beatæ Dei Genitricis aram reverenter imposuerunt.

[5] [ac per dies aliquot exponuntur.] Quanta piarum ibi flumina fusa sunt lacrymarum, quas magnorum provocabat immensitas gaudiorum! Populus tandem votis ovanter, precibusque peractis, ad propria gaudens remeavit. In ea vero, quæ eodem jubente patre hisdem diebus facta fuerat imago, sacrum ac venerabile caput sæpefati Martyris positum est, quam nunc etiam contra violentos tempestatis impetus, vel diversas aërum incommoditates, seu quaslibet rerum adversitates opponentes, ab his sæpe, Deo miserante, defendimur. In die autem Purificationis beatæ Mariæ, quæ post modicum tempus affuit d, delatum est scrinium, quo beati Martyris ossa condita habebantur, in inferius oratorium e, quod indesinenter a populo frequentabatur; positumque super altare, quod recens fuerat ædificatum.

[6] [Contractus restituitur;] Et dum populus in superiori monasterio consuetam f sequeretur processionem, quidam homunculus adeo miserabilis, ut pene totius mole corporis instar glomi contracta, terram tantum cernere cogeretur, magno cum labore sacrum illud ingressus oratorium, preces suas ibidem lacrymabiliter effundere cœpit, beati Valeriani meritis divinam sibi clementiam flagitans affuturam. Cumque id subinde repeteret, subito nervi, totiusque compago corporis miro cœperunt modo laxari: prostratusque solo, magno cœpit clamore vociferari. Et jam chorus Missæ sollemnis instabat officiis. At populus audito clamore cucurrit, invenitque hominem prostratum solo tantæ recepisse formam longitudinis, ut cum non prius trium vel quatuor annorum infantis quantitatem excedere videretur, tunc omnes fere altitudine superaret. Laudibus itaque Deo votisque persolutis, ovans ad propria populus repedavit.

[7] [cæca mulier illuminatur; altera dæmone & febri liberatur;] Anus etiam quædam, cui vel ætas vel infirmitas lumen abstulerat oculorum, ibidem Deo miserante, meritis ejusdem Martyris illud meruit recuperare. Nec latere potuit procul etiam consistentes hujus notitia rei; quin potius, diversa cogente incommoditate, multi undique confluebant; inter quos quædam ætatis provectæ femina, gemino confecta dolore, venit alia comite; diris quippe febribus æstuabat, sævoque misera tenebatur a dæmonio. Huic etiam diu non distulit optatum pietas divina beneficium. Sana quippe rediit, fugatis tam febrium æstu, quam furentis viribus inimici.

[8] Miles quidam nihilominus ab amicis adductus accessit, [miles item febricitans sanatur.] tanto febrium, quo jam diu laboraverat, tædio consternatus, ut ex hac vita morte resolvi, quam tali mallet ulterius incommodo prægravari. Subvenit & huic non diu differendo remedium Christi misericordia; ad propria siquidem regrediens, adeptæ sanitatis beneficio suos admodum lætificavit amicos.

ANNOTATA.

a Erveo vel Herveo abbati Trenorchiensi ejus nominis tertio.

b Hinc deducunt nonnulli, sepulcrum non fuisse apertum a seculo 2 usque ad X, & per consequens nemini fuisse communicata sancti Martyris ossa, vel reliquias ante hanc translationem. Vide Comment. num. 42.

c Ista primo intuitu pugnare fortasse videbuntur cum relatis a Garnerio in altera ejusdem translationis Historia num. 4, ubi dicuntur Stephanus abbas & quamplures integri nominis personæ ad sepulcrum accessisse. Sed haud difficulter conciliabuntur, si rei ordinem ita nobis proponamus, ut abbas & plures alii e superiori ecclesia in inferiorem seu subterraneam descenderint usque ad sacellum, in quo sub ara, Sancto consecrata, latebat tumulus, ibidemque ante ostium seu ingressum substiterint omnes, exceptis tribus monachis, memoratis a Falcone.

d Die octava scilicet ab elevatione ac translatione, quæ facta est 26 die mensis Januarii, & dein quotannis celebrata.

e Sacellum intelligo, cujus memini ad lit. c, quodque, teste Juenino tom. 1 Historiæ Trenorchiensis pag. 371 & 380, dominus de Sauvajot, collegii canonicorum cantor, novo altari aliisque ornamentis decoravit præsenti hoc seculo.

f Festo Purificationis sanctissimæ Mariæ Virginis.

TRANSLATIO ET MIRACULA
Auctore Garnerio monacho Trenorchiensi.
Ex editionibus Chiffletii & Juenini.

Valerianus martyr, Threnorchii in ducatu Burgundiæ (S.)

BHL Number: 8490

A. Garnerio monacho.

[Stephanus abbas, sancto Martyri multum deditus,] Decurso pro captu nostræ mediocritatis in superioribus ordine passionis a, qua beatissimus Valerianus Christi martyr pretiosi lapidis coronam in cælestibus obtinere promeruit, ad sacratissimi corporis ipsius extumulationem iterum reflectere manum compellimur; ut videlicet, nostro interveniente conatu, dignitas ipsius præcognitæ veritatis correptiori stylo pulchrius elucescat. Post innumeras igitur ab ipsius passione, non annorum dico, sed multorum temporum revolutiones, vir venerabilis nomine Stephanus, persona quidem clariori genere nobilis, sed morum elegantia & sanctissimæ religionis observantia nobilior, Trenorchiensi monasterio pastorales excubias (sicut in antiquioribus ejusdem cœnobii chartis legimus) impendisse cognoscitur. Placuit autem Spiritui sancto, istius beatissimi viri temporibus, corpus supra memorati, sæpius memorandi Martyris ex humiliori loco transferri, & in excelsiori cum debita reverentia collocari.

[2] [meditatur corporis elevationem,] Mira quidem & incomprehensibilis divini consilii revera profunditas, per tot videlicet præcedentium sæculorum curricula sub vilissimo lapidis unius operculo dilecti sibi Martyris glebam negligenter obsolevisse, & velut sub obscurissimo modio serenissimi sideris lucernam diutius latuisse. Sed licet apud nos brevissimi & quasi nullius momenti tunc temporis Valeriani monumentum æstimaretur b, amplissimum tamen in cæli senatu consessum gloriosius obtinere certo certius Martyrem nostrum meminisse debemus. Ex istius quidem curiæ senatorio sedit arbitrio, præfati Stephani religiosi abbatis animo latenter immittere, ut pretiosi Martyris exuvias colligeret, unde præcedentibus meritis, aliquid ex officio tam piæ sollicitudinis emolumenti divinitus eidem redderetur.

[3] [& post initum consilium indicit triduanum jejunium;] Verumtamen quia juxta Salomonem, omnia cum judicio facienda didicerat, ne forte temerarius, aut pro magnitudine rei præsumptuosus haberetur, maturioribus elegit personis indicare negotium, & salubriorem seniorum conniventiam exspectare. Ascitis itaque consummatæ opinionis comprovincialibus undecumque personis, ex consulto triduanum circumquaque jejunium universis indicitur c, & beatæ tempus exspectationis in populis ubique prædicatur. Quid moror? Post abstinentiam, quam præmisimus, triduanam, de locis propriis apud Trenorchium singuli diversi sexus & ætatis confluunt homines, desiderabilem sibi thesaurum intueri tota mentis aviditate cupientes, & debitis juxta legem oblationum muneribus honorare sollertius peroptantes.

[4] [cum magna hominum piorum turba ad sepulcrum procedit,] Convenientes igitur ad sacratissimam utrimque beatissimi Martyris ecclesiam, primo quidem solo tenus in oratione cum suspiriis, & immenso lacrymarum flumine decumbentes, misericordiam omnipotentis implorant Deitatis; ne, quod Spiritu sancto suggerente conceperant, malesuada carnalium illecebra voluptatum, & præteritorum immanitas delictorum, diu concupitis effectibus insolenter evacuet. Dum sic oratur, dum turba frequens lacrymatur, Stephanus supradictus abbas, vir omni religione præcipuus, & cum eo quamplures integri nominis personæ, largissimis ora perfusi fletibus, pia præsumptione de Domini misericordia confidentes, ad sepulcrum Martyris humiliter accedentes d, iterum orationi solito devotius, cum tota spiritus anxietate seipsos hostiam vivam sacrificantes incumbunt.

[5] [quo reverenter aperto,] Dum hæc aguntur, erigentes se tandem viri timorati, manus ad sarcophagum, pia trepidatione perfusi, tentantes applicant, utrum operimentum illud lapideum, ponderosæ quidem (ut cernitur) quantitatis, quo inferioris vasculi claudebatur hiatus, sustollere prævalerent. Quæ impossibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud Deum: nam manus inedia triduana fatiscentes & corpora genuum curvatione & continuis curvationibus lassescentia tanta præfatam molem levitate sustulerunt, quanta nec ab innumeris & fortibus viris divelli posse crederetur e. Dum igitur cælestis thesaurus devotis diu desiderantium oculis fidelium aperitur, clamor ingens suspiriis & singultu prosundiori secundior in commune attollitur, ab universis rea pectora percutiuntur; terra pedum strepitu, cælum ipsum ineffabili conclamantis populi consonantia, velut unius vocis, remugiens propulsatur.

[6] Quis tibi suavissimum odorem, omni thymiamate fragrantiorem, [deteguntur sacra ossa cum capite suaviter spirantia,] omni nectareo liquore suaviorem litteris explicet? Quis interioris admirabilem thecæ candorem quolibet vocis humanæ valeat officio designare? Nec putrescentium more corporum sanies (ut assolet) reperitur; sed membra Martyris universa juxta naturalem sui compositionem cartilaginibus & nervis sibi cohærentia, cum quodam intuentium stupore cernebantur. f Caput vero sacratissimum, sicut unius ictu lanistæ divulsum a beatissimo corpore fuerat, ita super venerabile pectus ejusdem quiescebat. In hunc modum hæc omnia cernuntur ab omnibus: venerantur ab omnibus; deosculantur singuli, lacrymis irrigant universi. Interea loci loculus argenteus ad medium defertur, operoso satis artificio, gemmarum multimodo diversarum splendore laminis aureis, & eboris sculptura radiantibus mirifice decoratus; profecto talis, ut materiam superaret opus; studio recolendæ scilicet sanctitatis viri Stephani abbatis, non sine copiosis rerum impensis pia devotione præparatus.

[7] Ponitur introrsum per consecratas religiosorum manus sacerdotum, [& pretiosis thecis inclusa,] seorsum capite suo, membratim Valeriani divini martyris corpus, & super altare beatæ Dei Genitricis & perpetuæ Virginis Mariæ cum universæ plebis exultatione venerabiliter collocatur. Caput vero juxta memoratum loculum, in imagine quadam, velut ad similitudinem Martyris ex auro & gemmis pretiosissimis decenter effigiata, separatim erigitur. Nam crucem de pallio, quam super exesa corporis membra, reliquis omnibus exuviis, situ nimio & vetustate diuturna detritis, repererant, in argentea cruce diligenter includunt.

[8] Cæterum consultiori providentia præfati corporis quantitatem non modicam in lapideo monumento sagacioris ingenii viri reliquerunt, [relicta eorumdem parte in tumulo, solemniter transferuntur.] & bitumine fortiori linientes extrinsecus, in inferiori crypta monasterii nostri, post beatissimi Valeriani sacrosanctum altare deponentes abierunt. Porro cum debitis laudibus, & pia gratiarum actione Missarum sollemnia festivius ab universorum monachorum & clericorum catervis celebrantur, & immensis præsentium principum donariis, & promiscuæ plebis oblationibus Christiana sollicitudine gloriosi Martyris reliquiæ certatim venerantur. Facta est autem hujus, quam præmisimus, mutationis translatio sub Stephano Trenorchiensis cœnobii religioso abbate, qui anno Dominicæ Incarnationis nongentesimo sexagesimo divinitus ad regendum monasterium nostrum promotus, duodecim annorum g integram in eodem complens perfectionem, virtutibus & bonorum operum fecunditate locuples, extremum vitæ mortalis in pace complevit diem.

[9] Ex abundanti fuerit innumerabilem miraculorum numerum huic nostræ narrationi supponere, [Sub idem tempus plura ibidem patrantur miracula.] quæ Divinitatis omnipotentia, manu misericordiæ largioris, diversi generis ægrotantibus, propter insigne meritum Valeriani pretiosi martyris, efficaciter usque in præsentem diem erogare non desistit. Pauca tamen, id est, duo, ne penitus deesse videamur officio, quæ proximis memoratæ translationis diebus accidisse perspicuum est, placuit inserenda, ad laudem & gloriam illius, qui corona martyrum suorum veraciter creditur, Jesu Christi Domini nostri, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & dominatur Deus per omnia sæcula sæculorum. Amen.

[10] [Vir misere] Cum venerabilis diversi chorus ordinis sacratissima Missarum sollemnia celebraret, & divinis laudibus unanimiter insisteret, latebat in cryptis, unde sublatum fuerat Valeriani martyris beatissimum corpus, quidam miser homuncio, diutissima paralysi totus velut in cujusdam globosæ rotunditatis speciem in seipsum arcuosa sinuatione revolutus, altera manu scabellulo ligneo sustentatus, altera brevissimo bacillo totum debile corpus per terram trahens; ita ut magis reptile, quam gressibile animal videretur. Hic in manu candelam gestans exiguam, quam ob reverentiam memorati Martyris igne succenderat, solo tenus alvo tumescente coæquatus, cælestis opem suspiriosus præstolabatur subsidii.

[11] [contractus erigitur:] Igitur dum in afflictione spiritus & cordis anxietate, obvolutus humi, gloriosum Valeriani nomen ore & spiritu frequentius inculcaret; subito quodam stupore pariter & terrore perculfus, sensit paulatim venarum meatus sanguine calenti tepescere, nervos a proprio & quasi nativo rigore relaxatos lentescere. Quid multa? Dum secus ostiolum quoddam inter spem & metum positus, humiliter latitaret (mirabile dictu!) divino favore præcedente, & nostri Martyris pio suffragio prosequente, in tantam longitudinem corpus ipsius protractum est, ut subinde, cum super pedes proprios incolumis effectus semetipsum erigeret, ab humeris & sursum populo præsenti celsior emineret h. Protinus in commune dignis Deo laudibus ecclesia resonat, & Christi Martyris præsentes exuvias cum pia gratiarum actione fidelium populorum conflua turba coronat. Memoratus homo non quasi sospitati redditus, sed velut ex cælestibus aditis repente productus, sacris altaribus præsentatur. Exhinc ad propria cum gaudio remeavit.

[12] [mulier cæca visu donatur.] Mulier quædam, nonagenariam vitæ mortalis agens ætatem, diutissimam oculorum inciderat cæcitatem: scurrilitates tamen & aniles fabulas in ipsis tenebris, velut innata sibi garrulitate, non minus solito sectabatur. Hæc autem cum in ipso vico Trenorchiensi moraretur, audita fama miraculorum, quæ per martyrem suum Valerianum divina virtus operabatur, domi residens, exclamavit dicens: Domine Deus, hoc saltem mihi concedas, ut per merita beati Valeriani proprias manus, antequam moriar, videre prævaleam. Dixerat, & dicto citius geminos oculorum orbes in circumstantem familiam dirigens, non solum, de quibus rogaverat, manus, verum etiam quidquid præsentis aspectui subjacebat clarissimo conspiciebat intuitu. Sic incolumitate proprii visus recepta, gloriosi Martyris ecclesiam debitas grates gratulanter actura sequentibus turbis introivit.

ANNOTATA.

a Garnerius seculo XII monachus Trenorchii præmiserat huic translationis Historiæ Acta martyrii S. Valeriani, hic a nobis prelo non vulgata, quia tam parum differunt a Passione, impressa primo loco, ut vix dubitemus, quin vel ipsamet ei præluxerit, vel altera haud multum absimilis, quam nova & auctiore phrasi dumtaxat immutarit, prout indicavi in Commentario prævio § 1. Usus est similiter idem Garnerius cum translationis historiam conficeret, Falconis Chronico; at plusculum ab eo discessit, immiscens hinc inde ibidem prætermissa, & perstricta amplificans; & in hoc quidem excessit nonnumquam usque adeo, ut ob verborum intemperantiam, vel eorumdem delectum non satis idoneum; res narratæ minus verisimiles evadant, utque vel cum Falcone vel secum ipse pugnare videatur. Cum tamen usum se esse etiam insinuet antiquioribus cœnobii chartis, credi possunt hinc accepta fuisse quædam, a Falcone prius neglecta; & ea ratio me movit, ut ne prorsus supprimerem Garnerii lucubrationem.

b Auctor hic nimium deprimit cultum sancti Martyris, quem ante translationem celebrem semper fuisse, ostendimus in Commentario.

c Triduani hujus jejunii non meminit Falco.

d Vide, quæ super his notavimus ad Falconis Historiam lit. c.

e De eo prodigio silet Falco; sed neque satis verisimiliter id exponit Garnerius. Quantæ molis fuisset tandem lapideum istud operimentum, alioqui ab innumeris & fortibus viris non divellendum?

f Jueninus tom. 1 Historiæ Trenorchiensis pag. 79 recte advertit, hunc locum commodo sensu exponendum esse, ut videlicet tum contigerit, quod sæpe alias, cum tumuli primum recluduntur, & tali situ mox S. Valeriani membra apparuerint, acsi cartilagine etiam tunc instructa essent, & nervis connexa, at cum aëri fuissent exposita, vel motu quodam concussa, remansisse sola ossa, reliqua vero in cineres abiisse. Et sane Garnerii locus, in stricta significatione sumptus, parum congruit iis, quæ dicit infra de inventa cruce super exesa corporis membra. Accedit, quod Falco rursum sileat de tanta corporis incorruptione, ac satis innuat, membra seu ossa non sic fuisse connexa, dum majorum reliquias artuum capsæ impositas fuisse affirmat.

g Chiffletius & Jueninus errorem hic detegunt, productisque instrumentis probant, Stephanum abbatem e vivis non cessisse ante annum 980; ac proinde serius ad præsulatum promotus est, vel plusquam annis duodecim tenuit.

h Verisimilius dicit Falco, quod omnes fere altitudine superaret.

DE S. MELITINA MARTYRE,
MARCIANOPOLI IN MOESIA.
Ex Fastis Græcis & Romano Martyrologio.

Sec. II aut III.

[Commentarius]

Melitina martyr, Marcianopoli in Mœsia (S.)

AUCTORE J. S.

Martyrologium Romanum S. Melitinam hodie memorat hoc elogio: Marcianopoli in Thracia sanctæ Melitinæ martyris, [Sancta hoc & sequenti die apud Græcos memorata,] quæ sub Antonino imperatore & Antiocho præside ad gentilium fana semel & iterum ducta, cum idola semper corruerent, suspensa & laniata, ac demum capite plexa est, Observat in Annotatis Baronius, S. Melitinam a Græcis quibusdam hoc die memorari, ab aliis sequenti. Itaque locum non habet annotatio marginalis Castellani, qui dicit a sequenti die ad hunc esse translatam in Romano. Vim quoque non habet, quod adjungit Castellanus, in Menologio Sirleti eadem die mentionem fieri de inventione reliquiarum S. Acacii episcopi Melitinensis, acsi insinuare vellet, S. Melitinam ex illa annuntiatione male intellecta ortum habere potuisse. Etenim Melitina etiam habetur in Menologio Basiliano, quod multo vetustius est Sirletiano, & in quo Acacii Melitinensis inventio non memoratur. Deinde plura etiam referuntur de S. Melitina, quam ut credibile sit, talem errorem oriri potuisse. Porro S. Melitina hodie annuntiatur in Basiliano, quod impressum est, & apud nos etiam manuscriptum. Verum in Sirletiano, in Menæis impressis, uti & in Synaxario Sirmondi Ms., quibus alia Menæa Mss. consonant, refertur ad diem sequentem.

[2] Elogium ex Menologio Basiliano huc totum transfero. [cujus elogium datur:] Melitina martyr, Antonino Romanorum cæsare, ex Marcianopoli Thraciæ urbe fuit. Cum autem Christum prædicaret, comprehensa ab Antiocho ejusdem urbis præside, confessaque se Christianam esse, gravissime cæditur. Deinde petracta in idolorum templum, ut immolaret, fusis ad Deum precibus effecit, ut idola conciderent & contererentur. Ex quo factum est, ut Græcorum multi una cum præsidis uxore in Christum crederent. Quare flagris iterum cæsa, in carcerem detruditur: deinde educta, nudataque suspenditur, & in lateribus scalpitur: rursusque in alterum idolorum fanum, ut sacrificaret, ducta, Deum precatur, statimque collapsa idola in frusta conteruntur. Quamobrem, lata in eam sententia, gladio caput ei amputatum fuit. Cujus reliquias Acacius quidam pius ac timens Deum translatas, in insula Lemno condidit. Hisce plane consonat Menologium Sirletianum, solum addens, Acacium, qui reliquias transtulisse dicitur, natione fuisse Macedonem. Consonant & Menæa impressa in omnibus, quæ referuntur usque ad martyrium, præterquam quod imperator, sub quo passa dicitur Sancta, vocetur Antonius. At ea nominis mutatio exigua est ac frequens. Addunt etiam Menæa, Apollinis & Herculis fuisse simulacra, quæ precibus Sanctæ contrita asseruntur.

[3] [corpus in Lemnum insulam translatum:] De translatione corporis plura dicuntur in Menæis, ex quibus ea huc Latine reddita transfero: Cum post resectum caput ipsius pretiosum corpus jaceret insepultum, Acacius quidam Macedo tendens in patriam suam, corpus postulavit. Præses vero, nihil de illo suspicatus, petenti annuit. Hic igitur corpus accipiens, ac in loculo recondens, festinavit in patriam suam. Verum in mari ægritudine correptus, excessit e vita. Navis interim ad promontorium quoddam Lemni insulæ appulsa, ibidem sanctum Martyris corpus deposuit: ac prope illud martyrum amator Acacius sepultus est. In hisce nihil invenio, quod inconcinnum sit aut inverisimile. Etenim Marcianopolis erat urbs Mœsiæ, non longe a Ponto Euxino dissita, quam aliqui etiam in littore Ponti collocarunt. Hanc controversiam examinare non est necesse. Certe non poterat Acacius commodiore uti itinere, ut in Macedoniam proficisceretur, quam navigando per Pontum Euxinum, Bosphorum, Propontidem & Hellespontum, & sic Lemnus insula naviganti in Macedoniam erat præternaviganda.

[4] S. Melitinam martyrem rursum producunt Menæa ad XXIX Octobris cum breviori elogio, [Sancta aliis quoque diebus annuntiata.] quod hodierno congruit. De eadem tam Menæa quam Menologium Sirletianum etiam brevissime mentionem faciunt XXX Octobris. Non dubito autem, quin plane sit eadem: sed repetitiones illæ suspicionem ingerunt, diversas esse Sanctæ festivitates. Quod de martyrio ipsius sub Antonino dicitur, cum plures fuerint istius nominis imperatores seculo II & III, tempus propius non determinat. Demum Marcianopolis, quam in Thracia figunt scriptores Fastorum laudati, in Mœsia locavi cum antiquioribus. Ita Ammianus adhuc suo tempore lib. 27 cap. 4 Marcianopolim Mœsiæ attribuit, simulque docet, unde nomen acceperit, ita scribens: Dein Mysia, ubi Marcianopolis est, a sorore Trajani principis ita cognominata. Non male tamen ab aliis Thraciæ adscripta fuit, quia Thraciæ limites deinde latius fuerunt extensi per novam provinciarum divisionem, ut observat Cellarius in Geographia antiqua lib. 2 cap. 8 pag. 375.

DE SS. MAXIMO, THEODOTO ET ASCLEPIODOTE MM.
IN VICO INTER PHILIPPOPOLIM ET ADRIANOPOLIM IN THRACIA.

Sub Maximiano.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sanctorum memoria in Fastis maxime Græcorum: Acta ab auctore contemporaneo videntur scripta, & fide digna.

Maximus M. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia (S.)
Theodotus M. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia (S.)
Asclepiodote mart. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia (S.)

AUCTORE J. S.

Hi tres sancti Martyres in Martyrologio Romano hodie annuntiantur his verbis: [Horum Martyrum nomina, in Fastis Latinis luxata,] Hadrianopoli sanctorum-martyrum Maximi, Theodori, & Asclepiodoti, qui sub Maximiano imperatore coronati sunt. Eodem plane modo nomina recitat Baronius in Annalibus ad annum 311 num. 19, dicens similiter, eos Hadrianopoli passos. Galesinius Maximum tantum annuntiat & Theodorum, omisso tertio, aut potius tertia Asclepiodota, ut videbimus. Etenim in Græcis monumentis nullibi invenio Asclepiodotum virum, sed Asclepiodotam mulierem. Præterea secundus ex hisce martyribus ubique apud Græcos vocatur Theodotus, non Theodorus. In Menologio tamen, quod Latinum fecit Sirletus, & in quo ad sequentem diem referuntur, etiam Latine Asclepiodotus scribitur, sed aliorum nomina recte exprimuntur. At nescimus, an in textu Græco viri nomen fuerit, neque id admodum verisimile est, cum in Actis, in Menologio Basiliano, in Synaxario Ms. Sirmondi ad hunc diem, in Menæis impressis & apud Maximum Cytheræum ad XVII Septembris, constanter vocetur Asclepiodote aut Asclepiodota, & cum iis appositis, ut tamquam femina memoretur.

[2] Elogia addunt Fasti laudati, sed breviæ, & non omnino accurata. [rectias exprimuntur apud Græcos cum elogio,] Ceteris prolixius est, quod legitur in Menologio Basiliano, ubi tres Martyres primum his verbis annuntiantur: Certamen sanctorum martyrum Maximi, Theodoti, & Asclepiodotes. Mox vero ita laudantur: Isti imperante Maximiano Christianorum persecutore, ex Marcianopoli Thraciæ urbe fuerunt. Cum autem verbum Dei docerent, & in omnibus ejus præceptis die ac nocte incederent, multosque ab idolorum errore ad Dominum nostrum Jesum Christum converterent, comprehensi a copiarum Thraciæ duce, cæsi primum virgis depexique sunt, donec ossa eorum apparerent. Deinde præcisis manibus, pedibus, ac auribus, tamquam mortui in terram abjecti sunt. Post hæc plaustris impositi, Adrianopolim vehuntur: ubi rursus a copiarum duce impellebantur idolis saltem verbo sacrificare. At illi non modo id facere detrectarunt; sed potius idola ridentes, asserebant, deos gentium esse dæmonia, atque una cum cultoribus suis exsecrandos. Quare capite damnati occubuerunt. Sed & una cum ipsis Asclepiodote eorumdem affinis (Græce consanguinea) martyrio defuncta est. Eadem paulo brevius leguntur in Synaxario Sirmondiano, ibique Marcianopolis ponitur in Mœsia, ubi revera erat tempore horum Martyrum, licet non male etiam in Thracia collocetur, quia hujus provinciæ limites postea magis extensi sunt. Teris nomen ducis militum Thraciæ ibi quoque exprimitur, uti etiam in Menologio Sirletiano. idem in Actis Teres vocatur.

[3] [quod in loco martyrii & in aliis corrigi potest ex Actis.] Quod spectat ad locum martyrii, ille neque in Græcis neque in Latinis Fastis accurate exprimitur, sed ex Actis assignandus est: nam hæc docent, Sanctos Marcianopoli fuisse comprehensos, ibique inchoata esse prima eorum certamina. Deinde vero Marcianopoli Adrianopolim ducti sunt, ibique rursum egregie certarunt Sancti. Est autem Adrianopolis civitas Thraciæ, eodem etiamnum nomine nota, ad Hebrum flumen. Adrianopoli demum tracti sunt versus Philippopolim, ad idem flumen in Thracia sitam; sed antequam Philippopolim pervenirent, in vico, de quo Acta agunt num. 12, capitalem subierunt sententiam, ita ut proprius martyrii locus sit inter Adrianopolim & Philippopolim in Thracia. Tempus martyrii exactius non exprimitur, quam quod passi sint sub Maximiano: quod intelligendum de Galerio Maximiano, qui imperator factus est anno 305, abdicantibus imperium Diocletiano & Maximiano Herculio. Obiit Galerius anno 311. Itaque Sanctorum nostrorum martyrium figendum est inter annum 305 & 311. Varia tormenta, quæ Sancti fortiter pertulerunt, reliquaque ad ipsos spectantia, ex Actis accuratius hauriri poterunt, quam ex dato elogio.

[4] Acta hæc, quæ Græco-Latina dabimus, nullibi hactenus edita invenimus. [Acta, quæ Græco-Latina dabuntur, videntur scriptoris synchroni,] Acceperunt ea Majores nostri ex codice Ms. Medicæo regis Franciæ, ut apographo adscriptum legitur. Titulus hic est: Ἄθλησις τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων μαρτύρων τοῦ Χριστοῦ, Μαξίμου, Θεοδότου, καὶ Ασκληπιοδότης. Certamen sanctorum & gloriosorum martyrum, Maximi, Theodoti & Asclepiodotæ. Auctorem habent ignotum, sed qui non diu post martyrium peractum scripsisse videtur: nam in fine preces ad Deum dirigit, ut cesset persecutio, ita ut scripsisse videatur ante omnino sublatam Constantini Magni opera persecutionem. Suspicionem hanc varia confirmant. Primo enim multa tam enucleate narrantur, ut relatio videatur auctoris contemporanei. Secundo nihil Actis immixtum est, quod scribi non poterat exiguo plane post martyrium tempore. Tertio nullum profertur verbum de honore martyribus habito, ac ne sepultura quidem enarratur; verisimiliter ob persecutionem etiam tum vigentem. Quarto carent hæc Acta iis vocibus Latinis, quæ Græci paulo posteriores usurpare cœperunt. Quare Acta videntur scripta aut eodem anno, quo coronati sunt Martyres, aut certe non multis annis posterius.

[5] [& fide digna.] Hac de causa fide omnino digna existimo, saltem pro factis, etiamsi aliqua ex hisce sint mirabilia. Ratiocinia vero satis prolixa, quæ in iisdem Actis continentur, magis credo ab auctore composita ex iis, quæ de Martyrum ac tyranni dictis intellexerat, quam omnia verbotenus ita fuisse prolata. Interpretationem Latinam ab aliquo Societatis nostræ presbytero olim adornatam in scriniis nostris inveni. Verum, cum hæc paulo videretur liberior, nec ubique satis accurata, novam potius interpretationem credidi concinnandam, quæ a Græco textu in verbis quoque minus recederet. Acta igitur Græca cum hac interpretatione lectorum oculis subjicio, in Annotatis adjecturus, si qua etiamnum ad instructionem lectoris observanda se offerant.

ACTA
Ex Ms. Medicæo regis Francorum interprete J. S.

Maximus M. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia (S.)
Theodotus M. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia (S.)
Asclepiodote mart. inter Philippopolim & Adrianopolim in Thracia (S.)

Ex Ms.

CAPUT I
Persecutio Maximiani: comprehensio SS. Maximi & Asclepiodotæ: horum certamina Marcianopoli, ubi Theodotus tyrannum objurgans, etiam comprehenditur & torquetur.

ΜΑξιμιανοῦ τοῦ δυσσεβεστάτου τῆς Ρωμαἳκῆς ἀρχῆς ἐπιβεβηκότος, γράμματα κατὰ πᾶσαν τὴν ὑποτελῆ Ρωμαιοῖς ἐξεπέμπετο, βλασφήμοις μὲν χείλευσι, βλασφήμοις δὲ ῥήμασι, καὶ θεομάχοις χερσὶ χαραττόμενα· τοὺς προσκυνοῦντας γὰρ τὸν ἐσταυρομένον, καὶ μὴ βουλομένους θύειν τοῖς ἀγάλμασι, διὰ πάσης ἀγομένους κολάσεως, πικρῶς ἐξάγεσθαι διετάττοντο τοῦ βίου. Μυσῶν δὲ μητρόπολις ἦν ἡ Μαρκιανούπολις· καὶ ταύτην ὁ διωγμὸς ἀκμάζων ἐπίεζε, τοὺς ἐνιαὐτῇ Χριστιανοὺς ἀνηλεῶς τιμωρούμενος· ὧν ἦσαν, ὧσπερ τῇ ἀρετῇ καὶ τῷ γένει, οὕτω καὶ τῇ εὐσεβείᾳ, Μάξιμος καὶ Ασκληπιοδότης προλάμποντες. οὗτοι περιβόητοι τὴν εὐσέβειαν ὅντες, πανδήμῳ πλήθει τῶν εἰδωλολατρῶν συνελήφθησαν· καὶ ἀνακρινόμενοι τὰ περὶ τῆς εὐσεβείας, λαμπρῶς τε καὶ γενναίως εἱς ὑπήκοον ἁπάντων τὸν Χριστὸν Θεὸν ἀλήθινον ἐκήρυξάν τε καὶ ἀνωμολόγησαν, καὶ δαιμονίοις ἢ τοῖς τούτων ἀφιδρύμασι σπένδειν οὐκ ἄν ποτε, μήδε γένοιτο, ὑπαχθήσεσθαι.

[2] Ἐν τούτῳ δὲ καὶ ὁ τῆς Θράκης ἡγεμὼν, Τήρης ἦν αὐτῷ ὄνομα, πόλεις τε καὶ χώρας διερχόμενος, καὶ τὸ γένος ἀνερευνώμενος τῶν Χριστιανῶν, καταλαμβάνει τὴν Μαρκιανούπολιν· καὶ τοῦ τυραννικοῦ βήματος προκαθίσας, ἄγει τὸν γενναῖον Μάξιμον, καὶ τὴν σύναθλον Ασκληπιοδότην. Καὶ δὴ τό τε ὄνομα καὶ γένος, καὶ τὴν (ὡς ἐκεῖνος ἔλεγεν) ἀνεπυνθάνετο τύχην. Ὁ δὲ στεῤῥὸς καὶ ἐχέφρων Μάξιμος· Καὶ πατρὶς ἐμοὶ, καὶ πόλις, ἔφη, καὶ φύντες, καὶ τέχνη, καὶ ἀξίωμα, ἡ Χριστιανῶν πίστις· Ταύτην γὰρ οἰκῶ, μᾶλλον δὲ ἔνοικον φέρω· καὶ ἐκ ταύτης ὥρμημαι, καὶ τὰς ἀρχὰς τῆς δευτέρας καὶ καθαρᾶς ῥύπου γενέσεως ἐκ ταύτης ἔχω, καὶ τὸ σεμνὸν εἶναι καὶ περίβλεπτον, αὔτη μοὶ πάρεσχε. Τί γὰρ εἴη σεμνότερον ἤ περιφανέστερον τοῦ δεσμωτήριον ὑπὲρ εὐσεβείας οἰκεῖν;

[3] Ὁ ἡγεμὼν λέγει· Οὔπω τῶν βασιλέων ἔγνως τοὺς νόμους; Ὁ μέγας ὄντως Μάξιμος εἶπε· Μισανθρωπίαν μὲν, καὶ παρανομίαν, καὶ ὠμότητος ὑπερβολὴν ἤκουσα κηρυσσομένην· νόμους δὲ, δι᾽ ὧν ἔθνη καὶ πόλεις εὐδοκιμοῦσιν, οὐδαμῶς ἔγνων. Τήρης εἶπεν· Τοὺς τῆς οἰκουμένης εὐεργέτας λοιδορεῖς, καὶ εἰς παρανομίαν καὶ ὠμότητα τολμᾶς διασύρειν τοὺς δεσπότας; Ὁ γενναῖος ἀμείβεται Μάξιμος· Εγὼ Δεσπότην καὶ Θεὸν καὶ βασιλέα τὸν κύριον ἡμῶν Ιησοὺν Χριστὸν ἐπιγινώσκω, οὗ νεύματι τὸ σύμπαν ὑπέστη· τῶν δὲ ἄλλων τοὺς μὲν ἀγνώμονας καὶ ἀχαρίστους, τοὺς δὲ εὐγνώμονας καὶ φιλοδεσπότους δούλους. Ὁ δὲ δυσσεβέστατος Τήρης λέγει· Οὐκ αἰσχύνῃ Θεὸν ὀνομάζειν ἄνθρωπον ἐσταυρωμἑνον; Ὁ σοφὸς ἀνθυπέφερε Μάξιμος· Σταυρὸς καὶ πληγαὶ καὶ θάνατος τῷ οἰκείῳ λόγῳ καὶ καθ᾽ ἑαυτὰ μῶμον οὐδενὶ περιάπτουσιν· ἀλλ᾽ ἡ αἰτία ποιοῖ ταῦτα καὶ θαύματος ἄξια καὶ μωμητά· ἐπεὶ πολλοῦ ἄν ἦσαν ἄξιοι οἱ λησταὶ, καὶ οἱ καταποντισταὶ καὶ οἱ τύραννοι, τοιούτων παθῶν καὶ θανάτων πληροῦντες τὸν βίον· νῦν δὲ ἐπειδὰν ἅλωσιν ἀντὶ πολλῶν καὶ μυρίων ἔνα θάνατον ὐπέχουσι τῷ νόμῳ· καὶ τούτοις δικαίως ὄνειδος ὁ θάνατος καὶ αἰσχύνη. Τοῖς δὲ ὑπ᾽ αὐτῶν ἐχθέσμως ἀνῃρημένοις οὐκ ὄνειδός ποθεν οὐδ᾽ ἐπιτίμησις ἡ παλαμναίων βία. Ἄλλως τε δὲ οἱ ἀριστεῖς, ὑπὲρ πατρίδος ἢ γένους ἀριστεύοντες, κ᾽ἂν πληγαὶ τὸ σῶμα διεμερίσαντο, κ᾽ἂν ἐπὶ τῆς σφαγῆς τὸ πολέμιον ξίφος ἐδέξαντο, κ᾽ἂν σταυρὸς αὐτοὺς ἀνῃρτήσατο, οὔτ᾽ ἄθλιοι, οὔτε μεμφῆς ἄξιοι. Τί εἶπον μεμφῆς; οὐκ ἄξιοι μὲν οὖν πολλῶν ἐπαίνων καὶ λαμπρῶν στεφάνων, καὶ τῶν ἄλλων γερῶν παρὰ τῶν ὁμοφύλων δι᾽ αἰῶνος ἀξιοῦνται; Οὕτως οὐκ ἔστιν αἰσχύνη οὐδ᾽ ὄνειδος ὁ σταυρὸς, οὔτε τῷ παθόντι, οὐδ᾽ οἷς ἀντὶ τοῦ πάθους καὶ τοῦ σταυροῦ τιμὴν καὶ σέβας νέμειν τῷ σεσωκότι διεσπούδασται. Αἰσχύνη δὲ ἀνεξάλειπτος, καὶ θρῆνος ἀπαράκλητος, καὶ ὄνειδος ἀδυσώπητον, ἁρπαγὴ γυναίων, φθοραὶ μειρακίων, κλοπαὶ καὶ μοιχεῖαι, ἔρεις καὶ μάχαι, καὶ κατ᾽ ἀλλήλων χειρὲς· οἷς πλουτοῦσιν ὑμῶν οἱ θεοὶ, καὶ διὸ προσκυνοῦνται. Ὁ δὲ σταυρὸς ὑπὲρ τοῦ γένους ἡμῶν καὶ θεραπείας ἀνθρώπων ἐνεγκεῖ τὸν ἐσταυρομένον· πῶς οὐ καταχρέως ἡμᾶς ἀπαιτεῖ τὴν τιμὴν αὐτῷ προσάγειν καὶ τὸ σέβας;

[4] Τέρης εἶπε· Καὶ τίς ἤκουσεν ἐξ αἰῶνος ἄνθρωπον ὑπὲρ γένους ἀνθρώπων σταυρωθέντα; Οὐδεὶς, ὦ δικαστά. Εἰ δὲ προσθείην ὅτι μήδ᾽ ὑπὲρ φίλων, ἀλλὰ καὶ ἐχθρῶν, τότε ἄν σε τὸ θαῦμα μᾶλλον καταπλήξειε. Διὰ τοῦτο γὰρ οὐδ᾽ ἄνθρωπος ἦν μόνον, ἀλλὰ Θεὸς ἐν ἀνθρώπου φύσει καλυπτόμενος. Καὶ γὰρ οὐδεὶς ἀνθρώπων ὑπὲρ ἀνθρώπων ἔπαθεν· ἀλλ᾽ ὁ πλάσας καὶ ἐκ μὴ ὄντων παραγαγὼν, αὐτὸς πεσόντας ἰδὼν, ἧς ἔδωκε, δόξης, καὶ τὸ φίλτρον καὶ τὸ ἔλεος ἐπιδεῖξαι βουληθεὶς, ὃ περὶ τὸ οἰκεῖον ἔχει φιλοτέχνημα, γέγονεν ὅπερ ἔπλασε, καὶ τὸν ὑπὲρ ἡμῶν θάνατον τῆς σαρκὸς ὑπέστη τῇ φήσει, τὸ πάθος οὐ προσηκαμένης τῆς Θείας ἀκηράτου φύσεως. Τί λέγεις; τούτοις αἰσχύνεσθαι προσῆκεν ἡμᾶς ἢ σεμνύνεσθαι, ἐγκαλλωπίζεσθαι ἢ καταδύεσθαι, Θεὸν τὸν αἴτιον ἀνυμνεῖν ἢ τὸν Σωτῆρα ἐξόμνυσθαι; Ὀ δὲ Τήρης ἀντιλέγειν οὐκ ἔχων ἐχαλέπαινέ τε καὶ ἐσφάδαξε τῷ θυμῷ· καὶ ἐά, [φησὶν c,] ἀνέκραγε, τὰς τοιαύτας ἐρεσχελίας, ἵνα μὴ πικρῶς τὴν ψυχὴν τοῦ σώματος ἀποῤῥήξῃς.

[5] Ὁ θεόσοφος Μάξιμος ὐπεφωνεῖ· Οὐκ ἐγὼ τῶν τοιούτων λόγων κατηρξάμην· ἀλλὰ σὺ πάρεσχες τὴν αἰτίαν τὸν ἐσταυρωμένον ἡμῖν ὀνειδίσας. Ἤδειν γὰρ, ὡς εἰδωλικῷ ζόφῳ ψυχὴ βυθισθεῖσα, ἀνεπίδεκτος φωτὸς θεολογικῶν ἐξαστράπτοντος ῥημάτων· ὅπουγε καὶ νῦν βραχείας τινὸς καὶ ἀμυδρᾶς λαμπηδόνος τῆς ἐκεῖθεν αὐγῆς οὐδαμῶς τὴν προσβολὴν ἴσχυσας ὑποστῆναι. Ὁ δὲ τύραννος ἔτι μᾶλλον χαλεπαίνων, τύπτεσθαι αὐτὸν ἐκ τεσσάρων κατὰ παντὸς τοῦ σώματος ἐπιτάττει, καὶ ἐπιλέγειν τοὺς τύπτοντας· Φεῦγε τοὺς ἀλαζόνας λογισμοὺς καὶ λόγους· μήδ᾽ ὑπερόρια φθέγγεσθαι θρασύνου. Ἐν δὲ τῷ τύπτεσθαι, καὶ καρτερῶς φέρειν τὰς πληγὰς τὸν ἀθλοφόρον, ἄγει καὶ τὴν σώφρονα Ασκληπιοδότην ὁ μιαιφόνος Τήρης, καὶ λέγει πρὸς αὐτήν· Τὸ πικρὸν τῶν βασάνων ἐν ἀλλοτρίοις σώμασιν ὁρῶσα, θῦσον τοῖς θεοῖς, καὶ σαυτῇ προάρπασον τὴν σωτηρίαν. Ἡ θεόσοφος Ασκληπιοδότη λέγει· Ἡ ἐμὴ σωτηρία, μὴ λιπεῖν τὸν ἕνα καὶ ἀληθῆ Θεον, μηδὲ θῦσαι δαίμοσιν ἀπωλείας, οὓς οὐδ᾽ ὑμῖν ἐξαριθμήσασθαι ῥᾷον, μήοτε σέβειν· καὶ γὰρ εἰ τὴν περὶ αὐτοὺς δόξαν ὑμῶν καὶ τιμὴν βουληθεῖεν ἀπομερίσασθαι, ἢ τοὺς πλείστους τὸ ἀγέραστον ἕξει, τῶν προλαβόντων οὐ μεταδιδόντων τῆς μοίρας· ἢ τῆς μετρίδος εἰς πάντας φερομένης· (μεριστὴ γὰρ αὐτῶν ἐστι καὶ σκεδαστὴ καὶ ἡ τιμὴ, καὶ ἡ φύσις, καὶ τὸ σέβασμα, ἵνα μὴ λέγω μαχομένη καὶ ἀντίπαλος· καὶ γὰρ αὐτοὶ πάθεσι μαχομένοις, καὶ γνώμαις ἀντιτεταγμέναις, καὶ φύσεσιν ἑναντιωτάταις καταμερίζονταί τε καὶ κατατέμνονται.) εἰ οὖν βουληθεῖεν τὴν δωρεὰν ὑμῶν, καὶ ἣν αὐτοῖς χαρισέσθε, ἐπιμερισασθαι θεότητα, εἰς ἄπειρα ταύτης καὶ ἀνάριθμα κατακερματιζομένης, γυμνὴν πραγμάτων τὴν κλῆσιν κερδανοῦσιν, εἰς τὸ βραχύτατον αὐτοῖς ἀπολεπτυνομένης τῆς τιμῆς καὶ τῆς χάριτος, καὶ πλείω παρεχούσης τὴν χλευὴν, ἢ τῆς τιμῆς ἀπόλαυσιν, χωρὶς τοῦ καὶ κόπον ἀναδέχεσθαι μείζονα κατὰ τὸν μερισμὸν τῆς ἐν τοῖς ὀνόμασι μεγαλαυχίας καὶ τέρψιος. Τοιαῦτα, ὦ δικαστὰ, τὰ ὑμέτερα· οὕτως ὁτάν τις, οἷς μὴ μέτεστι, προσάπτῃ ταῦτα, ἃ μηδὲ πέφυκε μετεῖναι, καὶ οὒς δοκεῖ τιμᾶν, εῖς χλευὴν ἀπάγει, καὶ αὐτὸν ἐσχάτης τόλμην καὶ ἀνοίας ὑπεύθυνον ἀποφαίνει.

[6] Ὁ δὲ τύραννος πρὸς μὲν ταῦτα σιγὴν ἔσχεν, ἀλλ᾽ εἴπερ ἤρει· Ὅτι μὲν ἀστενὴς ἡ σὴ φύσις, δῆλον, καὶ ὅτι πρὸς οὐδὲ μιὰν ἐξαρκέσαι βάσανον δύναται. Ρύσεται δέ σε τῶν ἐμῶν χειρῶν οὐδαμῶς, ὃν σὺ σέβεις Θεόν. Ἡ σώφρων ἀμείβεται Ασκληπιοδότη· Οὔτε ἀνδρῶν οὔτε γυναικῶν φύσις τὰς ἀνυποστάτους ὑμῶν καὶ ἀπανθρώπους εὐχερῶς φέρει βασάνους. Ἡ δὲ τοῦ Χριστοῦ μου χάρις καὶ δύναμις τοὺς ἐλπίζοντας εἰλικρινῶς εἰς αὐτὸν καὶ βασάνων καὶ θανάτου καταφρονητὰς καὶ ὑπερόπτας ποιεῖ, καὶ κρείττους πάσης δαιμονικῆς ἀπεργάζεται ἐπινοίας. Διὸ καὶ σὲ καὶ τοὺς ἀνοιστροῦντας σε τῆς πονηρίας δαίμονας ἐν τῇ ἰσχύἳ πέποιθα τοῦ Θεοῦ μου νικῆσαι. Ὁ δὲ δυσσεβὴς Τήρης λέγει· Ῥίψον ἀπὸ σοῦ τὴν ἀπόνοιαν καὶ τοὺς τρασεῖς σου λόγους, ἐπεὶ διὰ τῶν τιμωρίων, αἵ σε κακῶς ἐξολέσουσι, πολλοῖς τῶν ὁμοφρόνων σωφρονισμοῦ παράδειγμα προτεθήσῃ. Ἡ γενναῖα ἀποκρίνεται Ασκληπιοδότη· Πράττε τὰς ἀπειλὰς, ἵνα γνῶς τῇ πείρᾳ, ὅτι καὶ ἀνδρῶν τυράννων, καὶ βασάνοις καθωπλισμένων, γυμναὶ καὶ πρὸς μόνον τὸ παθεῖν ηὐερεπισμέναι γυναῖκες τῇ συμμαχίᾳ τοῦ κρείττονος κρατοῦσι, καὶ τὸν τοῦ φρυάγματος καταισχύνουσι καὶ καταβάλλουσιν ὄγκον.

[7] Τήρης ὁ θεοβλαβὴς κατὰ τῶν πτερνῶν τὴν γενναιοτάτην (πικρὸν δὲ καὶ λίαν ἀνίαρον ἡ βάσανος αὕτη) τύπτεσθαι κελεύει· καὶ τῶν αἱμάτων τῶν πληγῶν ἀποῤῥεόντων, ἡ μάρτυς μὲν ἔφερεν ἀνδρείως· τῶν ὁρώντων δὲ οἱ μὲν εἰς ἔλεον, οἱ δὲ ἀνεφέροντο πρὸς θαῦμα· ἀνὴρ δέ τις εὐσεβὴς, Θεόδοτος τοὔνομα, εὐσταθὴς καὶ ἀνδρεῖος τὸ φρόνημα, κατὰ μέσον τοῦ θεάτρου στὰς, ἐκάκιζε τῆς κατὰ τῶν ἁγίων ὠμότητος καὶ μιαιφονίας τὸν τύραννον, καὶ τῶν θείων μενιμάτων ὑπόδικον αὐτὸν παρασκευάζειν διήλεγκεν. Ὁ δὲ δικαίαν οὖ φέρων παῤῥησίαν, ἐπὶ ξύλου τοῦτον κρεμασθῆναι καὶ ξέεσθαι κελεύει. Ἐπὶ πολὺ δὲ ξεόμενος, καὶ ἐν ἀδιηγήτῳ καρτερίᾳ ὑφιστάμενος τὰς ἀλγηδόνας, ὀψὲ καὶ μόλις παραπέμπεται τῷ δεσμωτηρίῳ.

[Maximiano Christianos persequente, capiuntur Maximus & Asclepiodota:] Impiissimo Maximiano Romanum imperium tenente, per omnem terram Romanis tributariam litteræ missæ sunt, blasphemis labiis, blasphemis verbis, manibusque Deo repugnantibus exaratæ: nam adorantes Crucifixum, & nolentes simulacris sacrificare, per omnia ductos supplicia, e vita excedere amara morte jubebant. Mysiorum a autem metropolis erat Marcianopolis: hanc etiam vigens persecutio pressit, Christianos illius urbis immisericorditer puniens; inter quos, uti virtute & genere, sic pietate elucebant Maximus & Asclepiodote. Hi religione celebres, ab universali multitudine idololatrarum simul comprehensi sunt; examinatique de rebus religionis, luculenter ac generose, omnibus obedientiæ dantes exemplum, Christum verum Deum prædicarunt & confessi sunt, seque nequaquam, dæmoniis aut eorum statuis ut libarent, ulla ratione subigendos.

[2] [Maximus a præside interrogatus, fidem libere] Eodem autem tempore Thraciæ præfectus, nomine Teres, urbes regionesque percurrens, & Christianos investigans, pervenit Marcianopolim: sedensque pro tribunali tyrannico, adduci jubet generosum Maximum, consortemque certaminis Asclepiodotam. Tunc de nomine, genere, & fortuna (ut ipse loquebatur) interrogabat. At fortis ac prudens Maximus, Et patria mihi & civitas, inquiebat, & genitores, & ars, & dignitas est fides Christianorum: hanc enim inhabito, aut potius inhabitantem circumfero: ex hac originem duco, ac principium secundæ & immunis a macula generationis ex hac habeo: omnem honestatem & dignitatem ipsa mihi conciliavit. Quid enim gloriosius, quam pietatis causa in carcere degere?

[3] Præfectus dicit: Nondum cognovisti leges imperatorum? Tum vere magnus Maximus: [& sapienter profitetur,] Inhumanitatem quidem, iniquitatem, excessumque crudelitatis promulgari audivi: leges vero, quibus gentes & urbes laudem consequuntur, minime novi. Teres dixit: Mundi benefactores calumniaris, dominosque in iniquitatis ac crudelitatis crimen pertrahere sustines? Respondit generosus Maximus: Ego & Dominum & Deum & Regem agnosco Dominum nostrum Jesum Christum, cujus nutu universa consistunt; ex aliis vero hos quidem imprudentes & ingratos, illos vero sensatos & Domini sui amantes servos. Impiissimus vero Teres dixit: Nonne te pudet hominem crucifixum vocare Deum? Reposuit sapiens Maximus: Crux, plagæ & mors, considerata secundum rationem propriam, sive secundum se, nulli maculam afferunt: sed causa facit, ut ista sint admiratione digna aut reprehensione. Quandoquidem istis multum digni erant latrones, piratæ, tyranni, ejusmodi perversionibus ac cædibus vitam replentes; captis vero pro plurimis ac millenis vi legis una mors inferatur; hisce juste probro mors est ac pudori. Illi vero, qui nefarie ab istis sublati sunt, nullum ex violentia nefariorum probrum incurrunt aut reprehensionem. Aliunde vero viri fortes, qui pro patria aut genere fortiter se gerunt, etiamsi vulnera corpus diviserint, etiamsi hostile ferrum jugulo exceperint, etiamsi in crucem sublati sint; neque miseri sunt, neque reprehensione digni. Quid dico, reprehensione? Nonne igitur multis quidem digni sunt laudibus, splendidisque coronis, aliisque honorariis, quibus in ævum a contribulibus suis gloriam consequantur? Ita crux neque pudori est neque probro aut Passo, aut iis, qui pro perpessione & cruce honorem & cultum Servatori tribuere studuerunt. Pudor vero indelebilis, luctus inconsolabilis, atque ignominia immedicabilis oriuntur ex raptu mulierum, corruptionibus adolescentum, furtis & adulteriis, contentionibus & pugnis, ac manibus in alterutrum infestis: quibus divites sunt dii vestri, & ideo adorantur. Crux vero supra genus nostrum hominumque venerationem effert Crucifixum: quomodo igitur necesse non est, ut illi honorem deferamus & cultum?

[4] Teres dixit: Ecquis ab omni ævo audivit, hominem pro humano genere crucifixum? [multaque de Christo disserit,] Nullus, o judex [inquiebat Maximus b.] Si vero addidero, non pro amicis, sed & pro inimicis; tunc miraculum te magis attonitum reddere poterit. Hac enim de causa neque erat solum homo, sed Deus in humana natura absconditus. Etenim nullus hominum pro hominibus passus est. Verum qui formaverat homines & ex nihilo produxerat, videns illos excidisse e gloria, quam dederat, amoremque ac misericordiam suam, qua fertur in creaturam suam, ostendere volens, factus est, quod fecerat, & pro nobis mortem carnis in humana natura sustinuit, nihil patiente natura Divina, quæ corruptioni non est obnoxia. Quid dicis? Hisce erubescere nos oportuit, an honorem consequi; gloriari, an confundi; Deum horum causam hymnis celebrare, an ejurare Servatorem? Teres vero, non habens, quod reponeret, discruciabatur iraque æstuabat: &, Desine, exclamabat, ejusmodi nugamenta proferre, ne anima tua a corpore amara morte avellatur.

[5] Respondebat rerum divinarum peritus Maximus: Non ego ejusmodi sermones exorsus sum; sed tu causam præbuisti, Crucifixum nobis exprobans. Noveram enim, quo modo anima tenebris idololatricis immersa, [ac mox verberatur. Asclepiodota pari constantia] minime capax sit luminis ex theologicis verbis effulgentis: quemadmodum nunc modici cujusdam & subobscuri radii, ex eo micantis splendore, accessum perferre nequaquam potuisti. Tyrannus vero magis etiam indignans, ipsum a viris quatuor verberari per totum corpus jubet: verberantesque eidem inclamare: Abstine a ratiociniis & verbis jactantibus: cave loqui modum excedentia. Quando autem verberabatur, & plagas fortiter ferebat Vir corona dignus; sanguinarius Teres etiam adducit castam Asclepiodotam, eique dicit: Amaritudinem tormentorum in alienis perspiciens corporibus, sacrifica diis, ac salutem tibi ipsa præripe. Sapiens Asclepiodota reponit: Salus mea est, non relinquere unum & verum Deum: neque sacrificare dæmonibus perditionis, quos vobis non facile est enumerare, nedum colere: si enim vestram de iis sententiam & cultum dividere voluerint, aut plurimi sine honore erunt, illis, qui ante acceperunt, sortem suam non distribuentibus; aut divisione in omnes facta: (divisibilis enim & dissipabilis est ipsorum & honor & natura & cultus, ne dicam pugnantia & invicem æmula. Nam & affectionibus pugnantibus, & sententiis oppositis, & naturis invicem maxime contrariis dividuntur & dissecantur.) Si igitur voluerint dona vestra, &, quam ipsis gratis datis, divinitatem partiri; hac in multas ac innumerabiles partes dissecta, nudam sine rebus appellationem lucrabuntur, extenuato ipsis in modicissimum quid tam honore quam dono, eoque magis præbente ludibrium quam honoris fruitionem: mitto majorem quoque laborem capi in divisione jactantiæ & voluptatis, ex nominibus istis quæsitæ. Tales sunt, o judex, res vestræ: eo modo, dum quis iis, quibus non licet, attribuit talia, quæ inesse nequeunt, eos etiam, quos videtur honorare, in ludibrium adducit, ac se ipse extremæ audaciæ & amentiæ obnoxium ostendit.

[6] [fidem confessa, post minas tyranni] Tyrannus autem ad hæc quidem tacuit. Attamen dicebat: Manifestum est, infirmam tibi esse naturam, eamque non sufficere ad unicum tormentum perferendum. Ex manibus vero meis nequaquam te eripiet, quem tu colis Deum. Reponit prudens Asclepiodota: Neque virorum neque mulierum natura intolerabiles & immanes cruciatus vestros facile tolerat. At gratia & potentia Christi mei sincere in ipsum sperantes & tormentorum & mortis facit spretores ac contemptores, eosque omnibus insidiis diabolicis superiores constituit. Quare & te & œstro malitiæ stimulantes te dæmones virtute Dei mei superaturam me confido. Impius vero Teres dicit: Abjice amentiam audacesque sermones, quoniam per supplicia, quæ te male perdent, multis eadem mente præditis prudentiæ proponeris exemplar. Respondet generosa Asclepiodota: Fac, quod minaris, ut experientia cognoscas, viros tyrannos, eosque tormentis armatos, a nudis, & solum ad patiendum promptis, mulieribus vinci Fortioris auxilio, ab iisque jactantiam illorum confundi ac dejici fastum.

[7] [in calcibus verberatur. Theodotus item capitur & torquetur.] Contumeliosus in Deum Teres Fortissimam in calcibus (amarum quid multumque afferens dolorem est illud tormentum) percuti jubet. Sanguine autem e plagis diffluente, Martyr quidem viriliter tolerabat: videntium vero alii ad misericordiam, alii in admirationem rapiebantur. At vir quidam pius, nomine Theodotus, constante ac virili animo vigens, stans in medio theatro, crudelitatis contra Sanctos & homicidii accusabat tyrannum, arguebatque ipsum, ut Dei iracundiæ se obnoxium reddentem. Ille vero justam non ferens libertatem, in ligno ipsum suspendi & radi jubet. Dum autem diu scalperetur, & inenarrabili patientia cruciatus perferret; vix tandem sero ad carcerem mittitur.

ANNOTATA.

a Mysia, alias Mœsia, extendebatur juxta Danubium, & Mœsia inferior, cujus metropolis erat Marcianopolis, eosdem fere limites habebat, quos hodierna Bulgaria. Græci passim Mysiam vocarunt, Latini sæpius Mœsiam, forte ad distinctionem alterius Mysiæ, quæ est in Asia.

b Duæ voces uncis inclusæ non sunt in apographo Græco; sunt tamen necessariæ.

c Vox φησὶν videtur redundare.

CAPUT II.
Martyres ducuntur Adrianopolim, ibique rursum cruciantur: inde ad locum martyrii ducti, capite minuuntur.

ΠΕντεκαίδεκα δὲ παρῆλθον ἡμέραι, καὶ τῆς πόλεως ἐξιὼν ὁ Τήρης, προστάσσει τοὺς μάρτυρας δεδεμένους ἔπεσθαι· καταλαβὼν δὲ τὴν Αδριανούπολιν, παρίστησι τοὺς ἀθλοφόρους κατὰ πρόσωπον, καὶ φησὶ πρὸς αὐτούς· Ἡ μὲν θρησκεία ὑμῶν ὅσων γέγονεν ὑμῖν κακῶν πρόξενος, ὁρᾶτε· θύσατε δὲ μᾶλλον τοῖς θεοῖς, καὶ ζήσεσθε ἐν ἀγαθοῖς διὰ βίου. Οἱτρεῖς μάρτηρες ὡς ἀπὸ μιᾶς φωνῆς ἀνεῖπον· Ἡ μὲν ἐκ βρέφους παρ᾽ ἡμῶν προσαγομένη Θεῷ λατρεία μελίστων ἡμῖν ὁσήμεραι γέγονεν ἀγαθῶν αἰτία· ἐξήρπασε πλάνης, ἐῤῥύσατο εἰδωλολατρίας, ἔλαμψε τοῦ Θεοῦ γνῶσιν ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν, μεῖζον δὲ πάντων ἐχαρίσετο, καὶ τὸ ὑπὲρ τῆς δόξης αὐτοῦ πάθειν καταξιωθῆναι. Ὅσον οὖν τῶν σῶν ὑποτεμεῖς βασάνων, ἐλύπησας· ὅσον δὲ προσθήσεις, ἐπηύφρανας. Τὰ γὰρ μείζω καὶ πλείω τῶν παθημάτων τὸ πρὸς τὸν πλάστην καὶ Δεσπότην ἠμῶν μᾶλλον ἀπογυμνοῦσι φίλτρον.

[10] Τήρης ὁ μανιώδης ἐπὶ ταῖς προλαβούσαις πληγαῖς, ἤδη τῶν σωμάτων ἐξωδικότων, καὶ τραύματος ἑνὸς ὄψιν παρεχομένων, μαστίζεσθαι τοῦς μάρτηρας ἐπιτάττει· τῶν σαρκῶν δὲ, μᾶλλον δὲ τῶν μωλώπων ταῖς μάστιξι συναποῤῥεόντων, οἱ γενναῖοι ἔλεγον ἀθλοφόροι· Αἱ δεύτεραί σου πληγαὶ τῶν προτέρων ἰάματα ἡμῖν ἐφάνησαν, καὶ τῶν προλαβόντων ἀλγηδόνων λύσις καὶ παραμυθία. Ἐπινοεῖ οὖν ἑτέρας, δι᾽ ὧν ἀνιάσεις· αὗται γὰρ τὰς προλαβούσας ἀφεῖλον ἀνίας, καὶ θαῤῥαλεωτέρους πρὸς τὰ μέλλοντα τῶν κολαστηρίων, οἷα δὴ γυμνασάμεναι παρέσχον. Ἐπὶ τούτοις ὀ ἀνήμερος Τήρης χαλκᾶς λετίδας διαπύρους παρασκευάσας, μηχαναῖς ἐναρμόζεσθαι τοῖς τῶν Μαρτύρων μέλεσιν ἐπιτάττει. Τὰ δὲ ἔτηκεν μὲν καὶ ἀπελείβετο τοῦ σώματος τηκόμενα τὰ σάρκια· τὴν δὲ γνώμην b μᾶλλον καὶ τὸ φρόνημα ἐστεῤῥοῦντο καὶ ἐπεῤῥοῦντο ἀκαταγωνίστων μαρτύρων b. Εἶχον γὰρ ἔνδον τὸν θεῖον ἔρωτα, πηγὴν ζωῆς καὶ ἀναπαύσεως, ὑφ᾽ οὗ δροσιζόμενοι καὶ ἀναψυχόμενοι, πρὸς τὸ ἔξωθεν καὶ κολαστήριον πῦρ οὐκ ἀπεστρέφοντο· ὑπέψαλλον δὲ μᾶλλον· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, εἰρήνην δὸς ἡμῖν· Κύριε, ἐκτός σου ἄλλον οὐκ οἴδαμεν, τὸ ὄνομά σου ὀνομάζομεν· δεῖξον οὖν πᾶσι τὴν δυναστείαν σου, καὶ ἐνδοξασθήτω, Δεσπότα, τὸ ὄνομά σου, ὥσπερ ἐν τῇ ἡμῶν τῶν δούλων σου διὰ τῆς σῆς συμμαχίας ὑπομονῇ καὶ καρτερίᾳ, οὕτω καὶ ἐν τῷ δίκας ἀπαιτηθῆναι τοὺς τυράννους, ὧν ἠσέβησαν εἰς σὲ, καὶ ὧν τοὺς μὴ συνασεβοῦντας αὐτοἵς ἀπανθρώπως ἐτιμωρήσαντο· τοῦτο γὰρ καὶ τοῖς ἐκ προνοίας ἀσεβοῦσι φόβον ἐμποιήσει, καὶ τοῖς πλανωμένοις ἐξ ἀγνοίας ἐπανάκλησιν. Προσευχομένων δὲ αὐτῶν, φωνὴ οὐρανόθεν ἠκούετο· Θαρσεῖτε, ἐγὼ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμη, μὴ φοβεῖσθε· ἀλλ᾽ οὐδὲ τῶν αἰτήσεων ἀποτεύξεσθε.

[10] Μετὰ ταῦτα δὲ, τῶν θανατηφόρων πληγῶν ἀνεθέντας, ὁ θεοβλαβὴς Τήρης ἐκτέμπει τοὺς μάρτυρας εἰς το δεσμωτήριον, ἐπιθεὶς φοβερὰς ἁπειλὰς, εἴτινες αὐτοὺς τινὸς θεραπείας ἢ ἐπιμελείας μεταδώσουσιν. Οἱ δὲ γενναῖοι ἀθληφόροι ἔλεγον· Χριστὸν ἔχοντες ἡμεῖς, τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἡμῶν, οὐ σωμάτων μόνον ἀλλὰ καὶ ψυχῶν ἰατρὸν, ἀνθρωπίνης προνοίας οὐδὲ διδομένης ἐπιδεόμεθα. Ὁλίγων δὲ διελθούσων ἡμέρων, ἄγει τὸ τῆς πόλεως πλῆθος κηρύγματι τὒραννικᾧ ἐπὶ τὸ θέατρον τοῦ σταδίου, καὶ παράγονται οἱ καλλίνικοι ἀθλοφόροι κατὰ μέσον τοῦ θεάτρου, καὶ πᾶσιν ὤφθησαν, ὧν ἔπαθον οὐδ᾽ ἴχνος ἐν τοῖς σώμασι φέροντες. Εἰσήχθη δὲ καὶ θηρία κατὰ τῶν μαρτύρων· καὶ Μαξίμῳ μὲν τῷ μεγάλῳ ἀθλητῇ ἀρκτος συμπλαγήναι ἀπελύθη· ἡ δὲ ἀφεθεῖσα, οὐ τὰ τῶν αἱμοβόρων θηρίων, ἀλλὰ τῶν εὐγνωμόνων ἔπραττε θεραπόντων· τοὺς γὰρ πόδας τοῦ μάρτυρος περιέλειχέν τε καὶ ἐξεθεράπευεν, ὡς ἐκπλαγέντα ῥῆξαι φωνὴν γοερὰν τὸν τύραννον· Οἴμοι καὶ τὰ θηρία τῇ μαγείᾳ ὑπηγάγοντο· ὅμως οὖν ταῦτα ληρῶν καὶ ὁρῶν, ἐπαφίησι τῷ αὐτῷ μάρτυρι καὶ πάρδαλον. ἡ δὲ διδασκαλον εὑροῦσα τὴν ἄρτον, τὴν μάθησιν οὐ κατῄσχυνεν· ἀλλὰ τὰ τῶν εὐλαβουμένων μετέρχετο κἀκείνη.

[11] Ἀλλ᾽ ὁ τῶν θηρίων θηριωδέστερος καὶ ὠμότερος τὸν μὲν καλλίνικον ἀγωνιστὴν Μάξιμον ταῖς εἰρκταῖς ἐγκατακλείει· κατὰ δὲ τοῦ θεόφρονος καὶ συνάθλου Θεοδότου ἄρκτον ἐπιπέμπει, ὀρθίῳ ξύλῳ πρότερον αὐτὸν ἐνδησάμενος. Ἡ δὲ δρομαία καὶ βρύχουσα πλησίον τοῦ δεσμίου γίνεται, καὶ τὴν κεφακὴν ἐπὶ γῆν κλίνασα, τῶν προσκυνούντων ἐδείκνυ τὴν μίμησιν· καὶ πολλῶν αὐτὴν τυπτόντων καὶ διακεντούντων, τοῦ τῆς εὐλαβείας καὶ τιμῆς οὐ μετέβαλε σχήματος. Διὸ λύσαντες τοῦ ξύλου τὸν μάρτυρα, ἐπὶ τῷ θηρίῳ οἱ θηριώδεις ἠκόντιζον· τὸ δὲ τὴν αὐτὴν τῷ μάρτυρι αἰδῶ καὶ εὐγνωμοσύνην διέσωζεν. Ὁ δὲ θηριώδης καὶ δυσμενὴς Τήρης, ὅσον τὰ θηρία ἐδυσαπεῖτο τοὺς μάρτυρας, τοσοῦτον αὐτὸς ἀπηγριοῦτο καὶ ἐξεμαίνετο· διὸ ἐπεισάγει τοῖς ἄλλοις καὶ τὴν γενναιοτάτην Ασκληπιοδότην, καὶ ταύρῳ τῶν ἀτιθάσσων καὶ ἀγριωτάτων ἐνδεθῆναι κελεύει, ὡς ἀν ἡ μάρτυς περιελκομένη τοῖς ἐκείνου δρὀμοις καὶ σκιρτήμασι, καὶ τοῖς ποσὶ διασπαρασσομένη καὶ τοῖς κέρασι, πικρῶς διαφθαρῇ καὶ ἀθλίως. Ἡ δὲ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς τῷ τύπῳ τοῦ σταυροῦ καθοπλισθεῖσα, Κύριέ μου, Κύριε, ἐβόα, τίς ὅμοιός σοι δεδοξασμένε, ἐπί σοι ἤλπισα· ῥῦσαι με τῆς ἐπιβουλῆς καὶ τῶν ἀφύκτων παγίδων τοῦ ἀρχεκάκου ἐχθροῦ. Ὁ δὲ ταῦρος ἐδέδετο μᾶλλον τῇ ἀκινησίᾳ καὶ τῷ ἡμερωτάτῳ τῆς ἡρεμίας καὶ στάσεως, ἢ ἡ μάρτυς τοῖς ἃμμασι.

[12] Καὶ ἐπιστραφεῖσα πρὸς τὸν ὄχλον ἡ γενναῖα καὶ καλλίνικος, Ὁρᾶτε, ἄνθρωποι, καὶ σύνετε, ἔφη· τὰ θηρία τοὺς ὁμοδούλους ἐπιγινώσκει, καὶ τὸν κοινὸν Δεσπότην εὐλαβούμενα, ὑπὲρ οὗ πάσχουσιν, οὐ θηρία τούτοις, ἀλλ᾽ ὑπηρέται γίνονται, καὶ φιλανθρώπως προσέρχονται· ὑμεῖς δὲ, εἰ μήτι ἄλλο, τὴν αὐτὴν φύσιν φέροντες, καὶ ὀφείλοντες καταιδεῖσθαι, καὶ πρὸς τοὺς ὁμοφύλους εὐμενῶς καὶ ἡμέρως διακεῖσθαι, ὥσπερ προαρπασάντων ἀφ᾽ ὑμῶν ταῦτα τῶν θηρίων, τὴν ἐκοίνοις ἔμφυτον ὠμότητα καὶ θηριωδίαν ἀντεισεπράξασθε, καὶ τὸν κοινὸν οὐκ αἰσχύνεσθε δυσφημοῦντες Πλάστην, τοὺς ὁμοδούλους καὶ ὁμοφύσεις ἀντὶ τῶν θηρίων, καὶ πολλῷ πικρότερον ταῖς βασάνοις ὥσπερ τοῖς ὁδοῦσι καθεσθίοντες. Ὁ δὲ τοῦ θεάτρου ὄχλος, ὄσος τοῖς δαίμοσιν ἐξεβεβάκχευτο d, λίθοις τοῦς μάρτυρας, ἀνθ᾽ ὧν τοῖς δικαίοις ἐλέγχοις ἐβάλλοντο, ἔβαλλον. Λύσας δὲ ἐπ᾽ αἰσχύνῃ τὸ θέατρον ὁ ἀναισθητος, ἐπὶ τὴν Φιλιππούπολιν ἐστέλλετο, προστάξας συνέπεσθαι δεδεμένους καὶ τοὺς μάρτυρας. Πρὸ δὲ τριάκοντα μηλίων τῆς πόλεως ἐν κώμῃ τινὶ (Σάλτυς δὲ τῇ κώμῃ τὸ ὄνομα, ἕλλην δὲ γλῶσσα βρύον ἀν αὐτὴν μετεφράσετο·) καὶ γὰρ ὑδάτων βρύχουσι ἄφθονες πηγαὶ, καὶ δένδρων παντοδαπῶν καὶ ἀμπέλων εὐθηνία τερπνὸν παράδεισον ἀπερχάζονται τὸ χωρίον.

[13] Ἐνταῦθα καταχθεὶς ὁ τύραννος, ἄγει κατὰ πρόσωπον τοὺς μάρτυρας πάλιν· καὶ τοῖς ὁμοίοις οὐκ αἰσχυνόμενος συμπλέκεται λόγοις, καὶ πρὸς τὸ θύειν ἐξεκαλεῖτο. Οἱ δὲ παίδων ἀθύρμασι παραπλησίως τούτους διακρουόμενοι ἀπεῤῥάπιζον· ἐπισυνῆπτον δὲ· Ὡς ἡμεῖς εὐέλπιδες ἐσμὲν, καὶ πεποίθαμεν τῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν δυνάμει καὶ χάριτι, τοῦ μαρτυρικοῦ δρόμου τὸ τέλος καταλαβεῖν ἐνταῦθα· σὲ δὲ ἡ θεῖα δίκη τῆς ἀφάτου μιαιφονίας καὶ μισανθρωπίας οὐκ εἰς μακρὰν τὰς εὐθύνας εἰσπράξεται. Ὁ δὲ πλέον ὧν διαπαντὸς ἐμαίνετο, ἐκμανεὶς, θανατηφόρον ψῆφον ἐκφέρει κατ᾽ αὐτῶν· Μάξιμον ψηφίζομαι, γράφων, καὶ Ἀσκληπιοδότην καὶ Θεόδοτον, βασιλικοῖς μὲν ἀντινομοθετοῦντας νόμοις, θεοὺς δὲ ὑgr;βρίζοντας καὶ διαγελῶντας, τὴν διὰ ξήφους δοῦναι δικὴν, τας κεφαλὰς ἀποτεμνομένους. Οἱ δὲ καλλίνικοι καὶ γενναῖοι μάρτυρες, χαίροντες ἅμα καὶ ἀγαλλώμενοι, καὶ τοὺς γενναίους καὶ ἀθλοφορικοὺς σὺν εὐχαριστίᾳ πάσῃ ἀποτείναντες αὐχένας, πρὸς τὴν ἐκεῖθεν ἀπὸ τῶν ἐπικήρων ἀνέδραμον ἀδιάδοχον βασιλείαν.

[14] Μετ᾽ οὐ πολὺ δὲ καὶ ὁ μεμηνὼς καὶ δυσθάνατος Τήρης, σοβαρὰν τὴν ὀφρὺν ἀνατείνων ἐπὶ τοῦ βήματος, ἀστραπῶν καὶ βροντῶν ἐξαισίων καταῤῥαγέντων, αὐτός τε καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ θεηλάτῳ καὶ ἀδεκάστῳ κρίσει κεραυνόβλητος γίνεται, τῆς ἐν τῷ σώματι λιβάδος πάσης ὑπὸ τοῦ κεραυνίου πυρὸς ἀπαναλωθείσης, καὶ τῶν ὀστῶν ἐκμυελισθόντων, ὡς δοκεῖν τὴν μορφὴν τοῦ σώματος ἀπολιθωθῆναι, καὶ λίθου φύσιν τὸ σαρκίον Ἐκμιμήσασθαι. Τὸ δὲ τηλικοῦτον πάθος καὶ τὴν τοσαύτην αἰσχύνην, τῆς ἐκείνου φατρίας ὅσον ἐλίπετο, μὴ φέροντες, κρύπτειν μὲν ἐμαχανῶντο τῆς τιμωρίας τὸ θεήλατον· διὸ χοῦν τῷ κεραυνοβλήτῳ καὶ δυσπότμῳ σώματι ἐπεχώννυον, καὶ εἰς ὄρους μέγεθος τὸ χῶμα ἀπεκορύφωσαν; δι᾽ ὧν κρύπτειν ἐσπούδαζον τὸ ἀλάθητον, μᾶλλον τοῦ πάθους ἐτριάμβευον τὸ παράδοξον, στήλην ἀνεξάλειπτον τὸ ὄρος τῆς κατὰ τοῦ τυράννου θεομηνίας καὶ τοῖς παροῦσι καὶ τοῖς μεταγενεστέροις ἀναστήσαντες.

[15] Σὺ δέ μοι Θεὲ θεῶν, Κύριε καὶ Βασιλεῦ τῶν δυνάμεων, ἡ πηγὴ φιλανθρωπίας καὶ τῶν οἰκτιρμῶν, ὁ κολάζων μὲν τοὺς ἀνεπιστρόφως ἀσεβοῦντας, δοξάζων δὲ τοὺς ὑπὲρ τῆς σῆς δόξης ἐναθλοῦντας, οὐ βδελυσσόμενος δὲ οὐδὲ τοὺς ἐφ᾽ οἷς ἥμερον μετανοοῦντας, καὶ ἐπιστρέφοντας, ἀλλὰ καὶ πολλοὺς αὐτῶν μαρτυρικῶν ἄθλων καὶ στεφάνων μετασχεῖν καταξιώσας· Ὁρᾷς οἷα πάσχομεν· ὁρῶμεν δὲ καὶ ἡμεῖς, ὅτι ὧν ἐπράξαμεν, (πῶς εἴπω, Θεέ μου;) ἰσοστάσια ἢ οὐκ ἀντάξια· ἀλλ᾽ εἰ τῷ πυρὶ τῶν πειρασμῶν ἡ τῶν πάθων σηπεδὼν, (τίς ἀν εἴποι πᾶσα;) ἀλλ᾽ ἥγε τέως διαφθείρουσα τὸ κατ᾽ εἰνόνα διετάκῃ. Στῆσον εὔσπλαγχνε τὸ δεινὸν, μὴ τῷ τῶν πλημμελημάτων ὄγκῳ, τῇ δὲ τῆς φύσεως ἀσθενεία, μᾶλλον δὲ τῇ σῇ φιλανθρωπίᾳ τὴν τιμωρίαν παραμετρώμενος. Εἰ δέ τι πολλῆς χωνείας καὶ ἀνακαθάρσεως ὁ τοῦ σαρκίου δεῖται ἀνδριὰς, φέρειν δίδου τὴν πύρωσιν ἐν καρτερίᾳ καὶ ὑπομονῇ, ἵνα μὴ τὸ καθαρισμὸς ἀλλοις, ἡμῖν κυλίδων προσθήκη γίνεται· οὐδεμίαν δὲ ἔχοντες οἴκοθεν ἱκετηρίαν ἀνατεῖναι σοι, εἰ μὴ τὴν εἰς σὲ καθαρὰν πίστιν καὶ εὐσέβειαν, ἣν ἐκ προγόνων ἐκληρωσάμεθα; ταύτην ἀντι πάντων σοι προσάγομεν· εἰ δὲ δέχοιο καὶ τοὺς σοὺς μάρτυρας πρεσβευτὰς, ὧν τοὺς ἄθλους ἀνυβρίστως διεξήλθομεν, δέχοιο δὲ· ἴσως ἂν ἠμῖν ἀπαντήσῃ τι λυσιτελέστερον.

[Adrianopolim ducti Martyres, pari rursum libertate respondent,] Quindecim transierant dies, quando urbe egrediens Teres, jussit Martyres vinctos sequi. Profectus autem Adrianopolim, Pugiles coram se sistit, eisque dicit: Quanta vobis mala creaverit religio vestra, videtis: quin potius sacrificate diis, & vivetis in bonis hujus vitæ. Tres Martyres quasi una voce dixerunt: Cultus quidem a pueritia a nobis Deo delatus maximorum nobis semper fuit causa bonorum: eripuit ab errore, liberavit idololatria, illuminavit Dei cognitione in cordibus nostris a: maximum vero omnium dedit, ut & digni simus habiti pro gloria ipsius pati. Quantum igitur resecabis a tormentis tuis, tantum dolore afficis; quantum vero adjunges, tantum delectas. Majores enim & plures perpessiones nostrum in Creatorem & Dominum magis detegunt amorem.

[9] Teres furiosus, plagis ante acceptis tumentibus etiam tum corporibus & unius vulneris speciem præbentibus, [gravissimeque cruciantur.] Martyres flagris cædi jubet: carnibus vero, imo potius & cicatricibus una cum flagris defluentibus, fortes Athletæ dixerunt: Secundæ plagæ tuæ priorum sanationes visæ sunt, priorumque dolorum solutio & solamen. Cogita igitur alias, quibus affligere possis: nam hæ priorum afflictiones abstulerunt, atque audentiores fecerunt ad futura supplicia, utpote exercitantes. Ad hæc crudelis Teres laminas æreas, igne candentes redditas, machinis admoveri Martyrum membris jubet. Hæc quidem liquefiebant: & carnes liquefactæ a corpore diffluebant: mens vero & sententia invincibilium Martyrum magis confirmabatur ac roborabatur. Nam intus habebant divinum amorem, fontem vitæ ac requiei, quo irrorati animatique, externum affligentemque ignem non aversabantur; sed potius canebant: Domine Deus noster, da nobis pacem: Domine, præter te alium nullum novimus, nomen tuum nominamus: ostende igitur omnibus potentiam tuam, & glorificetur nomen tuum, Domine; cum in nostra, qui servi tui sumus, per opem tuam tolerantia ac patientia, tum in pœnis exigendis de tyrannis c ob illa, quæ impie commiserunt in te, tum ob supplicia, quibus secum impie non agentes crudeliter punierunt: hoc enim scienter impia agentibus timorem incutiet, & deceptos ex ignorantia in viam revocabit. Orantibus vero ipsis, vox de cælo audiebatur: Confortamini, ego vobiscum sum, nolite timere: sed neque petitis frustrabimini.

[10] Post hæc vero, dilatis mortiferis ipsorum plagis, impius Teres Martyres ad carcerem dimittit, [Feris objectus Maximus, ab iis non læditur,] terribiles interminans minas, si qui ipsis aliquam sanationem aut curationem impertirentur. At generosi Athletæ responderunt: Nos Christum, verum Deum, habentes medicum, non corporum solum, sed etiam animarum, humana curatione, etiamsi daretur, non indigemus. Paucis porro elapsis diebus, adducit præfectus tyrannico præconio omnem civitatis multitudinem ad theatrum stadii, ducunturque victoriis inclyti Athletæ in medium theatrum, visique ab omnibus sunt, ne vestigium quidem eorum, quæ passi sunt, in corporibus circumferentes. Inductæ vero sunt & feræ contra Martyres: & contra Maximum quidem magnum Athletam soluta est ursa, cum ipso congressura: hæc vero emissa, non sanguinem sitientium ferarum, sed benignorum servorum functa est officio: nam pedes Martyris circumlinxit & delinivit, ita ut tyrannus perculsus in vocem luctuosam erumperet: Hei mihi! etiam feræ magia sunt subactæ. Simulac igitur hæc effutit & videt, ad eumdem Martyrem emittit pantheram. Hæc vero, magistram habens ursam, institutione non fecit indigna; sed illa etiam venerantium officio functa est.

[11] [uti nec Theodotus, nec Asclepiodota.] Verum præfectus, feris ferocior & crudelior, clarum victoria pugilem Maximum septis includit: contra Theodotum vero divina sapientia ornatum, & certaminis socium, ubi ipsum prius recto ligno alligaverat, ursam emittit. Hæc autem currens ac fremens Vincto appropinquat: caputque in terram inclinans, adorantium exhibet speciem: ac multis ipsam verberantibus & pungentibus, non abscessit ab habitu reverentis & honorantis. Quapropter solventes a ligno Martyrem, ipsum feri in feram jaculati sunt, sed illa eamdem erga Martyrem servabat verecundiam ac benevolentiam. Verum ferus ac infensus Teres tanto magis exacerbabatur atque effervescebat, quanto feræ Martyres magis reverebantur. Quare post alios inducit & generosissimam Asclepiodotam, eamque tauro indomito & ferocissimo alligari jubet, ut Martyr ejus cursibus & subsultibus distracta, pedibusque ac cornibus dilacerata, amaram ac miseram oppetat mortem. At Christi Martyr signo crucis armata, Domine mi, clamabat, Domine, quis similis tibi, qui glorificatus es? in te speravi: erue me ab insidiis & inevitabilibus laqueis maligni hostis. Taurus vero magis ligatus est immobili statu mitissimaque requie & statione, quam nexibus Martyr.

[12] [Martyres versus Philippopolim ducti, in vico, cui Saltus nomen,] Generosa autem ac victoria inclyta, ad turbam conversa, Videte, homines, & intelligite, inquiebat: feræ, belluæ conservos agnoscunt, communemque reveriti Dominum, pro quo patiuntur, his non feræ, sed servi fiunt, & humaniter accedunt. Vos vero, si nihil aliud, qui eamdem habetis naturam, eamque revereri debetis, & in consortes ejusdem generis benigni esse ac mansueti, acsi feræ hæc vobis præripuissent, insitam illis crudelitatem & feritatem vicissim exercetis, & communem Creatorem contumelia afficientes non reveremini; vestros conservos, ejusdem vobiscum naturæ participes, ferarum loco, multoque acerbius, tormentis tamquam dentibus dilaniantes. Turba vero theatri, quanta a dæmonibus impellebatur, lapidibus Martyres impetebat, quia justis rationibus redarguebatur. At sensus expers Teres, theatrum cum pudore solvens, Philippopolim proficiscebatur, ubi mandaverat, ut simul vincti sequerentur & Martyres. Triginta vero ab urbe milliaribus in vico quodam (Saltys vico nomen, lingua vero Græca interpretatus est Scaturiens:) etenim abundantes ibi aquarum fontes scaturiunt, arborumque variarum ac vitium multitudo facit, ut locus ille sit hortus amœnus.

[13] Huc ubi pervenerat tyrannus, rursus Martyres in conspectum suum adducit, [capite resecto, palmam consequuntur.] similibusque minime erubescens congreditur verbis, & ad sacrificandum hortabatur. Illi vero puerilium instar nugamentorum ista rejicientes confutarunt, addideruntque: Uti nos bona spe pleni sumus, confidimus per potentiam & gratiam Servatoris nostri, nos hic obtenturos finem martyrii: a te vero divina justitia cito meritas ineffabilis crudelitatis & inhumanitatis pœnas exiget. Ille vero majoribus, quam quibus perpetuo agitatus fuerat, furiis actus, mortis contra eos fert sententiam, scribens: Decerno, Maximum, Asclepiodotam, & Theodotum, imperialibus repugnantes legibus, deos injuria afficientes ac deridentes, gladii pœnam subire, resectis capitibus. Gloriosi autem fortesque Martyres, lætantes una & exsultantes, ac strenua palmisque decorata cum omni gratiarum actione extendentes colla, a temporaneis ad regnum sempiternum accurrerunt.

[14] Non multo post furiosus ille ac mortifer Teres, arrogans in tribunali attollens supercilium, [Tyrannus fulmine percussus perit.] fulgurum ac tonitruum vi subita erumpente, ipse cum suis, divino incorruptoque judicio, fulmine percussus interiit, omni corporis vigore consumpto ab igne fulmineo, ipsisque ossibus medulla exhaustis, ita ut corporis figura videretur in lapidem conversa, lapidisque naturam caro imitata. Verum qui erant superstites ejusdem curiæ, talem plagam tantamque ignominiam non ferentes, occultare conabantur punitionem esse divinitus inflictam: quapropter corpus fulmine percussum ac miserabile humo cooperiebant, humumque in montis molem aggerabant: per quæ autem occultare studebant rem latere nesciam, magis manifestabant miræ punitionis triumphum erecto monte, tamquam indelebili divinæ de tyranno vindictæ columna, & præsentibus & posterioribus.

[15] Tu vero, Deus deorum, Domine & Rex dominantium, fons benignitatis & misericordiarum, [oratio auctoris ad Deum, ut finiatur persecutio.] puniens quidem eos, qui sine spe conversionis impie agunt, glorificans vero illos, qui pro gloria tua decertant: neque vero exsecrans eos, qui delictorum suorum pœnitentiam humiliter agunt, & convertuntur; sed multos etiam ex illis martyrii certaminum ac coronarum participes facere dignatus es: vides, quæ patimur: videmus vero & nos, ea illis, quæ perpetravimus (quid dicam Deus meus) æqualia non esse aut conferenda; etiamsi tentationum igne putredo malarum affectionum, (quis dixerit omnis?) sed ea, quæ interim corrumpit hominem ad imaginem tuam factum, absumpta fuerit. Siste, o misericors, vehementiam; non peccatorum gravitati, sed naturæ infirmitati, & magis clementiæ tuæ pœnam attemperans. Si vero multa fornace & expurgatione opus est carnis statuæ; da ut ignem istum fortiter ac patienter feramus, ne eodem, quo alii purificantur, nobis macularum fiat accessio. Nullam autem habentes a nobis supplicandi formam, quam ad te elevemus, quam fidem in te puram ac pietatem a progenitoribus hæreditate acceptam, hanc ipsam pro omnibus tibi offerimus. Si vero & Martyres tuos suscipias legatos, quorum certamina sine offensione narravimus: & vero utinam suscipias! nobis utique aliquid adveniet utilius.

ANNOTATA.

a Hic forte aliquid in apographo omissum est: nam Dei cognitio magis videtur spectare ad intellectum, ac Dei amor ad cor, ita ut fortasse scriptum fuerit, Martyrum intellectum Dei cognitione illuminatum, ejusdemque amorem eorum cordibus infusum.

b Verba Græca haud dubie mendosa hoc loco sunt in apographo nostro. Legendum ὴὴ δὲ γνώμη hic, aut mox ἀκαταγώνιστοι μάρτυρες: quod in idem recidet. Latina expositio igitur certa est quoad sententiam; at correctio Græcarum vocum alterutra solum certa: hinc neutram dare volui.

c Hæc oratio habet aliquid insoliti, quia petitur, ut puniantur persecutores, quod non videtur congruere cum exemplo Christi & S. Stephani, inter ipsa tormenta pro inimicis orantium. Nolim quidem dicere, malam aut illicitam esse orationem, prout conscripta est: nam si Martyres revera sic orarunt, id non fecerunt odio tyrannorum, sed amore religionis Christianæ; utilitatemque communem multorum prætulerunt bono paucorum. Attamen similia non facile in exemplum trahenda sunt, præsertim cum nesciamus, an omnia sint Martyrum ipsorum dicta, quæ scriptor illis attribuit.

d Hæc vox erat mendosa in apographo, ubi legitur, ἐκβεβάκευτο. Quare corrigendam credidi, monito tamen lectore. Neque enim dubitem, quin legendum sit ἐξεβεβάκχευτο, quod derivatur a verbo ἐκβακχευομαι, debacchor, aut furiis incitor.

DE S. PORPHYRIO MARTYRE
Ex Fastis maxime Græcorum.

Circa CCCLXII.

[Commentarius]

Porphyrius martyr (S.)

AUCTORE J. S.

Græci in Menæis ac Menologiis suis hodie commemorant S. Porphyrium ex mimo martyrem, [Nomen S. Porphyrii Martyrologiis inscriptum:] de quo Baronius in Martyrologio Romano ita loquitur: Item S. Porphyrii mimi, qui coram Juliano apostata per jocum baptisma suscipiens, Dei virtute derepente mutatus, Christianum se esse professus est, ac mox, jubente eo, securi percussus, martyrio coronatur. Cum hisce satis congruunt, quæ ad hunc diem leguntur in Menologio Sirletiano, in Menæis impressis, atque in Synaxario Ms., quod a Sirmondo accepimus. Tria hæc monumenta ita invicem consentiunt, ut satis sit unum huc transferre Menologium Sirletianum, quod sic habet: Eodem die natalis B. Porphyrii ex mimis. A Juliano apostata jussus in natali ipsius die obtrectare & irridere Christianorum facta, cum in aquam descendens immergeret, exclamavit: Baptizatur Porphyrius in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti: sic emergens, albas vestes indutus, & se libera voce Christianum esse professus, ense obtruncatus coronam martyrii consecutus est. Ita Menologium istud cum Menæis, & Synaxario; sed non satis accurate, quantum videtur.

[2] Rectius causa martyrii, ipsumque S. Porphyrii martyrium exponitur in Menologio Basiliano, [elogium Sancti sub Juliano passi.] ubi ad eumdem diem Certamen sancti martyris Porphyrii annuntiatur, elogiumque subjungitur his verbis expressum: Porphyrius martyr imperatore Juliano apostata claruit, quem mensæ accumbentem jocis ac salibus, mimicam artem exercens, delectare consueverat. Cum autem animadvertisset, illum, ejurato Domino nostro Jesu Christo, idola colere, eaque pro diis habere, divino zelo accensus, vehementer eum objurgavit coram universo senatu, prævaricatorem, impium ac scelestum appellans, atque ingratum in Deum, qui tanta ipsi beneficia, & imperium contulerat. Quare excandescens Julianus, variis eum prius acerbisque tormentis crudeliter excruciavit: totum deinde illius corpus flagellis cædendo adeo laceravit, ut ossa nudarentur. Postremo præcepit lictoribus, ut eum decollarent. Qua accepta sententia, vinctus ad locum supplicii adductus, & gladio percussus occubuit, pro temporario rege immortalem adeptus, & pro corruptibilibus deliciis æternam felicitatem. Hactenus Menologium, cujus relatio multum distat a præcedente, & ea saltem probabilior est, licet neutra fortasse omnino sit accurata. Utraque aliquid veri habere potest, si catechumenus erat Porphyrius, aut Christianam religionem amplecti statuerat, quando jubebatur a Juliano Christianorum sacra irridere, aut si tactus subito fuerit divina gratia, quando disponebat se ad impium istum ludum. Ita conversus est S. Genesius ex mimo martyr, de quo actum est ad XXV Augusti. Locus Martyrii non exprimitur. Verum Julianus imperium adeptus est sub finem anni 361 in Oriente, nec postea fuit in Occidente. Itaque martyrium S. Porphyrii contigit in aliqua urbe imperii Orientalis, forte Constantinopoli, ac verisimiliter anno 362.

DE S. NICETA GOTHO,
MARTYRE IN GOTHIA ULTRA ISTRUM.

Circa an. CCCLXXII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Celebris Sancti cultus: locus & tempus martyrii investigantur: nonnulla de conversione Gothorum observata: Acta Græca edenda.

Nicetas Gothus martyr, in Gothia ultra Istrum (S.)

AUCTORE J. S.

Celebris admodum est hodie apud Græcos & Moschos cultus S. Nicetæ martyris, natione Gothi, [Sancti memoria in Fastis: cultus apud Græcos:] de quo Baronius in Martyrologio Romano ita meminit: Eodem die sancti Nicetæ Gothi, qui ab Athanarico rege ob Catholicam fidem jussus est igne comburi. Petrus de Natalibus lib. 5 cap. 4 elogium contexuit ex Actis infra dandis, sed non sine erroribus aliquot, mortemque Sancti, quem Nicetum vocat, fixit XXV Maii. Hinc factum, ut Grevenus aliique pauci martyrologi Nicetum, aut potius Nicetam, ad XXV Maii suis Fastis inseruerint. Alii tamen Latini cum Molano S. Nicetam hodie memorarunt. Antiquiores martyrologi Latini Sanctum hunc ignorarunt: sed Græci magno consensu, & cum his Moschi S. Nicetam hodie celebrant, ut magnum Martyrem, de quo Officium ecclesiasticum eodem die peragendum in libris eorum ritualibus præscribitur. In Menologio Sirletiano hoc S. Nicetæ datur elogium: Commemoratio sancti martyris Nicetæ, qui sub imperio Constantini Magni natus, atque educatus in regione Gothorum ultra Danubium, non communicabat cum barbaris sed cum viris piis Deum colentibus, edoctus Christi fidem a sanctissimo episcopo Gothorum Theophilo, comprehensus ab Athanasio (lege Athanarico) principe propter Christianæ fidei professionem, & multis tormentis cruciatus, igne consumptus, consummatus est. Consonant omnino Menæa impressa, ubi nomem Athanarici, pro quo hic mendose Athanasius legitur, recte est expressum.

[2] In Menologio Basiliano Acta S. Nicetæ compendio exponuntur. [elogium ex Menologio Basiliano:] Nam post hanc annuntiationem, Certamen sancti magni martyris Nicetæ, sequitur elogium ita conceptum. Nicetas, præclarus Christi martyr, fuit imperante Constantino Magno, genere Gotthus, nobilitate ac divitiis inter populares suos florens, a Theophilo religiosissimo Gotthiæ episcopo fidem edoctus. Cum autem in duas factiones tota Gotthorum gens scissa fuisset, atque utraque suum sibi principem creasset; confugit alter principum ad Romanorum imperatorem: qui cum suscepta in contrariæ factionis tyrannum expeditione, insignem ex eo reportasset victoriam, Gotthosque subegisset, ex eo tempore genus Christianorum inter Gotthos multiplicatum est. Horum primus sanctus Nicetas fuit, qui & summa libertate Christianam fidem populo annuntiabat. Sed postquam reversus est imperator, Gotthi infideles furore perciti, commota in Christianos persecutione, alios quidem aliter torsere; Nicetam autem multiplicibus suppliciis excruciatum igni tradidere. Hactenus Menologium satis recte.

[3] [corpus primo Mopsuestiam, deinde Venetias translatum.] De translatione corporis S. Nicetæ Gothi agunt Acta edenda, iisque consentit Petrus de Natalibus jam laudatus. Utrobique etiam legitur, ecclesiam Sancto ædificatam esse Mopsuestiæ in Cilicia, quo sacrum corpus erat delatum. Addit deinde Petrus de Natalibus: Post temporis decursum corpus ipsum Venetias translatum, quiescere dicitur in ecclesia S. Nicolai. De corpore ibidem servato adstipulatur Nicolaus Doglioni in Opusculo Italico de Notabilibus urbis Venetæ lib. 2 pag. 345; uti & Opusculum Latinum de Urbe Veneta, quod impressum est in Thesauro Antiquitatum Italiæ tom. 5 part. 2. In illo enim tractatur de templo S. Nicolai, parochia presbyterorum in regione Dorsi duri, atque in fine dicitur: Hic S. Nicetæ corpus aliæque Sanctorum reliquiæ habentur.

[4] [Passus est Sanctus in ditione Athanarici,] Quod spectat ad tempus, quo S. Nicetas martyrio coronatus est, illud utcumque assignari potest ex tempore, quo Gothorum princeps Athanaricus persecutionem movit adversus Christianos. De numerosa Gothorum martyrum classe ad XXVI Martii egit Papebrochius noster breviter admodum. Prolixius & accuratius de S. Saba Gotho, in eadem quoque persecutione passo, idem egit ad XII Aprilis, quo occisus est anno 372. Eodem forsan anno, certe non multis annis citius aut serius coronatus est S. Nicetas. Locus martyrii fuit in ditione Gothorum, ultra Danubium tunc degentium. Nescio sane, quo memoriæ lapsu Castellanus in Martyrologio universali ad marginem, & in indice, notare potuerit, prope Mopsuestiam in Cilicia occisum esse Sanctum, nisi locum, ad quem corpus translatum est, cum loco martyrii confuderit. Nulla enim est ratio, cur dicamus, occisum esse Sanctum extra ditionem Athanarici Gothorum regis, quæ immenso terrarum intervallo a Cilicia distabat. Si porro ditionem Athanarici propius inquirere velimus, ex Ammiano, gesta Valentis imperatoris contra Athanaricum referente lib. 27 cap. 5, facile deprehendemus, Athanaricum eo tempore dominatum esse in hodierna Moldavia, ac forte in Valachia & Bessarabia, aut certe in parte aliqua illarum provinciarum: neque enim novimus, quam late imperaret.

[5] Loca ab Ammiano memorata, ubi Valens Istrum primo & tertio illius belli anno trajecit, & ubi anno secundo transitum frustra tentavit, erant in Mœsia inferiore, [ultra Danubium dominantis, & circa annum 372:] dictis provinciis, præsertim Moldaviæ opposita, soloque Istro ab iis divisa. Marcianopolis ejusdem provinciæ urbs, in qua Valens hiberna habebat, ac pax in ipso Istro inter utrumque principem inita, similiter ostendunt, Athanarici ditionem a Mœsia inferiore solo Istro sive Danubio diremptam fuisse. Itaque dubitandum non est, quin S. Nicetas passus sit in hodierna Moldavia, vel huic contermina Valachia aut Bessarabia. Nam persecutionem contra Christianos movit Athanaricus, priusquam Gothi Istrum fuerunt transgressi, quando hæresis Ariana necdum prævaluerat apud Gothos, ut observat S. Augustinus lib. 18 de Civitate cap. 52, ubi hæc scribit: Rex Gothorum in ipsa Gothia persecutus est Christianos crudelitate mirabili, cum ibi non essent nisi Catholici, quorum plurimi martyrio coronati sunt; sicut a quibusdam fratribus, qui tunc illic pueri fuerant, & se ista vidisse incunctanter recordabantur, audivimus. Paulus Orosius lib. 7 cap. 32 de eadem persecutione sic habet: Præterea Athanaricus rex Gothorum Christianos in gente sua crudelissime persecutus, plurimos barbarorum ob fidem interfectos ad coronam martyrii sublimavit &c. Hæc ille refert, postquam dixerat, Gratianum creatum esse imperatorem. Attamen hinc nequit inferri, eodem anno 367, quo Gratianus factus est imperator, natam esse persecutionem; sed solum, cœptam non esse multis annis serius: Orosius enim singula non refert ad annos determinatos. Ex laudatis ante S. Sabæ Actis certum est, persecutionem viguisse anno 372, & jam antea fuisse cœptam. Hac de causa martyrium S. Nicetæ circa eumdem annum 372 figendum censui.

[6] Occasio persecutionis in Actis repetitur ex dissensione Gothorum, [bellum Gothorum occasio persecutionis fuisse dicitur:] & bello, quod ortum dicitur inter principes duarum partium, Fritigernem videlicet & Athanaricum. Si Actis credendum sit, Fritigernes fuit primum victus ab Athanarico; sed postea, fœdere inito cum Valente, hujus subsidio victor. Similia habet Sozomenus lib. 6 cap. 37 ita scribens: Haud multo post, orta inter eos (Gothos) seditione, duas in partes divisi sunt: quarum alteri Athanaricus, alteri præerat Phritigernus *. Mox, commisso inter eos prælio, victus Phritigernus, Romanorum auxilium imploravit. Quod cum imperator concessisset, jussissetque, ut milites, qui in Thracia erant, ei auxilium ferrent, denuo congressus, victoriam retulit, & Athanarici copias in fugam vertit. Hactenus Sozomenus, addens ea occasione, Fritigernem cum Ulphila episcopo ac subditis suis a Valente ad Arianam hæresim traductum. Verum scriptor ille hæc omnia memorat post pulsos ab Hunnis e sedibus suis Gothos, qui a Valente recepti sunt in Thracia.

[7] At persecutio Athanarici sæviit, quando Gothi omnes ultra Istrum degebant, [at id bellum non est omnino certum:] ut S. Augustinus mox laudatus testatur, idque etiam liquet ex tempore persecutionis per Orosium assignato. Præterea S. Epiphanius, qui eo tempore florebat & scribebat, agens de vehementi illa persecutione in hæresi 70 Audianorum, cap. 15 ait, Romanorum præsertim odio a rege Gothorum commotam esse, quod Romanos imperatores Christianos esse videret. Itaque verendum est, ne aliqua tam in Actis quam apud Sozomenum sit confusio, indeque perperam assignata persecutionis causa. Nam Athanaricus ante persecutionem contra Valentem gessit bellum, ab eoque victus est anno 369, circa quem inchoata est persecutio, forsan simulac Valens, sancita pace, cum exercitu Romano recesserat. An vero etiam ante id tempus Fritigernes & Athanaricus bello certaverint, non adeo certum est, licet hoc etiam habeat Socrates lib. 4 cap. 33.

[8] [certum vero est Gothos tunc fuisse Catholicos.] Quidquid sit, constat de persecutione; constatque ulterius, eam fuisse motam, quando Gothi erant Catholici, ut observat S. Augustinus, & liquet ex tempore, quo ad Arianismum traducti sunt Gothi. Socrates quidem Gothos, ab Athanarico occisos, simul & Arianos facit & martyres: sed scriptor ille frequenter modo plane inepto & ridiculo scribit de rebus fidei, Gothosque jam tunc Arianos facit, quia non multo post illam hæresim sunt amplexi: ut narrat Theodoretus mox laudandus, qui id Ulphilæ Gothorum episcopi perfidiæ attribuit. Quæ autem Theodoretus de Ulphilæ perversione memorat, longe probabiliora sunt, quam quæ de eodem scripsit Philostorgius Arianus. Nam eum ab Eusebio episcopo, (Nicomediensem insinuans Arianum) fuisse ordinatum, Philostorgius ait, cum a rege, qui tunc Gothis præerat, legatus una cum aliis ad imperatorem Constantinum missus esset. Improbabilia hæc sunt, quia sic Ulphila ordinatus esset ante mortem Constantini, anno 337 defuncti, & quidem ab Eusebio Nicomediensi Ariano. At nec verisimile est, Ulphilam tam cito fuisse episcopum, aut ordinatum esse tempore Constantini ab homine Ariano, quando Constantinopolitanam sedem obtinebat S. Alexander Constantino gratiosus. Itaque figmenta illa sunt Philostorgii, in gratiam Arianorum suorum non raro falsa scribentis. Valde etiam incertum, & minus probabile est, quod scribit de Ulphila Socrates lib. 2 cap. 41, eum fuisse in concilio Constantinopolitano anni 360, ubi Ariani novam condiderunt fidei formulam, cui Ulphila tunc consensisset. Idem tamen habet Sozomenus lib. 4 cap. 24. At hic lib. 6 cap. 37 existimat, imprudenter factum ab Ulphila, qui, inquit, cum episcopis Nicænorum patrum decreta sectantibus communicare perseveravit.

[9] [Nam Ulphila eorum episcopus, antea Catholicus,] Quidquid porro sit de factis aliquot particularibus Ulphilæ, a quibus fides Gothorum non dependet; constat Gothos diu ante tempus, de quo agitur, fuisse conversos, ac Gothorum metropolitam Theophilum in concilio Nicæno fuisse anno 325; Itaque Gothi dudum Christiani erant & Catholici; sed ad perfidiam traducti sunt a Valente circa annum 376, quando pulsi ab Hunnis, petierunt, ut sedes sibi figere liceret intra limites Romani imperii. Observat hoc Sozomenus, qui alias Socratem passim nimis sequitur; additque de episcopo Gothorum in confirmationem sequentia verba: Nam Ulphila, qui tunc apud ipsos erat episcopus, initio quidem nulla in parte dissensit ab Ecclesia Catholica. Mox subdit, Ulphilam, qui a Gothis ad Valentem legatus erat missus, promissis Arianorum episcoporum esse corruptum.

[10] [tantum perversus est circa annum 376.] Verum audiamus Theodoretum, de his scribentem lib. 4 cap. 37, ubi sic habet: Quo tempore Gothi Istrum trajicientes, fœdus cum Valente percusserunt, abominandus ille Eudoxius (verisimiliter legendum Euzoïus, qui Arianorum episcopus erat Antiochiæ, ubi tunc Valens degebat) qui tunc aderat, suggessit imperatori, persuadendum esse Gothis, ut cum ipso communicarent. Nam cum diu antea divinæ cognitionis radiis illustrati essent, in Apostolica doctrina semper fuerant innutriti. Quippe, aiebat Eudoxius, unius dogmatis communio pacem firmiorem efficiet. Quod consilium cum approbasset Valens, optimatibus Gothorum proposuit, ut in doctrina fidei cum ipso consentirent. At illi responderunt numquam se adduci posse, ut a majorum suorum doctrina discederent. Porro ea tempestate Ulphila totius gentis erat episcopus, magnæ apud illos auctoritatis, & cujus verba pro firmissimis legibus habebant. Hunc Eudoxius cum & verbis demulsisset, & muneribus illexisset, eo impulit, ut Gothos ad communionem imperatoris amplectendam adduceret. Id autem persuasit, cum diceret, contentionem ex ambitione ortam esse; dogmatum vero nullam esse discrepantiam. Sic Ulphilæ perfidia circa annum 376 ad hæresim perducti sunt Gothi.

[11] Quod spectat ad Acta Græca S. Nicetæ, auctorem ea habent Metaphrastem, [Acta Græca satis probabilia videntur,] qui verisimiliter habuit Acta antiquiora, quæ ad stylum suum traduxit. Latine edita sunt apud Lipomanum & Surium, ibique Metaphrasti adscripta. Allatius quoque in Opusculo de Simeonum scriptis pag. 127 horum Actorum dat initium, aggregatque catalogo illorum, quæ Metaphrastis esse videntur. Bailletus in tabula critica ad hunc diem observat, alia olim Acta S. Nicetæ exstitisse; sed ea tamquam perdita haberi posse, postquam illa suo stylo exornanda suscepit Metaphrastes. Verum justo vehementior videtur hæc censura, quæ forte non aliunde nata est, quam ex solo Metaphrastis nomine: non enim invenio, quid magnopere displicere possit in Actis S. Nicetæ præter aliqua ad Sanctum vix spectantia, & occasionem persecutionis Athanarici, hujusque contra Fritigernem bellum, quod tamen etiam habent Socrates & Sozomenus.

[12] [edenturque cum Latina interpretatione correcta.] Fortasse Valens, instigante Fritigerne, bellum contra Athanaricum suscepit: quamvis illud quoque fecisse legatur, quia Athanaricus Procopio tyranno subsidia contra Valentem miserat. Fortasse Athanaricus Fritigernem aggressus est post pacem cum Valente factam. Quidquid sit, dubium magis est istud bellum, quam certo fictitium. Reliqua in Actis relata de S. Niceta, licet tam certa non sint, quam facta ab auctore contemporaneo scripta, modo satis verisimili sunt enarrata. Acta autem illa Græca, quæ edam, in apographo nostro notantur desumpta ex codice Ms. regis Franciæ. Interpretatio Latina apud Lipomanum & Surium Græco contextui plerumque respondet, non tamen ita semper est accurata, ut nequeat emendari. Nam subinde aliqua verba prorsus Latine sunt omissa, quæ secundum Græca adjungam. Semel iterumque interpres a vero sensu aberrasse videtur; ideoque veram interpretationem substituam, servata tamen antiqua versione, ubicumque videbitur legitima.

[Annotata]

* Græce Φριτιγέρνης

ACTA
Ex codice Ms. bibliothecæ regiæ cum antiqua versione subinde correcta.

Nicetas Gothus martyr, in Gothia ultra Istrum (S.)

Ex Ms.

ΝΙκητικοὺς ἀγῶνας τοῦ μάρτυρος Νικήτα πανηγορίζομεν σήμερον· οὐχ ὃν ὁ τῶν ἀποστόλων κορυφαῖος πέτρος ἐπαιδαγώγησε, καὶ Κλήμης ἔσχε κοινωνὸν ὠδίνων τῶν μητρικῶν, ῥώμη τε προήνεγκε, καὶ Κόμοδος τυραννῶν τῷ διὰ Χριστὸν τετελείωκε μαρτυρίῳ· οὐ τούτου γῦν τοὺς ἂθλους πανηγορίσαι συνήλθομεν, ἀλλ᾽ ὃν (τόγε πρὸς εὐφημίαν λαμπρότερόν τε καὶ τιμιώτερον) βάρβαρος μὲν ἤνεγκε χώρα, βάρβαρα δὲ ἐθρέψαντο ἤθη, καὶ τὴν ἔμφυτον τῆς τυχῆς εὐγένειαν οὔμενουν οὐκ ἐνόθευσαν· ἴσαν πάντες τὸν ποταμὸν Ἴστρον μεγέθει καὶ εὐθηνίᾳ, ὅσα ποταμοὶ φέρουσι, τὸ περιβόητον ἔχοντα, ὃν καὶ Δανούβιον ἡ ἐπιχώριος ὀ, δε γλῶττα καλεῖν. Γότθους δὲ κατ᾽ ἐκεῖνο καιρου μεταναστάτας τῆς πατρίδος γεγονότας προσοίκους ὁ ποταμὸς ἔφερεν. Οὗτος οὗν ὁ θαυμαστὸς Νικήτας γοτθικῶν σπερμάτων ἐκφὺς, καὶ τιμὴν τὴν πρώτην παρ᾽ ἐκείνοις λαχὼν, διά τε τὸ περιφανές τοῦ γένους καὶ τὴν ἄλλην τοῦ σώματός τε καὶ τῆς ψυχῆς εὐφυΐαν ὅσην καὶ δεξιότητα, οὐ Γότθος ἦν τὸν βίον, οὐ τοὺς τρόπους, οὐδὲ τὴν πίστιν. Ἐνίκα γὰρ ἡ μὲν γνώμη τὸ γένος, τὸ δὲ εἰς Χριστὸν φίλτρον τὴν βάρβαρον δόξαν, ὁ δὲ τῶν ἀρετῶν ἔρως τὴν Γοτθικὴν ἀκρασίαν καὶ ἀγριότητα.

[2] Θεοφίλου δὲ τὴν οὗτος ἐπὶ νεαζούσῃ τῇ ἡλικίᾳ τῶν ἱερῶν τῆς διδασκαλίας ἀπερυσάμενος ρευμάτων. Ὅνπερ δὴ θεόφιλον, τὴν ἀρχιερατικὴν ἐφορείαν τῶν Γότθων πεπιστευμένον, καὶ τῇ ἐν Νικείᾳ οἰκουμενικῇ καὶ πρώτῃ συνόδῳ ἐμάθομεν ἐνεπιστῆναι καὶ τὰ τῆς εὐσεβείας Χειρί τε καὶ γλώσσῃ παρὰ πᾶσι κρατύναι δόγματα· ἐπεὶ δὲ οὐ πολὺς ἐν μέσῳ διέβη χρόνος, καὶ τὸ Γότθων ἔθνος εἰς ἀντιπάλους διεῤῥάγη καὶ ἐμφυλίους μοίρας, καὶ εἰς δύο τε γεγόνασι μέρη· καὶ τούτων ἡγεῖτο θατέρου μὲν φριτιγέρνης, θάτερον δὲ Ἀθαναρίχῳ ὑπήκουε τὰ πάντα δεινῷ· Ἀθανάριχος οὗτος, κατὰ τῆς ὁμογενοῦς καὶ ἀποστάδος τοῦ φριτιγέρνους μερίδος ρίδος πλῆθει χειρὸς ἐπιστρατεύσας, τρόπαιον ἵστησιν. Ὅθεν φριτιγέρνης ἀποῤῥηθεὶς, πρὸς τὴν ῥωμαἳκὴν ἀπέβλεψε δεξιὰν, αὐτόβολός τε προσελθὼν, ἀμύνειν ἐδεῖτο. Οὐάλεντι δὲ τηνικαῦτα τῷ μισοχρίστῳ, τὰ ρομαἳκὰ διείπετο σκῆπτρα· οὗ τοῖς ἐπὶ θράκην στρατιώταις τῷ φυγάδι βοηθεῖν ἐγκελεύσαντος, φριτιγέρνης λαβὼν τόν τε θράκιον, καὶ ὅσος ὑπ᾽ αὐτῷ Γοτθικὸς στρατὸς κατελέλειπτο, διαβαίνει τὸν ἴστρον. Καὶ τὸν θεῖον τοῦ Χριστοῦ σταυρὸν πάσης προηγούμενον τῆς δυνάμεως φέροντες, συρρύγυνται τοῖς ἀντιπάλοις εἰς μάχην, κρατοῦσι τε ρἇον τοῦ κρατήσαντος· καὶ τὸ ἐκείνου πλῆθος αἰχμαλωσία καὶ ξίφος διεμερίζετο· μόλις μετ᾽ ὀλίγων Ἀθαναρίχου τὴν σφαγὴν αἰσχρότατα διαπεφευγότος.

[3] Αὕτη γέγονε πρόφασις καὶ αἰτία πολλαπλασίους τῶν προλαβόντων τὰ Χριστιανῶν ἀσπάσασθαι Γότθους. Οὔρφιλος δὲ, διάδοχος μὲν τῶν ἀρχιερατικῷν θεσμῶν ἐχρημάτιζε θροφίλου, συμπαρὼν δὲ αὐτῷ πάλαι κατὰ τὴν Νίκαιαν καὶ τὰ ἶσα φρονῶν, συνηδρευσεν ὕστερον καὶ οἷς ὀτ᾽ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ δευτέρα συνεκροτήθη σύνοδος. Οὗτος ἀνὴρ λόγιός τε καὶ νουνεχὴς ὢν, τύπους γραμμάτων καὶ ἀπηχήσεις αὐτῶν τῇ Γοτθικῇ συμβαίνοντας ἐξεῦρε φωνῇ· τούτοις τε τὴν ἱερὰν ἡμῶν γραφὴν καὶ θεόπνευστον ἀπὸ τῆς ἐλλάδος εἰς τὴν Γοτθικὴν γλῶσσαν μεταβαλὼν, τοὺς ὁμοφίλους ἐκμανθάνειν πάσῃ σπουδῇ παρεσκεύασε. Διὸ καὶ μᾶλλον ἐπεδίδω παρὰ τοῖς βαρβάροις ἡ εὐσέβεια, καὶ ἐπὶ μέγα καθ᾽ ἑκάστην προέκοπτεν. Αθανάριχος δὲ χρόνῳ ὕστερον τῆς ἥττης ἀναλαβὼν ἑαυτὸν, τῆς ἀσεβείας οὐκ ἀνελάμβανεν, ἀλλὰ πολλοὺς μὲν τῶν Χριστιανῶν, ταῖς βαρβάροις καὶ Γοτθικαῖς βασάνοις ὑπέβαλλεν· ἐπὶ μᾶλλον δὲ κατὰ τοῦ γενναίου Νικήτα, ὅσῳ καὶ τῷ περιφανεστέρῳ τοῦ γένους καὶ τῆς εὐσεβείας τῶν ὁμογενῶν ἐκράτει, κινούμενος ἦν.

[4] Γρατιανοῦ δὲ τηνικαῦτα τοῦ εὐσεβοῦς καὶ πρᾴου τὴν ῥωμαἳκὴν τε καὶ πατρικὴν διέποντος ἀρχὴν, ὁ δυσσεβὴς καὶ μιαιφόνος Ἀθανάριχος αὐτὸς δι᾽ ἑαυτοῦ τὴν κατὰ τῶν εὐσεβῶν μιαιφονίαν ἐπαλαμᾶτο, καὶ τοῦς ὑπὸ χεῖρα μιμεῖσθαι παρεκελεύετο. Οἱ τοίνυν θεομισεῖς οὗτοι καὶ ἀλιτήριοι, κρυπτομένης καθ᾽ ἑκάστην τῆς ἀσεβείας, τοῦ μάρτυρος ἠγανάκτουν, ἠπείλουν, ἐσφάδαζον τοῖς θυμοῖς, ἀνελεῖν ἐπεχείρουν. Ὥνπερ δὴ Νικήτας βραχέα φροντίζων, οὐδὲν ἧττον τοῦ τῆς εὐσεβείας κηρύγματος περιείχετο. Τέλος πρὸς φανερὰν ἐκραγέντες ὀργὴν, ἀθρόον ἐπιστάντες, ἐν ᾧ τὸν τῆς ἀληθείας λόγον ὁ μάρτυς ἐκήρυττεν, ἀναρπάζουσί τε αὐτὸν καὶ ἕλκουσι βίᾳ, καὶ τὴν πίστιν ἀπώμοτον θέσθαι καταναγκάζουσι. Ἀλλ᾽ ὁ μὲν, δι᾽ ὧν τε ἔλεγε, δι᾽ ὧν τε ἐποίει, τῆς εὐσεβείας οὐκ ἀφιστάμενος, καὶ τοῦ παῤῥησίᾳ τὸν Χριστὸν ὁμολογεῖν, καὶ ὡς Θεῷ τούτῳ προσάγειν τὸ σέβας, χλεύην καὶ παιδιὰν ἀπέφαινε τὴν ἑκείνην ἐπίθεσιν. Οἱ δὲ τοῦ σώματος συντρίψαντες μέρη, φεῦ τῆς μανίας· εἶτα καὶ πυρὶ ῥιπτοῦσιν. Ἀλλὰ καὶ οὕτω πάσχων ὁ ἅγιος οὔτε τὴν γλῶτταν εἶχε τῶν εἰς Θεοὺ ὕμνων ἀφισταμένην, οὔτε τὴν καρδίαν τῆς πρὸς αὐτὸν πίστεως· διὸ καὶ μέχρι τέλους ἀκλινῆ τὴν ὁμολογίαν διασωσάμενος, σὺν ἄλλοις πολλοῖς τῶν ὁμογενῶν τῶν μαρτυρικῶν ἠξιώθη στεφάνων, εἰς χεῖρας Θεοῦ τὴν ψυχὴν παραθέμενος.

[5] Μαριανὸς δέ τις ἀνὴρ εὐσεβὴς, Κίλιξ τὸ γένος, ἐκ τῆς ἐκεῖσε πόλεως Μοψουεστίας ὁρμώμενος, κατ᾽ ἐκεῖνο καιροῦ τοῖς περὶ τὸν ἴστρον διατρίβων τόποις, κοινωνίᾳ πίστεως καὶ ὁμοιότητι τρόπων (ὅπερ οἶδεν ὡς τὰ πολλὰ συμβαίνειν) συνήθης καὶ φίλος τῷ μάρτυρι καὶ ὁμορόφιος γίνεται χρόνον πλειόνα. Οὗτος μετὰ τὸ μαρτιρικὸν ἐκείνου τέλος, διεκοπεῖτο καὶ πολλοῦς ἔτρεφε καθ᾽ ἑαυτὸν λογισμοὺς, τίνα τρόπον δυνατὸν γένοιτο τὸ τοῦ φίλου σῶμα, τοιούτῳ μάλιστα τέλει κεκοσμημένον· ἠβούλετο γάρ ἀχωρίστως αὐτοῦ ἔχειν, ὡς οἷόν τε καὶ μετὰ θάνατον· οὕτω τοιγαροῦν σκοπούμενος, ἀερὶ ποτὲ τῶν νύκτων διὰ τὸν Ἀθαναρίχου φόβον (αὐτὸς γὰρ αὐτῷ τὴν τοῦ μαρτυρικοῦ σώματος ἀνάληψιν οὐ μεθίει) ἐπιστὰς ἐν ᾧ τὰ τῶν ἁγίων διέρριπτο λείψανα, ἐπεὶ ἀγνοεῖν εἶχε ποῖόν ἐστι τὸ ἐπιζητούμενον, παρὰ τούτου διδάσκεται, παρ᾽ οὗ καὶ μάγοι τὴν ἐκείνου προσκύνησιν· Δύναμις γὰρ οὐρανία τις καὶ ἀσώματος, ἀστέρος ὑπελθοῦσα μορφὴν, τοῦ χρηστοῦ προηγεῖτο Μαριανοῦ μάλα σαφῶς καὶ γνωρίμως· καὶ οὐκ ἀπέστη τοῦτο ποιῶν ὁ φαινόμενος ἐκεῖνος ἀστὴρ, ἕως ὐπέδειξε τὸ ποθούμενον. Τὸ δὲ ἦν, οὐ λείψανόν τι καὶ μέρος, ἀλλὰ σῶμα ὁλόκληρον τῆς μακαρίας ὄντως ψυχῆς μετὰ τῶν ἄλλων, κρεῖττον φανὲν καὶ πυρὸς, ὤστπερ ἄρα καὶ ἡ κλῆσις ἠβούλοιτο, πλὴν ὅσον ἴχνη τινὰ σέζειν, καὶ οὐδὲ ταῦτα σαφῆ, ἀλλ᾽ ὥστε δῆλον εἶναι, ὅτι πυρὶ προσωμίλησεν. Τοῦτο τοίνυν τὸ ἰερὸν σῶμα θήκῃ ἐνθεὶς, καὶ μαρτυρικαῖς, ὥσπερ ἔδει, τιμῶν ἱερολογίαις, εἰς τὴν ἑαυτοῦ πατρίδα μετακομίζει.

[6] Καὶ τῷ ἰδιωτικῇ παραμένον οἰκίᾳ, δημοτελεῖς ἐπήγαζε τὰς ἰάσεις· καὶ γὰρ ἀγαθῆς ὢν ψυχῆς οἶκος, μιᾷ περιγράφειν οἰκίᾳ τὰς ἰδίας οὐκ ἠγάπα θαυματουργίας, ἀλλὰ κοινοὺ ἦν Μοψουαστηνῶν ἐντρύφημα· μᾶλλον δὲ καὶ τῶν ἀλλαχόθεν φοιτώντων, ἀπόλαυσις οὐ δαπανωμένη. χρόνῳ δὲ ὕστερον καὶ νάος τῷ μάρτυρι ἀνεγείρεται. Καὶ αὐτὸς τὸ τίμιον υποδέχεται σῶμα, φανερωτέρας τοῦ λοιποῦ τὰς ἑαυτοῦ παρέχον ἐνεργασίας, καὶ μηδέποτε λῆγον κατὰ παντοίων παθῶν καὶ νόσων ἱστάμενον. ὅμως ἡ τὸν ἀθλητὴν πρώτως οἰκία ξενοδοχήσασα τῆς ἁγίας ἐκείνης χειρὸς πλουτεῖ τὸν ἀντίχειρα καὶ ταύτην ἰδιάζουσαν χάριν τῷ φίλῳ Μαριανῷ Νικήτας ὁ καλὸς δίδωσι, καὶ φιλίας ἐκεῖνος νόμους καὶ ξενίας τιμῶν ὅπερ οὐδενὶ τίνι ἄλλῳ ποιῆσαι παραχωρεῖ, καὶ τούτῳ τάχα τὸν φίλον δοξάζων. Καὶ γὰρ Αὐξέντιος, ὃς τῆς εἰρημένης πόλεως ἐπίσκοπος ἦν, ἐπιχειρήσας ἀπομερίσαι τι τοῦ σώματος καὶ λαβεῖν, εἴληφε μὲν οὐδὲν, ὧν ἐξῄτει, ἔλαβε δὲ δέος, οὔτε μικρὸν οὐδ᾽ ὅσον ἀνέκφορον μεῖναι καὶ λαθεῖν, ἀλλ᾽ ὥστε καὶ αὐτοῦ τὴν ψυχὴν λίαν κατασεισθῆναι, καὶ διδάσκαλον τοῖς ἄλλοις γενέσθαι οἷς τε εἶδε καὶ οἷς αὐτὸς ἐξεδειγματώθη, μηδένα τολοιπὸν χεῖρα τολμηρὰν προτείνειν, μηδὲ μέρος τι τοῦ σώματος παρὰ γνώμην ὂν αὐτῷ παρασπᾶν.

[7] Ὅπως δὲ συνέβη τὸ δέος καὶ τίσι λόγοις εἴργεθαι τῆς ἐπιχειρήσεως, ὁ λόγος δηλώσει. Ἀνέστησε μὲν γὰρ ὁ φιλόμαρτυς οὗτος ἀρχιερεὺς τοῖς καλλινίκοις τῶν μαρτύρων νάον, Ταράχῳ τέ φημι καὶ Πρότῳ καὶ Ἀνδρονίκῳ, ὃς καὶ πρὸ τῶν τειχῶν τῆς πόλεως τῆσδε Μόψουεστίας ἵδρυται· ἐπεὶ δὲ καὶ λειψάνων ἐδεῖτο τῶν ἀυτῶν ἁγίων ἐπὶ καθιερώσει τοῦ οἰκοδομηθέντος νάου, ἐπλούτει δὲ ταῦτα ἡ γείτων ἐκείνης πόλις Ἀνάξαρβα, ἐπαγγελίᾳ λειψάνου μαρτυρικοῦ, μαρτύρων λαμβάνει λείψανα, καὶ ὑποσχόμενος δοῦναι Νικήτα τοῦ φαιδροῦ μερίδα τῶν εἰρημένων ἀνακομίζεται. Ὡς οὗν ἔδει πληροῦσθαι τὸ ἐπαγγελμένον, καὶ ὁ τάφος ἀνώρυκτο, καὶ ὁ ἐπικείμενος ἀνῄρητο λίθος, θραύεται μὲν εὐθὺς ἡ μάρμαρος παρ᾽ οὐδεμίαν ἐμφανῆ αἰτίαν· ἀναφαίνεται δὲ ὁ νεκρὸς, ἔχων τε τὰ μέλη κατὰ σχῆμα κείμενα, καὶ τὸ σῶμα, οὐδὲν τοῦ προτέρου χρωτὸς παραλλάττον· ἐπεὶ οὖν καὶ λαμβάνειν ἐχρῆν μέρος τοῦ σώματος, καὶ ἡ χεὶρ ἥπτετο τοῦ τὸν τάφον ὀρείξαντος, (ἐνταῦθα μοι προσεκτέον τὸν νοῦν) λαμβάνει μὲν γὰρ οὐδὲν, γίνεται δὲ παραχρῆμα ξηρὰ, καὶ δέος εὐθὺς καὶ τρόμος εἶχε τὸν τολμητὴν. Εἶτα σεισμὸς ἐπιγίνεται, καὶ βρονταὶ καταῤῥύγνυνται, καὶ ἀστραπῶν ἐξάλματα συνεχῆ, φόβον ἐμβάλλοντα τοῖς παροῦσιν οὐ φορητόν.

[8] Ἅπερ ὁ ἱερὸς Αὐξέντιος θεασάμενος, (ἦν γὰρ καὶ θείων μηνυμάτων οὐκ ἀμαθὴς) τὴν μὲν ξηρανθεῖσαν χεῖρα τοῦ παθόντος προσάγει τοῖς λειψάνοις, οὐχ ὡς αὖθις τὰ ληψομένην, ἀλλ᾽ ὡς αἰτησομένην μᾶλλον ἀφθέγκτως συγγνώμης ὑπερ τῆς τολμῆς, καὶ τευξομένην τῆς θεραπείας. Πολλῷ γάρ σε ρἇον, ἔλεγεν, ἀγαθὸν ὄντα, καὶ τοῦ ἀγαθοῦ μιμητὴν, τοῦ βλάψαι τὸ θεραπεῦσαι· καὶ ἐκεῖνο παρέσχε καὶ μὴ βουλόμενος, πῶς οὐχὶ μᾶλλον τοῦτο κατὰ γνώμην δώσεις; ἰᾶται τοιγαροῦν ἡ παθοῦσα χεὶρ, καὶ κήρυξ γίνεται τῆς τοῦ ἰασαμένου καὶ δυνάμεως καὶ χρηστότητος· τὸ μὲν ἀπὸ τῆς παιδείας, τὸ δὲ ἀπὸ τῆς μετὰ τὴν ἐπίγνωσιν τοῦ σφάλματος θεραπείας. Τολοιπὸν τοίνυν ὁ ἀρχιερεὺς τὸν ἰερὸν τάφον δοξολογίαις τε καὶ ὕμνοις τιμήσας, τὸ ἀρχαῖον ἀποδίδωσι αὐτῷ σχῆμα, τῷ κοσμιοτέρῳ μόνῳ τὴν παραλλαγὴν ἔχοντι. Οὕτω δοξάζει Θεὸς τοὺς αὐτὸν δοξάζειν προελομένους, οὕτω μεγαλύνει τοὺς μεγαλυνόντας. Οὐ τὸ πᾶν ἐνταῦθα διδοὺς, οὔμενουν· ἀλλὰ τὰ μέλλοντα τούτοις τεκμαίρεσθαι παρεχόμενος· τὰ γὰρ ἐνταῦθα, σὺν τοῖς αἰσθητοῖς ἅπασι τὸ ἐξαίρετον ἔχῃ, ἀλλ᾽ οὖν καὶ ἀκοῇ δηλοῦται, καὶ ὄψει καταλαμβάνεται· ἁ δὲ τοὺς ἁγίους ἐκεῖ περιμενει, οὔτε ὀφθαλμὸς εἶδεν, καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε, οὔτε εἰς ἀνθρωπίνην ἀνέβη καρδίαν· τοιαῦτα γὰρ ὡς ἐμάθομεν, τὰ πρὸς θεοῦ τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτὸν τεθησαυρισμένα. Ὧν γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὧν ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν.

[Nicetas genere Gotthus, moribus præstans,] Victricia martyris Nicetæ hodie celebramus certamina, non quem princeps Apostolorum Petrus erudiit, & qui Clementis fuit frater a, & quem Commodus tyrannus propter Christum illato consummavit martyrio. Non convenimus, ut hujus celebremus certamina: sed quem (quod ad laudem quidem est præclarius & præstantius) regio tulit barbara, mores vero enutrierunt barbari: & innatam nobilitatem minime adulterarunt b. Sciunt omnes fluvium Istrum, magnitudine quidem inter fluvios clarum, quem lingua ejus regionis appellat Danubium. Gotthos autem, qui illo tempore excesserant e patria c, fluvius habebat accolas. Hic ergo admirandus Nicetas, natus e Gotthicis seminibus, & primum honorem apud illos nactus, tam propter claritatem generis, quam propter aliam animi & corporis indolem & dexteritatem, non erat vita Gotthus, nec moribus, nec fide. Nam genus quidem vincebat ingenium: amor autem in Christum, barbaram opinionem: studium vero virtutis, intemperantiam Gotthicam & feritatem.

[2] [a Theophilo fuit instructus: clades Athanarici Gotthorum regis,] Hic autem in adolescentia hauserat sacra fluenta doctrinæ Theophili. Quem quidem Theophilum d, cum ejus fidei fuisset commissus Gotthorum pontificatus, accepimus interfuisse primæ universali synodo Nicænæ, manuque & lingua apud omnes confirmasse dogmata pietatis. Cum autem non multum intercessisset temporis, & in gente Gotthorum bella erupissent intestina, & essent divisi in duas partes, & uni quidem præesset Phritigernes, altera autem valde terribili pareret Athanaricho, hic Athanarichus, suscepta maximis copiis expeditione adversus Phritigernem, qui erat quidem ejusdem generis, sed erat ab eo avulsus, victoria parta, erigit trophæum. Quamobrem Phritigernes in rebus suis afflictis spectavit ad Romanam dexteram, & veniens transfuga, petivit auxilium. Valens autem Christi inimicus, eo tempore tenebat sceptra Romana. Qui cum jussisset iis, qui erant in Thracia, militibus ferre opem exuli. Phritigernes, Thracio exercitu accepto, & eo, qui sibi remanserat, transmittit Istrum. Itaque ferentes divinam Christi Crucem, præcedentem omnes suas copias, prælio confligunt cum adversariis, & eum, qui vicerat, facile vincunt, & illius multitudo partim quidem cæditur, partim capitur, cum Athanarichus e turpissime cum paucis suæ vitæ fuga consuluisset.

[3] [crescente apud Gothos fide,] Hæc fuit causa & occasio, cur multi ex iis, qui præcesserunt, Gotthis f, religionem amplexi sint Christianam. Urphilus g autem fuit Theophili successor in munere pontificali, qui cum eo quoque synodo Nicenæ interfuerat eadem sentiens, & postea consederat cum iis, qui Constantinopoli in secunda sancta synodo fuerunt congregati. Hic cum esset vir prudens & doctus, invenit figuras literarum, & sonos Gotthicæ voci convenientes: & cum in eis sacram nostram & divinitus inspiratam Scripturam e Græca in linguam Gotthicam vertisset, omni studio & diligentia effecit, ut eam discerent, qui erant suæ gentis. Quamobrem magnum incrementum accipiebat pietas apud barbaros, & indies proficiebat. Athanarichus autem cum procedente tempore se a damno, quod acceperat, recreasset, & in locum pristinum revertisset, non pervenit tamen ad pietatem: sed multos quidem ex Christianis Gotthicis & barbaris subjiciebat suppliciis: magis autem movebatur adversus generosum Nicetam, qui & generis claritate, & pietate superabat eos, qui erant sui generis.

[4] [occasio fuit persecutionis, in qua occisus est S. Nicetas.] Gratiano autem pio & clementi Romanum ac paternum administrante imperium, impius & cædem spirans Athanarichus, ipse per se adversus pios cædem parabat, & efficiebat, ut qui ei parebant, ipsum imitarentur. Isti ergo Dei hostes execrandi, occultata h quotidie impietate, Martyris causa indignabantur, cum pietas Martyris in dies prædicaretur, discruciabantur animis, minabantur, aggrediebantur eum de medio tollere. Quæ quidem Nicetas parum curans, nihilominus pergebat prædicare pietatem. Tandem in iram apertam erumpentes, repente Martyrem invadunt eo tempore, quo prædicabat, ipsumque rapiunt, & vi trahunt, & urgent, ut fidem abjuret. Sed ille quidem nec verbis, nec factis desistens a pietate, & libera Christi confessione, & ab honorando eo ut Deo, ludum & irrisionem esse ostendebat illorum invasionem. Illi autem cum contrivissent partes ejus corporis, (o insaniam) eum etiam in ignem injiciunt. Sed sic quoque patiens Sanctus, neque lingua desistebat Deum hymnis celebrare, neque corde in eum credere. Quocirca ad finem usque immobilem servans confessionem, cum multis aliis, qui erant ejusdem generis & fidei, dignus fuit habitus coronis martyricis, anima sua in manus Dei tradita.

[5] [Hujus corpus clam sublatum, & in Ciliciam portatum,] Marianus autem quidam vir pius, Cilix genere, ex civitate, quæ illic est, ortus, nomine Mopsuestia i, illo tempore versans in locis, quæ sunt circa Istrum, propter fidei conjunctionem & morum similitudinem, quæ quidem magna ex parte inter se conveniunt, evaserat Martyri familiaris & amicus, & degebat in eisdem ædibus multo tempore. Hic postquam ille finem accepisset martyricum, considerabat, & multas apud se versabat cogitationes, quonam modo posset corpus Amici accipere, maxime tali fine ornatum: volebat enim ab ipso non separari, quantum poterat, etiam post mortem. Cum ergo sic consideraret, tandem intempesta nocte propter metum Athanarichi, (ipse enim non permittebat, ut acciperetur corpus Martyris) accedens in eum locum, in quo erant projectæ Sanctorum reliquiæ, quoniam ignorabat, quodnam esset, quod quærebatur, ab eo docetur, a quo Magi didicerunt illius adorationem. Virtus enim quædam cælestis & incorporea, stellæ forma suscepta, bonum præcedebat Marianum aperte & evidenter, neque destitit hoc facere illa stella, quæ apparebat, donec ostendit id, quod desiderabatur. Id autem erat non reliquiæ aliquæ & pars, sed corpus integrum illius vere beatæ animæ. Quod quidem apparuit igne fuisse potentius, sicut etiam volebat ejus appellatio, nisi quod solum quædam servabat vestigia, neque ea aperta, sed ut tantum appareret, id cum igne esse congressum. Hoc ergo sacrum corpus cum thecæ imposuisset, martyricis, ut oportet, & sacris id honorans orationibus, transfert in suam patriam k.

[6] Et cum sic maneret in domo privata, publicas tamen effundebat curationes. [ubi ecclesia Sancto erecta Mopsuestiæ:] Etenim cum esset domus bonæ animæ, non satis habebat unis ædibus sua circumscribere miracula: sed erat communes deliciæ Mopsuestanorum, immo vero eorum quoque, qui aliunde ventitabant, usus fructus, qui non consumebatur. Procedente autem tempore, templum quoque excitatur Martyri, & ipsum corpus suscipit venerandum, apertissima de cætero conferens beneficia, & resistens omnibus morbis & vitiis. Illa tamen domus, quæ Athletam primo accepit hospitio, ditatur pollice sacræ illius manus, & hanc propriam gratiam amico Mariano dat ille egregius Nicetas, honorans amicitiæ leges & hospitalitatis. Quod quidem nulli alii sinit facere, in hoc quoque amico gloriam tribuens. Etenim Auxentius l, qui erat dictæ civitatis episcopus, cum aggressus esset ejus corporis aliquid dividere & accipere, nihil quidem accepit eorum, quæ volebat: eum autem non parvus invasit metus, nec ejusmodi, ut non in apertum prodiret, aut lateret, sed quo ejus quoque anima fuerit valde agitata, & alios docuerit iis, quæ vidit, & terrore, quo est affectus, ut nemo deinceps manum audacem porrigeret, neque ullam partem ejus corporis, cum esset præter ipsius sententiam, avelleret.

[7] Quonam modo autem metus hic acciderit, & quibusnam verbis prohibitus fuerit, [cum episcopus, aperto sepulcro, reliquias vellet dividere,] ne aggrederetur, explicabimus. Excitavit hic quidem pontifex, amicus martyrum, templum victoria insignibus martyribus, Taracho, Probo & Andronico m, quod positum est ante muros civitatis Mopsuestiæ. Cum autem ipsorum Sanctorum ei deessent reliquiæ ad consecrationem templi ædificati, eas autem haberet urbs illi propinqua, nomine Anabarza n, ei promissa parte reliquiarum hujus præclari Nicetæ, illorum martyrum accipit reliquias. Cum itaque oporteret impleri id, quod promissum fuerat, & sepulcrum fuisset effossum, & sublatus esset lapis, qui fuerat impositus, protinus quidem confringitur marmor, nulla apparente causa: apparet autem mortuus, habens membra honeste composita, & corpus a priori corpore nihil differens. Cum ergo eum oporteret accipere partem corporis, & illud tetigisset manus ejus, qui sepulcrum effoderat (hic mihi attendendum est) nihil quidem ea accipit, fit autem mox arida, metusque & tremor statim invadit eum, qui id ausus fuerat. Deinde fit terræmotus, & erumpunt tonitrua, & frequentia micant fulgura, iis, qui aderant, afferentia metum intolerabilem.

[8] [variis prodigiis ab eo consilio deterretur.] Quod quidem cum sacrosanctus adspexisset Auxentius, (satis enim intelligebat, quid Deus significaret) ejus quidem, qui passus fuerat, manum aridam adducit ad reliquias, non ut rursus aliquid accepturam, sed potius ut tacite petituram veniam audaciæ, & consecuturam curationem. Est enim, dicebat, tibi, o Sancte, multo facilius, cum sis bonus, & boni imitator, curare, quam lædere: Et si illud vel nolens præbuisti, quomodo non hoc magis dabis ex tui animi sententia? Curatur itaque affecta manus, & prædicat virtutem & bonitatem ejus, qui curaverat, illam quidem ob castigationem, hanc vero ob sanationem post agnitionem erroris. Deinde vero pontifex, cum sacrum ejus sepulcrum honorasset hymnis & glorificationibus, ei pristinam figuram restituit, nulla in re mutato, nisi quod se habebat melius & honestius. Sic glorificat Deus eos, qui ipsum glorificant: sic magnificat eos, qui ipsum magnificant. Non universum hic donans; minime: sed ex his futura præbens conjicienda. Nam quæ hic dantur, etsi inter omnia sensilia sint præstantissima, auribus tamen significantur, & oculis comprehenduntur. Quæ autem illic Sanctis manent, neque oculus vidit, neque auris audivit, neque in cor hominis ascenderunt. Talia enim sunt, ut didicimus, quæ a Deo parata sunt iis, qui ipsum diligunt. Quæ detur nobis omnibus consequi gratia & benignitate Domini nostri Jesu Christi: cui gloria & potentia in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a In versione Latina legitur socius; sed Græca phrasis clare fratrem significat. In eadem versione ad nomen Clementis additur, Pontificis, quod Græca non habent. In Recognitionibus S. Clementis occurrunt Niceta & Aquila, tamquam S. Clementis Papæ fratres. At libri Recognitionum auctoritatem non habent; neque video, Nicetam S. Clementis fratrem in Martyrologiis Græcis aut Latinis celebrari. Forte auctor ne insinuare quidem voluit, talem ullibi reperiri Sanctum; sed solum dicere, de tali se non loqui.

b Hic multa verba Latine erant omissa.

c Certum est, Gothos non semper in Dacia ad Istrum habitasse; sed ex alia regione remotiore a Romano imperio ad Istrum progressos esse, prout postea per multas imperii provincias se diffuderunt. An vero ex Scandinavia, sive ex hodierno regno Suecico, ut vult Jornandes, ortum duxerint, non est hujus loci inquirere.

d Theophilus Gothiæ metropolita concilio Nicæno revera subscriptus legitur.

e Jam in Commentario num. 7 monui, totum hoc bellum non videri certum, & fortasse ex sola confusione ortum esse. Aliquid tamen veri subesse potest, si Fritigernes cum Valente fœderatus fuit,quando hic anno 367 contra Gothos bellum gessit, clade Athanarici anno 369, secutaque eodem anno pace finitum.

f Erant quidem inter Gothos Christiani non pauci; sed ea occasione multo plures converti potuerunt.

g Urphilas aut Urphila communius vocatur ab aliis. Aliqua hic non recte de ipso dici videntur. Consule itaque de Ulphila dicta in Commentario num. 9 & 10, ex quibus liquet, non de secunda synodo œcumenica intelligi posse mox sequentia, si vera sunt, sed de synodo Arianorum anni 360.

h Hic dissentit interpretatio Latina apud Lipomanum, illaque nequit conciliari cum apographo nostro Græco: res tamen est nullius momenti pro historia.

i Mopsuestia urbs est episcopalis Ciliciæ, apud geographos & historicos satis nota. Aliquem autem ex Cilicia fuisse apud Gothos, non debet videri incredibile; cum S. Augustinus num. 5 Commentarii testetur, se egisse cum fratribus, qui illic similiter fuerant.

k Additur in Latina versione: Et tunc ipsum domi suæ deponit. At illa non sunt in apographo nostro Græco. Ex sequentibus tamen liquet, in privata domo corpus fuisse positum.

l In catalogo antistitum Mopsuestenorum apud Lequien tom. 2 Orientis Christiani col. 890 & seq. duo reperiuntur Auxentii, quorum primus S. Niceta videtur paulo antiquior, aut certe eidem non supervixisse. Alter Auxentius, qui ex solis fere diptychis innotescit, secundum ordinem ibi fixum sedit seculo quinto. Hoc autem tempus satis congruit hic relatis.

m Præclari hi martyres, qui passi sunt in Cilicia, coluntur legunturque in Martyrologio Romano ad XI Octobris, ubi eorum danda sunt Acta.

n Anazarba, alias Anazarbus, subinde etiam dicta Cæsarea ad Anazarbum, montem vicinum, a quo nomen traxisse creditur, in divisione Ciliciæ facta est metropolis Ciliciæ secundæ. Passos in ea urbe sanctos martyres Tharacum, Probum & Andronicum, ex sinceris horum Actis ostenditur. Ceterum quæ sequuntur Græca, prolixiora paulo sunt quam Latina; sed Latina verba sufficiunt ad rem exponendam.

DE S. ALBINO EPISCOPO CONF.
LUGDUNI IN GALLIA.

Sec. IV aut V.

SYLLOGE.
De cultu, reliquiis, ætate & gestis.

Albinus episc. conf., Lugduni in Gallia (S.)

AUCTORE J. S.

Inter antiquiores episcopos Lugdunenses fuisse Albinum aliquem, eumque ut Sanctum cultum, [S. Albini memoria in vetustis Martyrologiis,] evincunt vetusta Martyrologia, & confirmant omnes passim catalogi episcoporum Lugdunensium, quamvis alias obscura admodum sit gestorum Sancti memoria. Hieronymiana apud Florentinium ad hunc diem ita habent: Lugduni Galliæ depositio Albini episcopi. Codex Corbeiensis plane consonat, excepta prima voce, quæ est Lugduno. Epternacensis habet: Lugduno Appini episcopi, luxato nonnihil Sancti nomine. Hisce consentit Rabanus, ita Sanctum memorans: Lugduno Galliæ depositio Albini episcopi. Baronius & Florentinius etiam Bedam laudant: sed id intelligendum est de Martyrologio non admodum vetusto, cui Bedæ nomen fuit tributum: nam nec Beda, nec Florus, uti nec Ado, nec Usuardus; Albinum Lugdunensem memorarunt. Reperitur tamen in Richenoviensi, apud nos tom. VII Junii edito, his verbis memoratus: Lugduno, Albini episcopi; uti & in aliis quibusdam sine loco, & nomine etiam corrupto in Augustano. Ad Wandelberti versus additum est stylo soluto: Et depositio Albini episcopi. Accedit Martyrologium Autissiodorense apud Martenium tom. 6 Collect. ampl., ubi legitur; Lugduno Galliæ B. Albini episcopi.

[2] Ex recentioribus martyrologiis Albinum non pauci etiam commemorarunt. [uti & in hodierno Romano reperitur:] Duos tantum afferam. Baronius in Romano sic breviter habet: Lugduni S. Albini episcopi. Saussayus in Gallicano Sanctum tali exornat elogio: Eodem die Lugduni sancti Albini episcopi & confessoris, qui beato Justo pontificium abdicanti sublectus, se absolutissimum exemplar totius justitiæ ac religionis clero populoque suo exhibuit, vita integerrimus, doctrina præcellens, cultu pietatis præcipuus. Cujus affectus studio sancti Stephani protomartyris basilicam inædificavit itidemque consecravit, in qua post absolutum gloriosi præsulatus decursum humatus, beatitudinis suæ præcipua dedit insignia. Hæc quidem oratorio magis quam historico stylo sunt exposita, ideoque parvi facienda, quæ de doctrinæ præcellentia traduntur. Attamen quæ dicuntur de gestis Sancti, aliunde satis probantur.

[3] Nam successorem S. Justi fuisse S. Albinum, aut, [ætas Sancti, qui ecclesiam S. Stephani erexit.] ut nomen in antiquis catalogis scriptum dicitur, S. Alpinum, catalogi omnes consentiunt. Ex hisce ætas S. Albini, & initium episcopatus utcumque colligitur. Nam, ut probatum est in S. Justo ad 2 Septembris, hic Sanctus fuit in concilio Aquileiensi anno 381; sed verisimiliter non diu post, relicto episcopatu, in eremum secessit. Albinus igitur episcopatum susceperit inter annum 380 & 390. Quot vero annis fuerit episcopus, omnino incertum est. Hinc æque est incertum, utrum eodem seculo quarto obierit, an quinto. Quod spectat ad constructionem ecclesiæ S. Stephani, hanc plures alii affirmant. Hac de re Severtius in Archiepiscopis Lugdunensibus pag. 34 ita scribit: Ex Homiliario basilicæ S. Irenæi & veteri Ms. Martyrologio collegialis ecclesiæ Belli-jocensis, ipse construxit simul ac dedicavit ecclesiam S. Stephani in urbe Lugdunensi, erectam sane in cathedralem, quando aut quamdiu archiepiscopi suam eo sedem transferre non dubitarunt. Hisce assentitur Theophilus Raynaudus in Hagiologio Lugdunensi pag. 29, & passim alii.

[4] [Corpus dicitur servari in ecclesia S. Justi:] Addit Severtius, corpus S. Albini in æde jam dicta S. Stephani tumulatum dici a Sarrazino; sed contra hunc ita disserit: Aut sane tutius jacet in ecclesia S. Justi, ex præfato Homiliario antiquiore. Cujus rei veritas nobis comperta nuper est ex apprehenso Ms. doctorum (loquitur de octo doctoribus, qui tumulos in ecclesia S. Justi lustrarunt) mox in Vita S. Justi assertorum, hoc typi ligamento: “Item in alio sepulcro corpus B. Alpini confess. & archiepisc. Lugdunensis inventum est: quod juxta tumulum gloriosi confessoris S. Justi situm erat. Tum id sepulcrum propalatur per ipsius epitaphium, in quo nomen ipsius cum præclaris medicis * manifestatur”. Consentit laudatus Raynaudus his verbis: Sacrum ejus corpus in S. Stephani ecclesia, quam ædificarat, tumulatum prodit Leonardus Sarrazinus apud Democharem. Sed prisca scriptura sacrorum pignorum ecclesiæ S. Justi eum ibidem tumulatum confirmat. Hoc itaque etiam videtur corrigendum in dato num. 2 elogio Saussayi.

[5] [confessor habendus est, non martyr, & nomine Albinus.] Ceterum Severtius multa ratiocinatur de genere S. Albini, eumque conatur nobilissimis familiis Romanis inserere. At illa tam parum fundata sunt, ut ne expendi quidem aut refutari mereantur. Hinc æque inepta sunt; quæ de martyrio Sancti ex illis colligit. Illustri genere natum fuisse Sanctum, ex dignitate episcopali & nomine satis est verisimile. Martyrem fuisse, omnino est improbabile; tum quia ut confessor in antiquissimis Fastis annuntiatur, tum quia sub imperatoribus Christianis, Theodosio I & Honorio vitam traduxit. De nomine etiam aliqui dubitant, creduntque dictum potius fuisse Alpinum quam Albinum, quia nomen in vetustis catalogis Alpinus scribitur. Verum non videtur mihi dubitandum, quin in vita sua Albinus fuerit dictus, quemadmodum nomen in Fastis vetustissimis exprimitur. Quod vero Alpinus in catalogis fuerit scriptum, ortum existimo ex dialecto populorum, qui post mortem S. Albini Galliam occuparunt, & litteram b in p more suo mutaverunt.

[Annotata]

* meritis, opinor

DE SS. ARCHIO ET ARCHEON MM.
NICOMEDIÆ IN BITHYNIA.

[Commentarius]

Archius M. Nicomediæ in Bithynia (S.)
Archeon M. Nicomediæ in Bithynia (S.)

AUCTORE J. S.

Hi duo Martyres in Apographis Hieronymianis a Florentinio editis Nicomediæ ubique attribuuntur. Textus ab ipso datus, cui etiam codex Blumianus videtur consentire, cum nullam observaverit differentiam, sic habet: In Nicomedia civitate natalis sanctorum Archii, & Archion. Consonat satis codex Corbeiensis: In Nicomedia natalis sanctorum Arcii, Archeon. Antverpiensis unum dumtaxat exhibet hoc modo: Nicomedia Artei. Alibi hosce non invenio: neque his plura addenda censeo.

DE S. MAMILIANO EPISC. PANORM.
IN INSULA QUADAM MARIS ETRUSCI.

Probabilius Sec. V.

SYLLOGE HISTORICO-CRITICA.

Mamilianus, episcopus Panormitanus, in insula quadam maris Etrusci (S.)

AUCTORE J. S.

§ I. Sancti nomen in Fastis recentioribus & cultus variis diebus: corporis pars major Suanæ in Tuscia, aliquæ partes aliis locis.

De S. Mamiliano episcopo variis diebus in Fastis suis agunt Octavius Cajetanus & Philippus Ferrarius. [Memoria Sancti in Fastis sacris ad varios dies] Prior ad XV Septembris ita habet: Panhormi S. Mamiliani episcopi & martyris initio principatus Constantini Magni. Laudat pro hisce tabulas Panormitanæ & Suanensis in Tuscia ecclesiæ. Ferrarius in Catalogo generali ad eumdem diem de Mamiliano ista memorat: Suanæ in Tuscia sancti Mamiliani episcopi Panormitani. At in Catalogo Sanctorum Italiæ Mamilianum prolixiori elogio celebrat ad V Septembris, ex solo forsan lapsu memoriæ: nam & ibidem in indice assignatur XV. Inter auctaria Usuardi Solleriani memoria Mamiliani confessoris celebratur sine loco in codice Vaticano ad XIII Septembris, uti & in Hieronymianis apud Florentinium, latius laudandis § 3. Ad XVI Junii de S. Mamiliano iterum sic habet Cajetanus: Suanæ, Tusciæ urbe, prima inventio corporis S. Mamiliani episcopi Panhormitani, ut illo die apud nos observatum est in Prætermissis. S. Mamiliani non meminit Martyrologium Romanum: Baronius tamen in Annotatis ad illud die X Novembris de S. Mamiliano episcopo Panormitano, ut Suanæ in Tuscia defuncto, ibique sepulto, mentionem facit. Ad eumdem Junii diem Castellanus Mamilianum inseruit Martyrologio Universali.

[2] Rursum ad XIX Aprilis de S. Mamiliano agit Cajetanus, [annuntiata: atque etiam, ut videtur 12 Martii Romæ;] ita scribens: Suanæ, Tusciæ urbe, secunda inventio corporis S. Mamiliani episcopi Panhormitani. Eadem plane habet Ferrarius; quemadmodum annotarunt Majores nostri in Prætermissis ad illum diem. In Martyrologio Romano ad XII Martii annuntiatur Romæ S. Mamilianus martyr, de quo & Majores nostri eodem die egerunt. Credidit Baronius, Mamilianum illum esse eumdem cum S. Mamiliano presbytero & martyre, de quo agunt Acta S. Urbani Papæ, apud nos edita ad XXV Maii. At ea opinio nequaquam est certa: Mamilianus enim ille ab antiquioribus sine loco memoratur, ita ut recentiores ob cultum potius illum Romæ annuntiasse videantur, quam quod scirent Romæ martyrio coronatum esse. Si tamen aliqui crediderunt, Romæ passum esse Mamilianum die XII Martii, ut alios quosdem deinde scripsisse videbimus, illorum opinio ex conjecturis incertis tantum concepta videtur. Porro Romæ in ecclesia B. Mariæ Montis Cæli ad XII Martii S. Mamilianus colitur ut episcopus & martyr, quemadmodum inferius ostendam, quando agam de reliquiis S. Mamiliani ibidem servatis. Quapropter non video dubitandum esse, quin Maurolycus, Galesinius, Baronius, & plerique alii recentiores designatum voluerint Mamilianum illum, qui Romæ in dicta ecclesia colitur illo ipso die, quo annuntiatur.

[3] [licet Maximilianus quidam eodem die passus sit in Africa.] Hunc Galesinius & Baronius, ut dixi, crediderunt esse S. Mamilianum presbyterum, socium S. Urbani Papæ, & in hujus Actis memoratum. Verum Mamilianus ille erat presbyter; at, qui colitur XII Martii, pro episcopo habetur & colitur, imo & Panormitanus fuisse episcopus creditur. Itaque omnino existimo, recentiores martyrologos agere de S. Mamiliano episcopo, licet omiserint episcopi titulum, sive id fecerint, quod Sanctum non satis haberent cognitum, sive alia de causa. Mabillonius tom. 4 Analectorum pag. 566 edidit Acta Maximiliani eodem die XII Martii anno 295, Tebestæ in Numidia passi, quia militiam detrectabat, quam sibi ut Christiano putabat illicitam, sed in Annotatis dicit: Maximiliani hujus nomen non invenio in Martyrologiis. Ruinartius eadem Acta recudit in Actis Martyrum sinceris pag. 300, ibique existimat, ipsum memorari ab Adone & Notkero; Mamilianum vero substitutum esse pro Maximiliano Africano. Ejusdem sententiæ sunt Tillemontius tom. 4 Monument. in Maximiliano, Bailletus ad XII Martii, Castellanus in Martyrologio universali, & Georgius in Annotatis ad Adonem, ambo ad eumdem diem, imo & Sollerius noster ab ea opinione parum recedit in Observationibus ad Usuardum. Observatio illorum sane plausibilis primo intuitu apparet, potestque vera esse de S. Maximiliano, quem apud Notkerum & Adonem eodem die annuntiatum habemus; sed non spectat ad Mamilianum, ob cultum Romæ annuntiatum.

[4] Quod spectat ad varias festivitates; dies XV Septembris pro natali habetur, [Variæ Sancti festivitates.] quod Sanctus credatur eo die obiisse. At XVI Junii prima Inventio corporis celebratur, uti & secunda inventio memoratur die XIX Aprilis. Attamen hæc ultima corporis inventio non amplius memoratur in nuperrimo Martyrologio Panormitano, quod impressum est anno 1742. Hinc colligo, istam festivitatem aut numquam fuisse usitatam Panormi, aut deinde omissam. At in novo hoc Martyrologio alia memoratur solemnitas, Dominica secunda Octobris celebranda, ob acceptum Panormi anno 1658 caput, sive reliquias aliquas capitis, Sancti. Martyrologium istud ita habet: Panormi translatio capitis S. Mamiliani martyris, civis, archiepiscopi, & patroni principalis ejusdem urbis, quod Alexander VII, Pontifex Maximus, Petro Martinez Rubio archiepiscopo indulsit, ut e Romana S. Mariæ Montis Cœli ecclesia Panormum transferret, ubi anno MDCLVIII, ad urbis præsidium & ornatum, magnificentissima pompa exceptum est. In eodem Martyrologio duæ aliæ festivitates, nimirum natalis XV Septembris, & Inventio prima XIV Junii, alio modo annuntiantur, ut duo natales videlicet; quia auctor credidit, duos esse Mamilianos, ambos episcopos, imo etiam cives Panormitanos; sed alterum martyrem, alterum confessorem. At illa opinio inferius refutabitur, ideoque ipsa Martyrologii verba non recito.

[5] Quod spectat ad reliquias S. Mamiliani, earum pars major servatur Suanæ in Tuscia. [Corporis pars major Suanæ in Tuscia:] Est autem Suana civitas quidem episcopalis sub archiepiscopo Senensi, sed modicissima & prope deserta, sita in ea parte Tusciæ, quæ olim paruit reipublicæ Senensi, versus Tusciam Pontificiam. De corpore ejusque inventione Octavius Cajetanus in Animadversionibus ad Acta Sanctorum Siculorum tom. 1 pag. 120 ita scribit: Auctore me, cum Senarum oram, ac diœcesim Suanensem ad excursionem animarum obirem, corpus S. Mamiliani episcopi Panhor. Suanæ inventum in ecclesia ejus nomini dicata, incisum marmore epigramma docuit. Hic jacet corpus Sancti Mamiliani Panhormensis episcopi. Ingens inde mihi cupido effodiendi corporis, quod sub ara condi fama erat, factumque a me permissu Metelli Bichii, tum Suanensis episcopi, viri humanissimi ac præstantissimi, qui in aula Pauli V Pont. Max. munere auditoris deinde functus est. Itaque manibus meis ara patefacta, S. Mamiliani corpus magno omnium gaudio inventum, ac sacrosanctas nostratis Archiepiscopi reliquias, a me diu conquisitas, licuit contrectare, exosculari, venerarique incredibili lætitia animo gestiente. Eadem in urbe crypta ostenditur, quam illam ipsam puto, quæ sanctorum Martyrum domicilium, dein sepulcrum fuit. Hæc ille de inventis S. Mamiliani reliquiis Suanæ, ubi ipsum credidit obiisse. Verum locus mortis postea accuratius a nobis examinabitur.

[6] [caput Romæ,] Porro non contendit Cajetanus, totum S. Mamiliani corpus Suanæ servari, sed de partibus aliquot mox varia memorat. Primo ait, caput haberi Romæ in ecclesia B. Mariæ Montis Cæli, ubi ad aram pendet tabella, quam, inquit, legi exscripsique. Verba tabellæ ita recitat: In hoc altari sunt corpora SS. Mamiliani episcopi, Golbodei, Astotii, Proculi, ac Nymphæ Virg. & Mart. Tum recitat Antiphonam & Orationem, de omnibus istis Martyribus ibidem inventam hoc modo:

Antiphona. Isti sunt Sancti, qui pro Dei amore minas hominum contempserunt, SS. Martyres in regno cælorum exsultant cum angelis. O quam pretiosa est mors Sanctorum, qui assistunt ante Dominum, & ab invicem non sunt separati.

℣ Lætamini in Domino, & exsultate justi.
℞ Et gloriamini omnes recti corde.

Quæsumus, omnipotens Deus, ut sicut nos jugiter sanctorum martyrum tuorum, Mamiliani episcopi, Golbodei, Astotii, & Proculi, atque Nymphæ virginis commemoratione lætificas, ita semper supplicatione defendas. Per Dominum nostrum &c. Deinde observat Cajetanus, non haberi ibidem totum corpus, sed solum caput, quod more majorum corpus fuerit vocatum. Ad confirmationem hæc testatur: Vidi ego, cum in Urbe versarer, permixta ossa nonnulla, in vase ex vitro condita, cum inscriptione SS. martyrum Golbodei, Proculi & Eustotii, ac seorsim sanctorum Mamiliani ac Nymphæ capita, inaurato ex ligno thecis inclusa. Hactenus Cajetanus.

[7] [in ecclesia B. Mariæ Montis Cæli,] Piazza in Hemerologio sacro ad XII Martii, & Martinellus in Roma sacra pag. 229 agunt de corpore S. Mamiliani in ecclesia S. Mariæ Montis Cæli servato; sed neuter ei attribuit titulum episcopi, nedum episcopi Panormitani. Imo Pancirolus utroque antiquior in Opere Italico de Thesauris absconditis Urbis Romæ pag. 748, agens de ecclesia S. Mariæ Montis Cæli, vulgo Monticelli, asserit in ea haberi corpus S. Mamiliani martyris, eo ex aliquo cœmeterio translatum. Additque: De eo tamen aliud non habemus, quam quod Romæ martyrio coronatus sit die XII Martii. Hæc potius insinuarent, servari in illa ecclesia corpus S. Mamiliani martyris Romani, quam corpus aut caput alicujus Mamiliani episcopi Panormitani. Præterea in laudatis scriptoribus nulla fit mentio de aliis martyribus, quorum reliquias in eadem ecclesia servari testatur Cajetanus. Attamen vera esse dicta Cajetani, tam de titulo episcopi, dato in illa ecclesia S. Mamiliano, quam de solo capite ibidem servato, clare ostenditur ex instrumento postea facto, recitandoque num. 9, quando pars illius capitis Panormum fuit translatum. Itaque dicendum, tres allegatos scriptores non tanta usos esse diligentia ad inquirendum spectantia ad S. Mamilianum ejusque reliquias in prædicta ecclesia servatas, quanta usus est Cajetanus.

[8] Hic vero de reliquiis S. Mamiliani, quem episcopum Panormitanum existimat, paulo post subdit sequentia: [aliæ reliquiæ in Igilio & Ilua insulis] Enimvero S. Mamiliani caput Romæ est in æde S. Mariæ Montis Cæli, alterum e brachiis in insula Igilio, alterum in proxima insula Ilua: Suanæ vero maxima pars corporis in æde ejus nomini dicata servatur. Quæ hic memorantur insulæ, Igilium, alias Ægilium, & vulgo Giglio dicta, & Ilua, alias Elba, sunt in mari Etrusco non admodum longe a continente, & invicem vicinæ. Philippus Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ ad V Septembris in Annotatis ait: Ex monumentis ecclesiæ Suanensis (S. Mamilianum) illum in insula Dianio * defunctum, in Ægilio insula proxima sepultum, indeque corpus, brachio ibi relicto, Pio II Pontifice Maximo, translatum apparet. Nescio, quam illa sint certa, quæ de reliquiis servatis in Igilio & Ilua insulis tradunt laudati scriptores, ita ut rei totius fidem penes ipsos relinquendam putem.

[9] Certius est, partem capitis, quod majori saltem ex parte servabatur in ecclesia S. Mariæ Montis Cæli, [pars capitis, quod Romæ servabatur,] ut vidimus num. 6, anno 1658 translatam esse Panormum, ibique magna cum lætitia & cum summo honore exceptam. Harum reliqularum traditio Romæ facta est die XVII Octobris anni 1657, ut liquet ex Actis per notarium scriptis, quæ Josephus Vincentius Marascia in Opusculo de duobus Mamilianis pag. 53 recitat hoc modo: In nomine Domini. Amen. Præsenti publico instrumento cunctis ubique pateat evidenter, & notum sit, quod anno a Nativitate D. N. Jesu Christi millesimo sexcentesimo quinquagesimo septimo, Ind. undecima, die vero decima septima Octobris, Pontificatus autem SS. in eodem Christo Patris, & D. N. D. Alexandri divina providentia Papæ septimi, anno ejusdem tertio, illustrissimus & reverendissimus D. Marcus Antonius Oddus, episcopus Hieropolitanus, Em. & Rev. D. Cardinalis vicarii vices gerens, mihi notario optime cognitus, asserens habuisse in mandatis a SS. D. N. Alexandro Papa Septimo, ut partem capitis S. Mamiliani, primi episcopi Panormitani, quod conservatur in Ven. ecclesia B. Mariæ in Monticellis de Urbe, consignaret illustrissimo & reverendissimo Don Petro Martinez Rubio, Albarozzinæ diœc., archiepiscopo Panormitano, ad majorem omnipotentis Dei gloriam, & prædicti S. Mamiliani venerationem, volens supradicti Sanctissimi mandatis parere, accessit una cum dicto Ill. & Rev. domino archiepiscopo, meque notario, ac testibus infrascriptis, ad prædictam Ven. ecclesiam, eoque perventus, vocavit D. economum prædictæ ecclesiæ, cui significavit prædictum Sanctissimi ordinem.

[10] Factaque brevi oratione ante altare majus, jussit per dictum economum aperiri conservatorium reliquiarum, [donata anno 1657 archiepiscopo Panormitano,] situm a cornu euangelii in pariete in loco eminenti, & ab eo asportari supra dictum altare majus argenteum dicti S. Mamiliani, prout asportatum fuit in continenti, aperiendo clave dictum conservatorium, & fractis nonnullis clavis ferreis, quibus dictum caput argenteum claudebatur, per artificem ad hunc effectum ibi vocatum. In quo quidem capite argenteo multum antiquo ab una parte sunt incisa hæc præcisa * sc̄o Mamiliano ep̄o, ab alia parte aliæ litteræ, videlicet: A. D. MCCCCLVI. Et postquam fuit ab eodem Illustriss. D. V. gerente, & aliis supradictis prædictum caput veneratum; idem Illustris. D. V. gerens, ponens manum suam dexteram intus caput argenteum, extraxit cranium capitis prædicti S. Mamiliani cum parte capitis, divisi in pluribus partibus: quarum magna pars fuit reposita in eodem capite seu imagine argentea, una cum duabus aliis particulis & uno fragmento: duas vero partes mediocres, quarum altera continet partem oculi, & alia versus auriculam, & alias tres particulas consignavit dicto Illustris. & Rev. D. archiepiscopo de ordine SS. D. N. Papæ, ut supra, ibidem præsenti, & maxima cum veneratione & gratiarum actione recipienti: eidemque, ut penes se prædictas sanctas reliquias retinere, ab Urbe extrahere seu transmittere, in quacumque ecclesia, oratorio, seu pio loco, tam publico quam privato, etiam publicæ venerationi exponere possit & valeat, licentiam & facultatem in Domino concessit & impartitus fuit.

[11] [ut liquet ex Actis donationis:] Deinde vero dicta imago argentea per dictum artificem fuit clausa ad pristinam formam, sigilloque dicti Ill. D. V. gerentis super dictis clavis, octo in locis cera Hispanica sigillata, ita & taliter, quod non possit amplius aperiri, nisi laceratis & devastatis dictis sigillis, & reposita in dicto conservatorio, statim clauso sua solita clave. In quo quidem conservatorio a parte exteriori, & in illius summitate sunt scripta magnis litteris hæc verba antiqua, scilicet: Caput S. Mamiliani episcopi et martyris. In parte vero interiori alia verba, scilicet: Pars capitis S. Nymphæ virginis et mart. Quæ omnia hic pro veritate adnotavi, non solum modo & forma prædictis, verum etiam omni alio meliori modo &c. Super quibus omnibus & singulis petitum fuit a me eodem notario publico infrascripto, ut de prædictis unum vel plura publicum seu publica conficerem atque traderem instrumentum & instrumenta, prout opus fuerit, & requisitus ero. Actum Romæ in prædicta Ven. Eccl., præsentibus &c. Ill. & Rev. D. Jo. Francisco de Zarate sacræ Rotæ auditore; Ill. & Rev. D. Francisco Diez de Cabrera canonico S. ecclesiæ Compostellanæ, a consiliis Catholicæ Majestatis in supremo S. Officii generalis inquisitionis tribunali; perillust. & admodum RR. DD. Ægidio Martinez Rubio, S. ecclesiæ Terraconensis thesaurario; & abbate D. Antonio Acata Panormitano, testibus ad prædicta & singula vocatis, habitis specialiter, atque rogatis. M. Antonius episcopus Hieropolitanus V. gerens &c. Ego Antoninus Franciscus Maria Simius, curiæ causarum Em. & Rev. D. Cardinalis vicarii notarius, de præmissis rogatus; præsens instrumentum subscripsi, & publicavi, meoque solito signo signavi, requisitus &c. Hactenus instrumentum traditionis reliquiarum, prout editum est apud Marasciam.

[12] [illa anno 1658 Panormum translata, non totum caput:] Ex hoc autem liquet, duas capitis partes mediocres, & ejusdem tres alias particulas, archiepiscopo Panormitano fuisse donatas. Non videntur partes illæ, quantum ex instrumento colligitur, tantæ molis fuisse, ut omnes simul vel decimam capitis partem constituere possint. Attamen de iis ita loquuntur scriptores Panormitani, acsi totum caput fuisset translatum ad urbem suam. Verba nuperrimi Martyrologii jam dedi num. 4, ubi dicitur Translatio capitis. Eodem modo in Annotatis ad istud Martyrologium de illa agitur translatione, acsi caput integrum accepisset ecclesia Panormitana, illudque Panormum dicitur delatum die VI Octobris anni 1658. Antoninus Mongitorius in Vita S. Mamiliani martyris eumdem translationi assignat diem, ac non minus liberaliter caput translatum scribit. Mitto alios, qui eodem modo de reliquiis capitis S. Mamiliani Panormum delatis locuti sunt. Neque debent hanc observationem meam ægre ferre eruditi Panormitani, cum amor veritatis illam extorqueat, ne quis postea ita Panormitanis caput S. Mamiliani attribuat, ut neget majorem ejus partem mansisse in ecclesia S. Mariæ Montis Cæli. Etenim nimis frequenter experti sumus ejusmodi exaggerationes, quæ aliquibus etiam antiquioribus placuerunt, non modo multis contentionibus & controversiis occasionem dare, sed ex illis innumeras quoque falsitates oriri & errores, quos amor patriæ parere solet & fovere. Verum de hisce satis.

[13] Porro aliquas etiam reliquiarum S. Mamiliani particulas assignat Marascia pag. 16, [aliæ particulæ ante Panormum delatæ:] docetque, eas suo tempore fuisse apud Salvatorem Oddum, atque anno 1609 ex ecclesia S. Mariæ Montis Cæli acceptas a Sebastiano Ugolino, Siculo sacræ theologiæ doctore. Hoc attestantur Litteræ Eminentissimi Cardinalis Arigonii, archiepiscopi Beneventani, anno 1609 datæ, quas ibi recitat. Non explicant laudatæ Litteræ, quales sint illæ S. Mamiliani particulæ. Verum ipse Salvator Oddus apud Marasciam ibidem testatur, in theca sua haberi quatuor particulas, videlicet particulam costæ, alteram ossis brachii, tertiam ossis spongiosi genu, ac tandem particulam cranii, Facile crediderim, omnes istas particulas thecæ fuisse inclusas. Utcumque tamen dubito, utrum omnes sint S. Mamiliani, an variorum Sanctorum. Certe in laudatis Cardinalis Arigonii litteris dicitur Ugolinus variorum Sanctorum Romæ reliquias accepisse, inter ceteras autem ab ecclesia S. Mariæ de Monticellis habuisse particulas S. Nymphæ V. & M., S. Mamiliani episcopi & martyris. Quare contingere potest, ut Ugolinus quatuor diversorum Sanctorum reliquias uni thecæ includendas curaverit, ut fieri solet. Sane non admodum verisimile est, quatuor diversas unius Sancti particulas eidem fuisse datas; præsertim cum solum Sancti caput in dicta ecclesia fuisse videatur, ita ut aliæ particulæ aliorum potius Sanctorum sint habendæ. At non magni momenti est illa dubitatio, sive credamus, omnes quatuor particulas esse S. Mamiliani, sive illam solam, quæ est cranii. Putem & alias quasdam ejusdem Sancti reliquias Panormi esse, acceptas verisimiliter Suanæ. Certe inter reliquias ecclesiæ domus professæ Societatis Jesu notantur reliquiæ S. Mamiliani archiepiscopi Panormitani.

[14] Apud Ughellum in Italia sacra tom. 3 col. 435 corpus S. Mamiliani Pisas cum aliis translatum fuisse dicitur seculo XII, [aliæ notabiles reliquiæ Pisis servatæ.] recitaturque inscriptio marmori incisa, quæ sic habet: Anno MCXI, sexta Maii, tempore D. Petri archiepiscopi Pisani sacra corpora SS. Mamiliani, Lustri Vendemii, Aurelii, Rustici, Infantis, & Gobuldei mart. posita fuere in hoc sacro templo D. Matthæi in ara Parvulorum. Postea A. D. MCLXXIX, Idibus Septembris a reverendissimo D. Ubaldo archiepiscopo Pisano translata fuerunt intus ad cancellos, D. Villana abbatissa. A. D. MDXCII, pridie Idus Julii, tempore Illustriss. & Reverendiss. D. Caroli Antonii Putei archiepisc. Pisani hoc digniore loco recondita sunt, D. Neria de Tortis dicti monasterii abbatissa dignissima. Ecclesia, ubi hæ memorantur S. Mamiliani aliorumque Sanctorum reliquiæ, est abbatia monialium, de qua breviter scribit Augustinus Lubin in Abbatiis Italiæ pag. 297. Illas eo translatas dicto anno affirmat Ughellus ex insula, cui Mons Christi nomen est. Est ea insula in mari Etrusco, modica & admodum montosa, de qua postmodum plura. Deinde tamen ita loquitur, acsi ex Igilio insula fuissent translatæ: quod indicium est rei non satis cognitæ. Ceterum de hisce S. Mamiliani reliquiis nullam apud scriptores Siculos mentionem reperi. Attamen ex iis, quæ de gestis ipsius Ughellus ex traditione memorat, colligi potest eumdem esse cum eo, cujus reliquiæ servantur Suanæ. Nec refert, quod utroque loco corpus esse dicatur: nam corpus esse potest duobus locis, eo nimirum sensu, quo pars valde notabilis corpus vocari solet.

[Annotata]

* Gianuti

* forte præcise

§ II. De S. Mamiliano agunt Acta varia fidei non satis probatæ, ex quibus varia dantur de Sancto: ex his de ætate, dignitate gestisque & obitu S. Mamiliani probabiliora investigantur.

[Compendium assertorum de S. Mamiliano] Octavius Cajetanus, ut ostenderet, Sanctam aliquam reperiri Siculam, Nympham nomine, ab alia ejusdem nominis Sancta distinctam, anno 1610 typis Panormitanis in lucem dedit Acta S. Nymphæ virginis & martyris in variis codicibus Mss. reperta. In hisce autem Actis varia referuntur de S. Mamiliano, quæ solum compendio huc transferam, quia Acta illa apertissime sunt fabulosa. Primo in istis S. Mamilianus asseritur episcopus Panormitanus, ac dicitur ad fidem convertisse instruxisseque S. Nympham, Aureliani præfecti filiam: quod Panormi factum traditur. Ubi conversio Nymphæ innotuit Aureliano præfecto, hic Mamilianum comprehendi jussit, & ad se adduci. Adductum vero interrogat, minisque frustra tentatum, tormentis quoque a fide amovere nequit. Deinde & filiam Nympham æque constantem in fide reperit, ac in carcerem conjicit. Postea in vas olei ferventis injecti, indeque illæsi exiisse dicuntur; mox etiam fame nequidquam cruciati in carcere, donec angelus ipsis appareret. Hujus autem angeli jussu & ductu e carcere egressi, ad mare pervenerunt, ubi navis eos excepit Romam vehendos, ut limina Apostolorum visitarent. Attamen ubi pervenerant ad montem Gilium (insula Igilium hac voce significatur, Italis Giglio, ut recte exponunt ipsi Panormitani) maluerunt ibi manere Sancti, ut vitam ducerent anachoreticam in illa insula.

[16] [in Actis fabulosis S. Nymphæ.] Postquam aliquo tempore in illa insula fuerant, die noctuque Domino servientes; & cum salutaribus studiis jugiter inhærerent, apparuit eis angelus, dicens: Parati estote: Dominus jubet ex hac luce migrare, ut sit requies laboribus vestris Accepto autem hoc nuntio, petierunt, ut prius sibi liceret Romam ad limina sanctorum Apostolorum adire: atque id ipsis concessum fuit. Itaque navigantes venerunt ad Pharum Romani portus, & permanserunt ibi nocte illa. Postridie, monente angelo, iverunt ad locum situm juxta Buanam *, ubi in crypta erant Proculus & Eustotius, discipuli S. Mamiliani. Illis vero ibidem inventis, cum Nympha & Golbodeo, qui omnibus Panormi & in via adfuisse dicitur, perrexit Romam. Inde cum iisdem rediit ad cryptam, ibique non diu post defunctus ac sepultus dicitur. Hæc omnia vestiuntur tot figmentis plane ineptis & improbabilibus, ut Acta illa nullam fidem mereantur. Latius id ostendi poterit, die X aut XII Novembris, quando agendum erit de S. Nympha, cujus nomine insigniuntur. Interim de iis mentem suam declaravit Thomas de Angelo, Messanensis Ordinis Prædicatorum in Annalibus Historico-criticis ecclesiæ Siculæ ad seculum IV § 2.

[17] De S. Mamiliano multum diversa narrantur in Actis S. Senzii, [De S. Mamiliano diversa relata in Actis S. Senzii,] apud nos datis ad XXV Maii, quæ non quidem prorsus authentica aut fidei indubitatæ sunt, at certe minus aperte fabulosa, quam Acta S. Nymphæ. In laudatis Actis S. Mamilianus vocatur presbyter, dicitur cum aliis in Africam deportatus a Wandalis tempore Genserici Wandalorum regis, qui ante medium seculi V subegit provincias Africæ, Romanis ante subditas, Italiamque deinde ac Siciliam incursionibus multis afflixit, capta etiam urbe Romana. De captivis multis, ex Italia in Africam a Genserico ductis, Acta num. 1 generatim loquuntur, adduntque hæc nominatim ad propositum nostrum: Inter quos viri religiosissimi, Domini servi, Senzius & Mamilianus presbyteri cum tribus monachis, Convuldo, Istochio, & Infante, deportati sunt in Africam cum propriis rebus. Mox num. 2 dicuntur pie Dominum orasse, ut captivitate illa liberarentur, liberatioque refertur his verbis: Nutus Dei, qui non despicit sperantes in se, nec amovet misericordiam suam a se diligentibus, præparavit eis naviculam, ubi pariter in unum convenerunt, & flavit ventus metabolarius (id est, aptus ad trajiciendum a Græco μεταβολὴ trajectio) & sternit æquora: citiusque venerunt in portum Sardiniæ, qui appellatur Calaris, & Plumbinos.

[18] Hic autem Sancti illi optime excepti dicuntur. Cum tamen ibi manere nollent, [apud nos ad 25 Maii editis, & ab aliis modo] primo vecti asseruntur ad Turarium insulam: deinde vero ad insulam tunc Montem Jovis, nunc Montem Christi dictam, ubi mortuus est S. Mamilianus. Attamen non in ista insula, sed in alia non longe dissita, quæ antiquis Igilium (nunc vulgo Giglio, & Lilium) sepulturæ dicitur traditus. Ibi quoque tres monachi & socii mansisse & mortem cum vita commutasse narrantur. Solum Senzium ad continentem Italiæ post mortem aliorum trajecisse, ibique Bleræ in Tuscia obiisse, habent Acta. Morascia pag. 41 recitat Acta cum hisce fere consentientia, sed paulo contractiora; quæ testatur se accepisse a Ludovico Jacobillo, auctore Operis de Sanctis Umbriæ; hunc vero ea habuisse ex Lectionario Ms. ecclesiæ Spoletanæ. In duobus tamen illa Acta notabiliter differunt ab Actis nostris; nam primo Mamilianum faciunt episcopum Panormitanum; secundo Senzium deducunt Spoletum, ibique eum obiisse asserunt. Ultimum hoc non esse verisimile, jam ostendit Henschenius ad XXV Maii ex ipsis Actis. Unde vero factum sit, ut in Jacobilli manuscripto Mamilianus vocetur episcopus Panormensis, fateor me ignorare. At eo titulo non insignitur in aliis Mss.

[19] In alio elogio Spoletano, quod recitat Marascia pag. 31, [parum diverso: idem, ut videtur, Sanctus] & cujus auctor est D. Seraphinus Seraphinius, Mamilianus vocatur episcopus sine loco, prout etiam fit in elogio S. Senzii presbyteri ad XXV Maii apud Ferrarium; quamvis & hic Spoletana laudet monumenta Mss. Ughellus in Italia sacra tom. 3 col. 436 refert Vitam S. Mamiliani nec episcopum vocat, nec illi Senzium addit socium. Attamen rerum series, licet satis diversa, videtur evincere, eumdem quoque ab eo memorari Sanctum. Legitur, inquit, in pervetusto membranaceo manuscripto codice monasterii S. Matthæi Pisis, in quo Mamiliani Sociorumque corpora condita sunt, Mamilianum, Gobuldeum, Lustrum, Vendemium, Rusticum & Infantem, socios a Genserico Vandalorum rege Leonis Papæ temporibus, post Valentiniani necem, in servitutem Roma Carthaginem avectos, cum ille Roma potitus, funestam cladem urbi inussisset, cumulatis expilatisque ejus opibus, innumeros præsules, virosque dignitate spectabiles, tum ipsam Eudoxiam augustam, duosque ejus filios (lege filias) anno CDLV abduxisse. Hos porro sanctissimos viros, divino instinctu afflatos, navisque occasionem nactos, quæ ad Africæ ora appulerat, in Sardiniam vela fecisse, atque in Callaritanam urbem applicuisse narratur, ubi, cum paulo post ingentem ipsis famam illustrata miraculis virtus peperisset, ut humanæ gloriæ sese subducerent, secretiore quodam recessu abscondissent, dum porrigeret occasio, ut insulam Aretusam, seu Montis Jovis, viciniorem peterent.

[20] [memoratur ab Ughello ex Actis Pisanis.] Verum nautæ barbari, Mamilianum scilicet, Lustrum, Vendemium & Aurelium in locum inclusum, Turraium quondam, nunc Ulturaium, appellatum, in quo nullum humani pedis vestigium apparebat, exposuerunt, adeo ut herbis ac radicibus, quas ipsis aves afferebant, jejunæ vitæ supplicium sustentarent. Paucis vero post diebus nave excepti, ad Montis Jovis insulam, quam Christi vocarunt, appulere. Quo in loco vitam eremiticam asperrimamque agere cœperunt. Mamilianus draconem immanissimum, qui montis verticem insederat, extinxit, divinaque virtute præfocavit, ibique tuguriolum ædificavit. Circumferebat jam late Servorum Christi fama: cumque dira in Christianos persecutio sæviret: Mamilianus inde cum sociis discessere: ille Sardiniam quodam monte, abscissis undique ac pendentibus rupibus cincto, se recepit; socii vero ad insulam Iginiam se contulere, ubi ducta sanctissima vita, ab omni humanæ consuetudinis commercio ac labe segregata, in cælum evolarunt. At Mamilianus cum imminentem mortem divinitus prævidisset, a Deo suis precibus promeruit, ut sacra Romæ loca perlustraret, divinoque Numine instinctus mare conscendit, ad Iginiam insulam appulit, ubi meritis onustus, corporis solutus vinculis, ad superos, laborum præmia decerpturus, emigravit XIX Octobris, anno Christi circiter CDLX: juxta sociorum corpora sepulturæ mandatus est. Hactenus Ughellus ex monumentis Pisanis, quæ ita in variis cum Romanis & Salernitanis consonant, ut etiam aliqua habeant communia cum Actis S. Nymphæ, ac demum in quibusdam ab omnibus istis recedant.

[21] [Laudata Acta diu post mortem Sancti scripta & in multis fabulosa.] Si quis modo quæsiverit, quænam ex memoratis Actis videantur meliora, & an ulla ex illis videantur fidei satis certæ; non dubitabo respondere, omnia variis fabulis videri inquinata, ut passim Actis Sanctorum contigit, quando illa multis seculis post mortem Sanctorum ipsorum ex popularibus traditionibus fuere conscripta. Nullum porro videtur dubium, quin omnia Acta memorata fuerint conscripta seculis aliquot post mortem S. Mamiliani, postquam corpus ipsius ex insula, in qua fuerat sepultus, ad varia Italiæ loca fuit translatum, uti & corpora illorum Sanctorum, qui cum eo aut post eum in insula eadem sepulturam erant nacti. Nimirum Acta aliqua S. Senzii concinnata sunt Bleræ, postquam eo translatæ sunt illius Sancti reliquiæ; alia vero Spoleti, quando istuc fuerant transportatæ: Acta S. Nymphæ fortasse Romæ conscripta; Pisis vero Acta S. Mamiliani, qui non modo in suis, sed etiam in Actis aliorum jam memoratis quasi primas partes agit. Attamen in Actis S. Senzii hic Sanctus maxime celebratur cum Mamiliano; Nympha vero præcipue in Actis suis. Ut paucis edicam, quod sentio; singuli eos maxime Sanctos videntur celebrasse, quorum reliquias acceperant, eaque singuli videntur narrasse, quæ apud suos de Sanctis illis tradi audiebant. Si modo Acta illa omnia invicem conferamus; omnium maxime fabulosa videbuntur Acta S. Nymphæ, in quibus paucissima reperire possum sano judicio conformia. Pisana quoque Mamiliani, & Lateranensia ac Spoletana S. Senzii, non videntur immunia a fictitiis ornamentis; pauciora tamen habent minusque aperta figmenta.

[22] Porro, si quis ulterius quærat, quænam saltem in dictis Actis videantur utcumque probabilia. [Conjecturæ de gestis S. Mamiliani,] Respondeo, satis probabile videri, S. Mamilianum cum aliis multis captivum a Wandalis fuisse abductum in Africam, cum constet, multos ex Italia & Sicilia eo seculo V avectos esse a Genserico. Secundo improbabilis non est fuga ex Africa, qualis in Actis asseritur. Attamen certam non existimo, cum forte pretio redempti redierint in patriam. Certe Victor Vitensis in Historia persecutionis Vandalicæ cap. 1 num. 9, ubi narraverat, captam a Genserico Romam multosque inde captivos Carthaginem traductos, de charitate S. Deogratias episcopi Carthaginensis ista subjungit. Statim sategit vir Deo plenus & carus universa ministerii vasa aurea vel argentea distrahere, & libertatem de servitute barbarica liberare &c. Poterat sane ex liberatis hoc modo esse S. Mamilianus cum sociis. Præterea, cum Wandali multos episcopos exsilio relegarint, ex hisce etiam potuit esse Sanctus. Tertio probabile omnino est, S. Mamilianum deinde vitam duxisse eremiticam aut monasticam, in aliqua insula maris Tyrrheni sive Etrusci, ut habent Acta, aliquosque ibidem fuisse ipsius socios, ac post ipsum alios multo plures in eadem insula vixisse monachos.

[23] Quænam porro fuerit illa insula, utcumque colligimus ex Ughello jam laudato, [cujus monasterium in Monte Christi] qui asserit, corpora S. Mamiliani & aliorum Pisas fuisse translata ex insula, cui Mons Christi nomen est. Deinde vero de illa sic disserit: Hæc vero insula, olim Artemisia dicta, a celeberrimo monasterio in ea priscis temporibus excitato, Montis Christi nomen traxit. In mari Tyrrheno jacet, non longe ab Iginio *, Planosa * & Ilva insulis: quæ quidem nullo portu commodo prædita, sed abruptis undique & pendentibus scopulis horret, excurritque in mare. Inculta hodie est, damis tantummodo sylvestribus subjecta, ex quo Ariadenus Ænobarbus pirata eam cultoribus orbavit, fœdaque maritimis Tusciæ, Romanæque Campaniæ partibus inusta vastitate, innumeros Christianos miseræ servituti mancipavit: tum illius insulæ cœnobii monachos ac colonos in vincula abduxit. In ea insula jus obtinet Plumbini dominus, quamquam Camaldulensis Ordo illud sibi vindicet, ut qui ab insulæ dynastis cum amplissimis privilegiis eam receperint. Ad illius montis cacumina, vestigia pervetusti monasterii visuntur: quo vero tempore excitatum monasterium fuerit, hominum memoriam fugit: sed cum hactenus D. Mamiliani in Monte Christi [nomen] illi hæserit, ea pervasit opinio, eumdem sanctum Mamilianum una cum sociis illius conditorem exstitisse. Hæc Ughellus, cujus opinio de condito per S. Mamilianum monasterio, aut certe de inchoata per ipsum in Monte Christi vita monastica satis conformis est relatis de ipso in Actis. Verum Ughellus forte corrigendus in antiquo illius insulæ nomine: neque enim illa videtur esse insula, quæ olim Artemisia dicta est; sed id Græcum nomen fuisse videtur Dianii insulæ, nunc vulgo Gianuti dictæ, ut colligitur ex Cluverio lib. 2 Antiquæ Italiæ pag. 501. Credit ille verisimillime ex situ, Oglasam fuisse ab antiquis dictam, quæ nunc Mons Christi dicitur, jacetque paulo magis versus Corsicam.

[24] [olim fuit celebre, & multorum aliorum caput.] De celebritate autem monasterii illius in Monte Christi, col. 437 subjungit sequentia: Cæterum cum insulæ Montis Christi fama late pervagata esset, plures ea tempestate Christiani, ac viri religiosi in ea loca, quæ a viris sanctissimis consecrata fuerant, confluxerunt, ut monasterium inibi conditum ad summam celebritatem assurgeret, eoque plures nobilitate spectatissimi totius Sardiniæ ac Corsicæ homines concurrerent, muneribusque amplissimis sacras illas ædes exornarent. Inter cæteros eximia fuit Berlingerii regis Corsicæ liberalitas, qua cœnobium auxit, ejusque exemplo plures certatim suas opes contulere. Addit, monasterium istud mire floruisse sub D. Benedicti Regula; sed Honorii III temporibus ejusque auctoritate Camaldulensibus fuisse aggregatum; nunc vero desertum esse. De donatione Beringherii Corsicæ regis iterum meminit tom. 4 Col.ibique asserit, eam esse factam anno 900, testemque adfuisse Lunergium, Marianensem in Corsica episcopum. Loco autem ante allegato ex monumentis hujus monasterii, quæ supersunt apud Camaldulenses, recitat Litteras Gelasii Papæ II, datas anno 1118, Kalend. Octobr., quibus Henrico abbati confirmantur omnia, quæ beati Mamiliani in Monte Christi monasterium possidebat, multaque nominatim enumerantur in Corsica, vel Sardinia, in Plumbino vel Elba, olim Ilva dicta: atque inter alia nominatur ecclesia S. Mamiliani de Simassi in Sardinia. Hæc satis ostendunt celebritatem cultus S. Mamiliani, qui cum celeberrimo ipsius monasterio deinde videtur decidisse. Augustinus Florentinus in Historia Camaldulensi lib. 2 cap. 29 agit de monasterio S. Mamiliani in Monte Christi, enumeratque plurima monasteria eidem olim subjecta, interque ea quatuor diversa reperio S. Mamiliani nomine insignita. Originem vero monasterii fatetur se non invenisse; at credit ab anno humanæ salutis CCCCVII multis egregiis donationibus honestatum fuisse. Hoc ego sane probatum videre mallem, quam sine testibus assertum, cum non sit verisimile.

[25] [locus mortis & sepulturæ: corpus translatum, & in partes divisum.] De loco, ubi obiit S. Mamilianus, Acta non consentiunt. Data apud nos S. Senzii Acta, uti & Spoletana habent, defunctum esse in Monte Christi, sepultum tamen in Igilio insula non longe dissita, & Etrusco littori magis vicina. At Ughellus ex Actis Pisanis in ipsa insula Igilio aut Iginio defunctum narrat, ibique sepultum. De translatione autem in continentem Ughellus ita loquitur: Cum vero innumera Deus eorum opera (seu patrocinio) miracula explicuisset, eorum sacra corpora ad Centumcellas (portum ditionis Pontificiæ satis notum, hodie vulgo Civita vecchia dictum) Christi fideles summo honore extulere. Inde Paschale II Pontifice sedente, Pisas ingenti pompa allata, a Petro archiepiscopo, in D. Matthæi ecclesia honorifice condita sunt. Hæc Ughellus de corporibus S. Mamiliani, aliorumque Sanctorum, ex Igilio primum Centumcellas, inde Pisas translatis. Nec sane quidquam in hisce reperio, quod a verisimilitudine abeat. Attamen non credidero, omnia Sanctorum illorum ossa, & præsertim S. Mamiliani, de quo solo agimus, Pisas fuisse transportata. Magis sane credo, in tres saltem partes ossa illius Sancti fuisse divisa, atque ex illis unam Pisanis cessisse, alteram Suanensibus esse concessam, ac totum fere caput Romam esse delatum. Certe nullam invenio necessitatem credendi, alterius Mamiliani reliquias servari Pisis, alteriusque Suanæ & Romæ.

[Annotata]

* al. Bucinam

* al. Igilio vulgo Giglio

* olim Planaria

§ III. Utrum necesse videatur, duos admittere Mamilianos diversos ex Actis modo laudatis: & an satis constet de dignitate S. Mamiliani.

[Marasciæ, duos Mamilianos statuentis, prima ratio refutatur:] Jam laudavi Opusculum Italicum Josephi Vincentii Marasciæ de duobus Mamilianis archiepiscopis & civibus Panormitanis, quod sane mallem silentio præterire, quam discutere, si id mihi pro instituto Operis nostri liceret. Verum quæstio de uno aut duobus ejusdem nominis Sanctis tam arcte cum instituto Operis de Sanctis connexa est, ut necesse nobis sit eam examinare. Faciam tamen id tanto brevius, quanto minus necessaria videtur longa disputatio. Marascia pag. 10 argumenta sua proponere incipit hoc ordine. Primo, inquit, diversitas temporis duos insinuat Mamilianos, quorum alter vixit sub Constantino Magno cum S. Nympha; alter vero seculo V circa annum 455 missus est in exsilium. Respondeo, Acta S. Nymphæ tot fabulis plena esse, ut plane inepta sint ad aliquid certi statuendum de tempore, quo floruit S. Mamilianus. Præterea in illis Actis, prout edita sunt a Cajetano & secundo loco a Marascia, tempus non exprimitur. In aliis, quæ primo loco edidit Marascia ex codice Vaticano, quæque aliis longe etiam ineptiora sunt, tempus ita indicatur, ut & pacis Ecclesiæ per Constantinum redditæ, & damnatæ hæresis Arianæ fiat mentio, ita ut suspicio oriatur, ineptissimum illum scriptorem respexisse ad initium Actorum S. Senzii apud nos ad XXV Maii, ubi etiam fit mentio de Constantino, de Constantio & de nata hæresi Ariana, ut statim perveniatur ad Gensericum Arianum Wandalorum regem. Verum quocumque respexerit biographus ille S. Nymphæ, totum istud initium tam stolidum est, ut mirer, non erubuisse Marasciam ineptissimi hominis verba proferre, ex iisque argumentum velle desumere.

[27] Secundo ita ratiocinatur. Alter Mamilianus socios habet Nympham, [secundum ejusdem argumentum,] Proculum, Eustotium & Golbodeum. Alteri Mamiliano adhæserunt Sentius presbyter, Convuldius, Eustochius & Infans monachi. Respondeo, ex solis S. Nymphæ Actis fabulosis haberi, aliquid commune fuisse S. Mamiliano cum S. Nympha, ideoque valde incertum esse, an S. Mamilianus S. Nympham umquam viderit. Auctor illorum Actorum, qui multa alia sine ullo fundamento at contra omnem verisimilitudinem leviter confinxit, forte duos illos Sanctos conjunxit, quia noverat, eorum capita Romæ in eadem ecclesia conservari. Certe ne verisimile quidem est aut probabile (ut alia prætermittam bene multa) S. Mamilianum cum S. Nympha in eadem crypta vitam simul duxisse monasticam, mortuoque Mamiliano, Nympham ibidem mansisse cum tribus ipsius discipulis. Si quis sano valeat judicio, & animum ad hæc sedulo advertat, numquam credere poterit, puellam Sanctam id fecisse, aut sanctum Episcopum permisisse, ut id faceret. Verum, quia de S. Nympha postmodum erit agendum, examinari tunc poterit, an S. Nympha videatur ex Sicilia aut ex Africa cum S. Mamiliano fugisse: neque enim id æque est incredibile.

[28] [quod ipsius opinioni potius repugnat:] Quod vero spectat ad diversitatem Sociorum, quibuscum vixisse dicitur S. Mamilianus; respondeo, plures ei fuisse socios in vita monastica, aut certe plures ejusdem instituti imitatores. Hi sane cum aliqua diversitate in diversis Actis memorantur, quia scriptores Actorum eos maxime memorarunt, quorum acceperant reliquias. Hinc Blerani & Spoletini præ ceteris celebrarunt S. Senzium vel Sentium, cujus habent reliquias. Pisani addiderunt reliquis Lustrum, Vendemium, Aurelium & Rusticum, quia horum corpora Pisas sunt delata. Proculus memoratur in solis Actis S. Nymphæ; & forte cum S. Mamiliano numquam in insula solitarie vixit, sicut dictum est de S. Nympha. Aut, si ibidem fuit monachus, ab iis memoratus solum est, qui ejus reliquias acceperunt. Jam vero, si consideremus, in omnibus omnino Actis unum adjungi socium Mamiliano, qui idem prorsus ubique videtur, licet nomen modo paululum diverso scriptum sit in Actis diversis; & alterum quoque reperiri in Actis S. Nymphæ, qui eadem de causa non videtur diversus a memorato in aliis Actis; socii facilius nobis persuadebunt, non alium in Actis S. Nymphæ Mamilianum laudari, quam in reliquis omnibus. Primus illorum in Actis S. Nymphæ Goboldeus scribitur, in Actis S. Senzii Convuldius, & rursum Gobuldeus apud Ughellum ex Actis Pisanis, in quibus, si vera esset Marasciæ sententia, de alio ageretur Mamiliano, quam in Actis S. Nymphæ, ita ut uterque habere debuisset comitem Goboldeum vel Gobuldeum: quod tanto minus est verisimile, quanto rarius est istud nomen. Ut autem lector intelligat, quam parvi facienda sit modica nominis mutatio, idem ille Sanctus apud Cajetanum ex iisdem Actis Golbodeus scribitur. Alter S. Mamiliani discipulus in Actis S. Nymphæ Eustotius scribitur, in Salernitanis S. Senzii Eustochius vel Vistochius, in Romanis Istochius. Quis hic rursum non suspicetur eumdem ejusdem Mamiliani discipulum? Quare Socii, qui in variis Actis varie attribuuntur S. Mamiliano, adeo non juvant causam Marasciæ, ut ipsius sententiæ multum potius verisimilitudinis detrahant.

[29] [uti & tertium:] Tertium ille argumentum petit ex differentia Actorum, quæ nullo modo invicem conciliari possunt multasque Actorum diversitates assignat. Tanti faciendum est hoc argumentum, quanti Acta ipsa, quæ jam fabulosa quam maxime diximus. Si toties geminandi essent Sancti, quoties conciliare non possumus, quæ de iis reperimus in Actis diversis, atque in ipsis etiam fabulosis; paucos haberemus aut nullos forte Sanctos, qui non viderentur geminandi. Itaque inutile est istud argumentum, cum Acta S. Nymphæ nullam mereantur fidem; & alia quoque fidei sint exiguæ. Quin potius aliqua loca satis similia in utrisque Actis occurrunt, ut credi possit, de eodem utrobique agi Mamiliano. Primo in utrisque dicitur fugisse per mare, navi casu fortuito inventa. Secundo in utrisque dicitur venisse ad insulam quamdam maris Etrusci, ibique cum aliquibus mansisse ad instituendam vitam solitariam. Tertio in Actis S. Nymphæ dicitur fuisse in insula Igilio, quæ Mons Gilius recenti nomine a vulgari Giglio in Actis illis vocatur. Hisce rursum consonant Acta Pisana apud Ughellum, & in aliis in illa insula saltem sepultus asseritur. Quarto tam in Actis S. Nymphæ quam apud Ughellum dicitur, ubi præmonitus erat de morte instante, impetrasse, ut prius liceret sepulcra Apostolorum Romæ visere. Quinto in omnibus Actis nautæ, qui recusabant Mamilianum transvehere, dicuntur tempestate coacti, ut eum & socios tandem navi exciperent. Mitto alia similia, & solum observo, quam improbabiliter in Actis S. Nymphæ dicatur S. Mamilianus Panormo Romam navigare voluisse, sed navi exivisse, quando perventum erat ad insulam Igilium. Etenim trajicientibus mare, ut Panormo tendant Romam, non occurrit insula Igilium: hæc vero longius Panormo distat, quam ipse Portus Romanus. Itaque id ipsum videtur a scriptore illo imperite confictum, quia audiverat, S. Mamilianum in Igilio fuisse, ibique esse sepultum.

[30] Quartum argumentum desumit Marascia ex varietate cultus S. Mamiliani, [respondetur ad quartum:] qui Romæ colitur ut martyr, Suanæ vero solum tamquam confessor. Respondeo, hoc argumentum nullius esse momenti, quia pluribus Sanctis idem contingit, quando utcumque dubium apparet, utrum ut martyres colendi sint, an ut confessores. Hoc autem qualecumque dubium locum habere poterat in S. Mamiliano, qui pro fide exsilium, & forte etiam plura alia passus est; quique exsul pro fide mortem obiisse videtur, ita ut coli possit ut martyr, licet violenta morte sublatus non sit manu carnificis. Sic apud Ughellum inscriptio Pisana Mamilianum & socios vocat martyres, quamvis ille ex opinione Marasciæ secundus esset Mamilianus, quem confessorem vocat. Si vera esset opinio illius auctoris, utrique Mamiliano æquali fere jure Martyris titulus dari posset, aut etiam Confessoris, quia uterque in exsilio fuisset defunctus.

[31] Quintum Marasciæ argumentum petitur ex diversis translationibus reliquiarum S. Mamiliani, [quintum ceteris non est melius:] laboratque iisdem vitiis, quibus alia fere omnia, quod facta dubia pro certis allegentur. Ait, corpus S. Mamiliani martyris Romam fuisse translatum ad ecclesiam S. Mariæ Montis Cæli tempore Urbani II, anno 1098. Pro hoc asserto pag. 130 laudat Philippum Ferrarium in Sanctis Italiæ ad V Septembris. Corpus vero S. Mamiliani, quem vult secundum, dicit Suanam portatum sub pontificatu Pii II, anno 1460, eumdemque laudat Ferrarium. Respondeo, auctoritatem Ferrarii tantam non esse, ut eidem firmam fidem tribuamus, quando aliquid sine probatione asserit; ideoque invalidum fore argumentum, etiamsi tamquam certa diceret Ferrarius, quæ dicentem inducit Marascia. Verum Ferrarium vel invitum ad opinionem suam trahit Marascia. Refert ille, corpora illorum Sanctorum, quos cum S. Nympha in diœcesi Portuensi sepultos credidit, translata esse ad laudatam Montis Cæli ecclesiam anno 1098. In Annotatis vero observat, ex monumentis ecclesiæ Suanensis haberi, corpus S. Mamiliani fuisse Suanam translatum ex insula Igiliensi, brachio ibi relicto, sub Pio II Pontifice. Cum autem videret, hæc non cohærere cum Vita S. Nymphæ, addit hanc observationem: Videtur itaque Vita S. Nymphæ, in qua Mamilianum apud Portum Romanum decessisse legitur, expurgatione indigere. Hæc recte Ferrarius, unum dumtaxat agnoscens Mamilianum, & Marasciæ plane contrarius. Attamen de tempore, quo sacræ reliquiæ ex insula Igilio translatæ sunt, citatis monumentis Suanensibus certam fidem habendam non putem, cum illud translationis tempus nimis propinquum videatur inventioni corporis Suanæ, quæ asseritur contigisse anno 1490, & ex qua verisimile fit, reliquias illas citius Suanam fuisse delatas.

[32] [Sextum argumentum ex reliquiis,] Sextum argumentum Marasciæ tale est, ut opinionem ipsius mihi prorsus reddat improbabilem. Contendit miro conatu, totum S. Mamiliani corpus conservari Romæ in frequenter laudata ecclesia B. Mariæ Montis Cæli; totum item, excepta tamen parte majore capitis, haberi Suanæ, indeque inferre conatur, duos necessario admittendos Mamilianos. Verum quanto major est conatus Marasciæ, quantoque majorem adhibuit diligentiam ad investigandum, quantum reliquiarum S. Mamiliani Suanæ servaretur, & quantum Romæ; tanto mihi manifestius liquere videtur, Suanæ esse magnam corporis partem, at caput aut totum aut ferre totum Suanæ non servari: hoc vero fere totum Romæ servari, & nihil præterea, aut certe non tantum, ut pugnet cum reliquiis Suanæ servatis, etsi partem quoque aliquam reliquiarum S. Mamiliani attribuendam credamus Pisanis, quam ignoravit Marascia. Si autem reliquiæ aliæ sine capite Suanæ conservantur; si caput sine aliis reliquiis Romæ: quis prudens negaverit, indicium id esse verisimillimum, quo existimare possimus, reliquias esse ejusdem Sancti, quæ utroque loco habentur, sicut ante Marasciam omnes crediderunt scriptores, ipso fatente.

[33] [quarum pars Suanæ, pars Romæ & aliis locis est,] Octavius Cajetanus, qui & Suanæ & Romæ vidit ac contrectavit reliquias S. Mamiliani, de unitate corporis luculentum præbet testimonium, quod ratiociniis suis frustra evertere conatur Marascia. Fatetur etiam Cajetanus, reliquias Suanenses simul ac Romanas non efficere integrum corpus, cum alterum brachium Igilio, alterum Ilvæ attribuat tom. 1 Sanctorum Siculorum in Animadversionibus pag. 121, ubi de Suanensibus reliquiis dicit: Suanæ vero maxima pars corporis in æde ejus nomini dicata servatur. De Romanis vero dicit: Enimvero S. Mamiliani caput Romæ est in æde S. Mariæ Montis Cæli. Ad inscriptionem ibidem positam, quæ corpora quinque martyrum designat, ita recte respondet: Mos olim apud majores nostros fuit, ut corporis membrive insignior pars, eodem nomine compellaretur. Unde ortum, ut idem corpus aut membrum pluribus in locis esse a scriptoribus tradatur. Igitur cum sanctorum Mamiliani, Golbodei, Proculi, Eustotii ac Nymphæ corpora in æde S. Mariæ Montis Cæli condi legis, minime illa integra esse in animum inducas tuum; sed præcipuas eorum partes. Tum refert, quid de singulis viderit.

[34] [opinionem Marasciæ non magis probabilem,] Quæ hisce opponit Marascia, tam frivola sunt & minuta, ut vix mereantur responsum. Asserit primo, corpus S. Mamiliani & aliorum quatuor Sanctorum Romæ servari sub altari principe; aitque, id dici a senioribus quibusdam e populo illius parœciæ, & sic habere inscriptionem jam memoratam. Mox in confirmationem adducit particulas quasdam reliquiarum ex illa ecclesia acceptas, ut narravi num. 13, ex quibus, si omnes essent S. Mamiliani, quod incertum esse observavi, solum colligi posset, præter caput, alias quasdam S. Mamiliani particulas in illa ecclesia fuisse conservatas. Ipse Marascia pag. 18 quasi concedere vult Cajetano, totum corpus non esse Romæ, & ad alia ratiocinia æque inutilia, quam illa, quibus corpus Romanis asserere nitebatur, tandem convertitur. Ait, se non posse non credere episcopo Suanensi, affirmanti totum S. Mamiliani corpus esse Suanæ, excepto cranio. Id responsum accepit ad interrogationes suas, recitatque Italice pag. 65. Verum respondeo, me etiam honorem deferre episcopis, ideoque libenter crediturum, si testimonium dent de integritate alicujus corporis post debitum examen per anatomicos peritos. At de tali examine nulla fit mentio in responso apud Marasciam, nulla fit mentio anatomici ullius præsentis, quando aperta fuit theca: solum dicitur, in theca brevi ossa eo ordine fuisse posita, ut brachia essent capiti propinquiora, & inferius crura: atque inde infertur, non esse dubitandum de corporis integritate.

[35] Verum, si ejusmodi integritatis examen sufficere potuit Marasciæ, [sed potius improbabilem facit:] mihi sane non sufficit nec sufficiet ulli, qui noverit, quam difficulter de integritate alicujus corporis possit ferri judicium, quando singula ossa semel loco suo mota fuerunt. Verisimiliter nullus vidit thecam apertam, qui vel numerum ossium humani corporis noverat, aut qui ossa noverat distinguere. Quare tota corruit structura, quæ tam fragili fundamento nititur. Æque invalidum est, quod ait Marascia de partibus aliquot capitis Suanæ servatis, & de toto capite Romæ servato. Neque enim probavit, notabiles fuisse capitis partes, aut omnino capitis partes fuisse, quas illustrissimus episcopus Suanensis tales credidit. Nihilo magis ostendit, totum caput ita esse Romæ, ut nullæ partes desint, cum ex instrumento dato num. 10 contrarium videatur verius: nam ibi dicitur ex theca reliquiaria Romana extractum fuisse cranium capitis … cum parte capitis, divisi in pluribus partibus. Hic autem loquendi modus non videtur designare totum caput. Itaque utrumque antecedens Marasciæ est dubium, & ruit tota consecutio. Malim igitur credere Cajetano, qui utroque loco reliquias viderat, pro unitate corporis judicanti, quam Marasciæ inutilibus ratiociniis se fatiganti.

[36] Septimum & ultimum Marasciæ argumentum iterum ipsius opinioni magis nocet, [Septimum argumentum Marasciæ credulitatem,] quam prosit. Ostendit enim mirabilem viri illius credulitatem in admittendis iis omnibus, ex quibus aliquid ratiocinii se eruere posse credidit. Ait, natalem primi Mamiliani celebrari XVI Junii; natalem quoque Secundi die XV Septembris. Verum non capio, qua crisi illud scribere potuerit: nam Opusculum suum orditur ab ingenua confessione, qua profitetur, opinionem suam esse prorsus novam, cum de uno solo (Mamiliano) mentionem faciant omnes auctores, qui de Sanctis Siculis scripserunt, de uno solo sit persuasio & traditio Siculorum. Quomodo igitur gemina festivitas duorum diversorum est natalis, cum notum sit, qua de causa celebretur festivitas altera die XVI Junii, nimirum ob corporis inventionem. Recitat ipse pag. 59 inscriptionem Suanensem, qua corpus dicitur inventum die XVI Junii. Noverat, inventionem corporis eodem die annuntiari apud Cajetanum. Cur igitur, illam festivitatem nobis obtrudere vult ut natalem? Audi, lector, probationem ex fabulosis S. Nymphæ Actis petitam. Secundum Acta illa obiit S. Nympha die XII Novembris. Hæc autem vixerat undecim mensibus & diebus quatuor post Proculum, Eustotium & Goboldeum. Horum igitur obitus figendus est die VIII Decembris. Rursum sex mensibus ante illos obiisse dicitur S. Mamilianus. Itaque hic defunctus est die VIII Junii, si credimus Marasciæ, qui addit, se non intelligere, cur ecclesia Panormitana, non potius VIII Junii, quam XVI ejusdem mensis, natalem S. Mamiliani celebret.

[37] [nimiumque patriæ amorem probat, non rem ipsam,] At ego multo minus intelligerem, quomodo vir eruditus tantam Actis fabulosissimis fidem tribuat, ut illorum auctoritate natalem S. Mamiliani diem assignare se posse credat, nisi clare perspicerem, totum ipsius Opusculum eodem illo nimiæ credulitatis vitio laborare. Sane non aliunde nata videtur nova illa Marasciæ opinio, quam viris aliquibus doctrinæ laude celebratis placuisse miror, quam ex credulo nimis patriæ amore. Hinc duo illi Mamiliani, tanto labore frustra quæsiti, ambo non modo episcopi Panormitani statuuntur, sed & cives ejusdem urbis: hinc amborum Socii, quorum aliqui similiter geminati videntur, eidem urbi ut cives asseruntur. Attamen post examen satis sedulum candide profiteri cogor, me neque S. Mamiliani, neque S. Nymphæ, neque ullius ex aliis, qui in variis Actis cum illis conjunguntur, patriam certam facere posse. Præterea, si vel maxime duos Mamilianos admittendos crederem; ambos non crederem episcopos Panormitanos. Etenim unius episcopatus, si non prorsus certo, probabiliter saltem evincitur. At, si duo essent admittendi, quos admittendos necdum credimus, alia oriretur dubitatio, videlicet, an ambo essent episcopi, quod rursum satis videretur ambiguum, cum Mamilianus aliquibus locis non habeatur pro episcopo; ac tandem inquirendum esset, an ambo viderentur episcopi Panormitani.

[38] [In Actis omnibus ante laudatis probabilius de uno agitur Mamiliano:] Marascia brevius omnia expedire voluit, unicaque dissertatione duos Mamilianos distinctos ostendere, eosque simul ambos pro episcopis habere, ac liberaliter ecclesiæ Panormitanæ attribuere. Si quis modo exquirat de tribus hisce capitibus sententiam meam; paucis eam declarabo. Argumenta adducta per Marasciam non sufficiunt, ut ex Actorum varietate, aut ex reliquiarum variis locis conservatarum copia, certo inferamus, duos esse Mamilianos distinctos, de quibus mentionem faciunt Acta. Lubens tamen agnosco, locum esse utcumque dubitandi, utrum varia illa Acta, unum solum designent Mamilianum, an plures. Neque enim ex monumentis adeo incertis & ambiguis aliquid certi tuto potest inferri. Attamen probabilius mihi apparet, unum dumtaxat in omnibus illis Actis laudari; sed tam varia de ipso fuisse scripta, quia scriptores multis seculis posteriores gesta Sancti non satis noverant, & ex incertis solum traditionibus Acta singuli pro suo ingenio concinnabant. Ratio prima hujus opinionis est, quia reliquiæ variis locis servatæ non videntur excedere quantitatem unius corporis, & quia omnes videntur transportatæ ex insula aliqua maris Etrusci, ubi S. Mamiliani cultus est antiquissimus, ut liquet ex monasterio ipsius olim celebri in Monte Christi. Altera ratio, unum potius, quam duos Mamilianos credendi, oritur ex Sociis ubique cum Mamiliano recensitis, ex quibus duo iidem omnino videntur in Actis diversis. Fateor tamen, has rationes non esse tales, ut rem faciant prorsus certam, ideoque sententiam nostram solum ut probabiliorem propono.

[39] Secundo improbabile mihi omnino videtur, in laudatis Actis duos memorari Mamilianos, ambos episcopos. Si duos revera crederem, alterum episcopum dicerem, [prorsusque improbabile est, in iis agi de duobus episcopis synonymis:] alterum presbyterum: episcopus enim Mamilianus dicitur in Actis S. Nymphæ, episcopum dicit inscriptio Suanensis, & Romæ ut episcopus Mamilianus habetur. Dicendum igitur esset, Episcopum esse, qui Romæ & Suanæ colitur, ac de eo agere Acta S. Nymphæ. Contra presbyter vocatur Mamilianus in Actis S. Senzii apud nos datis, & Pisis martyris titulus ei solum videtur attributus. De hoc igitur Mamiliano presbytero agerent Acta reliqua, & hujus fuisset celeberrimum monasterium in Monte Christi. Potuisset hoc argumentum reliquis addere Marascia, si solum duos voluisset Mamilianos; & non quæsivisset duos episcopos Panormitanos. Ego ipse eo uterer ad probandam distinctionem, si Acta tanti essent facienda, ut crederem errari non potuisse in titulo Sancti. Verum nulla Acta, in quibus agitur de S. Mamiliano, tam accurata reperio & certa, ut existimem, dignitatem presbyteri aut episcopi ex iis satis fieri certam; nedum utrumque titulum cum gemino Mamiliano ex illis abunde probari. Hoc tamen argumentum vel maxime me moratur, quo minus certo credam, de uno ubique agi Mamiliano: nam sicuti fieri potuit, ut de uno diversa scriberentur ab auctoribus diversis, ita etiam duorum gesta confundi potuerunt ex errore.

[40] Florentinius in Annotatis ad Martyrologium Hieronymianum, [nam, si duo essent, alter eorum non esset episcopus.] in quo Natalis sancti Mamiliani sine loco annuntiatur ad XIII Septembris, ambigue disputat, an idem sit S. Mamilianus, qui Pisis colitur & Suanæ. Hunc in finem observat primo, Mamilianum haberi in solo codice Lucensi, non item in aliis Hieronymianis codicibus. Secundo testatur, S. Mamiliano etiam Lucæ exstructum fuisse sacellum in veteri basilica SS. Antonii & Georgii, nunc S. Paulini, inquit, ut in Ms. Historia inventionis corporis S. Paulini, primi episcopi Lucensis, in sacrario illius basilicæ continetur. Tertio memoriam Sancti in aliis quoque Fastis Lucensibus assignat, ita scribens: In veteri Kalendario Ms. penes me, ad usum olim vetustissimæ basilicæ S. Donati hac ipsa die Idus Septembris S. Mamiliani memoria recolitur; sicuti in Hieronymiano canonicorum Lucensium etiam vetustiori I Idus * S. Mamiliani. Unde subiit suspicari, inquit, S. Mamilianum in fronte laterculi ab aliquo clerico Lucensi potuisse superaddi. Quarto asserit, S. Mamilianum Pisis coli eodem die XV Septembris, quo colitur Suanæ. Ex his autem omnibus merito suspicatur Florentinius, eumdem esse Mamilianum, qui Pisis & Suanæ colitur, licet Pisis celebretur ut martyr & sine titulo episcopi; Suanæ vero ut episcopus confessor. Eamdem opinionem mihi probabiliorem videri jam monui.

[41] [Videtur S. Mamilianus fuisse] Ex hisce ultima oritur dubitatio, an S. Mamilianus ille, de quo disputamus, & quem unicum probabilius credimus, habendus sit pro episcopo, & episcopo nominatim Panormitano, an solum pro presbytero, aut, hac etiam dignitate omissa, pro martyre. Respondeo, admittendum videri Mamilianum aliquem episcopum, & quidem Panormitanum: nam ut episcopus colitur Romæ & Suanæ, & monumenta varia Spoletana de dignitate episcopali etiam consentiunt. Ad asserendum vero archiepiscopatum Panormitanum S. Mamiliano, præter Passionem S. Nymphæ, quæ revera exigui ponderis esse potest, habemus inscriptionem Suanensem, ejusdemque ecclesiæ traditionem, quæ videtur viguisse a tempore, quo sacræ S. Mamiliani reliquiæ Suanam deportatæ sunt. Inscriptio, quam incisam marmori vidit Cajetanus, jam data est num. 3. Aliam dat Marascia, quæ expressa est in lamina plumbea, supra ipsas reliquias intra thecam posita. Utraque significat, corpus S. Mamiliani archiepiscopi Panormitani, sive Panhormensis, ibi quiescere. Hæc inscriptio reliquis addita sufficere videtur, ut credamus, S. Mamilianum revera fuisse archiepiscopum Panormitanum.

[42] [episcopus Panormitanus.] At nequaquam assentimur Pirro, qui tom. 1 Notitiarum de ecclesiis Siciliæ pag. 58 insinuat, inscriptionem illam marmori incisam esse statim post mortem S. Mamiliani per socios ipsius. Nam si alia deessent argumenta, ipse archiepiscopi titulus, quem vindicare nititur, tali opinioni resistit. Verum non indigemus eo argumento, cum certum videatur, S. Mamilianum non obiisse Suanæ; sed corpus aliunde Suanam fuisse translatum; cumque Pirrus nullam alleget rationem ad probandam tantam illius inscriptionis antiquitatem. Secundo non etiam consenserim Pirro, S. Mamilianum fuisse episcopum sub finem seculi tertii & initium quarti, ut ipse existimavit. Etenim verisimile non est, ipsum fuisse in exsilium missum aut fugere coactum, quando pax Ecclesiæ data erat a Constantino Magno, ut habent Acta S. Nymphæ, ex quibus illa chronotaxis desumitur. Contra admodum verisimile est, Mamilianum fugere coactum, aut missum in exsilium, quando Gensericus Siciliam occupaverat circa medium seculi V: nam Wandali multos episcopos in insulas relegarunt, aut ipsos fugere coëgerunt. Eo igitur relegari aut fugere potuit ex Sicilia, aut etiam ex Africa, postquam eo captivus erat ductus. Atque hæc opinio favet Panormitanis, quia sic intelligimus, cur Sanctus non potuerit ad episcopatum suum, sub Wandalorum tyrannide gementem, redire.

[Annotata]

* i. e. Idibus ipsis

DE S. APRO EPISCOPO CONF.
TULLI LEUCORUM IN BELGICA PRIMA,

Circa fin. sec. V, vel init. VI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Aper episcopus conf., Tulli Leucorum in Belgica prima (S.)

AUCTORE C. S.

§ I. Sancti memoria in Martyrologiis & ecclesiasticus cultus: Vita & Miracula incerto auctore, uno vel pluribus scripta, & recudenda: alia Sancti elogia.

[1] Ex sanctis Tullensium Leucorum in hodierna Lotharingia episcopis hoc ipso mense Septembri in Opere nostro tres jam dedimus; sanctum scilicet Mansuetum ad diem III, [Memoria in Martyrologiis hoc die:] S. Gauzlinum ad VII, & S. Bodonem, seu Leudinum Bodonem, ad XI. Hoc die S. Aper, ejusdem sedis episcopus ordine septimus, in Romano variisque aliis Martyrologiis breviter memoratur, ex quibus pro more nostro aliqua prælibabimus. De eo Romanum Baronii sic habet: Tulli in Gallia, S. Apri episcopi. Ad eumdem diem Beda vel Florus: Eodem die S. Apri episcopi; Rabbanus: Eodem die natale S. Apri episcopi. Ado episcopatus sedem, laureamque confessoris adjunxit, dicens: Eodem die depositio beatissimi Apri Tullensis episcopi & confessoris. Similiter Usuardus: Tullo S. Apri episcopi & confessoris. Eodem modo in Hagiologio Franco-Galliæ apud Labbeum legitur. Hisce consonat Wandelbertus, in Metrico sic canens:

Pontifices ara, meritis, vitaque colendi,
Carnutes Leobinus, Aper Leucosque tuentur.

Mitto Saussayum, aliosque recentiores, qui Sanctum nostrum ad eumdem diem, quo in Vita edenda num. 13 obiisse dicitur, sacris Fastis inseruerunt.

[2] Attamen in Prætermissis ad diem V hujus mensis Septembris dictum est, [cultus antiquus & celebris.] in Martyrologio Trevirensi, & in codice Ultrajectino Rosweydi apud Sollerium in Auctariis Usuardi ad eum diem, V scilicet, occurrere Aprum confessorem; sed & ibidem cum laudato Sollerio observatum, Aprum illum, si Tullensis sit, ut esse videtur, ad diem XV ejusdem mensis esse referendum. Porro antiquissimam esse S. Apri apud Tullenses suos cultum, multisque miraculis illustratum, ex dicendis manifestum erit. S. Gauzlinus, qui seculo X floruit, annuam ejus festivitatem cum cessatione a servili opere colendam præcepit, prout infra in Miraculis num. 17 narratur; sed utrum is talem solemnitatem omnium primus tum induxerit, an olim admissam tantummodo renovaverit, haud ita certum est, cum Sancti cultus multo sit antiquior ætate Gauzlini. De hodierno ejusdem cultu asserit Calmetus tom. 1 Historiæ Lotharingiæ, col. 295, novissimæ editionis, eum per diœcesim Tullensem celeberrimum latissimeque diffusum esse, ecclesiasque ipsius nomini dicatas magno numero spectari; neque dubium est, quin in eadem diœcesi Officio proprio quotannis honoretur, quali ibidem olim cultum fuisse, vetusta Breviaria docent.

[3] [Sancti Vita edita,] Res a Sancto præclare gestæ, patrataque post mortem miracula, & cetera, quæ ad sacram ejus venerationem spectant, haurienda sunt ex Historia, sive Actis episcoporum Tullensium, editis ab Edmundo Martenio tom. 3 Thesauri Anecdotorum, a col. 991, & ab Augustino Calmeto abbate primum S. Leopoldi Nanciensis, deinde Senonensi, tom. 1 Historiæ Lotharingiæ editionis anni 1728, inter instrumenta a col. 83; in posteriori vero ejusdem Operis aucti editione anni 1745, tom. item 1, ac inter instrumenta a col. CXXI. De Actis illis non semel in Opere nostro ad dies supra num. 1 citatos disputatum est, cum iisdemque laudatis editoribus agnitum, ea a variis concinnata esse, quamvis de scriptorum numero ac determinatis personis non ita convenerit. Multum quoque inter Martenii & Calmeti editiones interesse, observatum jam est; & quod ad præsens argumentum quidem attinet, S. Apri Vita ac Miracula, quæ apud hunc ex Ms. monasterii S. Mansueti prope Tullum laudatæ Historiæ Tullensium episcoporum inserta sunt a cap. 23, a Martenio minime reperta fuerunt in codice Camberonensi, quem edidit; ideoque ex codice San-Mansuetino, ne quis ea desideraret, post eorumdem episcoporum Acta, ab eodem separatim excusa sunt. Istud præterea inter utriusque editionem discrimen occurrit, quod apud Calmetum S. Apri corporis inventio elevatioque ac nonnulla insuper miracula subsecuta narrentur, quæ non exstant apud Martenium; & contra in istius editione aliqua desiderentur, quæ ex Marteniana poterunt suppleri.

[4] [quam etiam Ms. habemus, ab Adsone,] Ejusdem Vitæ sine miraculis post mortem factis tria exemplaria Mss. habemus; unum scilicet ex archivis Tullensibus, alterum ex Ms. S. Maximini Trevirensis, ac tertium denique a P. Chiffletio olim transmissum, quod transumptum notatur ex Ms. Accincti monast., & Corneoli, & Caritatis. Horum alterum altero prolixius est: nam duo posteriora Præfationem, quæ in editis exstat, etiam habent: primum insuper in fine contractius est, secundum contra in calce quamdam de emortuali Sancti tempore epocham fabulosam adjungit, ac miraculum quoddam, a Petro diacono seculo XI scriptum, recenset. Sed ut ad edita redeamus, laudatus Martenius in Observatione prævia, Vitam ac Miracula, qualia ipse edidit, recisoque miraculo per Petrum diaconum conscripto, suspicatur ab Adsone Dervensi abbate concinnata fuisse, & ab aliquo S. Mansueti monacho, qui omnia ad Tullenses episcopos spectantia in uno volumine collecta habere voluerit, una cum Vitis ac Miraculis SS. Mansueti, Gerardi & Leonis IX Papæ, qui ante Pontificatum eidem ecclesiæ episcopus præfuit, Bruno dictus, laudatis Tullensium Actis inserta. Calmetus autem totam illam Historiam usque ad cap. 34, ubi incipit Vita S. Gerardi, a Widrico S. Apri abbate composita, Adsoni attribuendam esse credidit, suumque exemplar ex ipsius Adsonis autographo verisimillime transcriptum fuisse. Verum ab hac Calmeti opinione merito dissentiunt Historiæ litterariæ Franciæ scriptores tom. 6, pag. 484 & seq., ubi ostendunt, eam universe veram non esse; uti etiam apud nos tom. III Septembris, pag. 130 & seq. de S. Gauzlini Vita monstratum est.

[5] Agnoscunt tamen iidem scriptores cum Martenio ac Calmeto, [Dervensi abbate] S. Apri Vitam ac Miracula opus Adsonis esse posse, cum & similis stylus in aliis ejusdem lucubrationibus occurrat, & auctor sese S. Apri monasterii monachum esse, nec diu post S. Gauzlini obitum scribere insinuet, quod utrumque in Adsonem convenit, ut ex dicendis patebit. Hisce addunt & alterum argumentum; breve scilicet S. Apri elogium, quod cum versibus Vitæ S. Mansueti præfixis inseruerit Adso, etiam Vitam S. Apri promisisse, ipsis visus est. Sub finem enim carminis post S. Mansueti, primi Tullensium episcopi, laudes, de Sancto nostro hæc subdidit:

Si tamen & meriti res est augenda juvandi,
      Par sit Aper socius nostra juvando tuus.
Vos etenim binæ cæli super axe * columnæ,
      Ducitis hinc faciles nos relevare * greges.
Jam nostris igitur prosit fiducia votis,
      Quam nostra in nobis * pectora fixa tenent.
O Mansuete, tuos, petimus *, defende fideles,
      Et fac cum Sanctis gaudia longa dari.
Adsis & precibus, Pastor mitissime nostris,
      Ut teneant populi regna beata tui.

Qui Adsonem noscere voluerit, is adeat anonymi librum de diversis casibus Dervensis cœnobii, apud Mabillonium in Actis Sanctorum sui Ordinis, Sec. 2, a pag. 844 editum, aut Commentarium prævium ad Vitam S. Mansueti in Opere nostro tom. 1 Septembris, pag. 616, num. 3 & sequentibus, ubi ejusdem elogium ex laudato anonymo decerptum inveniet.

[6] Suffecerit ea hic annotasse, quæ ad subjectam materiem spectant. [scripta esse nonnullis videtur,] Anonymo illo teste, Adso in Vosago sive in Luxoviensi monasterio eruditionis pariter ac sanctimoniæ fama florebat, cum a Tullensi episcopo & clero Tullum ad magisterium sacri Ordinis accersitus est. Contigit hoc sub S. Gauzlino episcopo, qui collapsam in S. Apri cœnobio disciplinam feliciter restauraverat, quod anno Christi 935 verisimilius innectendum esse in Commentario prævio de ejusdem Sancti gestis ad diem VII Septembris, § 3 dictum est. In eo monasterio per aliquanta temporum volumina docuerat, quando missus est ad Dervense cœnobium, diœcesis Catalaunensis in Campania, cujus instaurationem idem S. Gauzlinus pariter instituerat, verisimiliter circa medium seculi X, secundum dicta ibidem § 5. Dervensibus denique abbas post Albericum præfectus est, annoque 992 religionis ergo Hierosolymam navigans, e vivis excessit, Tullensem episcopatum tenente S. Gerardo, quem post S. Gauzlinum anno 962 defunctum, adeptus erat, annoque 994 moriens deposuit. Eo igitur tempore, quo in Tullensi S. Apri cœnobio versatur est, potuit hujus sancti Vitam & Miracula conscribere, uti laudati scriptores Historiæ litterariæ Franciæ supra adverterant. Quod autem eorumdem auctorem non diu post S. Gauzlini obitum scripsisse dicant, ita eos censuisse arbitror, quia sanctus hic inter Tullenses episcopos postremus est, de quo idem scriptor in editione Martenii meminerit.

[7] [quod satis incertum est; forte Vita] Verumtamen si Miracula quoque, etiam prout ea apud Martenium exstant, Adsonis opus sint, non potuit ea, dum in prædicto monasterio prope Tullum degeret, ad finem usque perducere. Etenim tam apud Martenium, quam Calmetum Miraculorum auctor sexaginta ferme annos numerat, ex quo ob Hungarorum irrumpentium metum S. Apri corpus intra urbem Tullensem delatum, ac deinde Drogoni episcopo, istud detinere molienti, clam subductum, & in ecclesia sua ignoto ceteris omnibus loco a duobus monachis, paucisque consciis depositum latuerat. Consule num. XI inter Miracula. Jam vero apud Calmetum in Historia Tullensium episcoporum cap. 30 auctor synchronus, ac verisimiliter rei gestæ testis oculatus, tradit, prædictum sacrum corpus a S. Gerardo anno Christi 978 feliciter repertum fuisse; a quo numero si annos 60 subtraxeris, ad annum 918 pervenies, quo prædictus Drogo Tullensibus episcopus præerat, quoque Lotharingiam ab Hungaris infestatam fuisse, aliunde novimus. Porro Adso anno 978 non in Tullensi S. Apri, sed in Dervensi cœnobio morabatur, quo, vivente S. Gauzlino, qui ex dictis anno 962 obiit, evocatus fuerat, ut Alberico abbati in restauranda illius quoque monasterii disciplina suam operam navaret. Cum itaque fatentibus Calmeto laudatisque scriptoribus, Miraculorum auctor satis indicet, sese S. Apri monachum fuisse, imo in ejusdem monasterio habitasse, dum scriberet, non potuit is Miracula scripsisse, aut certe in eodem cœnobio absolvisse, etiam prout ea exstant apud Martenium.

[8] [& Miracula varios auctores habent;] Contra eorumdem sententiam pariter facit Dervensis ille anonymus, de quo supra meminimus, qui apud Mabillonium Sec. 2, pag. 849 varias Sanctorum Vitas, inter quas etiam Vita S. Mansueti occurrit, ab Adsone conscriptas enumerat, nec tamen ullam de S. Apri Vita mentionem facit. Sed neque multum eos juvat Carmen Adsonis de S. Mansueto; potuit enim in eo S. Apri auxilium implorasse ex particulari affectu, quo erga illum, veluti ejusdem monasterii olim monachus, ferebatur, licet nullam ipsius Vitam promitteret. Quamvis igitur laudatam Vitam ac Miracula Adsoni certo abjudicare non possum, non ausim tamen certo adscribere; ideoque ea sub anonymi nomine edenda censui. Is autem anonymus facile esse potuit unus e S. Apri monasterii monachis, Adsonis ante discipulus, qui magistri sui exemplo scribere aggressus, ejusdemque stylum imitatus fuerit. Eidem auctori forte debentur, quæ apud Calmetum cap. 29 & duobus sequentibus, de Drogonis episcopi obitu, de S. Gauzlini episcopatu, factaque sub S. Gerardo sacri corporis inventione ac elevatione, miraculisque continuo subsecutis narrantur; cum nec rerum relatarum nec temporis ratio, neque ipse scribendi modus repugnet. Non refragabor tamen, si quis plures quam unum horum omnium auctores esse malit suspicari.

[9] [non tamen Antimundum] Bailletus in Tabula critica ad hunc diem ait, a nonnullis credi Vitam S. Apri ab Antimundo episcopo Tullensi, qui in Catalogis apud Calmetum modo quintus, modo sextus post S. Aprum recensetur, conscriptam fuisse. Hujus opinionis, a quæ Bailletus ipse recedit, fundamentum esse opinor, quod de Antimundo in Catalogo Calmeti tom. 1 Hist. Lotharingiæ, inter Instrumenta col. CCXXV hæc legantur: Is memoriam Christi confessoris Apri sollicita devotione excoluit, cujus & cænobium divina religione augmentavit, & in ejus veneratione nonnulla scripta ac Responsoria ad posterorum recordationem exaravit. Et certe ante Adsonis tempora aliquam S. Apri Vitam exstitisse, habemus ex epistola Wicardi abbatis, quæ inter Frotharii Tullensis episcopi litteras duodecima est apud Du Chesne tom. 2 Historiæ Franciæ, pag. 717 edita: in hac enim Wicardus cum monachis suis Frothario gratias agit, quod S. Apri reliquias, nec non & beatæ suæ conversationis actus sibi transmisisset. Porro Frotharius ante medium seculi noni Tulli sedisse, & conventui apud Theodonis-Villam habito subscripsisse creditur. Verum Vita, qualis nunc circumfertur, reciso etiam Miraculorum libro, auctorem habere videtur a S. Apri temporibus remotiorem, quam ut Antimundo tuto tribui possit.

[10] Quod si Adso vel quicumque alius, idem sit Vitæ ac Miraculorum auctor, [Vitæ & Miraculorum fides varia.] is certe seculo decimo senescente prior non est, ideoque sancto Episcopo nostro tanto posterior, ut illius Vitam sine antiquioribus monumentis feliciter concinnare nequierit. Hæc autem scriptor ille pauca a se visa fatetur. Quin & ipse scribendi modus id satis indicat, cum Sancti virtutes passim tantum generatim celebret, facta vero ejus perpauca enarret. Nihil tamen in Vita occurrit, quod falsitatis argui possit aut fidem exsuperet. Imo Tillemontius tom. 14 Monument. Eccles., Nota 14 in S. Paulinum Nolanum, etsi eam pro authentica haberi posse neget, ac nonnulla etiam miracula ipsi displiceant, non audet tamen eam velut nullius auctoritatis opus rejicere. De secunda Opusculi parte, quæ miracula ceteraque post obitum facta continet, favorabilius statuendum est: profitetur enim auctor, sese aliqua de visis & certissime compertis annotare; ea scilicet, quæ partim ex majorum relatu, ut præmiserat, partim suo tempore facta compererat; quæ vero remotioribus ævis contigerant, fatetur ea litteris mandata non fuisse. Multa sunt, inquit, illius sane istiusmodi magna & frequentia (miracula,) quæ si cuncta fuissent scripta, lectorem forsitan tæderet copiæ. Attamen reprehendenda auctorum segnities, qui nec saltem aliqua de post transitum gestis, scriptis transmiserunt posterorum notitiæ.

[11] In utrisque recudendis sequar postremam editionem Calmeti collatam cum Marteniana, [Unde utrumque edendum.] ex qua, ut supra insinuavi, unam & alteram lacunam etiam supplebo. Miraculum tamen a Petro diacono conscriptum, quod apud utrumque laudatum editorem, sed plenius tamen apud Martenium exstat, volens prætermittam; tum quia scriptore Vitæ ac miraculorum posterius est, & a quopiam contra ordinem istis insertum; tum quia æque ac forte etiam magis ad S. Mansuetum pertinet, & inter ejus Miracula tom. 1 Septembris, pag. 653 & seq. in Opere nostro datum jam fuit. Præcidam pariter ea, quæ apud Calmetum cap. 29 de Drogonis obitu, deque S. Gauzlini in episcopatu successione ac virtutibus, & denique de S. Gerardo in hujus locum similiter suffecto, initio capitis 30 ad propositum nostrum non spectantia referuntur. Vitæ Mss., quarum supra meminimus, aut nulli aut exiguo nobis usui erunt; ubi tamen aliqua in his diversitas notatu digna occurrerit, lectorem admonebimus.

[12] [Alia Sancti elogia] Præter laudatam Vitam editam duplex alia brevior, in modum elogii exstat apud Calmetum sæpe memoratum; una scilicet in fine capitis 22, quæ in Camberonensi Martenii codice pariter legitur; altera priori prolixior in elogiis Tullensium episcoporum, seu catalogo usque ad Hectorem D' Ailly, anno 1530 defunctum, perducto, qui tom. 1 Historiæ Lotharingiæ, inter Instrumenta col. CCX & seqq. Cedulæ cujuslibet episcopi Tullensis inscribitur. Quibus auctoribus hæc elogia adscribenda sint, ignoratur: priorem tamen catalogum, prout eum Martenius edidit, circa annum 1069 verisimilius conscriptum fuisse, ostensum est in Opere nostro tom. 1 Septembris, pag. 617 & tom. III ejusdem mensis, pag. 130. In utroque elogio quædam instrumenta laudantur, quæ scriptori præluxere. In priori enim sic dicitur: Sicut in libro Vitæ ejus legitur; &: Quod si quis nosse desiderat, librum Vitæ ejus, qui apud locum sepulchri illius habetur, perlegat; & illic plenius inveniet; & rursus: Ut in libris auctoralibus reperitur; quæ postrema verba etiam leguntur in posteriori catalogo, seu Sancti elogio, quod in eo recensetur. Hunc librum Vitæ Calmetus in annotatis ad citatum caput 22 (posteriorem editionem intellectam volo, nam prima istis annotatis caret) eam ipsam putat esse Vitam, quam recusuri sumus; idque omnino verisimile est; cum in hac re ipsa legatur id, pro quo liber Vitæ in elogio citatur.

[13] [Catalogis Tullensibus inserta.] Quos vero libros per auctorales designet, mihi plane incompertum est. Calmetus in annotatis ad posteriorem catalogum verba ista: In libris auctoralibus Gallice sic excipit: Verisimiliter in Vita S. Leonis scripta per Adsonem: hujusmodi libri legebantur in ecclesia, eorumque auctoritas erat in pretio. At dubitandum non est, quin ex memoriæ lapsu hic S. Leonis pro S. Apri positum sit: sanctus enim Leo IX, quem designat, ante Pontificatum Bruno appellatus, seculo XI Tullensi episcopatui primum præfectus est, obiitque summus Pontifex anno 1054: Adso autem anno 992 vita functus est, adeoque non potuit hic illius Vitam scribere. Sed neque certum est, illam S. Apri Vitam, quam Calmetus Adsoni adjudicat, per libros auctorales hic indicari; tum quod prioris elogii auctor librum Vitæ illius in singulari numero bis memoret, ideoque videatur hunc ab istis distinguere; tum quod in Vita de Adriano quidem Cabilonensium judice fiat mentio, at non de cognomine imperatore, sub cujus imperio S. Aper vixisse ex istis auctoralibus libris in utroque elogio, quamquam perperam, dicitur; quin & anni ejusdem imperatoris annotantur, quibus Sanctus episcopus ordinatus sit & rebus humanis excesserit, de quibus nihil plane in Vita legitur. Elogia autem hæc digna prelo non censeo, eaque de causa illa in Commentario refellendi potius quam adoptandi gratia examinabo.

[Annotata]

* al. astra

* al. relevate

* al. vobis

* al. primus

§ II. Fabula de episcopatu ejus sub Adriani imperio rejecta: distinguendus est ab Apro S. Paulini Nolani amico: tempus aditi ac per mortem depositi episcopatus utcumque assignatum.

[Non adiit episcopatum sub Adriano augusto,] Si auctorem catalogi episcoporum Tullensium primo loco laudati audiamus, S. Aper noster secundo Christi seculo floruisse dicendus est. Is enim in ejusdem Sancti elogio tam apud Martenium, quam Calmetum, episcopatus aditi ac per mortem depositi has epochas statuit: Ut in libris auctoralibus reperitur, temporibus Adriani crudelissimi imperatoris fuisse cognoscitur, qui omnes totius orbis sub se judices suo nomine vocari censuit; cujus quarto anno B. Aper episcopus ordinatus, undecimo hominem exuit. Eadem de verbo ad verbum pariter leguntur in catalogo altero, sive Cedulis seu Epitaphiis episcoporum ejusdem civitatis. Erant nimirum compilatores illi istius etiam sententiæ assertores, quæ S. Mansuetum primum Tullensium episcopum, post quem S. Aper septimus recensetur, a S. Petro Apostolorum principe missum esse affirmavit. Sed opus non est opinionem hanc hic discutere, quam tum apud alios, tum apud nos tom. 1 Septembris ad diem III, ubi de S. Mansueto actum est, refutatam habes, initio episcopatus illius ad seculum quartum, sive ad Constantini Magni vel filiorum ejus, imperium relato.

[15] Pro S. Apro ab Adriani imperatoris ætate longius amovendo invictum argumentum præbet S. Auspicii ætas, [nec ante seculum 5 decrepitum.] cui post Ursum successisse Sanctum nostrum elogiorum collectores ceteris catalogis consentiunt. Auspicium enim hunc ipsum esse, cui inscripta exstat epistola 17 lib. 4 S. Sidonii Apollinaris, ejusdemque obitum circa annum Christi 478 collocandum esse, probavit Sollerius noster tom. VI Julii, ad diem XXVIII, quo colitur. Mabillonius in Annalibus Benedictinis tom. 1 ad annum Christi 579, num. 78 censet, scriptorem Catalogi in hanc fabulam pronius incidisse, quia ad Adrianum imperatorem retulit, quod in Vita a nobis edenda num. 6 & 7 de Adriano Cabilonensium judice legerat. Verum id mihi minime verisimile apparet, quemcumque e duobus compilatoribus laudatus annalista hic designaverit: nam uterque judicem illum a cognomine imperatore satis distinxit, dum insulsa prorsus fabella ex judicis nomine imperatorem synonymum tum imperasse persuadere tentavit, non minus ridicule, quam confidenter inquiens: Temporibus Adriani crudelissimi imperatoris fuisse cognoscitur; qui omnes totius orbis sub se judices suo nomine vocari censuit. Quorsum hæc de judicum appellatione commemoratio, si istum Cabilonensium judicem ab Adriano augusto scriptor non distinxisset?

[16] Superest alia gravior quæstio, quæ multos utrimque, [Aper S. Paulini Nolani amicus,] nec contemnendos patronos habet: videlicet, an S. Aper Tullensis episcopus idem sit cum eo Apro, ad quem exstant tres S. Paulini Nolani epistolæ, quæ in editione Operum ejusdem Sancti Parisina anni 1685 sunt 38, 39 & 44, alibi 29, 30 & 31, ex quibus hujus Apri Vitæ compendium juverit exhibuisse. Hic Aper divitiis affluens uxorem duxerat nomine Amandam, ex qua etiam liberos susceperat, prout ex laudata epistola 39, alibi 30 indubitatum est. Auctor Dissertationum in S. Paulini Nolani Vitam & scripta, quas post prædictam editionem Parisiensem habes, dissert. 5, cap. 2 filios complures, & filiam tribuit, laudans epistolam mox citatam; ex qua licet liberos eis fuisse, ut dixi, perspicuum sit, hos tamen complures, & ex his unam filiam fuisse, non extundet. Et de filia quidem decepit illum hæc S. Paulini Apro simul ac Amandæ de sanctissimæ vitæ statu gratulantis periodus: Officia enim & eloquia litterarum vestrarum … indicant, quam ampla possessio nobis, & quam fertilis terra Deo sitis; jam tricesimum fructum de vestra inter vos continentia proferentes, & quotidianis fidei communis argumentis sexagesimo propinquantes, & de prole virginea centesimum pollicentes.

[17] [cujus notitia, uti & Amandæ] Virgineam prolem, qua S. Paulinus casta continentiæ opera haud dubie designavit, auctor ille de illorum filia infeliciter interpretatus est. De filiorum quoque seu liberorum copia in eadem epistola nihil legitur præter hæc: Scribitis, impedimenta vestri esse propositi possessiones filiorum, qui causa sint necessitatis istius, qua terrena curatis, cum cælestia desideretis. Hæc autem vere dici potuerunt, etsi duos tantum vel tres liberos habuissent. Incertum itaque est, quot liberi iis fuerint, sed duos saltem fuisse constat. Idem Aper, teste eodem S. Paulino in epistola 38, alias 29, pro tribunalibus advocatum egerat, & in tribunalibus judicem; nec immunis fuerat superbiæ, quæ hujusmodi muniis solet adhærere. Verum postea ad meliora conversus, una cum conjuge sua Amanda totum sese Deo tradidit. Hinc laudatus Paulinus ibidem ait: Destructus es a superbo, assumptus in humilem, depositus ab iniqua potentiæ sede, ut in pacis atque justitiæ solio locareris; inanitus es a divite, ut diteris in paupere; & ab illa supervacuæ distentionis saturitate vacuatus es, ut veris piæ paupertatis bonis implearis, esuriens justitiam.

[18] [ejus uxoris, & utriusque conversio] Ubi nunc tu ille es aliquando terribilis, vel pro tribunalibus advocatus, vel in tribunalilibus judex? Ubi tua illa cervix, tunc verius, ut nunc de te mentitus es, tauri pinguis; quomodo facta est docilis ac tenuis in jugo Christi, ex quo conversus ingemuisti: & bene placitum est in te Deo, sicut super vitulum novellum? Deposita cervice tauri fractus * es in mansuetudinem bovis illius, qui agnovit possessorem suum. Beati oculi eorum, qui hæc in te Dei mirabilia conspiciunt; etsi illi miserrimi, qui videntes non vident. &c. Hæc sane insignem Apri mutationem significant; sed utrum is ad meliores tantum mores, an etiam a paganismo vel hæresi ad Christi fidem tum primum conversus fuisse dicendus sit, inter neotericos non ita convenit. Auctor Observationum ad epistolas S. Paulini dissertatione citata, cap. 1, & post hunc Tillemontius tom. 14 Monumentorum, Nota 14 in S. Paulinum, aliique censent, eum tum primum baptizatum, aut deposita hæresi, Catholicam fidem amplexum fuisse. Rationem dant, quod in epistola 38, alias 29 nonnulla S. Paulini de Apro dicta occurrant, quæ etiam de catechumeno ab infantia de mysteriis Christianis instructo, ac tum recens baptizato explicari non possint.

[19] Paulini verba accipe. Beatus es, frater, inquit, [ac insignes virtutes] & bene tibi erit, quia non carne & sanguine, sed, Spiritu cælestis Patris revelante, didicisti, quod te inconcussa fide tenere, & libera voce profiteri, sanctissimo ad me epistolæ tuæ fine firmasti; Christum Jesum crucifixum, Dei Filium Deum, cui flectitur omne genu terrestrium, cælestium & infernorum; & quem ad dexteram virtutis & in gloria esse Dei Patris, omnis lingua confitetur. Hunc tu Dominum & Deum nostrum, quia non æstimabitur alius ad eum, toto arcanæ pietatis mysterio amplexus, Dominum & Deum Dei Filium ante secula, factum ex semine David in hoc seculo; & nunc ex resurrectione mortuorum in spem æternitatis humanæ viventem in secula, ut est, credis; & ut credis prædicas. Hæc, inquam, isti non nisi ad recens baptizatum, qui diu paganus vixerat, aut certe ab hæresi in Ecclesiam admissum dicta accipi posse arbitrantur. Non video tamen, cur hæc eadem dici non potuerint de homine etiam a pueris Christiano ac Catholico, qui, cum vitam secundum religionis suæ præcepta minime exegisset, mysterio Incarnationis Dominicæ attentius perpenso motus, speque beatæ resurrectionis excitatus, mundanis rebus nuntium remittens, Christi humilitatem presse sequi cœperat, ut ejusdem beatæ æternitatis particeps fieri mereretur.

[20] Certe in nulla e tribus epistolis ulla fit de paganismo aut hæresi mentio; [ex ejusdem Paulini epistolis,] sed contra in eadem epistola 38 omnis odii causa, quo Aprum amici olim sui persequebantur, non in susceptam Christi fidem, sed in vitæ humilitatem rejicitur. Sic enim Paulinus eum ibidem alloquitur: Merito gloriaris, venerandissime frater, & in exsultatione dicis, hinc te ipsum tibi credere, quod Christianus sis, quia te odisse cœperint, qui diligebant, & despicere, qui timebant; & ipse tibi conscius es, quia si tu ipse tanti apud te esses, æque ut solebant, & diligerent te & venerarentur. Nunc ad cetera procedamus. In editione Operum S. Paulini, quæ anno 1622 Antverpiæ ex officina Plantiniana cum notis Frontonis Ducæi ac Heriberti Rosweydi prodiit, laudata epistola 38, quæ ibi 29 est, Ad Aprum episcopum inscribitur; quam dignitatem ipsi tum negat auctor Dissertationum ad editionem Parisiensem, contendens tantum presbyterum fuisse; quod etiam laudatus Tillemontius verisimile putat. At mihi oppositum non improbabile videtur; difficile enim est de solo presbyteratu interpretari, quæ in eadem epistola de ejusdem sede atque sacerdotio leguntur.

[21] Rarus, ut scribis, ait ibi Paulinus, urbium frequentator, [ad ipsos datis,] familiare secretum taciti ruris adamasti, non otium negotio præferens, neque te Ecclesiasticæ utilitati subtrahens, sed jam pene forensibus turbis æmulos ecclesiarum tumultus & concilia inquieta declinans. Arbitror autem id ipsum majoribus Ecclesiæ utilitatibus præparari, quod salubri consilio instructioni sanctæ vacas, & intentus studiis spiritalibus, quibus solitudo amica est, formas in te quotidie, confirmasque Christum, quo & servus utilior, & magister doctior, digniorem te ea *, in qua nutu Dei positus es, sede perficias, opere pariter & & verbo potens, ut lingua & mente tibi concors veram te Apostolicæ disciplinæ formulam præbeas, præcepti Dominici actor & doctor. Ita demum constabit, non humano suffragio, sed divino te esse judicio sacerdotem. Id unum in toto hoc textu oppositæ sententiæ favet, quod Paulinus Aprum suum non episcopum, sed sacerdotem dicat, quæ vox tamen episcopis cum presbyteris communis est, cetera episcopum potius, quam presbyterum indicant.

[22] [studioso lectori] Porro illustre istud par conjugum continentia sanctissime servata cohabitabat, & mutuis virtutum exemplis in dies magnos profectus faciebat. Nam & conjux (ejus Amanda) inquit S. Paulinus in epistola 44, alias 31 ad Aprum, non dux ad mollitudinem vel avaritiam viro suo, sed ad continentiam & fortitudinem redux in ossa viri, magna illius divini cum Ecclesia conjugii æmulatione mirabilis est, quam in tuam unitatem redactam * ac redditam, & spiritalibus tibi tanto firmioribus, quanto castioribus, nexibus caritas Christi copulat, in cujus corpus transistis a vestro. Istud quoque egregia mulier viro suo præstitit, quod, ut is Deo munerique suo melius vacare posset, ipsa domesticæ rei facultatumque communium curam sola gereret. Hinc laudatus Paulinus; Benedicta hæc, ait, inter mulieres, & hac quoque devotione fidelis & acceptissima Domino, qua se necessitatibus seculi pro te, velut quædam procellis in immobili scopulo stabilita turris, opposuit. Hæc eadem ibidem pluribus prosequitur, ac inter cetera magis sese explicans, demum ait: Curat illa seculi curas, ne tu cures; possidere videtur, ne tu possidearis a mundo, & ut possidearis a Christo… Nam sine animi captivitate rem captivitatis in libertate spiritus administrans, firmavit manus suas in opera virtutis, … necessaria divisione reddens per se Cæsari, quæ sunt Cæsaris; ut, quæ Dei sunt, per te ministret Deo. Plura curiosus lector ibidem reperiet.

[23] [hic traduntur,] Ceterum conversionem suam Aper S. Paulino, jam olim haud dubie sibi noto, per litteras significavit, ad quas hic per epistolam 38, alias 29 respondit, inscripsitque Sancto & merito venerabili ac dilectissimo fratri Apro Paulinus. Duo autem in hac epistola præcipue agit Paulinus, nempe ut Apro de felici conversione sua congratuletur, utque contra pravorum odia & injurias in proposito confirmet, moneatque, non minori studio res divinas animæque profectum curanda esse, quam olim humana negotia tractaverit. Altera epistola, nempe 39, alias 30, sic inscripta est: Sanctis & merito venerabilibus ac dilectissimis fratribus Apro & Amandæ Paulinus & Therasia (S. Paulini uxor) peccatores. Hæc salutaria monita de excolendo animæ agro, modumque, quo id fieri debeat, piis istis conjugibus, in prædio suo etiam tum rusticantibus, proponit. Videtur autem uno ad minimum anno post priorem scripta fuisse, cum S. Paulinus in ea significet, soluisse Aprum annuas ad ipsum litteras dare; Officia enim, inquiens, & eloquia litterarum vestrarum, quæ nobis largiter annuo commeatu penditis, indicant, quam ampla possessio nobis, & quam fertilis terra Deo sitis. Denique in epistola 44, alias 31, eodem modo inscripta, suavitatem simul atque efficaciam Apri in scribendis litteris laudat, Amandæ sedulam curam & caritatem in administrandis rebus domesticis insigni elogio prosequitur, & filiorum educationem commendat, ac utriusque denique preces flagitat.

[24] [nonnullis visus est idem cum Tullensi;] Itaque, ut ad quæstionem propositam redeamus, hunc Aprum multi eumdem cum synonymo sancto Episcopo Tullensi crediderunt, refragantibus aliis, qui id nec Sancti nostri gestis, nec cum ejusdem sedis tempore convenire posse arbitrantur. Inter priores fuit Eminentissimus Baronius, qui in Annotatis ad Martyrologium Romanum hoc die sic ait: Ponitur hic septimus ordine in tabulis episcoporum Tullensium, quas descripsit Demochares. Hic ex causidico monachus, & ex monacho est factus episcopus, de quo S. Paulinus episcopus Nolanus, epist. 27, 28 & 29, in quibus de ipso fusius. Petrus Franciscus Chiffletius in Paulino illustrato, parte 2, cap. 22 monet nullas quidem a S. Paulino ad Aprum jam episcopum litteras datas esse, sed subdit: Quamvis exinde Aprum Tulli Leucorum … episcopum fuisse, nemo dubitet. Eamdem opinionem secuti sunt Claudius Robertus in Gallia Christiana, Jacobus Longueval tom. 1 Historiæ ecclesiæ Gallicanæ sermone Gallico conscriptæ, lib. 3, pag. 406, & Bailletus in Vitis Sanctorum ad hunc diem: Auctor vero Dissertationum in Vitam & scripta S. Paulini Nolani, de quo supra sæpe meminimus, in utramque partem argumenta proponit, nec quam teneat, edicit. Huic presse adhæsit Tillemontius tom. 14 Monumentorum, Nota 14 in S. Paulinum, ubi easdem rationes perpendens, quæstionem in dubio reliquit, nisi quod Aprum Paulini a Tullensi Episcopo distinguendum esse fateatur, si hic post S. Auspicium eam sedem occupaverit.

[25] Contra Sammarthani fratres tom. 3 Galliæ Christianæ, [quod putamus verum non esse,] Franciscus Riquet, magnus Prior S. Deodati in Vosago, in suo Gallico Systhemate episcoporum Tullensium, quod Ms. ad Majores meos olim mitti curavit, & Calmetus tom. 1 Historiæ Lotharingicæ, lib. 6, num. 23, & lib. 7, num. XI contendunt, S. Aprum Tullensem episcopum a synonymo S. Paulini amico omnino distinguendum esse; quod mihi quoque verum videtur. Rationes autem has allegant: in primis in omnibus Tullensium episcoporum vetustis Catalogis S. Aper post Ursum Auspicio proxime successisse legitur; constat autem, S. Auspicium diu post medium seculi quinti Tullensem sedem tenuisse, eumdemque circa annum 478 aut etiam uno alterove anno serius aut citius vita functum esse, prout in Sylloga de ejusdem cultu & gestis tom. VI Julii, ad diem XXVIII probavit Sollerius noster, in eo tantum dissentiens Coïntio, quod hic ipsum usque ad annum 486 superesse potuisse, insinuasset. Porro cum S. Paulinus Nolanus episcopus, cujus gesta illustrata habes tom. VI Junii, die XXII, obierit anno æræ Christianæ 431, manifestum est, Aprum illum Paulini amicum, qualem hic eum describit, Sanctum nostrum Auspicii, medio Urso, successorem esse non posse, nisi quis velit eum jam decrepitæ ætatis senem, dum episcopus factus est, imo centenario majorem, si Parisiensis editor Operum S. Paulini, auctorque Dissertationum, quas subjecit, tres istas epistolas ad annos 404, 405 & 406 recte retulerit. Etenim quæ de acta ab Apro suo ante conversionem vita Paulinus supra meminit, eum virilis ut minimum ætatis fuisse arguunt, dum seculo valedixit.

[26] Præterea observant Riquetus aliique, Apri, quem Paulinus laudat, [obrationes,] vivendi normam, studia muniaque, cum S. Apri Tullensis episcopi gestis, prout hæc in ejusdem Vita referuntur, minime convenire. Paulini enim amicum matrimonio junctum ex Amanda conjuge liberos suscepisse, pro tribunalibus advocatum & in tribunalibus judicem egisse, nec iis caruisse vitiis, quæ ejusmodi hominibus ea vitæ ratio atque potestas sæpius inspirat, ex S. Paulini epistolis supra vidimus; Tullensis vero Episcopus ab ipsa infantia exercitiis virtutum, ac misericordiæ præsertim in pauperes deditus fuisse in Vita narratur, in iisque proficiens, ad Tullensem episcopatum a clero & plebe reluctans fuisse promotus. At nihil de advocati vel judicis officio, nihil de conjuge ejus ac liberis, curaque in horum gratiam pro re domestica prædiisque impensa legitur; imo contra dicitur Sanctus, dum rerum suarum administrationem accepit, cuncta, quæ possidebat, in alimoniam pauperum erogasse.

[27] [quæ exhibentur,] Scio equidem, nec Vitam hanc, nec Catalogos Tullensium episcoporum tam certæ fidei esse, quin eorum veritas in dubium vocari possit; attamen ob solum Apri nomen, quod cum supra explicatis adjunctis legitur apud scriptorem ejusdem seculi, quo Tullensis ille Episcopus floruit, ab iis dissentire nec necesse nec æquum puto. Adde, quod ea primorum episcoporum series, quæ in Catalogis legitur, non parum confirmetur ex inventione sacrorum corporum, quæ anno 1107 contigit, ut recte observavit Riquetus, jam alias laudatus. Hic enim laudans quoddam instrumentum, quod Gallice Processum verbalem appellat, & a Pibone episcopo factum ait, affirmat in ecclesia suburbana S. Mansueti anno præcitato corpora SS. Alchæ, Celsini, Auspicii & Ursi reperta fuisse. De eadem inventione agit etiam Mabillonius tom. 5 Annalium, ad annum Christi 1107, num. 50, ubi rem paulo magis explicat, scribitque contigisse occasione novæ fabricæ, cui Theomarus, ejusdem loci abbas, tum insistebat, inventaque fuisse tria feretra, quorum duo continebant ossa primorum Tullensis ecclesiæ episcoporum, Amonis scilicet, qui S. Mansueto proxime successit, Alchæ, Celsini, Auspicii & Ursi, cum eorum sandaliis, aliisque pontificalibus indumentis. In margine vero laudat Analect. to. 3, p. 459, ex quibus in textu docet, ea detecta fuisse in crypta opere cæmentarii (verba instrumenti sunt) in modum arcus triumphalis curvata & rotunda.

[28] [nobisque oppositam] Hisce quoad rei gestæ substantiam consonat Calmetus in utraque Historiæ Lotharingicæ editione, in priori nempe tom. 1, Col.in posteriori autem tom. 2, col. 317 & sequenti; verum in eo a Mabillonio discrepat, quod cum Riqueto tantum quatuor episcoporum corpora, videlicet Alchæ, Celsini, Auspicii & Ursi, omisso Amone, recenseat, quorum ea corpora esse, ex sandaliis aliisque pontificalibus indumentis judicatum fuisse affirmat. Utrobique autem Analect. t. 3, p. 459 cum Mabillonio citat; per quæ quale Opus designent, non assequor; nam in Mabillonii quidem Analectis tam tomis 4 seculo elapso editis, quam unico volumine anno 1723 recusis, de hoc argumento nihil plane reperio. Hinc discernere non possum, quis ex tribus his scriptoribus veritatem attigerit; incertus enim hæreo, utrum inter ea corpora etiam Amonis repertum sit, & an eadem prædictorum antistitum esse, ex solis sandaliis, ceterisque ornamentis innotuerit. Ut tamen Mabillonium in recensendo S. Amonis corpore errasse potius credamus, suadent Cedulæ, seu Epitaphia episcoporum Tullensium apud Calmetum sæpius laudatum, in quibus tam in S. Amonis, quam in Hermanni elogio istius Sancti corpus ab eodem Hermanno ex S. Mansueti ecclesia, ubi primum sepultum fuerat, in aliam ecclesiam translatum fuisse dicitur. Hermannus autem trigesimus quintus ejusdem sedis episcopus numeratur, Pibo vero tantum trigesimus octavus.

[29] [persuadent.] Ut ad Riquetum redeamus, hic ex prædicta sacrorum corporum inventione communem eorum cum S. Mansueto sepulturam, & ex communi sepultura successionem quoque eorum in Catalogis stabilitam confirmari censuit. Et merito; nam quinque istos S. Mansueti proximos successores in eadem cum illo ecclesia sepultos fuisse, laudatæ Cedulæ testantur; sanctus vero Aper in altera ecclesia ab illo ædificari cœpta, aliique passim successores ejus humati fuere, donec Ludelmus seculo X paucis annis inchoato primus omnium episcoporum Tullensium in ecclesia cathedrali sua intra urbem sepeliri voluit, cum sepulturam suam in S. Apri suburbana more decessorum suorum ante jam delegisset. Hæc ratio etiam fortius urgeret, si, ut Riquetus affirmat, omnes S. Apri successores ad Ludelmum usque in eadem S. Apri ecclesia, nullum in S. Mansueti, sepultos esse constaret; quod cum iisdem Cedulis non convenit, nec ulterius inquirere libet. Id satis mihi est ostendisse, nihil esse, cur ab episcoporum serie a Mansueto usque ad Aprum in antiquioribus Tullensium catalogis exhibita recedamus, quam etiam aliunde verisimilem esse, probatur.

[30] Porro cum ex dictis constet, S. Auspicium circa annum 478, [Ex dictis tempus episcopatus & mortis ejus utcumque eruitur.] aut certe non multis annis post, ex hac vita commigrasse, cumque hunc inter & S. Aprum Ursus in Catalogis medius inseratur, qui quamdiu episcopatu functus fuerit, nescitur; dicendus est Sanctus noster ad Tullensem Leucorum sedem sub finem seculi quinti, vel initium sexti pervenisse, prout etiam Riqueto, Calmeto, ac novissime Limpeno nostro tom. 1 Septembris, pag. 622 visum est. Denique de tempore, quo illam tenuit, in Historia Tullensium episcoporum, & in laudatis Cedulis sic legitur: Hic septem annis functus est pontificali sede; ideoque mortem ipsius circa ejusdem seculi quinti finem, vel proxime subsecuti initium collocavi; nam quod eædem Cedulæ habent, eum temporibus Adriani crudelissimi imperatoris fuisse, ex supra dictis ad fabulas ablegandum est.

[Annotata]

* al. factus

* al. ei

* al. reductam

§ III. Sancti patria: an is idem sit cum amico S. Sidonii Apollinaris: ecclesia ab eo ædificari cœpta, in qua sepultus est, a successore perficitur.

[Prope Trecas in vico Tranquillo natus dicitur;] De S. Apri nostri patria & parentibus Vita recudenda hæc ait: B. Aper in suburbio Augustæ Trecorum, vico, qui Tranquillus dicitur, præsentis vitæ sumpsit exordium, nobilibus &, quod excellentius est, Christianis parentibus editus. Hisce plane consonat elogium in posteriori Catalogo, seu in Cedulis episcoporum Tullensium, quod ex hac Vita desumptum est. Locum hunc incolis Trancaust hodiedum dici, inter alios scribit Nicolaus Camuzatus sub finem Miscellaneorum historicorum in Promptuario sacrarum antiquitatum Tricassinæ diœcesis, aitque illum viculum esse ejusdem diœcesis, novem milliaribus dissitum ab urbe Tricassina, vulgo Troyes, in Campania, cujus ea caput est. Pari distantia ab eadem urbe vicum Trancaut ad fluviolum Sorme positum exhibet Guilielmus de L'Isle in Tabula geographica Meridionalis partis Campaniæ. Sed quomodo Sanctus verbis mox laudatis in suburbio Augustæ Trecorum natus dicitur, si vicus Tranquillus is ipse sit, qui hodiedum Trancaut appellatur? Difficultatem hanc jam advertit Cuperus noster, & a Tricassinis aut Tullensibus edoceri petiit, tom. IV Julii ad diem XV in Commentario prævio ad Acta sanctæ virginis Aproniæ, S. Apri sororis, in quibus per conjecturam ex hujus Sancti Vita formatam, ipsa in suburbio Augustæ Trecorum, vico, qui Tranquillus dicitur, similiter nata esse narratur.

[32] [quod difficultatem aliquam patitur.] Ut isthæc conciliemus, dicendus est biographus vocem suburbium improprie usurpasse pro territorio, sive agro urbi Tricassinæ subjecto, aut Sanctus noster in hodierno vico Trancaut in lucem editus non est. Suburbium in improprio illo sensu etiam adhibuit S. Salabergæ biographus apud Mabillonium Sec. 2 Benedictino, pag. 426, num. 12. Simili modo ibidem pag. 1091 in charta Eligii usurpatur, uti & alibi apud Cangium in Glossario, quod videri potest. In perantiquo Tullensi Breviario Ms. Musei nostri, licet lectiones de S. Apro ex hac Vita concinnatæ sint, omissa tamen voce vico, sic legitur, quasi Tranquillus ipsius suburbii vocabulum fuerit. Ita enim habet lectio I: B. Aper in suburbio Augustæ Trechorum, qui Tranquillus dicitur, presentis vite sumpsit exordium &c. Verum ea vox vicus transcribentis vitio potuit prætermitti, & prior explicatio præplacet mihi, donec eruditi Tricassini aut Tullenses aliquid certius produxerint.

[33] [Alia difficultas de Sancti patria,] Attamen hæc S. Apri Trecensis patria in dubium vocari potest ex S. Sidonii Apollinaris epistola 21 libri 4, & epistola 14 libri 5 ad quemdam Aprum datis, quem eumdem cum Sancto nostro esse posse, censet Tillemontius tom. 14 Monument. Eccles., Nota 14 in S. Sidonium Apollinarem. Hunc autem Aprum ex patre Æduo, matre Arverna ortum fuisse, laudatus Sidonius in priori epistola clare docet, dum illum alloquens ait: Æduus pater tibi, mater Arverna est. Eumdem Claromonte in Arvernia natum aut certe ab infantia educatum, litterisque imbutum fuisse, ibidem pariter significat, Claromontanos inducens de diuturna ipsius absentia his verbis conquerentes: Quid in te mali tantum, ingrate, commisimus, ut per tot annos quondam humum altricem, nunc velut hosticum solum effugias? Hic incunabula tua fovimus; hic vagientis infantiæ lactentia membra formavimus; hic civicarum bajulabare pondus ulnarum. Hinc avus tuus Fronto, blandus tibi, sibi severus; qui exemplo esse potuisset his, quos habemus nos in exemplo. Hinc avia Auspicia, quæ tibi post tuæ matris orbata decessum, dependit una curam duarum. Sed & matertera tua hinc & hinc fuit sanctior sanctis Frontina virginibus, quam verebatur mater, pater venerabatur, summæ abstinentiæ puella, summi rigoris ac fidei ingentis, sic Deum timens, ut ab hominibus metueretur. Hic te imbuendum liberalibus disciplinis grammatici rhetorisque studia florentia, monitu certante, foverunt; unde tu non tam mediocriter institutus existis, ut tibi liceat Arvernos vel propter litteras non amare. Hæc & alia ibidem Sidonius, ut Aprum suum in Æduis habitantem ad Claromontanos revocaret; is enim totius ejus epistolæ scopus erat.

[34] [si is idem sit cum Apro:] In altera vero epistola ipsum apud Cajenses, vel Calenses aut Calentes, ut alii legunt, Bajas, in Arvernia, quantum apparet, commorantem, in urbem ad dies Rogationum secum transigendos invitat; idque eum tanto libentius facturum sperat, quo sanctius dies isti ex S. Mamerti Viennensis episcopi institutione ibidem agebantur. In his (Rogationibus) inquit, quas supra fatus summus sacerdos (S. Mamertus) & protulit pariter & contulit, jejunatur, oratur, psallitur, fletur. Ad hæc te festa cervicum humiliatarum, & sternacium civium suspiriosa contubernia, peto; & si spiritualem animum tuum bene metior, modo citius venies, quod non ad epulas, sed ad lacrymas evocaris. Vale. Porro ne hic Aper idem cum sancto Tullensi Episcopo credætur, nihil obstat, nisi patria Trecensis a biographo asserta. In primis tempus recte convenit: sanctus enim Sidonius Apollinaris sub finem anni 471, vel initium sequentis Arvernensi episcopatu initiatus, circa annum Christi 488 obiit, ut in Opere nostro tom. IV Augusti ad diem XXIII in Commentario historico de ejusdem Sancti gestis ostensum est § § 5 & 10. Idem ex dictis epistolam 10 libri 7 scripsit ad Auspicium, cui S. Aper noster post Ursum successit; idemque de laudato Auspicio veluti tum ætate grandævo in epistola 17 libri 4 ad Arvogastum seu Arbogastum meminit. In citatis vero ad Aprum suum litteris sic loquitur, ut hic videatur jam episcopus fuisse, dum scriberet; nec de provecta Apri ætate meminit, ut is juvenis facile esse potuerit, quando eæ litteræ ad ipsum datæ fuerunt.

[35] Fuerit igitur Aper tum 25 vel 30 annorum, dum eas accepit, [ad quem exstant duæ epistolæ] nondum sexagenariam ætatem attigisset sub finem seculi 5 vel initium 6, quo tempore S. Aper noster ad episcopatum evectus fuisse dicendus est; neque desunt id ætatis vegeti senes, & episcopalibus muniis idonei. Cetera quoque, quæ de Apri sui parentibus, piaque ac liberali educatione Sidonius commemorat, satis conveniunt cum dictis biographi, qui Sancto nobiles & Christianos parentes, similemque institutionem non obscure attribuit. In eo tamen iidem denuo discrepant, quod Sidonius in epistola 21 de prædiis, quæ ille in Arvernia possidebat, loquatur, biographus vero apud nos num. 2 de Sancto dicat: Adolescentiæ annos ingressus, cum rerum suarum potestatem habere cœpisset, tantam circa pauperes curam habebat, ut in eorum alimenta cuncta, quæ possederat, erogaret. Verum hæc Sancti in pauperes munificentia forsitan nonnihil exaggerata est, & scriptor ille de Sancti gestis parum instructus fuit, ita ut sine erroris formidine admitti nequeant, quæ ex istis narrat.

[36] Franciscus Riquetus in Ms. novo Systhemate suo Gallico episcoporum Tullensium, [S. Sidonii Apollinaris, qui Aper] supra sæpe laudato, illum Sidonii amicum Aprum a Tullensi Episcopo omnino distinguendum putat, ductus argumentis, quæ subdo, nec mihi magni ponderis esse videntur. Sidonius, inquit, in epistolis, quas ad episcopos scribebat, eorum ordinem addita voce Papæ, verbi gratia, Ambrosio papæ, Auspicio papæ significat; quæ vox in epigraphis litterarum, quas ad Aprum, aliosque, qui episcopi non erant, conscripsit, non occurrit. Secundo Tullensis Episcopus in loco Tranquillo prope Augustam Trecorum in Campania natus est; alter ex patre Æduo, matre Arvernensi genitus, in Arvernia ab ipsis incunabulis educatus, litterisque imbutus est, ut supra vidimus; nec verisimile esse ait, eum, etiam infantem Augustoduno Claromontem perlatum fuisse, ut ibidem aleretur, donec humaniores litteras didicisset. Tertio denique ex epistola 14 libri 5 observat Riquetus, Sidonii Aprum non procul a Claromontana in Arvernia civitate habitasse, dum eam scripsit Sidonius, cum hic illum ad dies Rogationum celebrandum invitaverit, exspectaveritque, quod non fuisset facturus, si Aper ille in civitate Tullensi, octoginta milliaribus Claromonte dissito, resedisset.

[37] [potuit fuisse Sanctus noster, nondum episcopus.] Ad hæc respondeo, primum & ultimum argumentum nihil isti opinioni officere, secundum quam eæ litteræ S. Apro nondum episcopo scriptæ fuisse dicendæ sunt. Secunda ratio tanti ponderis est, quanti biographus, qui quatuor circiter seculis junior est, nec monumenta laudat, unde sua didicerit, & de ceteris Sancti gestis pauca ad notitiam suam pervenisse, satis indicat. Quam ob rem ipsius auctoritas mihi tanti non est, ut Trecensem Sancti patriam pro indubitata habeam. Fatendum tamen est, minorem civitatis Tricassinæ a Tullensi distantiam biographo favere; ac facile alium potuisse esse Aprum Sidonii amicum, ideoque non ausim alterutram partem certo affirmare. Si autem Trecis Sanctus noster reipsa natus sit, potuit is a S. Lupo institui, qui Trecensem episcopatum ad annum usque 479 sanctissime rexit, prout in Opere nostro ad diem XXIX Julii ostensum est. Inter epistolas Salviani Massiliensis presbyteri exstat etiam una, septima videlicet ad Aprum & Verum, quorum priorem eumdem cum Tullensi esse posse, opinatur Tillemontius supra citatus; sed, ut ipse quoque fatetur, præter nomen nihil est, quod id ita esse suadeat.

[38] [In ecclesia ab ipso cœpta] Cetera S. Apri gesta, quæ biographus tradit, commentatione non indigent, & adjectis more nostro annotatis satis poterunt illustrari; de ecclesia tamen ab ipso ædificari cœpta, & a successore ejus perfecta, monasterioque postmodum aucta, hic pauca, plura § sequenti dicenda sunt. Biographus de hujus ecclesiæ initiis sic habet num. 9: Instante autem jam tempore, quo Electum suum Dominus post vitæ hujus excursa stadia remunerare decreverat, cœpit idem Sanctus Dei quandam extra muros urbis, cui gloriose præsidebat, ædificare basilicam, quo ibi fidelium plebe conveniente, quotidiana Ecclesiæ accrescerent lucra, & assidua diabolo fierent detrimenta. Sed cum jam aliquantulum eam in altitudinem ædificando sublimasset, priusquam supremam manum operi imponeret, cœpit Dei Famulus æmula corporis infirmitate stimulari. Qua per dies singulos ingravescente, fœlicem ad Christum, quem vivens toto corde dilexerat, præstolabatur ascensum. Omnes igitur, quos Christo acquisierat, universamque ecclesiam suam commendans Domino, … immaculatum spiritum Conditori refudit.

[39] [sepelitur, eaque mox perficitur.] Deinde postquam dixit, sancti Episcopi corpus cum communi omnium luctu ad eam ecclesiam nondum perfectam delatum fuisse, & nonnulla sepulturæ adjuncta narravit, num. XI sic progreditur: Facta igitur sancti Viri officiosissime sepultura, inchoatum illius templi ædificium summa populi devotione completum est. Eadem plane, admixta tamen fabula, habet auctor Catalogi in eadem Historia episcoporum Tullensium apud Calmetum cap. 32, ubi eam ecclesiæ perfectionem Albauldo, proximo S. Apri successori adscribens, ait: Successit vero illi domnus Albauldus episcopus, vir egregius, omnique bonitate conspicuus. Is desiderabile votum sui Prædecessoris adimplevit, & ecclesiam, quam cœperat S. Aper, sagaci studio præedificavit, atque inibi fideles viros sub Apostolorum exemplo victuros congregans, Apostolicum privilegium de eodem cœnobio nactus est a summis Pontificibus atque martyribus Stephano & Fabiano, ut in antiquissimis reperitur tomocartis. Consonat etiam fere verbis alter catalogus, sive Cedulæ episcoporum, nisi quod in hoc successor ille Albinus vocetur. Quod autem Albauldus ille, vel Albinus, privilegium a summis Pontificibus SS. Fabiano ac Stephano obtinuisse dicatur, fabulæ sunt ex ea opinione natæ, quæ S. Mansuetum a S. Petro Apostolo Tullensibus episcopum datum esse commenta est.

[40] Deinde, ut solent fabulæ sibi invicem non cohærere, [Error chronologicus correctus.] ex iisdem Catalogis sequeretur, episcopatum Tullensem centum aut amplius annos post S. Apri obitum vacasse. Nam cum in illis dicatur S. Aper anno XI imperii Adriani, id est, Christi circiter 128 obiisse, sanctus vero Fabianus ab anno Christi 236 usque ad 250, Stephanus autem probabilius ab anno 253 usque ad 257 Pontificatum gesserint, admittenda erit ejusmodi vacatio, si Albauldus a laudatis sanctis Pontificibus aliquod privilegium impetrarit. Hoc autem nec eum biographi, nec cum catalogorum verbis mox datis ullatenus convenit, ut consideranti patebit. Certe biographus diserte docet, inchoatæ a Sancto ecclesiæ mox post ejusdem sepulturam perficiendæ admotas manus fuisse: sed neque verisimile est, sancti Episcopi corpus in ea ecclesia a Tullensibus sepeliendum fuisse, nisi de eadem ocyus complenda serio cogitassent. Sed de hisce fabulis satis est. Sammarthani tom. 3 Galliæ Christianæ successorem S. Apri Alodium faciunt, qui concilio Aurelianensi V anno 549 subscriptus legitur, nec tamen in Tullensibus catalogis occurrit, putantque eumdem etiam Albauldum forte dictum fuisse, refragante Riqueto, qui Alodium ab isto distinctum & serius successisse merito statuit. Plura de hac ecclesia vide § sequenti.

§ IV. Ecclesia Sancto dicata, & monasterio aucta: cetera huc spectantia: aliæ ecclesiæ ipsi sacræ: corpus translatum, relatum, absconditum & repertum: reliquiæ alio delatæ, & miraculis illustratæ.

[Ecclesia, quam Sanctus inchoaverat,] Venerabile S. Apri corpus in sua, quam imperfectam moriens reliquerat, ecclesia humatum fuisse, præcedenti §, ex biographo dictum est. Idem scriptor, eam ipsi Sancto mox dedicatam fuisse ibidem his verbis affirmat: Facta igitur sancti Viri officiosissime sepultura, inchoatum illius templi ædificium summa populi devotione completum est, quodque ex nomine S. Apri placuit dedicari, ubi quotidianis virtutum miraculis ejus merita coruscare non cessant. Secundum hæc Sancti cultus mox ab obitu jam inchoatus fuit, & ecclesia ipsi dedicata. At vero Calmetus tom. 1 Historiæ Lotharingiæ in observationibus ad instrumenta, col. CXLIX & seq., postremum sibi difficulter persuaderi posse ait, censetque ecclesiam hanc S. Mauritio primum consecratam fuisse, nec nisi serius S. Apri appellatam, ob miraculorum frequentiam, quibus Sanctus ibidem fulgebat. Pro hac opinione sua allegat diploma Lotharii imperatoris, in quo ea ecclesia in honore & nomine S. Mauritii constructa atque dicata dicitur; itemque aliud diploma Arnulphi regis, in quo monasterium sancti Mauritii & sancti Apri appellatur. Utrumque privilegium exhibet tom. 2 inter instrumenta, col. CXXXIII & CLIX, ubi primum anno 845, alterum anno 894 affigit. Addit ejusdem S. Mauritii, Thebææ scilicet legionis ducis ac martyris, festum in laudata abbatia seu ecclesia etiam hodiedum magna cum solemnitate celebrari.

[42] [ipsi ac forte etiam S. Mauritio dicata] Nihil evincunt hæ Calmeti rationes, nec aliud probant, quam ecclesiam illam utrique Sancto dicatam fuisse, idque ex ipsius S. Apri forsitan mente, qui eam laudato Martyri potuit destinasse, atque ita causam dedisse, ut huic quoque velut alteri tutelari consecraretur. Certe Fredegarius Scholasticus, seculi septimi scriptor, in Chronico, non alio, quam S. Apri nomine dictam ecclesiam appellat in editione Ruinartii ad annum Christi 626 sic scribens: Godinus cernens suæ vitæ periculum, terga vertens, cum uxore ad Dagobertum regem perrexit in Auster, & in ecclesia S. Apri, regio timore perterritus, fecit confugium. Hanc vero S. Apri ecclesiam ipsam esse, de qua agimus, laudatus Ruinartius in annotatis, & Calmetus ipse tom. 1 Historiæ Lotharingiæ, col. 295 diserte affirmat. Nec alio nomine eam nuncupavit Lotharius præfati imperatoris Lotharii filius & Lotharingiæ rex in diplomate suo, quo eamdem ecclesiam, quam pater ejus Leorardo chor-episcopo dederat, cathedrali ecclesiæ Tullensi, cujus juris fuerat, ex ejusdem patris suprema voluntate restituit. In hoc enim eam cellulam S. Apri, gloriosi confessoris, sitam juxta Leuchorum oppidum, & rursum cellulam S. Apri, nulla facta de S. Mauritio mentione appellat. Exstat instrumentum hoc apud laudatum Calmetum tom. 2, col. CXXXV & seq. Simili modo in Præcepto Ludovici Balbi apud Mabillonium de Re diplomatica, pag. 548, instrumento CX, abbatia S. Apri, & in Præcepto Caroli Crassi, ibid. pag. 552, instrum. CXIV, monasterium S. Apri nuncupatur.

[43] [fuisse videtur: Agalinensium Regula ibi introducta.] Ex dictis pariter colligitur, cur s. Mauritii festum tam solemniter celebretur, nempe quia ipse ejus loci velut alter tutelaris jam antiquitus habitus est, eo quod S. Apri ecclesia ipsi quoque jam ab initio consecrata fuerit, prout ex Lotharii imperatoris & Arnulfi regis præceptis colligere licet. Quin & aliam ejusdem solemnitatis causam profert ipse Calmetus, tom. 1, in annotatis ad instrumenta, col. CXLIX & seq: recte observans, eam ab Agaunensibus monachis in S. Apri monasterium facile induci potuisse. In Chronico enim S. Benigni Divionensis apud Acherium tom. 1 Spicilegii prioris editionis, pag. 370 legitur Appollinaris abbas Agaunensis simul monasterio S. Apri præfuisse. Appollinarem igitur, inquit auctor Chronici, inter reliquos comperimus S. Mauritii atque hujus loci (San-Benigniani) sanctique Apri apud Tullum fuisse abbatem, ut ipsi referunt in antiquis se invenisse scriptis. Refert autem hæc ad Gantranni regis tempora, id est, ad seculum sextum jam senescens aut decrepitum, sub cujus initium S. Aprum episcopatum gessisse, ex supra dictis verisimile est. Hujus igitur abbatis opera cultus S. Mauritii simul cum monastica disciplina in laudatum S. Apri monasterium induci potuit, itaque promoveri, ut sanctus ille martyr secundus ejus loci patronus haberetur eademque ecclesia ab illius quoque nomine diceretur

[44] [Ejusdem monasterium dotatur; disciplina a variis] Porro idem cœnobium Autmundus vel Antimundus, qui in utroque Catalogo apud Calmetum inter episcopos duodecimum locum obtinet, augere studuit, si eorumdem catalogorum compilatoribus credimus. Is enim, ut ibidem legitur, memoriam Christi confessoris Apri sollicita devotione excoluit, cujus & cœnobium in divina religione augmentavit, & in ejus veneratione nonnulla scripta ac Responsoria ad posterorum recordationem exaravit. Collapsam deinde in eodem monasterio disciplinam simul & redditus restaurasse Frotharius episcopus 26 ibidem dicitur his verbis: Præfatum cœnobium & divinæ religionis augmento sublimavit, & rerum exteriorum supplemento non modice adornavit. De hac restauratione videri potest Mabillonius tom. 2 Annal. Benedict., ad annum Christi 836, num. 46, ubi laudat ejusdem Frotharii chartam eum in finem datam, quam totam recitat lib. 6 de Re diplomatica, pag. 524 & sequenti, & circa annum 836 scriptam statuit. Eamdem quoque habes apud Calmetum inter instrumenta tom. 2, col. CXXIX & seqq. novissimæ editionis. Id unum hic observo, de introducta S. Benedicti Regula mentionem ibi fieri: sic enim inter cetera ibidem loquitur Frotharius: Præterea decernimus, ut eidem monasterio abba præficiatur, qui secundum Regulam beati Benedicti præesse & prodesse utiliter queat.

[45] Alteram ejusdem loci restaurationem S. Gauzlinus Tullensium item episcopus seculo decimo fieri curavit, [instauratur &c.] de qua consuli potest Commentarius de eodem Sancto editus apud nos tom. III Septembris, ad diem VII, § 3, ideoque de ea nihil addi necesse est. Brevitatis causa prætereo & aliam, seculo XI per S. Guilielmum S. Benigni Divionensis abbatem, curante Bertoldo episcopo Tullensi factam, ut in Chronico laudatæ abbatiæ Divionensis tom. 1 Spicilegii, pag. 441 legitur, & in ipsius S. Guilielmi Vita in Opere nostro tom. 1 Januarii cap. XI insinuatur. Eadem de causa prætermitto egregiam operam, expensasque, quas S. Bruno Tullensis pariter tum episcopus, deinde vero Pontifex Maximus, Leo IX dictus, aliique multi cum eo, insigni monachorum ibidem Deo servientium sanctimonia excitati pro eodem monasterio a fundamentis restaurando, dotandoque contulerunt; quæ omnia tam in hujus sancti Pontificis Vita tom. 2 Aprilis ad diem XIX, cap. 5, & apud Calmetum laudatum tom. 2 inter instrumenta, col. CCLIX & quatuor sequentibus studiosus lector inveniet. Hæc, inquam, & alia multa, quæ ad abbatiam S. Apri potius, quam ad ipsum Sanctum proprie pertinent, quæque in laudato Calmeti Opere sparsim referuntur, sciens ac volens prætereo.

[46] Calmetus tom. 1, col. 295 & sequenti magnum ecclesiarum numerum S. Apro dedicatarum in diœcesi Tullensi spectari affirmat, [Aliæ ecclesiæ] ac duas præterea vetustas eidem Sancto consecratas memorat, unam scilicet seculo septimo a S. Hidulpho in monasterio suo, alteram eodem pariter seculo erectam, cujus mentio fiat in Vita S. Salabergæ. Pro priori laudat Joannis Bajonensis Chronic. Mss., quæ mihi ad manum non sunt, & quorum vetustatem ac fidem plane ignoro: pro altera citat Acta SS. Benedictin. t. 2, id est, Seculum secundum Benedictinum Mabillonii, ubi re vera pag. 422 Hermannus monachus lib. 3 de Miraculis B. Mariæ Laudunensis, cap. 22 ecclesiam aliquam S. Apro a laudata sancta abbatissa conditam scribit; sed eam S. Apri martyris, non confessoris, qualis Tullensis episcopus est, fuisse affirmat. Etenim inter septem basilicas ab ea exstructas sextam in honore sancti Apri martyris numerat; & rursum de sua ætate ibidem ait: Harum ergo septem ecclesiarum adhuc restant quinque; duæ vero, id est, sanctæ Crucis, sanctique Apri martyris præ nimia vetustate defecerunt. Porro notatur ibidem pag. 520, Hermannum istum S. Bernardo abbati Clarevallensi æqualem fuisse, adeoque vixisse seculo 12. At si ecclesia ista S. Apro martyri re ipsa dedicata fuerit, oportet hunc alium fuisse a sancto Tullensi episcopo, qui ex dictis confessor obiit.

[47] [eidem Sancto.] Alteram B. Apro Halliæ martyri ecclesiam ac monasterium virginum velatarum Ordinis Cisterciensis Coloniæ Aprippinæ non procul a porta Honoris recenset Erhardus Winheim in Sacrario Agrippinæ, pag. 274 & sequenti. De eadem etiam pluribus meminit Ægidius Gelenius de Magnitudine Coloniæ Agrippinæ lib. 3, syntagmate 57; verum S. Aprum illum, cui eam ecclesiam antiquitus dedicatam fuisse ostendit, non martyrem, sed nostrum esse diserte affirmat; Fuit, inquiens, S. Aper septimus ecclesiæ Tullensis episcopus, & natalis ejus celebratur XV Septembris. Idem repetit lib. 4 in Sacris & piis Fastis, ubi ad dictum diem sic habet: Coloniæ in ecclesia S. Apri, memoria S. Apri septimi episcopi Tullensis. Nec alium ecclesiæ suæ tutelarem Aprum, quam Tullensem, agnoscunt moniales ejusdem loci, quantum colligo ex quadam epistola a P. Arnoldo Neelsbach ad Papebrochium nostrum olim data, in qua sequentia legere est: Moniales cujusdam monasterii Coloniensis, D. Apro septimo Tullensi episcopo dedicati, Vitam sancti sui Patroni, cujus festum est XV Septembris, avide huc usque ignotam exoptant &c.

[48] [dedicatæ.] Crediderim itaque istam ecclesiam S. Apro nostro vere sacram esse, & errasse Winheimium, dum eam B. Apro Halliæ martyri dedicatam putavit. Forsitan Halliæ vitio typothetæ pro Galliæ irrepsit, & ex scriptoris errore Martyri pro Episcopo. Similis hallucinatio etiam Hermanno monacho, cujus supra meminimus, obrepsisse potuit: nam ego quidem in Martyrologiis nullum hujus nominis Martyrem potui reperire. Quam porro vetusta ea ecclesia sit, nusquam legi, nisi quod laudatus Gelenius syntagmate 57 scribat: Capellæ S. Apri ex opposito portæ, appellatæ Agrippinæ, meminit Philippus I archiepiscopus Coloniensis in litteris anni MCLXIX. Subdit, eam a Franciscanis primum inhabitatam, hisce ad alium locum translatis, anno 1474 Cisterciensibus virginibus cessisse, quæ novi ampliorisque monasterii fundamentalem lapidem anno 1477 die XXI Aprilis ibidem posuerunt. Addit denique: Ab allatis S. Bartholomæi reliquiis, pioque virginum affectu (quæ in ejusdem sancti Apostoli cœnobio extra muros habitaverant) titularis & tutelaris patronus accessit, ut ecclesia nunc SS. Bartholomæi & Apri dicatur. Nunc ad Tullensem Sancti sepulturam redeamus.

[49] [Sancti corpus Tullum defertur;] Sacrum Apri corpus in ecclesia, quam extra civitatis muros inceperat, ut supra diximus, quievit usque ad seculum decimum, quando ex Danorum Hungarorumque metu in civitatem illatum, in ecclesia S. Joannis Baptistæ depositum fuit. Rem gestam pluribus exponit auctor Miraculorum S. Apri, cujus narrationem post Vitam dabimus, ubi propterea a num. 22 consuli potest; interim supra num. 8 observavimus, eam circa annum 918 contigisse. Post barbarorum e Lotharingia excessum venerabile istud pignus a duobus monachis, quos Sanctus ipse admonuerat, paucisque aliis in consilium adhibitis, & adjuvantibus duobus clericis, Allone scilicet & Barnefrido primicerio, noctu clam ceteris omnibus sublatum est, & in sua demum ecclesia ignoto reliquis loco sub terra depositum. Hujus consilii reique gestæ ratio fuit Drogonis episcopi Tullensis iniqua molitio, qui a pravo consultore suo, Bulsone nomimine, incitatus, clanculum decreverat sacrum corpus in urbe detinere, & monachorum bonis inhiabat; verum occultas hasce machinationes S. Aper supra dictis monachis detexit & irritas reddi curavit. Hæc omnia laudatus scriptor Miraculorum latius enarrat, quam ut de iis quoque plura hic addere necesse sit.

[50] Obstrinxerant autem sese prædicti monachi jurejurando, [inde in ecclesiam suam clam delatum, diuque post reperitur.] ne quis secretum proderet, locumve absconditi corporis cuiquam indicaret. Hinc factum, ut thesaurus ille multis annis latuerit usque ad episcopatum S. Gerardi, qui illum tandem anno 978 feliciter invenit ac elevavit, cum ad id temporis ignotus fuisset latebrarum locus, etsi de deposito in ea ecclesia corpore constaret. Hujus inventionis elevationisque seriem ac mirabilia, quæ eam illustrarunt, descripta habes inter miracula post Vitam, ut monuimus, edenda, cap. 3, ad quod lectorem propterea similiter remitto. De iisdem meminit Vindricus seu Widricus S. Apri abbas & scriptor coævus in Vita ejusdem S. Gerardi apud nos tom. III Aprilis ad diem XXIII data, ubi cap. 2 hæc habet: Sanctorum quoque reliquias sagaci indagabat solicitudine (S. Gerardus) fisus superni gratiam Conditoris sibi suppeditari eorum opitulatione. Cujus vigilem curam Deus non passus est frustrari, eique reperire glebam concessit beatissimi pontificis Apri; in cujus gloriosa translatione miracula magnifica propalavit dignatio divina, quæ in ejusdem beati Præsulis gestis retinentur annotata. Ceterum notat Calmetus tom. 1, col. 296 ejusdem sancti Apri reliquias etiam hodiedum pretiosa inclusas theca in eadem abbatia asservari.

[51] Non integrum tamen corpus in laudata abbatia permansisse, [Aliquot ejus reliquiæ alio delatæ] sed aliquot ejusdem portiones jam a seculo IX alio translatas esse discimus ex Frotharii Tullensis episcopi litteris apud Du Chesne tom. 2 Historiæ Franciæ scriptorum, pag. 717 & 720 relatis. Etenim in epistola 12 Wicardus abbas cum monachis suis Frothario gratias agit de acceptis ab eo ejusdem Sancti reliquiis. Quam gratiarum actionem, inquit, de beneficiis, quæ solo mercedis cælestis intuitu parvitati nostræ impenditis, virorum optime, vobis rependemus, qui non solum pastorali cura intima nostra, verum pia quoque sollicitudine exteriora nostræ substantiæ procurare dignamini? Insuper ad cumulum vestræ caritatis circa nos demonstrandum, quod nobis auro ditius esse potest, S. Apri reliquias, nec non & beatæ suæ conversationis actus, humilitati nostræ nunc mittere estis dignati. Sed pro his omnibus, pro cujus amore hoc geritis, prorsus vobis ipse manentis retributionis fructum restituere non obliviscetur &c. Cujus loci abbas hic Wicardus fuerit, incompertum est: at si is idem sit cum Wighardo abbate, ad quem Frotharius epistolam 19 scripsit, peto, inquiens, ut vestro amminiculo tria curra vini de Bonna faciatis nobis perduci ad palatium Aquis, si, inquam, hic idem sit, satis verisimile est, ejus monasterium non admodum procul abfuisse Bonna, quæ inferioris Germaniæ oppidum ad Rhenum est, & electorum Coloniensium sedes; prout Mabillonius tom. 2 Annal. Benedict., ad annum Christi 836, num. 46 suspicatus est.

[52] Alteram item sacri corporis portionem laudatus Frotharius cuidam Hugoni famulo Christi devotissimo transmisit cum epistola 21, [seculo nono:] in qua inter cetera ait: Illud autem, quod vestræ industriæ carius & ditius fuit, reliquias videlicet S. Apri confessoris Christi, vobis dirigimus; S. Apri subsidium implorantes, ut huc cum incolumitate festine redeatis, & a nostra devotione digni servitii commoda capiatis. Mabillonius mox laudatus, & post illum Calmetus, Hugonem hunc Caroli Magni filium fuisse existimant. Horum prior rationem allegat, quod in eadem epistola Frotharius de Hugonis absentia amice conquerens, eum sic alloquatur: Putabamus siquidem hactenus atque desiderabamus, ut de tam pia celsaque progenie duæ saltem lucernæ nobis remanerent, quarum splendore & meritis nos & vicinos nostros inluminare atque inmeliorare gauderemus. Hanc enim piam celsamque progeniem Mabillonius de Caroli Magni sobole, duas vero lucernas de Drogone Metensium episcopo, ac Hugone, ejusdem Caroli filiis interpretatur, putatque huic a Ludovico Pio abbatiam aliquam apud Leucos destinatam fuisse: quæ quidem conjectura nec certa nec improbabilis est. Ceterum de Hugone Caroli Magni filio, quem Sammarthani fratres in Gallia Christiana abbatem S. Medardi apud Suessiones, & Novalicensem faciunt, actum in Opere nostro est in Prætermissis ad diem XIII Junii.

[53] [S. Leo IX aliquas in itinere Romano secum ferens,] Præterea aliquas S. Apri reliquias penes se tulit S. Leo IX, dum ante Pontificatum ecclesiæ Tullensi episcopus præfectus, dictus Bruno, Romam ad limina Apostolorum peregrinaretur, iisque feliciter usus est, teste Wiberto ejus archidiacono, in Vita ejusdem sancti Pontificis apud nos data tom. 2 Aprilis ad diem XIX Aprilis, ex cujus libro 2, cap. 1 sequentia juverit retulisse. Summa inerat ei devotio summum Pontificem & primum cæli Clavigerum annuo invisere recursu, & pro ovibus a Deo sibi creditis ejus juvamen supplici exorare precatu. Itaque quodam tempore solitum aggressus iter, comitante cœtu clericorum, nec non laicorum, quingentorum numerum supergredientium, qui pro ipsius meritorum dignitate, affabilitate, sanctitate, indivulsum ejus sequebantur comitatum; cunctis surrexit lues dira, Italici corruptione aëris, ita ut nulli hac tabe infecto esset spes in crastinum differendæ mortis.

[54] [per eas pestem a suis depellit: S. Gerardus] Vir autem Domini immodice mœstus de afflictione sese comitantis turbæ, festinum reperit remedium, divina gratia præcurrente. Nam Sanctorum, quæ secum vehebat, propria manu tinctis vino pignoribus, maximeque S. Apri articulis, cui sese commendabat devotius; quicumque hujusmodi poculum quantulumcumque libasset, mox convalescebat, quantuscumque languor eum invasisset, si tantum liquoris illius saporem gustare valuisset. Hæc ibi: fatendum tamen est, non minimam hujus prodigii partem ipsi S. Leoni seu Brunoni forsitan adscribendam esse. Porro eam S. Leonis in S. Apri reliquiis fiduciam inter alia excitasse potuit sanitas S. Gerardo Tullensi episcopo aliquot annis ante per ejusdem Sancti ac Mansueti opem prodigiose reddita, ut narrat Vindricus, seu Widricus, S. Apri abbas in Vita laudati S. Gerardi loco supra assignato, cap. 3, unde rem gestam transcribo. Tentatus est quoque aliquando (S. Gerardus) desperabili corporis ægritudine, per quam Dominus omnipotens glorificanter clarificatus est in suæ virtutis majestate. Quodam siquidem tempore nimio languore prægravatus, ipso jam frigescente corpore, ad extrema est deductus; nec quisquam ei spem redituræ sospitatis spondere præsumebat, nemo nisi de solo ejus funebri obsequio satagebat.

[55] Tunc eum subiit cælitus inspirata cogitatio, ut sanctissimorum pontificum Mansueti atque Apri se clementi commendaret præsidio, [allatis ad se SS. Mansueti & Apri corporibus,] atque eorum venerandas reliquias jussit deferri in S. Joannis Baptistæ oratorium, quatenus ipsorum præstante suffragio, aut desperati languoris remedium caperet corpus, aut [anima] in supremo exitu ante severum Judicem propitiabile solatium. Sacratis ergo pignoribus infra urbem delatis, condigno cum honore a fidelibus noctu celebrantur vigiliæ, nec desunt pontifici in conclavi contiguo decubanti funereæ excubiæ. Intempesta autem nocte, strepitu vulgi frequentis subsidente, ecce illi, qui languerat, cœpit præter spem salutifer sopor obrepere; moxque a sanctis pontificibus visitatur per somni quietem exoptabili visione. Videbatur namque, sibi languenti ante lectulum adstitisse eosdem viros magnificos, præsulari decenter habitu infulatos, qui quasi requirebant ab ipso misericordi compassione, quomodo se haberet, & cujusmodi languore tam graviter ægrotaret. Cumque modus ac genus ægritudinis a languido panderetur, visum est sibi, quasi juberent ei, ut se sequeretur, & reflexum iter verterent versus oratorium, quo sacra eorum pignora servabantur.

[56] At ille, qui dies non paucos languerat, sospes surrexit concitus, [morti jam proximus, subito sanatur.] ac gloriosæ visionis stupore attonitus. Credebat beatos præsules corporea sibi adstitisse præsentia, iterque arripuit, quasi eorum secuturus vestigia. Ad valvas autem perveniens ecclesiæ, propria potitus mente, Sanctorum recognovit virtutem, quam in se dignati sunt ostendere; moxque antiphonam, Exiliit claudus & ambulavit, præcinuit in jubilationis laude. Hinc ante venerabiles sternitur reliquias, pro beneficio grates Sanctis rependit magnificas, Deumque in suis famulis prædicabilem intacibili ore glorificat.

VITA
auctore incerto
Ex editis a Calmeto & Martenio.

Aper episcopus conf., Tulli Leucorum in Belgica prima (S.)

BHL Number: 0616

A. incerto.

AUCTORIS PRÆFATIO.

[Auctor, invocato Spiritu sancto,] Beatissimi viri & ante omne sæculum præordinati ac præelecti, suo vero tempore nobis manifestati ac destinati pontificis, Apri hodierna die solemnitas veneranda recolitur, in qua de terris assumptus, cælos petiit, & tamquam miles emeritus post longa hujus vitæ certamina cæleste Capitolium a Christo coronandus intravit. Hæc quotiens revolutis annorum circulis innovatur, totiens Christianis populis annuæ exultationis devotio cumulatur, & sanctorum gaudiorum quædam quasi porta posteris aperitur, cum proprii Patroni festivitas instauratur. Gregis quippe animos Pastoris triumphus attollit, & discipulorum corda lætificat veneratio impensa Magistro. Hujus igitur talis ac tam egregii Viri Dei vitam & miracula descripturus, habitatorem ejus invoco Spiritum sanctum, [ut,] qui illi virtutes patrandi largitus est gratiam, mihi quoque ad easdem narrandas sufficientem eloquii tribuat venustatem a.

[2] [& Sancti patrocinio fretus, scribere aggreditur.] Et quidem ad hoc me imparem, minusque idoneum recognosco; verum ejus suffragiis, cujus merita ad utilitatem præsentium, præsidiumque futurorum publicare gestio, spero mihi divinam gratiam affuturam, auditurus cum propheta Dominum mihi dicentem: “Ego ante te ibo, & potentes terræ humiliabo, portas æreas conteram, & vectes ferreos confringam, & aperiam tibi thesauros absconditos & arcana secretorum.” Tunc enim securus narrationem aggrediar, si præcurrente divina gratia, & terræ potentes hoc [est,] b terrenorum sensuum vitia humiliante, ac ardua quæque & difficilia complanante, thesauros sapientiæ & scientiæ & arcana mysteriorum cælestium penetrare valuero. His breviter prælibatis, ad narrationis seriem, adjuvante Domino, accedamus.

ANNOTATA.

a Apud Martenium perperam legitur vetustatem. Calmeto consentiunt Mss. nostra transumpta ex Mss. Accincti monasterii, & Corneoli & Caritatis. Ex iisdem supplevi textum, qui apud utrumque editorem voculam ut, quam propterea uncis inclusi, non habebat.

b Hæc quoque vox in utraque editione desideratur, sed in laudatis Mss. legitur.

CAPUT UNICUM.
Sancti patria, gesta, episcopatus, miracula, obitus & sepultura.

[In Trecarum suburbio natus, jam inde a pueris] Igitur B. Aper in suburbio Augustæ Trecorum, vico, qui Tranquillus a dicitur, præsentis vitæ sumpsit exordium, nobilibus, & quod est excellentius, Christianis parentibus editus, & a puero cælestis tyrocinii rudimenta suscipiens, Christianæ religionis venerator ac præcipuus semper exstitit cultor; adeo ut qualis juvenili ætate futurus esset, adhuc in tenera indole præmonstraret. Neque enim, ut illa fert ætas, puerili lascivia relaxabatur; sed totus circa ecclesias & loca sancta semper intentus, perfectissimis quibusque studebat arctius inhærere, quo mox futurus pontifex Catholicæ fidei dogmata per illos & bonorum operum exempla combiberet b. Sectabatur præterea ultra vires etiam misericordiæ opera, ut, quantum posset, indigentibus subveniret: ubi vero facultate subveniendi deserebatur, quod solum poterat, totis misericordiæ visceribus egentium inopiæ compatiebatur. Nam sæpe aut a scholis aut ab ecclesia revertens, si forte nudum quempiam pauperem c conspexisset, se tunica exuens, illum Puer sanctus induebat, sicque domum revertebatur nudus, justitiæ potius ac misericordiæ indumento circumdatus.

[2] Jam autem adolescentiæ annos ingressus, cum rerum suarum potestatem habere cœpisset, [misericordiæ deditus est: piorum exempla sectatur,] tantam circa pauperes curam habebat, ut in eorum alimenta cuncta, quæ possederat, erogaret. Nimirum beati Job verbis Sanctus iste uti poterat, quibus ait: “Ab infantia crevit mecum miseratio, & de utero matris meæ egressa est mecum.” His & talibus scilicet sanctæ conversationis studiis omnes in admirationem sui amoremque converterat. Erat enim venerabilis aspectu, mitis alloquio, vultu serenus, & ut genitalis cespitis vocabulum morum sinceritate monstraret, expers feritate cognominis, tranquilla cunctis existebat lenitate placabilis d. Moris etiam erat illi Sanctos quosque præ studio imitationis adire, propriafque singulorum virtutes in vitæ propriæ ornamenta vertebat. Hujus continentiam, illius sectabatur jocunditatem; istius lenitatem, illius vigillas, alterius legendi æmulabatur industriam. Istum jejunantem, illum in sacco & cinere quiescentem mirabatur; unius patientiam, alterius mansuetudinem prædicabat; omnium quoque vicariam erga se retinens charitatem, atque universis virtutum generibus irrigatus, ad sedem propriam remeabat, ibique e secum universa retractans, omnium in se bona, velut apis prudentissima nitebatur exprimere.

[3] Ante omnia provida semet circumspectione semper agebat, [a pravis cavet. Episcopus Tullensis electus,] sollicita cura intendens, ne hæreticorum vel quorumlibet pravorum malesuada deciperetur astutia. Memor semper Euangelici præcepti, cum simplicitate columbæ astutiam serpentis satagebat habere, & velut undique oculatum animal, sic bona desiderabiliter providebat, ut mala solerter caveret f. Cumque his & aliis virtutum insignibus fama Sancti longe lateque crebresceret, ad pontificium Leuchorum g civitatis concordi sacerdotum ac civium voluntate & communi omnium acclamatione, non minus raptus, quam electus abducitur *; & licet omni conamine resultaret, sciens profecto, sicut nullum ad sacerdotii culmen electum oportere pertinaciter refugere, ita neminem ad hoc se debere importune ingerere; vicit tamen pium devotæ plebis desiderium, atque inexplebili cunctorum gaudio pontificali sublimatur * cathedra. Erat enim lucerna veri luminis accensa gratia, atque ideo super candelabrum dignissime constituenda, ut omnibus in domo Dei, quod est Ecclesia, constitutis verbo simul & exemplo veritatis lumen infunderet.

[4] Jam vero sumpto episcopatu, qualem se quantumque præstiterit, [pristinam vitæ normam servat: & munere suo] nostræ non est facultatis evolvere. Idem namque constantissime perseverabat, qui prius fuerat; eadem in corde ejus humilitas, eadem & in vestitu vilitas erat; abstinentiæ propositum rigorem infatigabiliter conservabat, numquam alia hora cibum sumens, quam antea consueverat. Atque ita plenus auctoritate & gratia, implebat episcopi dignitatem, ut tamen religionis pristinæ propositum non amitteret; quin potius tantum augebantur lucra virtutis, quantum erat sublimior dignitas sacerdotis. Omnibus nempe secundum Apostolum omnia factus, ut omnes lucrifaceret. Quis enim umquam ad eum mœstus accessit, & consolatus non rediit? Omnium ille passiones, suas credebat, & gaudentium prosperitatem, propriam reputabat. Verbi vero divini doctrinam quotidie, immo omni hora, cunctis adnuntians, nullum tempus a salutari prædicatione vacuum esse sinebat; omnes secum ad cælestem patriam trahere gaudens; semper in ejus ore Christus, semper æternæ vitæ monita resonabant. Fidelis namque ac prudens Dispensator in magni Patris-familias domo constitutus erat, ut conservis suis in tempore mensuram tritici erogaret.

[5] [egregie fungitur. Auctoris observatio de miraculis.] Gemino itaque modo subjectis consulens, verbo videlicet prædicationis, & exemplo boni operis informans, pro salute & augmento gregis sibi commissi cura pervigili sollicitus erat. Hujuscemodi virtutum exercitiis sanctus Dei * Sacerdos vitam suam decorare, & pontificalem gratiam adimplere studebat. Proter quod eum dignissime in Christi corpore, quod est Ecclesia, velut membrum præcipuum universitas fidelium honorat, amplectitur, veneratur. Sed forte sunt aliqui, qui cum Judæis signa requirentes, hæc sanctitatis testimonia minus sibi sufficere deputant, miracula pro maximo suscipientes, nullumque magnum esse arbitrantes, nisi eum, quem signorum ostentatio declaravit. Illi vero, qui non solum cum turbis Dominum parabolice loquentem audiunt, sed etiam cum domesticis ejus Apostolis secretiore ipsius doctrina perfruuntur, satis evidenter agnoscunt, omnibus signis & prodigiis ea, quæ in Famulo Domini descripsimus, esse majora; quia numquam ista possunt facere, nisi boni, cum illa plerumque soleant ostendere & mali h. Verum ne tales fortasse parvi pendere aut negligere videamur, addamus aliquid de his, quæ per Famulum suum divina virtus mirabiliter operari dignata est.

[6] [Captivos, quibus veniam frustra flagitaverat,] Familiare erat beatissimo viro Apro, ut omnes circumquaque regiones vel urbes, verbum sanctæ exhortationis adnuntians, perlustraret. Sicubi etiam idolorum fana vel ethnicæ superstitionis comperisset, continuo fervore spiritus illuc accedebat, & destructa diaboli officina, animas a creaturæ servitute liberans, Creatori proprio reformabat. Quodam itaque tempore, dum talia ageret, ad Cabillonensium i urbem divinitatis nutu pervenit, ubi tunc forte pro commisso facinore tres reos vinctos, & carceralibus tenebris traditos reperit. Quorum necessitate comperta, solita sibi pietate permotus, ad Adrianum k, qui per id temporis in præfata urbe judicis officium exhibebat, festinus accurrit; nec dedignatus est magnus Domini Antistes ejus pedibus prosterni, & reis indulgentiam atque absolutionem suppliciter deprecari. Qui crudelitatis ingenitæ stimulis & tumore superbiæ inflatus, Viri Dei verba despexit; nec solum, quod petebat, concedere noluit, verum etiam majora atque acriora tormenta miseris se illaturum minatus est. Sanctus autem Domini se ita repulsum aspiciens, ad notum recurrit auxilium, & quod ab homine non poterat impetrare, ab omnipotentissima expetit Majestate.

[7] [mirabiliter liberat, obstinato judice etiam divinitus punito:] Mox Divinitas affuit; claustra omnia carceris repente dissiliunt, vincula, quibus nexi tenebantur, tamquam fila, odore ignis accepto, summa celeritate rumpuntur. Procedunt, nullo prohibente, de carcere, cursuque perpeti ad locum, ubi Vir Dei orabat, perveniunt, tenentes manibus nexus l, quibus antea tenebantur. Fit populi magnum stupentis spectaculum: gratiæ multiplices Deo referuntur; B. Apri merita in commune ab omnibus prædicantur. Judex quoque insanissimus, qui primus Virum Dei precantem audire noluerat, dignam pro sua superbia e vestigio expertus est ultionem. Acerrimo enim dæmone correptus, & in terram elisus, ac nimiis doloribus vexatus, priusquam Sanctus ab oratione consurgeret, spiritum violenter amisit m, nec salutem corporis, nec veniam sceleris consecutus est. Nos profecto in tam districta hominis animadversione monemur, ne servis Dei, præcipue quos Apostolicæ auctoritatis privilegium exornat, temerario ausu contemptum ingerere præsumamus, sub oculis habentes, quia talium injurias confestim comes ultio subsequetur; his etenim a Domino dictum est: “Qui vos audit, me audit; qui vos spernit, me spernit.”

[8] Huic tam ingenti miraculo aliud non minus clarum consequenter additum est. [dæmonem ex energumeno expellit.] Cum enim Vir Dei a loco, in quo hæc gesta sunt, ad propria remearet, vidit eminus juvenem spiritu immundo pervasum, ex cujus ore & naribus, quod est dictu mirabile, velut ex fornace, flamma sulphurea prorumpebat. Is, cum procul Virum Dei conspexit, sævire miser & fremere, ac obvios quosque laniare dentibus cœpit. Tunc universo populo in fugam verso, ad beatum Præsulem rapido cursu energumenus advenit. Ille vero intrepidus, vexilloque sanctæ Crucis armatus, sese surenti objecit, elevataque obviam dextera, stare præcepit obsessum: sed cum spuma ignea sancti Viri vultum aspergeret, hiantique ore morsum minaretur, statim opposita manu, cum ei per os sanctæ Crucis vexillo signatum minime liceret exire, pœnis & cruciatibus coactus excedere, congruo suis meritis exitu, immundus spiritus fœda relinquens vestigia, fluxu ventris egressus est n. Tua sunt hæc, Christe opera, tua miracula, qui vere mirabilis es in Sanctis tuis, quos ita dignaris glorificare, ut eos de hoste humani generis mirabiliter facias triumphare. Aliquando lætabatur diabolus, se hominem de paradiso ejecisse, nunc mirabili commercio, imperio Hominis ab obsessis corporibus exire compellitur; & qui se superbia tumidus, in cælum conscensurum, & super astra Dei suum solium exaltaturum gloriabatur, nunc confusus atque dejectus, humilium servorum Dei vestigiis substernitur.

[9] Hæc breviter de innumeris, quæ per sanctum suum Aprum divina gratia operari dignata est, [Basilicam ædificare exorsus, moritur,] miracula collegisse sufficiat: verum nemo umquam sani capitis dubitaverit, eum pluribus aliis signis effulsisse. Instante autem jam tempore, quo Electum suum Dominus post vitæ hujus excursa stadia * remunerare decreverat, cœpit idem Sanctus Dei quandam extra muros urbis, cui gloriose præsidebat, ædificare basilicam o, quo ibi fidelium plebe conveniente, quotidiana Ecclesiæ accrescerent lucra, & assidua diabolo fierent detrimenta. Sed cum jam aliquantulum eam in altitudinem ædificando sublimasset, priusquam supremam manum operi imponeret, cœpit Dei Famulus æmula corporis infirmitate stimulari. Qua per dies singulos ingravescente, fœlicem ad Christum, quem vivens toto corde dilexerat, præstolabatur ascensum. Omnes igitur, quos Christo acquisierat, universamque ecclesiam suam commendans Domino, eique gratias agens, quem semper habuerat protectorem in prosperis p, immaculatum spiritum Conditori refudit; sicque relinquens terrena, cælestis patriæ adeptus est præmia q.

[10] [& cum communi luctu, nec sine miraculis sepelitur] Extemplo civitas certatim * universa convenit: omnis sexus, omnisque conditio dignis lamentationibus afficiebatur, quia talem ac tantum amittebat Pastorem. Factis * igitur ex more Ecclesiastico officiis, universorum communi consilio ad eumdem locum, in quo basilicam ædificare cœperat, corpus ejus tumulandum defertur. Nec divina defuere miracula, quæ sancti Viri merita post mortem quoque testarentur. Cum enim, ut dictum est, ad præfatum locum sub magna populi frequentia Sancti gleba r ferretur, tantus odor miræ suavitatis omnium se naribus gratanter infudit, ut cunctorum florum gratiam, omniumque aromatum fragrantiam superare crederetur. Merito namque post mortem a Christo taliter honoratur, qui, dum viveret, bonus odor Christi semper esse studuerat. Cum vero beata membra tumulo conderentur, fertur cælum a pluribus conspicientibus apertum fuisse, & duæ columnæ nubis ad ejus obsequias visæ sunt descendisse, atque ab ore sancti Pontificis columba nive candidior ad cælum visa est subvolasse; quæ nimirum simplicitatis & innocentiæ ejus meritum creditur comprobasse.

[11] [in eadem basilica, quæ perficitur, & ipsi dicatur.] Magnum profecto mysterium, magnumque sacramentum, quod ad declarandam Famuli sui gratiam Dominus antiqua dignatus est replicare miracula. Columnam enim nubis ad ejus sepulturam ostendit, ut evidentissime pateret mysticum tunc Israël ab Ægypti hujus ærumnis ad beatam repromissionis terram, cælestem videlicet patriam festinare. Columbam vero ex ore ejus procedere jussit, ut illum pacis & sanctimoniæ sectatorem fuisse constaret, ac jucundum Spiritus sancti templum, qui supra Dominum baptizatum in columba apparuit. Facta igitur sancti Viri officiosissime sepultura, inchoatum illius templi ædificium summa populi devotione completum est, quodque * ex nomine S. Apri placuit dedicari, ubi quotidianis virtutum miraculis ejus merita coruscare non cessant s. Præstantur ibi infirmis sanitatum plurima beneficia, omnibusque cum fide accedentibus optata Christus dignatur conferre levamina. Quapropter venerandi hujus Patris sedulo suffragia imploremus, ad ejus auxilium securi confugiamus. Habemus nimirum eumdem strenuum apud Deum intercessorem, quem specialem meruimus habere pastorem.

[12] [Auctor lectores suos ad virtutes Sancti] Ut tamen hoc, quod dicimus, adipisci mereamur, satagamus sanctitatis illius, quantum possimus, vestigia sequi. Sanctus enim iste, cujus solemnitatem debitis frequentamus officiis, contempsit mundum, quo solum diligeret Christum, contra insidias antiqui hostis clypeum indefense * tenuit providæ circumspectionis, & civitatis suæ portas, quinque videlicet sui corporis sensus, omni custodia munivit, ne callido insidiatori in aliquo pateret ingressus. Versutus namque adversarius mille nocendi artibus præditus, applicat se formis, permiscet sonis, ingerit odoribus, infundit saporibus; sicque per introitum delectationis ingrediens, incestat animæ sanctitatem. Hinc propheta ingemiscit, dicens: “Intravit mors per fenestras nostras: ingressa est domos nostras.” Libri Regum historia indicat, quem Isboseth, Saulis regis filius, exitum habuerit; qui idcirco latus feriendum præbuit, quia ostiaria domus, purgans triticum, obdormivit. Nam si pervigilem, non somnolentam habere studuisset ostiariam, nequaquam insidiantium actibus patuisset. Virili ergo custodia circumvallandus est animus, virilibus armis inimici est jaculis resistendum. Hinc Salomon admonet, dicens: “Omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso vita procedit.”

[13] [imitandas hortatur: ejusdem diem emortualem notat.] Hoc Sanctus iste, cujus festivæ solemnitatis celebramus obitum, vigilantissime semper implere curavit, nobisque implendum ostendit, qui in spirituali agone scutum fidei infatigabiliter tenuit, totusque vitæ ejus excursus jugis fuit cum principe mundi conflictus; & quia fidenter vincere, pugnante in se & pro se Domino, studuit, idcirco manna candidum accipere, & columna in templo Dei fieri meruit; jamque laureatus Christo assistit, & de sacrario divinitatis exposcit nobis supernæ beneficia pietatis, præstante Domino & Deo præsentissimo ac sacratissimo, qui numquam non fuit, numquam non erit, numquam aliter fuit, numquam aliter erit; qui difficile invenitur, ubi sit, difficilius, ubi non sit, cum quo non omnes esse possumus t, sine quo nullus nostrum esse potest. Discessit autem a corpore idem Pater & venerandus Pastor noster, & migravit ad Dominum septimo decimo Calendarum Octobrium, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor & potestas cum Patre & Spiritu sancto in sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Augustæ Trecorum, sive Trecæ, vulgo Troyes urbs Galliæ ad Sequanam fluvium sita &Campaniæ provinciæ caput est, episcopali sede illustrata sub archiepiscopo Senonensi. Tranquillum vicum nonnulli esse credunt hodiernum Trancaut, novem circiter milliaribus Gallicis ab urbe Trecensi dissitum: verum hinc oritur difficultas, cur igitur Sanctus in suburbio Augustæ Trecorum ortus dicatur. Conjecturam nostram § 3 Commentarii, num. 31 & 32 dedimus. Consule etiam eumdem §, ubi de Trecensi ejusdem patria ex S. Sidonii Apollinaris epistolis non nihil dubitatum est. Calmetus tom. 1 Historiæ Lotharingiæ, col. 295 vicum Tranquillum Gallice Trancol, col. vero CXLVI in annotatis ad instrumenta Tranquel appellat, & in diœcesi ac territorio Trecensi collocat.

b Combiberet etiam habent duo Mss. nostra, unum perperam cohiberet, quo modo etiam legit Martenius.

c Vox pauperem desideratur in editione Martenii & uno e Mss. nostris.

d Alludit auctor ad natale solum vicum Tranquillum, quem per genitalem cespitem designat, & ad Apri vocabulum; asseritque sanctum Juvenem ab inditi sibi nominis feritate alienum, congruenter ad natalis loci vocabulum tranquilli placidique omnibus animi fuisse.

e Calmetus post verbum remeabat periodum terminavit, ac deinde novam inchoans, Ubique legit: at Mss. nostra cum Martenio habent, prout edidimus.

f Ex hactenus recensitis collige lector, hanc Sancti a teneris annis vitæ instituendæ normam in Aprum S. Paulini amicum, quem non nulli eumdem cum nostro putant, minime posse convenire. Consule Commentarium § 2.

g Ita omnia Mss. nostra cum Martenio: Calmetus correctius Leucorum edidit. Est autem Leucorum civitas Tullum, vulgo Toul in Belgica prima intra fines Lotharingiæ, ad cujus tamen ducatum non pertinet. Perantiquo episcopatu pollet, fundatore S. Mansueto, cujus Acta tom. 1 Septembris ad diem 3 illustrata habes in Opere nostro; ubi etiam contra inconsultos nimiæ antiquitatis assertores probatum est, ejusdem episcopatus initia non ad S. Petri Apostoli, sed ad Constantini Magni ejusve filiorum tempora esse referenda. Porro S. Aper hujus sedis septimus episcopus fuisse creditur. Ex eodem antiquitatis amoreordinatio Sancti nostri anno quarto Adriani imperatoris affigitur in gemino Catalogo, edito a Calmeto, quem ipse & nos cum ipso deserimus. Adi Commentarium prævium § 2, ubi eam fabulam rejecimus, dictamque ordinationem ad finem seculi 5, vel initium 6 retulimus.

h Nimis liberaliter hic loquitur auctor: nam quamquam etiam reprobi ad invocationem Dei nominis aliquando mirabilia patraverint, prout ex Matthæi cap. 7, ℣ 22 constat, id tamen plerumque non fit. In Ms. nostro Tullensi rectius legitur: Cum illa possent ostendere & mali.

i Cabilo sive Cabillonum urbs est in ducatu Burgundiæ ad fluvium Ararim sita, Gallis Challon sur Saosne dicta. At certe non debuit S. Aper verbi divini prædicandi aut idololatriæ exstirpandæ gratia ad eam urbem accedere, quæ tum suos dudum episcopos habuerat. Hinc vereor, ne isthæc ex ea falsa opinione profecta sint, quæ S. Mansuetum a S. Petro in Gallias missum fuisse commenta est.

k Nonnulli credunt, ex hoc loco existimatum fuisse a Tullensium catalogorum concinnatoribus, S. Aprum sub Adriano imperatore vixisse. Videdicta in Commentario prævio, num. 14 & sequenti.

l Scriptor Miraculorum sive is idem sit cum biographo, sive alius, infra cap. 1, num. XI asserit, catenam, qua tres illi vincti fuere, in abbatia S. Apri suo etiam tempore asservatam, & ad expellendos ex obsessis corporibus dæmones feliciter adhiberi soluisse. Est sane apud nos, inquit, catena, qua tres reos exemit meritis potentibus, quæ quotiens imponitur talibus furiosis, idem pestifer effugatur inimicus &c. An ea hodiedum ibi ostendatur, inexploratum mihi est.

m Quæ subduntur usque ad numerum sequentem, desunt in Ms. nostro Tullensi.

n Sequentia usque ad proximum numerum in eodem Ms. nostro Tullensi desiderantur.

o Ea nunc est abbatia S. Apri Ordinis S. Benedicti, cum parva ecclesia parochiali, sitaque est in cognomine suburbio civitatis Tullensis versus Meridiem. De hac ecclesia & abbatia, ubi sacrum ejus corpus adhuc servatur, plura diximus in Commentario, § 4.

p In prosperis non legitur in uno e Mss. nostris.

q Annus ejus emortualis omnino ignotus est. Ex dictis in Commentario prævio sub seculi quinti finem vel initium sexti episcopatum exorsus est; cui si septem annis præfuerit, ut habent Tullenses catalogi, tempus mortis utcumque & cum aliqua latitudine statui potest. Ceterum hac die XV Septembris colitur, quo die obiisse infra dicitur.

r Id est corpus.

s Quæ sequuntur usque ad: Discessit a corpore Calmetus prætermisit, idque appositis punctis indicavit; ideoque ea ex Martenii editione & gemino Ms. nostro supplevimus. Tertium Ms. nostrum, Tullense scilicet, primam sequentem periodum pariter habet, ac deinde subdit: Sanctus autem Domini contempsit mundum, quo solum diligeret Christum. Contra insidias antiqui hostis clipeum indefesse tenuit providæ circumspectionis. Migravit ad Dominum venerandus pastor Aper XVII Kalendas Octobris. Atque hic terminatur laudatum Ms., neque cetera miracula post mortem patrata recenset.

t Hæc non sic accipias, quasi in hominis potestate non sit cum Dei gratia salutem æternam consequi.

* al. adducitur

* Calm. sublimatus

* al. Domini

* Mart. excursæ studia

* ibid. catervatim

* al. peractis

* Mart. quod

* al. indefesse

MIRACULA POST MORTEM S. APRI
auctore item anonymo, forte eodem biographo.

Aper episcopus conf., Tulli Leucorum in Belgica prima (S.)

BHL Number: 0618

A. anonymo

CAPUT I.
Claudus ab utero, mulier cæca & contracta, aliique cæci sanati: depulsi ex energumenis dæmones.

[Scriptoris præfatio.] Qui beatus Pastor & Pontifex defunctus terris eo, ut supra relatum est, ordine, & in basilica, quam ipse ædificare cæperat, tumulatus, cælis se vivere multis miraculorum prodit indiciis. Nam pia aure fideliter petentium votis annuens, in necessitatibus adesse non despicit: manum sæpe porrigit, & ab infortuniis eripit. Frequentiora sane olim ab eo facta fuisse referuntur, quam modo miracula; quia hoc nostrorum moles meretur peccaminum, ut, quoniam fidelis refrigescit devotio, subtrahi quoque solita consolatio sentiatur. Referunt namque nostri majores natu, plurima sibi ejus & visa & audita miraculorum beneficia, quæ dæmoniosorum, cæcorum, claudorum, aliorumque debilium peregit * incommoda; cum & * istiusmodi curationum indicia scabella scilicet claudorum, & alia his similia super fores basilicæ diu servari solerent. Quæ tamen pia opera, haud mirum, non esse scripta, torpente incuria, cum & de his, quæ vivens edidit, certum sit, perpauca mandata litteris. Quocirca licet insulsis verbis, quiddam amodo de visis & certissime compertis adnotatum ire a dignum ducimus, ne forte putentur vilescere & oblitterari memoria.

[2] Quidam igitur claudus ab utero, cum vulgi affluente frequentia, [Claudus a nativitate erectus:] annuæ festivitatis hujus nostri Patroni gratia, devotus advenerat: & cum nocturnis interfuisset supplex Officiis, arvo protensus, ante sanctum se divi Præsulis sepulchrum, fratribus Hymnum Te Deum laudamus modulantibus, repente clamoris sui vociferatione cunctos perturbare cœpit, dum salubriter cruciatur sui novella erectione b. Nam & vertibulorum compages immensum dedere crepitum in restaurando suis locis; crura quoque, quæ suris adhæserant, dum divelluntur, multum illic sanguinis effuderunt. Quid plura? Supradicto finito modulamine, repertus est insolito rectus consistere pedibus; tuncque annorum multorum homo didicit, cujus rei eatenus erat nescius. Quocirca fratres non piguit consummatum hymnum repetere, & Lætificatori suo, cujus piam adesse sentiebant præsentiam, vociferanter * extollere.

[3] Quædam igitur mulier de Caslenis c villa, per aliquot annos contracta, [mulier cæca & contracta, primum visu,] nec non & cæca, delata est a parentibus ad illius jam dictam basilicam pridie ante festivitatem: cumque supplex pernoctaret in orationibus, mane albescente mundi lumine, oculi quoque ejus irradiati divinitus micuerunt deinceps clarificata acie; atque hoc contenta munere, ad sua referri petivit. Evoluto aliquanto dierum spatio, in visu noctis est admonita, ut ad Medici fidelis recurreret suffragium, cujus benevolam experta fuerat potentiam. Relata igitur in Vigilia festivitatis Sanctorum omnium, candelam altari sancto devote imposuit, pernoctavitque, ut prius, in precibus. Consummatis tandem vigiliis, cum necdum solis jubar diem perfecte compleret, egressis foras omnibus, ipsa cum patre & matre ibi remorari permissa est. Unus vero fratrum, nomine Alrauldus, non exiit, sed in choro super formam d residens, quippiam psalmorum, non enim cunctos memoria perceperat, Deo sibique decantare cœpit; & ecce subito duæ columbæ advolasse illis visæ sunt, quarum una super lectum e S. Apri, altera seorsum subsedit.

[4] [deinde sanis membris donata: alii cæci] Illico forte pater & mater relinquentes filiam jacentem ante S. Michaëlis altare, fontem post criptam Sancti situm adierunt: sed mox debilis divinum medicamen præsentiens, clamoreque, acsi torqueretur, perstrepens, erectione sua lætifica gratias congeminans, ante sepulchrum Restauratoris sui inventa est a suis parentibus, celerrime currentibus, aliudque timentibus. Unde confestim Fratrum concio hymnum Deo extulit in vocibus; atque ut ipsum comperit, eo die celebravit clerus urbis & populus, muliere adstante sospite, quæ deinceps ad finem usque vitæ se sibi redditam gavisa est. Cæcus quoque quispiam, cogente infortunii sui calamitate, ad hunc famosum Medicum a partibus Mosæ f fecit confugium, atque fidelibus eum pulsans precibus, lumen emeruit: sed forte dum rediret ad propria, in ipso itinere pristina eum revisit cæcitas. Scius autem homo fidere, mox recidivo tramite repedavit cum manuali munere ad notam clementiam, & ita demum obtento gavisus est perpetuando lumine.

[5] [ad Sancti sepulcrum] Harchellindis etiam dicta quædam mulier de hujus civitatis suburbio, incommodo cæcitatis detenta, opem * luminis ab hoc suppliciter expetivit; quam obtentam in redeundo perdidit. Denuo autem reversa, recepit quidem, sed &, ut prius doluit, amissa. Tertio vero reditu (nam importunitatem exigebat necessitas g) dixit se sensisse quasi manus ipsius clementis Medici tangentis sibi oculos: quod utrum sit solidum, an frivolum, non ad nos; tamen illi inde mutata mansit acies h. Puer denique quidam, parvulus de villa Pavoniaco super Mosam i, fortuitu amisit oculorum aciem: quo permoti dolore parentes, per diversas eum Sanctorum circumtulere memorias; sed nulli illorum placuit lucis donum reddere, quia sciebant, hujus Patris nostri istud esse officii. Delatus igitur ad hujus patrocinium, votum obtinuit; quo, mox relatus, privatus est. Sed revectus iterum ad Sancti tumulum, illuminatus est, atque a domino suo inibi ad serviendum deinceps deputatus. Luce potitus, servitium delegatum annis sequentibus non deseruit, Curatorem suum omni die juxta suum scire magnificans.

[6] [illuminati.] Ancilla cujusdam de regione, ut fertur, Mosæ, cæca per aliquot annos, cum ad hunc Curatorem protendens, lumen meruisset recipere, se ipsam servituram eidem delegavit. Sed reversa ad priorem dominum, avaritia evincente, ad illius violenter redacta servitium, mox pristinæ cæcitatis incommodum dolenter perpessa est; quod cum dominus ille ob suam contigisse perpendit tenaciam, retransmissam denuo ad potentioris Senioris k auxilium, ipse quoque eam illius deputavit famulitio, si modo mereretur lumen amissum recipere. Et mox lux reversa inlustravit faciem, ut adverteret se possessor carneus nedum præferendum, sed nec æquandum ditioni ejus, qui corruptelæ tegumento exutus est l.

[7] Multa sunt illius sane istiusmodi magna & frequentia, [Auctoris præfatio ad sequentia miracula.] quæ si cuncta fuissent scripta, lectorem forsitan tæderet copiæ. Attamen reprehendenda auctorum segnities, qui nec saltem aliqua de post transitum ejus gestis, scriptis transmiserunt posterorum notitiæ. Nobis autem jam pœne in fine sæculi constitutis ingratum videretur & indecens, si non saltem pusillum aliquid in laudem tam pii Provisoris Tutorisque nostri agamus; in quo si forte offenderimus structura thematis, expurget nos simplicitas devotionis; qui, si posset fieri, non solum homines, sed & mutas pecudes, creaturasque omnigenas præconio ejus faceremus clamosas. Nam cum fuerit potens in virtutibus, patratorque miraculorum præcipuus, vigore tamen persequendi dæmones, & propellendi ab hominibus magnopere * eminuit *, tam in vita, quam post obitum; quippe vitiorum omnium exosus contagium, quibus præesse creduntur illi spiritus, & quasi suavibus epulis jocundari. Et quidem ut prætermittantur diversæ maniacorum m passiones, quibus quoque juxta sibi placitum frequenter non dedignatur mederi, quamvis & eisdem communis inimicus nocendi avidus se soleat divinitus permissus immiscere, vix quisquam illo impuro spiritu pervasus, ejus auxilium expetiit, qui non se gaudeat clementer ereptum; adeo ut nostræ memoriæ non succurrat ullus talium utriusque sexus, qui recesserit inauditus: quorum cum sit innumera multitudo, aliquos commemoratum iri justum videtur.

[8] Clericus igitur Segintensis pagi n indigena, Abraham nomine, [Presbyter a dæmone delusus] quem rustici Avrannum * nuncupabant, promotus ad sacerdotium, vitam elegit apud se illi aptam officio; quod utinam cuncti digne agerent! Instituit namque vacare orationibus, insistere jejuniis, in castitate vivere, eleëmosynas tribuere, basilicam suam restruere, & commissos sibi secundum scire suum ad bene agendum admonere. Sed quia caruit oculo discretivæ prudentiæ, minusque doctus fuit Scripturarum eloquia, merito grave quid occulto Dei judicio perpessus est. Cum enim die quadam solus esset in ipsa sua ecclesia, hostis ei nequam visus est nigri quidem latenter pectoris, sed palam candidæ clarissimæque speciei. Tunc illi attonito: Ego, inquit, venio tibi Gabriël archangelus a summi Dei directus solio, qui factorum tuorum hactenus apud illum fui internuntius, & ea nunc tibi jussus intimo illius astare conspectibus, solumque tibi restare, ut Romam adeas, meritum ipsorum operum illic consummaturus.

[9] Credidit stultus, & jussa complere non differens, moramque omnem, [& ab eo deinde] acsi noxiam reformidans, præparato viatico, assumptoque nepote suo, Adone nomine, ad Urbem profectus est. Quem enim hominum artificio suo nequeat illicere multiformis spiritus, innumerabilisque malitiæ, qui etiam sanctitatis & justitiæ ob hoc audet sibi speciem adsumere? Aut quando quimus ejus dolosas artes penetranter librare & disquirere pulverulentis oculis, fæceque mundi inlitis, nisi sit nobis Deus oculus, ars quoque unica assistens nostro lateri, custodiens pedes nostros, ne capiamur? Viator igitur ille sæpe dictus Romam anhelus perveniens, porticum S. Petri introiit, ibique obvium angelum suum jam dictum sibi habuit sub memorata specie, videlicet luce deterrima, quem solus ipse videre potuit, persuadentem monasterii aditum sibi non esse necessarium, cujus peccata essent deleta omnia, cujusque vota obtinuissent efficientiam; imo rediret quantocyus, de Dei sui fisus clementia. Mox cœpit retrocedere, verens in aliquo esse inobediens, mirante nepote illius, cujus mentio jam supra nominatim facta est, precarioque hortatu petente introitum; & si non gratia devotionis, qua iter effecerat *, saltem præsentium videntiumque reveritu, & dedecore irridentium.

[10] [possessus, eodem liberatur.] Pellectus autem penitus & corde cæcato desipiens, huc usque, inquit, venisse sufficit, cum viderim & audierim, quod tu nescis, mirabile. Sicque obstinatus animus non potuit evinci. Celer itaque eundo, celerior repedando, illico ut suæ fines attigit parochiæ, a crudelissimo dæmone pervasus est, omnes ad se accedentes arripere ac dilaniare nitens. Ut fera igitur comprehenditur, in vincula conjicitur, & licet renitens, ac in diversa ut ferox taurus nitens, ad hunc Patronum adducitur. Confluit plebs suburbana & urbica, quia fuerat hic etiam partim notus populo. Venerandus quoque dominus Gauzlinus pontifex accurrit cum suo clero nobili, cunctisque annexis pariter letaniæ congeminatione, Domini & hujus Sancti poscitur auxilium, captivo illo in aquæ benedictæ dolio imposito, Crucibus, Sanctorumque reliquiis multorum adhibitis. Quid multa? Non omnino fuit rauca oratio, & Domini surda auricula, sed suffragantibus pii Apri meritis, dæmonem quidem amisisse visus est; nam omnem ferociam deposuit, & se suosque recognovit, ac præter altaris officium reliqua ecclesiastica peregit; sed fatigato cerebro ad pristinam sanitatem non pervenit. Qui, quod prætermittendum non est, cum ab aqua extraheretur, multis exorcismis constrictus confessus est, se undecim abeuntibus, duodecimum superesse o. Quam rem idcirco maxime adnotandam putavimus, quatenus cuncti verentes magis occulta dæmoniorum, id est, vitiorum spicula, quam aperte sævientia (cum illa semper inquinent, & hæc aliquando afflictos purgare soleant) in omni re agenda puncturam timoris non evitemus, imo indesinenter adhibere studeamus, quo pro certo justificari mereamur.

[11] [Alii utriusque sexus] Sed & de hujus territorio, Bucculiaco p scilicet villa, mulier quædam Bova notamine, tam fero pervasa est dæmonio, ut non modo quiete adduci non potuerit, verum nec artata vincimine, nisi perplexa funibus adveheretur plaustro a mœstis parentibus; quæ, effugato nequam spiritu, mentem suam meruit recipere, & gaudens ad propria repedare. Est sane apud nos catena, qua tres reos exemit meritis potentibus q quæ quotiens imponitur talibus furiosis, idem pestifer effugatur inimicus, verens nexum, quo divinitus facta est libertas reis; & ita miro modo vincula, donante Deo, absolvunt vinctum. Nihilominus & alia quædam mulier, de villa Sarcofago r adducta, insanissima, horrenda dicens & faciens, liberata ab hosto, lætanter sana facta est. Alius quoque quidam, cujus nomen excidit, ferocissimo dæmone invasus, huc olim adductus est hora prima Dominicæ diei, cui jam dicta catena imposita est; qui, mirum dictu! in pavimento ecclesiæ sese volutans, & ut fera manibus per illud reptans, clamore valido cuncta replens, luporum imitabatur ululatus, porcorum grunnitus, taurorum mugitus, serpentium sibilos & stridores soricum; hocque tormento se attrivit continuatim usque ad lectionem Euangelicam publicæ Missæ. Nam, cum recitatur, subito furorem clamoremque deposuit, & ad se rediit, & ubi esset, didicit, & clementiam super se factam recognovit, devoteque conlaudavit s, & ad sua gaudens commigravit.

[12] Juvenculus quidam de villa, quæ Domni Germani t dicitur, [energumeni, & unus simul phreneticus,] haud procul ab urbe hac posita, rationis vigore deposito, repletus vesania, jamque pene toto effœto, debilitatoque corpore, solo vociferationis clamore perstrepens, plaustello advectus est, die, qui more Ecclesiastico Parasceve dicitur, ante Paschæ videlicet solemnia. Qui cum nec nocte nec die requiesceret, præstolabatur Domini clementiam per hujus Sancti merita: non tamen hic, ut putabatur, solo afficiebatur dæmonio, sed frenesi gravissima. Non autem cassa fiducia fuit; qua creditus est salvari posse: quoniam post ipsam Dominicam, aut secunda aut tertia Feria, (quanam tamen, ambigitur) sanitatis suæ gaudio cum parentibus potitus est, & pro munere gratiarum etiam unum injugem u juvencum tribuit, & ita pedes rediit.

[13] Evoluto autem anni tempore, &, ut putatur, biennii, [ibidem liberati.] post hunc & alios curatos utriusque sexus, quos singillatim commemorare longum est, quidam manifesto plenus dæmonio, de Trociaco x villa super Mosam adductus est, Paschalis nomine, sexta Feria post gloriosæ Ascensionis Dominicæ diem, qui corpore validus, vesania male validior, truceque voce vigidus y, inter cætera horrenda Deum quoque se esse clamitans, vix tegi tenerique poterat, licet catenatus; cum & omnem accedentem mordicus dentibus dilacerare conaretur. Is observatus istic, mane sequenti Dominica perfecte sibi restitutus est; adeo ut nobis synaxim z horæ Primæ agentibus, multumque lætanter stupentibus pro eo, ante altare diutinæ orationi incumberet, & surgens signo sanctæ Crucis se muniret, atque post cunctis astantibus eventum sui infortunii referret. Sanus * ergo rediens octavo die ab eo, quo infirmus advenerat, munus devotionis, videlicet pisces alacer usibus Fratrum detulit, & forsan adhuc usque de salute sua tripudiat. Hæc denique miracula adeo sunt numerosa & frequentia, ut memoriam effugiat personarum curatarum nominativa distinctio, nec scripturæ egeat officio; ideoque transeundum est ad alia.

ANNOTATA.

a Ex hisce collige, lector, Miracula hæc plus fidei mereri, quam Vitam, uti per decursum etiam patebit. Ceterum in Commentario jam monui hæc eadem in Mss. nostris desiderari, & ex Calmeti atque Martenii editionibus a me recudenda esse.

b Apud Martenium legitur: curatione: sed hujusmodi minutias in posterum inobservatas relinquam.

c Calmetus locum hunc suspicatur esse Chaligny, quem tabula diœcesis Tullensis quinque milliaribusGallicis communibus Tullo dissitum, sed ad alteram Mosellæ ripam collocat.

d Id est, sellam suam in choro. Vide Cangium in Glossario.

e Calmetus dubitat, an non tectum legendum sit: verum cum hæc intra ecclesiam gesta fuerint, & lectus apud scriptores mediæ latinitatis pro feretro, in quo Sanctorum corpora aut quiescebant, aut circumferri solebant, ut videri potest apud laudatum Cangium, nihil hic mutandum censeo. Imo lectulus pro ipso Sancti sepulcro infra num. 20 usurpatur.

f Mosam fluvium vulgo notum indicat, qui inter ceteras regiones Lotharingiam interfluit, paucisque milliaribus Gallicis a civitate Tullensi in Occidentali parte labitur.

g Necessitas desideratur in editione Martenii.

h Admodum mendosa hic est Martenii lectio, quæ sic habet: Quod utrum sit solidum, an frivolum, non ad annos, nos tamen illi inde mutata mansit acies. Porro ex hac scriptoris annotatione colligere licet, eum non nimis credulum fuisse facilemve in admittendismiraculis; atque hinc ipsius auctoritas confirmatur.

i Forsitan Pargny, aut Pagny sur-Meuse, inquit Calmetus. Pagny vero Tabula diœcesis Tullensis apud ipsum non procul a Mosa in dextera ripa, ac tribus circiter milliaribus communibus Gallicis Tullo dissitum exhibet.

k Senioris, id est, Domini; atque ita recepta apud medii ævi homines honorifica nuncupatione Sanctum designat.

l Id est Sancto, qui carnem exuerat, sive mortem obierat.

m A Græca voce μανία furor, maniaci furiosi.

n Segintensis pagus vulgo le Santois, Tullensi pago adjacet.

o Martenius habet: Confessus est, se ab duodecim duodecimum superesse. Aliquot alias Martenii lectiones variantes, vel menda tacitus præterii.

p Apud Martenium est, Buculiaco per simplex c. Calmetus suspicatur vicum Biqueley, quem in Tullensi agro seu pago tabulæ geographicæ exhibent, hic designari; sed cum videri possitscriptor de territorio illius presbyteri, de quo mox egit, hic loqui, sive de pago Segintensi, ea conjectura, quæ per se incerta est, etiam magis dubia redditur.

q De hoc miraculo consule Vitam, num. 6 & 7. Adverte etiam hoc loco scriptorem sese in S. Apri monasterio monachum indicare.

r Vicus est Cercueil indigenis dictus, duobus milliaribus Nanceio Amantiam seu Almentiam, vulgo Amance versus, teste Calmeto in annotatis marginalibus.

s Reliqua hujus periodi usque ad initium numeri sequentis desiderantur apud Martenium.

t Dom-Germain, prope Tullum, inquit Calmetus, qui locus Gallice sic notatur tam in Tabula diœcesis Tullensis, quam ipse Historiæ suæ præfixit, quam in edita a Guilielmo de L'Isle.

u Martenius habet in juge, quasi in perpetuum. At melior est Calmeti lectio: injugis enim juvencus est, qui jugum numquam tulit.

x Apud Martenium legitur: Frociaco: at Calmeti lectio præferenda videtur, cui recte respondet hodiernum Gallicum nomen vici Trousseysur-Meuse.

y Ad marginem notat Calmetus: Forte vegetus aut rigidus. Martenius vero in textu habet: rigidus; ad marginem autem: Forte turgidus.

z Synaxis est communis oratio, seu psalmodia. Ex dictis autem & subsequentibus videtur scriptor ipse tum affuisse.

* i. e. abegit

* Mart. ad

* al. vociferantur

* Mart. operam

* Marten. magno

* id. præeminuit

* id. Aurannum

* id. fecerat

* Marten. suus

CAPUT II.
Ager per miraculum monasterio Sancti vindicatus: lapsus e templi fastigio incolumis servatus: Ludelmi episcopi mors: corpus Tulli depositum, & in ecclesiam suam clam relatum atque absconditum.

[Ager monachis ereptus,] Cum vero, ut dictum est, hic noster Pater a & Senior paratus in necessitatibus succurrere, periculisque poscenti, non semper inultum abire patitur (quamquam raro id faciat) si quis perperam subtraxerit, quod deputatum est a piis Christi cultoribus famulorum suorum usibus. Est namque non procul a situ monasterii campus non vilis pretii & utilitatis, qui unius episcoporum urbis hujus adeo gratanter insedit oculis, ut vilipendens ad frugem tantum utentes, non possidentes, imbecilles monachos, victus concupiscentia eum sibi acciperet. Quem bene jussit excoli, & sationem fieri: quidquid enim pravum molitur obfirmata cupiditas, ratum putat plenumque justitiæ, cum sit cassum & Domini rubrica exorbitans, & planta omnis malitiæ sit nequam concupiscentia. Igitur consummata satio plus solito b ibi prodiit, privatis quidem ferens mœstitiam, privanti autem lætitiam, dum & lingua adulantium, ut assolet, beatam illam quam justam, quemadmodum videri putabatur, ipsius agelli pervasionem astrueret; sed æquitate superni moderaminis sero votum spes lusit avarum.

[15] Nam, ut dictum est, semen gratam herbam protulit, [mirabili modo iisdem redditur.] herba spicam formosam densamque edidit, spica autem floscida gaudium agricolæ & domino cumulavit. Tempore sane suo pallente stipula, ille domnus jam dictus pontifex messores adesse jussit segeti, aggressique eam secare, ut jusserat, messem fruge vitali invenerunt vacuam, nec granum aliquod in ulla saltim spica, quarum adstabat multa, sed inanis formositas; quatenus evidenter disceret terrena cupiditas, omnino esse vacuum, quidquid caret fructu justitiæ. Pervenit hujus rei notitia certo internuntio ad aures ejusdem præsulis, & licet nolentis, intima cordis penetravit, ac sese hujuscemodi rem respicere persensit; continuo *, quod absque libramine diffinierat, corrigere instituit, jubens, ut Dei pauperes sua reciperent; nec dubium, quin ita fecerint.

[16] Tempore, quo civitas hæc per incuriam, peccatis exigentibus, [Ex templi fastigio lapsus incolumis surgit.] pene tota succensa fuit c, ita ut vix quicquam ex ea potuisset eripi, in varia supellectile, etiam ecclesiastica, flante vento valido, flammarum globi extrinsecus huc illucque ferebantur, & quanto altiora circumsita erant ædificia, tanto magis imminenti patebant periculo. Unde quia culmen hujus basilicæ per multa loca temptabat incendium, machinis diversis applicitis, certatim ad eripiendum plurimi, imo quotquot valebant, subire festinabant. Alii quidem ferebant aquam in hydriis, alii autem supra tectum sedentes, excipiebant & objiciebant flammis male urentibus. Cumque hæc instanter fierent, unus in suprema ecclesiæ canali sedentium, dum a porrigente excipit hydriam, seipsum præ festinatione oblitus, demoto pede, ubi innitebatur, a summo tecto devolutus ad inferius, atque ab hoc ad tertium, demumque ad terram, intra claustra corruit incolumis; cum potuisset non solum exhalasse spiritum, sed etiam ossa contrivisse omnia. Qui illico celer iterum tecti alta subiit. Sed quis hunc dubitet B. Apri custodisse meritum? Quia enim pro eo seipsum oblitus fuerat, jure illi, quem habebat memoria d, non defuit & corpore.

[17] [Mola in Sancti festivitate sponte sistitur.] Cum domnus Gauzlinus pontifex moribus egregius, ad vires suas desiderans e, ut grex sibi commissus mandatis divinis obtemperaret, & utilitatibus animæ occuparetur, inter cætera religionis officia etiam hoc constituisset, ut hujus Sancti celebraretur festivitas ab omni diœcesis suæ populo; quidam gratanter observandam susceperunt, quidam autem negligentes, quorum dolenda ubique potest reperiri multitudo, minus devoto corde amplexi sunt. Unde & in villa, quæ dicitur Lineium f super fluvium Ornam, cum molio farinarium g suum tempestive negligeret ab opere compescere, nutu Dei, nullo intercurrente terreno obstaculo, ab hora nona diei præcedentis usque ad alteram nonam subsequentis, videlicet ipsius festivitatis h, ab opere otiosum & vacuum præter molionis voluntatem sponte sua permansit. In quo facto haud dubie ostensum est, quam non sit vilipendenda pastorum nostrorum secundum Deum incedens constitutio; imo quam per omnia sit observanda qualiscumque Ecclesiastica traditio; quin potius quam reverendum sit hujus Sancti meritum, qui fuerit tum bonus pastor ecclesiæ, tum multarum virtutum custos & opifex, sui non negligens, sollicitus pro populo, ut abundaret verbi pabulo, ne hac deficeret in heremo, pro quo nunc sollicitior orationum ei præsto est apud Dominum suffragio.

[18] [Ludelmum episcopum, in monasteria minus æquum,] Quiddam itidem aliud narratu dignum videtur, sed forsitan cuiquam frivolum, commentitium & incredibile, aut certe displicens putabitur; verum cujusmodi fuerit, finis ostendit. Quibus tamen scitum est, quam innumeras per somnia admonitiones divinitus factas mortalibus in sacris codicibus teneamus, non mox reprehensum & contemptum ire properabunt; sed credente beato Job, qui si consolationem appeteret, in lectulo terrificandum se a Deo per somnia & visiones protestatur; cum meminerint quoque B. Jeronymum multa vibice liventes scapulas retulisse a sopore i. Post multos igitur hujus sanctæ sedis pastores & præsules ab incolatu mundano subtractos, & ad diversum alterius vitæ receptaculum transpositos, Ludelmus quidam sæculari nobilitate præclarus, eidem, insignitus pontificali amiculo *, subrogatus est. Qui temporali quidem dominatione ac potestate subnixus, atque, ut fertur, in multis utilis; sed quantum ad humanos oculos minus, ut homo, spiritualibus devote intentus, congregationibus monasteriorum, monachorum scilicet ac canonicorum, non ut pius consul patronusque aderat, sed ut rigidus gubernator præerat, libere eorum bona, a bonis pro redemptione peccaminum concessa, tamquam sua sibi accipiens, & pro libitu dispertiens.

[19] Hic itaque decem annis regimine potitus, undecimo gravi brachiorum dolore percussus est. [divinitus punitum, ex quadam visione,] Erat sane tunc temporis sacerdos quidam ecclesiæ B. Maximini k in ipso suburbio sitæ; vir ævi maturus, moribusque gravis, Girveus nomine, cui talis de eo apparuit visio. Putabat se stare ante altare S. Michaëlis in basilica hujus nostri Domini, cujus patrocinio fruimur, & subito respicientem, videre jam dictum præsulem monasterii septa ingredi, ac manu duos sonipedes regere, atque in aditum beati sepulchri introductos concludere, & victum apponere. Cujus rei novitate attonitus; Heu, quidnam, inquit, mi domine, tantum tibi facinus patrare placuit, inauditum omnibus, & infamem sæclis fabulam? Sile, respondit ille frendens, o ignave & garrule; immo perge quantocyus, & e prato monachorum equis his deferto pabulum. Meus hic locus est, mei equi sunt, & ad meum arbitrium istic eos pascam & nutriam. Quæ priusquam verba peroraret, videbatur vir vultu splendidus, statu reverendus, a sepulchro progredi clericalis habitus, ac virgam manu gestans, pedetemptim eumdem præsulem impetere, jam tamen hoc aspectu trementem & paulatim loco cedentem.

[20] Ergo ante altare sanctorum Thebæorum martyrum ad ipsum memoratus vir perveniens; [cuidam presbytero oblata,] O, inquit, frater Laudelme * episcope, quæ mea contra te culpa exstitit? Cur me totiens & multipliciter vilipendens & inquietans, etiam in lectulo meo tam dedecorose inquietas; cum mihi hic locus a Deo datus, tibi vero sit tantummodo commissus? Cumque talibus invectionis verbis, dulcissimi pectoris fonte prolatis, nil humilitatis ac satisfactionis, illo * redarguente, conscientia stupidus referret, verbis adjunxit verbera, dum ter virga, quam gerebat, in capite eum cædere visus est. Non autem incredibile est, eos cædi virga supremæ sententiæ, qui procul a virga disciplinæ, qua castigatur filia Sion, non discedente zelo Dei, ab ea effrenes & liberi compediti, avia sectantes, a recto exorbitant. Jam dictus denique sacerdos hoc visu exterritus, & ex somnis effectus, anceps est redditus, utrum id celaret, an necessario proderet, sicque diebus quindecim continuit apud se.

[21] Tandem his emensis evicit formidinem fidelitatis devotio, [auctor suspicatur.] & domino suo pontifici, mediante Bernefrido primicerio, cuncta per ordinem patefecit. Quibus compertis, patefactus *, Quod tu, inquit, frater, grato sopore quiescens vidisse videris, ego proh dolor! vigil persentio; percusso scilicet a Deo mortem procul dubio imminere. De correctione sane ac restitutione ablatorum bonorum ecclesiarum cum a duobus jam dictis consacerdotibus humili fidelitate, ut justum erat, admoneretur, recepit quidem auribus, & cordi sibi esse respondit; sed ægritudinis molestiæ intentus atque alia curans, usque post obitum serum distulit effectum. Post hæc enim paucis exactis diebus supra memorato dolore brachii ingravescente ac vitalia penetrante, præsentem vitam alia mutavit, seque in civitate sepeliri mandavit; multis mirantibus, cum nullus hoc ante fecerit, qui jam pridem sepulturam apud monasterium B. Apri in suburbio delegerat l. Hæc vero idcirco adnotanda putavimus, quia licet occulta, potest tamen aliquantula pars conjici ultionis in adversarios famuloruum suorum, quæ non ipsis desideranda, sed malefactoribus est potius formidanda m.

[22] [Ex Hungarorum meta] Cum ex incomprehensibili secreto æterni consilii occultum judicium Dei virgam gentilium peccatorum super sortem Ecclesiæ, culpis filiorum ejus exigentibus, ponere decrevisset, sæva Danorum pestis Hungarorum rabiei juncta, carceribus suæ nativæ habitationis remotis, ut fluvius subita tempestate excrescens, extra metas suorum terminorum in perniciem multarum cis citraque prope & procul se positarum gentium redundavit. Quibus nemine resistente, (neque enim quisquam valebat, furore Domini digne omnibus imminente) Misia eversa, Marahensiumque *, licet gentilium, convulsis tabernaculis, suam olim Pannoniam irruperunt. Tunc Norica succensa, Rhetiam subruere, perque Histriæ fines debacchantes, Nerviorum perditis rebus, post cædem Germaniæ, Galliam Belgicam incenderunt. Verum quod communi scelere meruerant populi, ut justo Dei judicio puniretur, totius Neustriæ & Austrasiæ devastatis agris, subversis castris, post humanam stragem flamma consumptis ecclesiis, Comatam Galliam subruerunt. Tempora hujus infœlicitatis * Carolus junior, a suis cognominatus simplex n, cum regno Francorum pertransibat.

[23] [corpus in urbem transfertur,] Talis igitur ac tantæ pestis turbine, quæ quis suorum poterat, ne involverentur, intra mœnia antiquarum urbium, videlicet monasteriorum ornamenta, sanctorum quoque corporum pignora certatim recondebant; & nimirum quis se maxime fœlicem aiebat, non dicimus, sua, sed si se gladio & captivitati proripiens, non modo urbis, verum præruptorum scopulorum juga, ubi fortasse erant, atque densissimi luci præsidia, ac ignotæ lumini vallis latibula meruisset. Unde incolæ hujus cœnobii nutu o magni consilii Angeli, tanti periculi fuga, rebus, quas poterant curatis atque reconditis, quæ fortassis remanserant, profligatis, [ut p] si locum pessumdarent, Patronum vitæ præsentis spemque secuturæ sibi postliminium non deesse gratularentur, mœnia urbis cum ejusdem sanctissimo corpore tandem moribundi succedunt, & ut majorum relatu ad nos usque delatum est, non sine beati Viri quadam injuria. Nam tanto, aiebant, in illius parvi itineris spatio loculus aggravatus est pondere, ut, quotquot erant latores, vix sufferre valerent; ut daret intelligi, se illo nolle introire. Tamen ut votis sibi famulantium devotissime se non negaret, (nam semper benigne præsto est sibi servientibus) quasi cum nolle suo * permisit inferri.

[24] [& in ecclesia S. Joannis Baptistæ deponitur;] Illatum itaque corpus sanctissimum, & cum debita reverentia in basilica B. Joannis Baptistæ q, depositum, ibique a suis solemni frequentabatur officio, quoad pace, Domino jubente, reddita, ad proprium & dilectum, quo se olim poni jusserat, & unde in nive candidioris columbæ specie cælos petierat, reveheretur tumulum. Hujus sedis cathedram, nolentibus regni primatibus, domnus Drogo r, nobilissimis ortus natalibus, tum vi, tum ingenio, tum consensu civium occupaverat; sed jam tunc communi omnium voto nobiliter gerebat. Ut enim superbia sanguinis, ita subtilitate singularis ingenii, illinc rebus publicis, hinc spiritualibus negotiis insudabat. Quare omnibus ita habilem se præbuerat, ut cunctorum amorem venerationemque difficile solubilem sibi ascisceret. Sed his ejus bonis invidia diaboli, quæ jugiter sedet insidiis in occultis, ut trucidet rectos corde, æmulatrix accessit. Siquidem fluctibus hujus turbinis sedatis, Christo propitio, diu optata pace prædictus domnus præsul potitus, ut prosperis votis animus arrisit, astutia versuti hostis hac in re deceptus, pedem pene in lubrico posuisset, ni sanctissimi Apri meritum, ne illi voluntas opere nefario prolata in culpæ crimen cederet, & futuram suorum fidelium ex corporis sui absentia tristitiam prohibuisset.

[25] Fratribus itaque post lacrymosa tot suspiria ad suum monasterium maturantibus reditum, [quod, eum episcopus, malo usus consilio, retinere,] & qualiter suum curantibus referrent Patronum; quidam erat degener, nomine Bulso, cui præfatus præsul suum, quidquid illud esset, committebat secretum. Hic igitur, ut tales adesse solent, si invenerint, cui adulentur, domno pontifici, Res, inquiens, publica artatur, nihilque est residui sumptuum; nec tales in pastores atque simulatores monachos, aiebat, decet apparatus s. Redigatur ergo in unum publicum sacellum, una sit apotheca, unum horreum; & ne Sancto sub penuria servire se, hi querantur seductores, corpus retineatur sacrum, atque in urbe regia debita populorum frequentia veneretur, quod in exiguo locello ab his negligitur nugacibus. Collocetur digne in matre hujus sedis ecclesiarum t, ut urbi sit ad munimentum, vobis in præsenti, inque futuro ad adjutorium; simul & consideret nobilitas vestra, quod nulla vestri ab his curetur necessitas: non enim vobis serviunt in expeditione regii famulatus; non eorum ullo auxilio vestra munitur aut tuetur civitas, nulla nobis in commune conutilitas. Sitis, oportet, si alii nolint, vobis utiles u, neque a nostro consultu aurem avertatis. Nil obstat, quin hoc expleri possit absque culpa: non diripietis aliena, sed licite recipietis vestra: hoc & ratio vera & præsens exposcit necessitas. Militia eget patria; vos ipsi indigetis pecunia; satiusque est, ut cum participibus vestrorum laborum partiamini, quam ut, quanti hi utantur, qui sunt indigni x.

[26] Talibus his similibusque verbis domni animus diffluxerat pontificis, [aliaque inique moliretur, consiliario illo divinitus punito,] atque a via censuræ pastoralis in laqueum divertebat devius pervasoris. Interea disponitur fraus, animarum pernicies, & illicita, quo possint pacto licere, illicite ordinantur; ac ne qua detegerentur re, aut cœpti negotii fraudarentur mercede, jurisjurandi operiuntur ratione. Verum quoniam non astutia est contra Deum, nec sapientia neque prudentia, consilium hoc, ut quondam illius Achithophel, est infatuatum; & quia in omnia videntem fuerat Deum, omnipotenti manu redactum est ad nihilum. Ne autem homines lateret, quo instigante prodierit, hac animadversionis ultione punita est iniquitas, quæ mentita est sibi, ut non longe post idem Bulso mente exiens, in carnes filiorum suorum dentibus sæviendo, contra Dominum se voluisse agere, innotuerit. Sed quicumque erit lector vel auditor, accipiat, nos nihil mendose finxisse; verum certissimo relatu comperta scripsisse; neque quisquam nos hæc scribere irascetur *, licet nos neminem tam credamus malignum, [nisi y] si quis forte talis particeps voluntatis, divinum mox experturus parvipenderit judicium. Nam non generatio, a qua Dominus sanguinem justorum ab Abel usque ad Zachariæ requirendum dicit, ipsum sanguinem fudit; sed voluntati malorum suorum vota copulando, quod mensuræ perversorum operum prioribus suis deerat, volens impleri, ejusdem reatu ligatur criminis z.

[27] Sed enim diu clam quæsitum consilium B. Apri meritum noluit manere occultum. [a duobus fratribus per S. Aprum monitis] Duo namque hujus erant loci cœnobitæ, illius pro statu temporis æstimationis bonæ, quorum Gerardus * unus, Guinerannus dicebatur alter, qui inter cæteros præ cæteris loci augmentum ambiebant & pacem; quibus Aper beatissimus, ut domesticis & fidelibus, detegens consilium, imminens patefecit periculum, utque ocyus declinarent, præbuit consultum. Hi itaque Fratres prænotati rei novitate permoti, sanctissimi Patroni sui auxilio fisi (sibi enim innitentes nusquam derelinquit) in negotio tali ad evadendum laqueum tristitiæ omnes replicarunt, quascumque salubres cogitationes aa. Tandem paucissimis a Deo bb accitis, quibus se merito crederent, delationem caventes, sacramento præmisso, si suum ad perfectum Dei manus per merita B. Apri duceret votum, nemini se manifestaturos secretum, deposuerunt. Dein communi decreto statuerunt, quid voluntati atque necessitati paratæ cc opus esset. Nemine ergo præterquam quot erant, sui conscio operis, clam terra aperta, specum, cui tantum mandarent thesaurum, aperuerunt dd, nec quærentibus inventu promptum, nec opere contemptibilem; tametsi non admodum ambitiosum. Paratis tandem omnibus, laudabile sæclisque venerabile furtum aggrediuntur.

[28] [clam subductum, & in sua ecclesia abditum diu latuit.] Domno interea præsule, cæterisque aliis securantibus ee, neque tale quid cogitantibus, prænominati fratres, ne modicum quidem quieti indulgentes, noctu Beati glebam subductam adjutorio duorum clericorum, Allonis videlicet ac Barnefridi tunc primicerii, per portam ecclesiæ, beati scilicet Baptistæ Joannis postpositam, quæ tunc Ferrea vocabatur, ejicientes, sine ullius labore oneris, præparato specui intulere, inque ff ipsius noctis cursu ita abdiderunt, ut hujus nostræ ætatis non modo juvenibus, verum & illorum coævis omnino ignotus fieret locus, atque erroris augmento, si qui ab eis quæsierint, licet intra ecclesiam, extra criptam positum acciperent. Taliter ergo per LX ferme annos gg ab oculis hominum remotus in sacrario divinitatis se viventem expetentibus, quacumque adversitate laborantibus, apud omnipotentis Dei clementiam præstabili succurrit manu, quorum nullus nostræ occurrat memoriæ, qui eum expetierit tristis, & non redierit lætus. Neque enim illa ejus corporis abductio illius tunc ævi hominibus, sed nobis aliisque post futuris profuit, atque ne tanto privaretur Patrono, immo omni regioni. Nam fere omnibus notum est, qualiter destituti sumus corpore Eliphii hh, martyris pretiosi, pignoribusque Sanctorum aliis; quod B. Aper providens (nam illi, quem nil latet, semper adsistit) gregem suum ut jugiter tueatur, juvet ac regat, hac occasione præsentia sui corporis destituere noluit; sed cum voluntate Dei quam elegit requiem, habitare vult in sæculum sæculi ii.

ANNOTATA.

a Apud Martenium conjuncta utraque voce, pateret legitur: utrobique periodus nonnihil vitiosa est.

b Plus solito non est in editione Marteniana.

c Incendium hoc haud dubie istud est, de quo in Historia episcoporum Tullensium apud Calmetum pag. CLXIII sic legitur: Subsecutus est Godo episcopus, vir venerandus, cujus temporibus, populorum urgente scelere, urbs Leucha est igne concremata. Sedit præsul, & emunitatem suæ civitatis, & recuperationem cartharum, quas ignis consumpserat, suæ ecclesiæ apud Pippinum acquisivit regem. Hinc discimus, prædictum incendium circa medium seculi octavi contigisse; Pippinum enim, cujus hic mentio fit, cognomento Brevem esse, tum regis titulus, tum Hugo Flaviniacensis in Chronico Virdunensi apud Labbeum tom. 1 Bibliothecæ Ms., pag. 106 his verbis indicat: Regebat tunc (dum Madelveus Virdunensium episcopus ordinaretur) Romanam ecclesiam Stephanus secundus; Francis vero principabatur Pippinus, Caroli Tuditis filius, ex Majore domus & præfecto palatii rex constitutus… Tullensibus quoque præerat Godo venerandus episcopus, qui immunitatem civitatis, & recuperationem chartarum igne consumptarum, apud præfatum regem Pippinum suæ adquisivit ecclesiæ.

d Martenius habet, in memoria. Obscuræ periodi sensus est, S. Aprum merito succurrisse periclitanti, qui, ut ipsius ecclesiam servaret, suæ ipsius vitæ immemor laborabat.

e Vitiosa admodum hic est Martenii editio, quæ sic habet: Cum domnus Gauzlinus pontifex, moribundus egregius vires suas desiderans &c. Porro de hoc sancto episcopo Tullensi, qui seculo decimo floruit, in Opere nostro actum est ad diem 7 hujus mensis Septembris.

f Alias etiam Ligniacum, incolis Ligny appellatur, estque oppidum in ducatu Barensi ad fluvium Orneam, seu Ornam, ut hic dicitur, Gallice vero L'Ornain, vel l'Orney.

g Id est, molam farinariam seu frumentariam. Molio vero is est, qui molæ præest.

h Hinc collige veterem festorum celebrationem inchoandi terminandique morem.

i De S. Hieronymo Ecclesiæ doctore agetur in Opere nostro die 30 hujus mensis, ubi de celebri illo facto disputandum erit.

k Hæc est ecclesia parochialis suburbii seu vici S. Apri, inquit Calmetus. De eadem agit charta Frotharii episcopi, eam monasterio S. Apri confirmantis & terminos præscribentis; quam chartam habes apud laudatum Calmetum tom. 2 interinstrumenta col. CXXVI & sequenti.

l Soluerant nempe episcopi Tullenses S. Apro anteriores in S. Mansueti ecclesia, quæ in suburbio Septentrionali sita est, sepeliri; posteriores passim omnes in S. Apri. Quid porro de hac Ludelmi historia statuendum sit, non libet pronuntiare. Certe in Catalogo episcoporum apud eumdem Calmetum col. CLXXI, & in Cedulis col. CCXVIII, (ubi Lugdelinus dicitur) insigni elogio exornatur, præcipue ob sagacitatem & curam, qua urbem ac ecclesiam cathedralem ingenti incendio vastatam restauravit. Utrobique etiam ex brachii malo obiisse dicitur, & in ecclesia cathedrali intra urbem sepultus, sed de relata visione, aut morte in pœnam inflicta nihil additur.

m Sequitur in editione cum Calmeti, tum Martenii: De quodam miraculo a Petro sanctæ Romanæ Ecclesiæ diacono composito; quod cum tom. 1 Septembris pag. 653 & seqq. inter S. Mansueti, ad quem æque pertinet, miracula datum jam sit, & anonymi nostri Opusculo contra ordinem temporis a quopiam insertum fuerit, hic prætermittendum monui in Commentario prævio, lectoremquead citatum tomi 1 locum remittendum.

n Postremam hanc, de qua auctor loquitur, Hungarorum in Lotharingiam irruptionem, sacrique corporis, quam subdit, in urbem translationem ad annum circiter 918 referenda esse observavimus in Commentario prævio, num. 7 & 8, & infra ad num. 28 denuo observabimus. Porro auctor res Hungarorum altius hic repetiit, præmisitque varias eorumdem expeditiones, quas hic examinandi locus non est. Consuli potest Commentarius prævius ad Acta S. Stephani Hungarorum regis, tom. 1 Septembris, die 2, § 5, ubi de hoc argumento actum est.

o Martenius legit, metu; sed perperam, ut liquet.

p Voculam ut uncis inclusam, quæ in utraque editione desideratur, explendæ periodi gratia addidi.

q Est ea ecclesia S. Joannis Baptistæ sita in monasterio ecclesiæ cathedralis, quæ ultima S. Stephano dicata est.

r Fuit is proximus decessor S. Gauzlini, qui ipsi anno 922 suffectus est, ut in ejusdem S. Gauzlinigestis ad diem 7 Septembris, § 3 ostensum est.

s Editio Martenii, in qua consiliarius ille Bulfo dicitur, hic valde mutila est, ac præterea nonnihil diversa, in hunc modum: Hic igitur, ut tales adesse solent, si invenerint. Tui domno pontifici res, inquiens, publicatur, artatur, nihilque est residuum sumtuum, nec tales in pastores atque simulatores, (monachos autem aiebat) decet apparatus. Ceterum utrobique pro in pastores legendum videtur, impostores.

t Id est, in ecclesia cathedrali Tullensi.

u Apud Martenium vitiose legitur: Sit is, oportet, si alii nolunt, nobis utilis.

x Mendosa est hæc periodus hic æque ac in Martenii editione, ubi post partiamini dicitur, quanti his utantur, qui sunt indigni. Sensus autem est, quam ut hi utantur &c.

y Hanc voculam addidi ex editione Martenii.

z Consule Euangelium secundum Matthæum, cap. 23.

aa Apud Martenium est, cœptationes, id est, rem exsequendi modos.

bb Editio mox laudata habet, adeo; forte rectius.

cc Ibidem, parare.

dd Nempe in ecclesia S. Apri, prout ex sequentibus patebit.

ee Id est, securis.

ff Mendose Martenii editio habet, in quibus; & infra pro abdiderunt, addiderunt.

gg Inventum, elevatumque S. Apri corpus capite sequenti, num. 33 dicitur anno Christi 978, a quo si annos 60 subduxeris, ad annum 918 pervenies, circa quem proinde contigisse debuerunt, quæ modo retulimus.

hh De S. Eliphio vel Elifio martyre agendum erit ad diem 16 Octobris. Quod autem ad propositum spectat, de eo Vindricus seu Widricus S. Apri abbas in Vita S. Gerardi Tullensis episcopi, tom. 3 Aprilis, die 23, cap. 2 sic scribit: Reliquias etiam venerandi martyris Elifii religiosa devotione transtulit (S. Gerardus) quarum partem non minimam, majora scilicet ossa prænominato Brunoni archipræsuli (Coloniensi) contulit, quæ Coloniam summa cum devotione devexit, ibique devota populorum coluntur veneratione. Utrum vero de hac donatione scriptor noster hic queratur, vel an, dum scriberet, sancti Martyris corpus adhuc lateret, inexploratum mihi est.

ii Ex hac relatione suspicari quis posset, auctorem nostrum ante repertum elevatumque S. Apri corpus scripsisse: verum contrarium satis indicat, primo dum ait, illam corporis occultationem non illius, quo facta fuit, sed sui ævi hominibus profuisse, posterisque profuturam; cur autem, nisi quia prioribus sacrum corpus latuit, posterioribus revelatum est. Secundo sexaginta fere anni, quibus illud latuisse asserit, deducunt nos ad annum 978, quo a S. Gerardo detectum esse, sequenti capite videbimus. Videtur itaque scriptor hic ita locutus fuisse, ut lectores suos interea de rei eventu suspensos teneret. Ceterum hic terminatur Ms., quo Martenius pro sua editione usus est.

* Marten. continuoque

* Marten. amminiculo

* id. Leudelme

* ibid. ille

* forte, pavefactus

* Maravorum

* Marten. infidelitatis

* id. addit, se

* id. irascatur

* id. Giraldus

CAPUT III.
Sancti corpus a S. Gerardo episcopo inventum & solemniter elevatum: quædam miracula in ipsa elevatione & post eam facta.

[S. Gerardus, indicto jejunio, Sancti corpus] Prænotatus autem præsul, domnus videlicet Gerardus a, intentione sui animi maxime circa Sanctorum locos, corpora & reliquias occupaverat, ac juxta se positas non modo pia devotione colebat, sed & undecumque valebat precibus pretioque b, in suam diœcesim transferre anhelabat, earumque memoriam summa cum devotione recolebat. Hoc igitur amore beati martyris Gengulphi c a præsule Lingonense impetratis reliquiis, monasterium statuit, corpusque B. Aproniæ, hujus nostri Protectoris sanctissimi videlicet Apri sororis, pretio huic ecclesiæ adduxit d. Post multorum vero Sanctorum digne susceptas memorias, religioso quodam æstu ejus animus fluctuabat, ut, qui multorum Sanctorum in pignoribus gaudium meruerat, sui quoque & nostri specialis Patroni ubinam & qualiter beatissimæ exuviæ, videlicet beatissimi Apri, collocatæ essent, scire mereretur; hinc maxime motus, quod nemo id se nosse fateretur. Hoc vero diutius tractans, cum in dies majori ageretur desiderio, aliquando quæsitum iri statuit; sed consilio multorum prius indicto jejunio, voluntatem Dei, ipsiusque Protectoris nostri quærere destinavit.

[30] Quod universis devota mente exequentibus, prope erat dies ante omnia sæcula ab omnipotente Deo præfixa, [quæri jubet, & ipse adveniens,] in qua populum suum, qui tunc forte adesse poterat, dilecti sibi corporis præsentia lætificare decreverat. Et quia omnis plebs eodem ardebat desiderio, decretum est, ut absque molestia turbarum quæreretur, ubicumque inveniri poterat, atque ne irruente populo die * quæsitores gravarentur, noctu fieri decernunt, noxque XVI Calendarum Junii designatur. Hæc irruens præcedentem clauserat diem, cum sine pontifice frustra ad id operis laboraturi accinguntur. Nam licet omnium desiderio se cupientium B. Aper satisfacere vellet, in illius statuerat præsentia, cujus mentem ab hoc majus omnium flagellare * noverat. Procul ergo malleorum sarculorumque diffundebatur crepitus, sudor vestes infecerat laborantium, nec insistentibus apparebat, qui quærebatur. Recesserat somnus ab oculis quærentium, recedebat pariter noctis caligo & tenebrarum, cedentibusque tenebris, sole diffuso, dies enituit: nam qui in metu noctis absconditus fuerat, revelationis suæ diem exultationis quærebat; cum jam dictus domnus adest episcopus, qui illam pene noctem pervigilem duxerat precibus.

[31] [invenit; cujus elevatione paulisper dilata,] Difficultate autem inventa: Neque, ait, sic deficiemus, quia potens est Dei dextera nostro adesse voto; voluntatem quippe se timentium faciet, & deprecationem eorum exaudiet: prope est enim invocantibus se in veritate. Tunc jam fessis laborantibus; Aliorsum, ait, vertamus manus, Christo propitio, nostrum inventuri desiderium. Quibus ocyus parentibus, & quæ jusserat, intendentibus, ille instabat orationibus; cum repente magno attoniti gaudio mirantur sarcophagum, quod ubi procuratrix antiquitas idcirco vacuum posuerat, ut, si quisquam aliquando sancta membra furtim aut vi appeteret diripienda, tali averteretur ludibrio, ne procederet ultra. Sed vir devotus e, Hoc, inquit, amoto, inferius nostrum latet gaudium. Quo omnes recreati sermone, pavimentum sacro corpore superpositum certatim diruptum egerentes, subito offenderunt thecam habentem inæstimabilis pretii margaritam. Quam cum lapide, quo tegebatur, remoto detexissent, tamdiu & cum tanto quæsitum desiderio reperiunt thesaurum. Tunc altissimo Deo laudibus fusis, consultu communi lapidem, quem abstulerant, recluserunt, translatione dilata: in qua scilicet dilatione ad talem custodiendum thesaurum vigiliæ deputatæ sunt fratrum.

[32] [noctu ibi melodia auditur: elevatur corpus: duo sanantur:] Quibus ibi quiescentibus, singulis noctibus ad Beati tumulum auditum est murmur quoddam inæstimabilis dulcedinis vocum, quod non dubitamus ex frequentia sanctorum fuisse angelorum. Supervenientibus autem Calendis Junii fama totam peragraverat regionem, sicque de oppidis, vicis, villis & agris pene totius hujus diœcesis, populo accurrente vicinarum quoque urbium, viri religiosi & fœminæ sanctæ, devotionis agmine facto occurrerunt. Conventu itaque non modico, omnis videlicet conditionis adunato, cum laudibus & hymnis beatissima membra ex defosso illius specus loco solemniter levata, debitum in locum ab ipso domno Gerardo præsule summa cum reverentia transferuntur. Ut vero ex visitationis suæ præsentia sibi devotos lætificaret, duo huic jocundæ solemnitati intererant fratres, quorum unus Grimbertus, Adelbertus vocabatur alter, adversa valetudine gravissime laborantes; qui meritis sanctissimi Apri eodem translationis momento, fugatis morbis, celerrima potiti sunt sanitate, adhucque factæ in se virtutis sunt incolumes testes f.

[33] [linteum, quo sepulcrum tersum fuerat, multis salutare.] Evacuato tandem locello, in quo corpus jacuerat sanctum, pulvereque ad unguem pro posse collecto, pavimentum devotio fidelium fratrum quodam detersit linteo, quod aqua lotum quantis sanitatem præstiterit infirmis, quia numerum excesserunt, scribere renuimus g. Nullo enim quis detentus est incommodo, qui, hausta fideliter hac aqua, non mox fugato, quo urgebatur, morbo meruerit medelam. Translatus autem est beatus hic Pater noster anno ab Incarnatione Domini DCCCCLXXVIII h, terris Ottone i, per sæcula vero Domino Salvatore nostro cum Patre & Spiritu sancto regnante.

[34] Non multi post fluxerant dies, cum juvenis quidam de villa Bladenaco k, [Languenti corporis vigor, amenti ratio reddita.] qui per anni circulum amissa sanitate, effœto corpore, omnibus defecerat membris, ad hujus nostri Protectoris confugit spe recuperationis patrocinium. Veniens igitur, unius egit noctis vigilias; conticinium alterius appropinquabat, cum ei soporato immenso fragore tota visa est concuti ecclesia. Quo expergefactus olim perditæ sanitatis se recepisse lætatus est robur, sicque sanus repetiit propria, & forsan adhuc de incolumitate sua tripudiat. Adolescens quispiam, Ornensis pagi l accola, Erembertus nomine, sana deposita ratione, detortus in vesaniam, noctibus, diebusque per vias & invia, ut equus infrænis sine rectore ferebatur, ibique tantum, quo lassitudo jusserat, subsistebat. A mœstis hic parentibus diu quæsitus, vix tandem in deviis invenitur, vinculisque, ut huic nostro præsentaretur Medico, mancipatur. Quibus utcumque exemptus, fugam iniit, atque nemine comite, recto tramite Dei nutu ad Rectoris sui tumulum anhelus, nesciens, quo tenderet, cum multifario erroris clamore pervenit; quem B. Aper, qui ubique omnibus præsto est, gremio suscipiens, diu sui ignarum sibi reddidit, ac parentibus subsequentibus, ejusque periculum metuentibus incolumem adsignavit.

[35] Bassiniacensis m quidam colonus ruris, famulus vero sanctissimi Apri, [Duo febricitantes,] virtute sanitatis nudatus, per integrum annum febribus doloribusque quatiebatur. Hic ab omnibus præ morbi qualitate desperatus, audita beati Patroni sui fama, vehicula, quibus veniens uteretur, quæsivit. Cujus votum ut Sanctus sibi devotum vidit, pedum officia diu sibi negata reddidit, & dehinc secessum * petentem, populo teste, sanum remeare concessit. Neque vero rhetorum quis, ut putamus, nostram inertiam, qua Latinitate depravata seriem loquendi confidimus, pensabit; cum circa illum, cui post Omnipotentem, quidquid sumus, debemus, devotionem viderit: nam non fiducia studiorum, verum amor tanti Patris, ut de illo quid scriberemus, nos appulit. Unde expurget audaciam devotio, & data manu gratias Deo in operibus suis per merita beatissimi Apri quicumque agant nobiscum. Inquilinus quidam hujus urbis, nomine Hamo, forte hujus templi subintraverat ædem, & ut paululum requiesceret (nam febribus quatiebatur) formæ n innixus obdormivit. Nec multo post ab his, qui aderant, negligenter expergefactus, mente mutata, irrationabilia loquebatur. Sed quo alii sibi redduntur, ne hisce se captum doleret o, vix duarum horarum spatia transierant, cum febribus sedatis, mentem recipiens, se aliosque recognovit, sanusque deinceps iens ivit.

[36] Juvenis quidam, nomine Gohardus, incola hujus urbis, [& alter ex sanguinis effusione languens, sanati:] sanguine & diutina vexatione fatigatus, ita exhaustus erat, ut cute jam adhærente ossibus, tantum speciem hominis sine viribus demonstraret, & præsentiam quodammodo mortis, diffisus medelæ, præstolaretur. Effœto ergo corpore ex vitio cerebri jejunos dies, noctes ducebat insomnes. Hac igitur adversa valetudine delaboranti annus defluens B. Apri festum translationis revehebat diem p. Tunc quam pluribus concurrentibus, hic quoque advectus, nondum prima transierat noctis vigilia, quod non solebat, obdormivit. Mane vero facto, fontem post cryptam q adiit; quo perfundens caput, quidquid amiserat virium, mox recepisse lætatus est, adhucque testis est factæ in se clementiæ.

[37] [energumena liberata.] Mulier quædam, Philista nomine, Salinensis pagi r indigena, erroris spiritu infestante, deperibat. Torva ei acies cum clamore assiduo erat: nulla patiebatur vincula, quæ mox aliena virtute non disrumperet velut fila. A mœstis itaque parentibus ad multas Sanctorum memorias ducta est: sed nulli eorum miseræ subvenire placuit, cum scirent, B. Aprum istud habere officii. Emenso igitur tempore, cum nequam spiritus ægram continua vexatione urgeret, ad Medicum nostrum hanc in diversa nitentem advehunt pii genitores. Sole ruente, dies claudebatur, cum captivæ illi catena imponitur, qua Vir beatus potentibus meritis tres olim exemerat reos s. Vincta itaque ad hospitium ducitur, & inter eundum viribus receptis, se suosque recognovit, factoque mane cum gratiarum actione tumulum sui Curatoris repetivit, ac post domum incolumis rediit t. Sunt igitur & alia multa miracula, quæ Dominus per merita sanctissimi Apri operari dignatur; quæ si cuncta voluissemus scribere non solum ea, quæ audivimus, sed etiam, quæ oculis nostris vidimus, magnum volumen edidissemus. Sufficiant interim hæc pauca de plurimis. Expliciunt miracula sanctissimi Apri episcopi & confessoris.

ANNOTATA.

a In editione Calmeti (nam Martenius nihil amplius habet de Sancto nostro) toto capite 29 recensetur elogium S. Gauzlini, qui S. Apro addictissimus fuisse dicitur. Deinde sequitur caput 30, cujus initio S. Gerardi in episcopatum successio, laudesque similiter referuntur: verum hæc utpote ab argumento nostro aliena prætermisimus, ex eoque ejusdem capitis loco narrationem exorsi sumus, ubi de Sancto nostro agitur. Porro S. Gerardi Tullensis episcopi gesta in Opere nostro illustrata habes tom. 3 Aprilis, ad diem 23.

b Si hæc de stricte dicta venditione accipienda, vereque dicta sint, excusandus est sanctus Gerardus a bona fide, qua id licitum esse existimaverit. Neque desunt hujus rei exempla, ut videri potest tom. 5 Augusti, pag. 104 in Gloria posthumaS. Bartholomæi apostoli, & alibi in Opere nostro. At necesse non est ista de venditione interpretari.

c De S. Gengulpho, vel Gangulpho, Varennensi martyre in Burgundia, actum apud nos est ad diem XI Maji, quo colitur, & Romano Martyrologio inscriptus est. De monasterio, puellarum scilicet, cujus mox fit mentio, consule Vitam S. Gerardi tomo supra laudato, pag. 208, num. 12.

d S. Aproniæ virginis Vita data apud nos est tom. 4 Julii, die 15. De pretio pro sanctæ illius virginis corpore dato nihil habet S. Gerardi biographus, loco mox citato num. 13 tantum dicens: Corpus etiam beatæ virginis Aproniæ, sororis ipsius beatissimi Apri, a Trecorum civibus meruit suscipere, quod ad plebis tutamen infra suæ urbis mœnia studuit collocare.

e In margine hic notat Calmetus * De voto; forte quod in Ms. suo ita perperam legeretur.

f Hinc collige, scriptorem rei gestæ, si non præsentem, saltem synchronum fuisse.

g De translatione hac, miraculisque in ea factis, sequentia scribit mox relatus S. Gerardi biographus, anonymum nostrum haud dubie laudans: Cujus (S. Gerardi) vigilem curam Deus non passus est frustrari, eique reperire glebam concessit beatissimi pontificis Apri; in cujus gloriosa translatione miracula magnifica propalavit dignatio divina, quæ in ejusdem beati Præsulis gestis retinentur annotata.

h Deductis ab hoc anno fere sexaginta annis, quibus sacrum corpus latuisse supra num. 28 dicitur, ejusdem corporis occultatio ad annum circiter 918 referenda est, circa quem etiam Hungari Lotharingiam invaserunt, ex quorum metu idem corpus in urbem delatum fuit.

i Fuit is Otto imperator ejus nominis II, qui imperium, quod cum patre suo Ottone I aliquot annis tenuerat, ab ejusdem morte solus regebat.

k Blenod, inquit Calmetus, qui locus in pago Tullensi, duobus vel tribus circiter milliaribus communibus Gallicis Tullo dissitus, notatur in Tabulis geographicis.

l Guilielmo de L'Isle Odornensis, incolis L'Ornois, pagus est a Tullensi per pagum Vallium, sive Pays des Vaux divisus.

m Gallice Bassigny, pagus est in limite diœcesisTullensis inter prædictum pagum Odornensem & diœcesim Lingonensem, saltem prout eum exhibent Tabulæ Guilielmi de L'Isle, editæque a Calmeto.

n Id est sellæ in choro, ut ad cap. 1, lit. d. annotavimus

o Id est: Ne S. Apri patrocinium implorando, per quod alii mentem receperant, ipse eam perdidisse doleret &c.

p Incidebat is in Kalendas Junii, ut ex num. 32 habemus.

q De eodem fonte mentio fit supra num. 4.

r le Saunois pagus est in Diœcesi Metensi, quem Salia fluvius, vulgo la Seile interfluit.

s Consule supra num. XI, & in Vita num. 6 & 7.

t Quæ sequuntur usque ad finem, Calmetus editioni suæ addenda monuit, in Erratis instrumentorum tom. 1 in fine Gallice sic scribens: Post ista, Incolumis rediit, adde: In valde antiquo Ms. abbatiæ S. Arnoldi Metensis, notato in 8. n. 2, leguntur sequentia: Sunt igitur &c.

* i. e. interdiu

* forte, flagrare

* forte, recessum

DE S. RITHBERTO, AUT RAIMBERTO CONFESSORE,
AC VERISIMILITER ABBATE LEUCONAENSI IN PAGO PICARDIÆ WIMACENSI.

VERISIMILITER SEC. VII.

[Commentarius]

Rithbertus aut Raimbertus conf., ac verisimiliter abbas Leuconaënsis in pago Picardiæ Wimacensi (S.)

AUCTORE J. S.

Castellanus in Martyrologio universali hodie dat annuntiationem his verbis conceptam: In Pontivo, [S. Rithberti, a Castellano memorati, reliquiæ] S. Rithberti chore-episcopi, qui venit ex insulis Britannicis, ut prædicaret in Flandria, deinde in pago aliquo Normanniæ, ubi tres ecclesiæ nomine ipsius sunt dicatæ, Capri-curtensis, Cabulati-mansionilensis, & Torciacensis. Obscura sane hæc est notitia S. Rithberti, quem in aliis Martyrologiis impressis non invenio. Attamen, cum inveniam, potiorem partem reliquiarum S. Rithberti quiescere in ecclesia abbatiæ Leuconaënsis, quæ nunc S. Walarici supra mare passim vocatur, inde fortasse non improbabilem de Sancto ipso conjecturam faciemus. Henschenius noster ad 1 Aprilis dedit Acta S. Walarici primi abbatis istius monasterii, & in Commentario prævio attulit historiam recognitionis reliquiarum, quæ ibidem facta est anno 1651, die XVI Augusti. Apertæ tunc sunt, ut legitur ibi num. XI, capsæ SS. Walerici, Blithmundi, Sevoldi, Vulganii & Rithberti.

[2] Quid porro de reliquiis S. Rithberti inventum sit, [habentur in abbatia Leuconaënsi, ibique colitur.] explicatur num. 14 his verbis: In capsa S. Rithberti inventum est cranium, in plures partes divisum; octodecim vertebræ integræ, fractæ quatuor; octodecim costæ, tam integræ quam fractæ; os unum iliorum & coxendicis; pars ossis sacri; duo ossa femorum, duo tibiarum cum minoribus suis, sed confractis; portio quædam ossis brachialis, astragali & ossa navicularia pedum; quatuor ossa tam pedum quam manuum: præterea numerus magnus fragmentorum ex membris variis, combustione alteratorum. Hæc ibidem de reliquiis Sancti. Inter notitias nostras invenio Epistolam, anno 1668 ex abbatia S. Walarici scriptam ad Cangium, qui eam huc misit. In illa dicitur memoria S. Rithberti ut confessoris inserta esse Martyrologio S. Walarici, sed solum ex additione, quia festivitas illo die celebrabatur secundum antiquum Rituale. Addit Epistola, nullam haberi lectionem propriam de Sancto, nec alias de Vita ipsius notitias subministrari posse, quam jam dictas de reliquiis.

[3] [Fuit verisimiliter monachus & abbas, & forte] Hæc monumentorum de S. Rithberto penuria effecit, ut multum quæsiverim in Actis Sanctorum, qui ejusdem fere cum Rithberto sunt nominis, an hic Sanctus non esset notior nomine paululum mutato, & an corpus ipsius aliunde videretur ad abbatiam S. Walarici translatum. De corpore aliunde ad abbatiam allato ne verisimilem quidem suspicionem invenire potui, ita ut nulla magis verisimilis sit conjectura, quam S. Rithbertum fuisse monachum aut etiam abbatem Leuconaënsem. Certe corpus ipsius in abbatia servatur cum corporibus SS. Walarici, Blithmundi, Sevoldi & Vulganii, ex quibus duo primi fuerunt priores istius monasterii abbates, ita ut verisimile sit, tres alios similiter ibidem vixisse, monachosque aut abbates fuisse, præsertim cum colantur ut confessores, non ut pontifices aut martyres. Accedit & alia conjectura pro S. Rithberto. Nam inter priores abbates Leuconaënses fuit ille, qui Vitam S. Walarici primus conscripsit, & cujus nomen tam vicinum est, ut facile idem esse possit cum nomine S. Rithberti. De eo in Prologo ad Vitam S. Walarici auctor paulo junior sic loquitur: Quam (Vitam) ante aliquot annos venerandus vir Ragimbertus abbas summo quidem studio, sed nimis prolixo & simplici sermone, dictaverat.

[4] Hunc porro Rahimbertum, alias Raimbertum, aut Rambertum, [scriptor primus Vitæ S. Walarici, qui alias] fuisse S. Walarico fere synchronum, observant Mabillonius sec. 2 Benedictino pag. 76, & Henschenius tom. 1 Aprilis pag. 14, ambo in Commentario prævio ad Vitam S. Walarici, ex qua id manifeste ostenditur. Hinc existimant, Raimbertum fuisse tertium abbatem Leuconaënsem, & successorem S. Blithmundi, de quo apud nos actum est breviter ad III Januarii. Consentiunt scriptores Historiæ Litterariæ Franciæ, qui tom. 3 pag. 600 de Raimberto agunt, ac tertium abbatem sive S. Blithmundi successorem magis asseveranter dicunt. Idem procul dubio est, qui apud Sammarthanos tom. 4 Galliæ Christianæ pag. 887 inter abbates S. Walarici tertius nudo nomine exprimitur Ragembaldus. Hoc certo probatum video, Raimbertum fuisse abbatem seculo VII: fuit etiam verisimiliter tertius abbas & successor Blithmundi: at id non æque certo ostenditur. De eo auctor posterior iterum loquitur in Vita S. Walarici apud nos num. 22, dicens nolle se fabulosa scribere; sed ipsa, inquit, quæ a veridicis testibus comprobata esse didicimus; & illa maxime, quæ a venerabili viro Raimberto, erudito abbate, pio licet studio ac religioso labore, & prolixo sermone, sed tamen satis simplici & incomposita editione, conscripta reperimus.

[5] [Raimbertus vocatur, cum non colatur ut episcopus.] Plura de Raimberto abbate non invenio. Verum hæc sufficere videntur, ut liqueat omnibus, qui perspectum habent, quantum luxata sint plurima Sanctorum nomina in Gallia, nomen venerabilis hujusce abbatis Raimberti facile mutari potuisse in vulgare Gallicum Ribert, indeque profluere potuisse Latinum Rithbertus. Quidquid sit, neque enim conjecturam pro re comperta tradere velim; magis existimo, S. Rithbertum Leuconaënsem fuisse abbatem aut monachum, quam episcopum regionarium, cum ut confessor solum colatur, non vero ut episcopus, saltem in abbatia S. Walarici. Vel sic tamen variis in locis fidem prædicare atque idololatriam exstirpare potuit, uti plures fecerunt monachi seculo VII, quo obitum S. Rithberti ex datis conjecturis probabiliter sigimus.

DE S. AICHARDO SEU AICHADRO ABBATE GEMETICENSI
IN NORMANNIA

Circa annum DCLXXXVII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Aichardus seu Aichadrus, abbas Gemeticensis, in Normannia (S.)

AUCTORE J. P.

§ I. Nomen Sancti in Fastis; cultus antiquus & hodiernus; translatio corporis; miracula & beneficia.

Gemeticensis in Rotomagensi tractu inclytæ abbatiæ primordia ac situs fuse descripta sunt apud nos tom. IV Augusti pag. 76 in Vita S. Filiberti ejus fundatoris & abbatis primi. [Memoria Sancti in Fastis pluribus, non tamen classicis antiquis,] De secundo ejus abbate hic agendum venit, quem nonnulli Aichadrum scribunt, alii Aicadrum, alii aliter; nos autem, nisi cum illorum verba recitanda erunt, Aichardum constanter compellabimus cum Romano Martyrologio, sic ipsum hodie annuntiante: Eodem die depositio S. Aichardi abbatis. Nescio, quo casu acciderit, ut ejus memoria desideretur apud martyrologos classicos antiquiores, quandoquidem vetusta satis & indubia exstent de cultu ipsius ac publica veneratione testimonia, quorum unum alterumve producam, postquam e Fastis recentioribus paucos exhibuero. Præcipui sunt codices Usuardi aucti; Bruxellensis sic ipsum memorat: In territorio Rothomagensi, monasterio Ginegiensi * depositio sancti Aycadri abbatis & confessoris, qui cum ibi nongentos haberet monachos, media eorum pars per angelum sibi noctu præsignata, una die migravit ad Dominum. Quos ipse non multo post secutus, quievit in pace. Contractius Aquicinctinus codex: Et sancti Aicadri abbatis. In codice Molani eadem lectio est, quæ in Martyrologio Romano; si nomen excipias, quod ita exprimitur: Aichadri. His accedunt Florarium nostrum Ms.; Ferrarii Catalogus Sanctorum; Martyrologia Saussayi, Castellani, Parisiense ac Germanicum; Natales Sanctorum Belgii per Molanum editi; Fasti item Belgici Autberti Miræi, & omnia passim Martyrologia, Catalogi Sanctorum, Historiæ & Annales Ordinis S. Benedicti, in quibus prolixa hinc inde dantur S. Aichardi elogia, desumpta ex Actis infra examinandis

[2] [licet cultus antiquus sit; ecclesia Gemeticensis olim ejus nomine appellata.] Præcipua antiqui ejus cultus ac publicæ venerationis argumenta nobis sunt, primo verba scriptoris Vitæ anonymi, in cujus ætatem indagabimus sequente §, beatum Aichardum Gemeticensis cœnobii patronum nuncupantis. Secundo verba item Dudonis decani sancti Quintini, ex quibus discimus, ecclesiam Gemeticensem jam ante annum 912 de S. Aichardi nomine appellatam fuisse. Etenim laudatus auctor in Opere de moribus & actis Normannorum, composito sub initium seculi XI, lib. 2 scribit in hunc modum: Anno a Domini nostri Jesu Christi Incarnatione nongentesimo duodecimo Franco Archiepiscopus (Rotomagensis) Catholica fide sacrosanctæ Trinitatis imbutum Rollonem (Normannorum ducem) baptizavit, duxque Francorum Rotbertus de fonte Salvatoris eum suscepit, nomenque suum ei imposuit. Dein pauca interjicit auctor, ac demum enarrans, quomodo idem Normannorum dux septem diebus, quibus in albis mansit, varias ecclesias muneribus ditaverit, dedit, inquit, Rotbertus (ante Rollo) prima die baptisterii Deo & sanctæ Mariæ Rothomagensis ecclesiæ terram præmaximam… Sexto (die) sancto Petro sanctoque Aicadro Gemeticensis ecclesiæ. Hæc Dudo apud Chesnium in Historiis de antiquis Normannorum scriptoribus pag. 85, eademque fere ad verbum Willelmus seculo XII Gemeticensis monachus transtulit in suam Normannorum Historiam apud eumdem Chesnium pag. 231.

[3] Tertium magnæ erga Sanctum nostrum venerationis argumentum est, [Corpus ipsius ob imminentem monasterii devastationem,] cura ac solicitudo Gemeticensium cœnobitarum ad servandum sacrum ejus corpus, idemque subducendum gentilium Normannorum sacrilegæ rabiei, quem in finem illud alio transtulerunt. De translatione hac disseruimus tom. 1 Aprilis pag. 846, occasione S. Hugonis Rotomagensis archiepiscopi; quare hic supersedebimus nonnullis ad ejus epocham pertinentibus, aliisque ibidem plene examinatis, atque ejus seriem simpliciter dumtaxat & summatim exhibebimus, prout eam eruimus ex Balderico episcopo Tornacensi & Noviomensi, auctore seculi XI exeuntis, in Chronico Cameracensi lib. 2 cap. 29; ex Orderico Vitali circa idem tempus Uticensi monacho, lib. 6 Historiæ Ecclesiasticæ & scriptoribus aliis nominandis.

[4] Ingruentibus itaque seculo IX Normannis, & cuncta devastantibus, [seculo IX translatum Haspram, multis] Gemeticenses cœnobitæ cum sacris corporibus SS. Aichardi & Hugonis confugerunt Hasprum seu Haspram, villam medio itinere sitam inter Cameracum & Valencenas, quæ an tum temporis pertineret ad Gemeticensem abbatiam, an vero postmodum ei tantum concessa fuerit cujusdam principis liberalitate, dubitat Baldericus; tum his, inquit, apud hanc villam posthac remanentibus, monasterio facto, monachis delegatis ad laudem eorum, pius & misericors Deus, multa, imo & celeberrima virtutum prodigia dignatus est operari, in tantum sane, ut nemo ex vicinis potentibus, aut in expeditionem aliquando transeuntibus, ullam præsumptionem antehac audeat irrogare. Ea prodigia ac beneficia causam exstitisse credimus, ut Gemeticenses deinde sacra ista pignora numquam recuperare potuerint, quantamcumque in id operam impenderint. Rem plenius enarrat Jacobus Guisius in Ms. Chronico Hannoniensi lib. 14 cap. 6.

[5] In quo quidem, inquit, spatio, devastationis Normannorum, [prodigiis claruit, ibidemque,] dicta Sanctorum corpora in tot & tantis, Haspris & in confinibus, coruscaverunt miraculis, ut totus populus vicinarum urbium ad devotionem dictorum Sanctorum allicerentur: unde imperatores, reges, principes & comites dictam cellam (Hasprensem) donariis, privilegiis, largitionibus & munificentiis ampliaverunt. Nordmannis finaliter atque Danis pacatis & ad fidem conversis, tunc pacis tempore abbas Gemmeticensis cum toto conventu legatos misit ad cellam Haspris, quatenus dicta Sanctorum corpora eis remitterentur. Super quibus Prior & episcopus Cameracensis cum nobilibus territoriorum circumvicinorum congregati, decreverunt similiter hujus causa imperatoris adire præsentiam. Qui imperator decrevit finaliter, ut certis pactionibus & interventionibus inter monasterium Gemmeticense & cellam Hasprensem ex una parte, & imperatorem & dictas ambas ecclesias ex altera, pacifice & concorditer peractis, dicta Sanctorum corpora perpetuo Haspris manerent; quod & stabile & firmum remansit usque in hodiernum diem.

[6] Quæ fuerint pactiones istæ, quibus se Gemeticenses tanto thesauro in perpetuum privari passi sunt, [exceptis aliquot reliquiis,] incompertum est. Henschenius tom. 1 Aprilis agens de S. Hugone, unam eas inter fuisse conjicit, ut saltem aliquæ sacrorum corporum partes Gemeticensibus concederentur. Et sane possident illi hodiedum utriusque Sancti brachium, uti discimus ex Itinerario Ms. Papebrochii Roma in Belgium redeuntis, qui Rotomago divertit ad Gemeticensem abbatiam die XIII Novembris anni 1662, notavitque inter alias sacras reliquias ibidem servari brachia SS. Aycadri abbatis secundi hujus loci, & S. Hugonis episcopi Rotomagensis. De his autem reliquiis intelligenda sunt, quæ in Breviario Rotomagensi, tum anno 1626, tum 1736 typis edito, referuntur ad diem XI Aprilis in lectione propria Officii S. Hugonis archiepiscopi sub finem: Ejus corpus in basilica sanctæ Dei Genitricis Mariæ honorifice conditum, deinde Haspram agri Cameracensis oppidum, una cum sancti Aicardi abbatis corpore delatum est. Utriusque reliquiæ Gemmeticum relatæ in capsis pretiosis servantur & magno honore recoluntur.

[7] [dein Gemeticum relatis,] Imo ad eumdem sensum exponendus est Franciscus Farin in Historia Normanniæ Christianæ, Rotomagi Gallice impressa anno 1659, ita de S. Hugone scribens pag. 675: Sacrum istud depositum aliquo post tempore translatum fuit Haspram, præposituram abbatiæ S. Vedasti in Cameracensi diœcesi, ad evitandum Danorum furorem, ibidemque remansit usque ad annum MCXLI. Cum Ordericus Vitalis celebris historicus, qui iis temporibus floruit, illud se vidisse dicat in theca argentea, ubi a populo honorabatur, servabaturque tamquam pretiosissimus totius provinciæ thesaurus. Reliquiæ istæ dein Gemeticum relatæ sunt, ubi magno honore coluntur. Exponenda, inquam, sunt laudati auctoris verba ad sensum datum superius, alioqui aptissima ad persuadendum rudibus, relatum fuisse ad Gemeticenses integrum aut pene integrum S. Hugonis, uti & S. Aichardi, corpus, quod adversatur auctoribus passim omnibus etiam Rotomagensibus, quales sunt Dadreus in Chronologia archiepiscoporum Rotomagensium & Arturus a Monasterio, qui posterior in Neustria pia, prelo vulgata anno 1663, fusissime describens gesta SS. Aichardi & Hugonis, post narratam corporum translationem in Hasprensem præposituram, mox subdit: Ubi etiamnum miraculorum gloria fulgent.

[8] [usque hodie remansit.] Mitto Miræum in Originibus cœnobiorum Benedictinorum in Belgio; Rayssium in Hierogazophylacio; Colvenerium in Notis ad Chronicum Balderici & alios recentiores, qui uno ore affirmant, quiescere Haspræ hodiedum corpora SS. Aichardi & Hugonis. Quin & ea se conspexisse die VIII Decembris anno 1662 testatur Henschenius tom. 1 Aprilis pag. 847, Papebrochius item in Itinerario supra laudato his verbis: De via (Cameraco Valencenas) in Aspren præpositura Vedastina vidimus corpora SS. Aichardi, secundi Gemeticensium abbatis, & Hugonis Rotomagensium episcopi, grandibus vetusti ex argento operis capsis recondita. Majores nostri inter Prætermissos diei XIX Martii cujusdam translationis meminerunt his verbis: SS. Hugonis & Aycadri reliquiarum translatio Gemmeticum, inscripta est Ms. Martyrologio ejusdem in Normannia: eaque est, ni fallor, commemoratio relatorum utriusque Sancti brachiorum; neque enim ullam præter istam invenio translationem reliquiarum, quæ facta sit ex alio loco ad cœnobium Gemeticense.

[9] Henschenius in Prætermissis item diei XVII mensis Junii S. Aichardum memorat ex Additionibus Usuardinis codicis Bruxellensis: [Memoratur in quibusdam Fastis die 17 Junii,] verba hæc sunt: S. Aichradus abbas Gemeticensis in Normannia. Qui cum nongentos haberet monachos; media eorum pars, per angelum sibi noctu præsignata, una die migravit ad Dominum: quos ipse non multo post secutus quievit in Christo. Equidem Fastos Benedictinos consului plerosque, ut ediscerem, qua de causa tum recurreret Sancti memoria, nec ullis nomen ejus isto die inscriptum reperi, præterquam in Menologio Ms., quod vulgo Grollus nuncupatur, ubi ista annuntiatio est: Translatio S. Aichardi abbatis & confessoris, ac dein subjicitur similiter historia, multo tamen prolixior, obitus dimidiæ partis monachorum Gemeticensium. At quænam hic translatio designatur? An ea, qua corpus Gemetico Haspram devenit? Haud facile crediderim, cum neutrobique ulla sit mentio S. Hugonis episcopi, istuc eodem tempore eademque de causa deportati.

[10] Verisimilius mihi est, in dicto Menologio perperam notari translationem Sancti; [forte occasione discipulorum ejus, quos multi Sanctos appellant.] & sicubi fiat, vel facta sit olim ejus commemoratio ad diem XVII Junii, id contigisse putem occasione obitus tot ejus discipulorum, cujus memoria fortasse ad memoratum diem recolebatur apud Gemeticenses. Eadem mens videtur fuisse Henschenio loco citato; quandoquidem post relata verba Auctarii Bruxellensis mox sermonem instituat de cultu seu veneratione illorum monachorum: Multis, inquit, nobiscum de veneratione hisce debita egerunt, cum apud eos anno MDCLXII essemus, Gemeticenses monachi. Indicetur, si quid auctoritate Ecclesiastica constitutum fuerit, ut tunc petebamus, & de iis agi poterit die natali ipsius S. Aichradi XV Septembris. Nihil nos amplius de hisce huc usque fuimus edocti. Excurrunt quidem pluribus in ipsorum, velut sanctorum confessorum, laudem Yepezius in Annalibus & alii Ordinis S. Benedicti scriptores post Fulbertum S. Aichardi biographum apud Surium, & anonymum nostrum, ex quo mirabilem eorumdem monachorum obitum cognoscet lector; verumtamen legitimum eorum cultum non sic probant, ut visum sit nobis, vel seorsum, vel una cum S. Aichardo agendum de illis hodie ex instituto.

[11] Præcipuam S. Aichardi festivitatem recoli quotannis die XV Septembris, [Præcipua ejus festivitas die 15 Septembris.] quæ ei emortualis fuit, colligimus ex unanimi consensu scriptorum pene omnium, veterum ac recentiorum, ipsum illo die memorantium. Pene, inquam, omnium; quia inter auctaria Usuardi in codice Centulensi notatum lego die proxime sequenti, in quem verisimiliter quibusdam in locis differtur ejus Officium ob concurrentem octavam Nativitatis B. Mariæ Virginis. Habemus hic Missale proprium ecclesiæ Cameracensis, typis Parisiensibus excusum anno 1527, in quo ad dictam diem XV præscribitur ordo Missæ de Sancto nostro dicendæ. Introitus, Orationes, Offertorium & Communio desumpta sunt ex communi abbatum: Lectio e cap. 47 Ecclesiastici. Dedit Dominus confessionem Sancto suo, & Excelso in verbo gloriæ. De omni corde &c.; cui subjungitur Graduale: Os Justi meditabitur sapientiam & lingua ejus loquetur judicium. ℣. Lex Dei ejus in corde ipsius, & non supplantabuntur gressus ejus. Alleluia. ℣. Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum. Euangelium, ex Cap. XI Lucæ: Nemo accendit lucernam & in abscondito ponit. &c.

[12] De miraculis ac beneficiis, Sancti patrocinio obtentis, [Sancti patrocinio sanantur ægri,] perhonorifice scribunt auctores. Balderici Cameracensis & Atrebatensis chronistæ verba dedimus num. 4; Jacobi Guisii num. 5; Guilielmus Gazet in Historia ecclesiastica Belgii Gallice exarata pag 57: Corpus ejus inquit, ob Normannorum incursionem delatum est ad Hasprensem præposituram, quo confluit frequens visitantium fidelium multitudo propter miracula plurima ægrorum ad sanitatem reductorum, nominatim eorum, quos ipse lingua sua accariastes vocat. Lis est de etymologia vocis accariaste seu acariatre inter Gallos Grammaticos: sunt, qui eam coaluisse velint ex Græco ἀ privativo ac voce κάρη caput, ut dementem significet, seu hominem sine capite aut mente. Alii deductam malunt a voce barbaro-latina aceriaster, acariaster, cujus prima radix sit acer, acris, ut proinde nihil aliud denotet, quam hominem ingenii acerbi, morosi & pertinacis. Alii alio confugiunt, atque hos inter nonnulli vocem illam derivatam existimant ab ipsomet Sancti nomine Gallico Acaire; quia hujus mali propulsator est.

[13] [dementes ad sensum reducuntur, liberantur energumeni.] Instituti nostri non est Gallicarum vocum etymologias determinare: facile tamen concessero, acariatre, undecumque demum ortum sit, generatim usurpari ad designandum ingenium acerbum ac pertinax; at quantum huc spectat peculiariter, vix dubito, quin ea voce veniant, homines, quibus seu morbo seu alio quolibet casu ratio perturbata est aut eversum cerebrum; atque ita, licet fortasse etymologia a Græco idiomate longiuscule quæsita sit, significatio nihilominus utcumque consonat. Etenim in similibus morbis ad Sanctum nostrum recurri, testatur etiam Rayssius in Hierogazophylacio pag. 242: Is inquit, cephalalgia & phrenesi laborantibus opem & auxilium invocatus adfert. Sammarthani tom. IV Galliæ Christianæ in Gemeticensibus abbatibus, per Sancti patrocinium etiam energumenos liberari indicant his verbis: Quiescit (Aichardus) in Haspis territorii Cameracensis in scrinio argenteo honorifice servatus, atque illic cum S. Hugone antistite dæmones ab obsessis expellit.

[14] [Hæreticus energumenum se fingens punitur,] Id ipsum confirmat Thomas Cantipratensis, seculo XIII Ordinis S. Dominici religiosus &, ut volunt nonnulli, negant alii, episcopus suffraganeus Cameracensis antistitis, in Opere, quod Bonum universale seu de Apibus inscripsit, cuique plurima miracula, & facta sui temporis memorabilia inseruit, atque ad rem nostram quod sequitur valde mirabile. Erat circa Cameracum civitatem quidam hæreticus, astutus valde, qui metuens inquiri & comburi a fratribus Prædicatoribus, qui in dicta civitate eo tempore plurimos comburebant, finxit se arreptum a dæmone, & ob hoc ad sanctum Aicadrum in Aspera, obsessos curare potentem, ligatus ab amicis deductus est, ut in eo non hæresim propalatam, sed furiam reputarent. Et ut audivit quidam clericus obsessus a dæmone & ligatus, quod Ægidius * Boogris (sic enim vocabatur) ligatus poneretur in loco, subsequenti nocte idem obsessus clericus divino nutu solutus est. Et aggregans mattas & stramina atque ecclesiæ scamna, super ligatum hæreticum cumulavit. Ludum autem & furiam credens ille, dissimulat, quoadusque clericus ignem de lampade sumens, comburere cumulum cœpit, & tunc hæreticus exclamavit. Ad cujus vocem expergefacti custodes, cum ignem extinguere niterentur, clericus arrepto gladio, quem juxta lectum invenit, omnes violenter abegit, & hæreticum in igne combussit. Nec mora, divino exacto judicio, clericus a dæmone liberatus & plene sospes apparuit. Hæc laudatus auctor lib. 2 cap. 57 num. 68, penes quem sit historiæ hujusce fides. Certe præter morem & prudentiæ regulas fuit relinquere gladium ad lectum hominis furibundi; nisi tam probe ligatum fuisse supponamus, ut custodes, nihil prorsus ab ipso metuentes, eodem in loco sua arma deposuerint.

[Annotata]

* Gemeticensi

* al. Eligius,

§ II Vitæ tres, quando & a quibus conscriptæ, & quæ hic dandæ.

[Vita Sancti, quam edidit Surius,] Vulgatissima S. Aichardi Vita exstat apud Surium ad diem XV Septembris. Auctor se Fulbertum nominat, & scripsisse se asserit jussu Gemeticensium cœnobitarum, quibus Opus suum dedicat. Hinc verisimiliter Vossius lib. 3 de Historicis Latinis eum Gemeticensem monachum appellavit, quod neque satis liquere, neque facile definiri posse, quis Fulbertus ille fuerit, dicit Mabillonius Seculo 2 de Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti pag. 953. Tres ipse eo nomine producit, qui floruerint seculis X & XI, Fulbertum Cameracensem antistitem, Fulbertum episcopum Carnotensem, & Fulbertum monachum cœnobii S. Audoëni apud Rotomagum, qui posterior librum conscripsit de miraculis dicti S. Audoëni; huic S. Aichardi Vitam tribuit Mabillonius, non modo quia auctor monachos Gemeticenses Dominos suos appellat in prologo, quomodo locuturi non fuerant episcopi, sed præsertim quia stylus utrobique, in Vita scilicet Sancti nostri & in libro miraculorum S. Audoëni parum dissimilis, est, ac utriusque lucubrationis eadem causa fingitur, nimirum admonitio inertiæ excutiendæ & rei exsequendæ in somnis accepta. Utrobique autem innuitur, admonitionem istam factam fuisse quasi divinitus per quamdam veneranda canitie personam, virgam seu baculum manu gestantem, uti verbis pene iisdem legitur in prologo Vitæ S. Aichardi apud Surium, & in prologo item ad Miracula S. Audoëni apud nos tom. IV Augusti pag. 825.

[16] Itaque si vera sit laudati Mabillonii opinio, Vita Sancti nostri, [verisimiliter seculo XI conscripta.] a Fulberto concinnata, antiquior non est seculo XI; quandoquidem Miracula S. Audoëni nuncupata sint Nicolao abbati monasterii S. Audoëni, vita functo ad annum 1092, ut pluribus ostendunt Sammarthani tom. 4 Galliæ Christianæ, & Pommerayus in Historia memorati monasterii lib. 3, cap. 7. Unde huic Vitæ exigua admodum auctoritas est ab ætate scriptoris; meminit quidem Vitæ vetustioris, sed, ejus judicio, adeo inconcinnæ, ut ad eam corrigendam seu potius ex integro innovandam induci vix posset. Accipe ipsiusmet verba: Dominis suis Gimesiensis * cœnobii scilicet fratribus sanctissimis, Fulbertus peccator salutem. Quod in Vita beati Aichardi manum mittere toties a vobis jussus, toties distulisse accusor, si causam vobis libeat discutere, non irrationabiliter, ut mihi videtur, tanti oneris sarcinam subterfugisse reperiar. Nam, ut vera fatear, Vitæ ipsius textum, casu mihi repertum, aliquando percurri, quem per loca sane verborum inanibus flucturis, ut ita dicam, imprægnatum offendi. Quas si juxta mandatum vestrum demere voluissem, & locum vacantem sine additamento dimisissem, dum interrupta verborum series male cohærentes efferret sententias, non castigatum, sed decurtatum potius, & totum inconveniens reliquissem… Ego igitur tam subtilis ingenii peritiam in me vigere non sentiens, decrevi, aut ex toto omittere, aut ex toto, si fas esset, innovare. Sed istud superbum, illud arduum videbatur. Nam jussa vestra prætermittere, superbum erat; quod supra vires est attentare, temeritas, non ratio fuerat. Subdit dein, se ad scribendum fuisse impulsum per visionem memoratam num. præcedente.

[17] [Altera per Mabillonium vulgata] Mabillonius supra laudatus Vitam alteram edidit ex Mss. codicibus Gemeticensi & Vedastino, Fulbertina vetustiorem, &, sicut insinuat, eam ipsam, quam Fulbertus præ oculis habens politiori sermone exornavit, & quidem pluribus locis male interpolavit. De hujus auctore ita disserit: Auctor Gemeticensis monachus vixit paulo post cladem Nortmannorum & Gemeticensis monasterii instaurationem, quam circiter annum CMXX, Willelmo primo Nortmannorum duce, factam esse Willelmus Gemeticensis monachus in lib. III Historiæ cap. VII testatur. Is enim auctor anonymus Aicadrum Patronum nostrum in Præfatione sua vocat, & cap. XXXII * S. Hugonem Rotomagensium archiepiscopum filium Karoli imperatoris: quæ opinio seu fabula uno minimum sæculo post Caroli Magni obitum nata est. Nec serius certe hæc Vita ab anonymo exarata fuit, quod constat ex altero apographo Gemeticensi, quo usi sumus, quod jussu Annonis abbatis, utique anno circa CML, descriptum fuisse legitur.

[18] [notas quidem præfert,] S. Hugonis Rotomagensium archiepiscopi stirpem discussit Henschenius noster tom. 1 Aprilis pag. 843, atque ei non Carolum Magnum fuisse patrem ostendit, sed Drogonem Pippini Heristalli filium, Caroli Martelli fratrem, illiusque obitum fixit anno 730, seculo pene integro ante mortem Caroli Magni, sub annum 814 vita functi. Porro allegata per Mabillonium verba, nisi locus interpolatorem nactus sit, evidenter quidem probant, Vitam hanc diu post Caroli Magni tempora conscriptam fuisse; observant tamen religiosi Ordinis S. Benedicti scriptores Historiæ litterariæ Franciæ tom. 4 pag. 480, Mabillonium & ejus eo in puncto sectatores animum non advertisse ad integrum anonymi contextum, ex quo consequi æque evidenter debeat, vixisse & scripsisse auctorem ante Normannorum irruptionem, & instaurationem sui monasterii. Etenim narrata morte atque exequiis monachorum, de quibus mentionem fecimus num. 10, & in quorum medio S. Aichardus corpus suum post mortem deponi voluit, ita prosequitur anonymus apud laudatum Mabillonium: Lætantur ETIAM ADHUC illic sancti Dei pontifices, atque beatissimi confessores Christi, Hugo videlicet filius magni Karoli imperatoris, Rotomagensis cathedræ archiepiscopus, & Constantinus Belvacensis ecclesiæ, sanctæ memoriæ præsul, seu etiam beatus Peregrinus Anglorum episcopus, simul cum sancto Flavio de illorum sancta præsentia ac condigno suffragio, quorum sancta lipsana ADHUC in Domino CUM ILLIS manent humata.

[19] [unde credi possit seculo X antiquior,] Sed sacra lipsana SS. Aichardi & Hugonis post cladem Normannorum & instaurationem monasterii humata non erant Gemetici, cum, illis ingruentibus, translata sint Haspram; sicut ipse Mabillonius tradit loco non uno, testem citans Baldericum in Chronico Cameracensi & Atrebatensi; ergo monachus iste Gemeticensis Vitam scripsit ante Normannorum irruptionem ac proin seculo integro citius ac velit Mabillonius. Ita fere ratiocinantur laudati Historiæ litterariæ scriptores, adduntque difficultatem, qua nititur Mabillonius, ortam scilicet ex eo, quod Hugo dicatur filius Caroli Magni, facile tolli, si credamus, voces istas adjectas fuisse a librario, ut contingit frequentissime. Fateor, dum solum istum auctoris locum considero, deducta inde conclusio, adeo justa mihi apparet, ut eorum sententiam vix non historice certam crederem, & ineptire eum, qui verba ita exponeret, ut auctori sermo fuerit non de corporibus, sed de reliquiis dumtaxat, SS. Aichardi & Hugonis, quæ Gemetici remanserant, seu potius post monasterii instaurationem relatæ istuc fuerant.

[20] Nihilominus ad eum modum loquitur alibi anonymus noster, [sed etiam alias habet,] ut non modo clare videas, eum valde remotum fuisse a Sanctorum temporibus, sed merito suspicari queas, posteriorem esse irruptione Normannorum & instauratione monasterii ab ipsis destructi. Sic habet num. 39. Die septima (SS. Aichardus & Filibertus) simul cum sancto (Ansoaldo Pictaviensi) episcopo tandem ad locum sacrum Gemmetici, Domino simul cum eis comitante, pervenere; ubi tantus electorum Dei obviam illis occurrit, ut ita dicam, monachorum, numerus, ut vix alicujus animus credi se possibile dicat. Nam ut fama credibilis ejusdem loci testabatur, eo in tempore monachorum erat numerus nongentorum, & aliorum, quos famulos nominabant, mille quingentorum. Quæ si quis veracius agnoscere velit, legat Vitam beati Filiberti, ubi de dormitorio illius familiæ loquitur, & illic inveniet, quo animum credibilem vertere valeat. Ex priore hujus loci parte liquet, quod primum statuimus. Quis enim neget, auctorem longe remotum esse a re, quam de proprio suo monasterio narrat, qui, ut eam credibilem faciat, recurrit ad famæ testimonium?

[21] Sed & in secunda parte fundatur nostra suspicio. [unde contrarium] Appellat quippe ad Vitam S. Filiberti, ut quod ex famæ testimonio protulerat de vix credibili Gemeticensis cœnobii incolarum numero, per eam confirmet; at Vitæ istius auctor, qui exeunte seculo VII aut ineunte VIII floruit, nullibi numerum exprimit, & ubi de dormitorio agit, nihil habet præter sequentia: Duplex vergens ad Austrum ducentorum nonaginta pedum longitudine, quinquaginta in latitudine, eminet domus quiescendi obtentu. Singula per lecta lux radiat per fenestras, vitrum penetrans lychnus fovet aspectus legentis. Subter ædes geminæ duobus officiis opportunæ. Hinc falerna servanda conduntur, hinc prandia clara parantur; ibique conveniunt, qui digne Christo deserviunt. Equidem causam aliam non reperio, ob quam anonymus noster ad istum Vitæ S. Filiberti locum appellaverit, nisi ut per capacitatem ac amplitudinem ædificiorum illic descriptam, incredulis persuaderet, verum esse, quod fama vulgatum erat, de tanto monachorum aliorumque numero.

[22] At vero si anonymus iste scripserit ante adventum Normannorum, [suspicari nos] ut quid necesse fuit, recurrere ad testimonium alterius scriptoris, ad demonstrandam amplitudinem monasterii, etiam tum existentis? Neque enim id uspiam legitur destructum fuisse ante dictum adventum Normannorum, a quibus funditus eversum fuisse constat testimonio plurium scriptorum. Audi Willelmum Gemeticensem apud Chesnium pag. 219: Vermandensem aggrediuntur portum (Normanni) anno ab Incarnatione Domini DCCCLI. Exilientesque e navibus totum illico Vulcano tradunt comitatum. Tum quibusdam interpositis: Dehinc Sequanica ora aggrediuntur & apud Gemmeticum classica statione obsidionem componunt. En obsidionem parant, quia scilicet Filibertus monasterium mœnibus cinxerat, teste ejus biographo ita scribente: Construxit per quadrum mœnia turrita mole surgentia. Sed monachi sive incolæ, verba sunt rursum Willelmi, paganorum adventum comperientes, fuga lapsi, quædam suarum rerum sub terra occulentes, quædam secum asportantes, Deo juvante, evaserunt. Pagani locum vacuum reperientes, monasterium sanctæ Mariæ sanctique Petri & cuncta ædificia igne injecto adurunt, in solitudinem omnia redigentes. Hac itaque patrata eversione, locus qui tanto honoris splendore diu viguerat, exturbatis omnibus ac subversis domibus, cœpit esse cubile ferarum & volucrum.

[23] [cogit auctor anonymus.] Brevius eadem notantur in vetusta Historia translationum S. Audoëni apud nos tom. IV Augusti pag. 820. Tandem igitur, inquit auctor, per vastum Sequanæ fluvium irruptionem faciens (Danorum exercitus) Gemmeticense monasterium cum omnibus ædificiis igne succendit. Item apud Matthæum Westmonasteriensem, qui ad annum 887 compendio exhibens mala, quæ sub Hastingo Normannorum seu Danorum duce illata sunt Galliis, sic habet: Exinde apud Gemmeticum classem dirigentes cœnobium nongentorum adurunt monachorum. Testimonia ista sufficiunt nobis, ut credamus, Gemeticense monasterium ea situs & ædificiorum amplitudine, qua a S. Filiberto erectum fuit, perstitisse usque ad Normannorum irruptionem, quod cum dubitare nos sinat anonymus noster, an umquam ea amplitudine viderit, dubitare etiam per consequens possumus, an ante dictam irruptionem vixerit & scripserit; præsertim quando textus ejus contra Mabillonium allatus, utcumque saltem explicari potest, atque ita ejusdem Mabillonii sententia super biographi ætate retineri.

[24] [Judicia] At, inquis, tantine ergo pretii est Vita ista, ad cujus ætatem designandam usque adeo laborarunt eruditi? Respondeo, neque in hoc puncto convenire inter ipsos. Mabillonius, quantumvis aperte sensum suum non expromat, magni eam fecisse supponi debet, quandoquidem juxta illam corrigendum censuerit Fulbertum, ac deserendas anteriorum scriptorum sententias, maxime ubi quæstio est de serie Sancti nostri Chronologica & anno emortuali, quem alii retulerant ad Christi 680, alii ad 684, alii ad 690, imo etiam ad 720; ipse vero pro auctoritate anonymi statuit annum 687; & hic sectatores habuit omnes, quos vidi, recentiores, ne iis quidem exceptis, apud quos idem anonymus exiguæ admodum est auctoritatis. Hos inter Bailletus in Tabella critica mensi Septembri præfixa ita pronunciat: Vita ejus (S. Aichardi) ducentis fere & quinquaginta annis ab obitu illius exarata per monachum, qui florebat sub initium seculi X, quia antiquissima est, omnibus hactenus vulgatis tolerabilior est, sed magnam non habet auctoritatem.

[25] [recentiorum] Laudati scriptores Historiæ litterariæ Franciæ ultro agnoscunt, errores esse in anonymi lucubratione & quidem graves; contendunt tamen majorem ipsi deberi auctoritatem; quod post attentam ejus perlectionem inficiari nemo queat, quin auctor instructus fuerit sinceris documentis, ut eo, quo fecit, modo rerum gestarum adjuncta explicaret. Fateor, singula passim ita depingit auctor iste seculis facile duobus posterior rebus gestis, ut distinctius minutissima non posset scriptor coævus, testis oculatus & auritus, arcanorum socius & particeps. Sed an inde ipsi major debita sit auctoritas, nondum videmus. Nam primo ipsimet ejus defensores improbant orationes & exhortationes prolixiores, quibus materiam suam intempestive exornare studuit, quæque cum frequentioribus personarum inter se colloquiis majorem ejus partem constituunt. Secundo juxta eosdem delectatur hinc inde rebus mirabilibus, & credulitati videtur addictus fuisse amplius, quam fas sit per regulas rectæ criseos. Adjiciamus nos tertio, quod, licet instructus fuisse credatur antiquioribus & fide dignis monumentis, suspicio nobis sit, his ipsum æquo liberius usum fuisse, imo plurima pro ingenio ac arbitrio suo adjecisse, immutasse, confinxisse.

[26] Illi suspicioni ansam dedit ipse; dum Vitam S. Filiberti præ oculis habuisse se indicavit, [& nostrum de auctoritate Vitæ istius hic edendæ.] & ab ea tamen, nisi forte aliam habuerit, per auctorem supparem conscripta, recedere non dubitavit, ubi refert, quo tempore & qua occasione S. Filibertus S. Aichardum sibi substituerit abbatem in Gemeticensi monasterio. Quippe quod alter factum narrat post exsilium novem annorum S. Filiberti, post conditum in finibus Pictonum Heriense monasterium, postque Ebroïni Majoris Domus, a quo multa perpessus fuerat idem Filibertus, e vita discessum, id omne ita exhibet anonymus noster, ut contigisse credas sub initia persecutionis & exsilii, ac dudum ante Ebroïni obitum, uti clarius perspiciet lector in Annotatis nostris, cum verba verbis opponemus. Ad stylum quod pertinet; obscurum & inconcinnum eum reddunt non modo sensus longiores & male torti, sed & solœcismi, voces barbaræ ac inusitatæ, aliaque hujusmodi vitia orationis, quæ, quia frequentiora sunt, inobservata præteribo, & lectori corrigenda relinquam. Denique, ut mittam longiora colloquia, de quibus supra, & frequentes relationes conviviorum ac refectionum, quæ enarrationem tetricam, imo subinde ridiculam faciunt, tam parum mihi placet anonymi nostri lucubratio, ut Vitæ Fulbertinæ a Surio editæ vix alio titulo præferendam credam quam vetustatis. Dabo eam ex codice antiquo membraneo, qui olim fuit abbatiæ Valcellensis, notaturque apud nos P. Ms. 158. Lectio ejus locis multis diversa est ab editione Mabillonii, nonnullis correcta magis, nonnullis etiam magis vitiosa, prout in margine, & in Annotatis videbitur.

[27] Vitæ a Fulberto conscriptæ supersedebimus, eique substituemus alteram multo breviorem ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris. [Huic subnectimus breviorem alteram auctore anonymo & ignotæ ætatis.] Vix aliud ea continet præter nuda facta, & ne omnia quidem, ab aliis enarrata. Stylus omnino simplex est; sed ex nullo charactere auctoris conditionem vel ætatem deprehendo: ordo autem, quem tenuit in gestis enarrandis, adeo conformis est ei, quem servavit Fulbertus, ut dubitem, an hic Vitam breviorem præ oculis habuerit, an vero ista ex illo extracta sit. Primum utcumque suadet dicta styli simplicitas, at dissuadent similiter ejusdem Fulberti verba num. 16 recitata, quibus aperte significat Vitam, quam repererat, fuisse prolixiorem. Sed potuit & prolixiorem habuisse & breviorem hanc, licet id non indicarit. Certe loco non uno tantopere discrepat Fulberti narratio a sæpe memorati anonymi nostri Vita fusiore, ut dicendus sit, vel aliis documentis fuisse adjutus, vel absque fundamento & causa quædam confinxisse. Ceterum nihil de S. Aichardi patria, parentibus, anno natali & emortuali aut similibus hic prælibamus; quia singula satis eruuntur ex Vita prioris anonymi, juxta cujus fidem ea proponere cogimur, cum desint nobis documenta meliora.

[Annotata]

* Gemeticensis

* imo XXXIII

VITA SUSPECTA
Auctore anonymo monacho Gemeticensi.
Ex codice Ms., collato cum editione Mabillonii.

Aichardus seu Aichadrus, abbas Gemeticensis, in Normannia (S.)

BHL Number: 0181

A. anonymo.

PROLOGUS.

Cum plura sint Electorum Dei gesta seu miracula, desidia ac hebetudine virorum sub clanculo operta, & nemo horum, quibus immerito Deus contulit flatum sapientiæ ac scientiæ ad hoc elaborare conatur, ut pro amore Dei ac Sanctorum ejus aliquid utile pro tot spiritualibus donis efficiat; miror, quare non recolit hoc, quod Sapientia Dei dicit: Sapientia occulta & thesaurus absconditus, quæ utilitas in utrisque? De tali enim ac de tanta re debet pro certo consolatorium verbum recipere, quamvis desidiosus, quod alibi Scriptura dicit: Aperi os tuum, & ego adimplebo illud. Et: Domine labia mea aperies & os meum annunciabit laudem tuam. Explicit Prologus.

ANNOTATIO.

Prologus iste, qui in codice nostro ad eum modum abrumpitur, continuatur seu ab auctore seu ab interpolatore in Mabillonii editione verbis sequentibus: Nempe si Deus afflator spirituum velle alicui ministraverit; utique & posse pro bona voluntate ilico illi non deerit; sed qui linguas infantium facit disertas, & os mutum cotidie aperit, brutoque animali aliquando loqui concessit; ipse etiam & os ejus, illius videlicet Deum timentis, aperire dignabitur, in tantum ut Domino dicat: Spiritus alme veni. Qua gratia in commune ministratorem omnium bonitatum Dominum humiliter flagitemus, ut ad scribendam Vitam B. Aicadri alicujus labium aperiat, ne tanta dignitas ac beatitudo tegi silentio videatur, quæ multis ac proxime monachis, ut reor, utilis esse videbitur. Omnis frequentata laus, quæ a peritis viris dicitur gloria, hæc speciatim convenit Patri & Filio sanctoque Spiritui, quæ Trinitas redundat in Unitatem omnipotentis Dei. Hæc namque est, de qua Psalmographus dicit: Gloria hæc est omnibus Sanctis ejus. In hac enim laudamus & veneramur illos viros gloriosos; qui bene vivendo recteque operando vicerunt regna mundi, quorum omnium interventu poscimus, ut Dominus nobis sensum tribuat, fidem adaugeat ad enarrandum aliquid de beato Aicadro patrono nostro, qualiter & a Deo nobis inde subcrescat remuneratio, & ab ipso pro tantulo labore continuum impetremus suffragium. Deest similiter codici nostro vetus capitulorum partitio, quam ex eodem Mabillonio Prologo subnectimus,

INCIPIUNT CAPITULA,
De virtutibus vel Vita beatissimi Patris nostri abbatis & confessoris.

Cap. I De genitoribus & ortu seu tirocinio B. Aicadri.
II Quomodo ad discendas litteras venerit.
III De impetrata licentia a magistro & quomodo parentes revisit.
IV Quomodo ad sanctum locum veniens comam capitis totondit.
V Quomodo in quarto lustro egerit.
VI Quomodo hæsit ei in animo monasterium construere.
VII Quomodo ad sanctum devenerit locum, & sanctus episcopus Ansoaldus cum eo.
VIII Ubi domnus Aicadrus se subdidit B. Filiberti patrocinio.
IX Quomodo Sanctus Dei in sexto lustro egerit.
X Quomodo ejus fama ad B. Filiberti pervenit notitiam, & qualiter suos ad eum direxit nuntios.
XI De susceptione B. Filiberti nuntiorum.
XII Quomodo peracto missiatico repedaverunt ad propria.
XIII Quomodo B. Filibertus post sanctum Virum abiit.
XIV De exceptione B. Filiberti post a Domno Ansoaldo episcopo.
XV De allocutione ad sanctum Aicadrum.
XVI Quomodo beato Dei Aicadro per visum apparuerunt illi duo sanctissimi viri.
XVII De adventu domni episcopi & B. Filiberti ad Quinciacum.
XVIII De convivio Electorum Dei.
XIX Qualiter S. Aicadrus suo loco alium ordinavit abbatem.
XX De profectione servorum Dei vel fidelium.
XXI Quomodo ad Gemeticum pervenit.
XXII Quomodo domnus Aicadrus suscepit locum regiminis.
XXIII Quomodo fuerat illi a Domino data orationis virtus.
XXIV De arbore a dæmonio incisa.
XXV De adæquatione capillorum ejus.
XXVI De viro Astasio, quomodo Tortoniacum Deo & S. Petro in Gemetico tradidit.
XXVII Quomodo sanctus Dei Aicadrus wantos suos in radio solis suspendit.
XXVIII De umbra horribili visa a beato Dei Viro.
XXIX De vocatione fidelium.
XXX Quomodo angelus Domini ad Virum Dei venerit.
XXXI Quomodo Homo Dei oraverit.
XXXII De admonitione Hominis Dei, & data absolutione, & sancto Viatico, simulque de obitu Sanctorum.
XXXIII De sepultura Sanctorum.
XXXIV De visione & allocutione angeli.
XXXV Quomodo S. Aicadrus post vixerit triennio, & de obitu ejus sanctissimo.

CAPUT I.
Sancti patria, parentes, educatio, professio monastica, virtutes, exstructio Quinciacensis cœnobii.

[Parentibus nobilibus ortus, magistro] Beatus itaque Aychadrus Aquitanicæ regionis & Pictavis urbis a suburbio ortus, secundum magnitudinem hujus transitorii seculi nobili patre Anschario & matre Ermena fuit progenitus b. Dicti enim parentes illius hac nativitate celebritatis veluti suavissimo liquore peruncti, post ablactationem Pueri summa cum diligentia tradiderunt illum ad erudiendum cuidam viro sapienti & famosissimo, nomine Ansfrido, prædictæ civitatis ex monasterio beati Hylarii cœnobitæ justo, cujus doctrina atque sanctitas erat tanta, ut sine dubio quis cum eo morans nihil aliud videret nisi sancta, nichilque aliud ageret quam justa: tantaque religio in eo excreverat, ut rudis c Martinus diceretur a suis concivibus propter sanctitatem suam. Puero autem a tanta paternitate suscepto cum reliquis scolaribus residere jussit. Et quia illius tyrocinium adhuc erat tenerrimum, utilior illi magistro in primævo flosculo videbatur auditus aliorum puerorum, quam educatio liberalium litterarum.

[2] [instruendas traditur.] Attamen quid ille in primordio egerit non est silendum. Interrogatus a magistro, quid primum discendi * rei illius esset cupiditas; respondit instinctu divino: De hiis, quæ Dei sunt, domine & magister primum michi dicito; demum de rebus ruralibus michimet insinuare memento. Nam ea, quæ Dei sunt, intransitoria manent: ea vero, quæ secularia sunt, caduca ruinosaque habentur. Verbo hoc denique audito *, illius didasculo * mira res visa fuit. Sed quid in posterum egerit, fecit, ut sibi a puero fuerat expetitum. Erat itaque Infans decennalis, quando resedit in scolari, primo geniculo d. Dein biennio discens ea, quæ a magistro petierat, florere jam cœpit, & ceu fructus suavissimos emittere, & de hiis, quæ Dei erant, odores nectareos *. Et post de virtute in virtutem transiens, quinquennio transacto, visum illi fuit jam magistrum fore, & inter primores conscolasticos residere. Jam enim ad ipsum virtus religionis transierat, ut * amoris hujus ævi defectus in ipso inchoaverat.

[3] [Vitam monasticam meditans] Tumque licentia a magistro impetrata, parentes revisit, ac velut prudentissima avis ad alta volare disposuit. Audiens enim religionis famam in loco, qui vetusto vocabulo Syon e vocabatur, ubi domnus sanctusque Jovinus f confessor cum aliorum Sanctorum pigneribus requiescit, ad ipsum migrare temptavit, aliquem cupiens emolumenti fructum de illorum mellifluis floribus carpere. Tunc cœptum iter ad sanctum castrum devenit, ibique cum omni honore receptus, loca atque sancta altaria orando pro suis aliorumque piaculis perlustravit, & dignus corpore digniorque animo, hoc sanctum opus curiose adimplere curavit.

[4] Denique ab abbate illius sancti loci simul cum suis parentibus g deposcens, ut in illorum [in Ansionense monasterium secedit,] sancto collegio commorari aliquandiu quivisset & sanctam religionem, qua illa beata familia vixerat, vivendo imitari potuisset, ab abbate caritative hanc gratiam licentiamque suscepit, hospitioque sancto susceptus & regularibus sanctis institutionibus edoctus, comam capitis deposuit, & jugum Christi suave onusque leve suscipiens suavibus amplexibus proprios artus tradidit. Ibique Vir Domini, qualiter in initio egerit, cæci & claudi, aliique quamplurimi infirmitate depressi, illo in tempore per plateas, vicos atque ecclesias propria sponte testabantur, & pro tanta concessa populo fideli beatitudine valenter Dominum Jesum Salvatorem omnium inclamabant.

[5] Nam ab illius sanctitate, Domino propicio, liberati, [& miraculis claret.] nequiverant illa silentio tegere, quæ pius Dominus pro merito tanti Viri imposterum fidelibus rememoranda propalari voluerat; quia scriptum est. Opera Dei confiteri & revelare honorificum est. Eratque illi inibi religio tanta in sua adolescentia, ut nullus senum quis illi coæquari valeret, licet alti meriti inter primos illius beatæ familiæ haberetur, quoniam speculum bonorum operum non solum illis, quibus ipse se junxerat, gloriosissimis Dei athletis fuerat h; sed etiam in vicino omnium positis ab omnibus gratiose novus ceu angelus dicebatur.

[6] Jam enim tria i lustra transegerat, & in sanctis moribus templum illius almi cœnobii velut rudis Samuel excubabat. [Ignota voce ad perfectionem stimulatus,] Sicque quadam die dictam obedientiam officiose peragens, audivit aliquem nesciens ibi * dicentem: Ibunt Sancti de virtute in virtutem. Quam vocem audiens obstupefactus mirari cœpit, & huc illucque discurrere, & neminem ibidem reperiens, sensim in seipsum modum extorsit *, claraque voce respondit: Videbitur Deus deorum in Syon. Et quis fidelium comes hoc dubitare velit, quod hæc vox illi ab angelo perlustrata ab hoc audita fuerat, ut ille Sanctus pro hac re sanctior haberetur, & in suo sancto proposito tutior & firmior exhortativæ gratiæ in reliquum permaneret? Attamen in vita sua nemini hoc manifestum fieri voluit, nisi solummodo cuidam sancto viro ob confessionem, ne diabolo hæc vox tegeretur absconsa.

[7] Interea cœpit animatim cogitare, qualiter se suosque commilitones ex propriis sumptibus, [de construendo novo monasterio agit cum parentibus,] & in propria tellure Deo aliquod munusculum potuisset offerre. Quod cum patri suo matrive innotuisset, erant enim uterque Dei cultores assidui, & radicitus in firma caritate solidati: Gratias, inquiunt, agimus tibi Domine Jesu, qui nostræ communi infirmitati, & nobis immeritis tantum præstitisti solatium, & in nostro unico Filio talem dedisti animum. Petimus itaque, o bone Salvator omnium, ut hoc confirmes nostrum commune consilium, & usque ad perfectum perducas: quoniam in tua dispositione manet hujus rei finis atque initium. Et si voluntati tuæ hoc k est libitum, cum tuo placito in te & per te nostrum roboretur consilium.

[8] Quo sermone peracto: En, inquiunt, Fili, offerimus Domino Deo & S. Petro apostolo ac beato Filiberto egregio abbati partem jure hereditatis nostræ, [& in villa ab ipsis obtenta,] nostri Quinciaci, quæ tibi, nobis ex hac vita recedentibus, rite competit l; ubi digne nunc memorabilis abba Filibertus in honorem Dei & sancti Petri apostoli novam construat * ecclesiam, paucosque monachos, vere Dei famulos, inibi ad serviendum Domino constituat *, & sumptu omnium nostrorum redituum, fiatque illi tam acceptabile donum, ut sit nobis commune animarum remedium. Itaque oneratis plaustris ad eundem venerunt locum, & quia vir beatus scilicet Aychadrus liberalibus studiis ad plene erat eruditus, canones etiam non ignorabat; legerat enim, ut ne quis in alicujus episcopio ecclesiam construeret, altare erigeret sine licentia sui episcopi. Denique ad Ansoaldum m bonæ memoriæ virum, illustrem Pictavorum episcopum, adiit, suique animi dignum gratumque Deo propositum illi humillime innotuit, atque ut hoc sua sancta auctoritate roboraretur, consilium libentissime poposcit.

[9] [cooperante episcopo Pictaviensi, opus perficit;] Sentiens autem domnus vir apostolicus, hanc voluntatem in Sancto Dei a Deo esse collatam, toto nisu suæ sanctæ inhæsit cupiditati, & non solum illi juxta ejus animi voluntatem licentiam concessit, sed etiam ipse ad hoc peragendum opus cum suis fidelibus, ascenso equo, ilico properavit, in ea videlicet ratione, ut & sanctum opus simul cum eo * suo sumptu construeret, & fundamenta illius domus sua sancta benedictione dicaret. Qui pervenientes ad locum, primum gratias Deo egerunt, dehinc ad sanctum opus inchoandum sanctas manus simul cum reliquis cooperatoribus dederunt. Neque enim prædictus Dei pontifex antea finem dedit huic sacro operi, quam ut & sanctum Dei oratorium una cum Sancto Dei consummatim duceret perfectum, & in honore almæ Dei Genitricis Mariæ gloriosissimæ haberet dicatum.

[10] [dein celebrata ecclesiæ dedicatione,] Quo facto n, & digne Deo laudes dederunt, & Missarum celebrationem officiose compleverunt. Postea vero, completo Dei opere, corporeæ refectioni se dederunt uterque. Prandio autem ymnidice peracto, lector, qui ad sanctam mensam legerat, in fine suæ lectionis supposuit illud Davidicum: Hæc est dies, quam fecit Dominus, exultemus & lætemur in ea. Quo audito, & alacriores inde sancti Dei, Ansoaldus videlicet dignus Dei pontifex, atque Aychadrus dignæ beatitudinis monachus extiterunt; & corporea jucunditate simul cum Dei timore se invicem dilexerunt. Sicque illa sancta dies inter illos Viros geminos, amministrante Deo, lætabunda permansit.

[11] [se & monasterium subjicit instituto S. Filiberti:] Eadem namque die vir Dei Aychadrus coram domno Ansoaldo episcopo glorioso se mancipavit beati Filiberti patrocinio, vovens se in Dei servitio ipsumque Quinciacum o. Vespertinali autem synaxi una cum Completorii officio peracto, se alterutrum valedicentes, nocte illa, Deo opitulante, quieverunt in pace; quousque gallo canente, nocturnale iterum iniciantes officium, usque ad finem deduxerunt. Postea vero sanctum opus usque ad sanctum finem perductum, diei hora tertia *, sanctus pontifex beatum Virum ditavit Sanctorum pigneribus: & tunc alter valedicens alteri, pariter ruerunt in sancto osculo. Oratione autem inter illos peracta, & domnus pontifex remeavit ad propria; & Sanctus Dei tunc tamquam in initio mansit in domo hereditaria, excogitaturus utilia.

[12] [eximia vitæ sanctitate] Jam enim lustrum sextum in illo transierat; & qui antea in pueritia atque adolescentia totum se ad mansuetudinem innocentiæ seu sanctitatem transtulerat, isto jam in tempore ab omnibus, quos notos habebat, vir alius demonstrabatur *. Et merito, quia ad mensuram jam plenitudinis Christi venerat; totum se in virum alium contemplari * devinxerat. Cœpitque dehinc tanta frugalitate vivere, ut nemo illum denuo cybo potuque refectum cerneret, nullus somnolentum putaret. Erat enim in orationibus vigil; in castitate probus; & in caritate largus. Et quid plurimum est dicere p. Omnibus erat datus speculum bonorum operum, ut ita dicam juxta Apostolum, & angelis & hominibus.

[13] Ita factus * est, ut omnes, qui in civitate habitaverant q, [alios ad se allicit.] ad ejus dogmata convolarent, & de ejus ore mellifluo spiritualia mella traherent. Monachos quoque quindecim de vicinis locis, quos probabiliores sanctitate & bonæ famæ nitidiores esse cognovit, hos ad se exhortando blandiendoque contraxit, eos obsecrans, ut in solita religionis sanctitate sine intermissione manerent, more sanctorum monachorum sub patrocinio sancto Filiberto * inibi degentium, & in suo sancto proposito, ut Regula docebat, irreprehensibiliter viverent; quatenus & sibi more Sanctorum Deo placentium degerent, & aliis bene vivendo exemplum præbere quivissent. Cœpitque denuo crescere in bona fama dictum cœnobiolum, quousque pro sua sanctissima continentia & religionis affluentia inter nominatissima Sanctorum loca dictum fuit cœnobium egregium. Et quia non potest lucerna abscondi supra montem posita, crescere cœpit Viri beatissimi fama in tantum, ut de ejus conversatione sanctissima omnis gratularetur regio Aquitanica.

ANNOTATA.

a Apud Mabillonium deest vox urbis. Porro Pictavium, indigenis Poitiers, caput provinciæ cognominis in Gallia, notissimum est.

b Mabillonius in annotatione ad num. Vitæ hujus ultimum, Sancti nativitatem illigat anno Christi 624, quia ibidem dicitur sexagenarius fuisse, cum mortuus est S. Filibertus, quod juxta ipsum & alios, quibus & nos accessimus tom. 4 Augusti pag. 71, probabilius contigit sub annum 684.

c

Auctor voce rudis, quæ fere vitium sonat aut defectum, utitur hic in opposito sensu, qualiter usus est etiam S. Aldhelmus Schireburnensis episcopus lib. de laude Virginum hoc versiculo:

Cum rudis antiquam præcellat gratia legem. Ubi rudis gratia sumitur pro Lege nova seu Euangelica, ac veteri opponitur. Sensus ergo nostri esse potest, quod vir iste eo nomine venerit, quia ob eximiam sanctitatem videbatur esse novus seu alter S. Martinus: & eadem verisimiliter de causa S. Aichardus vocatur inferius rudis Samuël. Ceterum hisce præmittit Fulbertus apud Surium patris & matris de eligendo Filii vitæ statu contentionem, quod ille seculari militiæ ipsum tradere desideraret; hæc juxta prius conceptum votum divino cultui consecrare: quæ lis decisa fuit, quando sanctus Puer patri insinuavit, sibi plane statutum esse, soli Deo servire. Simile quid narratur etiam in Vita nostra breviore, quam vide num. 1.

d Id est, in primis scholarum rudimentis.

e Apud Mabillonium legitur Ansionis. Hujus autem cœnobii notitiam dat idem Mabillonius verbis sequentibus: Ansionense monasterium, censu quidem modicum, hactenus subsistit a nostris excultum, dictum S. Jovini de Marnis, vulgo S. Jouin, diœcesis Pictavensis, Armoricam versus prope Toarcium opidum & Thœdam amnem, le Toue.

f De eo apud nos actum est ad diem 1 Junii.

g Fulbertus Puerum huc venisse ait parentibusinvitis, cum annum ætatis haberet duodecimum. Idem de ætate censuit Mabillonius citatus ad lit. b. Deinde, inquit duodennis secessit in monasterium Ansionense anno DCXXXVI. Sed non advertit, id pugnare cum anonymo nostro, a quo dicitur Sanctus, annos decem natus, prima accepisse litterarum rudimenta, & transacto quinquennio, primum cogitasse de reditu ad parentes & secessu ad Ansionense monasterium. Itaque juxta nostrum statui hæc non poterant ante annum S. Aichadri decimum quintum & Christi sexcentesimum trigesimum nonum.

h Periodum istam sic dat Mabillonius: Quoniam speculum bonorum operum non solum illis, quos ipse sejunxerat, gloriosissimis Dei athletis factus fuerat.

i Mabillonius habet quatuor lustra; consonat & Fulbertus, qui eum tum fuisse scribit, Adolescentem annorum viginti. Itaque juxta nostrum Ms. agit hic auctor de ipso anno, quo Sanctus vitam monasticam suscepit; juxta Mabillonii lectionem, & sententiam ad lit. g declaratam, anno sexto post susceptam vitam monasticam.

k Mabillonius: Et si tuo nisui hoc &c.

l Paulo aliter rursum Mabillonius: En, inquiunt, Fili, offerimus Domino Deo & S. Petro apostolo, & B. Filiberto, egregio abbati, partem jure hereditatis nostræ, tibique nostri Quinciaci, quæ nobis ex avita successione rite competit: ubi &c.

m De hoc episcopo mox ad litteram sequentem.

n Mabillonius laudatus ad lit. b facti hujus epocham sic determinat: Tricenarius condidit ecclesiam Quinciacensem anno DCLIV. Haud dubie quia anonymus noster inferius num. 12 post expositam novi monasterii exstructionem ita demum prosequitur: Jam enim lustrum sextum in illo transierat; quæ de ætate S. Aichadri probabilius intelligenda esse, suadet contextus, ut legenti patebit. Sed non caret locus difficultate; Ansoaldus enim, qui hic, ut episcopus Pictaviensis, præcipuam partem egisse perhibetur, in Pictaviensem cathedram successit Didoni; sed ipsemet Mabillonius tom. 1 Annalium Benedictinorum producit privilegium, cui subscripsit Dido Pictaviensis episcopus sub annum 663, Chlotarii regis septimum; imo Dionysius Sammarthanusin Gallia Christiana recentius edita tom. 2 allegat antiquum auctorem, juxta quem multo serius cathedram istam occupasset Dido, quandoquidem, mortuo Childerico II, Theodoricum III dicat regem fuisse constitutum, suffragante Didone Pictaviensi episcopo. Igitur vel serius collocanda sunt Quinciacensis ecclesiæ primordia, vel dicendum, quod biographus Ansoaldo attribuerit, quæ Didoni erant propria; legerat quippe in Vita S. Filiberti; quod eodem cooperante Ansoaldo, Heriensis cœnobii fundamenta jecisset Filibertus; id factum autem refert Mabillonius laudatus ad annum 674. Porro Quinciacensis cœnobii notitiam dat idem Mabillonius in annotatione ad Vitam Sancti nostri Seculo 2 de Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti pag. 956: Nunc, inquit, monasterium S. Benedicti de Quinciaco dicitur, vulgo S. Benoit de Quinçy prope Augustoritum Pictonum, sic dictum a S. Benedicto (ut putam) episcopo quodam, quem e Samaria declinandæ paganorum persecutionis gratia ad S. Hilarium Pictavorum episcopum perfugisse ferunt.

o Mabillonius legit in ipso Quinciaco; sed nostra lectio conformior est toti contextui; ut sensus sit, quod S. Aichardus coram episcopo se & novum monasterium suum mancipaverit instituto S. Filiberti. Juxta eumdem contextum præplacet mihi lectio nostra num. 8, construat & constituat, quæ in præterito tempore efferuntur apud Mabillonium, ut notavi in margine: ac proin Quinciacensis abbatiæ primordia potius S. Aichardo quam S. Filiberto adscribenda arbitror, contra ac sentiunt alii. Sed de hoc iterum in Annotatis ad caput secundum.

p Mabillonius: Et quid plura necesse est dicere?

q Ibid. Quos in vicinitate habuerat. Alias levioris momenti vocum immutationes, ne nimium repleantur margines, subinde negligo.

* discendæ

* Mabil. locuto

* ibid. didascali.

* ibid. additur trahere

* ibid. &

* Mabil. ubi ubi

* ibid. retorsit

* ibid. construxit

* ibid. constituit

* ibid. deest eo

* ibid. die orta

* ibid. additur & erat

* ibid. contemplative

* ibid. factum

* Filiberti

CAPUT II.
Missis a S. Filiberto nuntiis subjectionem suam confirmat S. Aichardus.

[S. Filibertus duos monachos Gemetico Quinciacum delegat,] Morabatur autem in illis diebus vir bonæ indolis ac sanctissimæ conversationis in quodam nominatissimo monasterio, omni sanctitate & facultate præcipuo, nomine Gemmetico, jam dictus Filibertus a nomine, Deo dignus & omnium Sanctorum in Neustria famosissimus; ad quem ut pervenit beati Viri notitia, ardenti amore & ferventi dilectione suos studuit ad ejus sanctitatem causa fraternitatis & dilectionis missos dirigere: quatinus se invicem diligerent, & in exercitatione sacræ orationis alter pro altero Dominum exorarent, essentque præsentes in spiritu ut fratres, quos longus terrarum sinus divisos corpore haberet. Et quia Spiritus sanctus per septiformem * gratiam dividitur, spiritum consilii pietatisque idem vir sanctus, beatus scilicet Filibertus sedulo indagabat *, ut usque ad aures cordis prædicti beatissimi Aychadri dignanter descenderet, eumque suo sancto radio in fraterna dilectione inflammaret, ut in adventu suorum fidelium, & ipsi duo Viri egregii atque athletæ Dei, uti os & caro post corporibus sacris flatu sancto connexi, simul sociati manerent, qualiter una illud Davidicum decantarent: Quam bonum & quam jocundum habitare fratres in unum, essentque denuo illa duo candelabra ad effectum fidelium animarum simul lucentia, quæ adhuc procul erant divisa b.

[15] Directi itaque ad hanc accelerationem duo sancti monachi, [de quo præmonitus ab angelo Aichardus,] quorum unus vocabatur Sydonius c, alter Predo, uterque strenui & præcipuæ sanctitatis viri ydonei, avide & celerate per paucos dies obedientiam compleverunt injunctam. Nec dubium, quin cum illis & idem angelus socius in itinere fuerat, qui quondam Abacuc prophetam de Judea in Chaldeam ad lacum Babylonium Daniëli vati sedenti indemnate in lacu leonum sine mora transtulerat. Sed quia divinus Spiritus sine mora ubique discurrit, per orationes beati Filiberti uno die antequam ad sancti Petri * devenissent locum nuncii, apparuit in nocte beato viro Aychadro splendido vultu angelus, eum ita * alloquens: Ave Præceptor Dei remuneratorum d, & fidelium fidelissimus orator. Pro tuo enim sanctissimo interventu, in quo permisso gregi * ac Dei fidelibus incessanter laboras, a Deo tibi merces recompensata manet. Quin potius indubius esto; dies enim in qua nox ista lucescet, venient huc ad te duo sanctissimi monachi divinum nuncium perlaturi. Et quia semper geminam dilectionem Dei ac proximi in ore ac in ara cordis affectuose habuisti, ecce nunc tibi a Deo collata sodalitas venit. Et licet adhuc de hac re inscius maneas, tamen in sancto collegio beatæ Gemmeticensis familiæ, illiusque patroni & electi Dei Filiberti veluti unicus filius visceretenus diligeris eisque sociaberis. Qua gratia tota caritate nuncios complecti memento, & sancto Dei Filiberto *, qui ad te hos egregios viros direxit, cum summa diligentia, ut patrem, honore digno habeto e.

[16] [adventantes magna caritate] Hoc spiritali * alloquio finito, ilico adventantes duæ olivæ, qui missi fuerant, retulerunt ea, quæ a sancto Dei divinitus erant deposita. Quæ audiens memoratus sanctus Dei Aychadrus monachus, religione summus, mox in eorum adventu sanctissimo Dominum adoravit, dignasque Deo gratias retulit, qui Servo suo a remotis partibus hæc pondera caritatis direxerat. Dehinc susceptis monachis ad domum auditorii eos perduxit, eorumque pedes lavit, & post ad sanctam refectionem post Missarum celebritatem * jam dictos viros egregios cum summa reverentia perduxit.

[17] [& festivitate excipit;] Adveniens autem & illius loci in occursum eorum gratulabunda familia adoravit Dominum, qui in eis digne susceptus fuerat, ac osculantes se sancto osculo in invicem præ gaudio flebant dicentes ore unanimi: Caritas fraternitatis, quæ numquam patitur dissidium, maneat in nobis vernulis servis * tuis Domine, & Deus pacis & dilectionis sit semper tam in nobis præsentibus, quamque & in absentibus continuo. Dicto autem Amen ab omnibus, venerunt ad mensam, & benedictione data, simulque lectione initiata, cœperunt epulari cum gratiarum actione in Domino, qui servos suos conjunxerat in illo sancto convivio. Lector vero, qui fratribus in hoc sancto epulo legerat, Epistolam beati Pauli apostoli recitabat dicens: Maneant in vobis spes, fides, caritas f, & reliqua. Quæ lectio & Abbati congruit, & sanctæ familiæ exhortamentum præbuit.

[18] [eosque precibus inductos,] Post hæc sancto convivio finito & hymno decantato, simul residentes, plura ex utraque parte loquebantur utilia, quæ & amorem insolubilem, flante Spiritu sancto, excitabant, & suspiriosum fletum usque ad lacrymarum rivulos aliquibus ministrabant. Die itaque una & altera seu tertia illic in sanctis colloquiis commorantes, qui missi fuerant, de viatico expediose tractabant: quæ ut venerabilis Abba comperit, refutando cum amore fraternitatis lacrymis * renuit dicens: Pax vobiscum fratres; absit etiam a vobis, ut ita loquamini: necdum enim vestrorum equorum * ungulis adhuc data fuit requies, simulque nostræ * almitati non fuit collata ulla commoditas. Quapropter vestrum insecabilem obnixe petimus animum, ut saltem vel triginta diebus nobiscum moremini, ducti amore geminæ caritatis, beatique Filiberti, pii patris nostri perhennibus recreationibus.

[19] [ut per aliquod tempus] Neque enim fas est, Fratres dilectissimi, ut a nobis vestra spes consolatoria tam cito redeat, quæ nobis immeritis, patris vestri servulis libenter vestræ sanctitati ministratura subveniet *. Non enim caro ab osse absque dolore in homine sequestratur aliquo, nec amor noster inextricabilis erga vestrum piissimum effectum *, qui fixetenus g in nostrorum præcordiis manet, tam levi motu separari potest a nostris tenuis * visceribus. Os enim & caro vestra sumus. Qua de re hos paucos dies sine humana sollicitudine in amore fraternitatis cum sanctis colloquiis manete nobiscum, & post aucti benedictione Domini, reportabitis nostram omnium servitutem & subjectionem ad nostrum communem dominum beatissimum Filibertum, obsecrantes, ut in ista sarcina tamdiu moremur, quousque cum Dei adjutorio invicem nos videre mereamur. Parati enim sumus nostri domni Filiberti patris obedire subjectionibus, prout ipsius jusserit sanctitas, & Jesu Christi Salvatoris nostri deliberaverit voluntas: In ipso enim, ut ait Apostolus, & movemur & sumus.

[20] Auditis itaque discipuli beati Viri hiis sanctis efflagitationibus, [ibi commorentur, post dies triginta] huic sanctæ allocutioni animum dederunt, & dicto interstitio, ut a Sancto postulatum fuerat, cum omni subjectionis vinculo colla supposita humillime indiderunt, perdurantes in totius beatitatis ligamine. Finitis denique tot sacrarum affectionum * diebus, de licentia impetranda divino nutu loquebantur, tamquam in crastinum profecturi. Loquebantur sollicite etiam, & intenti animo hoc definiebant. Quod cernens sanctus vir & beatus Abba, cum omni illius sacri loci conventu *, licet invitus, assensum tamen huic voluntati dederunt; & paratis omnibus, quæ illorum itineri erant necessaria, vale inter se luctuose faciendo, dimiserunt eos cum osculo sancto, obsecrantes, ut prospera illis in via justitiæ evenirent *, quousque ad proprium dominum optabiliter cum felici gaudio pervenirent.

[21] Plures etiam ex illis eodem die exeuntes a monasterio deduxerunt illos cum Abbatis jussione, [remittit ad S. Filibertum,] multa cum illis sanctis viris sermocinantes utilia de hiis, quæ in via erant commode habenda, seu etiam domino, a quo delati fuerant, nuncianda. Et tunc interim * inter se valedicentes dimiserunt illos in pace, & in timore Domini ad propria cum optabili gaudio profecturos. Gradientes autem jam dicti illi duo viri beati psallebant invicem cursu felici dicentes Domino: Pedes nostros in viam pacis dirige Domine, & salutem nobis accumula in tuo nomine nos deducendo, ut ad tua promissa, & domino nostro renunciemus cum omni salubritate cordis ejus amabilia. Sicque, oppitulante Deo, prospero cursu repedarunt quantocius ad propria.

[22] Sentiens autem per spiritum beatus Filibertus illorum adventum, [cui, de reditu eorum etiam divinitus monito,] triduo antequam ad illius sanctam præsentiam devenirent, fratribus, qui secum morabantur in sacris orationibus, referebat dicens: Vere, fratres, gratias agamus omnipotenti Deo juxta modulum nostræ parvitatis, ut dignum est; quoniam servos suos, fratres nostros, quos ad partes Aquitaniæ regionis pro suo * famulatu destinavimus, si vita comes manserit, Deo annuente, post cras recepturi sumus. Vidi enim hac nocte per spiritum eorum angelum, quem credo fore itineris * socium ante me stantem * & dicentem mihi: Gaudium tibi in hoc maneat, Serve Dei, & condigna exultatio; quoniam illos Dei famulos, quos mihi in via custodiendos commisisti, post cras salvos & incolumes tuæ iterum custodiæ servituros restituam. Deo enim in hoc decet laus & jocunda laudatio.

[23] Neque enim hunc justum novumque prophetam hoc latere potuit, qui multociens, ut in Vita sua legitur, talia suis fratribus prænunciando innotuit, [& cum suis obviam venienti, legationis successum exponunt.] quæ postea eventus rei probavit. Denique veniente die tertia, ut servus Domini suis domesticis prædixerat, illi duo athletæ Dei, qui ab eo missi fuerant, felici gressu remeaverunt ad propria. In quorum sacro adventu non solum domnus abbas, sed etiam totus grex & reliqua familia gratulando occurrit: Benedicti, qui veniunt in nomine Domini, decantantes feliciter. Sicque a sancto patre, ut justum erat, excepti renunciaverunt omnia, quæ a beato Aychadro eis erant injuncta. Audiens autem hoc vir Domini lætabatur supra modum in sermonibus eorum, & gratias condignas referebat Deo in hiis, quæ ab eis delata audierat.

ANNOTATA.

a S. Filibertus in Resbacensi cœnobio, quod situm est in Bria Galliæ provincia, abbas suffectus est S. Agilo, sub annum 650 e vivis erepto; dein, postquam aliquod tempus ibidem præfuisset, perlustrare cœpit Luxoviense, Bobiense aliaque monasteria, quæ, uti loquitur biographus ipsius, intra suum gremium Francia & Italia ac tota concludit Burgundia, demum juxta eumdem biographum, a rege Francorum Chlodoveo nomine, atque ejus regina, vocabulo Baldechilde, locum in pago Rotomagensi, quem vetusto vocabulo Gemeticum antiquitas consueverat nuncupare, obtinens suggestione supplici, nobile ibidem cœnobium visus est construxisse. Ex hisce, quæ fusius exposita videri possunt tom. IV Augusti ad diem XX, ubi de S. Filiberto, ac tom. VI ejusdem mensis ad diem XXXI, ubi de S. Agilo actum est, concludimus cœnobii hujus fundamenta jacta fuisse intra annos 650 & 656 Clodovei II ultimum. Mabillonius primordia ejus annectit anno circiter 654, eidem scilicet, cui Quinciacensis monasterii. Vide Annotata ad cap. 1 lit. n.

b Toto isto numero manifeste indicat biographus, erectum ac perfectum fuisse Quinciacense monasterium a S. Aichardo & loci episcopo, neutiquam a S. Filiberto. Hic igitur illius fundator dici debet ea dumtaxat de causa, quod S. Aichardus opus inchoarit ac perfecerit tali semper intentione, ut se & monasterium suum illi subjiceret, ejus vivendi normamadoptaret, &, si qui inter suos errores occurrerent in regularum observantia, illius auctoritate & auxilio corrigeret; quod factum insinuat etiam S. Filiberti biographus, ubi dicit, quod S. Filibertus, Quinciacense monasterium, veteribus deturbatis erroribus … impleverit monachis. Dabimus locum integrum in annotatis ad caput sequens lit. b. Erat ergo Quinciacense monasterium, erant monachi, antequam errores corrigeret & suis illud impleret seu potius augeret Filibertus.

c Idem iste creditur, qui postmodum auctor fuit monasterii S. Sidonii, Gallis saint Saën in agro Rotomagensi; memoria ejus in variis Fastis recurrit ad diem 14 Novembris.

d Apud Mabillonium: Ave præceptorum Dei remunerator &c.

e Ne continuis observationibus nimium accrescant Annotata nostra, hic semel dictum esto, apparitionem seu visionem hanc, & alias frequenter occurrentes, suspectas nobis esse, certe secundum mirabilia earumdem adjuncta; quippe quæ testem non habent nisi auctorem binis seculis posteriorem, ac tali interea modo ea referentem, quasi singulis præsens adstitisset, uti manifestant prolixæ angelorum & Sanctorum apparentium orationes, quas proin totidem ingenii ejus fœtus existimamus. Consule Comment. prævium num. 25.

f Mabillonius habet textum Apostoli integrum: Tria hæc, major autem his est caritas.

g Ibid. Quem fixum tenemus in nostrorum intimis præcordiis.

* Mabil. septiformis

* ibid. inclamabat

* ibid. Patris

* ibid. ita ei

* ibid. pro commisso grege

* lege Filibertum

* Mabil. Hospitali

* ibid. celebrationem

* ibid. deest servis

* ibid. lacrymose

* ibid. equitum

* ibid. vestræ

* ibid. subvenit

* ibid. affectum

* forte teneris

* Mabil. sacrorum affectuum

* ibid. familia

* ibid. subvenirent

* iterum

* Mabil. additur sancto

* ibid. additur eorum

* ibid. deest stantem

CAPUT III.
S. Aichardus eligitur successor S. Filiberti in Gemeticensi abbatia.

[S. Filibertus proficiscens ad episcopum Pictaviensem] Nec multo post isdem beatus vir Filibertus in Domino cognoscens ea, quæ in animo beati Aychadri abbatis versabantur, pro suo sancto missiatico a, quam celerrime paratis * omnibus, quæ in via erant necessaria, ordinatisque cunctis, quæ in monasterio erant fratribus commoda & eorum religioni convenientia, assumptis sociis de suo sancto collegio, ipse valefaciens fratribus, Domino eosque commendans, profectus est ad Ansoaldum Pictavorum episcopum, bonæ indolis virum, & omni sanctitate præcipuum. Qui adventus beati Filiberti abbatis excellentissimi non potuit latere viro * Ansoaldo: sed quantocius cum omni laude ac condigna veneratione occurrit illi longe ab urbe cum omni ornatu ecclesiæ, in quo loco * adventu horum Sanctorum, quis potest mente concipere, quanta fuerit læticia, quantaque laus clericorum cum magno spectaculo decantantium?

[25] Omnis itaque ornatus ecclesiæ, & omnis ætas fidelium inibi commorantium huic sancto spectaculo & desiderabili prospectui interfuit, [honorifice excipitur] & usque ad domum orationis cum hiis duobus sanctissimis viris proficisci non distulit. Denique dicti jam duo gemini Sancti Dei Ansoaldus scilicet & Filibertus perlustrata * oratoria, orando, & dignas preces simul faciendo, Deo laudes reddiderunt, qui digne petentibus digna confert ubique in Domino degentibus. Finitis denique sacris cerimoniis eloquiorum, Ansoaldus bonæ memoriæ jam dictus episcopus sanctum Dei Filibertum condignis excepit hospitiis ac recolligens illud Apostoli: Quia non prius quod spirituale est, sed quod animale, deinde quod spirituale b, ad magnum simul convenerunt convivium. Epulantes ergo cum gaudio de bonis a Deo collatis, magnis in invicem sillogismorum strophiis tangebant cum quæstionibus, semper benedicebant * Dominum, qui servis suis & prospera tribuit non immerito, & adversa depellit eorum sanctis orationibus juvando.

[26] Post celebrationem autem illius sancti epuli, ymno decantato, [&, exposita itineris causa,] dederunt se servi Dei in sanctis colloquiis, in quibus collocutionibus beatus vir Filibertus professus est domno Ansoaldo conatus sui animi, & ea, quæ illi impediebantur in cœpto itinere *. Duæ enim res erant, quæ beato * Philiberto imminere videbantur; una mala, quæ injuste patiebatur ab apostata Ebroïno; altera, quæ ab angelo dictante, Herio ad insulam causa monasterii construendi erga se ordinaverat veniendo. De tertia c vero non fuit illi sub clanculo silere, quæ permaxima videbatur, quod beata familia Gemmeticensis sacri cœnobii non quiverat sui patris absentiam ferre, sine alterius magistri regimine, ne tantus grex periclitaretur tamquam navis naufragio in undoso flumine.

[27] [Gemetici sibi successorem postulat] Atque hiis enodatim ostentatis abbas egregius Ansoaldo glorioso episcopo animi sancti sui sollicitudinibus *, versus ad præfatum præsulem cum sanctis præcordialibus lacrimis dixit: Tibi enim, vir Dei Ansoalde, in hoc negotio, & pro hiis meis irremediabilibus suspiriis, si tuæ, flante Spiritu, inhæserit voluntati, a Deo merces collata manet, & in die remunerationis lumen inextinguibile lucebit. Ecce enim infra sanctum ovile tuum, beatissime pater, in loco nostro, qui Quinciacus dicitur, est mihi a Deo insinuata, si tuæ placuerit sanctæ paternitati, fausta recuperatio. Pro quo obnixe tuam sanctam beneficentiam peto, ut in hac justissima sustentatione mihi manum porrigas, & alleves fessum, quem longa huc ad te angelico, ut æstimo, ductu conduxit peregrinatio. Flagito etiam tuam sanctissimam munificentiam, quia in tua justissima providentia undique pendet, ut in hoc communi nostro exercitio mihi velut indigno conservo tuo & præviam licentiam ad hoc desiderabile opus peragendum tribuas, & supplementum ultra tuam diœcesim progrediendi cum peracto conatu impertire cures. [S. Aichardum: annuens episcopus cum ipso Quinciacum proficisci statuit.]

[28] Et ne longius hunc sermonem protraham, est hic in præscripto loco nostro Quinciaco sub umbra sancti tui regiminis, nostrique patrocinii famulus Dei Aychadrus nomine, vir justi meriti, ut fama vulgi testatur, vera lucerna ardens & lucens: hunc tuæ benignitatis pietatem postulo, ut mihi fideli famulo tuo pro solamine mei laboris jungendo copules, & usque ad locum meæ exiguitatis a Deo depositum, veluti Philippum alterum cum tua sancta sodalitate confirmes. Ad hæc beatus Ansoaldus, flexus viri Dei dignis petitionibus ad misericordiam, surgens adoravit Dominum, & gratias Deo referens viro Dei respondit: Vale beatissime pater cum tuo sancto preconio & omnia, quæ versantur in tuo sancto proposito: & ego sodalis comesque itineris ac exortationis cum omni affectione existam, & tu acceleratim ut deliberes opto *. Attamen tuam inextricabilem fraternitatem * deposco, ut hac nocte & cras tuo corpori quietem tribuas, & post cœptum opus hoc optabile desiderium cum Dei adjutorio usque ad dignum profectum oro, ut perducere cures. Tui enim laboris existam socius, & commoditatum adjutor. Non enim erit ultra in me mora ulla. Post cras itaque ad Quinciacum simul profecturi erimus Dei servitium peracturi quidquid illi placuerit.

[29] [Eorum adventum ab angelo intelligit Aichardus.] Eadem namque nocte per visum apparuerunt beato * Aychadro illi duo sanctissimi viri, Ansoaldus scilicet episcopus & Filibertus abbas egregius; unus ferens illi sub nomine episcopi virgam pastoralem, alter vero regulam beati Benedicti, uno ore dicentes illi: Surge Frater noster a Deo electe, & accipe hoc munus, quod tibi a Deo per servos suos dirigitur; virgam scilicet pastoralem, ut per eam errata corrigas, & ad rectum tramitem devios inoffense reducas; librum etiam, ut quæ inibi sunt scripta regulari institutione custodias, & subditis tibi ut in ipsis intentissime experiantur sub omni continuatione pie instituendo præcipias. Evigilans autem sanctus ille Athleta Dei a somno dixit: Adjutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit cælum & terram. Sicque demum in hiis vigili mente cœpit meditari, obsecrans, ut Deus pius hoc præsagium totum converteret in bonum. Verum nemini hoc manifestum fieri voluit, nisi solummodo cuidam spirituali viro, conscio occultorum suorum.

[30] Die autem altero transacto, supradicti duo gemini viri, [Episcopus cum Filiberto summa veneratione in monasterium introductus,] gemina dilectione induti, cives Apostolorum & domestici Dei, Quinciacum advenerunt, portantes pacem & ea, quæ pacis erant, secum ferentes. Equis descensis, sanctis petierunt orationibus; in quorum sanctissimo adventu Abbas, & tota illius sacri cœnobii familia cum capsis Euangeliorum & Sanctorum pigneribus occurrens, in commune laudaverunt Dominum dicentes: Benedicti, qui veniunt in nomine Domini. Deinde ingressi in ecclesiam cum prece devota circuierunt illa sancta altaria, inter cætera & hoc deprecantes Dominum, ut angelus ejus bonus dirigeret viam illorum. Surgentes autem a sanctis precibus, domnus Abbas excepit illos in sancto hospitio, quemadmodum Loth duos angelos suscepisse aliquando legitur.

[31] Et hiis tribus in nomine sanctæ Trinitatis sedentibus, [præmissa ad monachos exhortatione,] vir Domini Ansoaldus Pictavorum episcopus ita adorsus est: Vir Dei domne Aychadre cum tuis tibique subditis ave: pacem nempe vobis annunciamus omnibus, unanimitatem d erga vos fore optamus. Ipsam namque ab eo sumentes ad vos ferimus, qui in condignis suis pollicitationibus locutus est dicens: Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis. Si ergo caritatem, quæ Christus est, in nostris * visceribus manere senserimus, & in pacis tutelam firmos, quis fidelis vos devios a vera fide * dicere audebit? Spem denique vitæ æternæ in vestris sacris animis jam diu florere cognovimus, & ex ipsis floribus fructus odoriferos & pulchre ceruleos in manibus ferre inspicimus *. Si ergo juxta Apostolum hæc tria dona felicia, fidem scilicet, spem & caritatem fixe in cordibus tenetis; cui dubium est, quod viri perfecti sitis? Et quia hoc pro certo comperimus, oramus, ut Deus pacis & dilectionis semper maneat vobiscum, & ipse conteret sathanam sub pedibus vestris velociter, gratiaque Domini nostri Jesu Christi ubique mansionem vobiscum faciat, in tantum, ut de lumine vestro lumen inextinguibile nobiscum maneat.

[32] Abbati autem domno Aychadro omnibusque sanctis suis discipulis Amen respondentibus, [Aichardum inducit ad suscipiendam] ecce quidam monachus adveniens invitavit eos ad prandium. Quo audito, domnus episcopus ilico promisit se incibatum ita manere, quousque de suis singulis * petitionibus acceptabile reciperet verbum; atque addidit: Jam nunc pater alme Aychadre, quia * meis oratiunculis tuo sancto solamine Amen annisus es respondere, precor, ut nunc quantocius Deo omnipotenti obediens, sacrificium oblationis pro tuis spiritualibus responsionibus, quia amicabilis existis, amicabiliter confirmes. Non enim donum sancti Spiritus, a te paulo superius reboatum, casuale erga Sanctos licet intelligi. Quoniam * secundum Apostolum e, disciplinæ effugiet fictum, & auferet se a cogitationibus, quæ sunt sine intellectu. De lumine ergo sancto tuo juxta insolubilitatem verbi tui, Deo annuente, lumen videbimus, & in tuo sancto radio multos filios Israël sacræ Gemmeticensis familiæ sine ulla excusatione ad Deum convertes. Manus enim Domini adhuc manet extenta, ut salutaria * valeat & auris ejus pro peccatoribus a cunctis juste credentibus exaudibilis vere intelligitur.

[33] Tunc beatus Aychadrus, hiis conluctationibus auditis, respondisse fertur beato Dei Ansoaldo: Et si hoc verbum, [Gemeticensis cœnobii præfecturam,] sanctissime pater, a Deo pio videtur fore collatum, non potest dissolvi. Ego enim quantuluscumque sim, pro infirmo servo Dei inter innumeros servorum Dei famulos computari desidero. Valeat ergo sanctum verbum tuum, pater electe; profiteor enim, me, ut jusseris, tuis censeri judiciis, & obedire petitionibus, ut tua jusserit paternitas & imperaverit sanctitas. Fiat ergo Domini voluntas; & in manu ejus hoc præceptum tuæ beatitudinis dirigatur, fiat hoc meum votum ut sacrificium acceptabile Domino.

[34] [&, facta refectione,] Et quia non omni tempore habile est regnum Dei, prædicti tres electi ejus cum timore sancto properantes ad convivium decantabant, ut supra, feliciter: Hæc dies, quam fecit Dominus, exultemus & lætemur in ea. Fueruntque sancti Dei Ansoaldus & Filibertus cum suis contuberniis, ut Moyses & Aaron in sacerdotibus ejus, & beatus Aychadrus more Samuël inter eos, eorumque omnis sancta familia, ut David, laudes decantabat Domino, in fine frequentata gloria, addito Alleluia. Convivio autem jam pene transacto, & fercula ejus usque ad finem deducta *, in commune vox exultantium dedit laudes Domino, qui tot viros preciosos copulaverat in suo sancto consortio.

[35] [dolentes de Patris abitu monachos Quinciacenses consolatur.] Neque enim famosus in Dei famulatu Filibertus abba præpotentissimus finem dederat suis sanctis sollicitationibus: pulsabat enim athletam Dei episcopum, ut antea, qualiter de futuris in sancto itinere peragendis profectionibus, certatim deliberaret. Fuerat enim in familia beati Aychadri abbatis jam ingravatus mæror; quum audierant, profecturum eum cum instantibus viris, & ad altiora migraturum in seculo, cujus jam os longe antea sua sanctitate transtulerat cælum. Aderat enim electorum Dei comitatui sollempnis jocunditas & inedicibilis gloria, qui profecto ceperant *, secum profecturum Virum ad patriam, ubi tunc eo tempore pullulabat Christi laus & indeficiens facundia. Tunc preciosus Domini Ansoaldus episcopus jussit fratribus, ejusdem loci morantibus, ad domum refectionis venire quantocius: ipse autem cum domno Filiberto, beatoque Aychadro stipatus eorum sancto collegio post veniens, omnibus sufficiens poculum manu sancta sua cum sanctificatione protulit, hortans eos, ut in vera pace cum gaudio fruerentur in Domino semper, mente disponens in crastinum se profecturum feliciter. Hospitalite autem sancta cum cuncta hilaritate ad finem deducta, aliquantulum se Sancti Dei sopori dederunt, pernoctantes illuc cum timore Domini in omni sanctitate.

ANNOTATA.

a Missiaticum seu Missaticum a scriptoribus mediæ ætatis non raro usurpatur pro legatione, ut pluribus exemplis ostendit Cangius in Glossario: & vere S. Filiberti peregrinatio, hoc loco relata, appellari potuit legatio. Vide infra ad lit c.

b Verba ista habet Apostolus 1 ad Corinth. cap. 15, ℣ 46, at, sicut videri potest ex contextu, sine ullo respectu ad refectionem corporis, nedum ad convivia, quibus auctor noster frequenter referendis delectatur, æque ac prolixioribus colloquiis.

c Si tertia ad Ansoaldum veniendi causa fuerit S. Filiberto, ea certe non fuit quam anonymus noster, misere confundens ordinem rerum ac temporum, initio hujus capitis prætexit, & hic pluribus ambagibus pergit explicare, nempe ut S. Aichardum sibi successorem obtineret in Gemeticensi abbatia. Nam juxta Vitam S. Filiberti, cui, utpote a scriptore suppari concinnatæ, multo major auctoritas competit & fides, de S. Aichardo Gemeticensibus præficiendo actum non est hocce tempore, sed post annos novem aut decem. En tibi veram S. Filiberti profectionis occasionem, & rei gestæ seriem in compendium contractam. Ebroïni Majoris Domus, vitæ monasticæ desertoris, & virorum Sanctorum persecutoris iram in se concitaverat S. Filibertus; hanc tamen ille dissimulavit primum, non ausus fortasse aperta vi vindicare se, sed insidiis & occultis falsorum testium machinationibus tandem effecit, ut a S. Audoëno Rotomagensium episcopo, cui ante erat in amoribus Filibertus, ob affictum crimen conjiceretur in carcerem. Paulo post, agnita innocentia, Audoënus sanctum abbatem & carcere liberavit & litteris munitum direxit in Aquitaniam ad episcopum Pictaviensem Ansoaldum, ubi tutus esset ab Ebroïni persecutione. Contigerunt ista circa annum 674. Ansoaldus autem Filiberto peramanter excepto non modo licentiam concessit construendi monasterii inHerio seu Hero insula maris Aquitanici, verum etiam id multis prædiis ditavit. Interea temporis S. Audoënus reclamantibus Gemeticensibus abbatem præposuit Chrodobertum, & huic mox e vivis sublato substituit alterum nomine Ragertrannum, denique occiso sub annum 681 Ebroïno, revocavit Filibertum ac pristinæ dignitati restituit. Attamen Filibertus præferens Heriense cœnobium Gemeticensi post breve tempus reversus est ad Ansoaldum & magno receptus cum gaudio, verba sunt ipsiusmet biographi, perrexit Quinciaco monasterio, quod & ipsum nobili est constructum in loco; unde isdem sacer, veteribus deturbatis erroribus, ipsum impleverat monachis, ubi Christus jugiter per famulos collaudatur in Sanctis; ibique accepto consilio, unum de discipulis suis electum, Aicadrum nomine, virum idoneum direxit Gemeticum, ut ipse pastorali officio subrogaretur in loco; & licet mœrentes monachi de prioris patris corporali absentia, tamen præsentes per gratiam viri sancti impleverunt decreta, & eidem Aicadro promiserunt obedientiam. Ita biographus iste cap. 3 apud nos tom. IV Augusti pag. 79 & 80: ubi ne verbum quidem de angelo, quo dictante, juxta biographum nostrum S. Filibertus constituerat ædificare Heriense monasterium; nulla quoque mentio de apparitione ejusdem Sancti cum Ansoaldo antistite facta S. Aichardo, quam infra num. 29 refert noster. Sed hic forte præ oculis habuit vitam alteram S. Filiberti, cujus meminit biographus S. Austrebertæ apud nos tom. 2 Februarii, & apud Mabillonium Sec. III Benedictino, tamquam ab inepto & imperito auctore concinnatæ..

d Apud Mabillonium & sanctam unanimitatem.

e Non sunt Apostoli hæc verba, sed Sapientis cap. 1 ℣ 5

* Mabil. peractis

* ibid. additur Dei

* ibid. sancto

* forte perlustrando

* Mabil. benedicentes

* Mabil. negotio

* ibid. additur Dei

* ibid. sollicitationibus

* Mabil. oro

* ibid. firmitatem

* ibid. additur abbati

* Mabil. vestris

* ibid. a via fidei

* ibid. perspicimus

* ibid. dignis

* ibid. qui

* ibid. cum

* ibid. salvare

* lege ferculis deductis

* Mabil. compererant

CAPUT IV.
Sancti ad Gemeticenses profectio; regiminis exordia, miracula, visiones.

[Successore sibi constituto Quinciaci,] Deinde in crastinum omni sancta profectione parata, vir Domini sæpe nominatus beatus scilicet Aychadrus fretus consilio justorum, cum consensu patris sui Filiberti, quemdam ex suis * commilitonibus, virum ydoneum & sanctitate locupletem, in suo loco decrevit ordinare abbatem, nomine Probum; quem ad sanctas manus Domni Ansoaldi episcopi sui deduxit, eique commendans & dominio * prædicti officii dignum eum esse laudabant *. Qui mox ordinatus abbas, & paterfamilias a sancto antistite effectus, locum regiminis cœnobii dicti Quinciaci per jussionem * beati Filiberti suscepit, eique omnes inibi degentes per commendatum * episcopi atque domni patris Aychadri regulariter obedientiam promiserunt, & subditos esse ultroneos se dederunt.

[37] [Sanctus cum Ansoaldo & Filiberto] Nec mora post longa peracta, & Missarum sollempniis celebratis, post fractionem panis, commendato grege Domino, petierunt prosperum iter, viamque salutis cum felici successu & gaudio opportuno. Gradientes autem hii tres Sancti Dei, lætitia æterna fruebantur in eo, qui suis promisit omnia posse, & gratias condignas referebant illi cum felicibus psalmodiæ concentibus: ibantque ad locum destinatum, quem præparaverat Dominus servo suo Aychadro pro meritis suis innumeris, quæ gloriose in suis sanctis moribus, nec non & felicibus ejus actibus die ac nocte excreverunt. Et vere nimium beata horum electorum Dei societas, quia in hiis nequiverat quis mortalis discernere a, quis primus videretur esse inter illos, alter & tertius: sed sese invicem glutinati sanctæ caritatis * Trinitatem figurabant in illorum sancto contubernio.

[38] Eadem nanque die optato cursu petierunt civitatem Pictavium, [primum Pictavium] ubi a Domino delegaverat * cathedra viro Dei Ansoaldo. Qualis vero quantave inibi illorum tunc fuerit exceptio, non est necesse humanæ linguæ proferre. Caritatis * autem, quæ nunquam excidit, hoc donum Sanctis suis per jussum viri Dei Ansoaldi episcopi longe ante præviderat. Perendie denique in eodem loco domnus episcopus cum suis sanctis collectam eis b facientes, die tertia in lucem deducta, moverunt se sancta castra, profectura ad loca destinata, quo Spiritus sanctus eos deducturus erat *: dicente Paulo: Ubi spiritus Domini, ibi libertas. Et alio in loco sancta Scriptura: Ductor eorum fuisti Domine.

[39] [iter dirigit, & hinc] Et sic sanctos pedes a liminibus exilii, sanctæque peregrinationis abstrahentes, die septima simul cum sancto episcopo tandem ad locum sacrum Gemmetici, Domino simul cum eis comitante, pervenere; ubi tantus electorum Dei obviam illis occurrit, ut ita dicam, monachorum exercitus, ut vix alicujus animus credi se possibile dicat. Nam ut fama credibilis ejusdem loci testabatur, eo in tempore monachorum erat numerus nongentorum, & aliorum, quos famulos nominabant, mille quingentorum. Quæ si quis veracius agnoscere velit, legat Vitam beatissimi Filiberti c, ubi de dormitorio illius familiæ loquitur, & illic inveniet, quo animum credibilem vertere valeat. De susceptione autem sancti episcopi & Servorum Dei in eodem loco, non est etiam necesse laborare; quoniam ut tres Angeli, in nomine sanctæ Trinitatis suscepti, lucem & lumen æternum in illorum adventum ministraverunt d Sanctis Dei, quo perfruituri regnabunt in æterna quiete cum Domino.

[40] Similiter autem & de beato Dei Aychadro non est hic opus aliquam mentionem facere, [Gemeticum,] quia & in prædicto libro beati Filiberti, & loci commendatio invenitur, & qualiter abbas fuerit ordinatus, & totus ordo illius sancti loci monachorum omnes concordatim promiserunt * ei obedientiam, omnemque subjectionem, scriptum reperitur. Quomodo autem beatus Filibertus simul cum sancto episcopo Ansoaldo illuc * egerit, & quod solamen domno abbati Aychadro suisque fratribus reliquerit, & quomodo in revertendo Herio ad insulam omnes * in pace & quiete sancta dimiserit, si quis hoc discutere cupit, legat ejus Vitam, & illic de talibus inveniet, quod requirit e. Et quia de hiis non habetur opus quidquid * laboriosum ducere, revertamur ad cœptum opus, de beato viro Dei Aychadro enarrando, Domino opitulante.

[41] Susceptum denique Sanctus Dei locum regiminis, quam sancte in eo vixerit, [ubi regimen suscipiens virtute excellit] & quanta caritas & dilectio seu frugalitatis virtus in eo habundaverit, humana lingua adplene non valet enarrare: quoniam juxta Apostolum nemini de se procuraverat dare offensionem aliquam, ne videretur vituperare ministerium, sibi a Deo creditum; sed in omnibus * seipsum irreprehensibilem ducere, ut Dei ministrum, & credulum ministratorem commendatæ familiæ. Erat nanque multa patientia * deditus, in vigiliis assiduus, in jejuniis frequens, in castitate probus, & in omni virtute sanctitatum præcipuus. Quippe omnibus omnia factus fuerat, ut cunctos lucrifaceret, & talentum sibi commissum a Domino duplicaret. Et quia perfectos viros * semper perfectiora sequuntur, cœpit Vir Domini ut lampas, a sancto Spiritu inflammata, virtutibus crescere, & in sanctis studiis bonorum animum informare, ac dilectione perhenni omnes * cum caritatis vinculo diligere. Non solum domesticis, ut auctoritas Apostoli jubet, sed etiam extraneis, ut innexi * perfectionis manerent modis omnibus sollicitare, ac eos, quos aliqua inedia tetigerat, sanctis administrationibus recreare.

[42] Præviderat enim in juventute tamquam per visum in spiritu omnibus ydoneis caritatis sanctæ ministrum fieri & omnibus obediri *. [& miraculis claret.] Dederat illi omnipotens Deus pro sanctis suis meritis jam virtutem non modicam, in tantum ut infirmos, variis languoribus detentos, sua sancta oratione curaret, & febricitantibus juxta morem magistri sui domni ac beatissimi Filiberti, verbo Dei præciperet, ut amplius non ægrotarent, quæ jubente Deo cum felici, ut ita dicam, fortuna, prospere sine intercapedine temporis omnia succedebant. Nam ille erat illi præsens adjutor ad hoc peragendum necessarium negocium f, qui ad socrum Symonis veniens, super illam stetit imperans febri & dimisit illam. Et ille, de quo psalmographus dicit: Adjutor in opportunitatibus, in tribulatione.

[43] Sicque Sanctus Dei de virtute ad virtutem transiens, die quadam simul cum fratribus ad obedientiam properavit; in qua cum diu pariter cum illis staret, [Fratres dæmonis insidiis liberat.] vidit in spiritu super quamdam arborem, quæ malus sive pomarius dicitur, tetrum angelum sedentem, & securim in manu tenens * arborem incidere, quosdam e fratribus per ruinam illius volens * periclitari. Tunc fratribus, illo in loco juxta arborem stantibus, ad se evocatis, ostendit eis insidias, quæ * ab iniquo patratas esse viderat; ac simul cum eis ad arborem perveniens signum Crucis opposuit, malumque, quod a perfido minitabatur, suo sancto ligamine sedavit. Sicque die transacta tertia, fratres ad eandem obedientiam convenientes, prædictam arborem tamquam igne succensam viderunt, & cicatricem, quam securi fecerat diabolus, patescentem, fructusque illius instar pruinarum * nigros effectos: erat enim Autumpni tempus, quo solent omnia terrigena * maturescere.

[44] [Ob tonsuram Sabbato factam] Præterea & illud dignum duximus commendare memoriæ, quod quadam die, quæ nominatur Sabbatum, quo solent monachi exercere novitia g, Sanctus Dei præcepit cuidam monacho procuratori suo, ut capillos sancti sui capitis cum forcipe adæquaret: qui ilico festinanter explens, hoc, quod a sancto Patre jussum * fuerat, forcipe allata, quod illicitum erat prætergredi, cum summa reverentia fieri procurabat. Eratque illo in die tamquam hora nona transacta, & attentissimus animarum sanctarum Procurator aliis præventus & occupatus curis, minime suo sancto studio tunc hoc pro excolenda memoria commendabat. Quid plura? Memorator malorum & insultator hominum diabolus mox se huic exprobranter operi immiscuit, atque in angulo domus absconse manens, accelerate velut in quodam membranulo scribebat.

[45] [a dæmone reprehensus] Quod amministrante omnipotentis Dei pia prævidentia, hoc Sancto Dei nequaquam latere potuit, sed versa facie ad eum Homo Dei ait: Quænam res te callide & Deo odibilis huc accersiri voluit? Num sponte an coactus ex tuis furvis furiis in nostra latibula temere introisti, ut hic aliqua, quod absit, reperta explorareris comperta *? Tunc ille cruentus vafer subsequenter infit: Hoc quod hic, Serve Dei, nunc te jubente in incompetenti hora in tuo servitio illicite contra mandatum Christi tui fieri video, hoc omnimodis reprehendo, & meæ cartulæ adjungo, hora namque nona transacta est, operari non licet. Ad hæc egregius Famulator Dei respondisse fertur: Et si hora nona transacta habetur, hoc, quod hic in proprio corpore injuste egi, ipse peccavi. Attamen opus, male a me inceptum, omittatur nunc imperfectum; tu tamen ad tuos & ad tua tormenta revertere, & Cultorem Dei noli amplius inquietare. Ad quam vocem protinus temptator abscessit.

[46] [veniam a Deo publice postulat.] Servus autem Dei Aychadrus ad ecclesiam beati Petri apostoli totus in timore Domini confugiens, coram cunctis fratribus pro hoc commisso facinore ante Domini præsentiam expetivit veniam, totum se cum luctuosa facie in pavimento prosternens ecclesiæ, cum multis lacrymis & contrito corde deprecans omnipotentem Dominum, ut pro hoc commisso piaculo ne periclitaretur ejus anima in tetro vallosoque tartareo: ac post hæc, ut pro hac re mereretur beatus Homo adipisci veniam, recepta pœnitentia, pio totum se commisit Domino, voto se corrigibili obligans, ne ultra mens ejus tanto quateretur lubricoso excidio h. Sicque, eodem Dei Famulo pro suis commissis orante, favente Domino & veniam optinere meruit, & capillorum suorum incisio in sancto ejus capite ultra non apparuit.

ANNOTATA.

a Legit Mabillonius: Quia his, qui nequiverat quis mortalis discerni &c. & sensum corrigit in margine eodem pene modo, quo legitur in nostro codice.

b Idem Mabillonius legit: Cum suis sanctis collectaneis facientes &c. At ne sic quidem minus vitiosus & obscurus est sensus; forte indicare voluit auctor, quod sancti, priusquam Pictavio discederent, cum populo vel clero ad templum convenerint, ibidemque divinum Officium persolverint aut sacrum Missæ sacrificium celebrarint; ea enim significatione usi sunt aliqui phrasi ista collectam facere. Vide Cangium in Glossario.

c Consule super his observata in Commentario prævio num. 20 & seqq.

d Apud Mabillonium: Quoniam ut tres angeli ministraverunt; omissis ceteris, quæ hic interponuntur.

e In annotatis ad cap. 2 lit. c dedimus ex Vita S. Filiberti partem majorem eorum, ad quæ hic lectorem remittit noster: accipe partem reliquam: Sanctus autem vir Dei (Filibertus) eos (Gemeticenses) veniens visitare, commonebat attentius, ut semper religionis perseverarent in opere. Itaque commendans eos domino, benedictione data, pace præmissa, Herium est reversus in insulam, & Quinciacum monasterium alteri de suis monachis tradidit ad regendum. Hinc denuo suspicor, biographum nostrum usum fuisse Vita altera S. Filiberti, ab imperito auctore producta, de qua vide annotata ad cap. 3 lit. c.

f Mabillonius: In hoc peragendo necessario negotio.

g Id est forte (inquit Cangius in Glossario) cum & comam & barbam renovare solent monachi, singulis scilicet Sabbatis: nam & novare barbam dixerunt Latini.

h Hic observa, quod duraret etiam tum pia illa consuetudo, qua fideles a vespera Sabbati laborem manuum missum faciebant in subsequentisDominicæ diei reverentiam.

* Mabil. sanctis

* ibid. Domino

* ibid. laudabat

* ibid. provisione

* i. e. mandatum

* Mabil. additur glutino

* delegata erat

* Caritas

* Mabil. inerat

* ibid. promiserint

* ibid. illic

* ibid. omnibus

* ibid. quidquam

* ibid. additur decreverat

* lege multum patientiæ

* Mabil. perfecti viri

* ibid. omnibus

* ibid. in nexu

* ibid. obedire

* ibid. tenentem

* ibid. volentem

* lege quas

* lege prunarum

* Mabil. terrena

* ibid. visum

* ibid. explorares contagia

CAPUT V.
Varia prodigia ac mirabiles visiones; mors dimidiæ partis Gemeticensium monachorum.

[Donatio Sancti monasterio facta.] Neque hoc silendum est, quod quidam nobilis a partibus Pictavorum de villa Tortoniaco, nomine Astasius, ad beatum Virum veniens tradidit Deo & sancto Petro in Gemmetico, seu etiam sanctis Dei Filiberto atque Aychadro res suas in dicta villa Tortoniaco sita cum omni integritate pro remedio animæ suæ: nec non etiam & seipsum mancipavit ejusdem loci servitio pro amore Dei, vitaque perpetua acquirenda; ac comam capitis ibi deponens, jugum Christi suave & onus ejus leve suscepit: dein etiam monachus effectus regularibus se subdidit disciplinis; ac postea dum in vita mansit, cum Sanctis sancte permansit.

[48] [Dum orat,] Quadam itaque die, ut regula docet, fratribus iterum ad obedientiam profectis, ipse domnus Abba cum duobus spiritualibus fratribus ad partem aliquam declinare studuit, ut more * peculiarius aliquid ageret, gregique * sibi credito Dominum, quemadmodum solitus erat, interpellaret. Jam enim in benigni Jesu Christi Domini nostri prævidentia sanctus Spiritus hoc definierat, ut beati Viri sanctitas demum mundo patesceret, quæ diu mundialibus in vicinitate positis pro suo immerito clarere non poterat. Non ultra dignum erat, ut lucerna ardens & lucens sub modio clanculata maneret, quæ jam in conspectu omnipotentis Dei super candelabrum sita, non solum pro se, sed etiam pro omnibus, sibi a Deo commissis, suæ almitatis radios lucide disperserat. Ibat itaque progrediens & Davidicum dictis cum duobus fratribus sancte decantans, semperque, quocumque finis Psalmi evenerat, genuflexum faciens: sicque contigit, ut ad quoddam volutabrum cantando devenirent, finemque cantici facerent.

[49] [suspendit solis radio chirothecas, & insolito igne circumdatur.] Qui mox Wantos a seu manicas abstractos a manibus in solis radio velut in ramum arboris suspendens, more solito coram Domino poplitum flexum b fecit, & sanctas preces ad Dominum: in quo genuflexu, ut ipsi testati sunt, qui hujus sanctæ orationis studio interfuerunt, ita sanctum Virum globus igneus undique gyravit, ut neutrum horum duorum videret tertium c quousque sancta oratio Viri finem daret optabilem suæ sanctitati. Quo dum digna prece peracta, verus Dei Famulus ab humo surgens, wantos, quos Deo commendaverat, radius solis restituit. Quod Servus Dei ut comperit, non suis meritis * hoc donum Dei conferre voluit, sed aliorum secum in hac visione morantium. Attamen illis de verbo Dei præcepit, ut in vita sua nemini hoc propalarent, nec suæ justitiæ merito hoc fieri æstimarent. Et quia opus Dei revelare & confiteri honorificum est; ipse pius Deus, qui in sua sancta Transfiguratione Moysen & Helyam secum apparere voluit, ipse etiam & huic Servo suo hos duos fratres pro hujus sanctæ rei testimonio attribuit.

[50] [Crucis signo & aqua benedicta dæmonem fugat;] Est sane & illud dignum memoriæ commendare, quod quadam nocte ille Pastor egregius vigilias divinas supra gregem Dominicum faciens, fratribus omnibus præter custodias in lecto soporatis, vidit in parte d meridiana umbram horribilem non modicam, accessibilem lucernam, quæ servis Dei lumen ministrabat, extinguere volentem. Quod cernens Athleta Dei munimine sanctæ Crucis se vallando munivit, & contra hanc temptationem letiferam cum aqua benedicta ipsam semper aspergens, & lignum sanctæ Crucis secum deferens venire disposuit. Et quia non est pars Dei cum ydolis e, in adventu Servi Dei umbra teterrima fugam iniit, & huc illucque diffugiens, quia Crucis sanctæ medicamine, & aspersione aquæ benedictæ in circuitu dormitorii munitum erat, per fenestram vitream a Servo Dei coactus * exivit, & sancta familia, Deo protegente, illæsa permansit.

[51] [contra cujus insidias moniti a Sancto] Tunc Paterfamilias & Deo dilectus beatus Aychadrus per spiritum Dei prævidens, nocturnali ac matutinali officio celebrato, indixit fratribus, ut tribus diebus in sancta abstinentia manerent, & cinere & cilicio induti per sanctas preces orando & jejunando Dominum pium deposcerent, ne malignus spiritus inter illos sua tela jactaret, quatinus liberati a suis mortiferis temptationibus, in omni sanctitate & justitia Domino incolumes & mundi deservire valerent. Quod præceptum domni Abbatis fratres, mente unanimi obsecundantes, quantocius quod jussum fuerat, mente devota compleverunt, postulantes a pio Largitore omnium, ut sub sancta tuitione illius inexpugnabili mererentur clipeo protectionis suæ muniri.

[52] Et quia sub mitissimo Patre illud sanctum ovile ab omni turbine iniquitatum compererat se fore munitum, [cœnobitæ se muniunt] hoc totum inter se inierunt cum sancta deliberatione consilium, ut ab illa die in reliquum a minimis usque ad maximum omnis grex cum sancta professione sine offendiculo aliquo peccaminum acclinis ad omne bonum totus sequeretur Magistrum dicentes: Sub umbra alarum tuarum protege * nos Domine. Et iterum per Prophetam: In sanctitate serviamus Domino & liberabit nos ab inimicis nostris. Tanto denique inter se cuncti illi servi Dei uniti conamine, in crastinum requisierunt omnes in vera confessione verum animarum medicum, parantes se ad omnia recipienda, quæ Deus jubere vellet, sive bonum pro sanctorum Patrum velamine *, sive malum pro suorum delictorum justissima ultione.

[53] Hanc quoque professionem omnium domnus Abba felici gaudio suscipiens, [variarum virtutum exercitatione,] optulit tam ipse quam sibi a Domino credita familia cum omni devotione cordium acceptabile Deo sacrificium, obsecrantes pium Dominum, ut cum odore suavitatis in conspectu ejus mereretur perferri per manus sancti angeli, tamquam alterius Melchisedech remunerabile donum. Sicque onusta plebs sancta illius loci virtute aromatum, demum spirituali rumphea armati f imbelles coronam immarcessibilem recepturi sunt a benigno Jesu in die examinis, fruituri æternæ remunerationis præmio *. Et quia caritas non ficta minime patitur discidium, dicente Apostolo, Caritas numquam excidit. Itemque: Quis nos separabit a caritate Christi? tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an gladius? Quis mortalium positus in numero fidelium potest habere in dubium, quod Spiritus dilectionis, seu perfectæ caritatis, quæ cum beato Philiberto de loco ad locum immutabiliter transiens, simul etiam cum hac familia sibi a Deo suoque sancto patrocinio, tamquam jure hereditario commissa, jugi amoris * Dei copulata ubique maneat? Quos enim sancta caritas copulavit in Dei servitio, longus tellurium sinus non poterat semotari * pro ullo exigente periculo.

[54] Legimus autem, beatum Paulum apostolum Romæ in carcere trusum, [in eo adjuri absentis Filiberti orationibus. Præcipuæ Sancti nostri virtutes.] simul etiam & in Epheso positum, gentibus præcipiendo scribere, & omnibus * illi incunctanter obedire. Patrocinium nempe simul cum suo sancto interventu, quod beatus athleta Dei Filibertus cum hac sibi credita a Deo familia corpore degens habuerat, hoc præsens spiritu orando per Spiritum sanctum huic clero incessabiliter ministrare curabat, & utinam in Deo ministret! Amen. Non enim derelinquit Deus sperantes in se. Attamen hiis omissis, redeamus ad superiora. Cœperat nanque sanctus Aychadrus pollere in virtutibus in tantum, ut omnis in gyro positus monachorum cœtus conflueret ad eum, cupiens aliqua ex ejus sanctissimo ore trahere melliflua seu sanctitatis liquantia, quæ sibi & aliis postea mererentur fieri ad remedium opportuna. Erat enim omni parcitate deditus, sobrietate purus, orationibus frequens, atque assiduis vigiliis pernox, omni bonitate benivolus, subditis pius & omnibus oportunus; & necesse erat, ut, quem sanctitas devinxerat, etiam & temptationis ei metus * eveniret.

[55] [Post habitam ad suos exhortationem] Quadam itaque die, omnibus ad se evocatis fratribus, inter reliqua sermonum * prædicamenta præcepit, ut omnes bono animo in omni sanctitate manerent, & vigiles in orationibus existerent, ne fur veniens soporatos inveniret, juxta Apostolum dicentem: Videte vocationem vestram, fratres, non enim longe abest, qui vocat vos. Ecce enim prope est * in januis. Quapropter videamus nos, fratres, interius & mundemus corda nostra, ut, cum venerit, paratos nos inveniat. Quadam nanque nocte, Completorio decantato, domnus Abbas omnes sua sancta benedictione munivit, & eos Domino commendans, simul cum eis ad cubile devenit, non ut ipse se sopori daret, sed super gregem Dominicum orando * eminus vigilaret. Itaque fratribus in loco * locatis, totum dormitorium lustrando gyravit, seque Dominicæ custodiæ in loco destinato statuit, hac oratione decantans: Suscipe, Domine, preces nostras, & muro custodiæ tuæ hoc sanctum ovile circumda, ut, omni adversitate depulsa, sit hoc semper domicilium incolumitatis & pacis. Per Dominum.

[56] [seorsum oranti apparet cum dæmone angelus,] Finita denique oratione, & ob confirmationem Amen dicente g, convertit se ad Dominum tota virtute *, incipiens Davidicum in * capite. Quod in spiritu flebili perorans cœpit ad altiora h se transferre, & in sacris orationum sollempniis cor ejus spiritualibus exaltare, semper in finem Psalmi adjungens: Protexisti me Deus a conventu malignantium, a multitudine operantium iniquitatem. Sicque semper in sancta deprecatione ardentius vigilans usque ad noctis conticinium, vidit ad ostium domus tamquam duos angelos, unum candida veste indutum, omni blandicie decoratum; & alterum tetrum atque hyspidum instar cujusdam belluæ, omni formidine ignitum, flammeos habentem oculos, & in manu ejus nigram tenens * virgam, dicente sibi angelo: Ecce hic data est tibi potestas a Domino percutiendi corpora non animas; verumtamen non usque ad consummationem tuus desæviet gladius; quoniam non est hæc pro illorum reatibus exagitata temptatio, sed pro multorum correctione adhuc infidelium. Attamen hoc in loco subsiste paulisper, & ne extendas manum tuam ad aliquem; sed in revertendo, quod præcepero tibi, facito.

[57] [prædicitque ei] Relicto autem maligno pestifero, angelus Domini bonus festinavit propere ad locum, in quo Vir Dei super gregem vigilans pernoctaverat. Quod cernens Sanctus Dei, pronus in modum Crucis corruit, obsecrans pium Dominum, ut pie averteret manum suam a familia sua, ne morbo diabolico periclitaretur, quod manus Domini plantaverat. Veniens autem Dei nuncius ad Servum Dei, clementer ei allocutus est *: Ave, Serve Dei, age, quod agis; ne cesset nunc labium tuum deprecando Dominum pro te & pro commisso grege per Dominum. Ipse enim me misit ad te, Sancte Dei, quem toto corde diligis, & in cujus fidelitate super gregem istum vigilans laboras. Quapropter noli supra modum pavere, nec te * ultra modum terreat; quum non est hæc prædestinatio coram Deo pro dampnatione animarum horum fidelium, sed pro remedio electorum Dei, qui nunc de isto sancto cœtu evocandi sunt ad vitæ æternæ præmium, quod illis est præparatum a Domino pro dignis meritis ipsorum, beatique Filiberti, egregii patris eorum per Jesum Christum.

[58] Increvit enim multitudo hujus sanctæ plebis, & medietas illius nunc assumptura est i. [instantem mortem] Verumtamen hoc a Domino huic sancto loco concessum est, pro interventu Sanctorum hic patrocinantium, quod nemo hujus sanctæ concionis periturus erit ultra ab hac pestifera clade, quæ nunc hic eventura est, Domino disponente. Qua de re nunc confortare, Serve Dei, & præoccupa simul cum istis faciem Domini in confessione, ut instante agone certaminis, contra hostem mereamini victoriose palmam tripudii ferre in conspectu Domini. Hodie enim & cras hæc sancta multitudo de ærumpnis hujus caduci seculi profectura * ad Dominum, & in die tertia vesperascente die consummabitur felici consummatione in Domino. Finito ergo hoc Sancto angelico colloquio, & a Sancto Dei longius abscedente, mandatum Dei, quod prætergredi non poterat, cœperunt quantocius consummare.

[59] Quod cernens Vir Domini ruit in loco, quo steterat, [mediæ partis] in sancta prece, flens & seipsum nimium discerpens, cum magna animi districtione deprecans piissimum Dominum, ne faceret consummationem in domo sua, sancto famulatui mancipata: & addidit: Obsecro mitissime Domine, verte iram tuam a servis tuis, multæ enim miserationes tuæ sunt quam hominum; memento, quæso, Domine, quod caro sumus, & tamen in nimiis * aculeis delictorum vulnerati sumus, tamen te nostrum communem Dominum non negamus. Tui enim sumus. Ego itaque ultimus servus tuus, Domine, ego ipse sum, qui merito in hoc scelere, si a tua pietate hoc deliberatum est, periturus sum. Ego nempe plasma tuum, Domine, peccavi; quum pro isto sancto grege, ut debui, tuam omnipotentiam minime exoravi. Qua gratia verte in me miserum Servum tuum iram tuam, & parce huic insonti gregi, ut saltem reliquiæ salvæ fiant. Non enim est hoc tuum, Domine, qui judicas omnem carnem, ut deleas omnem hereditatem tuam, quam redemisti precioso Sanguine tuo.

[60] Surgens denique Sanctus Dei a terra lugubris & cinerosus perfususque lacrymis, [suorum monachorum;] postquam oravit omnipotentem Dominum, vertit * ad angelum stans inter misericordiam Dei & judicium, dixitque: Quousque, Domine, tuus desæviet gladius? Hæc eo dicente, delatam vocem Sanctus Dei audivit: Sufficit, cesset jam manus percutientis: exaudivit enim Dominus preces clamantium ad se. Et statim sanctus angelus non comparuit. Quo comperto Vir Dei, apertis ostiis se cunctumque gregem sanctæ Crucis munivit signaculo, & post, pulsato signaculo, invitavit omnes ad ecclesiam, ut ymnos Davidicos inibi decantarent Domino, sicut mos docet Ecclesiasticus, & ordo fidelium. Atque hoc, operante sancto Spiritu, ita contigit, ut subito tamquam sub una hora omnes pariter in unum conglobati in choro convenirent, & nullus a numero ac statu deesse videretur. Et vere non est mirandum, quia isdem angelus lucis, qui eos ipsa nocte visitando ad cœnam Dominicam cum illo suisque coætaneis cœnaturos invitaverat, isdem etiam sub momento unius horæ omnes religiose in Dei servitio convolare fecit.

[61] Dein officio nocturnali ac matutinali simul peracto, domnus Abbas & Athleta Dei egregius ita allocutus est omnibus. [quos ille convocatos] Dominus pacis cum hiis fratribus, & angelus ejus cum vestris spiritibus. Eia, fratres dilecti, more solito, ut supra dixi, bono animo estote, & in Domino vigilate, moresque vestros, ut pius Dominus annuerit, emendare curate, ac de propriis occultis animos vestros per puram confessionem purgatos reddite, nec non & sanctum Viaticum, hoc est, participationem Corporis ac Sanguinis Domini nostri Jesu Christi, casto corpore & mundo corde in sanctis corporibus vestris ob munimen animarum vestrarum accipite, & quia in vinea Domini laborastis feliciter, venite *, ut diurnum denarium sero accipiatis; quatinus simul cum eo ad cœnam Dominicam venientes, ipsam feliciter sine offendiculo manducetis. Ecce enim, qui nos vocat, in januis est. Quapropter videamus, ut fur dum venerit, nos vigilantes inveniat: & exponens eis omnem confessionem reique veritatem per ordinem, dixit: Hodie enim, fratres, & cras atque post cras, cœnam, ad quam vocati estis, digne cum Domino mereamini manducare. Nemo itaque, fratres, vos seducat ullo modo; sed ita vos nunc paratos reddite tamquam hac nocte cum Domino cœnaturi feliciter.

[62] [ad obitum rite disponit,] Necdum Vir Dei verba superius memorata compleverat, & ecce facies sanctorum * jam lividæ morbo injecto paruerant: unus alterum monens de via recta atque veniendi erant k, ut supra sermo beati Viri enarrando transtulerat. Tumque Sanctus Dei ita omnibus dixit: Fratres agite nunc celeriter, ut Paulus apostolus monet, confortamini in Domino, & in potentia virtutis ejus; scientes, quod labor vester non est inanis coram Domino: & quia non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis, currite ad lucem, dum tempus habetis, ne tenebræ mortis vos comprehendant. Quærite itaque juxta Prophetam Dominum, dum inveniri potest, & invocate eum per sanctam confessionem, dum prope est. Hæc eo dicente, prostraverunt se ad pedes beati Viri, postulantes veniam a Domino, & sanctam absolutionem per puram confessionem; tam cum domno Abbate, quam ad alterutrum omnes a minimo usque ad maximum invicem peccata confitentes sua flebiliter, ac orantes cum sancta prece in invicem, receperunt sanctum Viaticum cum contrito corde ac spiritu a Patre sancto in hæc verba, ut illis esset salus atque protectio in vita æterna cum Domino.

[63] [& mortuos, ut erat prædictum,] Illis autem omnibus Amen respondentibus, data est illis a pio Patre pia absolutio suorum scelerum & felix benedictio, simul cum sancta licentia migrandi ad Dominum, cum quo vivant & regnent nunc & per secula sempiterna regnaturi cum eo, Amen. Quo luctuoso finito colloquio, cœpit jam beata plebs tamquam in hora diei tertia ad finem properare dispositum, nullus parcens alteri, sed sicut senex ita & mediocris, & ut juvenis ita & puerulus l. Omnis ætas in funere mortis dispositum * divinæ præscientiæ obedire; atque ita, ut prædictum est superius, contigit. Occubuit autem medietas hujus sanctæ familiæ numero quadringenti quadraginta quinque m numero trium dierum n, sicut prædictum fuerat supra a sancto angelo. Tuncque, miserante Deo, furor illius conversus est ad misericordiam, & vita omnium Christus finem dedit funeri.

[64] Ruitque ilico in auditu sancti loci excidio o omnis illa regio, in commune exorans pium omnipotentem Dominum, ut hunc amarissimum fletum, [sepulturæ tradit eodem in loco,] sua largiente pia clementia, converteret in gaudium, & residua plebs, eo cooperante, cum sua salubritate iterum reversionem habere quivisset in optabilem statum. Tunc domnus Abba simul cum illo collecto Dei populo exequias illorum sanctorum corporum digne, ut potuit, incessanter accelerare disposuit, & opus cœptum usque ad consummationem perduxit. Nam ita, ut multis notum est, omnes illos electos Dei in cimiterio uno in petreis sarcophagis honorifice, sicut mos habetur Ecclesiæ, cum timore Domini sepelivit, & in illorum medio post obitus sui diem se cum illis locari in pace præcepit.

[65] In quo loco per illorum Sanctorum merita, cooperante Dei gratia, [in quo alia dein Sanctorum corpora collocata sunt.] multa & inenarrabilia sunt ostensa miracula, quorum est mors in conspectu Domini nimium preciosa. Lætantur etiam adhuc illi * sancti Dei pontifices, atque beatissimi viri confessores Christi; Hugo videlicet filius magni imperatoris Karoli, Rotomagensis cathedræ archiepiscopus, & Constantinus p Belvacensis ecclesiæ sanctæ memoriæ præsul, seu etiam beatus Peregrinus Anglorum episcopus, simul cum sancto Flavio q de illorum sancta præsentia, ac condigno suffragio, quorum sancta lipsana adhuc in Domino cum illis manent humata; quorum interventu omnium nos petimus a cunctis protegi inimicorum temptationibus & defendi periculis, ipso adjuvante Christo, qui & illis gloriam sempiternam contulit, & vocatione sua sancta ad suæ sanctæ cœnæ convivium invitari illos voluit, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus per omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Vox ista, qua chirothecæ designantur, frequenter occurrit apud scriptores medii ævi.

b Mabillonius: Coram Deo poplitibus flexis sanctas preces ad Dominum profundunt.

c Idem Mabillonius: Ut neuter horum duorum videret testium.

d Idem: non modicam, & ceu inaccessibilem lucernam.

e Idem: Et quia non est conventio templi Dei cum idolis.

f Idem: Virtute aromatum demum armati, spirituali romphæa &c.

g Idem, dicentes; sed neutro modo valet Latina constructio.

h Idem: cœpit mens beati Viri eum ad altiora transferre.

i Periodus hæc paulo longior est apud Mabillonium: sic habet: Increvit enim multitudo hujus sanctæ plebis coram Domino, insuper & ultra vires unius hominis est negotium, & quia solus ferre non potes, dextera pars hujus sanctæ plebis & medietas illius nunc assumptura est. Lege assumenda. Fulbertus apud Surium rem ita exponit, quasi hæc & quæ sequuntur facta fuerint ad preces S. Aichadri. Porro, inquit, Vir Domini cum per spiritum intellexisset vitæ sibi terminum imminere, timens ne grex Domini post mortem suam rursus mundi illecebris irretiretur, petivit a Domino, ut hos corporeo vinculo absolutos in pace susciperet, aut si pro ovibus suis inter mundana discrimina aliquantulum eum laborare juberet, ipsa quavis consilii sui provida dispensatione, tanti oneris sarcinam alleviaret. Tum fuse pergit describere visionem, angeli cum dæmonealtercationem, aliaque rei gestæ adjuncta, quæ noster vel prætermittit, vel diverso modo enarrat.

k Lege: ad quam eis veniendum erat.

l Cum hæc ad monachos spectent, qui ab angelo designati erant, & quorum facies signa præferebat imminentis mortis, voces Juvenis & puerulus sic accipiendas puto, ut per illam juniores monachi, seu ii indicentur, qui haud ita dudum tyrocinio egressi fuerant; per hanc tyrones ipsi seu novitii.

m Mabillonius: Quadringenti quadraginta duo. Non erant ergo monachi numero nongenti, sed octingenti nonaginta vel octoginta quatuor.

n Vitæ brevioris auctor & Fulbertus, quarto die omnes e vivis abiisse scribunt, aliquos nempe ad horam tertiam, alios ad sextam, alios ad nonam, reliquos ad Completorium seu vesperam, adduntque, singulorum exspirantium facies insigni splendore fuisse decoratas.

o Mabillonius: Ivitque in eo inaudito sancti loci excidio &c.

p Hujus & sequentis episcoporum mentio est apud nos inter Prætermissos diei 15 Junii his verbis: SS. Constantini & Peregrini episcoporum translatio inscripta est Kalendario & Martyrologio proprio ecclesiæ Gemeticensis in Normannia. Sed quinam illi sint, non possumus assequi. Constantini sedem docemur a biographo nostro, uti & Peregrini saltem sub notione generali Angliæ. Biographo consonat Martyrologium Ms. absque loci aut ætatis indicio citatum a Mabillonio seculo 3 Benedictino part. 2 pag. 629 in Additionibus & correctionibus ad Seculum 2 verbis sequentibus: In Martyrologio Ms. XVII Kal. Julii in territorio Rotomagensium, loco, qui dicitur Gemeticum, translatio sacratissimorum confessorum Constantini videlicet & Peregrini, quorum unus legitur pontificalem Belvacensis ecclesiæ obtinuisse cathedram; alter vero Anglorum episcopus fuisse dicitur. Supposita horum veritate, oportet Constantinum eum esse, quem Bellovacensium episcoporum vulgati indices referunt ad seculum VI; at quis fuerit iste Anglorum episcopus nomine Peregrinus, neque nos assequimur, cum non compareat alibi uspiam. Sed nec Constantinum hactenus vindicarunt sibi Fasti vulgati. Vide litteramsequentem.

q De S. Flavio Rotomagensium episcopo, qui vixit seculo V & VI actum est apud nos mense Augusto ad diem 23. De ejus & duorum mox nominatorum antistitum reliquiis notat sequentia Mabillonius laudatus ad lit. p: Horum Sanctorum reliquias humo infossas fuisse imminente Nortmannorum tempestate, docet nos vetus codex Gemeticensis his verbis: “Welpo abbas postremus ante Danorum subversionem fuit, cum quo fugientes monachi quasdam rerum suarum secum asportaverunt, quasdam vero terræ occuluerunt, & in capella S. Clementis absconderunt. Ante altare S. Filiberti latet adhuc S. Flavius archiepiscopus Rotomagensis, quem quum quidam monachi levare vellent, superveniente in eodem loco nebula densissima, & prohibente abbate, intactum dimiserunt. Inter ecclesias S. Petri & S. Salvatoris loco medio deposuerunt duas capsas S. Peregrini & Constantini. Horum nomina a quodam Gemeticensi viro, qui Romæ habitabat, & illuc fugerat a Gemetico, revelata sunt”. Adverte ad postrema verba, & inde collige, non modo Vitam, quam hic damus, sed & reliqua citata documenta, in quibus nomina SS. Peregrini & Constantini exprimuntur, scripta esse post Danorum seu Normannorum irruptionem, ob quam haud dubie vir iste Gemetico Romam fugerat.

* Mabil. additur solito

* ibid pro grege

* ibid. sui meriti

* l. coacta

* Mabil. tuere

* ibid. levamine

* ibid. repirio

* amore

* i. e. semovere

* omnes

* Mabil. tentatio divinitus

* Mabil. exhortationum

* ibid. adest

* ibid. Domini commorando

* ibid. lecto

* ibid. tota conversione

* ibid. a

* ibid. tenentem

* ibid. additur dicens

* ibid. hæc res

* ibid. additur est

* ibid. & licet nimiis

* adde se

* Mabil. videte

* ibid. morborum

* disposuit

* Mabil. illic

CAPUT VI.
Postrema Sancti gesta & felix obitus.

[Lugens suorum] Beatus itaque Aychadrus pro tanto imponderabili miseriarum luctu nimium corpore afflictus, & permaximis doloribus prægravatus, cœpit sine cessatione invocare consolatorem Dominum, ut delictorum suorum, suæque residuæ familiæ pie suspenderet vindictam, & corrigibilem tribueret eis efficaciam. Et persistens denuo simul cum subjectis omnibus diebus ac noctibus in sanctis vigiliis & puris orationibus, adjecta etiam abstinentia non modica, & semivivus mundialem post obliviscens gloriam, totum se convertit ad Dominum, in sua omnipotentia exorans illum continuo, ut animæ suæ suorumque omnium tribueret illis affluentiam salutarem, ne darentur ultra inimico in prædam, sed potius in sua misericordia reciperet eorum animas, quas cito per spiritum noverat ad vitam aliam esse evocandas; & hoc suspensus felici suspirio beatus Homo totus animo hærebat cælo, spreto denique mundiali deliberative ruinoso consortio.

[67] Audierat enim inter cætera, præceptorem sanctissimum obiisse, [ac S. Filiberti obitum,] nimio dolore cordis astrictus. Videbantur illi hujus ruinosi seculi adversa omnia a, & veluti ad præcipitium irreparabile ruere miserrimum; quoniam dum in ista vita manserant, unus alteri sociabile ministrabat præsidium; Filibertus scilicet patrocinando, ut auriga b navim gubernans in undoso æquore sine naufragii periculo; Aychadrus tamquam proreta c prævius, decernens, ne subito navis ad portum veniens læsionem pateretur aliquam in litore saxeo. Etenim beatus Filibertus, ut Moyses, ducebat sibi plebem creditam, velut in Synaïco deserto, & Aychadrus illi jubendo, ut Josue, manebat in tabernaculo, custodiam sibi commissam fideliter agendo. Uterque enim, ut veri Israëlitæ, tamquam dictus Moyses & Aaron, in hiis, quæ Dei erant, sine aliquo murmure offerebant tempore oportuno mensuram tritici injunctæ familiæ, Domino largiente.

[68] Hiis itaque atque aliis beatus abba Aychadrus destitutus solatiis ceu fulcro tunc sustentationibus * ablato, [angelica visione recreatur,] omnino dedolendo pro tanto geminali dampno gemebat, & ubique pallidus & lacrymosus ab omnibus sibi credulis videbatur, tamquam viribus corporeis præmortuus. Sed dolentium recreator omnipotens Deus, qui fidelibus suis a primordio seculi, more Job & Tobiæ, semper spem consolatoriam in angustia positis amministrare voluit, hunc etiam Servum suum non est passus longævis perire periculis. Veniens autem statim in ipsa nocte ad eum a Dei pietate missus angelus Domini, indutus veste candida, salutavit eum dicens: Gaudium tibi sit, Serve Dei, & jocunda exultatio; ecce enim in tempore tuæ angustiæ misit me Dominus ad te suæ pietatis perferre nuncium, ut resumendo constantiam consolationis repares vires; quoniam in agone positus bene certasti, & absque defectu cursum consummasti & illatis temptationibus, fidem servasti.

[69] [illosque cælo donatos intelligit, & finem suum non multum abesse prædiscit.] Qua de re reposita est tibi a Domino corona justiciæ, quam reddet tibi Dominus in illa die remunerationis, in qua non solum tuæ beatitudinis præmia, sed etiam omnibus remuneraturus erit suis fidelibus pro suorum actibus. Legimus enim, Sancte Dei, quia tribulatio corporalis, si in patientia est, coronabitur. Ideoque confortare nunc in eo, qui misit me ad te, & viriliter age, quoniam Dominus hos, quos e tuo grege & tuæ custodiæ commendatos recepit in domo sua, clementia sancta contulit; & beati illi, quoniam in seculum seculi laudabunt illum. Et sicut alio in loco * dicit: Beati, quos elegisti, Domine, habitabunt in atriis tuis. Deinde, Sancte Dei, certa ut miles bonus in agone tui certaminis, & noli metuere; non est enim longe a te tempus vocationis tuæ. Quapropter viriliter age & noli diffidere, Dominus tecum sit, & cum omnibus tibi creditis Dei Electe.

[70] [Ad mortem se præparat,] Finita autem illa angelica allocutione, mox Paterfamilias post matutinale officium suis valedicens fratribus & clementer resalutatis, utrumque eis retulit, & obitum beati patris Filiberti d, & allocutionem angelicam, præcepitque iis sicut solito, ut in bono animo manerent, & semper auxilium a Domino peterent, ut in sancta religione ac bono opere manentes, coram Deo accepte, & coram seculo irreprehensibiliter viverent, semper Dominum exorantes, ut eorum saltem reliquiæ salvæ fierent. Et quia in terra nihil fit sine causa, idipsum exhortatus est, ut abscessum Patris eorum levius ferrent, & suas sanctas exequias digne celebrando perficerent, quatinus ille Servus Dei pro eis apud pium Dominum intercederet, ærumpnis corporeis liberatus, qui multoties ab hoste eos tutaverat maligno, corpore plenus.

[71] [quam post triennium feliciter obit.] Hiis denique omissis monitionibus, fratres, ut eis præceptum a sancto Patre fuerat, pro beato Filiberto, ut dignum erat, orationes assiduas fundentes * Domino, & per multas lacrymas ejus absentiam diutissime fleverunt; semper de suis sanctis memoriis invicem sermocinantes & suas multimodas benignitatum gratias recolentes. Posthæc beatus Aychadrus vixit triennio in sanctis operibus, cursum dignum peragens in multa abstinentia, & in sancta caritate fratribus ministrans e, & ordinatis cunctis, quæ illis erant post dicessum illius utilia, facta confessione & suscepto sancto Viatico, valedixit omnibus cum sancto dato osculo; & tunc commendans eos Domino, inter verba orationis septimo decimo Kal. Octobris f migravit ad Dominum, percepturus ab eo gloriam sempiternam, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Mabillonius: Audierat enim inter cetera præceptorem suum beatissimum Filibertum jam ad superos esse translatum, de cujus abscessu sanctissimo nimio dolore cordis adstrictus, videbantur immorari illi &c.

b

Auriga proprie dicitur, qui currum regit; Ovidius tamen eo nomine etiam appellavit navis gubernatorem lib. 1 Tristium, Eleg. 3:

Sic non quo voluit, sed quo rapit impetus undæ,
      Aurigam video vela dedisse rati.

c Mabillonius legit Propheta, sed nostra lectio retinenda est, proreta enim proræ gubernator est: voluit itaque indicare auctor, Aichardo curæ fuisse anteriorem navis partem seu proram, Filiberto posteriorem seu puppim, ut clavum regeret: quomodo etiam loquitur Plautus in Rudente: Si tu proreta isti navi es, ego gubernator ero.

d Juxta hunc biographum S. Aichardus jam noverat mortem S. Filiberti antequam adveniret angelus; at juxta brevioris Vitæ auctorem & Fulbertum ex ipso angelo illam didicit.

e Plura hic omissa sunt, vel adjecta apographis Mabillonii, ubi post vocem ministrans sic pergitur: Erat namque in suis sanctis moribus diu noctuque Deo serviens omnipotenti & semper ultimam horam vocationis suæ exspectans, & juxta morem pristinum sui incolatus sancte vivens; ac quanto proximiorem se sui sancti obitus senserat revelante angelo, tanto districtius se artabat juste vivendo. Erat enim annorum tunc sexagenarius, omni sanctitate plenus & pernox in suis sanctis orationibus, mundum fugiens aride vivendo, & semper Deo appropians bene perseverando. Fuit itaque pes claudo & oculus cæco, auxilium omnibus faciens, & cunctis pro Deo alimenta ministrans. Non enim poterat suos oculos corporeos claudere alicui indigenti, nec algentem sine indumento dimittere. Os enim illius sanctum patebat omnibus miseris in confortatione, & manus illius famelicis saturitatem ministrans. Si quempiam cerneret sitire, tribuebat poculum, & omnibus incommode (ut ita dicam) viventibus juxta capacitatem sui mos erat illi commoda ministrare. Et quia beati viri laus in fine canitur, istius beatitudo, dum in hac voluptuositate duravit, debilibus, cæcis, claudis, nec non etiam & obsessis a dæmone, atque febre correptis, omnibus ad se accedentibus profuit. Et quia cursus illius jam ad sanctum finem pervenerat, cœpit beatus Homo vires corporeas in imbecillitatem mutare, & febre validissima corripi: quod sentiens Sanctus Dei ruit ilico in sancta prece, gratias agens Deo, qui juxta condictum angeli Servum suum dignatus fuerat ad suam misericordiam invitare. Sicque convocatis ad se omnibus fratribus per septem dies non cessavit illis verbum Dei annuntiare, ac ordinatis &c., ut in nostro apographo.

f Mabillonius & quicumque recentiores Vitam ab ipso editam consuluerunt, felicem S. Aichardi transitum innectunt anno Christi 687, quia initio hujus numeri superstes fuisse traditur per triennium S. Filiberto sub annum 684 probabilius defuncto. Alii, ad quorum notitiam nondum devenerat Vita ista, diversimode quidem de anno emortuali censuerunt, hæserunt tamen pene omnes intra annos 680 & 695, prout notavimus in Commentario prævio num. 24. Sed omnes hos corrigendos existimavit Cointius in Annalibus Francorum, mortemque Sancti differendam usque ad annum 718 aut 720. Audi ejus argumentum tom. 4 ad ultimo loco nominatum annum: Hugo Drogonis filius, cum laïcus adhuc esset anno primo Clotarii quarti regis, id est, anno Christi septingentesimo duodevigesimo, munificum se præbuit erga monasterium Fontanellense, postea monachum apud Gemmeticum induit, Aichardo illius loci tunc abbate; vixit igitur Aichardus ad annum usque Christi septingentesimum duodevigesimum, imo post illum annum aliquamdiu vitam produxit, & supradictum Hugonem monasticen amplexum erudivit. Hactenus ille citans in margine Vitam S. Aichardi a Fulberto conscriptam apud Surium ad 15 Septembris & ChronicumFontanellense cap. 8. Et sane in hoc Chronico, typis vulgato per Acherium tom. 3 Spicilegii, dicitur Hugo postea archiepiscopus Rotomagensis & a nobis aliquoties laudatus in Commentario, cum adhuc laïcus foret, largitus esse Benigno Fontanellensi abbati Viervlacum villam … ab anno Dominicæ Incarnationis septingentesimo decimo tertio, Indictione duodecima, qui fuerat annus Dagoberti junioris regis III; & paulo post, Witflanam villam… Wandoni abbati anno primo Clotharii regis, qui coincidit cum anno Christi 718, sed tum laïcus non erat Hugo, ut liquet ex diplomate alterius donationis, factæ monasterio S. Arnulphi Metensi, anno quinto regni domini Dagoberti regis ultimi, id est, Christi 715, in quo idem Hugo se sacerdotem scribit & Metensem primicerium. Dictum diploma tom. 1 Aprilis ad diem 9, præfiximus ejusdem Vitæ compendio. Imo putat Henschenius in annotatis ad idem compendium, Hugonem jam tum fuisse sacerdotem, quando primam donationem fecit anno 713, sumique nomen laïci pro necdum episcopo aut abbate. Certe apud Meurissium in Historia episcoporum Metensium ad Acta S. Arnulphi exstat diploma,de cujus tamen fide non disputo, in quo legitur Hugo sacerdos fuisse regnante Childeberto tertio, id est, ante annum 711. Hinc patet quam parum firma sit argumenti a Cointio allati pars prior; sed demus firmissimam esse; quibus documentis probabit alteram, Hugonem scilicet postea monachum induisse Aichardo abbate? Nihil huic affine legimus in Chronico Fontanellensi; nihil in Vita S. Hugonis, licet erroribus aliis ac anachronismis plenissima, auctore Balderico episcopo Dolensi conscripta, editaque & explosa ab Arturo in Neustria pia; nihil in utroque anonymo nostro & Fulberto S. Aichardi biographis, nihil denique in ullo vetusto scriptore; ut proinde nihil etiam evincat Cointii ratiocinium, ad differendum Sancti obitum ultra annos ab aliis assignatos.

* Mabil. sustentationis

* Mabil. additur scriptura

* ibid. fuderunt

VITA BREVIOR
Auctore ignoti nominis & ætatis.
Ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris.

Aichardus seu Aichadrus, abbas Gemeticensis, in Normannia (S.)

BHL Number: 0183

Ex Ms.

[Ortus nobilibus parentibus monachum induit;] Sanctus Aycardus natus de civitate Pictaviensi in Aquitania, patre Anschario milite, & matre Ermena nobilibus. Mater fuit larga pauperibus, &, cum esset gravida, vovit Puerum Deo serviturum a, quod etiam Puer adultus optavit, licet pater ejus veteranus sub rege Clotario b eum pro se militare disponeret. Posthæc Puer instructus literis intravit monasterium Ansyon. Angelus autem Domini misit cæcos & claudos ad eum, & sanabantur, & licet ipse petiit, ut nemini dicerent, tamen dæmones de obsessis per eum ejecti clamabant. Audivit in solitudine vocem de cælo: Ibunt de virtute in virtutem. Et ipse respondit: Videbitur Deus deorum in Syon. Hoc secrete retinuit & corpus amplius castigavit c.

[2] [S. Filiberto abbas sufficitur Gemetici;] Cum autem sanctus Philibertus abbas argueret Ebroïnum, quia apostata erat de Luxovio, & proinde persecutionem ab ipso pateretur sanctus Philibertus, procuravit a sancto Audoëno d episcopo Rotomagensi Aycardum in loco suo constitui e. Cum igitur fratres laborarent in agro seminando in futurum, contigit, ut lapis quidam magnus inde removeretur. Diabolus autem cum ascia ignita incidit arborem magnam, sub qua fratres erant; sed sanctus Aycardus a longe fecit crucem, & clamavit, ut fratres fugerent. Et cum fratres causam quærerent, dixit, quod diabolus per arborem voluit eos occidere, qui occiderat Adam; & ostendit cicatricem nigram in arbore, unde fœtor sulphureus exivit, & poma ejus matura erant quasi carbones nigri, & pressi manu quasi cinis erant, & fœtebant: & fratres volebant arborem succidi, sed Sanctus eam dimisit, ut fratres semper caute insidias timerent.

[3] Quadam autem vice diabolus capillos Aycardi rasos tardius Sabbatho collegit properando. [dæmones fugat.] Hic sæpe noctibus cum cruce & aqua benedicta diabolum fugabant, & semel vidit, quod diabolus non potuit intrare dormitorium, quia benedictum fuit & aspersum. Diabolus voluit lampadem frangere projiciendo lapidem, sed sanctus Aycardus fugavit eum cruce, qui exiens per fenestram non aspersam fregit vitrum cum fœtore. Fratribus autem de hoc quærentibus in die sequenti dixit causam Sanctus: docuit fratres, ut vigilarent contra diabolum, qui sicut leo circuit, addens: Beatus homo, qui semper est pavidus, ut finis sit bonus, ne in portu periclitetur, vel in porta, rediens de prælio, occidatur; ne ædificium consummatum cadat superius vel inferius; ne semen in messe pereat vel vindemia.

[4] Factum est autem cum oraret, quadam vice chirothecæ ejus pendebant in aëre sicut legitur f sancti Philiberti prædecessoris sui erant in monasterio illo nongenti monachi, [De grege suo solicitus] & servientes ei mille quingenti; unde sanctus Aycardus senex & debilis, dubitans quid ageret, non audebat resignare officio, ut quidam consulebat, nec minuere numerum repræsentantem novem choros angelorum. Unde perseveravit victor annorum pastor gregis sollicitus g, ut Deus ipsum adhuc in vita conservaret, vel ut oves ante se tolleret, ne postea deviarent a Deo.

[5] Nocte cum fratres essent in dormitorio & non posset dormire præ sollicitudine, [noctu angelum cum dæmone altercantem audit,] psallens vidit austrum h angelum candidum cum virga, & sathan ex adverso scintillantibus oculis horribilem: & dixit angelus ad sathan: Quid quæris? Hic nihil est tuum. Respondit: Nonne vicimus primos parentes, & sic Judæos vicimus, qui erant LXX annis in Babylone, & eis persuasimus, quod Christum occiderent? Angelus dixit; Quod * tu audeas Christum nominare, cujus mors est vita fidelium & mors tua & tormentum? Primi parentes victi erant per inobedientiam; sed hic est obedientia, humilitas, caritas, ergo sunt cives Jerusalem, & non ducentur in Babylonem, sicut Judæi Legis transgressores. Sathan dixit: Ergo vacuus recedam? Angelus respondit: Habebis hic officium purgandi eos ad eorum salutem & tuam confusionem per aspectum horribilis vultus tui. Sathan ait: Magis volo fugere, quam eis prodesse sine lucro meo. Hæc omnia audivit Sanctus.

[6] Angelus autem dixit sancto Aycardo: Ne timeas ex præmissis, [& mortem dimidiæ partis suorum monachorum prænoscit,] sed confortare, quia oratio tua est exaudita, & fratres tui asscribentur ad sequendum Agnum. Et ergo cras mane dic eis, ut purgent conscientiam per confessionem, & breve tempus redimant per artam pœnitentiam, & per Christi Corporis communionem præparent se ad cænam Agni, dimidia pars fratrum nunc conscripta est, quam virga tangam. Tunc sanctus Aycardus ait: O utinam pergam ego Pater cum filiis senex, & debilis cum junioribus! Angelus respondit: Oportet te adhuc modicum laborare in vinea Domini, & tunc ingredieris in abundantia sepulchrum, sicut infertur acervus tritici in tempore suo, & occurrent tibi, qui præcesserunt fratres, cum psalmis suscipientes te; nec præmia tua minuentur, sed certa sunt & augebuntur. Tunc vidit Sanctus angelum tangentem fratres morituros cum virga; & notavit eos; & cum videret angelum velle recedere, ait: Quis custodiet nos ab hoc hoste terribili? Respondit: Nihil timeatis, quia non potest nocere Christianis; sed per terrorem visus purgabit morientes. Tunc diabolus hæc sciens etiam recessit.

[7] [quæ eis, rite comparatis,] Recedente angelo, mane congregatis fratribus, quæsivit Sanctus, quid ipsi vidissent in nocte. Quidam dixerunt, se vocatos & euntes ad Pascha in templo pretiosissimo; & hi erant morituri. Alii dicebant, se vocatos ad cœnam Agni non statim, sed cum postea vocarentur, id est, post probationem majorem. Tunc sanctus Aycardus aperte dixit, qui essent morituri ad signum angeli. Tunc hi procidentes ad terram, pectora percutientes pugnis, nil proprietatis abscondebant, & sic tribus diebus flebant morituri, die quarto jejunantes; & remanentes etiam flebant, quia relinquebantur: fuit tamen luctus lætificans propter spem gloriæ.

[8] [obtingit die quarto.] Quarto igitur die post Missam absoluti omnes communicabant, & osculantes se in pace, ibant cum Patre ad domum capituli: & præposuit singulis custodes psallentes. Et resplendebant facies morientium, quasi resurgentium. Quidam moriebantur ad tertiam, quidam ad sextam, alii ad nonam & reliqui circa Completorium, qui omnes erant Christo incorporati. Et per octo dies fiebant exequiæ eorum solenniter. Quidam etiam fratres multum dolebant, quod non erant etiam vocati ad gloriam, vel quia multum senes erant, vel quia a juventute Deo militaverant, vel quia plura certamina vicerant carnem macerando.

[9] [Superstites consolatur Sanctus] Sed sanctus Aycardus consolabatur eos longaminiter exspectare, & tempore acceptabili Deo lætanter servire, & gratiam ejus non abjicere, nec ejus voluntati contraïre, nec minus nec plus velle vivere, quam Deo placet; quia Deus, qui dedit spiritum, revocabit, quando vult: sicut dixit Moysi: Ascende in montem Abarim, sicut Aaron in monte Hor &c. i. Et dicebat Aycardus; Fratres præcesserunt parare locum & mansiones, ut orent pro vobis, & recipiant in æterna tabernacula: nam & latro in cruce, licet tarde venit, in vinea recepit denarium cum primis Patribus: ideo & vos patientes estote usque ad adventum Domini, quia nescitis diem neque horam; & satagite puri & parati inveniri vigilantes cum veste nuptiali, lampadibus præparatis.

[10] [& ipse dolens recreatur ab angelo, ac monetur de futuro obitu.] Posthæc Sanctus deflevit seipsum dicens: Cur veni ad hanc magnam curam regendam, & non reliqui fortiori? Cur oravi pro alleviatione per mortem fratrum, nisi ut post mortem meam deviarent? Et nunc possum consolari, quia sunt salvati. Angelus autem dixit ei: Cur fles? Nonne debes esse paratus sicut Abraham offerre filium? An vis cum Pharaone retinere filios Israël in Ægypto, & milites Christi, ne coronentur? Consolare, quia ex paterna caritate orasti pro eorum salute, qui sunt salvati: etiam placuisset similiter, si pro omnibus aliis orasses; & nunc alleviatus potes alios regere, & brevi instabit tempus remunerationis tuæ. In cujus signum hodie audies nuncium de morte Philiberti prædecessoris tui, qui transivit ad gaudia cæli.

[11] Tunc sanctus Aycardus Deo gratias egit, & gregem remanentem Deo commendavit, [Aichardus, sedulo instructis monachis, moritur.] aspirans ad præcedentes. Instruxit etiam fratres, quod essent dilectione uniti, & quod resisterent diabolo cum Scripturis sanctis & essent prudentes sicut serpentes. Contra superbiam cogitarent casum diaboli; contra invidiam, quod invidia diaboli mors intravit in orbem terrarum; contra iram: In patientia vestra possidebitis animas vestras; contra avaritiam pœnas divitis epulonis; & hoc etiam contra gulam, & quod dixit Dominus: Vigilate, ne graventur corda vestra crapula & ebrietate; contra luxuriam, quod immundi regnum Dei non possidebunt; contra maliloquia & multiloquia, quomodo peccatum non deerit; contra desperationem: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur & vivat: & in quacumque hora ingemuerit peccator, iniquitatum ejus non recordabor amplius. Nemo coronabitur, nisi qui legitime certaverit k. His & aliis verbis consolabatur fratres per VII dies. Septimo igitur die invasit eum febris fortis, qui veniam petiit a fratribus, & de caritate iterum eos monens collegit pedes super stratum cilicinum, & elevatis oculis expiravit XV die Septembris.

ANNOTATA.

a Voti hujus non meminit prior anonymus. Fulbertus ejus causam fuisse scribit periculum matris parturientis.

b Juxta chronotaxim Mabillonii & aliorum, quos sequimur, natalem Sancti affigentium anno 624, intelligimus hic Clotarium secundum, vitafunctum anno 628.

c Multa Sancti gesta hic subdunt prior anonymus & Fulbertus, quos vide.

d S. Audoëni vel Dadonis Acta elucidata sunt mense Augusto ad diem 24.

e Vide, quæ super his annotavimus ad Vitæ prioris cap. 3 lit. c.

f Cum ista periodus destituta sit in apographo nostro necessariis interpunctionibus, seu notis sensum a sensu disterminantibus, non ausim certo definire, an τὸ sicut legitur pendeat a præcedenti orationis parte, an pertineat ad subsequentem. Videtur quidem naturalius, ut prior sensus absolvatur per voces in aëre; & dein dicantur in monasterio fuisse tot monachi ac servientes, sicut legitur (supplendo in Vita) sancti Philiberti &c. Sed, ut alias monui, in Vita memorata numerus monachorum & servientium non exprimitur; præterea narratur in Vita eadem etiam prodigium aliud de chirothecis S. Filiberti, ut dubitari saltem queat, an auctor noster noluerit significare, quod S. Aichardi chirothecæ prodigiosæ fuerint, sicut chirothecæ S. Filiberti.

g Deest vox orare vel ejusmodi significationis alia.

h Lege ad austrum, id est, ad partem Meridianam.

i Doctrinam confirmat Sanctus illorum exemplo, qui se voluntati divinæ humiliter subjecerunt, quando eis prohibitus fuit ingressus terræ promissionis adeo desideratæ, & intimata mors. Abarim montium series est in Arabia, in quarum una mortuus est Moyses: Hor mons item Arabiæ, ubi vivere desiit Aaron. De Moyse actum est in Opere nostro die 4 Septembris, de Aarone die 1 Julii.

k Putem, huic textui aliqua ab auctore præmissa fuisse, eumque allegari contra acediam aut nimiam fiduciam.

* Quid

DE SS. EMILA DIACONO ET HIEREMIA MM.
CORDUBÆ IN HISPANIA.

Anno DCCCLII.

SYLLOGE HISTORICA.
De cultu, & martyrio per S. Eulogium scripto.

Emila M. Cordubæ in Hispania (S.)
Hieremias M. Cordubæ in Hispania (S.)

AUCTORE C. S.

Ex sanctis martyribus, qui Christi fidem adversus Mahumeticam impietatem medio seculo IX Cordubæ, [In Romano Martyrologio aliisque recte hoc die,] in Arabica seu Saracenorum persecutione, glorioso sanguine tutati sunt, varios variis aiebus in Opere nostro jam dedimus. Ex eorumdem numero duo præclari Athletæ, stirpe nobiles, ætate juvenes, sed fide robusti in Martyrologiis tum ad hunc, quo passi sunt, diem, tum ad alios dies annuntiantur. De hisce Romanum Baronii hoc ipso die sic habet: Cordubæ sanctorum martyrum Emilæ diaconi, & Hieremiæ, qui in persecutione Arabica post longam carceris macerationem, cervicibus pro Christo abscissis, martyrium compleverunt. Baronio præiverat Galesinius, qui hoc pariter die de iisdem ita memorat: Cordubæ in Hispania, beatorum martyrum Emilæ & Hieremiæ. Hi cives Cordubenses, nobili familia nati, ab ineunte ætate in basilica S. Cypriani in litteris versati, sermonis Arabici periti, non Arabum carnificina deterriti, præ studio Christianæ religionis in eorum superstitionem invecti, comprehenduntur; qui post carceris squallore pene confecti, demum libenti animo pro fide cervices præbuerunt. Unde hæc hausta sint, infra videbimus; recentiores vero martyrologos sciens prætereo; id unum addens, quod eodem die in Martyrologio Hispano Tamayi annuntientur.

[2] At vero Usuardus eosdem ad diem XVII hujus mensis retulit, [ad diem 17 in Usuardino,] Emila in Emilianum mutato. Item Corduba, inquit, sancti Emiliani diaconi & Hieremiæ decollatorum. Ad hæc Sollerius noster sequentia observavit: Postremi duo Martyres Cordubenses ab eo primum, imo ab eo solo consignati sunt, ex Arabicæ persecutionis messe in Hispania collecta, quam in Galliam retulit, ut jam superius sæpe dictum est. Prioris nomen ab Usuardo mutatum vix dubito, formatumque Emilianum ex Emilla, qui cum Hieremia ab Eulogio refertur lib. 2 Memor. cap. 12. Cur in Romano moderno locum non habeant, sed eorum loco Columba ex Memor. lib. 3, cap. 10 substituatur, non aliam causam video, quam quod ejus reformatores Galesinium secuti sint, neglectis Belino, Maurolyco, Felicio & aliis, quibus usos eos fuisse satis constat. At enim binos nostros vere Usuardinos esse æque ac ceteros, codices nostri evidenter demonstrant. Hæc ipse, circa quæ nonnulla observanda sunt.

[3] In primis recte ait, duos hosce Pugiles ab Usuardo Martyrologio primum insertos fuisse; [circa quod aliqua observantur,] nam dum Petrus de Natalibus lib. 8, cap. 88 & Surius, vel ejus editor Adonem laudant, de Adonis Auctariis intelligendi sunt, cum eorumdem Martyrum memoria in ipsius Martyrologii editionibus a Mosandro & Rosweydo curatis, minime occurrat. Occasionem quoque, qua in illorum Martyrum notitiam devenerit Usuardus, bene insinuat Sollerius, ipsius scilicet iter Hispanicum, quod una cum Odilardo suscepit, ut S. Vincentii levitæ ac martyris corpus Valentia in Galliam transferendum obtineret; quo voto suo frustratus, corpora SS. Georgii & Aurelii, qui in eadem Arabica persecutione, in qua duo nostri Pugiles, eodemque anno & loco passi fuere, Corduba transtulit anno 858, quemadmodum in ejusdem translationis historia apud nos tom. VI Julii, pag. 459 & sequentibus edita, videre licet. De mutato Emilæ in Emilianum nomine similiter assentior Sollerio, Emila enim a S. Eulogio, de quo mox, appellatur, atque ita etiam in Breviario Cordubensi recentiori correctum fuit, cum in antiquiori Emilianus legeretur, teste Martino de Roa in Martyribus Cordubensibus ad diem hanc XV Septembris.

[4] Quod ad diem martyrii attinet, eum perperam Usuardus, [perperam annuntiantur;] quique eum secuti sunt, recte vero Galesinius ac Baronius annotarunt. Eodem enim S. Eulogio teste, Martyres nostri non XV, sed XVII Kalendas Octobris coronati fuere. Eadem de causa etiam S. Columba virgo & martyr ad diem XVII ab iisdem relata est: nam & hanc tum passam fuisse, idem Sanctus testatur, quem utroque loco Galesinius & Baronius merito laudarunt, secutique sunt; ad quod videtur non advertisse Sollerius, dum ista superius scriberet. Usuardo autem S. Eulogium præferre nemo dubitabit, qui adverterit, hunc Cordubensem presbyterum fuisse, Cordubæque incolam, dum ea persecutio sæviret; illum vero Gallum, qui sexto circiter post eorum martyrium anno Cordubam advenit, neque diu moratus est. Adde, quod Eulogius, non minus, quam Usuardus, in eo Opere sibi proposuerit Martyrum natales sive dies obitus annotare, cum in Præfatione libri 2, in quo de iis agit, sic scribat: Contigua hujus secundi Operis brevitas martyrum tantummodo beatorum gesta exponens, nomina, ætates, ortus, diesque allisionum (id est, martyrii) fideli proferet relatione. Hinc ipse Sollerius in Observationibus ad idem Martyrologium Usuardi, ad diem XXVII Augusti, Usuardum errasse agnoscit, dum S. Georgii & sociorum in eadem persecutione martyrium ad eum diem retulit, quos die XXVII Julii passos esse, idem S. Eulogius testatur.

[5] [uti & ad eumdem & 18 diem in Breviariis Cordubensibus.] Attamen non hoc Septembris die eorumdem Martyrum memoriam in Cordubensi Breviario olim celebratam fuisse, discimus ex Ambrosii Morales Scholiis in prædictum S. Eulogii Opus: ad libri enim secundi, cap. 12 ista Eulogii de die martyrii eorum verba: XVII Kalendas Octobris, sic excipit: Dies est Septembris quintus decimus, qui aperte in veteri exemplari notatur. Usuardus, Breviarium Cordubense, Ado (auctus) & Equilinus paucis diebus variant. Tamayus, qui eos, ut dixi, ad diem XV refert, notat eosdem in laudato Breviario ad XVII memorari: Martinus vero de Roa in Kalendario Sanctorum, quod Operi suo de Martyribus Cordubensibus præmittit, eorumdem festum die XVIII Septembris celebrari affirmat, quamquam simul moneat, eos die XV Septembris passos esse. Forsitan is error in antiquiora Breviaria primum irrepsit, dum S. Eulogii Opus adhuc delitesceret, quod post medium seculi 16 repertum esse colligimus ex laudati Ambrosii Morales Præfatione ad idem Opus, anno 1572 signata. Utrum autem Cordubenses in variis Breviarii sui mutationibus festivitatis quoque diem ex S. Eulogio correxerint, uti Emiliani in Emilæ nomen recte emendarunt, nondum exploratum habeo.

[6] [Incertum, an vetustioribus Breviariis Cordubensibus inserti fuerint;] Dubitari vix potest, quin sancti Martyres nostri antiquum apud concives suos cultum obtinuerint: nam & S. Eulogius eorum æque ac ceterorum in ea persecutione pugilum verum martyrium, dignamque martyrum honoribus coronam libro 1 & 2 Operis sui multum celebravit, & SS. Georgii & Aurelii corpora, quos eadem persecutio coronaverat, ab Usuardo in Galliam delata esse supra diximus ex tomo VI Julii, ubi etiam miracula quibus eluxerunt, videri possunt. Quod ad Officium ecclesiasticum attinet, Martinus de Roa libro de Antiquitate & auctoritate sanctorum Martyrum Cordubensium ac de Breviario Cordubensi, cap. 5 ex vetustis ejus ecclesiæ Breviariis, quæ vidit, tria recenset, quorum primum ab annis 113 (scripsit autem ipse anno 1601) alterum ab annis 77, tertium denique ab annis 44 excusum est; sed in his paucorum dumtaxat sanctorum, quos ibidem enumerat, Officia propria legebantur; de ceteris vero utriusque ordinis (martyrum scilicet sub Romanis ac sub barbaris coronatorum) nihil præcipuum, nec de omnibus omnia Breviaria, sed de aliis alia. Incertum itaque est, utrum in his SS. Emilæ ac Hieremiæ memoria aliqua fuerit celebrata: verum, quæ ibidem subdit, dubio locum non relinquunt, quin saltem deinde primum Officio ex Communi, postea etiam proprio ibidem acta fuerit. Roæ verba subjungo.

[7] [postea tamen primum Officio ex Communi,] Anno Domini MDLXXIV, repertis B. Eulogii Commentariis, dominus frater Bernardus de Tresneda, episcopus Cordubensis e Franciscana familia, eorum tantummodo martyrum Officia, festosque dies retinendos sanxit, quorum in Romano Martyrologio nomina legerentur. Non multo post D. F. Martinus de Mendoça, episcopus & civis Cordubensis ex Ordine B. Dominici, propria, quæ tum habebantur Officia, adjunctis aliis, quæ ex divo Eulogio supplenda curavit, auctoritate Apostolica edidit, quæ hactenus Cordubæ celebrantur. Successit huic D. Antonius de Paçcos, supremi olim senatus regii præses, ut beneficentia in pauperes, ita religione in Divos maxime excellens, qui justis multorum querimoniis adductus, secundum excudi Kalendarium imperavit, in quod eos omnes Christi martyres retulit, quos vel ex divi Eulogii libris, vel ex probatis aliis historiis, Cordubæ coronatos esse constabat. Nam cur quæso ex pluribus ejusdem certaminis & palmæ consortibus, ejusdem scriptoris testimonio commendatis, alii in Ecclesiæ lucem revocarentur, aliis in obscuro relictis? Sed in his nihil in eorum precibus proprium; sumebantur autem omnia de Communi.

[8] Verum, ut humana sunt omnia, ne hoc quidem diuturnum fuit: [deinde etiam proprio in iisdem celebrati sunt.] nam illud etiam secundum Kalendarium (incertum qua de causa) paucis post annis exemptum. Grave hinc piorum animis vulnus impressum; eorum maxime, quos Divorum honos & ejusdem cæli solique communio propius tangebat. Id cum intellexisset dominus Franciscus de Reynoso, qui superiori successit, vir vere ob multas præclarasque virtutes dilectus Deo & hominibus, cujus memoria in benedictionem erit; ubi sedem iniit, nihil antiquius habuit, quam ut animum ad res divinas adjiceret, & maxime ad istam, quæ laudis sanctorum martyrum amplificatione continetur. Dedit igitur operam, ut eorum Officia, numero & gestis martyrum locupletata, a sancta Sede Apostolica probarentur; probata edi jussit, edita recipi ac celebrari præcepit. Huc usque laudatus de Roa; unde nullum, ut dixi, de legitimo SS. Emilæ ac Hieremiæ cultu dubium relinquitur; cum hi certe in eorum numero sint, quorum Officia propria tum præcepta fuere; quippe qui & Romano Martyrologio inscripti sunt, & a S. Eulogio tamquam illustres martyres celebrantur. Hisce adde, ejusdem de Roa Kalendarium supra memoratum, in quo, ut vidimus, uterque Sanctus noster ad diem XVIII Septembris memoratur, quodque eos Sanctos continere ipse ait, iisque diebus referre, quibus eos celebrat ecclesia Cordubensis.

[9] Sancti Eulogii Cordubensis presbyteri ac martyris Vitam ab oculato teste Alvaro scriptam, [Elogium eorum a S. Eulogio scriptum.] in Opere nostro editam illustratamque habes ad diem XI Martii. In ea biographus cap. 2 de Memoriali Sanctorum per ipsum conscripto diserte sic meminit: De quo (uno e proceribus divinitus punito) plenius in libro Memoriale Sanctorum tertio jam dictus beatissimus disputavit. In quibus libris & passiones sigillatim martyrum claro fonte locutionis explicuit, & prosecutione sufficienti, quæcumque acta sunt in martyribus Domini & dicta, secuturis generationibus propalavit. Quantus autem, vel quam excellens fuerit scientia, luce clariora ejus pandunt Opuscula, quæ sale Attico & prosatico lepore, imo divina inspiratione, composuit. De hisce consuli possunt laudata Vita & Nicolaus Antonius tom. 1 Bibliothecæ Hispanæ veteris, lib. 6, cap. 6; id unum hic observasse juverit, S. Eulogium martyrum victoriis, quas refert, synchronum ac oculatum sæpe testem fuisse, in eademque persecutione & urbe primo captum, deinde e carcere liberatum, ac denique sub Mahomete rege capite plexum fuisse; ita ut in scriptore hoc, cetera quoque docto ac pio, ad conciliandam dictis ejus fidem nihil quisquam merito desideret.

[10] Porro de sanctis nostris Emila & Hieremia in laudato Memoriali egit lib. 2, cap. 12, ubi eorum martyrium, ut passim aliorum, brevi elogio complexus est, [Passi sunt sub Habdarrahgman Saraceno,] signans Æram Hispanicam, quam præmiserat, DCCCXC, quæ Christi anno 852 respondet. Dominabatur tum aulamque Cordubæ habebat Habdarrahgman, quem alii Abderramen scribunt, Saracenorum in Hispania rex, quem Ambrosius Morales in Scholiis, ejus nominis III numerat. De suscitata ab ipso vel vehementer aucta in Christianos persecutione idem Eulogius libro citato, cap. 1 hæc scribit: Regnante in perpetuum Domino nostro Jesu Christo, anno Incarnationis ejus DCCCL, Era DCCCLXXXVIII; consulatus (id est, regni) autem Habdarrahgman XXIX; cujus temporibus rebus & dignitate gens Arabum in Hispaniis aucta, totam pene Hiberiam diro privilegio (id est tyrannide) occupavit. Cordubam vero, quæ olim Patritia dicebatur, nunc sessione sua urbem regiam appellatam, summo apice extulit, honoribus sublimavit, gloria ditavit, divitiis cumulavit, cunctarumque deliciarum mundi affluentia, ultra quam credi vel dici fas est, vehementius ampliavit; ita ut in omni pompa sæculari prædecessores generis sui reges excederet, superaret & vinceret. Dumque sub ejus gravissimo jugo Ecclesia Orthodoxorum gemens, usque ad interitum vapularet, venerabilis memoriæ Perfectus presbyter &c.; pergit deinde S. Perfecti martyrium enarrare.

[11] [de cujus persecutione] Quamquam autem tyrannus ille Christianos omnes exstinctos non vellet, sed & Christianæ religionis exercitium utcumque eis permitteret, ne regionem incolis, agricolisque destitueret; quo loco tamen hi tum habiti fuerint, ex ejusdem Memorialis libro 1 accipe. Nullam, inquit detractores martyrum redarguens, opinantes esse molestiam diruptiones basilicarum, opprobria sacerdotum, & quod lunariter solvimus cum gravi mœrore tributum; adeo ut expedibilius nobis sit compendium mortis, quam egentissimæ vitæ laboriosum discrimen… Et quis inter cunctos persequutores fidelium cruentius, quam hic infandus, Ecclesiam insequutus est? Quis tanta in eversionem Catholicorum, quanta idem exaggeravit infaustus? Quia, ut ita dixerim, nemo nostrum inter eos securus ingreditur, nemo quietus permeat, nemo septum eorum, nisi dehonestatus, pertransit. Etenim, cum nos cujuslibet rei familiaris necessitas ire in publicum coëgerit, & instante domestica necessitate, ex angulo tugurii nostri in forum prosilire contigerit; mox ut stigmata in nobis Ordinis sacri advertunt, acclamatione derisionis ut amentes & fatuos impetunt, præter illa puerorum quotidiana ludibria, quibus non satis est inferre linguæ convitium, turpia exaggerare scurrilitatum; verum etiam tergo nos lapidibus insectari non desinunt.

[12] [aliqua ex S. Eulogio annotantur.] Quid illud memorem, quod in contumeliam signi venerabilis proferunt; quod cum forte competens tempus psallendi signum fidelibus dare compulerit, & imminens hora obsecrationis indicium populis facere consuetum poposcerit; mox ut illectum superstitione mendaci vulgus clangorem tinnientis metalli aure captaverit, in omnem maledictionem & spurcitiam linguam admovere non differt… Sæpe ab eis & incessanter calumniamur, causaque religionis eorum sævitiam ubique perpetimur: adeo ut multi ex eis tactu indumentorum suorum nos indignos dijudicent, propiusque sibimet accedere execrentur; magnam scilicet coinquinationem existimantes, si in aliquo rerum suarum admisceamur. Hactenus S. Eulogius. Crevit tamen deinde etiam barbarorum sævitia, cum e Christianis aliqui impietatem eorum libera voce castigare, eorumdemque pseudo-prophetam Mahumetem & probrosa ejusdem dogmata arguere & insectari cœperunt. Tunc enim, qui Christianos hactenus utcumque toleraverant, vehementius exarserunt, & de exscindendis fidelibus aliquando deliberarunt. Hæc præmisisse juverit ad faciliorem elogii, quod subdemus, intelligentiam.

[13] E Benedictinis nonnulli sunt, qui utrumque Athletam nostrum inter sui Ordinis Sanctos recensere non dubitant; [Non fuere monachi Benedictini:] scilicet Yepesius tom. 4 Chronicorum generalium Benedictinorum, Centuria 4, ad annum 852, Bucelinus in Menologio, Wionius lib. 3 Ligni Vitæ, Menardus in Martyrologio, & Dorgainus in Kalendario, omnes ad hunc diem. Hisce consonat Joannes de Marieta, Ordinis S. Dominici, in Historia Ecclesiastica omnium Sanctorum Hispaniæ, lib. 3, cap. 12. Verum multo rectius Mabillonius seculi 4 Benedictini, parte 2, pag. 584 oppositum censuit, nec inter Prætermissos quidem locum eis concedendum putavit. Et certe S. Eulogius, qui, dum de monachis martyribus agit, eam professionem non solet omittere, nihil simile de Sanctis nostris memorat, imo contrarium indicat, dum ait: Emila… & Hieremias, qui ab infantia sua apud basilicam S. Cypriani litteras edocentes, unus ad ministerium diaconii consecratus, alter in habitu laïcali degebat simpliciter.

[14] Ceterum de SS. Emila & Hieremia agunt Baronius in Annalibus Ecclesiasticis ad annum Christi 852, [Cypriani de ipsis Epigramma supposititium.] quo passos diximus: Yepesius, Marieta, & Roa jam supra laudati; sed nihil ex ipsis discimus præter ea, quæ habet S. Eulogius, ex cujus Memoriali sua prompserunt. Joannes Tamayus in Observationibus ad Martyrologium suum Hispanicum Epigramma quoddam Ms. Cypriani archipresbyteri Cordubensis de SS. Emila, qui ibi Emilias vocatur, & Hieremia recenset, in quo eorumdem passio celebratur. De Cypriano hoc, ejusque epigrammatis videri potest Nicolaus Antonius tom. 1 Bibliothecæ veteris Hispanæ, lib. 6, cap. 7, num. 145 & sequentibus; sed & epigramma istud, a Tamayo relatum, inter supposititios Cypriani fœtus rejectum ibidem reperies. Plura de Sanctis nostris non reperi; itaque eorumdem elogium ex laudati S. Eulogii Memorialis Sanctorum libro 2, cap. 12 subjungo.

[15] [Sanctorum elogium] Post non longo iterum intervallo (id est post SS. Christophori & Leovigildi martyrium, quod cap. XI die XX Augusti anni 852 contigisse narraverat) duo adolescentes illustres, ex civibus Cordubensibus nobili familia procreati, ad palæstram martyrii concurrerunt; Emila scilicet & Hieremias, qui ab infantia sua apud basilicam S. Cypriani litteras edocentes, unus ad ministerium diaconii consecratus, alter in habitu laïcali degebat simpliciter. Et quoniam uterque Arabico insigniter præpollebat eloquio, ferunt tanta per eamdem linguam in eorum vatem (Mahumetem) volubilitate egregium Emilam exaggerasse opprobria, ut præcedentium martyrum convitia obliviscerentur, cernentes horum prosequutiones contra suum dogmatistam acrius invalere. Et idcirco non jam solummodo de mortibus resistentium sibi excogitare cœperunt, verum etiam totam extirpare Ecclesiam ruminarunt: quoniam nimio terrore tot hominum recurrentium ad martyrium concussa gentilitas, regni sui arbitrabatur excidium imminere; cum tali etiam virtute præcinctos parvulos prævideret.

[16] [& passio ex S. Eulogii Memoriali.] Quos per carcerem maceratos, postremum gladio vindice peremerunt. Et cum totus ille dies clara esset serenitate lustratus, subito eadem hora, qua decollati sunt, vehemens tonitruorum fragor exurgens, mundo incutitur; spargit radiata lampadum fulgura æther: superos avelli cardines existimares. Armatur nube grandinum axis; fuscatur dies, turbinibusque inficitur aër: pios cecidisse Athletas, elementa fatentur. Quorum corpora equuleis suspendentes, ultra amnem (Bœtim scilicet) statuunt XVII Kalendas Octobris, Era, qua supra. Signaverat autem supra Æram DCCCXC, id est annum Christi 852. De sacris eorum corporibus jussu tyranni postmodum combustis, cineribusque eorumdem fidelium cura collectis & in sacris locis depositis, uti & de ejusdem tyranni nece divinitus inflicta, consule Syllogen de SS. Rogellio & Servio-Deo, qui postridie passi fuere, & quorum martyrium ad sequentem diem dabimus; consule, inquam, eam Syllogen num. 14 & 15.

DE S. LUTHARDO COMITE, CONF.
IN CLIVIA, DUCATU INFERIORIS GERMANIÆ.

Sub fin. sec. IX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Luthardus comes conf., in Clivia, ducatu inferioris Germaniæ (S.)

AUCTORE J. P.

§ I. Sancti illustre genus; parentes; memoria apud Scriptores, & horum multiplex anachronismus.

Clivia Germaniæ inferioris provincia est, olim comitatus, nunc ducatus titulo insignita, [De Sancti præclaro stemmate] nomenque suum sortita a primaria sua & cognomine civitate, in clivo montis condita. Protulit ea regio seculo IX ac dominum agnovit S. Luthardum, nonnullis Luithardum, paucis, sed mendose, Lutgardum, comitem, de quo agendum venit hac die & de quo Petrus a Streithagen, canonicus Hinsbergensis in ducatu Juliæ, sic canit in tetrastichis suis apud Wernherum Teschenmacher part. 2 Annalium Cliviæ pag. 192.

Ungariæ Stephanus, Gallis Ludovicus honori est,
      Sarmatiæ fulges, o Casimire, decus.
Clivia Luthardi magna pietate superbit,
      Quemque solo coluit, nunc colit ipsa polo.

De illustrissima autem S. Luthardi stirpe unanimis scriptorum, quos consulere licuit, consensus est. De Caroli Magni sanguine originem illum duxisse asserunt passim omnes, & acceptum a Majoribus suis Clivensem comitatum post diuturnum regimen transmisisse in filios ac nepotes. Sed quando iidem scriptores annos & similia signa chronologica exprimunt, ita confundunt pleraque, ut vix, aut ne vix quidem aliquid reperias, unde rerum ac temporum seriem elicias.

[2] In Actis, quorum infra notitiam dabimus, dicitur Luthardus comes inclytus, [convenit inter Scriptores, quorum notitia] regali stirpe editus; pater Everardus nuncupatur, mater Berta, frater Berengerus episcopus, sed absque ulteriore stemmatis explicatione. Servamus in Museo nostro librum antiquo stylo & idiomate Belgico exaratum, typisque editum Trajecti ad Rhenum anno 1480, quem auctor & editor Joannes Veldenaer Fasciculum temporum inscripsit, utpote in quem collegit vetusta chronica, Universale ab initio mundi, & particularia Galliæ, Angliæ, Brabantiæ, Flandriæ, Hollandiæ, Geldriæ, Cliviæ &c., singulaque ad suam usque ætatem continuavit. Clivense Chronicum, quod ad propositum nostrum pertinebat, uno folio mutilum est, nimirum trecentesimo vigesimo secundo, eo præcise, ubi haud dubie auctor distinctam ac ordinatum S. Luthardi Majorum seriem collocaverat; at quæ fol. 324 habet, Latine sic sonant: Luthardus hujus nominis primus, Everardi comitis filius, Cliviæ comes decimus præfuit annis XLIII. Uxorem habuit Bertam Arnulphi imperatoris filiam de stirpe Gallica. Nam Ludovicus Gallus, rex Germaniæ, avus erat imperatoris hujus Arnulphi; Carolus tertius autem imperator ejusdem erat patruus. Ex ista conjuge procreavit Luthardus binos filios, quorum alter, dictus Balduinus, post Parentem obtinuit comitatum, alter Rycffridus nomine pater fuit Baldrici Clivensis Ultrajectensium episcopi decimi quinti. Comes iste Luthardus cum domina Berta conjuge sua instituit duo collegia, alterum canonicorum Wisselæ in Clivensi comitatu, alterum canonissarum Novesii, anno Domini DCCCXXXVIII; Novesium autem id temporis ad Clivensium ducem pertinebat. Hæc ille, in quibus tamen latent spinæ quædam chronologicæ, ut patebit infra.

[3] Alia penes nos est chronicorum Geldriæ, Juliæ & Cliviæ Ms. collectio Latina, [datur,] sed quo tempore & per quem facta sit, nullo charactere denotata: in hac ducum omnium & comitum ordine genealogico gesta præcipua describuntur usque ad annum Christi 1375, ad quem collector opus suum claudit verbis sequentibus: Hæc ex chronicis Hollandiæ. Porro, quæ desiderari diximus in Veldenarii nostro exemplari, spectantia ad S. Luthardi Majores, integra hic sunt, sed Veldenarii posteriori periodo utcumque adversantia. De Sancti parente scribitur in hunc modum: Everhardus Baldevini (comitis septimi) filius & Ludovici (octavi comitis) germanus, comes fuit Clivensis nonus ac Teisterbandiæ. Præfuit annis novem, Ludovico Pio imperatore, vir Deo & Ecclesiæ devotissimus, prudens, liberalis & clemens, cui illustrissima Berta, Ludovici Bavariæ regis filia, Magnique Caroli consanguinea, Luthardum enixa successorem, & Berengarium Tullensem episcopum, viros certe omni sanctitate refulgentes. Ipse cum uxore & filiis duo celebria religiosorum collegia fundavit & dotavit, unum virorum in Wisschel prope Calkar, aliud nobilium virginum in Novesio, anno Domini DCCCXXVI sub Gunthero Coloniensi episcopo.

[4] [& verba] Post alia multa, ad rem præsentem non pertinentia, de Luthardo leguntur hær: Luthardus comes Clivensis decimus annis quadraginta tribus principatum optime administravit, princeps universarum virtutum atque gratiarum ornamentis præclarissimis, tantæque sanctitatis, quod Cælitum meruerit catalogo annotari; cui illustrissima Berta, Arnulphi imperatoris filia, Baldewinum peperit succedentem, Racfridum (Tubantiæ, quæ vox in Ms. omissa est) comitem, Balderici de Clivis Trajectensis episcopi genitorem. Is una cum Alfrido, Hildesemensi episcopo, nepote, binas religiosorum congregationes plantavit, unam virorum in Salenstadt, alteram nobilium virginum in Essendia, quarum hodie dux Clivensis præfectus est & conservator, collegium quoque Wisselense, a parentibus nundum perfectum, sed inchoatum, otius consummavit, in quo cum miraculorum gloria sepultus est cum uxore & liberis. Ex dictis hic de collegio Wisselensi intelligimus, quo sensu præced. numero ejusdem institutionem Eberhardo attribuat, & quo Veldenarius cit. num. 2 eamdem adscripserit Luthardo: sed de ea institutione illiusque epocha, infra agemus pluribus; ad ea vero, quæ referuntur de institutoribus monasterii in Salenstadt, atque parthenone in Essendia, pauca observabimus in annotatis ad Vitam lit. e. Porro ex hisce etiam verbis: Quarum hodie Dux Clivensis præfectus est & conservator, colligimus, vel a collectore nostro anonymo adjecta fuisse aliqua chronicis a se laudatis, vel dicta chronica posteriora esse anno 1375; quandoquidem Clivia ducatus titulo ornata non sit ante annum 1417, quo Adolphus, Adolphi Marcani Clivorum comitis filius, dux creatus est per Sigismundum imperatorem in concilio Constantiensi; uti cum aliis testatur Wernherus Teschenmacher part. 2 Annalium pag. 256.

[5] [recitantur:] Laudatus Teschenmacher pag. 189 agens de Eberhardo comite, eadem pene tradit, quæ anonymus noster collector, eaque confirmat adducto instrumento, quod in ecclesia Novesiensi suspensum esse ait in tabula, & quod hic subjungo: Anno Christi DCCCXXV, Indictione III, Eberhardus comes & Bertha uxor ejus nobilis matrona, Ludovici Bavariæ ducis filia, nec non Luthardus comes Clivensis, & Berengarius episcopus Tullensis eorumdem filii, duas congregationes ecclesiarum, unam in Wissel & alteram Novesii canonicorum & canonissarum sub Gunthero archiepiscopo Coloniensi & Ludovico Romanorum imperatore, & Caroli Magni ex Ludovico pronepote, fundarunt. Allatis hactenus vetustius esse credo instrumentum, quod laudat ac recitat Wernerus Titianus, monasterii S. Mariæ Novesiensis canonicus regularis, in Annalibus Novesiensibus apud Martenium tom. 4 Collectionis amplissimæ col. 537, ad annum 864 his verbis: Sub hoc Gunthero (Coloniensium archiepiscopo) & Ludovico imperatore templum Novesii collegiatum canonicorum & canonicarum virginum societate, S. Quirini corpore, & multorum peregrinorum frequentatione longo tempore memorabile extruitur. De cujus primis institutoribus hæc in pergamenis litteris sigillatis, vetustate fere exesis, inveniuntur: “Everhardus comes (fuit Clivensis) & Berta ejus uxor, nobilis matrona de stirpe Caroli magni regis, & Luthardus comes, atque Berengarius episcopus Tullensis, eorum filii, constituerunt duas congregationes, unam in Wessel canonicorum, alteram in Nussia canonicorum & canonicarum.”

[6] Vetustius, inquam, ceteris id instrumentum mihi apparet, [sed iiper adjecta signa chronologica] imo etiam omnibus præferendum; non adeo propter auctoritatem Titiani, sed vel maxime quia caret signis chronologicis, quæ auctores citati & eodem verisimiliter usi, postmodum adjecerunt, meo judicio, contra veræ chronologiæ calculos. Nam anni 825, quem tabula Novesiensis proxime assignata, 826, quem anonymus laudatus num. 3, & 838, quem Veldenarius memoratus num. 2, instituti Novesiensis collegii epocham figunt, neutiquam consistunt cum episcopatu Guntheri, sub quo facta asseritur institutio non modo in Novesiensi tabula & in Collectione Ms. anonymi nostri, sed etiam in Annalibus Titiani, aliorumque lucubrationibus, gesta pontificum Coloniensium paulo fusius pertractantium. Etenim juxta catalogum episcoporum Coloniensium Levoldi a Northof, præfixum tom. 2 Rerum Germanicarum Henrici Meibomii; juxta Gelenium de Coloniæ Agrippinensis magnitudine; juxta Sammarthanos fratres & alios, Guntherus seu, ut scribunt alii, Guntharius Colonienses infulas adeptus est tantum circa annum 851. Non magis congruunt assignati anni cum imperio Ludovici, quem tabella Novesiensis pronepotem Caroli magni nuncupat; & per quem proinde intelligi nequit alius, quam Ludovicus ejus nominis secundus, Lotharii I imperatoris filius, sub annum 849 imperii consors factus, atque Romæ coronatus imperator a Leone IV PP. sub annum 850.

[7] Dices nodum dissolvi posse, statuendo, quod inchoata sit monasterii seu collegii institutio per Eberhardum comitem sub annum 825 vel 826, [rerum ordinem misere perturbarunt.] &, illo mortuo, perfecta per Luthardum filium, sedente Coloniæ Gunthero archiepiscopo, & imperante Ludovico secundo, Caroli magni pronepote. Sed ipsemet, qui hujusmodi distinctionis primam suspicionem injicit, anonymus noster num. 4, ei viam præcludit num. 3, ubi aperte annum 826 cum Guntheri archiepiscopatu conjungit inquiens: Ipse (Eberhardus) cum uxore & filiis duo celebria religiosorum collegia fundavit & dotavit, unum virorum in Wisschel prope Calkar, aliud nobilium virginum in Novesio anno Domini DCCCXXVI, sub Gunthero Coloniensi episcopo. Sed ponamus tantisper, errasse auctorem hunc, dum Guntheri episcopatum conjunxit cum initiis dictorum collegiorum, qui conjungendus erat cum eorumdem perfectione: aliud occurrit, quominus collegia ista notatis annis inchoata credamus per Eberhardum cum uxore Bertha ac filiis Luthardo & Berengero.

[8] Etenim Bertam illam, non tantum de stirpe Caroli magni ortam esse affirmant passim omnes, [Quæ de Sancti matre] verum etiam Ludovici Bavariæ regis aut ducis filiam expresse nuncupant anonymus noster sæpe citatus, tabula Novesiensis, Teschenmacher in Annalibus, & Theodorus Rhay in libro, quem Animæ illustres Juliæ, Cliviæ &c. inscripsit. At quis fuit, obsecro, Ludovicus ille sub illa tempora seu dux seu rex Bavariæ? Non Ludovicus pius Caroli magni filius, qui anno 806 Aquitaniæ regnum obtinuit, nec ullum in Bavariam jus habuit ante annum 813, quo a patre regni consors factus est, seu potius ante annum 814, quo solus imperare cœpit, & quo eodem, ut videbimus num. XI, Lotharium filium Bavariæ præfecit. Præterea non video, quid impulisset auctores nostros, ut Ludovicum pium titulo regis aut ducis Bavariæ, quo nusquam venit alibi, distinxissent potius, quam imperatoris aut saltem regis Aquitaniæ. Igitur quærendus est Bertæ pater Ludovicus alter.

[9] [& avo] Vetustior eo nomine ex Caroli magni imperatoris stirpe non occurrit quam Ludovicus Ludovici Pii filius, cui merito titulus ducis aut regis Bavariæ adscribi potuit, utpote quem pater, cum anno 817 Lotharium, filium suum natu majorem, imperatorem dixisset, eidem Lothario in Bavaria substituit & regem instituit. Audi Eginhardum in Annalibus Ludovici Pii apud Andream du Chesne tom. 2 Scriptorum Galliæ pag. 261: Conventum Aquisgrani more solito habuit, in quo filium suum primogenitum Lotharium coronavit, & nominis atque imperii sui socium sibi constituit: ceteros reges appellatos, unum (Pippinum) Aquitaniæ, alterum (Ludovicum) Bajoariæ præfecit. Varia exstant instrumenta apud Carolum Meichelbeckium tom. 1 Historiæ Frisingensis part. 2, in quibus idem Ludovicus, imperatoris cognominis filius, Rex in Bajouuaria, Rex Bajouuariorum scribitur: deinde tamen etiam Ludovicus Germanicus dictus est, & Ludovicus I rex Germaniæ.

[10] [tradunt,] Et sane huic filiam fuisse nomine Bertam testantur monumenta vetusta, quæ laudat Joannes ab Eckhart tom. 2 Commentariorum de rebus Franciæ Orientalis pag. 464, 614, 630 & alibi. De eadem Berta facta etiam mentio est apud nos tom. III Septembris in Commentario prævio ad Acta SS. Felicis & Regulæ MM. pag. 767. Annales Weingartenses, vulgati a Mabillonio in nova editione Veterum analectorum pag. 368, Bertæ obitum referunt ad annum 877, in quo desinunt, hisce verbis: DCCCLXXVII. Berta filia regis Hludowici ob. Habemus ergo Bertam Ludovici regis Bavariæ filiam; at, an ea conjugem habuerit Eberhardum, an filios Luthardum & Berengarium, imo an umquam matrimonio juncta fuerit, valde dubium est: quandoquidem, ut probat laudatus Eckhartus, Berta eadem sorori suæ Hildegardæ, anno 857 juxta citatos Weingartenses Annales defunctæ, suffecta sit abbatissa in Tigurino ac Schwarzensi monasteriis. Verumtamen hoc non sufficit, ut absolute credamus, numquam illam fuisse nuptam; cum pluribus exemplis constet, mulieribus præsertim principibus, post mariti obitum vel secessum a seculo, collatas fuisse monasteriorum præfecturas; qualia exempla habemus in ipso catalogo abbatissarum Tigurini monasterii apud Martinum Crusium part. 2 Annalium Suevicorum lib. 2 pag. 45, ubi Hildegardæ obitus differtur in annum 860, Bertæ in 881.

[11] [discutiuntur,] Ponamus ergo tantisper, Bertam hanc, Ludovici Germanici filiam, eam esse, quæ in instrumento Novesiensis annalistæ Nobilis matrona dicitur, de stirpe Caroli Magni regis, ab aliis vero Ludovici Bavariæ regis filia, & ubique Eberhardi comitis Cliviæ uxor adscribitur. Hoc posito, mirum, quantum hic denuo a veræ chronologiæ calculis aberrarint anonymus noster & reliqui omnes, qui instituti Wisselensis & Novesiensis capituli epocham fixerunt annis 825, 826 & 838! Quippe Ludovicus iste rex Bavariæ anno 814 puer erat dumtaxat, uti testatur biographus Ludovici Pii imperatoris apud laudatum de Chesne pag. 296. Eodem, inquit, etiam anno (814, quo post obitum Caroli Magni solus regnare cœpit) duorum * suorum filiorum, Lotharium in Bajoariam, Pipinum in Aquitaniam misit, tertium vero Ludovicum, adhuc puerilibus consistentem in annis secum tenuit. Imo idem Ludovicus rex, quamvis anno 817, ut supra dictum est, a patre missus sit in Bajoariam seu Bavariam, ob ætatis procul dubio teneritatem, non regnavit primum per se ipsum, sed per ministros, sibi a patre designatos. Probat hoc laudatus Eckhartus pag. 145, producto instrumento anni 819, cui tamquam testis subscribitur, Egilolfus pedagogus Hludovici juvenis. Et is scilicet Ludovicus juvenis anno 825 vel 826 habuerit filiam, quæ cum marito Eberhardo ac filiis Luthardo & Berengario jecerit fundamenta duorum collegiorum, vel anno 838 habuerit nepotem Luthardum, qui cum uxore perfecerit dicta collegia, jam tum defunctis parentibus.

[12] Denique, hisce omnibus perpensis, superest, ut credamus, [& serius omnia collocanda censentur.] collegiorum illorum primordia jacta fuisse dumtaxat post annum 850, imo fortasse multo serius: sic enim cum iisdem primordiis conjungere poterimus tempora Guntheri seu Guntharii archiepiscopi, qui anno circiter 873 e vivis abiit, Ludovici secundi imperatoris, qui Caroli magni pronepos fuit, vixitque usque ad annum 875, & Bertæ, si tamen Eberhardi conjux fuerit filia Ludovici I regis Bavariæ, quod certo affirmare non ausim, tum propter dicta num. 10, tum quia, qui asserunt filiam fuisse regis vel ducis Bavariæ, anonymus noster, tabulæ Novesiensis auctor, Teschenmacher & alii, manifestis erroribus & anachronismis laborant; instrumentum vero Ms. Novesiense, omnibus, meo judicio, antiquius & melius, simpliciter eam appellat matronam de stirpe Caroli Magni regis.

[Annotata]

* duos

§ II. Sancti conjux ac liberi; alii etiam hic scriptorum anachronismi.

[Sancti conjux ac liberi,] Concors est scriptorum omnium, qui de S. Luthardi conjuge meminerunt, sententia, fuisse illi similiter nomen Berthæ seu Bertæ, patrem vero Arnulphum imperatorem. Veldenarii verba dedimus num. 2, & anonymi nostri num. 4.Wernherus Teschenmacher, quem secutus est Theodorus Rhay, sic habet in Annalibus part. 2 pag. 190: De Luthardo, sub Lothario, Ludovico II, Carolo Calvo, & Ludovico III imperatoribus, Cliviæ comite decimo, Pighius scribit, quod ob virtutes, vitæ puritatem ac sanctimoniam meruerit affinitate stirpis Caroli Magni & domus Cæsareæ decorari, & Arnulphi imperatoris filiam Bertham in uxorem accipere, ex qua duos filios suscepit Balduinum seu Baldericum successorem, & Ricfridum Tubantiæ comitem. Joannes Cuspinianus libro de Cæsaribus & imperatoribus Romanis hæc notat in Arnulpho: Reperi ejus quoque filiam, sed ex qua uxore ignoro, Bertham, quam Luthardus primus ejus nominis, comes Clevensis, filius Eberhardi, uxorem duxit, duosque filios ex ea peperit, Balduinum II, undecimum comitem Clevensem, & Richfridum, patrem Waldrici episcopi Trajectensis. Cuspiniano adhæsit Wolphangus Hungerus in tabula genealogica Caroli Magni, quam inseruit Annotationibus suis ad Cuspiniani librum, & in qua incipiens a Carolo Magno per Ludovicum pium, Ludovicum I Bavariæ regem, Carolomannum item regem Bavariæ, ac denique Arnulphum imperatorem, descendit ad Bertham, in eaque desinit verbis sequentibus: Bertha filia, nescitur utra ex matre; ipsa Luithardi comitis Clevensis uxor. Binas nominat hic auctor Arnulphi conjuges, Agnetem & Deytham seu Luitgardam, idemque facit Hieronymus Henninges in Theatro genealogico ac præterea inter liberos Arnulphi & Luitgardæ recenset Bertam uxorem Luthardi comitis Clivensis.

[14] [& conjugis majores.] Hæc modo si conferamus cum relatis paragrapho præcedente, relinquitur, ut dicamus, Luthardo, Ludovici Germaniæ seu Bavariæ regis nepoti, conjugem fuisse ejusdem Ludovici proneptem atque sic utriusque a Carolo Magno propaginem statuamus:

Carolus Magnus, imperator.
Ludovicus Pius, imperator.
Ludovicus I Germaniæ seu Bavariæ rex.
Berta uxor Eberhardi	Carolomannus Bavariæ rex.
Luthardus	Arnulphus, imperator.
	Bertha Luthardi uxor.

Apparet hic, fateor, notabile discrimen ætatis Luthardum inter & Bertham conjuges, sed id insolens non est, præsertim ubi suspicari possumus, quod aliquis, qui ante mundi fastum ac nuptias aversatus, soli Deo se mancipare constituerat, non nisi diuturnis parentum, nepotes ac heredes desiderantium, ac populi universi, dominos ex eadem familia exoptantis, precibus fractus, animum adjecerit ad ducendam uxorem; prout Vitæ rhythmicæ auctor, & Joannes Melas poëta, de quibus infra agendum erit, a S. Luthardo factum fuisse, cecinerunt; prior his versiculis:

Jam parentes deserere, immo mundum dimittere,
Seque claustris includere, cogitabat assidue
Miles Christi fortissimus, Luthardus vir sanctissimus,
Claustrorum probatissimam ardens subire regulam
Servire soli Domino corde optabat intimo;
Sed quod gestat in animo, nequit implere, Domino
Impediente talia, ac præparante alia.

Alter vero isto carmine:

Vivere cum thalamis cælebs decreverat Heros,
      Propositum vetuit subditus atque parens;
Præcipitur chari vitam post vota parentis
      Uxoratus agat, Clivia tecta regens.

[15] [Tot hic rursus apud scriptores] Sed miror denuo, quomodo Veldenarius, dum Luthardi uxorem, Arnulphi imperatoris filiam fuisse scripsit, non adverterit errores suos in enarrandis gestis aliis: præsertim ubi Wisselense & Novesiense capitula per Luthardum & Bertam instituta retulit sub annum 838, quandoquidem Arnulphi avus & Bertæ proavus, Ludovicus Germaniæ rex, puer esset dumtaxat anno 814, uti ostendimus num. XI; Arnulphus vero regnum Germaniæ adeptus sit dumtaxat sub annum 887, atque imperator coronatus sub 896. Præterea, dum hæc Arnulphi tempora considero, viam non reperio, ut verisimili ulla ratione exponam, quæ scribunt Hermannus Stangefol lib. 2 Annalium Circuli Westphalici, & Teschenmacherus ac Rhayus aliquoties laudati, abiisse scilicet e vivis S. Luthardum anno 881, post regimen Clivensis comitatus annorum quadraginta quatuor, relictisque ex Bertha, Arnulphi filia, liberis duobus, Balduino seu Baldrico & Ricfrido, qui Balduinus seu Baldricus, uti addit Teschenmacherus sub Carolo Crasso, Arnulpho, & Conrado I imperatoribus Clivensis comes fuit, & cum provinciam Cliviam annis XXXVII administrasset, anno CMXVII exspiravit.

[16] Nam primo, creditu mihi admodum difficile apparet, [occurrunt] Arnulphum, qui anno 887 subrogatus est Carolo Crasso, quia ab hoc tum non modo vires corporis, uti referunt Annales Metenses & Regino, verum etiam animi sensus diffugerant, habuisse anno 881 ex filia nepotem, administrandæ provinciæ Clivensi idoneum. Secundo, æque difficile est perceptu, quomodo Luthardus per annos 44 tenuerit Clivensem comitatum, si mortuus sit anno 881. Nam patrem ejus Eberhardum obiisse anno 835 aiunt quidem Teschenmacherus & Rhayus; Stangefolius autem anno 837: sed non probant; eorumque opinio videtur nobis abunde improbata per ea, quæ paragrapho præcedente protulimus & discussimus tum super ejus conjuge, secundum ipsos Ludovici Bavariæ regis filia, tum super institutione collegiorum Novesiensis & Wisselensis, sub archiepiscopatu Guntharii Coloniensis, & imperio Ludovici II, per Eberhardum facta, ac proin post annum 850.

[17] Adde, quod ipsemet Teschenmacherus opinionem suam evertat & manifeste errores suos chronologicos prodat part. 2 Annalium pag. 188; [difficultates] ubi primo tradit sequentia: Sed ad Balduinum (Eberhardi patrem) redeamus. Is exequiis Caroli Magni, anno DCCCXIV, V Kalend. Febr. in urbe Aquensi celebratis, interfuit, tum etiam Ludovicum Pium, a filiis imperio exutum, & Successione (imo Suessione) ut vult Munsterus, sive Compendii, ut Baronius, sive Aquis, ut Beckius in custodia detrusum, fortiter adjuvit, & pristinæ libertati & honori cæsareo cum multis aliis principibus, inprimis Ludovico Bavaro, & Balduino Flandro restituit, & Noviomagum reduxit; a quo propterea Tubantia, vulgo Twentia donatus. Eadem habet anonymus noster, sed annum Balduini mortualem supprimit, quem Teschenmacherus notat hisce verbis: Obiit post XVI annorum imp. anno Christi DCCCXXII. Dein ad Ludovicum, Balduini filium natu majorem & successorem, procedens, sic ait: Ludovicus autem sub eodem Ludovico Pio imp. comes Cliviæ octavus, cum annis præfuisset quatuor vel quinque … cælebs sine hærede excessit anno Christi DCCCXXVII. Denique paucis interpositis: Eberhardus, inquit, patri Balduino & Ludovico fratri successit, sub Ludovico Pio, & Lothario ejus filio comes Cliviæ nonus. Relatis autem ejusdem gestis, subdit: Rexit comes Eberhardus comitatum Clivium annis novem; obiit anno DCCCXXXV.

[18] Adverte modo, quam belle connectantur, denotati anni cum iis, [& errores chronologici,] quæ de Ludovico Pio retulit annalista primo loco. Etenim juxta unanimem scriptorum veterum ac recentiorum, & ipsius quidem Teschenmacheri part. 1 pag. 93, chronotaxim; Ludovicus in filii Lotharii potestatem venit dumtaxat sub annum 829 vel 830, quo posteriore habita sunt comitia Neomagi utriusque consensu, & imperator pristinæ dignitati restitutus est. At exortis interim novis turbis, secundo captus est a Lothario Ludovicus & in custodia detentus sub annum 833, atque anno 834, auctore præsertim Ludovico Bavariæ rege, ac juvante cum aliis Pippino rege Aquitaniæ, captivitate solutus est & imperium recuperavit. Itaque si hisce interfuit Balduinus Clivensis, Eberhardi pater, uti Teschenmacherus, confundens utramque Ludovici Pii captivitatem, asserit, & canit Petrus a Streithagen sequenti carmine;

Succedens rapto Balduinus in ordine fratri
      Adstitit exequiis, Carole Magne, tuis,
Cumque patrem nati bello insequerentur & armis
      Cæsareo, juvit, motus honore, Pium.

His, inquam, si interfuit Balduinus, non potuit Teschenmacherus, nisi per errores manifestos, comitum Clivensium designare annos emortuales eo, quo fecit, modo, debuitque Balduini obitum differre saltem ad annum usque 835, Ludovici ad 840, Eberhardi ad 849, Luthardi denique usque ad 893.

[19] [ut de tempore nihil determinare possimus.] Ex hactenus discussis sufficienter perspicit studiosus lector, quam sit perturbata Clivensium comitum seculi IX & procul dubio etiam seculi X chronologia, cujus ulteriorem disquisitionem eruditioribus Cliviæ scriptoribus relinquo; si forte apud hos instrumenta lateant, quibus ex intricatissimo labyrintho, in quem citati Teschenmacherus, anonymus noster aliique lectorem suum conjiciunt, ipsi evadant, ac distinctius assignent, quantum temporis Sanctus comitatui præfuerit, quove anno circiter in cælos abierit; nos interim nihil determinare valentes, hunc quam latissime statuimus seculo IX, & ad ea, quæ de ejus cultu comperta sunt, progredimur.

§ III. Memoria in Fastis; cultus; Vita metrica hic danda.

[Memoria in Fastis,] Annuntiant hodie S. Luthardum in Auctariis Usuardini Martyrologii Grevenus his verbis: Luthardi comitis Clivensis & confessoris; istis Molanus: Luthardi comitis Clivensis & confessoris, qui fundavit claustrum Wischelense & Nussiense. Florarium quoque nostrum Ms. sic illum paucis memorat: Luthardi comitis. Ferrarius item in Catalogo generali Sanctorum: Cleviaci in Germania inferiore S. Luthardi comitis: & Castellanus: Cliviæ S. Luthardi comitis. Ceteris fusior est auctor Martyrologii Germanici, cujus annuntiatio Latine hunc sensum habet: Item Sancti Luthardi, Cliviæ comitis e regia stirpe oriundi. Is adhucdum puer, cuilibet recte vivendi norma prælucens, abstinentia, castitate, obedientia, patientia, vigiliis & orationibus ita Deo placere studuit, ut omnes eum, quamvis laïcum, dicerent monachum perfectum. Ecclesiam exstruxit beatissimæ Mariæ Virgini, vitamque illic in omni sanctitate peregit. Monasterium quoque in Wischel ac Novesii instituit.

[21] [& elogia Sancti.] Eodem pene elogio ornat Sanctum nostrum Petrus Cratepolius in libello de Sanctis Germaniæ. Wernerus Rolevinck in Antiqua Saxonia; is apud Leibnitium tom. 3 Scriptorum Brunsvicensium pag. 645 enumerans Sanctos Westphaliæ, Beatus etiam, inquit, Luthardus Clivensis comes suam terram & stirpem nobilitat. Pater Guilielmus Boyss e Societate nostra in litteris, Juliaco ad patrem Bollandum directis XXVIII Novembris anno 1642, ita monet: De S. Luthardo ait Pighius, quod ob virtutes, vitæ puritatem ac sanctimoniam non solum meruerit affinitate stirpis Caroli Magni & domus cæsareæ decorari, & Arnulphi imp. filiam in uxorem accipere; verum etiam post mortem authoritate sedis Apostolicæ Divorum numero adscribi. Certe præcipuum ornamentum tam illustris domus est habere in numero suorum Principem sanctitate fulgentem, velut ignes inter Luna minores. Hæc ille; Pighius scilicet, haud dubie in libro, qui Hercules prodicius inscribitur. Nam Teschenmacherus in Elencho auctorum, quibus usus est, Pighium in Hercule prodicio recenset, & ubi agit de S. Luthardi conjugio, eadem plane verba usurpat. Pighium verisimiliter secutus est idem Teschenmacherus pag. 190, sic scribens: Auctoritate Papæ Divorum numero adscriptus est. Rhayus rem ita exprimit: A morte Albo Sanctorum adscriptus est. Quo Pontifice, vel quo ritu, nusquam reperi.

[22] De Sancti sepultura ac miraculis sic scribit breviter anonymus aliquoties laudatus: [Colitur Wisselæ, ubi sepultus fuit;] Collegium quoque Wisselense, a parentibus nundum perfectum, ipse otius consummavit, in quo cum miraculorum gloria sepultus est cum uxore & liberis. Creditur autem etiam hodie in eadem Wisselensi ecclesia collegiata asservari S. Luthardi caput, uti referunt Teschenmacherus & Rhayus; at quo cultu illic afficiatur, quave solemnitate recolatur ejus annua memoria, non significant. Coli tamen satis constat: sic enim ad nos perscripsit anno 1692 R. P. Joannes Michaël Vanderketten Brigittinorum in Marieblom Calcariæ Prior: Media hora distat a nobis capitulum Wisschellense, ubi colitur & quiescit fundator eorum S. Luthardus comes Cliviæ. Id ipsum docemur ex Antiphonis, Versiculis & oratione, quæ ex lib. Ms. Carthusiæ Coloniensis descripta ad nos transmisit insignis Operis nostri adjutor P. Joannes Gamansius, quæque hic subnecto.

[23]

Surgite, cantemus & corde pio jubilemus;
Luthardo sancto uniri mereamur & Agno. [varia indicia]

Antiph.

Salve sancte Pater, Christi præcelse minister,
Inclyte Lutharde peccatis vincla resolve.
Sanctitate quidem virtutum prævius, idem,
Jure sequendus, iter declarans clare Magister.
Vere Dei Famulus, qui carnis respuit actus
Sanctarum sanctis virtutum splenduit actis.

℞. Nobilibus natalibus ortus fuit Luthardus, sed nobilioribus refulsit moribus, adhuc puerulus Deitatis effectus est cultor sublimis. ℣. Tanto feliciorem se probans & nobiliorem.

℞. Hic dives mundi projecit dulcia mundi;
      Propterea meruit adipisci gaudia cœli.
℣. Parva quidem terrena putat, cælestia captat.

[24]

Antiph.

Phœbo splendidior rutilans mitissime Rector, [antiqui]
Ante pium Christum, mundum qui condidit istum,
Dans constanter opem languentibus atque salutem.
O venerande comes conserva te venerantes.
Cœlica Christe tuis qui præstas præmia Sanctis,
Protege Luthardi venerantes festa beati.

℞. O imitabilem Virum, & verum Christi Famulum, qui pro Christo opes respuit, quas copiosas habuit. ℣. Patrocinio ergo hujus nos juvari posse credimus.

℞. Hic prudens … obtulit Ecclesiæ qui se Deo primitus, postea sua contradidit. ℣. Corpus mactans jejuniis, conferens opes ecclesiis.

℞. Ora pro tuis famulis semper tibi devotis electe Christi Confessor, qui es regni possessor. ℣. Transfer tuam familiam ad eamdem gloriam.

Antiph.

Insignis Consul, quamvis jam corpore exul,
Hanc miserando tamen devotam respice plebem.
Sanctus Luthardus, regali stemmate natus,
Christo servivit, cujus præcepta subivit,
Pectore devoto prudenter cordeque toto.
℞. Cultor justitiæ, pietatis verus Amator
      Egregius Miles Domini super astra levatur.
℣. Cujus vita bona meliori fine beatur.

Collecta.

Deus, qui hodiernam diem sacratissimam nobis beati Luthardi confessoris tui solemnitate tribuisti, adesto propitius Ecclesiæ tuæ precibus, ut, cujus gloriatur meritis, muniatur suffragiis. Per Dominum.

[25] [& solemnis cultus,] Hinc sane conjectare fas est, & antiquum esse Sancti cultum, & valde solemnem. Porro, quo loco habeant Luthardum suum Clivenses, abunde expressit Petrus a Streithagen in carmine num. 1 recitato, cui addo aliud, compositum, teste Teschenmachero, per Petrum Verhagium in collegio Clivipolitano canonicorum scholarcha.

Ælia gens, atque Ursinii, Carolique propago
      Te reddunt celebrem, dive Lutharde comes,
Ast pietas, tecum primis quæ crevit ab annis,
      Te magis illustrem fecit in arce poli.
Ergo regali, quam fers a stemmate laudem,
      Virtute hanc multo fœnore reddis ei.
Sceptrigera de gente tuum cum fratre Luthardo
      Stemma, Berengari sancta propago, trahis.
Clivia te genuit, nutrivit musa, polivit
      Callidice, amplexa est pontificem Austrasia.
Bina hac prole Eberharde comes ter tertie fulges,
      Quos jure indigetes patria nostra colit.

[26] [atque hæc inter] Præterea biographus, num. 30 laudandus, ita de S. Luthardo loquitur, uti solent alii de peculiari gentis cujusdam patrono: certe Joannes Melas, poëta Clivensis, haud obscure indicat, ejusdem patrocinio devotam esse Wisselensem ecclesiam. Integrum poëma, utpote quod simul Sancti gesta pleraque complectitur, huc transfero ex Annalibus Teschenmacheri pag. 190 & seq.

Forte cupis, templo quis præsit, noscere lector,
      Huc oculos flectas, ac lege, certus eris.
Maxima Luthardus, Clivensis gloria plebis,
      Hac nobis colitur Præses in æde sacra.
Qui comes illustris decimus fuit ordine quondam,
      A Domino fide credita sceptra gerens.
Nobilis electo qui vere stemmate natus,
      Nobilior multo sed pietate fuit.
Magnanimo * præstans Eberhardus inclytus heros
      Subjectis genuit Pignora tanta suis.
Clivia gens primis hunc mirabatur ab annis
      Gaudebat merito plurimum uterque parens.

[27]

Quem mare, quem tellus, quem vastus suspicit æther, [Poëma]
      Assuescit teneris lætus amare Deum.
Pigritiem fugit, quæ certe est Lerna malorum,
      Incubuit sacris nocte dieque libris.
O quantum ad veros juvenis contendit honores,
      Subjiciens Domini sedula colla jugo!
Sanctus, morigerus patribus, monitisque parentum,
      Optima præposuit, pessima quæque cavens.
Turgidulum sprevit fastum, cælestia quærens,
      Blanditias sprevit, gaudia vana simul.
Turpibus abstinuit; non cor malesuada libido,
      Non crimen potuit nec penetrare dolus.
Affligens teneros vigilando corporis artus,
      Mollitiem fugit, lautitiasque simul.
Pectore Luthardus suspiria duxit ab imo,
      Pro se proque suis Numina sæpe rogans.
Despexit nimium ventosæ murmura famæ,
      Supremo studuit rite placere Deo.
Jugiter immotæ fuit hic virtutis amator;
      Tempsit opes, miseris munera larga dedit.
Subjectos placida conservans pace quietos,
      Æterni coluit jura sacrata Dei.

[28]

Æquoreas citius numerare * veris arenas, [gesta ejus pleraque]
      Omnia quam tanti dixero gesta Viri.
Ædificant alii speciosas fortiter arces,
      ut reddant populo nomina clara suo:
Hic meliora sequens, venerandas construit ædes;
      Inscriptum cælis nomen habere studet.
Acceptam terram sacros convertit in usus,
      Binaque construxit cum patre templa suo.
Hymnisonas voluit laudes hic dicere Christo,
      Sancta conspicuos relligione viros.
In templo, quod habent Nussenses, carmine jussit,
      Nobilis ut Triadi sanguine virgo canat.
Vivere cum thalamis cælebs decreverat Heros,
      Propositum vetuit subditus atque parens.
Præcipitur, chari vitam post vota parentis,
      Uxoratus agat, Clivia tecta regens.
Cæsaris Arnulphi meruit sibi ducere gnatam
      Conjugio tanta nobilitate Comes.
Talia præstiterant pietas & maxima gesta,
      Militiæ virtus, fama, decusque Viri.

[29]

Relliquit patriæ binos ex conjuge natos [complectens.]
      Multis conspicuos relligione pari.
Zephlicense comes Balduinus nomine templum
      Christo, Luthardi digna propago, struit.
Idem succedit Patri jam morte soluto:
      Richfridus frater Twentica tecta regit.
A Christo tandem Luthardus morte vocatus
      Exuvias posuit corporis, astra petens.
Cælitibus junctus vivit cum Principe Christo,
      Sedibus æthereis nil nisi læta videt.
Quam felix moritur, Domino qui rite ministrat!
      Quanta parata sibi gaudia Justus habet!
Ædibus his igitur Luthardus præsidet heros,
      Qui modo flammigeri regnat in arce poli.
Hinc propone tibi, lector studiose, Patronum,
      Ut referas comitem moribus atque fide:
Post obitum celsam sic ingredieris in aulam,
      Cælica perpetuo gaudia lætus agens.

[30] Hactenus poeta laudatus, qui propter hoc Opus inter scriptores Belgas locum obtinuit apud Valerium Andream verbis sequentibus: [Vita rhythmica hic danda.] Joannes Melas Clivensis descripsit versibus Vitam Luthardi, decimi Cliviæ comitis, inter Sanctos relati; at qua ætate floruerit, non reperi uspiam. Ceterum poëma istud, uti patet, obnoxium non est iis difficultatibus genealogicis & chronologicis, in quas se conjecere ii pene omnes, qui stylo soluto Sancti gesta pertractarunt, & ea propter nulla ipsi annotata subjicimus; sicubi tamen elucidatione videbitur indigere, hauriri hæc poterit vel ex antedictis in Commentario, vel ex annotatis, subjiciendis Vitæ rhythmicæ, quam dabimus ex Legenda, typis Lovaniensibus edita anno 1485, quamque contulimus cum tribus apographis Mss., quorum primum desumptum est ex Ms. bibliothecæ Carthusiæ Confluentinæ, &, post collationem cum Ms. Carthusiæ Coloniensis, nobis submissum a patre Joanne Gamans anno 1638; alterum ex Ms. Bodecensis monasterii per ejusdem R. P. Priorem Ranutium Poppenschutz nobiscum communicatum anno 1680; tertium subministravit idem Gamansius anno 1641, sed absque indicio bibliothecæ, ex qua depromptum fuit. Opus est ignoti auctoris & ætatis; de pretio ejus judicabit ipse lector.

[Annotata]

* lege Magno animo

* l. numerarem vel numeravero

VITA RHYTHMICA
auctore anonymo,
Ex Legenda Lovaniensi, edita anno 1485 & collata cum Mss. apographis, Confluentino, Coloniensi, & Bodecensi.

Luthardus comes conf., in Clivia, ducatu inferioris Germaniæ (S.)

BHL Number: 4951

A. anonymo.

Luthardus comes inclytus, [Sancti genus, mores]
Regali stirpe editus,
Quanto carnis prosapia,
Et seculi potentia
Apud potentes micuit,
Tanto ardenter studuit
Ante Dei præsentiam
Habere conscientiam
Mundam atque purissimam.
Divina dante gratia,
In parva pueritia
Tanta plenus peritia
Refulsit & prudentia,
Ut jam ipsis parentibus,
Et cum illis versantibus
Quædam vivendi formula
Videretur & normula.
Nam suis genitoribus,
De se multum lætantibus,
Tantam obedientiam
Exhibebat & gratiam,
Ut, qui eum agnoscerent,
Huic admirando dicerent;
O felix patris meritum,
Qui talem habet Filium,
A quo vere consilium
Jam sperat & auxilium!

[2]

O Everarde ditissime *, [ac parentes.]
Et per cuncta dignissime
Tam veneranda Sobole,
Atque tam dulci pignore,
Semper Christo veraciter
Servisti non fallaciter.
O Bertæ læta viscera
Quæ genuerunt talia
Tamque sacrata pignora!
Beata quoque ubera,
Quæ Puer iste suxerat,
Qui in ætate tenera
Tanta refulget gratia
Et morum excellentia.
O Berengere Tholetane a
Præsul dignissime
De tali fratre
Gaude plenissime. [Post pucritiam]

[3]

Quis Puer iste fuerit,
Si ad ætatem pervenerit?
Hic antiquorum militum,
Atque priscorum comitum
Jus vere servaverit,
Et forsan renovaverit.
En ab ipsis cunabulis
Puer clarus & nobilis
Cunctis valde amabilis,
Et per cuncta probabilis,
Vigore abstinentiæ,
Et flore pudicitiæ,
Forma obedientiæ,
Exemplo abstinentiæ
Cœpit placere Domino,
Regi regum altissimo:
A quo jam cursus bravium
Vitæque tenet præmium.
Post annos pueritiæ
Luthardus adolescentiæ
Artus decentes induit,
Qua in ætate studuit
Sub habitu militiæ
Sic Christo suo vivere,
Ut quamvis esset laïcus,
Tamen perfectus monachus
Diceretur ab omnibus.
Nam juxta Verbum Domini,
Quæ sua erant, Cæsari
Reddebat, nec non Domino,
Quæ sua procul dubio.

[4]

Corpus suum vigiliis
[& adolescentiam piissime] Affligens & jejuniis,
Pernoctabat assiduis
In sanctis orationibus;
Sæpe flectendo genua,
Frequentando suspiria,
Fletu rigando lumina,
Palmis tundendo pectora.
Seque suaque opera
Cum fide devotissima
Sic commendabat Domino,
Dicens corde purissimo:
Cunctorum Christe Conditor,
Factorum juste Redditor,
Me Servum tuum visita,
Visitando vivifica.
De summo cæli solio,
Tuo fovens auxilio,
Me Jesu clemens respice,
Meaque vota suscipe,
Qui sursum Patri consides,
A quo nec umquam dissides.
Dignare Rex piissime,
Sanctorumque Sanctissime
Virtute tuæ dexteræ
Me talem tibi reddere,
Ut tibi acceptabilis
Vivam atque placabilis.

[5]

Istis & his similibus
[transactam] Factis atque sermonibus
Se confessor sanctissimus,
Luthardus miles strenuus,
Commendabat attentius
Summo Deo cum fletibus
Tam diebus quam noctibus;
Noctu tamen frequentius.
Hunc sæpe mater inclyta
Admonebat, ne talia
Tam dura & tam aspera
Præsumeret in tenera
Ætate atque parvula.
Admonebat & inclytus
Hic eum pater sæpius,
Christi repletus flamine
Luthardus dulci famine
Rogabat & oramine
Patrem cum matre nobili,
Ne sibi tamquam juveni
Hæc improperando dicerent,
Pie ac juste viverent.
Vincebatur a Filio
Prudens pater, & merito
Obediebat Puero,
Quem gestarat in utero,
Felix mater & nobilis
Christoque acceptabilis.

[6]

[a vita monastica, ad quam anhelat, prohibetur,] Jam parentes deserere,
Immo mundum dimittere,
Seque claustris includere
Cogitabat assidue
Miles Christi fortissimus,
Luthardus vir sanctissimus,
Claustrorum probatissimam
Ardens subire regulam
Corde optabat intimo,
Sed quod gestat in animo,
Nequit implere, Domino
Impediente talia,
Ac præparante alia.
Convocatur a Cæsare,
Sub cujus fulsit tempore,
Pippino b dicto nomine,
A quo ullo molimine
Nusquam quivit discedere,
Quin præceptis regalibus
Consentiret & precibus.
Vix Vir hic jussu Cæsaris
Nomen suscepit consulis c
Insulam dedit ei Wischelam,
In qua ædificavit ecclesiam d,
In honorem sancti Salvatoris,
Nec non Dei Genitricis.

[7]

[auctusque honoribus totum sese] Sublimatus insignibus
Luthardus consularibus
Nobiliter ad atria
Festinus redit patria,
Et quanto nunc liberius
Vivendi Deo uberius
Facultas est, quam primitus,
Tanto magis discretioribus
Vigiliis & orationibus,
Luthardus comes inclytus
Corpus frangit assiduis.
Nunc lubet cuncta vendere,
Conservata dispendere,
Congregata dispergere,
Pauperibus tribuere.

[8]

[piis operibus impendit.] Refocillantur pauperes,
Claudi, surdi & debiles;
Restaurantur ecclesiæ,
Luthardi pio opere.
Tanto Patrono populus,
Clerus nec non exercitus,
Lætantur inde nobiles,
Congaudent & ignobiles.
Omnes ejus consilio
Sustentantur & auxilio e.
O venerandum Comitem!
O admirandum Militem!
O Patronum sanctissimum!
O Patrem devotissimum,
Quem litteris non instruit,
Hunc flamen sanctum imbuit f.

ANNOTATA.

a Sic habent apographa nostra, præter unum Bodecense, in quo legitur: Tholomitane. Sed ubique mendose: nusquam enim in catalogis Toletanorum præsulum occurrit Berengarius iste. Merito etiam dubitari potest, an tota hæc periodus reliquis adjecta non fuerit ab interpolatore; certe multum discrepat a qualicumque primi auctoris metro. Berengarius ab aliis passim, ut vidimus in Commentario, Tullensis episcopus creditus est: sed neque hujus episcopatus catalogis insertus fuit olim. Claudius Robertus in Gallia Christiana pag. 495, narrata morte Arnaldi episcopi sub annum 894, sic Berengarii meminit extra ordinem: Circa hæc tempora nominatur Berengarius episcopus Tullensis apud nonnullos, ex gente Cliviensi. Calmetus vero, qui eum prætermiserat in serie episcoporum Tullensium, præfixa tom. 1 Historiæ Lotharingicæ primæ editionis, locum ei concessit in editione secunda propter auctoritatem instrumenti Novesiensis, recitati in Commentario nostro num. 5.

b Vel erratum hic est in nomine, vel dicendum, quod designetur Pippinus, Pippini regis Aquitaniæ sub annum 838 defuncti, filius, qui, invito Ludovico Pio regem se dixit, & post varias fortunæ vices, sub annum 864 ab Aquitanis captus, ad Carolum Calvum adductus, &, dum communi procerum sententia tamquam patriæ nominisque Christiani proditor damnatus esset ad mortem,arcta custodia inclusus est. Alium equidem Pippinum non invenio post medium seculum IX, qui hic designari queat: quapropter primum mihi multo verisimilius est; putoque, substituendum nomen imperatoris cujusdam istorum temporum, præsertim cum dicatur Sanctus convocatus fuisse a Cæsare.

c Consul & Consulatus apud mediæ & infimæ Latinitatis scriptores usurpantur pro comite & comitatu, ut variis exemplis ostendit Cangius in Glossario. Hinc sensus esse videtur, quod Sanctus, postquam aliquo tempore in aula versatus esset, mortuo patre, comitis titulum assumere jussus sit, & ad gubernandos subditos ex aula Cæsaris discedere ei licuerit.

d In Comment. prævio § 1 disserui de fundato vel certe perfecto per Sanctum nostrum Wisselensi collegio; uti & de Novesiensi, cujus hic non meminit biographus, sed forte complexus id est verbis generalioribus, dicens inferius num. 8 Restaurantur ecclesiæ Luthardi pio opere; an similiter illustre virginum Essendiense collegium, & alterum virorum in Salenstadt? Certe & hæc a Sancto nostro erecta fuisse, asserunt anonymus Chronicorum collector, laudatus num. 3 & 4 Commentarii nostri, Teschenmacher part. 2 Annalium pag. 190, & Rhayus de Animabus illustribus Juliæ, Cliviæ &c. ad diem 15 Septembris: Is (Luthardus, inquit anonymus) una cum Alfrido Hildesemensi episcopo nepote, binas religiosorum congregationes plantavit, unam virorum in Salenstadt, alteram nobilium virginum in Essendia. Verumtamen nudum illorum auctorum assertum, non sufficit mihi, ut ipsis assentiar, maxime quia apud alios dictorum collegiorum exstructionem uni Altfrido constanter attributam reperio. Acta sancti hujus Antistitis apud nos illustrata sunt tom. III Augusti a pag. 210, & eadem occasione collegiorum Essendiensis ac Salenstadensis mentio facta, at nullumproductum instrumentum, unde elicias, Altfrido in iis fundandis socium fuisse Luthardum comitem. Comparet quidem in Diplomate Assendiensis seu Essendiensis fundationis, ibidem dato, Luithardus, sed tamquam testis dumtaxat; neque is noster fuit, sed, uti expresse additur, Luthardus episcopus Paderbornensis.

e Confluentinum Ms. sic habet: Collætantur, imo nobiles gaudent & ignobiles. Porro sunt & aliæ levis momenti in apographis vocum diversitates, quas operæ pretium non fuit observare.

f Hic desinunt Mss. a Gamansio accepta, atque editio Lovaniensis: sequentia leguntur in solo Bodecensi apographo.

* al. dilectissime

DE S. PHILOTHEO PRESBYTERO
IN VICO MYRMICE MINORIS ASIÆ.

Sec. X aut citius.

SYLLOGE.
Ex Menologiis aliisque Fastis maxime Græcorum.

Philotheus presbyter, in vico Myrmice Minoris Asiæ (S.)

AUCTORE J. S.

Omnes fere Græcorum Fasti, cum editi tum inediti & apud nos manuscripti, [Sanctus hic in Fastis Græcorum memoratus,] magno consensu hodie annuntiant S. Philotheum presbyterum, ac insignibus miraculis clarum. Græcos secutus est Ferrarius in Catalogo generali, & novissime Castellanus in Martyrologio universali. Attamen Eminentissimus Baronius Philotheum Martyrologio Romano non inseruit, licet multos alios ex Menologio Græcorum, quod Sirletus Latinum fecit, passim adoptare consueverit. Prudens ratio, quantum conjicio, deterruit Baronium, ne Philotheum Latinis Fastis adderet, quia de ætate ipsius non constat ex dicto Menologio neque ex Menæis, ita ut non potuerit satis esse certus, utrum Philotheus vixerit ante schisma Græcorum, an tempore illius schismatis. Idem timor me deterreret, nisi Philotheus haberetur in Menologio, quod seculo X jussu Basilii imperatoris collectum est. Nam ante illud tempus Græci non fuerant schismatici, nisi subinde paucis annis, maxime sub Photio, schismatis auctore passim dicto. Attamen successores Photii seculo IX & X non fuerunt schismatici, ut alibi ostensum est; sed medio fere seculo XI Michaël Cerularius Photii schisma instauravit. Itaque cum nullos in illo Menologio hactenus repererim schismaticos; Philotheum, a miraculis thaumaturgum cognominatum, nequaquam prætermittendum censeo: neque enim miracula, tanto consensu asserta, sine ulla ratione pro figmentis habenda censeo.

[2] [natus est in provincia Minoris Asiæ,] Menologium Basilianum ad XV Septembris ita habet: Eodem die commemoratio sancti patris nostri Philothei thaumaturgi. Sequitur elogium: sed hoc mendose redditum est Latinum, dum interpres, non intelligens, quid medio ævo Græci per vocem θέμα designarent, nomen proprium regionis pro nomine proprio viri sumpsit. Quapropter ipsa verba Græca, quibus Sancti patria indicatur, huc transfero: Φιλόθεος ὁ θαυματουργὸς ὑπῆρχε μὲν ἀπὸ τοῦ θέματος Ὀψικίου. Quæ ad Verbum sic exprimo: Philotheus thaumaturgus erat ex themate Obsequii. Per thema autem designatur regio ampla, aliquot complectens provincias, quibus unus præerat. Nam seculo decimo, quo Menologium fuit conscriptum, imperium Orientale divisum erat in themata, ut docet Constantinus imperator Porphyrogenitus, qui duos libros de Thematis conscripsit, editos ab Anselmo Banduro in Imperio Orientali tom. 1. Inter themata septemdecim, quæ lib. 1 recenset, quartum vocatur Ὀψίκιον Obsequium, cui comes præerat. Illud vero thema, quod præfecturam aut provinciam nomine magis Latino dicere possumus, erat in ea parte Asiæ Minoris, quæ Constantinopoli maxime est vicina. Nam pag. 9 in Obsequii themate populos enumerat his verbis: Gentes vero ac populi, qui Obsequium constituunt, sunt hi; Bithyni, Mysii, Phryges, Dardani, qui & Troiani dicuntur. Deinde & urbes præcipuas enumerat, primamque ponit Nicæam, quæ est metropolis.

[3] Ex hisce igitur habemus, Philotheum fuisse natum in Minore Asia, [& in vico Myrmice:] & quidem in una ex quatuor ejus provinciis maxime Occidentalibus, quæ juxta Bosphorum, Propontidem & Hellespontum extenduntur, id est, aut in Bithynia, aut in Mysia, aut in Phrygia minore, aut in Troade. In Menologio Sirleti dicitur fuisse ex regione Myrmica; sed vertendum fuit, opinor, ex vico, aut ex oppido Myrmica. Certe in Synaxario Ms., quod Majores nostri Sirmondianum vocarunt, ita habetur: ὅς ὥρμητο θέματος μέν Ὀψικίου, κώμης δὲ καλουμένης Μυρμικος· qui ortus fuit ex themate quidem Obsequii, vico vero dicto Myrmice. Consentiunt Menæa impressa, in quibus de natali loco S. Philothei sic habetur: Οὗτος ὑπῆρχέν ἀπὸ χορίου Μύρμηκος καλουμένου, θέματος Ὀψικίου. Hic erat ex loco Myrmice dicto, thematis Obsequii. Itaque Myrmica, aut magis verisimiliter Myrmix, ut vocatur apud Maximum Cytheræum, non erat regio; sed vicus aut oppidum in parte Occidentali Asiæ Minoris, ubi natus erat S. Philotheus, & ubi videtur etiam esse defunctus.

[4] Hisce de loco natali observatis, elogium ex Menologio Basiliano totum subjicio ex editione ultima Urbini facta, [elogium de virtutibus ipsius & miraculis:] correcto tamen interpretis errore, quo sectator Opsicii male dicitur, substitutaque secundum Græca natali provincia. Philotheus thaumaturgus, natus in themate sive provincia Obsequii, presbyter fuit, magnusque Dei ab adolescentia cultor: quippe qui jejuniis, [vigiliis,] & orationibus assidue vacaret; divitias suas pauperibus distribueret; & luctu fletuque dies suos traduceret, secum reputando gravissimas in altero seculo peccatorum pœnas, gehennam ignis atque pervigilem vermem. Cum igitur multos confirmaret, suaque doctrina juvaret; atque inculpate Liturgiam * Deo offerret, accepit donum miraculorum, ut scilicet dæmones ejiceret, infirmos curaret, leprosos mundaret, pluvias in maxima siccitate adduceret: Deus enim voluntatem timentium se facit, precesque eorum exaudit. Hæc admiranda opera perpetrans, & accedentium ad se postulatis annuens, in pace decessit. Et ex pretiosis illius ossibus, in sepulcro conditis, manat mirum in modum salutare oleum in hunc usque diem. Hisce plane conformia de virtutibus & miraculis Sancti leguntur in Menologio Sirletiano, omissis tamen iis, quæ de oleo ex sepulcro Sancti scaturiente hic asseruntur. At illa similiter leguntur in jam laudato Synaxario Ms., & in Menæis impressis.

[5] [fuit maritatus, deinde presbyter, & miraculis clarus:] In hisce porro monumentis alia quædam adjiciuntur, in utroque Menologio prætermissa. Primo enim mater ipsius dicitur vocata fuisse Theophila, de qua non adduntur plura. Secundo Philotheus ipse dicitur nuptias contraxisse, ac prolem genuisse, ac deinde promotus ad presbyteratum. Adduntur & prodigia aliqua, quæ ex Synaxario huc transfero. Ὅθεν καὶ θαυμάτων μεγίστων, ἠξιώθη, διὰ μόνης προσευχῆς ἐξ ἀπόρων ταμιείων τοῖς πένησι ἅρτον παράσχων· ἀλλὰ καὶ ποτάμιον ὕδωρ εἰς οἶνον μετέβαλε, καὶ λίθον μέγιστον λόγῳ μόνῳ μέτετέτηκεν. Καὶ μετὰ ἐνιαυτὸν τῆς κοιμήσεως αὐτοῦ μετατιθεμένου ἐν ἑτέρῳ τοπῳ, τὰς χεῖρας ὡσεὶ ζῶν ἐκτείνας, καὶ τῶν ὤμων δραξάμενος τῶν δύο ἱερέων, τῶν βουλομένων αὖτον μεταθῆναι, ἀνέστη· καὶ τρεῖς βάσεις βηματὶσας, κατετέθη εν ᾦ τόπῳ κεῖται. Unde & maximorum miraculorum consecutus est gratiam, per solam orationem ex vacuis cellis pauperibus panem præbens: sed & aquam fluviatilem in vinum convertit, ac lapidem maximum solo verbo transposuit: uno anno post mortem, quando transponebatur in alium locum, manus viventis instar extendens, & apprehendens humeros duorum sacerdotum, qui ipsum volebant transferre, surrexit, ac tres mensus passus, in loco, ubi nunc jacet, est depositus. Hactenus tam Synaxarium quam Menæa, in quibus unius tantum vocis, in Menæis omissæ, est differentia. Similia etiam habet Maximus Cytheræus, Menæa passim secutus. Attamen posteriora hæc minus certa, minusque probabilia sunt, tum quia non leguntur in Menologio Basiliano, ceteris antiquiore, tum quia redolent fabulas Græcis familiares.

[6] [Opusculum Philothei de mandatis Domini,] Porro dubitari merito potest, an Philotheus noster non veniat numerandus inter scriptores ecclesiasticos. Certe dicitur in Menologio multos sua doctrina adjuvisse, nec tamen officium prædicandi habuisse videtur, ita ut in ipsius elogio nihil sit, quominus credere possimus, ascetica aliqua ab ipso conscripta, si hoc aliunde fiat verisimile. Petrus Possinus Societatis nostræ anno 1683 Tolosæ edidit varia opuscula scriptorum Græcorum, collectionemque illam vocavit Thesaurum asceticum. Opusculum XV hunc habet titulum: Sancti Philothei de mandatis Domini nostri Jesu Christi sermo. Aliqui scriptores neoterici laudatum Opusculum attribuerunt Philotheo patriarchæ Constantinopolitano, qui floruit circa medium seculi XIV, ut hodie dictum est in Prætermissis, ubi de Philotheo illo egi, quia a Moschis in Fastis recentioribus commemoratur.

[7] [quod Philotheo Constantinopolitano abjudicatum,] Verum Possinus in Prolegomenis illorum opinioni non acquiescit, illamque refutat his rationibus. Primo Philotheus in titulo Opusculi vocatur Sanctus: quod non congruit Philotheo Constantinopolitano. Secundo Philotheus in titulo nec patriarcha vocatur nec episcopus, licet primum fuerit episcopus Heracleensis, deinde patriarcha Constantinopolitanus. Tertio ab ætate codicis sui sic ratiocinatur: Quoniam scriptor sæculi XIV non potest credi autor Operis in codice descripti, cujus manus & charta ætatem præferunt annorum, ut supra dixi, quingentorum; præsertim cum ibi post illud alia ponantur ætatis manifeste senioris. Scripserit ergo hunc Sermonem multo antiquior quidam & sanctior e plurimis omni ævo insignitis Philothei vocabulo monachis. Frustra sane disserimus, si hæc argumenta non sufficiant, ad laudatum Opusculum Philotheo Constantinopolitano abjudicandum.

[8] Attamen Joannes Albertus Fabricius in Bibliotheca Græca lib. 5 tom. 10 pag. 471 illud ipsum Opusculum attribuit Philotheo Constantinopolitano, [eique non recte vindicatum ab aliis,] aitque eidem præter rem abjudicatum fuisse a Possino. At nullum affert verbum, ut ad argumenta Possini respondeat, neque ullo argumento pro Philotheo suo Constantinopolitano utitur. Video tamen Fabricium fuisse secutum opinionem Petri Lambecii, qui lib. 5 Commentariorum de Bibliotheca Cæsarea, memorans pag. 99 aliud Opusculum, quod Sancti patris nostri Philothei dicitur, & fragmenta sunt sermonum quorumdam asceticorum; observat de Philotheo, eumdem in alio codice, recensito, lib. 4, vocari monachum Sinaïtam. Tum subdit: Idem videtur esse atque Philotheus ille, qui fere a pueritia vitæ monasticæ addictus, eruditione & sanctimonia vitæ adeo inclaruit, ut primum quidem præpositus seu abbas monasterii in monte Atho, deinde autem episcopus Heracleæ in Thracia, ac tandem patriarcha Constantinopolitanus electus sit Hæc omnia magis asseveranter adoptavit Fabricius, qui pag. 469 ait: Philotheus, monachus primo Sinaïta, deinde præpositus monachorum in monte Atho, denique ex Heracleæ episcopo patriarcha. Verum parum consideravit & Lambecius & Fabricius, quam improbabili conjectura monachum ex Arabia accersant seculo XIV, ut præpositum monachorum faciant in Macedonia, quod ex sola conjectura asseritur: nam Cantacuzenus, quem assignat Lambecius, testatur quidem lib. 4 cap. 16, Philotheum Constantinopolitanum fuisse præpositum in monte Atho, sed de monachatu ipsius in monte Sinaï altum silet. Quare dubitare nequeo, quin duorum saltem Philotheorum Opuscula, uni adscripserit Fabricius, Lambecii improbabilem conjecturam secutus.

[9] [huic etiam Philotheo non videtur tribuendum.] Verumtamen cum neque S. Philotheus ille, de quo agimus, monachus fuisse videatur montis Sinaï; Opusculum vero a Possino editum apud Lambecium lib. 5 pag. 69 attribuatur Philotheo monacho Sinaïtæ, una cum alio ibidem memorato, non ausim S. Philotheo nostro. dicta Opuscula adscribere. Favet quidem ipsi titulus Sancti in codice Possini inventus; sed idem titulus facile congruere potest alteri Philotheo monacho Sinaïtæ, licet hunc in Fastis Græcis non magis inveniam, quam Philotheum Constantinopolitanum. Ceterum quo seculo floruerit Philotheus thaumaturgus nullibi invenio. Hoc certum est ex Menologio Basiliano, ipsum aut seculo X vixisse aut citius, cum istud Menologium seculo X fuerit collectum.

[Annotata]

* Missæ sacrificium

DE B. ORANNA AUT ORANDA VIRGINE, ET SOCIA ANONYMA,
IN ESCH PROPE OPPIDUM BERES IN LOTHARINGIA.

Sec. XIV aut citius.

SYLLOGE.
De loco, ubi Beata colitur; deque cultu ac lustratione corporis: gesta fere ignota.

Oranna vel Oranda virgo, in Esch prope oppidum Beres in Lotharingia (B.)
Socia anonyma, in Esch prope oppidum Beres in Lotharingia

AUCTORE J. S.

Beatam Oranam, alias Orannam, aut Orandam quoque dictam, in nullo prorsus inveni Martyrologio, [Beres oppidum prope Saram-Ludovici in Lotharingia,] licet cultu satis celebri honorata fuerit ab aliquot saltem seculis. Locus, ubi Beata colitur, æque fere ignotus est in tabulis geographicis, aut certe non recte expressus in iis, quas consului. Primam de Beata notitiam Majoribus nostris submisit P. Alexander Wiltheim Societatis Jesu, plurimis officiis de Actis Sanctorum optime meritus. Hic in epistola anno 1666 ad Papebrochium data ita scribit: Berris est oppidum Lotharingiæ Germanicæ haud longe Wadagotia monasterio Præmonstratensis Ordinis ad Saravum. Id oppidum habet templum parochiale pro veteri modo extra muros ad breve spatium distans. Jacet in eo templo corpus sanctæ Orannæ vel Urannæ virginis. In notitiis Wadegotia submissis oppidum scribitur Beres. Non dubito, quin idem sit, quod in tabulis aliquot Lotharingiæ notatur Belrus, Beaurains & Blerus. Nam hæc nomina exprimuntur ad idem oppidum designandum illo plane loco, in quo Beres oppidum est situm secundum notitias, nobis ex iis locis missas, videlicet haud longe a Wadegotia abbatia. Hæc autem sita est ad Saræ, aut Saravi, fluvii ripas, una a Sara-Ludovici arce hora, ut de Wadegotia scribit Hugo in Annalibus Ordinis Præmonscratensis tom. 2 Col.Itaque Beres non longe distat a munito oppido Sara-Ludovici, vulgo SarLouis dicto, quod conditum est jussu Ludovici XIV Francorum regis post scriptas a Wilthemio notitias de oppido Beres.

[2] De ecclesiæ situ in aliaepistola sic habetur: Sanctæ Orandæ virginis templum, aut potius sacellum, distat ab oppido Beres tribus quadrantibus horæ, loco aliquantulum depressiori & amœno satis, [ac vicina illi oppido ecclesia B. Orannæ in Esch,] sed nunc bellorum injuriis inculto & penitus deserto. Erat olim ejusdem oppidi parochia, sed ob infestas militum excursiones ac latronum frequentes insidias parochialis esse desiit, & in ipso oppidi templo divina officia peraguntur, modoque Sacramenta omnia administrantur. Dominus Philippus Budeghenius, Wadegotiensis abbatiæ religiosus, & loci pastor, in litteris anno 1666 præmissis consentit, aitque: Monasterium nostrum Wadegotiense jam pene quingentis annis habet jus patronatus istius ecclesiæ, ubi dictæ Sanctæ corpus quiescit & veneratur. Est autem ecclesia parochialis in Beres municipio, & vocatus locus Esch aut Exweiler. Dictum jus patronatus donatum est nostræ ecclesiæ a serenissimo duce Lotharingiæ Matthæo. Laudatus mox Hugo, enumerans pag. 1008 pastoratus a Wadegotia dependentes, de illa scribit sequentia: Berus seu Eschweiller ex donatione Marsilii ministerialis de Liestroff anno MCCXX provenit. Verum nec ad nos, nec ad Beatam pertinet, inquirere, a quo jus patronatus fuerit donatum.

[3] Interim Budeghenius explicat, cur parochi habitatio ad oppidum fuerit translata, [olim ipsius oppidi parœcia:] ita scribens: Olim habitabat juxta dictam ecclesiam parochus, & habebat ibi residentiam suam. Factum est autem propter motus bellorum & hostiles incursiones, ut caperentur etiam homines volentes adire templum; imo in ipso templo sub Officio divino vim inferebant impii milites. Quare jussu serenissimi ducis in Lotharingia ante ducentos circiter annos residentia memorati parochi translata est in municipium Beres propter securitatem: relictus est autem custos ibi laïcus ad custodiendam ecclesiam & recipienda oblata. Hactenus de ecclesia olim parochiali.

[4] De cultu Beatæ ibidem in eadem Epistola hæc scribit: [tumba ibidem Beatæ, quæ officio colitur,] Tumba dictæ Sanctæ est juxta summum altare, septa ferreis cancellis. Imploratur autem ipsius intercessione & meritis sanitas surdis & graviter audientibus, vel vertigine capitis laborantibus, aliisque morbis. Et multi compotes voti sui fundunt preces in dicto loco: plurimi etiam, voto facto, qui gravati fuerunt istiusmodi morbis & fluxionibus aurium, singulis annis solvunt suas oblationes. Celebratur ipsius festivitas Dominica prima post Exaltationem sanctæ Crucis: & per totam Octavam est magnus concursus hominum, eo venientium devotionis & voti solvendi causa. De omnibus hisce consentit Wilthemius in Epistola jam allegata. In altera quoque ita loquitur ipsius nepos, cui curam commiserat omnia coram lustrandi: Ceterum locus est a multis jam sæculis fidelium veneratione & concursu celebris ob ejusdem Sanctæ tumbam, quæ in ipso templo media conspicitur ex rudi impolitoque saxo, nulla cælatura aut inscriptionis vestigio insignis: munitur dumtaxat undique crate ferrea: cui gens rustica suos cereos, flores, corollas, & ejusmodi donaria venerationis ergo affigit. Sed imprimis memorabile, quod ipsius Sanctæ patrocinium surdi experiantur promptum & efficax, plurimisque miraculis & prodigiis (ut omnes affirmant) jam olim ad hæc usque tempora inclaruerit.

[5] Hinc passim e tota Lotharingia, adjacentibusque provinciis peregrini confluunt, votaque non infeliciter exsolvunt. Quotiescumque vero contingit ibidem sacerdotem quempiam Sacrum facere; [& votivis peregrinationibus honoratur.] tunc passim ex vicinia gens agrestis concurrit cum cereis, oblatis, Patronamque suam maximo pietatis sensu, ut ipsemet magna mea consolatione spectavi, supplex colit & veneratur. Ex qua mulier proba & honesta nobis narravit multis etiam aliis præsentibus & testibus, se ejusdem Sanctæ intercessione a gravissima plurium annorum surditate, adhibitis nequidquam artis medicæ remediis, fuisse liberatam. Hactenus Nicolaus Wilthemius Societatis nostræ, Alexandri ex fratre nepos, qui, ut patruus ejus in alia Epistola scribit, ad sepulcrum B. Orannæ se contulit, tum, inquit, ut Sanctam illam auditus recuperandi, quo caret, patronam invocet, tum ut de rebus ejus inquirat: quod sane faciet præclare, cum polleat judicio & ingenio. Hæc Alexander Wilthemius, qui tamen ipse quoque ibidem antea fuerat, & in prima Epistola hoc addiderat: Vovent aliqui peregrinationem annuam. Experientia longa comprobatum, fluere sanguine aures eorum, qui votum non exsolvunt.

[6] [Corpus Beatæ, ejusque Sociæ, anno 1488] Addit, tumbam olim fuisse apertam, ut sacram corpus lustraretur, atque illius inspectionis exstare instrumentum. Verum plura de hac re in suis litteris Budeghenius, ita scribens: Subinde accidit ante ducentos & plures annos, ut dubitaretur a multis, an adhuc in eodem sarcophago esset sacrum corpus sanctæ Virginis. Hinc ad instantiam nobilium & aliorum Christi fidelium in circuitu, a R. D. Suffraganeo episcopi Metensis dicta tumba fuit aperta sub Officio divino, & reperta duo corpora, unum ad caput, alterum ad pedes. Subdit, hujusce inspectionis instrumentum etiamnum haberi: atque illud per Wilthemium nobis fuit transmissum. Attamen ipsum authenticum tunc non potuit inveniri; sed transcriptum ex eo exemplar, in quo desiderantur subscriptiones, accepimus. Hoc vero totum huc transfero: Nos Desiderius Natalis, Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ gratia episcopus Panadensis. Notum facimus Universis, quod quia a multis veniebat in dubium de corporibus beatissimæ Orandæ & ejus Sociæ, si realiter & cum effectu in earum sepulchro, in quo adorabantur, quod ab antiquo Dominus honorat, prout usque ad tempora nostra honorat, diversis idem sepulchrum illustribus miraculis, continebantur, cum in nullius cadebat memoriam, sed nec ab auditu idem unquam sepulchrum fuisse vel apertum credebat: quia etiam multi Christi fideles nos rogarunt & obnixe deprecati sunt, ut idem sepulchrum aperiremus, & si quid sine injuria beatarum Virginum in eodem reconditum inveniremus, populo notum faceremus, ut per hoc populi major ad easdem venerandas devotio accendatur.

[7] [solemni modo visitatum:] Hinc est, quod nos convocatis Domino Thilmanno archipresbytero dicti loci, & aliis multis ecclesiarum rectoribus, celebratis prius sacris excubiis, cum solemnitate hymnorum & orationum & triplici letania, multiplicatis etiam luminaribus, omnibusque, quantum potuimus, ad hanc rem rite ordinatis, in ipsa Inventione sanctæ Crucis tertia scilicet May anni Dñi MCCCCLXXXVIII regnantibus sanctissimo Papa Sixto, Frederico Romanorum imperatore, Ludovico Francorum rege, & Renato illustrissimo & victoriosissimo Lottringorum duce, ipsum sacrum sepulchrum duximus aperiendum, prout tunc, præsentibus multis utriusque sexus nobilibus & de plebe innumerabilibus aperuimus. In quo sacro sarcophago duo corpora cum omnibus ossibus suis, ut nobis prima fronte apparuit, fuere inventa; unum velut ad caput, alterum ad pedes, quæ duximus populo sancto cum diligenti custodia præsentanda, veneranda & adoranda, prout & tunc primi venerati & adorati fuimus: ipsaque triplicibus peplis recondidimus, & duabus saccis * concludi quam venerabiliter potuimus fecimus. Et his post Missarum solemnia, quantum devote potuimus in eodem suo sepulchro reclusis, voluimus hujus reclusionis nostræ duas literas fieri, quarum una in ipso sarcophago clauderetur; alteram vero sub custodia curati & Simonis de Zeistrom officiati domini ducis voluimus ad perpetuam memoriam reservari. Actum sub sigillo nostro Anno & die qui… Hactenus laudatum instrumentum, in quo præter subscriptiones una forsan vox desideratur post vocem Saccis, quia ibi spatium relictum erat uni voci vacuum. Forte vox, qua saccorum materia designabatur, legi non potuit ab exscribente.

[8] Porro ex laudato instrumento habemus, S. Orannam cultam fuisse a seculo XV, [ex quo colligitur, defunctas esse saltem a seculo XIV:] ut minimum, & verisimiliter citius. Secundo idem instrumentum Orannæ attribuit beatam Sociam, sed anonymam. Tertio ex iisdem litteris verisimillimum & quasi indubitatum fit, S. Orannam ejusque Sociam non obiisse saltem post seculum XIV, cum anno 1488 dicerentur coli ab antiquo, nec ullus tum meminisset aut audivisset, sepulcrum umquam fuisse apertum. Hæc enim locum non habuissent, si Beatæ vixissent post annum 1400: sed potius de modo vivendi illarum ex parentibus suis aliqua intelligere potuissent, qui anno 1488 erant senes. Verum ut hæc insinuant, Beatas non fuisse defunctas post seculum XIV; ita minime evincunt, eodem seculo illas fuisse defunctas, cum integris seculis citius defunctæ esse possint. Hinc mortem Beatarum non aliter determinavi, quam his verbis: Seculo XIV aut citius.

[9] [de earum gestis nihil habetur certi.] De gestis Beatarum nihil satis certo constare, fatetur Budeghenius parochus. Affert tamen conjecturas aliquorum, hæc in laudatis litteris scribens: Jam vero de ortu & natalibus, de vita, de obitu, nihil certi constat, nisi quod ibi cum Socia pedissequa sanctam innocentemque vitam in dicto loco Esch duxerit, ut fertur. Aliqui volunt, fuisse filiam regis vel magni principis; & quia amore virginitatis e domo paterna aufugerit cum Socia famula, persecutam & jamjam apprehendendam, juxta locum, ubi modo est ecclesia, se abscondisse. Mitto, quod additur, responsum agricolæ a persecutoribus interrogati, cum videatur fabulosum magis quam verisimile. Alii dicunt, S. Orannam ortam ex illustri familia dominorum terræ illius. Et quod defectum habuerit in auribus, graviterque audierit, propter surditatem illam, inquiunt, contempta & rejecta a fratribus prædium illud circa Eschweiler pro dote & sustentatione ex hæreditate paterna accepit: ubi cum famula sua in patientia & sanctitate vitæ dies suos transegit, ita ut omnes in sui admirationem trahens, cum magna ædificatione & virginitatis & devotionis observantia Deo & proximo placens tandem ibidem in pace quieverit. Post cujus mortem Deo, quem in vita dilexerat, Famulæ suæ sanctitatem demonstrante, surdi passim, & vertiginem patientes capitis, sanitatem recipiunt per merita sanctæ Virginis. Hoc attestantur in hodiernum diem, qui voti causa ad sanctæ Virginis sepulcrum venientes, sospites revertuntur, gratias Deo agentes. Hactenus laudatus parochus: neque habeo plura his addenda.

DE B. ROLANDO DE MEDICIS ANACHORETA BORGONI DITIONIS PALLAVICINÆ,
IN ITALIA.

An. MCCCLXXXVI

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Cultus Beati: Acta & Miracula edenda ex manuscriptis.

Rolandus de Medicis anachoreta, Borgoni ditionis Palavicinæ in Italia (B.)

AUCTORE J. S.

Quamquam B. Rolandus Martyrologiis omnibus sit incognitus, colitur tamen hoc die ut Beatus, [Beatus Martyrologiis ignotus, obiit] cultusque ipsius certus est & indubitatus. Ludovicus Cavitellus in Annalibus Cremonensibus ad annum 1386 de eo, tamquam de Beato Cremonensibus vicino, ita scribit: Anno proximo Rolandus de Medicis, Mediolanensis anachorita, postquam in locis asperis & solitariis Alpium Bargoni, diœcesis Placentinæ, per annos viginti sex moram habuit summa cum abstinentia, & in eis repertus per ibi incolas, illinc ductus fuerit in ecclesiam ibi B. M. Virginis, & illic facta confessione peccatorum religioso Carmelitano, & e manibus ipsius sumpta Eucharistia multa cum reverentia, die quinta Septembris emisit spiritum, ejusque corpus conductum fuit Buxetum, & conditum in sacello ibi sibi dicato, procurantibus illustribus marchionibus Pallavicinis, ibi & in vico Bargoni dominantibus: & ad ipsum corpus ex gratia omnipotentis Dei, & ejus Rolandi meritis, facta fuerunt multa miracula, ex quibus reputatus fuit inter Beatos. Hactenus Cavitellus, in cujus relatione diem Beati mortualem perperam fixum observo, quod impressionis forte potius mendum est, quam scriptionis. Certe non quinta, sed decima quinta Septembris obiisse B. Rolandum alii omnes consentiunt: atque die XV revera colitur.

[2] Joannes Heraclius Christanellus, Societatis Jesu rector Buxeti, [die XV Septembris:] anno 1681 de cultu B. Rolandi, aliisque huc spectantibus, ad Papebrochium nostrum scripsit sequentia: Dies obitus B. Rolandi de Medicis Mediolanensis fuit XV Septembris: hac etenim die colitur Buxeti in ecclesia confraternitatis Sanctissimæ Trinitatis, ubi ejusdem Servi Dei corpus quiescit. Obiit anno MCCCLXXXVI. Et in hoc conveniunt Ludovicus Cavitellus patritius Cremonensis in suo manuscripto libro Annalium Cremonæ fol. 138, & Ranutius Picus a secretis serenissimi D. ducis Parmæ in Vita ipsius Beati descripta & typis tradita Placentiæ anno MDCXXXVI. Convenit itidem cum prædictis die & anno Vita ejusdem beati Rolandi Ms. in charta pergamena, existente in archivio collegiatæ insignis ejusdem civitatis Buxeti, roborata tabellionatibus & subscriptionibus plurium notariorum de collegio Buxeti in qua describuntur quam plurima miracula, meritis ipsius Servi Dei patrata a Deo O. M. nec non oratio seu tres orationes ipsius Beati.

[3] Ejus corpus conditur in arca marmorea, in qua præter alia insculpta videtur imago ipsius Beati: [tumba ipsius: reliquiæ venerationi expositæ:] & hæc est prope altare majus, alta ab humo altitudine duorum pedum, vel circa. Continuus est concursus ad dictum Beatum, cujus intercessione, præter alia miracula, iis potissimum, qui dolore capitis laborant, maximæ & innumeræ gratiæ impertiuntur. Venerabile tamen ipsius Beati corpus videri non sinitur, nisi perraro & jussu & præsentia principum nostrorum: ejus tamen reliquia populis veneranda & deosculanda exhibetur, asservaturque reliquia in quodam vasculo seu custodia argentea. Quodque magis notabile est, dicti Beati caputium, quod ultra trium seculorum spatium adhuc integrum perseverat, non obstante, quod eo incessanter pietas fidelium utatur ad cooperiendum caput dolore capitis laborantium miro infirmorum hujuscemodi auxilio: cum prædictum caputium sit lana contextum, & huc usque tineis mirifice illæsum. Hactenus Christanellus, adjungens alia quædam de lampade accendi solita; quæ ut minoris momenti omitto, quia ipse observat alias quoque ibi esse reliquias, indeque dubitat, in cujus potissimum honorem accendatur. Verum, quidquid sit de lampade, cultus Beati ex dictis est certus & indubitatus.

[4] Corpus Beati elevatum fuit anno 1464, & tunc translatum ad tumbam illam elevatam supra terram. [corpus anno 1464 ad novam tumbam translatum,] Colligo ista ex notitiis Mss., huc missis per laudatum Christanellum. Inter has notitias reperiuntur Acta visitationis sacri corporis, scripta per Antonium de Sancto Vito notarium publicum. Facta dicitur illa visitatio anno millesimo quingentesimo sexagesimo tertio, Indictione sexta, die vero Sabbati vigesima nona mensis Maii. Notæ hæ chronologicæ invicem belle correspondent, cum illo anno esset Indictio sexta, & dies XXIX Maii in Sabbatum incideret, ut colligitur ex illius anni littera Dominicali c. Porro in ista visitatione, testantibus Actis, supra ossa Beati inventum fuit breve scriptum, quod ita habebat: MCCCCLXIIII, die primo Januarii in hoc sepulcro recondite sunt reliquie beati Rolandi, que sunt he. Itaque nullo modo dubitandum videtur, quin jam anno 1464, id est, anno septuagesimo octavo post mortem, Rolandus fuerit cultus ut Beatus, atque honorifica elevatione & translatione in nova tumba depositus.

[5] [iterumque visitatum anno 1563.] Quod spectat ad visitationem corporis, quam anno 1563 factam jam dixi, præcipua tantum ex Actis seligam, ne sim prolixior & obscurior, si Acta integra cum omnibus adjunctis huc traducam. Facta dicitur visitatio, petente illustrissimo marchione Hieronymo Pallavicino Buxeti domino, ac præsentibus plurimis e clero & populo. Deinde aperta dicta arca, laminis ferreis & plumbeis optime clausa, in ea reperta fuit capsula lignea longitudinis unius brachii vel circa, & dimidiæ largitudinis ac altitudinis clausa, & ea reposita super altare majus dictæ ecclesiæ … aperta fuit; & exinde emanare cœpit odor miræ suavitatis & fragrantiæ: supraque ossa in dicta capsula recondita & reperta inventum fuit breve in charta hædina scriptum. Verba hujus scripti jam dedi superius Et dempto demum cooperculo serico rubei coloris tegente ossa prædicta, visa fuere caput, crura, brachia, & partes aliæ corporis B. Rolandi prædicti, quamvis tamen exigua pars in cinerem versa reperitur. Mox adjungitur, omnia rursum in arcam reposita, eamque clausam fuisse, ut ante fuerat. Acta vero debita forma clauduntur, eisque subscribunt quatuor notarii, videlicet Paulus Majavacha, Josephus Bocelius, Scipio Stirpius, & Octavius de Martianis. In iisdem Actis mentio fit de Vita Beati, dudum ante scripta.

[6] [Vita fideliter scripta uti & Miracula:] Vitam illam accepimus ex bibliotheca Medicæa, notaturque in margine haberi pluteo 2, codice 31 in quarto. Hunc vero præfert titulum: De Vita, pœnitentia, morte, & miraculis B. Rolandi de Medicis, qui suum diem clausit extremum in castro Bargoni, episcopatus Parmæ MCCCLXXXVI, die XV mensis Septembris. Eadem Acta servari in tabulario Buxetano, habemus ex litteris ante laudatis. Ex initio plane liquet, scripta fuisse eodem anno, quo B. Rolandus obiit. Hinc fide sunt omnino digna, etiamsi mirabilia quædam contineant. Ex eadem bibliotheca accepimus relationem plurium miraculorum, quæ alium habent auctorem, sed æque fidelem, ut colligitur ex præfixo titulo, qui talis est: Relagium * miraculorum B. Rolandi, quæ scripta fuerunt, ac recepta sub fideli testimonio diversarum personarum, per manus Anselmini de Raimundis de Cremona, imperiali auctoritate notarii, & in ecclesia B. Mariæ de Monte Carmelo in Cremona. Hanc relationem, ex qua liquet, Cremonenses maxime fuisse addictos B. Rolando, subjiciam post Vitam. Demum aliqua Miracula nobis communicata sunt ex tabulario Buxetano; at omnia fere eadem sunt cum relatis in scripto edendo. Satis igitur erit, si hanc scripturam breviorem cum altera in Annotatis contulero, & in calce adjecero, si quid hæc contineat, quod in priore non reperitur. Vitam Beati posterius scripserunt Ranuccius Picus jam laudatus in Opere de Sanctis Parmensibus & Sylvanus Razzi de Sanctis Tusciæ part. 2 fol. 87, uterque Italice.

[7] [notitia aliquot locorum, quæ occurrunt in Actis.] Ceterum ad faciliorem Vitæ & miraculorum intelligentiam, juverit pauca observare de locis, in quibus Beatus modo quiescit, & ante obitum versatus est. Buxetum oppidum, ubi sacrum corpus quiescit, Italis Busseto, situm est Parmam inter & Placentiam, & fere e regione Cremonæ, sed duobus milliaribus a Pado flumine, quod agrum Buxetanum a Cremonensi dividit. Territorium illud proprio olim paruit marchioni ex illustri domo Pallavicina, cui etiam suberat Burgus S. Domnini, civitas vicina modo episcopalis cum pluribus oppidis ac vicis; at deinde cessit duci Parmensi, huicque etiamnum paret. Ad partem australem ditionis Pallavicinæ versus Apenninum & ditionem Genuensem in tabulis ducatus Parmensis notantur vici aut oppida, ut a quibusdam vocantur, Bargonum, Tabbianum, Salsum, in quorum vicinia Sanctus dicitur eremiticam duxisse vitam. Rivarolum, quod aliis in actis additur, in tabulis invenire non potui. At procul dubio earumdem partium est vicus, si mendum non irrepserit in exemplar manuscriptum. Non omnia illa loca videntur esse in territorio Pallavicino, in quo est Borgonum; at dictæ ditioni saltem sunt vicina. Hisce prænotatis, Acta ipsa subjicio.

[Annotata]

* al. Pelagium

VITA
Auctore Synchrono
ex codice Ms. bibliothecæ Medicææ.

Rolandus de Medicis anachoreta, Borgoni ditionis Palavicinæ in Italia (B.)

BHL Number: 7291

Ex Ms.

[Austeritas Beati, sub dio degentis, in vestibus,] Notum sit omnibus & singulis præsentem scripturam inspecturis, quod anno millesimo trecentesimo sexagesimo (videlicet modo quando currit millesimus trecentesimus octogesimus sextus, sunt anni viginti sex elapsi) prædictus B. Rolandus venit ad partes Bargoni, Tabbiani, Salsi, Rivaroli, & in locis circumstantibus, & ibidem dicto tempore dictorum viginti sex annorum stetit & habitavit: & per totum dictum tempus continuum servavit silentium nemini loquendo: & tempore dicti sui adventus erat veste lugubri & nigra: & tantum ipsam portavit, quod venit ad putrifactionem, & de necessitate nudus remansit. Postea pro cooperimento ejus nuditatis usus fuit straminibus & paleis: & tandem fecit sibi perizomata conchorum & foliorum. Postremo usus fuit pelle caprina non confecta nec parata, sed a casu sic inventa: & hic fuit ejus usus vestimentorum. Et per totum suprascriptum tempus prædictorum viginti sex annorum sic munitus vestimentis, ut supra continetur, stetit ad nives, grandines, aquas, ad ardorem continuum frigoris & caloris, die noctuque solum aërem pro suo tegumento habendo, & usque ad extremum vitæ suæ.

[2] In dicto toto tempore usus fuit pro cibo & corporali refectione herbis crudis, [& in victu: mirabilis ejusdem contemplatio.] fructibus, & aliis prout invenire poterat in tali loco silvestri & nemoroso. Et propter carentiam fructuum & herbarum tempore hiemali afflictus fame, compellebatur ire ad extremum alicujus loci: ubi faciebat signum cum manibus nudum demonstrando corpus, & pro sustentione vitæ suæ eleëmosynam postulabat, nec recipiebat ad superfluitatem, imo numquam recepit ad totam saturitatem. In prædicto tempore a pluribus personis fide dignis visus fuit antedictus B. Rolandus de die & de nocte super uno pede, spatio quinque vel sex horarum oculis fixis infra rotam solis & lunæ a brachiis elevatis devotissime Deum inspiciendo b.

[3] [Inventus inter spinas graviter laborans,] Una vero die dum spectabilis & egregia domina Antonia de Caxate de Cortona, consors magnifici & egregii militis domini Nicolai marchionis Palavicini, cujus est castrum & territorium Bargoni, cum sua comitiva iret caussa suæ recreationis ad accipitrem; accidit quod quidam de sua * familia vidit supradictum B. Rolandum nudum, & in corpore afflictum, quasi spiritum exhalantem infra vepres, spinas & tribulos, secus viam in quadam maceria, & quem ignorabat, quisnam esset. Quo viso, præ admiratione in mente cœpit cogitare, quænam esset illa creatura sic afflicta. Velociter cucurrit ad præfatam dominam, narrando sibi *, quod viderat. Quæ domina omnibus omissis, cum ejus comitiva adivit ad videndum. Quo viso, ipsis omnibus obstupentibus præ admiratione insolita, cœpit præfata domina dicere: Num esset iste homo ille, qui tanto tempore elapso in his partibus tam asperam duxit pœnitentiam & vitam, juxta narrationem & testimonium multorum, qui ipsum sæpius viderunt? Revera iste est ille. Ipsum pacifice interrogate, si velit venire Bargonum, & in necessariis sibi & opportunis providebitur. Qui nullum signum, nec responsum dedit.

[4] [Bargonum invitatur, venitque ad vicinam ecclesiam,] Præfata autem domina pietate compuncta, dixit: An creatura ista devota posset mori sine confessione? Utique, quæso, rogate eum, ut dignetur venire Bargonum: & mittam confessorem meum magistrum Dominicum de Dominicis de Cremona Ordinis B. Mariæ de Monte Carmelo, sacræ Paginæ professorem, cum quo valebit consolari, & spiritualibus dapibus ab eo refici. Quibus auditis, B. Rolandus in mente cœpit congratulari, & nutu atque signo hilari, brachiis elevatis, meliore modo, quo potuit, capite elevato expressit, se contentum fore de adventu prænominati magistri Dominici. Quæ domina, demissa venatione, Bargonum redivit, & litteras & nummos prædicto magistro Dominico destinavit. Nocte vero sequente B. Rolandus ad ecclesiam, quæ est extra Bargonum, ivit ibidem pernoctando. Die vero sequenti totus populus Bargoni confluit ad videndum B. Rolandum. Interim præfata domina mandavit, ut lectus B. Rolando pararetur cum decentia honoris & status suæ sanctitatis. Quibus omnibus paratis, prædictus B. Rolandus spretis, sola stramina nutu & signo pro sustentatione ejus * vitæ petiit.

[5] [ubi sacerdos religiosus eum monet de confessione,] Interim præfatus magister Dominicus Bargonum applicuit, & ecclesiam, in qua B. Rolandus jacebat, intravit ipsumque salutavit, gratiose exprimendo, & qualiter præfata domina pro eo miserat, & ipsum B. Rolandus confortaret. Quo B. Rolandus audito, oculis fixis in prædictum magistrum Dominicum respiciebat, annuens per signa manuum, ut omnes de ecclesia expelleret, & ostia clauderet. Quo facto, mutuo se respiciebant. Demum magister Dominicus incepit prolixum facere sermonem fere spatio duarum horarum: & ut ab eo aliquid per proprias conciperet loquelas; duobus argumentis eum cœpit ligare: primo arguendo, & contra ipsum instando per illud dictum decreti c: Qualiter sub pœna excommunicationis quilibet adultus saltem semel in anno Christi Vicario d in confessione se debet e. Secundo instabat contra eum qualiter angelus Satanæ se transformat in angelum lucis, Christi creaturas inducendo ad arduas pœnitentias & insolitas: quibus mediantibus sint caussa mortis suæ, ut eas deducat ad perditionem. Ad prædicta respondit B. Rolandus præfato magistro Dominico in hac forma, primo ad primum. Quod non tenebatur confiteri caussam assignando, quia Deus sic volebat; sic eum ducebat & regebat. Ad quæ magister Dominicus: Hoc asseris creatura Dei, propter illud dictum decreti, quod habetur in illo capitulo, “Duæ sunt leges”: ubi inquit textus: “Duæ sunt leges, una scripta in canonibus sanctorum, a sanctis Patribus approbata, sicut semel confiteri in anno, & consimilia. Alia est lex divina, quæ digito Spiritus sancti scripta est in cordibus fidelium, juxta dictum Apostoli”: “Qui legem Dei habent scriptam in cordibus eorum f. Et hæc est nobilior prima. Quia autem hæc secunda lex deprimat primam, patet per Apostolum & per decretum allegatum”: “Si ergo Dei spiritu ducimini, non estis sub lege”; Et alibi habetur: “Ubi spiritus Domini, ibi libertas”. Ergo, devotissima creatura, propter ista prælibata g a confessione non habita elapso tempore redditis vos immunes. Ad quæ respondit B. Rolandus: Verum dicitis: nam Spiritus sanctus me regebat & ducebat, & sic non eram noxius, quantum ad primam legem.

[6] Ad secundum respondit prædicto magistro Dominico, [& de aliis quoque interrogatum,] quod in omnibus & per omnia se committebat suæ discretionis sapientiæ, quantum ad moderationem & mitigationem pœnitentiæ. Et tunc præfatus magister Dominicus subtiliter cœpit eum interrogare, qua caussa, quo motivo tam asperas pœnitentias assumpserat, & dicendo: Numquid hanc assumpsistis pro peccatis magnis per vos commissis, aut pro pœnitentia vobis imposita? An consilio alicujus hæc egisti? Ad quæ respondit, quod solum divina inspiratione propter frequentationem Missarum & prædicationum h & propter timorem pœnarum inferni, & propter gaudia paradisi, propriam fragilitatem decreverat tali stimulo domare. Quem B. Rolandum etiam interrogavit. Quomodo super uno pede fixis oculis sic respiciebat, infra rotas solis & lunæ, cum hoc sit contra cursum naturæ, spatio quinque vel sex horarum? Ad quæ respondit, quod tunc fruebatur divina gratia, pascebatur spiritualibus dapibus, & alimentis in anima pariter & corpore: asserendo pro vero, quod tempore illo intervallo clare intuebatur faciem Jesu Christi i infra rotam solis & lunæ.

[7] Ipsumque B. Rolandum dictus magister Dominicus cum documentis caritativis induxit ad confessionem & ad receptionem Sacramentorum Ecclesiæ Dei. [ad susceptionem Sacramentorum inducit: responsa Beati,] Et asseruit dictus magister dominicus, quod, prout subtiliter investigaverat, prædictus B. Rolandus in tota sua pœnitentia, quæ fuit spatio viginti sex annorum & ultra, non obstantibus contumeliis, percussionibus & expulsionibus k, numquam peccavit cogitatione, locutione nec opere. Et tunc magister Dominicus sibi * dixit: Numquid peccavistis omissione? Ad quæ respondit B. Rolandus: Non omisi, nisi ea, quæ non sunt Dei: imo voluntatem Creatoris mei adimplevi. Item dictus magister Dominicus eum interrogavit, si in sua pœnitentia loquebatur ore cum Deo vel a seipso? Cui respondit, quod non loquebatur ore, sed mente perfusa divina gratia. Item eum interrogavit, quare sic continuum elegit sibi silentium? Cui B. Rolandus respondit, quod est verbum Divinæ Sapientiæ: In multiloquio non deerit peccatum. Quem B. Rolandum prædictus magister Dominicus cum magnis precibus induxit pro vita sustentanda corporali ad recipiendum liquorem pullorum & avium silvestrium: quibus remediis mediantibus ipsum B. Rolandum tenuit in hac vita mortali spatio dierum viginti sex.

[8] [forma corporis: visio ante mortem: pius obitus.] Qui B. Rolandus erat magnæ staturæ & decoræ, & erat in ipsa persona decorus: & erat afflictus, desiccatus, sine carne, sola pelle ad tenuationem & coopertionem ossium, quod alter crucifixus videbatur. Et ante diem obitus sui retulit magistro Dominico, qualiter videbat angelum Michaëlem cum multitudine angelorum in manibus tenentem candidissimum pannum lineum, & animam suam expectantem. Et in suo transitu ad Patrem angelorum, quoad animam & spiritum est receptus cum hymnis ac canticis spiritualibus, & in sinu Abrahæ l est deportatus, campanis pulsantibus sine humano auxilio, cujus corpus cum maxima & decenti comitiva clericorum & laïcorum ad ecclesiam Busseti m solenniter & devote fuit portatum & sepultum.

ANNOTATA.

a Videlicet per diem infra rotam solis, noctu infra rotam lunæ.

b Factum hoc mirabile inferius utcumque exponetur. Vide itaque dicenda ad litteram i.

c Ranuccius Picus in Vita Italica B. Rolandi hoc intelligit de decreto concilii Lateranensis IV, quod cap. 21 ita habet: Omnis utriusque sexus fidelis, postquam ad annos discretionis pervenerit, omnia sua solus peccata confiteatur fideliter, saltem semel in anno &c. Pœna hæc additur in prævaricatores: Alioquin & vivens ab ingressu ecclesiæ arceatur, & moriens Christiana careat sepultura. Attamen theologi & canonistæ docent, illos solos teneri præcepto, qui mortifero se peccato infecerunt. Addunt aliqui, illos qui toto anno in peccatum mortale lapsi non sunt, se sistere saltem debere.

d Id est, Sacerdoti proprio, qui Christi locum tenet in confessione.

e Videtur vox sistere aut aliqua æquivalens omissa esse in exemplari nostro.

f Ad Romanos cap. 2 ℣ 15 ita habet Apostolus: Qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis. Hæc verba allegari putem, licet nonnihil mutata sint.

g Nolim inquirere, an allegati textus Apostoli satis evincant, confessionem non fuisse instituendam. At certum est, illum non peccare, qui ductum & inspirationem sancti Spiritus fideliter sequitur, uti fecisse B. Rolandum, ostendunt miracula post obitum ipsius patrata. Verumtamen tam singularis vivendi ratio solet haberi inter exempla Sanctorum miranda potius quam facile imitanda, ne quis imaginationes proprias magis sequatur, quam divinam inspirationem, & sic illusionibus dæmonis sit expositus.

h Sensus esse videtur, quod frequenter assistens Missæ Sacrificio & concionibus sacris, a Spiritu sancto permotus fuerit ad pœnitentias tam asperas.

i Non agitur de visione intuitiva Dei, sed de visione Christi, de qua dicebat S. Stephanus Act. 7 ℣ 15: Ecce video cœlos apertos, & Filium hominis stantem a dextris virtutis Dei. Aliqui difficulter credent, tantum favorem obtigisse B. Rolando, quia animalis homo non percipit ea, quæ sunt Spiritus Dei, teste Apostolo 1 Cor. 2 ℣ 14; At ego multo etiam minus credidero, mentitum esse Beatum, præsertim cum divina bonitas singularibus gratiis fovere soleat illos, qui tam dura & aspera ex Dei amore constanter exercent. Hoc ipsum, quod quinque aut sex horis uno nixus pede staret immotus, abunde innuit, favores ei obtigisse naturali ordine superiores, quibus non solum anima, sed etiam corpus confortaretur.

k Similibus injuriis affectum fuisse Beatum, cum numquam loqueretur, omnino est verisimile; præsertim cum multi homines temere improbent opera bona, quæ non satis capiunt.

l Per sinum Abrahæ, quo recipi dicebantur justi Legis veteris, auctor procul dubio designare voluit cælum ipsum.

m Buxetum longo satis intervallo distabat ab oppido Bargono, ubi defunctus est B. Rolandus. Eo tamen translatus videtur ad sepulturam, quia Buxetum erat caput ditionis Pallavicinæ, ut vel hinc liqueat, quanto statim honore defunctum prosecutasit nobillissima domus Pallavicina.

* ipsius

* ei

* suæ

* ipsi

MIRACULA
Auctore Anselmino de Raimondis notario Cremonensi
Ex codice Ms. bibliothecæ Medicææ.

Rolandus de Medicis anachoreta, Borgoni ditionis Palavicinæ in Italia (B.)

BHL Number: 7292

[Visio de patrocinio Beati: sanatio: apparitio B. Rolandi:] Primo domina Francischina, viciniæ a S. Mariæ de Goncaga, timore mortalitatis multum afflicta, in visione sibi b apparuit Virgo Maria, dicendo ei: Noli timere, stes secura, tu & populus Cremonæ. Nam in brevi coram me, quæ sum Regina cæli, & Filio meo Jesu Christo, cuncti fideles habebunt bonum advocatum, quemdam devotissimum virum, nomine Rolandum, & statim ipsa domina Francischina vigilante cœpit credere: & hoc fuit per tres dies ante obitum prædicti B. Rolandi.

Item quidam Abraham de Giroldis, episcopatus Cremonensis, hydropicus corpore, per prædictum B. Rolandum fuit curatus.

Item quædam domina Margarita, viciniæ S. Geroldi Cremonæ, habebat unum peccatum, quod numquam voluerat confiteri propter verecundiam. B. Rolandus ei apparuit in visione, dicens ei, ut iret ad magistrum Dominicum confessorem suum; & quod sibi confiteretur peccatum suum, quod numquam revelaverat: & quod facere deberet juxta consilium dicti magistri Dominici, quoniam postea esset advocatus pro ea coram Deo, & B. Virgine Maria.

[2] Item Bartolinus de Regaziis de Cremona habuit in visione B. Rolandum: [sanationes variorum morborum,] & per ipsum fuit liberatus a cute c & a carbunculo.

Item Lombardina, uxor Albertini de Cremona, viciniæ S. Galli, quæ erat tota arefacta in corpore, & destituta, per prædictum B. Rolandum fuit sanata.

Item domina Caterina, uxor Joannis de Muzo, viciniæ S. Apollinaris Cremonæ, de cute & carbunculo fuit per prædictum B. Rolandum liberata.

Item prædictus B. Rolandus apparuit in visione Bartholomæo Dalmano Albertino, dominæ Caterinæ & dominæ Cominæ, omnibus de Cremona, & ipsos omnes sanavit a cutis & carbunculis.

Item Nigra, viciniæ S. Petri de Pado per prædictum B. Rolandum liberata fuit a cute & carbunculo.

Item Girarda, uxor Joannis de Laude, per prædictum B. Rolandum a febre continua & a cute fuit liberata.

Item Bertolinus, viciniæ S. Lucæ, per prædictum B. Rolandum liberatus fuit a cute.

Item Francischina, viciniæ S. Erasmi, per prædictum B. Rolandum liberata fuit a cute & a febre continua.

Item uxor Nicolai de Papia, viciniæ S. Petri de Pado, per prædictum B. Rolandum sanata fuit a duobus carbunculis.

Item Salie de Papia, nauta viciniæ S. Lucæ, a dolore renum & lateris per prædictum B. Rolandum liberatus fuit.

Item Jacobus de Becho, viciniæ S. Silvestri, per prædictum B. Rolandum liberatus fuit de cute & carbunculo.

Item filia dominæ Francischinæ de Sessa a putrefactione duarum tibiarum per prædictum B. Rolandum fuit liberata.

[3] [patrocinio Beati obientæ.] Item Leona d viciniæ sancti Sepulchri, a claudicatione pedis per prædictum B. Rolandum fuit liberata.

Item domina Guarda, viciniæ S. Mariæ in Bethleem, a surditate & dolore lateris liberata fuit per prædictum B. Rolandum.

Item domina Caterina, viciniæ S. Geroldi, quæ perdiderat loquelam, & quæ erat semimortua, propterea quod habuit recursum ad B. Rolandum, subito fuit liberata.

Item Gregorius de Placentia, viciniæ S. Michaëlis, per prædictum B. Rolandum liberatus fuit a cute & a carbunculo.

Item Bartholomæus, viciniæ S. Gregorii, per prædictum B. Rolandum liberatus fuit a cute.

Item Nicolina de Cremona, arefacta in corpore, per prædictum B. Rolandum liberata fuit.

Item domina Francischina, viciniæ S. Nazarii, seducta a fratribus Ordinis Prædicatorum, ut non crederet in prædictum B. Rolandum, ipsa assentiens, aggressa fuit a febre continua & a cute: unde timore mortis dein devotione doluit, & se vertit ad prædictum B. Rolandum cum effusione lacrymarum postulando veniam: & subito fuit liberata.

Item Gasparinus, filius Jacopini de Guaragnis, viciniæ S. Christophori, a febre & a cute per prædictum B. Rolandum fuit liberatus.

Item Caterina, viciniæ S. Jacobi, per prædictum B. Rolandum liberata fuit a febre & a cute.

Item domina Guigna, viciniæ S. Ægidii, quæ tota erat arida & consumpta in corpore, per prædictum B. Rolandum fuit sanata.

Item domina Caterina, filia Joannis de Gabianeta, viciniæ S. Michaëlis, a febre & a cute per prædictum B. Rolandum fuit liberata.

Item Joannes de Cavaleriis, viciniæ S. Lucæ, a cute & a carbunculo per prædictum B. Rolandum fuit liberatus.

Item dominus Andreolus de Picenardis, viciniæ S. Erasmi, propter febrem continuam & cutem stetit tribus diebus & tribus noctibus sine sensu semimortuus, & sine loquela: in ejus mente se vertit ad prædictum B. Rolandum, & subito fuit liberatus.

Item frater Jacobus, monachus S. Petri de Pado, a febre mortali & a cute per prædictum B. Rolandum fuit liberatus.

ORATIONES B. ROLANDI.

[Tres orationes de Beatæ.] Immensam Clementiam tuam, omnipotens æterne Deus, imploramus, ut qui fulges in electis tuis, quos te habitare & glorificare præcepisti, da nobis, deprecamur, ut meritis pœnitentiæ B. Rolandi devoti tui ita digne solennia venerari, ut ejus suffragantibus precibus templum tuum spirituale mereamur fieri. Per Dominum nostrum &c.

Alia Oratio. Pro felicitate animarum nostrarum suscipiat immensa largitas tua, quæsumus, Domine Deus noster, holocaustum de manibus nostris oblatum, ut per hujus B. Rolandi devoti tui merita ab omnibus nos mundet offensis. Per Dominum &c.

Alia Oratio. Largire, quæsumus, Domine, nobis famulis tuis, ut per merita pœnitentiæ B. Rolandi devoti tui pia interventione ab omnibus tueamur adversis e. Per Dominum &c.

ANNOTATA.

a Vox vicinia, quæ frequenter recurrit, non vicum civitatis aut plateam; sed parœciam aliquam, designat, ut observat Razzius in Vita.

b Id est, ipsi. Verum tota dictio non est conformis regulis Grammatices. At quilibet satis intelliget, quid velit auctor: ideoque menda Grammaticalia non corrigam.

c Quid voce cutis auctor designare voluerit, ex solis adjunctis eruendum est: neque enim ullibi invenire potui, per illam vocem ab Italis morbum aliquem significari. Attamen adjuncta insinuant, per cutem hic designari ulcus pestilens. Nam primum beneficium innuit, mortalitatem sive pestilentiam Cremonæ eo tempore fuisse. Illi autem, qui peste laborant, inficiuntur ulceribus pestilentibus & carbunculis, ac frequenter febri tanguntur. Hinc cutis in plerisque jungitur cum carbunculoaut cum febri, ita ut vix ullum sit dubium, quin ulcus pestilens ea voce in his beneficiis designetur.

d Hoc beneficium, uti & sequentia omnia, etiam referuntur in apographo nostro Buxetano iisdem plane verbis. Ibidem & hoc legitur quarto loco: Item domina Benvenuta, uxor magistri Jacopini de Brixia, a dolore renium per prædictum beatum Rolandum fuit liberata.

e Hæ orationes etiam habentur in Ms. Buxetano. Credit Razzius compositas fuisse, ut recitarentur in Missæ Sacrificio. Quin & Picus circa finem Vitæ existimat, Missam olim de B. Rolando fuisse celebratam. At mihi hoc non est verisimile, cum quia nullibi assertum invenio, tum quia nonfacile fuisset deinde omissum, si semel fuisset inchoatum. Ceterum, quod spectat ad loca, de quibus mentio fit in miraculis B. Rolandi, ea omnia operose investiganda non credidi, ac ne ea quidem assignanda, quæ facile se offerebant in tabulis geographicis. Pleraque, & forsan omnia, sunt in territoriis Cremonensi, Parmensi & Placentino. Aliqua etiam in urbe Cremonensi sunt facta, maxime priora.

APPENDIX.

Rolandus de Medicis anachoreta, Borgoni ditionis Palavicinæ in Italia (B.)

[Mulier diu vexata a dæmonibus,] Ex tabulario Buxetano transmissa quoque est sequens relatio, per notarium scripta: In Christi nomine, Amen. Anno a Nativitate Domini MCCCCLXXXIV, Indictione secunda, die quarto mensis Aprilis, domina Antoniola, uxor Laurentii Daiarii, de Burgo sancti Donini, præsentibus nobis D. Don Cosma de Rotiis capellano servitore, Martino de Vastis, & Mag. Jacobo Calolario, testibus rogatis, constituta in capella majoris ecclesiæ sancti Bartholomæi, ecclesiæ Buxeti, diœcesis Cremonæ, sponte & ex certa animi scientia ad laudem & honorem omnipotentis Dei, & beati Rolandi de Medicis, cujus sanctissimum corpus in hac terra Buxeti requiescit, dixit, confessa & protestata fuit & est, quod, dum jejunasset vigiliam S. Geminiani proxime præteriti, ipsaque nocte graviter a dæmoniis, qui eam oppressam tenuerant & tenebant annis novem proxime elapsis, ut ipsa dæmonia testificabantur &c. Totam relationem non subjungo, quia tam misere scripta est & mendose, ut rem quidem ipsam intelligere valeam, non vero omnia verba dare, cum aliqua vitiose expressa, aliqua etiam sint omissa. Quare compendio rem totam expono.

[2] [apparente B. Rolando cum S. Geminiano, liberatur.] Apparuerunt illa ipsa nocte vigilanti Antoniolæ sanctus Geminianus a dextris & beatus Rolandus a sinistris, tenentes baculos in manibus, & dixerunt se venisse, ut eam a dæmoniis liberarent. Additur, B. Rolandum exposuisse mulieri, se esse B. Rolandum, alterum S. Geminianum, eique tangendum dedisse baculum suum. Tum incidit in somnum, variaque habuit insomnia. Deinceps vero a vexatione dæmonum fuit libera. Nunc pauca ad expositionem observo. Burgus sancti Domnini, ubi habitabat illa mulier, nunc civitas est episcopalis, sita in dominio Pallavicino, inter Parmam & Placentiam fere media, habetque in diœcesi sua ipsum Buxetum, dominii Pallavicini olim caput. At diu post hoc factum laudata civitas dignitatem episcopalem consecuta est a Clemente VIII, nimirum anno 1601, ut videri potest apud Ughellum tom. 2 col. 63 novissimæ editionis, ubi ipsa Bulla Pontificia est impressa. Quod spectat ad S. Geminianum, qui cum B. Rolando apparuisse dicitur, haud dubie designatur S. Geminianus Mutinensis episcopus, qui colitur XXXI Januarii.

DE SANCTA CATHARINA FLISCA ADURNA VIDUA,
GENUÆ.

An. MDX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Catharina Flisca Adornea vidua, Genuæ (S.)

AUCTORE U. S.

§ I. Sanctæ, a multis laudatæ, biographi, eorumque fides: varia Vitæ, Italice primum conscriptæ ac deinde in alias linguas translatæ, exemplaria: Acta Sanctæ unde hic danda: auctores adhibendi.

Genua cognominis reipublicæ Liguriæque metropolis, [Sanctæ hodie dandæ, multi præcones] titulo primariis, non tantum Italiæ, sed totius etiam Europæ urbibus accensenda, Sanctis suis annumerat Catharinam, cujus Acta illustrare aggredior. Viduæ huic admirabili vitæ sanctimonia, vereque seraphim instar ignito in Deum amore ac prodigiis celeberrimæ debitos Cælitibus honores hoc die XV Septembris deferendos esse ab universa Christi Ecclesia, decrevit Clemens XII in Bulla canonizationis, licet memoriam ejus, ut infra videbimus, recolant Fasti nonnulli ad diem præcedentem, quem etiam Sanctæ nostræ emortualem (perperam tamen) signant, ideoque de ea hodie agimus. Innumeros pene habuit sanctissima Mulier virtutum suarum præcones, eosque primæ notæ viros scriptoresque clarissimos, quorum catalogum bene longum recenset Summarium additionale ad processum canonizationis: prolixiorem etiam, additis nempe elogiis, quibus Sanctam nostram honorifice prædicant, texuit Hyacinthus Parpera in beata Catharina illustrata, parte 1: de hisce, quantum expedire videbitur, post sermo erit. Nunc in auctores, qui Sanctæ Vitam primo conscripserunt, quam certatim deinde alii in varias linguas verterunt, & tamquam stimulum potentissimum, ad impellendum corda hominum in virtutis perfectionisque studium, lectori obtulerunt, inquirendum est.

[2] Augustinus Justinianus Sanctæ nostræ æqualis, utpote qui, [Testimonium Augustini Justiniani de Sancta] teste Ughello aliisque, Genuæ natus anno 1470, episcopatum Nebiensem in Corsica obtinuit anno 1514, vixitque usque ad annum 1536, Annalium Genuensium lib. 6, de Sancta nostra ejusque Vitæ scriptoribus sic loquitur, ut omnino expedire judicaverim verba ipsius, Latine reddita, hic transcribere: sic habet. Fuit (Catharina nostra) filia Jacobi Flisci proregis Neapolitani … & uxor Juliani Adurni, quocum multis annis vixit in castitate conjugali: fuitque tota ejus vita, quoniam in juventute cor ipsius divina gratia penetraverat, caritas, amor, mansuetudo, benignitas, patientia, abstinentia ineffabilis & virtutum omnium exemplar, adeo ut liceat eam comparare S. Catharinæ Senensi, totaque civitas particeps fuit, sensitque odorem virtutum sanctæ hujus Matronæ, quæ spiritu rapta, præter alia, de statu animarum in purgatorio existentium præclare locuta est res miras & auditu dignas iis omnibus, quibus vitæ rebus divinis deditæ gustus placet. Ejus corpus sepultum est in oratorio xenodochii majoris, spectaculumque præbet non admirabile minus quam venerandum: prorsus quippe integrum est cum carne, quæ viva apparet acsi hodie sepulta esset, cum tamen elapsi sint anni viginti quinque a tempore, quo hic condita est.

[3] [ejusque biographorum fide. Acta, quæ modo circumferuntur,] Scripsit itaque hæc Justinianus anno 1535, quo ab obitu Sanctæ, qui contigit anno 1510, effluxerant anni quinque & viginti, subditque: Æquum foret conscribere venerabilis hujus Matronæ sublimem de Deo sensum, egregias virtutes, sancta opera, conjuncta cum immensa caritate: brevitatis tamen ergo omittemus, maxime quod de solis hisce rebus a viris fide dignis compositum sit præclarum volumen. Illud Justiniani, viri integritate ac doctrina conspicui, testimonium tanti momenti mihi videtur, ut ineptum existimem, qui Sanctæ nostræ biographorum fidem sinceritatemque in dubium revocaverit, aut sugillare præsumpserit, licet fatendum sit, nonnulla interdum duriora videri posse, utpote sensum communem longe excedentia. Hyacinthus Parpera in litteris ad Henschenium nostrum datis ita loquitur de laudato a Justiniano libro: Qui quam verax & fidelis fuerit, comprobant etiam nunc plura & publica scripturarum veterum testimonia; librum vero illum eumdem esse scribit cum Historia Sanctæ nostræ, excusa Genuæ anno 1551, & congruere omnino Vitæ, quæ modo circumfertur: testem affert Augustinum Schiaffinum in Annalibus ecclesiasticis Genuensibus, apud inquisitores status existentibus, asserentem, visa a se esse manuscripta, eorumque cum impressa S. Catharinæ Vita conformitatem.

[4] [antiquis monumentis consona, ipsam Sanctam aliqua ratione] Ex hactenus dictis constat de fide auctorum, qui gesta S. Catharinæ litteris consignarunt, nec ullum restat prudens dubium, quin Vita, quam nunc habemus, antiquis manuscriptis omnino congruat: propius modo investigandi sunt narrationis hujus auctores. Cap. 44 Vitæ a Thannero Latinitate donatæ sic lego: Hic sacerdos (Sanctæ a sacris confessionibus) a quibusdam personis, huic Beatæ devotis, rogatus, magnam hujus Operis partem conscripsit, quum eam sæpius provocasset & incitasset ad manifestandas singulares gratias a Deo perceptas & ea quæ peculiariter in ipsa fuisset operatus: præsertim quod idem religiosus ob longam experientiam & diuturnam cum ea conversationem optime nosset atque intelligeret seriem vitæ ipsius. In Proloquio autem ad pios lectores, ante Vitam Italicam, typis Venetis editam anno 1590, profitetur auctor, se styli elegantiæ non studuisse, sed curasse tantummodo fideliter gesta Sanctæ referre cum ea simplicitate, qua conscripta fuerant a Sanctæ conscientiæ arbitrio & filio quodam spirituali, ex ipso S. Catharinæ ore accepta.

[5] Hinc verisimiliter factum est, ut, teste Oldoïno in Athenæo suo Ligustico pag. 136, [dici possunt habere auctorem.] nonnulli asseruerint, Vitam propriam ab ipsa S. Catharina superiorum imperio scriptam fuisse: hanc multorum opinionem refert Bailletus in Tabula critica de auctoribus & Actis, ad singulos menses Vitis Sanctorum præmissa, art. 3 in diem XIV Septembris, restringitque ad eam saltem partem, quæ Marabottum habet auctorem, ac demum subdit: At licet judicare pauca ab ipsa (Sancta nostra) fuisse dictata. Nullum ibidem verbum addit Bailletus, quo sententiam suam stabiliat; nec ego necessarium existimo divinare rationes, quæ virum criticum impellere potuerint ad ita censendum, neque Bailleto injurium me fore credo, si aperte edixero, malle me fidem adhibere viris Sanctæ coævis, quam ipsi, duobus circiter seculis ab ætate Sanctæ remoto, auctoribus synchronis contradicenti: quid enim incredibile in verbis num. præcedente relatis? Quid absonum, si dicatur Sancta anteactam vitam, gratias & dona sibi a Deo concessa declarasse? Sane mihi non videtur repugnare animi demissioni, si quis totius vitæ suæ, utcumque sancte actæ, seriem commemoret, ubi id ad Dei gloriam ac salutem proximi facere cognoverit, vel expedire judicaverit ad facilius vitam reliquam recte instituendam secundum prudentis directoris consilium: certe Catharinam ad laudatam a biographo declarationem faciendam permovit divinæ gloriæ studium, ut legitur cap. 38.

[6] Potest igitur prior Vitæ auctor censeri ipsa S. Catharina, [Primi Vitæ scriptores fuerunt Marabottus] quæ enarrando ea, quæ sibi totius vitæ decursu acciderant, materiem subministravit, quam alii litteris consignarunt: scriptores autem fuerunt Cataneus Marabottus & verisimiliter Hector Vernaccia; de priore Oldoïnus in laudato Athenæo, Perusiæ vulgato anno 1680, pag. 135 ita scribit: Cataneus Marabottus Genuensis … innocentis vitæ integræque fidei, xenodochii, Pammatone dicti, rector, B. Catarinæ … Adurnæ sacris a confessionibus, scripsit ejusdem Beatæ vulgari idiomate Vitam. De altero hæc habet pag. 234: Hector Vernaccia genitor Baptistæ … & Catarinæ … Fliscæ Adurniæ … filius in spiritualibus, ejusdem Catarinæ Vitam una cum sacerdote, qui illi a confessionibus erat, scripsit, laudatque pro assertione sua Raphaëlem Sopranum. Oldoïno consentit Bailletus in Tabula critica statim memorata, sic tamen ut prima Vitæ monumenta Marabotto adscribat, Opus vero ab Hectore Vernaccia continuatum fuisse dicat. Utut sit, sive alter alteri in scribendo adjutor fuerit, ut innuit Oldoïnus, sive in Marabotti, vel morte præventi, vel curis aliis impediti, onus successerit Hector, mihi sufficiet auctores Vitæ Sanctæ indicasse.

[7] Marabottum quod spectat, prudenter ambigi non potest, [& verisimiliter Hector Vernaccia,] quin S. Catharinæ Vitam conscripserit: ita enim omnino ex antiquis monumentis publicis nuper compertum sibi fuisse, testatur Hyacinthus Parpera in Epistola num. 3 laudata: at de Hectore Vernaccia, quem Oldoïnus Marabotto adjutorem fuisse tradit, suboriri potest aliqualis dubitatio. Laudat Oldoïnus pro assertione sua Raphaëlem Sopranum: edidit is Catalogum scriptorum Ligurum Genuæ anno 1667, teste Oldoïno pag. 485; ad manus nostras auctor iste non pervenit, ac propterea eum consulere non licuit: at certe eum consuluit Parpera, hunc enim in litteris suis assignat tamquam auctorem, pro illustrandis Sanctæ gestis consulendum: ibidem tamen asserit, ignotum hactenus esse nomen spiritualis Beatæ filii, qui Marabotto adjutor fuit; idem Parpera in beata Catharina illustrata part. 1, cap. 1, num. 6 sic loquitur, ut diversum ab Hectore Vernaccia Marabotto adjutorem fuisse plane insinuet: eum nempe, qui suam cum Marabotto industriam contulit, quique post, flagitantibus nonnullis, Sanctæ Vitam prelo commisit anno 1551, sacerdotem nominat.

[8] [ac tertius quidam, usque nunc ignotus.] At Hector Vernaccia sacerdos numquam fuit: de eo enim Marianus Grimaldus in Sanctuario Genuensi, edito anno 1613, in Vita venerabilis Baptistæ Vernacciæ sic loquitur: Habuit (Hector) tres liberos … reliquo post tempore cum conjuge (Bartholomæa Riccia) quamvis juvene vivens in castitate: quæ verba non videntur in Hectore pati dignitatem sacerdotii, nec sane si ad eum gradum, mortua conjuge, vel de ejus religionem ingressæ consensu, evectus fuisset, prætermisisset Grimaldus id indicare, qui Hectoris in tractandis negotiis dexteritatem, obita munia, divini servitii studium, mortemque in obsequio peste infectorum gloriosam commemoravit. Parperæ tamen de Hectore Vernaccia allato supra loco silentium tanti ponderis non videtur, ut ab Oldoïno recedamus, credamusque, eum lectori obtrudere voluisse, quæ in Soprano minime leguntur, quæque ex nullis aliis monumentis didicerat. Existimo igitur cum Oldoïno, & Marabottum & Hectorem Vernacciam, magna familiaritate S. Catharinæ conjunctos ejusque æquales, Vitam conscripsisse, quorum postea lucubrationes vel in ordinem alium digesserit vel etiam auxerit tertius quidam isque sacerdos, cujus usque nunc nomen ignoretur. Verum hisce diutius immorari supervacaneum judico, maxime cum non videam, unde ampliorem iis lucem afferre possim, & sufficiat nosse, a scriptoribus Sanctæ supparibus Vitam fuisse exaratam.

[9] [Vitæ Mss. & hymnus uni ex illis subnexus.] Parpera in beata Catharina illustrata varias recenset part. 1, cap. 1 Vitæ ejus editiones, de quibus breviter hic agendum. Scribit num. 6, paulo post mortem prodiisse Vitam manuscriptam, ex qua affirmat num. 7, plures promanasse, alias breviores, prolixiores alias, in rerum tamen narratarum substantia consentientes, idque constare asserit ex nonnullis exemplaribus penes se asservatis: num. 13 refert hymnum Latinum, subnexum Vitæ manuscriptæ, annum præferenti 1546, quem subdo.

Ut queant cæci tepidique ferre
      Luminis clari pariterque celsi
      Lucem ardoris, cupiantque solvi
            Lumine viso,
Mentem illustret, tenebras repellat,
      Corda succendat penitus calore,
      Vulneret nec non, uniatque secum
            Spiritus almus.
Sensus excedunt, hominumque vincunt
      Lucidas mentes, superantque gesta
      Sacra dilectæ Dominique Sponsæ
            Tam pretiosæ.
Fervor in tantum rapuit calorem
      Spiritus sancti penetrans profundi
      Cordis abissum, moreretur ut jam
            Corpore sano.
Fulgidos terræ tolerare nequit
      Corpus ardores ab Amore missos
      Mentibus puris, moriturque vivens
            Cuspide fixo.
Lecta quis cupit memoranda semper
      Noscere, quærat lacrymando sordes
      Primo delere, flagitetque pronus
            Lumen Amoris.
Trinitas una veneretur, atque
      Semper ametur, ut amore possit
      A nobis saltem pariter vocari,
            Si non haberi.

Breve hoc est compendium admirandi Divæ nostræ amoris, & ingentis luminis ipsi a Deo concessi.

[10] Ab exemplaribus manuscriptis progredior ad prelo vulgata. [Vitæ sæpius recusæ exemplaria] Vita primum excusa fuit Genuæ anno 1551 cum hoc titulo: Liber Vitæ admirabilis & doctrinæ sanctæ B. Catharinæ Genuensis, in qua continetur utilis & Catholica demonstratio & declaratio Purgatorii; præmissa est illi effigies Jesu e cruce pendentis Sanctæque ante eam genibus provolutæ cum his S. Matthæi verbis: Confiteor tibi Pater Domine cæli & terræ, quia abscondisti hæc a sapientibus & prudentibus & revelasti ea parvulis; ita Parpera in Beata Catharina illustrata part. 1, cap. 1, num. 8; in litteris supra memoratis ait, Vitam hanc prodiisse typis Antonii Belloni, & in omnibus conformem esse ei, quæ nunc manibus teritur, idque constare asserit ex usque hodie exstantibus exemplaribus. Florentiæ recusa fuit anno 1568, atque iterum anno 1580 & tertium anno 1589: in epistola sua, typographum Florentinum fuisse Jacobum Gionti, addit Parpera, & ibidem, nemine tamen nominato, corrigit errorem quorumdam, asserentium, primum Vitæ S. Catharinæ auctorem, fuisse Jacobum Gionti, qui tamen non nisi typographus fuit, ut liquere ait, tum ex epistola ad monialem quamdam Florentinam, Vitæ ab ipso præfixa, tum ex hisce verbis, Nella stamparia di Giacomo Gionti, typis Jacobi Gionti: hanc hallucinationem observavi in Legenda Gallica, Parisiis vulgata anno 1687 cum hoc titulo: Flores Vitæ Sanctorum… Hispanice conscripti a R. P. Ribadineira Societatis Jesu, Gallice redditi a Renato Gautier &c., ubi in Vita S. Catharinæ nostræ ita legitur: Illius (Sanctæ nostræ) Vita Italice conscripta fuit a doctore Jacobo Giunti; sed error hic ex jam dictis, ac vel maxime ex memoratis antiquioribus anni 1551 exemplaribus plane corruit.

[11] Florentinorum in Sanctam pietatem ac venerationem æmulati sunt Veneti, [Italica recensentur.] apud quos ter excusa fuit ejus Vita, primum anno 1590, ac deinde annis 1601 & 1615: priorem editionem adornavit Joannes Baptista Bonradinus, postremam Jacobus Sarzina, ut constat ex utriusque editionis exemplari, quod penes me habeo: in utroque deest Tractatus de Purgatorio, quem in editionibus Genuensi ac Florentinis legi tradit Parpera: harum vero editionum exemplar nullum nactus sum, sicut nec Neapolitanæ, teste Parpera, juxta Florentinum exemplar vulgatæ anno 1645, sed nec Genuensem, eodem teste, juxta primum anni 1551 exemplar recusam anno 1667, Vitam obtinui. Marianus Grimaldus in Sanctuario Genuensi, quod prodiit Genuæ anno 1613 typis Josephi Pavoni, S. Catharinæ Vitam in compendium redegit, quod Parpera in sæpe laudata Epistola asserit ab illustrissimo D. Bartholomæo Imperiali elegantius concinnatum recusumque fuisse Genuæ anno 1640.

[12] Non hæsit in sola Italia populorum studium erga S. Catharinam, sed ad nationes alias procul dissitas extensum est. [Variæ Vitæ in linguas alias translationes.] Vitam & geminum Sanctæ Opus in Gallicam linguam verterunt, excuderuntque Lutetiæ Parisiorum anno 1598 Carthusiæ Burgi-Fontanæ patres, teste Parpera aliisque, quæ deinde, crescente fidelium pietate, eodem idiomate & iisdem typis Parisinis recusa sunt sæpius, item Lugduni anno 1610, & Duaci in Belgio anno 1599 Gallice prodierunt: Duacenæ hujus editionis exemplar habeo. In Hispanum sermonem transtulit & Ulyssippone edidit Thomas de Freitas anno 1647, hoc præfixo titulo Hispanico: Stupenda prodigia altissimæ perfectionis in admirabili Vita insignis matronæ B. Catharinæ Adurnæ cum ejus Dialogo. Vitam & geminum Sanctæ Tractatum Latinitate donavit Mathias Thanner Carthusiæ Friburgensis alumnus vulgavitque Friburgi Brisgoiæ typis Theodori Meyeri anno 1626, præmissa explicatione difficilium quorumdam locorum: editione hac Latina per decursum hujus Commentarii utar, utpote de qua Parpera in litteris ad Papebrochium datis XXVIII Novembris anni 1675 scribit; Quam benigne ad nos misistis, Latine edita Vita B. Catharinæ Genuensis, ad vetustissimum manuscriptum emendata, ac pluribus etiam separatim aucta continet omnia, quæ desiderari videntur a vobis tam processibus … quam aliis scripturis ac auctoribus contenta, uti videre poteritis ex incluso indice.

[13] [Schema operis cujusdam, quod nacti non sumus.] Index ille inter Musei nostri notitias servatus exhibet schema operis in quatuor partes distributi, quarum prima octo capita continet, quorum titulos in pauca contractos hic subdo: capite 1 datur Beatæ delineatio, secundo encomia sanctitatis ac doctrinæ, tertio compendium chronologicum historiæ ab ortu B. Catharinæ usque ad annum 1675, quarto explicatio totidem fere quæstionum quot verborum Beatæ, quinto explicantur verba quædam, Beatæ revelata ad vitæ suæ ordinationem. Caput sextum indicem rerum notabilium, quas verbo vel exemplo docuit, septimum doctrinæ ejus canonicum examen & Apostolicam approbationem, octavum vero examen illius scholasticum complectitur. Pars altera Vitam exhibet 12 capitibus enarratam, tertia Tractatum de Purgatorio in 17 capita divisum, quarta autem Dialogum in tres libros & librum quemque in capita distinctum, servato tamen veteri textu. In laudata epistola Papebrochio geminum Operis hujus exemplar pollicitus est Parpera: verum seu, mutato consilio, prelo non subjecerit Opus illud, seu aliunde impeditus fuerit præstare promissa, nullum exstat in Museo nostro.

[14] [Tres Hyacinthi Parperæ de Sancta lucubrationes.] Jacturam hanc supplevit sæpius laudatus ac laudandus Hyacinthus Parpera, Congregationis Oratorii S. Philippi Nerii presbyter, edita Genuæ anno 1681 typis Josephi Bottari Vita S. Catharinæ, secundum antiquiora & authentica exemplaria emendata, observationibusque illustrata, cum gemino Sanctæ Tractatu: Operi huic subjecit aliud, titulumque ei fecit, B. Catharina Genuensis illustrata: Opus illud iisdem typis, sed anno tantum 1682 vulgatum, distinxit in tres partes, quarum prima complectitur Encomia sanctitatis & doctrinæ B. Catharinæ, altera indicem documentorum spiritualium ejusdem Beatæ, tertia vero expositionem plurium verborum peculiarium. Utrique huic lucubrationi eodem anno 1682, eodem, quo duæ aliæ, Italico idiomate idem Parpera adjunxit Opus aliud, Genuæ impressum apud Antonium Casamaram, complectens Vitam Sanctæ admirabilem observatosque in ea varios successus animæ statum concernentes.

[15] In epistola utrique vetustiori editioni Italicæ, quam habeo, [Acta, ceteris prætermissis, quæ, & unde hic danda.] præfixa pius lector monetur, nonnulla reperiri in Vita non satis ordine digesta ac interdum repetita: & sane tot occurrunt capita, quibus enarrantur documenta Beatæ, tam crebro repetitæ illius ad perfectionis statum exhortationes, ut ex hac parte magis libri cujusdam pietatem docentis, quam historiæ Vitæ nomen habere debeat: cum autem instituti nostri non sit Sanctorum doctrinam & lucubrationes edere, sed ea dumtaxat ex iis delibare, quæ ad ampliorem eorum gestorum notitiam conducunt, nullam ex memoratis hactenus Vitis integram recudendam censui. Itaque illarum loco post Commentarium subdam ex Italico Latine redditam, brevius descriptam acceptamque ex processibus pro canonizatione institutis, quam auctor anonymus Romæ vulgavit anno 1737: in hac Vita nihil fere gestorum Sanctæ, in prolixioribus Vitis contentorum, desideratur: in gratiam tamen lectoris nonnulla Commentario huic inseram, ex quibus enarratæ brevius in Vita infra danda Sanctæ virtutes amplius innotescant, cum ex prolixioribus Vitis ac Parperæ lucubrationibus tum ex ipsis Sanctæ Operibus: Vitæ autem, pro more nostro Annotatis illustratæ, subjiciam Sanctæ Gloriam posthumam collectam ex Parpera, instrumentisque canonizationis, quæ ad manus nostras devenerunt.

§ II. Expenditur severior Bailleti censura de Vita Sanctæ: encomia aliquot de ejus sanctitate & doctrina: brevis Operum Sanctæ notitia.

[Bailletus Vitam Sanctæ erroribus recentium mysticorum] Ex dictis num. 3 & 4 satis constat de integritate & fide biographorum Sanctæ nostræ, neque hic quidquam addendum credidissem, nisi denuo, uti etiam infra crebrius, discutienda esset justo severior Bailleti censura, qui in ante memorata Tabula critica ita pronunciat Gallice: Opus illud (Vita S. Catharinæ) etiam fortasse melius auctorum interpretumque ejus, quam ipsius Catharinæ genium indicat, & negari non potest, illud plus æquo favere recentibus mysticis, quos quietistas vocant &c. Non satis liquet, itane statuat Bailletus de omni editione, an vero de sola ista, quam accuravit anno 1661 Joannes Desmarestus: verum quomodocumque demum Desmarestus animo affectus fuerit, propensusne in errores ab Ecclesia post damnatos, nec ne, quod hic non inquiro, credibile non est, illum, ubi toties eo seculo Parisiis recusa fuit Sanctæ Vita, textum notabiliter ausum fuisse adulterare, adeoque existimo, Bailletum ita de Sanctæ Vita universim & quoad editiones omnes statuisse. Utinam severus ille Aristarchus, cui tam familiare est censuram ferre, nullam tamen ejus rationem adducere, hic vel expressisset ea, quæ erroribus hisce tam putavit affinia, vel paulo attentius legisset monitum ad lectorem, versioni Gallicæ a Carthusiæ Burgi-Fontanæ alumnis præfixum, ubi inter alia rogant, ut, si quis omnia, Vita & Operibus Sanctæ contenta, non satis assequatur, tamen ne male his utatur, sed potius cum Hebræis ad radicem montis subsistat, quam judicium ferat de illis, quæ Deum inter ac Moysem in montis vertice tractabantur. Notandum interim, Bailletum in Tabula critica consulere, ut legantur Catharinæ Opera, ac maxime Dialogus de amore, ut illius ope explicentur nonnulla, quæ in Vita paradoxi speciem præferunt: sed advertendum, biographos, dum doctrinam aliquam tradunt, non suis, sed Sanctæ verbis loqui, ut satis innuunt, dicentes: Affirmavit, dixit hæc sancta Domina &c.

[17] [affinem censens, ex gravissimis testimoniis] Porro licet singula, in quæ Bailletus crisim suam exacuit in Sanctæ Vita compendio data, suis locis expendenda sint per decursum hujus Commentarii, juverit nihilominus nonnulla hic prælibare ex virorum gravissimorum testimoniis. Hieronymus de Genua Ordinis Prædicatorum, Apostolicus in tota Genuensi ditione inquisitor, priorem anni 1551 editionem his verbis probavit: Assentio hunc librum pro spiritualium consolatione & eruditione posse impressioni tradi. Parisini doctores, editionem Gallicam probantes, nil Orthodoxæ fidei contrarium repererunt, sed Ad ædificationem & eruditionem eorum, qui in vita spirituali progressum fecerunt, luce dignam censuerunt. Ludovicus Venegas, Ordinis Prædicatorum sacræ Theologiæ magister, in approbatione editionis Latinæ sic loquitur: Licet multa invenerim, quæ theologis primo aspectu dura videbuntur, nulla tamen reperi, quæ sanum sensum non admittant, ac in legentium utilitatem & spiritualem profectum converti nequeant. Judicio ergo nostro aureus hic libellus in lucem prodeat &c.

[18] [& sacræ Rituum Congregationis,] Sufficere quidem hæc videri possent ad amovendam omnem a Sanctæ Vita suspicionem affinitatis cum erroribus proscriptis, verum argumentum validius hic quoque æquo lectori non ingratum fore arbitror. Sacra Rituum congregatio pro more in causis beatificationis & canonizationis constanter servato, examen doctrinæ S. Catharinæ Eminentissimo Cardinali Azzolino commisit, is vero curam hanc demandavit Martino Esparsæ, ejusdem Congregationis consultori, qui laudato Eminentissimo in hæc verba rescripsit, quæ, cum Latinam Esparsæ epistolam non habeam, ex Italica Parperæ versione, part. 1, cap. XI B. Catharinæ illustratæ Latina facio. Jussu Eminentiæ vestræ legi & accurate examinavi duos Tractatus B. Catharinæ Fliscæ Adurnæ, alterum de Purgatorio, alterum Dialogum animam inter & corpus, nec in his aliquid minima in parte vel sanæ doctrinæ vel morum integritati contrarium reperi, vel quod non tam cum hac quam cum illa optime congruat: & quamvis in his nonnulla inveniantur, quæ juxta litteralem loquendi & ordinarium agendi modum dissona videri possint, quale est id quod legitur pagina CCLXVIII in medio de contritione non acceptata & infructuosa pœnitentia: si tamen tum contextum proxime antecedentem & consequentem, tum peculiariter scopum totius sermonis, qui ex hac & illa parte quam longissime & ultra modum communem sublimis est, uti & obscuritatem verborum rerumque quæ personis contemplationi deditis, veluti Dionysio, Augustino, Brigidæ, Teresæ aliisque divinitus illustratis familiaria sunt, & clarissima, probe consideremus & mature expendamus, dilucide apparet, rem omnem intaminatam esse ac maxime salutarem, eamque aliqualem contrariam apparentiam niti dumtaxat profunditate doctrinæ, omnino seraphicæ, cui accedit legentis ignorantia & defectus experientiæ, animusque mysticorum & anagogicorum sensuum inexpertus.

[19] Id ipsum affirmo de cælestibus axiomatis, Historiæ Vitæ hujus Dei Famulæ intermixtis, [doctrinam probantis, Sedisque] atque insuper addo, non modo in prædictis Tractatibus & axiomatis nihil esse, quod impedire & retardare possit definitivam declarationem sanctitatis venerabilis hujus Dei Famulæ, sed ipsius potius æstimationem ex his maxime augeri: cum non uno indicio perspicue agnoscatur, doctrinam, quæ partim verbis, partim opere traditur, quæque felicissime pertingit ad supremum gradum & culmen vitæ unitivæ heroïcique amoris Dei, quo ipse animæ infunditur, nec sermone nec disciplina humana, sive auditu sive lectu, comparatam esse, sed experimento hausta cognitione infusam impressamque fuisse animæ isti a Spiritu sancto cum maxime singulari & arcana illustratione. Porro talis experimento hausta notitia rerumque talium & a tali magisterio Spiritus sancti profecta cadere nequit in animam, quæ non sit apprime purgata omni vitio omnique nævo imperfectionis atque omni tepore, quæque ad medullas usque non sit accensa ardentissima divini amoris flamma. Quapropter (etsi probationes omnes aliæ deficerent) duo isti Tractatus & axiomata illa se solis efficacissimum sunt argumentum sanctitatis in hac Dei Famula omnino heroïcæ, quæque communem usum quam longissime supergressa est &c.

[20] Forte non nemo contra Esparsæ testimonium excipiet, [Apostolicæ judicio] utpote quem aliqui (jure an injuria non est hujus loci indagare) Michaëli de Molinos addictiorem fuisse asserunt, nondum forte detecta veteratoris malitia, religionis ac pietatis specie velata. Verum ita statui non potest de sacra Rituum Congregatione, quæ, ut refert Parpera B. Catharinæ illustratæ part. 1, cap. XI, num. 5, die XXX Martii anni 1675 decretum edidit in causa Sanctæ nostræ, quo censuit constare de casu excepto: in hoc decreto ad rem nostram hæc leguntur: Eadem sacra Congregatio (audita prius relatione Eminentissimi ponentis Operum dictæ Beatæ, illisque approbatis) &c.; non ita statui potest de Clemente X, qui decreto isti annuit die VI Aprilis ejusdem anni, ut iterum apud Parperam loco jam jam laudato lego: observa tamen lector, in scripto, cui titulus, Factum concordatum, Clementi XII oblato ab Eminentissimo Georgio Spinula, ita legi: Verum, cum habita fuerit notitia nonnullorum Operum a B. Catharina conscriptorum, fuit a sacra Congregatione die XIII Junii MDCLXXVI commissa eorum revisio prædicto Cardinali Azzolino, ad cujus relationem die XIV Junii MDCLXXXIII prodiit eorum approbatio, adeoque juxta hunc calculum doctrina Sanctæ approbata fuit sub Pontificatu Innocentii XI, qui Clementi X in Romanam Cathedram successit anno 1676, quique errores Michaëlis de Molinos anno 1687 proscripsit.

[21] Ex quibus omnibus, forte prolixius, quam nonnulli necesse videbitur, [refellitur.] disputatis plane manifestum evadit ab hisce erroribus omnino immunem esse doctrinam S. Catharinæ, etiam in Vita traditam. Unde, si recte & sincere procedere voluisset Bailletus, ita argumentatus fuisset: licet forte non nulla in Vita legantur, quæ a contextu rerumque adjunctis avulsa sectatoribus Michaëlis de Molinos argumenta præbere possint, quibus Catholicos impetant, non tamen consequens est, ut doctrina illa revera faveat hæreticis; sicut nec sequitur, Jansenianis aliisque id genus hominibus favere S. Augustinum aliosve Patres, licet hi obscuriora sancti Doctoris hujus aliorumque verba in pravum sensum detorqueant: quia sicut hi Patres securius loquebantur, nondum natis hisce hæreticis, ita & Sancta ejusque biographi, nondum exorta hæresi Michaëlis de Molinos.

[22] [De insigni Catharinæ doctrina] Atque hæc de Sanctæ doctrina disputata sufficiant, plura qui desiderat, Parperam adeat, qui part. 1 B. Catharinæ illustratæ multa congerit plurimorum scriptorum elogia, e quibus tamen nonnullos hic recensere non abs re erit. Monitum tamen lectorem volo, scriptorum illorum maximam partem ad manus nostras non devenisse, adeoque pleraque hic danda esse juxta fidem Parperæ laudato loco. Capite 5 episcopos aliquot recenset & primo quidem loco Augustinum Justinianum, cujus verba dedi num. 2 & 3. Franciscus Gonzaga generalis Minorum Observantium S. Francisci, ac dein episcopus Mantuanus Divam nostram collaudat ab assiduitate contemplandi cælestia, a caritate, tolerantia animique demissione. Joannes Petrus Camus Bellovacensis episcopus, S. Francisci Salesii æqualis & familiaris, Tractatum de Purgatorio, a S. Catharina conscriptum, appellat Opus in ea materia excellentissimum, eamque Beatæ titulo condecorat, ac veluti magistram prædicat.

[23] [eximiisque virtutibus, episcoporum,] Prætermissis aliis, unum addo testimonium Harduini Perefixi archiepiscopi Parisiensis, qui in Monito ad lectorem, præfixo Operi Gallico de Pietate Christianorum erga vita functos, honorificentissime loquitur de Sancta: religiosissimi hujus archipræsulis, cujus insignia decora legi possunt tom. 7 Galliæ Christianæ recusæ, pag. 181 & seqq., verba ex Italico Parperæ Latine reddo: de nova interpretatione Tractatus S. Catharinæ de Purgatorio ita loquitur. Rara est effusio spiritus Dei in hanc Animam tam puram & amore flagrantem, ac monumentum admirabile solicitudinis Dei in regenda Ecclesia sua… Cum enim prævidisset a Lutheri Calvinique hæresi impetendam doctrinam de purgatorio & suffragiis mortuorum … arcana sublimissimarum veritatum revelavit Matronæ virtute ac sanctitate extraordinaria præditæ, quam ad id inter omnes istius seculi mortales elegit … ad propugnandum adversus hæreticos fidei veritatem … & Catholicos instruendum… Methodus, qua scripsit, tam Dei majestate ac religionis nostræ excelsitate digna est, ut fieri nequeat, quin legentes Tractatum hunc admirentur providentiam illius, cui placet arcana sua celare sapientes & prudentes seculi, eaque humilibus manifestat, ac nonnumquam debiliorem sexum elevat ad cognitionem veritatum altissimarum &c. Addit in fine: Atque ad ostendendum conformitatem sensuum insignis hujus Beatæ cum sententiis Patrum, paucis verbis refertur id, quod locis aliquot Operum suorum de purgatorio tradidit S. Bernardus.

[24] [ac S. R. E. Cardinalium encomia.] Ab episcopis transeo cum Parpera ad viros Romana purpura insignitos: quatuor is recenset Eminentissimos, de S. Catharina locutos multa cum laude, Robertum scilicet Bellarminum, Petrum Berullum, Federicum Boromæum & Joannem Bona: Bellarminum ait asseruisse, debere Genuenses illius canonizationem promovere ac sumptuosissimum illi templum erigere, testemque laudat Parpera Sebastianum Badum lib. 4, addito Vitæ, typis Genuensibus editæ, anno 1667: honorifice etiam Sanctæ meminit idem Bellarminus in Præfatione ad librum de Arte bene moriendi. Eminentissimus vero Berullus Ordini, quem instituit, & virginibus Excalceatis Ordinis Carmelitici, quarum tutelam susceperat, commendabat summopere pietatem erga B. Catharinam Genuensem, cujus imaginem penes se semper habebat, nec satis poterat amorem erga Deum admirari. Ita apud Parperam testatur Germanus Abertus lib. 3 Vitæ Eminentissimi Berulli cap. 5. Omitto reliquos, uti & sanctioris vitæ fama conspicuas utriusque sexus personas, quas non semel laudatæ partis 1, cap. 7 recenset Parpera.

[25] Caput 8 ejusdem Operis titulum hunc præfert: Encomia Catharinæ impensa a Sanctis & Beatis; [Quanti Catharinam secerint Sancti aliquot,] post brevem vero, uti & præcedentibus capitibus, præfationem multa congerit testimonia ex Operibus S. Francisci Salesii episcopi & principis Gebennensis, cujus suffragium plurimorum instar censendum est: at ne longior hic sim, pauca hæc potius ex Parperæ ad Papebrochium epistola delibo: Dicitur (Sancta) cherubim, seraphim, phœnix & avis paradisi a divo Salesio: idem Sanctus confert Catharinam S. Mariæ Magdalenæ & S. Paulo in conversione, eamque jungit ob puritatem amoris in Deum aliasque dotes SS. Paulo, Augustino, Bernardo, Francisco, Teresiæ, Catharinæ Senensi aliisque. S. Francisco Salesio subjungit Parpera S. Aloysium Gonzagam, qui, teste Virgilio Cepario in Vita apud nos tom. IV Junii, pag. 1006, num. 243, mirifice afficiebatur erga Vitam S. Catharinæ, eique volutandæ tempus aliquod diebus singulis præfiniverat. Sanctus quoque Andreas Avellinus clericus Regularis cap. 8, num. 15 in epistola quadam sua, relata a Carolo Tomaso tom. 7 de Consideratione Passionis Dominicæ, licet Catharinam expresse non nominet, manifeste tamen de ipsa loquitur, reserens verba ejus, desumpta ex Vita prolixiore cap. 3 circa medium, Ah! cito cito transmitte (sacram Eucharistiam) in intimum cordis mei, quoniam cibus ipsius est: atque ita celebrat Sanctæ amorem erga sanctissimum Sacramentum, eamque appellat insignem Sanctam.

[26] Quanti faceret S. Catharinam B. Bernardinus Feltrensis, [& B. Bernardinus Feltrensis, aliique.] illius æqualis, luculenter ostendit; nam cum, teste Parpera num. 14, Genuæ sacras conciones habens anno 1494 convertisset Hebræam quamdam, recenter ex Hispaniis advectam, non aliam ei magistram assignare voluit, ut in fide confirmaretur moresque ex Christianæ religionis instituto disceret componere, quam S. Catharinam. Bernardino titulum Beati recte tribui a Parpera indubitatum est, cum immemorabilis illius cultus anno 1654 legitimus probatus fuerit post sacræ rituum Congregationis examen ab innocentio X, ut videre est apud Prosperum Lambertinum, nunc Benedictum XIV, Pontificem vere Maximum, lib. 2 præclarissimi Operis de Beatificatione & Canonizatione, cap. 24, § 5: non ita statuendum de Angelo de Clavasio, cui titulum Beati tradit Parpera, verisimiliter ad id inductus auctoritate Arturi in Martyrologio Franciscano, ac forte aliorum: verum observant Majores nostri in Prætermissis ad diem XI Aprilis, id auctoritate Arturi, non Ecclesiæ fieri. Angelum autem ex multis probabilibus conjecturis ait Parpera num. 13, fuisse religiosum illum, qui in Vita infra danda num. 51 dicitur improbasse quotidianam Eucharistiæ sumptionem, deinde vero, agnito in ipsa spiritu bono, permisisse, animi ductum ut sequeretur.

[27] Auctoribus aliis cujuscumque nationis & ordinis magno numero recensendis supersedeo, [Encomia alia hic omissa.] ne coacervando testimonia plura in idem sæpe recidentia, tædiosam magis quam utilem reddam hujus Commentarii lectionem: ea vero, ex quibus Historiæ S. Catharinæ lucis aliquid affulgere possit, dabo per decursum, ex ipsis scriptoribus, si nactus fuero; sin minus, juxta fidem Parperæ. Encomium vero quod velut a Clemente IX (imo X) enunciatum tradit Parpera cap. 12, dari poterit, si videbitur, in Gloria posthuma. Prudens etiam omitto encomia divina de Catharina, quæ complectitur Parpera cap. 12 ejusdem 1 partis B. Catharinæ illustratæ, quæque in eo potissimum consistunt, ut sacrarum Scripturarum textus aliquot applicentur vel gestis quibusdam Sanctæ egregiis, vel inflammato ejus amori, vel corporis post mortem integritati, vel doctrinæ: eorum quippe pars certe maxima de aliis Sanctis æque ac de Diva nostra exponi potest, quibus hi aut similes favores divini communes cum illa fuerunt.

[28] [Brevis Operum Sanctæ] Hisce brevem subnecto ideam Operum Sanctæ. Dialogus ejus animam inter & corpus, amorem proprium, spiritum, humanitatem ac Deum partes tres complectitur; pars quæque recenter, ut habet editio Gallica, & Italica Parperæ, in capita aliquot divisa est. Pars prior capita unum & viginti, altera undecim, tertia vero quatuor supra decem continet. Pactione inita quærendi locum aliquem ubi amori & delectationi suæ indulgere possint, assumptoque comite individuo ad dirimendum obventuras lites amore proprio, anima & corpus iter ingrediuntur. Anima ingenti fervore sola cælestia appetit, sed a corpore ac amore proprio sub necessitatis specie seducta, paulatim mundanis illecebris implicatur, easque sectari incipit: at deinde perfecte ad Deum convertitur, & austeris pœnitentiæ operibus totam se applicat: atque hæc in prima Dialogi parte tractantur. Pars altera describit insignes in virtutum stadio progressus, modosque admirabiles, quibus utitur divinus Amor ad exspoliandum nævis omnibus imo & seipsis animas sibi devotas. Tertia divini amoris stupendos effectus describit, quales ipsamet in se experta est: ex singulis nonnulla per decursum delibabimus.

[29] [idea proponitur.] Tractatus de Purgatorio multis laudibus celebratus a viris gravissimis, teste apud Parperam Perefixo, exprimit Statum in quo degunt animæ, quæ patiuntur in purgatorio, quæque in se ipsis cum amori, quem tempore mortis in se deprehenderunt, admixta esset tenuis quædam macula, usque dum eam igne hoc purificante deleverint, gaudium cruciatibus copulant. Audiantur & Carthusiæ Burgi-Fontanæ alumni, qui de Tractatu isto inter alia hæc habent in præfatione: E duobus, quæ fides communis & universalis docet, in piaculari igne esse conjuncta, amorem scilicet & pœnam, hanc tacet, veluti magis communem & necessariam mentibus infirmis & imperfectis, illumque tantum considerat, cum maxime stupendorum illius effectuum consecutione. Paucis verbis Tractatus hujus materiam ita exprimit Parpera: Ut ex comparatione divini ignis, quem in se experiebatur, intellexerit, qualis sit ignis piacularis, & qua ratione animæ in eo degant contentæ & cruciatæ, sive, ut Bailletus post Vitam Sanctæ exponit, piacularis ignis naturam intellexit ex igne divini amoris, quo flagrabat, & ab omni nævo purgabatur: ac veluti ipsa in hoc suo purgatorio, amori suo Deo perfecte conjuncta, vivebat contenta inter pœnas etiam gravissimas, eodem modo cum animabus, peccati labem in purgante igne abstergentibus, fieri comprehendebat. Lectorem interim monitum volo, ubi quid ex Dialogo vel Tractatu de Purgatorio referam, usurum me interpretatione Thanneri, citaturum autem locum, e quo verba desumpsero, juxta Parpera in capita, distinctionem cujusque libri; nec Thanneri interpretationem tum hic tum in Vita mutabo, nisi cum id expedire visum fuerit tumque id semper indicabo.

§ III. Illustrissimi Sanctæ natales; parentes; educatio; virtutes & donum orationis in tenera ætate: desiderium induendi habitum religiosum.

[Illustrissima Sanctæ familia,] Præmissa hactenus notitia biographorum Sanctæ & allatis aliquot magni nominis auctorum encomiis, assignatisque instrumentis, e quibus commentarius hic coalescet, ad ejus historiam propius accedamus. Ex illustrissima Fliscorum familia ortum duxit Catharina, unde ipsi Fliscæ cognomen adhæsit. Hæc autem Fliscorum familia, vetusto Lavaniæ comitum titulo insignis, generis splendore, stirpis antiquitate, & heroum, omnibus laudibus cumulatissimorum numero, quos multis jam continenter seculis procreavit, excellit adeo, ut nullis Liguriæ proceribus sit secunda; imo, si Uberto Folietæ, in clarorum Ligurum Elogiis pag. 168, credimus, Ut dignitate, ita tempore quoque ceteras Genuenses longe antecedit. Præter viros complures, rebus bello ac pace præclare gestis, obitisque supremis magistratibus inclytos, nobilissima hæc familia in fastis suis læta recognoscit duos summos Pontifices Innocentium IV & Adrianum V, Eminentissimos Cardinales quam plurimos & ingentem præsulum ecclesiasticorum numerum. Augustinus Justinianus supra laudatus Annalium Genuensium lib. 3 ad annum Christi 1247 Flisci nominis exordia adscribit Hugoni Flisco, Lavaniæ comitum sanguine prognato, aliis, ut idem annalista ibidem testatur, Fliscorum originem referentibus ad serenissimos Bavariæ principes & redempti orbis seculum XI ac forte anteriora etiam tempora: utut sit, quoniam instituti nostri non est similibus diutius immorari, hæc dicta sufficiant; ceterum genealogos adeat, qui vera Fliscorum initia ac cetera eorum decora nosse desiderat.

[31] Patrem nacta est S. Catharina Jacobum Fliscum, [parentes.] qui genus duxerat ex Roberto, fratre felicis memoriæ Innocentii IV Pontificis: ita testantur omnes Sanctæ biographi, tum antiqui tum recentiores, qui etiam Jacobum regni Neapolitani proregem fuisse in eaque dignitate diem extremum obiisse asserunt: perperam tamen eum honoris gradum collatum tradunt a Rainerio, cum scribendum sit Renato, Andegavensi scilicet, quem eo seculo, post decessum reginæ Joannæ, pro obtinendo regno Neapolitano contendisse cum Alphonso Aragonum rege certum est.: animadvertit id Parpera, qui, cum in Vita Sanctæ, edita anno 1681 Rainerium scripsisset, in altera, anno insequente vulgata, Renatum Andegavensem appellavit eum, cujus in regno Neapolitano vicarius institutus fuit S. Catharinæ parens. Matrem habuit Sancta Franciscam, filiam Sigismundi de Nigro, quæ familia est inter celebriores Genuenses antiqua clarissimaque.

[32] Annum, quo vitalem lucem hausit sanctissima Vidua nostra, signavit Parpera in utraque Vita jamjam laudata 1447, [Annus natalis verisimiliter 1447.] mensem vero & diem, quo primum beata illa Anima mundo data est, nullibi annotatum reperio: cum tamen tam Lectio tertia Officii ipsius proprii, quam Clemens XII in Bulla canonizationis supremam illius ætatem statuant annorum trium & sexaginta, verisimile est, beatum natalem illigandum alicui e tribus posterioribus mensibus anni 1447, aut saltem post diem XV Septembris, quo felicem Catharinæ ad Superos transitum contigisse infra videbimus, statuendum esse, ne, si dictum diem XV præcesserit, in rigore loquendo, jam non sexagesimo tertio, sed sexagesimo quarto ætatis anno dicenda sit obiisse. At similes expressiones cum patiantur latitudinem aliquam, negligique potuerit mensis unus aut alter sexaginta tribus annis completis superfluus, certi nil determinari potest, neque enim instrumentum ullum, ex quo annum natalem hauserit, laudat Parpera, sique solo nitatur argumento ab ætate sexaginta trium annorum desumpto, nil amplius pro anno 1447, quam 1448, etiam aliquot mensibus inchoato, confici posse, observanti manifestum est: cum tamen & Clemens XII in Bulla canonizationis & Parpera, qui profitetur, instrumenta omnia antiqua scrutatum se fuisse, natalem Sanctæ illigent anno 1447, pro eo hactenus standum est.

[33] [Genuæ nata, in Baptismo Catharina appellatur.] Locum nativitatis in Vita, anno 1682 edita, expressit Parpera, eam asserens luci datam in paterna domo, sita vico seu platea, cui a filo nomen est: ibidem etiam tradit, sacro fonte ablutam fuisse in ecclesia metropolitana Genuensi, S. Laurentio sacra, eique impositum Catharinæ nomen, forte, inquit, ob florentem eo tempore famam S. Catharinæ Senensis, cujus sanctimoniam assecutura præsagiebatur, vel in venerationem S. Catharinæ martyris, eo quod sicut ipsa philosophiæ peritissima & ob tyranni sævitiem martyr fuerat corpore, ita Catharina nostra mysticæ Theologiæ scientissima futura erat & præ divini amoris vehementia martyrium in corde subitura. Verum conjecturis hisce, utcumque ingeniose excogitatis, parum admodum roboris inesse, quis non videat, cum perspectissimum nulli non sit, imponendi nominis alicujus causas pene innumeras afferri posse: itaque ne merito otiosus videar, silentibus de causa nominis impositi biographis Sanctæ æqualibus, hisce immorari supervacaneum arbitror. Addit ibidem Parpera, S. Catharinam tum ob teneram ætatem, tum juxta consuetudinem Genuensium diminutivo nomine Catharinetam appellatam fuisse, quod vocabulum usque nunc retinent scriptores aliqui.

[34] [Fratres ejus & soror; educatio.] Sæpe jam laudatus Parpera tres Sanctæ fratres tribuit, Jacobum, Joannem & Laurentium, sororem unam, Limbaniam nomine. Fueritne Catharina omnium natu minima, incompertum mihi est: hoc ex omnibus ejus biographis certum est, fuisse ætate inferiorem sorore sua Limbania, quæ jam monialem professa erat, cum Catharina, annos 13 nata, regulare institutum apud sanctimoniales S. Mariæ Gratiarum amplecti irrito conatu desideravit. Hisce Parpera in posteriore lucubratione sua cap. 2 & 3 multa subnectit de Catharinæ educatione, quæ documenta, ex Scripturis auctoribusque desumpta, apta magis sunt parentes exstimulare ad rectam liberorum institutionem, quam certos nos reddere de norma in Catharinæ educatione a progenitoribus servata, licet minime inficiari velim, eos modis omnibus huic ad laborasse: sufficiant igitur hic pauca hæc, quæ leguntur in Vita infra danda num. 1: Quæ (S. Catharina) postquam sacrosancti Baptismatis auxilio regenerata fuisset gratiæ, cum omni solertia a progenitoribus (quos cum Parpera cap. 1, num. 5 prudentes & vere Christianos fuisse omnino credo) educata fuit in sancto timore & amore Dei.

[35] Quamvis externa corporis forma ad vitæ sanctitatem nil conferat, [Exterior forma corporis.] cum tamen plerisque hominibus insita sit quædam curiositas, qua desiderant vivis depictos coloribus contemplari eos, quorum virtutes & egregias animi dotes celebrant, vel gesta lectitant, rem non ingratam lectori facturum me credidi, si Sanctæ effigiem pauculis verbis hic repræsentarem, prout eam Parpera post diligentem, uti profitetur, investigationem exhibuit in B. Catharina illustrata part. 1, cap. 16: ad hanc descriptionem corporeæ S. Catharinæ figuræ etiam movit, quod pro dicendis infra visa mihi fuerit non omnino negligenda: ita autem habet Italice: Catharina fuit statura magna potius quam mediocri, capite justæ ad corpus magnitudinis, facie aliquantum oblonga, sed egregiæ proportionis ac venustatis, coloris candidi & rubicundi in flore ætatis; naso decenter longo, oculis circum pupillas nigris, superciliis ex æquo prolixis, fronte spatiosa: partem illius omnem natura recte formarat: unde vultu pulcherrima apparebat oculis mundi, quemadmodum Deo gratiosissimam esse oportebat quoad animam. Ex visu agnoscebatur excelsi judicii matrona, multoque sensu prædita, in agendo bene morata, in loquendo humanissima.

[36] Cetera, quæ ibidem congerit Parpera, omitto, id unum cum ipso observo, [Primæ virtutes in tenera ætate,] postremis vitæ annis ita emacerato fuisse corpore, ut non nisi pelle & ossibus id constare videretur, quod minime mirabimur, si diuturnam tot annis inediam, de qua infra, corporisque afflictationes consideremus. Quamvis autem, ut ex dictis facile lector colliget, multa concurrerent, quæ Catharinæ subdere poterant stimulos ad sectandum delicias seculi, nobilitas nempe generis, formæ venustas, paternæ domus ingentes divitiæ, delicatum corpus, Nihilominus, inquit Vita a Thannero Latine reddita cap. 1, a teneris annis superbiam, e natalium splendore nascentem, calcare deliciasque abhorrere cœpit. Exercitas a Sancta ab octavo ætatis anno virtutes, paulo fusius describit Vita infra danda num. 2, 3 & 4, quam propterea lector consulat. Parpera in Vita Sanctæ, edita anno 1682, totis decem capitibus, a 4 scilicet ad 14, tenellæ Virginis virtutes late exponit, seu potius oratorie exornat, iisque multa immiscet documenta moralia: titulos solos refero, brevitatis ergo omissis verbis non necessariis: capiti 4 hic præfigitur: Primæ virtutes Catharinæ; reliquis sequentes, quos tantum interpunctionibus distinguere necesse duxi. Quam pacis amans & modesta fuerit? Ejus docilitas & obedientia; Innocentia & simplicitas; Zelus erga Deum & commiseratio erga proximum; Primæ meditationes; Pœnitentiæ ab anno octavo; Amor solitudinis & silentii; Donum orationis infusum; Studium castimoniæ.

[37] De dono orationis ipsi concesso ita scribit biographus cap. 1 ex interpretatione Thanneri: [donum orationis infusum:] Quum esset annorum duodecim, Deus per gratiam ei contulit donum orationis cum mirabili affectu & devotione erga Dominum suum, unde præter alia complura sancta & divina ei inspirata novæ intimi amoris flammæ novique doloris aculei e Passione Domini nostri Jesu Christi ipsi accesserunt. Quantum porro rerum cælestium meditationi & contemplationi dedita fuerit, Sancta ipsa declarat in Dialogo suo part. 1, cap. 2 verbis sequentibus: Ego, quæ sum pura & a labe peccati immunis, principium creationis meæ cum omnibus aliis beneficiis a Deo perceptis considerare incipiam. Hinc autem cognosco, me conditam fuisse ad tam celsam beatitudinem, ac creaturam esse adeo nobilem & excellentem, ut pæne choros angelorum transcendam: video me mentem fere divinam ac semper me sentio trahi ad divina pura mente contemplanda … vere sum invisibilis: omnes igitur meas dapes & delicias in rebus constituo invisibilibus, hoc enim fine condita sum atque in illis meam invenio requiem, nulla re alia mihi opus, quam ut iis, quæ supra cælos sunt, me pascam, reliqua omnia pedibus conculcem. Quapropter totam hanc septimanam tali impendam contemplationi, cætera nihili faciam.

[38] [circa quod] Atque hæc ætati a biographo expressæ congruere, conficitur ex eo, quod ita de se scribat Sancta statim ac peregrinationem cum corpore susceperat, hisce vero subdat impedimenta spiritus sui fervori allata a corpore & amore proprio, ob quæ circa annum 22 ætatis ad terrena paulatim deflexit, & a perfectionis semita recessit, citra tamen culpam gravem, quam eo etiam tempore numquam incurrit, ut ex testimonio illius, qui confitenti Sanctæ aures præbuit, scribit Vita infra danda num. 14. Ea vero, quæ de dono orationis Catharinæ, duodecimum ætatis annum agenti, infuso retulimus ex biographo num. præcedentis initio, nullatenus pugnant cum his, quæ habet eadem Vita cap. 2: Tum temporis in spiritu de oratione fuit instructa, quæ referuntur ad initia conversionis Catharinæ ad vitam perfectiorem, adeoque spectant ad annum ætatis ejus circiter vigesimum septimum, Christi vero 1474. Non pugnant, inquam, non enim addit, tunc primum edoctam fuisse: deinde cum nonnihil in Catharina refrixisset caritas, etiam donum illud orationis, quod mystici nonnulli appellant Desponsationem animæ cum Deo, saltem imminui oportebat: nam inter conditiones ad contemplationem infusam requisitas statuit Prosper Lambertinus lib. 3, cap. 26, num. 7, impulsum caritatis, hac autem terrenis affectibus sopita, donum illud elanguit, caritate vero ad pristinum vigorem redeunte, auxilio Dei efficaciter vocantis & adjuvantis donum illud denuo in S. Catharina revixit.

[39] [nonnulla] Ut autem plenius constet S. Catharinam orationis dono præditam fuisse, juverit nonnulla hic recitare ex laudato Lambertino, qui lib. 3, cap. 26, num. 9 ita loquitur: Examen confessariorum & directorum spiritualium, quod alibi utile diximus, in hisce causis prodesse utique maximopere poterit, ut dignoscatur, an Dei Servi meditationi & contemplationi vacaverint, quales fuerint ipsorum meditationes & contemplationes, qualem fructum ex eis hauserint, an, & quæ in eis obtigerint visiones & revelationes, de quibus suo loco tractabitur. Hoc ipsum haberi poterit ex scriptis ipsorum Dei Servorum, si superiorum suorum jussu ea scriptis mandaverint, quæ ad suas meditationes, contemplationes, visiones & revelationes pertinent: & ex his omnibus deprehendi poterit, an fuerint assidui in meditando & contemplando, quomodo in distractionibus & ariditatibus se gesserint… Desumuntur hæc omnia ex secunda relatione Rotæ auditorum de virtutibus S. Teresiæ art. 21, § 1: “Quod si velimus a testibus fide dignis petere, habemus ipsiusmet Beatæ testimonium in iis, quæ de sua propria oratione & contemplatione divina in suis libris scripta reliquit. Frequentissima enim ejus mentis suspensio, altissima quies, arctissima unio, creberrimi raptus, intimæ caritatis vulnera, vehementissimi amoris impetus, suavissima Dei colloquia, tenerrima blandimenta, quibus ipsius scripta respersa sunt, sublimitatem orationis procul dubio angelicæ, atque ad alios erudiendos absolutissimam peritiam cælitus infusam facile demonstrant.”

[40] Qui voluerit S. Catharinæ scripta pervolvere, eaque, [observantur.] quæ tum huic Commentario strictim inserentur, tum quæ in Vita infra leguntur, considerare, facile perspiciet ea, quæ de S. Teresia testati sunt Rotæ Auditores, examussim Catharinæ nostræ congruere, adeo ut merito dixerit Clemens XII in Bulla canonizationis: Omnia autem puerilia oblectamenta contemnens, rigida silentii Custos sola oratione delectabatur: in eadem Bulla dicitur per altissimas contemplationis vias ad cælestis Sponsi cubile introiisse Catharina: quo supremo Romani Pontificis oraculo indubia fiunt, quæ de studio orationis S. Catharinæ Marabottus illius conscientiæ arbiter, ex ore ipsius Catharinæ excepta, aliique litteris consignarunt, viri, teste inter alios Justiniano, hic laudato num. 3, fide digni.

[41] Orationis assiduæ fructus fuit desiderium, quo circa annum ætatis decimum tertium flagravit, [Habitum religiosum frustra expetit.] amplectendi institutum regulare: de eo satis disseritur in Vita infra num. 5 & seqq., ut hic necesse non sit quidquam addere, quo ardentissimum tenellæ Virginis votum, irritusque conatus cognoscatur. Causam, ob quam habitum religiosum induere nequiit Sancta, ita refert Vita prolixior: Sed quum statura valde pusilla esset, non est recepta: ita quoque scribit Vita Gallice edita, ita Bailletus: at longe verisimilior mihi apparet ratio, ob quam admissa non fuerit, a biographo nostro infra rejecta in nimis teneram Sanctæ ætatem; eamdem causam refert Parpera in Vita num. 6, aptiusque congruit cum dictis supra ex Parpera de corporea Catharinæ forma: ita quoque censuisse videntur antiquiores biographi, nam in præfatione ad lectorem num. 6 testatur Parpera, textum a se minime fuisse alteratum, sed juxta vetusta & authentica exemplaria fuisse emendatum. Vox autem piccolina, quam habet utraque editio nostra Italica, recte quidem verti potest parva, ut fecerunt interpretes tam Gallici quam Latinus, verum nil video, quominus etiam verti possit, ætatis teneræ: nam in Lexico Joannis Veneroni da picciolo vertitur a puero, a teneris unguiculis: forte etiam vox eta, ætas a biographis addita fuerit prioribus editionibus, quæ in aliis, quas viderint laudati interpretes, typothetarum incuria exciderit.

§ IV. Sanctæ cum Juliano Adurno conjugium: ob mariti dissonos mores affligitur & ad res seculares convertitur: Sanctæ ad primum vitæ fervorem reditus.

[Sancta, pacis inter Fliscos & Adurnos] Catharinam spe sua obtinendi religiosum habitum dejectam, & nihilominus, quo conceptum inde mœrorem solaretur, solertius insistentem exercitio religiosarum virtutum, priori longe gravior plaga confixit. Circa annum ætatis sextum decimum parentes illam nuptui tradiderunt Juliano Adurno, quem perperam Thannerus Guilielmum nuncupat: Et, pergit Vita Latina Thanneri cap. 1, quanquam hoc ejus voluntati adversaretur, tamen ob magnam simplicitatem & in parentes ad id eam perurgentes, reverentiam atque obedientiam fieri permisit. S. Catharinam ad hasce nuptias pertractam fuisse a parentibus, scribit biographus noster anonymus infra num. 10, ut discordiis, quæ inter familias Fliscam & Adurnam longo tempore gravissimæ fuerant, non ita dudum sopitis, connubiali isto vinculo pax amplius stabiliretur: Parpera quoque inter alia rationum momenta, quibus ad nuptias pertracta fuit Sancta, rationem eamdem refert. Ut de dissidiis inter ambas familias lector statuat, sufficiet observasse ex lib. 4 Annal. Genuensium Augustini Justiniani ad annum 1394 Adurnos Gibellinorum, Fliscos vero Guelphorum partes secutos fuisse.

[43] [amplius firmandæ gratia,] Aliud discordiarum semen his verbis commemorat Ubertus Folieta Genuensium Historiæ lib. 9,scribens ad annum Christi 1393: Is erat, inquit, Genuæ rerum status, ut, cum quatuor præpotentes corporis popularis familiæ, Adornia, Fulgosia, Guarca, Montalta, omnia ad se attraxissent, omnemque civitatem ac totam Liguriam factionibus suis comprehendissent, quæ eodem cum gente nomine vocabantur, potentioribus quatuor nobilium familiis a principatu plane exclusis, Fliscorum scilicet, Grimaldorum, Auriorum ac Spinularum, quas quatuor Genuenses familias primarias omnes agnoscunt: plura qui desiderat de turbis civilibus, quæ per plura secula Genuensem rempublicam exagitarunt & priores familias adversus posteriores, atque utrasque non semel inter se concitarunt, laudatos chronologos consulat. Ad sopita, non ita dudum ante initas a S. Catharina nuptias, dissidia Fliscos inter & Adurnos, ab anonymo nostro biographo memorata, quod attinet, cum matrimonium istud ipse & Parpera celebratum statuant ineunte anno 1463, oportet conciliationem istam tempore illo anteriorem esse.

[44] [despondetur, licet invita, Juliano] In Uberti Folietæ Genuensium Historia lib. XI ad annum 1460 aliqua in rem nostram lego, quæ summatim delibo: cum eo anno ad pacem animi flecterentur, subito Paulus Fulgosius & Prosper Adurnus urbem ingrediuntur: mox ad utrumque fit factionum suarum concursus, cum nobilitas & principes civitatis (quos inter utique Flisci) metuentes fervidum Pauli ingenium, Prosperum sibi adjungere studuerunt, qui frequentioribus, quam ullus ad eum diem suffragiis, dux Genuensium renunciatus fuit. Forte ad eam Adurni exaltationem Fliscæ gentis favor non parum contulit, eaque inter ambas familias pacis origo exstitit: quæ an diuturna fuerit, non inquiro; certe in laudato Folieta circa annum 1462 Adurnos a Paulo Fulgosio Genua pulsos lego, anno 1464. Ibletum Fliscum Paulo adhærentem, eumdemque iterum Ibletum adversus Paulum e partibus Francisci Sfortiæ stetisse deprehendo. Hæc obiter dixisse contentus, accuratius aliis, quorum majoris interest, examinanda relinquo.

[45] Seu igitur pacis modo supradicto, seu aliter partæ, [nobilissima Adurnorum familia nato,] magis stabiliendæ gratia compulsa fuit Sancta Juliano nubere anno ætatis circiter sexto decimo, ut antiquiores biographi scribunt, anno autem Christi 1463, ut tradit Parpera & Vita nostra infra num. 10. De Adurna porro familia Franciscus Sansovinus libro Italico de Origine & gestis illustrium Italiæ familiarum, typis Venetis excuso anno 1609, ita scribit fol. 141 verso: Genuæ … plures sunt illustres familiæ, quas inter insignem se reddidit Adurna, opibus virisque, pace & bello clarissimis, conspicua magnoque in honore. Originem illius incompertam sibi esse ibidem asserit, neque instituti nostri est eam altius repetere: sufficiat cum Sansovino dixisse jam ab anno 1346 inter præfectos triremium in reipublicæ defensionem armatarum numerari Meliaducem Adurnum. Ex eadem familia Gabriël anno 1363 supremam reipublicæ præfecturam gessit. Cetera Adurnorum decora factaque egregia prætermitto, quæ curiosus lector apud Sansovinum aliosque legere poterit. Observa interim ab aliis scribi Adornus, ab aliis Adornius, ego post Clementem XII in Bulla canonizationis, & Martyrologium Romanum, jussu Benedicti XIV recusum, Adurnus scribere malui.

[46] Juliani morum cum Sponsæ moribus dissensionem accurate describit Vita infra num. 11, [sed dissolutis moribus: hinc Sancta vehementer] hæc insuper habe ex Vita prolixiore Thanneri cap. 45: Matrimonio juncta fuit cuidam Juliano Adorno, nobili quidem familia prognato, at ingenio maligno & immiti, adhæc admodum male administranti rem familiarem suasque facultates decoquenti: cui nihilominus semper fuit obediens atque in perferendis ipsius distortis ac improbis moribus patientissima. Tanta vero sustinuit, ut vix sana perduraret &c. Consule etiam Vitam infra num. 71. Scilicet, ut scribit Vita prolixior cap. 1, Bonitas Dei, ne ista Electa sua ad terram carnemque amorem suum transferret, passa est, eam maritum sortiri valde sibi contrarium … tandem eodem omnia dilapidante ambo ad paupertatem redacti, quam paupertatem cum biographo infra num. 72 intelligo mediocris saltem fortunæ statum, dissipata potiori bonorum parte. Dialogi quidem part. 1, cap. 19 legitur: Illam eo inopiæ redegit, ut nisi Deus ipsi per aliorum eleëmosynas prospexisset, sese nequaquam sustentare potuisset: verum de paupertate voluntaria, quacum spiritus humanitatem colluctari voluit, ibidem sermo est, & quamvis in Vita infra num. 35 dicatur labore manuum & alienis victitasse eleëmosynis, id ex humilitate factum est, cum ibidem asseratur, eam expensis suis multorum annorum spatio solvisse pretium locationis horti & domus pertinentium ad xenodochium, cujus, ut testatur Vita prolixior cap. 8, tota servitiis addicta, nulla tamen re minima ad victum suum uti voluit.

[47] Catharinam non potuerunt non vehementer affligere dissoluti conjugis mores & asperum ac rude ingenium, adeo ut, teste Vita prolixiore cap. 1, annis decem vitam transegerit in maximis angustiis; primis autem annis quinque mœrore tam acuto obruta fuit, [affligitur, &, suadentibus verisimiliter amicis,] ut nullam omnino medelam ei afferre valeret, quantumvis rebus externis se applicaret: vide Vitam infra num. 12. Quinque posterioribus decennii jam memorati annis, inquit Vita prolixior cap. 1, ad externa & secularia se convertit, deliciis & vanitatibus mundi, ut plerumque solent fœminæ, habenas laxans ad mitigandas ærumnas, quibus conflictabatur. Bailletus illam Catharinæ ad terrena conversionem adscribit dolori, percepto ex bonorum a marito dilapidatione, quorum superflua parte scribit eam uti voluisse ad leniendum fastidium suum. At Vita nostra infra num. 13 Catharinam asserit a pristina vitæ consuetudine, qua solebat vitam agere solitariam, hominumque cætus fugientem, recessisse ob creberrimas & importunas amicorum preces, multis ipsam rationibus eo impellentium.

[48] [relicto primo fervore, secularia sectatur.] Utut sit, dubitari non potest, quin ad sublevandas animi angustias novum illud vitæ genus sit ingressa; at posterior certe ratio magis pie statuit de S. Catharina aptiusque congruit cum iis, quæ ipsamet scribit in Dialogo suo parte 1; paucula lectori exhibeo: cap. 3 amor proprius, præmisso Dei præcepto de dilectione proximi, hæc inter alia ad animam verba facit: Eapropter, o anima, oportet te vehementem tuum impetum temperare, & quæ necessaria sunt proximo tuo impendere, hoc est corpori tuo & mihi: & paulo infra: Si corporis vis ministerio uti, necesse est ipsi, quo indiget, concedas. Eodem capite sic animam alloquitur corpus: Quod tuum, o anima, concernit negotium, ipsamet cogitare potes, quod si res creatæ animabus essent perniciem allaturæ, nunquam eas Deus condidisset. Cap. 9 ejusdem partis ita corpus loquitur: Monitam te (animam) velim, quod amorem Dei sequatur amor proximi, qui in rebus corporalibus a tuo proprio incipit corpore, cujus non vita tantum, sed & sanitas necessario, velis, nolis, conservanda, si ad id, quod proposuisti, pervenire cupias. Vitam necessario tuendam, liquet ex hoc, quod, me exstincto, neque modus supersit tuam augmentandi gloriam, neque tempus cunctas tuas imperfectiones, sicut desideras, expiandi; igne igitur purgatorio hoc fieri oportebit, quo tamen uri gravior utique afflictio est, quam in hoc mundo mortale circumferre ac tolerare corpus. Quod ad sanitatis attinet conservationem, dubium non est, quin sano & firmo corpore vires animæ corporisque sensus ad recipienda divina lumina & inspirationes sint aptiores &c.

[49] [Verba Sanctæ, suam per id tempus] Plura alia his similia prætermitto, cum jam dicta sufficiant, ut prudens lector, si voluerit ea conferre cum dictis num. 13 Vitæ infra, dispiciat, S. Catharinam quadam necessitatis ac decori specie inductam a priore vitæ instituto defecisse & seculi liberioris vias ingressam esse. Quam porro perniciosum sit, semel initam virtutis viam deserere & perituris deliciis animum intendere, ipsamet Sancta, illud experta, eadem Dialogi parte, cap. 6 graphice exponit: Video, inquit, Deum, mox ut mundum percurrere atque e vilibus fluxisque ejus rebus nos oblectare statuimus, gratiæ suæ portas nobis occlusisse ac pravis nostris appetitibus nos indulgere permisisse. Nunc postquam e pabulis nostris, quæ tam gnaviter & anxie venati sumus, cum confusione desperationem referimus, vellemus ad ipsum non ex pura & vera charitate, quam divina sua Majestas a nobis requirit, & qua semper operatur in nobis, sed ob proprium emolumentum recurrere.

[50] Dein ibidem pergit animæ suæ, delicias sectatæ, statum describere in hunc modum: [infelicitatem suosque excessus describentis,] Quando considero, quid in gratiam vestri fecerim, quidque juste perdiderim, meruisse me video, quam Deus abhorreat, vos ipsi detestemini, mundus aversetur & infernus deglutiat. Parum abest, quin præ confusione desperem, attendens, me vestro ductu ad res terrenas prolapsam, quibus vestræ ac meæ necessitati me subventuram sperabam. Nonnullis vero interjectis, ita prosequitur: Vobis enim (corpori & amori proprio) consentiens, dum quibusdam corporis excessibus sub umbra necessitatis (quam postmodum subsecuta est superfluitas) locum dedi, peccato involuta sum, huicque innexa laqueo gratiam amisi, cæcitatem incurri, & ex agili ponderosa, e spirituali prorsum terrena effecta sum. Multa ibidem congesta legere est, quibus infelicitatem animæ, terrena sectantis ac divinæ gratiæ refragantis, explicat: Brevi, inquit, tempore tam ingenti peccatorum ingratitudinisque mole se gravavit, nihil interim remedii conspiciens, ut sese exonerandi atque in pristinam libertatem vindicandi spe excideret.

[51] Ex his aliisque, quæ in Dialogo suo de se scribit S. Catharina, [ex animi demissione profecta;] facile posset non nemo judicare, eam non semel gravibus etiam offensis animum commaculasse: ait enim, gratiam se amisisse, animæ cæcitatem incurrisse, dignam esse, quam Deus abhorreat, infernus deglutiat: at si rem penitius introspicere voluerimus, fatebimur, has similesque locutiones non nisi ex profundissima animi demissione profectas fuisse, atque ex intensissimo lumine, quo cujuscumque levioris peccati malitiam, utpote contra supremam Dei majestatem commissi, clarissime perspiciebat. Consule, si lubet, Vitam infra num. 56, ubi ait, ex oblata visione de peccati venialis fœditate pene non exstinctam se fuisse, licet brevi solummodo tempore visio hæc durasset. Humilitati autem & clarissimæ isti luci si addamus ardentissimum, quo reliqua deinde vita flagravit, Dei amorem, non difficulter agnoscemus, expressiones hasce per exaggerationem factas: amantis quippe proprium est, grave reputare illud omne, quo amatus læditur.

[52] Graves non fuisse excessus, in quos incidit Catharina, [neque enim graviter deliquit: conversio ejus] colligitur etiam ex Dialogi part. 1, cap. 1, ubi anima cum corpore itineri se accingit ad quærenda sua utrimque oblectamenta, semper peccatum excipit: Sine offensa tamen, inquit anima, Creatoris nostri, quam, quoad vixero, pertimescam & fugiam: & infra; Nec ego, verba sunt animæ ad corpus, te deseram, præsertim quum omnium nostrum consensu statutum sit, nunquam offendendum Deum. Constat denique ex Vita nostra infra num. 14, ubi hæc leguntur: Quamvis autem nonnihil spiritus ejus fervor imminutus esset, perpetuo tamen exhorruit offensam Dei, qui illam etiam tepidioris vitæ tempore passus non est incidere umquam in culpam gravem, ut confessarius ejus testatum reliquit. Unde quod legitur in fine cap. 5 Vitæ prolixioris de conversione S. Catharinæ comparata cum conversione S. Mariæ Magdalenæ, vel accipiendum tamquam ab insigni Catharinæ humilitate profectum, vel comparatio intelligenda est non omnimoda: certe biographus in eadem Vita cap. 24, conversionem Catharinæ confert vocationi S. Pauli, sed non quoad omnia.

[53] Juverit verba transcribere: Beata hæc anima a Deo vocata, mox (sicut olim gloriosissimus apostolus Paulus) vocanti consensit, obedivit ac gratiæ ipsius fideliter cooperata est, qui & subito (ut initio narratur, cap. 2 scilicet) eam perfectam reddidit. [qua in re similis fuerit conversioni Pauli & Magdalenæ.] Ubi vides, quoad alacritatem obtemperandi Deo vocanti comparationem fieri, non tamen quoad anteactam vitam: potest etiam utraque conversio inter se conferri ex magnitudine lucis, qua utramque Deus operatus est, & ex subita Catharinæ æque ac Pauli immutatione. Itaque, si in omni rigore verba sumantur, non satis accurate de S. Catharinæ conversione scripsit Parpera posterioris suæ lucubrationis cap. 29, factam eam asserens ab uno extremo vanitatis ad aliud veræ pietatis, quod ob jam dicta de S. Catharina affirmari nequit, licet verum sit de S. Paulo, ante conversionem Christi persecutore. Dixi, si in omni rigore verba accipiantur: nam quemadmodum Parpera per extremum veræ pietatis, ad quod Catharina statim a conversione elevata est, denotat excelsam perfectionem, ita videtur per aliud extremum insignem malitiam innuere. Verum aliter ac nos de S. Catharina sensisse Parperam, qui ipsius augendæ venerationis ergo labores & vigilias suas tam religiose consecravit, nefas est credere: unde verba illius mitius accipienda existimo, pro secularium quidem rerum consectatione, at citra gravem divini Numinis offensam; reliqua vero ad majorem comparationis elegantiam addita censenda sunt.

[54] [Sancta terrenis rebus nil satiata, ingenti luce] Ad sublevandum animi angustias vitæ hujus delicias aucupans Catharina, mœrorem potius acerbiorem quam levamen ex his percepit: Dei quippe benignitas omnia, ut loquitur Clemens XII in Bulla canonizationis, felle amaritudinis consperserat, ut Servæ suæ anima falsa mundi oblectamenta fastidiens, cælestes dulcedines esuriret. Conversionem Sanctæ priusquam enarro, aliqua præmitto. Vita prolixior ait, elapso post initas nuptias decennio, eam mirabiliter a Deo vocatam fuisse, & tribus ante conversionem mensibus tanta afflictione & tanta rerum mundanarum nausea oppressam fuisse, ut sibi ipsi foret intolerabilis. Ad decennium autem istud verisimiliter adjiciendi sunt menses duo ac dies aliquot: nam conversio tantum contigit die XXII Martii, contractus autem dotalis, teste Parpera & Vita nostra infra num. 10, initus est die XIII Januarii, post quem, saltem notabili tempore differenda non videtur nuptiarum celebratio. Nunc ipsam Sanctam audiamus de sua conversione loquentem. Dialogi part. 1, cap. 7: Postquam Dei bonitas aliquandiu hanc animam in mundanis rebus oberrare permisisset, & ipsa gravi afficeretur molestia, quod crebra experientia didicisset, eas omnes non sufficere ad explendum suum appetitum, sed quotidie majores sibi parere afflictiones, ipse misericordissimus Deus tale ei lumen impertivit, cujus beneficio excæcati intellectus caligo discussa est, atque omnium errorum ac periculorum, in quibus versaretur, cognitio illi collata est… Anima status sui miseriam … cognoscens … ad Deum conversa in hæc verba suspiriis ac lachrymis plena prorupit; O me miseram, quis unquam hisce me malis eximet? Solus Deus hoc valet. Domine, fac ut videam lumen, quo e tot me laqueis expediam.

[55] [& amoris igne excitata, ac visionibus etiam] Fuse dein eodem & seq. capite describit ingentia lumina, quibus a Deo donata fuit: circa modum vero, quo conversa est, hæc summatim accipe. Catharina angustias animi leniendi gratia ætatis circiter anno 27, Christi 1474, die XX Martii sororem suam Limbaniam, in monasterio S. Mariæ Gratiarum sanctimonialem, accessit: suasit hæc, ut adiret presbyterum, qui in dicto cœnobio conscientiam moderabatur monialium, virum, ut testatur Vita prolixior, admodum religiosum & vere sanctum: paruit Catharina, quæ, inquit eadem Vita cap. 2, Ut genibus ejus accidit, repente cordi illius vulnus immensi amoris Dei cum clarissima suarum miseriarum & defectuum bonitatisque Dei cognitione infixum est. De isto amoris radio inter alia hæc scribit Sancta Dialogi part. 1, cap. 8: Tantas vidit operationes atque effectus amoris erga hanc animam, ut nulla lingua enarrare sufficiat. Idem amoris radius momento temporis animam hanc sauciavit, in quo vidit ac sensit quemdam amoris ignem e divina scaturigine prodeuntem, qui eam mox extra se raptam quodammodo intellectu, loquela & sensu privavit: & paulo infra: Unde tantam sui ipsius concepit despicientiam, ut omnia sua peccata publice per totam civitatem proclamare non erubesceret (Italice legitur dictura fuisset) neque aliud dicere poterat præter hæc verba: O Domine, nullum mihi amplius cum mundo, nullum cum peccatis commercium! Cetera conversionem spectantia vide in Vita infra num. 16 & sequentibus.

[56] Conceptum ex tot luminibus dolorem de peccatis exponit Catharina eadem Dialogi part., [donata, vehementissimum de peccatis] cap. XI his verbis: Advertit, se solam omnia commisisse mala, & ideo sola sine ullius hominis adminiculo satisfacere totis viribus proponebat, dicens: Video, infernum locum meum esse, quem tamen, nisi morte interveniente, consequi nequeo. Heu me, Domine, quid de me faciam? Ignoro, ubi me abscondam, vociferor & locum non reperio, quoniam, quæ sic immunda sum, coram te comparere non audeo, qui tamen ubique es, unde mihi ipsamet sum intolerabilis. Quid ergo agam, vestem fœdissime conspurcatam induta? Nil prosunt lachrymæ, suspiria me non juvant, contritio mea non est grata, infructuosa sunt pœnitentiæ opera; nam universa hæc pœnæ, quam peccatis meis commerui, imparia, nisi Deus sua erga me utatur clementia. Sanctarum scilicet mentium & sublimi Dei cognitione præditarum est omnia sua opera vereri, semperque servum inutilem se reputare, cum præstiterint omnia: unde verba hæc ex vehementissimo dolore profecta, sic accipienda sunt, ut indicare voluerit, fructum pœnitentiæ non humanis viribus, sed Dei misericordiæ & benignitati adscribendum esse.

[57] Plenius ut constet, hunc revera fuisse sensum verborum Sanctæ, [dolorem concipit, & pœnitentiæ] aliqua huc transfero: cap. 39 Vitæ prolixioris ita lego: Quapropter dicebat hæc amans anima: Quid putas, præstarem quantive facerem, etiamsi tot sanguineas lachrymas profunderem, quot maris sunt guttæ, ut satisfacerem Deo pro peccatis meis? Arbitraris sufficientem pro minimo peccato satisfactionem? Nequaquam, nam si tantum paterer atque tamdiu, quantum ipse diabolus, adhæc tot cruciatus & martyria in hoc corpore sustinerem, quotquot mente comprehendi possent, non credideris amorem posse hæc apud Deum satisfactionis loco ducere, neque invenire vocabulum huic negotio congruum, velut, satisfecisti de injuriis. Nempe ex intuitu infirmitatis & nihili humani, quod ipsa perspectissimum habebat, hæc aliaque similia verba promanarunt: audiatur denuo Sancta Dialogi sui part. 2, cap. 10, loquens de paupertate & nuditate hominis: Qui, inquit, nihil boni habet, nisi quantum dignaris illi per gratiam largiri, & propterea oportet nos agnoscere, omnem gratiam profluere ex te, atque eandem in te refundere, alioquin sumus fures… Sed quo pacto satisfaciam pro tam gravi ac subtili peccato? Plura his similia tum in Sanctæ Operibus, tum in Vita crebro recurrunt.

[58] [fructum soli Dei gratiæ adscribit.] Visioni peccatorum alteram subnectit Vita prolixior cap. 2, ubi sic habet: Volens autem Dominus in intimo animæ ejus adhuc vehementius amorem suum accendere conceptumque de peccatis dolorem augere &c. Visionem istam Sancta Dialogi part. 1, cap. XI enarrat his verbis; Quodam die apparuit illi domi exsistenti Dominus noster Jesus Christus totus a capite ad pedes usque sanguine madens, adeo ut quacumque illa incederet, sanguinei e sacratissimo ejus corpore prosilientes rivuli terram irrigare viderentur, atque his se verbis secreto compellari audivit: “Ecce cunctus hic sanguis amore tui atque ad expianda tua delicta fusus est.” Quibus verbis ingens erga Dominum nostrum Jesum Christum amoris vulnus ei fuit inflictum, talique confidentia animata est, ut prima illa visio (peccatorum) desperationis præbens fomentum disparuerit, & ipsa jam aliquantulum in Domino suo recreata atque exhilarata sit. Significat hic quidem Sancta, suum de peccatis dolorem ea visione non nihil imminutum fuisse, sed verisimiliter ad breve dumtaxat tempus: nam mox cap. 12 alteram subdit visionem, in qua & malitiam hominis & bonitatem amoris Dei intuita est, ex eaque vix non ad desperationem adactam se fuisse ait: unde non pugnat cum dictis Sanctæ, paululum recreatam se fuisse, asserentis, id quod ex Vita prolixiore dedimus initio hujus num.; potuit quippe solatii aliquid afferre exhibitus Dei amor, sed, cogitatione in peccati malitiam conversa, necesse erat dolorem ex utroque capite amplius augeri.

§ V. Dicta Bailleti de pœnitentia, juxta rigorem canonum a Sancta obita, de frequenti Eucharistiæ sumptione & communione sub utraque specie examinantur & refutantur.

[Bailletus perperam existimat, pœnitentiam] Sancta Catharina, ut omnes antiquioris Vitæ editiones cap. 2, nostra vero infra num. 19 testatur, etiam publice, si opus foret, peccata sua confiteri parata cum esset, generalem delictorum totius anteactæ vitæ confessionem instituit, quæ non est differenda ultra tertium a conversione diem ob infra dicenda: subdit Vita prolixior: Et quanquam Dominus Deus eo tempore (die festam S. Benedicti lucem insequente, cum ad Sacramenti pœnitentiæ ministri pedes prostrata esset) quo amorosum ac suave illi vulnus inflixit, omnia ipsi peccata condonasset, tamen ad servandam justitiam voluit eam satisfactionis viam insistere. Bailletus in Vita S. Catharinæ generali illius confessioni, animoque parato ad publice declarandum peccata, subdit, adhuc quatuordecim post mensium spatio dolori indulsisse, quo tempore Deus jussit eam, verba sunt Bailleti, incedere per canonicas satisfactionis vias in conspectu Ecclesiæ, cui ex veteris suæ disciplinæ legibus hic justitiæ actus debebatur: paulo infra denuo pœnitentiam S. Catharinæ canonicam appellat, seu juxta canonum præscripta.

[60] Non satis assequor, unde Bailleto in mentem venerit ita scribere: [a Sancta actam fuisse] nam si per pœnitentiam canonicam animus ipsi fuerit lectori persuadere, S. Catharinæ publica quædam pœnitentiæ opera pro peccatis publicis injuncta fuisse ab Ecclesiæ ministris, ipsi incumbebat documenta in medium producere, asserto suo fidem factura: nam quod tum in Vita tum in Dialogo Sanctæ legitur, eam sic animo affectam fuisse, ut, si id opus esse, vel divinæ Majestati placere intelligeret, peccata sua publice propalare non renueret, debile nimis argumentum est, quam ut ex eo quis concludat, id factum fuisse. Constat autem ex Thomassino de veteri & nova Ecclesiæ Disciplina part. 1, lib. 2, cap. 7, num. 14 pœnitentiam publicam quoad occulta crimina jam a seculo VII in Occidente desiisse: & Clemens III, qui seculo XI senescente Ecclesiam rexit, ad postulatum: Utrum pœnitentia publica sit imponenda; respondit, Non tamen publica, nisi id in publicum veniat, pœnitentia debet imponi. Vide Thomassinum ejusdem partis & libri cap. 16, num. 5. Ut igitur Bailleti de ejusmodi pœnitentia assertum fidem apud prudentes inveniat, prius ostendendum est, publica fuisse S. Catharinæ delicta.

[61] Sed gratis etiam dato, Catharinam, ut ab hominibus vilipenderetur, [juxta canonum rigorem, licet forte ipsa id expetierit.] peccata sua publice confessam fuisse, quis, amabo, istiusmodi publicæ pœnitentiæ locus, quæ ex Ecclesiæ consuetudine non delictis omnibus, sed gravioribus quibusdam solet infligi? Habemus nempe ex testimonio illius, qui confitenti Catharinæ aures præbuit, eam ne quidem tepidioris vitæ tempore in gravem umquam culpam incidisse: non fuerunt itaque nisi veniales nævi, quibus animam commaculavit, ex amicorum consilio matronarum æqualium cœtus frequentans, & seculi delicias consectans citra lethalem noxam: quæ igitur causa, ob quam ad talis pœnitentiæ rigorem fuisset redigenda? Licet enim ex Sanctæ adversus peccata odio admodum credibile sit, eam pœnitentias publicas easque gravissimas non detractasse, imo fortasse etiam expetiisse, quis tamen existimet, prudentem virum, qualem biographus noster depingit eum, qui confitenti Catharinæ aures præbuit, aut alios Ecclesiæ ministros pro levibus noxis eas imposuisse.

[62] Discusso hoc dubio, aliud expendamus, quod idem Bailletus ita fere movet: [Incertum, quo tempore cœperit Sancta] Quod diximus de satisfactione juxta rigorem canonum, minime obstitit, quo minus tertio post conversionem die, qui Virginis Annuntiationi sacer erat, & quo verisimilius confessa fuit, rogarit ad mensam Eucharisticam admitti, idque quotidie prosequendi facultatem sibi fieri. Sacerdotes loci hac in re adeo erant faciles, ut deinde, etiam cum ipsamet non cogitaret, judicaretque desiderium suum non nihil comprimi posse, ultro eam ad sacram Mensam accerserent: ipsa vero minime abnuebat &c. Hanc Bailleti censuram priusquam excutio, verba biographi, quæ illi ansam dederunt, ex Vita prolixiore lectori juvat exhibere. Sic habet cap. 3: Ipsis Feriis Annunciationis gloriosissimæ Virginis Mariæ post conversionem suam contulit ei Dominus Deus ardens sanctæ Communionis desiderium, quo postea per totam vitam nunquam caruit amplius, & Amor ejus (Deus, sic enim eum appellabat Catharina) ita disposuit, ut illi nihil quidquam procuranti venerabile Sacramentum porrigeretur. Semper vel hoc vel alio modo sibi mirabiliter comperit provisum; nam sine ulla ipsius opera sacerdotes a Deo instincti eam ad Communionem accersebant.

[63] [fere quotidie Eucharistiam sumere:] Quæ biographus commemorat, diversa sane mihi videntur, ab his, quæ Bailletus scribit: biographus ipsi infusum ait sacri Pabuli desiderium Annuntiationis festa luce, Bailletus desiderium istud illo ipso die expletum: qua in re licet ipsi ob Vitam nostram infra num. 20 consentiam, minime Eucharistiæ sumptionem in annum sequentem differendam existimans, non possum tamen non dissentiri ipsi, tacite carpenti illum sacræ Mensæ usum: jam enim ex ante dictis corruunt, quæ de pœnitentia S. Catharinæ, juxta canonum rigorem obeunda, habet Bailletus: & sane si voluisset attentius observare, quæ de singulari ac maxime ferventi S. Catharinæ de peccatis suis, utique non gravibus, dolore præmiserat biographus, Bailleto non potuisset videri nimia ista facilitas, qua ad Eucharistiam admissa est; neque enim quidquam reperio, ob quod prudens animarum director ab illa eam arcere debuisset: contra multa sunt, ob quæ sine ulla dilatione jam a tertio post conversionem die ad sacram Mensam etiam invitanda esset, ut novitiis nostri temporis erroribus minime infatuatus lector facile agnoscet.

[64] [hanc tamen consuetudinem in sancta] Frequentatam deinde singulis diebus a S. Catharina fuisse divinam Mensam, innuit Bailletus, si paucos excipiamus, quibus vel ex consilio directoris vel aliis de causis prudens abstinuit. Demus etiam Bailleto ab illo ipso die tertio quotidie Catharinam Corpori Domini communicasse, cum certum sit, id ipsam satis longo tempore fecisse, dubium tamen, an ab isto Annuntiationis die pium illud opus semper continuarit; nam ex sancta Panis angelici esurie, qua, biographo teste, ex illo die per reliquam deinceps vitam flagravit, extundi non potest quotidiana ab illo die Eucharistiæ perceptio; verum, ut dixi, gratis hoc ipsum demus, quid absurdi inveniemus, ut merito videatur Bailletus carpere potuisse sacerdotes, & temeritatis notam ipsis inurere? Fateor, quotidianam Eucharistiæ sumptionem laïcis non facile permittendam, nec sine discretione, & spiritus, quo ad eam feruntur, probatione: at, quidquid demum censuerit Bailletus, adhibitam eam fuisse manifestum mihi est.

[65] [laudabilem fuisse & Ecclesiæ ministros] Nam non defuerunt, qui de frequenti Sanctæ ad divinum Pabulum accessu scrupulum illi injecerunt: inter alios vir quidam religiosus, quem, ut supra vidimus, existimat Parpera fuisse Angelum de Clavasio, affirmavit, vitium posse latere in tam frequenti Eucharistiæ perceptione, quod, teste Vita infra num. 51, illa metuens per dies aliquot abstinuit, donec maximis inde doloribus & cruciatibus oppressam jusserit ipsemet interruptam consuetudinem resumere. Neque plura hic congerere ea super re necesse existimo: qui vel perfunctorie S. Catharinæ Vitam pervolverit, tot inveniet evidentia indicia, quibus Deus visus est significare, Sanctæ frequentem Eucharistiæ sumptionem gratam sibi esse, ut non modo sacerdotes temeritatis censura a prudenti quolibet absolvendos, existimem, sed & laudandos ob pium justissima Sanctæ vota explendi studium. Quo plenius constet, & sacerdotes, qui Eucharistiam Catharinæ quotidie porrexerunt, minime temerarios fuisse, eamque ob quotidianam sumptionem neutiquam reprehendendam esse, pauca subjicio ex eruditissimo Opere Prosperi Lambertini de servorum Dei Beatificatione & Beatorum Canonizatione.

[66] Lib. 3, cap. 27, cui hic est titulus: De Sacramentorum frequentia, Pœnitentiæ videlicet & Eucharistiæ in Servis Dei beatificandis & canonizandis requisita, statim sub initium hanc veluti basim dicendorum statuit: [eam permittentes, neutiquam] Horum enim Sacramentorum usus est nota dilectionis atque suavitatis internæ, & ex eo consequenter usu consurgit virtus religionis in gradu heroïco. Tum nonnulla subdit ex Scacchi Tractatu de Notis & signis sanctitatis sect. 5, cap. 3, ubi is argumentum pro sanctitate desumit ex frequenti Eucharistæ sumptione, si stipata fuerit debitis adjunctis pietatis ac præparationis. Laudatus Eminentissimus dicta confirmat num. 2 ex Bullis canonizationum: aliqua huc transfero: De sancta Catharina Senensi Pius II in Bulla canonizationis ait: “Ad Communionem altaris, quæ illi fere quotidiana fuit, quasi ad cælestes nuptias invitata esset, summa cum alacritate proficiscebatur.” De sancto Felice a Cantalicio laïco Capucino ita legitur in Bulla canonizationis ipsius: “Conscientiæ Viri Dei moderatores, Dominici Corporis sumptionem ter illi singulis hebdomadis peragere solito, per totos quindecim ante dormitionem annos, ob ejus ardentissimum caritatis fervorem, quotidianam divinæ Mensæ perceptionem concedere sanctum existimarunt, ad quam sine uberrimo lacrymarum imbre numquam accessit.”

[67] Hisce addit quædam ex secunda relatione Rotæ auditorum de virtutibus S. Teresiæ; [reprehendendos esse ostenditur.] art. 14 de religionis virtute ita statuunt: “Sexto ad idem firmandum nos induxere mira incrementa in anima istius beatæ virginis ex augmento cultus Christi, causata per quotidianam Communionem viginti trium circiter annorum ex doctissimorum virorum consilio & suorum confessariorum licentia… Quo divino pastu mirifice roborata in cultu & fide Jesu Christi, in Sacramento existentis, maximos fecit progressus, ita ut per plures annos per fidem vivam non secus ad sumendam Eucharistiam accederet, quam si Christum ipsum oculis corporeis cerneret”. Plura sciens & volens prætermitto, unum hoc observasse contentus: si Romani Pontifices & Rotæ Romanæ auditores non improbarint, imo laudarint in jam memoratis Sanctis frequentem & quotidianam Eucharistiæ sumptionem, si non reprehenderint velut temerarios, qui eam permiserunt, quo jure eam in Sancta tacite carpit Bailletus? Qua æquitatis specie sacerdotes Genuenses temeritatis incusat? Controversiam hanc a Bailleto motam concludo verbis S. Thomæ 3 part., quæst. 80, art. 10, quæ apud Lambertinum dicti capitis num. 5 leguntur: inter alia hæc habet sanctus Doctor: Ideo utile est quotidie ipsum (Eucharistiæ Sacramentum) sumere, ut homo quotidie ejus fructum percipiat: & iterum: Ideo, si aliquis se quotidie ad hoc paratum inveniat, laudabile est, quod quotidie sumat.

[68] Superest, ut tertiam expediamus, quam in hac materia suscitat Bailletus, [Bailleti, Eucharistiam Sanctæ] difficultatem, si tamen eo nomine venire & non potius odiosa captio dici debeat. Tum Vita prolixior cap. 3, tum nostra infra cap. 5, num. 53, dum exponunt ardentissimum, quo Sancta mox a resumpto vitæ ferventioris tramite flagravit erga Jesum sub Eucharisticis latentem speciebus, amorem ac desiderium, addunt eam non semel auditam fuisse, cum diceret, sancta quadam erga sacerdotes invidia se affici, quod quotidie divino epulo vesci citra alicujus admirationem liceret ipsis illudque manibus contrectare; ajunt insuper, eam exoptasse, sibi fas ut esset tres illas Missas celebrare, quas in sacratissimo Domini nostri Natali dicunt presbyteri. Placuit Bailleto hæc ita interpretari, acsi desiderasset ardentissime S. Catharina sub utraque specie Corpus & Sanguinem Domini percipere: sane in desiderio, de quo biographus, celebrandi Missas tres in Natali Christi, si rigide verba interpretari velimus, involvitur desiderium sub utraque specie Corpus & sanguinem Domini percipiendi; verum hæc ex incenso Eucharistici panis amore profecta quid vetat cum Parpera in Sanctæ Vita, anno 1682 edita, accipere non de terna Missæ celebratione, quam noverat utique solis competere sacerdotibus, sed de terna Sacramenti perceptione? Quid vetat asserere, Sanctam hæc dixisse ex quodam animi angore, eo quod non semel videret, amori suo votoque Eucharistiam frequentandi obstacula poni, cum cerneret libere a sacerdotibus quotidie sumi Sacramentum, quorum propterea felici conditioni sancte inviderit? Utut sit, si in S. Catharina umquam datum fuit desiderium accipiendi Christum sub gemina specie, non potuit non sociari cum debita Ecclesiæ illud prohibenti submissione, & in tali desiderio his conditionibus stipato, quid tantopere reprehendendum sit, non video.

[69] [sub utraque specie oblatam fuisse,] Pergit Bailletus & ad voces sub utraque specie in margine adscribit: Etiam calix ipsi offerebatur, laudatque pro asserto suo cap. 3 Vitæ: verba ex Latina Thanneri interpretatione subdo: Sumta aliquando sacra Communione, tantam ipsi Deus consolationem impertiit, ut extra se raperet. Sacerdos porrecturus calicem absque sensu eam offendit, unde vi ipsam ad se revocare debuit. Vel nihil agit Bailletus, vel lectori persuasum cupit, S. Catharinæ non tantum sub panis, sed etiam sub vini speciebus Corpus & Sanguinem Domini oblatum fuisse: ipsius enim observatio ad hæc verba sub utraque specie hoc significare debet, vel ridicula est. Biographo autem aperte refragabimur, si Bailleto consentire, & per calicem, quem Vita Sanctæ oblatum scribit, Sanguinem Domini intelligere voluerimus. Nam eodem cap. 3 Vita Latina Thanneri hæc habet: Sub Sacrificio Missæ sæpe tam erat a Domino suo occupata, ut nullum verbum audiret, sed tempore Communionis instante, mirabiliter evigilabat ac dicebat: O Domine, etiam mortua, ut opinor, ad te suscipiendum reviviscerem. Vita nostra infra num. 53 scribit, in quemcumque mentis excessum raperetur, numquam non sibi restitutam fuisse, appropinquante sacræ Refectionis tempore. Cum igitur sacerdos porrecturus calicem eam absque sensu offenderit, & vi eam revocare debuerit, per calicem oblatum intelligi nequit Sanguis Domini.

[70] [sine fundamento asserentis,] Scribit insuper biographus, calicem Sanctæ oblatum fuisse, sumta sacra communione: per calicem igitur omnino intelligendum existimo vinum, quod ad facilius deglutiendam sacram Hostiam juvaret: qui forte Genuæ mos erat, sicut etiamnum viget in nonnullis regionibus, soletque, statis saltem temporibus aliquot, omnibus ad Eucharistiam accedentibus semper præberi. At, inquiet forte aliquis, Vitæ tum Latinæ tum Gallicæ calicem scribunt, exemplaria quoque Italica habent il calice: fateor vocem Italicam calice accipi posse pro sacro vase, in quo divina Mysteria conficit sacerdos: at non in ea significatione sola, sed & in aliis insuper usurpatur: videat curiosus lector Lexicon academiæ Florentinæ, cui Crusca nomen est, & præter jam dictam significationem inveniet vocem calice adhiberi etiam pro mero poculo seu cyatho, interdum pro potu ipso, seu contento cyathi, & facile perspiciet, dubiæ significationis vocem a Bailleto nimis avide arreptam fuisse, eumque non satis advertisse, quam asserto suo injurius esset S. Catharinæ, quantamque clero Genuensi invidiam conciliaret.

[71] Cum enim Joannes de Ragusio in Oratione de Communione sub utraque specie, [censura retunditur.] habita in concilio Basileënsi anno 1433, retundens objectiones Hussitarum inter alia sic loquatur: Quarto principaliter probatur ex consuetudine Ecclesiæ, quæ ex antiquissimis temporibus & ex multis centenis annorum fuit universaliter in Ecclesia introducta: sunt enim ultra ducenti & trecenti anni, vel saltem prope, quibus doctores Catholici in libris eorum & scriptis cœperunt laudare & approbare universalem Ecclesiæ consuetudinem in Communione sub una specie; quis in animum inducat suum, clerum Genuensem tam immemorem fuisse universalis istius Ecclesiæ decreti; quis S. Catharinæ Eucharistiam ministrantes presbyteros tam pervicaces, tam refractarios existimet? Quomodo non Angelus de Clavasio vir Apostolico fervore plenus, quique is verisimiliter fuit, qui frequentem Sanctæ ad divinam Mensam accessum improbavit, abusum illum justissime reprehendit? Sane etsi alia omnia deessent, Catharinæ nostræ sanctitas, in qua nihil non submissum divinæ voluntati fuisse legimus, quæque desideria sua licita noverat moderari, eorumque privationem toleranter ferre, abusum hunc in ipsa locum habuisse, vel suspicari prohibet.

§ VI. Prodigiosum Sanctæ jejunium; pœnitentiæ opera suscepta; servitium ægris impensum: ecstases aliæque mirabiles Dei in ipsa operationes.

[Incertum, quo anno inchoarit Sancta] Vita nostra infra num. 27 & 28 recenset admirabile & prodigiosum jejunium, multis annis a S. Catharina longo tempore frequentatum, cum a dulci suo amore Deo ad id fuisset invitata. Parpera in Vita Sanctæ, edita anno 1682, cap. 42 tractans de isthoc Catharinæ jejunio, in margine hos characteres adscribit; MCCCCLXXIV, die XXV Martii, ætatis circiter XXVII; quibus haud dubie designare voluit, ad eum annum referenda esse jejunii illius initia: hoc certum, non diu post Sanctæ conversionem statuenda esse; nam Vita prolixior Italica, Venetiis excusa anno 1615, scribit, aliquanto post conversionem tempore festo Annuntiationis Mariæ interna allocutione vocatam a Deo fuisse, ad celebrandum Quadragesimale jejunium. Thannerus illi recens conversæ desiderium istud inspiratum fuisse, Vita vero nostra id contigisse tradit anno quodam post mirabilem ejus vocationem; Clemens XII in Bulla canonizationis uno vel altero anno ab admirabilis conversionis die: e quibus omnibus, cum alia desint instrumenta, annum determinatum tuto eligere nequeo, cui jejunii illius exordia innectam: dubium igitur relinquo, illone ipso anno 1474, cui tum conversionem Sanctæ, tum ejus jejunii principium illigat Parpera, an uno alterove post conversionem anno dicenda sit Sancta diuturnam suam abstinentiam inchoasse; postremum tamen verisimilius existimo, ut saltem major aliqua latitudo, quam duorum vel trium dierum, detur vocibus aliquanto post tempore ab antiquiore biographo adhibitis.

[73] [diuturnum suum & mirabile jejunium,] Narrationem modo ipsam Thanneri verbis cap. 4 accipe: Amor ejus ipso festo Annunciationis B. Mariæ Virginis in spiritu illi recens conversæ significavit, velle se, ut Quadragesimale jejunium secum in deserto expleret. Tunc ita ei ademta manducandi facultas, ut nullo corporeo cibo usque ad Paschalem solennitatem uteretur, cujus tribus Feriis (quibus cibum capere poterat) transactis, deinde iterum comedendi facultatem amisit, donec tot dies, quot annuo sacro jejunio deputantur, præteriissent. Tum more aliorum absque ulla stomachi repugnantia cibum sumere valebat. Hunc in modum, nempe ab omni cibo abstinens, exegit viginti tres Quadragesimas totidemque Adventus, solummodo aliquoties scyphum aquæ, aceto & sale contuso mixtæ bibens… Res insolita & stupenda &c. Plura ibidem leguntur, quibus auctor exponit conatus a Sancta, illusionem metuente, frustra adhibitos ad manducandum, sumptaque ab aliis inutiliter experimenta, cum cibos nullos, etiam violenter obedientiæ ergo ingestos, Sancta posset retinere; unde abstinentiam hanc suam floccipendens Catharina ibidem ait: Si .. vellemus admirari operationes Dei, potius deberemus admirari internas quam externas: hanc meam abstinentiam Deus operatur absque mea voluntate; ideo de ipsa gloriari non possum, neque tantopere suspicienda, quandoquidem respectu potentiæ divinæ est quasi nihil.

[74] [multis annis sine nocumento celebratum.] Non nocuit Sanctæ valetudini hæc abstinentia, imo, teste biographo ibidem, illo ipso tempore caritatis operibus solertius incumbebat, somnum prolixiorem capiebat facilius, robustiorique erat corpore. Totam hanc historiam Bailletus in Vita Sanctæ ita excipit: Nescimus, quid cogitemus de eo, quod addunt, illam annis viginti tribus nulla alia re victitasse, quam sacra Hostia tempore duarum Quadragesimarum, id est, a festo S. Martini usque ad Nativitatem Domini, & a Quinquagesima sive die Dominico ante Cinerum Feriam usque ad Pascha. Deinde vero summatim relatis hisce, quæ modo commemoravimus, in hunc modum concludit: Sed ad plausibiliora redeamus. Fateor, a Bailleto jure exigi non posse, ut indubitatam fidem præbeat historiæ huic, cum scripta sit ab hominibus errori obnoxiis: nihilominus id merito requirere posse mihi videor, ut non uno veluti halitu historiam hanc exsufflare præsumat, dicendo, ad plausibiliora redeamus; hoc æquum existimo, ut solidiora proferat argumenta, si rei, quantumcumque admirabili fidem omnem detractam cupit, maxime cum teste Augustino Justiniano episcopo Nebiensi, S. Catharinæ coævo, Vita illius exarata sit a viris ipsius æqualibus & fide dignis, ut vidimus num. 3.

[75] [Contra Bailletum ex historiis Ecclesiasticis] Certe in Historiis Ecclesiasticis multa occurrunt exempla jejunii, ab aliis Sanctis non minus mirabiliter quam a Catharina dudum protracti. Videatur eximium opus Benedicti XIV Papæ lib. 4, part. 1, cap. 27, num. 5, e quo aliqua huc transfero: Apud continuatores Bollandianos, inquit, in Actis Sanctorum Martii tom. 1 (pag. 387, num. 14) narratur, S. Gerasimum abbatem quadraginta diebus absque cibo vixisse, sola Eucharistia recepta; & tom. 2 ejusdem mensis (pag. 544, num. 14) sanctum Patritium Hiberniæ apostolum, ne cibis idolis sacrificatis vesceretur, viginti diebus continuis nullo terreno cibo nutritum mirabile protraxisse jejunium. Theodoretus in Histor. Relig. cap. XXXVI testatur Simeonem Stylitem sæpius absque cibo & potu quadraginta diebus jejunasse, & die tantum Paschatis, sumpto Christi corpore, aliquid comedisse. Hisce alia addit exempla; quædam summatim hic narrasse sufficiet. Puella, apud Odoricum Raynaldum ad annum 1225, regularis instituti septennium inclusa victitavit, nullo sumpto cibo, præter sacram diebus Dominicis Eucharistiam. Teste Bosio, Maria Oigniacensis diebus triginta solo Divino cibo nutrita fuit: S. Catharinæ Senensis, B. Angela Fulginatis, aliorumque, longissimo tempore solo Dominici Corporis ferculo refectorum, exempla prætermitto, quæ apud laudatum Sanctissimum Dominum curiosus lector inveniet.

[76] Non arbitror, prudentem quemquam de hisce universim historiis cum Bailleto pronuntiaturum, [aliisque ostenditur, jejunio illi] Ad plausibiliora redeamus; etenim si hæc libertas censurandi quælibet, in quibus mirabile aliquid occurrit, licet virorum fide dignorum testimonio comprobata, locum habere vel possit vel debeat, fides omnis humana videtur prorsus eliminanda. Videatur etiam laudatus Benedictus XIV eodem cap. 27, num. 10, ubi ex historiis profanis multa depromit testimonia, quibus traduntur nonnulli jejunium longiori etiam tempore protraxisse, quam S. Catharina: ibidem advertit quidem, ab aliquibus historias hasce ad fabellas relegari, sed subdit in fine, a Gasparo a Rejes in suo jucundarum quæstionum Elysio campo, quæst. 58, num. 7 & 28 acriter eos reprehendi, qui relatis narrationibus fidem detrahunt, cum de iis viri docti & fide digni, atque etiam magistratus testimonium dederint. Verum, quod in rem nostram non parum facit, historia de jejunio Sanctæ, quæ Bailleto ne plausibilis quidem visa est, in eruditissimo Benedicti XIV Opere inter exempla num. præced. relata, locum habere meruit hisce verbis: In Vita sanctæ Catharinæ Adurnæ Januensis historicus narrat, toto tempore Quadragesimæ & Adventus per annos viginti tres sola Eucharistia eam nutritam fuisse.

[77] Per hactenus autem disputata animus mihi non est relatæ a biographo historiæ pondus aliquod majus addere, [prudenter humanam fidem præstari posse,] cum id neque opis sit meæ, neque instituti nostri ratio postulet: hoc solum hic mihi propositum est, æquo lectori dispiciendum relinquere, an merito Bailletus de hac historia tam contemptim loqui potuerit: noverat quippe haud dubie usitatam criticis in rebus mirabilibus expendendis regulam, qua jubentur insigniora prodigia, si ab iis referantur, quorum testimonium non nisi temere & imprudenter repudiari potest, eo majori cum veneratione, tamquam indicia divinæ omnipotentiæ, suscipienda esse; rejicienda autem, si ab iis commemorentur, quorum exigua vel nulla est auctoritas: prioribus autem, seu iis, quorum est fides integra, accensendos esse S. Catharinæ biographos, ex sæpius laudato Augustini Justiniani testimonio plane constat; expediisset itaque, Bailletum hic memorem fuisse a se dictorum in Vita S. Felicis Nolani ubi post relata quædam stupenda, ita fatur: Meminisse oportet, miraculorum istorum auctorem eumdem semper fuisse Deum, supremum hunc naturæ Dominum, qui tam insignia ediderat testimonia omnipotentiæ suæ in Veteri & Nova lege; ac Christum Jesum veris discipulis suis, qui in eum perfecte crederent, etiam majora promisisse: expediisset, inquam, Bailletum hic recordari, illum eumdem Deum, qui Moysen & Eliam ac tot alios, diu impastos, conservavit, idem beneficium S. Catharinæ impertiri potuisse.

[78] [quantumvis prodigiosum videri debeat.] Observa tamen hic iterum, lector, nolle me per statim dicta quoad historiæ auctoritatem comparare jejunium S. Catharinæ cum jejunio Moysis & Eliæ; immensum enim discrimen, quod intercedit, agnosco: sed nec desidero certo persuadere cuiquam, memoratum S. Catharinæ jejunium naturæ limites excessisse; neque enim nostrum est inquirere, sitne hæc diuturna illius abstinentia miraculo adscribenda, nec ne: pauca tamen, ex quibus æquus arbiter statuat, quod voluerit, subdo ex supra laudato Benedicto XIV, eodem libro & capite, ubi suam de longo jejunio, miraculis accensendo, sententiam proponens & sacræ Congregationis judicio subjiciens, num. 14 statuit conditiones sequentes, quas satis erit compendio retulisse. Prima est, ut de facti cognitione sedula fiat indagatio, de abstinentia scilicet ab omni cibo & potu per totum tempus, quo protractum fuisse dicitur jejunium. Altera, an ita jejunans sano interim & vegeto fuerit corpore. Tertia, quo fine susceptum fuerit jejunium, ubi id Christi, Moysis & Eliæ ac nonnullis aliis exemplis illustrat. Quarta, an jejunans non prætermiserit tempore jejunii exercere se piis operibus, quia laudabile non est jejunium, quo a caritatis & virtutum exercitio impedimur. Num. 15 concludit laudatus Sanctissimus, si omnia hæc concurrant, Jejunium naturam excedere, judicandum erit. Si S. Catharinæ biographo credimus, sano & vegeto corpore sua protraxit jejunia; videtur quoque ea assumpsisse ad imitationem jejunantis Christi; tertio a caritatis operibus eo tempore non cessavit, sed multo ferventius hisce functa est: nihil quoque cibi toto isto tempore admittebat, imo nec admittere poterat, tantum aliquoties sumens haustum aquæ: Quem potum (verba sunt biographi loco supra laudato) ignis intra ipsam ardentis vehementia ilico absumebat, perinde acsi super ignitum lapidem fusus esset.

[79] [Rigida pœnitentiæ opera suscepta,] A S. Catharinæ jejunio progredior ad durissimas afflictationes, quibus corpus suum in servitutem redigere, omnemque animi affectionem rationi subdere feliciter studuit. De austeris pœnitentiæ operibus agit Vita nostra infra num. 21 & seqq., nonnulla item habentur num. 29 & seqq., ubi exponitur, quomodo Sancta tum pauperibus per civitatem sparsis, tum in xenodochio majore, cui Pammatone nomen est, ægrotantibus inserviens, eximia sui victrix sordes deglutiverit, & ulcerum fœditatem ori ingesserit, ad frangendum naturalem repugnantiam. Similia leguntur in Vita prolixiore, cap. 5 & 8. Ex hac sensuum omnium afflictatione factum est, teste laudato statim cap. 5, ut elapsis quatuor a conversione annis universæ ejus inclinationes fuerint peremtæ, relicto illi (Sanctæ) habitu virtuoso in omnibus promtitudinem ac facilitatem præstante. Paulo superius præmiserat biographus: In fine quatuor annorum simul omnes mortificationes ita ex ejus animo fuerunt ablatæ, ut, etiamsi easdem exercere voluisset, ulterius haudquaquam potuisset. Hisce, quæ de Sanctæ austeritatibus luctaque adversus pravas affectiones suscepta leguntur in Vita, quædam subdo ex Sanctæ Dialogo.

[80] [bellum affectionibus omnibus a Sancta] Spiritus humanitatem alloquens part. 1, cap. 18 ita habet: Denuncio tibi, me in primis velle, ut discas, quid sit obedire, quo fias humilis & omni creaturæ subjecta, & ut habeas exercitium, victum tuum assiduo labore conquires. Deinde quoties ad præstanda misericordiæ opera accersita fueris, ad omnis generis infirmos ac pauperes sine mora & excusatione ulla properes, & quæcunque tibi suggessero perficias, hoc est, omnes ægrotorum sordes expurges, & quoties hujus rei gratia vocata fueris, posthabitis omnibus aliis, etiam sanctis cum Deo colloquiis, ocyus ad eum, qui & quo te vocat, advoles, nulla aut personæ vocantis aut rei peragendæ ratione habita; nam omnem tibi electionem volo interdictam, sed & cujuslibet alterius voluntas potius tua ipsius sit voluntas, nunquam autem propriæ tuæ voluntati morem geras. In his exercitiis, quamdiu necessarium perspexero, te detinebo, quum constituerim omnem in te vitiosam delectationem ac dolorem, quibus in hac vita affici possis, exstinguere, & quamlibet a te imperfectionem submovere, ut te velut mortuam neque læta unquam exhilarent, neque tristia perturbent.

[81] Et hoc per experientiam cognoscam: sic enim te exercebo & probabo, [indictum, susceptumque] quemadmodum mihi, ut eo pertingas, necesse videbitur. Et quando opus aliquod tibi injunxero, quod horrorem & nauseam afferat, teque id sentire aut videre advertero, tamdiu in ipso te remorabor, donec nec sentias, nec videas amplius. Idem etiam in omnibus, unde solatii quippiam perciperes, observabitur; nam ad contrarium agendum te cogam, donec nihil ultra, quod tibi arrideat, vel te delectet, aspicias aut sentias. Et ut efficacior sit tui in hujusmodi rebus probatio acerbiorque abnegatio, subinde & rem, quæ placeat aut displiceat, suggeram, atque illius quidem appetitum, hujus vero horrorem immittam. Dehinc nolo, cum quoquam contrahas familiaritatem, neque singularem erga parentes affectum retineas, sed quoscumque sine amore & affectione diligas, pauperes æque ac divites, perinde amicos atque parentes, neque intra te alium ab alio discernas. Præterea nolo cum ulla persona, quantumcumque religiosa aut spirituali, amicitiam ineas, neque amicitiæ causa aliquem adeas, sufficit si vocata iveris.

[82] Generosam hanc animi dispositionem quam heroïcæ afflictationis sui actiones sint secutæ, [feliciter. Ægrotis, una cum marito, mira caritate] ipsamet Sancta ibidem sequentibus pergit declarare, quæ, quia in Vita infra abunde explicantur, pauca hæc tantum e Dialogo accipe: cap. 20 hæc leguntur: Vim namque sibi faciens (humanitas) ad obtemperandum spiritui sine alio discursu & deliberatione vermes & alias sordes, velut medicinam quandam, sumsit, quæ sic angustiam & nauseam ab ipsa depulit, ut sordes ori ingerere non magis horruerit, quam si preciosi forent uniones. Et paulo infra: In his functionibus, imperante spiritu, tres circiter annos desudavit … & tamdiu eam detinuit, donec assueta atque obdurata nihil curaret amplius. Tres illi, quibus Sancta tam nauseabundis operibus sese applicuit, anni verisimiliter computandi sunt ab eo tempore, quo pauperibus cœpit ministrare; at cui determinato anno illud ipsum illigandum sit, incompertum mihi est. Parpera in Vita, edita anno 1682, cap. 54, cui hic est titulus Italicus: Catharina cum marito se recipit in valetudinarium majus, ad serviendum infirmis, in margine annos hosce adscribit, MCCCCLXXIX, ætatis circiter XXXII; verum cum constet ex Vitis omnibus, priusquam xenodochii servitio sese addiceret, Sanctam etiam pauperibus per urbem ministrasse, anno huic 1479 præ omni alio non ausim certo adscribere tam heroïcarum actionum exordia.

[83] [& sui abnegatione inservit.] Non tamen videtur habitavisse Sancta in ipso xenodochio, ut jam relatus Parperæ titulus dici posset innuere, sed alia quadam in domo, xenodochio vicina, ut idem scriptor asserit, laudati capitis num. 2 inquiens: Ivit itaque Catharina cum marito Juliano, domumque cum horto, xenodochio contiguam, conduxit; hoc ex Sanctæ Dialogo part. 1, cap. 21 certum, non ipsam solam, sed & Julianum ægrotantium servitio deputatum fuisse, ita quippe habet: Fuit una cum marito suo requisita ad serviendum infirmis in hospitali, quod & fecit, & aliquantulum inferius; Vix audebat loqui, commorans in cubiculo, sibi & marito assignato. De Juliano, Catharinæ precibus ad meliora converso, Bailletus in Sanctæ Vita sic loquitur: Ipsemet (Julianus) pietati sese dedidit, & domum suam non derelinquens, tertium Ordinem S. Francisci amplexus est; per quæ verba si tantum voluerit excludere ingressum in domum quamdam regularem, non refragabor; nam saltem non videtur negari posse, eum ad ægrorum obsequium vel in xenodochio, vel in domo non procul dissita, & ad id conducta degisse.

[84] [Sæpe a sensibus alienata & destituta] Tam severæ pœnitentiæ & abnegationis sui fructus fuit majus semper in amore Dei incrementum, ut ipsamet Sancta exponit laudato cap. 21. Parte altera Dialogi cap. 1. explicat mirabiles Dei operationes, quibus circa ipsam usus est. Paucula hæc habe. Postquam hæc creatura a mundo & carne fuit abstracta, sed & facultatibus, exercitiis, affectibus & omnibus denique rebus, excepto solo Deo, spoliata, voluit præterea ipsam Deus spoliare se ipsa & animam separare a spiritu modo quodam terribili ac cruciatu valde subtili, difficili dictu & intellectu ei, qui ipsum experientia non probasset, nec divino illustratus esset lumine. Insudit Deus cordi ejus novum amorem tam subtilem ac vehementem, ut animam cum omnibus suis potentiis in se traxerit, adeo quidem, ut a naturali suo esse dimota sit. Ob continuam novi hujus amoris occupationem non poterat se ulla in re oblectare, nec cælum aut terram respicere. Corpus nihil ab anima vigoris & levaminis percipiens fere naturales suas functiones amittebat, erat confusum & stupidum, ignorans, ubi esset, ac quid sibi agendum dicendumve. Ex hac nova vitæ ratione, nemini adhuc perspecta, sequutæ sunt tum temporis novæ incognitæ operationes. Plura hac in parte qui desiderat, laudatum Dialogi locum adeat: hæc porro huc retuli, ut videatur, quam conformiter ad ea, quæ de se scribit Sancta, Vita prolixior inter alia hæc asserat cap. 5: Majori temporis parte sic erat constituta, ut amens videretur; non loquebatur, non audiebat, non gustabat, nihil omnino aspiciebat, nedum curabat. Horum autem penitiorem explicationem relinquimus magistris vitæ, contemplationi & rebus divinis deditæ.

[85] [potentiis naturalibus, ecstases] Pauca addo de ecstasibus Sanctæ frequentibus. Vita prolixior cap. 6 hæc tradit; Post supradictum quadriennium concessa est ipsi mens pura, libera & Deo plena, ita ut nunquam deinceps quidquam aliud in eam intraverit. Sub concionibus & sacrificio Missæ tam erat circa id, quod intrinsecus sentiebat, occupata, ut nec audiret, nec videret, quod dicebatur aut fiebat foris, suavi divino lumine alia ipsi interius ostendente ac gustanda offerente, neque in ejus potestate erat, aliter agere. Similia leguntur cap. 44 ejusdem Vitæ. Hæc autem ita fere excipit Bailletus; Saltem id est, quod ad excusandum in ipsa aberrationes animi, quas non possemus non in aliis reprehendere velut evagationes mentis & negligentis animi vitia, adduci potest. Crisim hanc nil moror, maloque mirabiles Dei in Sancta operationes suspicere, & ipsa ejus verba Dialogi part. 2, cap. 1 huc transferre: Sed, inquit, singulare hoc opus (quo nempe anima purgata fit spiritus purus, corpusque exuitur pravis habitibus & inclinationibus) Deus sine anima perficit hac ratione. Replet animam secreto quodam amore, qui ipsam naturali suo esse penitus denudat … superat namque intellectum, memoriam & voluntatem: atque istis potentiis in hoc divini amoris pelagus submersis, omnia alia, quæ se illis præsentarent, forent infernus &c. Addit denuo infra: Ad res mundanas nec intellectum, nec memoriam, nec voluntatem applicare potest, neque in rebus spiritualibus delectari.

[86] His autem Catharinæ verbis consideratis, biographorum dicta, [patitur, Deo in ipsa mirabiliter operante.] statim relata, debuissent Bailleto minus fieri suspecta, nec traduci, veluti studiose quæsita ad excusandas mentis evagationes, in aliis numquam non redarguendas: nam ipsemet, ut vidimus num. 16, ad Dialogum remisit, ut explicentur ea, quæ ipsi videntur in Vita præferre speciem paradoxi. Quantumcumque autem a sensibus alienaretur Sancta, tamen, teste biographo, cap. 6 Vitæ prolixioris, Quotiescunque opus erat, ita sibi restituebatur, ut cuique interpellanti responderet; ibidem infra: Quodam tempore sex horarum spatio exstitit velut exanimis; verum audiens se compellari, statim surrexit & responsum dando, relicta sua quiete & contemplatione, contulit se ad quælibet necessaria. Contigit tamen aliquando, ut eodem cap. legitur, eam tanta ecstaseos vehementia abripi, ut inventa fuerit, humi jacens, cooperta manibus facie, excessum mentis cum ineffabili, imo incomprehensibili suavitate patiens, nec quantumvis magna voce inclamantem exaudiens. Verum de his jam satis.

§ VII. Admirabiles divini amoris in Sancta operationes: Bailleti de his censura discutitur & convellitur.

[Stupendæ in Sancta amoris divini operationes] De Catharina Augustinus Oldoïnus in Athenæo suo Ligustico inter alia hæc habet: Ita ut Dei amore succensa merito omnium ore Seraphica mulier Genuensis semper nominata sit. Sane si præter ea, quæ cap. 5 Vitæ nostræ infra de ardentissimo sanctæ Viduæ in Deum amore referuntur, cetera omnia recensere velim, quæ tum ipsa in Dialogo tractat, tum Vita prolixior de amore Sanctæ in Deum puro & mundo refert, plures facile paginas impleturus sim. Bailletus in Vita Sanctæ in hunc fere modum loquitur: Non aggrediemur describere diversas impressiones, quas ipsi indidit spiritus puri amoris: operationes spiritus istius in ipsa, statusque agendi & patiendi, per quos eam transire voluit, ad purificandum eam dignamque se reddendum. Sentire illa nequeunt, nisi animæ electæ; quæque ad statum, naturæ terminos supergredientem, vocatæ sunt; animæ quoque hæ solummodo illa valent exprimere. Hactenus satis recte Bailletus, qui ibidem prosequitur: Doctoribus scientiæ mysticæ curam remittimus dispiciendi, an, qui interiorem Catharinæ Genuensis statum in Historia Vitæ ipsius repræsentare voluerunt, satis perspicaces fuerint & fideles, & an non caruerint verbis propriis aptisque ad illum exprimendum. Aptius, quo hinc nos expediamus, medium non suppetit, quam ignorare &c. Ita fere rursus ille.

[88] [a biographo assertæ & a Bailleto perstrictæ, vindicantur.] Tum textus nonnullos ex variis Vitæ capitibus, in margine citatis, producit, sub quorum finem adscribit, item in margine, verba sequentia: Auctores Vitæ ipsius sæpe coguntur sibimet ipsis super hisce contradicere, ac demum crisim suam concludit Bailletus: Expeditior, nobisque haud dubie magis salutaris via est ignorare tot paradoxa, quam eniti ea evolvere; melius est, nobis persuadere, quod, quoniam Deus tam sublimi & inaccesso loco Sanctam nostram collocarat, existimandum sit, nolle Deum nos obstringere, ut imitemur eam &c. Oblitus est Bailletus proferre ea, in quibus, ipso judice, biographi sæpe sibi contradicunt; unde non existimo oportere, ut alia, quam quæ ex Vita Bailletus retulit, examinemus: lectorem autem præmonitum volo, me tantum allaturum verba, quæ carpit Bailletus, eaque collaturum tum cum verbis biographi tum cum dictis Sanctæ in Dialogo; non quod existimem, verum dictorum sublimium sensum a me omnino detegendum, sed quod sufficiat ad excusandos biographos eorumque sinceritatem vindicandam, si vel non ita locuti sint, ac vult Bailletus, vel similia iis, quæ ipsi exararunt, Sancta ipsa testata fuerit: hanc enim Bailletus ipse legem tulit, in Tabula critica monens, consulendum Dialogum, ut illius ope explicentur, quæ paradoxa ipsi videntur in Vita.

[89] [Ex Sanctæ Dialogo ostenditur,] Primum a Bailleto prolatum hoc est: Ita amore suo possessa & repleta erat, ut nec corpus, nec animam, nec spiritum, nec voluntatem, nec lumen, nec operationem sentiret: ab amore hoc applicabatur ad omnia, agebatque, nil advertens: quamvis locum, ex quo ea hauserit, non adscribat, tamen designatum autumo cap. 6, in quo sub finem hæc leguntur: Vivebat tanquam omnis sensus expers, ita ut nec animam, nec corpus se habere cognosceret, quandoquidem sensus ejus tantopere in illa divini amoris fornace erant cremati & per continuam abstractionem atque unionem extra se tracti, ut neque oculi viderent, neque aures audirent, quod ipsis in hoc mundo voluptatem afferret. Nares amiserant fere omnem odoratum, ad sui scilicet oblectationem, gustum vix pro necessitate habebat. Paulo autem infra hæc habentur: Sedensque aliquandiu sic destituta sensibus mortuæ similis erat; quod magis minusve patiebatur, prout purgata ejus anima Deo plena erat: qua de re nonnunquam asserebat, se nil sentire intra se, nisi quod suo amore Deo plenissima esset, unde nec sciret, nec cognoscere posset aliud, præterquam Deum, absque se ipsa, tanquam anima & corpore careret.

[90] [ipsam fere semper a sensibus alienatam,] Hisce a biographo assertis similia num. 85 circa finem jam dedi ex Sanctæ Dialogo part. 2, cap. 1, ubi ait, anima sua divino amore repleta, & naturali suo esse spoliata, nec memoriam, nec intellectum, nec voluntatem rebus mundanis applicari, imo ne rebus quidem spiritum pietatemque concernentibus, delectari se posse. Pauca ex Dialogo, eisdem parte & cap. rursum accipe: Etenim res tam grandis & sublimis non valet comprehendi, quum excedat facultatem virium animæ, quæ tamen nolunt quidquam aliud attendere, sed conquiescunt ac submersæ sunt in subtili isto amore: & quando de rebus creatis mentio fit, ferme sunt stultæ absque vigore & virtute, nescientes ubi sint; nam totum hoc opus in Deo est absconditum & semper crescit: spiritus quoque indies se promtiorem ac firmiorem persentit ad omma, quæ Deus de ipso disposuerit, perferenda, non tamen propterea aliud intelligit, anima enim, perinde ut mortua, non immiscet se huic operi, nec de eo quidquam novit.

[91] Eadem Dialogi parte, cap. 2 hæc scribit Sancta: [in solo amore fuisse veluti demersam.] Verum derelicta & desolata humanitas quo pacto vivet? Exsistens arida, nuda & vigore destituta, oculos habet, nec potest videre; aures, nec audire; nares, nec odorari; os, nec gustare; cor, nec amare; omnes vivendi modi in illo occulto amore sunt clausi ac sepulti: quæ autem de hoc amore nequit vivere, imo cui potius is affert mortem, quomodo vivet, præsertim sensus omnes habens integros & sanos, sed iisdem more aliorum uti non valens? Quocirca humanitas has mœstas promebat querelas: Quid agam infelix, conspiciens me solitariam in mundo & cæteris mortalibus dissimilem? Victura sum tanquam desperata, & non erit, qui mei misereatur; nemo enim opus hoc agnoscet divinum, neque autori Deo ascribet, quum fere semper mihi vivendum aliis, tum religiosis tum secularibus, difformiter, ac talia agenda, quæ judicabuntur stulta. Vita mea jam ordine ac forma caret &c. Plura sciens & volens prætermitto, unumque id observo, vel Bailletum hæc Sanctæ verba aliaque similia numquam legisse, vel saltem non satis accurate contulisse cum dictis biographi, quem paradoxa, incredibilia ac nugatoria hic locutum fuisse, nemo asseret, nisi illud ipsum de Sancta affirmare non erubuerit.

[92] Alterum punctum a Bailleto allatum, desumptum est ex cap. 22 Vitæ, [Quæ de amissa fide ac spe, amorisque] ubi ita scribitur: Sancta hæc anima, in Deum per excessum penitus transformata, tam abstrusa de dulci amore Deo loquebatur, ut intellectus humanus vix caperet: Per Dei, inquiens, gratiam satietatem in me comperio sine nutrimento, amorem sine timore unquam eo carendi, fides mihi videtur prorsus amissa, spes mortua, etenim jam me habere ac possidere arbitror, quod alias credebam ac sperabam. Posteriora duo fidem & spem concernentia dumtaxat carpit Bailletus in hunc modum: In amore suo mersa fidem amiserat, in eoque morabatur absque spe boni sive in cælo sive in terra. Hæc quæ Bailletus dicit, sane diversa sunt a verbis biographi: is enim ex deliciis ab amore perceptis in persona Sanctæ videri amissam fidem, spem mortuam, Bailletus vero amissam fuisse fidem scribit. Juvat biographi verbis non nihil lucis afferre ex alio loco, in Vita cap. 20, ubi in persona Sanctæ de magnitudine præmii cælestis disserens, ita loquitur: At volens Deus, ut fides habeat meritum, non ut homo operetur bonum ex quæsitione propria, paulatim eum ducit, præbens ipsi semper tantam cognitionem, quantam fides ejus capit, tribuens ei postea circa res divinas tam copiosum lumen, ut propter claram & certam notitiam, quam recipit etiam in hoc seculo, pœne deficiat fides sic illuminati hominis, repleti cælestibus deliciis &c.

[93] Pauca nunc ex ipso Sanctæ Dialogo huc transfero: part. 3, cap. 8 hæc leguntur: O amor, cor abs te possessum adeo est magnanimum & generosum ob internam suam pacem, [securitate carpit Bailletus,] ut potius cum hac perferret acerbum cruciatum, quam sine ipsa ullum aliud bonum in cælo & in terra reciperet; etiamsi non magni fiat, nisi ab eo, qui illam experitur & gustat. Cor in Deum sublevatum sub se cernit omnia creata, non propter superbiam vel magnitudinem, sed propter unionem, quam habet cum Deo, qua omnia, quæ Dei sunt, sua ducit, neque aliud videt ac cognoscit præterquam Deum. Cor Dei amore saucium est insuperabile: nam Deus fortitudo ejus est, non terretur inferni suppliciis, nec gaudiis regni cælestis exhilaratur, quum ita sit ordinatum, ut, quidquid illi accidit, e manu Dei suscipiat, cum quo in omnibus est pacatum, & fere cujusvis erga proximum perturbationis expers, nimirum a Deo sic in se ipso ordinatum & stabilitum. Ex his porro verbis dilucide apparet, cor S. Catharinæ, divino amore vulneratum, boni nil in cælo, nedum in terra, quæsivisse extra amorem.

[94] [Sanctæ verbis elucidantur.] Securitatem autem animæ, inexplicabilem divini amoris operationem in se expertæ, describit Sancta Dialogi part. 3, cap. 14 his verbis: Tam fortem in me sentio voluntatem, tamque ingentem ac vivam libertatem, ut non timeam, quippiam mihi objectum meum, in quo conquiesco, impediturum. Intellectus admodum est illuminatus & indies majori potitur quiete, quotidie nova illi monstrantur & operationes tam jucundæ atque amorosæ, ut hisce libentissime semper occupetur, suamque in iis inveniens requiem aliud nequeat investigare, sed naturam & conditionem hujus amoris non valet exprimere. Memoria quietissima est, quoniam tota rebus spiritalibus immersa, atque vix alterius rei meminisse potest, modum tamen & formam ignorat. Affectus, hoc est, amor hominis naturalis, fatetur se ab alio supernaturali adeo depressum, ut ultra nequeat se in alio occupare, sed plene tranquillatus est, neque appetit quæritve alium cibum, videturque sibi habere, quidquid posset desiderare, sed nec ipse scit explicare formam &c. Satietatem quoque sine nutrimento, quam expertam fuisse Sanctam, vidimus ex biographo supra num. 92, in Dialogo traditam reperio his verbis part. 3, cap. 3: Per hanc stillam anima immergitur in amoris suavitatem, … occupata est in hac amoris stilla, quæ eam perfecte satiat sine nutrimento, unde inflammata exclamat anima: O nutrimentum sine sapore, o sapor sine gustu, o gustus sine cibo, o edulium amoris! &c. Plura pius lector ibidem reperiet.

[95] [Bailletus constanter asserens, biographum] Pergit loco laudato Bailletus, adnotatoque cap. 24 Vitæ, ita fere ait: Purus amor impediebat, quominus pateretur sive in anima sive in corpore, imo ne intelligeret quidem, quid sit pœna vel supplicium tam inferni, reipsa exsistentis, quam omnium excogitabilium, quos Deus adhuc posset condere. Priusquam hæc expendamus, biographum juvat audire: ita habet jam jam laudato cap. Testata est (Sancta) se, postquam fuisset vocata & a suo amore vulnerata, nunquam novisse, quid esset pati intus & foris, a mundo, dæmonibus & carne, vel quacumque re alia. Subdit ibidem biographus causam, a Bailleto prætermissam: Et hoc, inquit, ob tam perfectam sui in Deum transformationem, ut, quanquam multa pateretur adversa, nihilominus in voluntate eadem non reputaret adversa, imo susciperet, velut a suo amore sibi transmissa, ita ut cum ipso amore permista ingentem ei afferrent voluptatem. Nihil quippe, ut ibidem Vita exponit, cruciatus, nihil inferni loco habebat, præter solam offensam Dei.

[96] Omnes inferorum pœnas, habita Dei offensæ comparatione, [tradidisse, nihil umquam a Sancta] nihili faciendas esse, declarat iterum biographus Sanctæ verbis cap. 15: Omnes namque, inquit, inferorum pœnæ, licet gravissimæ, nihil sunt, comparatæ privationi beatæ visionis Dei, quam propria sponte ipsi resistendo incurrit. Hoc verum probat divinus amor, qui dictat magis timendam minutissimam imperfectionem, quam quotquot effingi possunt tartara. Ex utroque jam relato biographi loco suam haud dubie censuram hausit Bailletus: verum lectorem æquum rogo, an satis sincere criticus hic auctorem Vitæ interpretatus sit: ubi enim tradit, Sanctam ab amore suo fuisse impeditam, cum expresse scribat: Quanquam multa pateretur adversa, nihilominus in voluntate eadem non reputaret adversa. Scopus itaque biographi fuit, ut non potuit non intelligere Bailletus, si modo sanis oculis verba ejus inspexerit, ostendere, tam magnanimum fuisse Catharinæ in Deum amorem, ut dolores ac cruciatus, a Deo immissos, non reputaret dolores, sed deliciarum instar haberet, quod vere amantium proprium est.

[97] Quamvis hæc abunde sufficiant ad abolendam a biographo omnem sinistram suspicionem, [cruciatus fuisse toleratum, ex Sanctæ Operibus] abs re tamen non erit, verborum ipsius cum Sanctæ dictis conformitatem demonstrare. Dialogi part. 2, cap. 4 hæc lego: In hoc statu (quo anima amori suo conjuncta est) non formidatur martyrium, nec infernus, nec ulla repugnantia & adversitas, hic etenim amor universa reddit tolerabilia. Part. 3, cap. 6: At tu, Domine, inquit Sancta, de cælo attulisti hoc suave manna ac dulce edulium, tantam in se continens virtutem & efficaciam, ut omnia supplicia reddat tolerabilia. In Tractatu de Purgatorio, in quo, teste ipsa Sancta sub initium cap. 1, ex divini amoris igne, quo flagrabat, animarum piacularium conditionem perspexit, plane similia leguntur. Verba ex Italica Parperæ editione Latine reddita exhibeo: cap. 2 sic habet: Et quantum attinet voluntatem, numquam possunt dicere pœnas illas esse pœnas, adeo acquiescunt dispositioni Dei, quacum voluntas earum (animarum) in pura caritate conjuncta est. Cap. 16 ejusdem Tractatus ita scribit: Prima (operatio) est, quod cruciatus hos lubenter patiantur, videanturque sibi videre, Deum magnam impertivisse misericordiam. Cap. autem 17 testatur Sancta, modum hunc in anima sua se experiri, quo in piaculari igne detentæ animæ purgantur: hunc porro Tractatum, lector, consule, plura ejusmodi si cupis.

[98] Ex hisce porro omnibus, quæ tum ex Sanctæ Operibus, [ac biographi verbis refutatur.] tum ex Vita adduximus, omnino perspicuum est, Catharinam doloribus & cruciatibus, iisque gravissimis, non raro conflictatam fuisse: tam constanter tamen hallucinationi suæ adhæret Bailletus, ut scribens de postremo sanctæ Viduæ morbo, quo e vivis excessit, denuo affirmare non dubitet, in ea biographum fuisse opinione, doloris nil umquam sensisse Sanctam. Ita fere habet: Dolores, quos tum sustinuit, tam acuti tamque diuturni fuerunt, ut intelligi nequeat, qua ratione eorum obliti sint, qui persuasum voluerunt, Catharinam a puro amore impeditam fuisse, ne quid sive in anima sive in corpore pateretur cruciatus, imo ne perciperet quidem, quid sit pœna, quid tormentum, iterumque in margine adscribit cap. 24 Vitæ. Verum censura hæc ex jam dictis, allatisque ex eo cap. biographi verbis supra num. 96 sponte corruit, adeoque morari nos minime debet: certe cap. 49 & 50 Vitæ, ubi fuse describitur ultimus Sanctæ morbus, sæpissime asserit biographus, eam expertam fuisse dolores acerbissimos, sic tamen ut illa hos & libenti & magno animo susciperet, in iisque delectaretur. Vide Vitam nostram infra num. 98.

§ VIII. Continuatur Bailletianæ censuræ discussio & confutatio.

[Sancta, utpote divinæ voluntati plene consentiens,] Restat, ut dispiciamus, an majori jure & fundamento quinque textus alii Bailletianæ crisi subjiciantur, quam reliqui § præced. examinati. Primus desumptus est ex cap. 38 Vitæ, & apud Bailletum ita fere exprimitur: Nihil desiderabat, quia desiderium omne est defectus perfectionis. Verba hæc conferamus cum dictis biographi laudato cap. Cognovit, inquit, hæc sancta & illuminata Anima, quodlibet desiderium a perfectione deficere, eo quod animæ desideranti desit id, quod desiderat, nempe Deus, qui est omnia; idcirco anima Deo unita in ipso cuncta reperit, nec aliud desiderare potest. Paulo supra præmiserat: Adeo quieta effecta est, ut deinceps in ea usque ad finem vitæ semper exstinctum fuerit omne desiderium, neque aliam unquam præter purissimam sui dulcis amoris voluntatem habuerit; postrema verba Italice paulo aliter exprimuntur, in re tamen idem sunt. Ex his porro verbis uti & præcedentibus ibidem liquet, Sanctam conatam fuisse, nullo ne tenuissimo quidem desiderio affici rei alicujus creatæ, tam cælestis quam terrestris, omniaque divinæ dispositioni voluisse permittere.

[100] [nullius rei desiderio afficitur.] Insignem quidem hic sanctimoniam sublimemque perfectionis gradum agnosco, nihil tamen deprehendo vel incredibile, vel quod tantopere in Sancta mirari oporteat: biographus factum illud innectit anno 1507, ut constat ex initio cap. 38, adeoque annis circiter tribus ante felicem Sanctæ excessum: jam si consideremus, quanto studio & quot continenter annis ipsa adlaboraverit, ut affectiones animi omnes edomaret, naturæ repugnantiam vinceret, ut vidimus num. 80 & seqq., quid, amabo, vetat credere, Deum tam heroïcas illius actiones eo donasse præmio, ut nullo, saltem deliberato alicujus rei desiderio afficeretur. Sanctæ Dialogum modo consulamus: part. 3, cap. 4 animam Dominus verbis his alloquitur; Nostin, anima charissima, quis amorem meum inveniat? Qui cor habet mundum ac purum ab omni alio amore, eoque reperto, nihil appetit aliud, sed tranquillatur penitus. Sancta vero ejusdem partis cap. 7 ita Deum affatur: O amor, in te cor illud absorbes. Itaque satius existimo, suspicere mirabiliter hic etiam in S. Catharina operantem Deum, quam statim paradoxum asserere, quidquid communem usum excedit.

[101] [Quid de divini in Sancta amoris] Huic jam excusso textui alium subdit Bailletus in hunc modum: Existimabat nullius in terra existentis in Deum amorem majorem esse posse quam suum, laudatque cap. 19 Vitæ. Refertur ibidem factum quoddam, quod in Vita nostra infra commemoratur num. 39 & seqq. Historiam hanc in pauca hic contraho. Vir quidam, regularis instituti, sanctam Viduam de amore disserentem audiens, asseruit ipsi, se, utpote religionis vinculis Dei obsequio ligatum, aptiorem & expeditiorem esse ad amandum Deum, quam foret ipsa, degens in seculo & conjugali statu. Sermonem hunc præter alia excepit Sancta his verbis: Quod vero non æque ac tu possim amare, nulla unquam ratione mihi persuadebis… Amor non potest impediri, & quando impeditur, non est amor ille totus purus & mundus. Et paulo post, Deum alloquens, ait: O amor, quis me impediet, quin te amem? Licet in tali statu non essem, … sed in castris militum degerem, non possem impediri. Præter hæc toto laudato cap. nil invenio, quod in rem præsentem faciat; sed ex adductis verbis non facile extundetur id, quod in censura sua Bailletus asserit.

[102] Quid quod biographus subdat: Hic sciendum, quod non negarit (Sancta) viam ad perfectum amorem pertingendi in seculo difficiliorem esse, [magnitudine tradiderint biographi,] quam in religione. Unde, si recte mentem Sanctæ assequor, hic verborum ejus scopus fuit, ostendere scilicet, quod, sicut sola vestis religiosum virum non facit, ita nec nuda regularis instituti professio aptitudinem ad amandum majorem cuiquam per se conferat, integrumque esse homini, etiam in seculo degenti, Deum amore perquam intenso prosequi, modo velit constanter & fortiter omnia removere obstacula, quæ cordis munditiem impedire possunt, quam haud dubie animi dispositionem in se experiebatur Sancta ob insignem, qua prædita erat, benignitatis & misericordiæ Dei fiduciam. Ejusdem Vitæ prolixioris cap. 18 scribit biographus, Sanctam asseruisse, non percipere se, qua ratione crescere posset amor, quo ardebat: sed addit; Hoc sic intelligendum, quod, quum amore semper abundaret, non posset videre nec desiderare plus, quam quod tum temporis ipsam satiabat; non tamen sequitur, quod amor preciosum & electum Vas eluere ac mundare atque etiam dilatare, semperque magis implere desisteret.

[103] Ex hisce colligitur, quod, licet interdum verba aliqua secundum se spectata possint scrupulum aliquem injicere, [inquiritur: ob perspicuam humanæ malitiæ cognitionem] accepta tamen cum antecedentibus & consequentibus ab omni sinistra suspicione immunia sint. Idem dicendum de eo, quod carpit Bailletus, desumptumque est ex cap. 10 Vitæ, ubi ita lego: Non patebat vanæ gloriæ in animum ejus aditus, causam enim a biographo adjectam subticuit Bailletus. Eam igitur hic subnecto: Quippe, inquit, quæ veritate plena & diffidentia sui ipsius insigniter prædita in Deo solo, amore suo dulcissimo confideret, cui se cunctam in anima & corpore resignabat, Domine, inquiens, fac de me quidquid vis. Multa eodem cap. leguntur, ex quibus constat, nihil umquam Sanctam sibi tribuisse, sed omnia in gratiam Dei refudisse, adeo ut maluisset mille tartara subire, quam videre in se (quod ipsum tamen, ut revera est, impossibile affirmavit) actum supernaturaliter bonum non profectum a gratia. Nolebat, inquit biographus circa finem laudati cap., quempiam in animum posse inducere, bonum aliquod esse, nisi in Deo, omne autem malum a solo homine procedere per vanam gloriam.

[104] Certe qui vilitatem & malitiam humanam clare perspectam habet, [expers fuit Sancta inanis gloriæ.] eamque sæpe ob oculos sibi ponit, non facile vana gloria seduci se sinet: liquet autem tum ex verbis præmissis, tum ex aliis tota passim Vita, ipsisque Sanctæ Operibus, quam vilem de se ipsa semper existimationem habuerit. Audiatur denuo biographus, in persona Sanctæ loquens, cap. 40 circa finem: Itaque constat, omnem gloriam esse Dei, & omnem malitiam hominis, adeo ut si Deus hanc pro sua pietate non contineret, mox homo universa mala, quæ in creaturam cadunt, perpetraret, e quibus nunquam se posset extricare, si Deus sua potentia & bonitate illum non liberaret. Hoc unum est, de quo glorior, quod non videam in me, de quo gloriari queam, & si quis in se aliquid videret, gloria ejus esset vana, non cognoscentis, quod gloria sit & esse debeat Dei & non ipsius, ideoque inanis gloria ex ignorantia nascitur. Audiatur etiam Sancta Dialogi part. 1, cap. 13: Idem etiam amor incitabat eam ad tantam sui ipsius aspernationem, ut ratione sui omnia, quæ sub cælo sunt, in majori non haberet precio, quam si penitus non essent: cap. 12 præmiserat: E qua visione (malitiæ suæ) in tantam sui ipsius devenit desperationem, ut quidquid hominis est, nunquam deinceps aliter, quam ipsummet diabolum cum omni ejus malitia aspicere potuerit.

[105] [Catharinam consolationes & favores cælestes] Duo adhuc supersunt examinanda, quæ miror, potuisse displicere Bailleto, si modo Sanctæ Dialogum legerit: primum spectat fugam & recusationem consolationum, de qua Vita prolixior cap. 17 ita scribit: Idem est de affectu, qui statim in principio ipsi a suo amore fuit ablatus, ita ut non posset habere affectum ad rem aliquam creatam vel increatam, neque ad ipsum etiam Deum, quoad consolationes, visiones & sapores spiritales, quæ advertit alios tanti facere, illa vero horruit, & quoad poterat, fugit. Bailletus in Vita Sanctæ num. 5 jam ante carpserat verba hæc ex Vitæ prolixioris cap. 6: Nolo id, quod a te procedit, o dulcis Amor, sed te unum volo; jam, inquam, hæc ante carpserat Bailletus, dicens, Estne credibile eam dixisse, quod eam Deo dixisse volunt, sub prætextu abalienationis a sensibus? Discutiant ii, quorum interest & evolvant verba Sanctæ, inquirant, meliorne ac perfectior sit status animæ, in ariditate spiritus versantis, an affluentis cælestibus deliciis; mihi sufficiet, ex ipsis Sanctæ operibus aliqua adduxisse ad ostendendum, biographos etiam in hac parte omnino consentientia tradidisse iis, quæ Catharina de se scripta reliquit.

[106] [refugisse, testatur Vitæ auctor, quod confirmatur] Dialogi part. 1, cap. 14 sub finem ita lego: Sed momento illo præterlapso, advertens purus amor, rem hanc insolitam ad Deum clamare cœpit; O Domine, Domine, nolo tui experimentum, non quæro gustum, sed omnia hæc tanquam dæmonia fugio, ceu amorem purum, qui debet esse nudus, impedientia. Potest enim homo sub specie perfectionis eisdem spiritu & humanitate inhærere. Quare, mi Domine, precor, ne deinceps similia, quæ nec mihi, nec cuivis alteri, nudum divinum amorem quærenti, conducunt, largiaris. Cap. 15 hæc scribit Sancta: Spiritales enim (res) sub specie boni hominem attrahunt, nec potest illi, nisi admodum difficulter persuaderi, aliud ipsis, quam bonum inesse, & ita homo ex illis, quæ a Deo procedunt, id est, donis ejus sese recreat & pascit; veritatem autem tibi dico, quod tam nude ac simpliciter, atque fieri potest, Deo fruiturus talia necessario fugere debeat, quum puro Dei amori venenum sint. Sane gustus ille spiritalis magis quam diabolus cavendus, quandoquidem ubi adhæret, morbum generat incurabilem, homine ignorante &c. Sed hæc sano sensu accipienda existimo.

[107] [ex ipsis Sanctæ Operibus.] Rursum cap. 17 ita loquitur: Instillavit (Deus) illi (Sanctæ) ingentem divinam dulcedinem suavissimi amoris, qua corpus & anima ita exuberabant, ut vix amplius pedibus posset consistere. Quia vero oculus amoris universa conspicit, simul atque hæc Anima hujusmodi grandia advertit, vociferata & protestata est, nolle se tales suavitates ac gustus in hac vita, neque curare experimentum amoris, quum experimentum amorem corrumpat. Ego, inquiens, quoad potero, resistam, neque ipsis adhærebo, aut ullum præbebo locum, absit a me ejuscemodi deliciis, quæ puro amori venenum sunt, pasci. Deus tamen non sinebat &c. Mitto alia his similia, contentus ostendisse, non posse biographi verba paradoxa & incredibilia dici, nisi dicta Sanctæ eadem nota afficiantur. Paucula subnecto magni Augustini verba ex enarratione in Psalmum 72, num. 32: Factum est, inquit, cor castum, gratis jam amatur Deus, non ab illo petitur aliud præmium. Qui aliud præmium petit a Deo, carius facit, quod vult accipere, quam ipsum, a quo vult accipere. Quid ergo, nullum præmium Dei? Nullum præter ipsum. Præmium Dei ipse Deus est. Hoc amat, hoc diligit: si aliud dilexerit, non erit castus amor.

[108] Postrema Bailleti hac in parte censura cap. Vitæ prolixioris 18 impetit: [Locus quidam difficilior,] verba huc transfero. Aiebat (Sancta) nolo amorem, qui sit propter Deum, aut in Deo: non possum has voculas Propter & In aspicere, ceu denotantes quoddam inter Deum & me medium, cujusmodi amor purus & mundus propter summam suam munditiem ac puritatem nequit tolerare. Thannerus in Explicatione difficilium locorum in hæc verba commentans, ait, dubio non carere, cur amorem in & propter Deum Sancta renuerit, cum Deum vere amans etiam necessario proximum diligere debeat, & ipsamet tam heroïcæ erga proximum caritatis opera exercuerit: sed nec, inquit, ratio a Sancta allata, quod propter & in denotent aliquod medium, exsorbet difficultatem: Nam purus Dei amor (verba sunt Thanneri) non omne respuit medium, sed tantummodo quod puro amori adversatur, cujusmodi non est ordinatus & spiritualis amor proximi; neque unio animæ cum Deo quodlibet medium recusat, id duntaxat, quod hanc unionem impedit; at pura proximi dilectio eandem non impedit, quin & promovet. Ita ille & recte.

[109] Post hæc Thannerus ita disserit, ut hæc caritatis proximi opera restringat ad vitam Sanctæ actuosam, [de amore Dei sine ullo medio, quem Sancta,] postea vero cum a Deo vocata esset, ut soli contemplationi vacaret, tum, inquit, licet in ea perseveraret caritas ista, opera tamen exercere non potuit, animo ita in Deum erecto, ut nec de seipsa nec de proximo cogitationem suscipere posset, nec alio se vertere, quam quo eam vertebat Deus, sique tum de proximo in vel propter Deum diligendo cogitare voluisset, medium se inter ac Deum aliquid statuisset, arctamque illam unionem impedivisset. Utut sit, commode biographi verba sic accipi posse autumo, ut per medium inter se ac Deum tantum voluerit Sancta illud omne exclusum, quod puro suo in Deum amori obstaculum poneret, conformiter ad ea quæ Dialogi part. 1, cap. 12 sic scribit Sancta: Ostendit ipsi Deus amorem, quo propter illam passus fuerat. Anima, conspecto isto puro & forti Dei erga se amore, tam vehementer intrinsecus fuit sauciata, ut quemvis alium amorem, ac quidquid inter ipsam & Deum medium atque obstaculum poneret, contemneret penitus.

[110] Audiamus etiam, quid de diversis amoris operationibus tradat Sancta Dialogi part. 3, [teste biographo, unice quærebat,] cap. 5: Opera, inquit, per amorem fiunt, quando homo quaslibet suas actiones per amorem Dei, ab ipso Deo concessum, perficit cum instinctu operandi propter suum aut proximi commodum. Et in hoc primo amoris statu Deus impellit hominem ad multa & diversa opera utilia & necessaria cum eximio pietatis affectu facienda. Opera secundi status amoris fiunt in Deo, & sunt ea, quæ quis absque respectu utilitatis propriæ aut proximi præstat, nullum habens objectum, quod ad operandum moveat, præter Deum, atque ob adquisitum bene agendi habitum perseveranter operatur, & Deus ipsi abstulit suam partem propriam, sese spectantem ac delectantem, opusque perfectius est primo, in quo multa habebat objecta in quibus animam & corpus pascebat. Opera ab amore facta sunt cæteris perfectiora, ceu sine ulla hominis parte peracta, sed amor ita superavit hominem, ut totus in pelago amoris sit demersus, nec sciat, ubi sit; in seipso est perditus, non valens quidquam operari; amor vero est ipsemet, qui operatur in homine, atque hæc opera sunt opera perfectionis, quippe sine propria hominis parte præstita.

[111] [ex aliis locis, ac maxime e Dialogo] Dum autem Sancta a biographo dicitur renuisse amorem in & propter Deum, videtur tantum ipsa intendisse, ut opera sua fierent ab amore, modo tertio jam explicato, nullatenus autem censenda est, exclusum voluisse amorem proximi: nam post verba jam relata, interjectis paucis aliis, addit: O Amor, vinculum tuum tam suave ac forte est, ut angelos & Sanctos connectat, estque perpetuum ac indissolubile, & homines hac catena colligati ita sunt uniti, ut prorsum unius sint voluntatis, unumque habeant objectum, sed & omnia illis videntur communia, tum temporalia tum spiritalia. In hoc nexu non est ullum inter divites ac pauperes, inter hanc vel illam nationem discrimen; quælibet repugnantia excluditur, ubi est hic amor, qui omnia distorta efficit recta & omnia contraria unit. Unde perperam Bailletus agens de operibus caritatis, a Sancta exercitis in obsequio pauperum & ægrotorum, sic scribit, ut ex his caritatis officiis concludat, in ipsa viguisse amorem, qui ipsam inter & Deum medium admitteret, quidquid scripserint alii & quantumcumque ipsa Sancta fuerit invita.

[112] [elucidatur.] At forte, quod & Bailleto visum est num. 5 in Vita S. Catharinæ, inquiet nonnemo, si modus ipsius amandi amori suo, seu ei circa quem versabatur, conformis erat, non poterat non esse simplicissimus & absque tanta subtilitate *. Verum hæc me censura non moratur; certum enim est, quod, quomodo vult, in Sanctis suis mirabiliter operetur Deus: Sanctam tamen rursum audiamus. Dialogi part. 3, cap. ultimo sic loquitur: Quidquid de amore dici potest, nihil est; nam quo amplius progrederis, hoc minus scis: at cor plenum est & pacatum, aliud non quærit, nec reperire cuperet, præter id quod sentit. Omnia ejus verba sunt intima, sapida, suavia & tam subtilia, secreta atque cum eo, qui illa inspirat, unientia, ut solum cor intra se eadem percipiat, ceu cum Deo unitum. Verum solus Deus illa intelligit, cor sentit & non intelligit, atque ita opus exsistit in Deo & utilitas in homine: hic autem intimus amorosus modus, quem Deus cum corde hominis observat, est inter ipsos, Deum & cor secretus. Atque hæc de insigni Sanctæ amore, deque stupendis illius in ipsa effectibus dicta sufficiant.

[Annotata]

* Gallice, Rafinement.

§ IX. Sanctæ, longo tempore a solo Deo directæ, mirabilis vitæ innocentia, a biographo asserta, expenditur.

[Sancta sine ullius hominis auxilio] Vita nostra infra num. 24 & seqq. testatur, Sanctam unice a Deo directam fuisse ad viam perfectionis, regulasque recenset a Deo illi traditas ad finem hunc sublimem obtinendum: easdem regulas commemorat Vita prolixior cap. 6; cap. vero 44 ita scribit: Erat hæc Anima interius a solo suo dulci Amore per divinam & internam ipsius alloquutionem ducta, &, quidquid ei opus erat, edocta sine aliqua religiosa vel seculari persona, & quando se alicui volebat adjungere, mox eam amor ita in spiritu afflixit, ut coacta fuerit ipsam relinquere, aiebatque, Domine, intelligo te. Et quum ei diceretur, consultum fore, ut pro majori securitate sese obedientiæ alterius submitteret, hæsitanti, quidnam hac in re sibi agendum, sic in spiritu a Domino suo responsum est: Confide mihi & noli ancipiti cogitatione distrahi… Hunc in modum domina Catharina in via Dei perstitit annis circiter viginti quinque, a nullo prorsus homine, sed a solo Deo instructa, directa & mirabili operatione ducta.

[114] Postquam hæc Bailletus num. 8 retulit, in hunc fere modum pronuntiat. [a solo Deo dirigitur. Bailletus] Haud dubie via erat ambigua admodum subjectaque illusionibus, maxime cum sic recederet ab ea, quæ merito in Ecclesia habetur trita magis & secura. Negari certe non potest, tutius esse, ut prudentis alicujus directoris consilio utatur, qui per vias rectas vult incedere; certum tamen etiam est, nonnullis electis suis concessisse olim Deum singulare aliquod hac in parte privilegium, quo & sancta hæc Vidua, teste biographo, donata fuit: ut autem perspiciamus, quod Sancta non ductum proprium, erroris periculo expositum, sed Spiritus sancti sequeretur, juverit huc transferre verba S. Gregorii Magni Dialogorum lib. 1, cap. 1. Sunt nonnulli, qui ita per magisterium spiritus intrinsecus docentur, ut, etsi eis exterius humani magisterii disciplina desit, magistri intimi censura non desit: quorum tamen libertas vitæ ab infirmis in exemplum non est trahenda, ne, dum se quisque similiter sancto Spiritu impletum præsumit, discipulus hominis esse despiciat & magister erroris fiat. Mens autem, quæ divino Spiritu impletur, habet evidentissime signa sua, virtutes scilicet & humilitatem, quæ si utraque perfecte in una mente conveniunt, liquet, quod de præsentia sancti Spiritus testimonium ferunt.

[115] Qui voluerit modo pervolvere ea, quæ de S. Catharina in hoc Commentario retulimus, [hanc vivendi normam suspectam habens] quæque in Vita infra leguntur, evidenter perspiciet admirabilem heroïcarum virtutum cum humilitate conjunctionem, adeoque de spiritu in Catharina bono nullus supererit ambigendi locus: verum quod hic maxime intendo, est ostendere, nihil tradidisse etiam hac in parte biographum, quod non ipsa prius Sancta in Dialogo suo testatum fecerit: hunc itaque consulamus. Part. 1, cap. 13 sic lego: Omnium horum instinctuum autor erat solus Deus, anima nullam ibi electionem aut objectum habente; volebat enim Deus partem ejus propriam regere, omnesque instinctus, ex carne & mundo ortum trahentes, ipsi evellere, proinde contrarios inserebat. Part. 2, cap. 1: Sed Deus, inquit Sancta, qui hanc curam susceperat, nolebat, ut præter ipsum quisquam alius sese intromitteret, huncque observabat modum.

[116] [ex Catharinæ Dialogo, aliisque confutatur.] Rursum part. 2, cap. 10, cum prædixisset Sanctæ Deus ingentes cruciatus, quibus decem circiter ultimis ante mortem annis erat opprimenda, sic Dominum precatur: Destina mihi, Domine Deus, saltem personam, quæ me intelligat, atque in suppliciis, imminentibus consoletur, quemadmodum fit ad mortem condemnatis, ne desperent. Et Paulo infra ait: Adjunxit (Deus) illi (Sanctæ) etiam forinsecus quendam religiosum secundum ejus necessitatem, qui intelligebat opus Dei magnamque ei afferebat consolationem. Interjectis vero nonnullis, de conscientiæ suæ moderatoris absentia, in hunc modum conqueritur: Exterius quoque video mihi ademtum confessarium, adeo ut vix illum ultra libeat (Italice habetur liceat, sive possim) aspicere; ob nimiam debilitatem vires desunt me quoquam vertendi &c. Ex his porro collige, prudens lector, nulla censura affici posse, quæ de Marabotto, cruciatuque Sanctæ, ex ejus absentia orto, in Vita dicuntur, nisi & eamdem Sanctæ Operibus affingamus.

[117] [Non contradixit sibi biographus,] Reliqua, quæ vel elucidatione aliqua vel expositione possent indigere, locum habebunt in Annotatis ad Vitam infra: unum tamen hic prætermittere non possum. Cap. 2 Vitæ prolixioris, ait biographus: Et quanquam Dominus Deus eo tempore, quo amorosum ac suave illi vulnus inflixit, omnia ipsi peccata condonasset, tamen ad servandam justitiam voluit eam satisfactionis viam insistere. Atque hæc contritio, lumen & conversio circiter quatuordecim tantummodo menses duraverunt; postquam autem satisfecit, prædicta visio sic animo ejus subtracta est, ut nunquam deinceps vel minima peccatorum suorum scintilla ob oculos ei volitarit, non secus acsi universa in profundum maris demersa essent. Hæc ita excipit Bailletus: Non retinuit nisi dolorem, qui ad tumulum usque comes illi hæsit, quique tamen non fuit expers metus omnis, ne terribilis illa peccatorum suorum visio rediret, adducitque verba Sanctæ ex cap. 20 Vitæ prolixioris, quæ subdo: Non valens ullo pacto Dei offensam videre, dixit: O amor meus, omnia alia mihi tolerabilia sunt, sed te offendisse, tam horrendum atque intolerabile est, ut quælibet dura & acerba mihi potius infligas, quam ostendas, quod te offenderim. Offensas tibi a me irrogatas revoco, nec possum approbare, te unquam a me offensum. Non detrecto, quin omnia dæmonia cum universis illorum terroribus & suppliciis mihi morienti commonstres, nihili enim ipsa facio, cum intuitu offensæ tui, licet minimæ, composita, quæ tamen non potest esse minima, eo quod tua celsissima Majestas offendatur.

[118] [dum asseruit, Sanctam fuisse liberatam] Displicuerunt hæc Bailleto, tacite contradictionis biographum arguenti, dum ita loquitur Gallice: Verum difficile intellectu est, quomodo toties postmodum pœnitentiæ Sacramentum frequentans, quoties id fecisse postremis præsertim vitæ annis dicitur, non subierit toties, peccatum suum videns, pœnam, quam evitare cupiebat. At quamvis Vitæ auctor asserat, quod, elapso quatuordecim mensium spatio, Deus omnem omnino peccatorum visionem S. Catharinæ subtraxerit, hoc certe non ita intelligendum, acsi toto reliquo vitæ tempore nullam amplius cognitionem quorumdam defectuum, seu ante, seu de novo commissorum, habuisset, quæ ad pœnitentiæ Sacramentum necessaria est; sed potius de clariori quadam visione turpitudinis peccati, qua vehementissime cruciaretur, quæque ad satisfaciendum pro admissis peccatis, eorumque aversationem majorem concipiendam, a Deo illi fuerit concessa. Biographum audiamus supra laudato cap. 20; postquam nonnulla præmiserat de magnitudine tum cælestis præmii tum supplicii infernalis, de infelicitate hominis, desideriis suis indulgentis, gratiamque negligentis, subdit. Visiones, quas de his omnibus habuit, non fuerunt ei tam tenuiter intrinsecus repræsentatæ, ut plerumque fieri solet; verunt tam manifeste & expresse, ut quasi oculis illa conspexerit manibusque contrectarit. Nec dubium, quin (in editionibus Italicis additur vox homo) tales visiones recipiens potius mortem eligeret, quam spontaneam Dei offensam, tametsi minimam.

[119] Rursum biographus cap. 12 evidenter significat de longe alia peccatorum visione seu cognitione agi, [peccatorum suorum visione,] quam quæ ad pœnitentiæ Sacramentum requiritur; ita enim in persona S. Catharinæ loquitur: Certum habe, quod, si quis cerneret, quam enorme unum tantum peccatum fit, potius eligeret anima & corpore in succensa fornace vivus consistere, quam in se peccatum tolerare; & si universum mare ignis esset, ad effugiendum peccatum sese in medium ejus usque ad fundum demergeret, neque inde unquam prodiret, si sciret, quod prodiens peccatum esset conspecturus. Hoc multis grande videbitur, sicut etiam est, sed ipsi prædicta demonstrata fuere, uti sunt in veritate, & hoc exemplum rei declarandæ longe impar judicabat. Agitur hic haud dubie de clara admodum & evidenti visione seu cognitione turpitudinis & enormitatis peccati, quam S. Catharinæ concesserit Deus, quæque tantum in ipsa peccati horrorem excitarit, ut maluerit omnia videre dæmonia cum universis eorum suppliciis, quam offensas a se contra Deum admissas, non graves utique, uti vidimus num. 51 & 52.

[120] Porro quam horrenda Sanctæ fuerit visio peccati etiam levioris, [clariori utique & evidenti,] expressius declaratur cap. 24, ubi hæc leguntur: Quando mihi concessum fuit intelligere, quam pavescenda sit umbra minimi actus, qui fit contra Deum, nescio cur e vivis non excesserim. Tunc dixi: Non miror amplius, infernum esse tam horrendum, siquidem conditus est propter peccatum; tamen repetens animo, quod mihi ostensum est, non arbitror eum horrori peccati parem: imo videtur mihi, quod Deus multo minorem ipsi horrorem indiderit, adeo mihi terribilis apparet vel umbra saltem peccati venialis. Et quid in hujus comparatione erit peccatum lethale? Vide Vitam infra num. 56. Vitæ prolixioris cap. 27 hæc iterum observo: Responsi loco fuit illi (Sanctæ) in spiritu demonstratum, multo intolerabiliorem esse Dei offensam, quamlibet exiguissimam, ipso Luciferi inferno. Non erat visio hujus Beatæ, ut plerunque solet, sine cruciatu; propterea videns, quam gravis ea sit, tantus in corde ejus ignis exarsit, ut in morbum inciderit & pœne exstincta sit. Itaque dum biographus cap. 2 affirmat, ablatam Sanctæ fuisse omnem peccatorum suorum cognitionem, intelligendus est de perspicua illa & evidenti turpitudinis peccati visione seu notitia, qua liberari ipsa petierit, Deo piis desideriis benigne annuente.

[121] [ut ex ipsis Sanctæ Operibus ostenditur.] Dum ejusmodi cognitionem a Sancta penitus ablatam scribit, nihil amplius adstruit, quam quod ipsa in Dialogo suo prior affirmaverat: siquidem part. 1, cap. 12, dum, perspecta sua propria malignitate, illam totam in Dei manus vellet consignare, a divina bonitate obtegendam ita, ut malitiæ nihil amplius appareret, subdit. Respondit dulcissimus ejus Dominus, approbare se hanc permutationem, eodemque momento ista ejus pars maligna ita sublata fuit ex ejus memoria, ut deinceps nullam de ipsa curam habuerit. At cap. 17 ejusdem 1 part. de se scribit Sancta: Quandoque cognitionem sui ipsius, hoc est pravarum suarum inclinationum, puro amori adversantium ipsi præbuit, & per hanc cognitionem mitigabatur ingens flamma (amoris) cernebat namque præstare (quod & optabat) penitus non esse, quam Amorem suum vel minimo non tantum peccato, sed & defectu offendisse. Nisi velimus asserere, postrema Sanctæ verba pugnare cum prioribus, debemus secundo loco intelligere simplicem aliquam & nudam peccatorum cognitionem, priore vero dilucidiorem cum ingenti cruciatu; & hanc quidem penitus sublatam fuisse, illam vero in Sancta permansisse. Simplicem autem peccatorum cognitionem in Sancta exstinctam fuisse, nullibi tradit biographus, imo contrarium colligi videtur ex cap. 27, ubi ait: Unde quando dubium ei incidit, coacta fuit statim ejus decisionem petere, alioquin tanquam in igne posita non poterat quiescere: audiens, hoc perperam factum, mox respondit; Domine, si male actum, nolo id fecisse &c.

[122] [Sanctæ admiranda vitæ innocentia,] Difficultatem tamen aliquam parere nata sunt, quæ scribit biographus cap. 44 Vitæ prolixioris; docent quippe S. Catharinam postremis, imo si conferantur cum iis, quæ num. 117 dedimus ex cap. 2, totis triginta & amplius ante obitum annis tali innocentia donatam fuisse, ut puero, nondum ratione utenti, non absimilis esset. Nesciebat, ipso teste, quo pacto confessionem institueret, ubi esset quoad animam & corpus; non poterat videre, quod Deum offendisset, nec peccata, quæ recensebat, tamquam peccata cogitatione, verbo vel facto admissa inspicere; Sed, inquit biographus laudato statim cap. 44, velut opera pueruli, puerilia agentis, neque intelligentis, cui quando dicitur; Male egisti, rubore suffunditur, non tamen, quod se perperam egisse cognoscat. Addit, eam dixisse: Nolo omittere confessionem, sed ignoro, cui peccatorum meorum culpam ascribam, cupio me accusare, nec valeo. Scilicet, ut cap. 5 ejusdem Vitæ legitur, Tam erat vehemens & continuus ardor animæ ejus, ut præter naturales inclinationes nulla ipsi tentatio appropinquare posset, sicque ad finem usque vitæ perseveravit.

[123] [Thanneri ratiociniis illustrata,] Thannerus in ante laudata Explicatione locorum difficilium ait, hanc Sanctæ ab omni in malum propensione immunitatem creditu difficilem esse ob peccati fomitem, homini etiam sancto ad mortem usque inhærentem: ibidem tamen existimat nullo negotio probari posse, id minime esse incredibile, producitque deinde nonnulla aliquot Sanctorum exempla, quibus ostenditur singulari Dei beneficio concessum fuisse, ut, quamvis peccati fomite non carerent, tamen vel ab aliquo peculiari vitio, vel ab omni etiam prava affectione liberi ad longum tempus exstiterint. Tum ad considerandum sanctæ Viduæ statum conversus, frequentes commemorat ecstases & omnium virium animæ ejus in Deum elevationes, adeo ut Deo quodammodo plena & in ipso solo occupata viveret, alio, quam quo volebat Deus, nequiens se convertere, subditque aliqua ex cap. 32 Vitæ prolixioris, quibus declaratur, qua ratione Deus omnes ad malum instinctus in homine purget & consumat, ac demum ita scribit: Confessionem factura non poterat deprehendere, quod Deum offendisset, eo quod externam & internam suam partem nequaquam ita sentiret vigere, ut affirmare posset, se mali quid admisisse: volebat accusare partem Deo rebellem, nec inveniebat. Adscripsit in margine cap. 44, ex quo præcipua retulimus num. præced.

[124] Pergit Thannerus ibidem sic loqui: Non opinandum, [ex ipso Sanctæ Dialogo videtur erui.] ex ignorantia vel defectu luminis divini hoc processisse, quod sane tam copiosum in ea erat, ut etiam minimos nævos adverteret, sed & aliorum corda perspiceret; verum ob vehementem divinam operationem, quam in anima & corpore sustinebat, fomes secundum suam malitiam agere nequibat. Atque hæc recte adhibentur a Thannero, si significatum voluerit, piaculi nihil a Sancta admissum fuisse, adeoque non potuisse in se nævos ullos deprehendere. Lectorem porro ibidem remittit ad part. 2 Dialogi S. Catharinæ, capite autem 1 hæc in rem præsentem lego: Hoc pacto (Deo Spiritum trahente) paulatim consumuntur omnes imperfectiones animales, & fit hæc anima purgata spiritus purus, corpusque pravis suis habitibus & inclinationibus exutum fit mundum atque aptum, quod opportuno tempore cum spiritu suo absque impedimento uniatur. Alia multa in Dialogo leguntur, quibus vitia omnia in se exstincta, seque ab amore divino nudatam ac seipsa spoliatam fuisse declarat. Ea vero, quæ contra opponi possent, maxime ex cap. 26 Vitæ prolixioris, ubi de malitia privati amoris agitur, diciturque Sancta aliquoties habuisse instinctus, quos ipsa bonos existimarit, postea vero ab amore divino magis illuminata malos deprehenderit, ea, inquam, solvere conatur Thannerus, dicendo, non fuisse vitia seu peccata, sed quosdam a puro amore defectus, vel, si instinctus isti vere pravi fuerint, referendos ad quadriennium post conversionem, non ad ulteriora tempora. Mihi hæc sufficit retulisse; attamen verba Sanctæ Dialogi part. 3, cap. 14 hic subnecto. Licet, inquit, difficile videatur omnem mali speciem cavere, nihilominus qui conspiceret Dei promtissimum studium & amorosam atque indefessam curam hominem juvandi ac contra omnes ejus adversarios defendendi, nihil ita asperum & molestum foret, quod eum retardaret, quin cuncta Dei amore perficeret.

§ X. Referuntur nonnulla ex Vita antiquiore de supremo morbo Sanctæ: dies illius emortualis inquiritur.

[Tempus ultimi Sanctæ morbi,] Supremum sanctæ Viduæ morbum, ingentes eo tempore cruciatus in debilitato ac pene exhausto corpore toleratos, visiones ac favores cælestes, quibus interdum recreata, interdum Passionis Dominicæ particeps effecta, vehementissime fuit afflicta, describit Vita infra cap. 7 & 8. Novem circiter ante mortem annos morbo isto conflictatam fuisse Sanctam, scribit Vita prolixior cap. 47, adeoque juxta hanc initia illius referenda sunt circiter ad annum Christi 1501; circiter, inquam; Dialogi enim part. 2, cap. 10 Sancta de corporis sui ægritudine, toleratisque doloribus disserens, ait: In hoc statu annos circiter decem permansit, ideoque forte Parpera postremæ suæ Lucubrationis cap. 92 loquens de Sanctæ martyrio, quo ab amore divino denique confecta fuit, in margine adscribit annum MD, ætatis LIII, fierique potuit, ut antiquior biographus rotundo numero uti voluerit, neglectis mensibus aliquot, quibus Sanctæ morbus annos novem excesserit: Vita quoque infra num. 88 ait, novem ante obitum annos ad miserabilem statum redactum fuisse Catharinæ corpus, num. tamen 90 sic loquitur, ut ad novem annos excessum aliquem videatur adstruere: verum differentia hæc mihi tam exigua videtur, ut ampliori discussione existimem opus hic minime esse.

[126] [nullo remedio naturali medicabilis.] Morbum hunc Catharinæ naturæ terminos excessisse, multa ostendunt in Vita infra memorata, in eamdem bis medicis pluribus convenientibus sententiam, ut agnoscerent, infirmitatem hanc divini quid præferre, & humanis propterea remediis curandam non esse. Vita prolixior cap. 49 scribit sequentia, quæ, quia in Vita nostra prætermissa sunt, hic subdo: Post hæc venit ex Anglia quidam excellens medicus Genuensis, D. Joannes Baptista Boërius, qui multis annis regis insulæ illius medicum egerat. Hic quum audisset famam hujus sanctæ Dominæ ejusque infirmitatis, plurimum miratus est, quod affirmarent, non esse naturalem, nec medicina naturali curabilem, quod ipse credere non poterat; unde permotus est, ut eam inviseret, atque hoc modo compellaret. Valde miror, Domina, te, quæ in hac urbe magnæ es existimationis, non cavere scandalum hominum, asserendo, non laborare te morbo naturali, ideoque nec medicinis posse curari; perpende, hoc speciem hypocrisis præ se ferre.

[127] [Eximia Catharinæ eo tempore] Respondit ipsa humiliter; Vehementer mihi displicet, quemquam ex me scandalum accipere, si posset inveniri congruum affectui meo remedium, nequaquam id respuerem; seque obtulit ad agendum, quidquid præciperet, si spem ejus sanandæ haberet. Tum medicus: Dummodo, inquit, te curandam præbeas, invenies, spero, efficax, quo saneris. Ergo complures & diversas paravit medicinas, quas tali affectui putabat convenientiores, & ipsa, ceu vera obedientiæ filia, sumsit omnes promtissime: tamen licet multis diebus alias atque alias adhiberet, nihil ipsi profuerunt, sed in eodem semper statu permansit. Quum viginti circiter diebus ista superflua & inutilia remedia tentasset, sic Boërium alloquuta est: Non videor tibi, domine, omnia abs te ordinata servasse? Vides, quod nihilo melius habeam; hactenus obsequuta sum tibi ad removendum a te & aliis scandalum, deinceps relinque mihi curam animæ meæ. Voluit scilicet Deus, ut pergit ibidem biographus, & medici confidentiam confundere & altiorem morbi sanctæ Viduæ conditionem apertius declarare. Aliud obedientiæ S. Catharinæ specimen tradit eadem Vita prolixior cap. 50 his verbis: Vigesimo quinto Augusti (ultimi ante mortem) visum est, præbendum illi liquorem, quo sustentaretur, quem sumsit, tanta sibi illata vi, tantisque editis clamoribus, ut unusquisque perterrefieret. Sic autem se adegit, ne propriæ voluntati morem gereret, exponens se obedientiæ gratia mortis periculo, quam tanti faciebat, ut ad eam implendam non curaret, quidquid sibi accideret.

[128] Licet dolores, quibus in supremo morbo conflictata fuit Sancta, [obedientia. Dicitur interne signata fuisse] acerbissimi forent & intolerandi, numquam tamen, teste auctore Vitæ prolixioris cap. 50, illorum causam, e qua provenirent, indicavit. Pergit ibidem ita loqui: Attamen aliquandiu ante ultimam suam infirmitatem prædixit, se passuram gravem ægritudinem, quæ non foret naturalis, imo aliis morbis dissimilis, seque ex ea morituram, atque ante mortem habituram stigmata & mysteria Passionis Domini in se, quod Argentina, cujus modo facta mentio, multis postea personis retulit. Disseruerat eodem cap. paulo supra biographus in hunc modum: Sequenti die magno affecta cruciatu & tormento ita distendit brachia, ut videretur corpus ejus cruci suffixum, adeoque forinsecus præ se tulit, quomodo esset constituta seu crucifixa intrinsecus. Unde a vero nequaquam dissentire arbitror, spiritualia stigmata illius corpori, tantopere afflicto & excruciato, ab ejus Amore fuisse impressa, tametsi foris non apparerent; atqui ob cruciatum, quem patiebatur, facile poterant agnosci, atque in corpore suo illum sustinuisse dolorem, quem in Cruce Amor ipsius perpessus, quemadmodum legitur de Apostolo, qui portabat stigmata Domini nostri Jesu Christi in suo corpore non exterius, sed interius ob ingentem amorem ac desiderium Domini sui, quo flagrabat.

[129] Spiritualiter Sanctam Christo confixam fuisse Cruci, [sacris Christi stigmatibus.] minime ambigendum, utpote quæ carnem cum vitiis & concupiscentiis suis horrendos inter cruciatus & durissimas corporis macerationes omnino subegerat. Ipsa quoque Sancta Dialogi sui part. 1, cap. 12 sic loquitur. Hunc amoris radium retinuit sibi impressum una cum quinque Salvatoris fontibus, guttas igniti sanguinis & flagrantissimi erga hominem amoris emittentibus. Verum hæc non ad supremum Catharinæ morbum referenda sunt, sed ad conversionem ejus juxta narrationis ordinem, facileque intelligi possunt de impressione, soli memoriæ facta, ortaque ex oblata ipsi visione, memorata Vitæ nostræ num. 19. Interiorem sacrorum Stigmatum impressionem, quæ exterius non apparerent, probat biographus antiquior ex eo, quod, cum manus aquæ, ad refrigerandum illas oblatæ, impositæ essent, effervescere illa cœperit, totumque vas calefacere: vide Vitam infra num. 97. Deinde Vita prolixior cap. 50 refert, Argentinam, viduam Marci Sale, Catharinæ ægrotanti inservientem, observasse, Sanctam nocte quadam in altero brachio cruciatum gravissimum perpessam esse, brachiumque ipsum ultra dimidium palmum solito longius fuisse protensum. Favorem hunc, ut indubitanter asserere non audeo, ita nec prudenter ob biographorum & Argentinæ, Sanctæ æqualium, testimonium, negare possum. Juxta horum itaque fidem hæc relata sunto.

[130] Atque hæc sunt præcipua, quæ circa postremum Sanctæ morbum ex Vita prolixiore hic recensenda existimavi. [Sanctæ obitum nonnulli] Nunc tempus emortuale propius investigemus; & annum quidem quod spectat, nullum est dubium, quin felix beatæ Animæ ad Superos transitus contigerit anno 1510; adeo constanter omnes, qui Sanctæ gesta conscripserunt, illius obitum dicto anno innectunt. De die aliqualis suboriri potest dubitatio, quæ hic discutienda est. Castellanus in Martyrologio universali Sanctam annuntiat ad diem XIV, eamque venerabilis titulo condecorat tantum, utpote tum nondum auctoritate legitima cælitibus adscriptam. Arturus in Gynæceo ad XIV Septembris prolixum Catharinæ elogium texit, ex Actis desumptum, cui subdit: Fœliciter obdormivit in Domino hac die, anno MDX. Bailletus quoque in Vita Sanctæ obitum illius indubitanter consignat die XIV Septembris.

[131] [retulerunt ad diem 14 Septembris,] Præluxit hisce omnibus antiquior biographus, qui in editionibus tam Italicis quam Latinis & Gallicis, quæ ad manus nostras devenerunt, Sanctam obiisse scribit die XIV Septembris. Audiamus Latinam Thanneri interpretationem; cap. 51 sic habet: Demum quarto decimo die prædicti mensis Septembris B. Catharina evomuit tantam sanguinis copiam, ut verosimile fuerit corpus ipsius omni humore evacuatum… Illaque nocte non pauca locuta est, ac Corpus Christi, quemadmodum hactenus, accepit. In eodem statu permansit toto illo die ac sequenti nocte usque ad horam sextam. Paulo autem infra sic iterum scribit. Obiit anno Salutis MDX, quarto decimo Septembris, hora noctis sexta, paulo ante horam, qua solebat sacram Communionem percipere. Parperæ narratio, in Vita Sanctæ, edita anno 1681, prioribus verbis omnino consona est, posteriora Latine reddita in re non discrepant, suntque hæc: Fuit hic felicissimus ejus transitus anno millesimo quingentesimo decimo, die decimo quarto Septembris, hora sexta noctis Sabbati, adveniente Dominica (ut dictum est) paulo ante horam, qua solebat sacro Epulo refici. In facto quoque, miraculorum examini præmisso & impresso Romæ typis reverendæ Cameræ Apostolicæ anno 1737, sic lego. Demum die XIV Septembris MDX diem ibidem (in nosocomio, Pammatone dicto) clausit extremum plena meritis & sanctitate ac miraculis clara.

[132] [sed perperam, cum tantum decesserit] Verum auctor anonymus Vitæ brevioris infra dandæ num. 100, beatum S. Catharinæ obitum illigat diei XV Septembris, isque ceteris, hactenus memoratis scriptoribus, accuratius locutus fuisse dicendus est. Quod ut ostendamus, obiter hic observandum, aliud atque aliud apud varias nationes initium esse diei civilis, horas 24 complectentis. Transalpini, antiquos Romanos imitati, diem ordiuntur a media nocte & media nocte sequente terminant, atque ita fixum semper habent diei principium. Verum hodierni Romani & reliqui passim Itali, vagum modo habent diei exordium, eum inchoantes media circiter hora ab occasu solis, a quo horas numerare incipiunt usque ad vigesimam quartam, sic tamen, ut id, quod inter solis occasum & noctem mediam sequentem contigit, scriptores alii adscribant diei præcedenti, sequenti alii, ut observavit Janningus § 3 Commentarii prævii ad Acta S. Aloysii Gonzagæ, num. 34, quem, si lubet, consulat curiosus lector, ibique inveniet exemplis nonnullis assertionem Janningi illustratam.

[133] [die 15 ejusdem mensis,] Diei civili addit Janningus ibidem num. 35 diem Ecclesiasticum, eumque duplicem (verba ejus transcribo) festalem aut esurialem, & ceremonialem seu officialem. Festalis & esurialis incipiunt a nocte media, desinuntque nocte media sequente, quo spatio intermedio abstinendum est per leges ecclesiasticas ab opere servili aut cibo vetito. Ceremonialem seu officialem appello, qui complectitur spatium temporis, intra quod absolvi debet totum Officium ecclesiasticum festi alicujus celebrioris, quod nempe ritus duplicis aut majoris etiam solennitatis sit, quodque principium ducit a primis Vesperis diei præcedentis; atque in hunc modum laudatus Janningus conciliat scriptores varios, quorum alii diei XX, alii XXI Junii mortem S. Aloysii adscribunt, cum priores computarint diem civilem, veterum Romanorum & hodiernorum Transalpinorum morem secuti; posteriores vero acceperint vel diem ecclesiasticum ceremonialem, vel hodiedum vigentem apud Romanos consuetudinem tenuerint.

[134] At quocumque demum modo diem placuerit accipere, [ut ostenditur. Antiquioris] non videtur Sanctæ obitus ulla ratione illigari posse diei XIV Septembris: nam hora noctis sexta Romanorum, qua eam decessisse omnes tradunt biographi, medio mense Septembri est post mediam noctem, quadrante circiter ante horam nostram primam: adeoque, ut liquet ex antedictis, nec secundum calculum diei civilis, hodiedum apud Romanos & Italos passim usitatum, nec juxta computum Transalpinorum aut veterum Romanorum potest mors Sanctæ consignari die XIV: non etiam si diem intelligamus ecclesiasticum quovis modo acceptum, ut manifestum est. Restat igitur, ut indubitanter asseramus, Catharinam ad Superos migrasse die XV Septembris. Ita etiam tradit in Bulla canonizationis Clemens XII; Placidissime, inquit, obdormivit in Domino decimo septimo Kalendas Octobris. In eadem Bulla sic scribit: Statuentes, ut ab universali Ecclesia … singulis annis memoria ipsius die decima quinta mensis Septembris inter Sanctas nec virgines nec martyres pia devotione recoli debeat.

[135] Biographos autem Sanctæ antiquiores quod spectat, [biographi verba explicantur.] eos sic intelligendos puto, ut tantum voluerint accommodare se vulgari modo loquendi, qui quidem, ut dixi, minus accuratus est, non tamen omnino errori obnoxius, cum facile eum interpretari possimus, dicendo eos consignasse mortem nocte inter XIV & XV Septembris diem intercedente, quamvis in rigore loquendo, hora mortis S. Catharinæ omni modo pertineret ad diem XV non XIV. Qui secuti nuda biographorum verba, mortem Sanctæ retulerunt ad diem XIV, potuissent facile deprehendere, eam reipsa pertinere ad diem XV: nam initio laudati cap. 51 dicitur Sancta die XIV Septembris sacro Christi Corpore refecta fuisse, ac subditur. In eodem statu permansit toto illo die ac sequenti nocte usque ad horam sextam. Aderant ibi complures ipsi addicti, eorum, quæ supra scripta sunt, & paulo post scribentur, testes oculati. Hora noctis sexta percontati sunt, an vellet sacra Communione refici. Ubi vides, quod cum jam die XIV dicta fuerat Sancta Eucharistiam percepisse, interrogatio illa, an vellet eamdem accipere, referenda sit ad diem XV sequentem, nisi quis velit opinari primam sumptionem, reipsa factam, pertinuisse ad XIII, invitationem vero ad diem XIV: verum mitior interpretatio nostra videtur minus torquere biographorum verba. Nunc Vitam Sanctæ, Annotatis pro more nostro illustratam, subjicio.

VITA
auctore anonymo,
Ex processibus canonizationis Italice conscripta & Latine reddita
Ex editione Romana anni MDCCXXXVII
Interprete U. S.

Catharina Flisca Adornea vidua, Genuæ (S.)

A. anonymo.

PROLOGUS.

[Scopus auctoris in edenda] Quanto numero scriptores labores suos consecrarunt luci dandæ Vitæ S. Catharinæ Fliscæ Adurnæ, ii a vel presse conati sunt insistere vestigiis duorum illorum insignium ejus discipulorum b, qui dudum cum ea conversati, simplici, at verace stilo eam exararunt: vel normam sibi alteram præfixerunt, eruentesque ex antiquis monumentis ulteriorem notitiam, nihilque ex disciplinis visionibusque cælestibus, in ea commemoratis, dementes c, diversimode adornare majoremque in modum locupletare eam studuerunt. Nihilominus tam hi quam illi in eam inciderunt sortem, quæ ingrata accidere solet vulgantibus sensus arcanos reconditosque præclarissimæ theologiæ mysticæ, quæ non satis intellecta præterquam iis mentibus, quæ interne a Deo per semitam perfectionis deductæ rerum piarum gustui palatum acuerunt, parum grata accidit multitudini, quæ historiam volvendo delectari magis desiderat, quam addiscere & admirari cælestem doctrinam.

[2] [breviore hac Sanctæ Vita.] Satis etiam assequor, fore ut, si in hisce paginis consequi utrumque studeam, ordinando in iis actiones heroïcas, virtutesque eximias sanctæ hujus Matronæ, inspersis tantum hinc inde aliquot sacris illius documentis, cum conatus fuero aliorum scriptorum vitium devitare, in aliud majus incurram, decedendo forte nimium a prioribus, posterioribusque parum fortasse me accommodando. Perpetuo tamen ad id præstandum memet incitavi, ut gustatui magis vulgari aptaretur brevis Vitæ narratio, descripta secundum seriem gestorum, in Summario, pro causa canonizationis ejus impresso, collectorum; persuasum quippe habeo, fore ut, qui penitus voluerit cognoscere eximiam admirabilemque doctrinam magnæ hujus Sanctæ, pervolvat compositos ab ipsa Tractatum de Purgatorio, Dialogumque animam inter & corpus. Superest igitur, benigne lector, ut paginas hasce suscipias evolvendas, non eo quidem fine ut flosculos hic invenias, ad artis leges exornatos, a quibus abstinui, ut stilum etiam conformatem illi, quo usa est Sancta in jamjam laudatis Lucubrationibus; ast animo utique percipiendi fructum aliquem animo tuo, qui Sanctorum Vitas legentibus unice præfigendus est scopus. Vive felix.

ANNOTATA.

a Eos omnes hic designat auctor, qui post primam Vitæ editionem vel novam eodem Italico sermone accurarunt, vel gesta Sanctæ juxta exemplaria Italica in linguas alias transtulerunt, de quibus actum Commentarii § 1.

b Commentarii num. 6 & seqq. ostendimus, Cataneum Marabottum, & Hectorem Vernacciam primos fuisse scriptores Vitæ, quibus forte addendum censuimus tertium aliquem, hactenus ignotum. Marabottus, qui Sanctæ fuit a sacris confessionibus ejusque animi moderator, teste Parpera in posteriore Lucubratione anni 1682, prius in Sanctæ schola ad virtutem pietatemque eruditus fuerat, eoque verisimiliter respexit anonymus noster, cum scripsit, alios secutos fuisse duorum Sanctæ discipulorum vestigia.

c Haud dubie sermo est de Hyacintho Parpera, qui, ut vidimus § 1, num. 14, tribus distinctis Operibus complexus est Sanctæ gesta, partim ex antiquis monumentis eruta, partim observationibus documentisque moralibus solerter illustrata.

Antiqua capitum partitio.

Caput I. Natales sanctæ Catharinæ ejusque educatio.
Cap. II. Desiderat religiosum habitum induere in monasterio Dominæ nostræ Gratiarum in civitate Genuensi.
Cap. III. Invita a parentibus suis desponsatur Juliano Adurno: tenor vitæ prioribus decem annis cum marito actæ.
Cap. IV. Inopinata Dei vocatione mutata temporis puncto Catharina novo admirabilique fervore antiquum perfectionis tramitem relegit.
Cap. V. Pœnitentiæ opera corporisque maceratio a Catharina post divinam vocationem suscepta.
Cap. VI. A Deo vivendi normam unice edocta ducitur in solitudinem ad celebrandum cum ipso Quadragesimale jejunium.
Cap. VII. Invitatur ad suscipiendam pauperum civitatis infirmorum curam, eoque alacris accurrit.
Cap. VIII. Munus ministrandi ægrotis in nosocomio majore Genuensi rogata obire, provinciam acceptat, lapsuque temporis nosocomii moderatrix instituitur.
Cap. IX. De insigni amore, quo in Deum ferebatur Sancta.
Cap. X. De admirabili Catharinæ cum Deo conjunctione.
Cap. XI. De singulari amore, quo afficiebatur Sancta erga Jesum, speciebus Eucharisticis velatum.
Cap. XII. De odio sancto, quo summopere aversabatur, quodcumque conjunctionem cum Deo impedit.
Cap. XIII. De amore Catharinæ erga proximum suum.
Cap. XIV. De caritate ejus erga ægrotum impatientem, cui a Domino impetravit perfectam cum divina voluntate conformationem animæque salutem.
Cap. XV. De ejus in maritum suum caritate, cujus a Deo conversionem sanctamque mortem obtinuit.
Cap. XVI. De profunda ipsius humilitate.
Cap. XVII. De summa voluntatis ipsius cum divina conformitate.
Cap. XVIII. Ecstases, visiones aliique favores cælestes, quibus gavisa est Sancta.
Cap. XIX Ultimus morbus & pretiosa mors Sanctæ: initium & progressus cultus ipsi impensi.
Cap. XX. Miracula a Deo recenter perpetrata ob intercessionem Sanctæ: solemnis ejus canonizatio.

CAPUT I.
Natales & educatio Sanctæ: desiderat religiosum habitum: a parentibus nuptui datur: vita primis decem annis in conjugio acta.

Cap. I

Inter nobiliores magisque conspicuas inclytæ civitatis Genuensis familias Fliscorum a numeratur, [Sanctæ parentes & pia educatio.] quæ, præter ingentem numerum Cardinalium, qui per plura secula ad nostra usque tempora eam illustrarunt, insuper merito gloriatur, quod duos Ecclesiæ dederit Pontifices Maximos, Innocentium IV & Adrianum V. Prioris frater fuit Robertus Fliscus, a quo genus duxit Jacobus, qui Neapoli vices gessit Rainerii b regis, ubi c proregis munere fungens regnumque illud administrans gloriose dies suos finivit, laudatus ob prudentem in tractandis regni negotiis agendi modum: at multo pluris æstimandus, quod vitali lumine donarit Sanctam, cujus Vitam succincte scribere aggredimur. Tali genitore & Francisca ex nobilissima familia de Nigro d nata est Catharina Genuæ anno salutis nostræ millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo e, quæ, postquam sacrosancti Baptismatis auxilio regenerata fuisset gratiæ, cum omni solertia a progenitoribus suis educata fuit in sancto timore & amore Dei.

[2] [Miri tenellæ animæ in virtute progressus: desiderium] Fructum laborum suorum illico perspexerunt e primis speciminibus, quibus a tenera ætate futuræ sanctitati suæ prælusit Catharina: etenim vixdum ætatis annum octavum attigerat, cum abhorrens puerilibus oblectamentis, admirabilemque in omnibus actionibus suis præferens modestiam, majore studio enitebatur sanctæ fidei nostræ mysteria addiscere, satagens percipere illorum sensum, in iisque piis ac ferventibus orationibus cum speciali animi consolatione crebro se exercens, adeo ut in schola perfectionis a Deo instructa brevi stupendos fecerit progressus in exercitio cæcæ erga parentes obedientiæ, & severi silentii observatione, abstinens omni sermone, qui de Deo non esset. E pariete cubiculi ejus appensa erat tabula, repræsentans imaginem mortui Jesu Christi Domini nostri, Sanctissimæ Parentis suæ gremio reclinati, cui ordinarium a Pietate nomen est.

[3] [imitandi Christum patientem; austeritas vitæ,] Piæ huic effigiei fixis sæpe oculis inhærebat Catharina, eamque contemplabatur tam attenta mente, ut videretur velle in seipsa exprimere dolores omnes omnemque Christi amaritudinem, quæ ad illius intuitum animo exhibebantur: unde tenero in passum Dominum suum amore commoveri se sentiens, cœpit in membris suis omnibus experiri tremorem maxime vividum, adeo ut viderentur cuncta præ amore & commiseratione erga Bonum suum destruenda. Exinde cor ejus incendit desiderium vehemens patiendi ob amorem Jesu: idcirco commoda paternæ domus contemnens tenelloque corpori afflictando intenta, noctes transigebat super nuda cubans palea, durumque ac rude lignum pulvinaris loco capiti subjiciens; austeritatum autem suarum exercitium ne incurreret in oculos famulantium, quibus cura ipsius commissa erat, industria sagacitate cavebat.

[4] At si Puellæ sanctæ succedebat asperitatem, qua corpusculum suum macerabat, [frequens passionis Dominicæ consideratio.] occultare, flammam tamen illam amoris, qua exardescebat piis semper precibus intenta, celare non poterat: unde non raro deprehensa fuit locis domus suæ maxime secretis abdita, ibidemque non modico temporis spatio se exercens meditando sacrosancta Passionis Dominicæ mysteria. Quodam die contigit, ut, cum extraordinario spiritus fervore acta indulgeret considerationi toleratorum a Christo Domino nostro cruciatuum, improviso cor suum penetrari senserit flamma cælesti, quæ, cum majus semper in ipsa accenderet desiderium imitandi Jesum suppliciis affectum, eamque commiseratione & amore repleret, in uberrimos ipsa tandem fletus erupit.

II.

[5] Crescebant quotidie in Catharina impulsiones divinæ gratiæ, quibus illa alacriter respondens sanctum in se fervorem ad earum mensuram promovebat: [Regulare institutum,] verum anxia, ne aliquando seculum libertati spiritus valeret esse obstaculo, statuit annos tredecim nata mundo valedicere & regulare institutum in monasterio quopiam amplecti, ubi liberas liceret dare habenas flammæ amoris erga Deum, cui ex tunc cor suum totum consecraverat. Inter plura, quæ hisce temporibus regulari observantia florebant in civitate Genuensi asceteria, Catharinæ vota in illud, cui S. Mariæ Gratiarum nomen inditum est, collineabant, in quo sacræ virgines, Canonicæ regulares dictæ, singulari fervore Regulam S. Augustini profitebantur; atque ad ejusmodi electionem maximopere eam impellebat exemplum cujusdam sororis suæ, Limbaniæ dictæ, quæ pias inter moniales hasce integritati consuetudinum peculiari pietate sua ingentem addebat splendorem.

[6] Quapropter prudens Virgo secundum piam consuetudinem communicandi cum conscientiæ suæ moderatore rem omnem, [nullis territa difficultatibus,] quæ animam concernebat, declaravit illi sanctum suum desiderium, impensissime obsecrans, operam suam apud superiorem & moniales laudati monasterii interponeret, ut eam recipere in suamque societatem adsciscere dignarentur. Quod non difficulter consecuturus fuisset, cum ab ejus, tamquam directoris animæ, nutu penderet moderatrix hujus venerabilis asceterii, cui ipse erat a confessionibus. Plane nihil obstupuit pius sacerdos, videns curas anxias, quibus Virgo tam tenella sponte expetebat claustro se mancipare, quoniam apprime noverat, quis esset Catharinæ spiritus, qualesque gratiæ, quibus eam indies Dominus donabat: verumtamen ut propositi ejus stabilitatem majori cum certitudine experiretur, initio conatus est refragari, graves molestias, quas incurrere solet religiosæ vitæ statum amplecti desiderans, rigorem asperitatemque regularis vitæ, naturæ ipsius, adhuc puellulæ, fragilitatem, tentationes dæmonis, quibus subjacet, quicumque perfectionis semitam ingreditur, omniaque, quæ sua ipsi dictabat prudentia, rationum momenta animo illius objiciens, eo fine, ut tanti ponderis consilium ad amussim exploraretur.

[7] [amplecti desiderat:] Verum Catharina singulis animosa modestia respondens, objecta quælibet accurate diluit, majoremque in modum in sancto proposito suo confirmata, ferventioribus quam ante precibus institit apud conscientiæ moderatorem, obsecrans, ut omni modo niteretur ipsam solari, efficiendo, ut in monasterium illud admitteretur, in quod præ reliquis sua vota direxerat. Precibus tam validis non potuit non inflecti prudens vir religiosus, operamque suam tandem addixit: die vero sequenti contulit se ad monasterium, exposuit superiori & monialibus supplices preces Virgunculæ, cujus conscientiam moderabatur, eximiisque virtutibus, quæ illius animam exornabant, perspicue declaratis, impense rogavit, eam ut consolari dignarentur, permittentes, ut in suo ad omnem regularem normam exacto monasterio religiosum habitum assumeret.

[8] [verum ob teneram ætatem voto suo frustrata,] Alacriter moniales venerabilis hujus sacerdotis æque ac ferventis Puellæ desiderio satisfecissent, cum abunde præviderent ingens emolumentum, quod in totam societatem suam redundaret ex intuitu virtutum, elucentium in anima illa, tantis a Deo favoribus donata. Sed quemadmodum ferebat consuetudo, ut in cœnobium illud non admitterentur ad habitum religiosum ætatis f adeo teneræ, qualis erat S. Catharina, virgines, prætexentes excusationem, quo minus eam liceret recipere, maluerunt tanto thesauro carere, quam transgredi consuetudinem. Quapropter nil valuerunt iteratæ directoris conscientiæ monialium preces, quantumvis eniteretur validis rationibus pondus illis addere, insinuans sanctimonialibus oblatæ ad tirocinium Puellæ defectum ætatis abunde supplendum dotibus excelsi animi, singulari pietate ac fervore præditi.

[9] [divinæ voluntati acquiescit.] Cor Catharinæ repulsa, quam tulerat, vehementer adeo perculit, ut supra quam dici potest, afflictam reddiderit: at non diu ipsa distulit amaritudinem animi sui lenire, casum hunc, sibi præ omni alio acerbissimum, humili voluntatis suæ conformatione excipiens de manibus amabilis Domini sui, qui ex æquo ita disposuit: siquidem Ancillam suam destinaverat, ut gratiæ, quas in illam ubertim statuerat effundere, amplius elucescerent, mundoque evaderent magis proficuæ. Idcirco virtutis amans Puella, cum insigni in Deo fiducia prosequens pias suas operationes, curam omnem illi commisit, ut per eas vias duceretur, quas suprema illius Sapientia aptissimas noverat ad perducendum eam ad illum perfectionis terminum, quem tantopere concupiscebat, adeo ut ex eo tempore aliud nil spectarit, quam ut divinæ suorumque parentum voluntati perfecte conformata vitam exigeret.

III.

[10] Mortuo jam Catharinæ patre, mater & fratres ejus, [A parentibus nuptui tradita,] cum eam viderunt annum ætatis sextum decimum attigisse, morigera ipsius obedientia freti, nil plane morati animi ejus propensionem, quæ tota versus cælestia, nullatenus autem in terrena ferebatur, statuerunt eam nuptui locare, ea ratione ut domus ac familiæ suæ honori tranquillitatique prospicientes, id, quod prudenti Puellæ congrueret, non prætermitterent habere præ oculis. A multo jam tempore florebat nobilis & opulenta Adurnorum g familia, magnæ existimationis auctoritatisque in republica, ad cujus non semel gubernacula sederat: hanc autem inter Fliscorumque familiam exarserant non leves dissensiones, haud ita dudum sopitæ h; cum parentes Catharinæ, ut inter ambas familias pax amplius firmaretur, decreverunt eam Juliano Adurno despondere, curantes iniri contractum dotalem i cum promissione matrimonii die tertio decimo Januarii anni millesimi quadringentesimi sexagesimi tertii.

[11] Supra modum grave Catharinæ animo accidit suorum consilium, [ob dissonos mariti, sponsam mox aversati,] veluti directe oppositum desiderio, quod intimis perpetuo infixum medullis conservarat, valedicendi mundo, Deoque sese consecrandi: ne quid tamen reverentiæ erga majores suos, subjectionique, quacum fuerat enutrita, contrarium admitteret, patienter eorum voluntati morem gessit, agnoscens in ipsa Altissimi consilium, qui in hisce nuptiis gravissimam illi crucem præparaverat, qua onustam divini Redemptoris sui vestigia sequi oporteret. Fuit itaque Juliano Adurno desponsa, viro quantum opibus pollenti, tantum nobilitate inclyto: at rudi usque adeo & insolenti indole moribusque a moribus Sponsæ tam alienis prædito, ut eam, veluti suum vitæ institutum nimis efficaciter improbantem, a primis diebus cœperit aspernari. Erat is ingenio aspero & irrequieto, studens placere seculo, cœtus hominum frequentare ambiens, totusque ludo, voluptatibus fastuique deditus: contra Catharina, tametsi eam sublimi ingenio ac singulari venustate donasset Deus, humilis comisque in agendo, mundanas abhorrebat delicias, secessus amans, in orando erat assidua, luxumque despiciebat.

[12] Eum in modum affectus animi S. Catharinæ pugnabant cum mariti sui affectionibus, [mores vehementissime afflicta, suorum consilio] ut eas sibi repræsentanti parum abfuerit, quin cor opprimeretur. Etenim cum perspiceret, animæ suæ, si consortis sui genio se attemperare vellet, detrimentum inferendum, contra si huic obluctaretur, nil sibi obventurum inde, præter injurias contumeliasque, mœrore tam altum infixo abripi se passa est, ut spatio annorum quinque vitam egerit solitariam, respuens omnem cum hominibus conversationem, atque interius ærumnas experiens gravissimas, quas licet prostrata ad pedes Domini, cui non cessabat fervens obsequium impendere, lenire conaretur, eam tamen de die in diem consumpserunt adeo, ut, præterquam quod eam notabiliter macie confecerint, eo etiam redegerint, ut sui similis amplius non appareret, tamquam si sensibus fuisset orbata.

[13] Insolita hæc vivendi consuetudo effecit, ut commiserationis erga Catharinam affectu moti parentes omnem adhibuerint industriam, [honesta seculi oblectamenta sectatur:] ut ab ista eam revocarent. Hanc ob rem nunc frequentatam ab ea solitudinem, tamquam conditionis suæ matrona indignam & abjectæ conversationis rusticitati similem reprehendebant, modo veluti morosam, modo ut iniquam in semet arguebant, scrupulum insuper ei injicientes de detrimento gravi, quod propriæ saluti suæ illatura esset, eo quod vitam breviando illatæ sibi necis crimen incurreret. Demum ejusmodi ratiociniis k tantum valuerunt, ut afflictissima Matrona, quo se aliquando nimis molesta parentum & amicorum importunitate liberaret, inveniretque levamen aliquod ærumnis animi, tandem eorum molestissimis insultibus cesserit, statueritque deinceps suam vivendi normam, orationi adeo ac solitudini deditam, temperare. Cœpit exinde honeste uti libertate sua, matronarum sibi æqualium societati sese immiscens, licitisque omnibus oblectamentis indulgens, a quibus ante vixerat aliena.

[14] Mundus eam videns per voluptatum suarum semitam gradientem, [verum hisce nil recreatur, & amplius] nobilem illam animam sibi jam tum acquisitam gratulabatur: atque idcirco existimabat, suarum partium esse, cor Catharinæ immissis illecebris tam valide adstringere, ut modum, quo iis sese expediret, amplius non posset deprehendere. Verum quam longissime abfuit, ut, quod sperabat, consequeretur: utcumque enim diversæ & frequentes essent fallendi temporis occasiones, utcumque jucundæ, ad quas alliciebatur, conversationes, quemadmodum nihil voluptatis l in hisce deprehendebat, ita ex illis ne hilum quidem solatii percipiebat Catharina interno suo dolori: quin imo augebatur m indies magis ob inordinatos mariti mores. Quamvis autem nonnihil spiritus ejus fervor imminutus esset, perpetuo tamen exhorruit offensam Dei, qui illam etiam tepidioris vitæ tempore passus non est incidere umquam in culpam gravem n, ut confessarius o ejus testatum reliquit.

[15] [crescunt animi angustiæ.] Catharinæ angor animi in hunc modum accrevit, ut non solum impedimento fuerit, quo minus solatii aliquid reciperet ex seculi deliciis, sed in illam præterea invexerit rerum omnium mundanarum nauseam, verbis non facile explicandam, ipsamque sibimet vix non intolerabilem reddiderit, donec sub finem aliorum quinque annorum molestæ vitæ, afflictissima Matrona die, in quem incidebat Vigilia S. Benedicti, sese contulit ad templum, ejusdem Sancti venerationi erectum, ibique indulgens orationi ipsum enixe precata est, ut a Deo impetrare dignaretur diuturnam trium mensium ægritudinem, futurum sperans, ut ope dolorum corporalium intolerandis animi angustiis levamentum aliquod consequeretur.

ANNOTATA.

a De familiæ Fliscæ antiquitate, insigni nobilitate & gloria attulimus aliqua Commentarii § 3, num. 30.

b Legendum, Renati, ut diximus in Commentario num. 31.

c Ex Bartholomæo Facio de rebus gestis Alphonsi regis lib. 8, aliisque constat, jam ab anno 1443, imo ante, Renatum Andegavensem, abjecta obtinendi regni Neapolitani spe, in Galliasprofectum, Alphonsum vero Aragonium Neapoli rerum potitum fuisse. Non est igitur credibile, Jacobum Fliscum, diu etiam post illum annum 1443. Neapoli proregem egisse nomine Renati, in eoque munere ibidem vita functum esse. Forte significare tantum voluit auctor, titulum hujus dignitatis a Jacobo ad finem vitæ usque retentum fuisse.

d Hæc quoque familia inter antiquiores nobilium Genuensium numeratur, ut dictum est Commentarii num. 31.

e Vide, quæ de tempore natali Sanctæ disseruimus in Commentario num. 32.

f Vide quæ in Commentario, num. 41 diximus de causa, ob quam Sancta admissa non fuerit. Porro unde monasterio huic nomen Gratiarum, quæ illius exordia sint, incompertum mihi est. Ughellus Italiæ sacræ recusæ tom. 4, pag. 834 inter virginum cœnobia, Genuæ existentia, asserit, quinque Regulam S. Augustini profiteri, tria vero esse Canonicarum regularium.

g Consule dicta in Commentario num. 45.

h De discordiis inter utramque familiam, deque earum conciliatione aliqua conjectando attulimus in Commentario num. 42 & seqq.

i Parpera in lucubratione posteriore anni 1682 de contractu isto in hunc fere modum scribit cap. 16, num. 16. Julianus Catharinæ in dotem obligavit domum quamdam suam, sitam in platea, cui S. Agnetis nomen erat, nunc autem Lomellina dicitur, posteriori parte conterminam palatio Georgii Adurni ducis. Domum hanc ibidem asserit, eo loco sitam fuisse, quo nunc erecta est nova Congregationis Oratorii ecclesia. Contractui autem addit, pactum fuisse adjectum, quo recenter nupti obligarentur duos annos commorari in domo matris S. Catharinæ, sita in vico, cui a Filo nomen est.

k In Commentario num. 47 & 48 aliqua dedi ex Sanctæ Dialogo, consormia ratiociniis a biographo allatis. Part. 1, cap. 2 Dialogi his verbis animam affatur corpus: Hac de causa monitam te velim, quod hac in parte mihi condescendere ac suppetias ferre penitus obligata sis, nec tibi tuam patriam repetere, meque hic in terra impastum relinquere liceat, eo quod certa mors mihi impenderet, cui tu causam præbens Deum offenderes.

l Eleganter disserit hac super re Sancta Dialogi part. 1, cap. 5: Unum, inquit, solummodo eis obsistebat, nempe, quod etiamsi omnes pariter summo studio suos niterentur exsatiare appetitus, non tamen poterant voti compotes fieri, eo quod anima cum ipsis connexa & unita, quum sit capacitatis infinitæ, res vero terrenæ universæ finitæ, non quibat satiari & tranquillari, quoque majores hac in re adhibebat conatus, eo minus proficiebat. Et paulo infra: Nec unquam, quod optabat, assequebatur, Domino Deo benigne ita disponente: nam si homo posset quietem reperire in terra, paucæ animæ salvarentur. Similia multa ibidem legi possunt.

m Sanctæ verba, quibus in Dialogo declarat ærumnas suas ex rerum secularium consectatione incrementum cepisse, dedi in Commentario num. 54.

n Consule dicta in Commentario num. 51 & seq.

o Præter assertum ab anonymo nostro hic testimonium, quo constat, Sanctam illo etiam tempore graviter non deliquisse, contra Bailletum, adstruentem, a Sancta actam fuisse pœnitentiamjuxta veterum canonum rigorem, § 4 Commentarii prævii adduxi nonnulla Sanctæ verba ex Dialogo, quibus semper excipiebat offensam Dei; hæc ibidem, si lubet, consule.

CAPUT II.
Perfectionis semitam relegit: pœnitentiæ opera corporisque maceratio suscepta: Sanctæ, a Deo edoctæ, diuturnum & admirabile jejunium.

IV.

Experiebatur Catharina cumulum majorem suis accedere angustiis, [Divina luce perfusa & amore] quibus quanto amplius satagebat se expedire, tanto vehementius obrui se sentiebat, cum adiit monasterium Gratiarum, animi apud sororem suam, ibidem monialem, leniendi gratia. Persuasit hæc illi, ut aperiret cor suum ejusdem cœnobii confessario, homini pietatis a & magni consilii, qui procul dubio ostenderet, qua ratione amissam tranquillitatem recuperatura esset. Propterea die lucem S. Benedicto sacram insequente contulit se ad ecclesiam S. Mariæ Gratiarum, ubi orationi pie se dedens, post aliquod temporis intervallum confessario sanctimonialium significari jussit, in votis sibi esse de peccatis confiteri. Accurrit alacriter pius sacerdos; Catharina vero ad illius pedes se abjiciens vix genua flexerat, quin mentem divini luminis b radio illustrari, ignitoque amoris divini jaculo cor senserit penetrari, adeo ut, intellectu inde illuminato inflammataque voluntate, instanti unico clarissime viderit hinc infinitam Dei bonitatem, inde admissos a se defectus omnes; advertensque, quam grande malum sit unum solum peccatum, utcumque leve, respectu immensæ bonitatis, obortus est animo ejus dolor, supra quam dici potest, vehemens adeo, ut parum abfuerit, quin extra se rapta prolaberetur in terram animoque linqueretur c.

[17] [inflammata rebus secularibus] Ad pedes sacri ministri in eo statu veluti a sensibus alienata mansit Catharina, nullum præ dolore verbum profari valens, illudque solum ex intimo corde d proclamans: “Non amplius mundus, non amplius peccata.” Per id tempus non advertit peculiariter confessarius Catharinæ silentium, existimans forte, illud provenire ex dispositione interna, qua ad pœnitentiæ Sacramentum devote suscipiendum sese præpararet. Idcirco alio interim avocatus, petita facultate, de sede exivit, reversurus paulo post ad præbendum aures confitenti. Ut redierat, cum observaret, quod nihilominus pergeret silere Catharina, suggerendum ipsi credidit, licere jam tunc confitendi principium facere. Tum non nihil respirans dolore percita Pœnitens, verba hæc difficulter admodum protulit: “Pater, si placeret tibi, confessionem hanc lubenter in aliud tempus reservarem.”

[18] [renuntiat, & peccata amare deflens,] Acquievit postulato confessarius, Catharina vero mox inde se recipiens domum petiit: tectum ut subierat, secretiore cubiculo anxia sese abdidit, ibidemque morarum sancte impatiens, vanum omnem ornatum muliebrem abjecit. Defluente ex oculis lacrymarum imbre, corde autem ignita ejaculante suspiria, solum hoc profari valuit: “O amor, fierine potest, ut tanto me amore vocaveris, atque in ictu oculi ostenderis mihi, quod lingua nequit expromere?” Deinde cum animum applicuisset considerandæ immensæ bonitati misericordis Dei sui, qui tam liberaliter ipsi benefecerat, nec umquam ab ea oculos averterat, illo etiam tempore, quo temere studuerat extra ipsum, cordis humani centrum unicum, aliquam afflicto animo requiem invenire, dolor e ejus usque adeo augebatur, ut brevi vitam ipsi erepturus videretur.

[19] [Christi cruci affixi visione donatur.] Dum ejuscemodi curis agitabatur ejus animus, eccum illico mentis oculis obtulit se amor ejus Jesus, qui gravissimam humeris crucem gestans tam uberes e plagis suis effundebat rivos sanguinis, ut domus tota eo tincta videretur. Tali visione f oppressa Catharina tam vehementem sensit intra se amoris ignem accendi, ut mox præ illius violentia cor a pectore avellendum videretur: atque ista tam alte animo ejus mansit impressa, ut quocumque se verteret, corpus Jesu sui e cruce pendentis oculis obversaretur, videreturque ex omni parte scaturire pretiosissimus sanguis, tam impenso amore olim ab ipso profusus. Inde cum ad considerandum injuriam, quam Deo usque adeo amabili infert culpa, utcumque levis, conversa esset, excitatus est animo ejus dolor immoderatus, qui eam magna voce exclamare compulit: “O Amor, numquam amplius, numquam amplius peccata!” Conceptoque adversum se ipsam implacabili odio, impar erat ferendo ingrati animi vitio, quo tepidioris vitæ tempore erga Amorem suum usa fuerat: unde sæpius in acerba contra semet improperia g erumpebat, perquirensque modos omnes, quibus valeret divinæ Justitiæ satisfacere, exclamabat, dicens: “O Amor, si opus est, peccata mea palam confiteri parata sum.”

V.

[20] Postquam per tempus aliquod se exercuit Catharina ad mitigandum angustias animi, nunc amoris actibus erga cruci affixam Bonitatem, [Peccata rite confessa & Eucharistia refecta, duris] nunc dolori de admissis a se defectibus indulgens, omnis anteactæ vitæ confessionem instituit, tam evidentibus h interni doloris indiciis, ut in admirationem merito raptus fuerit ejus confessarius. Deinde festa luce Sanctissimæ Virginis Mariæ Annuntiationi i consecrata, ad sacram Eucharistiæ mensam accessit, quo temporis puncto infudit illi Deus sanctam Panis angelici esuriem, quæ in ipsa per reliquum omnem vitæ decursum insatiabilis perduravit. Admissi nihilominus defectus perpetuo oculis ejus occurrebant, eosque animo insculptos gerens, veluti continuum doloris sanctique contra se ipsam odii incentivum, applicuit sese severis pœnitentiæ operibus, iisque annos quatuor institit, licet, elapsis tantum quatuordecim mensibus, fuisset ipsi a Deo revelatum, divinæ Justitiæ abunde satisfactum esse, divinaque virtute adempta ipsi foret omnis recordatio præteritorum lapsuum, non secus acsi profundo æquote mersi fuissent k.

[21] Non patiebatur oculos evagari in res mirabiles, eos humi semper defixos tenens, [exterioris pœnitentiæ operibus se dedit:] adeo ut prope se transeuntes non dignosceret. Subtrahebat linguæ sermonem omnem inutilem, eamque insuper crebro terræ affricans cruciabat. Tenui victu contenta esu carnis abstinuit & cibo quocumque alio, qui palato gratus accideret; & quoniam cupiditate naturali fructuum erat appetens, nullum omnino amplius degustare umquam voluit: contra quotiescumque delicatum aliquod edulium ipsi apponebatur, mox amarorem illi inducebat absinthio & comminuta aloë, quam ei clam admiscebat. Abstinentiæ in victu conjunxit alteram in cubando, somnum brevissimum carpens, eumque molestans acutis spinis, quas frequenter lecto injiciebat. Asperis ciliciis, longaque inedia corpus suum macerabat, nudisque in terram genibus inclinata sex l quotidie horas orationis exercitio insumebat.

[22] Non substitit tamen Catharina in solo asperitatum exteriorum usu, [affectiones animi edomat,] at multo ferventius interioribus sese exercuit, vires intendens ad eruendum affectiones animi, exstinguendumque voluntatem propriam; optime quippe noverat parum aut nihil prodesse corporis afflictationem, dum abnegationem sui comitem non habet. Propterea exponi nequit, qua studuerit solertia detegere minimas affectiones omnes propriæque voluntatis propensiones, ut sine mora eas edomaret, virtutique ac voluntati divinæ subjiceret. Mox ut experiebatur alicujus rei desiderio abripi naturalem appetitum, impediebat illico, eam ne adipisceretur, quin imo oppositum ut amplecteretur impellebat m: sique aliquando sensuum concupiscentiæ res aliqua objiceretur, quæ per semet nauseam esset allatura, omni modo nitebatur superare repugnantiam, quam sentiebat, ut spiritui amplius subderentur appetitus inferioris desideria.

[23] [omnibusque subdita, sensuum repugnantiam frangit.] Omni personæ, cujuscumque foret conditionis, submittebat sese, cumque ab ejuscemodi injungebatur aliquid aut suggerebatur sensuum affectionibus contrarium, mirabili alacritate exsequebatur. Assidua hac sui afflictatione sub finem anni quarti n sancta Matrona perfectam de omni appetitu naturali reportavit victoriam, adeo ut nullus ex iis amplius sustinuerit opponere se rei cuicumque arduæ, quam victor Catharinæ spiritus illi præcipiebat. Quin imo, edomitis divinæ gratiæ virtute affectionibus propriæ voluntatis, perfectum obtinuit robur, ut reipsa exsequeretur cum alacritate ac voluptate illud omne, quod aversari solet humanitatis nostræ pars deterior, infusa illi a Deo tanta mentis claritate ac puritate, ut ejus ope nullum ignoraret, etsi minimum, animi nævum, nec ulla deinceps eam invaserit tentatio o.

VI.

[24] Deus, qui veniens ignem mittere in terram unice desideravit, [Alacriter in divino servitio progrediens] ut accenderetur magis, ne per inertiam decresceret, cordi hujus Sanctæ in hunc modum flammas subjecit, ut percipere non posset, qua ratione Dei amans anima tardo passu p per amoris divini gradus valeret incedere. Hinc cum adverteret, Thomasinam Fliscam q, quæ & ipsa matrimonio juncta, eodem tempore seculi fugam arripuerat, tarde ac trepide mundo valedicere, præ timore, ne instabilis evaderet, si, ut ipsa præstiterat, temporis puncto unico penitus eum relinqueret, frequenter aiebat, assequi se non posse, qui simul conjungerentur verus Dei amor & segnities in ejus servitio. Et revera sublimissima hæc de perfectione existimatio, aliis minime usitata, optime congruebat Catharinæ, veluti cujus specialem curam susceperat Deus, volens ipsemet moderari spiritum ejus sine auxilio ullius creaturæ seu regularis seu secularis, quæ ad perfectionis apicem illam deduceret. Ac reipsa viginti quinque annorum intervallo alium non agnovit Catharina in divino obsequio magistrum r, nisi Deum altissimum, qui per divinas inspirationes suas ordinabat omnes illius actiones, ut eam sibi ipsi assimilaret.

[25] [regulas, ad perfectionem necessarias,] Primæ ad perfectionem regulæ, quibus in arcano colloquio electam hanc Animam informavit divinus Præceptor, fuerunt tres sequentes, videlicet: prima; “Numquam audiatur ex te, volo aut nolo”: secunda; “Numquam dicas meum, sed nostrum”: tertia; “Numquam ulla in re te excuses, sed ad accusandum te perpetuo sis parata”. Quibus legibus examussim paruit S. Catharina, ut perspicue apparebit ex toto brevis hujus Historiæ decursu. Altera vice supremus Moderator cum Discipula sua interne collocutus est, illique injunxit, ut pro vitæ divinis rebus consecratæ fundamento verba hæc ex Oratione Dominica assumeret: “Fiat voluntas tua” id est, ut in negotiis omnibus, cum ad animam tum ad corpus pertinentibus, tam ad parentes quam ad amicos, atque in omni eo, quod sive prosperum sive adversum obtingere posset, divinæ se voluntati conformaret: ex Salutatione autem Angelica arriperet vocem hanc unicam JESUS, eam alte cordis medullis imprimendo, quoniam oportebat, solum Jesum in omnibus vitæ casibus fidelem ipsi ducem adhærere.

[26] Ac denique ut ex universis sacris Paginis, tamquam illarum summarium, seligeret unicum hoc vocabulum Amor, [a divino Magistro suo edocetur.] eo quod illius ope sarta tectaque servanda esset integritas animi, puritas, munditia, alacritas, solertia, illustratioque absque errore & indigentia creaturæ ullius, a qua dirigeretur, cum auxilio non egeat amor, se solo abunde sufficiens, ut res quælibet, quantumcumque ardua s, absque labore ad exitum perducatur: propterea consumpturus in ipsa fuisset amor affectiones omnes omnesque animi æque ac corporis sensus. Divinis hisce præceptionibus imbuta Catharina quanta studuerit solertia eas opere complere, exponi vix potest: hinc divino Magistro suo usque adeo placuit, ut eam favoribus maxime singularibus locupletarit, quos inter hic fuit, quem jamjam commemorare aggredimur.

[27] Anno quodam t post mirabilem vocationem, qua Catharinam attraxit Deus, [Prodigiosum jejunium multis annis] die sanctissimæ Annuntiationi sacro, ab amabili Domino suo interne invitata fuit ad jejunandum cum ipso in solitudine: illa vero invitationem tam suavem lubenter acceptans, ex eo die cœpit nullius amplius generis cibum posse digerere, usque ad Pascha solo se sustentans Angelorum Pane, quo vescebatur quotidie: exactis dein tribus diebus solemnitatis hujus, quibus illi Deus concessit edendi facultatem, resumpsit illico inchoatum jejunium; donec quadraginta dierum numerus compleretur. Cum exorsa est S. Catharina prodigiosum illud jejunium, repugnantia, quam in edendo sensit, metum illi aliquem suscitavit turbasque offudit animo, ambigenti, an non a communi adversario illuderetur; atque idcirco vim sibi omnem inferebat ad manducandum more solito, in eumque finem non prætermittebat diebus singulis ad communem cum aliis mensam accedere. At quantamcumque industriam violentiamque adhiberet ad edendum, vixdum cibus in stomachum transmissus erat, quin illum nulla ratione valens retinere, ingenti cum cruciatu cogeretur evomere.

[28] Rei tam extraordinariæ aspectus domesticos supra modum obstupefecit: [a Sancta longo tempore continuatum.] hinc postquam sæpius, at semper incassum, tentassent variis modis eam adigere ad cibi aliquantulum retinendum, curarunt denique a confessario illi injungi, ut comederet. Jubenti alacriter obsecuta est, vimque sibi, quam potuit, maximam inferens, dapis aliquid sibi præparatæ non sine magna difficultate introsumpsit. Verum stupentibus, qui circumstabant, omnibus, ea etiam vice minus potuit cibum retinere, ut subito compulsa fuerit eum ejicere, non secus ac ante semper contigerat: vehemens insuper eam languor invasit, qui vitæ ipsi adimendæ sufficeret, adeo ut, eo viso, confessarius numquam amplius ausus fuerit tale in ea experimentum sumere, totum id a divina operatione u profluere agnoscens. Perrexit exinde Catharina ad eam normam transigere Quadragesimam ac præterea Adventum spatio annorum viginti trium, quibus Quadragesimale jejunium inchoabat die Lunæ a Quinquagesima, usque ad diem Paschæ illud prosequens: Adventus vero jejunium ordiebatur a die, festam S. Martini lucem insequente, terminabatque illud in Vigilia Nativitatis Christi Domini nostri, cibi omnino nihil toto isto tempore admittens, quamquam affligendi gustus sui cupida, in eoque minime transgrediens, quod prohibuerat Deus, soleret sumere haustum aquæ, sale & aceto mistæ, in memoriam amari illius potus, quo Redemptoris sui e cruce pendentis sitis excruciata fuit.

ANNOTATA.

a Vita prolixior cap. 2 ita scribit: Instabat soror (Limbania Flisca) ut ei (confessario) ceu viro admodum religioso (& vere sanctus vir erat) minimum sese ex animo commendaret.

b Dialogi part. 1, cap. 8 fuse describit Sancta ingentia lumina, quæ illi concessit Deus, quibusque adjuta e tepidioris vitæ statu feliciter emersit. De his porro ita scribit ibidem: Tantas vidit operationes atque effectus amoris erga hanc animam, ut nulla lingua enarrare sufficiat.

c Laudato statim Dialogi cap. ita lego: Idem amoris radius momento temporis animam hanc sauciavit, in quo vidit ac sensit quendam amoris ignem e divina scaturigine prodeuntem, qui eam mox extra se raptam quodammodo intellectu, loquela & sensu privavit.

d Eodem loco ita scribit Sancta: Neque aliud dicere poterat præter hæc verba: O Domine, nullum mihi amplius cum mundo, nullum cum peccatis commercium, & quidem clamore interno, cor ejus penetrante.

e Dialogi part. 1, cap. XI dolorem suum sic exponit Sancta: Admodum afflicto & mœsto erat corde interius fundens lachrymas, non tamen exterius emittere valens, tacito suspirabat pectore tanta vehementia, ut ipsa quoque vita absumeretur. Alia multa, quibus hoc toto num. a biographo asserta, fusius explicat Sancta, hic transcribere necesse non putavi.

f Visionem hanc Sancta part. 1 Dialogi cap. XI ita commemorat: Quodam die apparuit illi domi existenti Dominus noster Jesus Christus, totus a capite ad pedes usque sanguine madens, … atque his se verbis secreto compellari audivit: Ecce cunctus hic sanguis amore tui atque ad expianda delicta tua fusus est.

g Cap. 10 laudatæ partis Dialogi hæc lego verba Sanctæ, se ipsam alloquentis: Jamne satis tibi culta & ornata videris, quæ coram oculis Domini tui compareas? Quomodo habes? Quis e tantis te miseriis eripiet? Modo advertis, quam sis deformis & sordida, quæ tam pulchram & bonam te arbitrabaris. Tum in concupiscentiam suam invehitur, minaturque illi, fore ut, si denuo tentet animam seducere, non alio loco habeatur, quam quo ipse dæmon.

h Sanctam audiamus Dialogi part. 2, cap. 3 sic loquentem: Tantaque contritione sua cœpit peccata confiteri, ut res stupenda esset, atque ad ea in se debita satisfactione punienda nihil, quod animæ & corpori durum ac molestum, refugeret.

i In Commentario num. 63 diximus, id non esse diutius differendum ultra illum eumdem annum, quo paucis ante Annuntiationis festam lucem diebus divinæ respondens vocationi, perfectionis semitam relegit: ibidem etiam & num. seqq. refutavimus censuram Bailleti de frequenti sacræ Eucharistiæ sumptione: quare ibi dicta, lector, consule.

k Consonant hæc assertis ab antiquiore biographo, cujus hic fidem ex dictis Sanctæ in Dialogo vindicavimus num. 121, quem vide, uti & præcedentes a num. 117.

l Quæ toto hoc num. commemorantur, pleraque etiam tradidit Sancta in Dialogo part. 1, cap. 13; paucula accipe. Præterea instigavit eam (amor) ut nudis genibus nixa sex vel septem horis orationi insisteret; tametsi corpus non parum inde gravaretur, nil tamen curabat, nec propterea animæ per omnia, ubi & quomodo vellet, parere ac servire detrectabat. Relatisque aliis austeritatibus, ad suum in cubando rigorem addit: Quidquid tamen machinaretur, nunquam Deus necessario eam somno destituit; nihilo enim minus dormiebat, quanquam præter voluntatem.

m Vita prolixior cap. 5 ita scribit: Adeo suis restitit inclinationibus, ut neque sui neque aliorum haberet respectum: sensualitati aliquid concupiscenti tam sedulo ac fortiter reluctabatur, ut postea nullius rei desiderio amplius tangeretur. Vide etiam, quæ ex Sanctæ Dialogo adduximus Commentarii prævii num. 80 & 81.

n Antiquior biographus recensens cap. 5 austera pœnitentiæ opera, a Sancta exercita, eumdem quatuor annorum numerum signat, qui a conversione ipsius initium ducunt. Circa laudati cap. medium addit: Iisdem annis ob ignem, in corde ipsius æstuantem atque interiora exurentem & exsiccantem, adeo diram pertulit famem, ut insatiabilis esset, cibumque tam cito concoquebat, ut & ferrum consumpsisset. Supernaturalis plane habebatur tam rabidus comedendi appetitus, ad quem tamen explendum non manducabat nisi statis horis, neque præcepta jejunia intermittebat.

o Consule dicta in Commentario num. 122 & seqq.

p Vita prolixior sic scribit cap. 45: At B. Catharina multo magis mirabatur, eam (Thomasam Fliscam) de sua constantia & felici progressu dubitare, nec poterat hoc capere; Si, inquiens, a cœpto resilirem, vellem non solum mihi erui oculos, sed & corpus totum membratim dilaniari atque in frusta comminui ac quovis alio ludibrio & dedecore me affici.

q Eadem vita prolixior Thomasæ Fliscæ elogium refert, complectens virtutes ejus, gestaque in gemino, quod post mariti obitum incoluit, monasterio Observantium S. Dominici: pro instauranda regulari disciplina eam e cœnobio S. Sylvestri translatam fuisse tradit ad ejusdem instituti monasterium, Novum appellatum, quod Oldoïnus inAthenæo agens de Thomasa Flisca, appellat SS. Jacobi & Philippi. Hujus matronæ gesta ibidem fusius tradita legere est. In fine cap. hæc addit: In his duabus conjugatis matronis apparet mirabilis providentia & dispositio Dei, dum eodem tempore altera (Sancta nostra) per infusam gratiam esset conversa & subito ad perfectionem evecta, alteram vero (Thomasam Fliscam) oporteret paulatim per virtutes adquisitas ad eandem pertingere.

r Vide, quæ disseruimus in Commentario num. 113 & seqq.

s Consule, quæ dedimus ex Sanctæ Dialogo de amoris fortitudine num. 93 & 94 Commentarii prævii.

t De anno, quo Quadragesimale istud jejunium primo instituit, dubie locuti sumus in Commentario num 72. At, licet Vita prolixior cap. 4 dicat, recens conversam ad id fuisse invitatam, videtur saltem differri debere ultra quadriennium post conversionem, propter dicta ad litter. n de insatiabili quatuor annis esurie; nam dum jejunium Quadragesimale instituit, asserit Vita prolixior, ademptam illi fuisse edendi facultatem.

u Consule dicta in Commentario a num. 72 ad 78, ubi quæ de prodigioso hoc Sanctæ jejunio tradiderunt biographi, illustravimus partim exemplis aliunde petitis, partim ratiociniis Benedicti XIV Pontificis, & adversus Bailleti censuram defendimus.

CAPUT III.
Pauperibus per civitatem sparsis, dein ægrotis in nosocomio inservit: virtutes heroïcæ, quibus in utroque munere effulsit Sancta.

VII.

Vigebat jam tum Genuæ laudabilis consuetudo, quæ usque hodie perseverat, [Pauperibus infirmis per civitatem sparsis] ut a magistratu a, cui a Misericordia nomen est, deputarentur aliquot nobiles matronæ in auxilium pauperum, maxime illorum, qui ostiatim per civitatem victum emendicare erubescunt. Videntes matronæ istæ lucem, quam spargebat caritas Catharinæ, occultam licet ac solitariam vitam agentis, ad obeundum secum misericordiæ officium, subveniendo pauperibus infirmis hac illac per civitatem dispersis, eam invitarunt, hunc in finem & nummos & alia necessaria suppeditantes. Exponi nequit, quanta animi exultatione munus sibi jucundum adeo amplexa fuerit S. Catharina, illustratione superna intelligens, id consilii a Deo matronis hisce idcirco inspiratum fuisse, ut sine propriæ voluntatis metu alienæ obtemperans, Deo in persona pauperum ministraret. In isthoc exercitio non modo nutrimentum ardentissimæ caritatis suæ igni, sed occasionem insuper reperit exercendi afflictationis sui actus maxime heroïcos, quos Dei amore æstuans anima obire possit.

[30] [mira caritate inservit, sordes] Cœpit itaque, amore divino semper duce, circuire civitatem, pauperes infirmos vestigans: & sane res erat admiratu magnopere digna videre Matronam ex primariis Genuensibus, in flore ætatis, admodum vulgari habitu, defixis semper in terram oculis, accurato in silentio per publicas incedentem plateas, invisentem modo hunc modo illum ægrotum, totamque sese eorum ministerio in operibus etiam immundissimis consecrantem. Tum maxima spiritus dulcedine perfruebatur, cum nancisceretur leprosos, gangræna, ulceribusque obsitos, sique opus illis esse lecto, domo aut re alia intelligeret, ocyus prospiciebat illis partim ex eleëmosynis, quas suppeditabant pii operis consortes matronæ, partim ære proprio. Sternebat ipsorum lectos, propriis manibus eorum immunditiam & sordes expurgabat: frequenter secum domum asportabat viles miserorum lacernas, easque accurate purgabat immundis bestiolis, quibus aliquando scatebant, illasque nitidas & mundas eisdem pauperibus restituebat: speciali autem providentia Dei nullus umquam ex immundis hisce vermiculis adhæsit vestimentis ejus.

[31] [& immunditias purgat, etiam cum animorum fructu;] Frequenter adibat xenodochium, cui a S. Lazaro b nomen est, ubi jacebant infirmi a capite ad calcem morbis immundissimis cooperti, aspectu solo horrorem inferentes: ipsa vero inexplicabili caritate cibos illis porrigebat, medebatur vulneribus & abjectissima quæque in eorum servitio obibat officia. Reperiebat interdum nonnullos, qui ægritudinis suæ tædio victi, calamitates suas moleste ferebant, prorumpentes in verba desperationis, sibique ipsis intolerabiles facti, accedentem quemlibet injuriis proscindebant. Catharina sereno vultu excipiebat opprobria, suaviterque eorum impatientiam redarguens, sanctis verbis eos animabat, ut morbi acerbitatem tolerarent, voluntatem suam divinæ conformantes, adeo ut non esset ibidem ægrotus, qui illius auxilio non referret levamen corpori simul & robur animo.

[32] Ut primum Catharina exercitiis tam sanctis se applicuit, [naturæ, sordida abhorrentis, repugnantiam frangit.] durissimam intra se luctam sensit carnem inter ac spiritum, pauperum decumbentium intuens miserias: humanas quippe infirmitates naturaliter abhorrens, vehementissimam experiebatur repugnantiam ad ingerendum sese spurcitiis tam abominandis, quibus miseri illi implicabantur. Contra tam vehementes erant impulsiones ardentissimi amoris ejus, ut stimularent ipsam ad superandum omnem naturæ horrorem, immolandumque caritati sensus obluctationem. Unde ad vincendum nauseam, quam experiebatur in medendo tot tamque diversis morborum teterrimorum generibus, frequenter ori imponebat, quin imo diglutiebat ulcerum putredinem, nonnullasque e sordidis istis bestiolis mandebat eo temporis puncto, quo stomachum vehementius naturæ vi commoveri sentiebat. Animo supra modum generoso toties actus similes repetiit, donec mollitiei propriæ repugnantiam omnem triumphavit, ex hujuscemodi exercitiis, ab ipsa annorum circiter trium c spatio obitis, tantum deinceps voluptatis percipiens, quantum sub initium experta fuerat molestiæ.

VIII.

[33] Catharinæ erga pauperes infirmos caritas ut continuo illustrior evaderet, nobilibus, sub quorum tutela & moderamine erat xenodochium majus civitatis Genuensis, [Pari amore & animi demissione] vulgo Pammatone dictum, inspiravit Deus, ut ægrotantium servitium promoverent ope Matronæ hujus, heroïca caritate præditæ, certi, fore ut, quantum ipsa solatii cum quoad corpus tum quoad animam infirmis esset allatura, exempli tantum atque incitamenti omnibus loci istius ministris esset præbitura ad fungendum officiis suis debita accuratione: præterquam quod loco isti non parum honoris obventurum esset ex eo, quod Matronam & natalibus suis & merito proprio illustrissimam haberet, quæ decumbentium curam susciperet. Fuit idcirco rogata d Matrona sancta, ut in commodum morbidorum in dicto xenodochio versantium, dignaretur extendere ista caritatis obsequia, quæ erga pauperes per civitatem sparsos exercuerat. Sanctam nihil moratum est, quominus oblatam provinciam lætabunda amplecteretur, utpote cujus animum præceptione ejusmodi Dominus præoccuparat: “Volo, ut, quotiescumque rogaris ad præstanda opera pietatis, veluti ægris inservire ac pauperibus opitulari, numquam te excuses, & alienam semper exsequaris voluntatem.”

[34] Hinc promptum non est exponere, quanta attentione, [ægrotantibus ministrat in xenodochio majore,] quantoque animi fervore isthoc caritatis officio eo in loco fungeretur, instaurans in miserorum istorum solatium omnes illas actiones heroïcas, quas ad id usque tempus erga alios exercuerat. Non erat ibi ullus, qui stupore non hæreret defixus, intuens Matronam conditionis excelsæ, florentem ætate, opibus hereditariis affluentem e, opulentissimæque familiæ nuptui locatam, res omnes terrenas floccipendentem, vili indutam veste ac tantum non pauperibus se assimilantem, eoque tempore in eorumdem obsequio laborem omnem majore animi vigore aggredientem, cum omnis corporalis solatii expers rigida ista jejunia celebrabat, quorum supra mentionem fecimus. Heroïcæ ipsius caritati conjuncta videbatur obedientia maxime exacta erga universos xenodochii ministros, quorum imperia, etsi inconsiderata, admirabili alacritate exsequebatur, numquam aperiens os suum, adeo ut majorem ipsis subjectionem exhiberet, quam præstatura fuisset ulla ipsorum ancilla f.

[35] [cujus deinde rectrix] Reprehensiones, quibus modo ab hoc modo ab illo ex ministris redarguebatur frequenter admodum, patiebatur mira voluntatis consensione, permittente Deo, ut nihili fieret, & ea de causa sæpius vilipenderetur ab ipsis, vituperantibus modum ipsius agendi, qui ceterum satis vehementer redarguebat illorum nimis tepidam, quia mercenariam, caritatem. Ut iis contemptibilis redderetur, fecit insuper pauperies g, in quam conjecerat illam spiritus ejus, ut ad supremum profundæ humilitatis gradum elevaretur, cujus instinctu laboribus propriis & alienis victitabat eleëmosynis, quoadusque facta sibimet ipsi maximopere vilis & despecta, humilem sui existimationem ab insultibus vanitatis h sartam tectamque conservarit: perrexit dein etiam ipsa ad finem usque vitæ domus hortique, ad xenodochium ipsum pertinentium, locationis pretium expensis propriis persolvere.

[36] [instituta, exactam curam gerit.] At quantum erga Sanctam nostram reverentiæ deerat ministris, tantum venerationis ipsi impendebant nobiles xenodochii protectores i, qui cum essent seduli virtutum ejus observatores, voluerunt pii istius loci moderamen ipsi conferre, instituentes ibidem rectricem k. Catharina, acceptato honorabili hoc officio, ne ad latum quidem unguem recessit a tenote vitæ suæ humilis & abjectæ, novitque recte adeo conjungere impositi sibi muneris occupationes cum solitis perpetuæ suæ caritatis exercitiis, ut nullum ex his umquam prætermittens, illas omnes constanter adimpleret. Stupebant omnes, videntes, quot die quovis horas orationi impenderet, diuturnas frequentesque ecstases, quæ ejus mentem invadebant, eodemque tempore singularem accurationem, qua rerum omnium curæ suæ commissarum, etsi minimarum, exactissimam inibat rationem: nec umquam accidit, ut, quod ipsius exigebat officium, curare oblivisceretur l, meritoque omnes singulari Dei auxilio adscripserunt, quod, cum plurium annorum spatio ingentes pecuniarum summæ in manus illi traderentur, quæ quotidie xenodochio sustentando expendebantur, nullus umquam in rationibus ejus error, etiam minimus, deprehensus fuerit. Exacta cura, quam gerebat Catharina de rebus xenodochii, supra modum etiam mirabilis evadebat, collata cum omnimoda privatarum rerum suarum oblivione; toto quippe tempore vitæ, quam ibidem ad finem usque exegit, cogitationem de se ipsa nullam admittere umquam voluit, sed curam sui Deo semper reliquit, qui ordinavit, ut vel de marito vel de alio quoquam animum non subiret cogitatio, ne avocaretur ab officio caritatis, quæ non, quæ sua sunt, quærit, sed solummodo, quæ Domini sui.

ANNOTATA.

a Parpera posterioris anni 1682 lucubrationis cap. 36, num. 1 antiquissimum appellat officium matronarum Misericordiæ, ad idque deputari asserit matronas octo nobiles, opulentas probatæque vitæ, earum quoque munia ibidem refert. Ubertus Foliëta Genuensium Historiæ lib. 9 exordia magistratus, quem Misericordiæ appellant, innectit anno 1403, multisque laudibus exornat Pileum Marinum, archiepiscopum Genuensem, illius auctorem, qui, teste Ughello in archiepiscopis Genuensibus, sedi huic præfectus est anno 1400: is, ut scribit Foliëta, cum rem pecuniariam administrandi munus, velut episcopo indignum aspernaretur, Quattuor (verba sunt Foliëtæ) primarios cives sibi publice datos collegas adscivit; quos curationi huic bonorum ecclesiæ, in egestatem miserorum sublevandam distribuendorum, ac rei nummariæ tractandæ a se & a successoribus in perpetuum ablegatæ præfecit: qui magistratus a re Misericordiæ appellatus, ingentia incrementa paullatim accepit; amplissimis juribus a Romanis Pontificibus & a republica auctus. Vide etiam, si lubet, Hieronymi de Marinis compendiariam descriptionem reipublicæ Genuensis cap. 2, sect. 2, num. 3.

b Ughellus Italiæ sacræ recusæ tom. 4, pag. 832 asserit, Genuæ numerari xenodochia quatuor amplissima, quæ a nobilibus viris reguntur: in Additione autem pag. 835 ita scribit: Duo nosocomia sive valetudinaria pro viris & mulieribus existunt… Primum & præcipuum Pammatonis appellatur … & non tantum infirmis, verum etiam alendis infantulis expositis, & ex his maritandis seu dotandis puellis inservit. Alterum est ægrotorum incurabilium. Magna & sumptuosissima fabrica ad alendos pauperes senes principaliter & ad alios pios usus adest, quæ Magnum hospitium communiter nuncupatur. Neque omittendum est xenodochium, ecclesiæ S. Antonii adnexum. Verisimiliter quartum, quod Genuæ exstare asseruit Ughellus, & de quo tamen nihil addit ulterius, illud est, quod auctor anonymus hujus Vitæ a S. Lazaro appellatum tradit, & de quo ita lego Dialogi part. 1, cap. 19: Contulit etiam se ad pauperes S. Lazari, ubi extremam conspexit miseriam. Thannerus & editio Veneta anni 1615 legunt Ad pauperes S. Laurentii: verum Parpera, qui Sanctæ tum Vitam tum Opera juxta antiqua monumenta recudit, scripsit, Lazari, quem hic sequi placuit.

c Sancta, relatis heroïcæ caritatis operibus, quæ ab initio capitis hujus 3 usque huc recensuit biographus, ita subdit in fine cap. 20, part. 1 Dialogi. Erant, inquit, hæc humanitati usque adeo contraria, ut per naturam fieri nunquam potuissent, videbantur mortem allatura, quando autem vim sibi fecerat, gaudio quodam ac voluptate perfundebatur, illi ad talia semper majorem addente animum: unde factum, ut cum personis desperatis & impatientibus agere, aliaque abominanda perferre potuerit. In his functionibus, imperante spiritu, tres circiter annos desudavit &c.

d Hoc ipsum Sancta testatur in Dialogo: verba dedi Commentarii prævii num. 83.

e Vide dicta in Commentario num. 46.

f Docet hoc iterum Sancta Dialogi part. 1, cap. 21 sic scribens: Eodem loci (in xenodochio) subjecta erat præfectis hospitali, non secus acsi ancilla eorum esset… Quidquid demandabatur, humiliter & reverenter suscipiebat atque exsequebatur.

g Consule dicta de voluntaria Sanctæ paupertate num. 46 Commentarii prævii.

h Vide disputata in Commentario de Sanctæ immunitate ab inani gloria num. 103 & seq.

i Hieronymus de Marinis cap. & sect. ad litter. a sub finem laudatis, num. 4 sic habet: Opus hoc (nosocomium) creditum est duodecim viris (protectores appellant) qui aliqua simul omnes, sed plura, partita inter sese triennali cura, quaterni administrant &c.

k Parpera in vita Sanctæ, anno 1682 edita, cap. 54, num. 5 asserit, annos circiter 12 ægrotorum servitio sese applicuisse Sanctam, abjectissimæ instar ancillæ: de sua ad xenodochii regimen assumptione ita loquitur Sancta Dialogi part. 1, cap. 21: Effecit (spiritus) ut ob singularem ipsius industriam, … quam hactenus circa pauperum curam exhibuerat, rectrix & magistra hospitalis constitueretur, ut periculum faceret, an propria ejus pars sublimiter de se sentiens sese extroverteret. Præfuit xenodochio annos complures &c.

l Interim, inquit Sancta laudato statim cap., sufficientem omnium necessitatum & negotiorum creditæ sibi domus notitiam & memoriam habuit, spiritu ipsi suppetias ferente, sine quibus muneri injuncto non potuisset satisfacere.

CAPUT IV.
De insigni amore Sanctæ in Deum, ejusque admirabili cum ipso conjunctione.

IX.

Pauculis periodis delineare velle amorem, quo Deum suum prosecuta est S. Catharina, [Incensus ejus in Deum amor,] dum in hoc orbe inter mortales commorabatur, tantumdem foret ac velle vasti maris undas exiguo vase concludere; cum ex eo temporis puncto, quo ad confessarii pedes suaviter simul ac fortiter eam attraxit Deus maximus ad se amandum, non tantum divini amoris ignis in ejus animo numquam defecerit, sed usque adeo creverit, ut vivere non videretur nisi ex puro amore. Fuit amor ille utilitatum suarum immemor, proprii amoris nil admixtum habens, penitusque ab omni re creata avulsus. Hinc licet Deus animæ huic frequenter degustandam obtulerit maximam spiritus dulcedinem, illius ope concedens illi prælibare nonnihil ex immenso illo torrente consolationum, quibus affluit cor Beatorum, nihilominus quam poterat maxime, satagebat Catharina illam devitare a. Prioribus ferventioris vitæ suæ annis, postquam sacro Epulo refecta fuisset, sensit tanta suavitate animum repleri, ut jam inde videretur sibi paradisi delicias experiri: at illa subito ad amabilissimum Deum suum se convertens, aiebat: “O Amor, an istarum forte dulcedinum ope ad te attrahere me velles? Ah quam nihil volo extra te, nec aliquid cupio, quod procedit b a te, sed unice te desidero, nec pensi habeo talibus auxiliis venire ad te.”

[38] Deinde supplex eum precata est, ut vellet deinceps numquam amplius solatia ejuscemodi ipsi impertiri, quæ tamen tanto amplius c in animam istam effudit Deus, quanto clarius agnoscebat, illa ab ipsa recusari. [nil remunerationis aut solatii expetens,] Cupivisset ipsa, ut creaturæ omnes Deum diligerent, eique servirent absque spe d ullius remunerationis cum terrenæ tum cælestis, unde solebat dicere: “Fierine potest, dulcis Amor mi, ut absque consolatione & spe boni tam in cælo quam in terra amor & obsequium impendendum tibi non sit?” Interdum revolvens dictum illud Christi; “Qui habet mandata mea & servat ea, hic est, qui diligit me,” videbatur sibi præ omni alio magis obligari ad exhibendum amorem erga Deum, majori solicitudine divina illius mandata observando; hinc exclamabat: “Amor, si alii vinculo uno ad obtemperandum mandatis tuis adstringuntur, ego denis ligari volo, siquidem omnia suavia sunt & amore plena, nec tu imperas illa, quæ observantibus vergant in malum, sed magis, quæ pacem, amorem conjunctionemque inducant: verum intelligere illud non valet, nisi qui experitur.”

[39] Inflammatum tamen ejus cor abunde id expertum est, [non facile explicabilis: ferventi responso] ut ipsamet sæpius testata est circumstantibus, inquiens: “Ah! si quod cor meum sentit, dicere possetis!” Rogata vero, ut in eorum consolationem instructionemque proferre aliquid dignaretur, respondit: “Non invenio apta tam incenso amori vocabula e: solum vobis dicere queo, si illius, quem cor hoc persentit, scintilla unica in infernum delaberetur, totus evaderet vita æterna; quia tantus ibi amor esset, ut dæmones fierent angeli, & pœnæ consolationes, etenim cum amore Dei consistere pœna non potest.” Hæc aliaque ejuscemodi inflammata verba inexplicabiliter accendebant mentem cujuscumque eam audientis, & in admirationem Matronæ hujus, seraphim instar amantis, rapiebant personas innumerabiles, quas inter fuit religiosus quidam vir prædicator f, qui, auditis ex ipsius ore admirabilibus variis divini amoris expressionibus, seu hujus animum experiri, seu ad amplectendum Regularem statum illam cuperet allicere, cœpit hujus supra secularem prærogativas extollere, subdens, se, utpote religioni consecratum, aptiorem esse ad amandum Deum, quam foret ipsa: quoniam, rebus omnibus terrenis remisso nuntio, expeditior liberiorque erat ad diligendum Deum suum, qua libertate carebat, cum adhuc conjugii vinculo esset mundo alligata.

[40] Sermonem ejusdem vix excepit Catharina, quin impatiens amori suo limites præscribi, [asserit amorem purum re nulla] ocyssime assurrexerit; accensoque vultu, scintillantibus oculis, & veluti extra se rapta præ amore, in corde ejus effervescente, in hæc verba prorupit: “Si persuasum haberem, cucullo isto tuo mihi vel minimam amoris scintillam adjiciendam, dum aliter facere non possem, deorsum de scapulis tibi abstraherem frustatim. Ceterum quod asseras, ob renuntiationem a te factam, statumque Regularem, in quo es, & merita continuo accumulas, plus tibi, quam mihi esse meritorum, bene tibi sit, illa non inquiro: at vero quod ego tanto Deum amore prosequi g non possim, quanto tu, numquam in animum induces meum, quoniam impediri nequit, cumque impeditur, amor iste non est totus mundus & expurgatus.” Verba hæc tanto cum fervore protulit, ut solverentur atque in humeros defluerent capilli ejus omnes, adeo ut eo instanti ad insaniam redacta videretur.

[41] Omnes, qui circumstabant, stupore abreptos relinquens, in cubiculum suum se recepit, ubi amorem suum in Deum effudit, exclamans: “O Amor! [impediri posse, a Deo sic edocta.] quis me impediat, quominus amem te? Etsi in castris militum degerem, nedum in statu, in quo versor, haud metuerem, ne aliquis impedimento mihi esset, quin amarem te, sique vel mundus, vel conjugalis status, vel res quæcumque alia amorem posset impedire, quid aliud esset amor, nisi res vilis nimium pretii: at novi ego, quod amor vincat omnia.” Et quoniam fuit, qui dixit, illam facile posse esse circumventam a dæmone, responso hoc excepit: “Credere nequeo, amorem, qui proprius non sit, fraudi umquam posse subjectum esse.” Super hoc a Deo peculiariter fuit illustrata, qui interne ipsam alloquens, certam reddidit, quod purus amor, qualis ipse Deus h est, nec vinci, nec impediri, nec retardari queat re quacumque, quæ adimat libertatem amori isti, in quem fraus cadere nequit: atque idcirco eam animans ad prosequendum sine interruptione amorem ejusmodi, ad cor ei dixit. “Nolo, ut umquam oculum convertas, nisi in amorem, hic te confirmes volo, nec inde recedas ob casum quemcumque, qui tibi aliisve, seu intus seu foris, accidere possit.”

[42] [Ex intuitu Passionis Dominicæ] Legem hanc sibi a Deo dictatam observans Catharina, adauxit semper magis amoris ignem, adeo ut frequenter ingemiscens lamentaretur, inter homines nonnullos reperiri, qui eum non diligerent, quoniam ipsi videbatur omnino fieri non posse, ut alius i extra Deum amaretur, maxime inspiciendo amorem immensum, quo Deus ipse prosecutus fuerat humanum genus, pro cujus salute homo factus, crudelissimam passionem mortemque acerbissimam subire non recusavit. Quapropter ad aspectum gravium suppliciorum a Redemptore suo toleratorum, & ingrati k hominum animi, ob quem nihilominus amantissimus Deus beneficiis ingratum hominem non cessat prosequi, crescebat in ipsa flamma hæc, quæ cor absumebat: reminiscens autem se tempore majoris animi tepiditatis a Deo vocatam fuisse gratia tam efficaci, ut eam Magdalenæ ac Pauli vocationi l soleret conferre, divinam admirans clementiam, tota in amorem rapta inquiebat. “Deus homo factus est, ut faciat me Deum, ideoque eniti volo, ut tota per communicationem Deus fiam. Quid volo supra cœlum, o Deus meus, nisi ut per te ardeat cor meum hic in terra? Aliud non volo nisi te, Domine mi, nec umquam quiescere potero, quamdiu eo non pertingam, ut tota abscondar in divino pectore tuo, in quo evanescunt formæ creatæ omnes.”

[43] [crescit in Sancta amor in Deum, cujus] In hunc modum diffundebatur incendium amoris, quod tamen majora indies sumens incrementa cor ejus exurebat: unde rationabilium creaturarum amore non contenta, solebat res inanimatas ad amandum Deum suum provocare. Idcirco domus suæ hortum ingrediebatur aliquando, plantasque intuens, aiebat: “Non estis vos creaturæ Dei mei? Amate illum igitur & benedicite ei.” Verum exhalationes ejusmodi non modo levaminis nil afferebant inflammato ejus cordi, sed augmentum potius addebant ignis divini flammis, quibus illa resistendo impar cum esset, tanto impetu accelerabatur motus cordis, ut vehementissime resiliens e pectore excessurum videretur: & quia angustum nimis reddebatur ad continendum ardores amoris Dei tam intensos, extendebantur in superficiem corporis, quod calefiebat adeo, ut qui manum admoveret, calorem ferre non posset. Ea in parte, quæ cordis regioni respondet, ulcus apparebat, quod ad partem usque oppositam recta pertingeret: quamobrem illud tuendi ergo manum unam applicatam ei solebat gerere, cum ea in parte attactum nullius pati valeret, quin vehementissimus oboriretur dolor m.

[44] Alias tam vehementes erant divini amoris impulsiones, [mirabiles aliquot effectus recensentur.] quibus incensæ hujus Amatricis animus impetebatur, ut respirationem adimentes, ægre paterentur illam voce admodum submissa verbulum aliquod proferre, dicendo: “Jam mihi cor evanuit, quod præ amore consumi sentio;” unde mirum non est, si iis, quos ad virtutem instituebat, indicaret, futurum ut, si post mortem suam cor suum inspexissent, illud ex amore combustum n invenirent. Interdum in cubiculum se recipiebat, ibique humi strata exclamabat: “Amor! non possum amplius;” & anguis instar sese volutans, suspiria emittebat ac lamenta, adeo ut accurrentes domestici omni modo, sed incassum, conarentur eam refocillare, cum non adesset ibi ullus, qui levamen aliquod posset adferre, præterquam idem ille amor, qui suaviter ipsam affligebat. Interdum angusto quodam loco sese abscondens, lingua terram lambebat, ibique audiri se non posse existimans, in altissimos erumpebat clamores. Denique ejus naturæ erat amor, qui in pectore illius flagrabat, ut ipsamet eum expromendo non esset, unde solebat dicere: “Talem amoris sensum in corde meo experior, ut certa sim, fore ut, si manum igni materiali impositam haberem, facilius manum sustinere possem, quam cor in tanto ardore o veri hujus amoris, quem lingua exprimere & intellectu assequi non valeo.”

X.

[45] Non est, qui ignoret, amori præsertim esse proprium efficere, ut amans amato ea se ratione conjungat, [Mira Sanctæ etiam inter actiones] ut res duæ non nisi una evadant. Hinc est, quod amor inexplicabilis, quo in Deum ferebatur Catharina, perfecte adeo eam avulserit ab omni re creata, tam singulariter summo Bono conjunxerit, ut unitas ejusmodi explicari melius nequeat, quam adhibitis ipsis illius verbis. Aiebat frequenter: “Si comedam, si bibam, si ambulem, si stem; sive loquar, sive taceam, dormiam aut vigilem; sive in ecclesia, sive domi, vel extra domum sim, seu sana, seu infirma, seu moriar, seu vivam, omni hora & momento cursus vitæ meæ volo totum illud esse in Deo & per Deum.” Et sane ejusmodi sensa animi tam accurate opere exsequebatur, ut stupore defixus hæsurus fuisset quilibet, eam intuens omnibus fungentem corporis sensuumque officiis, & eodem simul tempore ab hisce alienatam. Si ecclesiam ingrediebatur vel solemni Missæ sacrificio, vel concioni, vel divinis officiis interfutura, stabat interius ita in Deum absorpta p, ut nil videret eorum, quæ ad altare operabantur sacri ministri, nihilque veluti audiret eorum, quæ de suggesto proferebant oratores sacri: nec aliter ei fas erat agere, id ipsi non permittente suo dulci amore.

[46] Accidebat sæpe, ut, cum oportebat eam externis occupationibus navare operam, [externas cum Deo conjuntio,] deceretque vel cum aliis loqui, vel advertere animum ad id quod rogabatur, vim sibi, quam posset maximam, inferret ad satisfaciendum proximo q in exteriore isto opere: ne autem muneri hic suo deesset, Dominum orabat, ut præberet divinum suum auxilium, quo posset adamussim exsequi, quantum exigeret necessitas: cumque exaudita esset, ambulabat, loquebatur, respondebat atque ita operabatur, ut quivis existimasset, illam cogitationes suas omnes in similes actiones intendisse: re tamen ipsa negotio plane alio occupabatur ejus animus, qui tempore eodem perfecta cum amore suo conjunctione fruebatur; unde, finito opere, fatebatur: “Nescio utique aliquid a me dictum fuisse.” Cum opus illi erat interdum vacare rebus vel ad propriæ domus curam, vel ad xenodochii directionem pertinentibus, nulla laboris cujuscumque habita ratione, satagebat iis se expedire, quam posset ocyssime, animo tamen a rebus externis semper alienato, adeo ut negotium aliquod vix absolvisset, quin illius penitus oblivisceretur, nullo illius memoriæ inhærente vestigio.

[47] [quam solicite adeo servaro studebat,] Vivebat S. Catharina de hac cum Deo conjunctione adeo solicita, eo quod, metuenti, ne inter animum summumque Bonum suum res aliqua creata mediam se interponeret, videretur vix non impossibile una cum Deo proximum suum diligere. Idcirco quadam vice ad Amorem suum conversa, dixit ei: “Domine, tu præcipis mihi, ut proximum amem: at ego alium quam te amare nequeo r, nec volo, ut umquam se admisceat amori erga te meo amor alterius rei, quæ non sit tu ipse: quid igitur faciam, o Amor?” Quare divina voce illico fuit interne instructa, quæ edocuit illam, quomodo quicumque amat Deum, pariter amare debeat illud omne, quod ipse amat, quodque consequenter deberet illa etiam & proximum diligere, quem tanto amore prosequitur Deus, &, quotiescumque necesse foret, pro illius salute & animam & corpus impendere: hinc est, quod nullam umquam ipsa effugerit occasionem, qua proximo auxilium præstari posse cognosceret, quæcumque etiam perferendæ essent molestiæ, ac salutis propriæ periculum subeundum.

[48] [ut nil cam a Deo avellere potuerit.] Verum anxia semper, ne umbra creaturarum, ad quas accedebat, obfuscare valeret imaginem Creatoris, quam indelebilem cordi suo impressam servabat, a Deo obtinuit in obsequio proximi exercere se, ea tamen conditione, ut, simul ac impleta essent caritatis officia, omnem illorum recordationem amitteret. Solebat ipsa arctissimæ suæ cum Deo conjunctionis confirmandæ gratia, usurpare effatum illud S. Pauli; “Quis me separabit a caritate Dei?” singillatim appellans omnia, quæ ab Apostolo expressa sunt: & re ipsa nec injuriæ, nec despectiones, nec prospera, nec adversa, nec morbi, nec tentationes s, nec quicumque cogitatione fingi potest, casus ullus, valuerunt umquam animam illam electam quantulumcumque avellere a Deo suo, cui anhelabat continuo arctius conjungi; adeo ut postremis vitæ annis si eveniret, ut vel mortuos videret, vel de morte sermonem audiret, sese percelli sentiret gaudio interiore inopinato, quod in ea suscitabat desiderium exuendi aliquando mortale illud corpus, ut æterno suo Amori indissolubili nexu conjungeretur.

[49] [Deus illi est omnia.] Crevit in hunc modum Catharinæ cum Deo admirabilis conjunctio, ut ex tunc se ipsam nec videret nec agnosceret, tota præ amore in ipsum Deum transformata: quæ res aptius exprimi nequit, quam propriis illius verbis, ab ipsa crebro repetitis: “Deus est esse meum, fortitudo mea, bonum meum, voluptas mea, mea beatitudo: sed illud meum, quod voco, in tantum dico, in quantum aliter exprimere nequeo: nescio autem amplius aliquid esse vel meum, vel voluptatem, vel bonum, vel fortitudinem, vel firmitatem, vel tantillam beatitudinem; nec possum oculum convertere ad aliquid, quod est extra Deum, sive in cœlo, sive in terra; adeo ut erubescam, verba proferens tam dissona illi, quod est & experior in me.” Alias totam in Deum abreptam se sentiens, aiebat cum Apostolo: “Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me Christus: non novi habere me vel animam, vel corpus, vel cor, vel voluntatem, vel quidquam aliud: nec aliud video, aut sentio, aut gusto, nisi purum amorem, adeo ut ita me in Deum transformatam experiar, ut ab eo certior facta, non metuam amplius, ne perdam eum; unde spes t me deficit, & per eam, quæ vigilat in me, claritatem videor amplius fidem non habere.”

ANNOTATA.

a Quam merito id post antiquiorem biographum scribere potuerit Vitæ hujus auctor, colligitur ex iis, quæ contra Bailletum disputavimus in Commentario num. 105 & seqq.

b Vide denuo dicta in Commentario num. 106.

c Testatur id etiam Sancta Dialogi part. 1, cap. 17: Deus tamen, inquit, non sinebat eam e fonte divinæ illius suavitatis emergere: & quamvis diceret, se nolle experimenta sui amoris, nihilominus continue absorbebatur in mare divini amoris, licet non semper ex una & eadem visione, sed multis ac diversis.

d Dialogi part. 3, cap. 12 his verbis inter alia Deum alloquitur Sancta: Operaris solummodo propter utilitatem hominis, & vis, ut ipse tantum propter honorem tuum operetur, non ob commodum proprium. Tu, qui es Deus ac Dominus, dum hominis in terris operabaris salutem, neque animæ, neque corporis tui commodum tibi erat propositum; sed nec quando ipsum salvas, tuam spectas utilitatem, ita non vis, ut homo intuitu proprii commodi sive animæ sive corporis tuam perficiat voluntatem, præsertim quum tua voluntas sit omnino nostra utilitas, sed hoc a misero & cæco homine non cognoscitur. Scilicet ut maximam puri amoris perfectionem in omnibus operibus suis quærebat Sancta, ita omnes etiam alios operari desiderabat: hincetiam factum, ut biographus antiquior in persona Sanctæ ita loquatur cap. 20: Sed nolens Deus hominem ex timore a malo abstinere (quamdiu namque occupatus esset timore, nunquam aditus pateret amori) solummodo autem ex amore, non objicit ipsi tam tremendum spectaculum, scilicet pœnarum inferni. Paulo tamen infra subjicit, Deum etiam talia ostendere, quæ ad deserendum peccatum timorem incutiant, ut eum postmodum ad amorem perducat.

e Biographo consonat Sancta Dialogi part. 3, cap. 12 dicens: O si quis sciret id, quod spiritus in hoc statu (veræ per amorem purum nuditatis) persentit, satis nigra & fœtida ipsi apparerent verba. Quid igitur agent linguæ & corda, quæ illos conceptus nequeunt exprimere? Secreti sunt & abstrusi &c. Similia leguntur etiam alibi: vide si lubet, ejusdem partis Dialogi cap. 4.

f Phrasim Italicam Un religioso predicatore ad litteram reddidi. In antiquioribus editionibus Italicis Vitæ prolixioris lego Un frate Predicatore, unde Thannerus vertit: Frater quidam Ordinis Prædicatorii: incertum, an in antiquioribus exemplaribus non exciderit vox una aut altera: namlicet Parpera in Vita Sanctæ edita anno 1681 tantum scribat Un frate Predicatore, quæ voces, ut præferunt, designare videntur personam, institutum S. Dominici professam; tamen in Vita, anno 1682 vulgata, historiam ibidem infra relatam late pertractans, virum hunc religiosum ait fuisse P. Dominicum de Ponzo, Ordinis Minorum Observantium S. Francisci Assisiatis, virum Apostolicæ prædicationis munere feliciter perfunctum. Forte igitur antiquior biographus voci Predicatore nonnulla addidit, ut jam dixi, quæ deinde casu exciderint; forte tantum voluit virum indicare a munere, quo fungebatur; nam ob auctoritatem Parperæ, antiqua omnia instrumenta scrutati, videtur omnino tenendum, virum hunc religiosum, fuisse Ordinis S. Francisci. Hæc porro hic observavi, ne quis, Thanneri interpretationem legens, hallucinetur.

g Consule disputata in Commentario num. 101 & seq.

h Non sunt hæc stricte accipienda, quasi in homine caritas sit ipse Deus, sed, ut in locorum difficilium Explicatione ait Thannerus, quod homo, Deum puro amore prosequens, se ipso exuatur acspolietur, & in Deum demergatur, qui in creatura sua deinde operetur cum ipsa, ut scribit Sancta part. 3 Dialogi, cap. 5: O Amor, omnia salutis nostræ opera tu perficis, quæ nos absque te præstare neque possumus neque scimus.

i Vide dicenda infra ad litter. q.

k Eleganter de eo loquitur Sancta in Dialogo part. 3, cap. 1: Quandoquidem, o Domine, te ardentissimo amore hominem complecti intelligo, cuperem scire causam hujus amoris, maxime cernens eum a tua voluntate penitus dissentientem, ab amore tui alienum, tuis operationibus repugnantem, in omnibus tibi plane contrarium. Et ejusdem partis cap. 12: O Domine, quam amorosam curam diu noctuque geris hujus hominis, qui se ipsum non cognoscit, & multo minus te, Domine, tametsi illum tantopere ames, tantaque diligentia quæras, ac tanta patientia exspectes & sustineas per hunc divinum amorem.

l Vide, quæ de hac comparatione disseruimus in Commentario prævio num. 52 & 53.

m Vita prolixior cap. 7 narrationem hanc fusius refert: Videbatur, inquit, cor vulnere sauciatum, protendente se ante & retro ad partes cordi oppositas, quo sæpe manum levaminis ergo admovit: cor quoque attrahebat & reddebat spiritum instar follis nunc magis nunc minus; saltem totum biduum citra mortem non potuisset perferre, sicut tum temporis observatum.

n Facta non est inspectio ista, ut tradit Vita prolixior cap. 52, & nostra infra num. 102: quare autem fuerit neglecta, inquiretur in Gloria posthuma num. 10 & seq.

o De amoris incendio, quo flagrabat, statui potest ex eo, quod refertur infra num. 97, quodque in Commentario attigimus num. 129. Adde, quæ habet Sancta Dialogi part. 3, cap. 10: Cor tam acutis amoris jaculis sauciat (Deus) ut omnino videatur corpus dissolvendum præ ardore amorosi ignis, subtilis ac penetrantis.

p Consule Commentarium prævium num. 85 & 86.

q Ex hisce aliisque confirmantur, quæ disseruimus num. 108 & seqq. Commentarii prævii.

r Multa vere heroïcæ erga proximum caritatis opera cum exercuerit Sancta, hic iterum, conformiter ad dicta in Commentario, oportet ejus verba moderate accipere, ut tantum significare voluerit, se amore in proximum ferri non posse, si amor ille amori in Deum obstaculum poneret: quid quod ea dici possint prolata ex summa amoris in Deum vehementia, mixta cum aliqua anxietate, ob quam verebatur, ne proximi dilectioni sese impendens, imminueret amorem erga Deum.

s Dialogi part. 2, cap. 6 sic lego: Et cum his inimicis (mundo, dæmonibus & natura, pravis habitibus plena) ipsi fuit pugnandum, donec cunctos suos vitiosos habitus internos & externos profligasset; hi enim sunt, qui homini quodlibet suscitant bellum; si tales non essent, nemo unquam tentaretur, nisi ad augmentum gratiæ, & hæc tentatio fere omni caret periculo; nam Deus ipse tentationem, quam bono nostro immittit, sustinet. Vide dicta de fortitudine amoris Sanctæ in Commentario num. 93. & seq.

t De hisce, aliisque, quæ toto hoc num. recensentur, in Commentario satis disseruimus num. 92 & seqq., allatis pluribus ex Sanctæ Dialogo testimoniis, quæ ibid. vide.

CAPUT V.
Sanctæ erga Jesum in Eucharistia latentem amor ac desiderium singulare: horror odiumque peccati omnis.

XI.

Quemadmodum omnia Catharinæ consilia eo spectabant, [Eucharistia, velut remedio, ut Deo jungatur, utilissimo] ut arctissima, quam creaturæ alicui liceret in terra consequi, conjunctione cum Deo potiretur, ita agnoscens, ad eam comparandam auxilium efficacissimum, a divino nostro Præceptore ac Redemptore nobis relictum, esse Corporis ejus, Eucharisticis velati speciebus, alimentum, eam plane ob rem erat illud omnium S. Catharinæ desideriorum illecebra, sentientis dulci quadam vi abripi se, ut Pane isto Angelico vesceretur, ita ut, quantumcumque in omni re alia studeret ipsa alienæ voluntati se conformare, nil desiderans ex iis, quæ nollent alii, in hoc tamen nequierit ad alieni arbitrii regulam voluntatem suam attemperare. Idcirco cum injunctum illi fuisset, ad sacram Mensam ne accederet, alacriter utique ab ea abstinendo obtemperasset, at vero nequiisset deponere desiderium sumendi Dominum suum speciebus Eucharisticis reconditum, ut ipsamet testata est, dicens: “Si sacerdos diceret mihi: Nolo Eucharistiam accipias; recte quidem: at nequeo ego dicere, Nolo a.”

[51] Hinc est, quod, etiamsi maxime urgentia essent negotia, [quotidie pascitur: ea vero privata] quibus frequenter admodum implicabatur, gravissimique morbi, quibus non raro diu conflictabatur, non prætermiserit diebus singulis sacro Pabulo se reficere; sique interdum ad eo abstinendum compellebatur, intolerabiles experiebatur angustias, videbaturque cælesti Cibo privata nulla ratione vivere posse. Multoties sumptum est experimentum, verene instinctu illo a Deo donata esset: verum ejusmodi erant symptomata, quæ eam invadebant, quotiescumque coacta erat Domini sui Corpore non vesci, ut commiseratione moti, qui eam observarent, dilucide intelligerent, experimenta similia divinæ voluntati adversari. Religiosus vir quidam b, spiritum ejus non satis edoctus, dum quadam vice de quotidiana Eucharistiæ sumptione sermonem cum ea institueret, ausus est monere, in facto illo vitium fortasse intervenire posse, quod auctoritatibus variis rationibusque demonstrare conabatur. Hæ terrorem incusserunt teneræ illius conscientiæ, quæ vitium metuens per dies aliquot compulit differre accessum ad mensam Eucharisticam, cum timorem ejusmodi pluris faceret quam consolationem satisfactionemque sacri Convivii.

[52] [intolerandos dolores] At caro stetit Sanctæ hæc abstinentia; siquidem tam graves tamque extrordinarii fuerunt dolores, quos his diebus passa est, ut familiares ejus, experientia certiores redditi, aliud non suppetere remedium, nisi jubendo eam resumere intermissam sacræ Mensæ frequentationem, statim ad virum religiosum nuntium miserint, qui illico præcepit ei, ut imposterum Deo suo quotidie c vesci semper pergeret, omnemque scrupulum vitii, quod pertimescebat, in ipsius exoneraret conscientiam. Die quodam cum ex morbo gravissimo eo esset redacta, ut de vita ejus dubitaretur, ignorantibus medicis, qua ratione Ægrotæ periclitanti levamen allaturi essent, ipsa a Deo illustrata confessario suo dixit, fore ut, si ter sacra Eucharistia reficeretur, cessarent dolores omnes, quibus opprimebatur; atque ita contigit, siquidem post tertiam refectionem remansit libera omnino & sana. Jam inde post primam, indicans angorem immensum, quo cor affligebatur, dixerat: “Non est mihi cor, quale aliis: non delectatur quippe meum nisi Domino suo, ideoque date illum mihi.” Apprime re ipsa notum erat, solum istud alimentum utile esse ad vitam ipsi incolumem conservandum, quoniam sola illius privatio mirum in modum eam consumens, angores lethiferos inferebat.

[53] [patitur: ad eam sumendam] Quadam vero vice cum somniavit, fore ut eo die Eucharistia refici non posset, tantum inde mœrorem hausit, ut, quantumcumque difficulter in fletus prorumperet, cum expergefieret, cervical totum lacrymis madefactum invenerit. Ex eo denique tempore, quo vigore insolito primum vitæ suæ fervorem resumpsit, cœpit experiri, tam incenso erga Jesum in Eucharistia latentem amore sese abripi, ut sancta erga sacerdotes invidia afficeretur, intuens, licitum illis esse sacrosanctum Corpus hoc contrectare, eoque vesci quotidie; ac tantum non conquerebatur sibi etiam non licere in die sanctissimi Natalis celebrare d Missas tres, quas a sacris ministris celebrari videbat. Accidebat non raro, ut, cum incruento Sacrificio interesset, in mentis excessum raperetur: at numquam fiebat, ut, appropinquante sacræ Refectionis tempore, sibi ipsi non restitueretur, eoque instanti ad Deum conversa, aiebat: “O Domine, etiam mortua, opinor, ad te sumendum reviviscerem, & si porrigeretur mihi hostia non consecrata, eam ex gustu discernerem e, velut vinum ab aqua.” Idcirco longum ipsi videbatur momentum omne, quo consecratam Hostiam accipere moraretur sacerdos, eamque extra cor suum degere, pati non poterat, hanc suum asserens esse cibum.

[54] [interdicti tempore quotidie urbe egreditur.] Contigit circa annum MCCCCLXXXIX, qua ex causa nescio, ut ab Innocentio VIII Pontifice Maximo ad paucos aliquot dies civitas Genuensis interdicti Ecclesiastici pœnæ subjiceretur f: unde Sancta, quæ pro solito more suo ad Eucharistiam accedere non poterat, industrio amore methodum suggerente, qua sibi prospiceret, quotidie ad milliare unum extra urbem progrediebatur ad ecclesiam quamdam, ut ibidem sacro Epulo vesceretur, videbaturque ipsi corpus suum in omnem locum pari velocitate transferendum ac ipse spiritus; tam vehementi impellebatur desiderio, ut amato suo Bono semper conjungeretur.

XII.

[55] Si difficile explicatu est, quam insignis esset amor, quo flagrabat cor S. Catharinæ erga Deum, [Peccatum omne odio habet Sancta,] cui in hac vita arctissime conjuncta fuit, non minus arduum est expromere, cujus naturæ foret odium, quo ipsa perpetuo abhorruit quodcumque animam a summo Bono segregat. Sub initia resumpti fervoris non poterant memoriæ illius repræsentari errores sui præteriti, quin tanta indignatione in omne genus peccati, quantumcumque levis, conversa, sibimet ipsa oraret justitiam & vindictam, dicens: “Nollem in hac vita gratiam aut misericordiam, sed justitiam & ultionem;” in eumque finem videbatur minime solicita de lucrando indulgentias plenarias g, non quod magno in pretio ac veneratione eas non haberet, utilissimasque non existimaret, sed quod partem propriam potius punitam ad eum modum, quo merebatur, quam similis satisfactionis ope absolutam videre cupivisset.

[56] Tolerasset supplicium quodcumque & cruciatum potius, [& ex culpæ levis visione pene exstinguitur.] quam solam offensæ Dei visionem pateretur; unde solebat dicere: “Amor mi! quælibet alia pati valeo; verum offendisse te, res est mihi tam horrenda tamque intolerabilis, ut orem te, pœnam quamvis aliam subire me ut jubeas, præterquam eam, qua videam, quod offenderim te. Injurias, quas intuli tibi, nolo intulisse, nec, quod umquam deliquerim contra te, probare possum, & in hora mortis dæmones potius omnes cum quantis placuerit terroribus ac tormentis exhibe mihi, quia nihili ipsos facio, si conferantur cum offensa tui, quamvis minima, quæ nihilominus minima esse nequit, cum tuam tam excelsam lædat majestatem.” Odium istud, quo peccatum aversabatur Sancta, tantum in ipsa crescebat, quanto clarior evadebat cognitio, qua deformitatem ejus debitamque ipsi pœnam perspiciebat. Cum quadam vice ostendisset illi Deus, quantum malum sit unum solum peccatum veniale, aiebat: “Tunc cum vidi, quid inferret minimus contra Deum actus, quomodo non morerer, ignoro: & si tam horribilis mihi visa est umbra sola unius peccati venialis, quid erit mortale? Existimo futurum ut, qui visurus illud esset, immortalis si foret, fieret mortalis, quoniam levissima ista visio dumtaxat, quæ non nisi unico duravit instanti, si paulo diutius fuisset protracta, in nihilum redigendum erat corpus meum, tametsi fuisset adamantinum: & commentum videtur mihi quidquid dico, habita ratione illius, quod intelligere non valeo: tunc vix non defecisse me scio, cum brevis ista visio adeo me perturbarit, ut æstuaret in venis sanguis, omnisque humor corporis inversus fuerit, debilissima me relicta h.”

[57] Hinc summus ille horror oriebatur, quo culpam non in se ipsa tantum, [Non in se tantum, sed & in aliis peccatum] sed & in aliis detestabatur: idcirco si contingebat, ut proximi delicta excusare non posset, persuasum tamen habere non poterat, ea ab ipsis deliberata voluntate admissa esse, cum videretur ipsi fieri non posse, ut creatura ratione prædita eo perduceretur, ut plena cum animadversione Deum offenderet; ideoque ad peccatorem conversa exclamabat! “Quo ruis, homo infelix! Cui absumis tempus, quo tantopere indigebis? Cui impendis facultates, quibus cælum oportet acquirere? Cui tradis te ipsum, qui animæ tuæ curæ applicare te debes? Cui servas animam, quam Deo conjungi necesse est? Omnia hæc in terram convertisti, quæ aliud nil est, nisi semen aptum ad producendum fructus, quibus in inferno, dæmonibus sociatus, vescaris, ubi deges desperatus, eo quod gloria excideris, ad quam conditus eras, vocatusque a Deo fuisti tam suavibus inspirationibus, videbisque, non eum tibi, sed te solummodo ei defuisse.

[58] [aversatur; nullum etiam leve] “Quapropter cognosce i, quod si videret homo, quid inferat peccatum unicum, in accensam fornacem se esset immissurus, ibi cum corpore & anima vitam agere præoptans, quam sufferre peccatum: sique mare ignis foret, in medium illius demersurus se esset ad fundum usque; unde, si saperet, numquam egrederetur, si dumtaxat oporteret exeuntem intueri dictum peccatum.” Neque ejus, quo culpam abominabatur, odium stetit in nuda illius consideratione: sed attendens, liberum nostrum arbitrium partemque hominis deteriorem fontem esse, ex quo scaturiat peccatum, in illa, tamquam Deo suo refragantia, fervebat indignatione, inquiens, quemcumque Deo suo volentem adhærere, debere adversari omnibus hisce, quæ inimica sunt Deo; & quemadmodum pejus nil, Deoque magis contrarium invenitur, quam humanitatis pars deterior & arbitrium creatum, ita ad utrumque odio habendum præ omni alio stimulabatur, ipsique tantopere displicuit utrumque, ut, quoties liceret, contemptui haberet, velut creaturas, quæ absque Dei gratia ad eum offendendum k unice sunt idoneæ.

[59] [a conversione deliberate admisit.] Ex hoc tam vehementi adversus omnem culpæ umbram odio promanabat tam singularis ipsius cautela, ut a divinæ vocationis suæ tempore quoad usque vixit, nullam, etsi levem, umquam commiserit voluntarie l; at quemadmodum humana fragilitas levioribus lapsibus, non voluntariis, immunis esse nequit, si contingeret, ut aliquem eorum præsentiret, etiamsi secura esset, ab omni reatu culpæ immunem se esse, eo quod non concurrisset voluntas, nihilominus mœrore inde conficiebatur ad eum modum, quo tenera ætate adolescentulus docilis m, qui incaute in rem quamdam vituperio dignam lapsus, si accidat eum de illo commonefieri, faciem verecundo rubore obtegit, magis ob aliorum dicta, quam quod deliquisse se cognoscat; ac propterea cum ad confessarii pedes se prosterneret, sacramentalem absolutionem receptura, aiebat: “Nescio, quo pacto confessionem instituam, non enim sentio partem in me ullam, quæ argui possit, dixisse aliquid, cujus stimulus pungat conscientiam: confessionem nolo prætermittere, & cui peccatorum meorum culpam adscribam, ignoro: volo accusare me & nequeo.”

ANNOTATA.

a Vita prolixior cap. 28 duo commemorat, quibus præbere assensum nequibat Sancta, peccatum scilicet, & Passionem Christi: non enim poterat velle, Dei Filium tam dira sustinuisse, ac demum ita subdit: Tertium, quod recusare non poterat, asseruit, esse sanctam Communionem, quæ non est aliud, quam ipse Deus. Hic quantum sacerdotibus deferret, demonstravit, affirmans, se patienter laturam, si sacerdos nollet sibi venerabile Sacramentum porrigere, neque pertinaciter postulaturam, sed a porrecturo non posse non accipere.

b Verisimiliter Angelus de Clavasio, ut dictum est in Commentario num. 26.

c Consule disputata in Commentario num. 65.

d Vide Commentarii prævii num. 68.

e Vita prolixior cap. 3 rationem addit verbis sequentibus: Hoc ideo, quod consecrata Hostia ipsi quendam amoris radium, fundum cordis penetrantem, immitteret.

f Parpera in Vita Sanctæ, edita anno 1682, dicit, interdicto causam dedisse litem quamdam, quæ agitabatur inter duos fratres familiæ Mariæ: ibidem per conjecturas asserit, ecclesiam, ad quam Sancta se contulit, fuisse Minorum Observantium, de Monte dictam: interdicti vero tempus circumscribit spatio dierum decem.

g Quamvis id Sanctæ factum per adjuncta tum hic tum in Vita prolixiore ab omni sinistra suspicione abunde videri possit immune, placuit tamen Bailleto ita scribere, ut satis innuerit, existimasse se, potuisse intervenire vitii aliquid in hoc ejus facto: malo ego illud excipere verbis biographi antiquioris cap. 20: Unde minime obscurum, quam sublimem perfectionis gradum hæc sancta Anima attigerit, dum tanquam secura de victoria ad majorem Domini sui gloriam desideraret dimicare, & ut fortis athleta auxilium (præterquam divinæ gratiæ) nec quæreret, nec cuperet. Etenim, ut scribit ipsa Sancta Dialogi part. 1, cap. 8: Nihili faciebat peccata sua, quantum ad pœnam eorum causa luendam, sed maximi, quod contra infinitam Dei bonitatem ea patrasset. Rursum ejusdem partis cap. XI sic loquitur: Advertit, se solam omnia commisisse mala, & ideo sola sine ullius hominis adminiculo satisfacere totis viribus proponebat. Hinc etiam factum, ut, quemadmodum scribit Vita prolixior cap. 20, aliorum precibus se non commendaret, ut semper omni supplicio esset obnoxia & adjudicata, sicuti merebatur.

h In Commentario num. 117 & seqq. omnia hæc & supra dicta ex Sanctæ Dialogo illustravimus.

i Ingenti fervore in peccatoris cæcitatem invehitur Sancta Dialogi part. 3, cap. 13; verba huc transfero: Heu, in quam paucis hominibus habitat Deus cum prædictis operationibus! O Deus, in temet ipso retines tuum amorem, quem hominibus infundere nequis propter occupationes terrenas, quibus in mundo distenduntur. O terra, terra, quid retribues istis hominibus, quos in te absorbes? Amissa anima & putrefacto corpore, omnia erunt perdita cum infinitis & ineffabilibus tormentis. Perpende hoc, o anima, perpende, nec porro tempus preciosissimum inutiliter transige, quod nunc tibi indultum, ut tanta evites pericula, præcipue quum jam habeas Deum tuum benignum & propitium, maximam salutis tuæ curam gerentem, teque immenso amore quærentem ac vocantem. Addit ibidem, beneficia Dei omnia, si iis non respondeamus, in ignominiam & condemnationem nobis futura.

k Caute hæc & non in omni rigore accipienda sunt propter proscriptam Baji assertionem 27; Liberum arbitrium sine gratiæ adjutorio non nisi ad peccandum valet, & similes. Dicenda est igitur Sancta homini gratia destituto tantum negasse potentiam exercendi actum, qui per se vitam æternam mereri possit; non autem actum in ordine dumtaxat naturali bonum.

l Ex his confirmari possunt dicta in Commentario num. 122 & seqq.

m Consonat Vita prolixior. Vide Commentarium num. 122.

CAPUT VI.
Sanctæ erga proximum amor: ut ægroto impatienti, proprio item marito, morbi dolores non ferenti, cum divina voluntate conformationem, & utriusque salutem a Deo impetrarit.

XIII.

Quoniam Catharinæ affectiones omnes ductorem alium non agnoscebant nisi ipsum Deum, [Misericordiæ erga proximum opera.] novit ipsa cum amore proximi perfectam a rebus creatis alienationem recte adeo consociare, ut ne umbram quidem labis a amoris sui puritati metuens, in omnes solis instar diffunderet eximiæ caritatis beneficos influxus. Nil opus est hic repetere admiranda misericordiæ opera, ab ipsa pauperibus infirmis præstita, quorum utilitati vitam quodammodo omnem devovit, partim in variis civitatis locis, partim in xenodochio majore ipsis opitulando, ut supra b jam memoratum est. Sufficiet itaque oculorum aciem paululum dirigere in amplitudinem caritatis istius, qua omne hominum genus universim diligens, satagebat potissimum proximo suo subministrare commoda spiritualia, quibus eum cerneret indigere.

[61] [Dæmon per os energumenæ, cui opitulabatur Sancta,] Erat in civitate Genuensi puella quædam, Deo permittente, a maligno spiritu obsessa, qui tam crudelibus eam modis excipiebat, ut sæpius eam humi sternens atque hac & illac allidens, crebro ad extrema deduceret: & quod plus est, vehementissimis insuper animum ejus tentationibus affligebat, in ejuscemodi eam conjiciens angustias, ut imposterum in procinctu staret desperationi sese dedendi: adeo ut infelix non suis modo, sed & sibimet intolerabilis facta, nesciret, quo se verteret, ut levamen aliquod pectori suo, angoribus immerso, perciperet; cum fama heroïcæ caritatis Catharinæ allecta ad eam confugit, futurum sperans, ut, quod alibi nequibat, apud ipsam inveniret perfugium. Excepit eam Catharina affabilitate maxima, hospitium illi præbens in domo propria, in quam pedem vix immiserat afflicta puella, quin continuo cœperit experiri, angustias, quibus obruebatur, notabiliter leniri. Etenim sancta Matrona intelligens, puellæ, sanctissimis ceterum moribus c tribulationem ejusmodi a Deo immissam esse ad purificandum eam, humilitatemque in ipsa conservandum, non cessabat sanctis documentis optimisque eam consiliis solari, modo sancto Dei amore illam instituens, modo ad dolorum tolerantiam exhortans, quousque pia virgo reliquam secundum illa vitam instituens ad æternam requiem evolavit.

[62] [incensum Catharinæ amorem invitus testatur.] Non est hic prætermittendum factum memorabile, quod eo tempore contigit, quo memorata obsessa S. Catharinæ cohabitabat. Ipsa die quodam ad Catharinæ pedes provoluta, utriusque confessario præsente, per os obsessæ dæmon sequentia verba protulit: “Nos ambo mancipia sumus puri illius amoris, quem geris in corde tuo;” verum illico dicti pœnitens, rabie percitus infelicem illam terræ allisit, ubi serpentis instar se contorquens manus pedesque percutiebat: deinde non nihil allevatæ præcepit confessarius, nomen Matronæ, ibi adstantis, ut pronuntiaret; alacriterque respondit dæmon, nomen illi esse Catharinam; imperante illo præterea, cognomen ut ediceret, post varias miseræ energumenæ agitationes, exorcismorum vi adactus in hæc demum verba prorupit: “Catharina Seraphina d;” apteque conveniebat illi nomen tale, utpote quæ Dei amore indesinenter flagrans, aliud nil anhelabat amplius, quam in aliorum cordibus eum succendere.

[63] Inter alios xenodochii infirmos jacebat mulier, in Tertium Ordinem S. Francisci adlecta, [Lue corripitur ex obsequio, peste infectæ præstito.] quæ ab octo jam diebus loquendi facultate destituta, præ pestiferæ febris violentia cum morte luctabatur. Ad hanc frequenter accedebat sancta Matrona, eamque sæpius, sed incassum, ad invocandum Jesum exhortata, cum demum adverteret illam ad repetitas monitiones labia moventem, persuadens sibi, velle eam sanctum Jesu nomen pronuntiare, nec posse id perficere, pensi nil habens propriam vitam in discrimen adducere, contemptoque metu omni contagionis, cohibere se nequiit, quin tenerrimi affectus osculum infigeret labris hisce, quæ existimabat suavissimum nomen velle proferre. Ab eo optimæ caritatis actu disjunctum non fuit vitæ periculum, siquidem contracto illo ipso malo, in lethalem morbum incidit e. Verum dispositione divina ad proximi utilitatem in vivis conservata ac sanitati reddita, consueta ardentissimæ suæ caritatis officia solito animi vigore resumpsit.

[64] Erat tam benigna, tam suavis, ut ad se raperet corda omnium, [Multi ad Sanctam undique accurrunt, qui ad pia opera] quibuscum S. Catharina conversabatur, unice ad convertendum eos ad Deum. Concurrebant etiam ex partibus remotissimis multæ spectabiles personæ, æque ut sanctitatem ejus admirarentur, ac ut perciperent documenta sublimis hujus cælestis doctrinæ, qua eam instruxerat Deus, cujusque testimonium præbent Dialogus animam inter & corpus, ac Tractatus de Purgatorio, ab ipsa compositi, omnium admiratione digni f, at maxime duorum sanctorum Francisci Salesii ac Aloysii Gonzagæ g. Inter tot ad ipsam accurrentes nemo erat, qui ex ejus sermonibus non reportaret utilitatem consolationemque spiritui, quoniam ipsa, singulari morum affabilitate cunctis satisfaciens, hos in tribulationibus corroborabat, illis suggerebat consilia in eorum dubitationibus, unicuique vero præcepta amoris Dei vitæque æternæ inspirabat, adeo ut plures eam sibi in matrem spiritualem h eligerent, res omnes, quæ ad animæ statum proximique utilitatem spectarent, cum ipsa conferentes.

[65] Inter alios, qui in schola hujus Magistræ caritatis illustres sese præbuerunt, [excitantur, sed maxime Hector Vernaccia,] fuit piissimus Hector Vernaccia, vir egregiæ in republica Genuensi existimationis, qui Catharinæ consiliis institutionibusque obsequens, tam præclarum fecit in via virtutis progressum, ut, omnibus mundanis negotiis nuntio remisso, totum sese impenderit ad promovendum honorem Dei & utilitatem proximi cum corporalem tum spiritualem, ecclesias ædificans, xenodochia instituens, aliaque loca pia, quorum beneficæ caritatis operum in urbibus Italiæ primariis sempiterna servantur monumenta. Fuit is ex primis hisce i, qui Romæ fundarunt xenodochium incurabilium, cum jam ante simile erexisset Genuæ in patria sua, ubi pariter geminum constituit monasterium, aliud in usum conversarum, aliud S. Josephi appellatum, ad subducendum honestos juvenes pauperes mundi periculis: in civitate Neapolitana instituit societatem, Alborum dictam, qui obeunt misericors officium infelices morte damnatos corroborandi & comitandi ad patibulum.

[66] [cujus breve datur elogium.] Inchoavit ipse Genuæ lœmocomium k in obsequium pauperum, peste infectorum, sustentationi illius redditus ingentes assignans: prospexit etiam pudibundis ejusdem civitatis pauperibus, stipendio quodam in perpetuum legato medicis aliquot, qui nullam ab his mercedem accipientes, obstringerentur eorum morbos curare; ac demum eo tempore, quo grassabatur in civitate Genuensi morbus contagiosus, vitam in obsequio pauperum ægrotantium obtulit, meritis gravis in xenodochio incurabilium mortem oppetens l, illo ipso antea bonorum suorum herede scripto. Omnia hæc & plura quoque alia admiranda pietatis opera fuerunt fructus immensissimæ istius caritatis, quæ ex ardentissimo Catharinæ corde se diffudit ad inflammandum cor obedientissimi ejus filii spiritualis, ut testatur scriptor Vitæ venerabilis Dei famulæ Baptistæ Vernacciæ, Canonicæ Regularis, laudati Hectoris filiæ, quam S. Catharina suscepit, an de sacro Fonte m, an vero in Confirmatione, nescio, quæque cum a patre temporali, tum a Matre spirituali hereditariam habuit simul cum sanctimonia doctrinam, prioris evidens testimonium dantibus processibus, pro illius beatificatione institutis, posterioris vero egregiis lucubrationibus spiritualibus, non semel prelo commissis.

XIV.

[67] Fama caritatis hujus sanctæ Matronæ, quæ in vicinis remotisque partibus indies latius sese diffundebat, [Ob morbi dolores pene desperantem] omnes exstimulans ad consilium ab ipsa auxiliumque expetendum, impulit Argentinam, uxorem Marci Sale, ad recurrendum ad ipsam in quadam sua gravissima afflictione. Decumbebat circa annum MCCCCLXXXXV ejus maritus, vehementer cruciatus gangræna, nares obsidente. Ob continuos & vehementes dolores, quos patiebatur, quibusque numquam adferri ullum poterat levamen, adhibito quocumque remedio, in maximam impatientiam ac quodammodo desperationem incidit, adeo ut infelix ejus uxor maximopere hinc affligeretur, videns, eodem tempore cum corporis incolumitate periclitari simul salutem animæ. Unde in hisce angustiis, quam se deinde in partem verteret, ignorans, contulit sese ad xenodochium, in quo degebat Sancta, ordinarium afflictorum omnium asylum, relatoque ægrotantis mariti infelici statu, eam oravit, ut invisere illum dignaretur, ad robur aliquod spirituale verbis suis sanctis ei subministrandum.

[68] [invisit, solatur, pro eo orat, & mox mutati] Intellecto decumbentis statu, commiseratione digno, Catharina semper parata amplecti occasionem quamlibet a Domino oblatam, ad exercendum se in quocumque opere misericordiæ, illico e xenodochio excessit, &, comite afflicta muliere, domum ejus longe dissitam petiit, maritum illius invisura, eumque paucis, at fortibus verbis, ad tolerantiam & voluntatis cum divina consensionem hortata, recessit, eadem femina comitante, ad xenodochium reversura: cum pertransiens plateam vicinam ecclesiæ, cui S. Mariæ Gratiarum nomen est, sensit Sancta a dulci suo amore interne trahi se, ad Deo ferventer commendandum ægrum, quem paulo ante viserat; unde ambæ in supradictam ecclesiam ingressæ, aliquo temporis spatio ibidem orationem pie instituerunt, qua absoluta, redierunt ad xenodochium. Inde a Catharina dimissa domum repetiit, ubi maritum reperit usque adeo immutatum, ut e dæmone, qualis ante apparebat, in angelum conversus videretur: qui, simul ac uxor accessit, vultu hilari teneroque animi affectu dixit: Argentina, dic mihi, amabo, quæ sit Sancta ista, quam paulo ante ad me adduxisti; quæ cum respondisset, esse Catharinam Adurnam, sanctæ vitæ matronam, cujus ad Deum precibus ipsum commendarat, subjecit: Per amorem Dei obsecro te, id efficias, ut altera etiam vice me invisat.

[69] Marito suo obsecutura mulier sequenti die S. Catharinam accessit, [in melius, ut prænoverat, ac paulo post] narrataque mirabili illius mutatione, eam precata est, denuo ut dignaretur illum visere. Nullatenus Catharinæ inexspectata accidit ægroti mutatio, cum eam interne edocta esset illo ipso tempore, quo ad offerendum Deo preces suas pro ipso mota est, idque arcana quadam ipsam inter & amabilem Dominum suum consensione: eo quod, quemadmodum pro aliquo peculiari orationem instituere non poterat, nisi prius ab amore suo moveri se sentiret, sic quotiescumque in se experiebatur dulces illius impulsiones, brevi se exauditum iri cognosceret, quoniam eam movebat Deus, ut exaudiret n. Ad preces Argentinæ eo iterum, ipsa comite, se contulit Sancta, ubi æger decumbebat: qui, ut vidit Liberatricem suam, præ gaudio contineri nequiit, quin eam ulnis arctissime stringeret; ac postquam uberrimas oculis lacrymas, corde autem incensa elicuisset suspiria, tenerrime eam in hunc modum allocutus est.

[70] Domina, ratio, ob quam desideravi videre te, [defuncti, uxorem in clientelam admittit.] in primis est, ut de amore mihi exhibito grates tibi agam, atque insuper ut gratiam te rogem, quam mihi, quæso, ne deneges. Noveritis, postquam discessistis a me, visibilem mihi apparuisse Dominum nostrum Christum Jesum, eadem specie, qua Magdalenæ in horto se ostendit, cumque benedixisset mihi, omnia peccata mea mihi condonavit, monens, ut accinctus starem, quoniam die Ascensionis suæ me erat ad se vocaturus. Quare obtestor te, Mater dulcissima, ut placeat tibi Argentinam admittere spiritualem filiam tuam, ut tecum semper maneat: te vero, Argentina, rogo, morem in eo ut mihi geras. Pollicita est Sancta, ægrotantis postulationi satisfactum iri, idemque præstitit Argentina: inde rursus eum consolata, recessit Sancta; ipse vero sacerdoti ad se accersito cum extraordinariis dolentis animi indiciis peccata confessus est, acceptisque Sacramentis aliis, ad felicem in alteram vitam transitum studuit se comparare, quoad illucescente Ascensionis Vigilia ac mortis ejus tempore appropinquante, cum noctem sequentem sanctis sermonibus exegisset, & ad Dei servitio totam se consecrandam hortatus esset uxorem, prædictis illi, quas passura esset, afflictionibus plurimis, eventu probatis, ipso, ut prædixerat, Ascensionis die, spiritum Domino placide reddidit. Non distulit S. Catharina promissionem suam, quam defuncto Marco dederat, exsecutioni mandare, viduam Argentinam, tamquam spiritualem filiam in domum suam admittens, quam tenerrime semper adamavit, & in virtutum exercitio diligenter instituit, facto sæpius egregio illarum experimento.

XV.

[71] Caritas in proximum tunc maxime elucet ac perficitur, dum in molestias, vitia ac repugnantiam ex ipsa illius parte incurrit; [Maritum, a quo dure habita, Sancta] tumque multo amplius purificatur, quoties ea in personis, arcto inter se nexu conjunctis, occurrunt. Hinc est, quod, si S. Catharinæ caritas admirabiliter fulserit, cum in externorum obsequium intenta, plurima offendit acerba & incommoda, multo magis fuerit emundata inter diuturnas afflictiones, quas, Deo ita permittente, a proprio marito sustinuit: etenim ad hasce minime attendens, omnesque humanitatis ac benignitatis vias persequens, ut animum ejus lucrifaceret, satagebat unice a perversa vitæ ratione eum revocare. Impense illi obtemperabat in omnibus quantumcumque arduis ac difficilibus, dummodo propria non obsisteret conscientia: nil animo commota excipiebat injurias, studebatque iracundiam ejus restinguere modo verbis plenis humilitate ac dulcedine, modo taciturnitate; atque ab omni vel minima querela abstinens, perferebat molestum ipsius ingenium, evitans omnem, qua turbaretur, occasionem: solitaria degebat in cubiculo suo procul ab omni societate, egrediebatur dumtaxat Missam unam auditura, cui cum interfuisset, domum illico revertebatur, negotiis domesticis invigilatura, in eo etiam morem gerens illius genio, cui displicebant longiores in ecclesia moræ: satius quippe esse existimabat, pacem cum marito privatæ pietati anteponere. Atque ut breviter absolvam omnia, satagebat semper bonum malo rependere, dummodo indolis ejus asperitatem tandem aliquando superaret.

[72] [ad morum emendationem inducit:] Nec sane omnimoda Juliani immutatio, lapsu temporis in eo observata, alteri adscribi potest, quam Catharinæ mansuetudini ac sanctimoniæ, quæ continuo fortis ac suavis fuit stimulus ad morum ejus commutationem. Jam inde ab annis prioribus, genio suo prodigo obsecutus, potiorem amplarum opum hereditariarum partem dissipaverat o, jamque tantum non ad mediocris fortunæ statum redactus erat, cum die quodam tum familiæ tum animæ suæ negotia communicans cum sancta Conjuge, cujus tunc primum agendi rationem vitamque admirabilem venerari cœperat, sanctis ejus consiliis motus, decrevit mores suos emendare, caste illi cohabitans, ut cum sorore propria frater solet, utque amplius Deo inserviret, habitum Tertii Ordinis S. Francisci assumpsit.

[73] [animæ illius salutem, cum in extremo morbo] Non suffecit tamen istud Juliani consilium coërcendo violentam ac inconsideratam ejus indolem, adeo ut non exhiberet se crebro difficilem piæ Uxori, quæ ceterum nihili faciens illius vitia, quæ per semet ad inferendum molestiam tendebant, sed dumtaxat considerans momenta, ob quæ eum diligere oportebat, cælestem dispositionem ad Dei nutum inclinata reverebatur, ejusque actiones patienter tolerabat, modo ad id inducta ex eo, quod in matrimonium ipsi collocata fuisset ad pacem inter familias Fliscam & Adurnam solidius conservandam: modo recogitans, ex illius familia nasciturum insignem Dei servum, qui novæ Religiosæ familiæ auctor futurus esset, quemadmodum prædixit ipsa, & post comprobatum est in venerabili Augustino Adurno, qui una cum venerabili Francisco Caracciolo instituit Congregationem Clericorum Regularium Minorum p; modo indubitatam animo spem fovens, futurum ut aliquando æternam illius salutem a Deo consequeretur: quam denique impetravit ipsi, ut jamjam videbimus.

[74] [vix non in desperationem versus esset,] Julianum anno MCCCCLXXXXVII invasit ægritudo gravissima, orta ex urinæ difficultatibus, quibus longo tempore acriter conflictatus, vitam agebat molestam admodum ob dolores acutissimos, qui eum non sinebant quiescere: hinc, ut erat indole dolorum impatiente & ad iracundiam prona, cruciatus hi eum usque adeo intolerandum reddiderunt, ut contra eorum vehementiam obfirmare se non valens, rabie stimulari cœperit, frequenter erumpens in actus gravissimæ impatientiæ, quibus vehementer molestum se præbebat omnibus ipsi ministrantibus. Non prætermisit Catharina exercere omnia benevolentiæ obsequia, cum ad levandum acerbitatem dolorum, quibus cruciabatur æger maritus, tum ad inducendum eum, ut divinæ voluntati se conformans, sustineret morbi gravitatem: at frustra omnia. Quare ipsa mortem illi imminentem videns, eumque tum furibundæ suæ impatientiæ immorantem, in præsenti versari periculo, cum temporali vita æternam insuper amittendi, omnes curas ad salvandum ejus animam intendit, seque recepit in cubiculum, separatum ab eo, quod occupabat æger conjux, ubi per dimidiæ horæ spatium orationi sese dedens, cum lacrymis & suspiriis humiles suas preces Deo offerebat, sæpius exclamans: “Amor, hanc te animam rogo, obsecro, dona illam mihi, tu potes illam mihi donare”.

[75] Placuit Deo, ut quædam ejus discipula q, cum eam vidit mariti impatientis præsentiæ se subducentem, [fusis ad Deum precibus] præsagiens, quod eventurum erat, clam subsecuta fuerit. Hæc ope graduum, quibus ad dictum cubile accessus est, abscondita, teneras simul & efficaces precationes, quibus animam ægroti Deum flagitabat Catharina, auscultavit: verum advertens, cessantibus lacrymis suspiriisque, eam jam reditum parare, præ timore, ne deprehenderetur, hinc ocyus se recepit prudens discipula, celeri gressu revertens ad cubiculum, in quo impatientem ægrotum reliquerat, ibique admirantibus omnibus, qui circumstabant, nihilque sciebant eorum, quæ ipsa observaverat, eum invenit omnino immutatum ab eo, qui paulo ante fuerat; etenim mansuetissimi instar agni inter atroces convulsiones, vi morbi, continue ingravescentis, excitatas, proferebat verba summæ cum divina voluntate consensionis, & veri doloris signa edebat.

[76] Interea eo rediit sancta Conjux, quæ repentinæ mutationis, [obtinet. Beneficium illud unde innotuerit?] ab ipsa infirmo impetratæ, arcanum animo celans, toto vultu declarans gaudium, quod videret illum tolerantem, & conformem penitus ordinationi divinæ redditum, verbis salutaribus perrexit eum animare, usque dum placide mortem oppetens spiritum Deo redderet r. Dominus, qui ob sanctæ hujus Matronæ preces animam Juliani benignissime ad se attraxit, noluit occultam permanere virtutem intercessionis ejus, adeo ut tum a supra dicta discipula declarata fuerit, tum ipsamet Sancta die sequenti colloquens cum pio quodam viro Religioso, filio suo spirituali, inadvertenter proruperit in verba sequentia: “Heri ad alteram vitam transiit Julianus, qui, ut nosti optime, indole erat aliquantulum insolente, unde gravem animi cruciatum sustinui: verum priusquam ex hac vita decederet, dulcis meus Amor de ejus salute certiorem me reddidit”.

ANNOTATA.

a Dialogi part. 3, cap. 13 sic loquitur Sancta: Deus replet hominem amore, trahit eum ad se per amorem, efficit, ut per amorem operetur cum ingenti fortitudine ac constantia contra totum mundum, infernum & se ipsum. Verba alia,quibus declarat Sancta, non vereri se, ne ab Amato separetur, dedi num. 94 in Commentario.

b Toto scilicet cap. 3 partitionis nostræ.

c Vita prolixior historiam hanc refert cap. 43: de energumena porro ista sic scribit: Hæc insessa sublimi fuit intellectu, perpetuam coluit virginitatem, … vitamque sancte finivit, nec unquam spiritus eam deseruit, nisi jam morti proximam. Parpera autem in Vita, anno 1682 vulgata, historiæ huic ad cap. 84 in margine adscribit annum MCCCCLXXXXIX.

d In Commentario num. 87 attuli testimonium Oldoïni, qui in Athenæo suo Ligustico asserit, S. Catharinam ob ardentissimum in Deum amorem a multis, quos inter numeratur S. Franciscus Salesius, num. 25 laudatus, Seraphicæ mulieris Genuensis titulo condecoratam fuisse.

e Istud eximiæ caritatis facinus nulli determinato anno illigatum a biographis reperio. Bis tempore, quo vixit Sancta, Genuæ pestilentiam sæviisse, lego in Uberti Foliëtæ Genuensium Historia: Lib. XI tantam fuisse pestis vehementiam scribit, ut e quinque hominibus Genuæ exsistentibus, vix unus superfuerit, idque contigisse narrat anno 1493, atque iterum sub exitum anni 1501 luem Genuæ grassatam esse, tradit idem lib. 12. Parpera in statim laudata lucubratione cap. 61 scribit, tempore prioris anni 1493 pestilentiæ, Sanctam ob civium suorum interitum vehementer afflictam fuisse, maxime quod multos cerneret, etiam animæ jacturam facere. Factum autem hic relatum an uni ex duobus his annis, an alteri cuipiam innectendum sit, incompertum mihi est.

f Commentarii § 2 aliquot gravissimorum virorum testimonia de gemino hoc Sanctæ Opere adduximus, quæ ibidem consule.

g Utriusque insignem de Sancta existimationem paucis attigimus num. 25 Commentarii.

h Præter Hectorem Vernacciam, de quo anonymus plura disserit, iis, quos ad virtutem pietatemque instituit Catharina, Parpera in Vita, anno 1682 edita, cap. 56 annumerat Cataneum Marabottum, qui Sanctæ postmodum fuit a sacris confessionibus, & Jacobum Carentium, qui Marabotto successit xenodochii, Pammatone dicti, rector: ibidem sub finem dicit, multas alias easque insignes personas Catharinæ sese imbuendas tradidisse, quarum nomina detegere nequiit:nec id ullatenus hic nobis opus esse visum est.

i Parpera in laudato jamjam Opere Hectori adjutores statuit Eminentissimum Sauli, & illustrissimum Caraffam, deinde Paulum IV Pontificem Maximum.

k Vocem hanc substitui Italicæ Lazzeretto ex Lexico accademiæ Florentinæ, cui della Crusca nomen. Est autem Lœmocomium vox composita ex Græco λοιμὸς pestis, & κομέω curam gero, locumque significat, in quo curantur peste infecti, sicut a Græco νόσος & κομέω profluit nosocomium, locus ægrotantium curationi destinatus.

l Parpera in Opere, ad litter. h laudato, mortem Hectoris consignat anno 1524: verum cum videatur ipse Parpera æque ac anonymus noster innuere, obiisse Hectorem, cum Genuæ lues pestilens grassabatur, forte in numeris typothetarum incuria error est: nam Ubertus Foliëta in Genuensium Historia non meminit pestilentiæ ad annum 1524, sed anno 1528 gravissimam desæviisse scribit. Utut sit, non est necesse, pluribus hoc indagare.

m Parpera ibid. cap. 56 non scribit dubitanter, sed a Sancta de sacro Fonte susceptam anno 1497 Hectoris filiam; Baptistam appellatam, cum Regulare institutum amplexa fuit in monasterio S. Mariæ Gratiarum, antea enim vocabatur Thomasina: asceterium autem illud Catharinæ suasu ingressa est anno 1510, ut idem Parpera in eodem Opere scribit cap. 101, postquam Sancta eam imbuisset memorabili hoc monito, quod ibid. lego: Sit Jesus in corde, æternitas in animo, sub pedibus mundus, Deique voluntas in omnibus actionibus tuis, ac super omnia Dei amor præluceat.

n Narrationi huic consonat Vita prolixior cap. 46, ubi tota hæc historia commemoratur.

o Consule disputata in Commentario num. 46.

p Autbertus Miræus libro de Congregationibus Clericorum Regularium in communi viventium, in Notatione ad cap. 27 sic scribit: Hæc congregatio fuit instituta auctoritate Sixti V Pontificis Maximi, qui, eo quod fuit Ordinis fratrum Minorum, voluit hanc novam Congregationem Clericorum Minorum nomine appellari. Ejus fundator fuit V. P. Augustinus Adornus Genuensis, adhibens duos socios P. Augustinum Caracciolum & P. Franciscum Caracciolum, Neapolitanos. Plura hanc Congregationem spectantia ibid. legere est, uti & Bullam Sixti V, datam die 1 Julii anno 1588, qua novum institutum illud approbatum fuit.

q Argentina, vidua Marci Sale, ut perhibet Parpera in Vita, anno 1682 edita, cap. 74.

r Paulo post mirabilem mutationem ex hac vita decessisse Julianum, tradit ibidem laudatus scriptor, qui in Beata Catharina illustrata part. 1, cap. 2, num. 2 ait, Sanctam a Juliano scriptam fuisse heredem recuperatorum bonorum, quæ scilicet ante dissipaverat, ut vidimus. Ibidem in margine adscriptum lego annum 1494.

CAPUT VII.
Sanctæ humilitas; voluntatis ejus cum divina consensio: ecstases, visiones, aliique favores ipsi concessi.

XVI.

Non est, quod miremur, si S. Catharinæ caritas sublimem hunc perfectionis gradum, [Sanctæ virtutes nixæ humilitate,] quem jam ante vidimus, attigerit; siquidem tam excelsum ac nobile ædificium solido profundissimæ humilitatis a fundamento nixum fuit. Ut intelligamus, quantum virtutis hujus amans fuerit Catharina, jam ante dicta hic minime repetentibus nobis sufficiet nosse, eam semper voluntarie cuicumque hominum generi subditam, ita in sanctæ humilitatis semita progressam fuisse, eoque pervenisse, ut propria abjectione ac vituperio lætaretur. Unde non modo numquam se excusabat, cum ab aliquo reprehenderetur; sed gaudebat insuper, cum redargui se sentiret, imo nullam præterlabi patiebatur occasionem, etsi minimam, e qua contemptum ac vituperationem consequi posset.

[78] Verumtamen nihil erat illud omne, si conferatur cum sensis hisce humilibus, [in qua mirabiliter profecit: altissimi] quæ de semet ipsa animo concipiebat, quotiescumque expendebat suum esse, eruens e nihili sui consideratione pretiosum heroïcæ humilitatis thesaurum. “Clare, inquiebat sancta Matrona, video, quod, si in me est boni aliquid, totum illud re vera Dei sit; sique quidquam mali admitto, sola id ego facio, nec causam illius adscribere possum vel dæmoni, vel alteri ulli creaturæ, sed propriæ dumtaxat voluntati, affectioni, superbiæ, amori proprio, concupiscentiæ, multisque aliis pravis rationibus: quod si Deus me non præservasset, forem pejor Lucifero b, idque adeo mihi constat, ut, si omnes angeli mihi affirmarent, reperiri in me aliquid boni, induci non possem ad credendum, quia evidenter intueor, bonum omne inveniri in solo Deo, in me vero nil præter vitium.” Hinc est, quod sui prorsus oblita, de se ipsa numquam loqueretur sive bonum sive malum, imo ne nomen quidem suum enuntiare vellet c, seque ab alio nominari ægre ferret, metuens, ne natura, per semet ipsam ad malum prona, superbiret, nomen suum audiens pronuntiari; aiebatque, in creatura boni nil inveniri, quod se ipso conducat ad gratiam vel gloriam, quoniam nos e nihilo creatos ex natura nostra ad malum ferri necesse est d, & absque divinæ gratiæ adjutorio in illud frequenter incidere.

[79] [de se ipsa Catharinæ sensus.] Animo erat in sui nihili cognitione tam obfirmato, ut, quotiescumque audiret boni quid de se dici ab aliis, se ipsam interius ratiocinando alloquens, dicere soleret: “Si, ut ego te novi, alii te nossent, verba similia non proferrent:” unde statuit hanc sibi legem, quam semper inviolatam custodivit: “Cum audis in bono nominari te, noveris de re tua non esse sermonem: contra cum intelligis, in malo nuncupari te, scias, non tantum dici posse, quantum est: quin imo non mereris, ut in malo e etiam sermo de te instituatur, quia illum tibi existimo non congruere.” Ut altiores semper in animo Catharinæ radices ageret sancta humilitas, subtrahebat illi Deus interdum amoris sui indicia, eam sinens languescere ariditate spiritus, afflictionibusque, quibus fervens anima, supra quam dici potest, consueverat cruciari: verum in ipsis hisce casibus adeo se humiliatam ab amore suo videre gestiebat Catharina; unde ad eum conversa, inquiebat: “Amor, hic me dimitte, tibi ut subdar, meumque nihilum movere se nequeat: novi enim fore ut, si aliquantum movere se posset, non nisi malum valeret perpetrare.”

XVII.

[80] Tam fideliter Catharina observavit legem, quam ejus amor Deus ipsi dederat, [Admirabilis cum divina voluntate] assumendi pro fundamento spiritus sui hæc orationis Dominicæ verba, Fiat voluntas tua, ut semper voluntatis divinæ ordinationibus vivens maxime conformata, videretur amplius non esse prædita voluntate, sed eam omnino in divinam convertisse. Unde loquens de perfectione, ad quam elevatur anima divinis placitis plene consentiens, de se ipsa aiebat: “Ita præstitit anima, quæ, postquam Deus ordinavit mentem ejus, suam amplius voluntatem secuta non est, at semper in divinam interius stetit intenta, cum tanta fiducia f, ut ipsi Deo diceret: operationes meas omnes cum internas tum externas tibi consigno, confidens numquam permissurum te, ut aliud faciam, quam quod fuerit ex voluntate tua: ideoque Deus passus non est, ut umquam vellet electionem propriam, quæ ex voluntate Dei, menti ipsius inscripta, non fuisset ordinata.”

[81] Cum perfecta hac animi consensione fuit semper Catharina circa omnem eventum maxime indifferens, non consentiendo, ut degeret in corde suo affectio ulla, quæ divinæ voluntati non foret omnino conformis. Hinc est, quod numquam de propriis commodis temporalibus voluerit esse solicita, sed eorum curam aliis semper remiserit; cum ea indifferentia vidit divitias domus suæ & prodigentiam, qua eas absumpsit maritus: honores, quos ipsi mundus prosperitatis tempore impertiebatur, nihilo illi cariores erant contemtu g, cui subjacebat, cum iis orbatam se vidit: quanta cum benevolentia observabat fratres suos ac sorores, tanta cum animi consensione h excipiebat nuntios mortis eorum, nullo edito doloris signo, acsi suus non fuissent sanguis; æque prompta fuit ad sustinendum molestam mariti societatem, quam illius jacturam: unde aliquot amicis suis, qui post mariti obitum eam satagebant solari, animo illius repræsentantes tranquillitatem, quam una cum libertate recuperarat, respondit, nil præter voluntatem Dei curæ sibi esse, nec quodcumque, seu bonum seu malum, evenire posset, præ alio pluris se facere.

[82] Comes indifferentiæ huic ibat perfecta rerum omnium ad Deum translatio, [permittentis, nec aliquid, nisi quod vellet Deus,] adeo ut soleret dicere: “Claves domus meæ Amori tradidi cum ampla potestate, ut statuat de me quodcumque vult, nec respiciat vel animam, vel corpus, vel facultates, vel parentes, vel amicos, vel mundum: quia non deprehendo deficere in me scintillam ullam ejus, quod puri amoris lex requirit.” Unde quocumque in loco vel statu consolationis vel angustiæ animi interrogabatur, quid desideratura fuisset, numquam ulli successit aliud ori ejus verbum elicere, quam hoc: “Unice id volo, quod hoc temporis puncto habere me deprehendo.” Quin imo utcumque diversa forent rerum adjuncta, exempla, conditiones, quæ a nonnullis ipsi proponebantur ad investigandum, quam in partem propenderet voluntas ejus, idem semper respondebat, subdens: “Hæc est Dei benignitas, ut omni tempore, omni loco, omni modo cuncta moderetur & gubernet, illudque semper velit, quod nobis melius est: ideoque non debemus aliud velle, quam quod omni tempore accidit, propterea tamen omittere non debemus in bono semper nos exercere: nam qui id præstare nollet, unice exspectans, quid præcipiat nobis Deus, ipsum esset tentaturus.”

[83] Quantumcumque vi amoris istius, quo ferebatur in Deum, [umquam desiderantis.] se cum Apostolo sentiret abripi desiderio mortis conjunctionisque cum Christo, maxime cum defunctum aliquem ad sepulturam evehi videret, ut dictum jam est i, nihilominus in hoc etiam amoris incitamenta subdebat conformationi cum divina voluntate, adeo ut, cum in ejusmodi occasione eo tantum abripi se passa fuisset, ut interne secum dissereret; “Utinam hæc mihi hora affulsisset!” illico pœnitens ad se reversa, diceret: “Nolo ego in hoc pectore residere scintillam ullam desiderii nec terrestrium, nec cælestium, nec quarumcumque rerum creatarum, sed suavi Dei ordinationi ac dispositioni cuncta permitto;” tantumque ex simili impotentis animi desiderio mœrorem hausit, ut sedari nequierit, usque dum, re cum confessario communicata, ab eo tantum non persuaderetur, actum illum, tamquam indeliberatum, cum a ratione profectus non esset, detrimentum afferre non potuisse accuratæ voluntatis conformationi, quam profitebatur. Quod Catharinæ singularem animi consensionem non minus mirabilem reddit, est, quod, quantocumque erga sacram Eucharistiam amore afficeretur, in eo tamen etiam viveret perfecte divinæ voluntati submissa, numquam illam exigens k, sed Domino curam relinquens, qui suo imperio quotidie eam ipsi procurabat, vel per pium aliquem sacerdotem, vel per confessarium.

XVIII.

[84] Si singularis meriti fuerit magnæ huic Sanctæ nihili facere omne id, [Consolationes & favores cælestes refugit,] quod mundus magni æstimat, amplioris certe fuit aversari, non secus ac pestem animi, illa omnia, quæ mentes minus illuminatæ ingentes cæli favores existimant: idcirco tantum abest, ut delectaretur ecstasibus, visionibus aliisque favoribus cælestibus l, ut etiam a prima ætate, quemadmodum supra dictum est, Dominum suppliciter precata fuerit, ut numquam illis donaretur: nihilominus Deus cupiens, dilectam hanc animam talento suo operam impendere, postquam perduxisset illam ad summum sui odium, perfectamque sui ipsius ad divinam voluntatem translationem, omni eam exspolians gustu ac desiderio carnis & spiritus, voluit ipsam talibus gratiis cumulare, crebro plurium horarum spatio in mentis excessum abripiens, cælestibusque frequenter visionibus exercens.

[85] [cumque declinare nequit, omni modo] Mirabilis visu erat violentia, quam sibimet inferebat Sancta ad hæc impediendum, adeo ut experimento edocta, vixdum in animo & corde suo sentiret divinas illas impressiones, quæ hosce cæli favores præcedere solebant, quin vim sibi inferens ad detorquendum effectum, ingentem, in corpore cruciatum pateretur; divinam tamen operationem nequibat impedire, post quam sensibus restituta, languenti adeo ac debilitato erat corpore, ut videretur miraculum, eam in terra vivere posse, quæ tot per diem horis cum inexplicabili corporis dolore vivebat in cælo. Quousque virente ætate vires ipsi suffecerunt ad subducendum se aliorum oculis, simul atque sentiebat ad mentis excessum abripi se, ita se gerebat, ut, nisi eorum, quibuscum versabatur, solertia fuisset sancte curiosa, occultæ remansuræ fuissent ecstases, quas patiebatur indies: verum ætate magis provecta, cum corpus vires deficerent, illa non valente resistere, nec tempestive latebris sese abdere, placuit Deo, ut omnibus manifestarentur.

[86] [tegere studet, sed frustra.] Non destitit tamen illa omnem adhibere industriam ad eas obtegendum nomine vertiginum, quales plane videbantur illi, qui cæli sermonem non percipiebat: attamen tales visæ non sunt insigni Dei servo D. Cattaneo Marabotto, quem elegerat Providentia, ut illius primum discipulus ac postea duobus amplius lustris usque ad sanctum obitum ipsius animi moderator esset, qui inde consilium cepit obligandi eam ad manifestandum m arcana cælestia, quæ in epitomen contracta simul cum sancta ejus Vita nobis reliquit. Cum in ecstasim rapta vel extra eam de amore Dei verba faciebat, splendebat facies luminosa roseaque instar Seraphini, amore flagrantis, tamque sublimis doctrinæ sensa fluebant ex ore ejus, instar Cherubini, cælesti doctrina pleni; adeo ut stupore ac dolore suffunderentur circumstantes, admirantes in ipsa divinam sapientiam, quæ subministrabat ipsi sententias & verba ad res tam excelsas explicandum, quæ humani intellectus capacitatem quam longissime excederent.

[87] [Circa quæ potissimum versarentur visiones,] Exprimere tamen nequibat n ipsa partem vel minimam eorum, quæ ipsi Deus in mentis excessibus visionibusque declarabat: unde, quantum poterat, omni de his sermone abstinebat, & si quidem loqui compellebatur, dicebat cum Apostolo, vidisse se, quod oculus intueri & auris non valet audire, non inveniens verba accommodata ad significandum arcana illa cælestia, quæ ostendebat illi Deus. Visiones ejus frequentissime versabantur circa immensum amorem Dei erga hominem, gloriam ab ipso præparatam vere eum diligentibus, dispositionem supremæ providentiæ, quæ unicuique, ut cælo potiatur, utilia media distribuit, circa dignitatem ac pretium gratiæ divinæ, hominumque animum inhumaniter ingratum erga divina beneficia, quæ in extremo judicio ostendent in conspectu omnium, eum venia indignum esse.

[88] Frequentia excessuum a sensibus, ignitorumque amoris jaculorum, [quantisque per eas cruciatibus] quæ lucentium instar radiorum crebro Deus in cor ejus evibrabat cum inexplicabili corporis attriti convulsione, post quinquagesimum o ætatis annum, novem ante sanctum ejus excessum annis, redacta erat ad statum valetudinis, adeo commiseratione dignum, ut prodigio non absimile videretur, vivere eam posse tantos inter labores angustiasque, quas nihilominus vultu hilari animoque tranquillo perferebat. Hinc est, quod ministri xenodochii, tenera erga illam commiseratione moti, non paterentur eam continuare labores, quos anteacto tempore sustinuerat, inter illos ne deficeret: verum perspicientes illi, quietem in majus corporis detrimentum vergere, eo quod vehementia continuorum mentis excessuum, quibus abripiebatur, & crebra amoris spicula, quibus cor ejus feriebat cælestis Sponsus, quoties sola cum solo occupabatur, brevi vitam illi fuissent ereptura, compellebantur iterum eam ad consueta exercitia revocare, jubentes illam Dei ergo Deum relinquere, ostendentesque eodem tempore desiderium, quo ardebant, vitam illi conservandi, suamque in detegendis auxiliis inscitiam.

[89] Et sane, quia multum a nostris diversæ sunt viæ Domini, [Sanctæ corpus afflictum fuerit.] quibus animas electas ad se solet attrahere, mirum non est, intellectum humanum nequivisse pervestigare modos ad sublevandum sanctæ hujus Matronæ dolores ac cruciatus, quibus eam amabilis ejus Dominus, ultimis præsertim annis, qui mortem ipsius præcesserunt, subjicere voluit p, ad reddendum eam in omnibus uniformem imagini dilecti Filii sui. Unde cum de die in diem accrescerent impressiones divini ignis, pessumdantes corpus illius, cor ad sustinendum ardores ineptum reddiderunt, adeo ut videretur a pectore avellendum, partesque corporis, quæ illud circumdant, factæ rubicundi coloris, indicium dabant incendii illius, quod gestabat in sinu. Inter alia, quæ, interpositis apparitionibus angelicis, illam subire fecit Dominus, fuerunt tormenta SS. Laurentii martyris & Bartholomæi apostoli ac nonnullæ denique pœnæ, quas Incarnatum Verbum nostri amore in duro Crucis ligno perpessum fuit: adeo ut, nisi supernaturaliter q corroborata fuisset a Domino, gaudente eam videre constanter patientem, fieri non posse videretur, ut humanis viribus tot tamque acerbis doloribus obsistere valeret. Hi summatim sunt principaliores ipsique magis grati favores, quibus Deo placuit sanctam hanc Animam exornare, ad relinquendum duplex exemplum admirationi nostræ cum in eo, quod per illam ipse præstitit, tum in eo, quod ipsa pro eo sustinuit.

ANNOTATA.

a Vide, quæ ex Sanctæ Dialogo dedimus in Commentario num. 80 & seqq., ex quibus dilucideapparet, quam longe in veræ humilitatis semita progressa fuerit.

b Vita prolixior cap. 9 inter alia, hic relatis conformia, hæc scribit, velut prolata a Sancta: Si possibile esset, quod omnia omnium Martyrum supplicia, sed & inferni, Dei amore pertulissem, meque hinc ipsius charitati & bonitati, qua nos creavit, redemit & sigillatim vocavit, ex æquo respondisse arbitrarer, aliquo modo injuriam Deo irrogarem: homo namque ex se absque Dei gratia diabolo deterior est; nam diabolus spiritus est sine corpore & homo sine gratia Dei est diabolus corporatus. Hæc porro elucidantur ex Sanctæ Dialogo part. 1, cap. 12; Hic, inquit, cœpit cognoscere, quidnam esset istud esse hominis, idque fere tam malignum & pravum conspexit, quam bonus est Deus. Et infra: Intuebatur, se (a Deo non præservatam) semper promptissimam ad perpetranda omnia opera, quæ diabolus patraret, nec minus prava & detestanda, imo longe magis, videns se hoc casu diabolum incarnatum.

c Antiquior biographus cap. 16 ista paulo fusius sic exponit: Adhæc, inquit, sibi ipsi adeo inimica effecta est, ut, si quando oporteret sese quapiam in re nominare, non se speciatim exprimeret, sed in genere diceret, Nos, cum in bono tum in malo; asserens, quod maligna hominis pars gaudeat nominari, neque gravior illi ictus queat infligi, quam si nunquam nominetur &c.

d Hæc accipe conformiter ad dicta in Annotatis ad cap. 5 litter. k.

e Idem biographus eodem capite ita scribit. Nolebat etiam se (ut fieri solet) appellare malam, ne propria sua pars præsumeret, se scire, quod unquam posset esse bona. Et paulo infra: Imo non es digna, cujus vel in malo mentio fiat, quum sic nonnihil æstimari videaris.

f Idem cap. 17 hæc de Sancta tradit: Semper in intimis suis ad Dei voluntatem attendit, quam animæ suæ sentiebat impressam & tali fiducia, ut quandoque diceret Deo; In omnibus, quæ cogitavero, dixero, fecero, non permittes me (pie de te præsumo) errare: cap. 16 dixerat, fiduciam, ejus vix dicendam esse fiduciam ob securitatem, qua in manibus amoris sui Dei conquiescebat. Insignem fiduciæ suæ tranquillitatem declarat Sancta Dialogi part. 1, cap. 16his verbis: Ad hæc scire te velim (spiritus alloquitur corpus suum) Deum mihi tam subtile ac clarum lumen contulisse, ut certus sim, me (nisi ipse mihi desim) antequam a te divellar, ne minima imperfectionis macula fore respersum amplius &c.

g Imo ex Sanctæ verbis, datis in Commentario num. 80 & seq. videtur omnino præplacuisse illi sui ipsius despicientia, cum tam multa egregie præstiterit, ut ab aliis vilipenderetur.

h Scilicet ut testantur verba Sanctæ num. 81, in Commentario, singularem erga parentes affectum refugiebat, volebatque omnes diligere sine amore & affectione, sensibili utique & carnali.

i Partitionis nostræ num. 48.

k Anonymus noster non videtur hic negare, Sanctam nude petivisse, ut ad sacram Mensam admitteretur, seu ad eam se præsentasse; nam supra vidimus, quanto studio tempore interdicti conata sit Eucharistiam obtinere, conferens se ad loca, a vinculo isthoc ecclesiastico immunia. Tantum igitur asserit, eam non postulasse pertinaciter, conformiter ad ea, quæ antiquior biographus scribit cap. 28 in hunc modum: Hic quantum sacerdotibus deferret, demonstravit, affirmans, se patienter laturam, si sacerdos nollet sibi venerabile Sacramentum porrigere, neque pertinaciter postulaturam, sed a porrecturo non posse non accipere. Scilicet, ut testatur idem biographus cap. 3, humilitatis & obedientiæ ergo lubenter parebat jubenti, ut a sacro Epulo abstineret, licet vehementissime hinc affligeretur. Vide dicta in Annotatis ad cap. 5, litter. a.

l Consule, quæ in Commentario hac in parte disputavimus contra Bailletum num. 105 & seqq.

m Vide dicta in Commentario prævio num. 4 & 5. De Marabotto plura tradit Vita prolixior cap. 44, asserens, Sanctam ex illius absentia mirifice cruciatam fuisse, odorem fragrantissimum ex ejus manu percepisse, ipsumque a Deo divinitus illuminatum fuisse, ut cognosceret, quid in Sancta ageretur, quaque ratione illi succurrendum esset. Juverit aliqua ex Sanctæ Dialogo huc transferre. Part. 3, cap. 10 sic loquitur: Non ergo mirum, si Deus talibus personis certos destinet homines, qui illis in cunctis animæ & corporis necessitatibus subveniant, secus vivere nequaquam possent. En ut Dominus noster Jesus Christus specialem amantissimæ Matris suæ curam demandarit S. Joanni; eodem modo prospexit suis dilectis discipulis, & semper prospicit aliis sibi devotis personis, adeo ut alter alteri tum in spiritalibus, tum corporalibus cum hac divina unione subsidium præstet. Et quoniam non omnes cognoscunt hujusmodi operationes, nec talem inter se habent unionem, idcirco necessariæ sunt ad id genus munia obeunda peculiares personæ, quas Deus sua gratia & lumine instruit atque idoneas reddit ad auxilium aliis ferendum. Qui has personas videt & non intelligit, magis ex eis admirationem quam ædificationem percipit. Noli itaque judicare, si non vis errare. Porro ista hic annotanda censui, ad ostendendum, ab ipsa Sancta præclusam fuisse viam iis, qui oculo minus sincero legere possent ea, quæ in Vita prolixiore laudato cap. 44 referuntur.

n Præter alibi jam annotata, hæc e Sanctæ Dialogo part. 3 cap. XI accipe: Utinam, inquit, suppeterent verba huic amabili amicitiæ & perditæ unioni congrua! Perditæ, inquam, quoad hominem, qui omnia amisit nomina amoris, unionis, annihilationis, transformationis, dulcedinis, suavitatis, amabilitatis: denique perdidit cuncta vocabula, quibus poterant comprehendi & uniri duæ res separatæ &c.

o Post quinquagesimum ætatis annum, cui unus alterve etiam completus addendus est; obiit quippe ætatis sexagesimo tertio, supremus autem morbus non nisi novem vel decem annis duravit. Vide dicta in Commentario num. 125.

p Vita prolixior cap. 48 asserit, Sanctæ revelatum antea fuisse mortis suæ genus: Deus, inquit, horæ puncto illi ostendit, quo fine opus suum esset complendum, eam ex immani supplicio, quod totum usque ad mortem oculis ipsius subjecit, morituram.

q Testatur hoc etiam Sancta Dialogi part. 2, cap. 10, loquens de acerbis cruciatibus, annorum circiter 10 spatio a se toleratis: E minimis, inquit, etiam malis magna percipiebat tormenta, crescebatque continenter infirmitas, & nisi Deus intrinsecus eam tenuisset occulta operatione occupatam, nequivisset sustinere.

CAPUT VIII.
Ultimus Sanctæ morbus & pretiosa mors: initia & progressus cultus ejus.

XIX.

Erant jam anni novem, quibus, ut præcedenti capite dictum est, [Ultimus Sanctæ morbus naturali ordine superior fuit,] Catharinæ mentis excessibus, sensuum abalienationibus, spiculis incendiisque divini amoris frequenter oppressæ, corpus tum amplius eorum violentiæ obniti non poterat, adeo ut absumeretur quotidie, per adhibita ad hanc usque horam remedia nullo ipsi allato levamine, medicisque modum ignorantibus, qui conduceret ad restituendum illi sanitatem: unde qui circum eam erant, assiduitate variorum, quæ fiebant quotidie, experimentorum, illi modo, quo poterant meliore, auxiliabantur, quoad videntes eam velut ad extremam debilitatem redactam, quatuor ante illius obitum mensibus collegerunt medicos complures, qui ineuntes commune consilium, viam investigarent, qua levamen aliquod afferretur doloribus gravissimis, quibus tanto tempore jacebat immersa.

[91] [nullo juvante medicamine: quam graves] Non prætermiserunt medici malorum causas sedulo observare, examinare venarum pulsum ac symptomata considerare: at, nullo morbi naturalis deprehenso indicio, unanimiter omnes in hanc iverunt sententiam, infirmitatem hanc divini quid præferre, ac propterea humanis remediis curari non posse, sed solius Dei operationi ægrotantis curam relinquendam esse. Ejusmodi definitio plane conformis erat iis, quæ ante semper dixerat S. Catharina, quæ tamen obedientissima a numquam recusasset, etiam cum majori suo detrimento, sumere medicamina sibi oblata; assidue tamen declaravit, ægritudinem suam conditionis esse omnino diversæ ab iis, ad quas artis medicæ peritia valet pertingere. Et satis utique perspectum erat, morbum ejus altioris esse ordinis quam naturalis: etenim intensiores fiebant dolores magisque irritabantur diebus festis, iis præsertim, qui Sanctissimæ Virginis, Apostolorum ac Martyrum solemnitatibus consecrati erant, adeo ut deinceps, cum in Ecclesia celebraretur festivitas Sancti alicujus, Famulam suam Deus participem redderet passionis ab eo toleratæ.

[92] [tum passa sit cruciatus, per omnia] Et manifestius morbi hujusmodi superior conditio apparebat videntibus, rem quamcumque, sive in cibo sive in potu ad eam refocillandum oblatam, damnum potius quam opem illi adferre; nec reperiri quidquam poterat, quo corroboraretur, præterquam sanctissima Eucharistia, quam quotidie absque molestia, & maximo cum gaudio sumebat b. Confluebant etiam e longinquo plurimæ piæ personæ, ad spectandum martyrium, quo Sanctam hanc divinus amor excruciabat, observantesque hinc dolores angustiasque inexplicabiles, quibus mergebatur, inde vero conformationem mentisque tranquillitatem, quibus eos sustinebat, & circumstantes insuper omnes fervore animi, verbis non satis exprimendo, ad mundi contemptum, peccati fugam, Deique amorem exhortabatur, cohibere lacrymas nequibant, & mœrenti corde preces ejus postulantes, revertebantur consolatione simul ac stupore perfusi, quod vidissent Catharinam, divinam magis quam humanam c.

[93] Ingenti opus esset volumine ad describendum effectus extraordinarios, [voluntati divinæ consentiens.] quos in S. Catharina quatuor illis postremis vitæ mensibus producebat divinus amor: interdum doloribus usque adeo acerbis eam cruciabat, ut re ipsa sibi videretur corpus in piaculari igne d degere; interdum cælestibus eam visionibus recreabat, quæ illius animum ad paradisi gaudia evehebant. Verum illi nec efficiebant, ut abnueret amplius etiam hic in terra pati ex amore crucifixi Boni sui, nec hæ desiderium valebant exstinguere, quo cupiebat hinc evolare, ut cum ipso jungeretur in cælo. Eo tempore Deus ostendit illi statum animarum piacularium, puritatem e, qua in ictu mortis præditam esse oportet animam, amorem, quo a Deo creata fuerat, æternæ beatitudinis pretium, aliaque arcana, quibus penetrandis solus is sufficit, qui viderit.

[94] Cum illuxisset dies Assumptionis Sanctissimæ Virginis Mariæ, [Angelorum visione recreatæ ingens gaudium.] anno MDX, augescentibus supra modum Catharinæ doloribus, die tam memorabili extrema Unctione summa animi voluptate, prout ipsamet desideraverat, munita fuit. Postea eam invisit angelorum multitudo, qui una secum paradisi gaudia illi degustanda præbuerunt, tantumque fuit, quod ex tali visione ipsi obortum est, jubilum, ut in corpus redundans, illam compulerit manifesta lætitiæ signa edere, circumstantibus ob tam improvisam mutationem non minus stupore quam consolatione perfusis: nec unius momenti aut fugitivum fuit conceptum gaudium, sed continuis septem diebus in ea perduravit ad eum modum, ut omnes judicaverint, tantum eam ab omni mortis periculo abesse, ut deinde sanitati esset restituenda.

[95] Verum cum dicti dies effluxissent, advertit unusquisque, [Postea vehementius, etiam visu dæmonis, cruciatur.] falsam esse spem suam: etenim die Vigiliæ f S. Bartholomæi sacro rursum vehementissimis convulsionibus oppressa fuit, quæ brevi eam velut ad præstitutum mortis tempus perduxerunt; atque insuper permisit Dominus, ut horrenda communis adversarii visione excruciaretur, quæ intolerandum illi dolorem intulit, non quidem quod eum ullatenus vereretur, sed ob repugnantiam, quæ inter animum suum, divino amore succensum, statumque deplorabilem infelicis istius creaturæ, quæ tanto bono spoliata erat, intercedebat: adeo ut visionem sibi tam molestam & abominandam nequiens tolerare, hac illacque se versans, quamvis fari non posset, nutuum tamen ope significarit circumstantibus, ut super pectore Crucis sanctæ signo se signarent, quemadmodum ipsa quoque faciebat, cubiculumque ac lectum aqua lustrali aspergerent, quibus omnibus peractis, sub finem dimidiæ horæ evanuit terribilis ista visio, pristinæque animi tranquillitati a Domino restituta fuit.

[96] Ad breve tempus substitit quietus iste status, Deo in ipsa innovante consueta tormenta, [Stupendæ in Ægrota mutationes] aliis subinde cælestibus impressionibus sublevata; unde oriebantur in ea tam repentinæ mutationes a dolore in exsultationem, a tristitia in gaudium, a defectione virium in extraordinarium animi vigorem, ut cum medicis stupore percellerentur filii ipsius spirituales, qui momentis singulis & ne eam amitterent, metuebant, & simul eam conservandam, sibi pollicebantur. Timorem ejusmodi spe mistum experti sunt die quinto & vigesimo Augusti, quo ipsa sensibus destituta, nec ullum percipere valens levamen, resumptis denuo viribus, fenestras aperiri jussit, ut cælum contemplari posset, exorsaque est hymnum, Veni Creator Spiritus, eum, concinentibus aliis, prosequens, qui vultum illius hilarem ac coruscantem observarunt, & ex ore ejus audierunt hæc verba: “Eamus, non amplius terra, non amplius terra.” Verum cum de illius morte dubitarent, animadverterunt omnes, Deum eo temporis puncto res magnas illi manifestasse; atque ita certo factum est, licet ipsa, quid vidisset, interrogata, responderit, loqui se non posse g.

[97] [& operationes, ab amore Dei profectæ:] Manifestavit utique visionem, quam duobus post diebus habuit, in qua ostensa ipsi fuit anima sua, ob omni affectu carnis & spiritus emundata, quod continuo exoptaverat, ac dilucidis prodidit signis, præcipiens, alii ut sibi non adessent, nisi quos mera necessitas exigebat, nec de alio sermonem secum facerent, quam quod postulabat caritas, exercens insuper cum intimis familiaribus suis miram indifferentiam, quæ timorem illis venerationemque incutiebat. Stupenda experimenta, quæ sumpsit cælestis amor in extenuato illius corpore emundatoque spiritu post hasce visiones, commemorari facilius, quam accurate describi possunt, cum humanum ingenium aptum non sit ad penetrandum arcanas Dei operationes. Novimus, interdum ad plures horas jacuisse immobilem, vultu labrisque rubentibus; immutato nativo colore, frequenter arsisse corpus ejus in hunc modum, ut videretur emittere accensos ignis vapores, qui vehementem calorem communicabant aquæ ipsi, quæ in vase argenteo ad refrigerandum manus ipsi oblata fuit, adeo ut vas ipsum aquæ servore calefieret, non secus ac recenter igni subductum fuisset.

[98] [multa patiens dolores reputat suaves.] Non steterunt hic favores, quibus ante sanctum ipsius excessum donare eam voluit cælestis Sponsus: siquidem die tertio Septembris participem illam reddidit sacrosanctæ suæ Passionis, in corpore & animo periculum faciens acerbitatis dolorum ab ipso toleratorum: idque circumstantes satis cognoverunt, cum observarunt eam, extensis in lecto brachiis in formam Crucis, in semet ipsa repræsentantem crucifixi sui Boni effigiem, linguamque in sequentia verba exsolventem: “Feliciter advenerit passio hæc & aliud quodcumque supplicium a suavi Dei ordinatione immissum: jam enim anni sunt circiter sex & triginta, ex quo illuminasti me, dulcis Amor, ab eoque temporis puncto usque adhuc desideravi semper pati cum interne, tum externe; & quia hoc mihi votum fuit, numquam reperisse cruciatum ullum mihi visa fui, sed magis, quamquam omnis præterita pœna dolorque exterior ingens appareret supplicium, tua dispositione id omne maximæ mihi suavitatis voluptatisque internæ visum est. Modo finem attigi, venio ad te summo interno & externo dolore a capite ad pedes ita oppressa, ut non existimem, fore ut ullum corpus humanum, quantocumque robore præditum, immanem hunc cruciatum perpeti valeret; cui succumbere oportere non tantum corpus carne & ossibus constans, sed ferreum etiam ac adamantinum ejus vi annihilandum esse, mihi videtur: quoniam luculenter apparet, te moderari & gubernare omnia æqua & justa dispositione tua, qua nondum vis me mori. Et quamvis absque ulla medela in hoc corpore tam immodica sustinuerim tormenta h, nihilominus excelsum in me animum experior, itaque affecta sum, ut dicere nequeam me pati, imo videor mihi continuo versari in magna voluptate, quæ tam grata & amabilis mihi est, ut expromere non valeam, ac ne cogitare quidem.”

[99] A multis jam diebus omne humanum solatium subtraxerat illi Deus ad sustentandum eam solo sacrato Corpore suo, [Visio altera oblata Sanctæ, in cujus morbo nil naturale est.] cum die VII Septembris inter alias gaudii species ostendit illi ingentem scalam igneam, e terra ad cælum pertingentem, ad cujus ignitorum graduum ascensum invitabatur: quæ visio quatuor horas perseverans ita animum ejus simul & corpus inflammavit, ut totus orbis exuri videretur, adeo ut, itane res se haberet, sciscitata, fenestras aperiri jusserit, ut certior redderetur. Pudore ac stupore ob tam insolitas vicissitudines suffusi, qui ei aderant, cupientes periculum omne facere ad vitam illi conservandam, interdum eam adigebant ad sumendum aliquid, quo corroboraretur; sed id unice ad exercendum ipsius obedientiam valebat, eo quod certum illi esset, fore ut retinere non valeret; cumque alias, at inutiliter, vias explorassent, collegerunt decem egregios medicos, ut perspicerent, an humana numquam industria valitura esset assequi ipsius levamen: sed id quoque irritum fuit; etenim cum denuo periti omnem exquisitam adhibuissent solertiam, aliud quam quod ante statuerant, definire non potuerunt, morbum scilicet hunc minime naturalem esse.

[100] Compleverat tum Dominus sublime, quod ab æterno animo volverat, [Emisso multo sanguine, amori suo indulgens animam exhalat.] consilium, ingentem hanc Animam constituendi exemplum singulare amandi & patiendi, itaque corpus ejus consumpserat, ut parum aut nihil sanguinis in eo reliquum esset. Præ concepti caloris vehementia nequibat is ultra venis clausus retineri; unde postremis diebus via sibi ad egrediendum patefacta, ex his abundanter profluebat, & caloris vis vasa ex metallo, quibus recipiebatur, penetrans, indelebilibus maculis reliquit tincta. Denique cum appropinquasset dies decimus quartus Septembris anni MDX, Exaltationi sanctæ Crucis sacer, quo, licet velut exsangue & alio quovis humore vacuum remansisset corpus illius, nihilominus sicut lucerna jam jam exstinguenda amplius lumen emittit, ita insignis hæc Sancta majori animo & robore prorupit in sermones, magis quam umquam amore incensos. Cum elapsus esset dies iste & ultra horam noctis sextam i provectus esset sequens, qui erat Dominicus, Septembris decimus quintus k, Sancta interrogata, velletne Eucharistia refici, altissima contemplatione abrepta, veluti cui vicinus finis suus notus erat, digitum intendit in cælum, significans, illico sibi ad cæleste convivium proficiscendum esse: quapropter sereno vultu suavissimaque voce ultima crucifixi sui Jesu verba modulans, dicendo, “In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum,” anno ætatis sexagesimo tertio, perfecto sacrificio, consumpta hæc divini amoris Victima ad inseparabilem cum Deo suo conjunctionem evolavit.

[101] Hoc ipso temporis puncto, quo sancta ista Anima vinculis corporis sese exuit, [Statim post obitum revelata Sanctæ gloria, miracula] visa fuit a quadam spirituali ipsius filia, ibidem præsente, egredi corpore, in cælumque velocissime ascendere l: cumque supra modum a dæmone torqueretur obsessa aliqua, malignus spiritus, a se visam esse hanc Animam Deo se conjungentem, indeque supplicium intolerandum experiri se, compulsus fuit dicere. Multas quoque electas animas, quæ studuerant sancta illius vestigia insequi, visiones m hujusmodi bearunt. Sanctæ mortis hujus nuntio ocyus diffuso, clerici & laïci, nobiles & plebeji, omnis ætatis, omnis sexus, mœrore ac luctu ob ingentem jacturam perciti, certatim concurrerunt ad venerandum illius corpus, in publica xenodochii ecclesia expositum; variisque infirmis, qui intercessioni illius se commendaverunt, perfectam a morbis suis sanationem consequentibus, nullus ibi fuit, quin ex illius aspectu patratisque prodigiis animi teneritudine se commoveri, ac intra se affectus doloris contemptusque rerum mundanarum suscitari senserit, visus sibi etiam a feretro, in quo jacebat, invitari ad ferventer capessendum viam cæli: nec multum effluxit temporis, cum mirabiles observatæ sunt mutationes, maxime illustrium feminarum, quæ vanitati seculi nuntium remittentes, animum unice applicuerunt curando magno salutis suæ æternæ negotio.

[102] [patrata, exhibitaque illi a populis veneratio:] Priusquam sacrum cadaver collocaretur in sepulcro novo, ad eum finem præparato, nullus adfuit, qui auderet jubere illud exenterari n, cum æquum non videretur, ut incisioni subjiceretur corpus illud, quod molle ac flexibile vivere etiam tum videbatur, & signa donorum cælestium conservans, pellem, quæ cordis regionem circumdabat, assidue habebat rubentem o. Hinc factum est, ut propalari non potuerit alter cordis, a divino igne in cinerem redacti, favor, quo, ut dictum jam est, eam Dominus condecoraverat. Quapropter thesaurus tam pretiosus novo tumulo illatus p, in eo permansit anno uno & medio, visui occultus, at communi pietati apertus, quæ tum maxime eminuit, cum, priusquam in ditius monumentum transferretur, necesse fuit octo dies continuos illum exponere infinitæ multitudini, quæ accurrebat ad venerandum admirandumque in ipso prosecutionem istorum prodigiorum q, quæ ab initio in eo fuerant observata: & quoniam ferventi accurrentium pietati non sufficiebat sacras vestes sibi comparare, invento inter illos aliquo, qui unguem surripere furtim ausus est, oportuit illum includere sacello probe custodito munitoque, pergente Domino ostendere, quantum apud se valerent Famulæ suæ preces, multiplicatis prodigiis in gratiam eorum, qui illi sese commendabant.

[103] [quæ nullo tempore imminuta, magis semper] Majorem in modum dilatatus fuit magnæ hujus Sanctæ cultus, postquam publicæ luci datæ sunt heroïcæ illius virtutes, una cum mirabilibus lucubrationibus ab ipsamet compositis, quæ preli ope juris publici facta sunt r a duobus Dei Servis D. Cattaneo Marabotto, & Hectore Vernaccia, quorum alibi honorificam mentionem fecimus. Quoniam illæ ipsæ sæpius impressæ & in varias linguas translatæ fuerunt, credibile non est, quantum diffusa fuerit per orbem Catholicum fama eximiæ illius sanctitatis & admirandæ doctrinæ, adeo ut stupore abrepti fuerint viri sanctissimi doctissimique s, quorum prolixum catalogum texuit pater Hyacinthus Parpera Congregationis Oratorii in libro, cui titulus, B. Catharina Genuensis illustrata.

[104] [crevit, ac legitima declarata est, institutis processibus,] Cultus sanctæ huic Matronæ a principio impertitus constanter perseveravit, nulla umquam illius facta imminutione, imo multo amplius extensus fuit etiam apud exteras nationes. Videbantur ex omni parte homines pii magno numero concurrere ad venerandum sanctum ejus corpus, quod semper incorruptum permanet, publico conspectui expositum: unde post congruas postulationes auctoritate Apostolica cultus hujusmodi legitimus declaratus fuit die sexto Aprilis anno MDCLXXV. Verum ejusmodi declarationibus minime contenti viri nobiles, qui præsunt moderamini majoris xenodochii civitatis Genuensis, consecuti sunt, ut causa Canonizationis illius introduceretur a sacra Rituum Congregatione, a qua obtentis variis favorabilibus rescriptis, tum ad inscriptionem nominis ipsius in Martyrologio Romano, tum ad celebrationem festivitatis ejus cum Officio & Missa propria, denique ab illa ipsa anno MDCCXXXII in examine heroïcarum illius virtutum adepti sunt favorabile decretum, postea ejus confirmationem Apostolicam obtinentes die XXX Maji anni supradicti t.

ANNOTATA.

a In Commentario num. 126 & seq. geminum adduxi specimen insignis obedientiæ S. Catharinæ, quod ibidem vide.

b Vita Prolixior cap. 50 sic scribit: Appetente autem hora sanctæ Communionis percipiendæ, innuit accersendum confessarium, qui intelligens ejus animum, ac nimis debilem metuens ad sacram Hostiam deglutiendam, dixit: Quomodo trajicies eam in stomachum? Illa læto vultu significavit, ne quidquam formidaret, & sic Pane cælesti refecta est: inde faciem induit hilarem ac rubicundam instar Seraphini, ostendens, se interius tam ingenti perfusam gaudio, ut id exterius etiam sese proderet. Viribus a sanctissimo Sacramento subministratis, cœpit loqui: interrogata, qui potuisset illud sumere, respondit, se, dum in ore haberet, sensisse in corde: aliud præter venerabile Sacramentum non valebat percipere, nisi maximo cum cruciatu.

c Ipsamet Sancta Dialogi sui part. 1, cap. 21 sic loquitur: Conscenso tam sublimi perfectionis gradu, dixit spiritus: Non pronunciabo deinceps hanc creaturam humanam, videns ipsam, exstincta humanitate, totam in Deum transformatam. Parte vero 3, cap. XI de iis, qui per divini amoris operationem se ipsis exuti sunt, ita scribit: Si hujusmodi personæ (quæ raræ sunt in mundo) notæ essent, adorarentur in terris; sed Deus eas sibi ipsis & aliis occultat usque ad diem mortis: tum verum a falso discernitur.

d Ita Sanctæ prædixerat Deus, ut ipsa testatur Dialogi part. 2, cap. 6 his verbis: Causam (inquit Dominus) tanti cruciatus a te tolerandi melius te experientia quam ratio docebit. Proinde noveris, me animæ tuæ corpus mutaturum in purgatorium; atque ita accumulo ipsi gloriam & ad me sine alio purgatorio eam traho.

e De puritate, in articulo mortis animæ necessaria, Sancta Dialogi part. 3 cap. 6 pulchre disserit in hunc modum: Ad obtinendam salutem non est via compendiosior, planior & securior hac nuptiali ac decora veste charitatis, quæ animæ tantam præbet fiduciam & magnanimitatem, ut se Deo præsentet intrepide. Sed tempore mortis charitatis expers adeo est vilis & contemtibilis, ut potius omnem alium, quantumlibet tristem ac horridum, locum adiret, quam coram Deo compareret: quum enim Deus sit simplex ac purus, nihil in se aliud potest recipere, quam purum & simplicem amorem, & quia Deus est mare amoris, in quo omnes Sancti abyssaliter sunt absorpti, impossibile est, ut vel minima imperfectio in id immergi queat. Unde anima charitate nuda, quando est separata a corpore (ita hoc intelligendum) sese potius demergeret in infernum, quam coram illa puritate ac simplicitate se sisteret.

f Antiquior biographus cap. 50 asserit, hanc diaboli visionem Sanctæ oblatam fuisse pridie S. Bartholomæi circa horam septimam noctis. Hora autem noctis septima Romanorum ac Italorum passim provecto mense Augusto respondet circiter horæ nostræ secundæ noctis: Vigilia vero S. Bartholomæi passim ubique celebratur die 23 Augusti. Itaque visio hæc videtur contigisse die potius 24 quam 23 Augusti, conformiter ad disputata de die Sanctæ emortuali in Commentario num. 133 & seqq., quem, si lubet, consule.

g Vita prolixior cap. 50 sic habet: Quæsitum, quidnam vidisset: respondit, jucundissima esse, sed plane ineffabilia.

h Ex solis his Sanctæ verbis, etiam ab antiquiore biographo relatis cap. 50, corruit Bailleti hallucinatio, quam excussimus in Commentario num. 95 & seqq.

i Vita prolixior cap. 51 de Sanctæ obitu hæc scribit: Obiit, … hora noctis sexta, paulo ante horam, qua solebat sacram Communionem percipere. At existimo, istud paulo ante accipi debere cum aliquot horarum latitudine: nam, ut vidimus in Commentario num. 134, hora noctissexta apud Italos medio mense Septembri circiter respondet tempori, quo apud nos est quadrans ante horam primam noctis: non videtur autem mihi verisimile, Sanctam longo tempore, ut innuit verbum solebat, ea hora sacro Epulo refectam fuisse.

k Vide dicta in Commentario num. 132 & seqq.

l Visionem hanc refert Vita prolixior cap. 51, additque, illam ex ea mirifice recreatam ac copiosa luce perfusam fuisse: Unde, inquit, verba loquebatur divino amore flagrantia; sed & circumstantibus dixit; O quam arcta via ambulanda, ut ad patriam cælestem absque obstaculo perveniatur! Conspexit enim viam hanc adeo angustam ac difficilem, ut præ terrore nesciret, quo se verteret, atque in hac anxietate totam illam noctem traduxit. Vidit etiam, quantum supplicii maneret animas, tempore sui e corpore egressus non bene purgatas &c.

m Recenset has visiones Vita prolixior cap. 51, & paulo fusius Parpera Vitæ, anno 1682 editæ, cap. 112: dabo illas § 1 Gloriæ posthumæ.

n Bailleti hac in parte crisis examinabitur in Gloria posthuma num. 10 & seq.

o Auctor Vitæ antiquioris cap. 51 ita scribit: Post obitum inventum est totum ipsius corpus crocei coloris, qui initio tantum circa cor visebatur, quod indicabat, divinum hunc ignem fuisse dilatatum, & paulatim totam sensitivam partem pervasisse. Vide Gloriam posthumam num. 9.

p Scribit Arturus in Gynæceo, sacrum illius corpus tumulatum fuisse die 18 Octobris. Unde id didicerit, ignoro: nam neque biographus antiquior, neque Parpera in gemina Sanctæ Vita diem hunc 18 signant. Posterior scriptor cap. 114 Vitæ, anno 1682 editæ, in margine hos characteres adscribit MDX Septembris XVII: & Beata Catharina illustrata part. 1, cap. 1, num. 4, ubi agit de codicillo, ad testamentum a Sancta adjecto, de ultimæ voluntatis Catharinæ declaratione facta a Carentio & Marabotto, deque sepultura Sanctæ in ecclesia majoris xenodochii, quæ declarationem hanc insecuta est, in margine item adscribit sequentia Italice: Codicill. MDX, XII Septembris in actis Gregorii Sacheri. Declaratio XVI dicti mensis. Manuale Cartularii hospitalis MDX 2 Octobris in pag. XVIII & IV. Verum nulli ex hisce characteribus Arturo favent.

q Vita prolixior non nisi beneficium unicum refert: Parpera in Vita, edita anno 1682, aliqua alia commemorat, quorum primum illigat anno 1616: oportet ergo, ut ea prodigia, quæ generali nomine beneficii narrat antiquior biographus contigisse statim a Sanctæ excessu, vel litteris consignata non fuerint, vel temporum injuria perierint.

r Tempus, quo hæc vulgata fuerunt, aliaque huc spectantia vide in Commentario § 1.

s Nonnullos recensuimus in Commentario § 2

t Quæ toto hoc num. referuntur, elucidabuntur amplius in Gloria posthuma.

CAPUT IX.
Miracula ad Sanctæ invocationem recenter impetrata: solemnis canonizatio.

XX.

Non est hujus loci enarrare sigillatim innumeras sanationes prodigiosas, [Miracula recenter perpetrata,] quas ad Sanctæ hujus interventionem Deus operatus fuit, diuturno spatio amplius quam duorum seculorum, quæ effluxerunt a sancto illius obitu usque ad solemnem canonizationem. Unde satis mihi erit referre ea, quæ recenter patrata sunt, ex quo anno MDCCXXIX, curante nobilium majoris xenodochii Genuensis ferventi studio, efficacius promoveri cœpta est hæc illius causa, legunturque relata in tabulas processuum, authenticis argumentis comprobata, ac demum sanctæ Sedis Apostolicæ approbatione confirmata.

[106] Maria Magdalena Rizzi circa annum MDCXIX a in xenodochio majore Genuensi ægritudinem contraxit cum crurum genuumque tumore & intolerando sinistri lateris dolore: [inter quæ sanationes] probatisque, sed inutiliter, omnibus, quæ ipsi applicata fuerunt, remediis, medicorum hæc fuit sententia, non posse illam ab hoc malo convalescere: unde inter immedicabiles collocata, miserrimam infelix vitam agebat, vi mali coacta jacere immobilis, & alieno semper in omnibus operibus suis indigens auxilio. In eo statu permansit spatio annorum circiter novem, cum ultimo die Veneris Martii anno MDCCXXIX eo tempore, quo solito majori dolore opprimebatur, non tantum quietem illi, sed insuper omnem cibi appetitum adimente, Sanctæ ferventer se commendavit, recitans semel in illius honorem Orationem Dominicam & Salutationem Angelicam: ac mox in lenem somnum incidit, e quo non diu post libera & sana experrecta est, & semet vestibus induens sine mora e lecto prosiliit, & absque alterius auxilio vel sustentaculo pedes sese contulit ad visendum Sanctæ sepulcrum, actisque ei, quam insigniter beneficam experta fuerat, gratiis, potuit illico, stupentibus omnibus, consuetis laboriosis exercitiis se applicare b.

[107] Amplius percrebuit fama miraculi, a Deo per magnæ hujus Sanctæ patrocinium patrati in persona nobilis puellæ Mariæ Franciscæ Xaveriæ Gentilis, [tres subitaneæ] quæ ab annis tredecim continuis decumbebat oppressa congerie malorum, quæ illam crebro eo adduxerant, ut munita fuerit omnibus sanctis Sacramentis. Asthma, convulsiones, malum scorbuticum, attractionesque nervorum, quibus plantæ adstringebantur, erant infirmitates assuetæ, quibuscum conflictabatur, ad has adjectis frequenter periculosis symptomatibus. Demum ægræ, stimulatæ miraculis, quæ fiebant quotidie ad Sanctæ sepulcrum, animum subiit cogitatio valedicendi remedio omni humano, seque sincero corde illi commendandi, cum speraret fore, ut certo sanitatem consequeretur, si modo succederet sacrum illud monumentum visitare. Quare die XXIII Martii anni MDCCXXXIV, contra ac sentiebant domestici, & humanæ prudentiæ leges dictabant, dum curarat se vestibus indui & in sede reclinari, comitantibus, qui ipsi ministrabant, delata fuit ante corpus S. Catharinæ, unde, audito prius Sacro fusisque ad eam ferventibus precibus, cum domum reduceretur, observavit utique, conceptam spem non fuisse delusam. Vix enim ad porticum delatam cum vellent bajuli de terra levare & inducere in cubile, nulla ratione id voluit permittere, sed ipsamet sese erigens, audacter gradus ascendere cœpit, & in ictu oculi sese ita liberam & sanam experta fuit, acsi numquam ægrotasset, stupentibus parentibus nobilibusque consanguineis & amicis, qui ad miraculi famam ocyus accurrerunt, ut de obtenta sanitate lætitiam cum ipsa participarent.

[108] [recensentur, post rigidam examen] Nullo ex capite inferior fuit subitanea Blanchæ Seminæ sanatio, quæ in tenera ætate delapsa de quodam gradu ædium suarum, mansit delumbis, & ad xenodochium delata, postquam inutiliter adhibuisset omne remedium diuturno viginti quinque annorum decursu, facta est paralytica, manumque dexteram adstrictam gerens, decumbebat assidue, inepta per semet ad omnem operationem humanam. Hæc inaudiens miracula ad Sanctæ sepulcrum perpetrata, die secundo Aprilis anno MDCCXXXIV collocari se in sella gestatoria, & e xenodochio Incurabilium, in quo degebat, deferri jussit ad xenodochium Majus, ad visitandum sacrum corpus, ibique audita Missa sumptaque reverenter Eucharistia, cum pergeret Sanctæ se commendare exorandæ incolumitatis desideratæ gratia, ecce improviso sponte surgit, perfecte se in pedes erigit, contractam manum extendit, attonitis ac stupefactis, quotquot similis miraculi spectatores adfuerunt.

[109] [a Sede Apostolica probatæ. Solemnis] Prænotata miracula rigido sacræ Rituum Congregationis examini subjecta, causæ ponente Eminentissimo Georgio Spinula, suffecto in locum Eminentissimi Josephi Renati Imperialis defuncti, applaudentibus dominis consultoribus, universaliter probata sunt, ac deinde falli nescio Pontificis Maximi oraculo confirmata anno MDCCXXXVII die V Aprilis, in quem opportune incidebat ejus natalis c. Postmodum coram Sanctitate sua habita denuo generali sacrorum Rituum Congregatione, in qua propositum fuit dubium, an, attenta relatorum miraculorum approbatione, tuto decerni posset solemnis canonizatio, definitum est secure id licere: quapropter Dominus noster, post imploratum divinum auxilium, die XXX supra dicti mensis & anni optatum decretum tulit.

[110] [Catharinæ in Sanctorum Album relatio.] Decreverat jam regnans Pontifex Clemens XII insigni Matronæ nostræ, heroïca caritate præditæ, dispertire honores illos, quos Christi Vicarius ac legitimus S. Petri Successor tribuere solet iis, qui vita mirabili insignibusque ob eorum interventionem patratis prodigiis Ecclesiæ militanti suppeditarunt eximia sanctitatis exempla singulariaque beneficia, ut eos admirentur posteri ac imitentur: in eumque finem constituerat diem XV Junii anni MDCCXXXVII, Sanctissimæ Trinitatis gloriæ consecratum; quando, præhabitis solitis consiliis, omnique eo, quod functioni tam sacræ tantæque majestatis congruit, instructo apparatu, dicto die in illustrissimo Cardinalium, episcoporum, legatorum, principum præsulumque consessu visa est veneranda majestas ejusdem summi Pontificis, a quo, exsultante universa Roma, una cum Vincentio a Paulo, Joanne Francisco Regis, & Juliana de Falconeriis adscripta fuit Sanctorum albo gloriosa vidua nostra Catharina Flisca Adurna Genuensis.

ANNOTATA.

a Error hic typothetarum est, scribendumque anno 1719, ut traditur in processibus impressis, quæ penes me habeo, & colligitur ex infra signato anno 1729.

b De hoc & duobus sequentibus beneficiis plura dabuntur in Gloria Sanctæ posthuma.

c Anonymo nostro hæc scribenti præluxit haud dubie decretum Clementis XII Papæ, quo tria supra memorata miracula probata sunt, & in quo ita lego: Cum … Sanctitas sua, inhærendo suffragiis dominorum consultorum, … ac implorato prius divino lumine, die V ejusdem mensis Aprilis, ipsius natalitia, ac divo Vincentio Ferrerio sacra, tria (miracula) in tertio genere approbaverit &c., quæ verba in obvio & naturali suo sensu accepta, natalem S. Catharinæ, non Pontificis designare videntur. Ita tamen scripsit anonymus, ut aperte edicat, miraculorum istorum confirmationem a Pontifice factam esse ipsius Clementis XII natali: vox enim Lui ab ipso adhibita masculina est, inservitque casibus obliquis pronominis Egli, ille: sicut vox Lei feminina est pro casibus obliquis pronominis Ella, illa, quemadmodum præter alia docet Lexicon academiæ Florentinæ, della Crusca appellatæ. Existimo igitur, typothetarum incuria hoc anonymi loco irrepsisse Lui pro Lei: constat enim ex libro, recenter edito Romæ pro continuatione Ciaconii, & in quo refertur Historia Vitæ Clementis XII, usque dum ad summum Pontificatum assumptus est, eum non die V, sed VII Aprilis natum esse, quod verisimiliter non ignoravit anonymus noster, scribens tempore Clementis XII. Porro laudati Pontificis decretum illud serius consului, cum jam parsmaxima Commentarii prævii ad S. Catharinæ Acta prelum subiisset atque hinc factum est, ut de tempore natali & suprema Sanctæ ætate dubie ibidem locutus fuerim num. 32. Legeram relegeramque sæpius Vitam prolixiorem, ab auctoribus Sanctæ æqualibus conscriptam, & in omnibus illius editionibus, quæ ad manus nostras devenerunt, nec mensem, nec diem, imo nec annum, quo luci data est Sancta, signatum reperi. Parperæ deinde Lucubrationes consului: is quidem annum supplevit, sed mensem ac diem similiter prætermisit, qui tamen minutiora alia, inter quæ sunt domus & platea ipsa, ubi primum lucem aspexit Sancta, annotavit: annum quoque, diem ac mensem initi contractus dotalitii adscripsit. Scriptum etiam, cui titulus: Factum concordatum, ab Eminentissimo Georgio Spinula Clementi XII oblatum anno 1737 ita tantum habet: Catharina Januensis primam hujus lucis usuram assecuta est Januæ anno MCDXLVII. Sed & ipse Clemens XII in Bulla canonizationis, danda infra in Gloria posthuma, prætermisso die ac mense natali, sic dumtaxat loquitur: Genuæ, … Catharina nata est anno millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo; quæ tamen Bulla laudato decreto posterior est, quod, ut jam monui, serius consului, utpote pro sola Sanctæ Gloria posthuma utile illud existimans. Cum tamen decretum istud diem V Aprilis, tamquam verum Sanctæ natalem, designare videatur his verbis: Die V ejusdem mensis Aprilis, ipsius (Sanctæ) natalitia, credere oportet, instrumentum aliquod, huic fidem faciens, Pontifici exhibitum fuisse in eaque hypothesi de Sanctæ ætate paulo aliter statuendum est in hunc modum: Juxta decretum, quo Clemens XII probavit miracula, nata est Sancta die V Aprilis, anno, ut Pontifex in Bulla & instrumenta mox laudata testantur 1447, mortua vero est anno 1510 die XV Septembris, ut ostensum est in Commentario num. 132 & seqq.; adeoque suprema illius ætas, in rigore loquendo, excessit annos tres & sexaginta mensibus quinque, diebus decem, qui dicendi sunt neglecti fuisse tum in Bulla, in qua dicitur Sancta decessisse annum agens sexagesimum tertium, tum in Officio ejus proprio. Atque hæc ad ampliorem elucidationem dictorum in Commentario num. 32 hic observare non inutile duxi.

GLORIA POSTHUMA.

Catharina Flisca Adornea vidua, Genuæ (S.)

AUCTORE U. S.

§ I. Sanctæ gloria multis revelata: cultus statim ab obitu inchoatus: sepultura, variæque sacri corporis, a corruptione immunis, translationes.

[Visiones de Sanctæ] Biographus noster anonymus Vitæ num. 101, statim a felici Sanctæ excessu gloriam illius & inter cælites assumptionem nonnullis revelatam fuisse, paucis verbis commemoravit. Biographus autem antiquior cap. 51 ait, par esse, ut credamus, animam S. Catharinæ beatis ignitorum cherubim ordinibus sociatam fuisse: Quum enim, inquit, in hac vita perfectissime per amorosum ignem fuerit purgata, veritati consentaneum est, Dominum ad istam excellentem dignitatem ac gloriam eam extulisse. Hoc, quia Catholicæ fidei non repugnat, credere a ratione non est alienum, maxime considerando principium, quando fuit divino amore sauciata, & progressum totius vitæ cum experimentis, multis annis in ipsius conversatione factis. Utrique autem revelationi de sancto Catharinæ obitu, ab anonymo breviter memoratæ, subdit antiquior biographus laudato statim capite sequentes: Medicus quidam, ipsi addictus, e somno hora obitus ejus evigilans, audivit vocem sibi dicentem: Vale, ego nunc ad cælum proficiscor; qui ait uxori suæ; Domina Catharina modo defuncta est, quod postea verum comperit.

[2] [apud cælites gloria] Pergit ibidem: Alius eadem hora in oratione positus, vidit eam in nube candida euntem in cælum, & quoniam erat spiritualis ipsique admodum devotus, tanta repletus est consolatione & gaudio, ut videretur extra se raptus: procul quidem aberat, nihilominus tam certus de morte ac gloria ipsius acsi præsens fuisset. Parpera in Vita Sanctæ, anno 1682 edita, cap. 112 ait, credibile esse, revelationem hanc factam fuisse Hectori Vernacciæ: quod si est, oportet is, præ animi demissione nomen suum in Vita prolixiore subticeri voluerit. Quædam sancta religiosa fœmina, inquit laudato cap. 51 antiquior biographus, conspexit eam in somnis candida veste amictam, in medio cinctam, & revelata est ipsi in spiritu unio ejus cum Deo, dixitque ad suam sociam, se vidisse, animam dominæ Catharinæ migrantem in cælum: & mane ingenti gaudio (quandoquidem ipsi addictissima erat) de rei veritate certior facta est. Parpera mox citato loco asserit, pro certo haberi, sanctimonialem hanc fuisse Thomasam Fliscam, de qua alibi meminimus.

[3] Revelationum sanctæ mortis narrationem ita prosequitur Vita prolixior: [multis oblatæ.] Alia religiosa, illa ipsa hora in ecstasi posita, vidit hanc Dominam tanta pulchritudine & lætitia circumfusam tantisque deliciis affluentem, ut se in paradisum translatam putaret: fuit ab ipsa nominatim appellata multisque salutaribus monitis inducta & præparata ad patienter ferenda amore Dei adversa; quæ vitæ mutationem & proposuit & instituit. Asseveravit, se frequenter ex hujus visionis memoria consolatione perfundi: unde majorem erga illam post obitum devotionem concepit, majoremque ipsi fidem adhibuit, quam antea in vita, tametsi ei fuisset familiaris. Eundem in modum cuidam monachæ visa est maxima perfrui pace & gaudio: hinc tantam hausit lætitiam & voluptatem, ut pæne exspirasset, & ita multo certior reddita est in spiritu de ipsius cum Deo conjunctione, quam si illam corporeis oculis conspexisset. Addit, multis aliis ejusmodi favorem concessum fuisse, etiam procul exsistentibus, ac demum ita concludit: Et a diversis tot sunt audita, ut omnia narrare nimis prolixum.

[4] Post hæc tum antiquior biographus eodem cap. 51, [Quid Marabotto Sanctæ confessario] tum prolixius Parpera cap. 113 Vitæ, anno 1682 editæ, exponit specialem certitudinem, quam de Sanctæ in cælis gloria, ejusque, ut videbatur, martyrio accepit Marabottus, qui Catharinæ fuerat a sacris confessionibus. Ignorabat is tota nocte, qua Sancta obiit, & insequenti die revelationes aliis factas, cum, teste laudato Parpera, licet de Catharinæ beatitudine minime ambigeret, imitaturus tamen exemplum S. Augustini, qui pro matris suæ salute preces fuderat, voluit pro Catharina Missam celebrare: sed subdit Parpera, eum arcana quadam virtute impeditum fuisse, quo minus Sacrum de defuncta diceret, interiusque edoctum, ut occurrentem eo die Missam de pluribus Martyribus celebraret. Hæc tamen paulo aliter leguntur apud antiquiorem biographum in hunc modum: Confessarius ejus illa nocte totoque sequenti die nullam horum habebat notitiam: altero post die Missam pro defunctis celebraturus, nunquam pro illa speciatim poterat orare, sed tantum generatim. Insequenti die occurrit ei, nihil de hac Beata cogitanti, Sacrum de pluribus Martyribus celebrandum. Ipse quoque Parpera Vitæ, anno 1681 editæ, cap. 51, sic scribit, ut aperte antiquiori biographo consentiat, celebratam fuisse Missam pro defunctis, licet pro Catharina orare nequiverit specialiter.

[5] Celebranti vero Sacrum de Martyribus quid acciderit, [contigerit tempore Missæ sacrificii.] describit Vita Latina Thanneri: Ecce, inquit, dum inchoat Introitum, “Salus autem Justorum a Domino,” totus fuit in spiritu commotus, repræsentato sibi universo ipsius martyrio: quælibet verba a se prolata intellexit plane congruere eidem martyrio. Legens Epistolam, “Justorum animæ in manu Dei sunt” cum Evangelio, “Attendite a fermento Pharisæorum,” sensit ad singula verba cor suum devotione ac commiseratione sauciari, coactusque fuit tantam lachrymarum vim profundere, ut impossibile censeret cœptum Sacrum prosequi, nedum finire. Tale ac tantum martyrium limpide contuitus & medullitus miseratus, verba formare non poterat: fletibus autem ora rigans, ingentem percepit lætitiam ac voluptatem internam ex ordinatione divina & ejus requie. Omnes, qui Sacrum illud audiebant (erant autem multi ac B. Catharinæ devoti) non quibant lachrymas continere, adeo ut ipsemet confessarius obstupesceret. Sacro admodum difficulter peracto, solus media hora compulsus fuit lachrymis indulgere, antequam paululum rursus exhilararetur. Ab eo tempore nihil amplius afflictionis sensit, atque in spiritu claram stabilemque notitiam retinuit atrocitatis martyrii hujus electæ Matronæ, & quidquid prius corporeis oculis viderat atque diuturna experientia compererat, quasi nihil ducebat respectu ejus, quod postea intellexit, e qua visione (nisi Deus avertisset) præ dolore exspirasset.

[6] [Sanctæ statim post obitum cultus exhibitus.] Si tot tamque manifestas de Sanctæ apud cælites gloria visiones, multis oblatas, consideremus: si memorata hactenus maxime heroïcarum virtutum exempla inspiciamus, quorum tota civitas Genuensis testis fuerat, minime mirabimur, quod, ut testatur anonymus noster supra num. 101 Vitæ, statim a beato excessu omnis ætatis & conditionis homines confluxerint, sacrum Catharinæ corpus veneraturi. Hinc etiam in scripto, cui titulus, Factum concordatum, oblato Clementi XII ita lego: Statim ab obitu adeo fama sanctitatis & miraculorum percrebuit, ut a prædicto anno MDX cultus, & quidem publicus, erga beatam hanc incœperit, & per centum & ultra annos absque interruptione perduraverit. Atque hæc de cultus, Sanctæ mox a decessu suo impensi, antiquitate nullum relinquunt dubium: videntur tamen Parperæ ætate nonnulli fuisse, qui ambigerent, licitumne esset, Catharinam nostram cultu ecclesiastico honorare; ita enim in supra laudatis ad Henschenium litteris scribit: Auctor (libelli, cui titulum hunc Italicum facit; Specimen invitationis ad venerationem B. Catharinæ Genuensis) contendit probare, imo probat contra quorumdam piam formidinem, posse, imo debere vocari Beatam, non obstante Bulla Sanctissimi Domini nostri Papæ Urbani VIII, edita anno MDCXXI. Rationes autem ibidem adducit cultum immemorabilem, sciente & tolerante ordinario, deque Ecclesiæ consensu Catharinæ impensum &c.

[7] [Corpus, in ecclesia xenodochii majoris sepultum,] Priusquam cultus Sanctæ incrementa, aliaque huc spectantia investigemus, paucula subnecto de illius sepultura. Parpera Beatæ Catharinæ illustratæ part. 1, cap. 1, num. 4 meminit gemini Sanctæ testamenti. Postremum conditum fuisse scribit anno 1509 die XVIII Martii, eoque ait præcepisse Sanctam, ut sepeliretur extra civitatem in ecclesia S. Nicolao sacra (vulgo dicta de Boscheto) cum tamen anteriore testamento, cujus ætatem non signat Parpera, declarasset, velle se mariti sui tumulo inferri in ecclesia, cui inserviunt Minores Observantes, dedicata Annuntiationi B. Mariæ Virginis, vulgo appellata, Annuntiata de Portoria. Causam, ob quam extra civitatem tumulari voluerit, ait Parpera, forte hanc fuisse, ut declinaret honores, quos sibi tribuendos facile poterat prævidere, quique humili Sanctæ de se ipsa sensui repugnabant. Neutri testamento factum est satis, cum, teste ibidem Parpera, illustrissimi protectores xenodochii majoris clam curarint, codicillum a Sancta conscribi, quo sepulturæ locus permitteretur arbitrio Jacobi Carentii, tum xenodochii rectoris, & Catanei Marabotti. Codicillum autem hunc præsentibus protectoribus conscriptum ait die XII Septembris anni 1510, die vero XVI ejusdem mensis & anni locum sepulturæ designasse Carentium & Marabottum, ob quam declarationem Sancta in ecclesia majoris xenodochii sepulta fuerit: at quo determinato die incompertum est, ut vidimus in Annotatis ad caput 8 Vitæ, litter. p.

[8] Biographus antiquior cap. 52 de Sanctæ sepultura sic scribit: [insigni miraculo multis post mortem mensibus] Corpus hujus Beatæ sepultum fuit in ecclesia hospitalis majoris urbis Genuensis, … & primo collocatum fuit in honesto sarcophago ligneo ad murum, sub quo erat aquæ ductus, qui tamen non est observatus. Tempus, quo sacrum corpus in eo tumulo jacuit, ibidem dicitur fuisse mensium octodecim, post quos placuit Deo insigni prodigio Ancillæ suæ sanctitatem declarare. Teste Parpera in Vita, anno 1682 edita, illustrissimi protectores xenodochii majoris, adjuti piorum eleëmosynis, construxerunt sepulcrum e marmore, picturis ornatum, ut in eo decentius collocaretur Sanctæ corpus. Postea, inquit antiquior biographus mox laudato cap. 52, disruptum est monimentum & sarcophagus apertus, in quo propter humiditatem aquæ multi vermes sunt generati, atque in stupa, quæ erat in sarcophago, fuerunt non pauci albi & grossi, sed ne unus quidem ad sacrum corpus adrepserat, quod inventum est integrum a capite ad pedes usque prorsus illæsum, carne partim tam palpabili, acsi desiccata esset, non consumpta.

[9] Eodem capite describitur ingens populi venerationis ergo concursus ad sacrum corpus, [integrum & illæsum reperitur. Bailleti] quod necesse fuit totos dies octo palam exponere; at, cum pio furto sublatus ex eo fuisset unguis, in sacrarium quoddam reclusum fuit, ne contingi posset amplius; dein ita subditur: Nemo non mirabatur, cernens omnes telas, quibus cinctum erat sacrum corpus in monimento, una cum sarcophago ligneo esse putridas & corruptas, corpus vero incorruptum atque inviolatum. Cutis circa cor etiamnum erat rubicunda in signum igniti amoris, qui in eo arserat, reliquum corporis crocei coloris erat, ut supra (cap. 51) dictum; adeo ut quilibet expresse animadverteret, id totum esse opus divinum. Obiter hic observandum, quod, cum, teste biographo antiquiore in Annotatis ad cap. 8 Vitæ, litter. o laudato, post obitum totum corpus inventum fuerit crocei coloris, qui, dum vivebat Sancta, tantum circa cor visebatur; in hac prima translatione pars corporis ambiens regionem cordis reperta fuerit rubicundi, reliquum autem corpus crocei coloris, Deo in Sanctæ gloriam prodigia sua multiplicante. Præmissam autem ex cap. 52 narrationem Bailletus in Sanctæ Vita ita fere excipit Gallice: Tum recordabantur, ultimo ægritudinis suæ mense præcepisse Sanctam, ut post obitum aperiretur corpus suum, atque asseruisse, inveniendum cor suum totum ex amore combustum; illud ipsum tamen exsecutioni mandare ausi non sunt, metuentes, ne vel eventus prædictionis veritatem comprobaret, vel falsitatem argueret.

[10] Bailleto priusquam respondeo, juverit biographi verba recensere. [censura, de causa non aperti] Ita habet Latina Thanneri editio cap. 52: Hæc sancta Anima multis mensibus ante obitum, ob ardentem ignem, quo flagrabat, præcepit post mortem corpus suum aperiri & cor inspici, id inventum iri totum amore exustum. Sentiebat, in eo visendum signum aliquod & manifestum indicium, sicut legitur de S. Ignatio ac multis aliis, præcipue de B. Clara de Monte Falcone: nihilominus amici non ausi sunt hoc attentare. Observa hic primo, lector, a biographo dici, Sanctam hoc præcepisse multis ante obitum mensibus: contra Bailletus id contigisse ait, ultimo mense morbi S. Catharinæ. Biographus dumtaxat scribit, amicos ausos non fuisse præstare, quod mandatum erat: Bailletus autem, qua, nescio, auctoritate, asserit, Sanctæ jussioni satisfactum non esse præ timore, ne vel eventus prædictionis veritatem ostenderet, vel falsitatem argueret.

[11] [post mortem corporis, retunditur.] Unde, amabo, id didicit vir ille criticus; an forte legitimam putavit hanc sequelam: Ausi non sunt; ergo præ timore, ne &c. Nullus id sane dialecticæ tiro agnoscet. Quomodo in sanum cerebrum incidere potuit, ita arguere: Ausi non sunt, ne eventus vel prædictionis veritatem ostenderet vel falsitatem? Etenim si Sanctæ mandato obsecuti, deprehendissent, vera eam prædixisse, non poterat non in majorem Sanctæ commendationem & gloriam redundare: sed nec jure videntur mihi metuere potuisse, ne prædictioni falsum subesset; tot enim alios singulares Dei erga Sanctam favores conspexerant, ut merito persuasum habere possent, & illo donatam fuisse. Unde rectius scripsit Marianus Grimaldus in Sanctuario suo Genuensi, anno 1613 Genuæ vulgato, Sanctum corpus apertum non fuisse præ reverentia: melius anonymus noster Vitæ supra num. 102 scripsit, æquum visum non fuisse, ut incisioni subderetur corpus, quod post obitum molle etiamnum ac flexibile, videbatur vivere, conservabatque cælestium donorum indicia. Verum nugas has a Bailleto inconsiderate motas mittamus, animumque ad alia convertamus, quorum utilior est discussio.

[12] [Recensentur variæ sacri corporis] De sacri corporis in novum tumulum marmoreum translatione hæc habet Vita prolixior cap. 52: Dehinc sacrum illud corpus in eminenti sepulchro marmoreo ecclesiæ hospitalis conditum fuit: at propter frequentiam & importunitatem hominum, id visitantium, postea in humiliori loco honorifice tumulatum; ubi integrum perseverat usque in hunc annum MDLI, quo scilicet, ut dictum est Commentarii prævii num. 10, primum prelo vulgata est S. Catharinæ Vita. Porro licet temporis ratio aliter postulare videatur, visum tamen est reliqua, quæ sacri corporis in decentiorem locum aut pretiosiorem urnam illationem spectant, unum hic sub aspectum subjicere. Parpera in Vita Sanctæ, anno 1682 edita, cap. 114, num. 7 scribit, anno 1593 a protectoribus xenodochii, cum desiderarent, tanti pretii thesaurum viciniore ac securo magis loco collocare, supra arcum quemdam ejusdem ecclesiæ erectum fuisse tumulum insignem cum hac inscriptione, marmori incisa: Quod tamdiu incorruptione Deus illustravit beatæ Catherinæ Adurnæ Genuensis, a Fliscorum familia oriundæ, corpus &c., hujus xenodochii protectores diutius obscuro lapide tegi, non passi sunt. A. D. MDXCIII.

[13] [in decentiores tumulos translationes.] Laudatus Parpera ibidem asserit, anno 1642 in elegantiorem arcam deauratam sanctæ Viduæ corpus translatum fuisse cum hac similiter inscriptione: Beatæ Catherinæ Fliscæ Adurnæ incorruptum corpus ex arca, vetustate fere collabente, in hanc elegantiori forma auroque ornatam transferendum curavere &c. protectores, decreto manu Jo. Benedicti Grittæ cancell. Ann. Sal. MDCXLII. Eo in tumulo videtur requievisse sanctum corpus usque ad annum 1692, quo, ut liquet ex scripto, cui titulus, Factum concordatum, sacra Rituum Congregatio, id flagitantibus, qui Sanctæ canonizationem promovere conabantur, permisit die XVII Maji, ut Beatæ corpus ex urna lignea amoveretur, collocareturque in alia argentea, crystallis ornata, ut ab intuentibus conspici posset, quam facultatem die XXI ejusdem mensis & anni Innocentius XII Pontifex Maximus probavit, ut ibidem legitur. Post hæc laudatum scriptum addit sequentia: Et insuper cum vestes, quibus tegebatur ejusdem Beatæ corpus, essent attritæ, ad enixas dictorum postulatorum preces sacra Congregatio indulsit die XXVIII Aprilis MDCCIII, ut corpus, non expoliatum veteribus, posset supervestiri novis ac decentioribus vestibus. Indeque ad novas supplicationes indulsit, ut posset etiam expoliari die IV Augusti MDCCVIII, annuente san. mem. Clemente XI die XXV ejusdem mensis. Atque hæc sunt, quæ de translationibus corporis S. Catharinæ in novos decentioresque loculos, litteris consignata reperi.

§ II. Quid Julius II senserit de S. Catharina? Processus pro ejus canonizatione instituti: cultus immemorabilis probatus: concessum Officium & Missa.

[Julii II de Sancta existimatio.] Præter ea, quæ num. 6 dedi de antiquitate legitimi S. Catharinæ cultus, probat insuper Parpera, licitam fuisse ipsius venerationem ex eo, quod decem & octo ab obitu mensibus saltem vivæ vocis oraculo Beatis adscripta fuerit a Julio II Pontifice, tunc Romanam Cathedram occupante, idque in laudata ad Henschenium epistola gravibus argumentis constare asserit. Idem fere tradit in Beata Catharina illustrata part. 1, cap. 10, num. 2, aitque Julium II juxta Pii II exemplum gavisum fuisse, quod concivem suam Beatæ titulo posset condecorare. Verba Pii in Bulla canonizationis S. Catharinæ Senensis in Opere nostro tom. III Aprilis pag. 975, num 34 hæc sunt: Dilata est res usque ad tempora nostra, … ut Senensis virginis sanctitas, decreto Senensis hominis in Romana Sede sedentis prodiret in lucem: quæ verba paululum immutata, veluti a Julio II adhibita, sic refert Parpera: Ut Genuensis Mulieris sanctitas decreto Genuensis hominis in Romana Sede sedentis prodiret in lucem. Illud certe Julii II factum non poterat non multum conferre ad promovendam apud Apostolicam Sedem S. Catharinæ causam; nullam tamen illius mentionem reperi in instrumentis canonizationis, quæ nacti sumus. Porro observa, Julium II Savonæ natum esse, quæ urbs est Liguriæ in ora occidentali Genuensi sub ejusdem reipublicæ dominio, teste Baudrando in Lexico geographico.

[15] Parpera in eisdem ad Henschenium litteris asserit, [Processus pro canonizatione instituti:] completo ante decreta Urbani VIII centum annorum numero, constructum fuisse anno 1630 processum potestate archiepiscopi Genuensis, & anno 1636 processum alterum auctoritate delegata: in priore ait probata esse omnia, quæ in Historia Vitæ enarrantur, cum admiranda sacri corporis incorruptione miraculisque nonnullis tum recentibus: in scripto autem, cui titulus est Factum concordatum, quodque eo nomine imposterum laudabo, dicitur processus hic sacræ Rituum Congregationi oblatus fuisse anno 1631, commissa Eminentissimo Cæsarino causa; ibidem autem sic additur: Anno MDCXXXII die X Januarii supplicarunt pro expeditione Literarum remissorialium in genere tantum, quæ dilata fuit ad diem XXIV Maji MDCXXXVI in qua supra dictus Urbanus VIII mandavit expediri commissionem in forma. Confecto processu super virtutibus & miraculis in genere, siluit causa usque ad annum MDCLXX &c. Laudatis statim Parperæ litteris Papebrochii manu hæc adscripta lego: Respondi XIII Junii, describeretur primus processus, & ex secundo, quantum satis. Nullum tamen inter Musei nostri notitias reperire potui, verosimiliter, quod Papebrochii voto satisfaciendum non putarit Parpera, in alia ad Papebrochium epistola rescribens, Vitam Latinam continere omnia in processibus contenta. Vide Commentarii prævii num. 12 sub finem.

[16] [cultus Catharinæ immemorabilis] Rationes ob quas Sanctæ causa ab anno 1631 in sacram Congregationem introducta, confecto etiam auctoritate Apostolica processu anno 1636, dilata fuerit usque ad annum 1670, nuspiam legi. Testatur Factum concordatum mandato Clementis X die XXI Julii 1670 causam denuo assumptam fuisse, successive in causæ Relatores subrogatis Eminentissimis Cardinalibus Celso, Gualterio, Ghisio & Azzolino, ac denique die XXX Martii anni 1675 prodiisse sacræ Congregationis decretum, quo declaratum est, constare de casu excepto a decretis Urbani VIII, confirmataque archiepiscopi Genuensis sententia de cultu immemorabili S. Catharinæ, quæ omnia judicio suo falli nescio probavit Clemens X die VI Aprilis ejusdem anni. Si Parperæ in Beata illustrata part. 1, cap. 12, num. 2 credimus, ea opportunitate Clemens X mutuatus est verba Sixti V, Pontificis pariter Maximi, in Bulla canonizationis S. Didaci, quæ, ut leguntur apud Parperam loco laudato, hic subjicio.

[17] [probatus a Clemente X.] Ad ejus sacellum, ut constat, non solum Genuenses cives, sed vicini & remotiores populi, atque ex omni fere Ecclesia fideles, tanta devotione confluunt, tam multi beatæ hujus Matronæ opem apud Deum implorant, tot Sacrificia in eadem ejus ecclesia celebrantur, tam multa & illustria dona voti reddendi gratia offeruntur, ut hæc de beatæ Catharinæ sanctitate, non exigui temporis, tamquam rumoris aura, sed per annos centum sexaginta quinque & amplius, constans & perpetua fama & opinio, tantusque illorum fidelium omnium generum, omnium ordinum consensus, magni profecto & illustris testimonii loco habendus sit ad beatæ Catharinæ sanctimoniam comprobandam. Verumtamen multis quoque post obitum miraculis Mulier commemorabili sanctitate prædita claruit. An re vera hæc a Clemente X, cultum S. Catharinæ immemorabilem probante, prolata fuerint, an vero tantum adhibita a Parpera ad ornatum Historiæ suæ, non inquiro. Hoc certum, ex centum sexaginta quinque completis annis ab obitu Sanctæ deficere menses quinque ac dies aliquot, ut apparebit ineunti computum a die XV Septembris anni 1510, quo decessit Sancta, usque ad diem VI Aprilis anni 1675, quo Clemens X hoc elogio Sanctam prosecutus fuisse dicitur, Observa insuper, non recte a Parpera id adscribi Clementi IX, qui e vivis excessit anno 1669, & quo Romanam Cathedram occupante, causam siluisse vidimus. Error autem hic, quo Clemens IX pro X scribitur, typothetarum oscitantiæ adscribi potest, itaque statuendum de Lectione III Officii proprii S. Catharinæ infra mox recitanda.

[18] Cultu Sanctæ immemorabili approbato a Clemente X; [Officio ecclesiastico, primum de communi,] ab Innocentio vero XI, ut dictum est in Commentario num. 20, probatis, ut ulterius procedi posset, conscriptis a Catharina Operibus, teste Facto concordato, supplicaverunt postulatores pro concessione Officii & Missæ in honorem dictæ beatæ Catharinæ, &, referente clar. mem. Cardinali Imperiali, subrogato in causæ ponentem loco clar. mem. Cardinalis Julii Spinulæ olim defuncti, Sacra Congregatio die XIII Septembris MDCCX censuit, posse concedi Officium de Communi nec Virginum nec Martyrum pro ecclesia hospitalis majoris Januensis, nuncupati de Pammatone sub ritu duplici, & pro civitate tantum Januensi sub ritu semiduplici; cui resolutioni idem (utpote qui permiserat novis vestibus sacrum corpus indui) Clemens XI annuit die XIX Decembris ejusdem anni. Clemens vero XII, benigne admissis serenissimæ reipublicæ Genuensis precibus, die VI Martii anni MDCCXXXIV concessit, ut Lectiones propriæ pro secundo Nocturno Officii, approbatæ die XIX Maii anni MDCCXXXIII pro civitate ac diœcesi Genuensi extenderentur ad totum dictæ reipublicæ dominium. Tandemque, inquit Factum concordatum, die XIV Maii MDCCXXXV Sacra Congregatio, annuente Sanctitate Vestra (Clemente XII) die XVII ejusdem mensis approbavit Officium proprium una cum Hymnis & Antiphonis ac Missam pariter propriam. Hæc porro omnia, prout in Summario leguntur, hic visum est subjicere.

[19] Lect. IV. Catharina Genuensis, parentibus Jacobo de Flisco, [deinde cum Lectionibus] & Francisca de Nigro, antiqua nobilitate conspicuis, in lucem edita, teneram ætatem inter adultæ pietatis exercitationes exegit. Nam castigando corpore intenta, vix octennis in stramento, lignis capiti pro pulvinari suppositis, somnum carpebat. Pueriles nugas aversata, & ab omnibus mundi deliciis abhorrens, in Christi cruciatibus jugi meditatione recolendis tota fuit. Eo studio incensa in monasterium ingredi expetebat. Sed immatura ætas pium Puellæ desiderium interpellavit. Interea parentes invitam Juliano Adurno, nobili viro, despondent; a quo tam aspere & duriter habita est, ut quinquennium domi luctu, tristitiaque tabesceret, donec tædio ac mœrore confecta, a pristina severitate deflexit. Frigescente autem charitate, ne ad ulteriorem vitæ licentiam prorueret, insigni miserentis Dei beneficio factum est. Cum enim ad pii sacerdotis pedes provoluta, ejus se precibus commendaret, repentina mutatione dexteræ Excelsi, ac subito sancti Spiritus igne correpta, amoris in se divini clementiam, potentiamque admirans, & exclamans, fateri ac prædicare cœpit.

[20] Lect. V. Inde domum reversa, Christum conspicere sibi visa est sanguine toto corpore diffluentem, [pro secundo Nocturno] qua specie sibi divinitus oblata in contemptum, atque odium sui vehementer exarsit. Membra cilicio domabat. Jejunium ita coluit, ut per annos tres & viginti Ferias Adventus, & Quadragesimæ transegerit solo Eucharistiæ pabulo refecta, amarissimo tantum usa potu ad sitim restinguendam. Producebat orationem ad plures horas, tantoque divini amoris incendio conflagrabat, ut in corpus quoque ardor erumperet. Maxima erga proximum ferebatur charitate; infirmis enim in magno nosocomio incredibili sedulitate ministrabat, sumptibus liberaliter erogatis; abjectissima quæque officia libenter obibat, tabida etiam ægrotantium ulcera aliquando exosculata. Injurias, contumelias Mulier vere fortis alacri animo excepit; assiduisque corporis, animique doloribus pene confecta, cruciatuum Christi particeps fuit.

[21] [propriis, permittente] Lect. VI. Tot, tantisque heroïcæ fortitudinis, & patientiæ probatam experimentis, atque in agone Christianæ perfectionis egregie meritam, uberi beneficiorum copia Dominus cumulavit. In diuturnas, & frequentes extases rapta, & cælestibus illustrationibus, Superumque apparitionibus, & colloquiis dignata, arcana Dei intelligere meruit, & fidei mysteria Scriptis præclarissimis confirmare. Prophetiæ dono claruit, abditos animorum sensus perspexit. Perditi hominis conversionem, & tranquillam conjugis mortem, & æternam utriusque beatitudinem obsecrationibus a Domino impetravit. Anno igitur ætatis suæ tertio & sexagesimo extremo morbo oppressam, & Christo confixam cruci, atque ad fontem æternæ felicitatis anhelantem, sacra die Exaltationis sanctæ Crucis (vid. Comment. num. 134) ex vitæ hujus angoribus Dominus evocavit. Præclara vero fuerunt de Catharinæ virtutibus doctorum, sanctorumque virorum præconia, summorum quoque Pontificum oraculis comprobata. Cultum illius immemorabilem asseruit Clemens IX; Clemens vero XI ejus memoriam Missa, & Officio Beatarum Mulierum celebrandam concessit.

[22] [Clemente XII coli cœpta.] Porro ut monui hic num. 17, corrigendus in Lectione VI typothetarum error, quo scribitur Clemens IX cultum Sanctæ immemorabilem asseruisse, cum id factum sit a Clemente X. In Officio autem S. Catharinæ, a Clemente XII concesso, præter jam recitatas Lectiones propria sunt, quæ sequuntur. Oratio. Deus, qui B. Catharinam in contemplanda Filii tui passione divini amoris igne flagrare fecisti; quæsumus, ut, ipsa intercedente, tuæ in nobis flammam charitatis accendas & ejusdem Passionis participes dignanter efficias. Per eundem Dominum &c. Ad Vesperas Capitulum proprium, desumptum est ex Cant. VIII, 7: Aquæ multæ non potuerunt extinguere charitatem, nec flumina obruent illam: si dederit homo omnem substantiam domus suæ pro dilectione, quasi nihil despiciet eam.

[23] [Præter nonnulla alia ad Vesperas,] Hymnus quoque ad Vesperas proprius in laudato Summario hic signatur:

Summis ad astra laudibus
      Tollamus omnes Fæminam,
      Quæ sanctitatis gloria
      Auget decus Liguriæ.
Beata! cujus intimo
      Latere nesciens sinu,
      Foris inundat charitas,
      Totisque membris æstuat.
Menses per anni circulum
      Jejuna plures transigit,
      Solo angelorum pabulo
      Vitam labentem sustinens.
Deo Patri sit gloria
      Et Filio, qui a mortuis
      Surrexit ac Paraclito
      In sempiterna secula. Amen.

Antiphona vero ad Magnificat hæc legitur: Cant. VIII, 6. Pone me ut signaculum super cor tuum, quia fortis est, ut mors, dilectio, dura, sicut infernus, æmulatio. ℣. Lampades ejus, lampades ignis atque flammarum.

[24] Matutinum præter Lectiones Orationemque jam recitatas proprii nil habet, [Matutinum,] nisi Hymnum sequentem:

Dum mente Christum conspicit
      Membris fluentem sanguine,
      Ardore pectus intimo
      Sentit repente corripi.
Hinc sancto amore saucia,
      Terrena cuncta despicit;
      Adversa fert alacriter,
      Patique quærit unice.
Mox & flagellis conterens
      Artus rebelles jugiter,
      Christi dolorum particeps
      Crebro meretur effici.
Deo Patri sit gloria,
      Et Filio, qui a mortuis
      Surrexit, ac Paraclito
      In sempiterna secula. Amen.

[25] In Laudibus etiam præter Orationem, Capitulumque pro primis Vesperis jam assignatum Hymnus hic præscribitur: [ac Laudes Hymni proprii;]

Turbam jacentem pauperum,
      Quam dirus angor opprimit,
      Ceu membra Christi languida,
      Matrona clemens confovet.
Opes, opemque conferens,
      Vilique fungens munere,
      Persternit illis lectulos,
      Sordesque purgat sedula.
Quo quisque plagis fædior,
      Huic illa servit promptior,
      Tabem nec horret ulcerum,
      Horrere nescit charitas.
Deo Patri sit gloria,
      Et Filio, qui a mortuis
      Surrexit, ac Paraclito,
      In sempiterna secula. Amen.

In secundis autem Vesperis omnia recitantur, sicut in primis.

[26] Missa tenoris est, qui sequitur: Introitus. Psalm. XLI, [& Missarecensentur.] 2. Sitivit anima mea ad Deum fortem vivum, quando veniam & apparebo ante faciem Dei? Psalm. ibid. III. Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te Deus. ℣. Gloria Patri. Oratio. Ea, quæ jam approbata fuit a sacra Congregatione. Epistola. Ut in communi. Graduale. Psalm. LXXII. 25, 26. Quid mihi est in cælo? Et a te quid volui super terram? Psalm. ibid. Defecit caro mea & cor meum, Deus cordis mei & pars mea Deus in æternum. Alleluia. ℣. Psalm. XXXVIII. Concaluit cor meum intra me & in meditatione mea exardescet ignis. Alleluia. Euangelium. Ut in communi. Offertorium. Psalm. CVII, 2. Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum: cantabo & psallam in gloria mea. Alleluia. Secreta. His Sacrificiis quæsumus, omnipotens Deus, propitiatus intende, &, beata Catharina intercedente, spiritum in nobis tuæ dilectionis accende. Per Dominum. Communio. Psalm. LXXXIII, 3. Cor meum & caro mea exultaverunt in Deum vivum. Alleluia. Postcommunio. Supplices te rogamus, omnipotens Deus, ut quos tuis reficere dignatus es Sacramentis, intercedente beata Catharina, tribuas pro tui amore terrena despicere, & cælestium semper participatione gaudere. Per Dominum.

[27] Observa interim, lector, quod, cum in præmissis ex Summario nonnulla legantur, quæ manifesta sunt preli vitia, [Festi translatio: Sanctæ nomen Martyrologio Romano inscriptum.] ea emendatius scribenda censuerim. Fuit autem primum recitando S. Catharinæ Officio & Missæ deputatus dies XXII Martii, ut liquet ex laudato Summario: cumque ob occurrentes festivitates alias sæpe accideret, ut eo die Sanctæ memoria celebrari non posset, postulatum fuit a Sacra Congregatione, ut transferri posset Officium & Missa a dicto die XXII Martii ad Feriam V post Dominicam secundam Resurrectionis Domini: rescriptumque fuit a Sacra Congregatione, transferri posse ad diem aliam ab archiepiscopo Genuensi designandam, approbante Clemente XII, qui etiam ob enixas reipublicæ Genuensis preces die VI Martii 1734 permisit, ut Sanctæ nomen inscriberetur Martyrologio Romano cum elogio sequenti: Januæ beatæ Catharinæ viduæ contemptu mundi & charitate in Deum insignis, prout etiam factum est in novissima laudati Martyrologii editione, auctoritate Benedicti XIV Pontificis feliciter regnantis facta, in qua leguntur præmissa ad diem XXII Martii. Porro reliqua, quæ solemnem S. Catharinæ canonizationem præcesserunt quæque tum in Summario tum in Facto concordato recensentur, hic adnectere supervacaneum duxi, maxime cum in ipsa Clementis XII Bulla abunde commemorentur: hanc igitur subjicio, prout legitur in eximio Opere Benedicti XIV Pontificis Maximi de Canonizatione Sanctorum tom. 1, Appendice 3 a pag. 353 ad 361 editionis Patavinæ.

§ III. Catharina Sanctis solemniter adscribitur a Clemente XII, cujus Bulla recensetur.

Bulla Clementis XII.

[Ecclesia exsultat triumphis Sanctorum,] Clemens Episcopus Servus servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam: Gaudet & exultat Romana Catholica Ecclesia suorum filiorum læta victoriis, qui telis quidem sæcularibus nudi, sed divina virtute armati, adversus blandientis mundi insidias, vel frementis infernalis hostis impetus, vel sæcularium turbinum minas spe vivida, mente incorrupta, constanti fide, caritate ferventi fortes, & stabiles in acie steterunt, & bonum certamen, certamen cæleste, certamen spiritale, prælium Christi decertarunt, gloriosum cursum consummarunt, immarcessibilem coronam de manu Dei meruerunt. Gloriatur igitur, & merito gloriatur pia mater Ecclesia fortitudine martyrum, constantia pœnitentium, viduarum pietate, castitate virginum & cæteris præclaris suorum fidelium virtutibus, qui spectaculum facti mundo & angelis & hominibus, militantes fortiter, & constanter dimicantes in se ipsis exhibuerunt supernæ prodigia virtutis. Infirma enim mundi elegit Deus, ut confundat fortiora, & ea, quæ non sunt, ut ea, quæ sunt, destrueret. Omnipotens enim Dei virtus in servorum infirmitate clarescit, & supernæ dignationis splendor, quo servos illustrat, in Ecclesiæ refunditur honorem, quæ illos salutari lavacro spiritaliter peperit, doctrinæ lacte aluit, sacrarum Scripturarum roboravit eloquiis, Sacramentis armavit ad pugnam, hortamentis perduxit ad coronam.

[29] Itaque quo inimicorum major est impetus, sævior pugna, longius certamen, pugnantis autem infirmior ætas, sexus imbecillior, eo magis crescit vincentis meritum & laus, & amantissimæ Matris gaudium & gloria, [quorum a conditionis imbecillitate illustrior est victoria.] quæ Sanctorum recolens triumphos, eorum exhilarata laudibus, & potenti confisa patrocinio, quotidianas, quas ab ingratis accipit filiis, solatur injurias, & assiduas abstergit lacrymas, quibus funera plangit & ruinas plurimorum. Benedictus Deus, qui non continet in ira misericordias suas, & Ecclesiam suam quotidie non desinit divinæ gratiæ prodigiis, & gloriosis Sanctorum victoriis consolari. Cujus consolationis Nos, quos nullis nostris meritis universalis Ecclesiæ regimini præficere dignatus est, inter assiduos tribulationum, & adversitatum fluctus, quibus pro peccatis nostris graviter vexamur, participes esse voluit in beata Catharina Genuensi, quæ fortis illa mulier fuit, quam inventu difficilem Scriptura edixit, & cujus constantis animi fortitudinem, cælestibus auxiliis roboratam, nec infernalis hostis impetus, nec multarum tribulationum inpulsus quatere potuit, & ab illo avertere, quod in sublimitate mentis suæ altissime conceperat, proposito sanctitatis.

[30] Nam per gratiam Spiritus sancti naturæ usum & sexus infirmitatem transgressa, [Recensentur Sanctæ virtutes, ut aliis sint exemplo.] accincta robore, & in spiritu ambulans desideria carnis non perfecit, sed in divina caritate altius fixis radicibus, & domicilio suo super petram robusta mole solidato firma & inconcussa ad infernales incursus, & ad procellas & turbines sæculi stetit, ut ad Dei munera, per divina præcepta fortiter pergens, feliciter perveniret. Hanc igitur hodierna die, servatis de more solemnibus, in sanctarum Viduarum numerum ab omnibus fidelibus colendam auctoritate cælitus nobis impertita retulimus, & ideo ejus pie, sancteque res gestas, præclarasque virtutes breviter exponemus, ut earum commemoratione dolorem cordis nostri, & pectoris nostri angustias leniamus, & fideles omnes ad fugienda mundi hujus blandimenta, sequendasque virtutes præclaræ hujus Viduæ exemplo provocentur. Experientia enim docente, quotidie ediscimus, humanam infirmitatem in stadio virtutum decurrendo exemplo amplius, quam præceptis proficere; quoniam nec difficile, quod jam factum est, æstimatur, & utile, quod probatum, & religiosum, quod hereditario quodam paternæ virtutis usu in nos est successione transfusum.

[31] Genuæ, quæ celebris est in Liguria civitas, & totius Genuensis reipublicæ caput, [A teneris pietati & rebus divinis vacat:] Catharina nata est anno millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo. Patrem habuit Jacobum Fliscum, proregem regni Neapolis, quem a Roberto fratre felicis recordationis Innocentii IV Prædecessoris nostri genus duxisse tradunt, & matrem Franciscam de Nigro, sanguinis vetustate nobiles, sed longe prole ipsa nobiliores, quæ splendorem generis virtutum præstantia, quæ sola apud Deum nobilitas est, superavit. Vix enim usu rationis potita, & octavum ætatis suæ annum attingens, amore erga Deum, erga parentes obsequio, erga se ipsam contemptu, eximiis virtutum argumentis ad futuram sanctitatem prælusit. Etenim, Spiritu sancto instruente, edocta Christianam sapientiam esse scire Jesum Christum, & hunc Crucifixum, frequenter in Christi patientis imaginem e pariete cubiculi sui pendentem figebat oculos, cujus obtutu miro patiendi desiderio accendebatur, ut, crucifixis carnalibus desideriis, mente soluta & libera ad amorem invisibilium tenderet. Itaque jam magisterium virtutis adepta, quæ præjudicium vehebat ætatis, spreta lecti mollitie, paleis culcitræ, ligno cervicalis vicem & usum præbentibus, somnum brevissimum capiebat: omnia autem puerilia oblectamenta contemnens, rigida silentii custos sola oratione delectabatur.

[32] [monasterii ingressu prohibita, nuptui traditur;] Quamobrem spiritali orationis cibo nutrita, adeo in ea cælestis patriæ amor, mundique contemptus succreverat, ut decimum tertium annum agens, consilio confessarii sui adhibito, se in sanctimonialium monasterio dicare Deo, totamque dedere decreverit. Sed sacræ virgines, quas adulta animi Catharinæ fortitudo, & spiritale robur latebat, ejus teneros annos & imbecillam corporis valetudinem ratæ non aptam ferendis laboribus & monasticæ vitæ muneribus, consuetudinem monasterii excusantes, ob teneram ejus ætatem in suum consortium admittere recusarunt. Ita disponente altissimo divinæ providentiæ consilio, a religioso monasterii secessu repellitur, quæ postea in sæculo remanens fœminis nuptis ac viduis, quarum mentibus carnalium cupiditatum tenebras mundi consuetudo offuderat, viam Domini ingredi volentibus, tanquam lucerna in tenebroso loco super candelabrum posita præluceret. Repulsam Dei Ancilla patienter tulit, & intelligens, Dominum a se obedientiam velle, non sacrificium, parentum voluntati atque imperio obsecuta, nobili atque diviti viro Juliano Adurno nupsit.

[33] [a marito dure habita, seculi delicias sectatur,] Sed ne mundanarum voluptatum fallenti capta dulcedine in viam sæculi abduceretur, tribulationes & pressuras immisit Dominus, qui non derelinquit diligentes se. Namque sponsus ab ipso nuptiarum die eam vehementer aversatus est: ille enim luxum & pompam, hæc frugalitatem & modestiam; ille hominum cœtus & frequentiam, hæc silentium & secretum; ille ludos & oblectamenta sæculi, hæc orationem & castas Deum amantium delicias sequebatur. Ideo ob contraria voluntatum studia alienato mariti animo, aspere ac duriter ab eo tractabatur. Ipsa vero etiamsi nulla erga virum maritalis obsequii & cultus præteriret officia, maxime tamen illius morum, ac vitæ tædebat; unde caligantibus tristitiæ tenebris oppressum est cor ejus, nec erat, qui consolaretur eam. Quinquennium in luctu & mœrore transegit: deinde amicis, & consanguineis fœminis suadentibus, aliquid pristinæ vitæ consuetudinis remittere, ut mœrentis animi sublevaret tristitiam, aliarum nobilium fœminarum cœtus ac domos frequentare, & vivendi rationem sequi instituit. Sed omnia benignissimus Deus felle amaritudinis consperserat, ut Servæ suæ anima falsa mundi oblectamenta fastidiens, cælestes dulcedines esuriret. Habet enim potestas illa justissima miris & incomprehensibilibus modis per quasdam secretissimas successiones rerum sibi servientium, quas creavit, & severitatem vindicandi, & clementiam liberandi.

[34] [quibus nil recreata, mirabiliter convertitur.] Itaque altero fere quinquennio elapso, cum a terrenis rebus animi potius augeretur mœror & tristitia, quam levaretur angustia (severa enim misericordia nihil Deus Ancillæ suæ sinebat dulcescere, quod ipse non esset) ita supra modum gravata est supra virtutem, ut tæderet etiam vivere, & in se ipsa responsum mortis haberet. Graves inter animi angores propriam sororem, quæ sanctimonialis erat, consuluit, cujus hortatu presbyterum monasterii confessarium adivit, ad cujus pedes vixdum se prostraverat, cum, caligantibus jam in sæculo mentis oculis, divinæ lucis lumen subito affulsit, & doloris simul atque amoris vulnere percussa parum abfuit, quin prolaberetur in terram. Ut vero domum redivit, cum ab arcano fundo alta consideratio, irradiante divinæ gratiæ lumine, contraxisset & congessisset totam miseriam suam in conspectum cordis sui, obortus est ingens imber lacrymarum, projectisque muliebribus ornamentis, quæ nunquam in posterum resumeret, amarissima cordis contritione, sanctaque indignatione sui detestata est anteactæ vitæ culpas, admirans divinam clementiam ac ineffabilem Dei bonitatem, retrahentem recedentes a se, & derelinquentes fontem aquæ vivæ, ut fodiant sibi cisternas dissipatas, quæ continere non valent aquas.

[35] Itaque timore divinæ justitiæ, admiratione misericordiarum Domini, [Ex Christi crucem gestantis visione desiderio patiendi] odio erga mundum, indignatione erga se, dolore de peccatis, tanta denique tamque gravi diversorum affectuum cordis intima agitante procella, accendebatur jam concepta flamma divini amoris, & pectore suspiria, & oculis cadebant flumina lacrymarum, acceptabile ac gratum Deo sacrificium. Cum subito mentis oculis apparuit Salvatoris, crucem bajulantis imago, toto corpore sanguine diffluentis. Quam speciem animo alte infixam, vivisque expressam coloribus ita mente in posterum retinuit, ut quæcumque oculis cerneret, pretioso Christi Sanguine ei viderentur adspersa, quocumque se verteret, Salvatoris patientis imaginem sibi videretur intueri. Hinc ingens patiendi ardor, ut se passioni Christi Domini conformans, de admissis vel levibus culpis divinæ justitiæ in sanguine & per merita divini Mediatoris satisfaceret, & veterem hominem in se crucifigeret, & destrueret corpus peccati, ut non amplius peccato serviret. Itaque carnem suam ciliciis, flagellis, fame, siti, vigiliis, jejuniis edomuit, ne spinas, ac tribulos vitiorum produceret, sed sancta corpore, & spiritu hostiam Deo placentem se offerret.

[36] Uno vel altero anno ab admirabilis ejus conversionis die, [inflammata, diuturnum ac prodigiosum celebrat] voce Christi Domini ad interiores cordis aures resonante, invitata est ad peragendum cum Domino Salvatore quadragesimale jejunium, quo exercita, tria illa tentationum genera, quibus ille volens tentatus est, superare edisceret; nempe intus verbo Dei nutrita non quæreret in ista mortalis vitæ eremo voluptatem, imo ita domitam cupiditatem haberet, ut nec fami cederet; uni Deo tantum subjecta non desideraret in monte, hoc est in terrena elatione, jactantiam, sed nulli creaturæ serviens, & neminem præter Deum adorans, superbiam sæculi & vanitates vanitantium calcaret; æterno demum incommutabilis veritatis spectaculo inhærens, curiositatis illecebram contemneret; nec Deum tentaret, nec per fastigium templi, id est per oculos corporis, se præcipitem ageret, ut ad temporalia, & inferiora recedendo a Deo, templum, hoc est, animam nostram, inhabitante, perveniret: atque ita tria illa prorsus sibi subdita, & penitus confracta jejunio & oratione teneret, concupiscentiam carnis, concupiscentiam oculorum, & ambitionem sæculi.

[37] Auscultavit subito invitamenta Dominica fortis Dei Mulier, [jejunium, sui & pravarum affectionum victrix.] & secuta est spiritum ducentem in desertum pœnitentiæ, longe a mundanis oblectamentis & sæcularibus curis, inhabitantibus terras. Et non solum primæ illius Quadragesimæ tempus, sed per annos plures, ut fertur, nedum Quadragesimæ, verum etiam Adventus Ferias solo cælesti orationis cibo, & sacrosancto Eucharistiæ pane sustentata transegit, amarissimo tantum aquæ liquati salis atque aceti potu sitim quandoque excrucians potius, quam restinguens; quo tamen jejunii tempore robustior atque vividior laboriosis caritatis muneribus perfungebatur. Ita per gratiam Spiritus sancti naturæ usum & sexus infirmitatem transgrediens, cibo abstinentiæ & potu amaritudinis aluit corpus suum, docens, non solum nescire vitia, sed etiam causas nescire vitiorum.

[38] [Sanctæ, pauperibus & firmis ministrantis,] Ad sanctitatis igitur sublimitatem per arctas pœnitentiæ semitas celeri gradu progrediens Catharina, & a divino humilitatis magistro edocta, altitudinem perfectionis mensuram esse debere humilitatis, elegit abjecta esse in domo Patris sui, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Itaque se comitem adjiciens, vel potius in pietate ducem aliis nobilibus matronis, quarum cura erat infirmis pauperibusque succurrere, & miserorum calamitates & angustias opere & pecunia sublevare, circuibat per vicos & plateas, quærens in pauperibus & infirmis, quem diligebat anima sua. Incedebat autem per urbem gradu sobrio, veste humili, vultu modesto, fixis in terram oculis, ita ut prænuntia sanctitatis anteirent signa virtutum. Egenorum vero necessitatibus prompte ac liberaliter subveniebat, & fœminas infirmas singulari caritate complectebatur. Sternebat lectos, purgabat sordes, vilia quæque munia obibat, solabatur verbis, inserviebat manibus, pecunia sustentabat, cibis reficiebat. Laboriosum atque humile infirmis inserviendi munus primum in privatis domibus, deinde in publico nofocomio, cujus regimen ei demandatum est, sedula cura & diligenti sollicitudine exercuit, & ad felicem usque vitæ suæ finem retinuit, militans stipendiis suis; nihil enim unquam accepit de substantia nosocomii, sed, quæ sibi pro victu & indumentis erant necessaria, suis expensis sibi ministrari volebat.

[39] [humilitas, caritas & amor in Deum.] Assiduis autem caritatis officiis erga proximum, quasi quibusdam gradibus ad purum illum & mirabilem Dei amorem ascendit. Siquidem cum ejus corpus templum Dei inhabitantis effectum esset, animus veluti altare Domini, in quo sacrificium laudis quotidie Altissimo immolaretur manu æterni Sacerdotis, excusso mundanorum affectuum pulvere, & terrenarum cogitationum remotis cineribus, totus exarsit, vaporem exhalans divini ignis, non solum penetrantis inflammantisque cordis intima, sed pertingentis usque ad exteriora corporis, & ad sensus mortalium hominum. Nam thorax cæteræque corporis partes, quæ cor ambiunt, ignem spirare videbantur, nec manibus tangi poterant, quin & dolore afficerentur, & intolerabilem ardorem persentirent.

[40] [Demisse de se sentiens, aliorum saluti] Quare per altas contemplationis vias introducta a cælesti Sponso in cubiculum suum, & ad contemplandam æternæ Majestatis pulchritudinem admissa, divinæ lucis fulgore mens repercussa, intimo cognitionis sensu percipiebat comparatione immensæ illius altitudinis imam mortalis conditionis paupertatem & miseriam, inanitatem vilitatemque sui, & cernens fastigium celsitatis sursum, & faciem abyssi deorsum, adeo se contemnebat, seque ab aliis sperni amabat, ut semet ipsam nunquam proprio vocaret nomine, atque ægre ferret ab aliis se nominari. Affirmabat enim, nihil esse in creaturis, quod bonum esset & Deo placere posset; sed ex nihilo eductas, & contagione labis primi parentis contaminatas in malum semper propendere, & frequentissime in illud prolabi, nisi Dei gratia misericorditer liberentur: ideo curandum esse, ut destruatur, quod ex nostro est, ut Christus ædificetur in nobis, cujus gratia adjuti dicere valeamus cum Apostolo; Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me Christus. Etenim non solum temporalibus indigentium necessitatibus, & ægrotantium corporibus sanandis curandisque sedulo navabat operam, sed etiam aliorum animis medendis curam omnem, ac studium impendebat: ideo & qui ægrotantes in nosocomio decumbebant, & qui eam adibant, his atque aliis sanctissimis instruebat monitis, quibus & ad peccati fugam, & ad Dei amorem impelleret.

[41] Imo dilatans spatia caritatis Dialogum etiam scripsit, [scriptis etiam, sed maxime exemplo studet: ejus] in quo allegorice inducens animam & corpus, peregrinationem facere statuentes, convenientesque absque dissidio iter peragere, mire ostendit, quanto detrimento anima, cæci amoris sui laqueis implicata, in recto æternæ salutis itinere peragendo impediatur. Sed maximo ad virtutem sequendam incitamento & exemplo atque admirationi omnibus erat, fœminam splendido genere natam adeo humilem, ut vilissima quæque munera in publico nosocomio exerceret; adeo mitem & patientem, ut alacri animo procacium servorum injurias & contumelias exciperet; tanta ferventem caritate, ut, corpore licet infirma, omnium ægrotantium curæ præsto esset. Et quamvis divinæ contemplationis dulcedine in extasim rapta frequenter a sensibus alienaretur, tamen vocata ad peragenda caritatis officia, illico surgebat, & hilari ac rubicundo vultu, veluti ex consortio sermonis Domini accurrebat, expletisque caritatis muneribus ad orationem redibat, ita Deo unita, ut nullius creaturæ recordaretur; ita proximorum curæ, & animarum saluti intenta, ut sui prorsus oblita videretur.

[42] Nam a Deo impetraverat, ut proximorum necessitatibus sublevandis inserviens, [admiranda cum Deo conjunctio,] tametsi id tanta sedulitate, & diligentia præstaret, quantam alius nemo, pari caritate non præditus, adhibere posset, tamen statim ac officium caritatis impleverat, ejus, cui inserviverat, oblivisceretur. Itaque nulla creaturæ imago illam, quam alte corde & mente infixam patientis Salvatoris imaginem gerebat, obumbrabat, & flagrantem illam divini amoris flammam, qua cor illius suaviter æstuabat, nullus terrenus affectus vel restinguebat, vel minuebat: idcirco vere cum Apostolo exclamare poterat: Neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque virtutes, neque instantia, neque futura, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a caritate Dei, quæ est in Christo Jesu Domino nostro.

[43] Profecto non illam aspera natura & dissoluti intolerabilesque viri mores, [nullo umquam casu utcumque adverso impedita.] quos semper patienti & remisso animo toleravit: non contemptus & irrisiones, dum pietatis opera peragebat; gaudebat enim, quod digna habita esset pro nomine Jesu contumeliam pati: non dura eorum, qui nosocomio ministrabant, imperia, quæ humilis ac lubens exequebatur: non carorum & consanguineorum jactura, quam benedicens Domino, æquissimo animo tulit; non corporis infirmitas assiduæque ægritudines; cum enim infirmabatur, tunc potentior erat: non denique sive prospera, sive adversa, sive præsentia, sive futura a Deo avellere potuerunt: sed tanquam petra immobilis adversus furentes sæculi turbines & frementis hostis impetus stabat, nec cælestibus donis ditata efferebatur, nec adversis concussa deprimebatur, sed perseverantissima animi puritate complectens Deum, quem semper præsentem gerebat, ad eum toto affectu se tenens, non habebat quod expectaret, vel timeret futurum; nec in præteritum trajiciens, quod meminisset; nec in præsens respiciens, quod amaret; ideo nulla vice variabatur, nec ulla in tempora distendebatur: sed cohærens summo Vero, & vere æterno Bono, quod solum animæ diligenti illud sufficit, ejusque flagrans desiderium explere potest, in nullam temporum varietatem & vicissitudinem ab illo se revolvebat, & ad se declinabat, vel defluebat ad alia.

[44] [Amor erga Jesu nomen egregio facinore probatus.] Nam invento, quem diligebat anima sua, tenebat eum, nec dimittebat; in eo exultabat, gaudebat, gloriabatur, ejusque sanctum nomen semper gerebat in corde, semper habebat in ore, nullum majus persentiens gaudium ac solatium, quam si dulce Jesu nomen etiam ab aliis pronuntiari audiret. Quamdam mulierem, contagiosa febre in extremo vitæ laborantem, & vi morbi loquendi facultate privatam, sæpius adhortata, ut sanctum Jesu nomen pronuntiaret, statim atque moventem ora animadvertit, impetu amoris sanctissimi Nominis abrepta, suique oblita, fætidi & pestilentis oris labia exosculata est; quorum contactu eodem infecta morbo, parum abfuit, quin vitam cum morte commutaret. Sanitate deinde Dei voluntate sibi restituta, nihilo secius ac antea, nulla cautione adhibita, omnique vitæ & salutis periculo contempto, pristina erga infirmos pietatis officia alacris & læta repetiit. Ex abundanti enim divini amoris fonte emanabat mira illa pectoris constantia & animi firmitas in currenda via Domini, & sectandis semitis ejus.

[45] [Semper æquabilis multos reducit in viam salutis,] Nam idem semper vultus, eademque frons & præclara in omni actu vitæ æquabilitas: humilis, mitis, modesta & misericors, humana despiciens, cælestia inquirens, admirabilem suavitatem in verbis ac moribus præ se ferebat; omnes ad se confugientes excipiebat benigne, amanter solabatur, prudenter admonebat, prompte ac studiose sublevabat. Una & assidua ejus cura & perpetua cogitatio erat Dei honor, gloria & laus Nominis ejus, vitiorum ac scelerum destructio, peccantium conversio, animarum salus; id curabat, id satagebat, huc referebat cogitationes omnes & sedulam illam, quam pro corporibus proximorum sanandis, sublevandisque curam adhibebat. Plures igitur abeuntes in consilia impiorum & sequentes semitas sæculi, orationibus & suasionibus suis, divina operante misericordia, ad viam Domini revocavit, & potissimum illud accidit, quod fore Apostolus prædixerat, ut sanctificaretur vir per mulierem fidelem.

[46] [quam etiam marito precibus suis impetrat.] Nam etiam Julianum Adurnum virum suum lucrata est Domino, loquens illi sanctis moribus suis, quibus eam Deus pulchram fecerat, & reverenter amabilem atque admirabilem. Etenim primum ab eo impetravit, ut sibi in castitate vivere liceret, deinde ipse ultro ad illam veniens, collatisque cum ea consiliis, a viis sæculi recedens, induto habitu Tertii Ordinis S. Francisci, piam vivendi rationem instituit. Cum autem in postrema ægritudine sua, ut erat ad iram proclivis, morbi incommoditatum pertæsus, tanta esset impatientia & indignatione correptus, ut in periculo æternæ salutis versari videretur; id ubi sancta Uxor conspexit, ingressa cubiculum suum, oravit Dominum, qui ventis & tempestatibus imperat, & serenitatem cælo, mari tranquillitatem reddit; & statim ab immortali Deo obtinuit, ut tranquillaretur impatiens mariti animus, & procellosa tempestas sedaretur. Siquidem nondum finita oratione vir, stupentibus omnibus, mutatus est, & tranquillato animo submissoque divinæ voluntati, patienterque toleratis extremæ vitæ molestiis ac doloribus, mortem obivit.

[47] Anxia autem Catharinæ cura & sollicitudo de salute animarum, [Ecstases & visiones Sanctæ, Dei amore] & fervor ejus caritatatis erga proximum pars exigua erat immensæ flammæ, qua in Dei amorem exarserat, &, qua ex animo refluente in corpus, non solum cor vicinæque partes divini ignis ardore fervere videbantur; sed insuper pars illa cutis, quæ cordis regionem ambit, igneo rubore suffusa post felicem ejus obitum mortalium oculis apparuit. Itaque ubi non vocabat caritas vel aliorum præcepta impellebant, ad orationem redibat, in qua cælestibus fruens contemplationis deliciis, alienabatur a sensibus, & animæ, a rerum sensibilium tumultu & perturbatione liberæ, in suavissima quiete supra pectus divini Magistri recumbenti, cælestia revelabantur secreta, quæ intellectus humanus percipere nequit: ineffabilis scilicet divinæ Sapientiæ modus, quo hominum æternæ consulit saluti; humanæ cæcitatis misera conditio, quæ lacrymabili insaniens ægritudine, oblata sibi repellit remedia, & divina beneficia in suam perniciem vertit; vis superni amoris, gratiæ sanctificantis pulchritudo, æternæ beatitudinis gloria. Quæ postea a suis interrogata, cum maxime vellet, humanis verbis exprimere nequibat: quod enim mens divino lumine illustrata conceperat, lingua carneis innodata vinculis parere non poterat; ut jam illud Apostoli usurpare posset: Scio hujusmodi hominem, sive in corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit, quoniam raptus est in paradisum, & audivit arcana verba, quæ non licet homini loqui.

[48] Ita igitur beatæ Catharinæ, assiduæ orationis & cælestis contemplationis uberibus inhærentem, [mirabiliter flagrantis, & ad suavissimum] caritas erga Deum & erga proximum nutriverat ac roboraverat animum, qui cum jam esset sequendo Deo factus idoneus, ac dicere posset cælesti Sponso; Trahe me post te, curremus: & divinæ Majestatis sublimitas ex tanta parte, quantam mortali homini vix ferre licet, sese aperuisset, adeo mirabilis ille caritatis ardor excrevit, & tantum divini amoris surrexit incendium, ut, exusta omni terrena labe, atque interiori homine purgato & sanctificato, cælestis amoris ignis ex animo in corpus exundans, vivus & efficax, penetrabilior omni gladio ancipiti, & pertingens usque ad divisionem animæ ac spiritus, infirmam carnem tanto ferendo ardori imparem fere consumpserit, & jam pene solo spiritu viveret, nec in alio corporis sarcinam sentiret, quam in doloribus & languoribus, quos æstuantis amoris vis atque impetus in eam redundans, efficiebat: unde in ea jam satis appareret quam divine dictum sit: Ego sum ignis consumens: & illud, Ignem veni mittere in terram: tum etiam: Lampades ejus lampades ignis, atque flammarum.

[49] Pleno igitur pectore æstuabat & totis flagrabat visceribus Catharina, & animus morarum impatiens ad castissimum cælestis Sponsi ferebatur amplexum, ut sæpe amoris impetu acta, cum Apostolo dicere cogeretur: Cupio dissolvi, & esse cum Christo. Nam dulce quidem est vinculum corporis, quo ligatus est homo, [Domini amplexum continue] & ab eo solvi non vult; illa tamen, quia sciebat, quid sibi repositum esset, & jam gustaverat primitias spiritus, concupiscebat dissolvi & esse cum Christo; adeo ut quod aliis metum ac terrorem ingerit, ipsi gaudio ac solatio esset; si nempe aut de vita cum morte commutanda sermonem audiret, aut si aliquos in nosocomio morientes aspiceret, aut si sacris precibus, aut sancto Sacrificio, quod pro mortuis offertur, interesset, interna quadam lætitia & spirituali gaudio afficiebatur.

[50] [anhelantis: divinæ tamen voluntati semper consentiens] Gemebat enim gemitibus inenarrabilibus in peregrinatione sua, recordans Hierusalem, &, elevato atque extento sursum corde, cælestem requirebat patriam, amatam patriam, desideratam patriam, pulchram & sanctam civitatem, & Deum super eam regnatorem & illustratorem, patrem, dominum, sponsum suum, dilectum suum, castas & fortes delicias, beatam requiem, & solidum gaudium, unum, summum, verum, & sempiternum Bonum. Gratulabatur ergo, aliquando solvenda esse vincula carnalium membrorum, ut acciperet indumenta & ornamenta virtutum; ponendam esse carnem, ut coronam reciperet; discedendum esse a corpore, ut cum Deo conjungeretur; migrandum esse e terris, ut ad cælum perveniret. Fœlix mutatio, sancta migratio! Verum divinæ exequendæ voluntati semper intenta, & solum, quod Domino placitum esset, faciendi cupida & sollicita, eique omne suum desiderium submittens, omnemque cogitationem ad Dei voluntatem conformans, vitam sibi produci non recusabat, ut per diuturna dolorum tormenta conformior fieret imagini Filii sui, quia, sicut socii passionis erimus, ita erimus & resurrectionis.

[51] [morbo corripitur insolito, & amoris magis] Quare inter hujusmodi suaviter adversantium desideriorum conflictus novo quodam cælestis amoris angebatur martyrio, quo factum est, ut infirma caro inusitata quadam & gravi ægritudine, quæ postrema fuit, correpta succumberet. Cum autem insolitæ infirmitati sanandæ nulla remedia proficerent, qui ejus salutis curam gerebant, ut omnia experirentur, & nihil intentatum relinquerent, convocarunt decem medicorum consilium, qui, cum jacentem conspexissent, nec ullum morbi indicium appareret, perpensis causis, quibus ægrotare cœperat, ægritudinis symptomatibns diligenter inspectis, cum nullum ex propinatis remediis prodesset, sed tantum cælestes visiones, & sacram Eucharistiam, qua tantummodo refecta, per quatuordecim ante obitum postremos dies vitam duxit, prostratis ejus viribus solatio & adjumento esse cognovissent, morbi novitate attoniti aliquid divinum in mirabili illa infirmitate manifeste comperientes, in eam convenere sententiam, ejus ægritudinem non humanam, nec humanis sanandam remediis, sed eam divinitus immissam, & cælesti animarum Medico relinquendam.

[52] [quam ægritudinis violentia exstinguitur.] Sexagesimum tertium ætatis suæ annum agebat, cum optatum tempus advenit, quo, dissolutis corporei carceris vinculis, ad optatum cælestis Sponsi complexum libera evolaret. Præsentiens igitur jam sibi finem mortalis vitæ instare, oculis atque manu cælum indigitans, quo mox profectura erat, verbis illis, In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum, suavissime pronuntiatis, paulo post magnitudine potius caritatis, quam morbi languens, in secreto & mentibus hominum impervio divini amoris silentio placidissime obdormivit in Domino decimo septimo Kalendas Octobris anno millesimo quingentesimo decimo.

[53] Ubi vero beatæ Dei Famulæ mortis rumor urbem Genuensem pervasit, [Populi veneratio, beneficiis aucta, nec umquam imminuta:] ad sacras ejus exuvias in magno nosocomio, ubi decesserat, venerandas ex omni ordine atque ætate viri & mulieres frequentes confluxere. Ibique plurimi solatium, quibus angebantur, molestiis, quibusque afflictabantur, ægritudinibus medicinam ejus intercessione invenerunt. Interea corpus ejus, quod flexile, incorruptum, rubroque colore circa cor, & vivo omnino simili cernebatur, post aliquot dies in sepulcro, in nosocomii ecclesia recenter constructo, summa veneratione collocatum fuit. Post duodeviginti menses illo aperto, ut sanctæ Viduæ corpus ad novum tumulum, decentius ornatum, transferretur, quo ingenti civium multitudini, quæ ad illud venerandum accurrebat, fieret satis, repositum est intra sacelli cancellos, quibus confertim irruentium turba arceretur. Per octo continuos dies ita permansit, populorum concursu nunquam deficiente, aucta præsertim veneratione ex miraculis, quæ omnipotens Deus circa illud operabatur. Quibus diebus elapsis, in eadem ecclesia ad marmoreum tumulum in sublime erectum delatum est, ubi miraculis clarum, publicæ venerationi expositum, devotionis fervore erga sacras beatæ Catharinæ reliquias nunquam imminuto, ad nostra usque tempora permansit, divina omnipotentia testimonium prodigiis dexteræ suæ perhibente, sibi non perire, quod moritur, & mortalium mentibus indicante, quanta in gloria esset in cælis anima hujus beatæ Viduæ, cujus caro exanimis tam eximiis divinitatis effectibus in terris ornabatur.

[54] Itaque nedum Genuensium, verum etiam cæterorum populorum erga hanc sanctam Dei Servam devotio, [processus instituti, probatusque immemorabilis Sanctæ cultus:] & ad sacrum ejus corpus venerandum, cujusvis generis & conditionis hominum assiduus concursus fuit. Cultu igitur & veneratione erga illam constanter perseverante, & post centum annorum lapsum percrebrescente, post confectos authoritate ordinaria processus super ejus sanctitate, & miraculis, eosque in Sacra Rituum Congregatione exhibitos, expedita fuit commissio die vicesima quarta mensis Maii anno millesimo sexcentesimo tricesimo sexto ad effectum fabricandi processum authoritate Apostolica super cultu immemorabili, & casu excepto a decretis fel. record. Urbani VIII Prædecessoris nostri, illoque absoluto, a bonæ memoriæ Decio S. R. E. diacono Cardinali Azzolini nuncupato, causæ relatore, propositum fuit dubium, an sententia ab episcopo Genuensi, judice delegato, lata super cultu immemorabili & casu excepto esset confirmanda, & responsum fuit, constare de casu excepto: proinde præfatam sententiam esse confirmandam, quod decretum piæ memoriæ Clemens X pariter Prædecessor noster die sexta Aprilis anno millesimo sexcentesimo septuagesimo quinto confirmavit. Præterea eodem Cardinali Azzolino causæ Ponente, obtenta est die decima septima mensis Augusti anno millesimo sexcentesimo octogesimo tertio facultas conficiendi processum super sanctitate vitæ, virtutibus & miraculis, ut ad Beatæ canonizationem deveniri posset.

[55] Labentibus deinde pluribus annis, ac processu post nonnullas prorogationes & subrogationes nondum absoluto, [concessum de ea Officium, nomen Martyrologio inscriptum:] suffectoque in Ponentem causæ bo. mem. Josepho Renato S. R. E. diacono Cardinali Imperiali nuncupato, supplicatum fuit pro concessione Officii, & Missæ de eadem Beata; & S. R. E. Cardinalium Sacris Ritibus præpositorum Congregatio, edito decreto a felicis recordationis Clemente XI Prædecessore nostro confirmato, die decima nona mensis septembris anno millesimo septingentesimo decimo concessit, ut in civitate Genuensis recitaretur Officium, & celebraretur Missa de Communi Viduarum in honorem B. Catharinæ, nec multo post eadem concessio ad totum Genuensis reipublicæ dominium fuit ampliata, ac tandem approbatum extitit Officium & Missa propria de eadem Beata cum ejusdem elogio in Romano Martyrologio apponendo.

[56] [latum decretum de virtutibus Sanctæ, miracuculisque] Completo autem processu super virtutibus, propositoque dubio in præfata sacrorum Rituum Congregatione, prodiit decretum affirmans, constare de virtutibus in gradu heroïco, quod fuit a nobis die trigesima mensis Maii anno millesimo septingentesimo trigesimo secundo confirmatum: absolutoque etiam altero processu super miraculis, ventum est ad illorum examen, suffecto interim in causæ relatorem dilecto filio Georgio tituli S. Mariæ trans Tyberim S. R. E. presbytero Cardinali Spinula nuncupato, in locum bo. me. Josephi Renati S. R. E. diaconi Cardinalis Imperialis nuncupati, viam universæ carnis ingressi, in congregatione, coram Nobis habita die secunda mensis Aprilis anno millesimo septingentesimo trigesimo septimo, ex quatuor miraculis propositis, tria sequentia fuere approbata, videlicet: Primum subitæ sanationis Mariæ Magdalenæ Rizzi; hæc enim mulier, in qua a novem circiter annis iniqua vitiati humoris feritas defluxa, ad infernos artus non minus, quam ad latus sinistrum extensa, quantum vetustate sua in latere acerbos enutriverat, acerbioresque per intervalla cruciatus excitaverat, tantum in tumefactis cruribus liberam motus ademerat facultatem, jam diu ad incurabiles amandata, quum tota nocte sanationem præcedente a lateris dolore sævius torqueretur, post invocationem B. Catharinæ brevi somno correpta, sana surrexit diluculo, ac Liberatrici suæ gratias referens, ad consueta benevalentium officia incolumis reversa est.

[57] [a Sancta Sede probatis:] Tertium sanationis repentinæ Mariæ Franciscæ Xaveriæ Gentilis, patritiæ Genuensis, quam & scorbutica ægritudo a tredecim fere annis invaserat, & spirandi difficultas, convulsiones cum nervorum in pedibus attractione, ac vivæ lucis omnisque rumoris intolerantia ita vexabant, ut nec ambulare, nec decumbere posset omnino, nisi cervicalibus plurimis fulciretur. Hæc in spem consequendæ salutis erecta, si Beatæ exuvias coram ei datum esset venerari, voti compos facta, in gestatoria fella a Beatæ visitatione domum redux, nil hæsitans, se divinitus perfectam obtinuisse salutem, domesticas scalas animosa conscendere, sedere, surgere, atque ambulare illico cœpit, quibus afflictabatur, morbis undequaquo depulsis. Et quartum instantaneæ curationis Blanchæ, fæminæ in hospitali incurabilium a viginti quinque annis jacentis, quæ ex antiqua femoris luxatione, artuum infernorum, dexteræque manus paralysi gravabatur, dum ad Beatæ sepulchrum toto spiritus conatu salutem flagitat, repente attractam manum extendit, & utrumque crus imbecille expedite movet ac graditur, perfectæ incolumitati restituta.

[58] Denique generali sacrorum Rituum Congregatione coram Nobis convocata, [post maturam examen,] propositaque quæstione, an, stante præfatorum miraculorum approbatione, ad solemnem beatæ Catharinæ Fliscæ Adurnæ canonizationem tuto posset deveniri: cum venerabiles fratres nostri S. R. E. Cardinales præfatæ Congregationis, sacris ritibus præpositæ, affirmative respondissent, Nos post humillimas nostras, aliorumque fusas ad Deum preces, ut in re tam gravi cælestis adjutorii lumen concederetur ex alto, die tricesima Aprilis anno millesimo septingentesimo tricesimo septimo ad B. Catharinam solemni ritu in Sanctarum album adscribendam procedi posse declaravimus. Postea die sexta sequentis mensis Maji in consistorio nostro secreto a dilecto filio Antonio Felice tituli S. Praxedis presbytero Cardinali Zondadario nuncupato, præmissorum omnium, quæ in causa acta fuerant nec non vitæ, & miraculorum beatæ Catharinæ summatim & apposite relatione facta, cum reliqui Cardinales, qui adfuerunt, idem censuissent, in publico consistorio, proxime a nobis habito, audita per dilectum filium Gabriëlem Serianum consistorialis aulæ nostræ advocatum diserta oratione de virtutum excellentia, vitæque sanctitate B. Catharinæ; tum etiam humillimis supplicationibus, quæ nobis pro ejusdem beatæ Dei Servæ canonizatione nomine totius cleri & populi inclytæ Genuensis reipublicæ porrigebantur, de re tanta, tamque arduo negotio Nos, ut oportebat, cum venerabilibus fratribus nostris S. R. E. Cardinalibus archiepiscopis & episcopis maturius deliberaturos, responso dato, eosdem Cardinales & episcopos ad implorandum eleëmosynis, jejuniis & orationibus divinum auxilium in Domino hortati sumus.

[59] Deinde eorumdem Cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum & episcoporum in Urbe præsentium consistorio semipublico indicto, [implorato Dei auxilio,] in quo etiam nostri, & Apostolicæ Sedis notarii, protonotarii nuncupati ex numero participantium, & sacri palatii Apostolici causarum auditores vocati adfuerunt, iidem Cardinales, patriarchæ, archiepiscopi & episcopi omnes beatam Catharinam ex iis, quæ a nobis proposita, & in processibus relata fuerant, in Sanctorum numerum adscribendam esse censeurunt. Quorum sententiis auditis, Nos gratias Deo agentes, quod Ancillam suam per Ministerium nostrum honorificari velle dignaretur, canonizationis diem indiximus, omnesque interim, ut eleëmosynis, orationibus ac jejuniis ad Nobis cælestem Spiritus sancti gratiam in tanta re gravique negotio impetrandam, diligenter ac perseveranter insisterent, iterum adhortati sumus.

[60] Demum rite omnibus absolutis, quæ sanctorum Patrum authoritas, [solemni ritu Sanctarum Catalogo] sacrorum canonum statuta, sanctæque Romanæ Ecclesiæ antiqua consuetudo in re hujusmodi peragenda præscribunt, hodie, quæ fuit dies Dominica sanctissimæ Trinitatis, in sacrosanctam Lateranensem basilicam decenter ornatam cum venerabilibus fratribus nostris S. R. E. Cardinalibus, nec non patriarchis, archiepiscopis & episcopis, Romanæque curiæ prælatis, officialibus & familiaribus nostris, clero sæculari & Regulari, ac maxima populi frequentia convenimus, ubi repetitis pro canonizationis decreto petitionibus a dilecto filio nostro Nereo S. R. E. diacono Cardinali Corsini nuncupato, nostro secundum carnem ex fratre nepote, per dilectum filium Thomam Antamorum consistorialis aulæ nostræ advocatum, & decantatis sacris precibus & Litaniis, ac Spiritus sancti gratia humiliter implorata:

[61] [adscribitur, concessis in Sanctæ festo indulgentiis.] Ad honorem sanctissimæ & individuæ Trinitatis, ad exaltationem fidei Catholicæ, & Christianæ religionis augmentum, authoritate Domini nostri Jesu Christi, beatorum apostolorum Petri & Pauli, ac nostra, matura deliberatione præhabita, & divina ope sæpius implorata, ac de venerabilium fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum & episcoporum in Urbe existentium, consilio & consensu B. Catharinam de Flisco viduam sanctam esse decrevimus, & definivimus, ac Sanctarum catalogo adscripsimus, prout tenore præsentium similiter decernimus, definimus, & adscribimus, illamque universos Christi fideles tamquam vere Sanctam honorare & venerari mandavimus, & mandamus, statuentes, ut ab universali Ecclesia in ejus honorem ecclesiæ & altaria, in quibus sacrificia Deo offerantur, ædificari possint & consecrari, & singulis annis memoria ipsius die decima quinta mensis Septembris inter Sanctas nec Virgines nec Martyres pia devotione recoli debeat: eademque authoritate omnibus Christi fidelibus vere pœnitentibus & confessis, qui annis singulis eodem festo die ad sepulchrum, in quo corpus ejus requiescit, visitandum accesserint, septem annos, & totidem quadragenas de injunctis eis, aut alias quomodolibet debitis pœnitentiis misericorditer in Domino relaxavimus, ac relaxamus in forma Ecclesiæ consueta.

[62] [Actis Deo gratiis, Missa decantata:] His peractis, Deum Patrem æternum, regemque gloriæ Christum Dominum Patris sempiterni Filium, & sanctum paraclitum Spiritum unum Deum, unumque Dominum laudibus & confessionibus venerati, sacroque Hymno Te Deum solemniter decantato, omnibusque Christi fidelibus, tunc præsentibus, plenaria omnium peccatorum suorum indulgentia & remissione concessa, propter corporales nostras infirmitates affectamque valetudinem, senilemque ætatem ab eadem Lateranensi ecclesia recessimus, remanentibus in ea venerabilibus fratribus nostris Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalibus, archiepiscopis, episcopis, & universo clero & populo, quibus præsentibus a venerabili fratre nostro Thoma Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinali episcopo Prænestino Ruffo nuncupato, tanquam Cardinali in ordine antiquiori, in ara maxima præfatæ basilicæ, ex indulto & de licentia nostra solemniter Missa cum Sanctæ ejusdem nec virginis nec martyris commemoratione celebrata est.

[63] [Sanctæ præsidium implorat Pontifex,] Cum omni autem humilitate æquum est, ut nos pro tam insigni beneficio gratias Deo agamus & confiteamur Domino dominorum, per quem amici ejus coronantur in cælis, & honorificantur in terris, & a quo gloria & honor & pax omni operanti bonum. Et quoniam Sanctæ hujus præsidium videmus nobis divinitus comparatum, ineffabilem Dei clementiam obsecremus, ut cujus in terris voluit his nostris calamitosis temporibus gloriam manifestari, ejus suffragantibus precibus per merita & passionem Filii sui Christi Domini Salvatoris nostri faciem suam a peccatis nostris avertens, nos a præsentibus hujus mortalis vitæ angustiis liberare, & in hoc sæculo cælesti gratia sua, & in futuro æterna Sanctorum felicitate donare dignetur.

[64] Cæterum quia difficile foret, præsentes nostras Literas ad singula loca, ubi opus esset, deferri, volumus, ut earum exemplis etiam impressis, manu tamen publici notarii subscriptis, & sigillo alicujus personæ in dignitate ecclesiastica constitutæ munitis, [decretum suum stabile fore definiens.] eadem ubique fides adhibeatur, quæ ipsis præsentibus adhiberetur, si essent exhibitæ vel ostensæ. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostri decreti, definitionis, adscriptionis, mandati, statuti, concessionis, elargitionis & voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, ac beatorum Petri & Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Romæ apud sanctum Joannem in Laterano anno Incarnationis Dominicæ millesimo septingentesimo tricesimo septimo, sextodecimo Kalendas Julii, Pontificatus nostri anno septimo.

✠ Ego Clemens Catholicæ Ecclesiæ Episcopus.

§ IV. Publicæ venerationis monumenta Sanctæ erecta: miracula nonnulla tum ex Vita prolixiore tum ex processibus desumpta.

[Altaria, aliaque publicæ venerationis] Priusquam beneficiorum, Sanctæ patrocinio a variis obtentorum, narrationem ordior, visum est de erectis Catharinæ altaribus aliisque venerationis publicæ monumentis pauca subjicere, quæ in Parperæ lucubrationibus dispersa leguntur. In Beata illustrata part. 1, cap. 7, num. 13 scribit, Lutetiæ Parisiorum intra claustra monasterii virginum Excalceatarum Ordinis S. Mariæ de Monte Carmelo exiguum sacellum exstare, S. Catharinæ venerationi erectum, testemque ibidem laudat illustrissimum dominum Josephum Mariam Giovum, cui instrumenta etiam plurima, de Sancta e Galliis transmissa, accepta refert. Idem Parpera in sæpe laudatis ad Henschenium litteris hæc habet: Anno MDCLXIX ex publicis tabulis agnovimus, ecclesiam nostram Genuæ Congregationis Oratorii S. Philippi Nerii fuisse domum B. Catharinæ: in Beata vero illustrata part. 1, cap. 1, num. 14 paulo fusius in hunc fere modum scribit: Domus, quam inhabitavit Sancta, quæque illi a marito fuerat in dotem assignata, & sita erat in platea, cui olim nomen erat S. Agnetis, nunc autem Lomellina dicitur, conversa est in ecclesiam Congregationis Oratorii anno 1659: ibidem etiam asserit, altare, in quo visitur Beatæ imago, quodque primum est ac vicinius aræ majori ad cornu Euangelii, ædificatum fuisse eo loco, quo steterat secretius cubiculum a Sancta frequentari solitum, & in quo spectabilem olim habuit Christum Servatorem, toto corpore sanguine manantem, ut refert Vita prolixior cap. 2 & nostra num. 19

[66] Porro ex Joannis Mariani Monumentis historicis Congregationis Oratorii tom. 2, [monumenta Sanctæ erecta.] cap. 23 sub finem liquet, prælaudatæ Congregationis alumnis Genuæ institutum fuisse domicilium ab anno 1644; nihil autem ibidem additur de epocha conversæ in ecclesiam domus S. Catharinæ, quia de Genuensi Congregatione tantum loquitur occasione Panormitanæ: continuationem autem Monumentorum Joannis Mariani nacti non sumus. Sacellum quoque perquam magnificum Sanctæ in ecclesia xenodochii majoris erectum fuisse, tradit Parpera in Vita, anno 1682 edita, cap. 114, num. 7, sed annum nullum signat: hoc certum ex Parperæ verbis, structuram illam anno 1642 posteriorem esse, figendamque inter dictum annum 1642 & 1682, quo hanc suam lucubrationem vulgavit Parpera, qui in Beata illustrata part. 1, cap. 16, num. 9 ait S. Catharinæ effigiem sculptam fuisse anno 1681: hujus autem sculpturæ descriptionem, uti & picturæ, quæ in ara, Sanctæ dedicata, visitur in ecclesia Genuensis Oratorii Congregationis, ibidem curiosus lector inveniet num. 9 & 10: illi proxime præmisit Parpera orationem compositam eo fine, ut Sanctæ patrocinio divinus in nobis amor accendatur, quæque his verbis concepta est: Deus, qui ad inflammanda corda fidelium B. Catharinam Genuensem ignitis illustrationibus mirabiliter accendisti: da quæsumus, ut cujus ardorem miramur, eamdem imitantes in terris, cum ipsa beato amoris incendio ardeamus in cælis.

[67] [Beneficia multis collata: diu ægrota] Atque hæc sunt, quæ de publicis S. Catharinæ venerationi erectis monumentis ad notitiam nostram pervenerunt. Nunc ad miracula progredior. Biographus antiquior cap. 52 sic habet: Multi sese illi commendantes fuerunt exauditi; verum, ut jam monui in Annotatis ad cap. 8 Vitæ, litter. q illa beneficia vel non sunt litteris consignata, vel deperdita lugemus. Inter cæteros, inquit ibidem laudatus statim biographus, quædam infirma ipsi devota (cui nocte præcedenti per visum apparuerat) gratiam optatæ sanitatis impetravit. Hæc vi morbi longo tempore non se poterat movere, & tum decumbebat admodum afflicta: sed post istud visum jussit se deferri in ecclesiam ad corpus, apprehendensque lacinias de telis corruptis ipsi adhærentibus, admovit eas loco affecto, commendansque se Beatæ e vestigio sanitati fuit restituta, ac sola sine alterius adminiculo domum reversa.

[68] [sanitati restituitur; ejus gratus animus.] Licet hoc recuperatæ sanitatis beneficium expresse non dicatur contigisse anno 1512, tamen isti anno innectendum esse, manifeste colligitur ex hisce verbis: Jussit se deferri in ecclesiam ad corpus, apprehendensque lacinias de telis corruptis ipsi adhærentibus, ut enim dictum hic jam est num. 8 & 9, corpus decimo octavo circiter ab obitu mense de terra levatum est, repertique in urna vermes, humiditate aquæ producti, tumque publicæ venerationi per octo dies expositum fuit; quæ omnia pertinent ad annum 1512 non multum provectum. Quam porro beneficii accepti memorem sese exhibuerit sanata, declarat biographus eodem cap. 52 verbis sequentibus: Auxit hoc beneficium semel conceptam erga ipsam devotionem, ac quotannis eodem die curavit in gratiam ipsius cantari Sacrum de beata Maria & speciatim in festo Assumtionis ejusdem, mandavitque hoc post mortem suam perpetuis temporibus observari. Præter jam recitatum beneficium nullum aliud singillatim commemorat Vita prolixior: Parpera quoque, qui, ut profitetur, antiqua instrumenta omnia scrutatus est, nullum refert, quod ante annum 1616 contigerit, ob rationem haud dubie jam ante prænotatam.

[69] [Miracula ex Processibus descripta; e gangræna] Beneficia vero illa, quæ narrat Parpera, desumpta sunt ex Processu, Sacræ Rituum Congregationi oblato, ut liquet ex titulo cap. 115 Vitæ, anno 1682 editæ: miracula autem ista, ex Italico Latine reddita, priusquam exhibeo, lectorem monendum censui, me nomina & cognomina personarum, a quibus beneficia ista impetrata sunt, eo plane modo redditurum, quo apud laudatum editorem leguntur, &, ubi necesse videbitur, paucula observaturum. Ita scribit num. 2: Domina Camilla Doria anno circiter MDCXVI laboravit gangræna, inficiente costam posteriorem, quæ ab una ad alteram usque partem pertingebat: ubi illa ut curaretur, facta est incisio quadrata magnitudinis unius palmi & quartæ partis, ablatæque fuerunt ex isto vulnere carnis decem libræ, (haud dubie morbo in longum protracto & repetitis incisionibus.) Unde ob malum tam vehemens desperabant omnino medici de ejus salute, & usque adeo spes deficiebat, ut jam assisterent viri religiosi cum libro præ manibus, animam illius Deo commendantes. Ægrotam, cum in extremis hisce versaretur, hortata est neptis sua domina Maria Pavesa Doria, ut commendaret sese beatæ Catharinæ, cujus reliquiarum nonnihil ipsa admovit moribundæ, quæ paruit neptis suæ exhortationi, multamque concepit fiduciam.

[70] Posthæc obdormiscenti visæ fuerunt dissolvi fasciæ, [mulier morti proxima curatur:] quibus pars læsa obvolvebatur; cumque illa inclamaret auxilium sibi adferri, chirurgus, qui curam illius gerebat, accurrit: atque eccum res miranda; etenim post paucas horas vitiosa caro, quæ mortem minabatur, reperta est ab ea, quæ sana erat, separata. Cœpit itaque spes vitæ affulgere ægrotæ, quæ deinde semper amplius convalescens sub finem viginti circiter dierum sanitati plane restituta fuit, vulnusque ita curatum, ut æqualis manserit costa, nihilque ex carne jam amputata deesset, non secus acsi nullo umquam malo infecta fuisset. Fuit igitur, quod merito admirarentur & pro indubitato prodigio haberent tum ægra, tum qui aderant medici ac chirurgi, aliique quibus perspecta erat ægritudo. Et nomina & cognomina, ut præmonui, reddita sunt juxta Italicam Parperæ scriptionem: neque enim in prima hac narratione satis dispicere potui, quid significet, aut a quo originem habeat vocabulum Pavese, quod, dum ægrotæ neptis nominatur, inter voces Maria & Doria medium ponitur; verisimile est, illud prænominis vice fungi: sed quam de cælitibus referat, fateor lubens, me ignorare; nisi forte derivetur a Pavia, quæ inter socias S. Ursulæ recensetur a Lahierio in Menologio Virginum ad diem XXI Octobris, & ab Arturo in Gynæceo ad XXII dicti mensis annuntiatur inter ejusdem Ursulæ socias, quarum corpora tunc translata memorat.

[71] Interruptam narrationem prosequamur. Laudati cap. 115, [altera quædam leprosa mundatur.] num. 3 sic habet Parpera: Anno MDCXXXI circiter cum in valetudinario majore versaretur mulier quædam de Villa (forensem feminam anonymam designari puto) lepris cooperta usque adeo ut nulla ratione videretur posse convalescere ab ægritudine, qua laborabat: mulier quædam altera, Dominichina nomine, dedit illi de oleo lampadis B. Catharinæ, quo manus vultumque ungens lepris infecta mulier sanitati restitui cœpit, & post trium dierum decursum omnino sanata est, stupentibus cum medico & pharmacopola aliis, qui morbum illius cognoverant.

[72] Thomasæ Peragallæ in dicto xenodochio servienti circa annum MDCXXXII sub axilla dexteri brachii adnatum est pessimum apostema, [Apostema sublatum;] nigrum crassumque ad mensuram panis quatuor denariorum, adeo ut brachium nisi cum cruciatu movere non posset: & quia verebatur, ne, si medicis partem male affectam ostenderet, vellent incisionem tentare, cui sustinendæ vires sibi suppetere non putabat, rem celavit, intellectisque, quæ B. Catharina Flisca Adurna præstabat, beneficiis, ejus opem imploravit, ter vespere sacrum illius corpus veneratum adiens, recitansque ter Orationem Dominicam & Salutationem Angelicam, ac oleo tantum lampadis, quæ ante dictum corpus ardebat, sese ungens: & quamvis tertio vespere malum adhuc æque ac primo persentiret, nihilominus mane expergefacta cum esset, deprehendit, apostema evanuisse. Unde merito beneficium hoc prodigiosum dictæ Beatæ patrocinio potuit adscribere.

[73] [hydropisis & febris ardens cum phrenesi sanata:] Quædam Masina de Bisagno hydrope laborans spatio duorum mensium in dicto xenodochio, adhibitis variis remediis, curata est, nec umquam sanari potuit: unde, ut beatæ Catharinæ se commendaret, illam hortata est Dominichina Perazza, quod præstitit ægra, unctaque oleo lampadis ejusdem Beatæ, elapsis tribus quatuorve diebus, sanitati restituta fuit & e xenodochio dimissa. Lucia Medicina circa annum MDCXXXII cum laboraret febri ardente & phrenesi, ob quam jam de ejus salute desperaverant medici: quare ex tunc frater ejus rogabat eam locum, in quo sepeliri vellet. Fuit interim ad dictum xenodochium delata, quo cum venisset, ob furentis animi edita signa vinculis adstricta est. Dominichina jam laudata pietatem erga beatam Catharinam commendavit illi, quæ oleo lampadis hujus Beatæ uncta, repente sensit melius sibi esse & capitis dolorem imminui, continuoque convalescens intra decem dies sanitati plane restituta in domum suam reversa est.

[74] [cæcæ visus, phreneticæ sanitas reddita.] Dominichina Perazza anno MDCXXXII, vel circiter, cum in xenodochio laborasset gravi morbo, velut omnino visu destituta permansit: unde eam oportebat incedere baculo instructam, comitantibus insuper aliis. Hæc usa opportunitate, qua aperta fuerat urna, in qua requiescit B. Catharinæ corpus, eo se contulit, ac circumstantes precata, ut ad dicti corporis tactum admitteretur, accessit, seque dictæ Beatæ ferventer commendans, oculos visu orbatos admovit corpori, ac subito visu, ut ante, donata est, omnesque, qui circumstabant, evidens beneficium sanctæ hujus Matronæ patrocinio obtentum conspexerunt. Thomasina de Agosti domi suæ febri maligna ac phrenesi oppressa fuit. Missa est itaque ad xenodochium atque insuper ob insaniam, quæ tres circiter septimanas duravit, ligata fuit. Hæc cum ob morbi gravitatem non potuisset se commendare B. Catharinæ, erga quam jam ante pie afficiebatur, die quodam fessa malo illi se commendavit, &, quamvis ligata esset, vim sibi intulit, ut ad eam visendam accederet: rectrix autem, intellecto sancto Thomasinæ desiderio, illam eo a duobus famulis deportari jussit, ubi cum orationem ex intimo corde instituisset, nulla ex tunc insaniæ opera amplius exercuit, itaque convaluit, ut intra octo circiter dies sanitati perfecte restituta fuerit.

[75] [Parpera de Miraculorum numero cum nimia exaggeratione scripsit.] Atque hæc sunt miracula, quæ apud Parperam, insignem sanctæ Viduæ nostræ cultorem leguntur: is autem sub finem cap. 115 ita fere scribit: Habemus hic prodigia nonnulla ac beneficia litteris consignata; verum cum S. Joanne Euangelista, scribente de Christo, dulci Catharinæ sponso, possumus & nos asserere, multo plura esse miracula, patrocinante Catharina, a Deo perpetrata: eo quod forte scriptoribus visa sit probatione aut litterarum testimonio non egere mirabilis illius erga fideles exhibita tutela, cum tam perspecta esset, vel quod prodigia hæc tanto essent numero, ut omnia enarrare nimis prolixum fuisset. Post quæ subdit Parpera: Sunt autem & alia multa, quæ fecit Jesus (precibus B. Catharinæ) quæ si scribantur per singula, non ipsum arbitror mundum capere posse eos, qui scribendi sunt, libros. Ego quoque cum Parpera minime dubito, quin multo plura, quam quæ supra relata sunt, beneficia impetraverit Catharina se invocantibus: nullatenus tamen existimo, locum hic habere posse sancti Euangelistæ verba, de Servatore nostro meritissimo jure prolata; sed nec auxesim suam, ex nimio quodam pietatis in Sanctam affectu profectam, probat Parpera, allatis biographi antiquioris verbis hisce ex cap. 51: Et a diversis tot sunt audita, ut omnia narrare nimis prolixum, quæ sane verba Historiæ S. Catharinæ posse congruere lubens agnosco, at de assumpto ex Euangelio textu secus statuendum est.

§ V. Nomina testium & eorum dicta nonnulla in confirmationem trium miraculorum a Sede Apostolica probatorum.

[Mulier, cui amputanda erat mamilla, curatur.] Anonymus scriptor Vitæ supra editæ cap. 9 tria retulit miracula S. Catharinæ patrocinio perpetrata; eadem recensuit in Bulla canonizationis Clemens XII: singulis nonnulla hic addenda censui ex relatis disputatisque coram Sacra Congregatione in causa Sanctæ; ea vero omnia, quæ subdam, desumpta sunt ex Summario, super dubio an, & de quibus miraculis constet &c., dictisque testium relatis in eodem codice nostro signato † B XI. Et primum quidem subitaneæ sanationis Mariæ Magdalenæ Rizzi quod spectat, aliqua ex dictis ipsius sanatæ delibanda censui. Pag. 7 testatur, cum jam decumberet in loco quodam, ab aliorum ægrotantium societate remoto (Conservatorium appellat) narrari se audivisse, quod mulier quædam, gangræna in altera e mamillis laborans, cum ex chirurgorum judicio pars læsa amputanda esset, jamque in diem sequentem instructus foret apparatus, S. Catharinæ opem imploraverit, reversique proximo mane chirurgi eam sanitati perfecte restitutam invenerint. Sanatio hæc præter hortamenta alterius cujusdam mulieris in laudato codice pag. 1 relata, verisimiliter Mariam Magdalenam, doloribus solito gravioribus oppressam, incitavit, ut cum ingenti fiducia S. Catharinæ auxiliatricem dexteram exposceret.

[77] De modo autem, quo desideratam sanitatem consecuta est, [Sancta, ægrotæ apparens, sanitatem reddit;] hæc lego ibidem pag. 8; verba ex Italico Latine reddita accipe: Cum, inquit sanata, ingenti fervore ac sensu illi (Sanctæ) me commendassem, non multo post in somnum incidi, sed lenem, ita ut, si quis me tetigisset, mox fuissem evigilatura; vidique prope lectum meum B. Catharinam, quam agnovi, eo quod referret imaginem, quæ exstat in sacello, in quo sacrum illius corpus requiescit… Tum Beatæ manum, quæ mollis erat, flexibilis ac lenis, apprehendi, eamque manu mea admovi sinistro lateri, in quo, ut dixi, magnos experiebar dolores: dictum latus vix attigeram, quin subito sanatam me senserim; tum Beatam oravi, ut denuo conversa manu paulisper me attingeret; verum respondit illa: Sic sufficit &c. Multa in eodem illo codice leguntur tum ipsius Magdalenæ tum aliorum testium dicta, quibus constat, eam vere immedicabilem fuisse solis naturæ viribus, & momento temporis sanatam esse, nec alterius cujusquam e cælitibus, præterquam Catharinæ opem invocasse, & post obtentum beneficium, recuperatis illico viribus, optima gavisam fuisse valetudine.

[78] [beneficii hujus testes;] Præter Mariam Magdalenam Rizzi, tunc annos circiter duos supra quadraginta natam, beneficium illud testimonio suo confirmarunt sequentes a pag. 12 usque ad 50 dicti codicis:

Maria Dominica Gandulpha ætatis annorum LX circiter.

Maria Rosasca ætatis annorum XL circiter.

Maria Veronica Ferrari annorum LIV circiter.

Catharina Quierola ætatis annorum LVI circiter.

Joanna Gentilis ætatis annorum LVI circiter.

Joanna de Marchis ætatis annorum XLVIII.

Magnificus Joannes Franciscus Troïlus Ghisulphus ætatis annorum LXXI, medicus.

Magnificus dominus Joseph Maria Lavania ætatis annorum LV, medicus.

Soror Paula Maria Campodonica monialis in Conservatorio sanctæ Mariæ de Refugio, sito in hospitali Pammatoni, ætatis annorum L, valetudinario præfecta.

Magnificus dominus Didacus Portafascie ætatis annorum XXXVIII, medicus.

Magnificus dominus Ignatius Curlettus ætatis annorum XXXI, medicus.

Præter testes hic relatos videntur & alii, licet nominatim non sint expressi, pro dicti beneficii confirmatione fuisse auditi: nam cum ad Paulam Mariam Campodonicam appositi sint hi characteres, X testis, ad proxime subsequentem Didacum Portafascie hi leguntur, XIII testis.

[79] [diu ægrota mulier, aliaque ad motum impos,] Porro ne crebra eorumdem repetitione lectori nauseam pariam, consulto a referendis interrogationibus responsionibusque testium abstineo: sunt tamen nonnulla, quibus pium lectorem minime fraudandum censui, quæque propterea Latine reddita subnecto. Codicis nostri pag. 12 hæc testatur Maria Gandulpha: Audivi multos ægrotos in xenodochio dicentes, se per intercessionem B. Catharinæ sanitati restitutos fuisse; & inter alios scio, paucis abhinc mensibus ad xenodochium venisse mulierem quamdam, cujus nomen ignoro, dixisseque jam per annos XII morbo se conflictari: & postquam in valetudinario prope tres septimanas mansisset, excessit, dicens, se, dicta Beata intercedente, omnino sanatam esse: venitque per dies novem illius tumulum veneratura ad agendum Beatæ gratias; verum nec genus morbi, nec quidquam aliud novi. Ibidem pag. 16 sic loquitur Maria Rosasca: Audivi, a Deo patrocinio B. Catharinæ miracula aliqua patrata esse; & inter alia in muliere quadam forensi, quæ ad xenodochium venit ægrota a duobus jam mensibus, nec incedere poterat nisi difficulter; huic cum nos xenodochii filiæ consuluissemus, ut Beatæ opem imploraret, die quodam abiit corpus ejus veneratura, eique se commendatura; orans hanc sibi gratiam fieri, aiebat nolle se inde discedere: post tempus aliquod gaudio perfusa, venit ad valetudinarium, inquiens, se beneficium a Beata obtinuisse; & expedite ambulabat, eodemque die domum suam repetiit, ac sequenti ad xenodochium reversa est Beatam veneratura; sed eam non vidi, & quantum intellexi, votivum munus Beatæ detulit.

[80] Jam relato beneficio non absimile testatur Catharina Quierola in eodem codice pag. 24 de muliere, [& altera gangræna infecta curantur.] quæ toto corpore male afficiebatur, & ad motum impos erat; asseritque, eam Beatæ auxilio subito sanatam fuisse: verum de eadem forte muliere sermo est, quam curatam esse, vidimus num. præced. ex testimonio Mariæ Rosasca. Sanitatem mulieri gangræna in altera e mamillis laboranti redditam fuisse, testata est Maria Magdalena Rizzi verbis num. 76 relatis: de simili beneficio, eademque forte persona loquitur Joanna Gentilis pag. 27; nam adjuncta consentiunt, solumque in eo differt narratio, quod tempus nullum edixerit Maria Magdalena, Joanna vero Gentilis insuper addiderit annorum quatuor numerum, verisimiliter ægritudinis durationem per hunc designans. Eadem Joanna sæpe laudati codicis pag. 29 testatur, quod medicus Ghisulphus, cum illo ipso mane, quo Maria Magdalena sanata est, ægrotos inviseret, eam ad se vocarit, cumque ipsa collocutus agnoverit, Beatæ acceptum deberi beneficium.

[81] Laudatus statim Ghisulphus præter alia multa, [Sanatio Mariæ Rizzi cur habita fuerit miraculosa?] quibus testatur, Mariam Magdalenam immedicabilem fuisse reputatam, pag. 37 subdit: Credidi, eam per miraculum sanatam esse, & existimo, illud ipsum credidisse alios aliasque omnes, qui ægrotam, ante immedicabilem, viderunt. Medicus autem Lavania pag. 41 rationem reddit, ob quam Mariæ Magdalenæ sanationem prodigiosam æstimet; Quia, inquit, ejus generis morbi, ita annorum spatio inveterati, naturaliter dissipari nequeunt, ut dixi, momento temporis, tanto amplius, quod non esset remedium extrinsecum, quo sanaretur: idemque censebunt medici omnes & chirurgi, si dictum morbum considerarint; & in xenodochio universim omnes credunt, eam sanatam esse miraculo, B. Catharina patrocinante, obtento. Aliorum medicorum testimonia eadem affirmant, consentiuntque, laudatam Mariæ Magdalenæ sanationem supra naturæ vires fuisse, atque auxilio superioris ordinis adscribendam esse.

[82] Testes in confirmationem miraculi, num. 107 Vitæ relati, [Testes alterius miraculi;] sequentes signantur in eodem codice a pag. 99 ad 186:

Magnifica D. Maria Francisca Xaveria Gentilis ætatis annorum XXXIV, sanata.

Magnificus dominus Paulus Maria Gibelli, doctor physicus, ætatis annorum LXX circiter, medicus, qui ægrotæ curam gerebat.

Magnificus & multum reverendus dominus Leander Sorleo de Gentilibus annorum XXXIV, sanatæ frater.

Magnifica domina Veronica de Gentilibus ætatis annorum XLIX, mater sanatæ.

Margarita Spalla Rossa ætatis annorum XXVII circiter, ancilla in domo sanatæ.

Multum reverendus dominus abbas Ermenegildus Tatis, Ordinis S. Benedicti, Congregationis Olivetanæ, ætatis annorum LXIX, confessarius sanatæ.

Bartholomæus Armaninus annorum LI, bajulus.

Josephus Bacigalupus ætatis annorum L circiter, bajulus alter.

Paschalis Spallarossa ætatis annorum XX circiter, famulus in domo sanatæ.

Magnifica domina Appollonia de Passanis ætatis annorum XXXV circiter.

Magnificus & multum reverendus dominus abbas Joannes Antonius Nigronus ætatis annorum XXIII.

Ultimis duobus testibus adduntur hæ voces, ex officio.

[82] [varia morborum genera, quibus ægra conflictabatur:] Ad hanc porro Mariæ Franciscæ Xaveriæ Gentilis sanationem brevius in vita loco laudato, & in Bulla canonizationis relatam, hæc ex eodem codice subnecto. Primo præter commemoratas varias ægritudinum species, quibus infelix virgo conflictabatur, ita insuper lego pag. 89: Cruciari cœpit morbo scorbuto, quem sociabant intensissimi capitis dolores, dentium stridores, ulcera in ore & gutture, asthma, vehemens tussis, acerbissimi dolores colici, nausea ad omnem cibum & potum, gravissimi dolores in hæmorhoïdibus, cordis suffocationes, atrocissimæ convulsiones totius corporis, vigiliæ, deliquia frequentissima, aliaque pessima & sævissima symptomata &c. Pag. 90 humanis remediis immedicabilem fuisse morbum declaratur verbis sequentibus: Plura a medico præscripta fuere medicamenta atque adhibita infirmæ remedia, quibus tamen nunquam potuit sanari: licet enim aliquod per breve tempus levamen afferrent, nihilominus morbus postea recrudescens, sævius illam affligebat. Quocirca medicus judicans, jam morbum esse penitus incurabilem, satius duxit a dictis medicamentis cessare, & eo tantum casu, quo convulsiones vehementiores efficiebantur, ad eas aliquantulum compescendas leve aliquod ei propinabatur medicamen.

[83] [Sanctæ se commendans, ejusque tumulum] Non abs re erit etiam nonnulla subjicere desanationis modo, quæ ibidem enarrantur pag. 90 & seqq. In hoc miserabili ac deplorabili statu se constitutam videns præfata nobilis virgo, ac omne prorsus humanum desperans auxilium, cor suum totum jecit in Deum, fidenterque se commisit patrocinio B. Catharinæ Fliscæ Adurnæ, suæ concivis; ad cujus depositum anno MDCCXXXIII dono misit, fasciculum florum ex argento suis manibus contextum. Cumque de mense Martii subsequentis anni MDCCXXXIV novendiales preces in honorem præfatæ Beatæ in civitate Genuæ persolverentur occasione adventantis ejus festi, audiens infirma canere in platea suæ domui propinqua cantiunculam in laudem ejusdem Beatæ, eam sibi emendam curavit & suo pectori admovit. Post hæc animo concepit se transferri facere ad depositum dictæ Beatæ. Quocirca in pervigilio festivitatis illius hoc suum propositum domesticis aperuit, quorum alter ad risum motus fuit, putans id exequi nullatenus posse. Ipsa vero firma manens in suo proposito, sacramentali confessione dicta die conscientiam expiavit, atque mane sequenti, prædictæ Beatæ sacro, in lecto jacens Eucharisticum sumpsit panem in honorem ejusdem Beatæ.

[84] [invisens, repente sanatur, nullo relicto] Interpositis ibidem aliis nonnullis, dolores die XXII Martii vespere dicuntur vehementissime recruduisse, persistente nihilominus ægrota in proposito adeundi Beatæ sepulcrum, adeo ut Apolloniæ Passani per jocum interroganti, num vellet hoc iter agere, responderit, Se velle ire, etiamsi in mortis articulo constituta esset, quod & præstitit, optatissimum voti sui exitum consecuta, ut ibidem narratur in hunc modum: Adveniente mane die XXIII Martii auxilio matris & ancillæ vestibus induta dicta infirma, & e lecto sublata, fuit inde a bajulis, ad hunc effectum accitis, apprehensa & super suis brachiis posita & in sella gestatoria collocata atque ducta ad depositum B. Catharinæ. Quo cum pervenisset, sedens in dicta sella sacrificium Missæ, in altero ex altaribus lateralibus a suo fratre sacerdote celebratum, auscultavit, eoque completo, ab uno ex bajulis & a dicto suo fratre adjuta, e sella surgens gressa est usque ad tumulum dictæ Beatæ, ante quod genuflectens aliquandiu oravit, ac ferventius se patrocinio ejusdem Beatæ pro sanitate obtinenda commendavit, nec in ejusmodi actionibus ullum, vel minimum, experta est incommodum aut dolorem; indeque cum eodem auxilio fratris & bajuli rediit in sella, & cum ad domum reveheretur, in itinere maximam experiebatur lætitiam, quia a morbo se jam sanam cognoscebat.

[85] Cetera ibidem commemorata prætermitto, uti & sumpta a medico experimenta, [morbi vestigio: sanatæ gratus in Sanctam animus.] ut de perfecte recuperata sanitate constaret plenius. Quid, quod tota civitas Genuensis testis esse potuerit, cum dicatur Maria Francisca die XXV Martii cum magno nobilium feminarum & virorum comitatu ad S. Catharinæ sepulcrum se contulisse, ut Liberatrici suæ debitas gratias referret, tumque ita subditur: A die secutæ sanitatis usque in præsens perfecta semper potita est & potitur valetudine; nec ullum, vel minimum, in ea malorum, quibus opprimebatur, remansit vestigium. Omnia testium dicta fuse descripta versantur circa naturam morbi, ejus nullo remedio humano medicabilis diuturnitatem, totiusque rei post & ante sanationem gestæ seriem, ac propterea ex hisce necesse non duxi aliqua hic transcribere. Liquet autem tum ex ipsius sanatæ Mariæ Franciscæ Xaveriæ Gentilis, tum ex ejusdem fratris Leandri ac matris Veronicæ de Gentilibus testimonio, ægrotam pollicitam fuisse donaria aliqua & votivam tabellam a se mittenda ad Sanctæ tumulum, atque insuper voto se obstrinxisse, jejunandi in Vigilia festivitatis B. Catharinæ, diem quoque ipsum illius memoriæ sacrum festum habendi. Liquet etiam, ægrotam obtentum frustulum serici operimenti, quo tecta fuerat urna B. Catharinæ, pectori admovisse, ac nonnihil de oleo lampadis, ante Beatæ tumulum ardentis, bibisse, eoque pectus linivisse.

[86] Beneficium tertio loco in Vita supra memoratum confirmarunt testes sequentes relati in eodem codice a pag. 193 ad 223: [Nomina testium tertii miraculi: nonnulla]

Blanca Semina ætatis annorum XLII circiter, sanata.

Reverendus dominus Franciscus Mutius sacerdos ætatis annorum XXXIV; sanationi præsens interfuit.

Maria Petra, quondam Petri, ætatis annorum L circiter, famula xenodochii Incurabilium.

Maria Casaretta ætatis annorum XX circiter.

Dominus Joannes Antonius Castagninus ætatis annorum LV circiter, chirurgus.

Multum reverendus dominus Leander Sorleo de Gentilibus, sacerdos, ætatis annorum XXXIV.

Franciscus Maria Rosati ætatis annorum XLIII circiter.

Felix Maria Rosati ætatis annorum XVIII circiter.

Testes hi duo postremo loco nominati bajuli fuerunt, quorum auxilio Blanca Semina e xenodochio Incurabilium ad sacellum, in quo S. Catharinæ corpus quiescit, delata fuit: ad utriusque autem nomen adduntur voces, ex officio. Ex dictis ipsius sanatæ, pag. 193 relatis, constat, eam, audito miraculo sanitatis redditæ Mariæ Franciscæ Xaveriæ de Gentilibus, in spem quoque erectam fuisse obtinendæ meritis S. Catharinæ sanationis, postulasseque ad illius tumulum deferri, viva fide concepta de illius patrocinio.

[87] [illius adjuncta, & rei gestæ series.] Alia testium dicta prætermitto: pauca de rei gestæ serie ex pag. 187 subjicio. Inde vero ferventer se dictæ Beatæ commendavit, & circumstantes etiam oravit, ut una simul cum ea suam sanitatem a Beata peterent. Dum autem sedens intererat Missæ sacrificio, quod in altero ex altaribus lateralibus celebrabatur, internum habuit impulsum ad genua flectenda in propinquo genuflexorio, prout statim supra illud se projecit, atque ingentem ex hoc experta est in genibus dolorem. Indesinenter interea implorabat auxilium Beatæ, apud quam etiam intercessorem miserat S. Franciscum de Paula, cujus festum ea die recurrebat. Atque adeo firmam & certam habebat in dicta B. Catharina fiduciam consequendi, mediante ejus patrocinio, pristinam valetudinem, ut magnum sentiret calorem & sudore manaret. Eucharisticum inde accepit panem de genu semper permanens, absolutaque gratiarum actione, interne mota fuit ad se in pedes erigendum. Cumque id, nemine auxiliante, statim peregisset, videns, nedum posse pedibus sistere, sed etiam manum, quam jam diu contractam habebat, libere aperire & digitos extendere, protinus elata voce clamavit: “Gratia, gratia, fides, fides.” Ad cujus rei novitatem adstantes omnes admiratione & stupore pleni remanserunt, atque in lacrymas præ gaudio effusi sunt, statimque de genu Deo & B. Catharinæ grates reddiderunt, atque Hymnum Te Deum cecinerunt, sacerdote quodam, qui aderat, præeunte. Quæ ibidem adduntur, declarant, quam perfecte fuerit sanata, nullo deinceps e malis, quibus ante oppressa gemuerat, conflictata.

§ VI. Miracula alia ex instrumentis canonizationis excepta; nomina testium, aliaque adjuncta.

[Miracula alia processui inserta.] Præter tria ista miracula tum alibi tum § præcedente commemorata, quæque irrefragabili Apostolicæ Sedis oraculo probata & confirmata fuerunt, in laudato codice leguntur tria insuper alia. Non fuerunt ea discussa ad eum modum, qui passim servatur, ut supremo Christi Vicarii suffragio confirmentur, ob rationem, quam in Præfatione responsionis ad Animadversiones fidei Promotoris lego verbis sequentibus: Cum per Sanctitatem Vestram quantocyus conficienda sit aliorum Beatorum canonizatio, ideo in hac temporis angustia, licet sex miracula adduxerimus, satius ducimus examen duorum ex illis pro nunc suspendere, ut scilicet parcendo ita dominorum suffragantium labori, celerius causa expediatur, & quia etiam non omnium dictorum sex miraculorum probatione indigemus pro canonizatione prædictæ Beatæ, cum duo vel tria sufficientia sint. Rem porro gratissimam pio lectori facturum me credidi, si tria ista prodigia hic subnecterem.

[89] Ordior ab eo, quod in codice nostro recitatur secundo loco, quodque, licet examinatum fuerit, non tamen approbatum est, cum, teste Clemente XII in Bulla, [Mulier phthisi aliisque morbis] stante trium supra relatorum miraculorum probatione, solemnis Catharinæ canonizatio tuto decerni posset. Pag. 51 sic lego: A die XXV Novembris anni MDCCXXIX cœpit ægrotare Maria Catharina Rombi, dum excitatis doloribus in ventre ac lateribus, tanquam futuræ imminentis ac insanabilis ægritudinis præcursoribus, stomachi convulsionibus vexata est, cibumque aut sumere aut retinere nequibat; quo tamen symptomate post plures menses aliquantum superato, plura alia superaddita sunt, quæ lethalem morbi exitum indicabant. Doloribus enim per totum corpus premebatur, molestis etiam vigiliis, diarea quoque ac morboso sudore accedentibus, febrique hectica per consuetas periodos vexantibus, in tantam devenit virium imbecillitatem, ut continuo jam adstricta decubitu non semel sanctissimo refecta fuerit Viatico, tanquam brevi moritura. Hisce incessanter oppressa morbis, aliquando etiam tota sanguinis massa in deterius semper abeunte, erysipelate in capite laboravit.

[90] Plura artis remedia adhibita sunt, sed inutili prorsus exitu; [immedicabilibus repente liberata:] quippe morborum resistentia indies evadebat contumacior. Quamobrem, auditis miraculis, quæ ad intercessionem B. Catharinæ a Deo fiebant, in plenam venit fiduciam se eidem Beatæ recommendandi, prout fecit, institutis novendialibus precibus; quas dum incipere meditatur, licentiam petiit a medico & confessario eundi ad sepulcrum Beatæ, & quamvis hæc illi denegata fuerit licentia, viva tamen spe concepta, non sine tamen maxima difficultate eo se contulit: quippe non nisi aliorum suffulta brachiis, lectum deseruit, vestibus se induit, scalas descendit, nec nisi sella gestatoria ad beatæ Viduæ sepulcrum accessit. Ibi autem postquam paululum oravit, se sola genuflectit, & inde stans se admodum levatam sensit; unde statim deambulavit: potuissetque etiam de periti consilio propriis pedibus redire, nisi ex eo quod non esset juxta conditionem suam ornata, maluit in eadem sella gestatoria domum repetere, postquam propriam sororem visitaverat.

[91] Testes in confirmationem hujus miraculi producti & examinati in laudatis canonizationis instrumentis signantur sequentes a pag. 55 ad 88: [testes hujus beneficii; claudus uno pede, gressu donatus.]

Maria Catharina Romba ætatis annorum LII, sanata.

Dominus Michaël Castagnetus ætatis annorum XXXVII, chirurgus.

Admodum reverendus pater Ignatius Maria a S. Francisco Xaverio, Ordinis Carmelitarum Excalceatorum, ætatis annorum LXXIII, confessarius sanatæ.

Paula Maria Romba ætatis annorum XL circiter, soror sanatæ.

Magnificus dominus Paulus Hyacinthus de Rubeis ætatis annorum LI, medicus, qui ægrotam curavit.

Maria Calcanea ætatis annorum XXXVI, sanatæ ad tumulum Sanctæ comes.

Maria Hieronyma Brutia ætatis annorum LX, comes altera.

Joannes Baptista Ramersarius ætatis annorum XLIII circiter.

Baptista Oberti ætatis annorum XXV.

Postremi duo signantur testes ex officio, fueruntque ii, qui sanatam in sella gestatoria ad Sanctæ tumulum detulerunt: istud autem beneficium, ut liquet ex ipsius sanatæ & sororis ejus Paulæ Mariæ testimonio, obtentum fuit anno 1734 Feria tertia hebdomadæ Majoris, quæ eo anno incidit in diem XIII Aprilis. Porro a referendis testium dictis hic etiam supersedeo, solumque observo Michaëlem Castagnetum, sanatæ chirurgum, dixisse, inter alias S. Catharinæ patrocinio obtentas sanationes vidisse se quemdam expedito gressu donatum, cum prius fulcris sustentatus incedere debuisset, utpote uno pede claudus.

[92] [Apostema e gangræna ortum, enatis etiam] Beneficium quinto loco in codice nostro descriptum, verbis sequentibus recitatur pag. 225: Paula Fava, cum prægnans esset anno MDCXXX *, per aliquot menses ante puerperium dolorem passa est in mammilla sinistra, qui tantum abest, ut post partum (secutum XIX Novembris) cessaverit, ut e contra potius molestum satis ceperit incrementum; ita & taliter ut anno sequenti tempore carnisprivii in loco doloris tumorem animadverterit, qui tumor, seu verius quod aposthema, ad suppurationem pervenit. Sed hoc non obstante, paulo post iterum intumuit, oportuitque, ut chirurgus partem aperiret, & inde iterum aliam partem, ad quam diverterat perniciosi humoris copia. Per duos circiter menses diligens cura adhibita fuit, sed tandem idem curæ chirurgus habuit eam pro deplorata, & morbum ipsius pro insanabili, prout etiam de tali insanabilitate fuit admonita ab alio chirurgo, & a medico de Rubeis.

[93] [ulceribus pluribus, curatur:] Recurrit & ipsa ad opem supernaturalem B. Catharinæ, pro cujus intercessione apud Deum impetranda, novendiales preces instituit. Prima harum die se contulit ad B. Catharinæ sepulchrum, invocavitque ejus præsidium & ulcus inunxit oleo lampadis. Domum vix rediit, acerbioribus fuit vexata doloribus, & tumor mammillæ auctus est & novem ulcera apparuerunt, ita & taliter ut œstro quodam desperationis percita, Beatam amare allocuta est, dicens: “Cara Beata, de caritate tua grates ago: hæccine est gratia, quam mihi vis præstare? Video eam ad mortem ducere, nec amplius volo ad te visendum accedere:” hac tamen fœminea garrulitate non obstante, dum ægra somnum caperet, apparuit illi B. Catharina, quæ dixit, ut surgeret, quia sana erat. Evigilans ergo novam & vividiorem concepit fiduciam, & iterum ad sepulchrum accedens ad gratias agendum Beatæ, dum inde domum reversa est, unum ex ulceribus sanatum vidit; secunda die secundum, & aliud in tertia, ita ut singulis ex novem diebus singula ex novem ulceribus perfecte sanata apparuerint, nullumque prorsus incommodum senserit.

[94] [nomina testium pro hoc miraculo,] Testes vero super hoc beneficio auditi & examinati a pag. 227 usque ad 252 sequentes notantur:

Paula Fava ætatis annorum …, sanata.

Dominus Antonius Maria de Rubeis ætatis annorum XLIII circiter, chirurgus.

Dominus Joannes Antonius Castagninus ætatis annorum LV circiter, alter chirurgus.

Nicoletta Valentina ætatis annorum XLVI circiter.

Teresia Tonsa ætatis annorum L circiter.

Stephanus Fava ætatis annorum XLIX circiter, sanatæ maritus.

Magnifica domina Julia Maria Rosa de Furnariis, vid. rel. qu. illustrissimi domini Alexandri Marii, patritia Januensis ætatis annorum LIII circiter.

Spectabilis dominus Ignatius Curletti ætatis annorum XXXV, medicus.

Ad duo ultima nomina adjiciuntur voces ex officio.

[95] Testium dicta similiter hic omitto, paucula ex iis ad beneficii mox relati notitiam ampliorem breviter observasse contentus. [aliaque circa illud observanda.] Sub num. 92 initium per asteriscum notavi legendum esse anno MDCCXXX, non MDCXXX, ut ex typothetarum oscitantia scribit codex noster in miraculi hujus historia: nam præterquam quod ex ipsius sanatæ dictis manifeste constet anno 1730 ægritudinem cœptam esse, certum est ex Facto concordato, anno tantum 1733 a sacra Congregatione concessam esse facultatem pro examinandis testibus, quos inter sanatæ maritus asserit, eo tempore, quo auditus fuit, quatuor circiter annos effluxisse, ex quo uxor sua gravi isthoc malo conflictari cœpit: tempus autem, quo tenuit ægritudo, mensium fuit circiter novemdecim, sanatio autem contigit mense Junio anni 1732, at dies non signatur. Observandum insuper non una dumtaxat Sanctæ apparitione donatam fuisse sanatam, sed gemina: in priore ait ægrota, monitam se fuisse, ut de lecto surgeret, cum Dei Sanctissimæque Virginis beneficio sanata esset: in altera, quæ nocte insequenti contigit, Paulam denuo jussit Sancta de lecto surgere, asserens suum in omni labore & angustia illi affore subsidium, nec umquam se, dummodo Dei & Sanctissimæ Virginis servitio pie se impenderet, defuturam.

[96] Sextum miraculum codex noster pag. 253 refert hisce verbis: [Puer ab utero ad gressum impotens] Petrus Joannes Regaggi, qui hujus lucis usuram assecutus est die I Novembris anni MDCCXXVIII, cum pervenisset ad ætatem, qua gressus formare debebat, agnitum fuit a matre, crus sinistrum adeo debile, infirmum & vitiatum habere, ut pedibus nullatenus stare posset. Applicita ei fuerunt, dum secundum circiter agebat annum, nonnulla remedia, quæ tamen nullum prorsus attulerunt juvamen. Quapropter postquam quartum circiter attigerat annum, cum incedere nequiret, nisi reptans, aptata illi fuerunt fulcra, quibus se sustentaret, seseque proveheret. Audiens autem genitrix continua miracula, quæ patrabantur ad intercessionem B. Catharinæ Fliscæ Adurnæ, statuit ad illius sepulchrum deferre dictum puerum, firmiter sperans, a Deo impetraturam esse, quod mediante patrocinio dictæ Beatæ ibi fulcra ille reliquisset, & sine alieno auxilio ambulasset, hujusmodique suum propositum eidem filio communicavit.

[97] Aliquibus post hæc elapsis diebus, cum mane diei XXX Martii MDCCXXXIV dictus puer una cum matre ad vicinam ecclesiam se contulisset, [ad Sanctæ tumulum mirabiliter sanatur:] ut ibi sacrum audiret, eo absoluto matrem requisivit, ut executioni mandaret, quod deliberaverat & promiserat, eum deferendo ad sepulchrum prædictæ Beatæ: sed genitrix id efficere non valens, utpote quia mala valetudine detinebatur, dixit filio, quod ipse una cum fratre ac altero consocio puero se illuc transferret, prout statim executus est, eoque cum pervenisset, Missæ sacrificio, quod tunc in altero ex altaribus lateralibus celebrabatur, interfuit. Tempore autem celebrationis dictæ Missæ plures præfatus puer fudit preces in honorem memoratæ Beatæ, cui etiam fidenter ac sancta simplicitate ita dixit: “Pulchra, cara Beata, hic tibi relinquo fulcra, & sine iis hinc abire cupio”. Et o mira Dei potentia! Completo Missæ sacrificio, pedibus puer stetit & quidem sine fulcris, licet adhuc crus debile & vitiatum, ut ante, haberet, indeque gaudio plenus, relictis fulcris super altari existente prope sepulchrum prælaudatæ Beatæ, illine statim discessit, & libere, expedite ac nemine auxiliante, gradiens, scalas hospitalis descendit, & domum exultans reversus est, magna populi multitudine eum associante, & lacrymas præ lætitia continere non valente, atque ab inde citra libere semper & absque ullo fulcimento ambulavit & ambulat, ac ad venerandum sacrum Beatæ corpus quotidie accedit, non obstante, quod adhuc crus in primævo debilitatis & infirmitatis gradu permaneat.

[98] [nomina testium; pueri sanatio] Miraculi hujus testimonium perhibuerunt infra scripti, in codice nostro relati a pag. 257 usque ad 284:

Anna Maria Regaggi ætatis annorum XXXVI circiter, sanati mater.

Dominus Michaël Castagnetus ætatis annorum XXXVII, chirurgus.

Dominus Franciscus Maria Monno ætatis annorum LII circiter, chirurgus alter.

Maria Francisca, filia majoris hospitalis civitatis Januæ, ætatis annorum XXXIII.

Gertrudis, filia majoris hospitalis Januæ, ætatis annorum XXIX circiter.

Joseph Regaggi ætatis annorum XXXII circiter, pater sanati.

Maria Nicoletta Natina ætatis annorum XXXVIII circiter.

Petrus Laurentius Sueglia ætatis annorum LI circiter.

Postremi duo signantur testes ex officio. Observæ hic, dicti codicis pag. 277 ita legi: Quo examine (Josephi Regaggi, genitoris sanati) expleto &c., dominationes suæ illustrissimæ & reverendissimæ mandaverunt introduci in præsentem cappellam puerum Petrum Joannem Sanctem Regaggi &c., ad effectum illum oculariter inspiciendi & audiendi: quo introducto, & per dominationes suas illustrissimas bene inspecto & diligenter considerato &c, fuit admonitus, ut narret omnia, quæ sibi acciderunt ante & de tempore ejus sanationis; qui respondit. &c.

[99] [legitime recognita.] Relatis ibidem pueri sanati dictis, subditur pag. 278: Post prædicta illustrissimi & reverendissimi domini judices attente considerarunt & inspexerunt dictum puerum, eumque deambulare fecerunt, & repererunt, illum sine aliquo auxilio baculi vel personæ libere deambulare; habere tamen crus sinistrum debile & invalidum, adeo ut illud secum trahat, & etiam propter experimentum factum illud manibus suis elevet supra caput: & hoc non obstante super crure illo & pede se sustinere & deambulare, ipsumque puerum ex facie sua esse bonæ indolis, & naturaliter & puerili modo narrasse ea, quæ supra deposuit. Testium de hoc miraculo dicta nihil etiam continent, quod speciatim hic commemorandum sit: obiter tamen observandum ex Michaëlis Castagneti chirurgi testimonio, immedicabilem fuisse sanati impotentiam ad incedendum; rationem autem reddit his fere verbis: Ob defectum naturalem, quo in genu male a nativitate organizato laborat puer iste, censeo naturaliter eum incedere non posse; ipse autem gressus, quo etiam veloci fruitur, beneficium est singulare, B. Catharinæ meritis obtentum: perseverabat etiamnum scilicet postquam gressu donatus esset, ingenitum vitium in poplite male organizato.

[100] [Sancta toto orbe celeberrima, exemplum sanctitatis a multis statuitur.] Finem hic impono Gloriæ Sanctæ posthumæ, instrumenta alia cum nacti non simus, quibus eam fusius liceat adornare: pauca autem transcribo ex Præfatione responsionis ad animadversiones fidei Promotoris; ita Clementem XII auctor alloquitur: Agitur de celeberrima Beata, cujus virtutes heroïcæ… jam approbatæ sunt, … & toti Catholico orbi notissima est, tum ob heroïcam illius sanctitatem, tum ob stupenda prodigia, quæ Deus optimus maximus in ea adhuc vivente operari dignatus est, … tum quia ab omnibus fere asceticis scriptoribus, & signanter a S. Francisco Salesio in suis Operibus, & a pluribus aliis Servis Dei in exemplum virtutis & sanctitatis adducitur &c. Verba hæc, quibus Pontificem hortatus est ad Catharinæ canonizationem celerius absolvendam, ego adhibeo, ut ostendam, minime dubium mihi esse, quin præter memorata sub initium § 4 hic publicæ venerationis monumenta, Sanctæ erecta, plura alia repertantur, non Genuæ modo, sed & apud exteras longeque dissitas nationes, apud quas, tam avide excepta est Vita illius, nulla adhuc auctoritate legitima cælitibus adscriptæ, ut probant frequentes Vitæ editiones § 1 Commentarii prævii relatæ. Addo etiam verba, quibus sub finem Historiæ suæ utitur biographus antiquior: Superest, ipsum misericordissimum Dominum deprecemur, ut per intercessionem hujus beatæ Animæ (cui hujus laboris mei primitias reverenter consecro) nobis abundanter amorem suum infundere dignetur.

[Annotata]

* l. MDCCXXX.

DE S. LEONTIO MART. ROMANO,
QUI COLITUR IN MONASTERIO MURENSI IN HELVETIA.

COMMENTARIUS.

Leontius martyr Romanus, qui colitur in monasterio Murensi in Helvetia (S.)

AUCTORE J. P.

§ I. Notitia auctorum, quibus usi fuimus, & monasterii, ad quod Sancti corpus translatum est seculo XVII.

[Tempus martyrii incompertum,] Plures in tabulis & sacris Fastis occurrunt Martyres, quibus nomen fuit Leontius, pluresque verisimilius eodem olim appellati, comprehenduntur in numerosis sanctorum Martyrum catervis, quæ adeo frequenter, omissis nominibus, annuntiantur: utrum Sanctus noster ex hisce unus sit, an ex istis, æque nobis incompertum est. Leontio nomen ei fuisse, credere nos jubent monumenta inferius alleganda, Sanctum esse, clamant miracula & beneficia, quæ ad ejus invocationem fiunt continuo, quæque similiter infra enarrabimus; at quo anno vel die martyrii laurea coronatus sit, imo quo seculo vixerit, nullo testimonio, saltem fide digno, edocemur. Hoc autem die de ipsius gloria agimus unice; quia eo ipso recurrit memoria solemnissimæ sacrorum ossium translationis, inchoatique cultus insignis in ecclesia monasterii Murensis, ubi usque nunc eadem sacra ossa honorifice asservantur.

[2] Ad Commentarium hunc de S. Leontio conficiendum materiam nobis subministrarunt duo potissimum scriptores, [notitia auctorum, qui huic Commentario] quorum, quia soli fere, ac sæpius laudandi erunt, hic notitiam præmittimus. Primus est R. P. Mauritius Pfleger, monasterii Murensis sacerdos & auctor libri Germanico idiomate conscripti, ac typis vulgati anno 1706, qui in præfatione sua ad lectorem historiam translationis reliquiarum exhibet, deinde miracula ac beneficia, post translationem facta, fuse enarrat. Alter est R. P. Leodegarius Mayer, notarius Apostolicus & ejusdem celeberrimi Murensis monasterii hodiernus decanus: hic autem binas relationes propria manu exaratas, subsignatas, & sigillo munitas ad nos direxit anno 1749, curante R. P. Mauritio Chardon piæ memoriæ, tum Constantiensis in Suevia, collegii Societatis Jesu rectore, viro de studiis nostris optime merito.

[3] [materiam subministrarunt,] Priori Mayeri Opusculo is titulus præfigitur: Relatio vera & succincta de translatione sacrarum reliquiarum D. martyris Leontii, vere thaumaturgi, ex cœmeterio Callisti ad monasterium Murense S. Martini, Ordinis sancti patris Benedicti in Helvetia. Toti vero Lucubrationi, ut, qua fide conscripta, & unde deprompta sit, agnoscas, sequentem clausulam subnectit: Atque hæc sunt, quæ ego infra scriptus de reliquiis S. Leontii martyris, earumque ex cœmeterio Callisti ad monasterium Murense translatione ex archivi nostri tabulis, aliisque veris documentis, nec non scientia certa, & ipsa propria experientia fideliter extraxi & in compendium redegi. P. Leodegarius Mayer, principalis monasterii Murensis decanus, notarius apostolicus, manu propria. De secunda viri clarissimi relatione, quæ beneficia & miracula S. Leontii complectitur, sermonem instituemus, quando hujus potiores partes cum Pflegeri præfatione collatas & inde paululum auctas ac confirmatas dederimus.

[4] [Situs & origo monasterii Murensis,] Exorditur itaque laudatus Mayerus per brevem aptamque descriptionem situs, originis, atque excellentiæ monasterii Murensis, hoc modo: Mure, vel, uti hodie vocant, Muri monasterium est, & abbatia Ordinis S. P. Benedicti in Argovia Helvetiæ sita, a Wernhario Argentoratensi episcopo, qui castrum Habspurg construxit, ejusque fratre Radebothone, primo comite de Habspurg, nec non Ita ducissa de Lotharingia hujus conjuge, hodiernæ Domus Habspurgo-Austriacæ protoparentibus, fundata anno Domini MXXVII. Horum intuitu fundatorum (nam Radebothonis & Itæ cadavera, distinctis sepulchris muratis, in ipso monasterii templo ante fores chori condita sunt, uti anno MDCCI ipsi, reseratis tumulis, oculis perspeximus) horum, inquam, intuitu fundatorum ac protoparentum suorum Leopoldus Magnus Romanorum imperator augustissimus abbatem Placidum de gente Zurlaubinorum, baronum de Thurn & Gestellenburg natum, ejusque successores perpetuos in Album sacri Romani imperii principum adoptavit & adscripsit &c ipso prædicto anno MDCCI. Hinc transiturus ad ipsam enarrationem translationis, notat, quod tempore, quo hæc facta est, abbatiæ præfuerit reverendissimus dominus Dominicus Tschudi de Greblang, dictus Jurium monasterii restaurator, vir propter vitæ merita, scientiam & rerum agendarum peritiam prudentiamque tam in Helvetia, quam in regionibus dissitis, aulisque principum, regum & imperatorum magna pollens auctoritate: Prior vero conventus P. Benedictus Lang, scientia æque, ac virtutibus & pietate, conspicuus, qui XXXV annis prioratum tenuit. Atque demum rem ita aggreditur.

[5] Anno Domini MDCXLVII, annuente seu jubente sanctissimo domino nostro Innocentio PP. X (e cœmeteriis Romanis, [quo corpus Sancti] hæc addo ex Pflegero, elevari aliquot Sanctorum corpora, quibus munerarentur personæ illustres) prænobilis ac strenuus dominus Joannes Rudolphus Pfiffer, de genere patritio Lucernensi, excubiarum Pontificiarum locumtenens (tempus opportunum ratus, hæc denuo ex Pflegero addita sunt, quo tanti thesauri particeps redderetur, post multas & continuas efflagitationes ac preces non absque insigni gratia & favore a Sanctitate sua) tria sanctorum martyrum corpora, nempe Leontii, Basilii & Lucinæ ex cœmeterio Callisti eruta obtinuit, cum facultate ea retinendi, donandive, atque publicæ fidelium venerationi exponendi, prout de more &c. Ubi hic desinit Mayerus, ita prosequitur Pflegerus; Et cum licentia ordinarii in quolibet templo vel oratorio ea publicæ fidelium venerationi exponendi, prout patet ex subjuncto authentico instrumento, cui in eumdem finem manu propria subscripsit celsissimus princeps episcopus Constantiensis.

[6] Alexander Victricius, Dei & Apostolicæ Sedis gratia episcopus Alatrinus, [erutum e cœmeterio Callisti,] Eminentissimi & reverendissimi D. Cardinalis, sanctissimi D. N. Papæ vicarii, in alma Urbe vicesgerens. Universis notum facimus, & attestamur, qualiter nos ad majorem Dei gloriam ac Sanctorum suorum venerationem, donavimus & consignavimus illustrissimo domino Joanni Rudolpho Pfeiffer, civi Lucernæ & excubiarum sanctissimi domini nostri Papæ Innocentii X locum tenenti, corpora SS. Basilii, Leontii, & Lucinæ martyrum, alias de mandato S. D. N. Innocentii Papæ X ex cœmeterio Callisti extracta, cum facultate apud se retinendi, aliis donandi, extra Urbem transmittendi, & in quacumque ecclesia seu oratorio publico fidelium venerationi, de licentia ordinarii, exponendi. In quorum fidem has præsentes manu nostra subsignavimus, nostrique sigilli jussimus impressione muniri. Romæ hac die XV Maii MDCXLVII. Alex. episcopus Alatrinus vicesc.; Franciscus Joannes episcopus Constantiensis; Bern. Gasbarra, secr. di. ill. Hæc apud Pflegerum. Nunc Mayeri enarrationis filum resumimus.

[7] Ipsaque corpora per admodum reverendum dominum, [anno 1647 Roma] sacræ theologiæ & sacrorum canonum doctorem, Udalricum Rieger, qui pro suis negotiis tum Romæ agebat, in Helvetiam misit (memoratus dominus Pfeiffer) ac dono consignavit & dedit corpus S. Leontii monasterio Murensi; corpus S. Basilii monasterio Rhenoviensi, ejusdem Ordinis & congregationis Helveticæ; corpus vero S. Lucinæ illustri collegio nobilium canonissarum in Seckingen Fridgaudiæ, datis sub IV Junii ad abbatem Dominicum literis, quibus sacratum pignus eidem in testimonium suæ in monasterium propensionis præsentat. Deinde monet, ut idipsum condigna reverentia & honore, uti sibi serio injunctum & mandatum sit, recipiat: ac tandem reliqua domino Riegero oretenus referenda committit.

[8] [translatum fuit.] Idem igitur clarissimus doctor Riegerus, alias parochus Jestettensis in Clegovia, exactis in itinere XIX diebus, XXIV die ejusdem mensis Junii Lucernam, urbem inter Catholicas Helvetas primariam, & sex dumtaxat horis a Muris distantem, supradictas reliquias attulit. Et postridie, accepto de ejus felici adventu nuncio, missus est quidam ex patribus de conventu nostro, ut divi præprimis Leontii sacra lipsana eminus veneraretur, atque honorifice ad Muros comitaretur. Die tandem XXVII Junii ipse Riegerus sacrum D. Leontii corpus nomine supradicti domini Pfifferi actu solemni in testium præsentia reverendissimo abbati Dominico ejusque conventui Murensi donavit ac tradidit irrevocabiliter, una cum literis authenticis Alexandri Victricii episcopi Alatrini, Eminentissimi domini vicarii vices-gerentis, de donatione & consignatione prædictorum sacrorum corporum domino locumtenenti Pfiffero facta, atque instrumento publico, sub fide notariatus erecto super receptione, donatione ac reali traditione & acceptatione corporis S. Leontii, a se proprio ac commissario nomine executioni demandatis. Mayero apprime consonat Pflegerus, addit tamen instrumento proxime memorato sequens esse exordium: Præsenti publico instrumento cunctis ubique pateat &c.

[9] [Quanto apparatu ac pompa illic receptam sit;] Pergit dein Mayerus exponere, quo pacto, & quo apparatu ac pompa sacræ reliquiæ delatæ fuerint in ecclesiam Murensis monasterii: Ab illa ergo die, inquit, reverendissimus abbas patresque nostri sacra ossa arte Phrygia exornari fecerunt, & ad solemnem translationem eorumdem ad ecclesiam monasterii atque altare cuncta sollicite paraverunt, atque adeo diem XV mensis Septembris festivitati consignaverunt: cujus pridie diei Vesperæ solemnes ritu primæ classis de ipso sancto Martyre fuerunt decantatæ, ac deinceps totum Officium cum octava de eo celebratum. Ipsa præfata die circa horam septimam processionaliter itum est ad tentorium medio in campo, qui monasterio adjacet, erectum, ibique præhabito brevi sermone ad populum, sacrum corpus de sub dicto tentorio, a quatuor levitis in humeros sublatum, & in processione per aliquas itineris ambages ad basilicam delatum est sub repetito festivo sonitu campanarum, musices, sclopetorum, tormentorumque majorum. Ipsa vero processio (cui præter abbatem nostrum supranominatum etiam interfuere illustrissimi principes & abbates Pius San-Gallensis, & Placidus Einsidelensis) omni quantum licuit pompa, pulcherrimoque ordine celebrata fuit. Hanc excepere conciones duæ * eodem tempore, sed propter multitudinem populi distinctis in locis habitæ, ac, hisce terminatis, cantata Missa solemnis ante ipsas reliquias in ara collocatas, ac tandem etiam Vesperæ celebratæ fuerunt.

[10] [Prodigium, quod paulo post] Singula hæc habet etiam Germanice Pflegerus in præfatione, sed pluribus exornata adjunctis, quæ, brevitatis causa haud dubie, prætermisit Mayerus, quibusque eadem de causa & nos supersedemus. At post sic enarratam translationem unum addit Pflegerus, a Mayero, qua de causa ignoramus, similiter prætermissum. Quod tamen memoratu dignissimum erat, si modo de facti veritate sufficienter constabat. Equidem nihil video, quod de fide laudati Pflegeri, qui certe a rei factæ temporibus non adeo remotus fuit, ut de ea nequiverit plene instrui, dubitare me jubeat, ac proin, juxta eamdem ejus fidem, rem, prout factam esse ait, hic referri posse judicavi. Incredibile esse, asserit primum, quanto fervore ac pietate parochi locorum circumjacentium, una cum grege, curæ suæ commisso, per integrum octiduum ad ecclesiam Murensem confluxerint, salutaturi ac culturi novum hospitem Leontium; adeo ut unica die, nominatim XXI Septembris, divo Matthæo apostolo sacra, una illic adfuerint aliquot hominum millia, atque ea occasione contigerit memorabile prodigium.

[11] Cum enim ex densa hominum invicem comprimentium multitudine subversa esset lampas, [ibidem contigisse traditur.] appensa ante altare S. Michaëlis, effusum est oleum in vestem sacerdotis ex panno bombycino operis Damasceni coloris rubri confectam, adeo ut non modo ipsum pannum, sed & alium ipsi assutum penetrarit, & sacerdos, qui ea indutus jam celebraturus erat, ac reliqui adstantes omnes prorsus corruptam existimarent. Seposita est itaque vestis; at die proximo sic illæsa reperta, ut nec ulla macula, nec minima quidem coloris immutatio adverti posset, acsi nulla umquam olei gutta fuisset contacta. Mirati sunt summopere ii præsertim, quibus natura hujuscemodi pannorum perspecta erat; attamen ad pleniorem veritatis explorationem ejusdem speciei pannum oleo humectarunt, qui & colorem amisit, & retinuit maculas. Hoc manifestum indicium fuit, inquit auctor, quod S. Leontius non absque ingenti prodigio ornatum, illo die adhibitum in honorem suum, omni damno expertem voluerit.

[Annotata]

* Pflegerus tres

§ II. Sancti nomen, martyrium, aliaque huc spectantia; cultus insignis.

[Observantur quædam de Sancti nomine,] Mayerus post descriptionem translationis, § præcedente recitatam, procedit ad discussionem seu probationem eorum, quæ nos num. 1 verbo attigimus; ac primo de Sancti nomine sic disserit: Leontius nomen est sancto Martyri nostro proprium, non, ut sæpe fieri assolet, affictum. Cujus rei veritas probatur ex inscriptione, quæ sepulchrali lapidi ejus incisa legebatur his verbis, Leonti in Pace. Quamquam autem in Actis nostris, quæ diligenter perlustravi, de hoc lapide sepulchrali nulla fiat mentio; est tamen traditio indubia, quæ a patribus nostris, qui tempore prænominatæ translationis vixerunt, & quorum quidam mea ætate superfuerunt, derivata est & propagata, talem lapidem sive juxta sive supra corpus hujus Martyris inventum fuisse. Inde est, quod idem lapis cum nomine supra notato in picturis & iconismis veteribus & recentioribus expressus inveniatur.

[13] Sane non tantum inter annos 1647, quo facta est translatio, [quod lapidi sepulcrali inscriptum fuisse traditur;] & 1749, quo monumenta pro gloria S. Leontii illustranda nobiscum communicata sunt, fluxit temporis intervallum, ut dubitare debeamus de veritate traditionis, a Mayero litteris consignatæ, atque jam dudum, eodem teste, picturis & iconismis inscriptæ. Sed hisce etiam sepositis, ipse inscriptionis tenor suadet utcumque, eam non esse gratis confictam. Nam statuamus tantisper, aliquem inveniri usque adeo impudentem, qui, ut corpori, tamquam martyris cujusdam, ex cœmeteriis Urbis eruto, auctoritatem conciliet, inscriptionem confingat, eamque ut in lapide sepulcrali inventam venditet; equidem mihi prorsus persuadeo, ab hujusmodi homine producendam esse inscriptionem diversam ab ea, quam de S. Leontio refert traditio; talem nempe, quæ particulas, martyrium clarius indicantes, contineat, quales non continet nostra inscriptio Leonti in pace. Etenim voces hæ in pace, nisi aliæ adjiciantur, communes sunt martyribus, confessoribus, ac reliquis Christi fidelibus, ibidem sepultis.

[14] [item de aliis] Scio inventos fuisse, quibus monogramma visum fuit martyrii indicium, juxta quorum opinionem suppleri posset, quod inscriptioni deest; nam, quod non observavit, vel observatum non addidit Mayerus, hujusmodi monogramma lapidi sepulcrali S. Leontii insculptum fuisse, colligere licet similiter ex memoratis a Mayero iconismis, in quorum saltem uno huc transmisso monogramma lapidi inscriptum repræsentatur. Sed ea sententia adversarios habet hodie eruditos passim omnes usque adeo, ut Ludovicus Muratorius tom. 5 Antiquitatum Italicarum col. 54 scribat in hunc modum: Neque enim refellere opus est vulgi opinionem, putantis monogramma christianum … martyrii fidem facere. Imo non defuerunt, qui signum istud characterem esse voluerunt non martyris, sed confessoris; utriusque opinionis assertores vide in præclaro Opere de Servorum Dei beatificatione & Beatorum canonizatione lib. 4 parte 2 cap. 27, ubi auctor, sanctissimus Dominus Benedictus XIV PP., universam Ecclesiam hodie feliciter gubernans, de hac materia fuse & more suo erudite disserens, relata utraque opinione, ita concludit: At verius videtur, symbolum illud, si solum sit, nec significare martyrem nec confessorem, sed hominem dumtaxat, qui Christianam religionem professus sit.

[15] [ad martyrium,] Itaque ipsa, ut mox dicebam, inscriptio, utpote ex qua, etiam conjuncta cum monogrammate, nec martyrium nec sanctitas eruitur, suspicionem fictionis utcumque amovet, atque sic credibilior redditur traditio de invento lapide, firmiusque hinc deductum a Mayero argumentum pro vero nomine sancti Martyris. Pro vero, inquam, nomine; nam de titulo Martyris securi esse possumus ac debemus; cum illustrissimus Alatrinus, eminentissimi Cardinalis vicarii vices gerens, in litteris testimonialibus, num. 6 recitatis, diserte asserat, esse corpora SS. Basilii, Leontii & Lucinæ martyrum; licet enim frequentissime contingat, corporibus Martyrum ignotorum, ut vocant, e cœmeterio aliquo erutis, nomina imponi a Cardinali vicario vel ab episcopo Apostolici sacrarii præfecto; numquam tamen martyris titulum illis attribuunt, nedum publicis litteris inserunt, nisi de martyrio constet ex adinventis juxta eadem corpora martyrii signis.

[16] [& ad hujus indicia pertinentibus,] In iconismo seu imagine num. 14 citata, genius repræsentatur manu porrigens vasculum aliquod, quo indicari existimo, repertum fuisse juxta Sancti nostri exuvias, vas simile ejusdem Sancti tinctum sanguine, præcipuum ac certissimum martyrii argumentum; imo teste sanctissimo domino Benedicto XIV libro & capite supra laudatis, totum ejusdem hodie fundamentum. Qui modo, inquit, præsunt eruendis corporibus e catacumbis; a nobis … interrogati, dixerunt, se solam palmam non habere pro sufficienti signo martyrii, sed totum fundamentum a se constitui in vase sanguine tincto. Eamdem quoque praxim observatam fuisse seculo præcedente, clare significat Raphael Fabrettus, qui sub annum 1675 Cardinali vicario fuit a secretis, libro de Inscriptionibus antiquis cap. 8 pag. 555, ubi describens signa lapidis sepulcralis e cœmeterio B. Castuli, ita habet: Cultrum istud seu falcem lateralem cum palmæ ramusculo in ea insculpto, fuisse instrumentum martyrii, non invitus credo, significati etiam per vasculum appictum, in quo sanguis asservari solebat; ita ut & hodie similes ampullæ vitreæ sanguinea & purpurea crusta obductæ, frequentissime in sacris cœmeteriis juxta martyrum loculos, qua capita decumbunt, reperiuntur, certissimo effusi sanguinis argumento, quo præcipuo, imo & unico usus sum, dum sacrarum reliquiarum extractioni & custodiæ præfui. Plura super hac materia, vide in laudato Opere Benedicti PP. XIV cap. 27 & 28 libri 4 partis 2. In eadem imagine lampas cernitur imposita lapidi, quem manibus sustentat genius alter; at quid ea indicatum voluerint, incompertum mihi est: fortasse cum aliis ad Sancti sepulcrum adinventis instrumentis eruta fuit lampas, quales antiquissimis etiam temporibus ante Sanctorum tumulos accendebantur; sed fortasse etiam per lampadem hic exprimitur prodigium, relatum num. XI. Redeo ad Mayerum.

[17] Extat, inquit, in Martyrologio Romano ad VIII Cal. Maii memoria sanctorum martyrum Eusebii, [Licet hujus Leontii nomen Romano Martyrologio insertum non credatur;] Neonis, Leontii, Longini & aliorum, qui in persecutione Diocletiani post diros cruciatus gladio percussi sunt. At hi Nicomediæ, non Romæ, passi, atque sepulti sunt; ut adeo nedum dicere, sed nec suspicari liceat, sancti martyris nostri Leontii nomen & memoriam expressam in Martyrologio Romano vulgato contineri. De memoratis Martyribus Nicomediensibus disputavit Henschenius noster tom. III Aprilis pag. 263 contra auctores pseudochronicorum Flavii Dextri & Juliani Petri atque horum defensorem Tamajum, qui martyrii palæstram in Romano Martyrologio notatam non reperientes, eam in Hispania collocarunt, ut frequenter alias ab ipsis factitatum fuisse, erudito orbi hodie notissimum est. Eadem occasione correxit etiam laudatus Henschenius Proprium Sanctorum Osnabrugensis ecclesiæ, ubi ab eamdem diem XXIV Aprilis præscribitur Officium de S. Leontio martyre, cujus corpus illuc Roma delatum fuit anno 1641, & in Lectione IV narratur martyrium, acsi Leontius ille idem foret, qui eo die annuntiatur in Martyrologio Romano, & cum sociis Eusebio, Neone, ac Longino martyrium subiisset in ipsa urbe Romana. His denique subjecit Henschenius sequens monitum: Quibus aliisque, similes ex Romanis cryptis reliquias habentibus, suaderemus, ut, omissa frustranea solicitudine plus aliquid quam nomen de iis sciendi, pro die cultus accipiant eum, quo translatæ sunt; ne si eligant eum, quo similis nominis Martyr inscriptus est Martyrologio, se suosque posteros inducant in errores & abusus, haud facile emendabiles.

[18] Monitum sequitur Mayerus & ab ulteriore disquisitione absistens subdit: [insignem tamen cultum obtinuit, summorum Pontificum] Nihilominus a prima die translationis præfatæ usque in præsentem ætatem totum quotannis Officium solemnissime, id est, sub ritu duplicis primæ classis cum Octava celebravimus; legunturque de eo diebus, festo duplici non impeditis, Missæ votivæ: imo in festis etiam duplicibus Missæ votivæ solemnes propter necessitates publicas & graves. Superest etiam ipsius sanctissimi D. N. Innocentii PP. X Bulla de instituenda confraternitate sub nominibus & invocatione S. Leontii martyris & S. Benedicti abbatis, quæ tamen, intercurrentibus aliis rationibus & causis, a nostris executioni mandata non fuit. Indulgentiis præterea plenariis summi Pontifices, quorum novissimus est Benedictus XIV, qui sanctam Sedem hodie feliciter tenet, celebrem fecerunt ipsum diem festum, qui est secundus mensis Septembris. Nec minus illustrissimi domini Nuncii Apostolici cultum divi Martyris adaugere studuerunt, dum indulgentias ducentorum dierum concesserunt recitantibus Hymnum: Gloriose Martyr Christi &c., vel idiomate vernaculo: Edler Martyr Christi &c., semel in die quolibet.

[19] [& aliorum præsulum] His vero antecellit pietas reverendissimi & excellentissimi domini Philippi Acciajuoli archiepiscopi Petrarum, & sanctæ Sedis Nuncii ad Helvetios &c., qui non tantum jubilæo seu solemnitati jubilææ translationis sanctarum reliquiarum ejusdem Martyris, quam celebravimus anno superiore, adfuit, processionemque splendido sane exemplo & ædificatione innumerabilis pene populi maxima, in ornatu pontificio illustravit; atque adeo a septima hora matutina usque ad horam fere tertiam pomeridianam, vix non continuata serie, divinis operatus est, celebrando etiam Missam solemnem, atque ipsas post Missam Vesperas. Non tantum, inquam, illustrissimus iste prælatus præmemoratum solemnitatis actum sua præsentia condecoravit; sed indulgentias, ad quinquennium valituras, peregrinantibus concessit: septem quidem annorum & totidem quadragenarum pro secunda die infra octavam, qua festive celebramus festum omnium sanctarum reliquiarum, ac pro die octava: pro reliquis vero infra Octavam, atque aliis omnibus per annum diebus CCCLXV dierum.

[20] [favoribus promotum.] Ex hisce dubitare non possumus, quin tanta cultus solemnitas inchoata non fuerit, vel saltem continuata sine speciali concessione Romæ accepta, utpote sine qua cautum est, ne Missa celebretur aut recitetur Officium de Sancto, cujus, licet corpus e cœmeteriis erutum sit, ac servatis servandis publicæ venerationi proponatur, nomen descriptum non est in Martyrologio Romano, vel si non constat de identitate corporis & Sancti ejus, cujus nomen in Martyrologio legitur. Habes & super hac materia plurima erudite digesta apud sanctissimum Patrem Benedictum XIV lib. 4 part. 2 cap. 28 num. 17 & seqq. Porro quandonam & qua de causa festivitas S. Leontii quotannis recoli cœperit die secunda Septembris, uti liquet ex verbis num. 18 recitatis, nusquam observaverat Mayerus. Consultus a me per litteras, humanissime respondit die XXVI Aprilis 1753, & fassus est candide, id plane sibi incompertum esse, addens tamen, suspicari se, quod factum id sit fortassis pro fovendo studio plebis, quod majus semper fuit & est hodiedum, quam dici potest; dum sub initium Septembris dies longior, aër & tempestas serenior, labor vero in agris & vineis minor, commodiorem peregrinantibus faciat accessum.

§ III. Sacellum & altare Sancto constructa; lipsanothecæ splendide exornatæ; populi per annum confluxus; jubileum solemniter institutum anno MDCCXLVII, a translatione centesimo.

[Sacellum, altare & lipsanothecæ] Discussis iis, quæ § præcedente retulimus, redit Mayerus ad prima translationis tempora, & quæ ab his usque ad nostram ætatem sacris reliquiis ac ipsi templo Murensi ornamenta accesserint, perstringit in hunc modum: Pro collocandis & publico fidelium cultui exponendis sæpe dictis S. Leontii reliquiis, ipse sæpe etiam nominatus abbas Dominicus capellam navi ecclesiæ monasterii adversus Septentrionem adjecit, in eaque altare statuarii operis, auro ditissime exornatum, erexit. Statua sancti Martyris, altera manu palmam, altera gladium, inversa ad terram cuspide tenentis, medium occupabat. Ad ejus pedes arca ejusdem operis, in qua, tamquam in loculo seu urna, sacra ossa, circum caput apte disposita, per vitrum pellucidum distincte conspiciebantur, dependentibus e superiore tabulato arcæ catenulis aureis, cum annulis aureis, unionibus auro insertis, numismatis pretiosis, variisque monilibus, quæ fidelium pietas successu temporum ad ornatum sancti corporis obtulit. Adhæc præter zonas aliquot argenteas, quas matronæ nostris in partibus gestare consueverunt, magnus aderat numerus anathematum ex argento, quæ ad easdem reliquias in testimonium receptorum a sancto Martyre beneficiorum ac sanitatum pii fideles ex voto obtulerunt; quatuor etiam candelabra argentea magni ponderis & præclaræ artis cum prægrandi lampade argentea ad altare præfatum prænobilis quidam dominus liberaliter donavit.

[22] [splendide exornata] Reverendissimus abbas Hieronymus secundus (cujus laus in Actis nostris his præcipue verbis comprehenditur: “Cultus Dei & Sanctorum insignis propagator”) semistatuam argenteam, quadraginta octo circiter marcas pendentem, curavit, qua in celebritatibus altaria exornantur. Extat præterea tabella argentea cum incluso parvo osse, quod piis fidelibus porrigitur ad osculum, quoque tanguntur & benedicuntur vestes, rosaria, panes, herbæ, imo & affectæ partes infirmorum corporum, sæpissime cum præsentaneo effectu sanitatis. Arundo item argentea cum alio ossis sacri fragmento, quocum aquæ aliique liquores benedici solent admirabili prorsus operatione virtutis.

[23] [ac renovata etiam hoc seculo;] Reverendissimus abbas Placidus circa annum MDCXCIV, vetere navi ecclesiæ destructa, cum nova etiam capellam S. Leontii ex fundamento reædificavit, & conformiter reliquo corpori ecclesiæ ornamentis ex gypso atque picturis, & novo altari instruxit, in reliquiis tamen nihil immutavit. Tandem anno superiore MDCCXLVII illustrissimus princeps & abbas Geroldus ad jubilæam, quam animo præceperat, translationis solemnitatem non tantum ipsam capellam altari splendido, ornamentisque circa parietes magnifice exornavit, sed arcam pro sancti Martyris exuviis reponendis, laminis, & ornamentis argenteis artificiosissime juxta ac ditissime confici fecit. Arcæ hujus seu thecæ recentioris delineationem curavit Mayerus, eamdemque nos in æs incisam hic spectandam exhibemus. Hæc thecæ repræsentatio apprime convenit cum descriptione, quam num. 21 dedit idem Mayerus de theca antiquiore, sub annum 1647 confecta & lapsu temporis pretiosis ornamentis decorata; unde conjicimus, in novissima servatam fuisse vetustioris formam & ejusdem ornamenta hodiernæ applicata fuisse eodem ordine ac modo.

[24] Solemne quoque est, verba denuo sunt Mayeri, [Populi, ad sacras reliquias] ut quotannis in festo & Octava sancti Martyris coronæ ex herbis ac floribus recentibus circa ejus sepulcrum seu arcam per capellæ ambitum suspendantur, & post Vesperas diei octavæ solemniter benedicantur tum oratione speciali, tum reali attactu sacræ calvariæ, atque per annum peregrinantibus donentur. Benedicuntur præterea ejus nomine fasciæ tenues, seu cingula serica, prægnantibus & parturientibus maxime proficua. Et sane mirum est, easdem devotiones, quæ viguerunt ab initio, atque adeo cultum, fiduciam & peregrinantium frequentiam per centenos hos annos non tantum non defecisse, sed magis ac magis excrescere; ut pauci per æstatem dies abeant, qui vacent peregrinantibus e locis etiam remotioribus.

[25] Fidem vero pene excedit numerus accurrentium diebus Dominicis aliisque festivis, [sæpe & confertim accurrentis,] ab eo maxime tempore, quo patres missionarii Carolus Malliardo & Michaël Zeech Societatis Jesu cum sociis in his partibus viciniaque nostra missiones celebrarunt: qui, quia ipsis libenter in subsidium Confessionum ivimus, populo suaserunt, ut patres Murenses a consilio haberent. Insigni quoque pietate ad S. Leontii reliquias veniunt matrimonio jungendi, ut suæ coram iis nuptiæ benedicantur, certa spe freti fore, ut in prolibus suis sint benedicti ac felices. Demum vix est per totam Catholicam Helvetiam civitas, communitas, viculus aut villa, in quibus non sit vel sint Leontii nomine insigniti; imo & extra Helvetiam, veluti in Brisgoia, Fritgaudia, Sylva Hercinia, Alsatia, hoc nomen inter viros propagatur.

[26] Idem auctor noster confirmaturus, quæ generatim jam prælibarat de cultus usque in hæc tempora continuatione ac incremento & splendore, [fiducia, multis beneficiis roborata.] deque eximia fidelium in sancti Martyris patrocinio fiducia, nec non de fructu inde præsentissimo a multis in suis calamitatibus percepto, varia enarrat beneficia & prodigia ad Sancti invocationem hoc currente seculo divinitus patrata; at ea nos hic tantisper prætermittimus, utpote aptius subjungenda pluribus ejusmodi aliis, seculo præcedente patratis, ac proin posterioribus hujusce Commentarii paragraphis subnectenda. Post enarrata prodigia ac beneficia progreditur Mayerus hisce verbis: Atque hæc miraculorum continuatio, fides & pietas, devotio & æstimatio Christiani populi non interrupta, causa fuit, ut jubilæum translationis solemni pompa celebrari præceperit illustrissimus princeps & abbas Geroldus. Festivitati designatus fuit annus 1747 a prima translatione centesimus, dies vero IV mensis Septembris, uti discimus ex libello Germanico in ipsa Murensi abbatia impresso, in quo describitur ordo, pompa & apparatus, quibus sancti Martyris reliquiæ eodem die post solemnem supplicationem novo altari impositæ fuerunt. Mayerus in litteris, num. 20 memoratis, rationem exponit, cur ea solemnitas dicatur potius facta die quarto Septembris, quam secundo: Solemnitas, inquit, jubilææ translationis integro triduo agebatur anno MDCCXLVII, incipiens a die festo S. Leontii, qui eo anno inciderat in Sabbathum, quo & sequente die Dominica confessiones ultra fere sexies mille hominum accepimus, nimirum ad præparandam Domino plebem perfectam. Tertio demum die actum translationis in processione solemni conclusimus; atque sic quartus dies Septembris solemnis tridui fuit ultimus, ceteris quoad pompam externam utique multo celebrior.

[27] [Jubilei anno 1747,] Quanto autem splendore transactus sit dies iste, docet idem Mayerus sequenti relatione: Porro processionem aliasque solemnitatis hujusmodi jubilæ cærimonias typis evulgatas, atque postea Latinitati redditas, ipse excellentissimus dominus Nuntius Romam transmisit, ut rescirent, veluti ipse dicebat, Ecclesiæ Romanæ proceres, quanto in honore habeantur his in partibus Sanctorum reliquiæ. Perdurabat autem istius solemnis translationis actus ab hora septima matutina, usque ad horam pene tertiam pomeridianam serie continua. Aderant sacerdotes, præter nostrates, supra centenos, qui ab hora diei tertia matutina altaria quatuordecim sine pene interruptione occupabant, ut adeo uno recedente, alter statim ad Sacrum faciendum adesset, vestibus sacris omnibus in duplo paratis.

[28] [confluente innumera hominum multitudine,] Cæterum, quod omnes admirentur, erat ea die cælum omni nube vacuum; homines indigenæ ad obediendum promptissimi; nulla per totam solemnitatem confusio; multitudo plebis, ex omni populo, natione ac religione accurrentis, fere innumerabilis (viginti millia spectatorum ac peregrinantium adfuisse, plerique existimabant; qui vero aderant duces artis bellicæ periti numerum ad quadraginta millia extendebant.) Non obstante tanta hominum copia, nemo læsus, offensus nemo, nemo non contentus ædificatusque a Muris recessit.

[29] [summo ordine] Ipse Illustrissimus princeps & abbas noster Geroldus, multo antea & usque ad ipsam diem tempore, continuis stomachi doloribus divexatus, solemnitati interfuit sine omni omnino difficultate; tametsi ætas grandæva LXIX annorum, & solis urentis molestia per se suffecissent, ad morbum ingerendum generandumve. Ipse religiosus pater sexagenarius, cui præfati illustrissimi abbatis voluntate incubuit totum ordinare actum, integro temporis spatio bene longo, quo in rem laboravit, a nullo religionis & officii gravissimi onere exercitiove exemptus, ne hilum contra sanitatem passus est. Et quia nihil omitti oportet ex iis, quæ ad majorem Dei gloriam, sanctique Leontii honorem cedunt, adolescentes, pueri & puelli, omnes filii rusticorum, ab anno ætatis quinto usque ad vigesimum, sive curribus vecti triumphalibus, sive pedestri incessu gradientes, stationes actionesque & ordines suos adeo constanter ac firmiter tenuerunt per integras quatuor horas, quibus durabat processio, ut ne latum quidem unguem ab iis discesserint.

[30] [ac splendore instituti,] Tanta vero pietate, reverentia ac modestia viri fœminæque nostræ, imo & vicinarum parochiarum, iter & ordines suos in processione prosequebantur, ut admirarentur compungerenturque turbæ. Quæ omnia post Deum, non nisi meritis beatissimi martyris Leontii accensenda esse, nemo Christianorum non videt. Demum postquam sacris faciundis finis impositus est, paulo ante horam tertiam ad prandium accessere hospites in aula majore supra centum quinquaginta; fæminæ nobiles in separata domo fæminarum hospitum triginta; religiosi de conventu in refectorio claustrali quadraginta; actores pueri & adolescentes fere centum triginta; ammani, judices, agminum duces, satellites, ordinum & processionis ductores subalterni &c circiter septuaginta; hospitum familiares, famuli &c magno numero, diversis locis, ordinibus, mensisque pransi sunt pro personarum dignitate laute ac decenter. Militibus vero, & qui vexilla, cruces & fercula in processione deferebant, quadringentis circiter, cuilibet sextarius vini cum libra panis alio tempore porrigebatur. Computabatur autem numerus eo die cum summa pace ac concordia in abbatia prandentium, sexcenti diversæ ætatis, conditionis ac status homines. Hactenus Mayerus, testis oculatus.

[31] Porro quod affirmat de ingenti hominum multitudine, [descriptio.] quæ ad hanc festivitatem undequaque confluxit, confirmatur itidem in laudato superius libello de solemnis supplicationis ordine, pompa & apparatu, in cujus quippe conclusione dicitur, quod postquam sacræ exuviæ in ecclesiam relatæ atque in novo altari collocatæ essent, duplex eodem tempore in honorem sancti Martyris habitus fuerit ad concionem sermo, unus quidem in ecclesia, cujus amplitudinem conjicias ex numero altarium quatuordecim, alter vero foris ob allegatam plebis multitudinem. Uterque dein sermo Germanico idiomate typis vulgatus est ac utriusque exemplar huc submissum. In eo versata est potissimum industria & eloquentia oratorum (dictæ sunt autem a R. P. Gregorio Arthensi, inclyti Ordinis Capucinorum sacerdote, qui hæc sibi verba assumpsit: Quicumque glorificaverit me, glorificabo eum, 1 Reg. 2 ℣ 30, & a P. Antonio Pfyffer Societatis Jesu presbytero, qui sibi ista delegit: Occupabit salus muros tuos, Isaiæ 60 ℣ 18) in eo, inquam, versata est industria & eloquentia, ut conceptam jam diu a fideli populo erga Sanctum venerationem, in ejusque patrocinio fiduciam roborarent, atque accenderent amplius; ostendendo nimirum, quanta sit in cælis sancti Martyris gloria, quanta potestas, ad cujus intercessionem a seculo integro tot tamque mirabilia Deus contulit, & confert usque nunc beneficia, quæ ipsi generalibus dumtaxat, si unum alterumve excipias, ibidem vocibus perstringunt, nos vero juxta institutum nostrum explicatius mox enarrabimus; accipe modo hymnum num. 18 memoratum una cum orationibus ad lucrandas indulgentias recitandis.

[32]

Gloriose martyr Christi,
Pro quo sanguinem fudisti, [Hymnus & orationes de Sancto.]
      Deus te glorificavit,
      Et miraclis illustravit:
Hinc mortales te laudamus,
Opem tuam imploramus,
      O! Patrone miserorum,
      Magne Victor tyrannorum,
Per tormenta, quæ tulisti,
Per cruorem, quem fudisti,
      Te precamur corde flentes,
      Et afflictas leva mentes,
Ut per te nos consolati,
Cunctis malis liberati,
      In te Deum veneremur,
      Tecum jugiter lætemur. Amen.

℣ Gloria & honore coronasti eum Domine.
℞ Et constituisti eum super opera manuum tuarum.
℣ Ora pro nobis S. Leonti.
℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi.

Oratio. Deus, pro cujus honore gloriosus martyr Leontius manibus impiorum occubuit: præsta quæsumus; ut omnes qui ejus implorant auxilium, petitionis suæ salutarem consequantur effectum. Per Dominum.

Oratio. Præsta, quæsumus omnipotens Deus: ut intercedente beato Leontio martyre tuo, & a cunctis adversitatibus liberemur in corpore, & a pravis cogitationibus mundemur in mente. Per Dominum nostrum.

Hanc Orationem coram imagine S. Leontii M. devote recitantibus, illustrissimus Dominus D. Joannes Baptista de Barnis ad Helvet. Nuntius concessit 200 dierum Indulgentias, semel in die lucrandas.

§ IV. Miracula & beneficia; febres sanatæ.

[Miracula a quibus] Miracula ac beneficia S. Leontii patrocinio adscripta, & ex authenticis litteris vel tabulis votivis in templo appensis eruta (ut testatur ipse) collegit primus, ac Germanica lingua typis vulgavit anno 1706 R. P. Mauritius Pfleger, Murensis abbatiæ cœnobita aliquoties laudatus. Viri hujus librum R. P. Leodegarius Mayer, sæpe itidem laudatus, ad nos perferri curavit cum reliquis ad Sancti gloriam pertinentibus, addiditque libellum propria manu descriptum, in quo Pflegeri Lucubrationem contractiore stylo Latine comprehendit: atque hic est libellus alter, de quo num. 3 mentionem injecimus. Huic autem ipse sequentem clausulam subjecit, ac sigillo munitam subscripsit: Hæc miracula atque beneficia, quæ Deus in servo suo Leontio, quem nos jure merito Thaumaturgum appellamus, operari dignatus est, elegit selegitque ex innumeris aliis, partim similibus, partim vero non satis probatis, R. P. Mauritius Pfleger, confrater noster pius ac doctus, atque ea in unum volumen collecta, vernacula eaque fusiore lingua typis demandavit, superiorum permissu ac voluntate; quæ ego, omissis, quæ ad miraculi substantiam nihil faciunt, in epitomen redegi, atque Latinitati reddidi. P. Leodegarius Mayer, pricipalis monasterii Murensis decanus indignus, Not. Ap.

[34] [collecta,] Equidem non possum non laudare impigrum laborem studiumque P. Mayeri, cui viro acceptum refero quidquid de S. Leontii gloria nobis hactenus innotuit: adhæc fateor, Pflegeri lucubrationem productam esse nimium, & oratoriis ambagibus asceticisque rationibus refertam, quæ ad beneficiorum notitiam & splendorem parum aut nihil conferunt, ac proinde merito rescindenda videri potuerunt, ut Operi historico, quale nostrum est, ordinatius reliqua insererentur. At vero Pflegerum pervolvens adverti, multa subinde brevitatis studio a Mayero fuisse prætermissa, nomina scilicet personarum & locorum, diuturnitatem morborum aut calamitatum, similiaque adjuncta, quibus res enarratæ illustrari ac confirmari solent, imo ipsa seu testium seu personarum, quæ beneficium acceperant, instrumenta fuisse neglecta, remque nude dumtaxat relatam fuisse stylo historico.

[35] [& quo modo hic danda.] Quapropter, cum præcipua de S. Leontio agendi ratio fuerit desiderium ostendendi per beneficiorum copiam, quanta apud Deum polleat gratia, atque sic animos incitandi ad ejus venerationem, cultum & in patrocinio fiduciam, nihil omittendum duxi, quod ad ejusdem cultus splendorem & rerum narratarum auctoritatem conducere potuerit. Dabo itaque Mayeri compendium, sed ubi ad propositum finem utile videbitur, ex Pflegeri lucubratione augebo & illustrabo: instrumenta autem testium Germanica, relicta tantisper per Mayeri compendiosa narratione, ex eodem Pflegero Latine interpretabor. Nolim tamen hic tam strictæ interpretationi me obstringere, ut singula de verbo ad verbum exprimam, nullum transponam, nullum subinde interponam claritatis ergo, nullumve, quod abundat, subtraham, quod vix, nisi inepte, fieri potest. Nam, sicut passim cuilibet idiomati phrases sunt propriæ & varii sensa proferendi modi, ita etiam Germanico, & hic præsertim, ubi testimonia pene singula a variis conscripta aut dictata sunt. Nihilominus operam dabo, ut verborum sensum habeat lector, & ipsamet verba, quando fieri poterit facile & absque detrimento claritatis. Denique dabo illa beneficia juxta fidem Pflegeri ac Mayeri, qua non minus digni sunt, quam auctores anteriorum seculorum etiam anonymi & ignoti, quorum genuina scripta passim tanti fiunt ab eruditis, præsertim ubi rebus narratis propinqui fuisse censentur, nec addicti fabellis. Nam laudati auctores nostri de rebus scribunt, quas ipsimet partim videre, partim ex oculatis testibus audire potuerunt, vel certe hauserunt ex authenticis instrumentis. Nolim tamen etiam hinc inferas, me omnia & singula pro indubiis producere; contra, idque semel observatum sufficiat, occurrunt hinc inde beneficiorum relationes, quæ, si summo rigore discutiantur, difficile probentur, non potuisse fieri absolute sine miraculo aut prodigio.

[36] Anno translationis reliquiarum MDCXLVII die XIV mensis Septembris, [Febri vehementi liberatur mulier;] pridie solemnitatis institutæ, parochiani de Niderweil cum litania ad monasterium Murense processerunt. Inter fæminas erat Magdalena Frey, quæ febri adeo vehementer affligebatur, ut nemo dubitaret, eam in itinere morituram. Sed gratia Dei, qui in Sanctis suis vult glorificari, cum reliquis iter perfecit, sacramque peregrinationem obiit, eaque finita, eam febris relinquere cœpit, ut intra breves dies omnium in domo sua esset vegetior. Addit Pflegerus, nullis omnino ipsam usam fuisse humanæ medicinæ remediis, miraculumque omnibus loci incolis perspectum ac certum esse.

[37] Singulare patrocinium divi Martyris in ipsa urbe Romana expertus est perillustris dominus Joannes Rudolphus Pfiffer, [puer item] qui sacras ejus reliquias monasterio Murensi donaverat. Ita Mayerus, historiam deinde accepti beneficii memorare pergens; at Pflegerus ipsas litteras producit, quibus idem beneficium ad reverendissimum dominum Dominicum Tschudi abbatem Murensem perscripsit ipse dominus Pfifferus; eæque ex Germanico in Latinum versæ ita sonant: Ingens beneficium, quod Vestræ Gratiæ fuit renuntiatum, quo pacto nimirum octennis filius meus Thadæus Ludovicus in casu gravi opem S. Leontii martyris evidenter persenserit, equidem, ut æquum est ad majorem Dei gloriam, ejusque sancti Martyris, silentio haudquaquam supprimam. Noverit itaque Vestra Gratia, memoratum meum filium ex improviso correptum fuisse ardenti febri Ungarica, atque per dies aliquot absque intermissione usque adeo cruciatum, ut ad extrema fuerit deductus. Totum hoc coram ac speciatim testari & certa fide comprobare poterunt RR. PP. Capucini, qui hic generalem Ordinis sui conventum id temporis agebant, quique animum despondentes nos consolati dixerunt fore, ut post paucas horas angelum haberemus in cælis; neque enim spem aliam superesse.

[38] Nihilominus ex peculiari Dei omnipotentis dispositione paulo diutius, quam cogitatum fuerat, restitere naturæ vires, nosque monuere, ut interea temporis imploraremus sancti martyris Leontii intercessionem. [jam cum morte] Ego itaque & dilecta conjux mea sacrum Missæ sacrificium, in ejus honorem celebrandum, promisimus. Cum autem ante R. P. Mathiæ, qui tum præerat toti provinciæ (Helveticæ) Capucinorum, in quodam suo negotio auxilium attulissem, una domum reversi offendimus ægrum cum morte luctantem, desperatum, ac derelictum. Eapropter dictus P. Provincialis, quod ante condictum fuerat, prandium apud nos recusavit, at ægro supremum bene precatus recessit. Recedenti, vovisse me Missæ sacrificium indicavi, rogavique ejus socium P. Antonium, ut hoc ipse adimpleret.

[39] [luctans;] Eodem momento temporis ægrotanti puero melius esse compertum est, adeo ut, cum in cubiculum redirem, ipse in lectulo consideret, ac læta fronte fratres & sorores adesse peroptaret, quibuscum illinc discederet; nihil quippe sibi deesse significabat, & lecto surgere cupiebat, atque vestibus indui. Hoc tamen, licet sæpe flagitanti, concessum non est integro isto die: e lectulo dumtaxat suo in alterum translatus est; sed, quoniam ex prævia morbi vehementia totus, salva reverentia, sudore perfusus erat, & inusitato lectulo decumbebat, angebatur, & continuo ob ardentes preces situ immutandus fuit, nullo perdurare valens vel quiescere. Proprio dein lectulo repositus ab omni querimonia abstinuit, solumque ostendit surgendi desiderium; cujus die postero compos factus, quamvis ægre pedibus subsisteret, constanter tamen & misso omni mœrore perseveravit, paucisque post diebus vires integras recepit, neque ullum dolorem deinceps manifestavit. Datum Romæ die XXIX Novembris anno MDCL.

[40] [ac tres viri] Anno MDCLVI (hæc denuo ex Mayeri compendio, quod toties intelligat lector, quoties redibit character iste; nisi ubi secus monuero) Joannes Anger ferrarius faber in civitate Utznacensi septuaginta septem integras hebdomadas febrili æstu torquebatur: cumque obstinata vis morbi nulli medicorum arti cederet, ad Deum & D. Leontium animum erexit; peregrinationem ad ejus reliquias (& votivam tabulam istic appendendam addit Pflegerus) vovit & fecit, atque inde integre sospes domum suam rediit.

[41] [eodem morbo] Anno MDCLIX, R. D. Ludovicus an der Allmend, parochialis ecclesiæ Lucernensis coadjutor, maligna febre extreme decumbebat, serpebatque fatalis morbi venenum ad pectus, ut adeo nulla medendi spes superesset, morte præ oculis jamjam obversante. Ipse vero erecto in cælum animo D. Leontium in vota vocat, vovetque, restitutis ejus intercessione viribus, ipsus ad ejus reliquias venerandas adire, & sanctam offerre Missam. Facto voto, venenum recessit, recessit & ardor febrilis, recuperatisque paulatim hoc solo remedio viribus, integram sanitatem recepit. Factum XX Martii anni supra memorati.

[42] [affecti:] Præteriit hic simile fere beneficium Mayerus, sequenti anno collatum febricitanti alteri, cujus compendium ex Pflegero desumptum tale est: Judocus Sultz e parœcia Buochs in Sylvaniensi pago, qui Germanis die Ort von Underwalden dicitur, estque unus e tredecim pagis Helvetiæ ac totus Catholicus, anno 1660 die 2 Septembris ardentissima febri correptus est, quæ debile ejus corpus torquere & absumere non destitit usque ad diem XI mensis Novembris proxime subsequentis, quo, postquam quælibet artis medicæ nequicquam adhibuisset adjumenta, spem omnem convertit ad S. Leontium, atque hujus ingenti pietate ac fiducia implorans subsidium, pollicitus est fore, ut, si ejus interveniente ope sanitatem recuperaret, ad Murense monasterium sacras reliquias veneraturus peregrinaretur: voti compos effectus est, hoc unico remedio sanitatem recepit.

[43] Anno MDCLXII Jacobum Sidler civem Tugiensem (Germanice Zug, [quartus subito sanatur.] civitas est Helvetiæ, pagi cognominis caput) febris ardens cum cephalæa intensissime cruciabat; a qua, quæsitis frustra remediis, liberari, supervacaneum esse expertus est. Deficiente igitur medica naturali, ad superiora auxilia imploranda animum intendit, votumque vovit divo Leontio ad sacra ipsius ossa devotione, qua posset maxima, pro opportunitate invisendi. Vix autem votum enunciaverat, cum statim cephalæa cum febri ab eo recessit, ut uno veluti momento & sponsio facta & sanitas reddita fuerit. Hoc ipse Jacobus Sidler, teste Pflegero, confessus est, ac proprio chirographo consirmavit.

[44] Quod jam subnecto beneficium ex Pflegero desumpsi ac Latine reddidi, [Febricitantes] quia ipsum est authenticum instrumentum. Hocce præsenti ac publico testimonio notum sit ac perspectum omnibus, nos Christianum Baumbacher & Christinam Schön una cum tribus liberis uno eodemque tempore febri (Germanice das frieren appellari additur; qua voce febrim frigidam denotari existimo) infectos fuisse, ex eaque decumbentes varia a dominis medicis præscripta remedia adhibuisse atque usurpasse; sed iis nullam febris remissionem nedum exstinctionem expertos esse; contra sine ullo fructu, auxilio vel solatio miseriam illam fuisse diu tolerandam. Tam misere constitutis nobis nihil superesse rebamur, quam pati continuo & ad duram mortem absque remedio subeundam nos comparare. Ad Deum tandem, amabilissimam ejus Matrem Virginem Mariam & Sanctos animum intendimus, peregrinationem vovimus sancto martyri Leontio, mirabili Murensis monasterii patrono, qui illic innumeris claret miraculis, sic fore confisi, ut præpotenti ejus apud Deum patrocinio sanitatem reciperemus. Post cujus voti nuncupationem de die in diem nobis melius esse cœpit, ac demum omnes febris omnino deseruit, me uno excepto patrefamilias, cui paulo deterius erat quam illis. Verumtamen plane confido, me quoque per præpotentem sancti & gloriosi Martyris intercessionem adepturum integram sanitatem. Deo omnipotenti, cujus infinita misericordia est, laus sit sempiterna & gloria in benedicta Matre sua Maria, & sancto martyre Leontio, qui tam salubrem nobis opem attulerunt. Amen. Anno Christi MDCLXIII. Multo contractius hæc dederat Mayerus, ad quem redeo.

[45] Idem beneficium recepit anno sequente MDCLXIV Casparus Laubi de Clingnau in comitatu Helveto-Badensi, [varii,] qui cum duodecim hebdomadibus tertiana, cum vehementissima concussione ac torminibus intestinorum, torqueretur fere ad usque mortem, & cum adhibita medicamina non tantum non proficerent, quin potius morbum ac dolores acuerent, de reconvalescentia cum medicis desperaret, ad intercessionem beati martyris Leontii confugit, votumque nuncupavit, ejus in peregrinatione sacra coram venerandi lipsana; quo facto, febris ab eo recessit, & ipse e periculo ac morbo evasit incolumis.

[46] [invocato] Anno MDCLXV infans biennis Melchior Remigius Löw de Subsylvania (pagus est Helvetiæ, alias Sylvania, de quo vide num. 42) magnis & diuturnis tenebatur febribus, & rogaverunt parentes pro eo S. Leontium cum promissione faciendæ oblationis in signum gratitudinis. Audiit orantes Leontius, & puerulo haud multo post votum elicitum integram impertivit sanitatem. Parentes vero, uti subdit Pflegerus, in perpetuam rei memoriam, & majorem Dei gloriam, cultusque S. Leontii splendorem Muros destinarunt tabulam, quam voverant.

[47] [Sancti] Etiam Parisios beatus Martyr extendit manus suas in retribuendo. Cum enim Waltherus Tschudi de pago Glarona (Glaronensis pagus, Germanis die Orth von Glaris, unus est ex minoribus Helvetiæ) signifer in militia regis Christianissimi Ungarica febri Parisiis lethaliter decumberet, judicio medicorum præda mortis futurus (credebatur.) Cum vero D. Leontio voto se damnasset, modico intervallo febre solutus, integræ sanitati est restitutus anno MDCLXVI. Votum suo nomine adimplevit Fridolinus Tschudi die XIII Septembris anni ejusdem; quo nempe, uti scribit Pflegerus, in grati animi tesseram Waltherus, curante patruele suo Fridolino, depictam tabellam in sacello sancti Martyris appendi voluit.

[48] [patrocinio,] Huic beneficio apud Pflegerum proxime subnectitur aliud, a Mayero prætermissum, quod, recisis styli Germanici fusioribus nec necessariis adjunctis, ita fere habet. Joannes Huser anno 1669 die XIII mensis Februarii conflictari cœperat cum febri, cujus cum jam binos eosque vehementissimos & ad duas horas productos assultus, nec non succedentem mox ardentissimum acerbissimumque capitis dolorem sustinuisset, ut similibus ultra sustinendis impar esset, confugit ad S. Leontium, peregrinationem ad Murensem ecclesiam, ac tabellam votivam adpromisit, & sancti Martyris opem adeo præsentem habuit, ut deinceps, quod ipsemet testatus est, nec febrim, neque huic succedentem æstum & capitis dolorem, neque ullum omnino malum persenserit. Ita fere apud laudatum Pflegerum; unde etiam sequens testimonium, Latine redditum, huc transfero.

[49] [nonnulli etiam] Ego Joannes Udalricus am Stein, parochus ad S. Stephanum Beronæ (vulgo Münster) in Argoia (tractu Helvetiæ) testor ad majorem Dei & gloriosi martyris Leontii gloriam, quod anno MDCLXXIII vehementi febri calida ad mortem pene & sepulcrum deductus fuerim: cujus utique mali violentia usque adeo me viribus exhauserat, ut ipse medicus, dominus Abrahamus Sepp me mortis esse victimam proclamarit. Cum autem jam dicto miraculis clarissimo Martyri peregrinationis & Missæ celebrandæ voto me obstrinxissem (res mira!) eadem hora levamen ac mali remissionem sensi, & ita quidem, ut & ante nominatus medicus sub vesperam me revisens, & domestici mei omnes hanc repentinam immutationem vehementer mirati sint; quibus ego me palam professus sum a S. Leontio e mortis faucibus ereptum, cum, uti jam dixi, me voto obligassem. Demum ipsi una mecum læti Deum laudavere in Sancto suo, & ego gaudens votum adimplevi.

[50] [subito,] Haud minus subitanea fuit sanatio, quam statim subjicit Pflegerus, atque ita exponit Mayerus: Margarita Hoffmann, uxor Ludovici Rütimann de Sursee (oppido Lucernensis pagi) ardente febri adeo misere viginti omnino septimanis divexabatur, ut ingentibus capitis doloribus, & inde succedentibus convulsionibus, sæpissime omni sensu atque usu rationis destituta decumberet, cumque medici eam, tamquam morti destinatam, supervacanea opera sua deseruissent, ipsa sui compos facta, cum ingenti fiducia D. Leontium in vota vocat, & sanitati absque fere mora interposita, stupentibus omnibus, restituitur. Pflegerus annum notans 1677, addit, mulierem ad reliquias S. Leontii peregrinatam esse, ac tabulam, accepti beneficii monumentum, in ejus sacello palam appendisse.

[51] Prænobilem dominum Joannem Carolum Schindler, [sanitatem] comitatus seu toparchiæ Badensis archigrammatæum anno MDCLXXXII Ungarica febris cum pleuritide adeo torquebat crudeliter, ut proxime mortem obiturus, sacris morientium Sacramentis provideretur. Et quia pharmaca adhibita ne modicum quidem operabantur effectum, solicita conjux domina Maria Francisca de Roll dilectum maritum beati martyris Leontii patrocinio committebat commendabatque, & dimissa, ad obeundam peregrinationem in Muris ancilla, petiit aquam cum reliquiis sancti Martyris benedictam. Quam cum ancilla exactis peregrinationis obsequiis retulisset, ac moribundus hausisset, in ictu quasi oculi mortifera pleuritis evanuit, morbus elanguit, & febris ab eo abscessit. Ipse vero postliminio debitæ gratitudinis ergo insigni donario thaumaturgum Martyrem honoravit.

[52] Anno MDCLXXXII maligna febris epidemica in celeberrima urbe Lucernensi adeo invalescebat, [recuperant.] ut intra spatium viginti quatuor horarum, quem corripuit, in mortem tradiderit. Corripiebat autem inter plurimos alios etiam R. D. Carolum Ludovicum Pfleger, sacellanum collegiatæ ecclesiæ ad S. Leodegarium, qui, cum nihil medicamina prodessent, voto peregrinationis & Missæ ad S. Leontium se obstrinxit: quo facto statim multo meliore loco sanitas esse cœpit, ac ipse mortis periculo liber, postea integre convaluit.

[53] Eodem anno, eodemque fere morbo cum pleuritide superveniente cruciabatur Anna Maria Lucretia Holderbanck de Badena Helvetiæ, [Mulier] ut post exantlatos dolores maximos a medicis, quorum opera non quidem defuerat, sed neque profuerat, fatis cessura derelinqueretur, & ad extremam luctam Sacris consuetis provideretur. Omnibus igitur mediis destituta, ideoque angustiis plena, incidit in somnum, in quo audire sibi videbatur vocem, repetitis vicibus dicentis: Vis sanari? Fac votum Deo peregrinationem sacram obeundi ad S. Leontium in Muris. Illa e somnis excitata, somnium pro monitore habuit, votum fecit, & statim vis morbi remisit; ipsa autem intra paucos dies integre reconvaluit.

[54] Carolus quoque Josephus Weber, filius domini Petri Weber, [& juvenis ad extrema deducti convalescunt.] ad Pontem Syllæ in Cantone Tugiensi, ardente febri usque adeo exurebatur, atterebaturque, ut quindecim horis veluti exanimis, ac spiritibus vitalibus omnino destitutus, mortis filius haberetur. Adhibebantur fomenta ac medicamina, quæcumque videbantur fore proficua, sed frustraneo labore. Demum dominus parens e cælis suppetias petendas esse ratus, votum emittit ad S. Leontium. Cum ecce! Carolus tamquam e profundo somno evigilat, usu rationis donatus; morbus decrescit; vigor artuum & corporis indies augescit, ut ipse sanitati redditus tertio die Octobris anni superius dicti peregrinatione sacra ad beatum Martyrem votum compleverit.

§ V. Varii morbi sublati.

[Puella] Missa tantisper Lucubratione Latina Mayeri, paragraphum hunc exordimur per relationem apud Pflegerum Germanice, iisdem, uti testatur, verbis conceptam, quibus a R. D. Augustino Dinglickoffer, parocho in oppido Surlacensi, vulgo Sursee, post diligens testium oculatorum examen primo conscripta fuit. Complectitur autem beneficium a S. Leontio collatum octenni ejusdem civitatis puellæ, cui nomen erat Anna Catharina Leist, atque ita sonat: Catharina Nützi infantis parens bona fide coram me asseveravit, quod ante annos octo, cum infantem illam utero gestaret, Ludovicus Leist maritus ejus gravi morbo ac præterea phrenitide laborare cœperit usque adeo, ut vehementi furore ac rabie agitatus, voces ac gestus incompositos proferret, imo e fenestris in plateam se dare præcipitem tentaret &c. Hanc ob calamitatem ipsa mater miserum in modum angebatur, timoreque ac horrore gravissimo agitabatur, &, ut credibile est, idem ille horror ac tremor fœtum corripuit.

[56] [a nativitate usque ad annum ætatis octavum] Nam cum puella post hebdomadas undecim a patris obitu edita esset in lucem, & postquam sacro Baptismatis fonte tincta fuisset, ad matrem reportaretur, observavit continuo, infantem non esse sospitem, malo aliquo esse infectam: artubus quippe pertremiscebat, faciem habebat livido colore suffusam, tamque misere spiritu angebatur, acsi continuo comprimeretur. Hinc illa sicut & aliæ mulieres brevi morituram opinabantur; quod tamen secus accidit &c. Vexavit ipsam ea infirmitas ab illa hora usque ad annum octavum, & singulis quidem diebus non ter, quater aut quinies dumtaxat, sed septies, imo sæpius, præsertim dum instabat aëris immutatio; in plenilunio manifestabat se malum aliquanto magis ac vehementius. Cum autem malo corripiebatur, ipsa se projiciebat in scamnum, sedem, saxum, cistam aut solum, vel homines cujuslibet ætatis in plateis, domi, in hypocaustis aut cubilibus obvios complexu stringebat, ac tenebat, donec malum recederet, quod durabat per quartam circiter unius horæ partem.

[57] [morbo incognito graviter ac sæpe profligata,] Neque tamen malo recedente, ipsa omni dolore vacua erat: querebatur quippe graviter sibi dolere caput, atque horribilem quemdam cruciatum e dorso ad caput usque ascendere, unde & dorsum livesceret, & crines de capite deciderent. Sæpius etiam aliis infantibus, ad eam recreandi animi causa accitis, aiebat: Vobis quidem recte est; mihi quantum doleat, nescitis. Homines pii & vicini ex commiserationis affectu, monuerunt matrem, ut filiam S. Leontio martyri Murensi commendaret ac devoveret, forte sacris ejusdem reliquiis atque intercessione etiam illi auxilium esse afferendum; exemplum quoque ei proponebant; transiisse nimirum haud ita pridem per oppidum hoc Surlacense virum, qui confessus esset, se ob male affectos caligantesque oculos intra annos quinque videre non potuisse sacerdotem ad aras facientem, nunc autem, cum eo die Sacro interfuisset in Murensi ecclesia, sibi apertos esse oculos, ut conspicere potuerit celebrantem. Tam amicis monitis permoveri se passa est, atque abhinc octo circiter hebdomadis sub diem S. Joanni Baptistæ sacrum filiolam cum voto Muros peregrinandi S. Leontio commendavit & devovit magna fiducia ac firma fide animata fore, ut infans per Sancti hujus intercessionem infirmitate atque dolore liberaretur, prout etiam, laus Deo, evenit. Etenim, nuncupato hoc voto, numquam deinceps se prodidit infirmitas, neque ullo seu interiori seu exteriori, seu gravi seu levi, seu occulto seu aperto indicio observari potuit. Adeo ut confidant & credant, puellæ in ista infirmitate subventum esse a Murensi Thaumaturgo.

[58] Interim quod promissum fuerat, fideliter persolutum fuit; [facto voto,] mater enim ipsa cum filiola Muros contendit, templum invisit, oravit, Dei clementiam ac misericordiam per S. Leontii intercessionem ex intimo corde invocavit pro perseveranti infantis incolumitate, reliquias venerata est, atque osculata sæpius. Contigere ista die XIV Augusti, vigilia assumptæ B. V. Mariæ anno MDCXLVIII. Porro quod genus id morbi fuerit perspectum nemini est. Puella quidem, cum ejus accessum præsentisceret, dicere erat solita: Instat cruciatus (ita exposui vocem leyren, cujus veram significationem non reperi.) Conjectura tamen est communior, fuisse morbum comitialem: fertur etiam dixisse dominus Huober, doctor medicus, non esse malum naturale, nec proin naturalibus remediis tollendum.

[59] Ceterum uti, quæcumque jam retulimus, attestata est puellæ parens, [nihil deinceps] sic eadem confirmari ac roborari possunt testimoniis totius pene viciniæ Surlaci inferioris. Equidem peculiariter interrogavi, eorumque fidem obtestans diligenter & accurate examinavi testes infra scriptos; qui unanimi consensu affirmarunt, puellam malo jam exposito infectam fuisse, neque post emissum votum in ipsa observatam esse ullam infirmitatem, ut dictum est. Nomina testium hæc sunt: Joannes Schantzlin, faber lignarius, qui cum uxore sua apud illam eadem in domo habitavit biennio, & testatur, quod puellam eo morbo ita afflictam sæpe viderit, ut, vel manibus ac pedibus involutis ac complicatis jaceret in scamnis ac sedibus, vel homines arcto complexu stringeret; quodque post promissam & adimpletam peregrinationem ad Murense monasterium nihil deinceps simile adverterit.

[60] Nomina viduarum, Anna Maria Leist, Anna Durich, [mali ejusmodi persentiscit.] Elisabeth Stockerin &c. Magdalena Binder, vidua proba asseverat, infantem a se sæpius conspectam fuisse, in compitis humi prostratam, perturbata oculorum acie, brachia ac pedes contorquentem, ore spumeo &c. Cum matrem una cum filia jam Muris reversam interpellasset eadem Magdalena inquiens: Quo abiistis & unde reditis? In hæc verba respondit infans: Jam sana sum, jam sana sum. Benedictus sit igitur Deus in sancto suo martyre Leontio. Hisce in confirmationem & testimonium supradictorum subscribo & sigillum meum de more annecto. Actum in Sursee die XXII Augusti anno MDCXLVIII. Augustinus Dinglickoffer, parochus in Sursee, attestor ut supra. Idem beneficium, sed more suo contractius, recenset etiam Mayerus, & illi mox subdit sequentia.

[61] Sequente anno MDCXLIX Solodori (Germanice Solothurn civitas est Helvetiæ, [Puellæ morbo subito correptæ,] pagi cognominis primaria) puellam scholarem septennem, cum inter sodales ad lectionem suam incumberet, nescio quod horribile malum inopinato ac subito ita corripuit, atque in rabiem egit, ut spiritualibus remediis applicandis locum & spatium vix concederet. Vocatus vero ludi moderator, aspectu miserabili intime commotus, festinato, prudenti tamen, consilio frigidam adferri fecit, eaque cum benedicta aqua commixta, & immisto rosario, quod attactu reliquiarum S. Leontii consecratum erat, invocatis in auxilium beatissima Virgine ac sancto martyre Leontio, tertio linguam afflictæ tetigit. Cumque illa os statim aperuisset, avideque de ipsa aqua hausisset, illico ad mentem rediit, adstantes agnovit, & vires pristinas sanitatemque recuperavit.

[62] [& alterius per biennium malo ignoto afflictæ,] Eodem versante anno Joannes Wolfgangus Frickhart, civis Tugiensis, D. Leontium sibi suæque proli habuit benevolum auxiliatorem. Laborabat igitur sua proles annis duobus morbo medicis ignoto. Cumque, post solemnem D. Leontii translationem, fama miraculorum ejus longe lateque percrebresceret, præter alia, quæ adhibuit remedia, parens ad sancti Martyris requietorium in Muris pia intentione ac fiducia accessit, aquam, subuculas, pannosque ac fascias per reliquias ejus sacrari ac benedici curavit. Quæ omnia cum redux proli infirmæ applicasset, continuo morbum deficere & in melius immutari persensit. Sed hæc ipsa virtus, quæ de benedictis illis rebus exibat, parentem animavit, ut iterato Muros repeteret cum prole morbida; ubi demum, quod præstolabatur, invenit; nam proles indies melius habebat, donec omnino sospes evasit. Hoc prodigium per universam viciniam notissimum, ac celeberrimum fuisse, ait Pflegerus.

[63] [infantis item] Anno MDCL, habebant Petrus Salber & ejus legitima conjux Anna Stöcklin infantem, qui ex accidente incognito adeo male habebat, ut ad solum lucis solaris aut etiam ignis aspectum aliquoties per diem in in mortiferum deliquium decideret, tamquam extremum trahens spiritum. Mater miseræ prolis amantior divo Leontio cum voto fit supplex, & post votum infans ne quidquam amplius ejusce perniciosi languoris sustinuit.

[64] [ac pueri] Jodocus Benedictus Pfiffer, filius perillustris domini capitanei Jodoci Pfiffer & Franciscæ Grafft de Lucerna, adhuc ex utero matris tam multis, & quæ medicorum scientiam fugiebant, miseriis erat repletus, ut ad duodecimum usque annum, frustra naturalibus spiritualibusque remediis applicatis, miserrimam vitam duceret, indiesque ad pejora declinaret. Pientissima mater, fama miraculorum D. Leontii excita & excitata, votum concipit devotæ peregrinationis ad ejus tumbam in monasterio Murensi; & ex eo veluti momento ad meliora morbi declinarunt: at post peractam peregrinationem, cum puer ex aqua reliquiis sancti Martyris sacrata bibisset, integra sanitate donatus ac fruitus est. Annum obtenti beneficii notat Pflegerus millesimum sexcentesimum quinquagesimum.

[65] [aliorumque] Hieronymum Stierlin de Aristau, qui est vicus parochiæ ac ditionis Murensis, semi-hora a monasterio distans, morbus quidam maximis cum doloribus octodecim hebdomades lecto affixum tenebat; & quia sedes aut origo mali a medicis deprehendi nequiverat, remedium aliud præter passionem & patientiam misero non suppetebat. Tandem ex voto, quod fecerat, mittit, qui singulari devotione suo nomine S. Leontium ejusque sacras reliquias honorarent: votoque ita perfecto, a doloribus evasit immunis, & sine ullo physicorum medicamine incolumis anno MDCLIII.

[66] [infirmitatibus] Erat Magdalenæ Spillmann de Losdorf (apud Matthæum Merianum in Appendice ad Topographiam Helvetiæ Lustorff & Lussdorff scribitur, si is locus hic designetur, (alius mihi ignotus est) jacet in Turgoviæ Helvetiæ tractu) Anna, filia precum, quæ intercessione beatissimæ Virginis Mariæ servata in vitam (& auctore Pflegero, undis salutaribus tincta) succedente autem cujusdam accidentis impedimento, alimentum ad corporis sustentationem & incrementum capere non poterat. Pientissima mater imperteriita, fideque ac fiducia plena, Deo, beatissimæ Virgini ac divo Leontio filiolam languentem offert ad gratiam, eo felici eventu, ut vix mater hanc in mente conciperet cogitationem, ut ad capellam divi Leontii voti causa peregrinaretur; cum infans recens & primogenita admirantibus cunctis non solum alimenta recepit, sed augescentibus viribus ac robore corporis, incolumis & salva permansit. Contigit istud juxta Pflegerum die XX Junii anno 1655.

[67] Margarita Ming, Petri Ming & Elisabethæ ander Gassen filia annorum XIV, [medicorum artem] de Lungeren in cantone Subsylvaniensi, per languorem, neque a medicis agnitum, ad eam decidit miseriam, ut pedibus nec incedere nec niti prævaleret: adhæc dolores interni lecto continuo hærentem vehementissime affligebant. Amor & pietas parentes urgebat stimulabatque, ut a medicis consilium & opem sedulo expeterent, &, his sua arte deficientibus, vota ad diversa sacrarum peregrinationum loca nuncuparent. Sed quia divina providentia S. Leontio hanc curam reservavit, ægra puella semper in eodem permansit statu. Dormienti tandem in somnio incidit, ut recens advenienti D. Leontio se voto obligaret, si saluti corporis vellet restitui. Cumque evigilasset, somnium illud divinam esse admonitionem existimans, cum consensu parentum votum enunciat. Mira res! Ubi tot medicamina non profecerant, quod tot vota sacra non impetraverant, una fiducia & votum ad S. Leontium, uno totum effecit momento. Nam enunciato, uti dictum est, voto, dolores cessarunt omnes, ægra surrexit sana, & citra incommodum pedibus incessit integris. Quapropter etiam voto in Muris satisfecerunt. Anno MDCLVIII.

[68] Bremgartæ, urbe libera, a monasterio Murensi duabus pene horis dissita, [deludentibus] Sebastianus Riser filium habebat (ex Catharina Ritzart conjuge sua, inquit Pflegerus) Beatum Jacobum, qui sub annum ætatis quintum cœpit adversa valetudine deficere. Quamquam enim cibum potumque sumeret, nutrimentum tamen in carne nullum capiebat. Inde adeo viribus destitutus est, ut ceu exesum cadaver appareret, sola cute ossibus hærente; ideoque a duobus ejusdem urbis medicis valde doctis, quia pharmaca apposite præscripta nihil conducebant, morti destinaretur. Ecclesiastici vero viri meliora sperare parentes jusserunt, monueruntque, ut filium D. Leontii patrocinio committerent. Hi, monitis piis acquiescentes, puerum prope enecatum ad Sancti exuvias cum voto portari fecerunt, ac voto persoluto, experti sunt, vota precesque ex eo die irritas non fuisse, cum pueri vires successive redintegrari, ciborum nutrimenta conducere, succrescere carnes cœperunt, donec plena salute potitus est. Anno MDCLIX.

[69] Laborabat Solodori domina Maria Elisabeth Lippin, [affectorum, sanatio] dilecta uxor domini Wolfgangi Brunner, interno quodam morbo, qui trium medicorum scientiam, consilia & artem delusit. (Multa his interserit Pflegerus, quibus exponit, quam impigre laborarint medici, ut morbi primum incogniti originem ac naturam investigarent, ac dein cum tandem hydropisin esse judicassent, quam gnaviter vires omnes atque industriam adhibuerint, ut illam pellerent.) Dimidio jam anno afflicta & tamquam humano auxilio destituta decumbebat; donec, Deo inspirante, sub præsidium D. Leontii confugit, vovendo votum sacræ peregrinationis cum duabus Missis faciendis: ex quo ægra a doloribus exempta brevissimo post tempore reconvaluit. Anno MDCLXXVI.

[70] [Sancti patrocinio] Alio, sed æque medicis ignoto, morbo tenebatur Anna Maria Toll, duodennis filia Petri Toll & Elisabethæ Wieterin ex Petra Mariana, ubi extat monasterium congregationis patrocinio & miraculis B. V. Mariæ celebre. Noctes præsertim sibi illa habebat infestas; cum præ dolorum magnitudine in lecto quiescere neutiquam posset, sed sub ipso dio reponi necesse haberet (& hic quidem, ut addit Pflegerus, dolores remittebant, accedebatque quies, cum tamen, quamdiu lecto tenebatur, misere lamentaretur atque ejularet.) Nihil profuere diversi generis pharmaca. Supererat ad cælum erigere oculos & animum. Habito igitur consilio parentes misellam filiam divo Leontio cum voto commendant eo fructu, ut ex illo tempore a malo pessimo libera quietas noctes dormierit. Anno MDCLXXXI.

[71] [adscribitur.] Pepererat sequente anno MDCLXXXII Anna Maria Reidhar, uxor Jacobi Utiger de Tugio, filiam Elisabetham, sed adeo a nativitate miseram, ut, nisi halitum traxisset, deforme & exangue cadaver esse censeretur; & quia neque nutrimentum ex lacte materno, neque vires ex ingestis medicaminibus intus suscipiebat, triste intuentibus & commiseratione commotis spectaculum jacebat. Cumque nihil naturalis remedii superesset, ac parentes eapropter divo Leontio voto se obstrinxissent 1 die Maii anni suprascripti, derepente lividus faciei color in vividum & rubentem immutatus est, prodromus certus recuperandæ valetudinis. Adeo siquidem de die in diem per intus susceptionem naturalis alimenti vegetari & accrescere cœpit ac perrexit, ut XXIV ejusdem mensis die sana atque robusta a parentibus sancto Martyri, in testimonium & gratiarum actionem præstiti auxilii, ad ejus reliquias in Muris fuerit oblata.

§ VI. Pleuritis aliæque ægritudines curatæ.

[Virgo pleuritide,] Sanctimonialis virgo, soror Elisabetha Womerin, in thermis cum ageret reficiendæ sanitatis ergo, pleuritide adeo vehementer correpta fuit, ut extremum subierit vitæ discrimen, (neque ulli, ita fere Pflegerus, spes aliqua affulgeret fore, ut mortis faucibus eriperetur;) ipsa vero, facto voto post Deum & beatissimam Dei Genitricem ad S. Leontium, bibit ex aqua ejus sanctis reliquiis benedicta, & fatalem, quem ex thermis accepit ictum mortis, hac ipsa aqua abluit & avertit, sanitati optatæ & integræ reddita. Anno MDCXLVIII.

[73] [& alia morbo diuturno affecta sanantur.] Maria Rütimann de Lachena Marchiæ Suitensis quatuor annis ægrotabat integris, &, tametsi nihil omitteret, quo languori suo mederi posse existimabant medici, casso tamen eventu remedia parabantur: ut adeo, quo magis desiderabat recuperare vires, eo magis langueret. Ipsum tamen desiderium sanioris vitæ eam ad Muros & D. Leontium allexit, cui cum se devovisset, & peregrinationem sacram complevisset, tertio die Martii anno MDCXLIX complevit Leontius desiderium suum, & intra paucos dies sanam reddidit.

[74] Hinc procedit Mayerus ad beneficium, S. Leontii intercessione concessum R. P. Thomæ Metzler, [Sacerdos,] monacho Ordinis S. Benedicti in monasterio Zwifaltensi, alias ad Duplices aquas appellato, sitoque in diœcesi Constantiensi; verum cum proprium ipsius Metzleri testimonium exhibeat Pflegerus, id, sicut alia superius, Latine redditum Mayerianæ relationi substituendum censui. Cum anno MDCXLIX die secunda Septembris ego P. F. Thomas Metzler, Ordinis S. Benedicti in Zwifaltensi monasterio, aliquam corporis infirmitatem persensissem, atque idcirco sumpsissem statum pilularum numerum, malum omne ad renes se recepit; unde & ciborum gustus mihi ablatus est, & quiescendi facultas; neque aliud remansit præter dolorem & planctum. Quinto ejusdem mensis die, sub horam secundam matutinam afflictus solito vehementius, post divinam misericordiam in auxilium vocavi S. Leontium, etiam ante peculiarem mihi patronum, moxque dolor evanuit, successit fames tanta, ut cibos, qui a præcedente vespere residui erant, & quorum ipse aspectus mihi nauseam excitaverat, ad ignem calefactos opera cujusdam in philosophia discipuli, avide absumpserim; deinde in somnum inciderim, & postero die recte valuerim. Die VI Septembris Missam celebravi, & a prandio coram reverendissimo abbate ac venerabili conventu examini philosophico auditorum meorum publice præsedi.

[75] Quoniam autem disputando nimium me defatigaveram, [calculo,] ante habitum malum majore impulsu me denuo incessit, neque ulla ei leniendo profuere medicamina. Præsertim cum nec dominus Vorsinger, Badensis in Argoia prætor & physicus, nec ipse ego mali naturam nomenve perspecta haberemus: licet suspicati simus, latere calculum. Destitutus itaque humano auxilio, ad cælestem medicum S. Leontium rursus animo conversus sum, & firma cum fiducia ejus opem comprecatus. Atque illico (salva decentia) absque ullo dolore erupit mihi calculus, adæquans dimidiam justæ magnitudinis fabam: succedentibus dein per aliquot dierum intervallum sine sensu acutis residui calculi particulis, quas & laudatus dominus medicus & alii plures coram oculis contrectarunt: quod equidem totum secundum Deum nemini absque ingrati animi nota adscribere possum, præterquam S. Leontio patrono meo. Æternum laudetur Deus in sancto Martyre suo. Amen. Ita ego suprascriptus attestor manu propria ac sigillo venerabilis monasterii Zwifaltensis. Hactenus ex Pflegero, quem Mayerus ita interpretari pergit.

[76] Barbara Abbt de Bosweil (locus est haud procul Muris, [mulier cephalæa,] habensque sibi parochum ejusdem monasterii religiosum) septem annis cephalæa adeo immaniter torquebatur, ut doloris vehementia in reliqua quoque membra se diffunderet. Crescebatque dolor pro temporum varietate: summus autem dolor ordinario cursu quinque hebdomades perdurabat, ut ab ingenti clamore se abstinere non posset. Clamavit tandem ex toto corde ad divum auxiliatorem Leontium cum voto peregrinationis faciendæ & offerendi muneris, & exaudita est. Nam ex eo tempore integre convaluit. Anno MDCLIII.

[77] Margarita Hildbrand de Bünzen (habet & locus iste parochum dicti monasterii religiosum) Joachimi Keller legitima conjux, [& alia gravibus doloribus;] integro anno cum dimidio ingentes dolores, ardores ac stimulos in ore patiebatur: & quamvis multis precibus, institutis etiam per sacra loca peregrinationibus, ab ipsis doloribus eximi postulasset, exaudita non est; sine dubio pro reverentia, quam cælïtes D. Leontio reservatam volebant. Ipsa igitur pia mulier adeo sua constantia ac fiducia non destitit, ut nova spe freta, votum voverit D. Leontio, atque sacra peregrinatione ad ejus sacrum corpus expleverit. Quam felici effectu! Nam mulier extemplo sanata os suum in laudes Dei ac sancti Martyris resolvit. Anno MDCLIV.

[78] [vir item lethali morbo] Neglexit hoc loco Mayerus sanationem, quam Martinus Läw civis Rhenofeldensis divinitus sibi concessam agnovit, & beatissimæ Virginis Mariæ ac gloriosi martyris Leontii intercessioni adscripsit. Rei apud Pflegerum enarratæ hoc est compendium: Anno 1656 die XIII mensis Maii dictus Martinus Läw, sanus omnino ac vegetus, subito percussus est lethali morbo, eoque perductus, ut nulla ab humanis remediis spes affulgeret: ad divina itaque conversus, Dei misericordiam, & beatissimæ ejus Matris, ac Leontii martyris opem inclamavit, votum adjiciens peregrinandi ad Murense monasterium, offerendi ibidem munusculi, & appendendæ tabellæ in honorem sancti Martyris, si modo sanitatem reciperet; recepit, & quæ promiserat, persolvit.

[79] [& alter dolore capitis liberantur.] Joannes Fischer, ex parochia Murensi, quinque annorum spatio intensos, sumptis incassum medicaminibus aliisque remediis, dolores capitis sustinebat. (Adeo intensi fuere isti dolores, teste Pflegero, ut miser ad insaniam se redigendum existimaret.) Auxilium denique a divo Leontio devote ac instanter cum voto exoravit, atque obtinuit. Nam a diuturna illa ac fere incurabili infirmitate intra modicum tempus penitus liberatus est anno MDCLVIII.

[80] [Morbus periculosus sanctimoniali,] Sequitur modo beneficium, quod uni e subditis sibi sanctimonialibus, anno 1659, intercedente Martyre nostro, impertitum fuisse testata est domina abbatissa Ampthausani, Ordinis S. Benedicti in diœcesi Constantiensi, parthenonis per epistolam ad Murensem patrem perscriptam, & prout exstat Germanice apud Pflegerum, his pene verbis conceptam. Major Dei gloria impulit, reverende admodum domine, ut hisce te litteris interpellarem, nec silentio supprimerem, quod anno MDCLIX una e subjectis mihi sanctimonialibus, domina Anna Elisabetha Hollin, nata in Villingen, infirmitatis & qui describendus non erat, morbi periculosi causa, ad venerabile monasterium vestrum & sacrum gloriosi martyris Leontii corpus peregrinata sit; quodque hactenus (sint grates Deo maximæ) manifesto sancti martyris Leontii patrocinio, prodigiose & non sine mea ac mearum summa lætitia penitus sanatus sit memoratus morbus, ut ipsa, ante afflicta domina, nunc, æque ac ceteræ sanctimoniales, apta sit frequentando choro reliquisque officiis obeundis. In Ampt-hausen die V Aprilis anno MDCLXX. Cum tantum temporis intervallum, annorum scilicet undecim, reperiam inter annum 1659, cui beneficium innectit Pflegerus, & annum 1670, quo datum scribitur testimonium, suspicor, alterutri loco errorem irrepsisse. Idem haud dubie suspicatus est Mayerus, atque idcirco annum accepti beneficii notavit 1669. Equidem, si alterutrum immutare esset animus, malim pro anno dati testimonii reponere 1660; ratio est, quia Pflegerus passim in singulis capitibus observat ordinem chronologicum; hic autem mox subjicit beneficium anni 1664, quod a Mayero contractum ita exponitur.

[81] Dominus Joannes Georgius Rüthi, illustrissimi principis San-Gallensis consiliarius ac consilii scriba, [aliis calculi dolores,] nec non militiæ Toggiensis centurio, septuaginta habebat annos, cum anno MDCLXIV tam immanibus calculi doloribus, alioque morborum accedentium examine cruciabatur, ut mirum esset valde, hominem grandævum non succubuisse: quippe quia nec medicorum industria, neque virtus medicamentorum quidquam profecerant ad sanandum moribundum. Destitutus itaque humano auxilio, ad Deum divique martyris Leontii merita preces ac vota intendit, vovetque peregrinationem ad sedem & capellam ejusdem Martyris, ac donum statui suo congruum. Atque, obstupescentibus medicis, seniculus a malis omnibus est liberatus, sedulusque deinceps exstitit cultor sui Liberatoris, cui votum suum reddidit cum insigni devotione ac gratiarum actione.

[82] Catharina Forsterin de Stanz, qui est pagus primarius inferioris Subsylvaniæ, [Pleuritis & ægritudines] pleuritide ad mortem decumbebat anno MDCLXV, & quia omnis spes vitæ longioris defecerat, IV die Aprilis, quod fuit ipsum sanctum Sabbatum, per sanctorum Sacramento susceptionem ad luctam ultimam se parabat, eodem die secundum opinionem domesticorum debitum naturæ solutura, pleuritide omnem halitum intercipiente. Ab humanis illa remediis, quæ nihil proderant, ad divina spem erigit, divum Leontium in Muris, si sanitatem recuperaret, invisere ac venerari promittit; & illico vis morbi adeo remisit, ut sequenti die Paschali, de lectulo doloris exurgens, in parochiali ecclesia sacræ Missæ interfuerit, ac brevi spatio perfectæ valetudini reddita votum exsolverit.

[83] Hic denuo Mayeri lucubrationem paulisper deserimus, [mortiferæ eximuntur;] ut bina, quæ ipse prætergressus est, beneficia, ex Pflegero contracta, memoremus. Primum modo contigit. Anno 1665 domina Margareta Goldin de civitate Sursee morbo lethali & insanabili eo perducta erat, ut, cum a nemine mortalium sibi subveniri posse cerneret, ipsa sese certæ morti jam destinaret; hujus tamen supremum ictum præstolanti in memoriam rediit duplex gratia, quam anno 1659 filia sua, & anno 1660 dilectus conjux similiter moribundi, ad sanitatem tamen reducti, obtinuerant, patrocinante S. Leontio. Quapropter tertiam quoque gratiam sibi non abnuendam confisa, votum nuncupavit eidem sancto Martyri, sicque instantem mortem evadens sanitatem viresque integras consecuta est.

[84] Alterum hunc fere sensum habet: Anno 1667 Joannes Pfister ex Damersellen, [sanguinis effusiones cessant.] loco Lucernensis ditionis, tam abundantibus exhauriebatur sanguinis effusionibus, ut iis sistendis cum nullum efficax reperiretur remedium, in præsentissimo vitæ amittendæ discrimine versaretur, ac proinde ad æternitatis iter per sanctissima morientium Sacramenta præmuniri se curaret. Ita constitutus votum emisit ad S. Leontium, auxilium petiit, & obtinuit. Mox etenim, inhibito sanguinis profluvio, omne simul vitæ periculum evanuit, vires pristinæ cum sanitate redierunt.

[85] Erat anno MDCLXVIII perillustri domino Carolo an der Allmend & dominæ Dorotheæ Pfyffer filius quinquennis Josephus Christophorus, [Puer subito sanatur.] quem fatalis quædam defluxio adeo invasit, ut integros quatuordecim dies jaceret elinguis, & altero latere, veluti ex apoplexia, delumbis cubaret in lectulo. Aberat etiam medicaminibus virtus sanandi: eapropter parentes mutuo consilio invocant thaumaturgum Leontium, votumque peregrinationis & tabellæ votivæ ad ejus sepulchrum & capellam suspendendæ emittunt. Mira res! Et voti nuncupatio, & pueri sanatio uno veluti momento convenerunt, ut adeo puer sanitati restitutus cum famula curatrice die primo Septembris D. Leontii profesto ad Muros persolvendi voti causa advenerit: Lucerna nimirum, ubi, teste Pflegero, habitabant parentes.

[86] [Capitis dolor,] Mulier de parochia Starckkirch ditionis Solodorensis, Anna Catharina Lach nomine, sex aut septem dies adeo intenso capitis dolore tenebatur, ut qualicumque requie perfrui nullatenus posset, quin etiam præ doloris vehementia morituram se crederet. Quid ageret afflicta? Totam spem avertendi doloris in divum martyrem Leontium convertit, voto se obligat, venerabundo animo ejus sacrum corpus in Muris invisendi, una cum gratitudinis signo seu testimonio. Et ecce, eadem hora visum est illi, acsi gelicidium e capite in stomachum delapsum esset; ex quo momento omnis cruciatus evanuit, ipsa vero integre reconvaluit. Anno MDCLXXIX.

[87] [sanguinis profluvium,] Anno vero proxime sequente Anna Barbara Keller de Badena Helvetiorum (domini Jacobi Keller & dominæ Annæ Margaritæ Offingerin conjugum filia) tam copiosum tres dies ac noctes ex ore naribusque eructabat sanguinem, ut, quia nullo remedio profluvium sisti poterat, ultimam guttam emissura videretur. Pia mater Anna Margarita Offingerin, misericordia super filiam commota, votum peregrinationis & Missæ legendæ ad altare sancti Martyris (& tabulæ votivæ suspendendæ) emittit; & statim post emissum votum adeo fluxus ille fatalis cessavit, ut ne guttam quidem amplius fundere visa fuerit, atque mortis præsentis faucibus mirabiliter evaserit.

[88] [convulsiones] Anno MDCLXXXII puerum decennem Carolum Rudolphum Lüthoff ex burgo Münster convulsiones adeo crudeliter agitabant distorquebantque, ut, de longiore vita desperatus, Sacris a parocho Joanne Udalrico am Stein provideretur, præda morti mox futurus. Nam medicamenta incassum cedebant. Supererat, ut parentes dominus Stephanus Lütholff & Maria Schindlerin ad cælum & D. Leontium spem suam, precesque ac vota intenderent: quod ubi fecerunt, puer, a convulsionibus exemptus, de lecto tametsi nonnihil debilitatus surrexit, unaque cum domina matre voto suo cum multa gratiarum actione suo Auxiliatori ad ejus capellam se exsolvit.

[89] [& pleuritis abacta] Eodem anno Anna Catharina Schmidin de Tuggen in Marchia Suitensi ex pleuritide quam periculosissime decumbebat, ut deficientibus sua virtute pharmacis, mortem vix non præsentaneam præ oculis cerneret. Postquam vero voto sancto martyri Leontio sese obstrinxit, mortifera lues quasi eo momento velut umbra declinavit, recessitque ab ea. Unde postea voto in Muris satisfecit.

§ VII. Moribundis pluribus vita & sanitas, aliis Ecclesiæ Sacramenta suscipiendi facultas concessa.

[Ad extrema redacti] Primus, quem D. Leontius a morte liberaverat, erat infans a patre Fridolino Meyer generatus in Neuwenkirch, toparchiæ Rottenburgensis (in Lucernensi pago.) Languebat fœtus tenellus ex utero materno, augebaturque cum diebus ætatis languor noxius; donec ad extremum vitæ brevis deveniens, in lectulo semimortuus jaceret, atque ultimum duceret spiritum. Parentes, intento ad D. Leontii intercessionem corde & animo, promittunt ejusdem in Muris venerari reliquias; ex quo vitam quidem integram infanti statim obtinuerunt, non vero liberationem a priore infirmitate. Igitur votum ipsum persoluturi, iter peregrinationis parens uterque cum infante languido ingrediuntur, sacraque ossa Martyris, qua poterant pietate, colunt in ecclesia Murensi; atque ab eo tempore a die ad diem infans convalescere cœpit; donec perfecta sanitate, qua numquam ante fruebatur, donatus fuit. Anno MDCXLVII die XXI Novembris.

[91] Nobilium quorumdam parentum infantulam biennem anno MDCL morbilli seu papulæ rubentes ad mortem affligebant. [infantes duo] Cumque aliquando vehementia dolorum angustiata rogaret dominam matrem, ut e lectulo sustolleretur, damnavit eam voti condolens mater, inque gremium suum recepit. Verum illa continuo pallescere, viribus destitui, oculos claudere, morienti aut mortuæ non absimilis, absque halitu, aliove vitæ superstitis indicio. Mater subitaneo eventu exterrita prolem denuo in lectulum reponit, voto se post Deum divamque Dei Parentem S. Leontio obstringit (peregrinandi scilicet, ut scribit Pflegerus, ad sacras ejus reliquias in Murensi ecclesia) inque genua provoluta Psalterium beatissimæ Dei Genitricis cum præsentibus orare incipit. Inter vero orandum videt cum tenerrima cordis lætitia filiolam, tamquam hactenus mortuam, confirmari, moveri, halitum trahere, atque alia prodere signa vitæ, obstupescentibus omnibus, unanimique sensu affirmantibus, id sine præsente miraculo contigere minime potuisse. Integre vero, ac multo melius quam ante morbum intra dies XIV filiola reconvaluit, valuitque postea.

[92] Anno MDCLIV Catharina Ruoff virgo pubes, (filia Wilhelmi Ruoff & Margaretæ Suterin conjugum) ex pago Egg in parochia nostra Murensi, [& virgo incolumes servantur.] morbo valido, eoque incognito correpta, toto corpore adeo intumuit cum acerbissimis doloribus ac cruciatibus, ut tam domesticis quam vicinis triste aspectu esset exemplum, & spolium mortis certissimum. (Parentes itaque, ut ex Pflegero discimus, videntes, quod de vita ejus conclamatum esset, eam ad felicem exitum per consueta Ecclesiæ Catholicæ Sacramenta muniri curarunt, jamque in singula momenta eumdem exitum exspectabant,) viginti namque vicibus animam vicina sub morte trahebat extremam; donec pia mater, quam amor faciebat ingeniosam, de aqua, ex reliquiis divi Martyris benedicta, ori moribundæ ingessit. Ea ab ægrotante assumpta, aliquanto confortatus est spiritus. Quod cum animadverterent adstantes, successive de eadem aqua ei in potum dederunt, addito voto sanctæ Missæ ad ejus sacra lipsana celebrandæ, eo successu felici, ut e manibus pedibusque, rupta cute, plurimum puris cum aqua corrupta emanarit, ac demum cicatrices sponte coaluerint; atque adeo puella, morti jam destinata, integram perfectamque sanitatem recuperaverit.

[93] [Mulieri Sacramenta suscipiendi facultas conceditur;] Eodem anno die nona Januarii Apollonia ander Huob de Baar (locus est prope Tugium civitatem, pagi cognominis primariam) pia cæteroquin fæmina annorum circiter quinquaginta, subito & improviso adeo decubuit, ut non loquela tantum, sed aliis quoque sensibus destituta, viginti quinque horis jaceret, tamquam animam exhalatura. Domestici de salute abiturientis animæ soliciti, ne sine Sacramentis consuetis ex hoc mundo discederet, votum D. Leontio nuncuparunt. Eadem hora vitales spiritus redire, sensusque omnes redintegrari cœperunt, ut plenæ mentis compos facta, a sacerdote sacris morientium Sacramentis communita fuerit, maxima sua & domesticorum consolatione. His igitur perceptis in pristinum deliquium relapsa, die XIII ejusdem mensis animam Creatori reddidit.

[94] [vir in agone constitutus vita & sanitate donatur,] Erant anno MDCLXI Altentorffi in Marchia Suitensi duo conjuges, Beatus Egger & Maria Stähelin. Maritus, ipso natalis sui die, fatali morbo correptus, extremum trahebat spiritum, jacebatque spatio dimidii horæ quadrantis absque ullo præsentis vitæ indicio: ut fletus atque ululatus multus domum compleret. Uxor tamen, tamquam fidelis Rachel, utut plorans, maritum ejusque vitam divo Leontio commendat, vovendo ad ejus tumulum peregrinationem sacram instituendam, ea efficacia, ut moribundus, aut aliorum opinione jam mortuus, maritus statim post votum respiraverit, atque eodem adhuc die de lecto surrexerit, adeoque firmis restitutus sit viribus, ut ipsemet cum conjuge sua votum in Muris executus fuerit.

[95] [alter linguæ usum ad peccata confitenda impetrat,] Quod his subdit Mayerus beneficium, refertur apud Pflegerum in testimonio, a loci parocho propria manu Germanice exarato, in hæc fere verba: Melchior ander Huob, parœciæ meæ vir honestus octogenario major, anno MDCLXI ab uxore sua Verena Müllerin inventus est in lecto affectus gravi infirmitate, & usu linguæ captus. Cum autem per dimidiam circiter horam ita elinguis absque ulla permutatione jacuisset, dicta uxor concepit votum faciendæ peregrinationis ad thaumaturgum martyrem S. Leontium in Murensi monasterio, non ita quidem, ut voto obligaretur ipse senex Melchior, sed ita, ut compleri posset a personis aliis. Et ecce, statim ac votum emissum fuit, ægro lingua dissoluta est, ut peccata sua oretenus confiteri, iisque expiari valuerit ante discessum e vita.

[96] [tertius neglecti voti pœna liberatur.] Postmodum dicti Melchioris filius Georgius ander Huob cum filia Magdalena expleverunt votum die sacra S. Martino episcopo. Sed tabellam, quæ similiter promissa fuerat, licet ad id rogatus, omnino non obtulit: unde non immerito creditum est, memoratum Georgium propter negligentiam in complendo voto, omissionemque tabellæ offerendæ a Deo punitum fuisse infirmitate & immani dolore, quo mox affectus fuit in pede dextero. Ita tamen constitutus, & animatus spe firma recuperandæ integritatis, emisso voto ad S. Leontium refugit. Nec fefellit ipsum spes sua; etenim statim ab emisso, & nec tum expleto voto, remisit ac prorsus desiit omnis dolor. Datum in Russwiell die VI Augusti anno MDCLXII. Ita attestor Joannes Fridolinus Lindacher, decanus ac parochus ibidem. Russweil locus est in Lucernensi ditione.

[97] Joannis Georgii Zum Bach, civis Tugiensis, filiolus sesquitriennis (Henricum Gebhardum hunc vocat Pflegerus) adeo viribus defecerat, [Puero moribundo vita ac sanitas,] ut cibo quocumque vesci nec vellet nec posset, (adhæc vehementissima siti cruciabatur) ideoque ad extrema devenerat (usque adeo, addit Pflegerus, ut die quadam jam jam animam acturus videretur.) Parens morientem D. Leontio commendat cum voto; nec frustra: nam puerulus postridie e lecto sese proripere gestiebat, tametsi vires debilitatæ non admitterent: cibum tamen & nutrimentum cepit, atque adeo totus sanitati intercessione divi Martyris redditus est. Monet Pflegerus votum fuisse conceptum in honorem sanctissimæ Trinitatis, beatissimæ Mariæ Virginis, quæ in Einsidelensi Suitensis pagi monasterio colitur, & S. Leontii in Murensi monasterio, annumque notat 1662.

[98] Anno MDCLXV Jacobum Petrum de Roth parochum in toparchia Sargans (Sargantia tractus est Helvetiæ, [& sacerdoti gratia sacri Viatici obtinetur.] incolis Sarganserland) convulsiones, seu, ut alii verius existimabant, fluxus apoplecticus die XVII Junii ad mortem urgebant. Actum erat de eo; & quia sensibus erat destitutus, etiam sacris carere necesse erat. Cumque ejus cognata (Margareta Brüödlerin) votum fecisset ad S. Leontium (peregrinandi scilicet ad Murensem ecclesiam, procurandi Missæ sacrificium & suspendendi tabellam votivam, uti explicat Pflegerus) ad sensus rediit, peccata confessus est, sacrum recepit Viaticum, & sequente die, magna cordis consolatione in Domino obdormivit.

[99] Annam Catharinam Brachtin ex oppido Utznacht cephalalgia adeo vehementer divexabat, [Alii ultimum spiritum trahentes,] ut novem diebus in rabiem actam catenis ferreis funibusque ligari necesse esset. Donec ad extrema deveniens (& sacro Oleo munita, ut habet Pflegerus) ultimum traheret spiritum. Maritus Daniël Wyssman, facto voto ad S. Leontium, mittit, qui votum in Muris exsolverent. Eadem hora, qua isti domo excesserant, abscessit cum dolore rabies, rediit illa ad sanam mentem, atque adeo ad integram sanitatem. Anno MDCLXVI.

[100] Dominus Joannes Hog, parochus Illfurti in Alsatia superiore seu Suntgovia, [facto voto,] & capituli ruralis per Suntgoviam decanus, Mullhüsii, civitate Calvinistica, ad quam propter tumultus bellicos, qui inter Gallos & Austriacos tunc gliscebant, confugerat, gravi detinebatur infirmitate, in qua, quia incassum ibant medicamina, viribus adeo defecit, ut, veluti vitæ cursu consummato, longo tempore jaceret omnibus inops sensibus; atque vita a circumstantibus desperata, non nisi de ejus sepultura sermo fieret & consilium. Aderat inter adstantes Henricus Stecklin ex civitate Ensishemiana (Ensishemum oppidum est Germaniæ in Alsatia, distatque duobus milliaribus Germanicis Mulhusio) de ditione ac pago Murensi alias oriundus, qui amore, reverentia & commiseratione (super viro, qui necdum quadragesimum sextum ætatis annum superaverat, teste Pflegero,) commotus, procumbit ante morientis lectum in genua, erectisque manibus, votum emittit peregrinandi ad sacras D. Leontii in Muris reliquias (& tabulam votivam offerendi.) Et ecce! Vix quinque Pater noster dixisset aliquis, cum moribundus ad se rediit, & promissa ratihabuit, seque ac fui reconvalescentiam divo Martyri commendavit; atque post paucos dies sanus e lecto surrexit, pauloque post per eumdem vietorem Stecklin votum persolvi curavit. MDCLXXIV.

[101] [vitam] Idem fere beneficium interventu sancti Martyris adeptus est Franciscus Leontius Meris in Foro Tyberii (in Helvetia) vulgo Kayserstuel, quæstor civitatis pro filio suo, quem anno MDCLXXXIV æstus morbi viribus adeo exhausit, ut procul ab omni sensu mortuo similis lecto decumberet immotus. Vocati igitur pater & amici de ejus sepultura sermonem miscebant. Pater vero patroni sui Leontii, cujus scilicet nomen gerebat, non immemor, in genua se demittit, & cum voto ad eumdem sanctum Martyrem, Dominum ardentibus precibus deprecatur, ut filio vitam, sibique filium vivum benigne donaret. Cumque a precando surrexit, vidit filium subito de portis mortis ad vitam properantem, eumque peramanter ac gratanter recepit brevi tempore integre sospitem.

[102] [& sanitatem] Desunt hic in Mayeri Lucubratione bina beneficia, quæ ex Pflegeri Germanico libello supplemus. Primum sic fere enarratur: Maria Catharina Nusslerin, uxor Christiani Bernhards in Utznacht, oppido Helvetiæ, die XIV Martii 1685 prolem sanam feliciter enixa, paulo post ipsa in morbum gravissimum incidit. Acciti sunt ad ipsam medici tres iique expertissimi, at quantamcumque diligentiam adhibuerint, frustra cecidit omnis conatus, ut proin mortis esse victimam declararint. Dura sane ægrotanti hujusque marito sententia. Nihilominus ambo memores beneficiorum, quæ Deus interventu S. Leontii continuo elargiebatur, peregrinationem Muros vovent una simul instituendam, ac devotam ejus sacrorum ossium venerationem; & mox moribunda melius habuit, brevique post tempore restituta est integræ sanitati; promissam vero peregrinationem ipsamet explevit die IX Junii anni ejusdem.

[103] [recuperant.] Secundi beneficii relatio sequenti testimonio, ex Germanica lingua in Latinam translato, comprehenditur: Notum sit perspectumque omnibus, quod Maria Verena Zum Bach, proba, devota ac pia mulier Barensis in Tugiensi pago, annos nata circiter quadraginta tres, mense Majo anni MDCXCI, tam gravi morbo correpta fuerit, ut post sex hebdomadas, quibus ex illo decubuit, singulis momentis supremum spiritum datura crederetur. Tandem sui etiam tum compos una cum marito & liberis ad divinam omnipotentiam & ad Sanctorum intercessionem confugiens, votum fecit S. Leontio in Murensi monasterio, ut misericors Deus per gloriosa merita atque patrocinium S. Leontii martyris, sibi (memoratæ Mariæ Verenæ) sanitatem (si modo divinæ voluntati consonum esset) clementer indulgeret. Interea temporis peccata sua erectis manibus & intimo doloris sensu rite confessa est, ac utroque Ecclesiæ sacro-sancto Sacramento communita. Eodem autem, quo enunciaverat votum, momento temporis sic convalescere cœpit, ut (maximæ sint divinæ benignitati laudes & gratiæ) integræ sanitati reddita sit. Quoniam vero ingens illud beneficium nullius post Deum patrocinio acceptum referri potuit quam gloriosi martyris Leontii, eapropter ego infrascriptus rei peractæ testes patrem ac liberos, aliasque personas fide dignas, ad me arcessivi, post diligens examen singula, ut hactenus narrata sunt, vera esse comperi, atque plenioris confirmationis ergo manu propria rogatus descripsi, sigilloque munivi. Actum in Baar die XV Septembris anno MDCXCII. Franciscus Müller parochus indignus ibidem.

§ VIII. Ægre ac periculose parturientibus collatum solatium & auxilium.

[Multæ partus difficultare] Benedictus de Wangen, Einsidlensis municipii civis, ex uxore sua Verena Sultzerin tres susceperat proles, quarum nulla ad gratiam Baptismi pervenit; cumque anno MDCXLVII quarto fœtu uxor esset gravida, tempusque adesset, ut pareret, vehementibus doloribus totam noctem agitabatur, peritura, uti ipsa timebat, cum fœtu. Necquidquam autem opportuna consilia ac remedia partui promovendo proderant; donec R. P. Wolfgangus Wisshaupt, Einsidlensis parochiæ curio, marito rosarium ex contactu sacrarum reliquiarum D. Leontii benedictum submisit, ut illud collo puerperæ suspenderet cum voto, ut, si proles nascitura esset mascula, eam Leontii nomine vocaret, atque peregrinationem ad S. Leontii tumbam sacram institueret. Factum, ut imperatum: & mulier spatio unius horæ quadrantis absque dolore puerum sospitem enixa est, stupentibus præ admiratione & gaudio, qui aderant, & Deum ac S. Leontium pro insigni divinæ miserationis miraculo collaudantibus. Quæ autem vovit maritus, exacte prompteque complevit; puerumque in sacro Baptismate Josephum Leontium compellavit.

[105] Instrumentum hic subnexum, seposita rursum Mayeri interpretatione, [taborantes,] ex ipso Pflegero Latine reddidi. Sanctissimæ Trinitati, Deo Patri, Filio et Spiritui sancto laus sit, honor & gloria; grates sint gloriosæ cælorum Reginæ Virgini Dei Genitrici Mariæ; laus sit quoque S. Leontio martyri, potenti celeberrimæ Murensis ecclesiæ patrono, atque auxiliatori fidelium Christianorum in calamitate versantium. Æquum est non taceri, sed per universum prædicari insigne Dei beneficium, quod per efficacem Dei Genitricis ac divi Leontii martyris intercessionem præstitit. Ego Mathias Bochssler ex Kahm ditionis Tugiensis summo animi dolore conspiciens dilectam uxorem meam Catharinam Mayerin, cum primum uteris fructum in lucem editura esset, jam tertio die in extrema necessitate ac vitæ periculo decumbentem, adeo ut remedium omne, subsidium & consilium tum religiosarum tum secularium personarum, quæ ad hoc vocatæ fuerant, nihil prorsus proficeret, ac tam de matre, utpote quæ jam sensibus destituebatur, & sanctis Ecclesiæ Sacramentis ad mortem præmunita erat, quam de prole a quolibet desperatum esset, ego itaque in suprema illa necessitate peregrinationem vovi ad beatissimam Virginem Einsidlensem atque una alteram ad Muros simul cum Missæ sacrificio in ara S. Leontii celebrando, ac fore addidi, ut prolem in sacro Baptismate de nomine S. Leontii compellarem, si vivo nos puero, & matrem gratia sanitatis ac vitæ recrearet Deus. Sub hæc nata est viva proles, ob urgentem necessitatem a mulieribus baptizata & post acceptum Baptismum mox iterum defuncta; mater vero (laus sit Deo & gratiarum actio sempiterna) bona iterum fruitur valetudine. Actum die XXIX Novembris anni MDCLIII.

[106] Majore discrimine, inquit Mayerus, defuncta est Margareta Koch de Buttikon (uxor Conrardi Stoklins. [factor]) Novem omnino dies (a tertia usque ad duodecimam Februarii juxta Pflegerum) doloribus partus obruta, emittendo fœtu laborabat, ascitis ad promovendum partum medicis & medicaminibus congruis. Incassum ibant omnia; donec puerpera ipsa (erat enim ex Muri oriunda) ad thaumaturgum Murensium Patronum votum fecit, ejus in sacra peregrinatione venerandi sepulchrum, eo festinato cum fructu, ut protinus sublatis doloribus felicissime suum parturiverit fœtum. Anno MDCLIII.

[107] [voto,] Ejusdem patrocinio Martyris Adelheidis Fuchsin ex parochia Kahm gavisa est, cum immaturum fœtum, quem sex dumtaxat mensibus ac duobus hebdomadis in utero gestabat, (enixa est.) Hanc post elapsum tempus mox dictum apprehenderunt dolores partus, in quibus tres dies laborabat, ut fœtum effunderet, sed nisu frustraneo, ut adeo non nisi infelix abortus expectaretur. Maritus Rudolphus Werder & uxor pariens, ut malum præverterent, cum voto Deo, Deique Genitrici ac divo Leontio fœtum, ut vivus saltem ederetur, commendant: (voverunt autem, scribente Pflegero, peregrinationem Muros suscipiendam & procurandam Missam ad altare S. Leontii.) Nec mora, nascitur infans, & quia certa vitæ præsentis præ se ferebat indicia, baptizatur (ac Leontii nomen accipit)atque antequam fere lucem intueretur, ad lucem abiit inaccessibilem. Pflegerus id factum indicat die 2 Aprilis anni 1654.

[108] [Præsentem] Ex eodem Pflegero Latine interpretor duplex testimonium, haud dissimilia beneficia complectens. Primum ita pene sonat: Ad Majorem Dei, beatissimæ Mariæ Virginis, & omnium Sanctorum, nominatim S. Leontii martyris gloriam & honorem, ego Maria Meyerin cum dilecto conjuge meo Joanne Gaspare Mayer habitans in Kahm, testor, mihi ab omnipotenti Deo per intercessionem S. Leontii martyris impertitam fuisse summam opem & gratiam in maxima calamitate mea. Etenim cum ego Maria Meyerin die VI Februarii anni MDCLV, a mane usque ad vesperam acerbis admodum partus doloribus torquerer, nec tamen omni nisu ac labore fœtum edere valerem, plane verebar, sicut & omnes, qui aderant, merito timebant, ne abortum facerem. Supervenit tandem proba ac pia mulier, quæ rosarium, attactu reliquiarum S. Leontii martyris consecratum, collo meo injecit, monens, ut firmam in sancti Martyris auxilio fiduciam conciperem: & repente absque ullo labore, absque humano adminiculo, absque ullo dolore prodiit puer sanus ac vegetus. Puero in perennem accepti beneficii memoriam in sacro Baptismate Leontii nomen inditum fuisset, nisi anno superiore filius primogenitus, quoniam in simili discrimine, opitulante beato Martyre, feliciter pepereram, eodem nomine fuisset appellatus. Vocem Germanicam psalter-bethlin Rosarium interpretatur Mayerus, quem secutus sum, quia, quid proprie significet, ignorabam.

[109] [S. Leontii] Alterius testimonii is item fere sensus est: Notum ac palam sit omnibus, quod anno MDCLVIII die IV Octobris, in quem incidit festum seraphici patris Francisci Assisii, prænobilis ac pia matrona Domina Maria Magdalena Läw, conjux Domini Francisci Ackermann, quæstoris in Subsylvania inferiore, in puerperio adeo periclitata fuerit, ut quilibet de vita ejus conclamatum esse, arbitraretur, imo non ipsi tantum vitæ temporalis jacturam imminere, sed & fœtui æternæ felicitatis, utpote cum parente obituro, & spe recipiendi Baptismatis destituto. Quapropter, sepositis humanæ artis remediis, & ad cælestia animum intendens, in summo ac præsentissimo illo periculo pollicita est thaumaturgo martyri S. Leontio peregrinationem ad Murense monasterium, præstandam per duas tresve personas cum munusculo ad celebrandum Missæ sacrificium. Statim a voto feliciter enixa est puerum, qui Jacobi Francisci nomen accepit, vivitque etiam nunc. Laus sit Deo omnipotenti, ejusque Genitrici. Quapropter æquum fuit iterata laude extollere supremum Numen cum Virgine Matre, ac celebrare, cuilibet in gratiarum actionem indicare & palam facere S. Leontii patrocinium, in cujus fidem exiles hos versiculos adjeci. Huic testimonio nullius nomen subscriptum legitur; monet tamen Pflegerus, datum fuisse ab ipso prænobili domino Ackermann, puerperæ marito. Versiculi autem mox subduntur ipsi testimonio, in iisque puerpera loquens inducitur, ac summa cum grati animi significatione strictim repetit accepti beneficii historiam. Porro ad titulos dicti domini Ackermann duas tresve voces omisi ignorans, quo pacto exponerem.

[110] Dein exponit laudatus Pflegerus beneficia, quæ aliæ duæ puerperæ S. Leontio accepta retulere. [opem] Accipe enarrationis utriusque compendium. Catharina Filigerin, uxor Joannis Bütler ex Hunenbergh, subitis terroribus, quibus valde erat obnoxia, bis anno scilicet 1656 & 1660, cum fœtum utero gestaret, adeo percussa fuit, ut ante statum tempus paritura seu potius abortum passura crederetur; nam per octo fere dies integros partus doloribus agitabatur. Vovit S. Leontio peregrinationem & Missæ sacrificium, & utraque vice periculo defuncta, tempus graviditatis complevit ac feliciter peperit.

[111] Anno 1660 die XXII Maii Margareta Lüthin ex Werd, [experiuntur.] loco Lunckhofensis parœciæ in diœcesi Constantiensi, uxor Joannis Jacobi Burgiser, jam tribus diebus vehementissimos inter dolores parturierat, nec, quidquid opis ei adferebatur, spes ulla apparebat fore, ut vivum fructum emitteret. Tandem S. Leontii subsidium inclamavit, promisitque, si viva prole donaretur, peregrinaturam se ad Murensem ecclesiam, sacram Missam procuraturam, oblaturamque votivam tabellam. Vix emisso voto, statim infans in lucem prodiit, mirantibus ac Deum laudantibus, qui aderant. Horum non meminit Mayerus, cujus denuo assumo interpretationem.

[112] Joannes Jacobus Kälin, alias civis Einsidlensis ex Lavingen comitatus Sultzensis, [Aitis] fassus est, & divo martyri Leontio in acceptis retulit vitam uxoris suæ Annæ Eberlin, pariter & prolis ex ea genitæ. Cum enim illa anno MDCLXI die secunda mensis Septembris partui proxima extremum vitæ discrimen cum fœtu subiisset, quippe quod ante sex vel septem dies integros convulsionibus misere torta fuerit, ut de partus & parentis salute actum esse videretur. Vir ejus, recordatus, ea ipsa die in Muris celebrari solemnitatem D. Leontii, in genua procumbit, & pro periclitantium salute sanctum Martyrem intense deprecari infit. Vix autem orationem inchoavit, cum puerpera fœtum suum in lucem continuo edidit viventem. Gaudio alia successit tristitia. Dum pia genitrix, viribus pene omnibus ex dolore ac labore partus exuta, in lethiferum decidit deliquium, nullis fomentis refocillationibusve avertendum. (Pflegerus miserum mulieris statum pluribus describens, ait, omnia adfuisse mortis proxime imminentis indicia, ita quidem, ut feminæ, quæ astiterant parturienti, domo abeuntes, actum esse, affirmarent.) Maritus ad fontem, unde prior exivit gratia, redit, votum divo Leontio vovet, & sine mora moribunda uxor ad mentem ac vires redit, & reconvalescit.

[113] [in infelici] Tristitiam passa est Verena Eglin, uxor Wilhelmi Weibel ex Schongen (ditionis Lucernensis) cum infantem anno MDCLXV paritura de vita sua fœtusque maxime periclitaretur. Infans protenso brachiolo Baptizatus, & adhuc postea sex horis ex certis indiciis vivere compertus est; postea vero vivere desiit. Jacebat mulier duobus diebus, mortuo jam fœtu, supra modum gravata, & ejus enitendi, adhibitis licet medicaminibus, impotens. Demum postquam tres Missæ ad honorem S. Leontii celebratæ fuerant, uti ex voto condictum erat, fœtus exanimis actutum editus est, puerpera vero paulo post e lecto mortis ac doloris sospes surrexit.

[114] [puerperio] Elisabeth Zimmermann ex Sultz ditionis Lauffenburgensis (in Suevia) marito suo Andreæ Weis quatuor fœtus exanimes genuit; ut adeo afflicti conjuges omnem spem amiserint filios procreandi animatos, quacumque cautela aut medela naturali. Verum divi Leontii merita defectum supplebant naturæ, postquam illi anno MDCLXV ad ejus in Muris capellam plena fide peregrinationem obierunt. Nam Elisabeth Andreæ suo eodem anno die XXII Augusti prolem vivam genuit.

[115] [misere constitutis] Auxilium præsentaneum divi Martyris anno MDCLXIX adepta est Barbara Schmid de Dotikon (locus est in tractu Helvetiæ, cui apud Germanos nomen est die Freyen Ampter apud Latinos Provinciæ liberæ.) Medio mense Julio anni præsati advenerat tempus pariendi, & dolores partus ad octo dies perdurabant, nulla naturali arte vel labore promovendi. Cum igitur deficientibus viribus cum puerpera ad extrema ventum esset, consilio adstantium, voto thaumaturgo Leontio miserum statum suum commendavit, & confestim prolem sospitem in lucem edidit. Deo & divo Leontio gloria & gratiarum actio!

[116] [succurritur.] Quantam vero benignitatem fecit Dominus Mariæ Walthart de Newenkirch (loco diœcesios Constantiensis,) ut in lucem daret fructum suum! Appropinquaverat dies partus, & dolores viscera vellicare incipiebant tanta vehementia, ut, irruentibus convulsionibus, impos animi & sensuum tres dies jaceret, & tamquam cum fœtu interitura sacro Oleo ungeretur ad extremam luctam. Postquam autem, suadente parocho Jacobo Hegglin, vir ejus Ulricus Stephan voto sacræ peregrinationis ac unius Missæ S. Leontii imploravit auxilium, petitionis suæ salutarem consecutus est effectum. Nam haud multo post votum sine obstetricis aut alterius hominis subsidio egressus est ex utero puer, quem postridie in sacro lavacro Leontium appellarunt. Genitrix nihilominus integris duabus diebus intellectu ac sensu carere perrexit. Tandem vero, ubi ad mentem rediit, natum infantem, quia, quæ secum acta fuerant, ignorabat, ægre & nonnisi per parochum edocta, tamquam a dextera Domini & forti brachio divi martyris Leontii, sibi misericorditer concessum agnovit, gratias agendo Deo & Auxiliatori suo. Anno MDCLXIX.

[117] Joannes Gsandter ex Marchia Suitensi tam in conjugio erat infortunatus, [Fœtus exanimes] ut prolem vivam ex sua uxore suscipere non posset. Septem ista conceperat, portaverat integro mensium, & debito partus tempore genuerat, omnes tamen vitæ, atque adeo gratiæ sacri Baptismi expertes. Ut infelix mortis genitrix, mœrore consumpta, brevi vitam quoque exuit suam. Vir ejus, cum postea alteri nupsisset, nihilo meliorem fortunam nactus est: nam & hæc primum & secundum fœtum effudit inanimatum. Tum vero amici ac vicini, commiseratione in afflictissimos conjuges ducti, multa de meritis divi Martyris Murensis dilaudare, & inculcare, atque, ut plena fide fiduciaque ad ejus patrocinium confugerent, instigare. Obtemperant illi opportuno consilio, iter ad ejus sacra ossa aggrediuntur, divum Martyrem, qua potuere devotione, instanter venerantur & orant, atque, quod orarunt, efficaciter recipiunt: nam eodem adhuc anno, qui fuit MDCLXXII, uxor marito suo filiam vivam est enixa.

[118] Haud minorem gratiam thaumaturgi Martyris intercessione consecutus est Jacobus Grosmann de Wangen ditionis Lucernensis, [eniti solitæ] cui uxor sua Anna Buecher tres consecutive fœtus exanimes protulit. Nam ipsa, spretis remediis ceteris, ad Muros in afflictione sua properavit, &, exactis solitis perogrinantium operibus, coronam de floribus benedictam secum domum suam retulit, successivis temporibus parum de ea cibo mistum absumpsit, atque tempore puerperii in pectore suo collocavit, viroque suo, ipso ejus die nominalitio (25 mensis Julii festo S. Jacobi apostoli) puerum vegetum genuit. Anno MDCLXXX.

[119] Idem fere beneficium a S. Leontii patrocinio consecuta est anno sequente MDCLXXXI Anna Kauffmann de Schneysingen in comitatu Badensi superiore, [viva prole] quæ ex tribus fœtibus masculis, quos vita cassos progenuit, mœsta augurabatur non imprudenter fore, ut etiam imposterum prolem viventem non eniteretur. Ut tamen præveniendo malum præverteret, divum Leontium lachrymis potius quam disertis verbis in vota vocavit in hæc fere verba simplicia: “Si me adjuvas, & voti compotem facis, prolem, quam per te vivam eniti confido, tuo nomine nominabo, & ad te in Muris piam peregrinationem obibo.” Audiit sanctus Martyr precantis lachrymas & vota, & mulierem Annam I die Maii ejusdem suprascripti anni vivente prole mascula donavit. Puerum, teste Pflegero, in Baptismo Leontium appellari jubens, palam professa est, se illo ditatam non esse per naturæ beneficium, sed per patrocinium ac merita S. Leontii.

[120] Maria Vögelin, uxor Adami zum Steeg ex valle Mettaviensi prope Lauffenburgum, [donantur,] fœtus suos non solum in dolore peperit, sed majore dolore ac mœrore fœtus omnes, nempe quatuor, edidit inanimes & gratia sacri Baptismatis emunctos. Multa interea in vulgo de meritis D. Leontii referebantur, quatenus pluribus aliis fœminis in eadem necessitate opem tulerit præsentaneam. Quibus exciti Adam & Maria votum fecerunt, quod ad sanctum Martyrem irent peregrinatum, & si prole mascula vivente bearentur, eam suo nomine appellarent. Nec vero distulit opem Leontius. Nam mulier statim primo post votum partu peperit puerum vivum die IX Julii MDCLXXXIII, quem vocavit Leontium. Quo miraculo per totam vallem percrebrescente, septem familiæ filiis suis nomen Leontii imposuerunt.

[121] [Difficulter pariens sublevatur;] Maria Catharina Stultzin, conjux Melchioris Liembt Stantiæ in Subsylvania, binis jam integris diebus partus dolores acres admodum & periculosos subierat, timebaturque merito, ne prolis nativitas genitrici pareret interitum. Promissæ fuit S. Leontio peregrinatio ad Murensem ecclesiam, ipsaque puerpera cincta est fascia, quales quotannis S. Leontii nomine in præfata ecclesia consecrantur, prægnantibus ac parturientibus valde proficuæ, uti dictum est num. 24. Continuo desiit periculum, subsederunt dolores omnes, nataque est proles viva die XXX Julii anno 1684. Hæc sed verbis pluribus Pflegerus, silente Mayero.

[122] [sterilis fructum concipit.] Non solum autem D. Leontius parientibus adest suæ intercessionis virtute, sed & steriles facit esse fœcundas. Elisabeth Schmuckin a viro suo Jacobo Ritz ex Hummelwald, eo quod esset sterilis, multas injurias, verborum aculeos, aliaque incommoda ac mala multo tempore est perpessa. Quid faceret mœrore pene confecta, atque omni solatio destituta mulier? Statuit ac vovit sacras D. Leontii reliquias piis precibus ac Missa legenda invisere ac venerari; & continuo post aliquot hebdomadas sensit se esse fœtam, ac, Deo propitio, per ejusdem sancti Martyris merita anno MDCLXXXV infantem ad lucem protulit sospitem; ex quo pax & concordia inter conjuges est reconciliata ac stabilita.

§ IX. Infantes, opinione mortui, vita & sacro Baptismate donati.

[Infantes] Cum anno MDCLV Verena Mittler de Döttingen prope Klingnovium (oppidum Helvetiæ in Badensi comitatu) duos dies doloribus partus acerbissimis periculose decumberet, & fœtus tam a matre gravida quam ab obstetricibus enecatus esse crederetur, ut adeo nulla ex iis præsumeret infantulum in brachiolo, quod extendebat, sacra unda tingere. Ubi vero fœtum omnium opinione mortuum cum voto commendaverunt S. Leontio, post elapsas duas horas infans in utero materno denuo vitæ signa edidit, ac mox in lucem vivus prodiit, atque a parocho Klingnoviensi IV Septembris anno MDCLV publice in ecclesia sacra unda ablutus est, dictus Joannes Henricus, nomine patris sui Henrici Kessenberg & deinceps sospitem vitam vivere perrexit. Factum istud, auditis & examinatis testibus, Muros perscripsit R. D. Rudolphus Schmid Klingnoviensis parochus, cujus litteras, quæ exstant Germanice apud Pflegerum, Latinas facere visum non est, quia ambagibus atque adjunctis non necessariis confertæ sunt.

[124] [opinione mortui] Ita Barbara Henneler de Berona anno MDCLVIII (die VII Decembris) maxima difficultate (primo partu) enixa est puerum exanimem, qui cum dimidiam horam ceu cadaver exangue jaceret, soliciti ac mœsti parentes (ipsa nempe Barbara & conjux ejus, quem Pflegerus Wilhelmum Spani appellat) in id intenderunt, ut saltem per sacri Baptismatis gratiam vita frueretur æterna, cui naturæ imbecillitas abstulit temporalem, divumque Leontium cum voto (peregrinationis ad Murensem ecclesiam) ac integra spe in auxilium vocarunt. Nec eos spes sancta fefellit: nam statim post votum successivo ordine spiritus vitales, deinde motus corpusculum occupaverunt, atque vita restaurata ac reddita, etiam per sacrum Baptismum a nævo originali lota, imposterum semper puer fuit sospes.

[125] Elisabeth Hegglin de Mentzingen (locus est haud multum dissitus Tugio civitate) uxor legitima domini Fabiani Schön, [feliciter reviviscunt;] fœtu gravida, aliquot hebdomadarum intervallo ipsum fœtum amplius non sensit. Anxia proinde ac solicita, ne abortum gestaret ac pareret, voti causa ad D. Leontium peregrinata fuit, ut ejus suffragiis felici partu frueretur. Peregrinatione absoluta, mater fœtum revixisse persensit, atque postliminio feliciter in lucem edidit. Anno MDCLIX.

[126] Anno sequente MDCLX Jacobo Rey de Geltweil (vicus est Murensis territorii) natus est infans (ex Maria Langin legitima conjuge) qui cum ad ecclesiam deferretur, [alii] ut sacro fonte expiaretur, exstinctus est in via. Conterriti, qui portabant infantem, nihil reliquerunt intentatum, quo vitæ signa elicerent, sed frustra. Cum vero postea ad divi martyris Leontii patrocinium cum voto (peregrinationis ad Murensem ecclesiam) confugissent, infans emortuus indicia vitæ reducis edidit, baptizatusque est, ac post Baptismum vivus domum relatus, eodem die feliciter obiit.

[127] Ego infra scriptus examinavi iteratis vicibus Salomam Schuomacher obstetricem Beronensem & Catharinam Schlegler super miserabili infante, [similiter] qui Joanni Jacobo Krusi ex Elisabetha Weberin legitima uxore die VIII Junii anno MDCLX natus est, rupto scilicet ventre, ac visceribus propendentibus, dorso variis locis perforato, concretis invicem pedibus ac tibiis. Ambæ itaque mulieres istæ fide dignæ & non secus ac juramento obstrictæ, testantur, quod mater, cum parturiret, timeretque, ne fœtum exanimem ederet, obligaverit se voto Missæ, legendæ coram sacro & thaumaturgo corpore martyris S. Leontii, ut per merita atque potens patrocinium gloriosi Martyris Leontii proles viva mundo prodiret. Sub hæc ipsamet puerpera in vitæ amittendæ summo timore versabatur, quandoquidem contra naturæ ordinem insolito plane modo fœtum emiserit. At jam fœtu liberatam matrem facti voti pœnituisse, aiunt, dixisseque, nolle se promissum Missæ sacrificium procurare, cum non vivam sed mortuam prolem impetrasset.

[128] Interea dum languida ac partus laboribus doloribusque multum debilitata puerpera lecto reponebatur, [pro mortuis habiti,] obstetrix per integram horam, adhibitis quibuslibet remediis, laborabat, ut signum aliquod vitæ ex edito fœtu proliceret, sed nullum ejus indicium obtinuit. Denique sufflando vitam explorare cœpit; sed advertit, flatum a se immissum erumpere per dorsi foramen. Quapropter spem omnem de vita infantis seposuit, quoniam juxta omnia indicia ipsa infantis interiora viscera mutila ac perrupta esse judicabat. Tum puerpera & propriæ infelicitati, & mortuæ prolis sorti illacrymans, in sese reversa est, & meliora consilia assumpsit, votum renovavit, firmiterque statuit Missam procurare legendam in honorem S. Leontii martyris ante promissam. Et ecce; vix ita statuerat, cum obstetrix animadvertit inchoari pulsum in vena pectoris infantis, omnium judicio demortui: moxque, convocatis ingenti gaudio ceteris mulieribus, baptizatus est infans ac dein, quoniam pulsus ille sub pectore perseveranter & evidenter observaretur, ad ecclesiam delatus est, ut debitæ ac necessariæ Baptismi cæremoniæ supplerentur. Tandem, quod ego ipse vidi, in ecclesia ocellos aperuit, idque postea, uti affirmant testes non pauci & fide digni, fecit iterato. At domum relatus post horæ intervallum denuo exspiravit. Laus sit summa S. Leontio martyri, cujus equidem patrocinio me humillime commendo. Datum Beronæ die XXVI Maii anno MDCLXII. Servus infimus Hieremias Meyer, loci parochus indignus. Hasce litteras, quas habet Germanice Pflegerus, Latine reddidi; Mayerus enim, sicut ipsi mos est, earum dumtaxat compendium profert.

[129] [post attactum] De Barbara Ronerin vero (uxore Laurentii Steimann) ex civitate Tugiensi testimonium perhibuit Jacobus Haffner decanus & parochus Tugii, corpusculum exanime edidisse die IX Februarii MDCLXI, quod viginti horis post partum sine vitæ indicio qualicumque jacebat, parentibus & vicinis mœstum infelicitatis exemplum. Parentes erecto in spem vivam animo, & concepta fiducia ad D. Leontii auxilium cadaver frigidum ad Muros sequente die X deferri curabant; ubi, iteratis attactu reliquiarum sancti Martyris piisque precibus, color rediit in faciem; aperiendoque ac claudendo oculorum palpebras astantium ex oculis lachrymas præ gaudio elicuit uberrimas. Inde, gratia Baptismi recepta, tamdiu redditam tenuit redivivus infans vitam, donec e Muris Tugium reportatus, ac parocho præsentatus fuit: sub cujus oculis tertio adhuc aperuit, clausitque ocellos, &, missis tribus suspiriolis, animam ad cælos transmisit. Eamdem relationem habet Pflegerus, datque verba, quibus illi subscripsit memoratus dominus decanus: sunt autem ista: Hæc ita esse, & a me visum fuisse dictum infantem aperientem claudentemque oculos, attestor Jacobus Haffner decanus ac parochus ibidem.

[130] [reliquiarum] Ex eadem civitate Tugiensi domina Martha Brandenberg, uxor domini Francisci Letter, primo die Maii MDCLXIII, adveniente tempore pariendi, quam sub pectore gerebat, prolem, adeo acerbis viscerum torminibus infestata erat, ut prius peritura, quam paritura ipsa sibi videretur. Maritus in tanto discrimine voto (peregrinationis in Muros) implorat D. Leontii patrocinium; post votum uxor a torminibus liberata, fœtum enititur, sed exanimem. Corpusculum exanime permanet XXIV horis. Interea ad Muros cum spe vitæ recuperandæ defertur, sacris reliquiis sancti Martyris tangitur benediciturque, pro salute partus Missa ad ejus altare celebratur. Cum interea membra gelida calorem, facies livida colorem rubentem recepissent, nec non pulsus arteriarum moveretur, atque halitus liberior iret. Ita reviviscentem pater unus de conventu nostro baptizavit, & post susceptum Baptismum infans duas supervixit horas & vitam brevissimam cum æterna commutavit.

[131] [S. Leontii,] Aliud hujus thaumaturgæ virtutis exemplum ipso prædicto anno, in ipsa prædicta civitate edidit D. Leontius. Maria Barbara Weberin (uxor Michaëlis Keyser) ex Tugio partum edidit vitæ expertem, ut ad horam usque duodecimam a momento generationis spiritus in eo non fuerit. Miserunt parentes extinctum cadaver ad reliquias S. Leontii, ut ad earum præsentiam & contactum revivisceret; (nam etiam ante annum infanti suo, recens nato emortuo, ab eo vitam impetrarunt.) Tangitur igitur puer sacro osse benediciturque, statim ad vitam redit, (mox enim, ut exponit Pflegerus, in eo tum arteriæ pulsus tum alia, nominatim in oculo sinistro, quem aperuit, vitæ præsentis indicia observata sunt.) A reverendo domino Michaële Stadlin, curato ad S. Wolfgangum baptizatur, præsentibus patribus Hieronymo Troger priore; Leodegario Holdermeyer, custode rei sacræ; Anselmo Weissenbach; atque ita capax redditur gratiarum ac præmiorum æternorum.

[132] Similiter Dorothea Iten anno MDCLXVII viro suo Walthero Staub (ex Mentzingen prope Tugium) puerum genuit suffocatum, [aut votum] quem cum post horam, qua sine superstitis animæ indicio jacebat, D. Leontio commendaverunt, addito voto peregrinationis ad ejus ecclesiam (& Missæ ibidem celebrandæ.) Puer revixit, atque spirituali lavacro regeneratus (per dominum Petrum Zurcher loci sacellanum, uti addit Pflegerus,) dimidium annum supervixit.

[133] Anno deinde MDCLXIX Adorffii in toparchia Turgoviensi Barbara Ramspergerin (uxor Udalrici Erni) adeo acerbis doloribus in puerperio ad quintum usque diem torquebatur, [eidem nuncupatum,] ut censeretur mox futura concepti fœtus sepulchrum. Audiit hoc parochus, dominus Romanus Besler, misitque mox imaginem, contactu reliquiarum S. Leontii sacratam, ut super pectus parturientis imponerent. Factumque est, ut sacræ iconis impositio & partus solutio, eodem quasi contingerent momento. Verum quia puer, quem Barbara peperit, vita carere inventus est (nam tres horas nullum animæ viventis indicium prodidit) fit votum ad S. Leontium; post votum puer vitam viresque recuperat, atque sospes a parocho publice in templo sacro fonte abluitur, vocaturque nomine patrocinantis Martyris Leontius.

[134] Occurrit iterum in Pflegeri libello Germanico testimonium, [certa vitæ indicia] quod ita Latine interpretor: Cum mihi Balthasaro Frantz Stantiensi in Subsylvania ex dilecta uxore Margareta Arnin anno MDCLXXIX in festivitate Exaltationis sanctæ Crucis natus esset puer, jacuit is absque vita ullove ejus indicio. Contigit itaque mihi, quod personis matrimonii vinculo conjunctis summum dolorum ac miseriarum esse solet. Quamvis autem quæ aderant mulieres aliique nullum experimenti genus prætermiserunt, ut aliquod vitæ latentis signum elicerent; incassum laborarunt per dimidium horæ spatium. Proinde cum nulla in humanis remediis esset virtus, equidem illacrymans animo conversus sum ad Deum omnipotentem, vitæ ac mortis arbitrum, ad ejusque Sanctos. Peregrinationem autem & Missam vovi thaumaturgo in similibus calamitatibus martyri, S. Leontio Murensi, siquidem id apud Deum efficeret, ut puer, præviis certis vitæ indiciis, sacro fonte expiari posset. Facto voto confestim puer, qui per dimidiam horam mortuus gelidusque jacuerat, digitum, quem indicem vocamus, commovit, acsi eo, vitæ se compotem esse, indicare voluisset, uti reipsa erat. Etenim post digiti motum, moveri cœpit arteriarum pulsus vehemens, accedere respiratio, & vita plenissima. Baptizatus est dein, & post horam iterum defunctus est & angelis in cælis additus. O Clementissime Deus, o S. Leonti vere mirabilis! Gratia nobis concedatur, ne umquam tanti beneficii nos capiat ingrata oblivio. Huic testimonio subscripsit etiam sacerdos is verisimiliter, qui puerum baptizavit verbis sequentibus: Testor ego Franciscus sacellanus in Stans.

[135] Tria hic ejusdem generis prodigia S. Leontii patrocinio attributa, prætermisit Mayerus, quæ ex Pflegero, quanta licuit brevitate, contraxi & Latina feci. [prebent,] Antonio Koni & Elisabethæ Marcherin conjugibus in Eschentz, loco comitatus Vadutz in Suevia, anno 1680 die V Julii natus est filius primogenitus, sed corpore decolor & omni vitæ indicio destitutus, sicque per horas quinque demortui cadaveris instar jacuerat; quando parentes S. Leontio peregrinationem & tabellam in ecclesia Murensi appendendam promiserunt, felici plane successu; nam que in puero mox detecta sunt indubia vitæ signa, Baptismo ablutus est, & post binas vitæ continuatæ horas decessit.

[136] [& sacro Baptismate] Anno 1681 Maria Helena Guggerin, uxor Victoris Gritzen Soloduri in Helvetia continuis acerrimisque partus doloribus triduo laborabat, nec spes apparebat fore, ut fœtum ederet. Itaque die tertio, trigesimo scilicet Septembris, cum omnes de ejus ac prolis salute desperarent, ipsa se voto peregrinationis ad S. Leontium obligavit, & cessantibus doloribus mox peperit, sed prolem, uti tum creditum est, exanimem: neque enim post plurimos conatus & experimenta quælibet adhibita aliquod erat deprehendere vitæ indicium. Mater interim una cum marito secundo S. Leontium inclamant, orantque, ut saltem tantum vitæ infelici proli concedatur, quantum ad Baptismum suscipiendum sufficeret. Ad illas preces continuo ita vivere visus est infans, ut procul omni periculo ad ecclesiam deportari potuerit sacro fonte abluendus, quibus peractis, ad matrem relatus est, superfuitque non exiguo temporis spatio, & ad vitam meliorem abiit.

[137] [abluuntur.] Anno 1682 die XIV Januarii Maria Müllerin, uxor Joannis indem Bodem ex Russweil in pago Lucernensi, fœtum similiter protulerat opinione demortuum; quapropter misera conspiciens incassum cecidisse quoscumque conatus per horam integram impensos ad elicienda vitæ signa, votum concepit peregrinandi ad reliquias S. Leontii maritumque, ut idem faceret, adhortata est, adhortanti ille obsecutus est, & vix emisso voto, vita in puero se manifestavit, actutum baptizatus est, ac die postero ad ecclesiam delatus ad complendas Sacramenti cærimonias, Sebastiani, cujus festum agebatur, nomen accepit, nec ante diem tertium e vita migravit.

§ X. Ulcera fœda ac periculosa sublata.

[Mulieris periculosum ulcus,] Ottilia Herlimand ex Tugiensi ditione (verba sunt infrascripti parochi Einsidlensis e Germanicis Latina) cum apud dominum Augustinum Reymann, monasterii nostri beatissimæ Mariæ Virginis in Einsidlensi dominio prætorem, culinæ curam gereret, anno integro super axilla sinistra laboravit ulcere admodum periculoso, quod serpebat continuo amplius, & ex quo indies (salva reverentia) emanabat putidus & concretus cruor; neque ullum ei sistendo suppetebat remedium. Patiebatur (uti credibile est) dolores vehementissimos, diesque miserrime transigebat: æquo tamen animo & mirum in modum tranquillo. Cum autem tantis doloribus & miseriis ulterus sufferendis impar esset, a me infra scripto iis leniendis auxilium & consilium petiit. Nuperrime tum fueram reversus a solemni translatione gloriosi martyris Leontii, qui in venerabili Murensi monasterio peculiari pompa & apparatu depositus fuerat, & ubi reliquiarum ejus attactu rosarium meum sacrare licuerat. Illud ego memoratæ Ottiliæ porrexi, mandans, ut eo ulcus suum tangeret, & preces aliquot in honorem præfati Sancti recitaret. Jussa peregit & in sancti Martyris patrocinio vim tantam experta est, ut intra tres dies omne malum una cum dolore evanuerit. Hoc ipsa interrogata certissimum esse profitetur. In principali monasterio beatissimæ Mariæ Virginis Einsidlensi die XXVII Septembris anno MDCKLVIII. Fr. Wolfgangus Weisshaupt religiosus professus & parochus ad sanctam Mariam Einsidlensem. Ita ille apud Pflegerum. Pergamus nunc cum Mayero.

[139] Maria Furer (uxor Henrici Furer) de Lungeren Subsylvaniæ quatuor annis phagedæna in collo laborabat; [alterius phagedæna,] &, quamvis medicorum uteretur ope & consilio, laborare tamen non desiit. Anno demum MDCXLIX in Feriis Pentecostalibus ad Muros, ex D. Leontii miraculis celebres, se confert cum reliquis peregrinantibus, ad recipiendum sacrarum reliquiarum attactum in genua se demittit, benedictionem per tactum devote recipit, & mox pruritum in cute sentit, ceu prodromum sanitatis. Tum aqua ex præfatis reliquiis benedicta affectam lavat partem; donec paulo post, contracto pure, intumuit, & denique, rupta corrupta cute, putrida materies effluxit, cicatrix a corruptione purgata coaluit, ac deinceps mulier a malo liberata ad mortem usque perstitit.

[140] Succedit apud Mayerum & Pflegerum mali non multum absimilis persanati enarratio, [tertiæpes saniem emittens curantur.] quam, teste Pflegero, ipsa, quæ sanata fuit, mulier tabellæ inscriptam exponi voluit in Murensi ecclesia, quamque proinde, ut apud eumdem Pflegerum Germanice excusa est, Latine redditam huc transfero. Sero quidem, at non incassum in diuturna sua miseria dictam (Dei & Sanctorum) opem imploravit Barbara Vogel, in toparchia & pago Entliebech habitans, quæ annos octo ex aperto &, salva reverentia, saniem emittente pede haud mediocres dolores pertulerat, hisce leniendis & tollendo malo impensi fuerant sumptus plures & magni, sed parum aut nihil adjumenti inde compertum. Donec tandem peregrinationis votum nuncupavit sancto thaumaturgo Leontio ad Murense monasterium, cujus mirabile lumen ipsi confestim tamque efficaciter affulsit, ut per divinam opem ac præsentem Leontii intercessionem omnibus doloribus liberata & omnino sanata fuerit anno MDCLI. Laudetur Deus in Sanctis in æternum; sitque sancto martyri Leontio pro præpotenti ac fideli intercessione apud fideles omnes laus summa, honor, gloria & gratiarum actio ex nunc usque in secula. Amen.

[141] Erant eodem anno MDCLI Badæ Helvetæ puellæ duæ, [Puellæ duæ phagedæna,] utraque phagedænæ contagio affecta. Alteram, Barbaram Kuchin, pater chirurgo curandam tradidit, sed postquam iste misellam crudeli ferro diutius ad mortem fere cruciasset, incurabilem recepit. Alteri, Margaretæ Keller, pia mater Elisabeth Keller (vidua domini Gasparis Keller) similiter nihil non præstitit, sive in expensis, sive in cura & obsequiis. Profuerat tanto nulla medela malo. Tandem parentes mediis & remediis incassum euntibus, ad D. Leontium se convertunt, & unico voto obeundæ ad ejus sacras reliquias peregrinationis, utrique gratis integram curationem a malo propemodum incurabili comparaverunt.

[142] Habebant Gasparus Stüber & Maria Schreiber ex Risch ditionis Tugiensis filiolum, [puer multis ulceribus,] qui dimidio a nativitate anno sospes erat, postea vero ægrotare cœperat & suppurationibus ulceribusque toto corpusculo scatere. Integro anno parvulus ita miser decubuit. Parentes anxii, qui medelam ferrent, interna quadam inspiratione sæpiuscule se commoneri arbitrabantur, ut filiolum suum ad S. Leontium in Muris deferrent; detulerunt equidem magna cum devotione Feria quarta Paschæ, & ex eo die melius habere cœpit, reconvalescere perrexit ac in die sancto Pentecostes plena valetudine fruitus est. Anno MDCLVII.

[143] [alter horrido atheromate infecti, sanantur.] Tam horrido atheromate Jacobus Schäll de Tugio in capite ulceratus erat anno MDCLIX, ut absque gravi nausea ac horrore conspici non posset; adhæc medici aperte profitebantur, naturalibus remediis id malum curatum neutiquam iri. Jacobus igitur, novercante natura suo deficiente officio, spem in cæleste D. Leontii auxilium conjicit, promittendo ejus in Muris peregrinando pie venerari lipsana sacra, & extemplo dolor cum putido ulcere abscedere, in cicatricem convenire cœpit, atque adeo brevi, capite ab omni tabe mundato, Jacobus convaluit.

[144] [Varii ulceribus in latere,] Præteriit Mayerus sequentia ex Pflegeri Germanico libello contracta & Latine exposita. Anno 1659 infans biennis Joannis Egglin & Mariæ Buochmann ex Wangen Lucernensis ditionis fœdo ulcere angebatur in latere; anno item 1661 filius magistri Burchardi Schmid Tugiensis postquam jam triennio male affecto brachio laborasset, similiter ulcere in collo affligebatur. Utriusque malum immedicabile visum est: at parentes ad meliorem medicum conversi, S. Leontium invocarunt, votoque se obligarunt peregrinandi Muros; exauditi sunt, pueris haud ita dudum post emissa vota omni malo purgatis.

[145] [in collo,] Noma etiam venenosa Magdalenam Keigel in urbe Lucernensi corripuit in collo, quam medici gangrænam esse dijudicabant, atque ideo malum alias immedicabile prævertere laborabant: major autem erat vis morbi virtute medicaminum. His igitur rejectis, sub divi Leontii patrocinium confugiens, vovit cum reverentia invisere sacras ejus in Muris reliquias; quo solo votivo remedio ab horrido & incurabili morbo penitus libera evasit. Anno MDCLXIII.

[146] [in naribus,] Elisabeth Grob de Frigido fonte, vulgo Kalt-brunnen in Marchia Suitensi, annos nata XL, filia Meinradi Grob & Christinæ Dobler, horrido ulcere in naribus ac facie adeo squalebat, ut inter homines comparere vix amplius auderet. In consilium vocati medici, alii vix aut ne vix quidem remedium afferri posse autumabant, alii vero remedia suppeditabant, sed casso effectu. In extrema tandem necessitate ac miseria divi Leontii auxilium imploravit, & nuncupato voto peregrinationis ad tumbam sancti Martyris, pharmaca, a medicis præscripta, reliquiis ejus attingi & benedici curavit: quæ cum exulcerato naso applicuisset, continuo suam operabantur virtutem, ulcusque sanabant, exterso & eliminato omni putore, ac facie in pristinam ac decentem formam restituta. Anno MDCLXI. Annum eumdem scripsit etiam Pflegerus præter morem, cum ut supra monui, insistere soleat ordini chronologico ad singula capita, & ante narratum beneficium innectatur anno 1663.

[147] [in genu] De Petro Suter ex parochia Rottenburg per rescriptum loci curio Nicolaus Rütiman ita testatus est: Haud multo abhinc tempore S. Leontii intercessio memorabile miraculum uni ex parochianis meis Petro Suter operata est. Venerat is ad me, referens, quod ineunte mense Aprili hujus anni MDCLXIV, dira ac periculosa vomica in genu adeo fuerit excruciatus, ut diu noctuque nulla fere quiete frui, pedibus vero nec subsistere nec incedere potuerit, utque ideo semper lecto decumbere necesse habuerit. Adhæc incisio, qua chirurgus bene expertus ulcus sanare intenderat, malum ac dolores supra modum augebat. Cum igitur naturalis medica mederi non poterat, ad patrocinium divi Leontii, emisso voto (quod etiam filia Anna pro salute dilecti parentis nuncupaverat) confugit. Vix voti verba ex ore elapsa fuerant, cum fatalis antrax continuo disparuit, dolor remisit; ipse vero Petrus plena sanitate potitus est. Vere magna gratia & insigne miraculum! multorum testimonio probatum, qui una mecum Deum in thaumaturgo suo Sancto laudant & glorificant. Datum (in Rothenburg) XXI Junii MDCLXIV. Consonat testimonium, quod etiam Germanice dat Pflegerus cum hac subscriptione: Nicolaus Rütiman curatus ac vicarius indignus ibidem.

[148] Michaël Huger, Conradi Huger de Löffingen in Sylva Hercinia filius, [in pectore,] in dextera pectoris parte ulcus habebat, quod adeo profundo hiatu ad interiora penetravit, ut, cum tussiret, flatus inde prorumpens lucernam extingueret. Parens proinde filium curæ chirurgi subdidit, qui quindecim integris mensibus omni sua arte industriaque plus non perfecerat, quam ut malum fieret pejus. Ad thaumaturgum igitur medicum Leontium pater vota sua, spemque ac preces direxit cum promissione fideli peregrinationis ad ejus in Muris capellam ac corpus sacrum. Postero die sub auroram, cum venirent ad videndum ulcus, nec ulcus nec cicatricem exesi vulneris repererunt. Anno reparatæ salutis MDCLXXX.

[149] Balthasarus Troger de Alanea territorii Mediolanensis oriundus, [toto corpore afflicti, integritati restituuntur.] tunc vero in Wermbach ditionis Rheinfeldensis colonus, opificio lapicida, habebat filiam (Elisabetham Troger) annorum quatuordecim phagedæna toto corpore, in collo vero maxime correptam, quæ aliquot jam fistulas exederat, medicorumque artem & pharmaca eluserat. Interea multa de meritis D. Leontii audiit puella misera, & cum non dubitaret, eumdem sanctum Martyrem etiam sibi fore propitium, voto se obstrinxit tribus vicibus sacram ad ejus reliquias obeundi peregrinationem. Primam obiit cum parente infra hebdomadem Quasimodo. Ibi persolutis Sacris, collum benedici atque attingi sancto osse curavit, statimque dolores valde diminui persensit. Alteram non multo post eodem modo obiit. Cumque circa festum Sanctorum Omnium tertio advenisset (attulissetque, ut habet Pflegerus, tabellam votivam) ab omni præfato malo penitus liberata fuit. Anno MDCLXXXV.

§ XI. Membrorum & totius corporis tumores abacti.

[Tumores manuum,]Nos Anna Maria in Valle Gratiæ, Ordinis Cisterciensis parthenone, misericordia Dei abbatissa, præsenti publico testimonio ad Dei gloriosique martyris Leontii gloriam coram universo profitemur, quod mense Augusto anni proxime elapsi MDCXLVII, in manu dextera afflictæ fuerimus tumore acerbissimo, eaque de causa nobis persuasum fuerit, ut ad thermas Badenses in Argoia contenderemus. Verum illic acerbitas mali ad eum modum accrevit, ut ne digitum quidem unum commovere, nedum inflectere valeremus absque vehementissimo cruciatu. Deinde nullo percepto levamine, domum rediimus, & quoniam incolæ vicini pagi Niderweyl supplicationem suscipiebant ad S. Leontium martyrem in Muris, per aliquot e nostris telam mundam, reliquiis S. Leontii applicandam illuc destinavimus. Quæ huc relata mox afflictæ manui applicata fuit, & mox etiam clementissimus Deus, intercessione gloriosi martyris Leontii, mali remissionem indulsit; & quo evidentius pateret præstitum beneficium, primum ad pristinum statum rediere digiti, duobus exceptis, tum omnes, excepto uno; quare telam reliquiis S. Leontii secundo applicari jussimus; donec tandem manus plene sanata est. Cum autem postea & manus sinistra ad eum modum afficeretur, ut a paralysi nobis timor esset, eidem manui dictam telam applicuimus, & extemplo melius ei esse comperimus. Adhæc etiam nunc cum aliquod mali indicium se prodit, ejusdem id telæ sæpe dictæ attactu sanatur. Publicum hoc testimonium, sigillo nostro & propriæ manus subscriptione, dedimus ad majorem Dei gloriam, gratamque agnitionem divinæ misericordiæ ac præpotentis patrocinii gloriosi martyris S. Leontii. Actum in Valle Gratiæ die secunda Februarii anno MDCXLVIII. Soror Anna Maria, abbatissa. Hoc instrumentum ex Pflegero desumptum & Latine redditum est, quoniam ejus dumtaxat compendium dederat Mayerus. Porro memorata abbatia Germanice Gnaden-Thal nuncupatur.

[151] [totius corporis,] Adolescens quidam Lucernas de prænobili familia Carolus Ludovicus Zur-Müle anno MDCL mense Junio graviter ægrotare cœpit, ut feralis morbus totum corpus successive occupaverit, ipseque adolescens a planta pedis usque ad collum altissimo tumore, veluti vento inflatus, nedum stare aut incedere, sed nec jacere potuerit. Intercipiebat tumor halitum, deficiebant cum viribus vitales spiritus, & alimenta æque ac medicamina amplius nihil operabantur. Dominus parens in extrema necessitate charissimi filii, humani inops consilii, ad D. Leontii patrocinium cum fiducia mentem erigit, votumque vovet sacræ peregrinationis ad ejus pignora. Eodem die, quo se voto obligavit, sub vesperum spiritus ivit liberius, arteriarum pulsus vegetior factus, vires rediere, tumor declinavit, ac tandem intra tempus modicum omnis abscessit infirmitas.

[152] [brachii,] Eodem anno MDCL puerulus, prænobilis domini Wernharii Gugger de Salodoro, qui eo tempore toparcha erat in Gösken, filius ex variolis, defectu sufficientis curæ, in brachio adeo enormem tumorem cum ingenti dolore concepit, ut iis curandis nulla conducerent medicamina. Facto igitur voto, puerulus ad monasterium Murense, & sacra, quæ ibidem fidelium venerationi sunt exposita, divi Leontii ossa deportatus, postea convaluit.

[153] [manuum,] Maria Elsener ex parochia Neohemiensi, vulgo Neuen (in Tugiensi ditione) ex insolito tumore manus dexteræ vehementes adeo dolores patiebatur, ut potiorem vitæ partem otio transigeret, inepta ad quodlibet opificium laboremve. Quamquam autem nihil consilii aut medicamentorum, quibus malo suo mederi desiderabat, omitteret, levamen tamen seu tumoris seu doloris non percipiebat. Adit ergo ex voto ad sacra D. Leontii lipsana, coram quibus dum die XXX Januarii anno MDCLIV opera devotionis, qua poterat, maxima contentione perageret, cœpit tumor subsidere, dolor evanescere, manus emollescere ad agilitatem, ut deinceps apta facta fuerit ad faciendum quemlibet laborem.

[154] Subsequitur modo relatio, quam ex tabula, olim in Murensi templo suffixa, [ac pedum abacti.] descripsisse se significat Pflegerus, quamque ex Germanico sic Latine interpretor. Ad majorem Dei gloriam, propagationemque cultus gloriosi athletæ Christi Leontii præsenti hoc anathemate testimonium perhibetur, quod Joannes Gaspar Pfister, civis Confluentinus in parœcia Klingnaw ex uxore sua Maria Feldmann filiam habuerit Annam nomine, quæ, cum circiter nata esset annos tres, in manibus pedibusque ingenti tumore correpta, graviter ægrotavit. Nihil profuerunt plurima humanæ artis remedia, quæ magnis admodum sumptibus adhibita ipsi sunt per annum integrum. Cum igitur omnia incassum abirent, post Deum & Mariam ad S. Leontium confugimus, infantem ipsi in Murensi monasterio devovimus & intra tres dies dolores imminuti sunt, tumor immedicabilis resedit, puella in pedes erecta est, & post breve tempus integræ valetudini restituta. Quoniam autem hoc totum merito acceptum referimus S. Leontii patrocinio, omnibus id quoque publicum testatumque voluimus. Actum mense Martio anno MDCLV.

[155] Cum ego Catharina Fritz nata in Alsatia, & propter grassantis belli excursiones illinc exsulans, [Mulier membris inflata] Wangæ in ditione Marchiæ Suitensis subsisterem, sub initium anni MDCL tanto tumore correpta sum, ut nec pedem nec passum movere possem citra vehementem cruciatum, sed omnino clinica per dimidium circiter annum lenimen & levamen exspectans, atque adhibitis nequicquam chirurgorum opera ac pluribus medicaminibus, domi me continere cogerer. Quapropter suaserunt mihi nonnulli, ut ad Badenses thermas me conferrem, credibile enim esse, mihi virtute aquarum, rectoque earum usu redituram pristinam sanitatem: quorum benevolo consilio obsequens, equidem surrexi, membra admodum intumentia ac simul torpentia ingenti cum dolore sustuli, & Badense iter arripui. Dum illuc perveneram (quod ob gravem molestiam inflati corporis non nisi hebdomadis quatuor confectum fuit) absque ulteriore perquisitione aquis me commisi, & usa iis sum per dies quatuor continuos: ubi vero sanitatem me reperturam arbitrabar, infirmitatis incrementum potius offendi; propter accrescentem tumorem necesse fuit balneis abstinere, & pauperum valetudinarium subire. Dum isthic jam per hebdomades quatuor ægra decubueram nec aliud præter mortem expectabam, ad res varias cogitationem dirigebam, præsertim vero Muros ad sanctum martyrem Leontium, ubi sperabam fore, ut solatium & sanitatem recuperarem patrocinio sancti thaumaturgi Martyris.

[156] Quare etiam atque etiam mox rogavi, ut Mellingam aveherer; [sanitati restituitur.] quo, prout rogaram, deducta fui cum muliere altera membris capta: commorabar illic biduo, apud alios calamitatem meam deplorabam, & exponebam animi propositum, qui in eodem me confirmabant, & eo quidem validius, quod communi consensu pollicerentur fore ut, si illuc pervenirem, sanctissimi Martyris patrocinium re ipsa experirer. Quapropter certa a proposito non desistendi, iter usque adeo prosecuta sum, ut, quantumvis ingenti cum dolore, & acerba difficultate, locum gratiis illustrem attigerim, sancti thaumaturgi Leontii reliquias conspexerim, ejusque devota prece opem invocaverim. Obtinui autem, ut mihi ex aqua, in ejus honorem consecrata, balneum pararetur, quo dum quater usa fueram ac pedes valde tumidos laveram (res mira!) dolores imminuti sunt, subsedit tumor, pedes ac genua ad æqualitatem redierunt, verbo evidentissimam sanationem experiebar. Cum autem summa in spe ac fiducia erga S. Leontium perrexissem lavare in consecrata illa aqua, adeo viribus aucta sum, ut nihil mihi quidquam ultra deesse reputarem, sed sanam & integram memet judicarem. Cum igitur eximio huic Patrono meo de concessa per potentem ejus intercessionem tam mirabiliter sanitate gratam me omni, quo poteram, modo exhibuissem, vegeta illinc profecta sum uno die ad quinque horas, quæ ante uno die vix spatium unius horæ conficere poteram. Ut igitur insigne beneficium potentissima quiescentis illic sancti martyris Leontii intercessione mihi præstitum, omnibus illuc peregrinantibus innotescat, id ipsum ego superius nominata publice, ut jam relatum est, annotandum curavi, anno MDCLVII die IX Augusti. Ita fere Germanice apud Pflegerum.

[157] [Fœda apostemata,] Jacobus Büel (sic pergit modo Mayerus) de Altendorff ex eadem Marchia Suitensi anno MDCLIX febre correptus est; ipsa vero febris in hydropisin abiit, ut adeo pedes & dimidia superioris corporis pars usque ad verticem ex humore maligno distenderentur, & ægrotus decem hebdomadis lecto affixus hæreret. Quamquam applicatis remediis & apertione cutis præfatus hydropicus humor effluxisset, malignitas tamen lethalis toxici ad sinistrum latus contracta, intercepto halitu, præsentaneam mortem intentabat. Intercessione tamen S. Leontii, quem in vota vocabant, ægrotus mortis periculo defunctus est, rupto apostemate & egestis ex ore octo vel decem sextariis puris ac sanguinis. Nec hic infirmitas miserum vexare cessavit; nam reliquiæ ejectæ tabis in ulcere, utut sanato, in aliud apostema exterius, nec minus dolorificum, nec minus periculosum coaluerunt. Repetierunt itaque, confirmaveruntque votum, & sanies, ut supra, successive æque copiosa emanavit, sine tamen spe per remedia naturalia sanitatem recuperandi. Jacobus, quamprimum per fractas vires licuit, voti exsolvendi causa ad Muros accessit, ac triduo, quo suæ peregrinationis conditiones explevit, ulcus obductum, ipse vero plena sanitate donatus est.

[158] [hydrops;] Hydrope etiam anno MDCLXVI laborabat quindecim hebdomadibus R. D. Udalricus Spahr capellanus in Schönis (loco Helvetiæ ad Limagum amnem) ubi collegium illustrium domicellarum, ut de ejus reconvalescentia omnes desperarent. Parens ejus, Adamus Spahr de Pludentz, votum nuncupavit tam ad beatam Virginem Einsidlensem, quam ad S. Leontium Murensem, ut sanitati restitueretur, cujus voto adstipulatus est ipse ægrotus, superaddita sponsione, tantum ceræ in utroque loco offerendi, quod æquaret pondus sui corporis. Et sane hac sua sponsione tantum effecit, ut tunc affatim & liquido experiretur hydropicum detumescere affectum, ac postea totus convalesceret. Voto suo ipse capellanus sospes XXVII die Septembris anni supradicti satisfecit, glorificando Deum in Sanctis suis, &, ut habet Pflegerus, præter allatam ceram offerendo tabellam votivam in perpetuam accepti beneficii memoriam.

[159] Miserrima sane erat conditio puellæ cujusdam in Baar cantonis Tugiensis, [extuberatio membrorum insanabilis,] Annæ Barbaræ Reythofer, in quam anno quinto ætatis inciderat. Extuberatio erat, quæ totum corpus occupaverat, & spiritum vitæ interceperat adeo, ut una die bis terque cum morte luctaretur; & quod mirandum est, dum in hoc tristi statu immutato tres integros annos versabatur, accrescente inferiore corporis parte, caput tamen cum superiore nihil incrementi suscepit, tamquam si exaruisset, tametsi spiritualibus æque ac corporalibus remediis succurrere parentes non omiserint. Donec pia mater, assumpta secum filiola, ad Muros ac S. Leontii sacra pignora accessit. Ibi cum coram ipso sacro corpore Martyris utraque devote oraret, filiola manum aridam protendit, ac movit; deinde in enervatum pedem erecta, incedere incepit, ac deinceps intra spatium quinque hebdomadarum tota convaluit. Die V Octobris MDCLXXI.

[160] Anno MDCLXXX, cum Maria Ludi de Olta, quæ est oppidum in cantone Solodorensi, [ubera male affecta curantur.] puerum feliciter esset enixa, ubera sua non tantum enormiter intumuere; sed lactis loco putidam ac fœtentem saniem reddiderunt; ut adeo filiolum suum materno obsequio lactare non posset. Consulebat mœsta parens medicos, adhibebat medicamina congrua; sed incassum omnia. Divum ergo Leontium cum voto interpellat, atque ejusdem thaumaturgi Martyris interventu, eodem ipso die, quo votum fecit, detumuerunt ubera, & sanies in purum lac conversa fuit.

§ XII. Membra enervata, debilia & contracta naturali vigori reddita.

[Infantes] Etiam hunc § exordior ab instrumento Germanico, quod ex Pflegero Latinum feci. Ego Joannes Küechler Murensis hisce testificor, quod dilectus filiolus meus, cui Joanni quoque nomen est, manum utramque in eum modum habuerit contortam ac enervatam, ut judicio chirurgi, artis suæ experti, humanis remediis curari non valeret. Ad Deum idcirco ac gloriosum martyrem Leontium animum intendi, & hujus piam opem enixissime flagitans, debiles pueri manus ejus reliquiis tangi curavi, ad coquendos illi cibos aquam illam consecratam adhiberi volui, firma cum fiducia, fore ut eo remedio enervata proles malo, alias immedicabili, liberaretur: uti reipsa contigit. Nam brevi post utraque pueri manus, & dextera quidem eodem ipso die, corroborata est, & paulatim integræ sanitati restituta. Anno MDCXLVII. Laus Deo & glorioso martyri Leontio.

[162] Magdalena Keller, uxor Nicolai Brunner de Ettiswyl in comitatu Willisau ditionis Lucernensis, [membris contracti,] filiolam genuerat sospitem. Sed vix dimidio a nativitate anno cœpit ægrotare, vires enervari, ac demum omnibus artubus contrahi. Afflicti parentes post adhibitas frustra medicinas, peregrinationes ad diversa sacra loca obierunt, sed sine effectu: cælo martyri Leontio honorem sanationis reservante. Nam pater, a piis ecclesiasticis admonitus, filiolam contractam liberiore jam fide, anno MDCXLVII, ejusdem S. Leontii patrocinio, cum voto obeundæ ad eum peregrinationis, subdit. Mira res valde. Filia, cum parentes votum peregrinationis complerent, quam alibi non invenerat, sanitatem in Muris integram recepit. Huic evidenti miraculo Adamus Lindegger, capellanus ad sanctissimum Sacramentum in Ettiswyl, hæc verba substernit: Sancte Leonti martyr Christi intercede pro nostra omniumque salute. Eadem Adami verba etiam Latine exprimit Pflegerus.

[163] [debiles;] Non minore gratia divus Leontius auxiliatus est Joanni Nastberger de Müswangen in Liberis Officiis; (tractus est Helvetiæ in Argovia, quem etiam Provincias liberas alii appellant, ut superius dictum est,) cum iste anno MDCXLIX, amisso nervorum vigore, manibus pedibusque debilis evasit. Is statim ardentibus suspiriis, votis precibusque ejusdem Sancti patrocinium imploravit, felici adeo successu, ut, cum peregrinationem ad sacras Leontii exuvias, quam voverat, exsolvisset, continuo a vinculis contracturæ absolutus surrexerit, sanus factus sit, & ambulaverit.

[164] [enervati;] Eadem nervorum contractio apprehendit Sybillam Meyer de Dengen in parochia Foro-Tiberiana, vulgo Kayserstuel, puellam trimulam, eamque adeo misere tenebat, ut nec stare nec gradum facere, sed quadrupedis aut potius vermiculi instar repere tantum posset. Parentes tristissimo, quod quotidie oculis obversabatur, spectaculo supra modum, ut par erat, contristati, divum Leontium ad opem filiæ ferendam fideli corde & animo invocant, promissione facta, eum in Muris, loco suæ requietionis, venerandi. Nec mora, puella evidenter meliorari, respirare, atque ad sanitatem disponi comperta fuit. Quippe cum debilibus atque contractis artubus successive emollitis atque corroboratis integre convaluerit, atque VIII die Junii anno MDCXLIX a patre (Rudolpho Meyer,) domino parocho & aliis, deinde etiam in Muris monasterii patribus religiosis incolumis fuerit præsentata.

[165] [naturalem] Margaritha Rinderlin de Abbatis-villa, vulgo Abtwyl, sola aqua, D. Leontii reliquiis benedicta, filiolam suam quadriennem sanavit anno MDCXLVIII. Cum enim dicta filiola ob enervatos pedes ad quartum usque ætatis annum nec stare, nedum incedere prævaleret, sperabat mater futurum, ut cum ætate eorumdem pedum vigor cresceret & augeretur. Ubi autem sua se spe decipi animadverteret, in angustiis, uti erat, cogitare cœpit, anne fortassis prædicta aqua benedicta non incongrua foret debilibus pedibus confortandis medela? Assumit igitur aquam, eaque pedes infantulæ abluit, & admirabunda experitur, per solam hanc ablutionem filiolam, vel potius enervatos pedes naturali vigori restitutos esse.

[166] [vigorem] Alteri puellulæ trimulæ Annæ Lüthart, filiæ Joannis Jacobi Lüthart de Winterschwyl ex ditione Murensi, innocentium auxiliator Leontius æque magnam curationis gratiam impertivit anno MDCXLIX. Ad tertium usque ætatis annum nec stare, minus vero progredi poterat; quia non habebat in nervis vigorem: viribus adhæc toto corpore deficiebat potius, quam augmentum cum ætate capiebat. Parentes itaque, assumpta inter brachia matris filiola, ad ecclesiam & capellam S. Leontii pia cum fiducia contendunt, ibique piis precibus aliisque Christianæ devotionis operibus divo Martyri miseram prolem offerunt, commendantque. Domum suam deinde reversi, cum stupore conspiciunt, ut filiola se erigat in pedes, &, more infantium, ad subsellia manibus se tenendo progredi conetur. Ex quo magis ac magis accrescere corroborarique non destitit, usque dum cum corporis sanitate etiam pleno pedum suorum usu potita fuit.

[167] Triennem etiam puerum Joannem Wendelinum habebat Wilhelmus Lang (ex Catharina Huober conjuge) de Lucerna, [recipiunt.] qui ob membrorum debilitatem non solum pedibus niti aut procedere nequiverat, sed insuper toto corpore adeo emarcuit & exaruit, ut nec tangi, nedum portari potuerit. Supervacaneum erat præterea pharmacis voluisse mederi morbo, ut videbatur, penitus incurabili: ad fores igitur D. Leontii parentes petunt, quærunt, pulsant, ut suis meritis sibi solatium, puero vero salutem corporis impertiatur. Atque ubi sancti Martyris sacrata pignora anno MDCL die III Maii juxta votum, quod voverant, in Muris venerati sunt, extemplo & de die in diem ad vigorem & sanitatem puerulus rediit.

[168] Ad honorem, laudem & gloriam sanctissimæ Trinitatis, [Mulier brachio,] beatissimæ Dei Genitricis Mariæ, ac S. Leontii martyris, & peculiariter in debitam erga hunc grati animi significationem, verumque ejusdem apud Deum præpotentis patrocinii testimonium, ego Anna Hertzogin, uxor prætoris in Sursee, præsentem picturam seu tabulam destinavi ad sacellum S. Leontii martyris in celeberrimo monasterio Murensi: quia communis iste miserorum Patronus peculiarem in extrema miseria opem mihi exhibuit. Gravi malo correpta eram in brachio, ita ut enervatum, emortuum, nulli usui idoneum, nulloque humanæ artis auxilio esset medicabile. Quapropter peculiari devotione & firma fiducia thaumaturgo huic Patrono votum nuncupavi, promisi peregrinationem ad sacras ejus exuvias & Missam ibidem celebrandam: dein aquam ad me deferri jussi, iisdem sacris reliquiis consecratam, hanc adhibui lavando enervi brachio, ipso momento mali levamen sensi, atque illius unici remedii usu brevi plane sospes & incolumis evasi. Ea occasione, dictam aquam porrexi alteri honestæ personæ, simili malo affectæ, quæ, cum pari modo eamdem adhibuisset, parem effectum consecuta est. Laus sit Deo sempiterna. Actum anno MDCLIV. Recitatum jam testimonium, quod olim tabellæ inscriptum fuit, uti abunde liquet, desumpsi ex Pflegero & Latine exposui.

[169] Languebat anno MDCLVI Maria Signer de Metzingen, [& altera membris omnibus,] cantonis Tugiensis, IV Junii, ipso sacro Pentecostes die, & languor sex hebdomadis lecto affixam adeo graviter affligebat, ut, contractis nervis, usu membrorum penitus destitueretur, & mediis etiam plurimis sanitatem recuperare non posset. Ad altiora igitur (quidni & certiora?) remedia inquirenda animum intendit, missa ad obeundam nomine suo coram reliquiis D. Leontii peregrinationem persona, cui specialiter in mandatis dedit, ut inter alia pia opera Psalterium Marianum devote oraret. Et ecce! Eadem hora, qua pia mandataria, ut ipsa redux postea asseruit, Psalterium recitavit, ægrota mirabiliter artubus suis adeo relevari se & roborari persensit, ut eodem adhuc die e lecto doloris exsurgens, manus ad actionem, pedes vero ad gressum extenderit, atque haud multo post vires cum sospitate integras recuperaverit.

[170] Anno MDCXLVII Felix Spöri de Undersiggingen in parochia Kilchberg (Pflegerus scribit Kilchdorff) comitatu Badensi, [pueritem] ex legitima sua uxore filium suscepit, Joannes Jacobus in sacro regenerationis fonte dictum, sed, novercante natura, curvis ac contractis pedibus misere adeo constitutum, ut ad decimum usque a partu annum nec ambulare nec stare posset. Parentes vehementer attristati, quod etiam remedia applicata puero ad sanitatem non conducebant, ut de signis ac miraculis, quæ Deus per divum martyrem Leontium in Muris operaretur, multa circumferri audierunt, ad Muros ipsos, assumpto secum in urna portatili puero, properarunt. Ibi, cum adventassent, die tertia Maii, Inventioni sanctæ Crucis sacra, anno MDCLVII, puerum in præfata urna compositum ad capellam sancti Martyris deponunt, atque ad sacram confessionem faciendam se disponunt. Cum interea puer sponte sua & absque cujusvis hominis subsidio ex urna se erigit, expedit ac prodit, apprehensoque levi baculo, solus huc illuc progreditur, non parentibus solum, sed præsentibus plurimis in admirationem stuporemque raptis, ac Deum, ruentibus præ lætitia lachrymis, in Thaumaturgo suo glorificantibus. Ex die autem illo puer rectis firmisque pedibus tota vita stetit & incefsit. Instrumentum, cui puer Muros deportandus impositus fuit, Pflegerus Germanice hutte nuncupari ait: sed nullis eam vocem lexicis Germanicis insertam reperi: crediderim, ea indicari sportam.

[171] [mulier,] Anna Bentz ex Sylva Hercinia novem annis pedibus capta, non nisi grallis innixa progredi poterat. Nihil illi profuere medicamenta; nihil levaminis capessebat in locis sacris, quæ peregrinando inviserat: donec, Deo mirabiliter disponente, ad Muros venit, ubi in festo Assumptionis sanctissimæ Dei Parentis Virginis, contentione ac instantia, qua potuit, maxima oravit, divumque Leontium in sacris suis reliquiis piissime venerata, obtestata est, ut sanitatem reciperet. Exaudita est eodem die, ac in testimonium veritatis grallis suis in sancti Martyris capella suspensis, sanis ac firmis pedibus exsurgens, exiliens & laudans Deum domum repedavit.

[172] [& infans pedibus capti, sanantur.] Genuerat Joannes Ulricus Stoffer de Littau ditionis ac parochiæ Lucernensis ex conjuge sua Barbara Sager prolem, quæ, quo nescio, subitaneo casu, adeo pedum suorum usu iners facta est, ut & stare, & incedere, imo & sedere omnino nequiverit. Infructuosus erat frequentium medicaminum usus, quibus parentum solicitudo mederi quærebat. Ecclesiasticorum (nominatim patrum Capucinorum, teste Pflegero,) demum consilio ad corpus S. Leontii in ecclesia Murensi devoto animo peregrinationem sacram instituunt, divi Martyris opem implorant, tibialia infantulo imponenda sacris ejus reliquiis benedici ac tangi faciunt: quæ cum, absoluta peregrinatione, proli præfatæ accommodant, statim robur nervorum in pedes diffunditur, infans ad standum & eundum se erigit; atque adeo integram pedum sanitatem brevi recuperat. Anno MDCLVII. Parentes autem juxta Pflegerum in grati animi signum & accepti beneficii testimonium in sacello S. Leontii tabellam suspendi curarunt.

[173] [Membra enervata,] Anno sequente MDCLVIII Joannes Schreiber de Boswyl (locus est haud procul Muris, cujus curam gerit ejusdem monasterii religiosus,) ex gravi infirmitate adeo membrorum suorum usu destitutus est, ut nec cibum ori applicare manibus, nec pedibus niti aut ingredi valeret. Suadebant dilecta uxor, amicique ac vicini, ut de remediis naturalibus sibi provideret: tergiversatus ille, totam fiduciam in divi Leontii auxilium reposuit: Divus Leontius, inquiebat, optimus est medicus; nisi ipse me sanet, nemo mihi medebitur, & frustraneum erit applicare medicamenta. Ita ille, fideli, recto ac sincero animo. Ablegat igitur uxorem suam peregrinatum ad præfati S. Leontii reliquias, curat unam pro honore Martyris ac sua salute legi Missam, & de aqua ex reliquiis Sancti benedicta sibi afferri. Fecit uxor in sacra expeditione, quod jussa fuerat. Cumque Joannes de aqua partim hausisset, partim languentia membra abluisset, eodem die propriis ipse manibus cibos ori ingerebat, & post triduum e lecto solus se proripuit, & ambulavit in fortitudine aquæ illius usque ad Muros & capellam S. Leontii, ut pro ingente gratia grates rependeret debitas.

[174] Ludovicus Müller de Mettau Lauffenburgensis ditionis filiam habebat (Annam Müller, [pedes intorti,]) quæ duobus annis, utraque pedum planta inversa, id est, contra naturam retrorsum versis pedibus, antrorsum incedebat, dignum omnium commiseratione spectaculum. Parentes nihil omittebant, sive in cura sive in medicaminibus sive in precibus; repetitis etiam ad diversa sacra loca peregrinationibus, Deum divosque Cælites in vota vocabant, ut misellæ filiæ sanitatem impetrarent. Et quamquam voti damnati non fuerant, a sua tamen spe non destiterunt. Nam Ludovicus una cum suis ad divum Leontium anno MDCLVIII contendit, eumque in capella sibi dicata, qua potuit contentione, fide ac instantia rogavit, ut sanaret filiam suam; completisque peregrinationis officiis, ad suos lares reversus est, nescius, quid interea filia sua actum sit. Cumque domui suæ jam redux appropinquaret, occurrit cum gaudio filia parvula, pedesque suos aliquantulum elevatos parenti commonstrat, in formam naturalem reversos, ac demum in amplexus patris ruit, ab omni ægritudine liberata, quam vicissim parens, teneris piæ lætitiæ offusus lachrymis, amplexus, Deum in sancto suo Leontio pleno corde & ore laudare non cessavit.

[175] Magdalena Stähelin, Ulrici Hübscher de Engen (in diœcesi Constantiensi) uxor, [manus] manuum mobilitate usuque capta, octodecim hebdomadis miseram agebat vitam, nullis remediis refocillandam. Advenerant interim messores, quos quotannis ad metendas fruges conducere consueverat maritus de Vilmaringen (notatur in tabulis geographicis locus iste in Provinciis liberis prope Bremgartam) qui super afflicta Magdalena miseratione commoti, suaserunt, ut divo Martyri supplex fieret, atque voto peregrinationis ad ejus sacra pignora se obligaret. Acceptat & sequitur illa consilium, promittit se eo ituram, si sanitatem recuperaret. Nec deficit diutius thaumaturgi Martyris auxilium: nam postera statim die, restitutis integro vigori manibus, sanata ad labores suos citra impedimentum exiit. Hoc miraculum contigit die V mensis Augusti anno MDCLX.

[176] Quod S. Leontius præfatæ Magdalenæ operatus est in manibus, [ac pedes] hoc præstitit Annæ Molin ex Cantone Solodorensi in pedibus. Ista ex infestis defluxionibus pedes habebat adeo misere contractos, ut vel standi vel gradiendi impotens, veluti in carcere catenis se constrictam, multo tempore domi continere debuerit. Remedia applicata ad nihil proderant, nisi quod dolores atque malum ipsum adaugerent. His igitur doloribus exagitata, præsidio ac subsidio S. Leontii in Muris se commendat cum promissione fideli, ut, si is sibi sanitatem suo interventu restitueret, ejus veneranda ossa inviseret, ac pro modulo coleret. Idem pene erat & votum emittere & sanitatem recipere: nam continuo ab omni pedum infirmitate liberata, ac penitus est sanata. Anno MDCLXII.

[177] [contracti] Hoc eodem anno Joannes Gutzwiler, de Derwiler in ditione principis Bruntrutani, octodecim septimanis ob pedum contracturam ad gradiendum standumque, imo & movendum inhabilis decubuit. Adhæc nec unguenta aut cataplasmata, quæ adhibebantur, proficiebant ad sanitatem, nec etiam sacra, quæ obire suo nomine jusserat, loca effectum desideratum operabantur. Dei demum providentia fæminæ cujusdam honestæ (Evæ Eberin) consilio ad D. Leontium animum & vota convertit, misitque statim ipsam mox dictam mulierem, ut ad sanctum Martyrem coram suis in Murensi monasterio reliquiis votum exsolveret. Interea Joannes, antequam illa a sua peregrinatione post octiduum regressa esset, pedibus in pristinum statum restitutis, convaluit. Unde illa redux Joannem salvum & incolumem admirabunda reperit.

[178] [ad statum naturalem perducuntur.] Circa idem tempus Verena, Henrici Baur (& Elisabethæ Schreiber) de Sarmenstorff (haud ita procul Muris) filiola, pedibus contracta, virtute divi Martyris gressum recepit integrum. Voverant parentes capellam ejus repetita peregrinatione invisere, ac Missa legenda salutem filiæ deprecari, nec non tabella votiva ejus merita populo testata facere. Voto statim successit sanitas; nam filia recto pedum usu gressuque perfecto donata fuit. Promissa tabella Muros allata fuit anno 1663 die XII Novembris; inscripta ei erat integra rei factæ series versiculis Germanicis, quos recitat Pflegerus.

[179] [Juvenis eodem malo iterato percutitur & sanatur.] Anno MDCLXV Sebastianus Tieffenawer de Frigido fonte, vulgo Kaltbrunnen in toparchia Gaster, ex morbo manibus pedibusque contractus evasit. Cumque, emisso voto peregrinationis ad sepulchrum beati Martyris Leontii, statim fuisset sanatus, votum suum exsolvere distulit: ut adeo divina Nemesi disponente in pristinam miseriam deciderit. Ex quo mater afflicta, iterato voto, hortata est filium, ut denuo intensiore animo ad divum Martyrem preces emitteret pro restauranda sanitate sua. Acquievit materno consilio filius, & secundo interventu sancti Martyris totus convaluit.

[180] [alii ejuscemodi] Advenerat anno MDCLXVII, Deo mirabiliter iter dirigente, ad Muros Regina Reithofer, mulier cælebs ex Ehingen ducatus Bavariæ, quæ ex convulsionibus adeo contracta fuit, ut non nisi supino corpore manibus pedibusque quadrupedis instar repere potius quam incedere posset; ac propterea de hospitali ad hospitale vehi ac deduci necesse haberet. Demum etiam ad hospitale Badense, indeque ad Bremgartense delata fuit. De Bremgarta ad beatissimam Virginem Einsidlensem iter intendebat. Sed quia diutius per terras heterodoxorum transeundum esset, suadebant civitatis incolæ, ut potius ad divum Leontium, in proxime adjacente Murensi monasterio quiescentem, se conferret, quoniam ipse pro solatio ejuscemodi miserorum hominum insignia patraret miracula. Horum consilium secuta Regina, ad Muros transfertur.

[181] [membrorum] Quo magis vero illa loco appropinquabat, eo magis spes & desiderium sanitatis crescebat in animo. Die igitur XXIX Junii ad portam basilicæ allata, præfato suo incessu repit ad confessionale, præprimis animam sacra Exomologesi expiatura. Dumque inibi confessarium præstolaretur intra octavam & nonam horam diei, visum est illi primitus, acsi frigida perfunderetur totum corpus; unde etiam horror omnia membra incessit. Deinde vero vocem se audire autumabat, dicentem sibi: Surge, quia sanata es. Ad sacrum jamque tribunal itura, tentando, an verum esset, quod audire sibi visa est, erigit se, atque erecto jam corpore confirmatisque pedibus ingreditur, quamquam sui vix compos præ admiratione & gaudio; obstupescentibus, qui aderant ad Divina, hominibus, & cum muliere sanata Deum, divumque Martyrem collaudantibus. Subdit Pflegerus, quod Murenses ad tollendam omnem fictionis aut fraudis suspicionem (mulier enim illic prorsus ignota erat) scripserint ad loca diversa, inquirique jusserint, an revera sic affecta fuisset, quodque plurium tum secularium tum ecclesiasticorum hominum, de quorum fide dubitare nefas erat, scriptis testimoniis confirmatum esset, verissima esse singula, nec umquam visam fuisse illam alio, quam supra exposito situ ac modo.

[182] Henrico Wild de Lucerna ex uxore sua Anna Maria Büttler anno MDCLXVII genitus est puer, [defectu] a nativitate usque ad quartum ætatis annum contractus, &, quia ex remediis tam spiritualibus quam naturalibus nihil solatii cepit, vitam miseram fortassis in plures annos producturus. Ingens proinde cura tristitiaque parentes incessit: nec tamen hi animum desponderunt: sed puerum (Cornelio ei nomen erat) ex voto ad sacram divi martyris Leontii ecclesiam portari & offerri curarunt, superaddito voto altero, quod, si sanctus Martyr sanaret filium, ipsi iterato ad venerandum ejus corpus peregrinationem instituerent (& insigne suæque conditioni consentaneum munus offerrent, ut habet Pflegerus.) Non distulit Leontius adesse supplicationibus parentum, ex eo enim tempore membra omnia ad suum ordinem & rectitudinem coalescere cœperunt, ut modico temporis spatio integro omnium eorum usu potitus sit. Evidens hoc fuisse miraculum, ait Pflegerus, & ut tale agnitum fuisse tum a vicinis tum a medicis omnibus.

[183] Petrus Frey in cantone Solodorensi ex utero matris (Magdalenæ Mauter) manibus pedibusque claudus ad quintum usque ætatis annum, [misere laborantes,] nonnisi quadrupedum more humi repebat. Eum parentes, cum alia remedia non suppeterent, facto voto, in corbe dorsuaria ad ecclesiam Murensem bajulaverunt, ibi ex corbe exemptum in pavimento reposuerunt, ut miserando, uti dictum est, incessu ipse, spectante ac commiserante præsente populo, ad capellam sancti Martyris reperet. Ibi post paucas horas, admirantibus cunctis, in pedes se levat, & quamquam adhuc claudicando, ingreditur, duos pedes cereos, quos parentes offerre promiserant, ipsus ad crates ante capellam positos suspendit, & pedibus directis ad parentes, & cum parentibus, absolutis suæ peregrinationis & gratiarum actionis officiis, domum incolumis rediit. Anno circiter MDCLIV. Subjungit iterum Pflegerus, quod idem Petrus Frey anno 1669 die tertia mensis Maii, annis tum natus viginti, Muris comparuerit afferens tabellam votivam, & jam relata coram rogatis testibus proprio ore confirmaverit.

[184] Nicolai Häusser (& Evæ Schneunigerin) de Aqua regia, [opitulante Sancto,] vulgo Egeri, in cantone Tugiensi filius, ex defluxione maligna altero pede adeo cum doloribus intensissimis male habebat, ut chirurgi, quia aliis pharmacis medendo defecerant, non nisi succisione corrupti pedis medelam afferri posse dijudicarent, constituerentque. Tametsi autem parentes ad conservandam filio vitam, utut miserabilem, in crudelem ac perquam periculosam illam succisionem consenserint; prævalebat tamen spes ac fiducia per Cælites a Deo sanitatem filio impetrandi; cum votum sancto Leontio nuncuparunt ejus sacra in Muris venerandi pignora. Nec mora, adeo evidente effectu sanatio postulata adfuit, ut intra paucos dies puer totus consanuerit. Anno MDCLXX.

[185] [vires] Magdalena Sidlerin (Tugiensis) domini Joannis Melchioris Herster legitima conjux duas procreaverat filias, alteram Mariam Gertrudem, alteram Mariam Regulam: utraque in primo flore, triennis enim erat una, altera quadriennis, viribus plurimum defecerat, utraque pedibus postea contracta erat ingenti parentum mœrore; maxime quia fatale malum artes medicorum omnes eludebat. Utramque igitur mater ex voto, quod fecerat, ad ecclesiam Murensem, & capellam sancto Leontio sacram affert, precesque intensissimas pro salute filiarum ex animo offert. Cum ecce! In ipsa capella ex ore ac nare prioris ingens absurdi puris copia effluxit. Posterior vero ab ecclesia ad hospitium cum matre digressa, multo majore vehementia, tantaque copia similem evomuit saniem, ut suffocanda esse crederetur. Sed gratia Dei & intercessione sancti Martyris, cum præfata sanie simul languor omnis abscessit, filiæque, receptis in corpusculis viribus, pedum etiam integro usu restaurato, convaluerunt. Pflegerus rem peractam notat anno 1677.

[186] [& sanitatem] Nec tacendum est de duobus aliis infantibus, qui pedum usu ab utero capti, nec stare, nec gressum dirigere poterant. Prior erat Josephus Leontius Casparis Glaus (& Mariæ Salomæ Steiner) de Schänis filius. Altera Henrici Schärer (& Annæ Heuchlerin) de Hiltisreiden (in Lucernensi pago) filia. Puer biennis anno MDCLXXIV, puella quinquennis anno MDCLXXIX ante reliquias D. Leontii in Muris, quo parentes cum prolibus suis ex voto se receperant, optatum pedum vigorem usumque adepti sunt.

[187] [recuperant.] Joannes Ruoff de Kadelburg in parochia nobilis collegii Zurzachiensis (Zurzach situm est in comitatu Badensi ad Rhenum flumen) ex venæ sectione negligentius curata, tanta malignantium defluxionum abundantia est divexatus, ut, præter dolores intensissimos, manuum pedumque naturali usu penitus privaretur. Is remediorum, quæ frustraneo effectu adhibebat, pertæsus, ad S. Leontium vota precesque dirigit, ea conditione stabilita, ut, si ejus interventu sanus fieret, eum in Muris invisendi ac pie venerandi voverit votum. Et, extemplo amota omni debilitate ac contractura, incolumis evasit die VIII Februarii anno MDCLXXXIII.

§ XIII. Variæ corporis partes, læsæ & gravibus doloribus affectæ, ad pristinum statum reductæ.

[Variæ corporis partes] Ipso die primæ translationis reliquiarum S. Leontii (puta XV Septembris anni 1647) Anna Maria Huober de Jonen in parochia Lunckhofen (inter Bremgartam & Muros ad flumen Rusam) puella XIII annorum a doloribus pedis, decem hiatibus perforati, liberata fuit. Ibant parentes cum filia ad præfatam solemnitatem, & telam sacro osse beati Martyris tangi ac benedici fecerunt. Qua cum læsas partes colligassent, primitus ossulum minutum e vulnere prolapsum est; deinde vero majus, cum telam secundo imposuissent. Ex quo momento dolores diminuti, ipsa vero Anna Maria ab infesto malo brevi convaluit. Addit Pflegerus, quod puellæ pater Henricus Huober, qui magnis expensis artem medicorum & chirurgorum sanandæ filiæ nequicquam adhibuerat, singula hæc coram parocho in Lunckhofen aliisque viris honestis testificatus fuerit.

[189] Ad eamdem solemnitatem aderat ex voto Johannes Renger de Zuffikon Bremgartensis ditionis, [pessime affectæ] qui decem annis integris ob dolores tergi valde intensos dies noctesque nulla quiete perfrui, nedum laboribus victum sibi comparare potuit, cingulo, ut supra benedicto, lumbos constrinxit & a doloribus immunis evasit.

Eodem tempore Johannes Müller de Rordorff in præfectura Badensi ex vehementibus alterius pedis cruciatibus tribus annis, nonnisi sustentaculo nixus, miserum dirigebat gressum. Fama vero de miraculis divi Leontii percrebrescente, ipse excitus aliquoties ad Muros, ubi ejus sacrum corpus requiescit, invisit, & doloribus exemptus, sano pede ac gressu libero sancti Martyris meritis potitus est.

[190] Anno MDCXLVIII Casparus Roth, civis Willisoviensis in cantone Lucernensi, [sanantur.] occulto quodam articulari morbo in utroque brachio integrum annum afflictabatur, adeoque graves sustinuit dolores, ut diu noctuque requiem non haberet: adhæc neque sacra neque naturalia remedia quidquam levaminis operabantur. Die ergo prima Junii ex voto ad Muros venit, divum Leontium in sacris suis veneratus est reliquiis, & cum brachiis morbidis sacerdos cum benedictione sacrum reliquiarium applicuit, visum est illi, gelidum quemdam ferocemque turbinem ex utroque brachio erupisse, ex quo omnis languor dolorque evanuit.

[191] Dolor fere intolerabilis manum Burchardi Lang de Hemikon parochiæ Hitzkirchensis (in quibusdam tabulis geographicis Helvetiæ Hitzkilch scriptum reperio haud procul Muris) longo tempore occupaverat: [Manus judicio chirurgorum amputanda,] incurabile malum censebant chirurgi, nec nisi mutilatione aut succisione manus amovendum. Verum Burchardus membro tantopere sibi necessario mutilari, ut par erat, tergiversatus, ad S. Leontium, præpotentem, ut sperabat, medicum vota direxit: Muros ipse accessit, & coram ejus reliquiis devote in genua procubuit, oravit, & statim remisso dolore manum sanam atque ad omne opus expeditam recepit. Anno MDCXLIX.

[192] [brachium insanabile,] Nec dissimili virtute Joannes Jacobus Seller, ex parochia Buechenrein in cantone Lucernensi, sanatus est. Tres ille menses acerbissimos dolores in alterutro brachio sensit, non immerito formidans, ne contractura obrigesceret. Desperantibus de redintegratione brachii medicis, ipse ante sacros cineres thaumaturgi Leontii pro salute sua preces supplex & ex voto devote profudit; atque absoluta supplicatione domum reversus, continuo lenitis doloribus, cœpit convalescere ac brevi ad laborem & motum brachii coalescere, semper imposterum sospes. Anno MDCL.

[193] [ac manus item periculose læsa curantur.] Jacobus Kauffmann, filius Bernardi Kauffmann æditui ad S. Catharinam, cum magnæ molis truncum levare vellet, acus, quam vestibus infixam incaute gerebat, foramine tenus fracta intra manum penetravit adeo profunde, ut nulla arte extrahi potuerit. Ingens cruciatus, quem Jacobus exinde conceperat, stimulus erat ad implorandum S. Leontii martyris auxilium: cui se voto obligavit ad venerandum sua in Muris quiescentia sacra ossa, tam prospero effectu, ut, tametsi acum manui infixam octo hebdomadis circumferret, nihil tamen doloris amplius persenserit. Demum etiam acus absque hominis subsidio ac sine doloris sensu pone digitos prodiit ac decidit prima die Decembris MDCLII.

[194] [Pedibus infirmi] Verena Burkaert de Rustenschwyl in parochia Auw (diœcesios Constantiensis locus est, quem tamen in tabulis notatum non reperi,) multo tempore pedibus laborabat, vacillabatque, nec sine difficultate ac dolore incedere valebat. Augebatur misera gradientis conditio, cum quadam die ad ecclesiam parochialem Divinis astitura procederet. Subito enim eventu, amisso omnium membrorum vigore, procidit ad terram, tamquam manibus pedibusque contracta. In hoc miseriæ situ divum Leontium intentis ad cælum oculis animoque inclamat, votumque facit, quod quotannis, dum viveret, Missam ad ejus honorem legi curaret. Nec defuit ex tempore sancti Martyris auxilium opportunum; nam mulier, solidatis membris, surrexit, & cum sospitate gressum pristinum adepta fuit. Anno MDCLIII.

[195] [gressum recuperant.] De Joanne Chöll sequens testimonium, Germanice exaratum, perhibet Pflegerus: Joannes Chöll, natus in Schwaningen, parœcia curæ meæ commissa, vir bene Catholicus & honestus, proxime elapso anno acerbos & periculosos dolores in pedibus sustinuerat: hisce ut liberaretur, & optatam consequeretur incolumitatem, opem invocavit S. Leontii martyris, in Murensi ecclesia quiescentis, ac eo se voto obstrinxit fore, ut, si dolores cessarent & recte incedendi gratia ac pedum usu donaretur, in honorem & debitam erga sanctum Patronum suum grati animi significationem Muros peregrinaretur. Audi mirabilem Dei ac meritorum Leontii potentiam. Vix horæ pars quarta intercesserat, cum pedum dolores ita mitigati sunt, ut brevi post, absque fulcris subalaribus, quibus ante uti opus fuerat, & stare & sine molestia seu incommodo obambulare posset. Quoniam vero præfatus parœciæ meæ incola a me infra notato impense admodum & demisse petivit rei factæ scriptum testimonium, quod in trina ad sacrum illum locum peregrinatione sua exhiberet, equidem justæ petitioni annuendum censui. Assero itaque & attestor fide optima, veritati esse omnino consona, quæcumque enarrata sunt. Datum in Schwaningen anno MDCLIV die XXI Aprilis. M. Mathias Malabrerg, dicti loci parochus & decanus venerabilis capituli Stühlingensis. Stühlingen collocant geographi in Suevia prope confinia Helvetiæ.

[196] Thomas Waller ex civitate Tugiensi, cum bellum religionis inter ortho & heterodoxos Helvetios anno MDCLVI exortum fuisset, [Manus mifere saucia,] fistulam suam bellicam exoneraverat; sed rupta & in frusta confracta fistula, sinistra manus, duobus digitis pene avulsis, media diffissa fuit, horrido, videntibus aspectu. Chirurgus artis suæ scientissimus, quem vulneratus ad redintegrandam manum vocaverat, remedia maxime congrua adhibuit, sed frustrato effectu; usquequo Thomas ille votum divo martyri Leontio nuncupavit. Tunc enim admota cataplasmata atque unguenta felicem adeo operata sunt effectum, ut manus usui pristino reddita præter spem ipsiusmet chirurgi, ad quemvis motum laboremque apta coaluerit. Ita affectam fuisse manum, inquit, Pflegerus, ut omnium, atque in primis chirurgi, judicio, ad pristinum statum reduci non posset remediis naturalibus.

[197] Novennis puella Elisabeth Jacobi Brunner de Schongen filia legitima, [pes contractus,] cujus pes anno Domini MDCLX die XV Augusti intensissimis doloribus correptus, octo hebdomadis contractus pene emarcuit. Post remedia incassum adhibita, a patre divo Leontio cum voto commendata XI die Octobris, statim decrescentibus doloribus cœpit convalescere, ac IV die Novembris ipsa recto ac incolumi gressu cum parentibus in Muris votum explevit. Subdit Pflegerus, miraculum hoc in parœcia Schongen (cujus situm non reperio, nisi forte Schongau designetur, locus in recentioribus tabulis notatus prope Muros) esse cuivis notissimum, & a patre in sacello S. Leontii appensam fuisse pictam tabellam die XXV Novembris anni supra nominati.

[198] Desiderantur apud Mayerum tria beneficia, Sancti nostri patrocinio attributa, [femora vehementi ac diuturno] & a Pflegero proxime enarratis subnexa, quæ in compendium redacta Latine expono: Fridolinus Fach, ruricola in Castris Rheticis, per menses aliquot urente apostemate seu carbunculo laborabat, adeo ut bis præ dolorum vehementia per dies tres quatuorve lecto affixus fuerit. Consuluerat personas varias tum ecclesiasticas tum seculares, at quæ ab ipsis præscripta sunt remedia, nihil profuerunt, quin potius auxerunt malum. Ad cælestem medicinam conversus, ipso die Pentecostes anno 1662 peregrinationem ad Murense monasterium arripuit, curavitque, ut altera similiter suo nomine institueretur ad beatissimam Virginem in Milla prope Danubium. Peractis peregrinationibus, non statim levamen assecutus est; semel & iterum ardentium dolorum vim sustinuit; nec tamen deposuit conceptam ante fiduciam: panno, aqua reliquiis S. Leontii sacrata tincto, circumligavit male affectum femur, & omni malo liberatus fuit.

[199] Filius sexennis Melchioris Kuontz & Barbaræ Fischholtzer, [dolore] conjugum in Wangen, loco Lucernensis pagi prope Sempachium, ex arcerbissimis continuisque in femore doloribus vix ullam diu noctuque quietem carpebat; ejulabat lamentabaturque sine intermissione, & cum nullis, undecumque conquisitis, remediis cruciatus lenirentur, sic per integras triginta hebdomades decubuit; neque enim vel stare vel incedere valebat. Donec tandem parentes sese obligarunt voto peregrinationis in Muros, & Missæ sacrificii bis in honorem S. Leontii celebrandi. Mox emisso voto dolores diminuti sunt, eorum causa paulatim sublata est, & denique puer sanitate integra, ac pleno incedendi usu donatus est. Parentes ad majorem Dei gloriam honoremque sancti Martyris atque in accepti beneficii testimonium tabellam votivam hic suspenderunt die VI mensis Julii anno 1665.

[200] [ac pes lethali malo correpta restituuntur.] Simon Kessler ex Marchia, præfectura Suitiensis pagi, summis cruciatibus affligebatur in altero pede: horum radix exterius quidem levis apparebat; attamen ejus naturæ erat, ut & medici & chirurgi, post multam diuturnamque impensam operam, de curatione desperarint, miserumque inde, ut rebantur, moriturum deseruerint. Hisce cum doloribus conflictatus per annos octo vel novem, divum Leontium invocavit, voto se obstringens peregrinandi ad Murensem ecclesiam; & eo remedio periculum arcuit, desierunt dolores, antea acerrimi, & successit integra incolumitas anno 1665. Hæc Pflegerus, at multo fusius; audiamus denuo Mayerum.

[201] [vulnera] Exonerabat adolescens quidam sclopetum bellicum, & puella decennis Anna Bawwart de Bach seu incaute sive libere explodenti se objecit, a quo in femore adeo grave ad intestina vulnus accepit, ut cibus, quem sumebat per hiatum vulneris exiverit. Parentes, quos non tam tristis casus, quam filiæ interituræ discrimen reddebat solicitos, chirurgo curandam tradiderunt: hic vero, exactis in cura tribus hebdomadis, arte sua deficiens, mortis faucibus proximam dereliquit. Quia vero pia genitrix, Verena Jost, filiam divi Leontii intercessioni devovit, continuo lethale vulnus cœpit vergere ad sanitatem, coalescere & obduci, ut adeo non multo post omni periculo exempta convaluerit. Anno MDCLXV.

[202] [sanantur;] Anno MDCLXVII die XIII Januarii Maria ander Matt (uxor Jacobi Halter) de Baar cantonis Tugiensis, cum ad colum sederet fila ducens, confracto scamno, cui insidebat, in terram prolapsa est funesto sane casu; nam fusus, quem dextera tenebat, in tria frusta dissiliit, quorum duo manum cum horribili cruciatu perterebrabant: & quamvis alterum majus mox extraheretur, alterum tamen nulla arte extrahi poterat, ut adeo XXVI diebus, extuberante manu cum brachio, intolerabiles fere dolores sustineret. Cum vero uno die iidem cruciatus fortius urerent, ad S. Leontium pro sua salute grandi affectu votum fecit (peregrinandi ad ejus reliquias, offerendæque manus cereæ) ex quo fusus, a carne solutus, facili negotio extractus; manus vero sex dierum intercapedine sanata fuit. Addit Pflegerus, personas supra nominatas, puta ipsam Mariam ander Matt & hujus conjugem Jacobum Halter, rem, uti facta erat, enarrasse ac testatas esse loci parocho, domino Petro ander Matt, qui eam propria manu descriptam, subsignatam, ac sigillo munitam transmisit die XXVII Augusti anni supra nominati.

[203] [dolores graves brachii tolluntur.] Ex eodem Pflegero bina Germanica testimonia Latine interpretor: Magister Jacobus Graff, de Abbatis Cella (vulgo Appenzel pago Helvetiæ) opificio sutor, mihi infrascripto optima fide exponit, quomodo anno MDCLXXVI in brachio dextero vehementes adeo dolores ac cruciatus perpessus sit octodecim hebdomadis, ut omnis quietis expers, atque ad quemvis laborem ineptus esset. Ea de causa sex medicorum opem imploravit, sed frustrato effectu. Post promissam vero & expletam peregrinationem ad gloriosum martyrem Leontium in Muris, ad aram sancti hujus Thaumaturgi statim & prima quasi hora, usque adeo sibi melius esse advertit ac persensit, ut domum suam redux citra ullum impedimentum labores suos resumere ac perficere posset. Deo & S. Leontio martyri æterna laus sit & gratiarum actio. Datum in Abbatis-Cella die XVIII Augusti anno MDCLXXXII. Joannes Martinus Suter, loci parochus indignus.

[204] Harum latores Joannes Listicher & Catharina Wattmann conjuges parœciæ meæ Malters (in Lucernensi pago) coram me ac fide dignis testibus professi sunt, [strumæ in collo difformes] quod duæ eorum filiæ, quarum altera annis XIII, altera XI nata est, eodem tempore misere in collo supercrescente carne seu strumis afflictæ essent. Cum autem pro avertendo malo, anno proxime præterito, Muros ad gloriosi martyris Leontii reliquias ex voto peregrinati essent, ac jam reduces, telas & fascias ibidem consecratas afflictis partibus applicuissent, malum omne cum strumis ex collo evanuit, quam gratiam, salva conscientia, nemini acceptam referre queunt, quam soli Deo, qui gloriosus est in Sanctis suis. In Malters die XXII Octobris anno MDCXLIX. Joannes Henricus Fleischlin, indignus ibidem parochus.

[205] Strumæ non dissimilem carnis excrescentiam collo ferebat Margaritha Biber de Lostorff annis quatuordecim, [disparent.] quæ, postquam mulier divo Leontio votum nuncupasset, effracta cute & effusa sanie, absque alio remedio coaluit & disparuit. Anno MDCLVIII. Locus hic nominatus non occurrit mihi in tabulis geographicis, nisi fortasse Listorff indicetur, vicus, ut apparet, prope Olten oppidulum Solodurensis pagi: sed neque scio, cur Pflegerus tum litteras, numero præcedente recitatas, tum hanc beneficii accepti brevem relationem subnexuerit ceteris relationibus, toto hoc paragrapho contentis; cum sic recesserit ab observato pene ubique annorum & materiarum ordine.

§ XIV. Varii submersionis periculo erepti, alii opinione mortui ad vitam revocati.

[Puella a submersione servatur,] Anno MDCLIII biennis puellula, Anna Henrici Büttler ex Auw filia, in rivum, qui in molam influit, prolapsa est. Quod cum alia quadriennis (ejusdem soror) advertit, aviæ suæ ejulando renuntiat. Hæc vero sublevatis ad cælum manibus exclamat: O sancte Leonti, sub tuum præsidium commendo infantem! Interim puellula currentis aquæ impetu protruditur intra aquæductus ac canales, atque adeo in hiatum, in quo mola volvitur, duro stratum lapide propellitur; ubi a quærentibus inventa fuit, capite in lapideum pavimentum inverso; sospes tamen meritis D. Leontii & incolumis. Distabat autem locus, ubi filia parvula aquis hausta fuit, ab extremitate aquæductuum pedibus CXLVI. Canales, per quos puella rapiebatur, gravibus asseribus tecti, ut adeo moles corpusculi intumescentes aquas merito moraretur, vel ex his solis suffocanda. Extremitas aquæductus ultimi non habebat in latitudine nisi quinque pollices cum dimidio, id est, foramen multo arctius capite ipsius infantis. Lapsus aquæ XXIV pedes habebat in altitudine. Puella verso ad terram lapidi illisa decidit. Ex quibus circumstantiis magnitudo miraculi dimetienda est. Singula hæc, sed fusius, ad exponendam insignis prodigii evidentiam, observat similiter Pflegerus, addens, quod puellæ pater in rei factæ perennem memoriam, debitamque grati animi testificationem depingi illam ac describi curaverit in tabella, quæ in sacello S. Leontii suspensa fuit anno superius notato.

[207] [puer aquis suffocatus & opinione mortuus reviviscit;] Celebre est, quod anno MDCLV in Lunckhofen contigit. Joannes Jacobus, quatuor & dimidii annorum puer, Jacobi Lutz filius, puerili levitate patrem, rus petentem, inadvertenter secutus, ponticulumque, super profundo aquarum gurgite positum, incaute transgressus, decidit, totus paludi immersus, ut nihil sui videretur præter pileum superficiei aquæ supernatantem. Transierat forte fortuna civis Bremgartensis (Christophorus Kappeler) ad fratrem suum (dominum Nicolaum Kappeler,) qui parochiæ Lunckhofensis curam tum temporis administraverat, invisurus; visoque pileo, prudenter suspicabatur, ne quis forte profundo gurgite haustus esset. Cum curiosius omnia lustrasset, vidit in fundo aquæ prona facie jacentem puerum, aquis suffocatum. Convocati igitur, qui propius aderant, omne impendere studium, ut puerum aquis extraherent, signum vitæ e corpore merso elicerent, sed frustranea cura: quippe cum puer ultra duas horas in profundo hæsisset. Parentes supra modum attristati, D. Leontii opem in angustia animi inclamant, unaque peregrinationem ad ejus sacrum corpus vovent. Parochus vero, qui aderat ad triste spectaculum, rosarium ex attactu sacrarum ejus reliquiarum consecratum, collo exanimis pueri appendit: & continuo puer, tamquam e gravi somno excitatus, aliquoties profundo ac difficili halitu respiravit, ac statim postea ipse se in pedes erexit, & sanus atque incolumis redditus est parentibus, præ ingente gaudio teneras lacrymas profundentibus. Subdo testimonium ex Pflegero Latine expositum; sed, quia versio difficilis visa est, minus curavi vocum hincinde ac sensuum mutationes, dummodo rem ipsam ejusque seriem assequerer.

[208] [auriga eum equis] Ego Joannes Jacobus Stählin ex Millaw, profiteor, quod die XVI Novembris anno MDCLXV, cum quadriga ac servo meo Joanne Schärer in Alsatiam profectus, pervenerim in Nider-Ercken, locum dimidia hora dissitum ab oppido Sanctæ Crucis, ad Helelli fluvii, ubi altissimus est, eluviem. Dum autem in Nider-Ercken pontem transivissem eo loco, ubi aquæ geminato brachio ingentem, &, quod equidem ignorabam, minime vadosum gurgitem exederant, tres anteriores equi in aquam delapsi sunt, ipseque famulus fuisset submersus, nisi alter auriga Rothenburgensis, cui nomen Waltero Höltschin, eum ex equo cito sublevasset. Viso miserabili casu, e curru desilui, & ex loris, temoni annexis, alterum resecui, alterum dissolvi, ut expediti equi natando emergerent. At hi ulteriore natatu progredientes, inter dumeta constricti sunt, unde eximere sese neutiquam valebant. Animadverso hoc secundo infortunio, equum validiorem, hactenus plaustro alligatum, dissolvi, &, alios liberaturus periculo, natando insecutus sum, assecutus vero & extricare eos conatus, rem esse comperi prorsus impossibilem; imo ipse præsentissimum vitæ amittendæ periculum subii: collotenus quippe immergebar aquis, & solis pedum digitis sæpius inniti necesse erat, ne aquæ in os penetrarent. Adhæc a calcitrantibus contra me implicatis equis, majus etiam, quam ab undis, discrimen imminebat.

[209] In summa hac calamitate majore infortunio jacturam feci vectarii equi, [mirabiliter submersionem evadit.] mihi pretiosissimi atque æstimabilioris reliquis simul omnibus: e conspectu enim sublatus est, & quo nesciebam. Statum meum tandem attentius consideranti, ac de vita mea & equis actum esse perspicienti, mentis oculi aperti sunt; tum primum cœpi de Deo cogitare, opem instantius implorare, polliceri tabellam votivam thaumaturgo martyri Leontio & peregrinationem ad Murensem ecclesiam. Obtestabar itaque enixissime Deum ejusque Martyrem, ut mihi in ista calamitate succurrerent: sicut etiam factum est. Mox etenim e dumetis exemptus, & ab equis sejunctus, ad terram mirabiliter evasi: vix autem elapso, quo ter Orationem Dominicam recitares, temporis intervallo, subsecuti sunt tres equi salvi & incolumes, desiderato dumtaxat validiore vectario, quem tamen similiter non sine prodigio recepi die postera. Propter tot tantaque beneficia hanc ego tabellam in honorem Dei optimi maximi & S. Leontii hic appendendam curavi, sic illum laudans in Sancto suo per secula. Ita ille. Porro Millaw seu Müllaw notatum reperio in tabulis prope Muros; oppidum vero Sanctæ Crucis prope Colmariam seu Columbariam, urbem superioris Alsatiæ ad fluvium supra nominatum.

[210] Alio tempore Ludovicus Kronenberg de Damersellen in comitatu Willisoviensi Lucernensis cantonis, [Infantes aquis suffocati,] qui agebat sesquitertium ætatis annum, XXV die mensis Martii, Annuntiationi beatissimæ Virginis sacro, in stagnum, paternæ domui adjacens, prolapsus est; quem cum diu conquisivissent, nec invenissent, mater tandem, Maria Meyer, curiosius in stagnum oculos conjiciens, vidit supinum in fundo prostratum. Quare, citato cursu, altius vociferando & ejulando totam viciniam complens, evocavit, ut puerulum aquis extraherent. Puer proinde mortuo quam viventi similior totus pallore suffusus, ad terram protractus (a Jacobo Rhiner, qui primus accurrerat, uti scribit Pflegerus, quique eum capite ad solum inverso elevarat, ut ejecta, quam hauserat, aqua ad sensus & amissum vigorem reduceretur) semihora jacuit absque vitæ præsentis indicio, &, uti indubie credebant, aquis suffocatus & emortuus. Pater Carolus Kronenberg interea voto se damnat ad invisendum & in sacris suis lipsanis colendum D. Leontium, thaumaturgum in Muris patronum, (procurandum ibidem Missæ sacrificium, offerendamque tabellam votivam.) Atque voto emisso puer primitus frendere dentibus cœpit, deinde membra distendendo oscitavit septies, & sic deinceps magis ac magis ad mentem & vires rediit, atque integre revixit & convaluit, postquam dimidiam minimum horam in aquis & aliam dimidiam extra aquam exegisset inanimis. Anno MDCLXXI. Parentes autem, juxta Pflegerum, votum persolverunt die XV Maii anno 1672.

[211] Leontius puerulus de Bäsenbüren, Petri Moser (& Catharinæ Bochsslerin conjugum) filius, [&, ut credebatur,] cum de more cum aliis (in Bossweil, loco non longe Muris dissito) ad rivi, qui in molam influit, ripam luderet, forte in rivum lapsus & impetu aquarum per aquæductum, quinquaginta duos pedes longum, abreptus & protrusus, tandem super rotam molariam in profundum & subtus aquas projectus & submersus est: ubi per unum circiter horæ quadrantem prostratus jacebat. Mater per filiam sexennem de tristi eventu edocta, statim ad D. Leontium votum pro salute filii emisit: (promisit autem, teste Pflegero, peregrinationem ad Murense monasterium, Missam ibidem celebrandam, & tabellam votivam;) atque puerum quæsitum in profundo hiatu reperit, caput vestimentis involutum, cætera mortuo similem. (Advenerant illuc casu, uti narrat idem Pflegerus, dominus Kuon vir primarius in Waldhauseren, & Pancratius Schreiber, quorum ille ad ventrem pueri, jam aquis extracti, tandem aliquod vitæ indicium advertit, hic vero ex distento ejusdem ore vim magnam aquarum elicuit.) Post dimidiam horam, veluti ex leni somno expergiscens, suique compos factus, sospes & incolumis sub oculis omnium comparuit, ac si nihil sibi quidquam adversi contigisset, citra ullam læsionem vel læsionis indicium. Anno MDCLXXV.

[212] [mortui, ad vitam revocantur.] Anno MDCLXXVIII Ursula Blatner, biennis filia Nicolai Blatner (& Annæ Egglin) de parochia Beronensi (Lucernensis ditionis) in aqualiculum decidit, nemine advertente, & sub ipsis aquis mersa jacuit, manibus cælum versus protensis: donec juvenis quidam (Jacobus Brengarter) casu præteriit, &, conspecta in aquis infante, contremiscens eam undis exemit, ac sexaginta & uno passibus domum retulit, ubi semihora frigidum cadaver sine vitæ signo jacebat. Postquam vero avia (Maria Lucia Schoss,) quæ supervenerat, neptem S. Leontio cum voto consecravit & commendavit, statim modicum clamorem, aut potius altum suspirium edidit Ursula, redditoque faciei colore rubeo, revixit atque convaluit. XXXI Augusti anno supradicto.

[213] [Puer in aquas delapsus manifesto mortis periculo eripitur;] Sequente anno MDCLXXIX puer parvulus, Melchioris Widerkehr (prætoris) de Dietikon (loco prope Bremgartam) filius biennis Josephus nomine, cum in præter & ad molam fluentem rivum corruisset, ab unda vehemente impetu per canales super ipsam rotam ejectus & circumagitatus est, usque dum inter pavimentum lapidibus stratum & rotæ molam comprehensus atque adeo stricte compressus fuit, ut, si naturæ modum respexisse voles, actum esse de vita pueri affirmasses. Attamen postquam & quia parens, accepto tristi nuncio (a Jacobo Widerkehr fratre suo, qui molæ rotam impeditam cernens, quid causæ esset, spectatum iverat, & infelicem infantis casum conspicatus, altum exclamaverat,) & re propriis oculis conspecta, in angustia & afflictione S. Leontio cum voto (peregrinandi Muros & tabellæ offerendæ) filiolum sub tutela commendaverat, puer de sub mola multo labore extractus est sospes, absque vulnere non solum, sed absque vibice aut livore vulneris.

[214] [aquis extracti exanimes puella] Anno vero MDCLXXX puella etiam biennis (Barbara Schäncker, filia Joannis Schäncker & Elisabethæ Freyin in parœcia Grätzenbach Solodorensis ditionis) cum ad labrum seu alveum, aqua oppletum, infantium more luderet, incaute præceps acta in & subtus ipsam cecidit aquam, nemine vidente. Post intervallum, cujus duratio incerta est, animadvertens quidam de domesticis accurrit, & puellam morti eripiendam e profundo levavit. Quoniam vero nec tunc, nec quatuor integris post horis, aliquod signum vitæ superstitis ediderat, parentes, facto voto, eam divo in Muris martyri Leontio obtulerunt, ac statim aqua, quæ hactenus in frigido cadavere cohibita ac retenta fuerat, copiose effluente, halitus cœpit meare libere, & continuo incolumis revixit.

[215] Eamdem gratiam intercessione beatissimæ Virginis ac S. Leontii habuit puerulus Leodegarius Studer de Lucerna. [& puer vitam recipiunt.] Casu is in craterem fontis collapsus est: ex quo a prætereuntibus post intervallum, quantum ignoro, extractus, integra hora cassum adhibitis fomentis, pro eliciendo vitæ indicio, exanimis fuit. Vota præsentes nuncupaverunt, alterum ad beatissimam Virginem in Wertenstein, alterum ad S. Leontium in Mure: ac postquam ad triste spectaculum superveniens avia (domina Dorothea Schindler) vota ratihabuit, statim puerulus emortuus dexterum aperuit oculum, atque ita vitam & integram sanitatem recepit VI die Junii MDCLXXX. Hactenus Mayerus Pflegerum exponens, qui deinde subdit sequentia, quæ idem Pflegerus, certe omnia, novisse non potuit, utpote jam diu mortuus: Vixit autem Leodegarius (cujus parentes Joannes Jodocus Studer & Maria Catharina Keller de gente patritia) usque ad annum ætatis LXXII, monachus factus in monasterio Murensi, in quo, post exactas omnium classium professuras, novitiorum magister, deinde subprior, ac demum decanus seu prior conventus annis XVI præfuit.

[216] Nec omitti debet singularis gratia, quam Gregorius Neff de Tuggen in Marchia Suitensi, [In mediis aquis vir] a D. Leontio eodem anno percepit. Is cum circa festum S. Martini episcopi eques pontem ad Greinau transiret, atque in ipso ponte equo descenderet, fallente altero pede, subito de ponte in Limagum fluvium, qui postea in lacum Tigurinum se effundit, decidit, certo submergendus, nisi in ipso lapsu divum Leontium cum voto suppetias invocasset. Videbatur enim sibi ab aliquo per crines adeo firmiter teneri, ut, toto corpore aquis immerso, caput super undas semper attolleret; donec diu a fluctibus hinc & inde jactatus, a nautis ereptus, & incolumis ad littus fuerit evectus.

[217] Mulier phrenetica de Rheinfelda Kunigunda Solander (uxor Martini Cötscher) anno MDCLXXXI in præterfluentem Rhenum seipsam præcipitavit, [& mulier prodigiose servantur incolumes.] atque impetu aquæ abrepta, jam jam hauriri vortice ac mergi cœpit. Cum eam videntes divi Leontii patrocinio cum voto commendassent, statim ex fluctibus emergens, diu placide aquis supernatavit, donec ab emissis nautis in navim sublata, & ad littus est deportata, non a discrimine tantum, sed & phrenesi liberata.

§ XV. E sublimi delapsi & de vita periclitantes servati.

[Ex aita rupe] Reverendus pater Athanasius a Castanea, monachus abbatiæ Engelbergensis Ordinis S. Benedicti (in Subsylvania) de scripto hæc fere verba testatur: Contigit in æstate summa, qua nives diffluere atque glacies indurata denuo apparere consueverunt, ut pater Ignatius postea abbas, tunc vero Philosophiæ professor quadam die [quantum memini anno MDCLII] recreationis ergo, me in socium assumpto, ambulatum exiret cum intentione Montem angelorum, sic dictum, qui proxime monasterio prominet, conscendendi. Quia vero a via ordinaria declinavimus, per longas ambages & anfractus ad rupem & præruptam ac lubricam glaciem devenimus, quam pater Ignatius absque horrore transcendit, & saltu ad altius supercilium se proripuit. Mihi vero horror incessit, situs loci terrorem incussit, omnibus artubus contremiscere, pedibusque vacillare cœpi: donec mediam circiter rupem, baculum manu tenens, attigi: ubi prolapsus, projectis manibus pedibusque, pronus magno impetu ad ima per decliva præceps corrui. Erat inferius horrida vallis, eratque obvia acuta cautes, apta corpus meum aut proscindere aut lethaliter vulnerare.

[219] [delapsus] In hoc periculoso rerum articulo bis terque Jesu, Maria ingeminavi, [verum ulterius ad profundum rapiebar. Dominus abbas, in eminentiore loco positus, eo clamore perculsus est, oculos in ima conjecit, & manifestum mortis periculum ipse advertit, quod equidem non apprehendebam, utpote cernere nequiens, quid infra me esset. Quapropter dexteram sustulit dominus abbas peccatorum absolutionem mihi impertiturus, tamquam jam in extremo vitæ puncto & in summo discrimine versanti. Et ita erat profecto. At vero omnipotens Deus rem totam ad majorem S. Leontii martyris gloriam convertit. Etenim cum ulterius semper proriperer, ac tertio Jesu Maria inclamarem, & nihil proficerem,] tandem memoriæ occurrit divus Leontius, cujus imaginem, ejus reliquiis sacratam, e collo gerebam, & geram tota vita in grati animi tesseram, nihil amplius dicendo, nisi: Sancte Leonti! Quibus verbis vix enunciatis, extemplo jacui immotus, quasi ab aliquo in medio lapsu interceptus, tametsi multo declivior esset pars inferior superiore. [Horum spectator dominus abbas, miratus est valde, & summa mecum affectus est lætitia. Maxima sit & perennis S. Leontio martyri gratiarum actio.] Hæc habet Mayerus, exceptis iis, quæ uncis inclusi, quæque ex Pflegeri instrumento Germanico desumpta Latine reddidi, uti & sequentem clausulam, quam ille prætermiserat fortasse brevitatis gratia. Totum hoc ego P. Athanasius a Castanea sacerdos & professus Engelbergensis attestor, idemque reverendissimus dominus abbas speciatim & manu propria, si quis exegerit, attestabitur. P. Athanasius a Castanea professus Engelbergensis.

[220] [& alter e tecto domus incolumes servantur.] Jacobus Küssenberg de Döttingen in parochia Klingnau (oppidum est in comitatu Badensi) faber lignarius, e tecto domus, altitudine trium contignationum, in terram corruit tam vehemente impetu, ut terra moli corporis cesserit profundius. In ipso autem lapsu divo Leontio cum voto salutem suam supplex commisit; atque ita, cui natura lapsus, vel cervicem, aut saltem membra confregisset, divi Leontii intercessione citra memorabile damnum integra membra sospes e terra levavit, surrexitque incolumis. Anno MDCLV.

[221] [Aliis item in lapsu periculoso] Oswaldus Strebel, molitor in hac nostra abbatia, die XXII mensis Decembris anno MDCLVI in pistrinum descensurus, fallente pede, per scalam cecidit, dum ipsum pistrinum vehemente impetu cursum suum perficeret. Cecidit autem in ergatam, & inter pistilla intrusus ac compressus, horrendo situ diu hæsit, frustra suppetias inclamans. Humano igitur destitutus auxilio, cælum votis oneravit, (Deum, beatissimam ejus Virginem Matrem) & S. Leontium in vota vocavit, (huic promittens fore, ut, si hoc præsenti periculo eriperetur, in honorem ejus aliquot preces recitaret, & offerret tabellam votivam.) Quo facto pistrinum subito substitit, usquequo miser e machinis se extricavit, & proripuit; atque adeo e præsentissimo vitæ discrimine liber & incolumis evasit. In gratiarum actionem & perpetuam rei memoriam in tabella depingi ejus seriem curavit, atque appendi in sacello S. Leontii, ut sic quemlibet ad laudes Dei in sancto Martyre decantandas incitaret; prout subjungit Pflegerus.

[222] Eodem currente anno MDCLVI die IX Julii Joannes Jacobus Huwiler de Auw, [invocatus Sanctus,] cum cerasa decerpturus arborem conscendisset, ramus, in quo stabat, confractus, ipse vero in terram altitudine aliquot sarissarum delapsus est, omnium opinione aut vitæ, aut saltem membrorum usu destituendus. Quia vero Jacobus inter labendum animum ac votum ad thaumaturgum Martyrem erexit, atque divi Leontii meritis, ut ut gravi impetu subjectæ humo corpus impegit, de terra illæsus atque incolumis surrexit.

[223] Graviore lapsu ruebat secunda die Octobris anno MDCLVIII Jacobus Schwendiman de Inweil in cantone Lucernensi. [at pie creditur,] Ex altissima arbore poma collecturus, scalas duas, una non sufficiente, colligavit, arborique applicitam conscendit. Cumque operi suo intentus, nihil mali suspicaretur, scala superior, solutis, quibus inferiori colligata fuerat, funibus, in profundam terram cum Jacobo corruit: & quia mole hujus inferior in frusta confracta fuit, Jacobus in ipso lapsu a grandiore festuca, in femur penetrante, grave vulnus accepit, cæterum in nihilo læsus; quin & ipsum vulnus intra unius mensis spatium integre a chirurgo, non valde experto, sanatum fuit. Nam Jacobus patrocinio divi Leontii votis se obligavit, atque intensa devotione commendavit; cum cadens vitæ discrimen præ oculis habuit. Nihil sane hic adeo mirabile occurrit, ut absolute dici debeat intervenisse divinitus auxilium.

[224] Anno MDCLXI puer XIII annorum de Hüneberg Chamensis parochiæ (juxta tabulas in Tugiensi pago) Joannes, [succurrit.] Petri Filliger & Barbaræ Buecher filius, in horreo ex alto in induratam aream spatio plus triginta pedum cecidit. Nec tamen, (quia præsentes votum sancto Martyri nostro pro incolumitate emiserunt,) vel levem læsionis vibicem ex tremendo lapsu in corpore, vel sensit vel tulit. Ipse dein cum parentibus promissam peregrinationem obiit die vigesima quinta Aprilis ejusdem anni, id est, die decima nona a lapsu juxta Pflegerum.

[225] Idem Pflegerus mox producit alterius beneficii testimonium Germanice scriptum, [Mulier ex lapsu] quod in Latina lingua ita fere sonat: Anno MDCLXI die XV Septembris Elisabeth Vogel, uxor Jacobi Dossenbach ex Egonis-villa, altum conscendit, ut mergites trituratoribus dejiceret in subjectam aream: cum autem incautius labori insisteret, & pedem perticæ mergites sustentanti ulterius, quam par erat, imposuisset, præceps acta est, & ex altitudine duarum circiter contignationum prono capite in induratam aream impegit. Ex isto lapsu, ut facile intelligitur, tam misere læsit caput, ut in suo sanguine veluti immersa jacens, nullum vitæ superstitis indicium proderet. Sub idem tempus, quo casus ille accidit, ego infra scriptus loci parochus domum ejus pertransii, & quia lugubrem domesticorum ejulatum percepi, confestim aream, in qua sanguine perfusa mulier jacebat, ingressus sum, ut, quæ tristis hujusce ejulatus causa esset, perdiscerem. At mox misere in capite læsam & sanguine diffluentem absque ullo vitæ signo mulierem deprehendi. Præstolabar deinde ultra semi-horam, si forte sui compos fieret, atque sanctissimo Ecclesiæ Sacramentorum viatico communiri posset ad felicem transitum.

[226] [lethaliter saucia convalescit.] Verum post longam moram aliud nihil observare potui, quam quod unica vice traheret anhelitum; id observans sacro eam Oleo unxi saltem in pectore (quia ratione periculi aliter fieri non potuit.) Interea temporis maritum ejus Bremgartam ablegavi ad accersendum peritum chirurgum. At ille miserum dilectæ conjugis statum secum volutans, ad chirurgum longe peritiorem, nempe ad S. Leontium martyrem, animo conversus est, cui, tamquam benignissimo ac plane mirabili chirurgo, infelicem uxorem enixissime commendavit cum voto peregrinationis Muros, & tabellæ offerendæ. Cum autem accitus chirurgus, magister Hartmannus Seyler Bremgarta advenisset, & mulierem eo, quo dictum est, statu offendisset, post ulteriorem inspectionem advertit, ex lapsu etiam axillam ejus unam & brachium loco suo expulsa esse. Verumtamen neque axillæ neque brachio, in sedes suas compellendis, manum admovere voluit propter nimiam debilitatem decumbentis; omnino etiam existimabat, in diem crastinum non supervicturam. Cum vero postero mane ad eam ego rediissem, ingens divinæ omnipotentiæ miraculum per intercessionem S. Leontii in ipsa patratum comperi: quandoquidem plene & mentis & loquelæ compos, peccata confiteri & verum Redemptoris nostri corpus ac sanguinem suscipere valeret. Dein paucos intra dies incolumis & sospes evasit, absque difficultate incedere potuit, & sine incommodo quoslibet labores domesticos obire; laudabatque Deum, mirabilem in Sanctis suis. Huic ego relationi in subsidium veritatis subscripsi, eamdemque consueto meo sigillo muniri volui. Mathias Honegger testor, ut supra. Egonis-villa vulgo Egenweyl, haud procul distat Bremgarta, uti ex relatione sat intelligitur.

[227] [Jumenta ex alto delapsa servantur.] Michaël Lüthart de Merischwand (Lucernensis ditionis) & ejus filii (Philippus & Rudolphus) currum a tribus bobus & equo tractum, in sylvam comitabantur, ligna pro usu domestico allaturi. Erat proxime clivus frutetis ac spinis horridus, in subjectam voraginem se protendens. Jumenta igitur subito in furorem acta, ad præfatum clivum facto impetu se præripiunt & per declivum cum curru ad ima volvuntur in certam perniciem. Michaël inter ea divo Leontio supplex votum sacrat, quo meruit, ut meritis Martyris jumenta cum curru illæsa denuo ad superiora cum gaudio ac gratiarum actione fuerint reducta. Anno MDCLXIII die XXII Februarii. Pflegerus historiam hanc, quam sine evidenti miraculo non contigisse fuse comprobat, in tabella depictam & publice in ecclesia Murensi expositam fuisse asserit, & dein subdit testimonium alterius beneficii, quod e Germanico Latinum feci, ut sequitur.

[228] [Puer e lapsu ad extrema deductus,] Notum sit omnibus, quod die XIII Junii anno MDCLXVII in civitate Tugiensi, cum novæ ædes exstruerentur, octo fere annorum filiolus meus, dictus Carolus Josephus, inter alios pueros lateres subministrans, solus tandem relictus fuerit in scalis altis & gravibus, quibus in incendio aut similium ædium exstructione uti consuevimus, quibusque transferendis tres quatuorve requiruntur homines. Cecidere interim scalæ, & his ipse usque ad medium circiter lapsum in trigesimo secundo gradu adhæsit, bis Jesu Maria inclamans, easque simul dimittens, prono pectore in altum palum querceum, dein in acervum lapidum cecidit, & opinione mortuus sublatus est. Dum infelix iste casus contingebat, ego domi me continueram, at mox accurrenti vir quidam, puerum brachiis gestans, absque ullo vitæ indicio, & tamquam omnino exanimem obtulit: in hoc luctuoso casu, cum me subduxissem, filium meum Deo, sanctissimæ Dei Matri, Virgini Mariæ in Einsidlensi & S. Leontio in Murensi ecclesia optima fide ac fiducia devovi. Sub hæc statim præsentis vitæ signa edidit, & ita convaluit, ut die postero plena sanitate denuo frueretur, nullo adhibito remedio; vena dumtaxat ei aperta fuit ex cautione, si forte quid mali lateret in sanguine. Horum ego Melchior Brandenberg pueri pater & alii plures homines probi, qui & ipsum lapsum & ingens prodigium coram conspexere, testes sumus.

[229] E scala similiter (sic prosequitur Mayerus,) anno MDCLXVIII die XXIII Maji proruit Catharina Weber, [mulier gravida horrendum in modum læsa,] de Lachena Marchiæ Suitensis, Andreæ Schwieter opificio restionis uxor fœta, atque in adsitam machinam, qua stupa parari solet, incidit, quæ dimidiam fere ulnam in ventrem, quod dictu æque ac auditu horrendum, penetravit, ictu matri utique ac fœtui lethifero, nisi præservativa virtus divi Martyris vim mortis compescuisset. Nam mulier inter cadendum voto se obstrinxit, ut S. Leontii ossa in Muris veneratum iret, si sibi ventrisque fructui vitam servaret. Servavit equidem suo interventu utrumque thaumaturgus Auxiliator; & mulier post exactas adhuc decem hebdomadas fœtum enixa est sospitem, quem in honorem ac memoriam sancti Intercessoris Leontium in Baptismo nominavit. Huic miraculo fidem fecit Casparus Scriba, sacræ Theologiæ doctor & parochus in Lachen, testis oculatus. Verba Germanica dat Pflegerus, atque ita sonant Latine: Hæc ita esse, ego, qui propriis oculis non sine summa admiratione casum istum conspexi, & de lapsæ mulieris incolumitate desperavi, attestor Casparus Scriba, doctor Theologiæ & parochus ibidem.

[230] Joannes Keller de Schmärcken, assessor fori municipalis in comitatu Utznacensi, [vir in mortis agone constitutus, incolumes evadunt.] cum absoluto senatus-consilio e curia abiret, a summo scalæ ad imum per gradus & gradus corruit, indeque in cubile delatus, vitæ ac sensuum expers jacuit per integrum horæ quadrantem: donec incassum adhibitis spiritibus ac fomentis, quæ apta erant ad proliciendos vitales spiritus ac sensus, septem, qui aderant, homines unanimi consensu præfatum Joannem D. Leontio commendaverunt, addito voto, quod omnes irent peregrinatum ad ejus sacra pignora, si vitam suis meritis ac sensus impertiret, quatenus saltem Christiano-Catholico more per sanctissima Sacramenta ad piam mortem disponi ac provideri posset. Continuo enim vitalis color rediit, rediit respiratio, & apertis oculis, is, qui mortuus fuerat, aut saltem cum vicina morte luctabatur, reviviscere cœpit, atque in diem crastinum salvus fuit & incolumis. Supradicti vero homines die XIII mensis Martii anno sequente MDCLXX in Muris vota sua reddiderunt, ac superius scripta sacramento affirmaverunt.

[231] Sed revertamur ad annum priorem MDCLXIX, quo virtus divi Martyris in conservatione parvuli singulariter enituit. Puerulus quidam (Ursus nomine) Adami de Arch ex Neuendorff cantonis Solodorensis filius, [Infans prodigiose servatur, & oculorum malo liberatur.] incaute asserem, calcariæ adhuc effervescenti superpositum, transire currendo tentabat: verum cæspitante pede, corruit, serventi calci capite ac toto corpore genuum tenus immersus. Post intervallum temporis patrinus pueruli, cum eum amplius non videret, anxia nec inani suspicione provocatus accurrit, & solos pedes e calce protensos aspexit. Tum vero misericordia commotus, manibus oculisque in cælum erectis, in genua procubuit, votumque fecit (peregrinandi) ad S. Leontium (in Muris offerendæque tabellæ,) ut puerum salvaret: allatoque deinde ligone, corpusculum, hominum opinione ex ardore calcis exustum atque consumptum, extrahere occepit, ac puerum vivum & illæsum, stupentibus omnibus, parvo labore extraxit, unis exceptis ocellis, quos puerulus tribus diebus ac noctibus præ doloris magnitudine aperire nec volebat, nec valebat; plenus doloribus & quietis expers. (Addit Pflegerus, advocatum fuisse magistrum Joannem Studer, chirurgum valde peritum; at hujus industriam hic parum profuisse, quandoquidem puer præ doloris vehementia totis viribus impediret, quominus vel manus vel aliud quidpiam oculis admoveretur: iidem autem dolores ita miserum torquebant, ut toto triduo cibum omnem respueret, utque proinde timeretur, ne cum visu etiam vitam amitteret.) Renovabant igitur parentes votum a patrino emissum, superaddito altero, ut Missa legatur ad divi Martyris reliquias. Erat hora diei quasi septima vespertina, qua promissio voti facta fuit, & ab illa hora puerum placidus somnus occupabat, ad sequentis diei septimam matutinam protractus; qua hora puer evigilans esca refici petiit, apertisque oculis, plus quam antea claris, adstantes parentes & alios præsentes aspexit, sanitati ex toto restitutus. Ita præter plures alios attestante R. D. Francisco Stephano Haffner, parocho in Neuendorff. Plures inter testes, præter parochum, pueri parentes & supra dictum chirurgum, nominatim exprimit Pflegerus Ursum Heini, memoratum ejus patrinum & Mariam Olterin, quæ infantem similiter ex sacro fonte susceperat.

§ XVI. Varii plaustris & rerum gravium mole oppressi ac protriti, vulneribus & mortis periculo liberati.

[Os confractum sponte coalescit;] Advenerat anno MDCXLVIII ex voto Fridolinus Näff de Itenthal prope Lauffenburgum (ad Rhenum fluvium) ex parochia Keusten, qui anno ætatis XX, ab incisa quercu oppressus, abrupto crure graviter vulneratus est. Pro cujus redintegratione parentes frustra in chirurgos omnia sua disperserunt, ad egestatem redacti. Cum autem preces suas funderet coram sacro D. Leontii corpore, crus abruptum tantum edidit fragorem, ut non ambigeret, etiam matrem (Margaretam Bachhoferin) cum aliis adstantibus audivisse. Ex quo dolor cœpit imminui, os confractum sponte conjungi ac coalescere, absque humano auxilio ita pes constabiliri, ut recto gradu, acsi mali nihil sustinuisset, postea incesserit.

[233] Nicolaus Lüthard, juvenis ephippiarius in Auw, [juvenis plaustro graviter onusto] cum sui similibus stabat secus viam, qua tunc plaustrum vini, habens amphoras undecim, advehebatur; sed sociis abscedentibus, ipse incaute perstitit, ut ab equo humi protrusus rotæ medio corpore succubuerit, & quod admireris magis, rota cum integra vini mole super juvene substitit, utique ferreum etiam pectus effractura. In hac necessitate vitæ prostratus juvenis, erecto ad divum Leontium animo ac voto, salutem suam eidem Martyri committit eo felici eventu, ut, cum rota citius ac fieri potuit, subduceretur, ipse salvus & incolumis de terra surrexerit. Anno MDCL.

[234] Cum anno MDCLX Joannes Udalricus Meyer de Birchi (vico Muris distante dimidio circiter milliario) aratum exiret, [ac puer jumentis & aratro protriti absque læsione;] jumenta, id est, boves & equi, improviso in rabiem exardescentia, sus-deque omnia verterunt, puero filio Joanne Casparo, qui uni pro more insederat, sub pedibus suis prostrato ac conculcato; qui etiam aratro, quod trahebant, substratus, ferreis acuminibus misere dilaniatus fuisset, nisi lorica fidei ac fiduciæ in divum Leontium crudelem lanienam præpedivisset. Nam Udalricus pater, cum vidit filium de vita periclitantem, ad vota confugit, (peregrinationem ad Murense monasterium & Missam illic legendam pollicitus est,) quibus sanctum Martyrem vocavit in auxilium. Impendit enimvero opem suam postulanti, & puer filius, tametsi vestimenta ejus lacerata fuerint, ne hilum tamen in corpore aut cute læsus, omni periculo feliciter defunctus est.

[235] Sub medium autumnum ejusdem anni MDCLX Andreas Koch, [vir item curru] de Weyden parochiæ Egon-villanæ, cum curru rapas domum deduceret, ac currus propter declivitatem viæ ruinæ impenderet, ipseque inclinatum currum sustentare præsumeret, fortior onusti currus moles cecidit, unaque Andream oppressit tanta vi, ut, postquam de sub curru extractus est, ejus corporis forma humo impressa conspecta sit; ipse vero ab omnibus vita emunctus habitus, quoniam nullum spirantis vitæ indicium in eo inventum fuit. Vocatus etiam parochus Mathias Honegger, cum sensibus ac vitæ spiraculo carentem invenisset, hortatus est adstantes, ut secum divi Martyris opem implorarent, quatenus saltem tantum vitæ spatium misero homini a Deo exoraret, quoad sanctis Sacramentis ad Christianam mortem provideri posset. Mira res! Vix parochus nomen S. Leontii, & vota, quæ fecerat, enunciavit, cum homo, ut supra oppressus, tanta edidit signa vitæ reducis, ut a peccatis absolvi, & sacro Oleo inungi potuerit. Post hæc vero ejusdem Martyris meritis (nec aliis usus remediis) non tantum mortis faucibus ereptus, sed integerrimæ sanitati restitutus fuit; quod, attestante chirurgo (Bremgarta illuc vocato &) affatim gnaro, citra præstantissimum miraculum evenire non potuisset.

[236] Alio tempore, nempe anno MDCLXIII, Adamus biennis filius cum patre Casparo Müller de Villmaringen (in Provinciis liberis) ac duobus aliis fratribus natu majoribus exierat in campum, [& puer arbore protriti & pro mortuis habiti, sanitatem recuperant.] ubi pater cerasum crassam ac præaltam serra dividebat; Adamus vero arbori secandæ, periculi ignarus, insidebat. Cumque truncus jam dissectus volveretur, corripuit insidentem, atque obruit cervice tenus, quo situ jacebat, donec a parente, qui S. Leontio votum pro filio nuncupaverat, & fratribus ingenti moli subtractus fuerat, quamquam opinione præsentium vita exutus. Post modicum tamen præter spem oculos aperuit, atque pro refocillatione lacte materno potatus, intra semi-horam stetit & ambulavit; exactis vix duabus horis, cum aliis infantibus, acsi nihil incommodi sibi umquam evenisset, lusit atque discurrit: evidenti utique divinæ bonitatis, atque meritorum D. Leontii miraculo.

[237] [Puer pistrini axe,] In honorem sanctissimæ Trinitatis, Patris, Filii & Spiritus sancti, beatissimæ Virginis Matris Dei Mariæ, ut & præpotentis patroni S. Leontii martyris, ego infra scriptus testor, quod die tertia mensis Novembris anni MDCLXIII in Ottenhausen parœciæ Hochdorff ingens prodigium contigerit quinquenni circiter puero Petro Lang nomine. Etenim cum memoratus Petrus in pistrino, ubi nuclei oleo exprimendo conteri consueverunt, propius accessisset ad axem, quo tudiculæ agitantur, ille puerum corripuit, atque magna vi secum deorsum pertraxit, ut adeo necesse esset, eum ab ingentis molis querceo axe conteri ac perimi, nisi ancilla, nomine Maria Schmid, Petrum, emisso voto, commendasset S. Leontio Murensi martyri. Simul ac enim illa votum enunciaverat, sponte sua absque humano adminiculo axis e loco suo recessit, & spatio unius facile ulnæ submotus est, adeo ut hinc etiam rota substiterit & puer extrahi potuerit, qui adeo sanus & incolumis inde evasit, ut sponte, absque ullo auxilio, domum abierit.

[238] [ut certo credebatur,] Cum autem accurrisset Joannes Weiff, ad quem pertinebat pistrinum, atque axem loco motum conspexissit, non potuit mirari satis, quoniam magnitudo & gravitas exigebat viros ut minimum quatuor aut quinque robustos ac vectibus armatos. Ita mihi rei gestæ seriem, interposito jurejurando, retulerunt personæ tres probæ ac fide dignæ, Joannes Weiss, Maria supra memorata famula, & domicella Anna Nüölman: ego vero mei muneris esse duxi, eam fideliter ad æternam memoriam honoremque & gloriam Dei ac S. Leontii martyris litteris consignare sigilloque meo communire. Actum in Hochdorff die XIV Februarii anno MDCLXIV. Joannes Gründler plebanus in Hochdorff. Locus hic, unde testimonium, quod ex Pflegero Latine transtuli, Muros destinatum fuit, notatur in Lucernesi ditione inter Sursee & Sempach.

[239] [& alius plaustro graviter onusto,] Alius puer novennis, cum parens Adamus Stoll de Esch (in Provinciis liberis) fimum curru, a quatuor equis & septem bobus tracto, per viam angustam educeret, in angustiis ipsis ad terram & sub currum lapsus est, ut rota currus anterior cum tota fimi mole per medium ejus volutaretur corpus (& nemo miserum casum cum horrore intuentium, non judicaret, puerum contritum esse ac mortuum, ut ait Pflegerus.) Tremefactus parens voto (peregrinandi Muros) sanctum Martyrem invocat, cujus meritis puer e terra sublatus, post horæ quadrantem incolumis, suo agitandi jumenta officio functus fuerit. Anno MDCLXVI.

[240] [ac vir saxorum mole obterendi, servantur incolumes;] Anno subsequente MDCLXVII die VII mensis Octobris Adamus Satler de Müswangen parochiæ Hitzkirchensis, cum pro ædificando sacello novo pumices erueret, subito a labentibus desuper terra & saxis oppressus, pedeque per medium fracto, sub mole complicato corpore constrictus, a nemine videri poterat, (& quamvis mille vitas habuisset, ut scribit iterum Pflegerus, mortem humano modo haud evasisset.) Sed quia imminente, ut dictum est, periculo interitus voto se sancto Martyri obligavit, industria virorum accurrentium e ruina extractus atque, quod nemo credebat, mortis faucibus ereptus fuit, non tamen omni periculo: nam cum Adamum sic erutum e fovea deportarent viri illi, advolvitur contra ipsum Adamum ingentis molis saxum ad certum interitum, nisi denuo ad S. Leontium vota duplicasset: vix enim voverat, cum saxum ad aliam partem mirabili prorsus motu declinavit & Adamum intactum reliquit.

[241] Omisit Mayerus, quæ ex Pflegero in compendium reducta subjungo: [infans delapso tigno lethaliter percussus,] Anno 1668 die XII Augusti in vico Bligenstorff Tugiensis ditionis, dum Joannes Schicker cum trienni filiolo Joanne Casparo sub stillicidio horrei subsisteret, medios inter ex improviso delapsi sunt tres lapides, atque insuper e tignis tecti unum, quod triginta tribus libris grave puerum ad tempora percussit ac solo prostravit. Sublatus nihil vitæ superstitis indicabat; monuerunt autem, qui aderant, terrore perculsum parentem, ut puerum S. Leontii patrocinio devoveret; ipseque salubri consilio obsecutus, post moram non diuturnam, desperatum filium recepit vivum & incolumem planeque illæsum, si maculam excipias, quæ relicta est ad tempora.

[242] Valentinus Thoni de Pfeffikon, præfecturæ S. Michaëlis in ditione Lucernensi, [& vir currus rotis protritus & exanimis convalescunt.] infelici casu sub currum vario lignorum & fruticum genere prægravatum prolapsus est, (quando in descensu montis instrumentum, quo rotæ continentur, uti intelligo ex Pflegero,) inopinato solutum est, currusque cum tribus equis magno impetu ad fundum abiit,) ut duæ rotæ supra pectus suum volverentur, ipse vero veluti exanimis jaceret absque vitæ indicio. Demum vero, cum alia remedia non conducerent, homines, qui aderant & quorum intererat, facto voto, S. Leontio sic contritum consecrarunt, & extemplo, quasi e mortuis resurgens, ipse, nemine sustentante, domum repedavit, & intra paucos dies a minutis quibusdam læsionibus sanus evasit.

[243] Non valde absimili infortunio Josephus Jung, [Alii] (privignus Joannis Jacobi Widerkehr,) de Waltenschwyl parochiæ Boswilensis (in Provinciis liberis) interventu divi Martyris periculo feliciter defunctus est anno MDCLXXIV die XXVIII Martii; cum, fratre suo Henrico jumenta minante, ipse plaustrum fimi sequeretur. Nam, cum colliculum quemdam conscendissent, currus onustus subito retrorsum ad ima veloci impetu raptus, Josephum primitus subvertit, ut rotis super pedes ejus ultra orbitam protensos volutis, etiam pedibus jumentorum conculcatus fuerit. Verum, facto voto ad thaumaturgum Martyrem, ex evidente corporis ac vitæ descrimine, evidente miraculo incolumis & salvus surrexit.

[244] Anno MDCLXXIX puella sesquitriennis Verena Wurmann (ex Büntzen in Provinciis liberis) rota currus correpta, [variis hujuscemodi] prostrataque, ac demum a rota ipsa pectore tenus oppressa fuit. Et quia currus substitit, frater puellæ Joannes elata voce aurigam, nihil animadvertentem, interpellat. Qui citato cursu advolat, & puellam ab interitu liberare, qua potuit industria, contendit. Videbatur illa primitus esse enecata, quia tamen pedem movebat, auriga ille Lucas Abbt in vota ad divum Leontium animum ac linguam resolvit (rotamque, quanta potuit celeritate & lenitate, semovit) & continuo puella in pedes ipsa se levavit, & cum fratre suo Joanne salva, & sine ullo stigmate domum suam rediit.

[245] [malis] Eodem anno MDCLXXIX, quo monasterium religiosarum virginum ad sanctam Crucem in Altorff Uriorum (Urania seu pagus Uriensis, unus est e tredecim pagis Helvetiæ, ejusque præcipuum oppidum est Altorfium) in cineres redactum reædificabatur, Augustinus Stauffacher, die XX Januarii terra glacie obducta, abietem magnæ molis ac longitudinis vehebat. Cumque ante equos procederet, in lubrica glacie prolapsus est; ex quo equi tremefacti & in rabiem concitati, adeo rabidum cursum accelerarunt, ut Augustinus, non tantum rota super se transeunte, sed tota arboris mole secundum longitudinem obrueretur, atque opprimeretur. Quia vero in hoc terribili situ voto (peregrinandi ad Murense monasterium) se S. Leontio commendabat, ne hilum quidem læsus, sed sanus & integer cum accurrentibus, qui super miraculo obstupescebant, meritis sancti Martyris suam vitam incolumitatemque cum laudibus in acceptis retulit.

[246] [& periculis] Proxime sequente anno MDCLXXX adolescens XV annorum (Jacobus Fischer) de Dietikon comitatus Badensis, a furentibus equis in terram protrusus, aratro, quod ad agrum vehebant, substratus, atque a vomere circa inferiores ventris partes, in vestimentis saltem, correptus trecentis fere passibus per asperam terram raptus est, opinione patris ac patrui, qui sequebantur, ad interitum. Verum quia alteruter ex his, misero spectaculo commotus, exclamavit: O Deus omnipotens! O sancte Leonti, succurre adolescenti! in momento substitere equi, ac si a manu forti retinerentur. Et postquam puerum e vomere solverunt, examinatis omnibus, illæsum & incolumem invenerunt.

[247] [post vota Sancto nuncupata] Anno MDCLXXXII aurigæ quatuor, nimirum Joannes Dull de Willisau, Petrus Daman de Sempach, Baltasar Zimmermann & Melchior Daman cum Joanne Udalrico Hug de Ruswyl, vinum ex Alsatia vehebant. Cumque iter suum prosequerentur, inter Ottmarsheim & Blodelsheim Joannes Udalricus præter morem suum sequi moratus est. Ex quo reliqui anxiati recesserunt, &, quod suspicabantur, currum multo onustum vino subversum, Udalricum sub grandi mole stratum & oppressum invenerunt, qui etiam, postquam multo labore, uti facile est credere, tanto oneri submotus fuit, hora integra veluti mortuus, absque sensu & vitalis spiritus signo ante pedes eorum jacuit prostratus. Viri autem illi, unanimi consensu in genua provoluti, votis vota junxerunt, id est, post vota peregrinationis ad beatissimam Virginem in Eremo & in Werdenstein (& utrobique procurandi Missæ sacrificii,) etiam simile votum ad divum in Muris Leontium fecerunt. Statimque, qui habebatur exanimis, spiritum trahere, vivido colore faciem perfundi, atque reviviscere cœpit: ut in pedes erectus & in hospitium deductus brevi integræ sospitati & incolumitati redditus fuerit. Loca initio hujus numeri nominata Willisau, Sempach & Ruswyl sita sunt in pago Lucernensi; Ottmarsheim & Blodelsheim in Alsatia superiore non procul Rheno fluvio; per Eremum designatur Einsidlensis abbatia in Suitiensi pago, Werdenftein autem locus est mihi ignotus.

[248] [subducuntur.] Eodem anno Joannes Landtwing cumuxore Maria Elisabeth Cloter de Tugio, equum currui farina onusto adjugare contendebant; sed equus subito furore percitus utrumque ad terram protrudit, atque sub rotas currus præcipitavit, certissimo interitus discrimine. Uxor in hoc necessitatis articulo se suumque maritum protectioni sancti martyris Leontii plena fide commendavit exclamavitque: Sancte Leonti adjuva nos! Et equus amissa rabie extemplo substitit immotus, piique conjuges ab omni malo immunes & incolumes de sub curru prorepserunt, & ad negotia sua denuo exierunt.

§ XVII. Plures morbo comitiali & hernia liberati.

[Insantes] Habebat Jacobus Geiliger civis Lucernensis filiolum annorum trium & dimidii, quem morbus tenebat caduco non dissimilis, adeoque agitabat primitus semel quot mensibus, deinde hebdomadis, ac tandem diebus pene singulis, ut, amisso & distorto membrorum vigore, etiam linguæ usu privaretur. Cum vero ejus amita votum pro pueri salute D. Leontio stabilivisset, ipse quidem, una dumtaxat vice eodem morbo modice correptus, postea vero ac deinceps immunis semper extitit. Votum autem pia amita cum ipso nepote in Muris reddidit anno MDCXLVIII.

[250] Eodem morbo ex utero materno laborabat biennis filius Christophori Kopp de Badena. [morbo comitiali] Quem cum in peregrinatione, divi Martyris ossa pia devotione in Muris venerabantur, meritis ejusdem curandum obtulissent (& in ejus honorem Missam celebrari jussissent,) liberum ab exitiali malo domum reduxerunt gaudentes, & Deum in Sancto suo collaudantes. Pflegerus annum signat MDCXLIX, diem XXV mensis Martii.

[251] Simili virtute (anno 1651) ab epilepsia liberata est Bernardi Biland, [laborantes] de Gäbistorff in comitatu Badensi, filia undennis, postquam ex voto S. Leontii patrocinio per piam ad Muros peregrinationem fuit oblata. Nam quæ (frustra adhibitis humanæ artis remediis) uno anno plusquam trecenties cadebat, a tempore, quo votum nuncupatum atque expletum fuit, nihil fatalis morbi amplius pertulit.

[252] Anno MDCLXVI Georgius Heini, de Buttisholtz ditionis Lucernensis, [post Sancti invocationem] filio suo, simili comitiali morbo languenti, voto peregrinationis ac precibus sanitatem a divo Leontio impetravit. Nam filius tanta vehementia a præfato malo impeditus fuit, ut quoties cadebat, toties extremum trahere spiritum crederetur. Post vota vero liber ex toto extitit, atque sospes esse perrexit.

[253] In cantone Solodorensi, loco Biberist, Joannes Schreyer, [liberantur,] filius Isaaci Schreyer (& Mariæ Reinhartin) eadem detinebatur infirmitate; eum parentes, (cum nihil levaminis attulissent humana remedia, quæ solicitus parens comparaverat,) S. Leontii cum votis (peregrinandi Muros & illic in gratiarum actionem suspendendæ tabellæ votivæ) patrocinio tradiderunt. Quamquam autem post votivam sponsionem Joannes statim a malo exemptus non fuerit, post voti tamen expletionem plene convaluit. Anno MDCLXXXII.

[254] Alius præterea adolescens XVIII annorum de Rudickon ex parochia Hitzkirchensi (Lucernensis ditionis) Joannes Kretz ex nomine, [juvenis item,] ob fatalem epilepsiam ad omne opus (ad vitam sustentandam necessarium) ineptus, multo tempore divexabatur. Imploraverat etiam iste, & in vota vocaverat D. Leontium, emissa fideli promissione eum in sacris suis pignoribus coram venerandi, atque quotidiana quadam devotione colendi. Nec defuit piis affectibus ac precibus sanctus Martyr, sed ex illo tempore meritis suis & intercessione adolescentem ab infestissimo malo liberavit, (adeo ut ad quemvis laborem habilis facile sibi victum compararet, uti inquit Pflegerus.) Anno MDCLXXXIV.

[255] [& vir subito.] Etiam extra fines Helvetiæ, nimirum in parochia Löffingen Landgraviatus Fürstenbergici, auxiliatricem manum D. Leontius in Joannem Heitzmann, simili fere morbo laborantem, extendit. Hic enim ex funesto malo adeo viribus exhaustus fuit, ut quindecim hebdomadis lecto hærere necesse habuerit. Cum vero voto se obstrinxisset, adeundi & venerandi locum requietionis & ossa sancti Martyris in Muris, illico restitutus viribus, & a morbo absolutus est, ut eodem veluti momento convenerint & voti enunciatio & epileptici sanatio. Anno MDCLXXXV die XXVIII mensis Martii.

[256] [Plures hernia] Admiranda præterea sunt, quæ Thaumaturgus herniosis præstitit beneficia. Expertus est Jacobus Graff de Riedsheim, qui ab alimentis etiam necessariis propter herniam abstinere debebat, quoniam quoties modicum quid cibi capiebat, toties non dolores tantum, sed & tumor in parte afflicta supra modum augebantur. Voto igitur facto (a parentibus miseræ prolis vices dolentibus,) ad S. Leontium, & anno MDCXLIX in Muris exsoluto, Jacobus Graf, sublato omni tumore, ac dolore, imposterum sospes cibos quoslibet incolumis absumpsit. Hic Pflegerus, & ejus interpres Mayerus, novam annorum seriem exorsi sunt, quia, ut liquet, nova occurrebat beneficiorum materia.

[257] [afflicti,] Ita anno MDCL Josepho, Jacobi Hertzog de Berona seu Münster (in Argovia) filio trienni contigit, meritis sancti Martyris ab hernia liberari. Vovebat pater (non sine intimo dolore perspiciens, nihil humani auxilii filio curando superesse præter incisionem periculo plenam, uti scribit Pflegerus,) peregrinari ad divi Martyris reliquias (cum afflicto filio) & casula (veste superiore sacerdotis celebrantis) cum precibus locum sacrum donare: atque a tempore voti sic facti malum illud absque alio remedio de die in diem decrescens, demum omnino evanuit. Pater vero, teste iterum Pflegero, Deum laudans in Sancto suo ad publicum accepti beneficii testimonium in templo Murensi appendi jussit tabulam, cui inscripta erat integra rei factæ series.

[258] [emisso] Ita eodem anno Jacobus Isenegger ex parochia Hochdorff in ditione Lucernæ, cum ex prædicatione parochi audivisset, aliquem ex eadem parochia per vota ac preces ad D. Leontium ab herniæ malo, quo ipse etiam Jacobus tenebatur, fuisse sanatum; concepta in eumdem Martyrem fiducia, votum vovet ejus requietorium in Muris venerandi, (idque iterandi quotannis,) si sanaretur: & extemplo ita sanatus est, ut ne vestigium mali superesset.

[259] [voto] Ita anno MDCLII Joannis Fuchs & Barbaræ Halter, de Arth, qui est ex pagis præcipuis cantonis Suitensis, filius decennis, hernia dolorifica affectus, cum lithotomus (chirurgus indicatur peritus præsertim eximendi per sectionem calculi) seu operator puerum incisione curare tergiversaretur, (veritus nempe juxta Pflegerum, ne tenera pueri ætas doloribus succumberet;) ex voto divo Leontio oblatus (est puer a parentibus, & ab his Muros deductus, simulac sacras reliquias attigit,) statim adeo opem sancti Martyris sensit præsentem, ut, recedentibus interius intestinis, brevissimo tempore redintegratus fuerit. Læti parentes post debitam Deo & S. Leontio gratiarum actionem, beneficium tabellæ inscribi ac palam in templo suspendi voluerunt; uti subdit Pflegerus.

[260] Deinde anno sequente MDCLIII puer de Adelweil (in Lucernensi pago) Nicolai Wolf (& Margaretæ Lang) filiolus ab utero hernia & ramice laborans, [ad sanctum Martyrem] mirabili eventu sanatus est. Curabant parentes, ut infans, XXI hebdomades natus, incisione malis ac doloribus eximeretur: factumque est juxta eorum voluntatem anno MDCXLVII. Nihilominus etiam post incisionem vel tumor vel intestinorum excrescentia magnitudine unius pugni cum immodicis doloribus aut remansit aut rediit. Cum vero pia mater, filii sui supra modum miserta, aliquando ad somnum se disposuit; somniavit, se iter & piam peregrinationem ad corpus S. Leontii instituisse. Quapropter, acsi divina Providentia hoc somnio se admonuisset, evigilans statim itineri se accingit, divi Martyris sacra ossa veneratur, ac pro salute pueri preces effundit. Atque ita, quod optaverat, meritis S. Leontii obtinuit; dum a puero malum omne recessit.

[261] Non minore gratia ac virtute sanctus Christi Athleta a simili malo liberavit puerulos duos, [sospites evadunt,] de Werth in cantone Solodorensi, Melchioris Sänger & Ursulæ Morach filii, quorum unus Judocus in lucem prodiit anno MDCLIII, alter Jacobus anno MDCLV natus est, uterque ruptura intestinorum laborans. Nam cum sollicita mater, (dimisso consilio incisionis faciendæ, antea sumpto,) votiva peregrinatione S. Leontii opem coram suis sacris ossibus in Muris, pro salute primogeniti imploraret, sine mora integritati restitutus est. Atque cum ex hoc miraculo in majorem erecta fiduciam, secundam obeundo peregrinationem pro filio natu minore sancto Martyri supplicasset, etiam hunc a malo immunem recepit.

[262] Tale malum Jacobum Carli de Zuffikon anno MDCXXXVI ex sublatione gravioris molis invadebat, [vir item ac mulier ad extrema redacti,] torquebatque ad annum usque MDCLIV, quo lethale esse cœpit, adeo ut spes longioris vitæ eum destituerit. Verumtamen postquam preces cum voto ad inclytum Martyrem ingeminavit, non mortis dumtaxat periculum, sed supradicta infirmitas, recedentibus in locum & ordinem intestinis, incolumem Jacobum reliquit. His subdit Pflegerus sanationem, quam similiter S. Leontii meritis adscripsit Barbara de Ried ex parœcia Sattel Suitensis ditionis, cujusque compendiosam relationem & nos subjicimus: Eam sub annum 1662 gravi corporis malo laborantem afflavit ventus malignus atque ita infecit, ut nullum ferme membrum haberet incolume. Contagio etiam correpta fuit vetus ipsius hernia, eaque de causa Suitensi chirurgo bene perito commissa, qui de consilio aliorum in ea arte peritorum, ampla incisione ita illi latus aperuit, ut quoniam intestina omnia detegebantur, de vita ejus superesset spes admodum exigua. In mediis doloribus & extremo mortis periculo Barbara spem suam collocavit in Deo, & patrocinio Sanctorum, præsertim Leontii, cui peregrinationem Muros vovit; mox, plurium admiratione, statu immutata est, & melius habere cœpit, ut desperatum malum sanatum sit & ipsa ad integram incolumitatem perducta. Pergimus cum Mayero.

[163] Memorabili occasione atque eventu meritis divi Martyris sanitatem recepit puer Joannes, Christiani Schurt, de Kirchhofen Brisgojæ filius, [aliique ejusmodi malo affecti,] quem dupliciter herniosum mater Catharina Mentzenau Vitodurum (vulgo Winterthur) urbem heterodoxam intra fines Tigurinos, deduxerat, ab experto chirurgo incisione curandum. Cumque chirurgus ad incisionem omnia pararet, advenit mulier heterodoxa ex ipsa civitate, & matrem allocuta, Heus, inquit, bona femina; numquamne cum filio vestro in Mure fuisti? Multa dicuntur de sancto aliquo inibi Viro, qui omnibus morbis mederi possit: quid incisioni subjicitis puerum? Eum recipe, atque ad illum defer, etiam hunc sanabit. Sive sincera ac seria mente, sive joco hæc mulier locuta sit, mater conservabat conferebatque verba hæc in corde suo, & tamquam divinitus dicta dictatave sint, filium, seposita mora, lithotomi ferro subductum, prævio voto, ad Muros & divi Leontii capellam deferebat. Antequam vero monasterium attigit, puer ab omni malo exemptus apparuit; ut adeo non amplius ad gratiam precibus exorandam, sed ad gratias divo Martyri referendas, præstitutam sibi ecclesiam intraverit, & inibi quiescentia sacra ejus pignora coluerit (acceptumque beneficium, teste Pflegero, fide bona coram omnibus testata sit,) XXX die mensis Maii anno MDCLXXVIII.

[264] [sanantur.] Demum anno MDCLXXXI, etiam in Muris Jacobo Rey, puero XIV annorum, opem suam & corporis integritatem sanctus Martyr impertivit. Ille, dum cum aliis ad extinguendum incendium curreret, impegit teneras illas partes in prominentem quamdam perticam, atque dirupit, inhabilis imposterum ad labores. Et quia vel pudore vel horrore incisioni se subdere tergiversabatur, pater Petrus Rey, facto voto, secum filium coram sacro corpore divi Leontii deducit, (duas Missas ibidem celebrari jubet,) & qua potuit pia instantia sancto Martyri commendat, postea ad chirurgum cum eo rediturus: cumque absoluta devotione reditum meditaretur, filius ad patrem, Nihil, inquit, mali amplius sentio, S. Leontius auxiliatus est mihi; omnia evanuerunt; quid igitur nobis cum chirurgo? Et revera solis Martyris meritis & intercessione puer redintegrata sanitate potitus est.

§ XVIII. Cæcitas & oculorum incommoda sublata.

[Cæci perfecto visu] Joannes Käch de Bleulikon parochiæ Hitzkirchensis anno ætatis XIII ex glaucomate omne lumen oculorum amisit, ut sine duce nec incedere nec sine ministrante manu cibum sumere posset. Accedebant dolores intensi, qui nonnisi gemitus, suspiria & lachrymas continuas misero proliciebant; cum sive ad ignem sive ad lumen accedere non posset. Progressu temporis, a quibusdam admonitus, spem suam cum voto in S. Leontii meritis collocavit, ac piam peregrinationem ad ejus sepulchrum obire promisit. Quia vero per se votum reddere impotens erat, parentes vices ejus pia fiducia obierunt, atque de aqua sacris reliquiis benedicta secum domum retulerunt. Qua cum aliquoties oculos cæcutientis lavissent, brevi ad lumen rediit integrum; ac die XIII Martii anno MDCXLVIII ipsus (nullo duce) etiam venerabundus ad Illuminatorem suum in Muros abiit cum gratiarum actione &c. Celeberrimum ac per totam parœciam notissimum hoc beneficium, a multis fide dignis testibus confirmatum fuisse, ait Pflegerus.

[266] Eadem aqua salutari Joannes Graber de Burrka Brisgoviæ anno MDCXLVIII linivit oculos suos, [donantur.] lumine captos, & visum recepit. Integro anno de loco ad locum a duce trahebatur per baculum, donec in festis Pentecostalibus ejusdem anni ad Muros pervenit, ubi sancti Martyris ossa sacra veneratus est: lavit & vidit. Postea enim, dimisso duce, solus iter suum perfecit, recepto visu clare cuncta cernens atque discernens. Quantum intelligo ex Pflegero, cæcus ille tertio Muros contendit, ac singulis vicibus melius esse oculis suis comperit; postrema vero coram testibus tum ecclesiasticis tum secularibus experimento probatum fuit, visum ipsi mirabiliter redditum fuisse.

[267] Franciscus, Oswaldi Spillman, de Tugio parvulus filius, [Puero cæco usus unius oculi] ex acribus defluxionibus omni lumine orbatus est. Post plurima remedia, quæ nihil proderant patienti, anno MDCXLIX die XXIV Junii ex voto S. Leontio in Muris oblatus est. Ubi, dum mater (Anna Marckin) sacris suis operabatur, puellus eam ita allocutus est: O mater mea! En quam pulchri parvuli prostant in altari! subintelligens statuas & imagines S. Leontii & aliorum Sanctorum. Ex quo læta mater comperit dexterum oculum, clarificata pupilla, omnia distincte intueri. Et redditis divo Auxiliatori gratiis, spopondit fœtum, quem gestabat, si foret masculus, in memoriam grandis beneficii Leontium nominare, atque genitum (Casparum Leontium) nominavit; fuitque hic primus, qui in eadem civitate hoc Leontii nomen tulit. Etiam Pflegerus, puero ambobus oculis capto, unum tantum dexterum apertum fuisse, memorat.

[268] Georgius quoque Weber de Kriegstetten integro anno lumen cæli non vidit, [ac viro utriusque conceditur.] atque ideo tristem trahebat vitam. Expetiit etiam hic sancti Martyris illuminari præsidio; ac propterea ad ejus capellam orationibus, uti voverat, vacans, ejus implorabat opem, & aqua, nomine S. Leontii benedicta, caliginosos lavabat oculos, unaque cæcitatem diluebat & expellebat, domum clara luce regressus anno MDCL.

[269] Romanus Besler de Altorff Uriorum anno ætatis XII ex variolis lumine oculi sinistri privatus est, [Gravibus oculorum] ac simul ingentes dolores perpessus; ut præ eorum vehementia, & cibos nausearet & somni quiete careret. (Impensæ sunt multæ pecuniæ ad conquirenda remedia, sed absque fructu.) Facto voto ad S. Leontium, atque completo, statim oculus ille corruptus visum perfectum & usum pristinum recepit. Anno MDCLI.

[270] Simile fere huic miraculum succedebat anno sequente MDCLII in puero sexenni, [incommodis] filio Uldarici zum Buel de Rüstenswyl parochiæ Auwensis, utroque oculo caligante; caliginis molestiam augebant immodici cruciatus, qui ei omnem fere quietem ademerant. Postquam parentes ex voto cum filio ad thaumaturgi nostri Leontii sacrum corpus descenderunt, transierunt cum caligine dolores, & puer ad lumen rediit perfectum.

[271] Paucis post annis Anna Frey (filia Henrici Frey) de Kienberg ditionis Solodorensis, [subvenitur.] ex malignis defluxionibus altero oculo obcæcata, altero etiam nebulosa caligine obducto, sola sine comite ingredi non poterat. Adiit ad sepulchrum divi Martyris, instanti prece sanitatem expetiit, impetravitque. Nam oculus alter integrum visum, alter vero tantum luminis recepit, ut cuncta videret, sed quasi per nebulam. Anno MDCLIX.

[272] [Utroque oculo captus illuminatur.] Prænobilis dominus Joannes Baptista Bircher, cantonis Lucernensis vice-secretarius, anno MDCLXIII mense Septembri improviso utriusque oculi lumine intra spatium XXIV horarum captus est. Sed ubi oculos suos aqua rosacea S. Leontii, in quem spem suam & vota intenderat, nomine & reliquiis consecrata, cui etiam miscebat naturalem ad S. Eugenium Engelbergensem benedictam (celeberrimi hujus Helvetiæ monasterii supra meminimus) lavit tribus diebus mane ac vespere. Post triduum mane evigilans, vidit non tantum lucem diei, sed cætera omnia, quæ lux illa humanis oculis detegit: ac postea ipse, ut Medico suo gratias referret, ejus in Muris sacra ossa pia peregrinatione invisit ac veneratus est, (atque in rei testimonium, quod addit Pflegerus, & ad majorem Dei, beatissimæ Mariæ Virginis sanctique martyris Leontii, tabellam, in qua descriptum erat beneficium, in sacello exponi voluit.)

[273] [Oculorum caligines] Anno MDCLXXV Macro Nägelin de Rapperschwyl (alias Rapersvilla seu Ruperti villa, oppidum est Helvetiæ ad lacum Tigurinum) cujus oculi non solum velut obductis nebulis caligabant, sed sæpe omni lumine destituebantur, pia vota & votiva peregrinatio ad gloriosum Martyrem nostrum adeo profuit ac successit prospere, ut visum integrum receperit.

[274] [& acres dolores tolluntur.] Eadem gratia in basilica Murensi & capella sancti Martyris donata fuit Maria Widerkehr de Hegglingen (in Provinciis liberis) quæ ex malignis & acribus doloribus in proximo discrimine versabatur amittendi luminis & ipsorum oculorum. Accessit illa cum fiducia ad sancti Martyris requietorium, locum refugii & gratiarum: & expletis devotionis suæ obsequiis, patientes oculos sacro osse beati Martyris tangi ac benedici curavit; quo solo collyrio, dispersis & abstersis humoribus, integrum visum recepit. Anno MDCLXXVII.

[275] [Puella cæca oculorum lumine,] Sed singulari memoria dignum est, quod thaumaturgus martyr Leontius Calmariæ in Alsatia operatus est; ubi dum suo interventu filiæ lumen reddidit, matris heterodoxæ mentem luce fidei illuminavit. Matri nomen erat Maria Rischin, filiæ Catharina, pater Jacobus Masal dictus, omnes heterodoxæ fidei. Catharina bimula utriusque oculi lumine carebat, nec erat, qui medendo malo efficax adhiberet remedium, præter aviam Catharinam Weheger, quæ haud ita pridem, abjuratis Calvini erroribus, orthodoxæ religionis veritatem erat amplexa. Hæc itaque rogabat matrem, ut concederet, filiolam suam D. Leontii, in Helvetico monasterio Murensi quiescentis, commendari patrocinio, fore, ut de facto experiatur, quantæ virtutis esset Sanctorum apud Deum intercessio.

[276] [& hujus mater heterodoxa, fidei luce donantur.] Audiit Maria piæ matris suæ vocem & monita, assensitque, ut infantulam sancto Martyri devoveret, cum adjecta promissione, ut, si filiola hac via visum reciperet, ipsa Catholicam fidem profiteretur. Avia ergo plena fide votum pro nepte bimula Leontio nuncupat, & extemplo puellula dexterum oculum omni labe carentem aperit; ac postea etiam in sinistro illuminata, cum matre sua, quæ, defuncto marito, ad gremium Ecclesiæ Catholicæ se recepit, anno Domini MDCLXXXI in ecclesia Murensi coram sacris divi Martyris lipsanis votum exequuta est.

[277] [Tres aliæ] Anna Senn, uxor Martini Coliger de Büren ex valle Ganzingana, anno MDCLXXXI post puerperium omne lumen oculorum amisit, ut integro triduo, collyriis incassum adhibitis, cæca esset. Ad D. Leontii merita cum votum precesque intendisset, visum est illi, tamquam cum fragore festuca in oculo rumperetur: ex quo dolor, (qui ante erat acerrimus,) aufugit, & oculis rediit perfecta visus sanitas.

[278] Eodem anno cum Maria Barbara Lussi, puella nobilis de Stantz (in Subsylvania) ex morbillis oculorum lumine orbata fuisset, [visu orbatæ] (affectaque doloribus adeo intolerabilibus, ut a fletibus ac lamentis non desisteret, nec advocati medici, licet omnis mali causam adscriberent acribus humoribus, ex ante habito morbo in corpore residuis, quidquam subsidii aut solatii afferrent, ut fusius refert Pflegerus,) suadentibus viris religiosis (reverendis patribus Capucinis,) qui ad solatium dolorosæ filiæ paternam domum inviserant; parentes Joannes Henricus Lussi & Anna Maria Halter universali morborum medico Leontio supplices facti, voverunt ejus adire & venerari sepulchrum pro salute filiæ. Voto respondit effectus, nam Maria Barbara, sublatis doloribus apertisque oculis, visum recepit.

[279] Catharina Underfinger ex Neoburgo civitate (Brisgoviæ ad Rhenum, [illuminantur.] media inter Brisacum & Basileam,) quindecim hebdomadis visu caruit. Usa fuit medicaminibus; sed in his non erat virtus sanandi. Postquam vero voti se ream reddidit, divi Martyris capellam invisendi, & oculos ex cera formatos eidem offerendi, hoc tenui munusculo a thaumaturgo Athleta lumen sibi restitui meruit. Anno MDCLXXXIV.

§ XIX. Muti ac surdi loquelæ & auditus usu donati.

[Muta loquelam obtinet.] Barbara Huobschmid de Hiltisreiden (in Lucernensi pago) cum Lucernæ ancillæ servitia obiret, anno MDCXLVII linguæ usum penitus amisit, ut viginti & octo hebdomades elinguis extiterit; & quia solvendo membri tam necessarii vinculo nec remedium nec consilium suppetebat, venit XIX Octobris ad capellam S. Leontii, ibique in genua prostrata, affectibus atque suspiriis oravit, ut sanaret linguam suam. Nec eam sua spes fefellit; nam voti compos facta, postero die, hora secunda matutina, ligatam linguam in voces & laudes Dei ac sancti Martyris resolvit.

[281] Anno MDCL Henricus Widmer & Elisabetha Burgin de inferiore Elisbach, [Puella, a nativitate surda ac muta,] ditionis Solodorensis, filiam suam a cunabulis surdam & mutam die VII Junii ad D. Leontii sacrum corpus adduxerunt, & pro salute ejus in oratione prostrati, diu multumque rogaverunt, ac demum sacerdoti obtulerunt, ut sacris Leontii reliquiis tangeret aures & linguam ejus. Vix autem ille partes prædictas tetigit, cum filia, astante, audiente & admirante frequente populo, cœpit loqui, ac matrem clara voce vocare. Et ex illo tempore audiebat & loquebatur recte, Deumque in Sancto suo cum parentibus glorificabat. Non indicat etiam Pflegerus, quot annos nata esset puella, dum sic loquendi facultate donata fuit; solum ait, observasse parentes, dum filia sufficientem ætatem attigerat, quod muta esset ac surda, suspicatosque fuisse, quod his defectibus laborasset ab utero materno, nihilo tamen minus adhibuisse quælibet humanæ artis remedia; sed absque ulla sanationis obtinendæ spe.

[282] [ac puer similiter surdus sanantur.] Erat autem & Petro Schürmann de Emmen, Lucernensis ditionis, filius, cui ab utero matris (Verenæ Kaufflin) ambæ aures erant obseratæ, ut esset surdus usque ad quintum ætatis annum. Quem cum parentes, facto voto ad sepulchrum divi Martyris, devoto cultu ac firma fide ad ferendam opem S. Leontio obtulissent, eadem die apertæ sunt aures ejus ad audiendum. Anno MDCLI.

[283] [Puellæ sanitas & loquela redditur.] Anno sequente MDCLII virtutem Martyris nostri experta est puella (Anna Meyer) de Niderweil (in Provinciis liberis.) Hæc anno MDCXLIX, decimo a sua nativitate, IV die Aprilis gravi morbo correpta, non tantum toto corpore altum intumuit, sed etiam linguæ usu capta fuit, ut tres annos & menses sex articulatam vocem promere nequiverit. Parentes de salute filiæ soliciti, anno MDCLII ad S. Leontii capellam cum ea perrexerunt, & in oratione prostrati auxilium ejus imploraverunt, atque ita filiæ cum pristina sanitate etiam loquelam, soluto linguæ vinculo, impetraverunt.

[284] [Puero auditus & loquela] Sebastianus Burcklin, Joannis Burcklin (& Annæ Dubach) de Entlibuech, Lucernensis ditionis, a quinto ætatis anno adeo sensibus loquelæ & auditus defecit, ut nec sonum audire nec verbum posset depromere. Quo irent afflicti parentes, nisi ad medicum Murensem S. Leontium, quem crebra miracula tam fecere celebrem? Adeunt igitur cum fiducia ad ejus sepulchrum, & completis, quæ pietas suggerebat, devotionis coram sancti Martyris ossibus officiis, cum puer osculo & attactu particulæ de sacris suis ossibus benediceretur, utriusque sensus usum mirabiliter est consecutus. Nam statim in basilica matrem, quamquam adhuc balbutiendo, interpellavit: ubi vero domum reversus est, citra impedimentum & difficultatem integro linguæ munere verba fecit. Anno MDCLII.

[285] [ac viro auditus conceditur.] Post annos quinque venit homo quidam Jacobus Zürcher de parochia Baar (prope Tugium civitatem) cui facultas audiendi annis quatuor adeo fuerat obtusa, ut sæpe ne verbum quidem communiter aut secum colloquentium intelligeret. Is sancto Martyri ita se voto fecit obstrictum, si ejus obtentu obstructæ aures sibi reserarentur, ut annis singulis, quamdiu per vires licuerit, ad ejus veneranda pignora accederet, & grato animo ejus recoleret beneficia. Voverat: atque ubi prima vice iter ad Muros intenderat, adhuc in via clariore aure verba recepit, vocesque ac sonos suscepit; nec postea cessavit augeri auditus acies, donec ad perfectum usum aurium pervenit. Anno MDCLVII.

[286] [Ægra ac muta sanitatem & loquelam recuperat.] Ego infrascriptus proprio chirographo attestor, quod Elisabeth Süter, oriunda ex Freyenweil in comitatu Badensi ac parœcia Längnaw, in lethalem morbum inciderit, & evidenter morti appropinquaverit: decumbebat jam ad mortem ægra ultra quatuor hebdomadas, ne unum quidem verbum proferre valens, cujus non ego tantum, qui ipsam, utpote ejus parochus, vi officii in morbo invisi sæpius, verum etiam testes sunt parens mea matrona annorum sexaginta ac tota communitas in Freyenweil, qui id oculis conspeximus, quique ex corde ægrotantis miserebamur, & eo quidem magis, quoniam perspiciebamus, actum esse de ejus loquela. Interim erat ex adstantibus unus, Georgius Zeller, loci hujus incola, qui, procul dubio a Deo impulsus, suadebat, decumbentem sine loquela, emisso voto, commendari glorioso thaumaturgo Leontio, venerabilis Murensis monasterii patrono, addens, se haud ita pridem, cum devotionis ergo illuc peregrinatus esset, coram vidisse, quod persona muta usum linguæ meritis S. Leontii ibidem receperit. Audientes hæc mater Elisabethæ Süter & ejus consanguinei, votum, quod ille suadebat, emiserunt, & eodem momento temporis mutæ & ad mortem ægræ melius fuit, neque a lethali infirmitate dumtaxat liberata est, sed usum insuper linguæ perfectissimum, (uti palam est) consecuta. Quapropter nos una omnes supremo Numini & sancto Leontio martyri cum laudum præconiis gratias agimus infinitas. Actum in Längnaw die XXIV Novembris MDCLXIII Fridolinus Surlaulin parochus ibidem. Recitatum testimonium ex Pflegero Latine reddidi.

[287] Anno demum MDCLXV Nicolaus Müller & Barbara Mertz de Tugio cum filia sua surda Anna Maria ad reliquias S. Leontii ex voto accesserunt, [Puella gravi aurium incommodo liberatur.] ut piis precibus divi Martyris virtutem experirentur. Nam Anna Maria tam crassis capitis humoribus defluxionibusve obruebatur, ut auribus obstructis penitus nihil audiret. Virtutem Martyris probavit eventus, cum statim eodem die, non quidem in ecclesia, sed in taberna, copia congelati sanguinis ex auribus defluente, integrum recuperavit auditum.

§ XX. Dæmones expulsi; veneficia sublata.

[Dæmon ex energumena] Mulier quædam de Mentzingen (in Tugiensi pago) diras filiæ suæ Mariæ Frantz, annorum quatuordecim adolescentulæ, imprecata est ac præcipiti iracundiæ motu eam ipsi devovit diabolo. Ex quo post modicum filia morbo incognito laborare, totoque corpore horrendum intumescere cœpit, permansitque in eodem statu, donec a publico fidelium parochianorum in ecclesia conventu communes pro ea preces sunt persolutæ. His malis succedebant perturbationes, scrupuli, & anxietates animi, quæ Mariam misere exagitabant usque ad ætatis suæ annum trigesimum septimum; quo tandem malus spiritus incolatus sui manifesta prodidit signa: corpus quippe, quod possedit, adeo crudeliter cruciabat agitabatque, ut catenis ligari ac teneri debuerit.

[289] Exorcismis interea ecclesiasticis adjuratus, ut ab iniqua possessione recederet, [pellitur.] fassus est duobus circiter annis, antequam S. Leontii corpus ex suo cœmeterio fuisset extractum, aliquem Romæ existere, a quo debeat expelli. Postquam vero præfatæ sacræ reliquiæ ex urbe Roma ad Muros allatæ fuerunt, truculentus ille hospes ne nomen quidem S. Leontii proferri sustinuit, horrendis clamoribus furoribusque indignationem suam palam ostentans. Quo eventu amici permoti, energumenam una alteraque vice ad capellam sancti Martyris, & ad osculum sacrarum reliquiarum adduxerunt, ubi accepta benedictione, intra dies paucos ab immundorum spirituum copia liberata, ac demum XXX die Julii anno MDCXLIX ab ipsa incautæ matris imprecatione & infernali duce (postquam hic clara voce exclamasset adesse gloriosissimam cælorum Reginam cum D. Leontio, ut eum sede sua expellerent,) per benedictionem, S. Leontii nomine impertitam, omnino exempta fuit.

[290] [Veneficiis] Misera fuerat conditio Veronicæ Büttler de Rumeldiken ex parochia Chamensi (Tugiensis ditionis.) Attrectaverat anno MDCXLVII ipsius manum dexteram venefica, ex quo adëo cum maximis doloribus toto corpore torquebatur, ut primitus per decem hebdomades privata fuerit auditu, posthac vero dolores in genua (per triduanas successiones) de genibus in cætera membra se effuderunt, ut, manibus pedibusque intumescentibus, septem aliis hebdomadis tota contracta decubuerit; quo tempore venenum tamquam globulus per omnes artus volvebatur, agitabaturque. Elapsis hisce septimanis, aliis septem paulisper recreata quievit. Sed post has rediere priores miseriæ, duraveruntque ad XIV usque hebdomades; & his novem aliæ hebdomadæ successerunt mitiores, ut stare, gressum ponere, atque modicum laborem exercere potuerit. Trahebatur autem in ipsis diebus ad vincula & carceres ipsa incantatrix venefica cum aliis ejus farinæ mulierculis, quæ in primo pœnali examine confessa est, se Veronicam per dexteræ manus attactum lethali veneno infecisse.

[291] [misere afflicti,] Et cum per confessarios sub ultimum vitæ tempus interrogaretur, quo remedio a tantis malis posset Veronica liberari, respondit (id ipsum autem & aliæ veneficæ, quamvis invicem non allocutæ, teste Pflegero, asseruere) optimum remedium fore, si ad Muros pergeret, & a D. Leontio opem postularet. Abiit illa comitibus viro ecclesiastico ac marito suo, sed gravi admodum labore: nam viam quatuor horarum, duodecim horarum spatio vix conficiebat. Ante altare sancti Martyris cum orasset, ac postea de aqua sæpe memorata S. Leontii bibisset, adeo se recreatam sensit, ut intra sex horas e Muris usque Tugium iter perfecerit. Cumque secunda ac tertia vice ad Muros firma fiducia rediisset, expulso omni veneno ab omnibus malis feliciter convaluit. Anno MDCXLIX.

[292] [ad pristinum statum] Erat anno MDCL Michaël Constantinus de Willenbroch in Oenipontana civitate (Tyrolis primaria vir prænobilis) furente maleficio intoxicatus. Omnem suam operam afflicto domino impenderunt viri religiosi & ecclesiastici, ut eum a ligaturis satanicis liberarent: at divina Providentia S. Leontio, cui gratiam sanitatum communicaverat, hanc gloriam reservavit. Cujus fama miraculorum Willenbrochius excitus iter arduum longissimumque ad Muros ingressus, posthabitis suæ miseriæ omnibus difficultatibus, ante reliquias sancti Martyris accedit, adgeniculatur, oratque, ac demum particulam ossis de corpore S. Leontii inter alios fideles devote exosculatur, atque ita mirabiliter ab immundo fascino mundatus est & absolutus.

[293] [reducuntur.] Per incantationem magicam Maria Barbara Zehender de Mentzingen (Tugiensis pagi) altero pede quatuor annis laborabat graviter, sustinebatque cruciatus pene intolerabiles, ulceribus plurimis circum pedem patentibus, ex quibus præter naturam scatebant stramina & alia id genus maleficiorum excrementa. Cumque medicorum antidota nihil valerent, consilio virorum ecclesiasticorum divo Leontio Barbara votum fecit, ante eius reliquias debita veneratione explendum; acceptaque ex iisdem reliquiis benedicta aqua, lavit pedem præstigiatum, &, ulceribus coalescentibus, brevi tempore convaluit, ab omni ligatura magica penitus libera. Factum illigat Pflegerus anno 1654.

[294] Joannes Keiser, lignarius faber de Wangen in comitatu Wilisoviensi ditionis Lucernensis, [Vir dæmone,] a dæmonio obsessus, XXIX die Martii anno MDCLVIII ad sacras reliquias divi Martyris cum fiducia ac plena fide huc venit, ut virtute Sancti ab immundo hospite liberaretur. Eum in finem mundavit primitus conscientiam suam ab operibus malis per Pœnitentiæ sacramentum, & sumpto in Eucharistia cibo fortium, eodem die solitis Ecclesiæ exorcismis iniquus obsessor adjuratus est: Joannes vero per impositionem reliquiarii de D. Leontio roboratus; ut adeo spiritus nequam, amisso omni robore, exierit ab homine, atque amplius non redierit.

[295] Antiquus serpens, humano generi semper æmulus, [mulier veneficiis,] Catharinam Müller de Tugio per maleficia crudeliter torquebat. Ipsa vero bis terque ad sepulchrum sancti Martyris accedens, levamina & gratias toties quoties ex meritis ejus retulit; (die scilicet XVIII Julii anno 1658, & XI Julii 1659, ut indicat Pflegerus.) Tertia vice cum advenisset, horrendum & incredibile dictu est, nisi indubio ecclesiasticorum secularium ac regularium testimonio fuisset comprobatum, quæ a Catharina fascinationum excrementa in capella S. Leontii eruperint; lapis nempe oblongus novem pondo habens, & frustum serræ uno & dimidio pede longum ac latum extensa palma, præter alia plurima. Quæ omnia per benedictiones Ecclesiæ & merita sanctissimi Athletæ Christi e Catharinæ intestinis fuerunt expulsa, & ita antiquo serpenti omnis potestas ei nocendi subducta ac sublata in profesto sanctorum Angelorum custodum anno MDCLIX.

[296] Adduxerat etiam venerabilis presbyter (Maurus Vogel) parochus in Hergiswil Subsylvaniæ fratrem suum Josephum duodennem, [ac pueri] a teneris annis habentem dæmonium, a diabolo eum intercessione S. Leontii liberari desiderans. Cumque hi die XXVII Julii MDCLVIII Murensi monasterio jam adeo approximassent, ut basilicam conspicerent, malignus spiritus divi Martyris tabernaculum intueri non sustinens, admirantibus cunctis, evasit & reliquit puerum incolumem, adeo ut adhibitis exorcismis efficacissimis, impositisque super caput Martyris reliquiis, ne modicum indicium præsentis stygis comperiri potuerit. Postquam vero venerabilis parochus, dum lætus cum suo fratre domum iter aggressus, & extra conspectum præfatæ ecclesiæ fuit, reversus est spiritus immundus in domum suam, unde exivit, & facta sunt novissima pueri illius pejora prioribus; nam præterea inventus est surdus & mutus. Rediit Josephus, duce eodem venerabili fratre suo, anno sequente ad easdem reliquias, & post triduum per exorcismos ac merita sancti Martyris penitus ab hoste maligno liberatus fuit.

[297] Alius quidam puer undecim annorum Joannes, Leonardi Lawener (& Annæ Müller) de Seedorff Uraniæ, [dæmoniis item liberantur.] filius unicus, pessime a dæmonio vexabatur; ideo, Deo inspirante, a præfatis parentibus ad sancti Martyris corpus adductus, acceptaque aliquoties benedictione, & attactu particulæ ejusdem sacri corporis, maximo piorum parentum solatio, a dæmonis potestate est emancipatus. Tum vero domum regressus, pro præservativo remedio aquam, ex reliquiis sancti Martyris benedictam, hausit sæpius, & ordine non interrupto, ut adeo exinde omni maleficio redeundi via fuerit interclusa. Contigit istud anno 1660.

[298] [Alii similiter a præstigiis] Udalricus Bettig & Anna Jost, de Hergiswil in toparchia Willisoviensi, filium habebant quindecennem, Melchiorem nomine, quem præter naturam crudeles adeo torquebant in corpore cruciatus, ut ligatura quadam juvenem teneri haud immerita fuerit suspicio. Ibant cum eo parentes ex voto ad beatissimam Virginem in Werdenstein, atque ad exuvias sancti Leontii in Muris. Hic postquam de aqua benedicta sæpius memorata bibit; apparuit maleficium, erumpentibus & decidentibus ex oculis squamis piscium, & foliis cerasorum; ex gutture vero atque ore lateribus coctis triginta tribus, quorum quidam dimidiam libram, quidam integram libram pendebant. (Quantos id dolores & cruciatus puero attulerit, quilibet facile conjiciet, inquit Pflegerus.) Corpore igitur sic loto, atque maleficiis expurgato, juvenis integre convaluit. Anno MDCLXIII. His subjiciunt Pflegerus & Mayerus beneficium, quod duo conjuges præstigiis vexati, iisdemque liberati, meritis etiam S. Leontii acceptum retulere, quodque hic pluribus exponere visum non est.

[299] [& ab insedentibus] Deinde sequitur apud eumdem Pflegerum, trium beneficiorum enarratio, a Mayero, nescio, quam ob causam, prætermissa. Primi Germanica lingua fuse enarrati hoc est compendium: Maria Anna, filia Jacobi Schoch & Agathæ Blaserin ex Schmalicken in Suevia, a malo dæmone obsessa horrendum in modum cruciabatur. Cum autem parentibus super ea multum anxiis piorum hominum consilio persuasum fuisset, ut confugerentad S. Leontium, communem in similibus calamitatibus patronum, iter ad ecclesiam Murensem longum & arduum ingressi sunt cum filia, & hæc quidem ea vice multum solaminis consecuta est, attamen non omnino liberata. Quapropter majore spe & fiducia molestum iter iidem susceperunt secundo, ac tum virtute exorcismorum & attactu reliquiarum S. Leontii fugatus est nequam spiritus. Factum id est anno 1679.

[300] [dæmonibus] Alterius relatio sic habet: Joannes Leontius Bürgisser, domini Melchioris Bürgisser & Mariæ Seylerin, conjugum Bremgartensium filius quinquennis, pyrum a blandiente muliercula, quæ credita fuit venefica, sibi porrectum comederat, & exinde variis infirmitatibus afflictus est usque ad annum ætatis decimum quartum, quo tandem dæmon, qui puerum obsidebat, se prodidit, illum misere exagitans & in omnibus artibus vehementer discrucians, numquam tamen vehementius & horribilius, quam cum ad Murensem ecclesiam Patronum suum venerandi causa contenderet. Hinc conjectura fuit, infesto hospite liberatum iri per ejusdem Sancti patrocinium. Mater itaque (pater tum mortuus erat) ad Murense monasterium filium comitata, instanter postulavit, ut consuetis Ecclesiæ exorcismis adjuraretur dæmon, pueroque imponerentur sacræ exuviæ Magni Leontii, eo titulo Sanctum compellabant ipsi dæmones. Quod rogaverat, factum est die XXVII Augusti anno 1681, & majore instantia ac devotionis ardore repetitum die postero, quo dæmon, licet multum prius ac pervicaciter reluctans, tandem virtutem sancti Martyris diutius non sustinens, puerum dereliquit.

[301] [liberi] Tertiæ relationis compendium hoc est: Joannes Joseph, filius Sebastiani Zum Stein & Dorotheæ Im Feld ex Lungeren in Subsylvania, multis similiter ac variis infirmitatibus ab infantia usque ad annum ætatis suæ decimum octavum vexatus fuerat: quando demum se muli omnis auctor, qui hactenus latuerat, palam manifestavit; insidens nimirum spiritus infernalis. Igitur a consanguineis, nam jam tum obierant parentes, non sine ingenti labore ac molestia, obsistebat enim totis viribus malus dæmon, Muros perductus est adolescens anno 1683 die prima Septembris in pervigilio annuæ festivitatis S. Leontii: ubi post Ecclesiæ exorcismos, cum reliquiarum sancti Martyris impositione truculentus hostis expulsus est.

[302] Magdalena Müller de Sor, ditionis Bernensis, Deo illuminante, [evadunt.] Apostolicam Romanam Catholicam fidem amplexa est. Ejus constantiam Deus in multis tentavit, probavitque. Nam præterquam quod persecutiones & adversitates plurimas incessanter sustinuerit, maleficio pessimo, atque adeo dæmonio obsessa, quatuor annis mirifice vexabatur. Non destitit tamen tentata mulier constantia suaque in Deum confidentia. Sed ad fidelem Dei athletam Leontium, ejusque apud Deum merita confugiens, sola oratione, Missarum oblatione, sacrarum reliquiarum veneratione & attactu, absque solitis Ecclesiæ exorcismis, omni maleficio emundata, & obsessione dæmonis exempta fuit in ipsa sancti Martyris capella, in qua ipsum maleficium, (scilicet silices prægrandes, convoluta pellium & pannorum diversi coloris frustula, seræ pensiles, cultri complicati &c,) sub oculis intuentium erupit die VI Januarii anno MDCLXXXIV.

§ XXI. Amentibus ratio, captivis libertas impetrata.

[Vir phreneticus,] Erat homo quidam in Risch Tugiensis territorii Casparus Schreiber, qui ex gravissimo morbo, amisso omni rationis usu, in phrenesim actus, desperantium more diris omnia devovebat. Convenerant amici ac vicini vel tristis spectaculi testes, vel afflictorum domesticorum consolatores; & inter eos etiam Michaël Stadlin pro-parochus ad S. Wolfgangum, qui miseratione commotus, in omnium præsentia nomine ægrotantis ac ejus uxoris votum fecit ad D. Leontium, ut, si meritis (beatissimæ Virginis Mariæ &) ipsius (sancti Martyris) ad sanam mentem rediret, obligati existerent ad piam ad sancti Martyris exuvias sacras peregrinationem obeundam, (procurandumque ibidem in ipsorum honorem sacro-sanctum Missæ sacrificium.) Paucis post votum horis, accepta a præfato presbytero benedictione, phreneticus ad se rediit, integrisque sensibus ac ratione, totus ab infirmitate absolutus atque incolumis, e lectulo mortis surrexit. Anno MDCLII.

[304] Eadem pene infirmitate laborabat Maria Dahinden ex toparchia Entlibuoch (in ditione Lucernensi,) [mulier,] quæ ob invalescentem rabiem aliquot annis catenis ligata tenebatur. Crescebat autem malum ex ipso medicaminum usu. E supernis igitur medelam exoraturæ duæ ejus sorores Verena & Anna ad reliquias sancti Martyris veniunt, ejusque per sacra peregrinantium opera interventum ad Deum implorant, impetrantque, ut sine quolibet alio remedio intra unius mensis spatium ægra plenam mentis & corporis sanitatem recuperaverit. Anno MDCLIX.

[305] Hoc ipso anno Anna Schmidin, filia-familias in Niderwyl toparchiæ Liberorum officiorum, [puella,] propter maniam ad negotia domestica inutilis, crux magna erat parentibus; a qua ut liberarentur ad Sancti sepulchrum accesserunt, ibique in precibus prostrati & oblato Sacrificio in honorem Martyris, voti sui adeo sunt damnati, ut filia intra octo dies ab insania fuerit sanata.

[306] [adolescens] Sequente anno MDCLX ad idem sepulchrum ex voto adductus fuit adolescens Mauritius Stäger de Glarona, (loco pagi cognominis præcipuo,) qui non tantum ratione captus, sed rabie quoque plenus, velut Cain alter desperatissimas agitabat in turbata mente cogitationes. Quinque dies in Muris & sancti Martyris capella agebat insanus, nempe a die XIX usque ad XXIV Septembris. Cum interea sacrificio Missæ aliisque precibus ad honorem divi Leontii oblatis, ipse Mauritius XXII die sui nominis patrono festiva, ad rationem rediit, & recuperata integra sanitate, XXIV prædicta die sospes hinc ad propria incolumis reversus est.

[307] [ac mulieres aliæ duæ amentes, rationis usui restituuntur.] Simile beneficium S. Leontii patrocinio adscripserunt binæ mulieres, quarum Germanica lingua meminit Pflegerus pluribus, nos denuo paucioribus: Uxor Joannis Caspari Twärenbolds ex Cham Tugiensis ditionis, cum prolem in lucem edidisset, ipsa rationis lumen amisit, animoque ita obcæcato ac perturbato fuit, ut continuo ad sese in aquas præcipitem dandam tentaretur cum manifesto vitæ periculo. Nacta aliquando spatium temporis, quo sat rationis haberet, ut miseriam conditionis suæ apprehenderet, votum emisit Muros ad S. Leontii reliquias peregrinandi, & plenum deinceps rationis usum retinuit. Contigit hoc anno 1660. Eamdem gratiam anno proxime sequenti 1661 consecuta est Anna Barbara Risin, uxor Joannis Ackerman ex Buochs in Subsylvania. Hæc etenim post gravem morbum sic mente alienata est, ut diu noctuque ferocientem atque omnia perturbantem observari & custodiri necesse esset. Maritus emisso voto S. Leontium invocavit, eique amentem conjugem commendavit, & rationis compotem recepit. Mayerus, qui istis supersederat, dein ita pergit exponere Pflegerum.

[308] [Alii infaniæ furore] In simile malum incidit Ludovicus Starck, venerabilis curio in Lostorff ditionis Solodorensis, cum propter phreneticam rabiem multo tempore catenis alligatus, vitam ageret miserimam (Nulla remedia, etiamsi multis sumptibus comparanda, neglecta fuere, juxta Pflegerum, at nihil ea profuerunt.) Facto autem voto ad invisendas & venerandas S. Leontii reliquias, adeo a maligna infirmitate convaluit, ut ipse votum exsolverit, atque, impetrata integra valetudine, incolumis ad pascendas oviculas suas e Muris domum sit regressus. Anno MDCLXVI. Rei factæ compendium, versiculis Germanicis comprehensum, & tabellæ inscriptum, ad perpetuam rei memoriam in sacello sancti Martyris appendi jussit memoratus sacerdos, uti testatur Pflegerus, qui ipsos etiam versiculos recitat.

[309] [perciti] Joannes Moneth de Kerns Subsylvaniæ anno MDCLXVIII ad non absimilem insaniam redactus, incassum cadente, quidquid catapotii & venæ sectionum per medicorum artem adhibitum fuit, nedum convaluit, sed rabie magis efferbuit. Cum vero sui D. Leontio votum nuncupaverunt, citra moram Joannes adeo sui compos factus est, ut ipse primus esset in voto ad divi Martyris reliquias in Muris exsolvendo.

[310] [ad sanam mentem reducuntur] Alius præterea ex eodem cantone Subsylvanensi Joannes Näpflin, semel quotannis phrenitide vexatus, catenis stringi debuit propter exuberantem rabiem; subsequentibus vero annis fatale malum adeo invaluit, ut anno MDCLXXIX, ab insania sua percitus, manibus catenisque evaserit, perque sylvas, montesque ac valles divagatus, per antra & impervia sese abdiderit, frustra omne studium ad indagandum & inveniendum impendentibus, qui post eum excurrerant, domesticis, & quorum intererat. Timebant autem hi, nec immerito, ne forte sibi ipsi mortem conscisceret. Rogaverunt interea cum voto piæ peregrinationis instituendæ D. Leontium Murensem, ut esset custos & dux pessumeuntis, eumque ad se salvum reduceret. Cumque ob absentiæ diuturnitatem crederent, actum esse de salute Joannis, modico post votum emissum intervallo, rediit ille sanus mente & corpore, acsi in alterutro nihil umquam detrimenti passus fuisset, permansitque incolumis, donec, post exactum diuturnioris vitæ cursum, naturæ debitum solvit.

[311] Posthæc repetit Pflegerus beneficium, quod, invocato S. Leontii auxilio, [Captivi] collatum fuit mulieri phreneticæ Kunigundæ Solander, quodque narratum est supra num. 217. Hinc ad aliam materiam transit, & cum ipso Mayerus: Verum non captos tantum ratione, sed etiam captivos liberat in vota vocatus S. Leontius. Erat ex Baar, cantonis Tugiensis, vir probus & honestus (Jacobus Halter,) qui anno MDCLVIII ex mera (& maligne concepta) suspicione in vicina civitate heterodoxa sex hebdomades carcere detinebatur. Animadvertebat autem, equuleum aliave tormenta ad extorquendam confessionem sibi parari: idcirco ad Deum innocentiæ suæ testem ac Virginem Matrem mentem erexit, & intercessorem D. Leontium voto interpellavit, ut si eum de periculo liberaret, ad ejus sepulchrum peregrinaretur, & instrumentum redemptionis in testimonium ad ejus capellam referret. Voto sic nuncupato, vidit & apprehendit funem, quo lota linteamina ad solem suspendi solent, per quem, ad trabem tecti ligatum, se demisit. Verum quia funis altitudinem descensus multis ulnis non æquabat, jam periculosum ac necessarium lapsum præ oculis habens, institit denuo sancti Martyris in his angustiis opem exorare. Factumque est, ut funis non solum cresceret intra manus; sed, ubi terram Jacobus Halter (absque ullo seu manuum seu aliorum membrorum incommodo, dolore aut læsione) attigit, tribus orgiis altitudinem turris excederet. Quem excessum cultro præcisum secum tulit, & eodem mane diei IV Februarii anno præfato ad Muros pro voto solvendo pervenit. Hujus rei veritatem Jacobus juramento in præsentia parochi sui Petri Ander Matt, ad sancta Dei Euangelia præstito, constanter asseruit. Equidem rei gestæ veritatem non inficior; at miror, quomodo funis & culter relicti fuerint apud captivum, de cujus vita agebatur, ut scribit Pflegerus.

[312] Erant præterea fratres duo de Esch (in Provinciis liberis) Adamus & Joannes Hartmannus Moser, [liberi evadunt.] qui aliquot annis militiam, bello inter Hispaniam & Portugalliam gliscente, secuti sunt: cumque pace inter belligerantes composita, patriam cum plurimis aliis repeterent, Roræ (forte Rhodæ scribendum fuit, quæ civitas est Hispaniæ) in Catalonia de falso crimine suspecti, comprehensi, carceri mancipati, atque ad ergasterium & operas publicas fuerunt damnati. Gravis sane pœna inculpatis, cui qua via se secure subducerent, serio diu multumque deliberabant. Nam socii, qui fuga sibi consulere tentabant, deprehensi, alii damnati ad triremes, alii sclopeti ictu trajecti perierunt. Una nocte, auctore Adamo, mutuo consentiunt in vota divo Leontio nuncupanda, ut pia peregrinatione & sancta Missa uterque sancti Martyris ossa veneraretur. Sequenti mane ab ergastulo ad opera solita educti, sub oculis, vel quasi, omnium excedunt, & sub sancti Martyris protectione feliciter evadunt, a diuturna, durissima & iniqua servitute liberati. Adamus XV die mensis Maii MDCLXXXI, qua promissæ peregrinationis voto se absolvit, in præsentia testium legitimorum sub fide juramenti rei seriem narravit, affirmavitque.

§ XXII. Beneficia varia eisdem familiis seu personis collata.

[Parturienti succurritur;] De seipso perillustris dominus Beatus Jacobus Zurlauben, baro de Thurn & Gestellenburg, supremus per Libera officia militiæ dux testatur: hæc Mayerus, qui deinde rei factæ seriem exponit. Verum cum ipsum testimonium det Pflegerus, malui id, uti feci hactenus, ex Germanico Latinum facere: Laus sit & gratiarum actio potenti ac benigno Numini, quod propter sanctos ac fideles servos suos sese adeo misericors ac munificum exhibeat erga nos homines & miseros peccatores; quemadmodum mihi Beato Jacobo Zurlauben & Mariæ Barbaræ Reding dilectæ uxori meæ contigit; cum anno MDCXLIX die secundo Augusti uxor per multas horas puerperio laboraret, ac tandem a pluribus honestis mulieribus, quæ ipsi aderant, mihi significatum fuerit, quod summo in periculo versaretur, nec spes ulla superesset fore, ut per felicem partum convalesceret, nisi omnipotens Deus peculiarem gratiam elargiretur. Itaque ad ipsum, ut par erat, confugi, ipsumque in fideli servo suo sancto martyre Leontio hic honorare statui. Dum jam solus in cubiculo meo meditabar & summa cum fiducia S. Leontii martyris, secundum Deum & gloriosam ejus Matrem Mariam, auxilium implorabam, eo ipso instanti præ lætitia mihi oculi lacrymis perfusi sunt, acsi, quod rogabam, essem consecutus; sane tantum temporis non effluxerat, quo bis recitetur Oratio Dominica, quando ancilla lætum nuntium mihi afferebat, quod dilecta conjux filiolum feliciter enixa esset.

[314] [Pueri duo gravi tumore,] Alio tempore duo ex filiis meis aliquamdiu gravi tumore afficiebantur, nec post multa adhibita medicamina ullo prorsus modo melius illis esse advertebatur; ita ut dilecta conjux mea similiter secundum Deum ad S. Leontium confugerit, peregrinationem illuc voverit, aquam eorumque subuculas consecrari curaverit: simulac iis induti essent & bibissent aquam, transacta nocte, advertit, imminutos esse tumores; ubi vero diversis vicibus ita factitatum fuit, pueri memorati tumore plene liberati sunt.

[315] [ac vir submersionis periculo & manus læsæ incommodo liberantur.] Anno 1650 die XIII Februarii Laurentius Kurtz, civis Mellingensis, ligna ceciderat in Wolischweil, loco Provinciarum liberarum, eaque dorso imposita domum delaturus, pervenerat ad ponticulum ligneum, qui sub ipso ruptus est medius & sic infelix homo cum onere, a quo manus ejus altera misere contrita fuit, in aquas delapsus est. Affligebant eum hinc dolores læsæ manus, illinc frigus intensum, at potissimum angebat imminens vitæ tum ab aqua tum a frigore periculum, neque enim absque adjutore emergere valebat. Clamavit primum, quantum potuit, sed mortalium nullus aderat, qui audiret. Itaque vocem in cælum direxit, & S. Leontii adjutricem manum enixe postulavit, obtinuitque. Nam, cujus faciendi ante spes nulla erat, aquis & periculo se subduxit; imo & manum, quam deinceps sibi inutilem fore crediderat, brevi post sanam recepit, & ad quodvis opus, prout ante, idoneam. Totum rei eventum ipsemet versiculis Germanicis complexus est, quos ex tabella, in sacello S. Leontii olim suspensa, descripsit Pflegerus, & fusiori rei factæ relationi subnexuit, unde & nos recitatum compendium desumpsimus; nam hic denuo silebat Mayerus, transibatque ad sequentem relationem.

[316] Tres præterea virtutes D. Leontius in domo prænobilis domini Ludovici Schnyder, [Parturiens duplici mortis periculo eripitur, & filiæ oculus sanatur.] qui fuerat monasterii Murensis receptor in oppido Sursee, operatus est. Periclitabatur dilecta conjux Elisabeth Pfyffer in puerperio de vita sua ac fœtus edendi; edito vero ad sanctum Martyrem voto, periculum statim cessavit, puero sospite in lucem genito, quem postero die in baptismo Leontium nominarunt. Post tres a partu horas mater ex præcedentibus doloribus abiit in fatale deliquium, in quo mortuæ similis, suffuso pallore, sineque spirantis vitæ indicio aliquot horis decumbebat. Superaddito alio voto, tamquam ex morte resuscitata, continuo incolumem traxit spiritum. Paulo vero ante hos dies præfatorum DD. conjugum filiola Maria Anna alterutro oculo lumine orbari in proximo erat, deficientibus, quæ applicabantur, sua virtute remediis. Pientissima genitrix ex voto ad reliquias sancti Martyris filiolam piis obtulit precibus, assumptaque aqua S. Leontii benedicta, lavit oculum infectum, unaque periculum cæcitatis, dolores, & damnum omne diluit & abripuit. Anno MDCL. Parentes in grati animi significationem Muros destinarunt tabellam, in qua triplex illud beneficium descriptum erat carmine Germanico, quod dat Pflegerus.

[317] Petro quoque Weiniger de Mentzingen (in Tugiensi pago) in filio repetita ope sanctus Martyr succurrit. [Puer pedum & oculi male affecti usu donatur.] Erat filius annorum quatuor cum dimidio, pedum usu ab incunabilis penitus captus. Eum parentes ex voto ad sepulchrum Martyris mense Junio anni MDCL detulerunt; cumque illi pro salute filii in precibus prostrati intercederent, puer, nemine juvante, surrexit in conspectu populi omnis, admirantis & Deum in sancto Opitulatore laudantis. Post septemdecim circiter hebdomades idem puer gravi epiphora laborabat in oculo, ut ex continuato fluxu nemo non crederet, oculum pessum iturum. Iteratur votum ad eumdem Martyrem, &, apertis post brevem moram palpebris, apparuit oculus illæsus, sanus & integer.

[318] Profert hic denuo Pflegerus triplicis beneficii, S. Leontio adscripti testimonium Germanicum, [Puer pedem pessime infectum] quod Latine ita fere habet: Quoniam sacramentum regis abscondere bonum est: opera autem Dei ejusque Sanctorum revelare & confiteri honorificum est; dominus Henricus Schuffelbuol pro-prætor hic (Zurzachii in Badensi comitatu) cupiens divina beneficia, quæ per intercessionem S. Leontii martyris accepisse se agnoscit, debito loco & modo, nec non grato animo referre ac profiteri, me infrascriptum rogavit, ut, quod suis mirabiliter contigit, recenserem & attestarer. Quoniam itaque non possumus non profari, quod ipsimet vidimus & audivimus, testor & hocce instrumento confirmo, Joannem Ulricum, filium dicti domini Henrici, a biennio acerbissime correptum fuisse inopinato tumore, intermixtis pustulis in altero pede; ubi exortæ pustulæ in apostema coaluerunt, & in multas fistulas ac vulnera eruperunt.

[319] [sanum recipit;] Adhibita fuit ei curando duorum chirurgorum bene peritorum opera, qui, quanta potuerunt diligentia, appositis emplastris & unguentis conati malum amovere, ac sanare infectum pedem, studium omne, operam & laborem perdiderunt. Tandem parentes Deo & S. Leontio puerum devoverunt, pedemque ejus linteolo, quod reliquias S. Leontii attigerat, iisque consecratum fuerat, circumligaverunt. Et ecce, post triduum cœpit subsidere tumor, ulcera & dolores omnes evanescere, meliore statu apparere omnia, & actutum integre sanari: cumque a dimidio anno idem malum denuo se manifestaret, mox iterum plene abactum fuit; dum, sicut ante, applicatum illi fuit sacrum linteolum.

[320] [matrona præter morem vivam prolem enititur.] Præterea cum domina Euphemia, memorati domini pro-prætoris dilecta conjux, hactenus summa difficultate, cruciatu & periculo peperisset, ac jam secundo vivam prolem obtinere nequivisset, ambo, instante tertio partu, Deo sese ac S. Leontio devoverunt, addita obligatione, si nata proles esset mascula, imponendi illi nomen Leontii. Votum cecidit feliciter; quippe, cum id ad tempus pariendi renovasset, puerpera intra quartam horæ partem filiolum feliciter progenuit, qui, ut promissum erat, in sacro Baptismate Leontius appellatus est: quod ego totum, ut supra scriptum est, manu propria confirmo. Itaque Deo sit gloria, honor Sancto, utrique autem gratiarum actio in æternum. Datum Zurzachii XV Aprilis anno MDCLII. Ita profiteor ac testor ego Franciscus Brandenberg venerabilis collegii canonicorum sanctæ virginis & martyris Verenæ decanus & parochus.

[321] [Uni eidemque familiæ quadruplex,] Anno MDCL Elisabeth Stocker, conjux Jacobi Baumbacher (Tugiensis) in puerperio extremum fere vitæ discrimen subiit. Edidit tamen præter spem prolem sine animæ viventis indicio, ad mortem ipsa properans. Reponebant igitur fœtum inanimem in loculum, ut terræ mandarent; urgent tamen amici condolentes Jacobum, ut divo Leontio pro matris ac fœtus salute voto fieret supplex: acquievit ille consilio bono, utrumque sancti Martyris patrocinio commendavit. Quo facto, corpus pueri jamjam efferendum in loculo animatur, defertur puer in ecclesiam ad sacrum Baptisma, nomine Leontius donatur. Similiter & puerpera, resumptis viribus, integre convalescit. Anno MDCLV idem ipse Leontius, puer quinquennis, e navicula in lacum sub ipsam naviculam lapsus, abundantioreque unda ad interitum ingurgitatus, facto ad Patronum suum ab adstantibus voto, incolumis e profundo gurgite extractus est. Cumque idem anno ætatis duodecimo excelsam arborem incautus ascendisset ad poma colligenda, fortuito altitudinem XXX pedum in terram decidit incolumis; quia labentem voto eidem suo Liberatori commendabant.

[322] [alteri] Circa eadem tempora Melchior Stüber & Barbara Keusel de Holtzheuseren in cantone Tugiensi filium procreabant, Jacobum nomine, qui, expletis a puerperio quatuor hebdomadis, in templo præsentandus & ad ablutionem calicis, de more Constantiensis ecclesiæ percipiendam offerendus, præter morem vagitus ingeminabat. Assistebat tunc vetula quædam (propter veneficia paulo post mortis damnata) quæ sacchari speciem in os pueri ingerebat, linguamque malefico toxico inficiebat; ex quo puer præter variegatos in lingua colores ad deglutiendos cibos ad octavum usque ætatis annum multum incommodi dolorisque patiebatur. Et hi a divo Leontio in Muris auxilium intensis precibus postulabant: ubi cum linguam pueri sancti Martyris reliquiis tetigissent, & aqua benedicta sæpius memorata lavissent, expulso omni maleficio, perfecte redintegrata fuit.

[323] Alio tempore eadem Barbara, fœtu alio gravida, [triplex,] forte in hominem, Herculeo (seu comitiali) morbo corruentem, frementem atque abominabiles ronchos ducentem incidit, horroremque, quem ex eo conceperat, in fœtum derivavit, ut in lucem editus, non absimiles fremitus anhelitusque graves duceret, quasi spiritum proxime exhalaturus. Una aqua benedicta præfata, quam infanti ex peregrinatione ad Sanctum allatam porrigebant, sublato omni malo, fecit prolem incolumem. Demum ipsa quoque Barbara anno MDCLV pleuritide ad mortem decumbebat, ex voto Auxiliatorem suum denuo invocat, aquam ejus nomine atque reliquiis benedictam haurit, vitamque & sanitatem perfectam una obtinet.

[324] Eva Elsener, Henrici Etter de Mentzingen (Tugiensis ditionis) conjux, [duplex alteri beneficium confertur.] anno MDCLVIII in phrenesin & rabiem delapsa, bestiæ quam homini similiores gestus edebat. Post remedia diu incassum adhibita domestici abiere cum fiducia ad reliquias S. Leontii, coronam ejus nomine, sacræque calvariæ attactu benedictam, reduces phreneticæ pectori superimposuerunt. Post horæ quadrantem intra ejus viscera fragor etiam ab adstantibus clara aure auditus est, acsi baculus medius perruptus fuisset: quo fragore infirmitas fracta, mulier vero sanæ menti restituta fuit. Ejus filius Joannes Petrus anno priore MDCLVII viribus adeo emarcuit, ut præ debilitate nec niti, nec incedere valeret, (nec quemquam haberet, qui malo mederetur.) Postquam autem ad sanctum Martyrem in Muris delatus est, ejus sacrum corpus in oratione pie coluit, benedictionem ex ejus reliquiis accepit, de aqua ejus nomine benedicta bibit, statim cœpit viribus corroborari, ac sic tandem integram valetudinem adeptus est.

[325] Eodem anno equus indomitus ascensorem suum Joannem Schwander de Lachena marchiæ Suitensis, [Læsus oculus & pedes] dejecit in terram, ferratumque pedem in oculum ejus tanto impegit impetu, ut, sanguine profusius per genas profluente, perditum judicaret chirurgus. Joannes, nuncupato voto, ad D. Leontium animum vocemque extollit, & triduo post acceptum vulnus vidit & gavisus est in præconio sancti Martyris, quia integram oculi aciem recepit. Idem sequente anno MDCLVIII post septem hebdomadarum infirmitatem altero pede graviter languebat, dolebatque, ut non nisi scipione nixus, ægre incedere posset, ad eumdem suum Medicum alterum repetit votum, & brevi convalescens, ipse voto se in Muris cum gratiarum actione liberavit.

[326] Jacobus Steiner, ex præfectura Gaster, quotannis ad reliquias beati Martyris venire consuerat. [infirmi restituuntur; febres tolluntur.] Laborabat autem anno MDCLIX filius ejus triennis dolorifico in pede accidente, ut nedum gressum dirigere, sed nec pedem movere posset, (nisi summo cum cruciatu.) Statuerat pater intra se, cum primum pro more suo ad D. Leontium peregrinationem obiret, aliquid offerre in hostiam pro puero; cujus solius propositi intuitu S. Leontius suis ad Deum meritis intra quinque dierum spatium puerum omni malo exemit atque sanavit. Utrumque autem, patrem nempe & filium, eodem anno die XXVI Septembris funesta & pene insanabilis corripiebat febris; nam medicorum pharmaca nihil proderant ad sanandum. Curabat autem pater Missam ad honorem Sancti Martyris in ecclesia sua parochiali Oberkirch pro utroque offerri, atque eadem, qua Missa fiebat, hora uterque sanitati redditus est.

[327] [Puer bis gravi periculo eripitur;] Thomas puer quadriennis, Andreæ Grob de Kahm filius, anno MDCLIV die VIII Junii puerili levitate per scalam præaltam cerasum conscenderat, in qua cum incautius ageret, subito altitudine sexaginta pedum decidit in terram, cervice membrisque conquassandus, nisi casu præteriens mulier pia decidentem cum voto commendasset sancto martyri Leontio. Eva Filiger, nomen erat præfatæ mulieris, puerulum e terra, tamquam non habentem spiritum, sustulit, atque ad parentes triste funus detulit, votumque, quod fecerat pro pueri salute, nunciavit. Illi, ut fas est credere, vehementer perterriti vixdum votum habuere ratum, cum puer oculos aperuit, manus pedesque movit, &, admirantibus cunctis, ipse se erexit, locum obambulavit, acsi nihil mali sibi umquam accidisset. Postliminio cum idem Thomas esset annorum undecim, patrem ad vehenda ligna in sylvam comitatus, a recalcitrante equo in abdomine percussus, & ad tres passus retro in terram prostratus est, intercepto omni halitu. Pater igitur, qui filium suum certo periturum credidit, denuo votum pro eo ad S. Leontii sepulchrum facit, & puer, resumpto spiritu, reviviscit, surgit, & cum patre sanus domum redit. Anno MDCLXI.

[328] [mulier quatuor beneficia] De beneficiis divi Leontii singulariter sibi gratulabatur Anna Martin de Tugio. Hæc anno MDCXLVIII sensu auditus capta, integroque anno orbata fuit. Venit autem ex voto ad venerandas Martyris nostri exuvias, & cum, completis devotionis officiis, templo egressura, caput sacris reliquiis inclinasset, visum est illi, quasi intra caput liquor quidam, veluti aquæ frigidæ, ab auribus manaret, animadvertitque, abscedente humore maligno, auditum integrum sibi esse redditum. Anno deinde MDCLIX ex immani languentis pedis dolore neque diebus neque noctibus solida quiete perfrui, imo nec stare, nec negotia domestica obire poterat. Admonita est sæpius per inquieta somnia, ut ad sanctum Martyrem iterum peregrinationem institueret: cumque secunda vice accessisset, (ducta illuc haud dubie vel curru vecta,) votis suis precibusque impetravit, ut, remoto omni medicamine, per ebullientem e pede sudorem intervallo quatuordecim dierum plene convaluerit.

[329] [Sancto accepta refert;] Alio tempore cum de volucri ederet, bolus carneus, acutis ossiculis commixtus, quem incautius deglutivit, adeo firmiter faucibus hæsit, ut nulla arte aut in os aut in stomachum promoveri potuerit, non immerito tandem suffocari formidans. Voto igitur iterato se sancto Martyri specialiter commendavit, & repente bolus e faucibus solutus ascendit in os, & ejectus piam fœminam reliquit incolumem. Nec hic thaumaturgus Martyr destitit virtutes operari. Nam cum ejusdem Annæ nepos decennis, nomine Joannes Rogenmoser apostemate in collo laboraret, ac præterea in facie omni pene cute exueretur, præque dolorum magnitudine naturali somno interdiceretur; semel & secundo votum ad sacra lipsana sancti Martyris nostri fecerunt, expleveruntque; (Anna scilicet prædicta & hujus soror Anna Maria Martin, pueri mater, S. Leontii cultui plurimum similiter addicta.) Et puer intervallo octo dierum, (puta post institutam secunda vice peregrinationem, nam post prima vice institutam, malum cum doloribus quidem utcumque imminutum fuerat, sed deinde ad priorem statum rediit, ut monet Pflegerus,) ab utroque malo liberatus & perfecta sanitate potitus est.

[330] Fuit & insigne miraculum, quod sanctus Athleta operatus est in filio liberi baronis (Francisci Ernesti) Zweyer de Evenbach, [puer duplici malo & lethali morbo liberatur;] præfecti in Foro Tiberii, (vulgo Keysersthul in Badensi comitatu,) qui duplici, eaque gravissima, rupturæ scilicet, & pedum debilitatis, calamitate vexabatur in teneris. Duplicis peregrinationis voto perillustres parentes beatissimæ Virgini in sacra Eremo (vulgo Einsidlen) & in Arkenberg, (loco sito haud procul Clingnovio memorati Badensis comitatus oppidulo) se obstrinxerant. Sed sanctissima Deipara, etiam Leontium volens habere miraculi consortem, distulit sanare puerum; donec vocato in vota eodem Martyre, cum promissione ejusdem adeundi & venerandi sepulchrum, puer (Franciscus Ignatius) ab utroque exitiali morbo liberatus fuit. (Annum notat Pflegerus 1666.) Idem illustris puer, cum lethali morbo ad extrema perductus, atque a desperantibus medicis derelictus, anno MDCLXVI decumberet, ejusdem sancti Martyris, cujus meritis ex simili voto (a pia parente) oblatus fuerat, interventu mortis præsentissimæ faucibus ereptus, optimæque sanitati restitutus est.

[331] Alius quoque vir nobilis de genere Pfiffer, patricius Lucernensis, [alter loquelam, ac tertius usum oculi obtinet.] duos habebat filios, Franciscum Ignatium & Joannem Waltherum, quorum prior usque ad tertium & dimidium annum nullam vocem articulatam promere poterat; posterior vero primo a nativitate anno alterius oculi acie privatus, uterque nulla arte medica sanandus. Utrique tamen S. Leontius, post factum a parentibus ad sua lipsana votum, succurrit, alteri loquelam, alteri vero lumen oculi sua intercessione comparavit. Hoc totum Mayerus deprompsit ex Pflegero, sed præterea de Francisco Ignatio, cui linguæ usus collatus est, Hujus, ait, primum, quod promebat verbum, erat: Muri. Id autem procul dubio ex ipsomet Francisco Ignatio didicit, utpote de quo iterum addit sequentia: Prior postliminio in Muris monachus factus, orator & poëta egregius, mortem obiit MDCCXXXIX, sacerdos jubilæus, ætatis anno LXXVI.

[332] Celebre est valde, quod sanctus Martyr quatuor filiis Mariæ Schnellerin de Bacheneydt ex Toggio (Toggenburg vulgo dicitur, [Mater quatuor filiis beneficium impetrat.] estque comitatus Helvetiæ) præstitit. Omnes quatuor simul una nocte manibus pedibusque capti (causa ignota) atque contractione fuere multati; adhæc putentibus pustulis per facies & colla infecti decubuerunt. Eratque ex medicis nemo (tametsi mater nihil auxilii opportuni negligebat) qui tantis malis mederi posset. Cum igitur mater, animo ad superna erecto, divo Leontio se voti (peregrinationis & tabellæ in Murensi ecclesia offerendæ) ream fecit, repente ac simul omnes quatuor manuum pedumque usu pristino donati sunt, remanentibus purulentis in capite pustulis. Quibus ut etiam medelam ab eodem Martyre referret, iter, comite filio natu majore, ad Muros intendit: ubi, cum puer basilicæ, in qua venerandum ejus corpus requiescit, pedem intulit, emplastra, quibus ulcerata facies sparsim erat obducta, subito deciderunt in terram, & apparuit facies ejus tota munda. Imo, quod ad augmentum honoris divo Martyri cedat, eodem die, eademque quasi hora aliis duobus domi relictis eadem obvenit gratia. Quid quarto factum sit, scriptura non habet, nisi quod mater speraret, etiam huic merita Martyris fore propitia.

[333] [Puer gressu & loquela donatur;] Duplici quoque æqueque gravissima calamitate premebatur Michaël, Leopoldi Grusing & Annæ Felder de Brigantio, (oppidum est in Suevia, incolis Bregentz, comitatus cognominis caput,) filiolus. Is ex utero matris utroque pede contractus, etiam ad sextum usque annum linguæ usu captus ac mutus extitit. Parentes audita, qua divus Leontius passim celebrabatur, miraculorum fama, miserunt ad Martyris reliquias Annam Buolmann de Abbatis-cella, ut suo nomine piam pro filio obiret peregrinationem. Cumque ablegata mulier Missæ, quæ pro puero offerebatur, auditioni, aliisque devotionis obsequiis in Muris intenta esset, puer præfatus domi suæ, nemine adjuvante, in pedes se erigit, atque sub conspectu patris aliorumque hypocaustum obambulat, inque hæc circiter verba linguam solvit: En pater, quam belle possum incedere! Numquid pater egregius sum homuncio? Ut adeo Michaël utroque inveterato malo solis beati Martyris meritis fuerit expeditus; parentes vero in teneras præ gaudio lachrymas, laudemque Dei ac Christi Martyris effusi, XXV Martii MDCLXXX.

[334] [viro febris & puero ulcera adimuntur.] Mirifice etiam virtutes S. Leontii expertus est Nicolaus Steiner de Lichtensteg in Toggio; is obstinata & pharmacis immedicabili febre viginti tribus hebdomadis correptus & detentus decubuit. Postquam vero vovit peregrinari ad sacrum in Muris Leontii sepulchrum, continuo reliquit eum febris. Sed majus hoc idem sanctus Martyr fecit in filio Nicolai Joanne ostentum. Hic anno ætatis quartodecimo venenosa scabie, multisque carnem per corpus exedentibus ulceribus infectus, misere & magnis doloribus vexabatur; cui curando ars medica sua virtute succumbebat. Alio igitur voto thaumaturgo Martyri nostro Nicolaus pater filium Joannem offerebat, ut supernaturali virtute naturæ defectum suppleret. Advenerat nox, ibant omnes cubitum; mane vero, exoriente luce, Joannes e lecto doloris ipse surgebat: cumque accederent, qui saniem ulcerum de more abstergerent, de scabie, tabe, & ulceribus toto corpore amplius nihil reperiebant præter cicatrices quasdam seu maculas præhabitorum ulcerum. Anno MDCLXXXII.

[335] [Tria beneficia unus idemque impetrat.] Mitto iterum tantisper Mayerum, ut instrumentum, quod his proxime subjicit Germanice Pflegerus, Latine exponam. Ita sonat. Ego Christianus Baumgartner, parochus in Sultzmatten in Alsatia, attestor & hocce anathemate ac votiva tabella confirmo, tria me a Deo per intercessionem ac patrocinium thaumaturgi martyris Leontii in Muris impetrasse insignia beneficia. Etenim anno MDCL, cum illuc equo non absque cruciatu me devehendum commisissem, & reliquiarum ejus contactu gavisus fuissem, evidenter per ejusdem Sancti merita immedicabili, de qua desperabant medici, contractione nervorum & tumore in utroque genu liberatus fui, atque sanatus; ita quidem ut, qui equo, sicut mox dicebam, ægre Muros deductus fueram, pedes domum reversus sim. Alia vice, anno scilicet MDCLXXXI, cæca nocte, & vehementer fulgurante atque tonante cælo, a spectro (quod noctis & tempestatis horror forsan in imaginatione formarat,) e muro, quindecim pedibus alto, una cum equo in vineas dejectus sum; invocans autem cum adjecto voto S. Leontium, incolumis una cum equo evasi. Dicto anno MDCLXXXI inenarrabilem in pede sinistro, altum inflato, dolorem passus sum, de quo sanando dum desperabat chirurgus minime imperitus, equidem, emisso iterum voto peregrinandi ad sacras ejus reliquias, nec adhibito alio remedio, etiam hac tertia vice evasi & sanitatem recuperavi. Deo & sancto martyri Leontio laus sit sempiterna. Datum IX Maii anno MDCLXXXIII. Testatur Christianus Baumgartner, parochus in Sultzmatten.

§ XXIII. Lues pecudum abacta; incendia exstincta; alia beneficia collata.

[Lues pecudum cessat.] Anno MDCLXXXVIII in parochia Hegglingen funesta & immedicabilis in animalibus pestis grassabatur cum ingenti strage jumentorum & gravi damno ruricolarum: dumque remedia, quæ adhibebantur, ad luem removendam nihil conferrent, hortante parocho, Jacobo Mauritio ander Allmend, litaniam ad sepulchrum sancti Martyris instituerunt; atque biduo post sævum illud contagium penitus cessavit; imo aliquot bestiæ, quas in perditis ponebant, ad sanitatem redierunt. Hanc inter & sequentem relationem descripsit Pflegerus beneficium S. Leontii meritis attributum a Joanne Büttler, ex parœcia Auw, qui equum magni pretii, subito morbo correptum ac desperatum, post Sancti invocationem & promissum Missæ sacrificium, mox sanum recepit.

[337] Sed frequentiore virtute D. Leontius imperavit ventis & igni. [Incendia,] Nam cum anno MDCXLIX die XXIII Julii fulmen e cælo irato delapsum Boswylæ, pago Muris vicino ac subdito, domum loci supremam corripuisset, flamma, ventis vehementibus agitata atque dispersa, brevi viginti quatuor domos in cineres redegit, totum pagum vastatura cum ecclesia, nisi Leontii auxilio vim virtutis suæ ignis amisisset. Voverat enim pater Bonaventura Honegger, monasterii subprior, (qui post paucos annos abbas factus est,) nomine communitatis certum Missarum precumque numerum; atque eodem tempore alius quidam, elatis in sublime & contra ignem sancti Martyris reliquiis, superstiti pago inferiori benedixerat: cum repente & ex momento adfuit ventus contrarius, qui flammas retrorsum actas adeo ab intactis domibus avertit, ut nullum deinceps ulterioris incendii superfuerit periculum.

[338] Simile beneficium S. Leontii auxilio adscripsit locus alter in Provinciis liberis, [facto voto,] non longe Muris dissitus, cui nomen Hitzkirch. Rei factæ modum, prout olim tabellæ votivæ inscriptus erat, dat Pflegerus Germanice, eumdemque sic nos Latine vertimus: Virgam Domini vigilantem tu profecto sensisti, o Hitzkirch! quando die XXV Aprilis calamitosi anni MDLXV exortum in te & valido vento impulsum incendium ita sæviit, ut contra omnem adhibitam diligentiam, non tantum intra trium horarum spatium domos ac focos triginta sex misere in cineres redegerit, sed & ipsam corripuerit ecclesiam parœcialem cum summo domus etiam Ordinis Teutonico-equestris periculo. Quapropter venerabiles presbyteri una cum anxio populo, spem suam in glorioso ac thaumaturgo martyre S. Leontio collocarunt, & votum publicæ peregrinationis Muros versus enunciarunt. Mox autem, o cæleste prodigium! flammæ a prædicta ecclesia recesserunt, & absque ulteriore damno prorsus exstinctæ sunt. Hinc debitæ gratiarum actionis testis hæc tabella hic oblata est. Omnia ad peculiarem Dei, benedictæ ejus Matris Mariæ, & sancti martyris Leontii laudem, honorem & gloriam in æternum. Amen.

[339] [exstinguuntur;] Eodem labente anno MDCLXV, die vero VII Octobris, hora noctis nona, improvisus ignis in vico Wesen, lacui Wallenstattensi, (sic appellato ab oppidulo Glaronensis pagi Wallenstat,) adsito, septemdecim domos, conspirantibus ad interitum ventis vehementibus, exussit cum præsente periculo interitus totius vici. Cum vero loci parochus Beatus ander Matt ad patrocinium D. Leontii, facto voto solemnis peregrinationis ad ejus sepulchrum, confugisset, incolæque votum communi consensu confirmassent, extemplo superveniens ventus contrarius flammas supernaturali veluti virtute retorsit & abegit, ut adeo exstincto citius igne ab ulteriore incendii discrimine reliqua pars vici exempta fuerit. Vigesimo statim ejusdem mensis die centum omnino personæ de eodem vico peregrinationem in Muris obierunt, gratias agentes D. Leontio & Deo per ipsum.

[340] [& tecta] Subsequente anno MDCLXVI in pago Oberbuchseten, ditionis Solodorensis, die VII Junii ignis duodecim domos cum horreis & viviariis intervallo dimidiæ horæ incendit. Erant inter colonos Jacobus Studer, & Maria Incker conjuges, qui domum, (cui jam sicut & integro vico idem incendium imminebat, ut addit Pflegerus,) remque suam D. Leontii protectioni voto commendabant, atque mirabiliter flammis intactam servabant.

[341] [ac domus a flammis] Aliam quoque in eodem tristi incendio domum, mediam fere inter conflagrantes & furentes flammas consistentem, D. Leontius illæsam servavit. Nam cum Joannes Köliker (nomen erat patris-familias domus) præ timore & angustiis nesciret, quid ageret, uxor illius, marito inscio, voto (peregrinandi Muros) ad divum Martyrem se obligavit. Ex quo flamma ignis adeo domum non tetigit, quasi alto colle aut muro firmissimo fuisset circumvallata.

[342] [illæsæ] Miserrima quoque strage ex igne fortuito interibat viculus Rotterschwyl in parochia Lunckhofen anno MDCLXXXII die XVIII Julii, una unica casa Jacobi Hausheer superstite. Nam cum Jacobus edaces flammas vehementium ventorum impetu ad eam agitari conspexit, elata voce clamoreque ad D. Leontii sacra pignora votum fecit, & subito alius adversum flammas ingruit ventus, & stramineum mapale ab incendio exemit.

[343] [servantur.] Decantatissimum est præterea insigne miraculum, quo D. Leontius vicum Hegglingen, (situm uti & præcedente num. nominatum Rotterschwyl in Provinciis liberis,) anno MDCLXXXV ab exitio liberavit. Cadebat die XXXI Maii, festo Ascensioni Dominicæ sacro, de irata nube fulmen ardens in domum, nec solum eam funditus consumpsit ignis, sed alias quoque domos corripuit, ut totus vicus cum parochiali ecclesia de ruina periclitaretur, ventis suo impetu conspirantibus. Guilielmus Frey, illius ecclesiæ curio, spectato, quod imminebat, periculo, voto plebis suæ calamitatem divi Leontii subsidio impense committit, &, adstipulantibus unanimi sententia incolis, ad eum in Muros venire promittit, si afflictis subveniret. Subvenit equidem eodem pene instanti. Nam ventus illico subsedit, ac tamquam divinitus foret imperatum, ignis extinctus est; adeo quidem, ut quamvis arborum proximarum folia arderent & comburerentur, in tectis tamen ex arido stramine compositis nihil ignis amplius apparuerit. Quapropter præfati incolæ statim sequente XII die Junii, instituta ad sancti Martyris sepulchrum solemni processione, voto se liberarunt.

[345] Subjicit denique, (verba sunt Mayeri,) editor horum omnium miraculorum, [Vulnus sanatur;] (Pflegerus sæpe memoratus,) in appendice quatuor non minus celebria, quorum compendium etiam apponendum censeo. Serviebat Joannes Staub de Mentzingen (Tugiensis ditionis) cuidam molitori in ditione Solodorana; huic conservus suus ex suspicione falsa ensem ictu parricidali in caput vibravit. Tam autem copiosus e profundo vulnere sanguis profluxit, ut nulla medentium arte sisti potuerit. Postquam autem votum ad D. Leontii sepulchrum emissum est, stupentibus omnibus, continuo fluxus sanguinis substitit, & percussus juvenis brevi tempore e vulnere convaluit. Anno MDCLIX.

[346] Alius quidam juvenis Wolfgangus Bechlin de Bosweyla, [juvenis falso accusati innocentia detegitur.] pago Muris vicino & subdito, anno MDCLXXIX a perversis quibusdam de nefando scelere coram ecclesiastico & sæculari magistratu falso accusatus, adeo suam innocentiam tueri, stante contra se universo fere populo, non valuit, ut in proximo esset, equuleo ad eliciendam confessionem torqueri. Erat autem inter delatores præcipuus suus ex sancto Baptismo patrinus. Confugit in his angustiis innocens juvenis ad patrocinium S. Leontii, suaque ad eum vota dirigit, atque statim mirabili eventu innotuit, ipsum suum patrinum imputati criminis esse reum & auctorem; ut adeo verificatum in hoc fuerit oraculum prophetæ regii: Incidit in foveam, quam fecit.

[347] Memorabilis est præterea vindicta, qua Deus sui Martyris contemptorem corripuit. [Blasphemus punitur,] Anno Domini MDCLII Zwinglianus quidam de vicina civitate Zwingliana in hospitio publico, ad aquilam nuncupato, negotiorum causa divertit, atque inter peregrinantes se commiscuit, qui cum multa de meritis ac miraculis S. Leontii dissererent, Zwinglianus blasphemis verbis intulit, ossa Leontii non plus habere virtutis, quam ossa asini alteriusve bestiæ. Blasphemiam divina Nemesis non quidem in arena, sed modicum post intervallum in prato plano, ac ecclesiæ Murensi fere contiguo, per quod domum reversurus transiit, crurifragio vindicavit. Cum enim tamquam securus incederet, fallente altero pede, lapsus est, crure medio confracto. Inde a prætereuntibus sublatus & ad chirurgum (ipsiusmet Murensis monasterii Joannem Ludovicum Suter) artis suæ probe gnarum allatus est. Hic pro scientia artis suæ os confractum statim in ordinem & juncturam composuit. Sed quia superveniens gangræna subsequente nocte, supra quam credi potest, invaluit, chirurgus post adhibita media alias efficacissima, nihil se proficere animadvertens, tametsi crederet, altiori virtute vim medicaminibus suis in pœnam blasphemi adimi aut cohiberi, attamen ne famæ suæ dispendium subiret, in genua se provolvit & intenso animo D. Leontium facto voto implorat, ut sibi patrocinetur. Adfuit illico imploratum auxilium, & pharmaca suum operata sunt effectum, & Zwinglianus ex fideli prece chirurgi non diu post convaluit.

[348] [Sanctus Catholicis Helvetis] Postremum est, quod S. Leontius totius Catholico-Helveticæ reipublicæ se protectorem exhibuerit in celeberrima illa cum Bernensibus ad Villmaringam, vulgo Villmergen (in Provinciis liberis) pugna anno MDCLVI. Ibi inter pugnandum visus tam a nostratibus, quam adversæ partis militibus, quasi miles rubea veste indutus supra Catholicam aciem in aëre pendere, quem D. Leontium fuisse, nemo facile dubitare ausit. Nam agmina Catholicorum nostrorum, cum per Muros ad propulsandum hostem procederent, singulari devotione sancti Martyris præsidium invocaverunt, multa prece & armis contactu sacrorum ejus ossium benedictis. Ea etiam de causa belli duces victores, cæso & in fugam acto hoste, ad Muros cum exercitu suo reversi, sancti Martyris corpus, relatum e Lucerna, Catholicarum rerumpublicarum urbe primaria, ad quam securitatis ergo translatum fuerat, militari pompa receperunt, & usque ad ecclesiam suam comitati sunt, ibique Deo & gratiæ ipsius, decantato solemniter Hymno Ambrosiano, gratias egerunt.

[349] [in pugna contra acatholicos patrocinatur.] Militarem hanc pompam, uti & solemnem supplicationem, qua illustrissimus abbas Bonaventura Honegger cum clero & religiosis suis omnibus ac ingenti populi numero sacris reliquiis obviam processit, receptasque, post celebratum inter festivas musicæ artis modulationes & bellicorum instrumentorum sæpe repetitos fragores Missæ sacrificium, loco suo reposuit, prolixe explicat Pflegerus. Sed quod hic observatu dignissimum est, plurimumque conducit ad victoriæ de hæreticis relatæ splendorem, ante initum prælium constabat horum exercitus quatuordecim millibus virorum fortium; Catholici vero numerabant dumtaxat millia quatuor, qui tamen invocata ope divina & assumpto in vocale signum nomine S. Leontii, impetu tanto tamque felici in hostes irruerunt, ut ex hæreticis in ipsa acie ceciderint bis mille viri, capti multi, pluresque dein mortui sint tum ex vulneribus, tum ex intenso frigore, nam Januario mense id contigit. Ex agmine autem Catholicorum desiderati sunt tantum tredecim milites, teste Pflegero, qui & hæc fusius describit, ac tandem libello suo finem imponit per epilogum satis prolixum, ex quo pauca ad præsens institutum pertinentia, ex Germanicis Latine interpretor.

[350] [Pflegeri super fide relatorum conclusio.] In hac, inquit, Mirabili Gedeonis Lampade (eo titulo libellum insigniverat,) non solum trecenta, sed ex multis aliis plusquam trecentis evidentissima ac præstantissima, a S. Leontio martyre patrata miracula ob oculos tibi ponuntur, quæ conjunctim non a trecentis modo, sed a testibus plusquam ter mille indubiis, plane religiosis ac fide dignis probari possent, quoniam in confirmationem partis eorum maximæ non solum tres vel quatuor, … sed familiæ integræ, imo integræ viciniæ ac communitates se sisterent. Consonant hæc iis, quæ præmonuerat in præfatione; ad avertendum scilicet errorem omnem ac fraudem cautum fuisse diligenter mandato reverendissimi præsulis, ne ulla seu depicta seu scripta miracula in ecclesia appendi permitterentur, nisi prævie fuissent accurate examinata ac sufficientibus testibus confirmata. Subjungimus modo collectionem alteram miraculorum, quæ hoc nostro seculo, post editum memoratum libellum, patrata collegit sæpe nominatus Leodegarius Mayerus.

MIRACULA RECENTIORA
Auctore R. P. Leodegario Mayero, Murensis monasterii decano.
Ex Manuscriptis.

Leontius martyr Romanus, qui colitur in monasterio Murensi in Helvetia (S.)

A. R. P. Leodeg. Mayero.

[Hernia] Anno MDCCXLII Maria Barbara Kopp de Berona, vulgo Beron Münster, vel solo nomine Münster, ubi collegium est canonicorum antiquissimum, tribus horis a monasterio distans, gravi laborabat hernia annis septem & dimidio, ac licet subligatura uteretur, ægerrime tamen & non nisi pedetentim incedere poterat. Suadente amica ac pia quadam fœmina, quæ Mariæ Barbaræ commodato pro lectione dabat libellum de miraculis S. Leontii, votum fecit ad ejus aras legendæ Missæ, anathematis ex cera, & tabellæ votivæ, ad capellam sancti Martyris in gratiarum actionem suspendendæ, si a tanto liberaretur incommodo. Statim exsolvendi voti causa misit parentem suum ad S. Leontium: ipso vero die, quo pater promissæ pietatis operibus functus est, ipsa ad ecclesiam collegiatam S. Michaëli sacram accessit, eminusque eidem Thaumaturgo multa fiducia suam necessitatem commendavit. Absolutisque Divinis, domum non modo liberiore gradu rediit, sed propter pluviarum & aliam aëris intemperiem medium iter currendo perfecit. Ex eoque tempore subligatura amplius uti nequivit, & tamen longe faciliore & distentiore pede incedit in hunc diem citra ullum incommodum.

[2] Sequente anno MDCCXLIII eadem Maria Barbara Kopp tam intensos in oculo patiebatur dolores, [ac intensis oculi doloribus afflictæ succurritur.] ut non posset nedum oculos sursum aut deorsum vertere, sed & ipsum caput in ullam partem inclinare. Accedebat fluxus putoris e naribus abominabilis, & oculus patiens indies decrescere profundiusque cranio immergi incipiebat. Statuerat igitur a chirurgo remedium petere, atque cum ipse uno die domum suam præteriret, ad se vocare: verum inter eundum (Numquid Deo inspirante?) cogitare cœpit: Quomodo hic incertis remediis, & fortassis ad probandum vel tentandum dumtaxat adhibendis, oculo meo mederi poterit? Præstat ad spiritualia recurrere remedia. Cumque sic secum argumentaretur, incidit memoriæ divus Leontius, in spem sui patrocinii erigitur animus, accedit voluntas ejus implorandi auxilium, & duæ vix dilabuntur horæ, cum intensus dolor cœpit diminui. Tum primum in vota thaumaturgum Martyrem vocavit, sacra ejus ossa in Muris venerari adpromisit, atque post XXIV horarum spatium omnis dolor evanuit, nec non tertio post die etiam fluxus ille putidus cessavit. Ita Maria Barbara Kopp in conscientia & syngrapho proprio testata est. Duorum autem horum miraculorum testes sunt subscripti: Christophorus Laurentius Troxler, plebanus & curio superioris, id est, collegiatæ ecclesiæ; Isaac Copp, pater Mariæ Barbaræ; & Fridolinus Lüthart chirurgus. Datum XIII Septembris MDCCXLIII.

[3] [Puella submersionis periculo] Anno MDCCXLIV die XIX Januarii post horam secundam pomeridianam Joannes Josephus Switer, puer annorum quatuordecim cum puella septenni Maria Anna Catharina Switer prope Huobam, ut vocant, Lachensem, veha super lacum conglaciatum ludebant, currebantque. Hos sequebatur Maria Johanna Regina puella etiam quatuordecim cum puerulo septem annorum, veha itidem alia vecta. Repetito tentamine & impulsu puer ille prior longius a litore recesserat, & in extimam fere glaciei oram, veham suam impulerat, utraque tamen vice incolumis reversus. Cum vero tertio idem præsumpsisset, confracta subito glacie, puer cum puella in lacum delapsus & aqua haustus est. Labentes haud longe distans intuebatur Johanna Regina, &, quamquam vehementer perterrita, misit puerulum, quem secum habebat, in pagum Lachen, ut quosdam in suppetias vocaret; ipsa interim sororculam suam aquis & præsenti morti ereptura accurrit, atque, extento in glacie corpore jacens, manibus, &, quibus potuit, viribus arripuit, aquisque extractam sub brachio fortiter strinxit, tenuitque.

[4] [eripitur;] At ecce: dum crederet salvasse sororem, atque assurgere conaretur, rumpitur etiam, cui incubuit, glacies; ipsaque Regina cum charissimo suo onere labitur in aquam, &, dum labitur, omni hominum auxilio destituta, ad D. Leontium exclamat: S. Leonti adjuva me in hoc submersionis periculo, ne cum sorore mea aquis suffocer, qui tam magno in miseros polles patrocinio! Causa autem in vota vocandi D. Leontium erat, quia paulo ante hoc tempus miracula divi Martyris legendo pervolvebat, eaque sæpius aliis enarrabat, atque adeo ingentem & filialem fiduciam in eo collocabat. Sicque ex corde & ore divum Auxiliatorem identidem interpellabat, ut caput saltem extra aquam attolleret, quatenus homines in subsidium advocare valeret. Et reipsa in aquis, quarum profunditas dimensa quatuordecim ulnas habebat, media hora collotenus, quasi, ut sibi videbatur, quodam suppedaneo seu basi pedibus nixa, cum sorore sua, sub brachio immersa, permansit; donec tandem supervenientes viri, applicitis scalis, eam morti, aquis periculisque eripuerunt. Periit puer & puella septennis Reginæ soror, non tam aquis quam asperitate frigoris enecati; ipsa vero Johanna Regina salva & incolumis domum rediit, ac postea liberatori suo Leontio ad ejus sacras reliquias in Muris votum, quod fecerat, reddidit.

[5] [acerbus aurium dolor sanatur;] Idem thaumaturgi Martyris patrocinium sensit Anna Catharina Schattin, præfatæ Johannæ matrina ex sacramento Confirmationis, quæ hoc ipso anno tam acerbo aurium dolore laborabat, ut quatuor dies ac noctes præ ejusdem doloris vehementia nec cibum aut potum sumere, nec dormire aut quietem capere valeret; frustraque diversis utebatur remediis. Deficiente igitur sua arte medico, adfuit sua intercessione & auxilio opportuno Leontius. Johanna Regina matrinam suam doloribus oppressam invisens, hortatur, ut spem suam in patrocinium D. Leontii poneret; Si me, inquiebat, de interitu aquarum salvavit, etiam tuos dolores mitigare ac tollere prævalebit. Acquiescit matrina innocenti consilio, votum vovet peregrinationis ad S. Leontii exuvias, deficere incipiunt dolores, post horam blande indormit, e somno evigilans, omni dolore se experitur liberam; neque postea quidquam ejusce mali persentiscit. Hæc posteriora duo miracula suo testimonio, ita facta fuisse, affirmat Rudolphus Antonius Gugellberg, parochus Lachenæ, una cum parochianis, ut ille rescripsit, fere omnibus die prima Septembris anno MDCCXLV.

[6] Inwilæ in comitatu Rottenburg, ditionis Lucernensis, [infantes opinione mortui] loco una tantum hora a monasterio virginum Ordinis Cisterciensis in Eschenbach dissito, Margaritha Villiger, primo die mensis Augusti hujus ejusdem anni MDCCXLIV, fœtum enixa est exanimem. Integram horam, quæ aderant obstetrices, incassum impenderunt remediis ac balneis &c adhibendis, pro eliciendo vitæ signo. Non erat in eo spiritus. Desolatus pater Josephus Köpflin D. Leontium implorat, votoque se obstringit ad sacra ejus lipsana cum duobus aliis, devotionis suæ testibus ac sociis assumendis, peregrinationem instituendi cum oblatione ad Missam legendam. Post factum votum respirat & reviviscit infans, baptizatur publice in parochiali ecclesia, ac biduo post iterum vita fungitur. Ita testatus est pater, cum in Muris votum exsolveret, sub fide juramenti &c.

[7] Non absimile prænobilis dominus Benedictus a Liliis, [vita ad Baptismum donantur;] de gente patricia Lucernensi, narravit mihi ante decem circiter annos, testatusque est, cum voti solvendi causa cum prænobili etiam conjuge sua ad nos invisit. Ipsa enim dilecta sua conjux puerum peperit infelicem, quia exanimem. Cumque integro horæ spatio fomenta quævis ad eliciendum spiritum frustraneo effectu adhibita fuissent, matrona perillustris, quæ rerum præ cæteris experta aderat, affinis prædicti domini a Liliis, imaginem S. Leontii, si præsto esset, petiit, atque a D. parente accepit: quam cum infantis capiti imposuisset cum voto, puer spiritum ac vitam recepit; adeo ut in ecclesia parochiali eodem die, qui erat Veneris, cum jubilo ac solemniter Baptismi gratiam acceperit, sed denuo vespere diei sequentis Sabbathi vitam exuit.

[8] Aliud de meritis ac potenti virtute ejusdem Martyris ad nos perscripsit parochus de Villmaringen Henricus Ludovicus Sidler his verbis: [alii aquis,] Anno MDCCXLIV die nona mensis Octobris Maria Koch, filiola sesquiennis Joachimi Koch & Mariæ Verenæ Meyer in pago Villmaringen diœcesis Constantiensis, una cum puellis sibi coætaneis de more ludens, ac prope crepidinem amnis, qui molam patris sui præterfluit, prout ætas incauta solet, circumcursans, aut fallente pede, aut trudente socia, in undas prolapsa est, quam ore inverso aquis innatantem, juxta relationem sororis suæ Mariæ Annæ natu majoris, lenior rivi tractus ad proximam usque salicem passibus circiter viginti quatuor propulit, ibique sub radice dictæ arboris submersit, uti vultu cernuo ac arenis infixo postmodum reperta fuit. Aderat imprimis puellæ matertera Maria Meyer, quæ neptem suam e vado sublatam in ulnas accepit, ac mortuam atque exanimem credens, adventum patris aut matris operiebatur. Accurrere & alii cum propinqui tum vicini, qui omnes & singuli, una dumtaxat muliere excepta, nullum superstitis vitæ signum advertentes, & ipsi filiolam hanc mortuam credidere. Interim parens adolescentulæ, vir probus ac confidens in Deum, antequam ulla rei sacræ mentio facta fuisset, votum fecit divo thaumaturgo Leontio in Muris, si puella superviveret; quæ brevi post nuncupata vota respirare cœpit, sive juxta opinionem patris omnino reviviscere: atque usque in hanc horam incolumis agit. Parens vero fide ac sponsione sua jam dudum sese exsolvit.

[9] [ut credebatur,] Simillimum dominus Jacobus Antonius Schweingrueber, parochus in Reiden ditionis Lucernensis, nobis nunciavit, & in festo S. Leontii post diligens examen e cathedra ipse pronunciavit. Decimo nono die Junii anno MDCCXLIV circiter horam octavam matutinam ibat Magdalena Stirnimann, uxor Melchioris Hessliger molitoris, ad inferiores aquas in Reiden, quadraginta duorum annorum mulier cum decenni filia Agatha in hortum olitarium, qui XXX fere passibus a mola distat, adjacetque stagno seu rivo, qui ad molam leni tractu evolvitur, & quinque vel sex rotas suo movet impulsu. His instabant filioli duo, alter Nicolaus quinquennis, alter vero biennis Franciscus Xaverius. Cumque mater olus abstraheret, filiæ vero ad caules separandos scindendosque culter deficeret, Nicolao mandatum est, ut iret allatum. Mater operi suo intenta credebat, Xaverium cum Nicolao ex horto domum rediisse; sed alio hic incautum iter intendit.

[10] [suffocati] Affertur interea culter, colligitur & paratur olus; ac demum mater horto egressa, cum filiolum non videret, quærit ex iis, qui secum in horto erant, ubi esset Franciscus suus Xaverius. Quibus se nescire profitentibus, attonita accurrit ad stagnum, ac prope crepidinem videt pileolum pueri aquis supernatantem, ex quo merito arguebat, filiolum in aquas cecidisse. Anxia igitur juxta litus currendo descendit usque ad repagulum, quod vocant, rastratum; filiolo vero nuspiam invento aut viso, circum domum cursitat, identidem Xaverium suum compellando. Audit Josephus filius natu major, adolescens XX annorum, inconditam querulosamque matris vocem, & audito, amissum esse puerulum fratrem, ocyus e domo se proripit, ad præfatum accurrit repagulum, &, arrepto rastro ferreo, frutitices, ramos virgasque ibi congestas extrahit, ac tandem calceolum, nihil vero de reliquo corpore, conspicit, quem ubi manu apprehendit, una etiam puerum ad litus & terram promovit, exanimemque sub tectum domus detulit.

[11] [vitæ restituuntur.] Fecerat solicita mater, quod potuit, calida aqua corpusculum fovendo, sed frustra: censuerunt omnes, puerum esse emortuum, nisi quod Josephus frater putaret, se advertisse motum quemdam in lingua, quod ipsum tamen certo asserere noluit. Voto igitur se obligat ad beatissimam Virginem Einsidlensem, & ad Montem regium, ubi frequenti etiam accursu colitur imago beatissimæ Virginis Mariæ ad Nives. Sed mater, quia nec postea vitæ signum apparebat, votum suum D. Leontio nuncupat: & subito pectus tremere, postmodum palpitare, deinde ire spiritus, ac tandem convulsionibus puer ita cœpit agitari, ut iterum de ejus vita, qui aderant, desperarent. Quapropter filius sæpe dictus cum matre vota sua iterato confirmarunt; pauloque post, sedatis convulsionibus, puer modico cibo refectus, somnum cepit, dormivitque usque ad horam tertiam matutinam, qua ipse e lectulo se proripiens, ad lectum parentum accurrit lætus incolumis suæ vitæ nuncius. Datum I Augusti MDCCXLIV.

[12] In Homburg, dynastiæ Clingenbergensis in Turgovia, [Puerpera sublevatur ac feliciter parit;] anno MDCCXXIX contigisse attestatus est pater Josephus Dangel ex conventu nostro, qui eo tempore ibidem parochum agebat, ut Barbara Schweizerin, uxor Joannis Herzog lanionis in præfato pago Homburg, adveniente tempore pariendi, de sua fœtusque sui vita summe periclitaretur; vocato vero in vota Leontio, feliciter pareret. Ipsa mulier decem omnino infantes felici semper partu in lucem edidit; sed enixura undecimum, tres dies integros & noctes duas ingentibus doloribus adeo afflicta agitataque fuit, ut jam viribus omnibus destituta, per horam etiam mentis deliquium passa, crederetur una cum fœtu morti succubitura. Marito, ex tristi casu pene extra se rapto, fecit obstetrix, S. Leontio perquam devota, afferri libellum miraculorum, in quo cum ille totus consternatus tria quatuorve legisset miracula, quæ in similibus necessitatibus & angustiis operatus est Martyr thaumaturgus, in teneras solutus lacrymas, speque & fiducia ad S. Leontium concepta, accedit ad lectum uxoris, vix respirare incipientis, &, Si tua, ait ad eam, meæ consentiat voluntas, curabimus honorificari divum Leontium in Muris per sacrificium Missæ, ut ejus meritis consolationem recipiamus & auxilium opportunum. Consensit uxor, & mox integras recepit vires, post duarum horarum spatium feliciter peperit puerum vegetum, & præ gaudio jam non meminit pressuræ; sed filio nomen, ut simul voverat, Leontii imponi jussit; quem parochus postridie in ecclesia sacra unda abluit, atque libro baptizatorum ita notavit: XXVII Novembris baptizatus est Leontius ex voto extreme periclitantis matris, divo martyri Leontio in Muris facto, feliciter natus, F. L. &c.

[13] In eadem parochia Homburg anno MDCCXXXI Catharina Hertzogin, [altera fœtu mortuo] uxor Josephi Traber, sexto die Decembris doloribus partus vehementius se impetitam sentiens, vovit facere oblationem, ut Missa ad sacras reliquias D. Leontii legeretur pro felicitando primo puerperio. Verum dolores atque pericula adeo invaluere, ut, quæ fungebantur obstetricum obsequiis, judicarent fieri vix posse, ut infans vivus nasceretur. Invenerunt tamen modum ipsum fœtum adhuc viventem in utero baptizandi. Tametsi autem nihil intermitteretur ad promovendum partum, irrita tamen fuit omnis opera, ut adeo die sequente VIII fœtus in utero suffocatus cognosceretur. Inde majus vitæ periculum desperatæ matri incumbebat, cum a fœtu suo, nisi per incisionem, liberari non posse compertum habebatur. Mittitur igitur nuncius, qui vocaret chirurgum, quem tamen alibi agentem domi suæ non reperit. Interim puerpera ad mortem per receptionem sanctorum Sacramentorum disponitur ac paratur.

[14] Abit dies, accrescit vitæ periculum, ac timor & solicitudo parentis & adstantium. [præter spem liberatur.] Concluditurque alium chirurgum similiter expertum de Gottlieba esse vocandum, qui operaretur incisionem. Restitit sola obstetrix Magdalena Baurin, suasitque, ut diem crastinum operirentur, fore, uti ipsa certo sperabat, ut S. Leontius suum puerperæ auxilium impendat; hortataque est tristitia pene absorptos conjuges, ut eidem divo Martyri peregrinationem ad Muros voverent; id quod etiam prompte fecerunt. Quievit postea mulier paulisper, & summo mane e domo festinus abit nuncius ad vocandum chirurgum. Vix vero ille iter ingressus est, cum circa quintam horam matutinam die IX Decembris puerpera sola sine cujuslibet auxilio infantem mortuum citra difficultatem est enixa. Deo ac D. Leontio sit gloria & gratiarum actio. Ipsi vero conjuges postliminio Adjutori suo vota in Muris solverunt.

[15] [Præter alia plura beneficia, aëris serenitas obtinetur,] Innumera plane sunt, quæ Thaumaturgus iste noster suis meritis & intercessione continuo hominibus confert & contulit beneficia, quorum plurima incuria sacristarum non notata, vel notata aliorum negligentia perierunt. Quotannis plures ad ejus capellam suspenduntur tabellæ votivæ; sed quia vel carent testimonio, vel quia rite examinata non sunt, beneficia censeri quidem, inter miracula tamen annumerari non possunt. Non tamen omitti debent, quæ communitas nostra postremis hisce annis sensit ac percepit ex ejus patrocinio auxilia. Anno Domini MDCCXLV aër tempore fœnicidii continuis quindecim diebus tam turbidus, ac pluviarum abundantia erat gravis, ut in proximo esset fœnum non tantum sua virtute destitui, sed in pratis putrescere. Indicta igitur supplicatione ad S. Leontium, in cujus ara mane hora sexta decantanda esset Missa votiva de eodem Sancto, accurrere magno studio parochiani per cadentes imbres bene madefacti. Vix Missa sumebat initium, cum uno veluti ictu cataractæ cæli clausæ sunt, nubes dividi attenuarique cœperunt; ad elevationem sanctorum Mysteriorum apparuere solis radii; finita Missa, dispersis nubibus, aër totus serenus illuxit.

[16] [dysenteria] Anno MDCCXLVI dysenteriæ malum in parochia nostra Murensi adeo desæviit, ut, ubi domum corripuit, vix non omnes domestici languerent, & numerus defunctorum eo anno ad centum septuaginta funera ascenderet. Facta demum supplicatione & solemni processione ad sanctissimi Martyris reliquias, pestifera lues ita cessavit, ut ex illa die nomo amplius ea correptus fuerit.

[17] [& incendium cessant.] Anno MDCCXLVII die IX Junii vorax ignis sex domos horreaque sex in pago Birche incendit, ac brevissimo temporis spatio cum omni supellectile devoravit. Proximæ conflagrantibus erant tres aliæ domus majores, quas flamma furens allambebat, sed ventorum turbine Meridiem versus urgente, non sine præsente miraculo intactas reliquit. Nam parochus, a villicis rogatus, omnium nomine votum vovit D. Leontio processionem solemnem ad suas reliquias instituendi; atque ex hinc periculum omne diffugit, & flamma subsidit.

APPENDIX.

Leontius martyr Romanus, qui colitur in monasterio Murensi in Helvetia (S.)

AUCTORE J. P.

[Celebre Sancti patrocinium] Beneficiorum jam narratorum collector, reverendus admodum P. Leodegarius Mayer, celeberrimi monasterii Murensis decanus ac notarius Apostolicus sæpe laudatus, transmissis ad R. P. Mauritium Chardonium tum collegii nostri Constantiensis rectorem, instrumentis pro illustranda gloria S. Leontii litteras addidit plane officiosas, quarum partem majorem hic recitari, haud ægre laturum confidimus: Mitto tandem totum, quod de thaumaturgo martyre nostro Leontio in scriniis nostris Murensibus inveni. At hoc sufficere credo ad celebranda divi Christi Athletæ merita. Nisi forte meminisse oporteat, nullos in parochia nostra, aut saltem paucos admodum, a tempore primæ translationis sacrarum ejus reliquiarum, infantes esse infeliciter prognatos, & qui ad gratiam Baptismi non pervenerint; (cum tamen in locis circumjacentibus tales abortus sæpissime contingant.) Et ecce, dum hæc exaro, miram rem mihi R. P. Lanfrancus Dreretel nunciat.

[2] Is ad ægrotam, hydropicam nempe & supra modum tumidam, [contra abortum] sub ipsum obscuræ noctis initium tamquam parochiæ curio vocatus est, ut eam tamquam morti destinatam per sanctissima Sacramenta ad felicem obitum disponeret atque pararet. Ivit ille, &, quod sui erat muneris, prompte adimplevit, ignarus omnium, quæ erant ventura; erat enim mulier fœtu gravida. Altera nocte, quæ fuit Sabbathi ante Dominicam quartam Adventus circa horam decimam doloribus partus obruitur, tota anxia, ne ederet abortum. Maritus, qui aderat, exhortatur uxorem, ut fiduciam in Deum & Sanctos suos poneret. Cui illa: In quem spem meam collocem, nisi in S. Leontium & nominis mei patronam S. Barbaram? Atque adeo votum fecit duarum Missarum ad utriusque honorem; statimque cœpit parere, peperitque modico labore filiam vivam, quatuordecim hebdomadis ante, quam impletum esset tempus pariendi. Fuit vero proles die Dominica ante Divina a præfato parocho publice in ecclesia ac solemniter baptizata; vixitque postea usque post horam nonam, & Creatori innocentem animam reddidit.

[3] [& convulsiones infantium.] Hanc rem ita, ut præfertur, narraverunt maritus, obstetrices & reliqui de familia domus, obstupescentes, qui fieri potuerit, ut proles non esset in partu suffocata. Physicus noster Nicolaus Rudolphus Buecher, medicus in celeberrima Friburgensi academia laureatus, cui parturientis status & conditio perspecta erat, sub fide mihi in præsentia prænobilis D. Francisci Jacobi Schnider de Wartensee, quem in testem adhibui, testatus est, ejuscemodi partum non esse naturæ, sed supernæ virtutis opus, & divinæ misericordiæ fore attribuendum, quod impotens genitrix cum prole immatura in vita sit servata, ex eo maxime, quia summa phthisi mulier præterea laboraret. Retulit ad hæc P. Lanfrancus, matres in parochia nostra pro convulsionibus, quibus infantes & lactentes sæpe infestantur, non alio uti remedio, nisi corona ad S. Leontii reliquias benedicta; statim enim atque talis corona capitibus infantium imponitur, convulsiones quiescunt atque recedunt. Hæc Mayerus ad Chardonium die 2 Januarii 1749.

September V: 16. September