16. Juni
DIE DECIMA SEXTA IUNII.
SANCTI QUI XVI KALENDAS IULII COLUNTUR.
Sanctus Ferreolus Presbyter, Martyr, Vesontione in Burgundia.
S. Ferrutius Diaconus, Martyr, Vesontione in Burgundia.
S. Ilpidius, Martyr in Gabalitano Galliæ agro.
S. Quiricus Martyr Antiochiæ
S. Julitta Martyr Antiochiæ
Sancti CCCCIV Martyr Antiochiæ
S. Julitta Vidua Martyr, Tarsi in Cilicia.
S. Quiricus filius Martyr, Tarsi in Cilicia.
S. Cyriacus, Martyr in Africa.
S. Valeria, Martyr in Africa.
S. Marcia, Martyr in Africa.
S. Diogenes, Martyr in Africa.
S. Mica, Martyr in Africa.
S. Saturninus, Martyr, Messanæ in Sicilia.
S. Cendenus, Martyr, Messanæ in Sicilia.
S. Actinæa, Virgo & Martyr Volaterræ in Hetruria.
S. Græciniana, Virgo & Martyr Volaterræ in Hetruria.
S. Marcus, Episcopus Apolloniadis, Martyr.
Sancti quinque Martyres, Nicomediæ in Bithynia.
Sancti quadraginta Martyres Romani.
S. Similinus sive Similianus, Episcopus Namnetensis, in Gallia.
S. Aureus Episcopus, Martyr Moguntiæ.
S. Justina Soror ejus, Martyr Moguntiæ.
S. Justinus Diaconus Martyr Moguntiæ.
Plures alii Martyres Moguntiæ & Heiligenstadii.
S. Tycho Thaumaturgus, Episcopus Amathuntis in Cypro insula.
S. Bertholdus Presbyterus Eremitæ, in Remensi Gallie diœcesi.
S. Amandus Presbyterus Eremitæ, in Remensi Gallie diœcesi.
S. Aurelianus, Episcopus Arelatensis, in Gallia.
S. Maurus Presb. Advenæ ex Syria in Umbria.
S. Felix filius Advenæ ex Syria in Umbria.
S. Nutrix ejus Advenæ ex Syria in Umbria.
S. Cunigundis Virgo Peregrina in Alemannia.
S. Mechtundis Virgo Peregrina in Alemannia.
S. Wibrandis Virgo Peregrina in Alemannia.
S. Chrischona seu Christiana Virgo Peregrina in Alemannia.
S. Domnolus, Episcopus Viennensis in Gallia.
S. Autbertus, Episcopus Abrincensis in Gallia.
S. Cechardus, Episcopus Lunensis Martyr Carrariæ in Tuscia.
S. Benno, Episcopus Misniensis, Monachii in Bavaria depositus.
S. Lutgardis Virgo, Sanctimonialis Ordinis Cisterciēsis, Aquirie in Brabātia.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
Opera R. P. Godefridi Henschenii piæ memoriæ nisi aliud indicent litteræ margini adjectæ.
| Sanctus Fursæus indicatur in Catalogo præcipuorum Sanctorum Hiberniæ apud Henricum Fitz-Simon. Non est nobis notus, nisi is cujus Acta dedimus | XVI Januarii. |
| S. Paulus, qui a fornicaria femina recessit, & supra Petram stetit quoad dæmonem vicisset; invocatur ab Hagiologio Habessino. Est discipulus S. Antonii, cognomento Simplex, de quo egimus | VII Martii. |
| S. Richardi, Episcopi Cicestrensis in Anglia, translatio corporis celebratur in Martyrologio Anglicano, Ms. Florario; itemque a Greveno, Molano, Canisio, & aliis. Vitam illustravimus | III Aprilis. |
| S. Willielmus Abbas indicatur in Ms. Usuardo, in Alsatia aucto. Fuit is Abbas Roschildensis in Dania (non in Anglia, ut perperam addebatur) Ordinis Canonicorum Regularium S. Victoris: qui hoc die colitur in Breviarie Sleswicensi anno 1512 excuso, & illic habet propriam Orationem in Bulla Canonizationis præscriptam, nec non lectiones sex de Vita, quam dedimus die quo obiit | VI Aprilis. |
| S. Jero vel Gero, Abbas Scotorum ad S. Pantaleonis Coloniæ. De eo varii, sed præter alios Historia Inventionis S. Maurini. Ita Camerarius. Gelenius lib 3 Magnitudinis Coloniensis Syntag. 12 §. 2 describit viros claros monasterii S. Pantaleonis absque mentione Jeronis, aut Geronis Abbatis de S. Maurino egimus | X Junii. |
| Nicolaus Assisias, Laicus Ordinis S. Francisci, memoratur ab Arturo: de eo egimus inter Prætermissos | XII Junii. |
| S. Antonii de Padua Canonizatio, hoc die facta & celebrari quotannis solita notatur ad ejus Vitam | XIII Junii. |
| S. Fandila, Martyr Cordubæ in Hispania, consignatur a Ferrario, citatis Tabulis Ecclesiæ Cordubensis. Alii colunt eum | XIII Junii. |
| SS. Vitus, Modestus & Crescentia Martyres celebrantur in Mss. Augustano, Gellonensi & aliis. De iis egimus | XV Junii. |
| S. Quirini Mart. in Tegernzeense monasterium Translatio, sub hujus diei nota invenitur descripta in quodam Cæsareæ Bibliothecæ Ms. Colitur ipse | XXV Martii. |
| Solennitas Sanctissimæ Deiparæ Pera in Eudocianis celebratur in Mss. Synaxariis Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod plane illud nobis videtur esse templum in Steno ad Freti fauces conditum, ab Eudocia Augusta Constantini Ducæ Imperatoris uxore, memoratum a Nicephoro Briennio lib. 1 cap. 20, & Carolo du Cange lib. 4 Constantinopolis Christianæ cap. 15 num. 16. | |
| D. P. | |
|---|---|
| Modestus, Crescentius, Julius, cum quadringentis Militibus, inveniuntur Florentiæ in Mss. Laurentianæ & Strozzianæ Bibliothecæ, & in hac etiam reperto impresso anni 1486, tamquam apud Antiochiam passi: pro quibus in Ms. Florario solum ponitur, Item Domesti, cum aliis quadringentis Militibus. Nobis videtur, per errorem scriptoris, omissum, quod primo loco alii posuerant, nomen Cyrici: Cyrico autem & Julittæ (quod hic Julio legitur) interponi nomina, ad præcedentem diem pertinentia, sed deformata; sic ut ex Modesto factus sit Domestus, & Crescentius ex Crescentia: distinguendos autem puto Cyricum & Julittam, hac die passos Antiochiæ; ab aliis ejusdem nominis, mense Julio, sine Sociis, passis Tharsi in Cilicia. | |
| S. Flavii-Petri Translatio, facta hoc die anno 1647, ex Cœmeterio Calixti ad Collegia tam S. Mariæ, in Colle-Scipionis vulgo Coldiscepoli, Umbriæ Oppido Reatinæ diœcesis, ibidem quotannis celebratur, tamquam Romani Martyris, quando ipsius corpus repositum fuit sub altari, dedicato Sanctissimæ Trinitati: idque cum approbatione Cardinalis Ghinetti Vices-gerentis, nobis transmissa, & licentia facta P. Petro Gravina S. I. Presbytero: ex quorum litteris intelligitur, Ossa corporis S. Flavii-Petri Martyris, cum lapide sepulcrali sic inscripto, FL. Petrus. O. AN. XV. ET D. XXXVI ✠, in cœmeterio Calixti inventa, & de mandato Card. Alterii sub Urbano VIII Vices-gerentis extracta fuisse. Non existimo sacram Rituum Congregationem, (quæ signa Martyrii, ab iis quorum corpora sic eruntur vere tolerati, multo arctioribus quam olim limitibus nuper circumscripsit) hodie approbaturam quod factum tunc videtur ex consueta indulgentia pristini temporis Martyres eos omnes credentis, qui fuerunt in sacris cœmeteriis inter Martyres conditi; nisi evidentiora alia ad fuerint signa Martyrii, quam sit ✠ in lapide, post simplex epitaphium nobilis alicujus adolescentis Christiani, ex Gente Flavia, (unde Constantinus Magnus processit) qui Obiit annos XV & dies XXXVI natus: si tamen seculo III ille obiit, & non potius diu post, quando titulus Flavii, idem sonabat Latinis, Græcis & Gothis Italia potitis seculo V & VI quod postea Illustris. Non est meum, contra id quod jam usu receptum est, præscribere quidpiam: quid reipsa hæbeatur exposui, & liberum cuique judicium relinquo de Sanctitate illius corporis; quam fortassis etiam per miracula, fideliter ipsum honorantibus præstita, Deus videbitur confirmasse: interim probare non possum, quod ex nomine Petri, tamquam ad primum ac proprium nomen addito, aliquis præsumpserit asseverare, a Petro Apostolo baptizatum adolescentem fuisse. | |
| S. Petrus Sacerdos indicatur in Ms. Kalendario, ante Officia S. Isidori etiam Romæ Mss. reperta. Nobis ignotus, forsan ab aliquo suggerenda ejus Acta aut aliqua notitia. | |
| Aurelius, Episcopus Arelatensis, indicatur a Ferrario in Catalogo Sanctorum, qui non sunt in Martyrologo Romano: sed in hoc est suo proprio nomine Aurelianus, & de eo infra hoc die agitur. | |
| Rolandus, filius Milonis Ducis Angariæ, ut Martyr sanctus indicatur a Joanne Velde in fastis Westphalicis, de eo multa fabulatur Tulpinus. Nos certiora libenter acciperemus. | |
| Sonderoldus, aliis Sonzo, Archiepiscopus Moguntinus, anno DCCCXC, a Normannis in prælio occisus, a Ferrario titulo Sancti & Martyris honoratus ad hunc diem, quem Rhegino & Trithemius asserunt occisum VI Kalendas Julii sive XXII Junii. Consule Serrarium lib. 4, qui ab omni titulo Sancti aut Beati abstinet, addens improprie ab aliquibus Martyrem appellari; cui assentitur Mabilio sec. 4 Benedict. p. 2. | |
| Poppo, ex Marchionibus Austriæ Archiepiscopus Trevirensis, anno MXLVII hoc XVI Junii, ab aliis XVI Aprilis, mortuus dicitur; & ob corpus ejus, jussu Maximiliani Imp. anno MDXVII quæsitum & integrum repertum, propter excellentem virtutis opinionem Sanctus a nonnullis appellatur. Verum a Joanne Scheckmanno in Medulla Gestorum Trevirensium, ubi de Ecclesia S. Symeonis ab eo constructa agit, ejusque ibi sepulturam & corporis inventionem describit, Inclytus Poppo solum appellatur; uti etiam in titulo Vitæ, quam idem Scheckmannus composuit, quod librum prioris Vitæ satis distortum se vidisse & inordinatum asserat. Acta illa omnia habemus & antiquiora ex codice Ms. S. Maximini, ubi in titulo S. Poppo appellatur, sed ex communi phrasi, cum sub finem dicatur a religiosis Clericis pro ejus requie die ac noctu preces fundi. De multis eo agitur I Junii in & ad Vitam S. Symeonis, quem habuit itineris Hierosolymitani comitem, & postea inclusit, atque post obitam miraculis clarum procuravit Sanctis adscribi. Non reperimus nomen ejus ullis fastis sacris insertum, neque est in Ms. Catalogo Sanctorum Trevirensium: ac propterea quæ habemus Acta non damus, cum possint pleraque legi in Annalibus Trevirensibus Christophori Broweri; & in Officiis propriis Ecclesiæ Trevirensis anno 1645 excusis præscribitur Memoria, sub ritu Officii Defunctorum. | |
| D. P. | |
| Leofgarius, Ethilstano anno 1056, 10 Februarii, mortuo, factus Herefordensis Episcopus, sed a Griffino Walanorum Rege cum Clericis & aliis hoc XVII Junii ejusdem anni occisus, refertur a Dunelmensi, & Wigorniensi; laudaturque a Westmonasteriensi, ut Ecclesiarum amator, pauperum recreator, viduarum & orphanorum defensor, oppressorum subventor, virginitatis possessor, Dei famulus in omni religione perfectus. Ideo inscriptus est Martyrologio Anglicano Wilsoni. Optaremus testimonium antiquioris elicujus Martyrologii, aut indicium cultus, olim ei ut Sancto delati. Ceterum dedimus quæ in illo habentur. Quando Ferrarius, præter dictum Martyrologium, addit tabulas Ecclesiæ Herefordensis, intelligit librum Godwini de Episcopis Angliæ, qui in herefordensibus de illo agit, & a Wilsono citatur. Sic cum ad XIV Septembris agit de Alberto, a Vercellensi ecclesia ad Hierosolymitanam translato (uti notavimus ad VIII. Maji quando colitur a Carmelitis, scripta Regula ab eo informatis) allegat Tabulas Ecclesiæ Vercellensis; nec tamen intelligit aliud quam Stephani Ferrerii Episc. Vercellensis de S. Eusebio ejusdem successoribus librum, ubi illius vita ac mors ex veteri membrana datur, sed absque omni titulo. Notandum ergo bene, quod iste Ferrarius, varie utatur vel abutatur nomine Tabularum, eoque multos in errorem inducat; dum existimant, omnes eos, quos ex Tabulis alicujus Ecclesiæ velut sanctus refert, in tali Ecclesia cultum publicum habere. Proinde, Vercellensibus ipsis, negantibus apud se coli Albertum, major habenda fides, quam male intellecto Ferrario Ferrario; quidquid aliquibus libeat obgannire, quia diximus eum a solis Carmelitis, jure tamen optimo, coli; nuper autem a Canonicis Regularibus Lateranensibus, velut suum, etiam coli cœpisse an. 1662; quod in nostram notitiam non statim venisse, non debebat magno crimini verti. Eccum autem etiam tertium in eodem Ferrario exemplum, usitatæ in talibus levitatis, fideique non magnæ. | |
| Wideradus, Abbas Fulgendis XXVI, cum titulo Sancti proponitur in Catalogo generali Ferrarii, & citatur Martyrologium Canisii, & Tabulæ Ecclesiæ Fuldensis ex quibus scribit Browerus lib. 4 Antiquitatum Fuldensium pag. 294 eum anno MLXXV, XVII Kalendas Augusti (is est dies XVI non Iunii, sed Iulii) vita innocenter acta, rebus humanis exemplum, absque ullo titulo Sancti aut Beati, neque ejus meminerunt Benedictini in suis fastis. Plura exempla citatarum minus apte a Ferrario Tabularum si quis desideret, inveniet toto opere nostro, sed non ita expresse notata: sufficit id semel hic fecisse. | |
| D. P. | |
| Gebhehardus Archiepiscopus Salisburgensis, hoc die obiit, anno 1088, exul pro constantia fidei erga Sedem Romanam. Hic quia in Admontensis cœnobii, quod fundaverat, ecclesia tumulatus nonnullis miraculis claruit; ideo Henricus Canisius, tom. 6 Antiqq. Lectionum, vitam ejus daturus, cum reliqua Archiepiscoporum successorum Chronica, usque ad an. 1177 ab eodem auctore descripta; dedit ei titulum Sancti: quod mox secutus est Card. Baronius, in addendis ad an. 1088. Baronii exemplo motus Ferrarius, in Catalogo generali eorum qui non sunt in Romano, adnotavit; Apud alios 30. Julii. Vellem istos Alios nominasset; nec enim reperire hactenus potui Salisburgensia Chronica ex Bibliotheca Alberti Hungeri, consequenter post Vitam prædictam edita & usque ad 1475 deducta. Suscepti ab eo Episcopatus & exilii aditi meminit, sed omni religioso titulo abstinet. Abstinet eodem etiam Hundius, in Catalogo Archiepiscoporum, quem suæ Metropoli Salisburgensi præponendum absolvit anno 1581. Solum in Ms. Monasterii Mellicensis in Austria, continente Acta Sanctorum Novembris fol. 249 inveniuntur Nomina & Ordo successionis Salzburgensium Episcoporum, usque ad Adelbertum Archiepiscopum anno 1168 Ordinatum; ibique sic scribitur: S. Gebehardus Arch. S. Thiemo Arch. Chunradus Arch. S. Eberhardus Arch. Chunradus Arch. Adilbertus Arch. ex quo etiam Ms. vel alio simili videtur Canisius suum edidisse Brevem Catalogum, ipsius Gebehardi Vitæ præfixum, cum titulo Sanctus ad eadem tria nomina. Interim nullum eorum invenimus in Kalendario istius ecclesiæ, cum officiis ei propriis impresso sub an. 1647: quare non valde necessarium videtur nobis eam Vitam hic recundendam dare, maxime cum satis inveniri possit in novissima auctioris Surii editione cui habetur inserta, donec de aliquo publico cultu, saltem apud Admontenses eidem delato, constet. Vita prædicta habetur etiam proprio libello edita Augustæ Vindelicorum an. 1619 post Vitas SS. Adalberonis Herbipolensis & Altmanni Pataviensis Episcoporum. | |
| B. David, Archiepiscopatu S. Andreæ in Scotia relicto, habitum Cisterciensem indutus, memoratur a Chrysostomo Henriquez in Menologio Cisterciensi, citato Cantipratano lib. 2 de Apibus cap. 10, ubi de S. Alexandro ejus fratre agit. Egimus de B. Alexandro 3 Maji, ubi absque nomine fratris & Sede, asserit Cantipratanus habuisse fratrem Archiepiscopum, qui relicto regimine Ordinem Cisterciensem intravit. Scripsit postea de Sanctis Cisterciensibus Claudius Chalemot, & passim descripsit Chrysostomum, sed de Davide silet, silent de eo quoque Dempsterus & Camerarius ad augendum patriorum Sanctorum numerum, nominibus etiam fictis, minime parci. | |
| S. Luganii, Presbyteri de Kill-Aithir in Hibernia, natalem celebrari, indicat Colganus ad Vitam S. Patricii per Jocelinum annotatione. 104. | |
| Guilielmus a Cortemilio, sepultus cum hoc
Epitaphio Bononiæ Guilelmus alter nomine,
sacro pollens eloquio, urbis istius
incolas in viam traxit Domini. Laudatur a
Waddingo ad an. 1220 num. 11, & anno
1305: num. 3 appellatur Guielmus de Placentia,
vir sanctus & perfectus, S. Francisci
sectator. Interim abstinet a titulo Beati,
uti & Haroldus; illum tamen ei tribuunt Arturus
& Masinus. Secuti Aloysium de Sartis-Plani,
sive (ut vero utar nomine, quod
nobis Ghirardaccius Augustinianus prodidit p.
1. Hist. Bon. l. 18 pag. 606) secuti inquam,
Philippum de Blanchis: qui edito sub annum
1589 Thesauro Indulgentiarum Bononiensium,
subtexuit indiculum Sanctorum ac Beatorum illius
urbis, ubi pag. 437 nominatur B. Guilielmus,
Ordinis Minorum, apud Sorores
| |
| Martinus, Joannes, Martinus alius, Ordinis S. Francisci, anno 1562 a Calvinistis interfecti. Prior Martinus Laicus in Conventu Burgi S. Andeoli a dictis Calvinistis Combusto, ipse æger cum strato, subjecto igne fuit concrematus. At Donzenactii in Aquitania alii duo, quod Romano Pontifici parendum esse assererent, gladiis eorumdem trucidati sunt. Ita post alios a se citatos Arturus in Martyrologio Franciscano, eosdem & Beatos & Martyres appellans. | |
| Joannes Ravennas in Romandiola, Angelus Danasius in Monte Politiano, Catharina de Guevarra in Hispania, laudantur cum titulo Beati ab Arturo in Martyrol. Francis. & Catharina etiam in ejus Gynæceo. | |
| Joannes Alburquercius, Goanus Episcopus, ut Beatus refertur ab Arturo. Laudatus fuit a S. Francisco Xaverio, Horatio Tursellino, Maffeio & Tarrico Scriptoribus Societatis Jesu. Loca ab Arturo citantur: sed nemo illorum Beatum dixit aut ut talem coli neque hactenus dies vel annus mortis nobis innotuit. | |
| S. Verolus Presbyter, in territorio Lingonensi, indicatur a Ferrario, & nonnullis Mss. Acta ejus damus | XVII Junii. |
| SS. Nicander & Marcianus Martyres, indicantur in antiquo Ms. Casinensi, ab aliis | XVII Junii. |
| S. Martialis Episcopus, Alpinianus & Austriclinianus Presbyteri, Martyres. Lemovicis celebrantur in Martyrologio Ordinis Prædicatorum sub officio trium lectionum colendi: Apud alios horum solemnitas fit | XXX. Iunii. |
| S. Aurelianus, Episcopus Lugdunensis, refertur in supplemento Saussaji, & hinc in Menologio Bucelini, sed per errorem nominis, acceptus pro Arelatensi: de Lugdunensi agendum esset quando in Catalogis Episcopalibus refertur apud Severtium VI Februarii vel | IV Julii. |
| S. Vitaliani Episcopi Inventio corporis, Auximi in Piceno, indicatur a Ferrario, in Notis asserente, fuisse Episcopum Caprianum, de quo in Martyrologio Romano agitur | XVI Julii. |
| S. Alexis Confessor indicatur in Martyrologio, sub nomine Bedæ excuso. Colitur S. Alexius | XVII Julii. |
| S. Lewinnæ Martyris translatio corporis ex Anglia Bergas ad monasterium S. Winoci, refertur a Molano, Galesinio, Ferrario, Saussajo. Natalis est | XXII Julii. |
| S. Legonti, S. Phronimii, Epp. Metensium Translatio, in Marl. Metensi, Ferrario, Greveno, Florario, ac magis perspicue ac Martyrol. Gallicano Saussaji. De S. Legontio egimus | XVIII Febru. |
| De S. Phronimio agemus | XXVII Julii |
| S. Altmanni, Episcopi Passaviensis, translatio indicatur in Menologio Bucelini. Dies ejus natalis est | VIII Augusti. |
| S. Flavianus notatur in quodam Ms. S. Lazari Augustoduni. Videtur intelligi S. Flavinianus, Episcopus Augustodunensis, cujus natalis convenit in diem | XXIII Augusti. |
| S. Fiacrius indicatur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Dies natalis est | XXX Augusti. |
| S. Bertini Abbatis, in monasterio Sithiu, inventio corporis, describitur a Molano, Wione, Dorganio, Menardo, Bucelino, Dempstero, Ferrario. De quo agendum ad Vitam ejus | V Septembris. |
| S. Adriani & comitum passio Nicomediæ celebratur in Ms. Tornacensi monasterii S. Martini; ab aliis | VIII Septembris. |
| S. Mamiliani, Episcopi Panormitani, Inventio prima corporis, Suanæ Tusciæ urbe, indicatur ab Octavio Cajetano in Martyrologio Siculo, ubi in Notis meminit ejus Baronius die X Novembris, ac die obitus iterum celebratur a Cajetano, Ferrario, & Pirrho in Episcopis Panormitanis: & forte acquirentur acta pro die | XV Septembris. |
| Dedicatio ecclesiæ extructæ filiis Theudadæ, memoratur in Hagiologio Æthiopico videntur hi omnino esse SS Cosmas & Damianus cum tribus fratribus filiis Theodotes secundum Græcos, quos latini colunt | XXVII Septembris. |
| C. I. | |
Algerius sive Adalgerius de Villalta Episcopus
Bellunensis, mortuus anno 1290 ultima Septembris,
inventus fuit 16 Junii 1525 (uti
narrat Georgius Piloni in Historia sua,
venetiis impressa 1607) corpore fere toto integer,
apparebatque statura fuisse admodum
procera. Marmoreæ arcæ, qua conditus
fuerat loco eminentiore in ecclesia principe
Belluni, quæque supererat saltem tempore quo
edidit librum suum citatus auctor, insculptum
fuit, etiam tum legibile, sequens Epitaphium:
|
XXX Septembris, |
| S. Wibrandis, Virgo Ursulana, indicatur in Catalogo Henrici Fitz-Simon citato Martyrologio Canisii, cujus duplicem editionem habemus absque ejus mentione. Verum apud Crombach in Historia Ursulana pag. 757 est Wibrandis, non Martyr, circa Basileam. De qua, (si monstrentur diversa a referendis III Julii) poterit agi cum S. Ursula | XXI Octobris. |
| S. Similianus, Episcopus & Confessor Nannetæ in Britannia minori, inscriptus est Martyrologio monastico Arnoldi Wionis, & in Notis citatur Trithemius, lib. 3 de Viris illustribus Ordinis S. Benedicti cap. 42; a quo, inquit Wion, Abbas Cauracensis & S. Ethbini præceptor vocatur, diciturque floruisse anno Domini 600. De Episcopatu tamen ejus nihil dicit. Et bene, quia, qui indicatur S. Similianus, Episcopus Nannetensis, seculo Christi quarto mortuus est, & hoc die colitur. Occasione cujus Wion alterum Similianum protrudit, de cujus die Natali nihil constat. Interim etiam ut Episcopus refertur a Dorganio, in Kalendario Benedictino. At Menardus Abbatem statuit, & errorem Wionis corrigit. Verum Bucelinus omnia confundit, quasi circa annum 600 fuisset Abbas, ac dein Episcopus Nannetensis scilicet seculo quarto. Saussajus, secutus Menardum, retulit eumdem in supplemento. Quæ omnia falso fundamento nituntur. Si probetur cultus sacer abbatis poterit agi de eo cum S. Ethbino discipulo. | XIX Octobris. |
| S. Nicolai, Episcopi Confessoris, ordinatio proponitur in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ excuso, in Ms. Florario; item a Greveno & Canisio. Videtur intelligi Mirensis Episcopus referendus VI Decembris. |
DE SS. FERREOLO PRESBYTERO, ET FERRUTIONE AUT FERRUCIO DIAC.
MARTYRIBUS VESONTIONE IN BURGUNDIA
ANTE AN. CCXVII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De eorum cultu, actis, translationibus & tempore Martyrii.
Ferreolus Presbyter, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
Ferrutius Diaconus, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
BHL Number: 2904
G. H.
Vesontio, in provincia maxima Sequanorum metropolis habita, ex antiquis Notitiis provinciarum & civitatum Galliæ, atque etiamnum urbs Archiepiscopalis in Comitatu Burgundiæ fuit. Primos ea fidei Christianæ sibi missos præcones agnoscit SS. Ferreolum Presbyterum & Ferrutionem Diaconum, viros Apostolicos & illustres Martyres, amicitia conjuctos cum SS. Felice Presbytero, Fortunato & Achillæo Diaconis, ab eodem, S. Irenæo Episcopo Lugdunensi, a quo ipse Vesontionem, missis Valentiam ad Rhodanum urbem illustrem, atque ibidem martyrio coronatis XXIII Aprilis, eodem anno CCXII quo hi pro Christo Vesontione passi sunt XVI Junii.
[2] Trium Valentinorum Martyrium Acta dedimus, tamquam ab auctore coævo scripta, neque ab ea sententia etiamnum recedimus; & quæ istic de duobus hic occurrentibus inseruntur, omni acceptione dignissima, putamus occasionem dedisse, ad concinnanda ea, [Acta antiqua dantur ex 4 Mss.] quæ velut ipsis propria jam damus, ex quatuor potissimum codicibus Mss. aliquo scilicet Romano, altero Trevirensi monasterii S. Maximini, tertio Reginæ Sueciæ quod numero 81 signatur, ac quarto insigni codice nostro: putamus autem concinnata fuisse seculo Christi quinto vel sexto. Contulimus illa diligenter cum Actis, [alia recentiora indicantur,] a Mosandro primum, tomo septimo Appendicis ad Acta Surii, editis; deinde suo ordine ad hunc XVI Surii relatis per subsequentes Surianorum Actorum editiones.
[3] Joannes Jacobus Chifletius parte 2 Vesontionis pag. 17 ex libris Ecclesiæ Bisuntinæ alia quædam habuit, & (omisso initio) pro majori parte transcripsit: quæ vel inde apparet fuisse variis locis a posteris amplificata; uti in Annotatis observatur: Accepimus eadem nos, ex legendariis ecclesiæ SS. Joannis & Stephani, initio sane multum diversa a primis (quod studiose videtur dissimulasse Chiffletius); sed in progressu partim verbotenus fere ex illis sumpta, partim ex iisdem (ut dixi) amplificata licentius, atque in Lectiones novem distributa; quarum prima, Prologi loco, in hunc modum recitatur. Cum summa veneratione, quos sui Redemptoris mortis, generi humano pernecessariæ, testes noverit extitisse, Beata Mater amplectatur Ecclesia; præcipuo ac venerabiliori laudum studio illorum meritum extollit, quos in suis principiis adhuc tenera, in vinea sua cultores infatigabiles habuit. De quorum numero hos germanos fratres, Ferreolum scilicet ac Ferrutium, veri solis jubare afflatos, doctrinæ Apostolicæ sapientia ad summum eruditos, ad prædicandum verbum Dei Gentibus divina gratia prælegit; & hoc suo admirabili nutu, ut quos genuerat Græcia, prædicatores haberet Burgundia.
[4] [ubi & Burgundia præpostere,] Neminem latere puto, quanto recentius nomen Burgendiæ sit, quam ut aptari Sanctorum prætitulatorum ætati possit: multo autem id magis dixerim de nomine Chrysopolis, quod Vesontionensibus medio ævo mirabiliter placuit, postquam eos aliquis docuisset, in quodam libello Provinciarum, sub Provincia sequanorum sic haberi: Metropolis civitas Chryspolinorum, hoc est Vesontionum, quod Chrysopolitanorum debere legi mox cœpit a sciolis plerisque credi, ac pro indubitabili veritate haberi. Deinceps usque nunc. Sed a vulgatissimo gentis, ac Fratris etiam sui sensu, parte 1 pag. 5. explicato, longe recedit Petrus Franciscus Chiffletius noster, in Dissertatione de loco & tempore conversionis Constantinianæ, quæ inter tres, ab eo sub vitæ finem an. 1676 editas, secunda est. Ibi enim, [& Chrysopolis Vesontio ex usu medii ævi nominatur;] nixus ms. Notitia Galliæ, apud Iosephum scaligerum, ubi legitur, Provincia Lugdunensis quinta, Metropolis civitas Crispolinorum, id est, Vesontio; probare conatur, Constantinum, Crispi filii, per novercæ calumniam injuste circumventi, cæde mœrentem, jussisse ut Vesontio, in qua ille cum avia Helena multum fuerat commoratus, Crispolis, quasi Crispopolis diceretur, & cives Chrispolini. Ut ut est, neque ætate Sanctorum, neque etiam cum scripta sunt secunda Acta, nota erat ejusmodi appellatio: sed medio, ut præfatus sum, ævo resuscitata; & Chrysopolis ab Auro cœpta vocari, ex rationibus, si minus vere, certe plausibiliter adinventis a Ioanne Iacobo Chiffletio, & pag. 52 ac seqq deductis.
[5] Iam quod sanctos Martyres Græcia genuisse dicitur, [& Sancti dicuntur nati in Græcia.] & quidem (ut mox subditur) Athenienses, quod & manu scripta & typis edita Breviaria habent; id non alio putem fundamento credi, quam quod cum S. Irenæo Græco, ex Græcia advenerint. Verum Latina eorum aliorumque trium Valentiæ passorum nomina, in diversam conjecturam inclinant animum; ut scilicet nati omnes in Galliis, sed studiorum causa profecti in Græciam, ibi in S. Polycarpum inciderint; a quo Christi fidem edocti, & ejus gentilibus suis prædicandæ cupidi fuerint sacris Ordinibus ad eum finem initiati; additoque ipsis magistro S. Irenæo, eamdem in rem ordinato Episcopo, remissi in Galliam. Atque hæc occasione tertiorum Actorum dicta sunto.
G. H.
[6] Nunc his dimissis, ad prima Acta redeamus. Habuit illa & allegavit Gregorius Turonensis lib. 1 de Gloria Martyrum cap. 71, [Prima Acta citata a Greg. Turonensi.] cujus verba infra, ubi de Inventione corporum agimus, proferuntur. Venerabilis Beda, in genuino suo Martyrologio, a nobis ante tomum 2 Martii edito, hæc inde excerpsit: XVI Calendas Julii Ferreoli Presbyteri & Ferrutionis Diaconi, qui sub Claudio Judice ad trochleas extenti & flagellati, [in fastis Bedæ] deinde in carcerem reclusi, mane amputatis linguis prædicabant verbum Dei. Post hæc subulæ triginta utrisque infixæ, in manibus, & pedibus, & pectore; ad ultimum gladio feriuntur. Hæc ibi, quæ plane eadem Rabanus suo Martyrologio inscripsit. Usuardus ista habet: [Usuardi] In Galliis apud urbem Vesontionem sanctorum, Martyrum Ferreoli Presbyteri & Ferrutionis Diaconi, qui a B. Irenæo Episcopo ad prædicandum verbum Dei missi, postea sub Claudio Judice excruciati pœnis, gladio feriuntur. Ado ex elogio Bedæ tormenta illata adjungit. Similia habent passim recentiores cum hodierno Martyrologio Romano, cujus verba ex Usuardo desumpta sunt. Habemus antiquum Ms. Breviarium Ecclesiæ Bisuntinæ, [& aliis.] in quo præscribitur festum solennissimo ritu celebrandum, & in eo proprii Hymni, Antiphonæ, Responsoria & Lectiones recitantur, unde nonnulla ipsis Actis accedit confirmatio, cum tota materiæ series inde sit desumpta. Eadem habemus excusa anno MDXC in Breviario Bisuntino, [cum assensu Breviariorum] jussu Ferdinandi a Rya Archiepiscopi Bisuntini. In Breviario autem Lingonensi anni MDCIV præscribitur eorum veneratio sub ritu duplici: in Corbeiensis autem monasterii kalendario recentiori apud Martinæum lib. 4 cap. 6 de Ritibus Monachorum præscribitur festum faciendum in albis de quinque cereis.
[7] [Missa antiqua,] Actis prædictis subjungimus primo ex Missali Gallicano ante annos nongentos conscripto veterem Missam, in specimen ritus antiquioris; deinde varia instrumenta inventorum ac translatorum corporum: ac primo notamus ad diem quintum Septembris festum inventionis solenniter celebrari in jam citatis Breviariis, tam manu exarato quam typis excuso. Et hic dies est quasi natalis eorum habitus, ad eumque inscripti sunt sub finem antiqui Martyrologii Hieronymiani apographis, item Martyrologiis Rabani, Wandelberti, Maurolyci, & aliorum. Solennis autem Translatio anni MLXIII, facta est XXX Maji & in eisdem Breviariis refertur: quo etiam die alia in ecclesia S. Vincentii peracta est anno MCCCCXXI. [Instrumenta Inventionis & Translationis.] Aliæ aliis diebus factæ infra indicantur. Præter illas translationes una etiam citatur a Ferrario eumque secuto Saussaio, ad diem XXX Martii, citaturque ab hoc Breviarium Vesontionense: sed per errorem: cum in prædictis Breviariis non ad XXX Martii, sed ad XXX diem mensis Maji id legatur: ejusmodi autem errores, quibus unus mensis pro alio vicini nominis citatur, licebit etiam alias subinde animadvertere.
D. P.
[8] Tempus martyrii indicamus, ante annum CCXVII, sub M. Aurelio Antonino Caracalla, qui Severo patri anno CCXI succedens, credi potest, vel cœptam a patre persecutionem continuari jußisse, [Tempus Martyrii.] vel saltem non impedivisse Provinciarum Præsides, eam pro suo arbitratu & occasione oblata resuscitantes; uti factum dicitur Valentiæ, a Cornelio duce, tempore Aurelii Principis. Pro hoc in præsentibus Actis perperam semper nominatur Aurelianus Imperator, tamquam Vesontionensibus notior; utpote apud quos etiamnum pro parte dimidia superest pulcherrime sculptus arcus triumphalis, [ante an. 217.] ejus honori erectus. qualem Chiffletius in ære exhibet ante suam Vesontionem. Allegantur hic quidem num. 6 sacratissimorum Principum præcepta, tamquam duorum corregnantium: sed vereor ne hoc auctoris ipsius sit, minime coævi, qualis videtur Valentinorum Martyrum hic delibata Acta scripsisse; ubi idem Cornelius Valentiam ingressus, audita psallentium voce, cum admiratione interrogat. Numquid post Severi Principis severam laudabilemque Lugdunensium tribulationem, (anno CCII, quando ipse S. Irenæus Martyrii lauream est adeptus) in his locis aliqua Christianitatis vestigia remanserunt? Supponitur igitur jam mortuus Severus; obierat autem anno CCXI IV Febr. relictis (ut ad Acta prædicta docetur) duobus filiis conregnaturis: [& post 212.] quorum junior Geta, ante biennium, fuerat ex decreto Senatus declaratus Imperator, vero similiter postquam pater majorem natu per se dixerat Cæsarem: sed vix uno a morte ejus anno elapso senior juniorem in sinu matris trudicavit. Ab hoc & fautorum fratris omnium cæde, mirum non fuerit, si homo truculentus etiam in Christianos sævitiam verterit, aut verti permiserit; & sic haud diu post annum CCXII, tam isti Valentiæ, quam hi de quibus agimus Vesontione sint passi; nam duobus fratribus, vel simul per annum unum, vel cum patre per duos tresve regnantibus, communi nomine renovata edicta, aut persecutionem resuscitatam, nulla docent argumenta.
[9] Putant Vesontionenses, ipsum hunc S. Ferreolum esse eumdem, qui eorum censetur secundus post Linum Episcopus; sed, uti, in Annotatis ad Chiffletianam Chronotaxim, [Non fuit Episcopus Vesontione S. Ferreolus;] Cap. 5 Illustrationum Claudianarum §. 1 dixi, nulla idonea auctoritas suadet, tantum abest ut cogat, vel Linum istum identificare cum Romano S. Petri successore: vel Ferrutium Episcopum cum Presbytero Martyre. Potuit hic jecisse Euangelicum semen, civesque non paucos adduxisse ad fidem; quibus deinde (ut fieri solebat) missus Episcopus Linus Roma sit, post prædictum Martyrium; [sed forte alius eo junior.] Secundus ibidem sederit Ferrutius, ex ipso Vesontionensis Cleri corpore lectus. Si tamen, præter Linum, S. Protadio nominatum, ullus est Episcoporum Vesontionensium, cujus nomen ad posteros pervenit ante S. Hilarium. Vide quæ XXIX Junii dicemus, post Acta S. Maximini Trevirensis occasione sacelli quod in diœcesi Bisontina habet, unde sumpta occasio hujus nominis aliquem istic statuendi.
ACTA
Ex variis Mss. collata cum aliis.
Ferreolus Presbyter, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
Ferrutius Diaconus, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
BHL Number: 2903
EX MSS.
[1] Eodem tempore, a cum Sacerdos & Martyr Ecclesiæ Lugdunensium S. Irenæus Episcopus b, missus fuisset, jubente S. Joanne Euangelista ab Epheso; ducente Domino una cum discipulis suis, Lugdunum civitatem pervenit; [A S. Irenæo missi Vesontionem,] ibique Christi lumine splendens, æternum splendorem iustitiæ publice sua prædicatione in Galliis auxiliante domino declarabat, & assidue verbum Domini nostri Jesu Christi prædicabat; Sanctum vero Ferreolum Presbyterum & S. Ferrutium diaconem, Vesontianensem c civitatem, vere ut fundamentum fortissimum ad fundandam supra petram Christi Ecclesiam, misit. Qui sicut angulares lapides sponsi cælestis, & margaritæ splendentes fulgebant; [convertunt cives ad Christum,] per quos nomen Domini & splendor gloriæ gentibus quæ in tenebris subjacebant, resplenduit, eorumque prædicatione multi ad baptismatis gratiam convolabant, in quibus erat mira virtus Christi. In verbo enim & sapientia strenui, vultum Angelicum habentes, [sicut SS. Felix, Fortunatus & Achilleus] Deum in se virtutibus manifestis populis demonstrabant. Augebatur per ipsos Catholica fides, lætabantur de confuso & victo diabolo, quotidie Christiani qui derelinquentes idola, sequebantur Christi vestigia.
[2] Similiter etiam S. Irenæus d Felicem Presbyterum, Fortunatum atque Achilleum Diacones, Ex suo latere segregatos, ante gloriosum Martyrium suum ad Valentiam direxit urbem. [Valentinos,] Quibus ingressis tantam Dominus Athletis suis contulit gratiam, ut illa Paganorum multitudo, quæ in tenebris subiacebat, eos plenissimo affectu diligeret: eratque in eis mirabilis Christi gratia, vultu namque placidissimo erant, profusique in verbis, & dum corporali consortio fruerentur in terris, sursum corda suspensa habebant, & Angelis jam anima sociati splendebant in cælis. Qui cum Spiritu sancto repleti essent, spiritus immundos verbo purgabant, ægritudine oppressos sanitati reddebant. Humana enarrare lingua non sufficit, quantas virtutes quantaque signa & prodigia per eos Dominus noster Iesus Christus Gentibus demonstrabat. Hi ergo beatissimi tres Martyres & Confessores Christi, extra civitatem Valentiam contra Orientem, sibi tuguriunculum de lignis contextum, in locum Oratorii, dedicaverunt: ibique die ac nocte indesinenter domino Iesu Christo gratias agere non cessabant. Ad hos itaque, sacrificia divina celebrantes, multitudo Gentium baptismatis gratia convolavit.
[3] Dum hæc igitur agerentur contigit B. Felici cum se sopori dedisset, visionem vidisse, quam fratribus narrans, dixit: Vidi locum mirabilem fratres carissimi splendore munitum, diversis floribus adornatum, florum & aromatum suavitate mirisque odoribus fragrantem: in quo erat tabernaculum auro gemmisque insignibus constructum. Vidi etiam quinque agnos, sine macula mundos, [hi visione facta S. Felici] candore splendidos, qui in eodem atrio lilia depascebant. Dum hanc mirabilem visionem intuitus essem, audivi vocem terribilem dicentem mihi: Euge, euge, servi boni & fideles, quia super pauca fuistis fideles, super multa vos constituam, intrate in gaudium Domini Dei vestri: Venite Irenæi discipuli, [invitati ad cæleste gaudium] sociate vos cum fratribus vestris. Et factum est, dum de hac tam præclara visione B. Felicis inuicem sermocinarentur, repleti Spiritu sancto Fortunatus & Achilleus dixerunt: Gloria tibi Iesu Christe, lumen æternum, splendor gratia gloria Angelorum totius cæli & terræ Dominus; qui nos indignos famulos tuos per servum tuum Felicem lætificare dignatus es, & promissione tua non fraudasti. Nunc ergo, [laudant Deum:] Domine, Rex Regum, reple nos servos tuos cælesti consolatione, ut digne consequi passionem valeamus: Infunde super nos tui muneris gratiam, quos tuum verbum annuntiando testes tuos esse voluisti. Non enim, Domine nostræ virtutis est, insidiis jaculisque perversi hostis posse resistere, & nec tormentorum immanitates ferre, nisi tua muniti convalescamus protectione.
[4] [Istis indicant SS. Ferreolus & Ferrutius suam visionem,] Hac igitur completa oratione, ecce quidam e fratribus, a Ferreolo & Ferrutio beatissimis viris missus, epistolam eiusmodi scriptam protulit relegendam: Dominis piissimis & in Christo fratribus, Felici, Fortunato, & Achilleo, Ferreolus & Ferrutius in domino salutem. Qui moderanter regit secula & disponit totius mundi suffragia, ipse servis suis, ad invitationem bonæ confessionis, arcana sui pectoris non negavit. Cum vigilata nocte me sopori dedissem, vidi revolutam cœli paginam, & quinque coronas miro splendore fulgentes, auro gemmisque insignibus adornatas sidereo fulgore coruscantes, quæ singulis Angelorum manibus deportatæ, signum Crucis in medio earum scriptum monstrabant. [qua ad Martyrium vocantur.] Quod dum admirarer, audivi vocem terribilem mihi dicentem: Venite Irenæi discipuli: percipite promissum Patris, vobis paratum, ut sicut una fecistis voluntatem dei in terris, ita pariter percipiatis regnum promissum in cælis. Credo, sanctissimi fratres, quod nos Dominus ad Martyrium vocat. Confortati igitur, vigilemus & oremus, spiritu ferventes, ne diabolus veniens furetur thesaurum nostrum. Ad hæc Felix similiter Sanctis Ferreolo & Ferrutio, quæ viderant per epistolam narravit: sicque factum est, ut diebus ac noctibus psalmis & hymnis indesinenter dominum Iesum Christum laudarent in æternum.
[5] Nunc igitur ad eorum venerandam passionem auxiliante Domino veniamus. Eodem tempore, quidam vir e, Claudius nomine, a civitate Bisontiensi, ad Cornelium Ducem exercitus f Aureliani Imperatoris Valentiam veniens, [hi accusantur a quodam Claudio apud Corneliū Ducem exercitus] Cum vidisset quod Cornelius Dux in Sanctos Dei, id est, Felicem Presbyterum, Fortunatum, Achilleum Diacones rabiem suam taliter exercebat, de Ferreolo ac Ferrutio ei narrare cœpit, dicens: Sunt hujusmodi duæ personæ in civitate nostra, per quos jam medius populus vester, ad hanc religionem, id est per Ferreolum & Ferrutium fratres, conversus est: & colunt Deum qui ab hominibus crucifixus est. Etiam & ancillam vestram coniugem meam hujusmodi seducentes, Christianam fecerunt: virginibus suadent ne nubant; deorum nostrorum tam gravis est despectio, ut nullus eos jam deos esse dicat. Iam sacrificia vel thura, quod est placibile diis nostris, propter eos nullus offerre præsumit. Non autem eis solum sacrificare prohibent, sed & malleis ea perfringere præsumunt. Quo audito, Cornelius ait: o invictissimi dii, ut quid virtutes vestræ ad nihilum rediguntur, ut jam nullus locus sit, in quo despectio vestra per huius Christianitatis titulum non sublevetur. Et quid frater Claudi, agimus, si diis patrum nostrorum non succurrimus? Pene omnis terra se tradere habet. Ut quid tam terribile est signum illius Christi crucifixi, ut ante eum dii nostri tabescant? Sed nec lex illa Christianorum aliquando commisceri potest legibus deorum nostrorum. Nunc igitur accipe litteras, & accedens ad locum, huius legis doctores diversis pœnis interfice, ut ceteri metum habeant. Claudius respondit: Quæ dictis iubes, factis probabo: Et acceptis litteris nequissimi Cornelii Bisontiensem repetivit urbem.
[6] Tunc g Claudius SS. Ferreolum Presbyterum & Ferrutium Diaconem comprehendi præcepit, & qui in crypta parvula latere solebant, [& comprehensi nec minis nec promissis avertuntur:] tunc Christum publice populis prædicabant. Quibus Comprehensis ait: Sacratissimorum principum præcepta sanxerunt, quo aut sacrificaveritis diis, aut diversis pœnis vos interficiam, ut ceteri metum habeant. Quod si sacrificaveritis diis nostris, ex ærario publico remuneratos vos incolumes abire permittam h; Tunc Ferreolus & Ferrutius aspicientes in cælum, signo Crucis Dominicæ muniti, dixerunt: Ecce nos paratos habes: quod tibi pater tuus diabolus dictavit, fac. Nos autem in nomine domini Iesu Christi semper speramus, & quantumlibet nos diversis cruciatibus affligas, ipsum tamen Redemptorem nostrum & Reparatorem vitæ nostræ credentes, cum ipso semper erimus. Pecunia tua tecum sit in perditionem: [flagellis cæsi non sentiunt dolorem:] nobis autem sufficit unum Deum colere. Tunc Claudius eos ad trochleas extendi & flagellis cedi jussit; & cum flagellarentur, nihil dolorum sentiebant; sed omnipotens Deus, qui semper protegit suos, ita hos Martyres dignatus est custodire, ut quamvis carnali cruciarentur pœna, Angelico tamen habitu & virtute, mirabili in vultibus resplenderent: quod videntes populi mirabantur.
[7] Deinde reclusos in carcerem post triduum jussit sibi præsentari tyrannus, [linguis excisis prædicant,] & ait: Sacrificabitis diis, an non? SS. Ferreolus, & Ferrutius dixerunt: Non sacrificabimus, nec a bona Christi Confessione recedere optamus. Tunc carnifex, ira & furore magno repletus, linguas eis amputare jussit. Quibus amputatis, illi magis acceperunt organum linguæ spiritale ad confirmandos fratres, & ad prædicandum verbum domini. Dicebant enim: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt; beati pacifici quoniam filii Dei vocabuntur; beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum cælorum. Et ad Claudium conversi dicebant: Cognosce miser, [& ducem monent:] quia dii tui non possunt facere sine linguis homines loqui, cum ipsi nec loqui possint nec audire: sed respice in nos, & convertere, & Baptismi ablutione perfundere, & ex toto corde in Christum crede, & indulgentiam mereberis peccatorum obtinere.
[8] Tunc Claudius, ira & furore magno repletus, acutissimas subulas triginta uni, & triginta alteri, [subulis transfixi absque sensu doloris] tam in manibus quam in pedibus sive in pectoribus vel ceteris corporis compaginibus, malleis ferreis transfigi jussit: & omnia hæc tormenta, tamquam ros suavissimus, qui de cælo descendit, magis eis refrigerium quam dolorem præstabat i. Cum igitur nullum dolorem sensissent, tyrannumque verbis superassent, gladio eos percuti jussit: quibus percussis tantus odor suavitatis, & miri timoris locum illum perterruit, ut æstimaret se populus gratia divinitatis obumbrari. Tunc Christiani nocte sublata eorum corpora in eadem crypta sepelierunt, [gladio percutiuntur.] ubi semper orationibus, psalmis, & hymnis quotidie Domino gratias agentes habitare solebant. Ipsi intercessores sint pro nobis ad Dominum. Quod si imitari eos non valemus martyrio, bonarum fructu ditati virtutum, sic in hujus ergustulo vitæ degentes corpora regamus, ut cum eis in æterna felicitate gaudeamus. Acta, sunt hæc circa Sanctos Dei Ferreolum Presbyterum & Ferrutium Diaconem, sexto decimo Kalendas Julii, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor & gloria, virtus & potestas, per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA D. P.
a Videtur aliquis Prologus præcessisse, quales a Legendarum collectoribus haud levi sæpe cum damno dolemus omissos. Acta 2 sic ordiuntur: Ea tempestate, cum B. Joannes, Apostolus & Euangelista, dilectus Domini, plenus gratia Spiritus sancti, a Pathmo insula, ubi relegatus jussu Domitiani fuerat, rediit; Polycarpus ejus alumnus, omnium virtutum dono repletus, qui postmodum factus est Smyrnensium Ecclesiæ Episcopus sanctæ prædicationis ministerio præditus, ad excolendam Domini vineam, transmisit B. Irenæum, cum innumera multitudine prædicatorum, quoquo gentium sancto Spiritu prævio ducerentur, in quibus etiam direxit Ferreolum atque Ferrutium genere Athenienses. De genere quid potius cogitan um diximus. Domitianus obiit, & Joannes ab exilio rediit anno 95.
b Imo missus a S. Polycarpo Episcopo Smyrnensi, olim discipulo S. Joannis, qui ex spiritu ab hoc accepto solicitus fuit in fide ubique spargenda, uti liquet ex Vita illius ad diem 26 Januarii illustrata, & infra constabit ex Vita. S. Irenæi.
c In aliis Actis ea sic amplificantur: Audivit vero Irenæus, summus Sacerdos, quod civitas Chrysopolis, præ ceteris civitatum civitas, in Burgundia, regali cultu & decore
præpollebat, Romanorum Imperatorum carissima sedes, munitissima ædificiis & nativo munimine insuperabilis; sui situs amœnitate sive pulchritudine super omnes laudabilis; unde Græco eloquio Chrysopolim appellatam, sermo Latinus Auream exprimit civitatem. Sed cum foret multum … nobilis, idolorum cultibus & ceremoniis deserviebat; rejectisque prædicatoribus Roma sibi transmissis a B. Petro Apostolo, dura cervice resistebat; & suffocato spiritu corporali contagione auctorem sui & omnium ignorabat. Hac igitur de causa memoratur Præsul, geminos fratres Ferreolum & Ferrutium, sibi consocios & regni Dei coheredes futuros, ad hanc civitatem properare admonuit. Ex hinc paulatim magis magisque ad primorum Actorum tenorem acceditur, ut videre est in ea parte quam Chiffletius in lucem producendam censuit, prioribus istis merito diffisus.
d Horum Acta, ex quibus sequentia omnia usque ad num. 5 accepta sunt, jam dedimus & illustravimus 23 Aprilis.
e Claudium istum fuisse Vesontioni pro Romanis Præfectum, arbitratur Chiffletius: tacent de eo, deque delatis per eum Sanctis, trium Valentinorum antiquiora Acta.
f Quædam Mss. cum exercitu Aureliani: sed jam dixi Aurelii legi in Actis Martyrum Valentinorum, Severi filium; & ipsum omnino hic intelligendum.
g Hæc ita amplificata leguntur in Ms. & Chiffletium. Claudius de jussione Cornelii, sicut erat immanissimæ feritatis rabie repletus, de Sanctis Domini facta inquisitione quid agerent, reperit eos divinis operibus insistentes, sanctæ prædicationi continue vacantes, fidem Catholicam adaugentes. Erat autem ab urbe milliario & semis specus solitaria & silvarum conclusa arboribus; ubi sanctissimi Doctores nocturno tempore, remoti a turba, liberius Domino excubabant; diluculo vero revertentes ad civitatem, verbum Domini indesinenter prædicabant. Sed quamquam specus, horrentibus umbris, ante horum adventum, obtenebrosa ac sine luce fuerat; lux tanta tamen ipsis præsentibus assistebat, quod ultra fulgorem solis radicabat: nec mirum, si locum tenebræ non habebant, ubi duo soles orbem terræ illuminantes prælucebant. Quos Claudius jubens comprehendi, ac locum, ubi judicium fieret, diversis ornatibus decorari; ipse pro tribunali sedens imperat eos adduci: quibus adductis ait. Sacratissimorum Principum &c.
h Additur in Ms. & apud Chiffletium: Et in conspectu Principum nostrorum magnis cumulatos honoribus adstare faciam: sed jam dixi, videri hæc gesta, solo M. Aurelio Antonino Caracalla regnante post an. 212.
i Sequentia rursus in Ms. & apud Chiffletium amplificata ita narrantur: Igitur cum nullum dolorem sensissent, exquisitis cunctorum tormentorum suppliciis, cum se jam victum cerneret in cunctis, jubet tandem gladio in eos animadverti, quos præ sui pudoris magnitudine ultra non poterat pati. Eorum ergo percussione, tanta odoris fragrantia emanavit, ac si cuncta eo loci thymiamata inferbuissent, si omne balsamum redoleret, si cunctorum genera pigmentorum locus ille portaret. Odor namque ille suavitatis Dei præsentiam circa Sanctorum corpora adesse monstrabat: suavitas Paradisi obviam eis veniens, nuntiabat quam amœnum, quamque suavissimum habitaculum illis præparabat. Tanta namque jucunditatis gratia tamque miri timoris fulgore locus ille a circumstantibus visus est illustrari, ut æstimaret se populus Deitatis gloria obumbrari. Binæ olivæ & duo candelabra ante Dei faciem semper lucentia, margaritis & inæstimabilibus laureati coronis consederunt in cælis, quia armati lorica fidei & gladio verbi Dei, fortiter egerunt in terris.
MISSA VETUS
Ex editione Romana, juxta antiquißimum Ms. Missalis Gothici, verius Gallicani.
Ferreolus Presbyter, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
Ferrutius Diaconus, Martyr, Vesontione in Burgundia(S.)
D. P., EX EDIT. ROMANA.
[1] Prodierunt Romæ anno MDCLXXX Codices Sacramentorum, nongentis annis vetustiores, [Missale hoc videtur ab exemplo Gallicani] cura & studio Iosephi Mariæ Thomasii; in quibus, a Gelasiano trium librorum Sacramentario, proximum locum tenet Missale Gothicum, quia id præfert titulus recentiori manu initio præfixus, in Bibliotheca Reginæ Suecicæ, nunc ad Vaticanam addita. Tali titulo ut tribuerit aliquid Cardinalis Bona, Rerum Liturgic. lib. 1 cap. 12, licet Gallicanum esse agnosceret (quis enim posset dubitare, sex ibi officia legens Galliæ propria?) censuit tamen, pertinuisse ad Galliam Narbonensem, Gothorum regno olim subjectam: & huic conjecturæ favet, quid ibidem etiam reperiatur Missa de S. Eulalia, Virgine ac Martyre Barcinonensi, XII Februarii. Certe ex Concilio Toletano IV, can. 12, 13, & 14 haud obscure monstratur, eumdem ritum, qui postea per Mozarabes continuatus utcumque est, per Hispaniam æque ac per Galliam viguisse, mallem tamen simpliciter Gallicanum dicere, ex Gallicano scilicet exemplari, Barcinonæ in Hispania Tarraconensi, tempore Gothorum descriptum, addita illa missa de S. Eulalia Barcinonensium Patrona, nulliusque alterius; quamvis ex interiori Hispania illustriores aliqui sancti potuissent addi, [descriptum Barcinone, addita Missa unica de S. Eulalia.] si scriptori cura fuisset Missale conscribere, Gothis Gallisque commune. Scripsit autem multo prius quam Pipino Caroloque agentibus, Romani ritus, secundum ordinem S. Gregorii, inducerentur in Galliam. Placeat ergo antiquioris Missæ, & valde discrepantis a ritu Romano, non solum Gregoriano, sed etiam Gelasiano, hoc specimen accipere; correctis tamen mendis quæ fidelis editio Romana attigere noluit.
[2] Missa (sive Introitus ad missam) Sanctorum Ferreoli & Ferrutii. Dominum Deum nostrum Fratres carissimi, supplices exoremus: qui sanctis Martyribus suis, Ferreolo & Ferrutioni, quædam tribuit futurorum præmia gaudiorum, in ipsa præsentium conditione certaminum; dum * per inextinguibilem sui amoris ardorem intelligunt, suavitatem vitæ damnis, acquirere & mortem, moriendo, calcare: quibus dum prætervolans hic dies, per urgentium pœnarum * acerbitatem, concluditur; aditus æternæ lucis aperitur. Det nobis famulis suis; ut, sicut illos nulla tormentorum genera, corpore licet deficiente fregerunt; ita nos nullæ mundi hujus illecebræ a suæ proposito servitutis perniciosa securitate deflectant: ut virtutem fidei nostræ divinus ille suæ caritatis [ignis] accendat; & omnia in nobis corporalium vitiorum * fomenta consumat.
[3] Collectio (nos Collectam dicimus) Deus, cujus * amorem piissimi Confessores & Martyres * tui, Ferreolus * & Ferrutio, cruore asserunt & morte confirmant, qui, dum tibi tam libenter sumptum a te vitæ munus impendunt, neminem non pro * te mori [debere] testantur: concede, ut fidem, quam cordibus nostris proprio inscriptam sanguine reliquerunt: vitæ meritis excolamus; & quod in eis admiramur, imitemur; quod colimus, deligamus; quod laude prosequimur, conversatione sectemur. Per Dominum nostrum Jesum Christum.
[4] Post NOMINA vivorum vel defunctorum, facta oblatione panis ac vini, solita recitari ex diptycho. Recensitis nominibus Fratrum carorumque nostrorum, oremus Dominicam misericordiam, ut in medio Jerusalem, in congregatione Sanctorum, hæc nomina sibi faciat, ab Angelo Sanctificationis, in * beatitudine æterni gaudii recenseri: Sacrificiumque hoc nostrum, sicut in * præformatione Melchisedech, in virtute sanctificet; preces quoque offerentium in hac * oblatione propitiatus exaudias, commemorationem [facientium] beatissimorum Martyrum Ferreoli & Ferrutionis omniumque Sanctorum; ut eorum precibus adjuti, non solum viventibus præsidia, verum etiam defunctis caris nostris requiem obtinere mereantur. Per.
[5] Coll. AD PACEM, quam dato invicem osculo apprecabantur fideles, Mirabilis in sanctis tuis, Domine virtutum; peccatoribus nobis, beatissimorum Martyrum tuorum, Ferreoli & Ferrutionis, patrocinio [pacem] largire; [ut sicut] illi coronas, insignes gemmis * & lapidibus pretiosis, Martyrii virtute meruerunt; [ita] nos eorum suffragiis, te donante, delictorum veniam consequamur: & concede nobis, ut conjunctio labiorum, copula efficiatur animorum; & ministerium osculi, perpetuæ consulat caritati. Per D. N.
[6] Contestatio (alias Immolatio Missæ: in hodierno ritu Præfatio Canonis nuncupata, ad Dignum & justum est, ubi subjungit sacerdos) Vere dignum & justum est, quotiescumq, pugnas Sanctorum * recolimus, te * laudemus, & * id quod [in] Martyrum * tuorum Ferreoli & Ferrutionis [honore] proferimus, tuis laudibus * adscribamus: quia illorum corona, tua est gloria, qui per unicum filium tuum Jesum Christum, Dominum ac Salvatorem nostrum, mortalia corpora docuisti pretiosi palmam portare martyrii. Juste autem tuis meritis exhibemus, quo fortissimorum Martyrum facta veneramur; qui humanas mentes, ad certamen cœlestis gloriæ, amore tuæ pietatis accendis. Tuæ namque virtutis est præmium, pœna Sanctorum: nam in qua subjacuerunt sævi [tiæ] membra carnificis, tibi servit Martyrum effusus sanguis, tibi triumphum reportat manus cruenta lictoris: quique gladio voluntaria colla * supposuerunt quique ungulis flammisque * subjacuerunt tui palmam nominis * reportaverunt. Habes ergo Domine, in quo exultes, quotiescumque tantæ virtutis memoriam recolimus; nec * immerito singulis quibusque cœlestia dona disponis, qui tantum per Sanctos tuos undique amorem * acquiris. Quis non, post tantam pietatis tuæ magnificentiam, animum ad Martyrii vota componat? aut quis non * provocatur ad pugnam, cum videat magno laboris fructu remuneratam Martyrum fuisse victoriam? Rogamus ergo Domine, ut in * commemoratione Sanctorum tuorum Ferreoli & Ferrutionis illorum pretiosæ virtutis memoriam recolentes, [in] partem remunerationis admittas; * & præstes, ut familia tua * perseveranter cursum cœpti laboris expediat: quatenus qui in te credunt, & tibi serviunt, etsi non in prima, vel in secunda remunerationis sorte locum apud te mereantur obtinere justitiæ; & ideo cum Angelis atque Archangelis clamant, dicentes; Sanctus, Sanctus, Sanctus. &c.
[7] Hactenus Missa, ut habetur impressa. Canon fere verbotenus idem qui Romanus, nisi quod vivorum mortuorumque commemorationes, ritu Gallicano (ut vidimus) præmissas, non habeat; [Cætera fuerunt ex Communi sumenda.] aliæque sub ipso & post ipsum intelligibili voce recitandæ sint preces, partim cum Romano communes, partim Gallicano propriæ: quæ tamen neque in hoc, neque in aliis Sanctorum Missis hoc in Codice ponuntur; eo quod essent in communi Missæ ordine requirendæ. Certe Missa de S. Germano Episcopo, sicut post hoc Missale (uti appellatur) Gothicum, excusa habetur, initio Missalis Gallicani veteris, seu potius fragmentorum ejus, propria de illo, qualia de sanctis Ferreolo & Ferrutione hic ponuntur, plura quidem subjungit, a Romano peregrina; sed nihil ad S. Germanum facientia; & cuicumque Missæ, etiam de Tempore, (ut Rubricæ nostræ nunc loquuntur) communia. Quod autem idem Ordo, per Gallias usitatus, etiam per Hispanias obtinuerit, non solum sub Gothis, sed etiam ante eorum adventum sub Romanis, apparet ex libro 1 S. Isidori Hispal. de Officiis Ecclesiast. cap. 15. de Missa & de orationibus, quod hic placet transcribere.
[8] Ordo Missæ vel Orationum, quibus oblato Deo sacrificio consecrantur, primum a S. Petro est institutus, cujus celebrationem uno eodemque modo universus peragit orbis: per Occidentem scilicet: neque enim Orientalium Ecclesiarum ritus speciales vel scivisse vel respexisse Isidorus videtur, [Priora autem fuisse quoad Ordinem apud Hispanos usitata,] cum hæc scripsit: & quoad Occidentales videtur Isidorus præcipue intelligendus de Canone, cetera enim jam multum erant mutata Romæ a S. Gelasii decessoribus. Prima, inquit Isidorus, earumdem Orationum, admonitionis est erga populum, ut excitentur ad exorandum Deum. Secunda, invocationis ad Deum, ut clementer suscipiat preces fidelium oblationemque … Tertia autem effunditur pro offerentibus, sive pro defunctis fidelibus, ut per idem Sacrificium veniam consequantur. Quarta post hæc infertur pro osculo pacis, ut caritate omnes reconciliati invicem digni Sacramento Corporis & Sanguinis Christi consocientur. Quinta infertur, Illatio in sanctificatione oblationis, in qua etiam ad Dei laudem terrestrium creatura, virtutumque cælestium universalitas provocatur, & Hosanna in excelsis cantatur … Porro sexta ex hinc succedit, confirmatio Sacramenti, ut oblatio quæ Deo offertur, [probat S. Isidorus, eum ordinem describens.] sanctificata per Spiritum sanctum, Corporis & sanguinis confirmetur. Harum ultima est Oratio, quam Dominus noster discipulos suos instituit dicens; Pater noster qui es in cœlis. Ubi vides quinque prioribus partibus, respondere quinque articulos propriæ de SS. Ferreolo & Ferrutione Missæ, prout supra sunt positi.
[Annotata]
* perire ext.
* acerbitate
* fundamenta
* amore
* Martyris
* Ferreoli & Ferrucionis
* Vitæ
* beatitudinem
* præformationē
* oblationem
* gemmibus lap.
* recolemus,
* laudamus
* in quo
* Martyres tuos
* adscribamur.
* supposuit
* subjacuit,
* reportavit
* immeritu
* acquires
* pio vocitur
* commemorationem
* hæc
* perseverare
INVENTIO CORPORUM
Ex Mss. Legendariis ecclesiæ SS. Joannis & Stephani.
Ferreolus Presbyter, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
Ferrutius Diaconus, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
BHL Number: 2907
EX MSS.
I
II
III
[1] In Civitate, quæ a temporibus antiquis Crysopolis appellata est (tanti enim cultus & ornatus extitit; ut de pulchritudine suæ formæ hoc nomen acceperit) beati Martyres Ferreolus ac Ferrutius, sicut germanam una similitudinem generis in Vita tulerunt, ita & Martyrii pro Christi nomine pariter persecutoris funesta supplicia pertulerunt. Hæc vero civitas & bisuntica dicitur, [Bisuntica civitate,] opinione quoque pristina veterum habitatorum Memoriæ juniorum redditur: unde Bisuntica appellatur. Eo namque tempore quo restaurabatur, silvester adhuc locus cum esset, Vison ibi fera reperta fuit & inde vocabulum perenne est sortita; id est bisuntica, B pro V littera, sicut earum est affinitas, posita, verumque nomen ut ætas cognovit nostra. Postquam enim barbarica irruptione, multis annorum curriculis dignitate servata, velut Romanorum Sedes excellentissima, quia negatum est summis in hoc mundo diu stare, succubuit; vocabulum primæ dignitatis (ut fert antiquorum opinion veraque relatio) temporaneæ perdidit, & ferarum habitatio aliquandiu fuit.
IV
[2] De hinc vero in suæ dignitatis Dominium restituta magno illic Gentilium populo constituto, [SS. Ferreoli & Ferrucii prædicationibus conversa;] & Deorum ceremonias pro ritu Romanorum exhibente, beatissimos Martyres Ferreolum ac Ferrutium prædicatores egregios, Aureliano Principe indigno, divina prædestinatione suscepit; quos spinarum & veprium a campo infidelitatis doctos eradicatores habuit, atque doctissimos florum, rosarum, ac liliorum, in agro fidei plantatores cognovit. Hi itaque germani Fratres cum essent sancti Spiritus doctrina affluenter edocti, illius dispositionis summo judicio quo cuncta reguntur, a B. Joanne Euangelista Domini dilecto a Græcorum partibus una cum Beato Irenæo Lugdunensium Episcopo, ad prædicandum Dei filium Burgundiæ sunt destinati. Quorum quidem documentis atque insignibus miraculis, [& ipsis ibidem passis ac tumulatis;] quæ per eos sacrificus operabatur Spiritus urbs Bisuntica errorem antiquæ vetustatis exuit: atque obfirmata in fide catholica, remota dæmonum superstitione, vitæ æternæ auctorem cognovit. Verum insanientis Aureliani jussu indicta in Christianos persecutione, agente quoque Principum insania, Cornelii videlict Ducis & Claudii in eadem Civitate, sicut eorum veneranda descripta testatur passio, gloriosi palmam sumpsere Martyrii.
V
VI
[3] Horum vero sanctissima corpora Christicolæ ab urbe milliario ac semis, quodam in secessu, ubi tempore prædicationis beati Martyres locum orandi sibi delegerant, [a S. Aniano Ep. elevantur corpora,] sepulturæ tradiderunt: ubi longævitate temporum succedente, Clerum & populum, quibus in illis summum erat præsidium, latuerunt. Fides autem rei Aureliano Episcopo intimante, nobis comperta & cognita est: per quem ædes Martyrum fundata est & condita. Beato denique Sanctoque Pontifice Aniano intimante, Sanctorum Martyrum miracula, sive gloriosa eorum quæque certamina, manifeste revelata sunt & ostensa. Nam cum in prædicta civitate Episcopali fungeretur officio; Tribunus quidam militum, qui ad custodiam civitatis fuerat destinatus, venandi studio, Milliarii ac semis fere spatio ab urbe, est progressus. Cumque repertam vulpem a canibus sequeretur; in antiquam monumenti Martyrum foveam casu vulpes fugit: sed Tribunus, dum pertinaciter insistit, militibus fossorium afferri jussit. Hæc dum per foveam inquiritur, latens ædes, ubi Sanctorum Martyrum corpora requiescebant, reperitur. Vere Deus vere admirabilis, vere in cunctis suis operibus laudabilis! animal irrationale ratione utentibus viam salutis aperit thesaurum incomparabilem ac præ cunctis opibus desiderabilem eis ostendit. Vulpes, inter bruta animalia sagacissimum, [indicio vulpis reperta,] ad sui tuitionem amans tenebras, lucem reperit; quia peccatrix anima sceleris conscia, dum mortis metu afficitur, ipsius mortis tenebrosis luctibus occupatur, ac per hoc non numquam propitiante Domino ad lucem perducitur. Quæ vulpes non tantum inventa luce se ipsam salvavit; verum ratione degentibus, in inventione sanctorum Martyrum, maximam salutem edidit: quia conversa anima de tenebris ad lucem, non sibi dumtaxat proficit, sed etiam Angelicis agminibus quibus est socianda gaudium ingerit. Nuntius itaque statim B. Aniano destinatur. At ille festinus occurrit: quia jam hoc opinione vulgi antea audierat; & quoniam Spiritus sancti gratia afflatus erat, Divinitatis eum in hujusmondi miserationibus pietas non latebat. Martyrum ergo sepultura ejus jussu detegitur: statimque Sanctorum corpora in monumento reperiuntur.
VII
VIII
[4] Sanctorum igitur Martyrum corpora, suæ passionis virtutisque mirificæ, in semet ipsis monstraverunt insignia. Nam eorum capitibus trabales clavi malleis ferreis impulsi, affixi inventi sunt. Palmæ vero Dominicæ passionis signum aperiunt; quia se perforatas clavis ostendut. Et quamquam abscissionem capitum egregii Martyres excepissent, [una cum clavis & subulis, passionis instrumentis:] ordo tamen clavorum in eorum capitibus quasi coronam agebat, quæ totius conpagem orbis possidedebat. In ceteris undique membrorum juncturis inventæ sunt subulæ, compactæ malleis. Hæc sunt quidem passionis Sanctorum insignia, in quibus divinæ remunerationis monstrantur & merita. Clavi namque diversis infirmitatibus medelam multis præstant temporibus: subulæ quoque, omni auro preciosissimo pretiosiores, omnique Margaritarum decore decentiores vim totius medelæ credentibus exhibeant. O impiissimi vesania tyranni! Martyres lumine privantur, his auditus aurium aufertur, oris & linguæ sermo amputatur, eorumque juncturæ pectorum fodiuntur, ac de vertice capitis totius corporis supplicia capiuntur. Non suffecerat persecutoribus custodia carceris, vincula catenarum, suppliciorum diversa genera: Sanctorum namque fides persecutorum tentamenta constanter sustinuit, nullius circumstantis populi adjuta solatiis, nullius freta terreni spe regiminis; sed cælestis patriæ jam secura de præmiis.
IX
[5] [& tantisper in Cathedrali deposita,] Beatus itaque Anianus Archiepiscopus, Tribunus quoque cum militibus ad civitatem redeunt cum triumpho & excubiis maximis Præsidis corpora Sanctorum ad matrem Ecclesiam S. Joannis Euangelistæ cujus fuerant discipuli, summa cum reverentia deferunt quibus ipsa civitas ab oppugnatione barbarica defenditur & a superstitione Gentili absoluitur Ubi se virtutibus innotescunt, dum digniter orantium vota suscipiunt: infirmitates quoque ac langores depellunt, immundos Spiritus effugant, libertatem captivis corporibus præstant. [referuntur in ædificatum loco sepulturæ monasterium.] Interim vero a beatissimo præfato Aniano, in loco sepulturæ ædificatur Ecclesia, Sanctorum corpora ibidem denuo cum aromatibus sepeliuntur. Conventus fratrum ad Domino serviendum, in Sanctorum veneratione Martyrum, constituitur. Clavi vero, ab eorum capitibus per Sanctorum manus Sacerdotum sublati, retinentur: per quos sæpe infirmitatibus diversis hominum medela impertitur. Beatorum igitur Martyrum Ferreoli Presbyteri & Ferrutii diaconi Christo annuente Nonis Septembris inventionem celebramus, [ubi Inventio celebratur 5. Sept.] ut quoniam eorum victoriæ recensentur in cælis ab Angelis, laus Jesu Christi ac redemptoris nostri, qui semper triumphat in sanctis de ore & mente hominum numquam recedat in terris. Sed quoniam hæc a Sanctissimo Patre nostro Aniano Archiepiscopo cognovimus, ejusque vitam inæstimabilem non seriatim sed transeundo; tetigimus dignum est ut pro nostræ fragilitatis modulo ejus beatissimum finem proferamus. [cujus anniversario obit S. Anianus] Peractis namque non nullorum annorum curriculis, post Sanctorum corporum inventionem; eadem die ejusdem inventionis; sicut interiorem hominem servaverat immaculatum, ita, ipsis deferentibus Martyribus quibus devote servierat, transmisit ad Dominum.
[6] Hæc itaque de triumpho Sanctorum Martyrum eorumque revelatione, de transitu Patris nostri Aniani, ad confirmandos Catholicæ plebis animos Christo auctore mente devota conscripsimus; non nostris confisi meritis, sed eorum orationum subsidiis. Cum enim Sanctorum omnium quos in conspectu altissimi perrenni luce perfrui credimus, auxilium imploramus, [qui simul cum illis invocatur;] eorumque venerabiliter pro necessariis confidenter subsidium postulamus; persertim ad eorum præsidium specialiter atque fiducialius jure recurrimus, quos in fidei spei caritatisque soliditate prædicatores habuimus. Hos ergo confidenter exposcamus, ad hos devota mente recurramus, his omni devotæ mentis conatu supplicemus; ut dum eorum festivitas ipsis patrocinantibus felici tempore, revolutis in Domino anni circulis celebratur; ipsi pro statu Catholicæ religionis, pro defensione propriæ urbis, pro salute summi pontificis, pro conservatione ejusdem urbis Pastoris, pro regis & principum felicitate, pro totius plebis liberatione, pro Sanctarum congregrationum stabilitate; pro cunctorum fidelium necessitate, indulti Patroni ac Martyres Christum Dominum deprecentur; eumque ex pietatis suæ atque misericordiæ censu, qui hæc obedienter composuit remunerare dignentur; ipso adjuvante, cui ante secula virtus & honor, Majestas & imperium, laus & jubilatio, decus & potestas, percuncta seculorum secula. Gloria tibi Domine, gloria Unigenite, una cum sancto Spiritu in sempiterna secula Amen.
D. P.
[7] Hactenus Mss. illa in IX Lectiones distributa, & pro parte descripta a Chiffletio; Aurelianum Imperatorem, ex jam recepto & supra notato errore, nominantia etiam ipsa: quorum illud idem accepimus exgraphum, quo usus ad operis sui editionem Chiffletius, [mortuus an, 374.] initio atque in decursu virgulatis quibusdam ad historiam minus facientibus. Integram ego rem dare malui, ut melius de auctoris ætate judicaretur; ideoque ne ipsas quidem populares de urbis nuncupatione fabellas, initio positas omittendas cum Chiffletio censui. Quamquam autem a Sanctissimo Patre Aniano cognita sibi profiteatur Auctor, quæ scribit; apparet tamen id ita intelligendum, ut per manus tradita, nec nisi mediate a Sancto sumpta notitia illa credatur. Dicitur is, Iuliani Apostatæ ætate, & imperantibus Valentiniano atque Valente, Sanctorum corpora invenisse; obiisse autem anno CCCLXXIV: hic vero identidem Vesontio nominatur Chrysopolis; cum tamen is qui cognominari hinc maluit Chysopolitanus, primus hactenus inveniatur Theodoricus fuisse, Nam in Epistolis Ioannis Papæ VIII, datis anno DCCCLXXVIII nominatur Bisuntinensis vel Bisunticensis Archiepiscopus; in datis autem anno DCCCLXXX intitulatur Sanctæ Chrysopolitanæ Sedis vel Ecclesiæ Archiepiscopus; adeo ut isto fere anno videatur mutata nuncupatio non multis seculis duratura; nec admodum diu post scripta, tum recentiora Acta, tum inventionis historia.
[8] Miracula, quibus post inventionem claruisse feruntur vel nemo scribere curavit, vel scripta perierunt injuria temporis: unum tamen ex S. Gregorio Turonensi lib. 1 de gloria Martyrum cap. 71, proferre licet quod est hujusmodi Vesonticorum civitas propriis illustrata Martyribus, plerumque miraculis præsentibus gaudet. Huic in abdito cryptæ duo, ut Passio declarat, Martyres Ferreolus, [Febris molesta pellitur] atque Ferrutio sunt sepulti: Factum est autem quodam tempore, ut vir sororis meæ invalescente febre graviter ægrotaret. Cumque jam quarti mensis spatio lectulo anhelus occumberet, ut nihil aliud conjux mœsta, nisi quæ sepulturæ erant necessaria, cogitaret; Sanctorum basilicam flens ac tristis expetiit, provolutaque coram sepulcris, palmis ac facie rigente opprimit pavimentum. Accidit autem fortuito, ut extensa dexteræ manus palma folium herbæ salviæ, quod pro honore Martyrum in crypta conspersum fuerat operiret. Postquam autem fusa oratione cum lacrymis surrexit a tumulis, putans aliquid de linteaminibus, quibus induta erat, manu prehendisse, ut adsolet, volam continuit clausam: egressaque basilicam, patefacta manu, folium herbæ miratur. Obstupefacta vero, quid hoc esset, munus cæleste indultum sibi divinitus recognoscit: ut scilicet per eam virtus Martyrum infirmo succurreret. Domum igitur jam lætior rediens, folium dilutum aqua, viro porrexit ad bibendum. Qui ut hausit, plenus fide protinus sanitatem plenissimam meruit obtinere. Hæc Gregorius Turonensis. At quomodo postea Sacra ossa Vesuntionem translata fuerint anno MLXIII die XXX Maji ex vetustis codicibus S. Ioannis & S. Stephani ita descriptum accepimus.
TRANSLATIONES VARIÆ,
Ex ejusdem Ecclesiæ Cathedralis Mss.
Ferreolus Presbyter, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
Ferrutius Diaconus, Martyr, Vesontione in Burgundia (S.)
BHL Number: 2910
I
II
Priorum Patrum moralis institutio, cum hujus vitæ ordinem castitate morum, seu gravitatis honestate recte procedere instituat; tum illius theoricæ jucunditatis quodam modo gaudium exilienti ingenio denuntiat; cum exultantibus animis in sanctorum solennitatibus hominum mentes tripudiare edoceat. [Auctor] Hi sunt enim qui summæ illius contemplationis dulcedine perenniter satiantur, quique summo bono adhærentes æternæ lætitiæ gaudiis perfruuntur. Horum denique memoriam miro amore concelebrare debemus: quorum, in amore Dei persistentium, non fuit alter amor; & qui de carcere carnis euntes, per tenebrosam mundi noctem perennem diem meruere: Beatorum itaque Martyrum Ferreoli & Ferrutii festa devotissime celebrantes, ad commendandam fideli populo hujus rei notitiam, qualiter eorum beatissima corpora a loco antiquæ sepulturæ ad urbem sint translata, oportunum notificare styli officio duximus: [ad ipsorum memoriam commendandam,] ut qui eorum præsentia roborati utriusque hostis, mentis videlicet & corporis, machinamenta superare valemus; in hac quidem die, quam fecit nobis Dominus, in qua etiam ad communem humani generis lætitiam tam pretiosum thesaurum suscepimus, gaudeamus præ ceteris & exultemus.
III
IV
[2] Cum ergo sint magni meriti apud Dominum hi sanctissimi Martyres & Apostoli, qui pro Christi fide pugnantes in sui agone certaminis, aciem vicerunt diaboli; quoties fidelis anima in eorum laboris ac premii certationem cogitatione ducitur, [scribere intendit] eorum societatem jam sitiens, merito in laudem ipsorum & prædicationem roboratur, quos in summi Regis conspectu candidatos ac diademate coronatos, sui vigoris acumine contemplatur. Hi sunt enim viri sancti, a divina providentia in perfectæ caritatis vinculum electi, quos fecit Dominus & ostendit nobis; quibus dedit gloriam sempiternam: quorum doctrina ad solis & lunæ comparationem præfulget Ecclesia; quorum corpora licet non separentur a terris, animæ tamen eorum merito Sanctorum coæquales existunt in cælis. Horum itaque sub Aureliano Imperatore, jubente duce Cornelio, [quomodo olim passi,] agente Claudio Chrysopoli Civitati præsidente, passio veneranda eandem Chrysopolim illustravit: & cum esset pro ritu Gentium inter urbes Gallicanas cunctis nobilior, in Christi culrura nobilissime decusavit. Derelicto enim idolorum cultu spurcissimo, Christo Domino eorum prædicatione ac meritis se substravit; ac peccatorum eruta nigredine, candore fidei & sanctæ religionis habitu passim enituit.
V
VI
VII
VIII
[3] Tempore igitur passionis sanctorum Martyrum, Christiani eorum prædicatione in fidei petra solidati, sanctissimas glebas nocturno tempore extra civitatem, [& sesquimilliario ab urbe sepulti,] rabiem tyrannicam metuentem, in unius ac semis milliarii spatio probantur detulisse: ibique, sicut vetus refert historia, in loco eremi quam habitare solebant, Angelorum societas non defuit; virtutum cælestium beata multitudo ad eorum exequias obsequium præbuit, quorum quidem animas ad cælos usq; cum magno gaudio prius evexit. Lognæ * itaque ætatis tempore transacto, cum ipsorum passionem priorum cura fidelium devotioni tradidisset, ignotum de sepultura erat. Sed Valentiniano & Valente regnantibus, B. Aniano in sanctæ Bisuntionensis Ecclesiæ Cathedra præsidente, mira Dei dispositione sunt reperti; quemadmodum in ipsius inventionis narratione digesta potest reperiri. Beatus vero Anianus, Christianæ fidei prædicator egregius, de reperto Domini thesauro incomparabiliter dives, in eo loco ædificavit ecclesiam, ubi Monachorum sacrosanctam vitam instituens, sicut erat totius religionis perfectione repletus, in brevi effecit Monasterium, [atque a S: Aniano condito istic monasterio elevati;] necessariis ejus providentia attribus satis contentum. Diu itaque in statu suo, monasterio permanente, peccatis populi id agentibus, Dei permissu, cujus occulta sunt judicia, Pastorum negligentia ingruente, ad id devenit ut sicut fuerat summæ religionis domicilium ita fieret irreligiositatis contubernium. Nam laicorum volentati, a quodam Præsule male consulto, prædiis ad eum locum pertinentibus traditis in beneficium, [eodem desolato, translati sunt] in brevi ita dilapsum est, ut destructa congregatione, ad beatorum Martyrum servitutem, præter admodum paucos Sacerdotes idiotas & indociles, nullus remanserit.
[4] Cum * ergo communi in excidio totius patriæ, ut in propatulo positi sancti Martyres jacerent (quippe quos latrones de Francia ad Burgundiæ perniciem conabantur auferre) sempiternia pietas Christi populum suum tanto patrocino destitui non permittens, non hominum custodia, non murorum clausura, non denique loci illius firmitate aliqua, sed sua nobis eos tamdiu reservavit admirabili gratia. [ab Hugone Archiepiscopo,] Henrici itaque Imperatoris secundi tempore, Domnus Hugo Archiepiscopus, cui hoc amicorum diligentia summum periculum intimarat, id gerens voti, quatenus eos ad civitatem transferret, habebat occultum: quærebat tamen temporis opportunitatem ad id agendum.
IX
[5] Tertio denique Kalendas Junii, quod erat crastinum Ascensionis Dominicæ, orandi gratia jussit illo Clerum & populum Archiepiscopus (ut eorum consuetudo fuerat) convenire. [30 Maji] Ipso vero eo veniente, Missaque per se celebrata, itur ad sepulcrum: ubi pausabant præclara cæli duo luminaria, gemini fratres, patriam illuminantes, pacem gentibus conferentes, Dei populum liberantes. Sarcophago autem aperto, [eoque jubente fuit apertus Sarcophagus.] inæstimabilis suavitatis fragantia totius ecclesiæ ambitum respersit, quæ Dei præsentiam adesse sine dubio signavit. Quosdam vero e cernentibus qui aderant, visus eorum ossibus, divinus timor quasi positos in extasi tenuit. Cernere erat Clerum & populum mixtum præ gaudio, multo lacrymarum imbre madentem, Dei laudibus communiter exultantem. Mirabile visu, tanta multitudo hominum, cum nulli nuntiatum fuerit, ibi subito affuit, ut nullus unquam in tam brevi temporis articulo tot convenisse meminerit, non tantum cives, non tantum vicina incolentes, sed de remotis longe partibus occurrentes.
[6] Horum autem sacratissimorum corporum partem minorem Domnus Metropolitanus, [Pars minor sub altari ibidem seponitur.] sagaci usus consilio, ad loci conservationem, qui in eorum honore dedicatus erat, sub principali altari ibidem locavit: majorem vero portionem, quæ sibi semper foret præsidium, ad civitatem cum hymnis & laudibus detulit, atque in B. Joannis Euangelistæ, in altari beatissimæ Dei Genitricis Mariæ gloriose recondidit: [major defertur ad Ecclesiam S. Ioannis] ubi gloriosi Martyres, ad se confugientibus divinum præstant refugium, petentibus patrocinium, ad laudem Domini, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
G. H.
[7] Hæc ibi similiter in IX Lectiones divisa, & descripta a Chiffletio: in quibus notatur triplex temporis character: primus Henrici secundi Imperatoris, anno MLVI vita functi, relicto filio Henrico tertio, puero septem aut octo annorum sub regimine Agnetis matris, videntur autem illius aliqui anni Henrico secundo tributi. Alter character est in Hugone primo Archiepiscopo Bisuntino, qui dicitur præfuisse ab anno MXXXI, usque ad annum MLXVII. Hujus tempore tantum semel Pascha, incidit in diem XX Aprilis festum Ascensionis in XXIX Maji, [anno 1063] ac consequenquenter dies XXX Maji seu tertius Kalendas Junii fuit crastinum Ascensionis Domini, qui est tertius character, proinde contigit ea Translatio anno MLXIII. Ipse vero Hugo sanctæ etiam Chrysopolitanæ Ecclesiæ Archiepiscopus dictus, a Chiffletio Beatus nuncupatur, mortuus VI kal. Augusti, & conditus eo tumulo, quem in media navi S. Pauli ipse sibi erexerat: [Hugo iste an Beatus?] cujus tumulum trecentis post annis, una cum reliquo ecclesiæ pavimento, fuisse elevatū indicari videtur his versibus eumdem mortis diem iterum notantibus, hoc modo:
Anno milleno, tercentum, septuageno,
Adjunge primo, Pater Hugo reconditur imo;
Cum superet quinta Julii lux, ex Libithina.
Quibus intelligis anno MCCCLXXI, ipso anniversario mortis die, id factum esse. De quibus plura forte ad diem XXVII Julii, si interim cultus titulusque Beati, a quo abstinent Claudius Robertus, Sammarthani & alii, probatus nobis fuerit.
[8] Uno interim seculo priusquam ista fierent, prædictam partem majorem sacrorum Corporum, quam ad ecclesiam S. Joannis anno MLXIII translatam diximus, ibidem fuisse relevatam, indicatur apud Chifletium pag. 272 ex Martyrologio S. Ioannis his verbis: Anno Domini MCCXLVI, [Nova relevatio anni 1246, 2 Septemb.] IV Nonas Septembris, residente apud Lugdunum Innocentio Papa IV, facta est in hac ecclesia revelatio (forte potius relevatio) sanctorum Martyrum Ferreoli & Ferrutii, prædicatorum hujus urbis per venerabiles Patres Wilelmum Archiepiscopum Bisuntinum, Joannem Lausanensem, Seguinum Matisconensem, Alexandrum Cabilonensem, Ansericum … & alios Prælatos civitatis & diœcesis Bisuntinæ. Hæc ibi. Addit Chifletius hanc revelationem nihil aliud fuisse quam sacrorum corporum collocationem, in capsis aut thecis, ex ligno deaurato affabre factis; existimatque eodem tempore mediam fere sacrarum Reliquiarum partem ad ecclesiam S. Vincentii fuisse translatam. Submisit nobis Petrus Franciscus Chifletius Societatis Iesu duas Chartas, in quarum priore indicatur translatio Reliquiarum S. Ferreoli in Ecclesia S. Vincentii his verbis: [aliquæ Reliquiæ datæ Ecclesiæ S. Vincentii] Die penultima mensis Maji in Vigilia Pentecostes, anno Domini MCCCCXI Reliquiæ S. Ferreoli translatæ fuerunt, per Reverendum in Christo Patrem ac Dominum, Dominum Robertum de Courbeton, Abbatem S. Pauli Bisuntini, [anno 1421 translatæ] de cassa antiqua ad præsentem novam in ecclesia S. Vincentii Bisuntini; & fuerunt ibidem religiosi viri Domini Joannes de Villanova, Prior; Aymo de Vaitus, Infirmarius, Petrus de Myone, Sacrista; Bertenius de Devissen, Refectuarius; & Joannes de Melincuria, Presbyteri Monachi, monasterii dictæ ecclesiæ, & plures cives Bisuntini in d. ecclesia. Hæc ibi cum optimo consensu dierum & anni indicatorum. Nam dicto anno MCCCCXI, littera Dominicali D, Pascha celebratum fuit die XII Aprilis, & festum Pentecostes XXXI Maji. In altera Chiffletii charta ista indicantur:
[9] Anno Domini MCCCCXXIV, die VIII mensis Maji, reverendissimus in Christo Pater ac Dominus, Dominus Theobaldus de Rubeo monte, Dei gratia Archiepiscopus, Bisuntinus transtulit Reliquias corporum SS. Ferreoli & Ferrutii, de veteri capsa in novam: de quibus quidem Reliquiis tradidit Ecclesiæ B. Mariæ Magdalenæ Bisuntinæ unam costam, [Aliæ in novam capsam posite anno 1424] ecclesiæ S. Petri Bisuntinæ mediam costam. Fratribus Ordinis Minorum de Saleriis, unum parvum os; & ipse reverendissimus Pater retinuit duos dentes, cum parte maxillæ; [& ossa æliis data.] & tradidit Ioanni Porcelleti unum os, præsentibus ibidem Dominis Joanne de Thorasia, Jacobo Moschet de Bisuntio Militibus, Magistro Ægidio Grusigneti, Nicolao de Vouclans Canonicis Bisuntinis, & pluribus aliis testibus, sub signeto secreto dicti reverendissimi Patris, & signo manuali Secretatarii. Signatum G. Gaji, cum sigillo dicti reverendissimi Domini in cera viridi.
[10] Præterea Joannes Jacobus Chifletius part. 2 Vesontionis pag. 307, Anno MDXXXIX, [circa annum 1539 in capsam argenteam translata] inquit, die Lunæ post festum Resurrectionis Dominicæ, in ecclesia Metropolitana S. Joannis Euangelistæ Bisuntina, Gubernatoribus civitatis, & maxima Cleri ac populi multitudine ibidem congregatis, R. Domino Francisco Symard Episcopo Nicopolitano & Suffraganeo Bisuntino Missam celebrante; post Offertorium facta est, magna suavitate vocum & totius officii majestate translatio sacrarum Reliquiarum, sanctorum Martyrum Ferreoli & Ferrutii, de vetere in novam capsam, per manus Domini Archiepiscopi, Antonii de Vergejio. Ex Actis Capituli Bisuntini. Eam capsam ex argento, vel mole vel operis elegantia præcipuam, Gubernatores & Canonici Bisuntini conflari curaverunt, ut notatur in Actis Capituli annis MDXVIII & MDXXV. Hæc dictus Joannes Jacobus Chifletius. At frater ejus Petrus Franciscus ista insuper indicavit: XII Junii anni MDCXXXVI, Franci Dolam obsidentes, e suis castris Vesontionem usque facta excursione, ecclesiam SS. Ferreoli & Ferrutii tertio ab urbe milliario incenderunt, & a tergo altaris everterunt capsam Reliquiarum, quæ deinde Vesontionem ad S. Vincentium translatæ sunt. Videtur illa ecclesia fuisse villa, quæ in Vita S. Germani Martyris describitur a priore Chifletio pag. 62; quæ, inquit, Grandem-fontem inter & Vesontionem media via interjacet; nam ibi & Basilicam & sacra λείψανα fuisse indicat.
DE S. ILPIDIO MARTYRE
IN GABALITANO GALLIÆ AGRO
Ex Martyrologio Gallicano Andreæ Saussaji.
SUB VALERIANO
[Commentarius]
Ilpidius, Martyr in Gabalitano Galliæ agro(S.)
D. P.
Horum Martyrum memoria celebratur a Saussaio in Supplemento Martyrologii Gallicani his verbis: In agro Gabalitano S. Ilpidii Martyris, qui usque ad senium pietatis officiis deditus, [Elogium ex Sausaio] & humandis sacris Martyrum corporibus clam invigilans, inde robustior factus distributis in usus pauperum propriis commodis, in altum montis cacumen juxta Elaveris ripam se recepit: ubi cum per biennium esset commoratus, ob conversos ad Christum populos, sub Valeriano & Gallieno Principibus martyrii laurea donatus est. Hæc Saussaius quæ utinam ex propriis Officiis Ecclesiæ Gabalitanæ haberemus stabilita.
[2] Primaria ejus ditionis urbs Episcopalis, Mimatum seu Mimata, Gabalum seu Gabalorum, subinde etiam Gabala dicitur, habuitque & colit Episcopos Sanctos, Severianum de quo Bollandus noster XXV Januarii ex Usuardo, licet festum nunc agi dicatur XXVI; Privatum, sub Croco Alamannorum Rege Martyrio coronatum & die XIII Novembris adscriptum, de quo tunc ex Gregorio Turonensi agendum; Firminum de quo vide dicta XIV Januarii; S. Hilarium, [ejus & aliorum quinque] XXV Octobris commemorandum; S. Ilerum vel Iserum, de quo, inquiunt Sammarthani, plura in Officio Sanctorum particularium Ecclesiæ Mimatensis: diem non addunt; quem Saussaius, non solum notat 1 Decembris non longo elogio, sed iterum coli ait die sexta Octobris; ac denique Fredaldum, IV Septembris, [Acta desideranter] pro quo similiter Officium proprium allegatur. Optandum igitur nobis est, ut Officia istæc propria, necdum nobis visa, accipere inde aliquando possimus.
DE SANCTIS MARTYRIBUS ANTIOCHENIS QUIRICO, IULITTA ET SOCIIS CCCCIIII.
Ex Hieronymiano Martyrologio & aliis.
[Commentarius]
Quiricus Martyr Antiochiæ (S.)
Julitta Martyr Antiochiæ (S.)
CCCCIV Martyres Antiochiæ (SS.)
D. P.
Sæpius allegata, & sæpius alleganda, quatuor Hieronymiani Martyrologii vetusta Apographa, [Magnus Latinorum Festorum consensus, de Quadringentis] Epternacense, Corbejense, Lucense, & Blumianum, magno cum consensu de prædictis Martyribus ita legunt. In Antiochia Quirici, & Julittæ matris ejus, & aliorum CCCCIIII Martyrum; nisi quod Lucense expressius dicat; Et cum eis CCCCIIII Martyrum, Corbejense vero, rotundo contentum numero, superadditos Quatuor prætermittat; Blumianum denique scribat nomina Cyrici & Julitæ. [& quoad locum;] Illud quod Roma Aquilejam transmissum ibi reperit Ado, proxime accedit ad priora; solumque omittit vocem Martyrum; pro qua, Militum habent Augustanum S. Udalrici & Gallicanum Labbei & Gellonense: sed inter nomina Cyrici & Julittæ ponunt Vitum, Modestum, & Crescentiam haud dubio ex præcedenti die assumptos. Cassinense & Romanum S. Cyriacæ, relatis SS. Ferreolo & Ferrutio, [nonnulla quoad socios diversitas,] omissoque nomine Antiochiæ, solum ponunt Et alibi. Socios Martyres omittit vetus Vallicellanum Romæ. In duplici Mss. Florentino, quorum unum Laurentianæ, alterum strozzianæ bibliothecæ erat; & in consono illis impresso ibidem Florentiæ apud Franciscum de Bonacursiis, sic legitur: Apud Antiochiam, Sanctorum Martyrum Domesti, Crescentii, & Julii cum quadringentis militibus: a quibus non longe abscedens Ms. Florarium nostrum sic habet Item Domesti Martyris, cum aliis quadringentis militibus. In istis omnibus merito videri potest, per librariorum socordiam, ex Modesto factus Domestus esse; ex Crescentia formatus Crescentius (ut etiam in Hieronymianis quibusdam accidisse notavimus præcedenti die) ac denique Julitta (inter cujus nomen & nomen Cyrici, alibi etiam tria nomina interponi dixi) in Julium potuit transiisse; qua nominum accessione ad alios CCCC innominatos facta, visus fuerit omittendus, quem insuper Hieronymiana ecgrapha habent, quaternarius.
[2] Nunc quoniam Passio Quirici & Julittæ Apocrypha a Gelasio Papa censetur, in notitia librorum apocryphorum qui non recipiuntur; videtur in Notis ad Romanum Martyrologium existimare Baronius, [Ideo non videtur corrigendum nomen loci;] ex istis sumpsisse Latinos plerosque occasionem, Antiochiæ adscribendi eos, qui ex certioribus Actis probantur passi esse Tharsi in Cilicia, in qua fuit etiam aliqua Antiochia ad Pyramum fluvium haud procul a Tharso, juxta Stephanum de Urbidus. Hoc autem ut sustineri possit, asserit, quod exciderunt procul dubio ea Acta, quæ S. Gelasius Papa, ut commentum hæreticorum, quibus ne subsannandi tribueretur occasio, procul rejecit. Verum quando cum Bodecensi quodam Ms. confero edita ab Hucbaldo Priore Elnonensi, & Philippo Abbate Bonæ-spei suæ veterum Actorum paraphrasi verosimiliorem speciem inducere conatis; vix possum dubitare, quin illa ipsa apocrypha Acta habeam, quæ excidisse prorsus existimabat Baronius. Cumque nulla in iis fiat mentio Antiochiæ, [sed potius expungendum Τὸ Matris ejus,] tam constanter ab omnibus Martyrologiis nominatæ (quorum tamen originale primum ex Eusebii collectaneis sumptum videtur, quem credibile non est ista aliave Apocrypha habuisse) magis propendeo, ut sinceram eam esse lectionem credam; & expugenda potius verba Matris ejus: tamquam addita perperam ab interpolatrice manu, præter mentem primi auctoris, scilicet, quia in ecclesiis Latinis, præsertim Gallicanis, celeberrimi erant Quiricus & Julitta, quorum habebantur Apocrypha Acta, mortem ipsorum ad mensem Junium referentia, ipsos esse indubitanter putaverit Interpollator, quorum nomina legebantur in primo omnium Martyrologio, adeoque esse filii & matris; nec putarit sibi laborandum de loco aut die, qui alii in Actis qualibuscumque, alii in Martylogio nominabantur.
[3] Sed bene, quod habeantur istorum sinceriora Acta apud Græcos: ex quibus non solum constat, filium cum matre Tharsi passum, [ut addita ab aliquo, passos Antiochæ 16 Iunii] sed passum XV Julii; quæ duo puncta Apocryphorum Auctor ignorans, (necdum enim scripta Græca erant, post rem solicite examinatam) satis habuit mensem invenisse talibus nominibus insignitum, cui applicaret quæ de ejusdem nominis Martyribus fama acceperat, volebatque in fabulæ a se componendæ argumentum sumere. [consundente cum synonymis Tharsi 15 Iulii coronatis.] Quos autem addidit Quadringentos quadraginta quatuor Socios martyrii, eos potius accepisse eum ex Martyrologio putem fabulose exornandos, quam prorsus ex cerebro suo commentum. Quamquam enim fieri potuerit, ut qui Τὸ Matris ejus intruisit etiam socios istos infarserit; nihil tamen est quod huc cogat, cum potuerint ab initio sic scripti fuisse, ducesque certaminis Antiochiæ habuisse in titulo positos Quiricum & Iulittam. Petrus de Natalibus, sicut etiam fecit Petrus de Natalibus lib. 5. licet lib. 6 cap. 101 agat de SS. Quirico & Iulitta ex genuinis eorum Actis; addit tamen, ibi non repertos 44 Gentiles, quasi eorum exemplo ad Christum conversi, & ab Alexandro detenti, post menses x martyrio coronati sint; de quibus supra dictum est, inquit, pridie Nonas Iunii, scilicet lib. 5 cap. 86, ubi eos dicit Iconii passos, & in eadem civitate tumulatos, quod utrumque suo ipse definivit arbitrio.
[4] Porro si recipiatur quod dixi de Synonymis duobus Martyrum paribus, per duo loca duosque mensis Junii dividendis, ut modo quam fieri potest commodissimo salvetur auctoritas tam Actorum veriorum quam vetustioris Martyrologii; non pergam ulterius divinare, quænam hic ex multis Antiochia intelligatur; quamvis præsumptio stare possit pro famosiori in Syria: neque definiam, sitne Iulitta Antiochensis, ad hunc diem proprie pertinens, vir an femina. Cur enim non æque viri id esse nomen possit, quam Iovita, qui cum Faustino passus colitur XV Februarii; & Mauritta, commemorandi XIII Julii cum Archidiacono Salutari, ac similes alii? Denique non quæram quo tempore, aut sub quo Imperatore passi sint; cum eo non ducant antiqua martyrologia; Sed transibo ad eos, qui sic distincti ab Antiochenis, non aliter ad hunc mensem referri poterunt, quam per epikaim quamdam; ne eos ad mensem Fulium differendo, videar immutatum velle diem cultus, quem nunc passim in Latinis ecclesiis habent Filius ac Mater apud Tharsum coronati.
DE S. JULITTA VIDUA ICONIENSI, ET FILIOLO EIUS S. CERICO VEL QUIRICO,
MARTYRIBUS TARSI IN CILICIA
SUB DIOCLET.
COMMENTARIUS PRÆVIUS
Julitta Vidua Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
Quiricus filius Martyr, Tarsi in Cilicia(S.)
D. P.
§. I. De vario eorum apud Græcos & Latinos cultu, Actis a Gelasio Papa censuratis, verioribus editis a Theodoro Episc. Iconiensi.
Venerabilis Beda, cujus Martyrologium genuinum protulimus ante II Tomum Martii, cum propasitum haberet, eorum dumtaxat nomina per fastos digerere, [Bedæ præteritos ob deficientia Acta,] quorum invenerat Acta; Sanctorum autem prætitulatorum vel nulla invenisset, vel ut apocrypha contemnenda judicasset; eorum nomina tacitus præteriens, satis habuit SS Ferreoli & Ferrucionis elogium huic diei intexere: nec enim illius, sed potius Adonis est, qui sub Bedæ nomine circumfertur libellus cum ipsorum memoria Adonis verbis contexta. Bedæ vestigiis insistens Florus Lugdunensis, & relictos a Beda hiatus suppleturus qua posset, in Atrebatensi quidem atque Lætiensi Mss. nihilo plus de illis scripsisse invenitur; [Florus editione 2 retulit cum elogio,] Sed bene in Tornacensi ubi relata verba accepta credo ex ejusdem Flori secundo Libello, in quo teste Usuardo, multa, quæ in priore omiserat, & correxit & addidit.
[2] Verum non alia quam apocrypha Acta accepit Florus; quæ in compendium hoc modo collegit; Apud Antiochiam passio S. Cyrici & Julittæ matris ejus: [sed sumpto ex apocryphis,] quorum prior, post dira verbera, etiam calcem cum aceto & sinapi in os accepit: deinde pariter clavis confixi, evulsis oculis in carcerem trusi sunt. Post hæc decalvati & excoriati, super carbones in lecto æneo assati sunt. Qui regnante Alexandro, martyrii sui cursum obtruncatione capitis implerunt. Passi sunt autem cum eis & alii quadringenti quadraginta quatuor. Ubi Florus sicut accepit ex Martyrologio XVI Junii, licet in Actis notaretur dies Iduum Junii id est, XIII; ita retinuit Antiochiam; licet eam nusquam legisset in Actis; fortassis per errorem pro die Iduum Iulii (qui verus Martyii dies est) persuasus illuc translata fuisse corpora, ante scriptum Martyrologigium, ideoque ipsam ibi nominari. Tarsum tamen, in Actis lectam, dissimulavit; forte ne dubium lectorem redderet, [Florumque secuti Usuardus, Ado &c.] an ad nominatos in Junio pertinerent ii de quibus agebat. Ita Scriptum Elogium secuti sunt mox, Usuardus & Ado; hic fusius, & iisdem sere quibus Florus, verbis; nisi quod sublatis quadraginta, maluit cum Martyrologio solum CCCCIIII legere; brevius autem Usuardus, hoc modo, Antiochiæ Natalis sanctorum Martyrum Cyrici & Julittæ matris ejus, qui, post dira verbera & gravia tormenta, martyrii sui cursum capitis obtruncatione impleverunt. Atque hoc una cum Usuardi martyrologio transiit in usum omnium fere Europæ Ecclesiarum, etiam Romanæ; ut patet ex eo quod habemus, secundum morem Romanæ Curiæ, a Bellino de Padua excusum Venetiis, recusumque anno MCCCCXCVIII & MDXLVIII.
[3] Postquam tamen prodiit Catalogus Sanctorum Petri de Natalibus in eoque compendium aliquod Martyrii, [in Kalendario autem Rom. olim notabantur 15 Iunii] majorem veri speciem præ se ferens, licet a veteris fabulositatis fermento non prorsus purum; ipsumque narrans ut peractum Idibus Julii; placuit curatoribus Romani Kalendarii, Missalibus Breviariisque præfigendi, ad talem diem addere nomina Cyrici & Julittæ, uti nos docent excusa ab anno MCCCCLXXIX fortasse in ordine ad simplicem eorum Commemorationem, pro utentium arbitrio usurpandam, Nihil tamen de illis legebatur in contextu, usque ad annum MDXXII, quando prodiit Venetiis Breviarium ex ritu Romano integris officiis historiisque propriis, quæ deerant multis festis sanctorum compendiose in Lectiones collectis auctum. In eo inveniuntur pro festo Cirici & Julittæ Martyrum Lectiones tres: non tamen ex Petro de Natalibus, sed ex apocryphis Actis sumptæ: quas apparet Rome displicuisse, cum in post secutis editionibus omissæ sint; ac tandem sub Pio V etiam expuncta e kalendario nomina, prout hodiedum expuncta manent, fortassis propter alium diem, in Martyrologiis omnibus Latinis notatum , scilicet hunc XVI Junii.
[4] Cum autem Pi successor Gregorius XIII etiam Romanum Martyrologium recognosci jussisset, [Rom. Marlio redditi 16 Iun.] seu potius novum unum multo amplius auctiusque condi; dubitatum fuit a viris eruditis ei curæ præfectis, quorum princeps Baronius, quid faciendum esset horum Sanctorum memoriæ, a verioribus Actis prorsus discrepanti. Visum vero est, non esse expungendos, quos passim in Iunio nominabant omnium fere transmontanarum Ecclesiarum kalendaria; sed novum ex dictis verioribus Actis concinnandum Elogium, quod nunc recitatur his verbis. [cum elogio ex verioribus Actis] Tarsi in Cilicia, sanctorum Martyrum Quirici & Julittæ Matris eius, sub Diocletiano Imperatore: quorum Quiricus triennis puellus, cum matrem, quæ ante Alexandrum Præsidem dirissime cædebatur, implacabili luctu lugeret, ad gradus tribunalis illisus interiit; Julitta vero, post dira verbera & gravia tormenta, Martyrii sui cursum obtruncatione capitis implevit. Conveniunt hæc quoad substantiam cum verbis Sirleti ad XV Julii in Menologio, per ipsum ad usum Baronii concinnato ex Synaxariis Græcorum ubi modo Κήρικος modo Κήρυκος scribitur, & quidem (ut ex versu apparet) penultima longa Cericus licet secundum accentum proparoxytonon nomen sit: quomodo etiam scriberetur Κύρικος, penultima brevi, ductum a Κύρις Dominus quasi Dominicus, quod respondet Latino Quiricus. Synaxariorum istorum vetustissimum in Ms. Cryptæferratæ, sub nomine Basilii Imperatoris editum, ita habet.
[5] Ἰουλίττα, ἡ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς, ὑπῆρχεν ἐπὶ Διοκλητιανοῦ τοῦ Βασιλέως ἐκ τῆς πόλεως Ἰκονίου· διὰ δὲ τὸν ἐπικρατοῦντα διωγμον ἐξ Ἰκονίῳ, ἀναλαβομένη Κύρικον υἱὸν αὐτῆς τριετῆ ὄντα, ἀπῆλθεν εἰς Σελευκίαν· καὶ εὐροῦσα καὶ ἐκεῖ τὸν αὐτὸν διωγμὸν, παρεγένετο εἰς Ταρσὸν, ἔνθα καὶ Ἀλέξανδρος ὁ Ἡγεμὼν, ὦμος καὶ θηριώδης ἄνθρωπος ἐβασάνιζε τοὺς Ἁγίους. Καὶ κρατησθεῖσα, καὶ τοῦ παιδὸς ἀποχωρισθεῖσα, ἐτιμωρεῖτο. Τὸ δὲ παιδίον λαβὼς ἐπὶ τῶν γονάτων ὁ Ἡγεμὼν ἐκολάκευε· τὸ δὲ οὐκ ἐπεστρέψετο πρὸς αὐτὸν, ἀλλὰ δι᾽ ὅλον ἔβλεπεν ἀτενῶς πρός τὴν μητέρα, καὶ ψελλεζούσῃ τῇ φωνῇ, τὸ μὲν τοῦ Χριστοῦ ἀνεκαλεῖτο ὄνομα, πρὸς δὲ τὴν μητέρα ἔσπευδον ἀπελθεῖν. Καὶ χολέσας ὁ ἀνελεὴς θὴρ, ἐλὰκτισεν αὐτὸν, ρίψας ἀπὸ τῶν βαθμίδων· καὶ συντριβήσης τῆ πέτρᾳ τῆς κεφαλής, ἀφῆκε τὴν ψυχήν. Καὶ δοξάζουσα τὸν Θεὸν ἡ μητὴρ αὐτοῦ, μετὰ πολλὰς τὰς βασάνους, ἀπεκεφαλίσθη καὶ αὐτή. [ex synaxario Basilii Imp.]
[6] Julitta Christi Martyr, fuit tempore Diocletiani Imperatoris, in civitate Iconii: sed propter grassentem hic persecutionem accepit trimulum filium suum Cyricum abiitque Seleuciam. Verum etiam hic inveniens eamdem persecutionem, transiit Tarsum, ubi. Alexander Proconsul, homo crudelis ac ferox, Sanctos cruciabat. Comprehensa ergo, & a filio separata, torquebatur; puerum vero genibus exipiens Proconsul, blandiebatur ei. Ast hic nequaquam ipsi attendebat, sed oculos continuo vertebat ad matrem, ac voce balbutienti invocabat nomen Christi, nitebaturque ad matrem abire. Tunc ira commota effera bestia, percussum pedem dejecit de gradibus; qui alliso ad petram capite, emisit spiritum: Mater vero glorificans Deum, post multos cruciatus, [Haustum est illud ex Epistola Theodori Episc. Iconiensis,] decollata est.
[7] Extat a Francisco Combesisio, ex Græcis Regiæ Parisiis Bibliothecæ monumentis, inter illustrium Christi Martyrum lectos triumphos, Θεοδώρου Ἐπισκόπου Ἰκονίου ἐπιστολὴ, δηλοῦσα τὸ μαρτύριον τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Κηρύκου, καὶ τῆς τούτου μητρὸς Ἰουλίττης, Theodori Episcopi Iconiensis Epistola, qua declaratur Martyrium sancti Martyris Ceryci, ac ejus Matris Julittæ. Eadem Epistola, sed phrasi contractiori & sub initium satis diversa, indicatur ab Allatio in Diatriba de Simeonum scriptis, pag. 91 hoc principio: Ἐπείπερ τῷ καλῷ σπέρματι εἴωθεν ἐπισπείρειν ὁ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἐχθρὸς τὰ ζιζάνια: [cujus duplex habetur contextus.] Quandoquidem solet naturæ humanæ inimicus bono semini super seminare Zizania: diciturque esse Theodori Episcopi, & inscribitur, Μαρτύριον τῶν ἁγίων καὶ καλλινίκων Μαρτύρων Κηρίκου καὶ Ἰουλίττης, Passio Sanctorum atque gloriosorum Martyrum Cerici & Julittæ; ejusque antiqua versio, allegata a Baronio in Notis ad Romanum Martyrologium, inventa a Nobis in Codicibus Vaticanæ ac Vallicellanæ Bibliothecæ transcriptaque, fuit etiam in Belgica quadam reperta a Joanne Molano, indicaturque in ejus Annotatis ad Usuardum anni 1573, sub hoc quod idem est Romanorum Mss. principio; Domino Fratri & Coëpiscopo Zosimo Theodorus, ubi inter alia præfatur Auctor, quod diu frustra satagenti dignum aliquid de argumento proposito scribere tandem Martianus, a Justino piissimo nostro Imperatore Notarius & Cancellarius institutus (Acta Combefisiana Justinianum nominant, Justini successorem) hæc quæ subnexa sunt ore proprio intimavit, narrata per quemdam senem provinciæ Isaurorum, (cujus caput Iconium) qui se jactabat prognatum eorumdem Sanctorum prosapia.
§. II. Quæ Acta, & quare hic danda, Aliorum de eisdem Sanctis scripta, Latina ac Græca.
[8] Alterutrum Theodorianæ Epistolæ contextum habuit is qui Sermonem composuit, [Nicetas in Encomio prolixiori secutus Epistolam Theodori:] inter Vitas Lipomanni Suriique legendum, quem mihi necdum contigit Græcum videre; vidit autem Allatius ejusq; hoc Latinæ versioni consonum initium allegat pag. 115 Ὥσπερ οὐκ ἔστι συνεχόμενον τῷ Κυρίῳ Ἰουδαῖαν, titulum autem Εἰς τοὺς ἁγίους καὶ καλλινίκους Μεγαλομάρθυρας Κήρυκον καὶ Ἰουλίτταν Auctorem vulgo Metaphrastem faciunt: Allatius Nicetam Rhetorem; cujus incomperta ætas ut sit, Theodoro tamen auctore Epistolæ multo esse recentiorem facile apparet ex stylo, multum accedente ad stylum seculi IX quo vixit Nicetas David cognomento Paphlago, uno seculo Metaphrasta senior, & idem fortasse Rhetor dictus, cujus plures encomiasticos sermones edidit Combefisius in Bibliotheca Græcorum Patrum. Nihil hic sermo docere novæ rei potest; quare, deficiente textu Græco, Latinam recudere versionem non foret operæ pretium. Alia ratio est Epistolæ brevioris, quamvis solum Latine habeatur; cum enim ob melius servatam in eo epistolæ formam, [datur hæc ex veteri versione deinde Græcolatina ex Combefisio,] priorem altera esse judicem & forte præ ea quam Græcolatine Combefisius dedit genuinam; huic illam præponendam censeo. Utrique placet subjungere ex Codice Budecensi Acta apocrypha, ut per se cognoscere & æstimare Lector possit, quid distent æra lupinis; minusque miretur, non magnam a nobis haberi rationem eorum, quæ Hucbaldus Prior Elnonensis, & Philippus ab Eleemosyna Bonæ-spei Abbas ediderunt, nihil quam illa præ oculis habentes; [denique Acta apocrypha] quæque multa correctione egere, facilius illi notare potuerunt, quam recte corrigere, congruo instrumento destituti.
[9] Philippi compositio extat inter opera ejus, cum Epistola ad Domnum Joannem, [quæ rescissis majoribus ineptiis exornata habentur a Philippo Ab.] ecclesiæ S. Amandi Abbatem; cujus auctoritate coactum, & affectu caritatis excitatum, fatetur ad corrigenda Acta Passionis hujus, quam & nebula vetustatis obfuscat, & incompositi schematis obumbrat objectio: quæ etsi inter apocrypha computatur, non tamen victoriæ Martyrum nubem falsitatis importat. Rexit monasterium Elnonense Joannes Prædictus ab anno MCLXXIX ad XCII & Philippo cum apocryphis Actis videtur Hucbaldi compositionem misisse: hujus enim vestigiis illum presse insistere, & floridiori dumtaxat stylo rem eandem ornare, utrumque conferendo deprehendi manifeste potest. Hucbaldum autem, ex Chronico Elnonensi, discimus obiisse anno DCCCCXXX, ubi hoc ejus recitatur Epitaphium:
Dormit in hac tumba simplex sine felle columba,
Doctor, flos, & honor, tam Cleri quam Monachorum, [& prius ab Hucbaldo Elnonensi,]
Hucbaldus: cujus famam, per climata mundi,
Edita Sanctorum modulamina gestaque clamant.
Hic Cyrici membra pretiosa, reperta Nivernis,
Nostris invexit oris, scripsitque triumphum.
[10] Scripsit eum Hucbaldus cum Prologo, cujus principium; [in pluribus Mss.] Sanctorum Christi Martyrum pia certamina, veneratione debita recolentes, mirabilem Dominum in Sanctis suis collaudemus. Passionem vero sic est exorsus: Sextæ quæ nunc agitur ætatis initium, suo Dominus Jesus Christus… consecrare dignatus est adventu. Sic habemus in nostro quodam insigni Legendario membraneo, quod olim Valcellensis monasterii fuit; habemus autem etiam transcriptum, ex simili Claromarescano, & invenimus in alio Reginæ Sueciæ cujus ab hoc diversus Codex, qui Maßiliensis olim ecclesiæ fuisse notabatur, eamdem Passionem exhibuit, sed multum contractam; quæ integra, & (ut metricus Prologus, ælibi non repertus, habet)
Falsiloquis scriptis charta procul usque repulsis.
legitur in Ms. Cardinalis Barberini; ex quo etiam infra dabitur aliquid de corporum translatione in Galliam; & in quo prænotantur Idus Julii, licet in contextu sub finem legatur, ut scripsit Hucbaldus, quod compleverunt hi sancti felicis martyrium certaminis sui XVI Kal. Julii. Similiter contractiora sunt, quæ Romæ invenimus, per octo Lectiones distributa in Codice Vallicellano sub littera X; & in Legendario S. Mariæ ad Martyres, sed absque ullo (quem omissum apparet) Prologo sic ordientia; [Alia alibi contractiora.] Sub Alexandro igitur iniquissimo Præside, qui Principatum Antiochenæ civitatis usurpative quodammodo præripuerat, Diocletiano & Maximiano Augustis; sæva adversus Christianos & trunculenta usquequaque orta est persecutio. Hæc recitare volui, ut appareret auctorem, licet in progressu totus esset inhæsurus apocryphis, initio tamen voluisse conciliare quodammodo Martyrologia cum Actis, nominando civitatem Antiochenam, & Acta Latina corrigere ex Græcis, loco Alexandri Imperatoris substituendo Diocletianum & Maximianum.
[11] [Canon Josephi Hymnogr.] Præter jam indicatam sub nomine Theodori Epistolam, & Nicetæ Panegyrim, habemus die XV Julii Officium plenum, cum Canone, per S. Josephum Hymnographum composito, cujus hæc Acrostichis.
Κήρικον ὑμνῷ σὺν τεκούσῃ προφρόνως Ιωσήφ.
Cum matre Cericum concino prompte Joseph.
post Canonem autem quatuor adduntur Stichera sive Versus quatuor illustrium inter Hymnographos scriptorum. Primum primi toni Sticherum Germani nomine insignitur, [sticheron S. Germani Patr. CP.] Sancti videlicet Constantinopolitani Patriachæ, his verbis deductum, Τὸν γενναῖον ἀθλητὴν καὶ κήρυκα τῆς πίστεως, σὺν μητρὶ θεόφρονι, επαξίως μακαρίζωμεν. Οὗτοι γὰρ καρτερῶς εὐαθλήσαντες, τὸν ἀρχέκακον ἐχθρὸν τῇ δυνάμει τοῦ σταυροῦ ἀνδρείως κατὲβαλον· διὸ στεφάνους ἔλαβον παρὰ τοῦ ἀθλοθέτου Θεοῦ, καὶ πρεσβεύουσιν αὐτῷ ἐν παῤῥησίᾳ ἀκαταπαύστως σωθῆναι τοὺς ἐν πίστει ἐκτελοῦντας τὴν ἱερὰν αὐτῶν ἄθλησιν. Generosum pugilem & præconem fidei, cum matre divina sapiente, digne beatificemus. Etenim fortiter depugnantes, malum a principio inimicum virtute Crucis strenue prostraverunt: quapropter coronas receperunt a certaminis sui præside Deo; & coram ipso cum fiducia supplicant indefesse, ut salvi fiant quotquot eorum sanctum agonem ex fide celebrant.
[12] Alterum Byzantii, ad modulos toni secundi canendum; Δεῦτε πιστοὶ ἐπαίνοις συνελθόντες στέψωμεν δυάδα παναγὶαν, [aliud Byzantii,] Τριάδος σέβας κατέχουσαν. Τῶν γὰρ εἰδώλων τὴν πλάνην καὶ τῶν τυράννων τὴν ἐπίνοιαν τοῖς ἑαυτῶν ποσὶ κατεπάτησαν. Τούτους ἀνευφημοῦντες ἀνακρὰζωμεν λέγοντες· Χαίροις Ἰουλίττα πανσεβάσμιε· ἡ τὴν γυναικείαν ἀσθένειαν ἀποῤῥιψαμένη καὶ ανδρικῶς ἀγωνισαμένη· Χαίροις Κήρυκε παμμακάριστε, ὁ τριετὴς τῇ ἡλίκίᾳ, καὶ τὸν πολυμήχανον ἐχθρὸν καταλαβὼν· Χαίρετε τὸ ἡμέτερον κλέος καὶ καύχημα τῶν ἐν πίστει ἑορταζόντων τὴν ἱερὰν ὑμῶν ἄθλησιν, οὓς ἱκετεύομεν πρεσβεύειν ἀεὶ τὸν τῶν ὅλων Κύριον, κόσμῳ δωρηθῆναι εἰρήνην, καὶ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος. Venite, fideles, ad laudes Sanctorum congregati; coronemus sanctissimam dualitatem, quæ Trinitatis cultum continet. Etenim idolorum errorem & tyrannorum ad inventiones pedibus suis conculcaverunt. Hos acclamationibus faustis prosequamur, dicentes; Salve Iulitta colendissima, quæ muliebrem exuta infirmitatem, viriliter decertasti: Salve, Ceryce beatissime, qui triennis ætate multis machinis instructum hostem subegisti; Salvete decus & gloriatio nostrum omnium, qui vestrum sanctum agonem festive fidenterque recolimus; rogantes, ut semper apud universorum Dominum deprecemini, quo pacem quidem mundo, animabus autem nostris concedat magnam misericordiam.
[13] Tertium, eodem secundo tono proferendum, est Mauroleontis: [Mauroleontis,] Ὁ ἐκ σπαργάνων πεπληρωμένος χάριτος, καὶ ἐσχηκὼς πεπολιωμένον Mauroleontis, φρόνημα, ἐν τῇ νίκῃ τῶν ἀγώνων σου Μάρτυς Κήρυκε, ἀίτησαι σὺν τῇ Μητρί σου Χριστὸν τὸν Θεὸν, δωρηθῆναι εἰρήνην τῷ κόσμῳ, ὡς τῆς Τριάδος μέγας ὁμολογήτης. Ab utero replete gratia, & canum sortite intellectum, in victoria agonum tuorum, Martyr Ceryce, veluti Trinitatis magnus Confessor, deprecare cum matre tua Christum Deum, ut mundo pacem largiatur. Hoc modo in suo Canone etiam S. Joseph, aliquoties ita admiratur & extollit agones S. Cyrici ut videatur non parum credidisse Apocryphis Actis, de prudentia pueri supra ætatem respondentis & multa garrientis, cum Ode 4, ait, Νηπιάζοντι σώματι καὶ τελειωτάτῳ φρονήματι τὸν ἀρχέκακον κατέβαλες. Infantili corpore & consummato sensu diabolum prostravisti: [Iosephi,] ac rursum in Tractu Canonem sequenti, Τὴν ἡλικίαν ἀτελὴς, ἐν φρονήσει τελείᾳ ὑπῆρξας θαυμαστότατα, Κήρυκε ἀθλοφόρε. Immaturus ætate, perfecto sensu, sustinuisti admiratione dignissima, victor Ceryce. Ante Canonem in principio Officii post tres primos Versiculos Similares (Στιχηρὰ προσόμοια) & primum Gloria, idem Josephus vel quisquis Officium ordinavit, sese sivit abripi vel ab œstro poëtico, vel ab apocryphorum mirabilitate, cum sic cecinit: Δεῦτε καὶ θεάσασθε ἁπαντες ξένον θέαμα καὶ παράδοξον. Τίς ἑώρακεν νήπιον, τριετῆ ὄντα τύραννον αἰσχύνοντα; Ὦ τοῦ θαύματος! Μητέρα ἐθήλασεν, καὶ τεθηνούμενον τῇ γαλούχῳ ἐβόα· Μὴ πτόου, μῆτέρ μου, τὰς βασάνους τοῦ δεινοῦ κοσμοκράτορος· Χριστὸς γὰρ ἐστιν ἡ ἰσχὺς τῶν πιστευόντων εἰς αὐτόν. Venite & videte omnes novum atque insolitum spectaculum. Quis vidit tyrannum a trimulo infante confusum? O rem miram! Materna sugebat ubera, lactensque lactanti clamabat: Ne expaveris, mater, tormenta sævi in hoc mundo rectoris: Christus namque est fortitudo eorum qui in ipsum credunt. Ita ille, quasi non satis admirationis haberet trimulum voce balbutiente inter materna tormenta ipsam imitando, clamasse, Christianus sum? quod solum dicunt veriora Acta.
[14] [& S. Anatolii etiam Patr. C.P.] Quartum denique Sticheron, quarto tono adscriptum, præfert nomen Anatolii, & incipit a gratulatione, hoc modo: Ἀγάλλου, τέρπου, καὶ εὐφραίνου Ἰκονιαίων ἡ πόλις, ὅτι ἐκ σοῦ ἀνεβλάστησε καρπὸς εὐκλεὴς, Ἰουλίττα ἡ πανεύφημος καὶ καλλίνικος Μάρτυς, καὶ ἐξ αὐτῆς ὁ φερώνυμος υἰός Κήρικος πᾶσαν γὰρ μηχανὴν τοῦ τυράννου βελιὰρ ανδρικῶς καταπατήσαντες, τοὺς στεφάνους τῆς νίκης ἀξιῶς ἐκομίσαντο, κηρύξαντες λαυοῖς σέβασθαι καὶ προσκυνεῖν τὴν ἁγίαν Τριάδα· ὅθεν καὶ ἡμεῖς παῤῥησίᾳ βοῶμεν τούτους δοξάζοντι Χριστῷ τῷ Θεῷ ἡμῶν, εἰρηνῶσαι τὸν κόσμον καὶ σῶσαι τὰς ψυχὰς ἡμῶν. . Exulta, gaude & lætare civitas Iconiensium, quia ex te prodiit gloriosus fructus: Iulitta, gloriosa & laudatissima Martyr, & nomini suo respondens venerandus filius ejus Cerycus: omnem enim diaboli machinam viriliter proculcantes victoriæ coronas adepti sunt, prædicando populis sanctæ adorationem Trinitatis, unde & nos fiducialiter clamamus ad Christum Deum nostrum, qui ipsos glorificavit, ut mundum pacificare & animas nostras salvare dignetur. Ubi ad onomatopejam respicitur, sumptam ἀπο τοῦ κήρυκος, præcone, prædicatore, quasi hæc genuina potius sit scriptio quam Κύρικος Latino Quiricus respondens: quare etiam ipsum in titulo præposui.
[15] [quæ illorum ætas?] Sedit Anatolius Constantinopolitanus Patriarcha ab anno CCCCXLIX ad LVIII, majori doctrinæ laude quam orthodoxiæ firmitate clarus; ut qui machinatione Dioscori Alexandrini, in locum S. Flaviani, ab Ephesino conciliabulo injuste depositi, & quatriduo post mortui, substitutus; licet Marciano Imperatori ac Papa Leoni rectam suam fidem modis omnibus conatus sit probare; non tamen cavere potuit, quo minus favere hæreticis crederetur. Sed & hanc notam eluit, ab ipsismet sublatus de medio, sicut ad III Julii de eo Menæa referunt. Certior tamen, apud Latinos æque ac Græcos, fuit fama S. Germani; qui anno DCCXV a Cizyceno Episcopatu ad Patriarchalem translatus Cathedram, anno DCCXXX, Leoni Isaurico, contra sacras imagines nefarie insurgenti, generose opposuit se, atque in exilio Vitam Confessor finivit, sicuti apparet ex dictis XII Maji. Byzantius in Catena Hymnographorum sacrorum & Hagiopoëtarum Tom. 2 Iun. p. XX, in sinistra parte ubi Monachi, post SS. Joannem Damascenum, Cosmam, Josephum, Theophanem, quintus collocatur ante Stephanum Hagiopoliten, ut credi possit floruisse seculo IX, quo plerique eorum. Mauroleon nec nomine quidem suo nobis aliunde innotuit adhuc; Josephi autem, qui Canonem composuit, anno DCCCLXXXIII egregia Confessione clari, Acta illustravimus III Aprilis.
§ III. De Sanctorum cultu & Reliquiis per Gallias.
[16] Prælaudatus S. Josephi Canon Odem nonam sic exorditur: [Tumulus dicitur clarere miraculis,] Ἴαμα φέρει ἡ σορὸς τῶν ἐνδόξων ἀθλοφόρων, τῆς χάριτος τοῦ θείου Πνεύματος ἐπαρδομένη· δεῦτε ἀῤῥύσασθε, καὶ ἁγιάσθητε ψυχὰς, καὶ νόσων καθάρθητε, οἱ φιλομάρτυρες. Tumulus gloriosorum Pugilum, gratia Spiritus divini irrigatus, sanitatem confert. Eia plaudite, philomartyres; sanctificamini in anima, & a morbis purgamini. Sed ubinam tunc corpora essent, aut esse crederentur, non explicat Poëta. Theodorus ait, quod famulæ Julittæ, noctu post passionem civitate egressæ, Dominorum corpora in spelunca Tarso contermina occultarunt: quibus sub Constantino, [sub Constantino excitatus juxta Tarsum;] per earum unam adhuc superstitem, indicatis; devotissimi populi cursitantes, quiddam sibi rapere ad Medelam animi festinabant; ut dicere videatur, sacras Reliquias in varia loca distractas fuisse, sic ut potuerit bona earum pars, non solum Antiochiam ad Pergamum, sed etiam Antiochiam Syriæ successu temporis fuisse perlata hac XVI Junii, indeque factum esse, ut Martyrologio Hieronymiano inscriberentur SS. Quiricus & Julitta, velut Antiochiæ requirendi, & sic non foret necessarium distinguere duo paria Synonymorum Martyrum, nisi distinguendos suaderet societas tot aliorum, ab iisdem Martyrologiis hoc mense asserta, & neque ad Julium differenda, neque suspectanda fictionis, propter omnium antiquioris Martyrologii auctoritatem.
[17] Ut ut est, non remanserunt in Oriente sacra corpora; & diu ante quam S. Joseph Hymnographus nasceretur, ablata inde sunt; [unde tamen ablatæ pridem Reliquiæ S. Cyrici,] si credimus Ms. quod Romæ repertum allegat Henschenius I Maji ad Vitam S. Amatoris num. 8, sub hoc titulo: Incipiunt Miracula SS. Quirici & Julittæ, quæ Teterius Sophista, eorum servus, edidit, de corporibus eorum, a S. Amatore Antiochiæ repertis. Natus est ante annum CCCXLIV S. Amator, & Episcopus consecratus anno ejusdem seculi LXXXVIII, obiit sequentis seculi anno XVIII. Vita autem ejus primum scripta habetur anno circiter DLXXX. Quare, licet in ea nihil de ejusmodi S. Amatoris peregrinatione legatur, non debet ea prorsus incredibilis videri; cum ad finem ejusdem quinti seculi, cujus initio Amator obiit, adeo passim nota fuerit Passio SS. Quirici & Julittæ apocrypha (utique cum Reliquiis perlata ex Oriente, & eodem tempore Latine reddita) ut Gelasius Papa de ea necesse habuerit judicium ferre. Post præmissum ergo Titulum, ea in dicto Ms. leguntur, quæ in Ms. Barberino immediate subjiciuntur Legendæ per Hucbældum compositæ.
[18] [a S. Amatore Autissiodorum translatæ,] Quoniam igitur Quirici sancti pueruli, & Julittæ matris ejus veneranda Passio, diverso quidem relatu, sed vero & pari martyrio bene nota constat esse populo Christiano; de insuperabili miraculorum profunditate suorum, quibus in seculo Deo disponente claruerunt, veluti quemdam rivulum deducens, pauca libare curavi, & ad honorem Ecclesiæ paginis indere studui. Annorum igitur multorum excurso tempore, post perceptam martyrii coronam, Sanctus Amator, Autissiodorensis Episcopus, Clarissimo Savino comite, fines Antiochiæ paragrans, sacratissima corpora illorum, cooperante Christi gratia, reperit: quæ cum magnæ venerationis cultu rediens in partes attulit Galliarum; [inde Nivernos,] & Autrice urbe delata, solo tantum pueri brachio Savini precibus concesso, in domo qua idem Præsul, meritorum gloria pollens, a fidelibus veneratur, iterum tumulavit. Hunc enim incomparabilem thesaurum ideo civitas illa, multorum Sanctorum titulis exornata, sibi dari a Deo promeruit, ut & salus corporum & animarum inde proveniret populo suo, * & Dei ordinatio, qua idem Martyr Neversium Pater futurus erat, ea (Iulitta) interim servatrice, quanto lætius assidua suis fidelibus fieret. Amen. Eadem usque ad * leguntur apud Mombritium tomo 2. post eamdem ab Hucbaldo compositam Vitam; & citantur ex Mombritio, in Notis Baronii ad Martyrologium hoc die.
[19] Nos S. Savinum vel Sabinum tota Gallia nullum novimus, qui ad hæc tempora possit referri; iste igitur S. Amatoris comes ad sacram peregrinationem, Diaconus illius aliquis vel Presbyter fuerit, [ubi ei sacra ecclesia Cathear.] Ordinis sui jure antiquitus usitato Sanctus dictus. Hoc interim patienter ignoramus: dolentius ferimus, scripta non inveniri, quæ in Titulo promittebantur Miracula, & quomodo Sanctorum Reliquiæ Augustoduno Nivernos translatæ sint, ubi ipsa quoque Miracula patrata fuisse opinamur. Sammarthani, in Gallia Christiana tom. 2 pag. 791, notant, Cathedralem istic ecclesiam habere Patronum S. Cyricum, jam inde a tempore Caroli Calvi, id est a medio seculo IX; itaque pag. 794 profertur Ludovici Balbi diploma, Abboni Episcopo datum anno MCCCLXXVII, ostendenti præcepta genitoris Caroli, [sec. 9 nota;] piæ memoriæ Imperatoris Augusti; in quibus erat insertum, qualiter idem Dominus genitor, quasdam res suæ proprietatis & mancipia, Ecclesiæ Nivernensi, quæ est in honore S. Cyrici Martyris constructa, contulerat. Nivernis porro accepit Hucbaldus, quas ad suum Elnonense S. Amandi deferret monasterium. Non tamen Hucbaldus ipse, quod mireris, rem a se actam descripsit; [ac denique Elnonem, unde scripta Translatio] sed aliquot seculis postea Philippus Abbas, de quo supra, sicut in Claromarescano & Valcellensi nostro Ms. habetur, & inter ipsius Philippi opera excusum legitur.
[20] Earumdem, vel certe ejusdem nominis Reliquiarum partes insignes, variæ etiam aliæ per Gallias Ecclesiæ habere gloriantur: quarum causa in Martyrologio Gallicano Saussayus, sic de eis magnifice gloriatur, post laudatos SS. Ferreolum & Ferrutionem: Eodem die, [Cultus per varias Galliæ ecclesias] Natalis sanctorum Martyrum Cyrici pueruli & Julittæ matris ejus… quorum sacratissima pignora. Autissiodoro in Gallias per S. Amatorem … allata, ambitiosaque populorum ambitione dispertita, sacraria plurimarum Ecclesiarum ditaverunt; eamque in ipsos Martyres excitaverunt Christianæ gentis devotionem, ut Basilicæ multæ, in eorum Cælitum honorem mox fuerint conditæ, monasteria sacrata, trophæaque alia permulta gloriosæ eorum memoriæ, passim ea in amplissima regione, erecta. At maxime tantorum Beatorum est in his locis Natalis hodie conspicuus & celebris, ubi vel deposita eorum sacra lipsana requiescunt, vel venerandi patrocinii titulus fulget triumphalis: Nivernis scilicet cujus civitatis Cathedralis ecclesia, sacræ est eorum nuncupationis nobilitata insigniis, aliquotque etiam ornata Reliquiis: Tolosæ item, & Arelate, ubi præcipua ipsorum pignora reposita sunt, [& monasteria, Carnuti & in Arvernia.] hic in sanctissimæ Trinitatis æde, illic in ecclesia S. Saturnini: item in Elnonensi cœnobio in Hannonia; nec non in monasterio ipsis Martyribus sacro in diœcesi Carnotensi; & Arvernis in antiquissima ipsorum nominis ecclesia, in qua hodie cantatur Officium ipsorum Martyrum, olim memoriter recitatum per Sidonium Apollinarem, hujus municipii Præsulem: item in agro Parisiensi vico Villæ-Judeæ dicto, ubi antiqua est ecclesia parœcialis, eorum nomine & lipsanis aliquot prædita.
[21] Pro Arvernia testem habemus S. Gregorium Turonensem, lib. de Gloria Confessorum cap. 3, [corpus Tolosæ esse dicitur:] productum die præcedenti ad Vitam S. Abrahami ibidem Abbatis, qui ad Basilicam S. Cyrici monasterium collocavit. Nicolaus Bertrandi, fol. 5 ℣. inter Reliquias ecclesiæ Tolosanæ recenset Corpora sanctorum Cyrici & Julittæ ejus matris, sed unde vel quomodo allata ignorat, scribens initio seculi XVI. Villa-Judæa Parisiis ad meridiem duabus paulo plus leucis distat. Combefisius Villam-Julittæ vocat, speratque, ut factum Nivernis, si etiam inde proscribenda Acta, Gelasio proscripta, [& prope Parisios,] quæ ad nostra usque tempora, inquit, (id est annum 1660 quo scribebat) servata, piaque rusticanæ plebis simplicitate religiosius habita, ac publice ex suggestu antiquo more, semel iterumque ac tertio per annum, magno populi concursu, legi solita, vix tandem nuper Sacerdotum loci diligentia suppressa fuerunt. Ex iis quæ declamat P. Poree Ordinis Præmonstratensis, [ubi adhuc legitur censurata Passio.] libello eo argumento Parisiis edito anno 1644, unum hoc commodum intelligatur, eos veterum Actorum Quirici ac Julittæ furfures late Galliam pervasisse; iisque fere locis susceptos, quibus ei Patroni per eam coluntur, nec Gelasii censuram iis hactenus offecisse. Novus hic declamator, ne micam judicii prodere videatur, ea maxime effert ac miraculo habet, quæ nugas majores præferunt, magisque ab ecclesiastica abhorrent regula, Quirico prædicante, Julitta tingente, &c.
§ IV. Antiquus S. Quirici, ac forsan alterius, in Hispania cultus, novitiis figmentis obscuratus. Reliquiæ Ravennæ in Italia.
[22] [Alicujus sic vocati Corpus Burgis in Castella esse dicitur:] Non satis erat fabularum, nisi novæ ex Hispania accessissent, hac occasione. Est in urbe Burgensi, Castellæ veteris olim Regia, ecclesia (ut Bivarius asserit pag. 274 Commentariorum in Dextrum) Abbatiali infula decorata, sub nomine S. Quirici; cujus ibi corpus cum magno honore requiescit; & multis in urbibus Hispaniæ ecclesias habet, paululum mutato nomine vocatas San-Quirce, [& plures ecclesiæ in Hispania.] qualis est monasterium Cisterciensium Monialium Vallisoletanarum. Corpus illud, vel corporis pars aliqua, si adhuc habetur, ex ipsa mensura ossium cognosci satis posset, sitne triennis pueri, an ætate adultioris: sed qui hoc scrutari curaverit hactenus nemo fuit; placuit enim credere ejus pueri esse, cujus Acta apocrypha facile potuerunt ex Gallia in Hispaniam transiisse: Revera autem sic transiisse, probatur ex Hispanicis Breviariis, a Tamayo Salazario allegatis, imprimis Burgensi, quod habemus impressum Burgis MDII, cum novem brevibus inde sumptis Lectionibus, quarum Prima incipit: [istic Officium ex Apocryphis, sumptum.] Facta igitur persecutione Christianorum sub Alexandro Imperatore. Et in Quarta, Judici interroganti cujus esset provinciæ vel civitatis, respondit Iulitta de Isauria quidem Provincia, & de primis civitatis Iconiorum progenita, ad Ciliciæ, tuas devitans persecutiones, demigravi loca, Tarsoque sum immorata. Satis utique bene & conformiter veritati, nisi fontem apocryphum proderet Alexandri Imperatoris nomen, & pueri cum judice sapiens disputatio, Lectionem IX constituens: quibus haud dubie successissent ex eodem fonte deducta alia, de toleratis tormentis variis, & vita gladio finita, si Breviarii ratio id permisisset.
[23] Interea, sive Sanctus Quiricus, vulgo Quirce dictus, [Hinc cœptus sec. 16 Hispanus dici,] fuerit revera Hispanus Martyr, fortassis in Maurica persecutione passus; sive Roma allatus quispiam (quorum alterutrum credam, si grandiuscula sint ossa, vel eo numero ut possint corpus nominari) cœpit ab aliquibus credi indigena; itaque sub medium seculi XV apud Damianum a Goës in sua Hispania, inter Hispaniæ illustratæ auctores pag. 1165, Hispanorum Sanctorum Indici inseritur S. Cericus, & inter feminas S. Iulitta mater S. Cerici. Cum Damiano Tamayus allegat ejusdem fere ætatis auctores, Iomnem Vasæum, & Franciscum Tarrapham, ibidem requirendos; sed imprimis Lucium Marinæum Siculum, [substituta Hispania pro Hysauria,] qui sub Carolo V scripsit rerum Hispanicarum libros 22; quorum 5 de Sanctis agens, pag. 337 tomi præcitati, Burgensis quidem Breviarii Lectiones verbotenus exhibet; sed Hispaniam pro Isauria & Siciliam pro Cilicia substituit, Tharsum tamen retinuit ad quam ex Hispania transiisse Iulittam, & ibi eumdem quem istic fugerat, tyrannum Alexandrum invenisse; cum per se minime credibile videtur, [& pro Tarso Tartesso.] maxime, ubi dicitur, teneram feminam cum tenerrimo infantulo iter ingressam; pro Tharso suggerit legendam Tartessum, veteris Hispaniæ notam urbem, quam Salomonis classibus navigatam Tarsum esse auriferacem multi volunt.
[24] Figmentis istis, seu stabiliendis, seu magis intricandis, paulo post accessit subsidium, [Favet Topographia Primi Ep. Cabilonen.] ex Topographia Sanctorum Christi Martyrum quasi per Primum Cabilonensem Episcopum ac Theologum, anno salutis MCCCCL olim composita, & nunc demum recognita, idest sub annum MDLXVIII, editaque Venetiis cum Martyrologio Francisci Maurolyci Abbatis Messanensis. Libellus hic, nulli eatenus nominatus, unde prodierit nescio; Auctoris nomen, ac verosimiliter etiam ætatem, supponi potuisse ab aliquo, cui vel minima esset rerum Cabilonensium notitia, non credo; cum nec in totis quidem Galliis ullus inveniatur extitisse Episcopus, cui nomen esset Primus, Cabilone autem ab anno MCCCCXXXVI ad LX, [auctoris prorsus supposititii:] Episcopum sedisse Joannem, huius nominis XI, certissimo liquet ex publicis instrumentis per Sammarthanos allegatis. Quod autem Primus iste eruditis fuerit semper, ut minimum dicam, suspectus, vel ex hoc liquet; quod Gesnerus in sua Bibliotheca, ubi Maurolyci lucubrationes enumerat, Martyrologium quidem recenset, in quo addita sunt civitatum ac locorum nomina, in quibus sancti Martyres passi sunt atque eorum corpora requiescunt; dissimulat autem, tum hic, tum alibi sub littera P, atque silentio præterit Topographiæ auctorem Primum. Idem fecit Philippus Labbe in Bibliotheca Chronologica ecclesiasticorum Scriptorum.
[25] Atque hæc dicta sunto, ad supplendum locum Bollandianæ Præfationis Generalis cap. 4 §9; ubi simpliciter recensens Martylogia recentiorum, obiter meminit Primi, a Maurolyco editi; & ad retractandum, si quid alibi ex ipso necdum examinato hausimus. Ad rem præsentem facit, quod iste qualiscumque Primus, supinam quamdam ignorantiam prodat sub littera I, [qui male distinxit duplex Iconium.] distinguendo duplex Iconium, cum sic ait: Iconium Cappadociæ civitas. Hic Conon cum filio puero sub Aureliano Martyr XXIX Maji: hic Amphilochius Episcopus, qui Magni Basilii Vitam scripsit, migrat Confessor XXIII Novembris: Hic & S. Thecla Virgo patitur XXIII Septembris: & rursum infra, Iconium civitas Hispaniæ. Hinc fuit Quiricus, puer triennis, qui cum Iulitta matre in Ciliciam profectus anno Domini CCXXX, Iulii XV, sub Alexandro Imperatore, Martyrium passus. Deceperit hyperbolymæum Primum Hysauriæ nomen (sic enim passim medii ævi scripta) und vel ipse vel alius aliquis Hispaniæ nomen fecerit.
[26] Istis autem sic parum inter se & cum veritate cohærentibus, [Pseudodexter Hippone passos sanctos] is qui deinde confinxit Dextrinum Chronicon, licitum sibi credidit quidquid de Iconio, & Cilicia Tarsoque legebatur flocci-facere, tamquam ex Apocryphis Gelasio Papæ damnatis sumptum; retentaque ex Primo ac Lucio Marinæo Hispania, sub nota anni CCXXII, commentus est novum aliquid sic scribendo. Hippone in Carpetania, [& Istonii reperta corpora finxit.] sancti Christi Martyres Cyricus & Iulitta, sub Imperatore Alexandro Lauream consequuntur; & sub nota anni CCC: Istonii in Hispania, reperta sunt corpora sanctissimorum Cyrici & Iulittæ Martyrum, aliunde illic quondam allata: ubi ridendum se præbet Tamayus cum pro τὸ aliunde jubet ex Mss. correctioribus legi Hippone; cum neminem ipsorummet defensorum lateat, unicum solum prætendi Ms. Fuldense, quod Higuera ait a se descriptum Fuldenses autem jurant numquam apud se visum. Quænam ergo illa correctiora Mss. * nisi Higueræ, non semper sui memoris, ursinumque fœtum suum successive lambentis, ac varias prout sors ferebat lacinias amicis communicantis, & commendantis commenta sua, mutato subinde vel addito verbo, prout in calamum veniebat. Interim non prævidebat ex hujusmodi laciniis inter se collatis, aliquando se convincendum apud posteros mendacii, quo sua ipsius somnia obtrudere mundo præsumpsit, sub nomine Dextrini Chronici, Fuldæ reperti.
[27] Ad fidem igitur supradictis conciliandam non sufficit, [Pseudo-Iullianus duo paria finxit.] quod apud Livium lib. 39 inveniamus, pugnatum a pabulatoribus Romanis in Carpetania, haud procul Hippone & Toleto urbibus, ubi inter Toletum & Talaveram reperiendum Hiepes veteris nominis Hippo vestigium servet; quodque prope Sahelices & Villam escusam, ditionis Conchensis oppida, sit quidam locus, Histo hodieque dictus, qui possit Istonium videri a Ptolomæo Celtiberis attributum, Ut autem hæc nihil illis prosunt, sic nec magnopere obsunt. Iuliani æque spuria adversaria, quæ de nobili familia Istoniorum Celtiberorum natos SS. Cyricum & Julittam, metu persecutionis in Ciliciam fugisse, & Tarsi passos asserunt; ipsosque distinguunt ab ejusdem nominis aliis, qui XVI Julii sub Nerone passi etiam Tarsi sint, nati Amphilochii in Celtiberia Provinciæ Gallæciæ. Ejusdem istæc omnia farinæ sunt, & nec ab ipso quidem Tamajo digna judicata, quorum rationem in Julio haberet: satisque ei fuit, tamquam de unico Quirico, in Junio scribere quod ejus sacra Lipsana Burgis, in ecclesia suo nomini dicata, quiescunt.
[28] Multo rationabilius procedit prætensio Ravennatium in Italia, [Ravennæ in ecclesia S. Io. Bapt.] innixa veteri traditioni, de Reliquiarum præsentia in ecclesia S. Joannis Baptistæ, ibidem anno CCCCXXXVIII consecrata. Cum enim decimo post anno Ravennæ moreretur S. Amatoris Autissiodorensis successor, S. Germanus, ut est in vita XXXI Julii illustranda; Regina Placidia, prædictæ fundatrix ecclesiæ, aliis alia defuncti spolia inter se partientibus, ipsa, solius benedictionis hæres, capsulam cum sanctis suscepit, utique Reliquiis, ac verosimiliter ex iis quas Altissiodorum detulerat S. Amator, in præsidium viæ assumptas. Has quia illa sub aram principem locavisse vulgo credebatur; Petrus Aldobrandinus Archiepiscopus Ravennas & Cardinalis, in prima sua hujus ecclesiæ visitatione circa annum MDCV, talem tulit sententiam: Ad altare majus, licet mensa marmorea nullum consecrationis signum præferat; non tamen videtur egere consecratione, quod sub ea credantur requiescere corpora Sanctorum Quirici & Julittæ. [putantur ab an. 438 esse ossa quædam,] Ita ille apud Hieronimum Fabri, in Memoriis sacris antiquæ Ravennæ pag. 201; ubi etiam allegatur Breviarium Carmelitanum anni MDLX vel LXX, impressum mandato Generalis Rubei, ubi notantur, in Conventu Ravennæ corpora SS. Quirici & Julittæ.
[29] Porro, inquit Fabri, cum vellent prædicti Patres quam diligentissime illa requirere; scirentque quod anno MDCVIII, occasione mutandi situs, apertum altare, inventum fuerit continere capsulam eburneam sacris Reliquiis (ut præsumere licebat) refertam; interventu Illustrissimi Lucæ Turrigiani Archiepiscopi, ordinati anno MDCXLV, & cum Fabri sua ederet vigesimum in ea Cathedra annum explentis, aperuerunt marmoream arcam, quæ est sub altari S. Teresiæ intra quam tunc posuerant capsulam illam; & ipsis Reliquiis, curiosius per anatomicos peritos consideratis, judicatum fuit ossa quædam muliebria, quædam puerilia esse. Quia tamen nulla adederat lamina vel aliud publicæ formæ scriptum, nihil ultra movendum censuerunt; sed omnia inter ipsam arcam reponenda ut prius, donec Deo placuerit honorare sanctos suos, certum testimonium præbendo veritati Reliquiarum prædictarum; interim vero instauraverunt usum festivitatis annuæ, celebrandæ die Passionis ipsorum XVI Junii. [sub ara principe, unde accepta aqua salutifera est.] Et quia reperta fuit arca plena aqua, istuc subingressa in memorabili inundatione anni MDCXXXVI, eaque clarissima ac limpidissima; conservandam illam collegerunt in magno quodam vase, conservantque hodiedum, & distribuunt infirmis, cum plurimo frequentium gratiarum inde haustarum fructu.
EPISTOLA THEODORI EP.
De passione SS. Quirici & Julittæ
Jam olim latine reddita ex Mss. Romanis.
Julitta Vidua Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
Quiricus filius Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
BHL Number: 1801
THEDORO E. P. EX MSS.
Auctore D. P.
[1] Charissimo Fratri & sancto Coëpiscopo a Zosimo Theodorus, annuente domino Præsul, salutem in Domino. Quia bono semini hostis humanæ conditionis solitus est superseminare Zizania; oportet, ea alumnos Ecclesiæ Vigilanter custodire, [Propter apocrypha Iconii legi solita,] ut nequaquam commisceantur, sed adolendo semen illud penes dominum cumuletur; & tales prorumpat in fructus, de quibus alantur, qui properant Sanctorum vestigia sequi. Hoc autem, Frater Carissime, tuæ dilectioni sum prosecutus, qui meam humilitatem directis consuluisti apicibus; quod in urbe Iconiensi, unde Martyr Iulitta ejusque gloriosus filius orti creduntur, vidisses a nonnullis, maxime a rusticanis hominibus eorundem frequentari Martyrium, quod adeo enerti erat stylo prolatum, ut multa contra veritatem oblatrans, & grammaticam non curans regulam, clarius ostenderet suum mendacium.
[2] Hoc ergo protinus utpote præ manibus habens studiosius revolvens, veridicum te, [rogatus veritatem quærere Theodorus;] honestissime Frater inveni: nam tali erat exaratione digestum, ut merito huic computaretur illa sententia, quam quidam protulit Patrum; Vere, inquam, ranæ & culices b digni sunt ista scriptura. Tamen quia se textus ipsius satis declarat datur conjici, Deo amabilis, ut Manicheorum sit ista descriptio, vel Ethnicorum labor; [ipsa quidem condemnat;] qui veritatem prædicationis irridentes, crucem Christi, scandalum putant. Sed nos hujusmodi verbositate despecta, præcepto tuo obtemperantes conandum summopere duximus, quatenus aliquod dignum memoriæ de sanctissima illa femina investigaremus.
[3] [promittit autem scribere accepta] Quod cum diu satagerem & nullo modo ad effectum pertingerem, tandem Martianus Christo amabilis Tribunus, qui a Justino c piissimo nostro jmperatore notarius Cancellarius institutus, hæc quæ subnexa sunt ore proprio intimavit. Asserebat enim se cum principatu militari potiretur, Zenone sagacissimo Isauriorum d Antistite vidisse quemdam e senem ipsius provinciæ, qui se jactabat procreatum eorundem Sanctorum prosapia, [a sene quodam ex ipsorum familia: juxta quem] ac per hoc etiam semper voti compotem, in annua illorum festivitate.
[4] Hic itaque prælibatam asserebat Martyrem Augustali de stemmate procreatam, & antiquam genealogiam, [Iulitta nobiliter nata Iconii,] non solum actibus morum, verum & fide morem decorantem. Continentiæ f quippe proposito studens, sedulo devotionis obsequio famulabatur [Christo]. At ubi in Christianos procella persecutionis intonuit, Domitianus quidam vir ferus, & Christiani cruoris sitibundus effusor, Comes est Lycaoniæ subrogatus. Hujus ergo sævitiam B. Julitta declinans, [seleuciam fugit, cum filio & 2 ancillis:] omni sua substantia, quamquam plurima esset, derelicta; cum duabus tantum ancillis & Quirico filio parvo, trium scilicet annorum, Seleuciam fugit, quæ est metropolis Isauriæ g gentis, & innumeratas h ibidem reperit perturbationes. Nam & Alexander quidam, noviter illic a Diocletiano Præses effectus, iniunctum habebat perimere sacrificare nolentes.
[5] Sancta Julitta continuo, ne semet sponte periculis dederet, memor illius sententiæ, Date locum iræ, Tharsum primæ Ciliciæ metropolim secessit. [Rom. 12. 19] Introeunte vero ea (mira res! [inde Tharsum:]) quasi ex decreto Alexandri & Domitiani, sæviori pœna beata arctatur Julitta, gerens in ulnis filium suum Quiricum Sanctum. Mox famulæ, fugæ subsidio ereptæ, dominam a longe sequentes, anhelabant; addiscere cupientes extrinsecus, quid ei accideret. Constantissima itaque Julitta est ibi ante tribunal Alexandri præsentata: [ibi capitur cum parvulo,] & nomen, & fortunam, patriamque interrogata, nihil nisi Christi nomen, seque verissimam profitebatur Christianam.
[6] Tunc insanus Alexander, furiis actus, imperat parvulum, [qui abstractus a matre,] negocii omnis ignarum, ab ea divelli, sibique afferri, & matrem acrius crudis flagellari nervis. Protinus satellites jussa perficientes cædebant Julittam, se Christicolam, & nunquam immolaturam vociferantem: infantulum vero, vi multa materno ex complexu revulsum Præsidi lugentem obtulerunt. Quem ille manus inter accipiens, [Præsidi traditur] genibusque imponens gratulabundus, osculis & puerilibus permulcere studebat oblectamentis.
[7] At infans econtra genitricem intendens, non solum Præsidem detestabatur, sed etiam caput, & vultum illius ungulis laniabat obluctans; & quasi turturis pullus, de nido proclamans, [quem ille aversatus] consonas voces matri reddebat; Et ego Christianus sum: diuque circumvago nisu obluctans Præsidem i momordit in latere: Pro nefas! Extemplo cruentissima bellua (indecens quippe est hominem appellare, qui puero non est compassus) furore repletus, solio eundem turbabat ab alto. Qui præceps a capite in partem graduum ruens, [caput ad tribunal eliditur.] totum tribunal quassati verticis cruore fœdabat: sicque paulatim exhalans, secundum quod scriptum est, Animæ justorum in manu dei sunt, spiritum tradidit Christo. [Sap. 3. 1.]
[8] Cernens itaque S. Julitta, sic suam expirasse prolem, magno referta tripudio; gratias inquit tibi ago, Domine Jesu Christe, qui dignatus es filium meum ante me vocare, [Mater ardenti pice perfusa,] & immarcessibili diademate coronare. Mox sævus Præses indignans, a vertice præcepit extensam decoriari eam, & lebetem bulliente pice refertam, super ejus illabi pedes; voce præconia intonans; Julitta, miserere tibi, & immola, ne crudelem sicut filius tuus, compellaris incurrere necem. At illa, virili robore animata, clamabat: Ego nunquam Sacrificabo dæmoniis, sed Christo famulabor Dei Filio, per quem Pater creavit cuncta: [capitis damnatur;] et consequens filium meum, regna pariter cælestia capescemus. Videns itaque Judex væcors tantam mulieris obstinationem, capitalem dictavit sententiam; & filii cadaver inter peremptos damnaticos projiciendum mandavit.
[9] Mox scelestissimi apparitores, jussa implere accelerantes, ori ejus protinus camo k immisso, solitum festinabant ad locum. Tunc Julitta postulavit, ut paulisper sinerent eam Deo suo fundere preces. Accepta itaque licentia, flexis ita rogavit poplitibus: [& facta prece] Gratias tibi, Domine Jesu Christe, devotas persoluo, quia filium meum, priusquam me, de hoc væcordi seculo migrare jussisti, & sanctis tuis participare. Et nunc, Domine totius misericordiæ, connumera & etiam socia me, indignam ancillam tuam, cum sapientissimis Virginibus, quatenus merear æternæ incarnationis adipisci thalamum; [decollatur] & benedicat spiritus meus Patrem tuum Dominum omnipotentem, creatorem omnium, simulque Spiritum sanctum, in secula seculorum. Amen. Completa vero oratione, spiculator exerens gladium, uno ictu caput ejus abscidit; corpusculum autem ejus, cum filii est corpore sociatum.
[10] Beata igitur Julitta, ejusque gloriosus filius, in nomine Christi, Regis omnium Regum, per martyrium migrarunt e mundo, quinta decima die mensis Julii. [15 Iulii.] Duæ namque famulæ ejus, altera die nocturno silentio venientes, sublata dominorum corpuscula, in spelunca Tharso contermina occultarunt: & usque ad Constantini Cæsaris tempora, quando lux Christianis effulsit, celata manserunt. Ubi autem Ecclesiæ primatum sunt consecutæ, [Corpora annis aliquot occulta, sub Constantino M. revelantur.] una quæ superstitit famularum ejus patefecit loculum monilium pretiosissimorum. Tunc devotissimi populi cursitantes, quidquam sibi rapere ad medelam animæ festinabant. Hæc omnia utpote veritatem esse considero, & mandavi Deo amabili animæ tuæ: quæ & tu manda fidelibus hominibus, ut discant, non fabulosis scripturis, sed veritati consentire, in Christo Jesu domino nostro, cui est cum Patre & sancto Spiritu, gloria, honor, potestas, in sæcula seculorum. Amen.
ANNOTATA D.P.
a Nomen Zosimi huic vetustæ versioni debemus: nam Combefisii versio nullum habet, utpote carens inscriptione; accidit autem Baronio in Notis, ut semel scriberet Zenonem pro Zosimo; quod occasionem dedit eidem Combefisio, ipsam hanc versionem, alias nusquam visam, sugillandi quasi ipsa sibi contradicat.
b Hucbaldus Elnonensis, eisdem Actis jam olim tota Gallia sparsis, ignorans e Græco (quod hinc patet) inepto, ineptius traducta, Sanctorum sibi optat suffragari merita, quorum, inquit, mira strictim narrare suscepimus certamina; abdicantes quæ a quodam idiota, mimographo & falsiloquo, sunt ineptissime propalata, & idcirco a fidelibus Christianis, maxime a Gelasio Papa, jure sunt inter cetera apocrypha repudiata. Philippus Abbas, censuræ vim conatus emollire; Apocryphum, inquit, secreti clausuram, non vitium falsitatis edicit; cum rei manifestæ scriptor ignotus est, & actionis claræ tractator occultus: quem admodum liber Job, licet pro incerto Auctore dicatur Apocryphus, meriti tamen excellentia inter Hagiographa numeratur. Plus tamen aliquid, quodque revera vitiosum sit, notasse se indicat, sic porro loquens: Omissis igitur, quæ in ea (historia) loquacitas extulit, depressit inscitia, corrupit annositas, incuria profligavit, exemplarium transfusio negligenter egesta confudit, dejecit falsitatis coannexa suspicio; quod ab emendatioribus sumptum est scriptis, stylo veritatis expressi. Optimo uterq; conatu, pro ea quæ tunc aderat scriptorum veriorum penuria; Combefisii ferulam, Præmonstratensi declamatori impactam facile evasuri. Etenim ea fere omnia omiserunt, quæ maxime reprobanda erant, & manifestam fabulam sapiebant; nihil nisi in genere, de tormentis supra veri speciem exaggeratis, deque Cyrici argutis verbosisque supra ætatem sermonibus, locuti.
c Apud Combefisium Justiniano, qui successit Justino, an. 527.
d Idem miratur Isauriæ Episcopum dici non Seleuciæ in Isauria, v. g. vel quid simile secutusscilicet descriptionem geminam Provinciarum apud Carolum a S. Paulo in Geographia sacra, juxta quam in Patriarchatu Anticheno adscribuntur Isauriæ, sub uno Præside, Urbes 23, intra fluvios Cydnum & Fragum: quæ aliis Cilicia Aspera nominatur. Sed præter hanc alia est, & sola Ptolomæo Isauria dicitur, regiuncula Lycaoniæ contermina, quæ Cappadociæ ambæ attribuuntur, Constantinopolitano subiectæ Patriarchatui, & communem metropolim habentes Iconium; unde ea urbs alterutri indifferenter adscribitur; illa autem Isauria nomen habet ab Isaura civitate; quæ si dicatur Isauriopolis in Concilio Chalcedonensi, & apud Photium Isauropolis, id est Isauriorum vel Isaurorum civitas; quid ni etiam eorumdem Episcopus? Videtur tamen, ex Græco apud Combefisium textu intelligi, Zeno hic non Ἐπίσκοπος, sed Ἐπίτροπος, Procurator fuisse; quippe Σύνεδρος, id est Collega, prænominati Martiani, militari potestate fungentis; quod interpreti erit, non auctori, imputandum.
e Alius textus pro sene uno, plures Εὐπατρίδας, Nobiliores, ita narrasse scribit.
f Sic indicatur fuisse Vidua, quod alibi omittitur.
g Isauriæ scilicet latius sumptæ: sed vereor ne hoc sit glossema Interpretis, alibi melius omissum.
h Fortassis, jam memoratas.
i Concinnius alibi, Calcibus Judicis latus petebat.
k Martyres ad mortem ducendi, immisso in os Camo seu fræno, prohibebantur turbis, per quas transitus erat, salutaria loqui. Sic etiam de S. Heliodoro 19 Novemb. habent Menæa, quod diu cruciatum, tandem camo imposito extra urbem traxerunt, ibi decollandum.
EADEM EPISTOLA GRÆCOLATINA
Ex editione & versione Francisci Combefisii Ord. Prædic.
Julitta Vidua Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
Quiricus filius Martyr, Tarsi in Cilicia(S.)
A. THEODORO E. P.
[1] Πευσαμένης τῆς σῆς Τιμιότητος, διὰ προσκυνουμένων σου συλλαβῶν, πρὸς τῆς ἡμετέρας ἐλεεινότητος, περὶ τοῦ παρὰ πολλοῖς θρυλλουμένου μαθεῖν μαρτυρογραφίου· λέγω δὴ Κηρύκου, καὶ τῆς τούτου μητρὸς Ἰουλίττης· εἰ καὶ ἐν τῇ Ικονιέων πόλει, ὅθεν καὶ ὁρμᾶσθαι λέγεται ἡ καλλίνικος Μάρτυς Ἰουλίττα, καὶ ὁ αὐτῆς ἐπίδοξος υἱὸς Κήρυκος, τὸ αὐτὸ μαρτυρογράφιον παρείληπται· ὡς οἷα τῆς αὐτῶν ὁρμωμένων γῆς καὶ καταγομένων· διὰ τό τινα ἐκ αὐτῷ ἐμφέρεσθαι ὑπέρογκα ῥήματα καὶ ἀνάρμοστα καὶ ξένα τῆς παρὰ Χριστιανοῖς ἐλπίδος περίεχοντα βαττολογήματα· καὶ εἰ ἔστιν εὑρεῖν τὸ κατ᾽ ἀλήθειαν αὐτῶν μαρτυρογράφιον, τοῦτο σταληναι τῇ σῇ Τελειότητι. Ταῦτά σου τὰ θεῖα γράμματα δεξάμενος, καὶ σφόδρα τοῦ σοῦ φροντίσας ἐπιτάγματος, καὶ μετὰ συντόνου σπουδῆς τὸ μαρτυρογράφιον τῶν ἁγίων Κηρύκου καὶ Ἰουλίττης τῆς αὐτοῦ μητρὸς μετὰ χεῖρας λαβὼν· ἀναπτύξας τε καὶ ἀναγνοὺς ἐκ πολλῇ ἀκριβείᾳ, ἐπαληθεύοντά σε εὗρον, ὁσιώτατε πατέρων, καὶ ἱερέων εὐδοκιμώτατε· βατράχων γὰρ ἢ κολοιῶν ἀπηχήματα, δικαίως ἄν τις ταῦτα καλέσειεν. Μανιχαίων γὰρ, ὡς οἶμαι ἢ καὶ ἑτέρων αἱρετικῶν ἑτεροδόξων τινῶν ὑπάρχει τεχνολογήματα, τῶν διαπαιζόντων καὶ χλούην καὶ τιμωρίαν ἡγουμένων τὸ μέγα τῆς εὐσεβείας μυστήριον.
[2] Αλλ᾽ ἐπειδὴ πολλὴν ζήτησίν τε καὶ ἔρευναν μετὰ δύναμιν ἡμετέραν ποιούμενοι, ἠνύσαμεν πλέον οὐδὲν, τοὺς ἐν τέλει ἐπιχωρίους καὶ τοὺς τὰ πρῶτα τοῦ τῶν Ισαυρῶν γένους αὐχοῦντας διηρωτῶμεν, ὅπως ἂν δυνηθείημέν τινα κᾂν ἐκ πατροπαραδότου διηγήσεως εἱρμὸν λαβεῖν, δηλοῦντα τὴν τῶν ἁγίων μαρτύρων ἄθλησιν. Μαρκιανὸς τοιγαροῦν ἀνὴρ φιλόχριστος Τριβονονοτάριος καὶ Καγκηλλάριος γενόμενος Ιουστινιανοῦ τοῦ βασιλέως, ἡνίκα ἦρχεν τῆς στρατοπεδαρχικῆς ἀρχῆς· καὶ Ζήνων, ὁ σοφώτατος, καὶ αὐτὸς γενόμενος αὐτοῦ τηνικαῦτα σῦνεδρος, ταῦτα περὶ τῶν ἁγίων διεξῆλθον. ὡς παρά τινων ἀκηκόασι τῶν εὐπατριδῶν, ὁτι προσγενὴς αὐτῶν ὑπῆρχεν, πρώτου αἷματος τῆς Λυκαονίας ἄνθος ὑπάρχουσα ἡ ἀείμνηστος μάρτυς Ἰουλίττα, βίου ἀνεπιλήπτου τυγχάνουσα, ὥστε μνείαν αὐτῆς ἐπιτελεῖν κατὰ ἔτος ἕκαστον· ἐξαιρέτως τοῦτο πράττοντας διὰ τὴν συγγένειαν.
[3] Αὐτὴ δὲ βασιλικοῦ αἵματος καταγομένη· διωγμοῦ πνεύσαντος κατὰ τῶν Χριστιανῶν ἐπὶ Δομετιανοῦ, Κόμητος καταστάντος τῆς Λυκαονίας, ἀνδρος θηριωδεστάτου, καὶ σφόδρα χαίροντος τῇ τῶν μαρτυρικῶν αἱμάτων ἐκχύσει, φυγὰς αὐτὴ γέγονεν μετὰ δύο θεραπαινίδων καὶ τριετοῦς παιδὸς, φημὶ δὴ τοῦ καλλινίκου μάρτυρος Κηρύκου ἐκ τῆς Ικονιέων πόλεως, ἐξ ἧς καὶ ὡρμᾶτο. Τὴν μὲν οὖν οὐσίαν ἱκανὴν οὖσαν καταλιποῦσα, καταλαμβάνει τὴν Σελεύκειαν καὶ ἐπὶ ταύτην δὲ πλείονα τάραχον τῶν Χριστιανῶν εὑροῦσα, Αλεξάνδρου τινὸς ὑπὸ Δίοκλητιανοῦ τοῦ βασιλέως, ἡγεμόνος καταστάντος ἐν τῇ Σελευκέων πόλει, καὶ πρόσφατον δεξαμένου βασιλικὸν διάταγμα παρακελευόμενον παντοίως τιμωρεῖσθαι τοὺς μὴ θύοντας τοῖς εἰδώλοις ὥσπερ Θεοὺς ἐπεγράφοντο τοὺς μὴ ὄντας Θεοὺς· λογισαμένη ἐκείνη τὸ τῇ θείᾳ γραφῇ περιεχόμενον, Δότε τόπον τῇ ὀργῇ, ὡς ἂν μὴ ἐπιδοῖεν τοῖς κινδύνοις, κᾀκεῖθεν φυγοῦσα, ᾤχετο κατὰ τὴν Ταρσὸν ἥτις ἐστὶν μητρόπολις τῆς πρὡτης τῶν Κιλικίων ἐπαρχίας.
[4] Ὥσπερ δὲ ἐξ ἐπιτάγματος μεταστάντος ἐν αὐτῇ τοῦ ἀπηνοῦς καὶ ἐμβριθεστάτου Αλεξάνδρου κατὰ πολὺ τὸν Δομετιανὸν ὑπερακοντίσαντος, συλλαμβάνεται ἡ καλλίνικος μάρτυς Ἰουλίττα, τὸν αὐτῆς υἱὸν ταῖς ἀγκάλαις περιέχουσα, πάνυ νήπιον ὄντα, τὸν θεόκλητον λέγω μάρτυρα Κήρυκον. ὡς δὲ ταύτην συνέχον, αἱ θεράπαιναι αὐτῆς καταλιποῦσαι αὐτὴν, ἀπῆλθον ἀποδράσασαι. ἔξωθεν δὲ θεωροὶ τῶν εἰς αὐτὴν πραττομένων ἐγὶνοντο. εἶτα παραστᾶσα αὐτὴ τοῖς δικαστικοῖς βήμασιν, τοῦ Αλεξάνδρου πυθομένου προσηγορίαν, καὶ τύχην καὶ πατρίδα, παῤῥησιαζομένη πρὸς τὸν δικαστὴν τὸ τοῦ Κυρίου ὄνομα Ιησοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐπεγράφετο, λέγουσα, Χριστιανή εἰμι. Θυμομαχήσας οῦν ὁ Αλέξανδρος, ἐκέλευσεν αἰρεθῆναι ἀπ᾽ αὐτῆς τὸν παῖδα, καὶ προσαγάγεσθαι αὐτῷ, οἷα δὴ καὶ ἀστεῖον ὄντα, καὶ μηδὲν τῶν κατὰ πρόθεσιν εἰδοτα ταύτην δὲ σχηματισθεῖσαν, καὶ τανυσθεῖσαν ὠμοῖς νεύροις ἀφειδῶς τύπτεσθαι ἐπέτρεψεν. ὡς δὲ τοῦτον βίᾳ ἐκ τῶν τῆς γενναίας μάρτυρος ἀγκαλῶν ἀφείλκυσαν οἱ δήμιοι κλαυθμυρίζοντα, καὶ πρὸς τὴν οἰκείαν παλινοστεῖν μητέρα ἐθέλοντα, καὶ εἰς αὐτὴν ἀφορῶντα, ἄγουσιν τῷ Ἡγεμόνι· καὶ ἐπ᾽ αὐτῇ δὲ τὸ προσταχθὲν ἐποίουν οἱ ὑπηρέται, ἀνηλεῶς τύπττοντες, μηδὲν ἕτερον ἀποκριναμένη, ἀλλ᾽ Οτι Χριστιανή εἰμι, καὶ δαιμοσιν οὐ θύω.
[5] Εκείνης τοίνυν ὡς ἀνδριάντος τινὸς ἀψύχου εὐτόνως ταῖς πληγαῖς ξεομένης, καὶ τὴν αὐτὴν φωνὴν ᾶπαύστως βοώσης, ὁ Ἡγεμὼν ταῖς χερσὶν λαβόμενος τὸ παιδίον, θωπείαις ἐπειρᾶτο δυσωπεῖν μὴ ἀποκλαίεσθαι· καὶ τοῖς αὐτοῦ γόνασιν ἐπετίθει, καὶ φιλεῖν ἐπεχείρει. Ο παῖς δὲ πρὸς τὴν μητέρα ἀτενίζων, ἀπεσείετο μὲν τὸν Ἡγεμόνα, καὶ τὴν ἑαυτοῦ ἀφίστα κεφαλὴν· ταῖς δὲ χερσὶν ἀντιβαίνων, τοῖς ἰδίοις ὄνυξιν τὴν ὄψιν τοῦ Ἡγεμόνος ἀπέκνιζεν· καὶ ὥς τις σώφρονος τρυγόνος νεοσσὸς μιμηλὴν ἀπεφθέγγετο φωνὴν ὁ ἃγιος Κήρυκος, αὐτὸ τὸ ὑπὸ τῆς μητρὸς λεγόμενον κήρυγμα κράζων, καὶ λέγων, Χριστιανός εἰμι· καὶ λὰξ ἐντείνει τῶ δικαστῇ κατὰ τοῦ πλευροῦ· φιλεῖ γὰρ ὡς τὰ πολλὰ ἡ νηπιάζουσα φύσις ἐν τοῖς τοιούτοις χήμασιν κινεῖσθαι ἀτάκτως· ὣστε θυμωθέντα τὸν ἄγριον θῆρα ἐκεῖνον· οὐ γὰρ ἄνθρωπον αὐτὸν προσαγορευτέον, μὴ συγνώμονα τῆς άδαοῦς πράξεως καταστάντα, ἐκ τοῦ ποδὸς αὐτὸν ἐπιλαβόμενον, ἐδαφίσαι κατὰ γῆς ἀπὸ τοῦ ὑψηλοῦ βήματος τὸν παῖδα. τοῦ δὲ κρανίου τοῦ καλλινίκου μάρτυρος ἐπὶ τοιαύτῃ ὁμολογίᾳ μετὰ τῆς τῶν βαθμῶν γωνίας προσραγέντος, καὶ τῷ ὄξει τῆς ἀντιτυπίας καταθριβέντος, αἱμάτων μὲν ἐπληροῦτο τὰ πρὸ τοῦ βήματος εἰς χεῖρας δὲ Θεοῦ ἀπεδίδου τὸ πνεῦμα τὸ θεότεκνον βρέφος· ψυχαὶ γὰρ δικαίων, ἐν χειρὶ Θεοῦ.
[6] Τοῦτο τοίνυν θεασαμένη ἡ ἁγία Ιουλίττα, καὶ ὡσπερ χαρᾶς πληρωθείσα, Ευχαριστῶ σοι Κύριε, ἔλεγεν, ὃτι κατηξίωσας τὸν ἐμὸν υἱὸν πρὸ ἐμοῦ τελειωθέντα, τοῦ ἀμαράντου τυχεῖν στεφάνου. Σχετλιάσας δὲ καὶ πρὸς τοῦτο ὁ δικαστὴς, κελεύει ἀρμενταρίῳ ἀναρτῆθεῖσαν αὐτὴν εὐτόνως ξέεσθαι· καὶ ἀπὸ τοῦ λέβητος ἀντλεῖσθαι πίσσαν κοχλάζουσαν, καὶ τοῖς ποσὶν αὐτῆς ἐπιχέεσθαι. Τοῦ δὲ δικαστοῦ διὰ τοῦ κήρυκος παρακελευομένου λέγεσθαι αὐτῇ, Ιουλίττα ἐλέησον σεαυτὴν, καὶ θῦσον τοῖς Θεοῖς καὶ ἀπαλλάγηθι τῶν βασάνων, μήποτε τὸν τοῦ υἱοῦ σου μόρον ἀπενέγκῃς· γενναίως ὑπέμεινεν ἡ ἀθλοφόρος τὰς βασάνους, κράζουσα καὶ λέγουσα, Εγὼ δαίμοσιν οὐ θύω κωφοῖς καὶ ἀλάλοις ξοάνοις· σέβομαι δὲ Χριστὸν τὸν μονογενῆ τοῦ Θεοῦ Υἱὸν, δι᾽ οὗ τὰ πάντα ἐποίησεν ὁ Πατὴρ καὶ ἐπείγομαι τὸν ἐμὸν καταλαβεῖν υἱὸν, ἵνα σὺν αὐτῷ καταξιωθῶ τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ως δὲ ἑώρα ὁ πᾶσαν μανίαν ὑπεραίρων ἀνήμερος δικαστὴς τὴν τῆς μάρτυρος έπίμονον ἔνστασιν, ἀποφαίνεται κατ᾽ αὐτῆς, ξίφει μὲν τὴν κεφαλὴν αὐτῆς ἀποτμηθῆναι προστάξας· τὸ δὲ λείψανον τοῦ ταύτης υἱοῦ εἰς τὴν τῶν καταδίκων τόπον ῥιφῆναι.
[7] Καὶ οἱ δήμιοι τὸν χαμὸν κατὰ τοῦ στόματος αὐτῆς ἐπιδήσαντες, ἀπήγαγον εἰς τὸν εἰθισμένον τόπον πληρῶσαι τὸ προσταχθέν. Ιουλίττα δὲ μικρὸν τοὺς δημίους ἐπισχεῖν παρεκάλει, ἓως ἂν προσεύξηται τῷ μόνῳ ἀγαθῷ Θεῷ· καὶ τῶν δημίων ἐπικαμφθέντων, καὶ πρὸς ὀλίγον ἐνδεδωκότων, κλίνασα τὰ γόνατα προσηυξατο, λέγουσα Εὐχαριστῶ σοι Κύριε, τῷ προσκαλεσαμένῳ πρὸ ἑμοῦ τὸν ἐμὸν υἱὸν, καὶ ἀξιώσαντι διὰ τὸ ὄνομά σου τὸ ἃγιον καὶ φοβερὸν, τὸν παροῦσαν ταῦτην καὶ ματαίαν καταλιπεῖν ζωὴν, καὶ τῇ αἰωνίῳ ξωῇ μετὰ τῶν ἁγίων συναφθῆναι· καὶ μὲ δέξαι τὴν ἀναξίαν δούλην σου, καὶ τοῦ μεγάλου τούτου ἀγαθοῦ πωίησον ἐπιτυχεῖν, ἳνα ἐναρίθμιος γένωμαι τῶν φρονίμων παρθένων τῶν ἀξιωθεισῶν εἰσελθεῖν εἰς τὸν αἰώνιον καὶ ἀφθαρτόν σου· νυμφῶνα· καὶ εὐλογείτω τὸ πνεῦμά μου τὸν σὸν Πατέρα τὸν παντοκράτορα Θεὸν καὶ δημιουργὸν τῶν ἁπάντων, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἰς τοὺς αἰῶνας, Αμήν. Ως δὲ τὸ Αμήν ἐπλήρωσεν, παραθήξας ὁ σπεκουλάτωρ τὸ ξίφος, ἀπέτεμεν τὸν γενναῖον αὐτῆς τράχηλον, ἔξω τῆς πόλεως· τὸ ταύτης σῶμα ῥίψας, ἔνθα καὶ τὸ λείψανον τοῦ καλλινίκου μάρτυρος ἐναπέκειτο. Τελειοῦται δὲ τῇ τοῦ Χριστοῦ χάριτι, ἣτε ἄθλοφόρος μάρτυς Ιουλίττα, καὶ ὁ ταύτης ἐπίδοξος υἱὸς Κήρυκος τῇ πεντεκαιδεκάτῃ τῶν Ἰουλίου μηνός.
[8] Τῇ δὲ ἑξῆς ἡμέρᾳ, αἱ ταύτης δύο θεραπαινίδες ἀνελόμεναι τὰ σώματα ἐν νυκτὶ, πόῤῥω ἀποθέμεναι κατέκρυψαν εἰς τὴν γῆν ἐν τῇ Ταρσέων ἐνορίᾳ. Μέχρι δὲ τῶν χρόνων Κονσταντίνου τοῦ εὐσεβοῦς βασιλέως ἠ μία τῶν θεραπαινίδων ἐπιβιώσασα, ὅταν ἡ ἀλήθεια εἰς φῶς ἤχθη, καὶ αἱ ἐκκλησίαι τοῦ Θεοῦ παῤῥησίαν διὰ τῆς χάριτος ἔλαβον, ἐκφαινει τὸν τόπον· καὶ πᾶς τις τῶν πιστῶν ἔσπευδεν παραγενόμενος ἐκ τῶν λειψάνων τῶν Αγίων εἰς σύστασιν τῆς ἑαυτῶν ζωῆς λαβεῖν, καὶ εἰς δόξαν τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Ταῦτα τοίνυν ἐν ἀληθείᾳ ἐπράχθησαν, καὶ ἐσήμανα τῇ φιλοθέῳ ὑμῶν ψυχῇ· ἃτινα παράθου πιστοῖς ἀνθρώποις οἵ τινες ἱκανοὶ ἔσονται καὶ πληροφορῆσαι· μὴ τοῖς προδήλως μυθώδεσι συγγράμμασι περιφέρεσθαι, ἀλλ᾽ αὐτῇ τῇ ἀληθείᾳ πείθεσθαι· ἐν Χριστῷ Ιησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, μεθ᾽ οὗ τοͅ Πατρὶ σὺν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, δόξα, τιμὴ, κράτος, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰωνων, Αμήν.
[1] Cum venerabilis Pietas tua, per colendas litteras tuas, [Rogatus Auctor veriora scribere,] ex misella mea tenuitate percontata esset, ut quæ ad martyrium vulgo decantatum, ac fama celeberrimum, spectant; Ciryci inquam, ejusque matris Iulittæ, docereris; num & Iconii, unde fama est inclytam victoriæ laude Martyrem Iulittam, ejusque gloriosum filium Cirycum, ortos esse, martyrii ejusdem tabulæ habeantur; tanquam scilicet illorum patria: quod nimirum in eorum martyrii Actis verba quædam extent prætumida, ac inconsona, nugasque abs spe Christiana extraneas continentia; Num item vera illorum martyrii Acta inveniri possent, [eo quod vulgata valde innepta sint,] tuæ hoc Perfectioni scriberem. Hisce abs te sacris acceptis apicibus, valde solicitus ut tuum illud præceptum implerem, contento studio, ac diligenti admodum opera, sanctorum Ciryci ac ejus matris Iulittæ Martyrii Acta in manus sumpsi, evolvensque, ac quam sedulo legens, vera te loqui inveni, sanctissime Pater, Sacerdosque probatissime: ranarum enim ac graculorum garrulos sonos hæc quis merito appellaverit. Plane Manichæorum (ni mea me fallit opinio) seu aliorum quorundam hæreticorum aliena sentientium arte conficta, ut temere illudentes, in ludibrium censuramque ducant magnum pietatis mysterium.
[2] Cum tamen, multa perquisitione facta, ac diligenti rei indagine, amplius nihil actum nobis esset; indigenas, viros nobiles, ac prima inter Isauros generis claritate fulgentes, percontabamur, num quam paternæ saltem traditionis relatu seriem nancisci liceret, ex qua sanctorum Martyrum certis notis patesceret certamen. [scribit narrata ab iis] Marcianus igitur vir religiosus & Iustiniani Imperatoris Notariorum pridem Tribonus ac Cancellarius, dum is copiis cum magistratu præfectus esset; Zenoque vir sapientissimus illius tunc assessor seu consiliarius, quod spectat ad Sanctos, isthæc narraverunt. [qui consanguineos, sanctis se dicebant,] Audiisse se a nobilibus Patriciis, extitisse iis affinem, primi Lycaoniæ sanguinis florem, sempiterna colendam memoria Martyrem Iulittam, vitæ integerrimæ fœminam; cujus ij ritu annuo memoriam celebrent, eo vel maxime nomine, quod sui eam generis, ac cognationis jure conjunctam agnoscant.
[3] Hæc porro regio orta semine, cum vehementior sæviret in Christianos persecutio, (Domitiano Lycaoniæ Comite, viro scilicet quam maxime fero, trucique, ut qui Martyrum cumprimis fuso cruore gauderet) fuga se cum duabus ancillis trimuloque filio (præclaro scilicet victore Martyre Ciryco) Iconio, unde & orta erat, proripuit. [Iconii nobiliter natam] Substantia itaque, qua valde locuples erat, relicta, Seleuciam pervenit: quo ipso loco turbatas magis res Christianorum offendens, [fugisse Selenciam] Alexandro quodam Seleuciæ Præside a Diocletiano constituto, a quo ipso recens edictum accepisset, quo jubebantur omni tormentorum genere excruciari, qui idolis (queis falso ij Deorum nomen ascribebant) non immolarent; cogitans illa, id quod in Scriptura habetur, Date locum iræ; ne se ipsa periculis dederet; hinc quoque profuga, [& inde Tarsum:] Tarsum abit, quæ primæ Ciliciæ provinciæ princeps civitas est. [Rom. 12. 19.]
[4] Velut autem ex condicto, commigrante illuc immani ac durissimo Alexandro, qui scilicet Domitiani sævitiam multis partibus superaret, comprehenditur inclita victrix Martyr Iulitta, suis ipsa ulnis, [ubi comprehensa] tenella valde ætate puellum (a Deo nempe vocatum Martyrem Cirycum) complectens. Post eam comprehensam, ancillæ, ea relicta, fugam arripuerunt; forisque supplicia tyranni in eam agonemque ipsius spectabant. Tum illa tribunali adhibita, nomenque ac fortunam, patriamque ab Alexandro rogata, præfidenti animo respondens Judici, Domini nostri Iesu Christi sibi nomen ascivit, dicens, Christiana sum. [seque Christianam professa;] Ira itaque accensus Alexander, tolli ab ea puerum jussit, ac ad se adduci; quippe elegantem, ac necdum per ætatem quidquam scientem, quod ex proposito, mentisque liberæ sit: matrem vero suppliciis aptatam, [quam cruciari videns filius trimulus,] atque distentam crudis nervis immaniter cædi imperavit. Vi autem abs strenuæ Martyris sinu avulsum puerum, totumque in matrem gestientem, nec ab ea ocellos avocantem, carnifices Prætori adferunt; in illam vero, quod erant jussi, diris verberibus cruciantes adimplent; cum illa id unum responderet, Christianam se esse, nec fore ut dæmoniis unquam immolaret.
[5] Dum igitur in statuæ modum inanimis, valide plagis conscinditur, [placari se non sinit a Iudice blandiente:] eandemque incessanter inclamat vocem; acceptum Prætor manu puerum, blande deliniens a fletu cohibere omnino nitebatur; genibusque impositum accipere osculo conabatur. Puer vero intentis in matrem luminibus, Prætorem abs se submovebat, ac caput avertebat; manibusque obnitens, Prætoris faciem unguiculis scalpebat: velut denique castæ turturis pullus, æmulam sanctus Cirycus vocem pronuntiavit, eandem ipsam matris prædicationem edens, [& Christum balbutiens] ac clamans, Christianus sum. Calcibus quoque judicis latus petebat: solet enim fere infantilis ætas, hujuscemodi gestibus incomposite agi, iraque constrepere. Quamobrem excandescens agrestis illa fera (nec enim homo nuncupandus sit qui nec in rudem, ac innoxiam mitescat ætatem, [tribunali alliditur.] eique indulgeat) pede arreptum, e sublimi solio puerum terræ allidit. Præclari vero Martyris cerebro ea in confessione ad graduum angulos colliso, gravique ictu contrito, circum late tribunalis area cruore opplebatur; infansque, divina soboles, in Dei manus spiritum reddebat, Iustorum namque animæ in manu Dei sunt. [Sap. 3. v. 1.]
[6] Id itaque S. Iulitta conspicata, velutque exuperanti gaudio repleta, [Gratulatur Iulitta ejus Martyrio,] Gratias tibi ago, Domine, aiebat, quod filium me priorem consummatum, immarcessibilem coronam dignanter consequi voluisti. Hinc Judex sortem ipse deplorans factoque ejulans, suspensæ e ligno seu equuleo, valide fodi latera, exque lebete haustam picem bullientem pedibus affundi jubet. Tumque præconis voce jubente atque dicente, Iulitta tui ipsa miserere, [& post novos cruciatus] diisque sacrifica, ac libera esto a tormentis, ne eandem ac filius malam necem reportaveris; generoso illa proposito tormenta pertulit, clamans ac dicens, Ego dæmonibus (surdis scilicet ac mutis statuis) non sacrifico, sed Christum Dei Filium unigenitum colo, per quam Pater condidit omnia; ac festino meum assequi filium quo illi socia in regno cœlorum efficiar. Ubi omnem vincens insaniam sævus judex, [morti adjudicatur.] constantem in pugna advertit Martyris animum, adversus eam sententiam dicit; cædi gladio fœminæ cervicem, filii cadaver in damnatorum locum proijci, jubens.
[7] Carnifices igitur, ejus ore camo obstructo ac alligato, [Camo os obstructa] in solitum carnificinæ locum, quod jussi erant impleturi, duxerunt. Rogat Iulitta tantisper consistere, donec supplex ad Deum, qui solus bonus est, precata sit. Inflexis animo carnificibus, ac quid modicum ad moras orandi condonantibus, positis illa genibus oravit, dicens, Gratias tibi ago, Domine, [post piam precationem,] qui priorem me filium meum vocasti; & ut præsenti hac vanaque relicta vita, æternæ ille cum Sanctis jungeretur, propter sanctum ac tremendum nomen tuum dignanter voluisti; [capite plectitur.] me quoque suscipe indignam ancillam tuam, facque ut ingens illud bonum nanciscar quo prudentibus Virginibus, quibus indultum ut in cælestem ac incorruptum thalamum ingrederentur, accensear; ac benedicat Spiritus meus Patrem tuum Deum omnium conservatorem ac universorum opificem sanctumque Spiritum in secula, Amen. Ubi Amen compleverat, vibrans spiculator gladium, fortissimam ejus abscidit cervicem; projecto corpore extra civitatem; quo ipso loco præclarissimi laureati Martyris cadaver positum erat. Consummatur autem Christi gratia, tum triumphatrix Martyr Iulitta, tum gloriosus atque inclitus ejus filius Cirycus, ad XVII. Kalend. Augusti.
[8] [Noctu ab ancillis sepulta cum filio] Postridie vero ambæ ejus ancillæ sublata noctu cadavera, procul deposita humo condiderunt in Tarsi urbis agro. Ad Constantini autem religiosissimi Imperatoris tempora superstes ancillarum altera, cum veritas in lucem producta, Deique Ecclesiæ ipsius munere nactæ sunt libertatem, locum prodit. Tumque fideles quique, aliquid ex sacris pignoribus ad suæ vitæ munimen ac præsidium accepturi, atque ad Dei nostri optimi gloriam, properarunt, ac locum frequentarunt. Hæc igitur reipsa gesta sunt, quæ & religiosissimo animo vestro annotavi. Tu vero viris fidelibus deposito trade, qui scilicet, alios quoque docere sufficiant, ac certam eis fidem facere; ne iis libellis, qui manifeste fabulosi sunt, circumferantur; sed ipsi credant veritati; in Christo Iesu Domino nostro, cum quo Patri, ac Spiritui sancto, gloria, honor, potestas in secula seculorum, Amen.
ACTA APOCRYPHA
Ex Ms. Monasterii Bodecensis in Westphalia.
Julitta Vidua Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
Quiricus filius Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
BHL Number: 1802 a
EX Mss.
CAPUT PRIMUM.
Sanctorum comprehensio & primæ diei acta incredibilia.
In diebus Alexandri, b magni Præsidis, motus magnus factus est in Ecclesia Christi ita ut multi Christiani pœnis excruciarentur, aliqui vero pœnis expavescentes latibulis se abscondere niterentur; [Tharsi deprehensa Iulitta,] unde contigit ut Julitta mulier quædam, Dominum timens ab adolescentia sua, audiens tyrannidem Praæsidis, timore coacta fugeret in Tharsum Ciliciæ, ut ibi abscondi posset a facie iniquissimi Præsidis Alexandri. At ille audiens multos Christianos ibi esse absconsos, urbem illam ingressus est, & cepit studiose quærere Christicolas, & inventos pœnis cruciare. Ministri autem comprehendentes Julittam, perduxerunt ad Præsidem, dicentes de ea: Hæc est malefica illa, quæ fugit a te, ut hic homines circumveniat, & decipiat, ne diis sacrificent, [& oblata Præsidi Alexandro] dicens eos nihil esse. Quam cum vidissit Præses dixit ei ex qua provincia es, aut quod est nomen tuum. Julitta respondit: Ego sum de provincia Isauriæ, & prima civitatis Iconiensis, c nomine Julitta: quæ te fugiens ad hanc deveni civitatem: nunc vero quia Dominus exspectat coronam meam, hic manus tuas incurri. Dicit ad eam impiissimus Præses: Si ergo nosti, quia a facie mea abscondi non poteris; audi patienter, & sacrifica diis, ne pereas in pœnis. Julitta respondit: Ego immundis dæmonibus nunquam sacrificabo. [petit puerum triennem adduci, quem interroget:]
[2] Dicit ei Præses, Crede mihi & sacrifica diis, quia aliter non evades pœnas mortis. Julitta dixit si vis ut sacrificem, mitte in civitatem, quærens puerum triennem: qui cum venerit, quem verum Dominum profitebitur, ipsi serviamus: nam in præsenti scias quia soli Domino Jesu Christo servire desidero. Tunc Præses mittens in civitatem cæpit quærere puerum: sed ministri non invenerunt eum: omnes enim qui illic habebant infantes, ob impiissimi Præsidis timorem, abscondebant d eos. Exeuntes tamen de civitate invenerunt puerum; & adstantibus dixerunt. Quot annorum est hic puer? Qui dixerunt: Trium annorum nondum est. Hic est filius mulieris Christianæ quæ de Iconio fugiens venit in istum locum. Comprehendentes igitur ministri puerum, perduxerunt ad Præsidem, dixitque puer prior ad Præsidem: Ego sum de radice Christianorum.
[3] Unde miratus Præses, salutavit eum, & dixit. [adductus autem Qui ricus, seque Christianum professus,] Salve, care puerule, noli mihi absecro talia loqui, Puer dixit, Quare mihi dicis, Salve? cum nec ipse salutem habeas, nec aliis salutem conferre possis. Præses dixit, non de hac re interrogo te, sed ad alia quædam præcepi te adduci. Puer dixit Quæcumque interrogaveris me, respondebo tibi. Præses dixit, Quod est nomen tuum? Puer respondit, Mater mea & Sacerdos qui me baptizavit, Cyricum me nominavit. Præses dixit: Sacrifica diis, & honorem magnum accipies a Principibus, sed & divitias multas inter electos imprimis. Puer respondit argentum tuum & aurum tecum sit in perditionem. Præses dixit: A matre vel a patre tuo, an ab aliquo vicino tuo hoc didicisti? Puer ait, [sapientibus responsis suis Præsidem confundit:] spuma & sine ratione, puerum duorum annorum & novem mensium interrogas, & dicis si a patre vel a matre, vel a vicino hoc didicerim, quod locutus sum per Spiritum sanctum? non eras dignus audire verba Dei, quæ loquitur per os meum: sed audies ob circumstantes.
[4] Tunc iratus Præses jussit contristari puerum, & catomis e cædi. Intendens autem puer corde ad Deum, [cæsus gratias Christo agit:] & oculos elevans in cælum, dixit: Domine Jesu Christe, tibi gratias ago ex tota anima mea, & orationem ad te fundo: exaltabo te in gaudio gloriæ tuæ, volens in seculo hoc pro amore tuo sustinere corporis passionem, ut in regno tuo suscipias animam meam: ideo enim confugi ad te & virtutem tuam: prædico rex immortalis ut tu mei miserearis. Hæc eo orante, cædentes eum defecerunt; cumque deposuissent illum, viderunt eum sanum absque omni læsione, acsi nullas plagas sustinuisset.
[5] Miratus autem Præses jussit matrem ejus adduci, [& illæsus apparet.] & ait ei, Julitta, ecce puer confessus est Deos volens sacrificare eis: tu vero quid dicis? Illa ait: volo audire vocem filii mei. Quem cum vidisset constantem & laudantem Deum, [Ad ejus conspectum læta mater,] extendens manum in cœlum dixit: Gratias ago tibi, Domine omnipotens, quia dignam me fecisti videre filium meum ante tribunal Judicis, agonizantem pro nomine tuo: te ergo confiteor, Domine Jesu Christe, Deus immortalis qui cœlum palmo mensurasti, mare limite signasti, æthera stellis ornasti, & terram multitudine florum decorasti. Da, Domine, filio meo coronam immarcessibilem qui viriliter confessus est nomen tuum * Tunc audita est vox de f cælo dicens, Audi, filia, hic filius tuus magnus erit in gloria æterna, sed tua corona perpetua est in regno Dei. [tum cælesti,] Confortamini igitur in Domino, ut possitis sufferre pœnas, quas habent isti homines vobis imponere; & perseverare in opere cœpto, pro gloria Dei, ut impii Pagani, videntes in vobis Christi magnalia confundantur, & per vos, populi multi convertantur.
[6] Orante autem illa dixit filius ejus ad eam: Mater, [tum ipsius voce magis animatur] sublatum est a te opprobrium tuum: vidi enim gloriam Dei super te, & vocem consolationis tuæ audivi: ne timeas de me, quia Dominus Jesus Christus nobiscum est, qui induit me immarcessibili veste, pro baptismo quem accepi in nomine ejus. Præses dixit: Hæc, ut video, [quare puer aceto Sinapi & clavis ignitis torquetur.] apud se decrevit ut ab hac Vita tollatur. Puer dixit: Vita tua mors est: nam tu es de quo propheta dicit, Væ dicenti dulce amarum, & amarum dulce. Præses ait ministris afferte mihi acetum & sinapi, & imponite naribus ejus: quod cum factum fuisset, puer dicit: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, Domine. Præses iterum ait ad suos, Afferte mihi quatuordecim clavos ferreos, acutos, ferventes: & septem infigite matri & totidem filio; duos insuper mittite in aures pueri, & perforate auditum ejus, ut cæcatis oculis perveniat dolor usque ad calcaneum ejus. Ministris itaque jussionem Præsidis g implentibus, ex jussione Dei frigidi facti sunt clavi quasi cristallus nivis; & puer sanctus laudavit Dominum in tam magnis mirabilibus suis. Tunc Præses iratus dixit ad ministros: [in carcerem ad ductus psallit:] Ligate utrosque simul, & mittite in carcerem, quousque cogitemus quomodo perdamus eos. At illi ligantes eos, posuerunt in carcere. Sanctus autem Cyricus h psallebat hunc psalmum; Deus laudem meam ne tacueris, quia os peccatoris & os dolosi super me apertum est: locuti sunt adversum me lingua dolosa, & sermonibus odii circumdiderunt me, & expugnaverunt me gratis: sed tu, Domine, fac mecum propter nomen tuum ut videant qui me oderunt, & confundantur, quoniam tu Domine adjuvisti & consolatus es me. Vespere vero psallebat dicens: Dirigatur, Domine, oratio mea, sicut incensum in conspectu tuo: elevatio manuum mearum SAcrificium vespertinum.
[7] Orante autem eo, apparuit diabolus in Schemate Angeli, & ait ei in somnis. [confundit dæmonem se tentantem.] Quid exaltas, puer, vocem tuam in conspectu Domini? Dominus avertit faciem suam ab oratione tua: ideoque jussit me venire ad te, ut dicam tibi; ut si milites eduxerint te, & Præses tibi aliquid dixerit, consenti ei per omnia & eris amicus i Principum & quæ sunt cælestia lucraberis. Intelligens itaque puer Cyricus artem iniquam iniquissimi diaboli, dixit, Vade malidicte, pirata diabole, quia non est tibi pars aut hæreditas cum Sanctis Dei. Submergat te Christus in altum tartarum, quem aperuisti. Ad hæc verba Diabolus erubescens, exiit dicens, si mihi nunc nocuisti, [& multa frustra minatum.] ingrediar certe in cor Præsidis, & obstruam os ejus ne loquatur tibi: sicque continget ut non accipias coronam quam desiderasti. Ingrediar etiam matrem tuam, & avertam eam a via veritatis. Sanctus Cyricus dixit: Vade a me sathanas, vincat te omnipotens Dominus. Et statim velut fumus exivit de carcere. Sanctus itaque puer ait matri suæ; Vigilemus semper, o Carissima mater, ne iterum veniat circumventor iniquus, & dormientibus nobis tollat thesaurum nostrum. Audientes hæc qui erant in carcere cum eis compuncti sunt corde, & crediderunt in Domino.
D.P. ANNOTATA ET CENSURÆ
a Titulus hic erat: Incipit Passio Sanctorum Cyrici & Iulittæ matris ejus, quorum festum colitur Idus Iunii: quæ cum non cadant in diem mensis 16, sed 13; Idus autem Iulii cadant in 15, quibus & passos sanctos etiam Græci, & post illos Petrus de Natalibus dicunt, & nomina inscripta olim Kalendariis erant; augetur suspicio erroris antiqui, in nominando mense.
b Hucbaldus multa hic præmittit de Octaviano Augusto, cujus anno 42 natus sit Christus, a quo vigesimus fuerit Aurelius Alexander, anno plus minus 226 factus Imperator; & quomodo sub eo Martyrizatus Callixtus Papa, successorem nactus sit Urbanum; quæ nihil attinet excutere singula.
c Ita distincte Ms. neque satis mihi est compertum, an idem non legerit etiam Hucbaldus. Apud Mombritium nominatur civitas Hyboniarum, unde potuit aliquis postea fecisse Hispaniarum, at in Claromarescano Ms. legitur Ychoniorum.
d Quasi non satis multi fuerint ibi Gentiles, quorum liberis nihil erat a Præside timendum: cautius igitur Hucbaldus fingit, nominatum quæ situm Quiricum suggerente, & filium veluti prodente matre, de ipso solicita.
e Quid sit Catomis cædi & quam eæ pœna propria sit puerorum, explicui die præcedenti, ad Acta SS. Viti & Modesti, cap. 1 litt. d.
f Ecce vocem de cælo, nec enim frequentius quidquam in omnibus sequioris notæ Passionibus, cum in genuinis nihil reperiatur rarius.
g Idem matrem cum filio psallentem inducit.
h Hucbaldus omnia hæc tormenta prætermittit, ut incredibilia; similiterque concertationem pueri cum diabolo in carcere.
i Iterum hic inculcantur Principes, cum solus & absque Collega regnarit Alexander.
CAPUT II.
Alia S. Cyrici miracula, prorsus paradoxa & incredibilia.
[8] Postero die Præses fecit eos ante tribunal suum duci, [Postero die puer pari constantia utitur,] dixitque ad S. Cyricum: Non quæro jam nunc a te, ut sacrifices: sed tantum dic hunc Sermonem, Fumigo te Serapis, & demitto te, & liberaberis a tormentis. S. Cyricus dixit: Nunc vere agnosco quia sathanas pater tuus ingressus est os tuum, sicuti hesterna die ostentum est mihi. Numquam ego dicam sermonem hunc quem persuades, sed dicam potius, Subvertat te tuosque Dominus Jesus Christus. Venit interim Angelus Dei de cœlo, & evertit domum; Præsidis, idolorum videlicet pulchritudines & imagines simulacrorum tredecim, [idolis fractis insultat,] comminuens in puluerem. Tunc B. Cyricus ait: Vides nunc Præses quia Dii tui facti sunt velut stercus, nam a facie Dei mei comminuti sunt & ad nihilum redacti. Dominus enim Jesus Christus contrivit eos velut arenam, quia vani sunt & mendaces: & spiritus qui habitat in eis deducit & fallit corda simplicium, qui eos adorant & colunt. Attamen, o Præses, quod dico tibi fac: [& Præsidem confundit.] Accipe Deos tuos, & involue eos linteo mundo & perfunde eos oleo & sale, & permitte eos tam diu jacere donec ipsi surgant & adjuvent se ipsos: nam alios adjuvare non possunt. Fecit ergo Præses a juxta vocem pueri: & non erat in eis aliqua substantia, qua se sustollere possent a terra.
[9] Confusus itaque Præses dixit, Vocate mihi fabrum ærarium, ut inveniam tormenta contra istos, quibus superentur. [pro eodem obmutescente loquitur,] Cumque venisset faber ærarius, ingressus est diabolus cor Præsidis, juxta quod locutus fuerat; & non permisit eum loqui vel aliquid disponere de opere fabrili; sperans per hæc beatum puerum corona martyrii posse privari. Quod intelligiens sanctus puer, dixit ærario: Potes mihi vasa tormentorum facere, in quibus torquear ego, & mater mea? quia Præses nil inde potest tibi ostendere. Ærarius respondit: Dic, puer, quomodo velis, & ego pro posse satisfaciam tibi. S. Cyricus dixit: [& instrumenta pœnarum confici mandat.] Fac ungues ferreos duos ad mensuram palmi, mihi unum & matri unum: fac capitifragium & uncinos ad oculos evellendos, & forfices dentium, & genufragium & nervorum incisiles, & lectum æreum in similitudinem crucis, & ibi configes clavos tres ferreos & tres plumbeos secundum ætatem meam, & scribes in capite eorum; Trinitas inseparabilis, ne separeris ab invocantibus te. Facies quoque locheas b duas, & ollam æneam; & pones ibi trullas duas. Hæc erunt nobis vasa tormentorum, & quidquid super hæc nosti fac.
[10] [ad horrorem ipsiusmet fabri.] Ærarius vero tremenfactus ait ad Præsidem, Nunquam ego audivi tantam sapientiam ab his qui fuerunt ante nos; nunquam ego audivi vel didici talia facere. Tunc jubente Præside adducti sunt alii peritiores ærarii, qui possent facere pœnarum tormenta quæ vellet: & dederunt manus Præsidi ut infra dies quadraginta explerent jussionem ejus. Interea reclusi sunt in carcere mater cum filio, ubi & alii quadrigenti quadraginta quatuor clausi habebantur, qui nimirum prædicatione duorum omnes ad fidem Christi conversi, perseverabant cum eis in jejuniis & orationibus, gratias agentes Deo pro collatis beneficiis per merita sanctorum, & dicentes; benedictus es Domine, Dominus qui facis mirabilia solus: qui dedisti virtutem puero tuo Cyrico & matri ejus. Adjuva nunc etiam nos, quia credimus in te; & da nobis de mensa tua cælesti cibum perennis vitæ.
[11] Post dies vero quadraginta c allata sunt ante conspectum Præsidis tormentorum genera, [Postea adductis & frustra tortis Sanctis] prout ipse disposuerat de singulis faciendis. Qui illico jussit adduci Sanctos Dei, & dixit ad puerum Cyricum, Noli putare, quia pro ludo exhibita sunt tot genera tormentorum. Sanctus puer respondit: Sine lege & sine sensu pessime belligerator Sathanæ non pertimesco pœnas tuas: habeo enim Dominum meum Jesum Christum adjutorem. Præses ait ministris: Tollite pellem de capitibus eorum, & supponite eis carbones ignis, quo facto, extincti sunt continuo carbones; & lucebant capita eorum, sicut radius solis lucet supra terram. Eadem hora aperti sunt carceres, [ultro se sistunt] & exierunt omnes Christiani qui intro fuerunt reclusi; & venientes ante conspectum Præsidis clamabant dicentes, & nos quoque Christiani sumus, o Præses, [444 ab eis in carcere conversi,] sicut & isti. Præses dixit: Quid factum ut ista prosequamini? responderunt, Nonne vides, insensate, coronas paratas sanctis Dei, quos jubes sine causa torqueri. Hæc & his similia illis prosequentibus, Præses jussit eos extra civitatem duci & decollari. [& decollantur.] Qui exeuntes de civitate signaverunt se signo crucis, & decollati coronam martyrii consecuti sunt. d
[12] Jussit post hæc Præses afferri lectum æreum, & imponi sanctum puerum supra eum; clavosque acutos infigi capiti ejus, dicens ad eum si habes Deum certum, [S. Cyricus, a craticula liberatus,] liberet te nunc de manibus meis: & statim Angelus Domini de cœlo veniens, extraxit clavos qui fuerant infixi, & ad terram usq; dejicit Præsidem a loco in quo sedebat. At ille voce magna clamabat, dicens: Puer sancte, adjuva me: nesciebam enim quia Dominus quem tu colis tantæ potentiæ esset. Sanctus puer respondit; Novi quidem quia non habes credere: [sanat Præsidem percussum:] sed tamen propter eos qui credituri sunt faciam tecum misericordiam, & mox posuit manum supra eum. Tunc Præses clamavit voce magna & dixit, Gratias ago diis meis, per quos jam nunc liberatus sum. Dicit ei Cyricus, Modo existimas te recte fecisse? Male dixisti, quia dii tui non liberaverunt te; sed Deus omnipotens precibus meis salvavit te. Quia igitur ingratus beneficiis Domini, cujus gratia vivis iterum senties plagam flagelli ejus, & iterum tunc rogabis me ut orem pro te.
[13] Iratus autem Præses, eo quod obcæcasset diabolus cor ejus, jussit afferri omnia tormenta quæ parata sunt ut ponerentur in conspectu Sanctorum. [qui rursum conatus aliquid & vulneratus,] Quod cum factum fuisset præcepit Præses cervicifragio guttur pueri strangulari, volens uno momento suffocare, ne ab eo majores injurias pateretur. Accipiens autem in manum Præses ferramentum, cum voluisset strangulare uno ictu puerum, percussit seipsum in faciem, & confregit nares & deturpavit vultum suum, ita ut informis aspectu & habitu videretur. Puer autem Cyricus, videns flagellum Præsidis, dixit ad eum: Maledicte & perdite, bene prophetatum est de te, quoniam expugnantes ipsi expugnantur, & ira eorum cadet super eos. Præses dixit, Video quia maleficus es, sed ora Deum ut sanetur facies mea. [jubet sanctos serrari per medium;] S. Cyricus dixit, Impie & Dei omnipotentis inimice, non ultra tentabis Dominum per mendacium tuum. Tunc indignatus præses dixit ministris afferte serras, & secate eos. Fecerunt ergo ministri secundum præceptum Præsidis afferentes serras, ut se. carent Martyres Christi per medium. Videbant illi Dominum, & S. Cyricus extendens manus ad cœlum dixit: Domine Dominus omnipotens, libenter quidem parerem in conspectu tuo, sed nec adhuc impleta est plenarie corona mea: quia jam accepi fortitudinem, ut transeam omnes pœnas, sufferens incomparabilem tyrannum, propter voluntatem, qua desidero venire ad te. Et ecce vox de cœlo dicens; Venite, & accipite virtutem patientiæ, ut confidenter respondeatis.
[14] [quod cum ferro ac ligno frustra tentatum esset] Iterum ante tribunal Præsidis positæ jam erant serræ supra corpora Sanctorum: sed ex jussione Dei transversatæ sunt, & tenentes eas secabant semetipsos. Sanctus igitur Cyricus ait ad Præsidem: Si vis ut secemur, jube fieri serras ligneas, & tolle a nobis ferreas & secabis nos. Præses dixit: Facite secundum quod locutus est puer. Et fecerunt fieri serras ligneas, & secaverunt eos. Illi autem confortati in brachio virtutis Domini, licet gravissimæ pœnæ subjacerent superari vel extingui minime potuerunt. Tunc Præses centurioni Demetrio dixit: Magnæ artes fortissimæ adjuvant puerum & matrem ejus. [& mille mortui suscitati;] Quidam interim Eusebius nomine, vir nobilissimus, habens causam adversus homines plusquam mille, causavit eos apud præsidem & obtinuit ut occiderentur: orante autem pro eis beato puero Cyrico, descendit Salvator cum Archangelis septem ad locum ubi decollati fuerant, sicut idem beatus puer Spiritualibus oculis aspexit, & excitavit eos a mortuis: dansque omnibus Spiritum sanctum, ait ad eos: Ite confidenter ante tribunal Præsidis. & dicite ei, Oportet nos iterum a te occidi. [hæsitante ad huc Præside & aliud signum petente,]
[15] His ita gestis, omnes illi, una cum sancto puero Cyrico & matre ejus Julitta, venerunt ante conspectum Præsidis, clamantes unanimiter atque dicentes, Unus est verus Dominus, & non alius, qui mortuos resuscitat. Præses itaque præ admiratione nimia in stuporem versus, dixit: Ista omnia, phantasmata sunt: peto tamen aliquod signum a te fieri: ut credam quia hæc omnia vera sunt. Si enim credere debeam quod hi omnes a mortuis resurrexerint, tollantur calceamenta pedum meorum, & fiant viva, loquantur & moveantur, comedant & bibant: & tunc credo quod a mortuis hi omnes resurrexerunt. Tunc Sanctus Cyricus oravit ad Dominum & dixit Domine Dominus virtutum, qui fecisti cœlum & terram qui sapientia firmasti hominem, & signum dedisti ei vitæ; da nunc, Domine, signum incorruptibile huic Præsidi, licet duritia mentis obstinato; ut sciat quia nihil tibi impossibile est; quatenus nondum intelligentes, intelligant magnalia virtutis tuæ. [calcei ejus in taurum & hœdum mutantur.] Hæc & his similia orante puero, aperta sunt repente calceamenta Præsidis, & facta sunt taurus miræ magnitudinis: exivit etiam de cervice tauri hœdus caprarum, & saliens stetit ante Præsidem. Quod cum videret multitudo Paganorum, clamaverunt una voce dicentes, Justus est Dominus & rectum judicium ejus. Dicit eis Præses, Nolite seduci, carissimi, quia hæc omnia phantasmata sunt. Comedant ergo & bibant, ut credamus quia vera sunt hæc. Sanctus Cyricus dixit; afferatur eis fenum & aqua ad bibendum. Quæ cum allata fuissent, manducabat taurus & hœdus: & mirati sunt omnes. Præses dixit; Occidite taurum & hœdum, & fiat ex eis prandium populo. Quod cum fieret, undecim millia hominum commanducantes ex iis saturati sunt, & remanserunt quinque cophini pleni carnibus: ut magis miraretur Præses cum populo, & scirent quia Domino non est impossibile [multis] satisfacere de modico.
ANNOTATA D. P.
a Quam stolidum, ut Martyri fingatur obedire Præses, aliquid ad Deorum suorum contemptum suggerenti, tum hic tum infra aliquoties ubi instrumenta tormentorum ipse Martyr facienda locare & præscribere fingitur.
b A num. 5 ad * usque omnia expungenda judicavit Hucbaldus (& merito) & solum meminit moræ, dum tormenta parantur, in carcere ductæ.
c Idem abstinet a definiendo dierum numero, instructionem neophytorum in carcere fusius prosequitur.
d Addit Hucbaldus, pridie Nonas Iunii, quod Ms. huic videtur excidisse: nam tali die, ut inter prætermissos diximus, referuntur a Petro de Natalibus aliisque, sed imminuto multum numero, & tamquam apud Iconium passi. Reliqua autem hujus Capitis omnia merito prætermittuntur.
CAPUT III.
Vacillans ad tormenta mater confortari fingitur, & simul cum filio capite plecti.
[16] [Amputata lingua loquitur sanctus.] Impiissimus autem Præses non est compunctus ex omnibus his, sed repletus diabolo vocavit medicum, dicens, Incidite puero linguam: non enim ferre possum [vincere] incantationes & magicas artes ejus. Cumque & hoc factum esset, divina virtute cepit loqui sanctus puer, dixitque ad Præsidem: Æstimasti mihi verba posse auferri cum lingua; sed ego accepi a Deo Spiritum organi, quem nec tu nec pater tuus diabolus extinguere potestis, ut insultem maliciosæ infidelitati tuæ, quia te extollis contra Deum. Præses dixit ministris: Fustibus cædite medicum, quia non recte abscidit linguam pueri, sicut præcepi ei. Medicus dixit, ecce adhuc præ manibus habeo eam: quod si jubes, adducatur porcus, & incido sibi linguam. Qui si ultra vocem emiserit, morti me trade. Adducto ergo porco cum linguam medicus incidisset, vocem ultra emittere non valens, subito expiravit: & sic medicus mortis periculum evasit. Iterum Præses, conversus ad puerum, dixit: Non quæro a te ut sacrifices diis, sed tantum ut de carnibus & de vino quæ in ara sunt gustes, & liberaberis a tormentis. Sanctus Cyricus dixit: non degustem carnes immundas, & vinum diabolo libatum non introeat in os meum. [Immittendus in cacabum ignitæ picis]
[17] Ait Præses ministris; afferte carnes Sacrificiorum & vinum libaminum, & aperientes os ejus immittite ei invito. Sanctus Cyricus dixit: Nunquam tibi bene sit, inimice Dei & noster, qui sumus servi Christi ex omnibus præcordiis nostris: & Præses dixit afferte cacabum, & mittite in eo picem, ceram, stuppam, & adhibete ignem. Carnifices igitur succendentes cacabum, dixerunt ad Præsidem, Domine jube adduci eos, quos cruciare desideras, quia cacabus jam fervet ubique. Erat enim vox cacabi sicut vox a tonitrui & fervor ejus ascendebat cubitis quatuordecim. Misit ergo Præses, & vocavit viros illos quos Sanctus Cyricus suscitavit a mortuis, ut viderent tormentum illud immanissimum, & pertimescentes abnegarent Christum. Qui venientes exspectabant cum patientia tormenta sanctorum Martyrum, qui mittendi erant in cacabum ferventissimum. [matrem ejus aspectu vacillantem roborat,]
[18] Julitta autem videns ferventem cacabum expavit, volens abnegare thesaurum, quem habebat repositum. Ne tam grande pateretur tormentum. Quod intelligens filius ejus Cyricus, confortabat eam in fide, & dixit: Domina mater, confortare in Domino, & non timeas tormentum mortis hujus, quia cito tibi aderit corona quam exspectas a Deo. Memor esto quomodo creator omnium & liberator Dominus omnipotens, tres pueros de camino ignis eripuit: nam ita poterit nos de cacabo hoc liberare. Si ergo fugere vis tormenta, quæ sunt in terra, cave ne incidas forsitan in illud tormentum quod æternum est, & quod nullus subterfugere potest, nisi qui hic pro Christo tentatus & probatus, [oratque pro ea.] fidelis in omnibus invenitur. Noli, mater, titubare in fide Domini nostri Iesu Christi: ipse enim præsto est omnibus qui pro nomine ejus affliguntur, & non permittit eos tentari & pati supra id quod possunt ferre, quia fidelis est & verax in omnibus promissionibus suis. Ipse liberavit Susannam de falso crimine, & Danielem de lacu leonum. Ipse nunc in præsenti adest, adjuvare & liberare animas nostras de immanitate tormenti hujus: quod si voluerit Dominus accipere animas nostras b magano isto, sustinebimus patienter, securi quod ad æternam vitam quantocius sine diffidentia veniemus.
[19] [quæ animo resumpto,] Hæc & his similia dicens beatus puer, levavit manus suas, & dixit; Domine Iesu Christe, qui misereris omnium te invocantium & confitentium tibi; miserere matri meæ & revoca mentem ejus ad soliditatem fidei & amoris tui. Quod si oblitus es ejus, & laboris ac devotionis illius, dele etiam me de libro quem scripsisti. Domine Dominus omnipotens, respice eam, & ne perire patiaris; ne dicant qui te oderunt, Ubi nunc est Dominus eorum, qui fecit mirabilia magna per eos: quod si invocassent Deos nostros, utique liberassent eos. Deus enim eorum deseruit eos, & in necessitate fugit ab eis, qui eos adjuvare non potuit. Sed tu, Domine, propitius tende manus, ut non dominetur diabolus in nobis, & dicat, Prævalui adversus eos. Da ergo Domine spiritum intelligentiæ & Sapientiæ ancillæ tuæ matri meæ. Orante autem sancto puero, venit super eam Spiritus sanctus, & diabolus recessit ab ea. [ipsamet filium invitat ad cacabum:] Confortata igitur B. Julitta in Domino, ait filio suo Cyrico: Gratias ago tibi, fili, quia orationibus tuis confortavit me Spiritus sanctus in fide Domini mei Iesu Christi. Veni jam nunc, fili, eamus cum fiducia & securitate ad repositum nobis agonem, & suscipiamus coronam justitiæ, quam repromisit Deus diligentibus se: ego enim non amplius timeo tormenta, quæ inferuntur nobis; non expavesco cacabum bullientem, quoniam qui absconsus erat in me longe recessit a me. Sic Deo favente, respicio cacabum non jam fervorem, sed refrigerium nobis præstantem; sicut ros qui de cœlo descendit, & sicut suavissimus odor qui de paradiso venit.
[20] Hæc dicens B Julitta, ingressa sponte in cacabum cum filio, benedixit Deum, & non est contristata ab igne, [hic illum cum ea ingressus,] neque læsa. Sanctus autem Cyricus orabat cum lacrymis, dicens: Domine Jesu Christe qui inter tres pueros in camino ignis ardentis apparuisti; Esto hic nobiscum, & defende nos ubique, sicut defendisti illos. Peracta vero oratione, tollens de cacabo aquam, aspersit supra præfatos viros, quos a mortuis suscitaverat, qui & astabant, & dixit: fiat vobis hæc aqua in baptismum pœnitentiæ in vitam æternam. [baptizat inde mille resuscitatos,] Videns hoc Præses, indignatus est, & dixit: Etiam in igne maleficia ejus prævalent, ita ut aspersi nihil doleant. S. Cyricus dixit: Hoc maleficium non est, sed virtus & omnipotentia Dei. Intingens autem S. Cyricus tres digitos suos in cacabum, perfudit brachium Præsidis: & statim ustulavit brachium Præsidis, & totum corpus ejus ardere cœpit, & nihil ex eo nisi ossa remansit. [Præsidem vero adurit,] Tunc Præses, compulsus hoc tormento, clamavit & dixit: sancte Dei, adjuva me: nunc enim vere cognovi, quia verum Deum habes adjutorem & defensorem: solum hoc superest, ut si sanaveris me, statim credam in te. Cui S. Cyricus dixit; Scio quia credere non habes, in quo nulla voluntas religionis est: sed propter eos qui per virtutem Domini mei Jesu Christi credituri sunt in eum, [ac rursum sanat.] ecce nunc sano te. Et oravit ad Dominum, & dixit; Domine Jesu Christe, fili Dei vivi, sana corpus Præsidis; non propter eum, sed propter illos qui tua virtute commoniti credere habent in te.
[21] Cumque sanatus fuisset Præses, cepit clamare dicens. Gratias ago diis meis, qui sanaverunt corpus meum. Sanctus vero Cyricus dixit: Maledicte & insensate fili Diaboli, quare prius dæmones non invocasti cum arderes? & modo, postquam a Deo meo sanatus es, quare dæmones honoras? nemo enim potest duobus Dominis servire: aut unum odiet & alterum diliget; aut uni adhærebit & alterum contemnet: sic & tu non poteris uno ore invocare Dominum & Diabolum. [Is ad nova tormenta procedens frustra,] Tu facis sicut Judæi qui derelinquentes Deum, dola adoraverunt. Dicit ei impiissimus Præses: Ego Deos laudo, per quos liberatus sum de magicis artibus tuis. Fuit autem forte tunc Præses in loco quodam, ubi invenit grande saxum, quod vix septuaginta viri movere poterant: quod statim, diabolica cogitatione raptus, jussit sculpi, & sanctos martyres imponi usque ad vertices eorum: ut cum perfunderentur plumbo & ære ferventi, saxum præ nimia soliditate non rumperetur. Cumque per medium fervoris traherentur, ut membratim consumi potuissent, Angelus Domini veniens de cœlo liberavit eos, saxo penitus disrupto, & ignis fervore consumpto.
[22] Videns c hoc Præses indignatus est, & dixit, Nisi istos interfecero gladio, [tandem capite plecti jubet sanctos:] non possum eos perdere ullis tormentis. Hæc dicens dedit sententiam de eis ut capite plecterentur. Veniens autem S. Cyricus cum matre sua ad locum ubi decollandi erant, oravit cum lacrymis, ut Deus omnipotens mitteret Angelos suos, ad suscipiendas animas eorum. Descendit itaque Salvator cum Angelis suis ad orationem infantis, & stabant circa illos. [quibus ad locum supplicii ductis:] Sanctus itaque Cyricus, videns Salvatorem Cum Angelorum multitudine venientem ad se, prostrauit se in orationem, & oravit ad Dominum, & dixit: Domine Deus meus Jesu Christe, fili Dei vivi, quod oro te præsta mihi; aut si non exaudieris me, dele me de libro quem scripsisti. Respondit Salvator & dixit: Pete quod vis, & dabo tibi. Domine ait, oro, [orat Cyricus pro se culturis aut invocaturis:] ut quicumque in nomine meo quidquam petierint, impetrent pro necessitatibus misericordiæ tuæ dona, & consolationem vitæ. Da eis, Domine mercedem qui me in hac vita honorificaverint de sua substantia, vel a fructu terræ ipsorum; benedicas vinum, & oleum atque frumentum ipsorum multiplices & omnem substantiam dilates: Quicumque coluerit vel scribi fecerit passionem meam, vitæ æternæ recipiat mercedem. In locum autem ubi fuerit tabernaculum martyrii, non veniat grando neque mortalitas hominum, nec fames nec sterilitas, & dæmonum incursus: qui coluerit vel invocaverit memoriam nominis mei, da eis mercedem bonam, & si habuerint peccata, & ex toto corde pœnituerint, absolvantur.
[23] Completa autem oratione, ait Salvator: Fili, omnia quæ petisti dabuntur tibi. Sanctus es, qui in hora passionis tuæ omnium hominum necessitatibus condoluisti. Veni, dilecte mi, percipe coronam quam præparavi tibi in regno Patris mei. hora autem erat noctis quasi Sexta; & fuit lux maxima supra illos, quam non alius vidit nisi hi qui per eos crediderant, [& mortem subit 13 Iunii.] quorum maxima multitudo ibi aderat. Complevit itaque sanctus Cyricus martyrium suum, una cum matre sua Julitta, nocte media: & decollatus, coronatus est de manu Salvatoris die Iduum Junii; & ab Angelis ad requiem vitæ æternæ perlatus est. Altera die, congregavit impius Præses multitudinem militum, jussitque corpora membratim dispergi, ne a Christianis raperentur. Angelus vero Domini custodiebat corpora eorum. Passi sunt etiam cum beato puero & matre ejus homines qui, ut præfati sumus, [cum aliis plus quam 1000.] per ejus orationem a mortuis resuscitati sunt, numero plus quam mille, qui a Christo palmam vitæ æternæ, sub eodem tempore & ab eodem impio judice decollati, perceperunt.
[24] Pro nobis igitur, qui ejus memoriam colimus oret beatus Cyricus, pius puer & gloriosus martyr; [Invocatur ab Auctore] & semper stet ad dextram Domini, jugi supplicatione interpellans pronobis Dominum omnipotentem, ut & nos ad requiem vitæ æternæ pervenire mereamur; præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat, per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA D. P.
a Huic ineptissimæ hyperbolæ similis est illa, qua supra num. 6 clavi igniti dicuntur facti frigidi, sicut crystallus nivis. Sed & hæc & reliqua Capitis hujus transilit Hucbaldus, usque ad num. 22; solumque dicit quod sancti; posteaquam passionibus suis & Cruciatibus frequenter glorificaverunt Deum, dum de vinculis ad tribunalia, de tribunali revocantur ad vincula; inter horrifica & exquisitissima tormentorum genera, vicissim sibi succedentia, cum pretiosa Christi Martyrum membra variis distenderentur cruciatibus, consolatione semper cælesti a cunctis cruebantur tribulationibus:
b Maganum, medio ævo idem quod Machina Istud autem sæpius recurrere in Passione S. Lupercii notat Cangius in Glossario. Ego alibi idem legisse aliquoties memini. S. Lupercium vero hic eo libentius nominavi; quid ejus nec nomen quidem, nedum dies vel passio nobis innotuerint; nec interrogari jam mortuus possit eruditissimus amicus. Beneficium nobis contulerit, quiscumque latentem thesaurum indicaverit.
c Hic ad dimissam narrationem redit Hucbaldus, & cum Hucbaldo Philippus, quasi Hucbaldi scriptum nitidiori solum stylo transferens. Quæ autem illi omiserunt, non est opus prolixiori censura sigillatim persequi, cum ea retulisse censurasse sit ut tam manifesta tamque inconcinna ubique apparet fingendi protervia.
TRANSLATIO S. CYRICI
Ad Elnonense S. Amandi monasterium Auctore Philippo Abbate Bonæ spei Ordinis Præmonstratensis in Hannonia.
Ex Operibus editis & duplici Ms.
Julitta Vidua Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
Quiricus filius Martyr, Tarsi in Cilicia (S.)
BHL Number: 1813
[1] Laudemus viros gloriosos & patres nostros in generatione sua, quibus multam gloriam fecit Dominus magnificentia sua. [Ex Abbatia Elnonensi,] Olim in loco Elnonensis monasterii, ubi sanctus Amandus corpore quiescit, divitiæ salutis, hoc est, sapientia & scientia affatim exuberaverunt: atque odorem suum quaqua versum diffuderunt: ita ut inde multi haurirent, unde suis potum a porrigerent. Verum quia scientia inflat, caritas vero ædificat; per inflationem scientiæ, visa est sapiens caritas, & cara sapientia eo loci rarescere, sicut in consequentibus erit videre. Denique inibi vigebat studio quisquam sapiens, nomine b Milo; qui sub alis scholarum nepotem suum fovebat Hucbaldum, [Milonis nepos Hucbaldus] liberalium artium emolumento. Assecla nempe, ut ingenii sui caperet experimentum, composuit de S. Andrea modulamen. Antiphonarum: sed & quarundam Laudum, habentium, Quæ vere pia laus, initium. Quod ubi didascalus vix tandem agnovit, graviter tulit, atque ei scholarum aditum denegavit; conquerens cum velle, super se nomen usurpare Philosophi. Et quia locus tunc temporis carebat c Abbate: accedens ad Priorem, nimiæ discipulum infamat arrogantiæ ac protestatusque est, se & illum, nequaquam posse in eodem habitaculo degere. Ille accersens Hucbaldum, rogavit majori cedere, donec mitigata ejus animositate, [Nivernas discedit;] quæ tunc recens fervebat, ad locum repedaret proprium cum pace. Cujus acquiescens consilio urbem expetiit Nivernensem: quam quidam fundaverat d Nivo.
[2] Ubi cum moraretur cum Episcopo e, ita ejus hæsit contubernio, ut comes ipsius fieret in omni negotio. Nam idem Pontifex eum sic accivit familiarem, ut suam ei crederet supellectilem. Et quia Antistes educendæ pubertatis incrementum acceperat Rhemis; jussit eum modulatorem fieri, super historia f B. Ciliniæ S. Remigii matris. Habebat autem sæpedictus Pontifex secum, inter sacrata ministeria; corpus S. Cyrici, [ubi jussus scribere de Sancta Cilinia,] parvi infantis & magni Martyris. Accidit vero ut fatigaretur Præsul acri dolore corporis, ac mortis periculum sibi sentiret adesse. Tunc advocans Hucbaldum, hoc famine aloquitur amicum: Gravissimæ invaletudinis intantum afficior tædio, ut intelligam me posse nullius medelæ juvari adminiculo, neque levari remedio. Quo circa, Frater amantissime, quia meis usibus hactenus te devote novi deservisse, nolo nunc ingratum dimittere. Quia ergo mea omnia in tua sunt notitia, pande quid habeam, unde tibi fieri valeat recompensatio digna. Quod audiens Hucbaldus, respondit Episcopo; jam hilarior factus: Unum est, Domine Pater, in tua possessione, quod si mihi contingat habere, magnipendam devotionem servitutis meæ. Quantitatem auri vel argenti minime quæro, aut ceterorum hujusmodi: sed tantum corpus S. Cyrici. [S. Cyrici corpus, sibi ab Episcopo petit:] Hoc audito Episcopus vultu subtristi respondit Hucbaldo: Excedit quidem modum tua petitio; tamen ne videar velle fraudare te promisso, discede quantocius arrepto Corpore sancto. Tum ille asportans clam Martyris ossa, in sitarciis suis reposuit, [eoque connivente aufert;] fideli furto sagacem adiungens industriam; scilicet ut tam mundus thesaurus, inter immunda minime quereretur vasa.
[3] Interim Clerici & famuli, diversis negotiis occupati, postquam didicerunt Hucbaldum abscessisse, cœperunt mutuo loqui, ne quod detrimentum reliquerit post se: quippe cui cura rei familiaris credita fuerat a Pontifice. Tandem illo jam longius progrediente ab urbe, confabulantes ad locum pervenerunt, ubi Martyris corpus conservari arbitrabantur. Quo non invento, animaduerterunt, se subdole præventos familiari damno. Quid multis morer? Illo fugam accelerante, isti fugientem prosequi maturavere. Respiciens autem Hucbaldus, ubi se circumventum ab hostibus vidit, silvam contra se positam penetrans, ab equo descendit; genua flexit, orationem fudit, votum etiam vovit: quod si se perferri sanctus Martyr, Christo auxiliante, permitteret ad cœnobium Elnonense; in medio templi atrio locatus, singulariter veneraretur a plebe. Moxque conscendens equum: juxta velle suum, cito saltum transmeat ipsum. Illi vero, ut nec vestigia ejus reperire potuerint, per silvam errantes, redierunt, eum alio iter habere conijcientes.
[4] At ille, gavisus se cum thesauro illo cælesti evasisse, [Elnonenses miraculo moniti,] pergebat, ad monasterium usque properans Elnonense. Igitur nocte quæ diem præcedebat, quando ingressurus esset S. Amandi oratorium: apparuit ipse S. Amandus cuidam Monacho clinico in domo infirmorum, cui paralysis dissolverat compages membrorum: & digito tangens ejus vitalia pectoris, Surge ait, incolumis: atque hoc signo commone Fratres, ut præparent se ad obviandum Hucbaldo cum crucibus & cereis, afferenti corpus S. Cyrici Martyris. Qui parens jubentis mandato, interfuit processioni, haud sine stupore cernentium præmaximo. Tum vero Hucbaldus, sui memor voti, accelerans artifices lignorum, fecit in media templi testudine congruum pro posse habitaculum construi, quo locarentur sancti ossa. Quod cum omni factum est velocitate, ac eo sanctæ positæ sunt Reliquiæ. Quare ædificatum est ibi altare; coram quo incubans crebro Hucbaldus, devotis interpellabat Martyrem precibus: unde contigit ei quoddam præsagium, [illud pie excipiunt:] quod nequaquam silentio duximus comprimendum.
[5] Cujusdam denique noctis conticinio, quiescente ipso cum Fratribus, adest in visu ei S. Cyricus, [ipse brevi se moriturum intelligit;] a quo tali alloquio perterrefactus: Noveris vitæ tuæ cursum in brevi terminandum; scilicet hoc anno, die quinto post passionis meæ triumphum. Quære ergo aliquem de cælestis curiæ Primatibus, qui tibi existat apud Judicem districtum causidicus. Statim Hucbaldus somno excitus, minime adhibuit fidem visioni; nisi rem a Deo disquireret prostratus sancto Martyri. Nam veniens ad ecclesiam, ante altare ejus solito stratus humi, devoto supplicavit affectu, [subeturque S. Petri Officium componere,] quatenus utrum esset vera visio an phantasmatis illusio, certus redderetur, ipsius interventu. Cumque orare attentius, surrepsit ei somnus: & ecce Sanctum sibi astare intuetur oculis intellectualibus, atque iterare quæ dixerat verbis amicabilibus: Ne ambigas, inquit, super iis quæ dixi: sed quia te hactenus in multorum memoria Sanctorum exercuisti, jam antequam ista vita decedas, satage in ecclesia per te plus solito fieri commemorationem cælestis Clavigeri. Ad hæc ille expergefactus sustinuit, donec Fratrum fieret conventus: & tunc cum satisfactione, quæ viderat, quæque audierat, notificavit omnibus.
[6] Licet vero quodam afficeretur tædio animi, quippe qui crederet sibi diem extremum imminere, [eoque facto obit anno 930,] conditione communi; de historia S. Petri cœpit ut ægrotus ab infirmitate modulari: In plateis, dicens ponebantur infirmi. Cui cum proximus foret dies, quo didicerat hinc migraturum se: cœpit languentibus membris, viribus corporis deficere. Perveniens quoque, ut ita dixerim usque ad portas mortis, accepit Viaticum Dominici corporis & sacræ Unctionis: atque nonaginta circiter annorum, anno Domini nongentesimo trigesimo, die Dominico, duodecimo g Calendas Iulii diem obiit: quemadmodum audierat in somnis. Fratres autem, cernentes visionem præfatam nullatenus cassari; sed, veluti auribus hauserant, consequenter ratam fieri; quicumque mente titubaverant antehac de præsentia Sancti, ducti pœnitentia ipsi & omnes alii extulerunt se in laudes Dei. Verum quia deerat ipsis, unde decorarent mausolæum tanti Martyris, tabescebant utique animis.
[7] Processu vero temporis, successoribus eorum sic adminiculata est super hoc clementia Salvatoris. Matrona nobilis ac præpotens, Susanna videlicet h Regina, locum adiens orandi gratia: cernens minus condignam habere thecam tanti Martyris ossa; [S. Cyrici feretrum fabricatur.] cœpit cogitationibus fluctuare intra suorum internorum secreta, quo pacto corrigere valeret, quæ circa ipsum erant eatenus neglecta. Tandem igitur animo roborata, non distulit admovere artificum, nec non & cæmentariorum molimina: dedit quoque Monachis auri & argenti plurima, demandans fieri opere anaglypho, feretrum tabulamque coram altari, ac desuper ipsius passionis gesta: sed & in circuitu decenter distingui, pario lapide ac nigro, ædiculæ speciosæ amœna: quod affabre industria insistentes sagaci, mirifice manciparunt effectui. Hoc autem opus, omni dignum admiratione, perseveravit usque ad concremationem ecclesiæ. Non ergo pigeat, Fratres frequentare memoriam ipsius i, ad quos sponte sua tantus perlatus est thesaurus: quoniam ut ante nos dictum est, laus quæ de membris dicitur, ad caput referri non dubitatur. Ita demum præsenti illius suffragio liberabuntur veneratores ejus ab omni malo, largiente rege superno: qui vires ad toleranda tormentorum acerba suppleverat ipsi tenello, atque facundiam suggesserat infantulo, quo intercedente liberet nos quæsumus ab omni hoste, qui cum Spiritu sancto regnat Deus, in Patris majestate. Amen.
ANNOTATA D. P.
a
Hinc illud in Monasteriologia Ms. Prioris Aquicinctini tom. 8 parte 1 fol. 218, doctrinæ Elnonem concurritur ergo. Undique
Mittis eo geminos Rex quoque Calve tuos:
Quos vera posternit mors primo in flore, Pipinus
Unus erat dictus, Drogo sed alter erat.
Ibidem eorum hoc extat Epitaphium.
Quisque videns nostras solerti corde figuras,
Aspice quam subito deficit orbis honor.
Rege sati sumus, nomen qui nomine duxit
De Magni Magnus, de Caroli Carolus.
Non licuit totum vitæ complectier annum,
Sed rapuit nostras debita mors animas.
Si genitor nostram dignaris visere tumbam;
Rex, nostros obitus ne doleas, petimus.
Terris sublati, placida regione recepti,
Cum Sanctis requie perpetuo fruimur.
Vos nostri memores felices este parentes:
Hoc Pipinus ego posco, simulque Drogo.
Ubi, si recte intelligam, eos infantes, necdum anniculos obiisse; non fuerunt eo missi disciplinæ causa, cujus necdum capaces erant, sed educationis: idque eo verisimilius, quia eorum Frater Carlomannus titulum Abbatis Elnonensis gerebat, post Alfridum Abbatem XXIII, inde translatum ad quemdam Episcopatum. Sed cujus Sedis? Id se rare fatentur Elnonenses. Ratio temporum mihi suadet, Ultrajectinum Archiepiscopum factum, qui ab anno 838 ad 845 sedit: adde quod alias nomen Alfridi nusquam inter: Episcopos occurrat.
b
De hoc Milone ejusque scriptis, pluribus egit Henschenius, ante Acta S. Amandi 6 Febr. num. 125 & seqq. Hic, ex Monasteriologia jam dicta, Epitaphium ejus accipe.
Milo, Poëta, Sophus, cubat hoc sub marmore clausus;
Carmine dulcisono qui librum sobrietatis
Edidit, & Sanctum pulchre depinxit Amandum,
Floribus exornans, metro prosaque venustans
Tanti Pontificis palmam, caput, atque coronam.
Dicitur obiisse anno 871.
c
Qui scilicet præsens regeret: nam Alfridus quidem ad Archiepiscopatum promotus erat: Carlomannus vero, cujus tempore potius res acta videtur, vixit quidem usque ad an. 873 vel ut alii 886: sed idemtidem patri rebellans & inquietus, nusquam minus erat quam in sua Abbatia; ubi tamen sepulturam obtinuit, Epternaco translatus ab Hucbaldo præfato: quemadmodum intelligitur ex his quæ ibidem de utroque leguntur versibus.
Auspice cœnobiis patre Carlomannus adauctus.
Pluribus, ad Scarpi jus quoque dixit aquas:
Plurima qui claustris, patrio indulgente favore,
Munera largitur, Cæsare digna patre.
Exhaustus bello genitor, quæ vertere sævi
Martis in expensas, dum repetita parat:
Filius obsistit: fera suscitat arma parenti,
Hostibus & patriis additur ille comes.
Devictus bello capitur; victumque teneri
Sylvanectensi Cæsar in urbe jubet,
Candenti & gemino mulctatum lumine ferro
Privari radiis, lucide Phœbe, tuis.
Tempore propitio quo Hucbaldus Apolline Calvus
Elnoni illatum composuitque loco.
Hic aliquando sacram somno correptus ad aram,
Edidicit tempus funeris ipse sui.
Busta tenet, patrui tumulo conjuncta Milonis,
Qua sacra colitur claviger æde Petrus.
Hinc etiam istud utrique commune:
Philosophi simul hic pausant celebresque Magistri,
Ecclesiæ nostræ flores, per secula clari:
Alter discipulus fuerat, didascalus alter.
Quæ alibi non facile reperienda hic congerere placuit occasione Hucbaldi.
d Fabulam sapit hic Nivo: magis placet a Nivori fluvio nominatum Nivernum dicere, alias etiam Nividunum.
e Uti difficile est ex male notatis in ecgrapho nostro zyfris certo scire annum translationis, ita & nomen Episcopi: nam folio quidem 219 legitur Translatio S. Cyrici & Julittæ in ecclesiam nostram, per eumdem Hucbaldum facta est ab Ecclesia Nivernensi anno 800; ubi necessario adhibenda correctio, nulla autem placet magis quam 860, ut vivente adhuc patruoElnonem Hucbaldus reverterit; & sic notaretur Episcopatus Hermanni, ab anno 849 usque ad 862 ex publicis monumentis notus. Ast fol. 220 librarius noster ita scripsit: Transfertur S. Cyrici corpus a Nivernis Elnonem 830: sed manifestum id quoque esse mendum, probat, quod mox additur Obiit Hucbald. an. 930: & hoc mox infra confirmat Philippus.
f S. Cilinia colitur solum in Archimonasterio filii 21 Oct. ubi Reliquiæ ejus auro inclusæ. Ejus Vitam pulchro carmine celebravisse dicitur Hucbaldus, apud Marlotum hist. Rem. lib. 4 cap. 4. Id si adhuc extet, optamus nancissi. Interim non invenimus, quo fundamento idem Marlotus dicat, quod Hucbaldus Nivernis Remos venerit, ibique Philosophiam cum fama sui nominis est professus, in restitutis sub Fulcone Archiepiscopo scholis. Primo apud Bertinianos Monachum fuisse quod idem ait; facile crediderim, cum Elnone advenam fuisse ex dictis appareat.
g Conveniunt characteres, quia annus 930 habuit litteram Dominic. C.
h
Chronicon Amandinum, ubi de Werico Abbate XXXI: Eo tempore Susanna Regina manens ante cœnobium nostrum, in palatio Regum Franciæ, Mauritaniam, Castellum Bricillum, & Felinas cum appendiciis tenuit; sicque de jure S. Amandi in manum Comitis Flandriæ transiit. Obiit autem Susanna Regina anno 1004, quæ in auro & argento mirifice exornavit feretrum S. Cyrici. Quod: Chronologus Amandinus hisce versibus illustravit
Illius (Werici) illustrat variis virtutibus ævum,
Regalis consors clara Susanna thori.
Orba viro, sedi sibi tecta locavit Amandi
Proxima, ducta sacri religione loci:
Quem variis cumulat donis, monumentaque profert
Sinceræ mentis religiosa suæ.
Excultam Pario tabulam tibi, Cyrice saxo,
Martyrii pœnam quæ seriemque refert.
Additur in Margine fuisse Roberti Regis Francorum uxor sed hic, dimissa quam contra fas duxerat Bertha, an. 999 sumpsit Constantiam, ComitisArelatensis filiam, cum eaque vixit quoad obiit an. 1031: intelligenda igitur, Arnulfi Junioris Flandriæ comitis uxor, quæ ei Balduinum Barbatum peperit, & mortuo sub an. 988 super vixit; Regina dicta, quia erat filia Berengarii Regis Italiæ, juxta Vredium, in Genealogia Comitum Flandriæ.
i
Lambertus, qui & Fulcardus, Abbas eligitur an. 1065. Sui regiminis anno secundo, incendio vastatur ecclesia nostra cum ædificiis tertio Idus Febr. Sabbato die, adeoque an. 1067 habente litt. Dom. A: quæ ecclesia auro & argento varioque decore tabularum Pario marmore interius decenter ornata, exterius plumbeis tabulis tecta, dum vastissimo undique flagraret incendio, campanæ numero sedecim nullo impellente simul insonuerunt: donec fundendo in pulverem redactæ sunt: cum quo omne claustrum, etiam SS. Petri & Pauli & S. Andreæ ecclesia, a S. Amando constructæ, combustæ sunt. Vide Miracula S. Amandi, hac occasione per Franciam circumlati, a Gilleberto Monacho descripta cap. 1. Ab hoc eam cladem prolixiori Carmine descriptam fuisse Amandinus Poëta testatur rem ipsam sic explicans.
Imperio succedit amans Fulcardus honesti,
Humida qui mœstis fletibus ora gerit;
Ob sacras rapidis violatas ignibus ædes,
Ustaque fortuita claustra domumque face.
Contigit hic quædam memori res digna relatu,
Carminis officio nec reticenda mei.
Cum turrim horrendo grassatrix turbine flamma
Corriperet, templi depopulata decus;
Nullius acta manu, nec sævis excita ventis
Æra, simul solo personuere loco.
Nec fecere modum mœsto clangore crepandi,
Excidii sortem plangere visa sui;
In tenuem donec liquefacta abjere favillam,
Non intermissis igne furente modis.
Susceptam querulo Guilbertus carmine cladem,
Concelebrat, mœstis prosequiturque modis.
Quod opus videtur intercidisse.
DE SANCTIS CYRIACO, VALERIA, MARCIA, DIOGENE, ET MICA
MARTYRIBUS IN AFRICA
Ex Martyrologio Hieronymiano & aliis antiquis.
[Commentarius]
Cyriacus, Martyr in Africa (S.)
Valeria, Martyr in Africa (S.)
Marcia, Martyr in Africa (S.)
Diogenes, Martyr in Africa (S.)
Mica, Martyr in Africa(S.)
G. H.
Antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa diem XI, ab his Sanctis auspicantur: de quibus in vetustissimo Epternacensi ista leguntur, XVI Kalendas Julii. In Africa, Cyriaci, Valeriæ, Marciæ, Diogenis, Micæ At, primo omisso, reliqui in aliis tribus apographis Lucensi, Corbejensi, & Blumiano hoc ordine proponuntur: In Africa Diogenis, Micæ, Valeriæ, Marciæ. In Ms. Barberino tres ita referuntur: In Africa natalis SS. Diogenis, Valeriæ, Marciæ, Ms. Aquisgranense ita habet: In Africa Quirici, Valeriæ, Marciæ, Diogenis. Mss. Richenoviense & Rhinoviense: In Africa Quiriaci, Valeriæ. Ms. Ado monasterii S. Laurentii apud Leodium & Ms. Florarium. In Africa natale SS. Diogenis & Valeriæ. Solius Diogenis memoria celebratur in Mss. Florentinis Magni Ducis & Senatoris Strozzii, item in Mss. Augustano S. Udalrici, Bruxellensi S. Gudilæ, Parisiensi Labbei, Gellonensi S. Guilielmi de Diserto, atque alio S. Galli in Helvetia.
DE SANCTIS SATURNINO ET CENDENO
MARTYRIBUS MESSANÆ IN SICILIA
Ex iisdem antiquioribus Martyrologiis.
[Commentarius]
Saturninus, Martyr, Messanæ in Sicilia (S.)
Cendenus, Martyr, Messanæ in Sicilia(S.)
G. H.
Hoc par Martyrum secundo loco celebratur in præcitatis quatuor antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, & in vetustissimo Epternacensi his verbis: In Sicilia civitate Misana, Saturnini, Cendini. In apographis Lucensi & Blumiano. In Sicilia, Saturnini, Cendeni. In Corbeiensi Parisijs excuso: In Sicilia civitate, Saturnini, Cendei. At Ms. Richenoviense in Suevia ita habet, Sicilia civitate Misena, Saturnini, Cendeni. In Ms. Rhinoviensi omittitur Cendenus, at reliqua cum præcedenti conveniunt. Palæstra vero omissa, memoria Saturnini habetur in Mss. Florentinis Magni Ducis & Senatoris Strozzii. Item in Mss. Aquisgranensi, Augustano Gellonensi & Parisiensi.
DE SANCTIS VIRGINIBUS ET MARTYRIBUS ACTINEA ET GRÆCINIANA
VOLATERRÆ IN HETRURIA
SUB DIOCLET. EX MAX.
COMMENTARIUS HISTORICUS
De earum cultu, Reliquiarumque inventione, translationibus, & inspectionibus variis.
Actinæa, Virgo & Martyr Volaterræ in Hetruria (S.)
Græciniana, Virgo & Martyr Volaterræ in Hetruria(S.)
G. H.
Egimus die V Iunii de SS. Iusto & Clemente, Patronis urbis Volaterranæ, & initium duximus a Commentario nobis ab ipsis Volaterranis de Sanctis hisce submisso: ex quo nunc pergimus memoriam & cultum prætitulatarum harum Sanctarum illustrare incipientes ab inventione, [Acta es Commentario submisso.] conjuncta cum inventione dicti S. Clementis: quæ refertur hoc modo.
[2] Anno MCXL, corpus S. Clementis Monachi Camaldulenses monasterii SS. Iusti & Clementis requirentes, in antiquo ejus tumulo invenerunt. Sed altius terram effodientes, prope murum repererunt lapidem, [Anno 1140] in quo insculptæ litteræ legebantur SS. Actineam & Græcinianam esse in eodem loco sepultas. Nomina tantum legi potuerunt: [repertis casu nominibus,] reliqua vero inscriptionis elementa, tempore & uligine corrosa, quamvis ad earum indaginem quisque lumen acuminis intendisset nulli tamen propter absumptos litterarum apices legere datum est. Imo minus potuit haberi certa cognitio ipsius loci, [per revelationem reperiuntur & corpora;] in quo Sanctarum corpora condita jacerent, Monachi, ergo cum ibi multos dies frustra laborando requisissent; Deus quemdam Vulterranum, vita integrum & multa devotione virum, in somnis admonuit de ipso loco, ubi Sanctarum Reliquiæ delitebant: in quo cum sub muro Boream versus terram effoderent, unum corpus ab altero non longe cum lamina plumbea, in qua hæc erat insculpta inscriptio, invenerunt. Hæ duæ feminæ, Actinea et Greciniana, Temporibus diocletiani et Maximiani sunt passæ.
[3] Quidam a dæmone obsessus, cum ad Sanctarum Reliquias divina id operante virtute, invitus traheretur; [& dæmon genus martyrii indicat.] a se prætoris, satellitum, atque carnificum animos in Virgines, quæ semper constantissimæ fuerunt, irritatos fuisse, palam confessus est: & alteram, diversos post cruciatus, abscisso capite, ad Martyrii palmam evolasse; alteram plurimis jaculi transfixam ictibus, ad duplex Virginitatis & passionis præmium pervenisse aperuit. Quod monachi in Sanctorum corporibus subtilius: rimantes incisionem in Actineæ cervicibus, trajectionem vero jaculi in Græcinianæ ossibus: invenerunt hujus rei fama celeriter divulgata, Adimarus Episcopus, [translata feruntur illa 16. Iunii] cum Clero, Magistratibus & Vultterrano populo, a Divi Justi Ecclesia in S. Salvatoris Abbatiæ S. Justi templum, solemni processione Sanctarum Reliquias, transferendas curavit: quas XVI die Iunii, sub majori altari honorifice conditas, [quo coluntur] collocant. Quæ dies a Vulterranis, Innocentii secundi diplomate, festiva habetur, & solemni ritu in earum honorem officium celebratur. Quod totum refertur in prædictarum Sanctarum Lectionibus & hymno, quos ex Leonis X præcepto Vulterrana recitat Ecclesia & memoriales Abbatiæ libri, idem Dominus Augustinus Fortunius in S. Iusti Vita, omnesque alii recentiores testantur.
[4] Verumtamen ex ipsius urnæ S. Clementis inscriptione evidentissime constat, hos ultimos Auctores circa tempus erravisse. [tempore Innocentii II.] Quoniam si divi Clementis corpus fuit a Monachis inventum ibique repositum anno MCXX; Reliquiæ vero Sanctarum, in S. Clementis corpore perquirendo, fuerunt ab illis repertæ; igitur ipsæ quoque anno MCXL detecta fuerunt. Neque obstat diploma, quo Innocentius Papa earum festum mandavit celebrandum: quia cum revulsum sigilli plumbum deperiisset, nosci minime potest an fuerit Innocentius tertius: sed potius credendum est, hunc fuisse Innocentiū secundū, [non Tertii] qui anno MCXL sedebat… Ex quo satis apparet Raphaëlem Volateranum temporis certitudinem assecutum non fuisse, neque sub quo Innocentio forent harum Virginum Martyrum ossa reperta: forsan quia ipsum præfatæ urnæ inscriptio latuerat. Ergo corpora Sanctarum sub Innocentio secundo anno prædicto MCXI, non autem MCC nec MCXCI, ut plurimi asseruere, fuerunt inventa.
D. P.
[5] [recognita an. 1494 & 1600] Postea ab Abbate Iusto Bonvicinio, anno MCCCCXCII, item anno MDLXXII ab Abbate Philippo Franconio in præsentia Cleri & Magistratuum Vulterranorum, pariter ab Episcopo Luca Alamannio anno MDC, retecta & recognita fuerunt: cui agnitioni duo e publico civitatis Concilio deputati interfuerunt, prout in publicis Diariis sibi visis lectisque constare profitetur mox nominandus Notarius: qui novissimæ recognitionis Actis inserit verba inscriptionis, tunc inventæ in marmore, quod manet insertum pavimento Chori a parte posteriori altaris majoris hoc tenore: Hic intra reservantur Reliquiæ SS. Actinæ & Græcinianæ, passæ in undecima persecutione, [sub inscriptione, quæ dicit ante inventionem latuisse ibi sanctas annos 384,] sub Diocletiano & Maximiano Imperatoribus, & (ut creditur) sub Marcellino summo Pontifice. Latuerunt in ecclesia SS. Iusti & Clementis annis circiter 384, inventæ postmodum sub Innocentio Tertio, & translatæ fuerunt ad hanc S. Salvatoris ecclesiam, cum Stat. quotid. mem. artic. & hæc Samuel anno 1600 Hanc inscriptionem erroris Arguit Commentator non tantum in tempore inventionis, nominando Innocentium Tertium, pro secundo; sed etiam in asserendo, has Reliquias CCCLXXXIV annis in ecclesia SS. Iusti & Clementis latuisse; cum constet ab Imperio Diocletiani, ad annum MCXL, centum annos amplius quam DCCCXXXV fuisse decursos. Verum non videtur Commentator sensum inscriptionis assecutus. Non enim illa dicit simpliciter sacra corpora latuisse, sed latuisse in ecclesia SS. Iusti & Clementis: atqui hæc primum condita est seculo VI vel VII, cum Magni Constantini tempore forsitan elevatæ de terra essent aut certe condita super earum sepulcrum ecclesia propria de qua infra, [adeoque translatas illuc fuisse circa an. 186.] memoratæ ibidem adhuc quiescerent, quoad occasio vel necessitas venit earumdem illuc, ubi deinde anno MCXL, inventæ sunt, transferendarum. Cum autem sub Innocentio III inventas crediderit Samuel, id est post initium anni MCXCVIII quo ille est ordinatus; consequens solum fit, ex ipsius calculo, quod Translatio, a priori ad posteriorem in quo delituisse dicuntur locum, facta sit circa annum DCCCXVI plus minusve: quod & verosimillimum est, & Samueli potuit fuisse aliunde cognitum. Si autem, sicut Florentia, sic & Volaterr fuerunt a Totila destructæ uti expresse asserit Ioannes Villanius Hist. Florent. lib. 2 cap. 3, factum id scribens an. CCCCXL; concipere possumus, destructam quæ tunc erat Sanctarum ecclesiam, desolatam diutius iacuisse, & sub illius ruinis aliis CCCL annis delituisse Sanctas, priusquam ad SS. Iusti & Clementis ecclesiam transferrentur. Atque his omnibus consentit Æmilius Fei in Memoriis Volaterranis Mss. quas ad initium seculi XVII perductas, & elegantissimo charactere transcriptas jam pridem nuper Roma accepimus Italica lingua: ultra quæ nihil invenimus usque ad novissimam Sacrorum pignorum recognitionem.
[6] Facta est hæc ad prælaudati Commentarii instructionem sub die XVIII Ianuarii anni MDCXLVII sive ex nostro more a Kalendis Ianuarii annum auspicando, XLVIII atque hoc modo describitur. Cum D. Maffæus e Deputatis alter abbesset ab urbe, [Anno 1648 novam recognitionem per mittere rogatur Abbas;] cumque Domini Ecclesiastici diversis negotiis multiplicibusque causis forent impediti (ii scilicet, quos ex parte Civitatis & Cleri alibi deputatos nominavimus, ad omnium tota urbe Reliquiarum revisionem instituendam) ne tempus prolatando differretur in descriptione. Reliquiarum SS. Actiniæ & Græcinianæ Illustriss. DD. Priores per litteras, Reverendiss. P. D. Augustinum Cavallum Abbatiæ S. Iusti Abbatem efflagitaverunt, ut cum aliis ad earumdem Reliquiarum agnitionem & descriptionem conveniret. Qui cum Monachis vota Illustriss. Priorum secundavit: quod totum patet ex Instrumento ser-Hieronymi de Compagnis, [quo & Deputatis a civitate præsentibus,] civis & Notarii publici Vulterrani, sub die XIV præd. mensis Ianuarii: quod instrumentum ab eodem ser-Hieronymo Dominis Deputatis allatum mihique Notario infrascripto (Francisco qui Sebastiano Augustini de Contis) traditum, summatim continet; quod cum se ad præfatam Abbatiam contulissent Illustriss. Domini, D. Franciscus, qu. D. Equitis Ioannis Inghiramii, pro Religione S. Stephani Prior Burgi S. Sepulcri tunc modernus Præpositus Magistratus Illustrissomorum Dominorum Priorum populi & civitatis Vulterranæ, & Dominus Franciscus Leonorius, unus e numero dictorum Priorum. Et habito colloquio cum Reverendissimo Patre Abbate, unanimiter cum eo & cum pluribus Monachis prædictæ Abbatiæ in choro dictæ ecclesiæ devenerunt ad prædictæ agnitionis actum. Et inprimis inspectum fuit, in pavimento dicti chori, a parte posteriori altaris majoris, adesse in marmore sculptam inscriptionem, hujus tenoris: Hic intra reservantur. &c
G. H.
[7] Postea visum fuit in vacuo muro, a parte posterioris altaris majoris, in medio ipsius esse ostiolum, divisum in duas partes, ex ligno nucis cum clave, asservata penes prædictum Abbatem, clausum: quo ipsa clavi aperto visum fuit aliud ostiolum in medio parietis ipsius altaris, [in medio altaris invenitur arca] velo sericeo rubri coloris tantum coopertum, per quod est aditus in vacuum dicti altaris: in cujus medio in prospectu cratis ferreæ, existentis in pariete ipsius altaris Ecclesiam versus, visa & reperta fuit cassula ex ligno nucis instar sepulcri, cubitum unum cum dimidio longa, alta tres in quatuor cubiti partes vel circa, in parte anteriori deaurata. Qua cassula per dicta ostiola a monachis ex dicto altari extracta & posita supra tabulam in dicto choro ad hunc finem paratam, pluribus luminibus accensis, visa est in medio faciei hæc inscriptio. [cum inscriptione,] RELIQUIÆ SS. VV. ET MM. ACTINIÆ ET GRÆCINIANÆ, clausa erat arca duabus clavibus quarum altera ad Illustrissimam Communitatem Vulterranam & altera ad Reverendissimum Patrem Abbatem prout ipse asseruit spectat. Cassula aperta, visum fuit illam intro esse coopertam rubeo serico: quo sublato conspectum est arcam in duas partes esse divisam cum tabula lignea: & in unaquaque ex dictis partibus adesse magnam quantitatem ossium candidissimorum. Et in parte dextera in dicta tabula divisoria descriptum nomen S. ACTINIæ, [ineaque ossa S. Actiniæ] & ibidem inter ossa esse caput, in quo solum defuit pars latitudinis quatuor digitorum vel circa ex parte dextera, In alia vero parte cassulæ; ubi erat inscriptio & sunt ossa S. GRÆCINIANÆ, visæ fuerunt inter alia ossa nonnullæ partes capitis, atque omnia diligenter conservari. [& S. Græcinianæ.]
[8] Atque in sinistra parte dictæ cassulæ fuit reperta lamina plumbea, longa medio cubito vel infra, lata, vero quinque digitis vel circa. In altera vero parte ipsius laminæ hujusmodi inscripto erat incisa.
Hæc translatio Sanctarum Virginum Actniæ & Græcinianæ facta fuit MDLXXI regnante Pio V Pontif. Max. & Maximiliano Imperatore, [cum inscriptionibus, de anno 1571] tempore Domini Philippi de Jantonibus Abbatis dictæ Abbatiæ.
Et in altera ejusdem laminæ facie hæc inscriptio erat inscripta.
Die XXIX Aprilis MDC cum vetustate capsula, [& 1600,] in qua reconditæ erant inscriptæ Reliquæ consumpta esset; in hanc repositæ fuerunt per Ill.um ac R.m D. Lucam de Alamannis, Episcopum Volaterranum, tempore admodum Reverendi Domini Samuelis Rissalii Casentinensis, Abbatis.
Hæc omnia ex instrumento Hieronymi de Compagnis sunt accepta.
[9] Facta igitur earum Sanctarum recognitione fuit in dicta cassula reposita inscriptio in carta membrana hujus tenoris videlicet.
Ossa Sanctarum Virginum ac Martyrum Actiniæ & Græcinianæ Vulterianarum civium, [& alia facta est ipso an. 1140] quæ in persecutione Diocletiani & Maximiani ob fidem Christi altera capite ense abscisso, altera sagitta transfixa, passæ; sunt a fidelibus cum Lapideo & plumbeo monumento sepultæ: anno Domini MCXL in antiquissima SS. Justi & Clementis a monachis effossa & solemni pompa a Clero & a populo Vulterrano in hanc Ecclesiam translata; & sub hac majori ara collocata XVI Kalendas Julii ejusdem anni, Innocentio secundo summo Pontifice, qui ipsam translationis diem colendam veneradamque accolis demandavit. Demum a D. Justo Bonvicinio Patricio Vulterrano hujus monasterii Abbate anno MCCCCXCII reficiente, arca iterum decentius rursus hic recondita. Hoc anno MDCXLVII Reverendissim. D. Augustinus Cavallus Apuanus hujus cœnobii dignissimus Abbas hoc die XIV Januarii recognovit. Ex instrumento recepto per Hieronymum Compagnum civem ac Notarium publicum Vulterranum. Secundum stylum istic usitatum, nobis enim annum a Januario inchoantibus notandus erat (ut jam dixi) XLVIII. Dicta cassula postea clausa fuit, clavi, cum qua fuit aperta a dicto Illustrissimo Domino Priori Francisco, uti Præposito ante dicto, & arca reposita fuit subter dictum altare in suo solito loco, unde fuerat extracta: & ostiolum supradictum cum clave Patris Abbatis clausum.
[10] His peractis de mandato prædicti Reverendissimi Patris Abbatis fuerunt a Sacrario dictæ Ecclesiæ translata in chorum supra eadem tabula duo capita argentea, [Recognita deinde capita argentea cum Reliquiis,] cum pectore æreo deaurato, & cum corona simili super capitibus, cum quadam apertura ornata in medio pectoris, Crystallo, cooperta, per quam respicitur intus talis inscriptio aureatis litteris, nempe in una:
Reliquiæ hic conduntur capitis Actiniæ Virg. & Mart.
& in aliaReliquiæ hic conduntur capitis Græcinianæ Virg. & Mart.
& in utriusque basi reperitur hæc inscriptio:Hoc opus Domina Camilla de Cerchis Volaterrana, pietatis & devotionis causa fieri fecit anno Domini MDCVIII.
Et in parte posteriori ambarum basium fuit visum esse clausas cum duabus seris: quarum una clavis asservatur penes Illustrissimam Communitatem, & altera penes Reverendissimum Abbatem pro tempore. Quibus visis & consideratis capita fuerunt reposita in locum suum in dicta sacristia. Harum Sanctarum Virginum & Martyrum Reliquiæ, [deferuntur in supplicatione.] ingruente alicujus calamitatis vel necessitatis titulo, per urbem solenni lustratione aliquando solent magna devotione deferri.
[11] De harum Sanctarum vita nihil aliud compertum est, nisi quod pro Christi fide passæ fuerunt in Diocletiani & Maximiani persecutione anno Domini CCCIII, [Acta frustra nunc requiruntur;] quo ipso tempore in Hetruria persecutio grassabatur: in qua Actiniæ caput abscissum, Græcinianæ vero pectus jaculo transfixum. Rerum ab ipsis gestarum obscuritas ab edictis severissimis crudelium illorum Imperatorum dimanavit quando ecclesiæ solo æquatæ & scripturæ Christianorum igne absumptæ. Unde non tantum istarum Sanctarum memoriæ perierunt, sed quam plurimorum quoque Martyrum qui in hac urbe martyrium subeuntes fuerunt immaniter occisi. Hæc omnia ex Commentario Volaterrensium collegimus, & in hunc ordinem redegimus. [& solum habentur recentiores quædam memoriæ,] Habemus Officia propria Sanctorum Volaterrensium anno MDXIX excusa, in quibus ad hunc XVI Junii præscribuntur tres lectiones propriæ cum hymno. Item habemus Vitam & miracula SS. Justi & Clementis anno MDLXVIII typis edita, & ibidem capite 28 agitur de hisce Sanctis: sed quæ indigent aliqua correctione supra indicata & reliqua melius explicantur in jam prolato Commentario ubi tamen plusculum videtur tribui parvo cuidam libro, pariter ad instructionem Deputatorum allato.
D. P.
[12] Ibi inter res alias memoria dignas, erat earumdem Sanctarum Vita ab Equit-Æmilio Feo descripta; cujus scribentis manus, forma, [& vita per Æmilium Feum ornata circumstantiis,] character a Dominis Deputatis optime fuerant cognita; qui eo quod multæ lectionis & eruditionis vir fuit, multumque insudavit in memorias, scripturas, & tabularia hujus civitatis, magis abstrusa & abscondita indagando, dignus est cui plurimum credatur; tum quia vetustissima monumenta elicuit, tum quia ex antiquissimis Abbatiæ S. Iusti Breviariis Mss. & ex Raphaelis volaterrani litteris excerpsisse testatur. Equidem numquam crediderim magno judicio usum illum, aut fide digna documenta secutum, quando scripsit, Sanctas virgines natas fuisse ex antiqua familia Tavianellorum; [non satis verosimilibus] habitasse in ea parte civitatis, quæ hodie Florentiola dicitur, e regione arcis supra rupem positæ, in qua tunc Prætor ab Imperatoribus constitutus morabatur; a ministris, ad ipsarum comprehensionem missis, repertas genuflexas ante statuam Deiparæ Virginis, filium inter brachia tenentis; qui impie ausi sint divino puerulo caput abscindere, quomodo ibidem videre adhuc erat cum totius populi admiratione & veneratione.
[13] Equidem popularibus traditionibus aliquid subinde tribuendum non ivero inficias, [de earum prosapia & ædibus,] quarum quidem justa probatur antiquitas; sed tales esse quæ per recentioris notæ familias antiquissimos quosque Sanctos dispertiuntur, nemo prudenter crediderit. Quod autem ad Deiparæ imaginem attines, una cum ædibus diutius asservatam; ipsæ ædes fortassis verosimilius dicentur inædificatæ reliquiis vetustioris ecclesiæ, supra Sanctarum corpora antiquitus fabricatæ, sub cujus ruinis diu delitessentia illa, tandem ad SS. Iusti & Clementis ecclesiam translata sint; remanente tamen ibidem semper aliqua ipsarum memoria, propter repertam istic, miraculo forsan aliquo, statuam Virginis absque capite Iesuli; unde nata sit de injuriosa mutilatione fabella. Ut ut est, Hac nostra ætate, inquit Auctor Commentarii prædictæ domus vestigia nulla sunt; sancta vero imago in antiquo Confraternitatis S. Petri oratorio conservatur, [ibique reperta statua Deiparæ.] quo in altare ad dexteram fuit translata. Quamvis autem Petrus Ciacchius eam studuerit ritu moderno novisque coloribus ornare, & eidem figuræ veram antiquitatis formam speciemque abstulisset, hodie tamen graphice ejus pulchritudo dignoscitur, & spirat animabus devotionem.
[14] Porro ipsas Sanctas Virgines (quarum teneram ætatem exilitas ossium testari dicitur) ad hunc diem celebrat Ferrarius in Catalogo generali & alio Sanctorum Italiæ, uti etiam Italicæ Silvanus Razzius in Vitis Sanctorum Hetruriæ pag. 401, [Alii de illis scriptores.] & Augustinus Florentinus part. 2 historiarum Camaldulensium lib. 2 cap. 6.
DE S. MARCO MARTYRE,
EPISCOPO APOLLONIADIS IN ASIA MINORE.
Notitia ex Synaxario Ms. Collegii Divionensis
Marcus, Episcopus Apolloniadis, Martyr(S.)
D. P.
Stephanus Byzantius in suo opere de Urbibus, enumerat urbes Apoloniæ nomine appellatas quinque & viginti: [Sedes Episcopalis,] a quibus omnibus alia videtur esse Apollonias hic memorata, sive ista urbs Cariæ fuerit, cujus Episcopus Tyncharius creditur fuisse in Concilio Chalcedonensi, licet Græce non addatur Caria; sive potius urbs Bithyniæ Episcopalis sub Archiepiscopatu Nicomediensi, sita in confinio Mysiæ ad Rhindacem fluvium, unde etiam Mysiæ tribui videtur a Stephano, a Propontide ad XII M. P. dissita in Austrum, & totidem a Cyzico urbe. Mentio hujus Sedis in Concilio primo Nicæno fit his verbis: Gorgonius, Episcopus Apolloniensis, ab Apolloniade, scilicet ut ab aliis urbibus Apolloniensibus distingueretur. Illius autem Apolloniadis Episcopum Marcum sub Ethnicis Imparatoribus passum esse arbitramur, qui in Menæis Mss. Divione apud Petrum Franciscum Chiffletium Societatis Jesu repertis, ita ad hunc XVI Junii refertur: Ὁ ἅγιος Μάρκος Ἐπίσκοπος Ἀπολλωνιάδος, [& mortis genus.] λίθων ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ κρεμασθέντων εξαρθωθεὶς, τελειοῦται. Sanctus Marcus Episcopus Apolloniadis, lapidibus ad manus ejus appensis sursum tractus vitam finivit. Dein adjunguntur Versus alludentes ad similitudinem lancium, ex jugo libræ pendentium, quam sic gravatæ manus præferebant.
Ζυγός
σε,
Μάρκε
τῷ
Βαρεῖ
τῷ
τῶν
λίθων
Τὰς
χεῖρας
ὡς
πλάστιγγας
ἐκκρέμων
κάτω..
Jugum tibi Marce, pondere lapidum gravi
Ambas deorsum inclinat, ut lances, manus.
Alius ab hoc S. Marco videtur esse senior Marcus, consobrinus Barnabæ appellatus a S. Paulo, in Epistola ad Colossenses, de quo supra egimus die XI hujus ejusdem mensis inter Acta S. Barnabæ ubi probabile feci eum esse Marcum Euangelistam.
DE SANCTIS QUINQUE NICOMEDIENSIBUS
MARTYRIBUS APUD GRÆCOS
Ex eodem Ms. Synaxario.
[Commentarius]
Quinque Martyres, Nicomediæ in Bithynia (SS.)
D. P.
Nicomedia, Sedes Imperatorum Ethnicorum, palæstra fuit plurium Martyrum, quam ulla alia Orientis civitas. Eos & nominibus suis expressos, & magno sæpe numero indicatos absque nominibus hoc toto opere nostro identidem proferimus: ad hunc autem XVI diem Junii ex Mss. Menæis Divionensis collegii Societatis Jesu, a Petro Francisco Chiffletio illuc allatis damus Sanctos quinque Martyres prætitulatos; quos non tam ibi passos, quam indidem ortos vel adductos ad judicem, indicare videtur collector libri, quando scribit, Οἱ ἅγιοι ε᾽ Μάρτυρες, οἱ ἐκ Νικομηδείας, ξίφει τελειοῦνται, Sancti V martyres, ex Nicomedia, gladio consummantur: in subiecto autem disticho comparantur turri, terræ motu concussæ, hoc modo:
Πίπτει
συνάθλων
πέντε
πύργιον
μέγα,
Σεισμῷ
κλονηθὲν
τῷ
ξίφει
τοῦ
δημίου.
Coathletarum turris excellens cadit,
Lictoris ense concussa ut terræ motu.
DE SANCTIS QUADRAGINTA
MARTYRIBUS ROMANIS
Ex eodem Divionensi Synaxario.
[Commentarius]
Quadraginta Martyres Romani (SS.)
D. P.
In eisdem Menæis Divionensibus, sic referuntur ad hunc eumdem XVI diem Iunii Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, οἱ ἅγιοι ν᾽ Ρωμαῖοι, πυρὶ τελειοῦνται. Sancti quadraginta Romani eodem die igne vitam finiunt. Hujusmodi hactenus non habuimus, saltem tali numero. Istis illi honorantur Versibus, frigidis sane, hic tamen ponendis, dum aliud nihil de illis nobis suppetit.
Τοὺς
πέντε,
πέντε,
πέντε,
πέντε
γεννάδας
Πὺρ
πέντε,
πέντε,
πέντε,
καὶ
πέντε
φλέγει.
Hi quinque, quinque, quinque, quinq; pugiles
Et quinque quinque, quinque quinque conflagrant.
DE S. SIMILINO, SIVE SIMILIANO
EPISCOPO NAMNETENSI IN GALLIA
SEC. IV.
SYLLOGE HISTORICA
Ex S. Gregorio Turon. de antiquo ejus cultu; & conjecturis recentiorum.
Similinus sive Similianus, Episcopus Namnetensis, in Gallia(S.)
G. H.
Noti sunt Namnetes populi, eorumque urbs antiqua, in ea veteris Galliæ parte, [Apud Greg. Turonensem, Memoria] quæ cum Britannia Minor dicitur, sive Armorica, ad Ligerim fluvium, de qua egimus XXIV Maji ad Acta SS. Donatiani & Rogatiani, sub Diocletiano coronatorum. Horum simul & S. Similini illustris mentio est apud S. Gregorium Episcopum Turonensem libro de Gloria Martyrum cap. 60 his verbis. Apud urbem Namneticam duo sunt Martyres, pro Christi nomine jugulati: quorum unus Rogatianus, alter Donatianus est vocitatus. Habetur ibi etiam & Similinus magnus Confessor. Igitur cum supradicta civitas tempore Chlodovechi Regis barbarica vallaretur obsidione, [liberatæ per eum & alios sanctos Urbis obsessæ.] & iam sexaginta dies in hac ærumna fluxissent; media fere nocte apparuerunt populis viri cum albis vestibus, radiantibus cereis a basilica beatorum Martyrum egredi; & ecce alius chorus huic similis de basilica procedere Antistitis Similini. Cumque conjungentes se, data salutatione, orationi incubuissent; recesierunt unusquisque ad locum unde progressus fuerat: ac protinus omnis phalanga hostilis, immenso pavore exterrita, ita subito impetu a loco discessit, ut facta luce nullus ex his reperiri posset. Apparuit ante dicta visio Chilloni cuidam, qui tunc huic exercitui præerat, qui necdum erat ex aqua & Spiritu sancto renatus: qui statim compunctus corde, conversus ad Dominum, iterata nativitate progenitus, Christum esse filium Dei vivi clara voce testatus est. Hæc S. Gregorius Turonensis seculo Christi Sexto, ex quo scimus sub Chlodovæo primo circa annum quingentesimum, [Nomen in antiquis Martyrologiis hac die:] S. Similino Antistiti sive Episcopo Namnetibus extitisse jam ante erectam basilicam, & confirmatam habemus antiquam ejus venerationem, quæ etiam stabilitur ex antiquis Martyrologiis. Ac primum in apographo Martyrologii Hieronymiani Lucensi ad hunc XVI Iunii sub finem ista leguntur adjuncta: In civitate Namnetis natalis S. Similini, vel Similiani; uti exaratum est in apographis Epternacensi & Corbeiensi. Secuti deinde Usuardus, Ado, Bellinus, aliique recentiores hisce ubique verbis: Civitate Namnetis S Similiani Episcopi & Confessoris. Habet autem ibi ecclesiam & suburbium sui nominis vulgo saint Sembein. In Martyrologio Romano additur, Namnetes in Britannia minori esse. In Cathedrali istic Ecclesia colitur hoc XVI Iunii festum SS. Quirici & Iulittæ Martyrum ritu duplici, & festum S. Similiani transfertur in diem sequentem XVII Iunii, [nunc 17 colitur.] ac tum ista de eo recitantur in secundo Nocturno ad Matutinum.
[2] Similianus, Episcopus Namnetensis, omni genere virtutum fulgens, cum Ecclesiam suam Pastorali vigilantia fideliter rexisset, in cælum migravit. Ejus autem corpus Christiani sepelierunt eo in loco, ubi postea ipsius nomine ædificata est basilica. [in ecclesia sui nominis,] Quæ ex longa Northmannorum vastitate eversa, tempore Walterii Episcopi Canonicis Namnerensibus jure hereditario concessa est, ut eam instaurarent. In ea autem basilica extat puteus, in quem caput sancti Pontificis Similiani a Paganis fertur fuisse injectum: de cujus aqua infirmi libentes, optatam recipiebant sanitatem. Mulier quædam, dum inspiceret aliquando in hunc puteum, oculis statim capta est. [ubi est puteus, ex attactu sacri capitis salubris ægris.] Sed perducta ad ecclesiam in die festo S. Similiani anno revoluto, cum per totam noctem ejus efflagitasset auxilium, Missarum expletis solenniis, plena fide de hac aqua bibens, suosque lavans oculos, visum, quem sua temeritate perdiderat, meritis sancti Pontificis recepit. Civitatem etiam Namneticam a Paganis obsessam suo patrocinio liberavit. Hæc ibi. Reliqua sunt ex elogio Gregorii Turonensis desumpta, & a nobis supra relata. Et hæc sunt certiora de S. Similiano.
[3] [Andreas Saussajus] Andreas Saussaius in Martyrologio Gallicano juvenili eloquentiæ & ad conjecturas propensioni plurimum indulgens ad hunc XVI Iunii istud elogium texuit, multa asserens, digna quæ graviori probarentur Auctore Dege & judica. Ipsomet die Nannetis in Armorica S. Similiani Episcopi & Confessoris, qui sub Diocletiani & Maximiani sævissimo principatu clavum mysticæ navis, fluctibus gravissimis & flatibus horridis quassatæ, intrepide gerens, in serenas auras felici remigatione cymbam creditam direxit. Superatis enim procellis, primus in hac urbe Antistitum Christianæ religionis, tot martyrum cruoribus purpuratæ, splendidum meridiem aspexit: cujus & pacem piis sudoribus promeritus est. Se enim non semel, dum impiorum ferocia magis arderet, Paster bonus, ut oves suas tegeret & protegeret, rabidis lupis obiecit: quorum & diras in se iras frequens perpessus, Dei ope semper evicit aut evasit. His in colluctationibus occumbentes gloriosos Christi pugiles Donatianum ac Rogationum sanctissimus Antistes propriis manibus sepelivit, atque congruo honore funeratus est. Tandem gloriosis perfunctus laboribus, Ecclesia in tranquillum deducta, mirisque sanctitatis suæ meritis illustrata, vir sanctus æternæ pacis candidatus, quievit in Domino. Colit veneranda ejus ossa eo impensiori cultu Ecclesia Nannetensis, quo arctiori devotæ recordationis nexu se eidem devinctam confitetur: ejus enim ac prædictorum Martyrum præsidiis civitatem ipsam perenniter recolit dudum fuisse liberatam a barbarorum obsidentium furore.
[4] Albertus le Grand in Vitis Sanctorum Britanniæ Armoricæ Gallice editis, inseruit etiam Acta S. Similiani, in quibus simili libertate usus, primo asserit, S. Donatianum ab eo conversum, & baptizatum; fratrem quoque ejus Rogatianum, [& Albertus le Grand adjungunt alia,] ab isto similiter conversum, etiam sacro baptismate initiatum. Edidimus horum Martyrum Acta die XXIV Maji absque ulla S. Similiani mentione sola proinde temporis, quo hic vixisse putatur, congruentia nititur omne Officium, quod ipsis impendisse Sanctus Episcopus absque teste præsumitur. Secundo idem Albertus asserit, Corpus S. Similiani mox ab obitu extra urbem in Oratorio ibidem erecto sepultum, pluribus miraculis claruisse, ac non diu post ibidem ædificatam supra sepulcrum ecclesiam & ab Eumelio in Episcopatu successore dedicatam; Sacrum item corpus elevatum, & ab eo caput separatum atque intra arcam egregie exornatam in thesauro Ecclesiæ fuisse depositum, reliqua vero ossa sepulcro lapideo inclusa: ibique a peregrinis etiam e longinquo advenientibus visitata. D. P.
[5] Longa opus sit conjecturarum catena, & quasi harpagonibus multis, ut ex S. Gregorio Turonensi, qui solus hactenus auctor profertur extrahantur elicianturve istæc omnia & alia, quæ prætereo, quæque ambo isti Scriptores tanta cum asseverantia proferunt, [ex meris conjecturis.] ac si planissime scripta in monumentis certissimis reperissent. Hoc autem sæpius animadverso, non potest non utriusque fides plurimum vacillare apud cordatos lectores; quibus ejusmodi exemplis necessitas quædam imponitur formidandi, ne aliæ multæ Sanctorum Vitæ, per similem conjectandi licentiam sint consarcinatæ: sed uti prudentis non est, quidlibet credere; sic neque fictionis arguere aliquid ante serium examen per singulas propositæ narrationis partes ductum. Hoc autem in præsenti opere facientes, non timemus, ne omnibus universim Sanctorum Actis præjudicemus, ut arbitrantur quidam; sed credimus de singulis bene mereri nos, distinguendo certitudinis aut probabilitatis gradus, in quo locanda quæque sunt. Quod autem ad conjecturas attinet, eas adeo non rejicimus, ut utiliter sæpe & quandoque necessario censeamus adhibendas, dum veritas quæritur non aliter quam per indaginem reperienda: sed conjecturas volumus proponi ut conjecturas, & a certo comperta veritate distingui: quod si prædicti Auctores duo fecissent semper, tum sibi tum Sanctis melius consuluissent.
[6] Potuit igitur Albertus, de quo agimus, ut conjecturam proponere, quod anno CCCX mortuus S. Similianus sit; & conjecturæ fundamenta, [Interim manet cultus certus.] si quas habuit, exponere abritrio Lectoris; non potuit autem absolute definire quidpiam. Porro dum non videmus idoneum fundandæ pro tali anno conjecturæ argumentum, satis habemus definire seculum, quo oportet decessisse Episcopum Sanctum, qui Martyr obiisse non dicitur, & tamen seculo VI habebat miraculis celebrem sui nominis ecclesiam; in qua hæc de eo, ad ipsum festum, quotannis recitatur Oratio: Omnipotens sempiternæ Deus, qui nos Beati Similiani, Confessoris tui atque Pontificis, solennia colere docuisti; concede propitius, ut ejus meritis & precibus ad gaudia pervenire mereamur æterna. Quomodo idem S. Similianus Episcopus Namnetensis inscriptus sit Martyrologio monastico Arnoldi Wionis, inter Prætermissos dicimus, ejusque & aliorum errores detegimus.
DE SANCTIS MARTYRIBUS MOGUNTINIS, AUREO VEL AURÆO EPISC. IUSTINA EIUS SORORE VIRG. PROMISCUA UTRIUSQUE SEXUS MULTITUDINE; ET IUSTINO DIACONO.
ANNO CCCCLI
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Aureus Episcopus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justina Soror ejus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justinus Diaconus Martyr Moguntiæ (S.)
Plures alii Martyres Moguntiæ & Heiligenstadii (SS.)
BHL Number: 0826
AUCTORE D. P.
§. I. De eorum Moguntiæ cultu; & tempore passionis & Inventionis.
Postquam Romanarum Provinciarum, primitus sub Augusto constitutarum, numerum augere placuit, pro commodiori earumdem gubernatione; Belgicaque, longe patens a Sequana & Matrona usque ad Rhenum, [Moguntiæ, quæ Germanicæ 1 Metropolis.] bifariam divisa est, in Primam, quæ Orientem; & Secundam, quæ Occidentem spectaret; huic Remorum, isti Trevirorum civitas Metropolis fuit. Et Secunda quidem, ut instituta est sic mansit, quoad Imperium Stetit: Prima, quæ Teutonicæ linguæ sive Germanicæ usum tota retinuit, trifariam mox ita secta est, ut Belgicæ primæ nomen retineret, quidquid Mosella flumine irrigatur; utrimque vero rescissæ partes secundum Rhenum; Meridionalis quidem, Germanica prima; Septentrionalis, Secunda dici cœperunt; & hæc quidem Agrippinam Coloniam, ista Maguntiacum sive Maguntiam, Archiepiscopalis habere. Omnes autem tres ipsaque etiam secunda Belgica, ab inundantibus Hunnis sub Attila anno CCCCLI diram perpessæ vastationem, [circa Hunnorum sub Attila irruptionem] non prius ad antiquum splendorem & Hierarchicique status integritatem redierunt, quam Francicum in iis Imperium constitutum haberetur: posterior tamen omnium, Germanica prima, a Slavis insuper multum passa, pene ad antiquam barbariem redierat, quando S. Bonifacius, de quo egimus die V Iunii, sub Rege Pippino, Archiepiscopus Moguntinus est constitutus, seculo Christi VIII.
[2] Numerantur nihilominus Ordine continuo Episcopi Mogontini quadraginta, a S. Crescente, qui Pauli Apostoli discipulus fuisse putatur, usque ad prædictum S. Bonifacium: quorum viginti habentur Sancti, atque in primis S. Aureus etiam Martyr habitus; hodie recurrit agiturque memoria, Usuardi exemplaribus pro Germania auctis, passim inscripta. Primus quod equidem sciam ad id faciendum exemplo præivit B. Rabanus Maurus, quintus post S. Bonifacium Archiepiscopus: [Episcopus Aureus,] primus inquam; nam Beda & Ado, licet a Baronio in Notis allegati, in suis genuinis Martyrologiis illius non meminerunt: Rabanus autem, in suo etiam Justinam addens, post SS. Ferreoli & Ferrutionis elogium, præteritis SS. Cyrico & Julitta, diem finit his verbis: Et in civitate Moguntiaca, passio SS. Aurei Episcopi & Justinæ Sororis ejus, [primum Rabani. Mrlio adscriptus cum Iustina,] qui ab Hunnis vastantibus prædictam civitatem in ecclesia occisi sunt.
[3] Usuardi quatuor habemus exempla membranea: unum Ultrajecto allatum, alterum in Alsatia ad usum cujusdam Commendariæ Teutonicæ scriptum anno MCCCCXII; tertium, ab Henrico Ranzaw Equite Lubecæ emptum anno MDLXXXIV, ut centum minimum annis sit vetustius ibi aut in vicinia scriptum nobisque donatum in Pragensi Collegio; quartum in folio, grandi & elegantissimo charactere Teutonico, ut & aliud, nescio unde nobis missum in his omnibus eodem prorsus tenore, sic legitur: Apud Moguntiam civitatem, sanctorum Martyrum Aurei ejusdem civitatis Episcopi, & Justinæ sororis ejus. Rabani verba in suis Additionibus transcripsit Molanus, aliaque ante illum Coloniæ excusa auctaque Martyrologia, verbis hinc inde truncatis: pluribus autem Basiliense, excusum anno MDLXXXIII, hoc modo: Moguntiæ passio Sanctorum Aurei & Justinæ Sororis & ceterorum Martyrum, [tum variis in Germania exemplaribus Usuardi,] qui agentes Synaxim, ab Hunnis, Germaniam diripientibus, improviso impentu aggressi, in ecclesia trucidati sunt. In Margine additur A.D. 454. Recognitores Romani, [ac tandem Basiliensi & Romano cum Sociis:] sub Gregorio XIII, Basileense transcripserunt; itaque hodie prædictis duobus, qui soli antiquitus commemorabantur, accessit reliqua Sacris præsentium turba idque minime gratis, cum Sigehardus infra num. 11 testetur, anno MCLXXV & MCCLXVII, eorum multa corpora, cum certis Martyrii indiciis, reperta fuisse. Addo autem & Justinum Diaconum una cum S. Aureo Heiligenstadensium Patronum. Quæ per Italiam Galliamque plurima vidimus Usuardi manuscripta, ad variarum ecclesiarum usum aucta, omnia de illis tacent, nisi quod Conventualium Camberiensium in Sabaudia unum, post nomen S. Veroli Confessoris, habeat nomen S. Justinæ Virginis.
[4] Non æque facile, ut Martyrologiis, addi poterant nomina nova Kalendariis Ecclesiasticis; ea sola cominere solitis, [idem Kalendariis Moguntinis solis] de quibus Officium aliquod faciendum: hoc autem sine speciali ac propria aliqua causa non fiebat. Itaque in veteribus Breviariis vicinarum ecclesiarum kalendaria omnia vacant ad XVI kalendas Julii. In solis ergo Moguntinis nomina SS. Auræi & Justinæ nobis se offerunt, ut Officio ecclesiastico festive celebranda. In iis quæ excusa habemus anno MCCCCXCV & MDVII, [festive inscripti sec. 15.] solum dicitur in contextu; Aurei & Justinæ celebriter, (cui opponitur Τὸ Ferialiter, quo peragitur Officium, quod Simplex nunc dicimus) sicut de Martyribus in Communi Sanctorum; solumque hæc propria additur Oratio: Deus qui glorificaris in concilio Sanctorum Martyrum tuorum Aurei & Justinæ, [cum Oratione in Breviario.] respice ad præces humilitatis nostræ, & quorum solennia celebramus, eorum precibus adjuvari mereamur. Successit impressio anni MDLXX, a cujus kalendario absunt hæ voces, Festive, Ferialiter; sed in contextu satis ostenditur, festive peragendum Officium; cum præscribuntur tria Nocturnæ, & ad primum tres propriæ, de Sanctis in Calendario notatis, Lectiones: quod deinde etiam vicinos Wormatienses movit, ut in kalendario anni MDLXXVI, nomini Fereoli adderentur nomina Aurei & Justinæ; & in Breviario præscriberetur officium de Martyribus trium Lectionum, scilicet commune, cum hac Oratione; Deus qui nos concedis sanctorum Martyrum tuorum Fereoli, Aurei & Justinæ natalitia colere; da nobis in æterna lætitia de eorum societate gaudere.
[5] Latomus apud Serarium, in suis ad Breviarium Moguntinum Notis, passus, inquit, [An cæsus in Dalheim?] memoratur S. Aureus in sacello prope Dalheim, ubi adhuc martyrico sanguine altare rubricatum monstratur, non absque miraculo. Proximus hic locus est cæmentitiis illis extra urbem molilus, quæ utrum aquæ ductuum potius quam murorum reliquiæ sint, controvertitur; & inter eum locum atque hodiernam urbem ponitur S. Aurei, olim S. Hilarii ecclesia. Fortassis etiam monstratur ibidem adhuc Puteus, in quem fuerit dejectum a sacrilegis cadaver. Sed si apud Heiligenstadium, de quo mox, interfectus est Episcopus ille sanctus prædicta de sanguine & puteo referenda erunt ad sororem S. Justinam, ejusque socios, [& quomodo vulgo dictus Auræus?] Clericos & Laicos utriusque sexus; quorum aliquis ad aram faciens, vel ad eam confugiens, potuit ipsam suo sanguine aspersisse Ceterum nescio, inquit Latomus, quam belle Auræum dicamus, media producta. Serarius suspicatur, dictum Auræum, vel Aræum, aut Oræum, græco scilicet nomine, ab Αὖρα, Ventus lenis, Ἄρης Mars, vel Ὄρος Mons. Ego nullam puto quærendam usus rationem; non magis, quam cur Diva Helena, Magni Constantini mater, Treviris, ubi palatium habuit, & alibi per utramque Germaniam, & Galliam passim vocetur, penultima similiter producta Helena, Helene.
[6] Nominis rationem & pronuntiationem genuinam incertam manere, minus incommodum est; quam ambiguum esse tempus gesti a S. Aureo vel Auræo Episcopatus; [Quotus in ordine Episcoporum,] ut qui ætate Caroli IV Imperatoris credebatur fuisse primus Præsul Moguntinus, Serario autem numeretur vigesimus quartus, Sigehardo, juxta veterem (ut præfatur) Catalogum Episcoporum, sit sextus a S. Crescente; ante magnum autem Bonifacium, excluso Gotelone, decimus, imminuto infra dimidium numero Præsulum nunc recepto. De Crescente, S. Pauli discipulo, [& qui primi fuerint?] agam XXVII hujus Junii; & verosimile faciam, Moguntinensem (siquis fuit) ejus nominis Episcopum, melius ab illo distingui. Hic dixerim, haud ineptam videri conjecturam, qua Moguntinus Crescens & Crescentius eadem censebitur persona; cui successerit Marinus vel Martinus, nihil melius quam ille distractus in duos; tum SS. Ciriacus & Hilarius, ecclesiæ in Dalheim prior titularis; ex hinc alii aliquot, usque ad S. Maximum; & rursus aliquot, usque ad S. Aureum, numero & ordine necdum comperto.
[7] Sigehardus, mortem S. Aurei narraturus. Cap. nobis 10; Eo tempore, inquit, [Annus cædis male notatus 454,] Opilione & Vincomalo Consulibus, post Theodosium Juniorem, Marcianus in Oriente, Valentinianus in Occidente præerant Romani Imperii fascibus, summis & universalis habebatur Romanæ Ecclesiæ Episcopus Leo Papa, hujus nominis primus; agebatur autem post Incarnationem Domini his diebus quadringentesimus quinquagesimus quartus annus: Et rursus, Capite nobis 20 & ultimo totam scriptionem sit finit Ceterum ut passionis Sanctorum tempus breviter, o Lector, invenias; passi sunt Martyres sancti, Aureus & Justina cum Sociis, sub Attila Hunnorum Rege, XVI kal Julii, Marciano & Valentiniano Imperatoribus, Apostolicæ Sedi Leone hujus nominis primo præsidente anno post partum Virginis CCCCLIV, regnante in perpetuum filio Virginis Rege Martyrum D. N. Jesu Christo, cui est cum Deo Patre &c. Idem annus notatur, ut dixi, in margine Martyrologii Basileensis, quod ex Sigehardo sumptum vel hinc apparet.
[8] Consules quidem superius signati, in correctioribus fastis notantur anno præcedenti, [potius dicendus 451.] quo anno etiam Attila obiit: sed vastitas ab eo illata Belgicis Germanicisque provinciis, omnino pertinet ad annum L & LI istius seculi. Hinc ille in Gallias transiit; & (non obstante gravi, quam in Catalaunicis seu potius Segalaunicis campis, ab Aëtio Romanorum Duce passus est, clade ducentorum fere millium) in Italiam transit anno LII; atque ad mandatum Leonis Papæ regressus in Pannoniam, ibidem ut dixi obiit anno LIII. Corrigenda ergo Sigehardi chronologia est, [qui tunc Moguntiæ Ariani?] & Passio Sanctorum adscribenda anno LI seculo V, Quo modo autem eo tempore, aut etiam annis aliquam multis præcedentibus, quibus possit Aureus præsedisse, tantum valuisse Ariani apud Moguntiam potuerint, quantum Sigehardus præsumit, ipsis exilium Episcopi imputans, non satis video; multumque vereor, ne illis, in S. Aurei cædem adducendis, solus præluxerit Trithemius, autoritatis ad antiquas historias non magnæ scriptor; in Vita S. Maximi, XVIII Novembris examinanda, asserens; quod illius decessor S. Lucius ab Arianis occisus sit anno CCCXLIII & ipse ab eisdem plurima passus.
§. II. De Goswino & Sigehardo Monachis scriptoribus Translationis & miraculorum, Passio Heiligenstadii scripta.
[9] [Inventionis anno 1137 descriptæ & miraculorum libellus,] Molanus, in Annotationibus ad suum Usuardum, ex variarum Ecclesiarum usu auctum, sic scribit: de Auræo (vel Aureo potius) & Justina breviter Breviarium Moguntinum & Cochlæus, in Catalogo de Episcopis Moguntiæ, quem Walafrido subjunxit. Annotatum est ad dictum Breviarium, quod feratur libellus perscriptus de Miraculis Auræi ad Adalbertum Episcopum circa annum MCXXXVII. Manu id adscripserit aliquis: nihil enim tale in Breviario excusum: [auctore Goswino teste oculato datur ex Ms.] verum esse probat nobis ipsum opusculum, quod Moguntiæ diu frustra quæsitum, reperimus in Passionali insigni Monasterii Bodecensis in diœcesi Paderbornensi ipsorumque Religiosorum manibus transcriptum curante R. D. Francisco Poppenschutzio loci Priore, misit Ioannes Kloppenborgius, Paderbornensis historiæ post Schatenum defunctum sedulus continuator. Sigehardus Monachus Santalbonensis, infra in Analectis num. 8, Goswinum Monachum Auctorem nominat, haud dubie ex certa apud suos Sanctalbanenses traditione. Ille autem ipsum dividit in tres libros, professus initio lib. 1 propositum sibi nonnulla dumtaxat mirabilia referre; nec alia; quam quæ oculis vidit, & magnarum personarum certa relatione didicit. Præfigitur autem Dedicatoria Epistola Werneri Abbatis cujus jussu res scripta fuerat, ad Adelbertum sanctæ Moguntinensis Sedis Archiepiscopum.
[10] [Ab Hunnis, an ab Arrianis cæsi Sancti, dubitatur;] In isto opere (quod libellum plerisque placuit appellare) nihil de vita aut martyrio Sanctorum continetur; quia forte nihil de eo satis certo dici posse judicabat Goswinus; aut quia Religiosorum discrepabant sententiæ, aliis cum Rabano tenentibus, mortem utrique illatam ab Hunnis, cum alii verosimilius esse crederent cædem inter Sacra patratam ab Arianis, quod postea sub annum MCCXCVIII scripsit jam aliquoties nominatus Sigehardus. Heiligenstadienses, in Sanctorum Aurei & Justini, non Justinæ, Passione, infra danda, ex ipsius loci membraneo codice, non solum illos ab Hunnis martyrizatos tenent, sed apud se, eo ipso loco, ubi corpora ipsorum Dagobertus Francorum Rex invenit & civitatem condidit, in eorumdem honorem Heyligen-stat, [item, Moguntiæ an Heligenstadii] id est Sanctorum civitas seu Hagiopolis nuncupatam. Et hoc vero simile fit vel ex ipso Goswino, dum num. 23 meminit Cerei in prima revelationis a se descriptæ gloria cælitus accensi, quem de Heiligenstat attulerat totius plebis ac Monachorum devotio; utique velut ad suos etiam tunc Patronos, & quorum corpora olim possiderant, si non etiam tunc bona ex parte possidebant, de quo infra. Interim satis causæ habere mihi visus sum, ad distinguendum S. Justinum a S. Justina, absque formidine ne hic pro illa suppositus sit, cum eum, ut talem agnoscant Moguntinenses Archiepiscopi, Arribo sub annum MXXI, Gerlacus anno MCCCLXIII & Bertholdus anno MCCCCXCIX. Sigehardus quidem S. Justini alicujus meminit, cujus etiam corpus ad S. Albani sit; sed Confessoris & ex Heistettin eo transmissi: Heiligenstadiensis autem prætensionis pro corpore S. Aurei nec meminit quidem; nedum Legendæ apud illos scriptæ & inter sacra recitari solitæ: quam profecto non ausim affirmare jam tunc extitisse; sed potius aliquamdiu post fabricatam ex populari traditione, nec sine mendis: quibus tantisper dissimulatis, transeo ad Sanctalbanensem Sigehardum.
[11] [Qui sub an 1298 scripsit Sigehardus,] Serarius lib. 2 cap. 17, acturus de S. Aureo; In manuscriptorum, inquit, quibus utor, duobus describitur Sancti hujus Martyrium copiosissime, ita ut Lectiones, seu (ut eorum alter appellat) Capitula contineat LX, præter duo Proœmia, quorum prius est ad S. Albani Abbatem Conradum, totumque Fratrum illius Collegium; alterum, ad Lectorem. Illud incipit, Spiritalis militiæ tironibus; hoc vero, Hortante Propheta Deum in Sanctis laudare; ipsa Historia, Consubstantialis Patri. Auctor fuit in eodem S. Albani monasterio Cœnobita, de quo lib. 1 cap. 40. Ibi scilicet Sigeardum vel Sighardum nominat; sed quia interdum sola littera S indicetur, Nova, inquit, cujusdam non satis perita manu adscribebatur, Sigebartus: scripsit autem sub MCCXCVIII. Addit deinde quod multa de Moguntiæ natalibus aliisque similibus, fidei parum probæ, inseruntur: quapropter istis omissis, Lectorem contentum esse Serarius voluit iis, quæ in Breviario Moguntino, uti brevius, ita certius referre ipse censet.
[12] [in nostro ecgrapho numerans capita 20,] Opus illud ex Ms. apographo Carthusiæ Coloniensis, non antiquo ad usum Bollandi descripsit anno MDCXXXVIII Joannes Gamansius, sub hoc titulo; Incipit Vita & Passio S. Auræi, gloriosi viri, quondam sanctæ Moguntinensis Sedis Episcopi, ac S. Justinæ Virginis Sororis ejus. Et in hac Passione continetur etiam, ex magna parte, vetus Historia primæ constitutionis sive ædificationis civitatis Moguntiæ; [multa hic resecanda addit, de ipsa civitate.] sed & destructionis ac reædeficationis & translationis ejusdem, & multorum gestorum longe ante actorum, ut patebit in processu. Sed ecgraphum istud nostrum solum in XX Capita distinguitur (ut omnino suspicer exerranti calamo Serarii adscribendum, quod LX numerasse videatur) nomen vero Auctoris neque integre neque per initialem litteram apparet uspiam; sed spatium illi scribendo semel iterumque vacuum relinquitur. Suam tamen ætatem eam requirentibus satis indicat Auctor, dum in Epistola se profitetur procedere, ex libris Chronicorum Godefridi Viterbiensis, ac Martini novelli temporum scriptoris, secundum rationem & suppotationem eorum verissimam: Martinus enim Polonus Chronicam perduxit usque ad Joannem Papam XXI & obiit anno MCCLIX. Narrat autem Sigehardus Inventionem secundam, ut suo tempore, anno MCCXCVII factam.
[13] Quod Historiam S. Auræi brevius proponat Breviarium quam Auctor hic, res ipsa loquitur; quod etiam verius, [Cetera quoad substantiam collecta in Breviario habentur,] ut præfatur Serarius, eatenus solum admisero, quatenus ibi omittuntur parerga plurima jam indicata, quibus multum furfurem erroris & fabulositatis inspergi, agnosco. Nam quod ipsummet S. Auræum ejusque Sororem attinet; id ita refertur, longiori licet verborum anfractu, ut collectorem Breviarii appareat nihil aliud habuisse præ oculis quam Sigehardi librum. Proinde quidquid in Breviario est historiæ (veritatis, non ausim dicere) ultra id quod in Martyrologio suo Rabanus paucis verbis præscripsit, id totum ex Sigehardi calamo fluxit; ut non immerito Serarius præcitato lib. 1 cap. 4 dixerit eas esse ipsius quisquilias, e quibus tamen auri aliquid colligi a non imperitissimis queat. Id facere conatus est, earum Auctor Lectionum, quas sub annum MDLXX compositas exhibet prælaudatum Breviarium, Ecclesiæ Moguntinensis & hic transcribere grave non fuerit. I. Quo tempore Hunnorum frequentes incursiones Rhenanas provincias infestarent, omnesque Christi Ecclesias Arriana perfidia miserabiliter perturbaret; contigit inter ceteros B. Auræum, Moguntinæ Sedis Episcopum, doctrina & sanctitate celeberrimum, ipsa Sede sua Pontificali atque urbe pelli: [in Lectiones distributa,] quem in exilium prosecuta est Soror ejus Justina, sacra Virgo, una cum aliis quibusdam orthodoxis hominibus. Postquam autem barbarorum & infidelium incursionibus tota eversa civitas esset; tandem Episcopus reversus, ac dispersas oves colligens, omnia boni Pastoris munera diligenter obire cœpit.
[14] II. id cum Arrianis, ex inveterato in Catholicam fidem odio, perquam molestum esset; opportunitatem nacti, Præsulem, in altari sacra facientem, crudelissime cum Sorore trucidant, atque in puteum vicinum præcipitant. In quo cum permultos annos ruderibus obruti jacuissent, ab Riculfo Archiepiscopo, qui Carolo Magno imperante Ecclesiæ præfuit, in cœnobium Divi Albani, quod splendidissime ædificaverat, honorifice sunt translati III. [ubi mentio incorruptorum diu corporum:] Eo quoque loco cum Martyrum loculi posteris essent incogniti; accidit ut pavimenta monasterii, vetustate attrita, renovarentur; ubi inter alia Beatorum quoque Auræi & Justinæ corpora, …reperta sunt … quæ statim Martyrum Deus tantis miraculis illustravit, & consequentibus temporibus tam innumeris erga humanum genus curationum sanitatumque, per Sanctas illorum Reliquias, beneficiis cohonestavit; ut non immerito religiosius tantos Patronos, & apud Deum intercessores Moguntina colat Ecclesia. Hactenus Breviarium, sequens relationem Sigehardi, aliquid etiam de SS. Auræi & Justinæ corporibus addens, quasi sic reperta forent, ac si communis natura nil plane juris in illos habuisset; quod nec Sigehardus; nec quem descripsit Goswinus asseruit; nec omnino credibile apparet, multis de causis: quare id expunxi &…notavi.
[15] Ipse porro Sigehardus de suo nihil commentus, præsumi potest, quia in Epistola ad Conradum Abbatem sic præfatur: De Sanctorum stirpe vel patria, quo loco quibusve parensibus fuerint geniti, si reguiratur cur stylus non explicet; respondeo intentionem scribentis in hoc stare, [suntque bona fide scripta,] ut scilicet vera tantum & cognita, non incerta & dubia persequatur: nam de hoc diligenti quidem inquisitione & multa solicitudine percuntactus, nihil me fateor invenisse vel scripturæ commendatum, vel memoriæ (ut assolet) posterorum, traditione antiquorum, trasmissum. Licet enim nulli possit esse dubium, tam præcipuorum Martyrum originem, vitam, passionem seu gesta ad memoriam futurorum fuisse conscripta; casibus tamen fortuitis accidere poterat, ut hæc vel hæreticorum ejusdem temporis machinatione suppressa, vel propter diuturnitatem temporis non diligenter prodita, aut antiquo Urbis excidio consumpta, aut certe longæva oblivione deleta sint, vel (si dici liceat) antiquorum desidia non curata.
[16] Et siquis quærat, quæ meum ad scribendum mentis intentio animum impulit; respondeo! [omissis miraculis in inventione patratis,] Videns ego ecclesiam S. Albani, imo ipsam dominam urbium Moguntiam, Sanctorum Auræi & Justinæ Virginis sanguine dedicatam, eorum pignoribus decorari ac patrocinio sustentari; relictisque miraculis admirandis, quæ per eos dignatus est Opifex rerum operari; ægre meus tulit animus, nulla tantos Martyres, præsertim ecclesiæ nostræ singulares Patronos, speciali cantus veneratione laudari; passionisque eorum notitiam a memoria hominum prorsus abolitam: [& ideo] præsumpsi, licet insufficiens, dedique ad laborem tenuem ingenii venam; ut tam eximiæ passionis memoria, saltem ex parte, apud vos esset, ad posterosque transiret; & eorum solennitas gloriosa, debito laudis munere non careret. Quapropter Passionis eorum compilavi historiam: in Antiphonis vero & Responsoriis, harmonicæ dulcedinis contexui cantilenam. Hæc seorsim descripta, [ad usum chori prosa & rythmn.] cum Notis quas vocant, in Antiphonario, an hactenus servata fuerint, nihil magnopere attinet scrutari. Historia ex Sant-Albanensis ecclesiæ Passionali (ut appellabant) legebatur in die festivitatis & per Octavam; quoad usque prolixioris lectionis tædium suasit, grandibus illis voluminibus sepositis, Historiarum de Sanctis formare Breviaria; quæ iis, quibus nunc utimur, divini Officii per annum totum libris, inserta deinde sunt.
[17] [Idem factum Heiligenstadii,] Quod pro Santalbanensibus, apud Moguntiam, Sigehardus; Heiligenstadii, nescio quis alius fecerat, diu ante novum ibi extructum Chorum, adeoque ante annum MCCLXXVIII Scripseratque legendam in multis valde diversam ab ea quam postea edidit Sigehardus, de Sanctorum Aurei ac Justini passione, & corporali ibidem præsentia. Ibidem quoque fuit compositum (incertum quando) Officium vetus in Antiphonis, Hymnis, Versiculis, Responsoriis, Sequentia, ac Lectionibus, quomodo illud etiam nunc ibidem reperitur, post vetustissimum quoddam Graduale, Rubrica distinctum. Ea omnia ibidem etiam nunc usurpantur, præter Lectiones, quas nunc pro majori commoditate malunt ex impresso Moguntinensium Breviario accipere. Rem totam, ut reperit, ita descripsit anno MDCXCIII, Joannes Knackrich, nostri ibidem Collegii tunc Rector; qui nihil prætermissum reliquit quod posset ex litterarum ibi asservatarum monumentis erui ad nos instruendos pro causa Heiligenstadiensium suorum confirmanda.
[18] [unde accepta Legenda hic datur:] Inter illa primum composita videtur Legenda qualiscumque; ex hac deinde sumpta verba, dispersa per Antiphonas, Responsoriaque &c. sed adeo invenusta, ut ea absque cantu legi inamœnum prorsus videretur: quare, cum hæc nihil contineant, quod in Legenda non legatur clarius, hanc solam exhibere placet; sed non sine censura aliqua. Etenim SS. Aurei ac Justini passionem, ipsamque corporum primam inventionem, factam seculo VII, iis implicat circumstantiis; quæ rem totam fabulosam videri facerent, [tum libellus Miraculorum Moguntiæ factorum.] nisi aliunde verosimile fieret, Sanctos prope Heiligenstadium cæsos fuisse, non Moguntiæ. Sub hac præcautione, primo loco dabo Heiligenstadiensium Legendam, a reliquo abjunctam Officio; tum Goswini libellum de SS. Aurei & Justinæ inventione & miraculis in ecclesia S. Albani anno MCXXXVII; ac denique Analecta, primum quidem ex Sigehardo, Moguntiam spectantia; [ac denique Analecta.] deinde ex Heiligenstadiensium monumentis.
§. III. Causa Heilighenstadiensium pro cæsis & tumulatis apud se SS. Aureo Episcopo & Justino Subdiacono per verosimiles conjecturas discussa.
[19] Eisfeldia vel Eichsfeldia Regiuncula, in Confiniis Hassiæ atque Thuringiæ sita diu ante S. Bonifacium ad Christi fidem reducta fuit; [Heiligenstadium cum ecclesia] hodieque, post variam sub variis Dominis fortunam, pertinet ad jus Archiepiscoporum Moguntinorum, sæpius illis aut vendita aut oppignorata. Caput censetur Heiligenstadium, id est, Hagiopolis, pridem ante S. Bonifacii tempora, sub Francorum Rege Dagoberto, id nominis accepisse credita, cum is a lepra (ut ajunt) mundatus eo loco fuisset, ubi humata jacebant quædam Sanctorum corpora, quorum tumulum ipse elevans, conditæ desuper ecclesiæ incluserit; Sancti isti ibidem appellantur Aureus & Justinus suntque etiam nunc primarii ipsius civitatis patroni: [primum a SS. Aureo & Justino] unde inveniuntur litteræ Senatus anno MCCCLXXXIII lingua germanica statuentes ut dies Sanctorum Aurei & Justini nostrorum principalium patronorum ad honorem Dei solemnius & perpetuo celebretur &c. & assignantur in illum finem duæ Marcæ argenteæ ab oppidanis Heiligenstadiensibus eo die dandæ, quamquam autem eadem ecclesia restaurata sub Archiepiscopo Moguntino Rabano transierit in titulum S. Martini quem etiam exhibet Sigillum capituli canonicorum istic tunc fortassis primum institutorum; [deinde a S. Martino nuncupato] servatur tamen hodiedum Sigillum Præpositi æneum anni MDXXXVI & alterum MDXCI, in quibus repræsentantur imagines Sanctorum prædictorum cum litteris circumferentialibus satis legibilibus, & tale putatur Præpositis semper in usu fuisse. In eadem civitate habet Societas nostra Collegium cum vetussissima S. Mariæ Ecclesia a cujus sub annum MDCXCIII Rectore R. P. Joanne Knackrichio accepimus officium indicatum num. 17
[20] Locus non nisi octoginta duos agros intra muros suos complectitur ædificia autem non multo plura quam sexcenta, [videtur a Dagoberto Austrasio fundatum] multis tamen privilegiis seu libera civitas dotatur, distat ad Euroboream, a sua Metropoli, cum qua de priori Sanctorum ipsorum possessione contendit, leucis horariis minimum quinquaginta; de quo ex Matthæi Meriani topographia agens Henschenius noster, in Diatriba de tribus Dagobertis Francorum Regibus, lib. 2 cap. 2, verosimile esse censet, quod hujus nominis secundus, & primi nepos ex S. Sigeberto Austrasiorum Rege, cum ex Hibernia, quo detrusus fuerat rediit, regnare ibidem sit exorsus, habens vicinum ibi castrum, Altenborg seu Burgum-vetus dictum, unde paulatim progrediens viribus auctior, primo Alsatiam aliasque Adrhenanas provincias, ac denique totam Austrasiam recuperavit, [post an 661.] ab anno DCLXI usque LXXX haud infelix Rex; felicior etiam vitæ sanctitate, si ipse is est, qui Sathanaci ut Martyr colitur, quemadmodum in posterius recognita Diatriba sua censuit prælaudatus Magister meus. Traditioni Heiligenstadiensium favet vetus consuetudo Canonicorum, circa festum S. Mariæ solenniter procedentium ad montem, in quo Dagobertini castri rudera ac purietinæ monstrantur: quodque Thuringia ad quam olim scitur Eichsfeldia pertinuisse, S. Sigeberto paruerit, aliquando etiam contra Radulphum ducem sibi rebellantem armis vindicata.
[21] [potius quā ab ejus avo Dagoberto I;] Heiligenstadienses, uti Dagobertum illum Henschenianum, ingrata plusquam mille annorum oblivione apud Historicos sepultum, semper ignorarunt: ita ad illius avum, Dagobertum primum, referunt originem suam: nam tertius, si non obiit puer & absque liberis, Thuringiam tamen numquam attigit. Hæc autem jam inde a tempore primorum Franciæ Regum genti illi amica, Chilaericum I, suis exosum, excepit profugum, & octo annis aluit apud Basinum Regem, quoad usque in suam ipse regnum rediit, uti narrat S. Gregorius Turonensis. Eamdem Turingiam bello aggressus Chlodovæus, tributariam sibi fecit; & a Clothario perdomita S. Radegundem ei dedit captivam, mox futuram uxorem, Dagobertum quoque 1, cum adhuc solius Austrasiæ Rex esset, Moguntiæ aliquando moratum scimus, sed usque in Eichsfeldiam transiisse, ita saltem ut sedem ibi fixam haberet, condita ibi nominis sui civitate & Altenburgica arce prope Heiligenstadium, nulla ratio cogit præsumere; adeoque justior præsumptio stat pro Dagoberto II, diutius istic & stabiliter commorato, quousque per mortem patruelis sui Childerici in pacificam reliquæ Austrasiæ possessionem receptus, Metas Austrasiæ veterem regiam, migravit. Si quis tamen pro Dagoberto Primo contendere velit, ipsum fuisse Sanctorum corporum inventorem, vel saltem arcis prædictæ conditorem, [qui tamen potuit etiā fuisse in Eichsfeldia] nolim cum eo disputationis serram reciprocare; quia scio plurima ejusdem Dagoberti æque ac aliorum veterum Regum francorum gesta per Turingiam præterita fuisse in Annalibus gentis, quorum non pauca indicia habentur ex ipsorum locorum monumentis vel traditionibus, Sed plerumque quoad tempora confusis propter Synonymiam plurium. Legenda quidem nullum Regem nominat, antiquæ tamen de Dagoberto aliquot traditionis testis est Bertholdus Archiepiscopus Moguntinus, in suo diplomate anni MCCCCXCIX, jubens, apertis januis & pulsatis campanis post festa Christi & Sanctorum, celebrari anniversarium gloriosissimi quondam Principis Dagoberti Francorum incliti Regis, fundatoris ecclesiæ Collegiatæ S. Martini Heiligenstadiensis; si tamen hic titulus tam antiquus est, nec eum alius præcesserit a SS. Aureo & Justino sumptus præcipuis etiamnum ibi Patronis.
[22] Non est autem dissimile vero, & si id scriptores Moguntini ipsique Sant-Albanenses Monachi semper ignoraverint, aut nescire simulaverint, quod S. Aureus cum Subdiacono suo Justino Moguntia abfuerit occupatus Euangelio in Eichsfeldia prædicando; [inventis ibi SS. Aurei & Justini corporibus;] quando Moguntiam invadentes Hunni sororem ejus Justinam Virginem, in promiscua civium suorum cæde in ecclesia congregatorum Martyrio affecerunt, quæ peculiari loculo ibi postea fuerit honorata abiis, qui paulo post a dispersione collecti, cæsos omnes contumularunt in Monte-Martyrum, nunc S. Albani, istic ubi sub hujus nomine condita anno DCCCV ecclesia fuit; ipsi vero Hunni eodem populationis impetu torrentis instar rapti in Eisfeldiam ibique S. Aureum cum Iustino nacti pariter interfecerint eodem forte modo quo S. Nicasium Rhemensem & alios alibi SS. Episcopos irruentibus lupis obviam pro suo grege progressos mactaverunt. [quorum unius pars Moguntiam relata sit,] Denique non est incredibile quod Sacrorum Corporum inventor Dagobertus eorum alterum vel partem illius transmiserit Moguntiam velut ad propriam suam Sedem: vel quod Aribo Archiepiscopus, qui anno DCCCCXV istuc intulit primorum X Episcoporum Moguntinorum corpora, [& juncta corpori sororis suæ S. Justinæ,] partem aliquam de corpore S. Aurei Heiligenstadio acceperit, eique proprium construxerit tumulum; inter quem & tumulum sororis Justinæ collocaverit grandiorem decem Episcoporum arcam, sicuti omnes tres arcæ anno MCXXXVII inventæ sunt, sub veteri pavimento, uti num. 17. Sigehardus explicat.
[23] Istis autem positis æqualiter utrisque Heiligenstadiensibus & Sant-Albanensibus relinquitur S. Auræus, [licet aliter sentiant Moguntini.] numquam prioribus sic allatus totus, ut de ejus præsentia non potuerint porro gloriari; ipsique Archiepiscopi Moguntini id eis concedere, maxime habentibus adhuc totum S. Justinum, sicut habebant Sant-Albanenses Justinam; quæ etiam sæpe sola nominatur, velut præcipua in veneratione civium, propter sepulcrum habita ab illis prius quam Aureum, sic ut dixi, acciperent. Refragatur quidem dictis Sigehardus, quatenus num. 3 ipsum quoque S. Aureum in monte-Martyrum primo sepultum ait cum sorore. Sed potuit id, alterius sepulturæ inscius, scripsisse ex propria conjectura; sicut, ex sua vel aliena sententia, ab Hunnis ad Arianos transtulit cædem Sanctorum, contra tanto se senioris ejusdemque Archiepiscopi Rabani assertum quod ignoscendum Auctori post tantas rerum conversiones scribenti vetustis omnibus monumentis deperditis.
[24] [Reliquæ S. Iustini an Eiistadii] Distat Heiligenstadio unius solum æstivi diei itinere Hertzfeldensis Abbatia unde anno MDCXXIII ad Eystadiensem nostræ Societatis ecclesiam allatas S. Justini Martyris Reliquias dixi ad XIII Aprilis, ubi de S. Justino Philosopho num. 21; hinc suspicionem non ineptam movet prænominatus Rector Heiligenstadiensis, quod ipsæ reliquiæ Heiligenstadio Hertzfeldiam translatæ sint, per illius loci Abbatem. [An etiam Corbejæ] Idem etiam fecerit Corbejæ in Saxonia Abbas Wichbaldus, & de Reliquiis S. Justini acceperit, quod ejus postea successor Bodo, [& inde Pragæ?] anno MCCCLXXV misit Carolo IV Imperatori, per litteras, quas recitat Pragensis Decanus in Phosphoro pag. 476, professus auxilium sperare se a Carolo contra opprimentium violentiam, per Sacro-sanctas Reliquias S. Justini Martyris gloriosi & B. Sophiæ Virginis venerandæ quas Excellentiæ vestræ, inquit, mittimus, atque veras conscientiis nostris puris profitemur. Nec ab ista dimovemur conjectura, quia idem Abbas consequenter dicit, quod piæ memoriæ Ludovicus Imperator cœnobium istud in honorem Sanctorum Martyrum Stephani, Viti atque Justini studiose construxit. Quasi jam tunc illatis eo omnium trium Reliquiis: constat enim ex ipsius fundatoris litteris in solius S. Stephani honorem erectum monasterium, cui tamen mox accesserit S. Viti Patrocinium, corpore ejus Roma allato sicut dictum XV hujus: ut autem Abbatia ex tunc primum cœpit dici SS. Stephani & Viti, ita Patronus tertius, cujus antiquior nulla scriptura meminit, potuit multo serius accessisse duobus prioribus, ad quod Abbas Bodo animum non adverterit, cum jam duo secula fluxissent.
VETUS LEGENDA
In veteri Membraneo Ms. Heiligenstadiensi, ad usum Officii Matutinalis digesta.
Aureus Episcopus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justina Soror ejus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justinus Diaconus Martyr Moguntiæ (S.)
Plures alii Martyres Moguntiæ & Heiligenstadii (SS.)
BHL Number: 0823, 0824
EX MS.
CAPUT I.
Passio Sanctorum licentius exornata.
[1] Ortum & vitam Sancti Aurei explicare cupiens, prout novi, & ab aliis didici , ac a divina revelatione a accepi; omnes in Christo devotos scire desidero, [Probe a puero institutus,] quod verum ejus ortum & vitam invenient subsequenter. Aureus, progenie nobilis, unicus b parentum suorum filius, ab infantia litterarum studiis imbutus, & mire virtutum operibus intentus: qui dum adolescentiæ suæ tempora complesset & utroque parente orbatus esset, & dictum Dominicum attendisset, [& parentibus orbus, facultates distribuit,] Nisi quis renunciaverit omnibus quæ possidet, partem regni mei non percipiet; universam substantiam, a parentibus suis relictam, in pios c usus distribuit, mediam partem in structuram ecclesiarum, & reliquam in consolationes pauperum.
[2] Domo & rebus distributis, & omnibus his renuntiatis, Deo se totum tradidit, & ad partes Rheni secessit, [seque ad eremum recipit.] quærens nemorum densitates & montium cavernas: quibus inventis, & secundum inceptum suæ voluntatis existentibus, Deo gratias retulit, & ibidem se recepit, vitamque eremiticam d per plures annos peregit. Interea non nullas passus est tentationes diabolicas: quibus omnibus, misericordia Dei protectus restitit, & in orationibus die noctuque permansit.
[3] Quodam vero tempore, cum Deum orationibus exorasset, & sopori se dedisset: apparuit ei Angelus Domini dicens ei. [Moguntiam ire ab Angelo jussus,] Auree, amice Dei, surge & in civitatem quæ Moguntia dicitur vade, ubi verbum Domini pronunties: quod ex eo consequeris in futurum percipies. Hic dictis ab eo Angelus discessit: Qui surrexit, & juxta Angelicam admonitionem fecit: jvit ad civitatem, perrexit ad quemdam virum devotum & humilem, cum quo pernoctavit & eum divinis colloquiis multipliciter illuminavit.
[4] Altera die appropinquante surrexit hospes ille, & omnes sibi familiares convocavit; quibus cum magno gaudio dixit: Grates Deo ad plenum reddere non sufficimus; [civibus verbo & exemplo prodest:] quod misericordia sua motus, nobis misit hominem, Angelicam vitam & virtutem habentem; mediante cujus gratia nos salvari possumus & tota terra. Apud quos beatus Aureus aliquo tempore permansit; & eos ac omnes ad ipsum cofluentes, multa bona, æternam vitam præstantia, docuit; multosque a variis languoribus, præstante Domino misericorditer liberavit: qui cunctis cognitus, valedicens omnibus, ad locum unde venerat regressus est.
[5] Non post multum vero temporis obiit Episcopus e dictæ urbis, quo ut decuit sepulto, & omni populo super alio cogitante Episcopo, in unum omnes convenerunt: [mortuo dein eorum Episcopo] & in electione, cum concordes fieri non potuerunt, statuerunt seniores & devotiores civitatis, ut illi eligerent f pro omnibus, qui super electionem convenissent, & hinc inde habitis diversis tractatibus cogitassent; omnes [autem] in hoc concordabant & simul una voce dicebant: si Aureus inveniri & haberi potest, qui nuper hic constitutus fuerat, [successor eligitur;] utilior eo non esset. Sic inter se duos elegerunt, quibus summa diligentia commiserunt, ut eum modo diligentiori, duo possent, quærerent, & ipso invento, cum ad hoc precibus & supplicationibus tenerent, quo se de cura Episcopatus intromitteret.
[6] Quibus pro investigatione sancti Aurei ut in commisso acceperant, euntibus, cum familiæ magna multitudine & canibus: & cum hinc inde siluas transivissent, & eum non invenissent; tandem eum canes in quadam spelunca invenerunt, & eum latratu suo prodiderunt; sic dicti Commissarii ad g eum perrexerunt; in terramque coram eo procidentes, [& requisitus inventusque, onus admittere persuadetur.] eum diversis precibus exoraverunt ut cum eis dignaretur ire ad civitatem; & totius populi vacante Episcopatu, facere voluntatem, qui eum unanimi voce postularent in Episcopum, & totius terræ provisorem & Dominum h. Tandem eorum precibus diversis & supplicationibus inclinatus, cum eis vadens, tanta solennitate & gaudio ab omnibus fuit susceptus, sicut unquam aliquis Episcopus. Ipse etiam victus prece Populi, de Episcopatus regimine & ad preces omnium se intromittens; dictum Angelicum tunc in se completum esse sentiens, cum magno honore plures annos ecclesiæ suæ præfuit, & multum populum dictis, prodigiis, & exemplis Deo acquisivit i.
[7] Crescente Dei Ecclesia beati Aurei tempore, & se in omnibus augmentante, [Hunnorum Regi & tyranno] Magno vero Hunnorum k Rege eodem tempore regnante, & ipsam Ecclesiam totis viribus destruente fuit beatus Aureus proditus, quod fide vir totus esset Catholicus. Quare Rex sævitia & furore contra eum succensus, terras cum magno apparatu circuire incipiens, omnes in Christo credentes sævissimis suppliciis destruens; [adductus cum Justino Diac.] cum ad beatum Aureum pervenisset, & ipse sibi cum Iustino Diacono ministro suo captus præsentatus fuisset; in crastinum eos in carcerem jussit recludi, & sub magna custodia haberi; donec cum suis cogitaret, quid cum eis facturus esset.
[8] Noctis silentio adveniente, Aureo & Iustino sedentibus in carcere, [Christum ei intrepide prædicat;] Angelus Domini apparuit, ipsos confortando ait; Crastina die cum in cospectu Regis apparebitis, quid loquamini non cogitetis: in illa enim hora dabitur vobis quid loqui debeatis. Ipsis Regi præsentatis, & eis ad sacrificandum l Idolis diversis minis compulsis; ipsi Regi responderunt, audacique voce dixerunt: Alius non est Deus, nisi Dominus noster Iesus Christus; incipiens sibi de Incarnatione Iesu Christi & de ejus causis dicere; deinde de Nativitate, Passione, Resurrectione & Ascensione. His dictis & aliis, Regem ad horam prandii tenuerunt & multa sibi de fide Catholica recitaverunt. Rex fatigatus volens discumbere, eis dixit, Ista superstitiosa verba prætermittite. Decem quoque de servis suis dixit: Accedite, & mihi eos bene ad pœnam reservate.
[9] Rege vero discumbente, & magnas delitias habente, Custodes Aureum & Iustinum deduxerunt, [& carceri traditus,] & eis, Abite, dixerunt: sentimus enim omnia vestra verba, quæ Regi de Christo dixistis, esse vera: fugam date, & ite in pace: Regem enim in tantum non timemus, quod a dictis vestris recedere nos velimus. Credimus quod dicta vestra habeant veritatem, & omne dictum de Idolis nostris inducat falsitatem. Mox sancti eos in hoc confortabant, [a custodibus liber dimittitur:] & cum ingenti gaudio dicebant: In hoc non dubitamus, quin jam vobiscum sit Dominus noster Iesus Christus: & eum, si in fide hujusmodi perseverabitis, qui verus Deus est facie ad faciem videbitis. Sic Custodes in hoc proposito firmiter steterunt, & ad Regis curiam redierunt: Sancti vero recedebant, & prout eis Deus disposuit, faciebant.
[10] Postquam Rex discubuit, Aureum & Iustinum sibi præsentari jussit; [quibus ideo interfici jussis,] statim ministri ad Gustodes currentes, jussum Regis eis nuntiantes, Custodes Regem adierunt, & sibi intrepide dixerunt: Homines nostræ custodiæ commissos abire fecimus, quod ipsos justos esse cognovimus; ideoque una cum ipsis servi Iesu Christi facti sumus, quia verus Deus est, quod in veritate negari non potest. Tunc Rex per longam horam præ nimio furore loqui non potuit. Tandem cum magna vehementia & alta voce suis dixit: Hos insanos & deliros cito tollite, fustibus cedite, & gladio perimite: sic ordinantes ne alicui hominum appareant viventes. Qui Regis mandatum impleverunt & eos pro nomine Iesu Christi decollaverunt.
[11] Regi super his quæ acciderant cogitante, & quid facturus esset nesciente; ad se suum vocavit Præfectum, [mittitur qui fugitivos investiget.] virum tyrannum & omni sævitia plenum, dicens ei: Elige tibi viros competenter convenientes & tuis jussionibus obedientes; & insequere magos qui nos deceperunt, & totam terram suis fallacis ad malitiosam sectam perduxerunt: & non die ac nocte quiescas, quin ipsos invenias: & eis inventis ad sacrificandum Diis nostris ipsos compellas diris suppliciis. Quod si renuerint, & in secta sua perseveraverint, ipsos diversis cruciatibus punies, & morte turpissima quam excogitare poteris damnes; ut aliis exemplum præbeant, ne talia facere præsumant: & non ad me revertaris, nisi mandatum hujusmodi totaliter adimpleveris.
[12] Præfectus, quod Rex jussit, fecit: & magnam familiam sibi assumpsit, [Hic in Rustenfeld deprehensos,] vadens de civitate in civitatem, de villa in villam; & semper pro duobus, vestibus talibus vestitis, interrogavit, & hoc quinque diebus continuavit, & tamen nihil profecit. Tandem perrexit ad quemdam nobilem, supra m Rustenvelde mansionem decentem habentem, cum quo pernoctavit; qui sibi de prædictis interrogatus, dixit: Hodie duo ad allodium meum Rustenvelde venerunt, qui consimilibus vestiti fuerunt; si illi pro quibus interrogatis, sint, nescio. Præfectus dixit, hoc perscrutari volo; & statim ad Allodium descendit, & eos ibidem invenit. Mox ipsos captivos secum duxit ad hospitium, & famulis suis eos per noctem tradidit ad custodiendum.
[13] Altera vero die Aureo & Iustino Præfectus dixit: Rex mihi sub periculo corporis mandavit, [frustra idola venerari suadet.] quod debeam a vobis in vestigare si diis nostris velitis sacrificare, & vestram erroneam sectam de Christo deponere: & si hoc feceritis, magni in Curia Regis este debeatis: si autem facere nolueritis, quod vos damnare debeam gravissimis tormentis. Modo statim eligite quid velitis facere. Qui sibi responderunt: Dii vestri surdi & muti sunt, per se nihil facere valentes, sed omnia operatione dæmoniaca perficientes: ideo nullam communionem cum ipsis volumus habere, neque sacrificiis nec orationibus; sed Domino nostro Iesu Christo volumus servire, qui habet animas hominum perdere & salvare.
[14] [Ideo calceantur ab eo rasoriis,] Præfectus videns Aureum & Iustinum flecti tantum verbis non posse, Diis sacrificare, & Christo abrenuntiare; magnum tormentum excogitavit; quo ipsos ad hoc faciendum compellere voluit. Quatuor calceos magnos procuravit fieri, quibus acutissima n rasoria jussit innecti, putans ipsos hoc tormentum in tantum abhorrere, quod a Christo deberent recedere. Sic calceos eis proposuit & ipsos [induere] jubendo ait; Hos Calceos induite, & in eis incedite; vel nostris tanquam veris diis sacrificate. Mox ipsi, in nomine Iesu Christi calceos induentes, in eis supra rasoria gradientes, per longam viam iverunt, & absque ulla læsione permanserunt.
[15] Præfecto suo tormento, quod excogitaverat, nihil proficente, & ipso intime hoc dolente, concepit aliam pœnam, ipsis Aureo & Justino infligendam. Fecit parare duas ferreas galeas o de extentis laminibus ferri ad modum craticulæ transverse confabricatas: [ignitis galeis cruciantur,] quas in ignem jussit poni, & supra modum ardore ignis incendi: quibus mire incensis ipsis dixit: Ardore istarum galearum perire debetis, nisi Christo Domino vestro abrenuntietis. Qui intrepidi responderunt Præfecto & dixerunt: A Christo non recedemus, quia pro nomine illius mori parati sumus; qui pro salute nostra mortem subiit in cruce suspensus. Tunc ardentes galeas ipsis superposuit & malleo eas ipsis Sanctis incuti fecit: ipsi vero illæsi permanserunt, & galeæ extinctæ ad terram corruerunt.
[16] Præfectus super præmissis commotus nimisque perturbatus, quod Rex sibi mandaverat, præ oculis habuit: [& feris per noctem exponuntur.] Aureo & Iustino dixit: Nihil est quod facitis, quod ita magicas artes exercetis, cum per eas putatis vos mortem evadere: sciatis per eas vos mortem incidere: nescitis quod hic circumquaque sunt Nemora & omnia loca deserta, in quibus feroces sunt feræ nemini scientes parcere: quarum esca eritis, nisi mihi in vobis sæpius repetitis acquiescatis. Qui responderunt, Magicas artes nescimus, sed gratia Domini nostri Iesu Christi per omnia operatur in nobis, cujus servi sumus: & ideo tormenta tua non timemus.
[17] Præfectus dixit Temeritas vestra perire vos facit. Deinde duxit eos ad nemus, ubi sibi videbatur esse locus horribilis, & eos ibi fabricari p fecit ad duas arbores, cum catenis & compedibus per fabros, ponens duos custodes super arborem: qui vigilarent per totam noctem, ut destructionem eorum viderent, [appositis qui observent custodibus;] & hanc sibi vero modo de mane recitarent. Nocte vero instante Sancti signaculo sanctæ Crucis se signaverunt. Deinde infinitæ feræ diversi generis coram eis convenerunt, pacifice inter se & cum eis jacentes, omnino nullas insolentias moventes. Duo etiam magni cerei, modo mirabili formati & ornati, coram ipsis tota nocte ardentes steterunt. Hæc omnia Custodes in arbore sedentes viderunt.
[18] Præfectus surgens valde mane, quomodo Aureo & Iustino successisset, [sed cum sic quoque servati essent,] scire cupiens toto corde; cum ad eos pervenit, omnes feras quæ ibi fuerant, miti modo abire conspexit; & multum fuit admiratus, quod eorum nullus ab ipsis fuit læsus. Tunc omnes secum existentes convocavit, & commoto animo dixit: Per Herculem! si ego consentirem, isti per suum Iesum me deluderent usque infinitum. Consulo quod breviter decollentur, & quod ad Dominum nostrum Regem revertamur. Dolerem quod ipse sciret dominus Rex, quod tanto tempore ab ipsis sum delusus: hoc apud ipsum nunquam q recuperarem. Ergo imponere volo finem; in hoc omnes secum concordabant & dicebant, ista fiant.
[19] Præfecto Aureum & Iustinum ferreis vinculis absolvi jubente, & fabro ad jussum suum hoc faciente; [capite plectuntur:] statuit unum famulum, qui præparavit suum gladium, ut eos decollaret. Tunc petierunt sibi concedi, ut adorarent suum dominum Iesum Christum. Hoc fuit eis concessum. Dixerunt; Petimus, domine Iesu Christe, nos venire ad te, & ut omnis homo, qui nobis omni die honorem exhibuerit in tuo nomine, corporis & rerum gaudeat prosperitate r & animæ Salvatione. Quibus desuper est responsum; Quod petistis est exauditum: & inclinatis capitibus, decollati sunt duobus gladii ictibus s. Statim Præfectus & omnes alii assumptis sibi capitibus recesserunt; & corpora avibus & bestiis ad devorandum reliquerunt. Tunc de Rustevelde Colonus, & unus Sanctorum famulus, corpora acceperunt & ea devote sepelierunt.
[20] Præfecto cum gaudio recedente, & ad Dominum suum Regem regrediente in via dixit suis famulis: [sicut etiam custodes, quid vidissent confessi.] Mirari non sufficio de istis fatuis hominibus, quod libentius volebant mori misere, quam vivere cum magno honore. Ad hæc Custodes, qui de nocte in arbore sedebant, unanimi voce dicebant: Vere, Domine Præfecte nunquam volumus ista negare: Ipsi justi & sancti fuerunt & omnia vera [sunt] quæ de Domino nostro Iesu Christo dixerunt. Illa nocte, cum in arbore supra eos sedebamus, signa vidimus magna & audivimus. Vidimus duos speciosissimos cereos, non hominum manibus factos, coram ipsis tota nocte ardere, & de se non humanum dare splendorem: ipsos quoque audivimus per totam noctem orationibus læto animo Deum adorare & Angelos ad orationes suas eis respondere. Etiam feræ silvarum innumerabiles quæ diversi generis fuerant, coram eis tanquam oves tota nocte jacebant. Ergo a Iesu Christo eorum Domino non recedemus: sed servi ipsius mori volumus. Præfectus statim dixit, uni famulo; occidas eos gladio; si [cum] istis fabulis ad Regem veniremus, omnes perditi essemus: sic isti duo fuerunt interfecti pro nomine Iesu Christi.
[21] Præfectus vero cum ad dominum suum Regem pervenisset, & omnia per eum cum Aureo & Iustino perpetrata sibi recitasset, [Regressus ad Regem cum capitibus Præfectus,] eique capita ipsorum præsentasset; Rex eum in omnibus quæ gesta fuerant, multum commendavit; & eum altiori dignitate per solemnius officium sublimavit, totique Curiæ dixit: Omnia quæ ad hanc Provinciam venire nos moverunt, pro omni nostra voluntate consummata sunt, ergo ad partes [nostras] redire volumus. In nomine Iovis eamus. Qui dum ad Regionem suam pervenissent, & prosperis successibus sacrificassent, Præfectus quoque magnam jactantiam de exaltatione sua fecisset, quæ sibi propter damnationem prædictorum Sanctorum evenisset; accidit ex permissione divina, quod ipse Præfectus & tota familia sua, [& honoribus auctus, male perit.] qui rei in sanctorum Martyrium Aurei & Iustini passione fuerunt, omnibus in Curia Regis existentibus videntibus, & timentibus, mala morte perierunt.
ANNOTATA D. P.
a Verba hac respiciunt ad num. 25, ubi dicitur quod Reginæ in somnis monitæ ex sene quodam intelligere qui essent sancti quorum corpora inventa erant; ille continuo vitam Beatorum Martyrum Aurei & Iustini suprascriptam de verbo ad verbum declaravit. Sed unde auctor sibi majorem putavit fidem conciliare, suspectum se facit fictionis culpabilioris: qui etiam hic in persona prima loquitur, quasi ipse senex esset is, qui ista Reginæ narrarit, velut sibi divinitus post tantum fluxum temporis revelata.
b Titulus unici filii, non excludit sororem: dubitat tamen Knackrichius noster, an omnino debeat Aurei soror carnalis credi S. Iustina; eoque adducit Catalogum veterem Reliquiarum Corbeiensium, inter quas habentur, Notabiles Reliquiæ S. Aurei & Iustinæ sororis societatis; & suspicatur forte indicari Mulierem sororem, quales circumducebant Apostoli I Cor. 9. sed absit ut exemplum quod nec in Oriente quidem diu valuit, & quo Apostolus gentium uti noluit, ut esset expeditior, ad Germaniæ Apostolos post tot secula suspicemur transivisse. Potius opinabor dicere voluisse scriptorem Catalogi, quod eæ Reliquiæ sint aliquorum ex societate Aurei & Iustinæ sororis.
c Facultates distribuere in pios usus vetustissima
fidelium pietas est, phrasis, ævi omnino recentioris. Interim qui tam distinctam certamque notitiam vitæ affectat, velut antiquissimus scriptor silentio suo fatetur & patriæ & Regum sub quibus Sanctus aut passus est aut revelatus, ignota sibi nomina fuisse, quæ alii deinde antiquitatis historicæ scientiores, ex verosimili definiverunt.
d Ita scilicet fecerat S. Florentius, tempore Dagoberti Austrasii, Argentinensis post S. Arbogastum Episcopus, ab eremo, ut habet Vita apud surium 7 Novemb. protractus ad Cathedram.
e Hunc quoque nescivit auctor nominare. Serarius Marianum appellat; estque hic Episcopus in ordine vigesimus quartus.
f Electionis per compromissum faciendæ exempla, nescio an uspiam inveniri possint tantæ antiquitatis.
g Commissarios non reperit Canguis in antiquiori scripto nominatos, quam in statutis Venetorum anni 1242 lib. 4 cap. 17 & seqq.
h si de Dominio temporali agitur, quale nunc habent Archiepiscopi & Episcopi S.R.I. Principes; non pertinebat ad veteres ante Bonifacium Episcopos; qui an illud acceperit a Pipino Rege, an vero successorum aliquis, puta Guilielmus, a patre suo Ottone Imp. non explicat Serarius, nec ego præsumo definire.
i Hactenus Lectiones sex pro die festo: deinde interpositis Responsoriis tribus, pro Lectionibus tertii Nocturni describitur reliquum diei Officium, usque ad secundas Vesperas inclusive: post quas successive, & sine ulla interpolatione iterum ponuntur quindecim Lectiones de legenda, ut sint quotidie tres, pro sex diebus per Octavam; ac tandem pro Octava ipsa iterum sex, sub eadem, qua hic utimur, divisione.
k Attilam merito credidit posterior ætas.
l Hunnos fuisse ethnicos, & Christianæ religionis exortes, ejusque hostes; uti sunt Saraceni ac Tartari, nullus equidem dubito; &, quod consequens est, superstitionibus variis addictos; idemque de eorum Rege Attila dixerim; non tamenaut hunc, aut illos coluisse idola eaque Romana. Quin, si verum est, quod Olaus Magnus ait, ipsum nominari voluisse Flagellum Dei, haud alium quam unum verum Deum intellexerit: quem utcumque agnosceret ille, non tamen ut Deum glorificabat. Sic in Vita S. Lupi Trecensis, qui ab illius sævitia urbem suam precibus liberavit, legitur quod ad hujus conspectum divinitus motus immanis ille ac ferox Attila, fidem sancti viri altiori sensu suspiciens, pro sua exercitusque sui salute & incolumitate secum eum voluit proficisci ad Rhenum usque: reditu autem concesso, oravit obnixe sanctum virum, ut velit pro ipso Dominum deprecari. An hæc, & quæ deinde occurrente S. Leone Papa egit, idololatram sapiunt? Varios ille quidem Episcopos Martyrio affecit, sed crudelitate potius quam superstitione motus: nec cuiquam illorum legitur vitam obtulisse si discederent a Christo ad idola colenda. Atque hinc intelligat Lector, quam parum certioris scientiæ ad scribendum contulerit auctor hujus Legendæ; ac verosimiliter aliud nihil, quam quod de Sanctorum adventu Heiligenstadium ibique tolerata morte habebat traditio popularis; cetera dicta factaque commentus ex ingenio suo, qualia dici & fieri potuisse cogitavit.
m Accuratior Saxoniæ superioris tabula, Eichsfeldiam complexa, notat una hora ab Heiligenstadio, versus Occasum, Rostenfelt & Rostenberg.
n Rasorium scriptoriæ supellectili accensetur in statutis Carthusiensium pro Scalpello; & in hac significatione eadem voce utitur is, qui Græcos Hesychii libros in Leviticum Latine reddidit ante seculum 9; nec facile alium antiquiorem reperies: nunc Francis vox illa Novaculam tonsoriam significat sed necdum sic inventa est apud aliquem paulo antiquiorem. Qui autem hic rasoria in nexuit calceis, videtur intellexisse ferreas radulas jam olim latinis notas raspe Belgis & germanis dictas.
o Hic quoque ægre concipias formam Galeæ: fingamus enim reticulatum capitis tegmen; non id ex laminis extentis (quas Lamina in neutro plurali alius hactenus non legitur appellasse) sed ex filamentis seu lineis ferreis factum concipias oportet.
p Fabricari pro clavis figere, nescio ubi inventurus quis sit.
q Similis barbariei, nec vetustæ, est Recuperare, pro Excusare.
r Iam sæpius monui hujusmodi morientium Martyrum preces, non nisi in sequioris ævi ac fidei Passionibus legi: uti etiam illas de cælo voces, in veris ac genuinis Actis rarissimas esse.
s Credo hoc commentum Auctorem, quia tum ista scribebat, cum Heiligenstadii non amplius inveniebantur capita, pridem alio translata.
CAPUT II.
Sacrorum corporum inventio & elevatio: ecclesiæ Heiligenstadiensis prima fundatio.
[22] Post multa vero tempora, dum quasi Aurei & Iustini extincta esset memoria, [Rex Francorum leprosus,] surrexit Rex Francorum, magnus Christianorum Dominus, & gratiosus: qui dum longo tempore regnasset, & omnia sibi b subjugasset; accidit ex divina permissione, quod lepræ percussus fuit c infirmitate. Quam cum in se sensisset, dixit omnibus suis, quod peregre proficisci vellet. Sic regnum filio suo d & suis Secretariis regendum commisit in omnibus donec rediret de peregrinatione, & sic recessit cum Regina e uxore sua. Et dum aliquamdiu terras circuivissent, & locum pro voluntate eorum existentem non invenissent, tandem, divina gratia disponente, [cum uxore peregrinatur usque in Altenborg.] quod eis aptum propter subsequentia deberent in venire; ad locum qui Altenborg vocatur venerunt: ubi cum tota familia sua requieverunt; ibi denique mansionem decentem fecerunt, & cappellam f in honore Dei, Mariæ Virginis, & beati Petri Apostoli construxerunt.
[23] Quodam vero tempore, cum Rex esset in venatione, venit ad amœnum locum in silva, ubi steterunt pulchra gramina, [ubi amœno in loco requiescens, & rore tinctus manu ac facie,] quæ diversis fuerunt permixta floribus, mire bonis odoribus fragrantibus; ubi supra modum delectabatur quiescere, parumperque dormire. Credidit si hoc non faceret, quod eum mori oporteret: sicque ad gramina se posuit, & modicum dormivit. Et cum evigilasset, & manum juxta se ad gramina extendisset; eadem perfusa & madidata rore, se cum ea linivit in facie; statimque surrexit, & ad mansionem suam rediit. Suæ quoque conthorali Reginæ læto animo dixit; Breviorem & dulciorem somnum cepi, quam unquam diebus vitæ meæ feci. Regina respondit: Bene credo, quia in manu tua & in facie hoc bene video, quæ Dei gratia sunt curata, & omni carent infirmitate; de quo Deo gratias referamus & omnia sibi committamus.
[24] Regina super his quæ Regi evenerant cogitante, [& toto deinde corpore,] & ea ex divina gratia processisse æstimante; statim Regi istis loquebatur verbis: Rogo, Domine mi Rex, ut mihi dicas, si locum ubi dormivisti denuo invenire valeas. Ad ista respondit Rex: Bene ipsum volo invenire; eamque statim secum ad locum duxit, & omnia sibi ostendit. Statim Regina omnia judicavit, & Regi his verbis jussit: Cito omnes vestes tuas depone, & rori te immerge, rore te ubique liniendo, nullam partem corporis tui prætermittendo. [persanatur, locumque jubet Heiligenstad vocari.] Rex fecit quod fuit jussus: & mox ab infirmitate totaliter fuit purgatus. Rex videns, & sentiens se esse curatum, magnum æstimabat esse miraculum; devote Deo gratias retulit, læto quoque animo dixit: Vere, aut hic Sancti jacent: aut locus iste sanctus est. Volo ergo quod locus iste in perpetuum vocetur Locus-Sanctus: aut Locus-Sanctorum; deinde ambo, Rex & Regina ad filium suum læti redierunt g, & votum peregrinationis se adimplevisse dixerunt.
[25] [Intelligit ibi jacere corpora Sanctorum,] Quadam nocte, cum Regina dormiret, vox divina de quodam sene viro devoto ei dixit: Ipsum, quomodo Rex curatus fuerit, interroga; hoc ipse tibi dicet, in veritate non ficta. Regina prout in nocte audierat, adveniente die senem interrogavit; & tamen prius omnia, quæ Regi acciderant, sibi recitavit. Senex autem hanc allocutionem, factam Reginæ, sciens a Deo procedere; continuo ei vitam beatorum Martyrum Aurei & Iustini suprascriptam, de verbo ad verbum h, declaravit. Quo facto ipsi Reginæ dixit: Isti duo Aureus & Iustinus, in loco illo ubi Rex fuit curatus pro nomine Iesu Christi fuerunt Martyrizati; & ibidem jacent adhuc sepulti, per quos Domino annuente Rex curatus est a peste Corporis i & animæ. Et si meis consiliis acquiescitis, propter hoc Deo & ipsis Sanctis speciale servitium exhibebitis.
[26] [& super ea ecclesiam construit,] Regina omnia Regi exponente, Rex ei respondit: Credo omnia quæ mihi dixisti esse vera: & gratias Deo refero de sua misericordia. Exinde de servitio, Deo & Sanctis exhibendo, cogitavit: sicque ipsos k canonizari procuravit; & in loco Sepulchri Ecclesiam construendam erexit; cui Præpositum & duodecim Canonicos præfecit, quibus pro sustentatione allodia, decimas & multa Bona donavit: eisque injunxit & dixit: Ædificia l ædificetis, & locum pro toto posse vestro emendetis. Sic ipsi Præpositus & Canonici ecclesiam, & juxta eam urbem construxerunt, deinde opem & operam ad hoc præstiterunt, quod rustici Villæ quæ Zuenchem m vocabatur: quæ in modica distantia juxta prædictam ecclesiam fuit sita: & omnes alii de universis terris venientes, [fundatque Capitulum & civitatem.] civitatem construxerunt, & ei nomen Heiligenstatt, quod Rex nominaverat, imposuerunt. Sic ecclesia Heiligenstadensis & civitas per Dominum Regem prædictum sunt fundatæ, cujus anima n requiescat in sancta pace. Amen.
[27] Post hæc Reverendus in Christo Pater ac Dominus, devotus Archi-Episcopus o Moguntinus, venit Heiligenstat propria in persona. Qui dum vidisset & cognovisset omnia, [Fundata confirmat Archiep. Moguntinus.] quæ per Dominum Regem supradictum, intuitu Dei & sanctorum Aurei & Iustini Martyrum, fuerunt fundata & instaurata; ea multum laudavit eaque approbavit, & libere confirmavit: magnam quoque Indulgentiam p omnibus Benefactoribus dictæ Ecclesiæ Heiligenstadiensi de misericordia Dei omnipotentis, cum quo ipse regnet, largitus est. Etiam ejusdem ecclesiæ Dominis Præposito & Canonicis multa privilegia, libertates, decimationes & alia q bona intuitu Dei & beatorum Martyrum ac cultus divini, tradidit & concessit; ubi Deo die noctuque fiunt servitia. Cui est honor, laus & gloria per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA D.P.
a Hujus capitis argumentum, licet in mera traditione fundatum plus tamen solidæ veritatis continet, quam primum; ubi apparet multa ex ingenio Auctoris composita aut conficta esse; non parum tamen ille etiam hic sibi indulsit: cœpto autem semel stylo progrediens, a nominandis personis abstinet.
b Solum, ut dixi Dagobertum I ex historia cognoscens scriptor, solum eum licet non nominet, nobis videtur describere, quivivente adhuc patre regnare exorsus in Austrasia an. 622, eoque mortuo etiam in Neustria an. 628, atque biennio post Monarcha factus, solus imperavit annis 8, post Moguntiæeversionem annis 180 circiter. Ast nepos ejus in Thuringia regnare exorsus an. 661, deinde reliqua potitus Austrasia, totum paternum S. Sigeberti regnum tenuit, ab anno 675 ad 680, adeoque totis 19 annis Rex dictus.
c Dagoberti I gesta prolixe & accurate descripserunt primi Fredegarius, Monachus Sandionysianus & Aimoinus, primus coævus, nec ultra annum 642 scribendo progressus (alius enim est ejus Chronicon prosecutus) præfatur autem ille, se Acta Regum & bella gerentium, quæ legendo simul & audiendo, etiam & videndo (utique Dagoberti) cognovit, scribere … curiosissime … studuisse: Nepotis ejus obscuriora sunt Acta, & per Henschenium vix demum discreta ab Actis primi postremique Dagoberti ut de eo facilius præsumi possit gravis aliquis, imo sonticus morbus, qui ipsum coegerit, ut mox dicitur, publica rerum administratione abstinere ad tempus, translato in filium tantisper regimine: nam hoc (ut de morbo taceam) nimis publicum, & minis notabile est, quam ut a curiosissimo Fredegario præteriri potuerit.
d
Filios Dagobertus I habuit, S. Sigebertum ex Ragnetrude, quem an. 632 trimulum constituit
adhuc vivens Austrasiæ Regem, sicut prior ipse fuerat, (erat enim Austrasia prima ac potior Francici Imperii pars) & ex Nanthilde Chlodovæum II, qui in Neustria atque Burgundia morienti patri successit quinquennis an. 638, adeo ut neuter vivente patre aptus per se fuerit regimini, idque gerere debuerit, non per Secretarios, ut hic comminiscitur (quorum nomenclatura primum apud Monachos invenitur seculo XI, & ab iis paulatim ad officia civilia transiit) sed per Majores-domus, id est Palatii, qualis sub Dagoberto I in Austrasia fuit B. Pippinus, in Neustria S. Arnulfus, sub nepote autem Rege. Austrasiæ Ansegisus S. Beggæ maritus; quando Dagobertus iste II. filium habebat Sigebertum, Regem etiam dictum in Actis S. Gertrudis, sed una cum patre occisum. Huic ergo jam adolescenti simul & Ansegiso committi potuit Austrasiæ regnum; & leprosus pater ad extima regni Eichsfeldiam scilicet secessisse: quod de primo Dagoberto ejusque filiis non tam commode intelliges.
e Henschenius in sua de tribus Dagobertis Diatriba, ante tomum 3 Aprilis innovata, num. 17, Machtildem, Saxonum Ducissam, ductam ait a Dagoberto Austrasio, in sola adhuc Thuringia regnante; ex eaque copiosam satis postoritatem recenset, sanctitate magis quam gestis secularibus claram; adeo ut in Eichsfeldiam recedens Rex, proxime accesserit ad uxoris suæ patriam, Francorum oculos fugitans.
f Extant adhuc, inquit in suis ad me P. Knackrich, parietinæ depressi sub terra sacelli domestici, cum exigua parte fornicis, & ingens acervus sectorum lapidum de castro, quod parva hora ab Heiligenstadio ædificasse Rex perhibetur, & Alteriburgum hodie vocatur; a suo autem conditore nomen aliud potuit prius tulisse: atque ex hoc ipso intelligitur recentior ætas auctoris, cujus ætate locus jam nominabatur a vetustate; qui cum ædificabatur potius Neoburgum dictus fuisset, forte autem Dags-burgum dictus fuit.
g Dagoberti I regia fere Parisiis; Austrasii, Metis habebatur.
h Revelationem aliquam seni isti factam hæc videntur supponere: per quam potuerint illi divinitus indicata fuisse nomina Sanctorum (uti Quatuor Coronatorum nomina, post corporum inventionem, revelata sunt) item in genere aliquid de morte ipsis allata ab infidelibus. Sed nimium credulos sibi poscit lectores, qui præmissæ Legendæ toti de verbo ad verbum fidem petit, & quidem post tot secula; nisi hoc quoque credi velit, vel senem istum vel Reginam omnia sic scribi jussisse, & tale ad manus hujus Auctoris pervenisse: neutrum credere nos prudenter possumus.
i Nota est Dagoberti I lascivia, ad quam fortassis hic auctor respexit: de Austrasio, quem tamen hic potius intelligere malumus, nihil turpe refertur, ut pote procul ab aulæ deliciis educato in Hibernia, & per S. Wilfridum Eboracensem, cujus ope reductus in regnum fuit, optime instituto, ac denique Sancto habito.
k Canonizationis nomen seculo illo necdum audiebatur: eam vero quæ Pontificis Romani auctoritate fieri dicitur, primum usurpari seculo 10 cœpit. Qua de re vide propriam nostram Dissertationem, ad Pontificatum Ioannis XV; & Mabilionem, ad Acta Benedictina ante Seculum V, nec non dicta in Embolismo, ad Acta S. Simeonis Trivirensis, I Iunii; atque ex omnibus disce, primum fuisse S. Udalricum Augustanum Episcopum, cui sciatur an. 983 talis honor ab Apostolica sede obtigisse.
l Canonicis illis, ex sua institutione in commune viventibus pro more illius temporis, cum ecclesia ædificatum Monasterium quod adhuc stabat (licet forte aliquoties reparatum) an. 1022, quando S. Henricus locum ditavit ut infra dicetur: nunc circum ecclesiam diversis in domibus, ut seculares solent, Canonici habitant: & fortassis sic etiam habitabant, jam plene secularizati, cum hæc scriberentur.
m Knackrichius dubitat an vel in vetustissimis tabulis ejus villæ notitia inveniri possit & creditur inquit, fuisse vicus civitatis nunc Gruickhan appellatus.
n Anniversarii Dagobertini meminit Bertholdus Moguntinus in diplomate anni 1499, diem aveo scire. Dagobertus I obiit 19 Ianuarii; Austrasius Sathanaci colitur 10 Septembris.
o Difficile est definire nomen ejus, qui tunc Moguntiæ præerat, Episcopi: hoc certum, præmature hic usurpari titulum Archiepiscopi. Concilio Remensi an. 630 Lupoaldus Moguntiacensis interfuit, qui cadit in tempora Dagoberti I, post quem tres ultimi ante S. Bonifacium primum Archiepiscopum nominantur Richbertus, Geroldus & Gervilio quorum duo a Carolo Martello, adeoque post annum 716 promoti dicuntur, & nomina forte nonnullorum aliorum exciderunt. Interim vix dubito, quin Dagobertinæ ecclesiæ consecrator, prius etiam quam illa conderetur, Sanctorum corpora effoderit primus, & in illam arcam transtulerit, in qua reperta infra narrantur post aliquot secula: quod hic prætermitti miror; infra autem vix obscure innuitur, cum dicitur esse tempus ut illa secundario exhumentur.
p Iam sæpe dictum, Indulgentias loca pia visitantibus vel juvantibus, non cœptas dari ante seculum XI; omnino autem videtur Auctor confudisse cum prima fundatione, restaurationem factam post annum 1276 ad quam promovendamWernherus Archiepiscopus; 17 Iulii, largitus est dies XI, nihilominus ratas habens etiam eas, quas eodem anno die 24 Aprilis, alii Archiepiscopi & Episcopi ad ejusmodi opus contulerunt vel adhuc duxerint concedendas: ubi potissimum respicitur ad eas, quas pro subsidio circumeuntibus per diocœses & territoria, eo anno largiti erant illi, aut largituri, sicut ex infra proferendis bullis patebit.
q Scribitur mihi, ex Thuringiæ historiis haberi, quod Otho Dux Thuringiæ, Imperator creatus, filio suo naturali Guilielmo quem fecerat an. 954 Archiepiscopum Moguntinum eligi, in proprietatem contulerit ex integro Turingiam Hassiamque, unde Knackrichius suspicatur hunc esse devotum illum Archiepiscopum, qui Dagobertinam fundationem confirmarit, neque alium ab Auctore intelligi. Quid autem si intelligatur S. Willigisus, qui sicuti sub finem seculi 10 Moguntiæ novam Cathedralem S. Stephano dedicavit; sic etiam restauratam suo tempore Heiligstadiensem S. Martino nuncupaverit. Certe non prius illi hoc nominis fuisse existimat Knackrichius. Ceterum sive hic sive ille tam liberalis erga ecclesiam istam fuit, apparet quanto diu post scripserit, qui neminem scivit distincte nominare.
CAPUT III.
De exhumatione & translatione sacrarum Reliquiarum Aurei & Iustini.
[28] Gloriosus Deus in Sanctis suis, gratiam & misericordiam in honore Sanctorum Martyrum Aurei & Iustini facere volens hominibus: [Ministri ecclesiæ viso in ea nocturno lumine] magnos cereos ardentes nocturno tempore appareri, & dulcissimum cantum audiri concessit, in Choro ecclesiæ Heiligenstadiensis, antiquo, parvo b & depresso. Quod cum ministri & servitores ecclesiæ pluribus vicibus vidissent & audivissent, dignum æstimabant hoc se Dominis suis. Domino Decano & Capitulo revelare. Et quodam tempore, dum ipsi Domini in loco Capitulari essent constituti, ipsi ministri eos accesserunt, & omnia quæ viderant & audierant eis dixerunt. Super quo Domini c multipliciter solicitati [sunt] diversimode cogitantes & quid sibi hoc vellet nescientes. Et cum talibus meditationibus aliquo tempore inter se occupati fuissent, [rem Canonicis indicant.] & in gaudio, tristitia ac timore perstitissent; tandem uni ipsorum valde devoto vox divina quadam nocte in somnis dixit; Tempus est ut sacro-sanctæ Reliquiæ Martyrum Aurei & Iustini, qui in Choro jacent sepulti, secundario, propter expugnationem d civitatis, in loco in quo sanguinem suum pro nomine Iesu Christi effuderunt, exhumentur, & ut dignis laudibus super terram ab hominibus venerentur. Ergo festines, & non tardes, & non omittas; nisi cum Fratribus tuis ordines, & procures, ut omnia, tibi de istis Reliquiis dicta, perficiendo consummentur.
[29] [Hi sancta corpora jussi refodere,] Quam revelationem idem Dominus statim de mane dixit Fratribus suis, & Domino Decano, & Capitulo: quia pro tunc non habebatur in ecclesia aliquis e Vicarius. Qui Domini statim unanimi consensu hujusmodi Reliquias fodiendo quærere conceperunt: & sic fodere incipientes, pluribus diebus in vanum laborarunt, penitus nihil invenientes. Quadam autem die, videlicet feria quinta ante festum f Walpurgis, hora g Macelli, sarcophagum lapideum miro modo & plane sectum, [ea inveniunt 30 Aprilis.] prout apparet & perpetue h apparebit, omnibus videre volentibus, invenerunt (de quo sarcophago non habetur indicium, si factus sit per manus hominum) in quo Reliquias Sanctorum Martyrum Aurei & Iustini invenerunt: quas tangere & transferre non ausi fuerunt: sed eas superioribus suis i & dignioribus ex humandas reservaverunt: custodes quoque armatos constituerunt, qui eas die noctuque custodierunt, donec ista superioribus suis exponendo reseraverunt.
[30] Quo facto exhumandi & transferendi Reliquias, videlicet dies k ipsorum Martyrum Aurei & Iustini immediatus fuit generaliter omnibus præfixus. [Curatur translatio 17 Iunii,] Quo die adveniente Venerabiles in Christo Patres ac Domini, Episcopi, Abbates l, Præpositi, Decani, Canonici, Plebani m ac Religiosi innumerabiles convenerunt, & officium Missæ humiliter & devote ac solenni voce decantaverunt. [multiplicantur eleemosynæ,] Quo completo Sanctorum Reliquias, Te Deum n & alias laudes devotas cantando, transtulerunt; & ad novum scrinium o, ad hoc præparatum, deposuerunt; & magnam Indulgentiam, & multas Fraternitates & Karenas, omnibus Benefactoribus Ecclesiæ contulerunt. [novus chorus construitur.]
[31] Omnes quoque qui aderant odore suavissimo & minus solito replebantur, omnes etiam infirmi qui convenerant, quibuscumque languoribus fuerant perplexi, cæci, surdi, muti, contracti, paralytici, claudi, obsessi, omnes fuerunt curati. Tantus etiam populus convenerat de universis terrarum finibus, quod se in civitate non poterat continere, sed totus campus inter civitatem & Paphenbruele, ac monticulum Steygere plenus p fuit populis & hominibus. Etiam innumerabiles fuerant ibi prædicatores, qui in civitate & extra civitatem prædicabant, populo valde multum offerente, in clenodiis aureis, argenteis, equis & rebus aliis, ita quod Petitores, ad hoc rogati & deputati; ad plenum oblationes recipere & capere non potuerunt: sed quicumque Dei intuitu facere voluit, pileum suum extendit, & eum plenum pecunia & aliis oblationibus statim cepit. Et sic in tantum fuit oblatum, quod de talibus oblationibus, ac aliis postmodum intuitu sanctorum Martyrum Aurei & Iustini oblatis, solennis Chorus, perpetue duraturus, est constructus: in quo Deo fiunt die noctuque servitia, qui nos salvet per æterna sæcula. Amen. q
ANNOTATA D. P.
a Sub hoc titulo sequens Narratio, non distinguitur, ut priora omnia, in Lectiones; sed veluti ad complementum per modum Appendicis videtur addita, & una cum Officio reliquo post Legendam composita; descriptaque cum illa inveniturante Sequentiam pro Missa: nec omnino ausim affirmare & istam & Legendam esse unius ejusdemque Auctoris.
b Tantum abest ut hinc conficiam, hæc scripta esse ante annum 1276, quo cogitatum fuit de reparatione ecclesiæ ruinam minitantis, quasi jam pridem steterit magnus ille Chorus, de quo postea: sed contrarium potius. Licet enim litteris Gerlaci Archiepiscopi, datis an. 1363 aforis adscriptum legatur, nescio qua certitudine, Rabanus Magnentius Maurus, tertius Archiepiscopus, hanc ecclesiam dedicavit kal. Novembris, & hic obierit an. 856; non tamen necesse est ut ab eo quoque dedicatus fuerit novus Chorus: cum sæpe videamus veteri ac parvo Choro additam novi operis ecclesiam. Et hoc potius factum reor; adeoque parvum Chorum Dagobertinum adhuc stetisse seculo 13, opere verosimiliter firmiori structum, aut saltem Canonicis satis amplum licet ecclesia propter peregrinorum confluxum Rabani tempore fuerit amplianda.
c Hoc quoque recentioris styli est: antiquior & simplicior ætas non Dominos, sed Fratres dixisset.
d In Heiligenstadiensi Collegio nostro reperitur
scriptum quoddam unius, ut videtur ex primis illius incolis, ante centum annos exaratum in quo diligenter collegit auctor, totam Eichsfeldiæ & ejus de qua agimus civitatis fortunam; ubi inter communes utrique calamitates, quarum distinctior memoria extat, primam numeret, tempore Adelberti Archiepiscopi, a quo severius in Eichsfeldia exactæ Decimæ viginti millibus Hassorum ac Thuringorum occasionem præbuerunt circa an. 1124, ut Erphordiam, quo ille fugerat, gravissima obsidione premerent; tum & Conradi tempore, quem Sacerdotio exutum Fredericus Barbarossa acerbissime oderat, eo quod nollet constituto ab eo Antipapæ Octaviano subscribere: tunc enim id est anno circiter 1165 devastatæ arces Rustenberga & Horburgum, & mœnia urbis Erphordiensis solo æquata sunt. Quidni etiam proximum Rustenbergæ Heiligenstadium captum tunc sit? Aut denique idem acciderit post annum 1256, quando Gerardus Archiepiscopus non longe a Mulhusio captus in potestatem venit Alberti Brandeburgici, qui & fratrem ejus Theodoricum Comitem Ebersteinium e pedibus suspensum triduo cruciavit. Accedit autem hoc tempus propius ad illud, quo elevationem factam opinamur. Certiora si quis doceat libenter excipiam.
e Similiter gratum erit discere, an & quales Vicarios nunc habeant Heiligenstadienses & quando eos habere cœperint. Suspicor intelligi Vicarios Archiepiscopales seu Vice-dominos juri dicundo præfectos, qui inter Canonicorum ædes domum splendidam habent, de qua infra in Appendice num. 19. Knackrichius existimat intelligi Vicarium perpetuum Præpositi vel Decani absentis eoque adducit Domum Vicariæ in variis litteris notæ pro seculo XIV: sed tales Vicarii neque tantæ dignitatis videntur fuisse quanta hic supponitur præ aliis Canonicis, neque probantur antiquiores Vicedominis, sive ut Heiligenstadienses loquuntur Archisatrapis fuisse; adeoque eorum defectusnon probat magnam Legendæ antiquitatem; sed potius novitatem: æque ac si in Legenda notaretur quod tempore translationis numdum erant Archisatrapæ qui non fuerunt antequam Eichsfeldia dono Otthonis I Imperatoris venisset in jus Archiepiscopi Moguntini.
f Obiit S. Walburgis an. 780, 25 Februarii; ad quem diem ejus Acta illustrans Henschenius, §. 4 docet, corpus ejus ante an. 870 translatum Eystadium, ubi ejus rei memoria solennissime colitur 1 Maji: & hunc diem, ut celeberrimum in Ringavia notat Goswinus infra num. 55. Idem si velimus credere de Eichsfeldia, Moguntino Archiepiscopo æque subdita, videri poterit facta inventio anno 1271, quo, per litteram Dominicalem D, dies 30 Aprilis, immediate præcedens festum, cadebat in feriam V; & sic quarto post anno cœptæ sint eleemosynæ colligi pro ecclesia restauranda, Choro novo jam stante.
g Hora macelli quæ dicatur necdum comperi.
h In choro, inquit P. Knackrichius,
extat ab immemorabili tempore grandis ac solidissimus lapis, in quo,
absque scriptura ulla, imago SS. Aurei & Justini Martyrum affabre
est incisa, in justa ac procera statura, partimque auro picta, erectis
circum circa ligneis ac solidissimis tabulis, quibus multæ Sanctorum
parvæ statuæ aforis sunt affixæ; & superne tecta duabus alis sive
ostiolis, quæ facile aperiri possunt, sic tamen ut ipsæ circumstantes
tabulæ altius emineant quam lapis, ad modum veterum Judaicorum
sepulcrorum. Huic Martyrum sarcophago, superius in altissima chori
abside eadem imago vultuum utriusque respondet; sic ut illi recta ac
perpendiculari linea respiciant corpora, quæ inferne lapidi illi grandi
sunt incisa, ac si aspectu illo suo testentur ibi suam fuisse
sepulturam. Ut pictura fornicis non excedit antiquitate
restaurationem factam seculo 13, ita fortassis non excedit etiam
sculptura lapidis; juvat tamen hic formam ejus qualiscumque
antiquitatis æri incisam exhibere.
i Episcopos & Abbates vicinos intelligo, a quibus deinde impetratæ commendatitiæ anno 1276 ac sequentibus pro restauratione loci; proximæ autem Episcopales urbes ab intervallo leucarum 20, Halberstadensis & Hildesiensis ad Septemtrionem, Paderbornensis ad occasum jacent; Moguntina vero Metropolis, inter Occasum & Meridiem sita, duplo longius abest.
k Quia feria V ante Walpurgis inventa corpora dicuntur, iisque transferendis constitutus dies ipsorum Martyrum immediatus; nonnemini consequens esse videtur, ut festo Walpurgis proximum fuerit festum Sanctorum. Ego vero potius contrarium existimo, & ut minimum tantum temporis indulgendum consultandis. Superioribus, ac die ex ipsorum sententia statuto congregandis, quantum inter 1 Maji & 16 Junii intercedit; nec aliunde quam a Moguntina ecclesia sumptum diem, quando subsequens anno 1271 dies 17 Junii, cadebat in feriam IV; in quam absque suarum ecclesiarum incommodo, & Dominicæ diei in illis celebrandæ impedimento, convenire Prælati poterant, atque domum regredi ante Dominicam.
l Episcopos viciniores jam indicavi: Abbates & Præpositi infra in Analectis notantur, Ryphenstenii, Buræ, Teistunburgi, Cellæ, Annenrodii, Gernrodii, & Witzenhusii.
m Plebes antiquitus dictas Parochias Fidelium, omnino invenies: harum tamen Presbyteros, Plebanos dictos vix invenies ante seculum 14. Similiter nec Religiosos pro Monachis dictos: nam Salvianus ea voce usus sub finem seculi 5, non videtur ita scripsisse ex usu vulgi, sed ex affectatione purioris Latinitatis, cujus hic noster curam nullam habuit, ut apparet. Imo ipsum Religionis nomen, unde dicuntur Religiosi; non videtur usurpari cœpisse ad significandum peculiare aliquod Regularium institutum ante Ordinum Mendicantium exordia, quando Religiosi titulus cœpit iterum promiscue usurpari, pro quocumque claustrali, cum antea solis Abbatibus competeret ut appellarentur viri Religiosi; sicut Reges Viri Illustres, Episcopi viri Reverendi nuncupabantur; quamquam Episcoporum & Abbatum tituli, uti & titulus Venerabilis sæpe confunderentur.
n
Hymnus Te Deum, cujus mentio in Concilio Triburiensi an. 821, in Breviario Casinensi Parisiis servato & scriptum post annum 1200, alioque Bibliothecæ Vaticanæ Codice, inscribitur Hymnus Sisebuti Monachi; Usserius in Anglia antiquiorem unum & sub Henrico I scriptum reperit, ubi intitulatur Hymnus S. Nicetii, an forte quia hujus tempore in Lugdunensi ecclesia primum
cœptus usurpari? Mos nunc obtinuit ut Ambrosianus vocetur.
o Neque Fraternitatum, Laicis per Monachos vel Canonicos communicandarum exempla, neque Karenarum, (quæ sunt jejuniorum pœnitentiæ causa impositorum relaxationes) mentionem invenit Cangius ante seculum 12.
p Sic, ex Ms. Chronico Moguntino, indicat Serarius pag. 837, quod an. 1239, ad majoris ecclesiæ, per Siffridum Archiepiscopum restauratæ, dedicationem tanta populorum multitudo convenerat, ut omnes non civitas ipsa nec campus caperet; sed trans Rhenum apud castellum & in insulis stationes fieri oportebat. De Pfaffenbule & steygere interrogatus Knackrichius, quæ loca essent, respondit primum quidem videri collem illum cui inædificata erat S. Martini Ecclesia, ubi inventa corpora erant; & circum quam etiam nunc consistunt ædes Canonicorum, quos inde vulgus die pfaffen auf dein bergh nominat: alterum cui insistit S. Mariæ Ecclesianunc Societati nostræ addicta: est enim, inquit Knackrichius tricollis civitas Heyligenstadium, & steygere Germanice clivum sonat: uti & Buil collem unde rectius scribetur Pfaffenbuil.
q
Quia nulla hic sit mentio restauratæ postea totius ecclesiæ, ideo hæc scripta existimo ante annum 1276, quo cœptum est de ea agi: sed non multo citius. Quod si non arsit Chorus ille celebri anni 1333 incendio, stat verosimiliter idem adhuc.
Hic consequenter ponenda erat Additio de Veteri ac nova Sanctorum capsa aliisque lipsanothecis: sed casu quodam prætermissa reperit locum in Appendice, cujus faciet § 5.
INVENTIO ET MIRACULA,
SS. AUREI ET IUSTINÆ,
Moguntiæ in Ecclesia S. Albani. Auctore Goswino ibidem Monacho,
Ex Ms. Cœnobii Bodecensis in Westphalia.
Aureus Episcopus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justina Soror ejus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justinus Diaconus Martyr Moguntiæ (S.)
Plures alii Martyres Moguntiæ & Heiligenstadii (SS.)
BHL Number: 0825
AUCT. Goswino EX Ms
EPISTOLA DEDICATORIA.
Venerando in Christo Patri Adalberto, sanctæ
Moguntinæ Sedis Archiepiscopo, & Apostolicæ Sedis Legato;
Wernherus, S. Albani minister licet indignus, cum omnibus sibi
commissis, illius semper gratiam, qui pro omnibus posuit animam suam.
Expedit salutis & veritatis, ut salutaribus pii Pastoris occursibus gaudeat subjecti gregis devotio. [Indicat & communicat gaudium,] Gaudium igitur nostrum, gaudium esse vestrum credimus, super omnibus quæ ostendit nobis, qui facit mirabilia magna solus. Quod enim scriptum legimus & audivimus, Pater meus usque modo operatur, & ego operor, impletum videmus & veneramur; atque hæc vestris & nostris temporibus, in quos fines seculorum devenerunt, fieri non parum gratulamur. [Ioan. 5. 17] Pater enim familias, qui profert de thesauro suo nova & vetera; qui dicit, Nihil opertum quod non reveletur (gratias ipsi) quod docuit, per seipsum implesse videtur. [Lib. 12. 2] Siquidem cum nostræ ecclesiæ pavimenta, vetustate detrita, quorumdam fidelium impensa renovare studeremus, inventi sunt loculi impares tam qualitate quam quantitate: [de inventis sub ecclesiæ pavimento] quos, primum cum Fratribus inito consilio, ac cum summa devotione divini cultus ritu præmisso, aperientes, invenimus thesaurum, pretiosum super omne aurum & topazion: Corpora videlicet sanctorum Martyrum Aurei & Justinæ quorum quædam pars in pulverem redacta, sententiam quæ dixit, Terra es & in terram ibis, confirmabat; quædam vero, ebore antiquo rubicundior, erat sanguine adhuc madida, quasi præsens adesset martyrium; quædam vero candens ut lilium, [SS. Aurei & Iustinæ corporibus;] futuræ resurrectionis gloriam præferebat. Horum quæ sint in cælis merita testantur mox secuta, & quæ quotidie adhuc ibi fiunt miracula. Hæc vestræ Paternitati nota fieri dignum duximus; inter preces & gratiarum actiones, quas pro tantis beneficiis Deo grati persolvimus, vestrum ad nos introitum desiderantes, ut quod minus nostra valet humilitas, tanta patrocinia tanti Pastoris commendet auctoritas, [& ad Translationem invitat.] ad nostræ omniumque salutis profectum, & ad eorum de quibus loquimur gloriam; ad laudem vero ejus, qui per omnia secula benedictus Deus.
PROLOGUS AUCTORIS
Testatur Propheta, Spiritu sancto repletus, quod mirabilis sit Deus in Sanctis suis. [Ps. 67. 36.] Testamur & nos, licet fragiles, [Licet prædestinatis ab æterno sanctis] ejusdem Spiritus pignus habentes, quia magna sit virtus ejus, qui primus & unus ab initio condidit omnia solus. Apud ipsum vero cum non sit transmutatio nec vicissitudinis obumbratio; per suam tamen sapientiam, cujus non est numerus, ante tempora prædestinavit, quos in fine temporum vocatos & justificatos, ad suum tandem nostræque salutis profectum, mirabiliter glorificavit: quorum immortali memoriæ, apud Deum & homines notæ, [nihil addi a se ad gloriam possit;] nos aliquid addere, temeritatis esse fatemur. Sed occurrit nobis ille nequam in Euangelio servus, pro unius talenti non reportato lucro a Domino judicatus; & quod secreta Regis celare, gloriosum; facta vero præclara silentio tegere, non minus est periculosum. Cum igitur in templo Dei, quod est Ecclesia, non solum phialas, sed & cyathos, magna videlicet atque parva scientiæ sacramenta, contineri non dubium sit; nosmet ipsos metientes, & obedientiæ, quæ sacrificiis præfertur, [superiorum tamen parens mandato,] memores; illius magni Regis mensæ, deposito supercilio, participare cupientibus, in hoc nostræ parvitatis proposito, non phialam, sed cyathum propinamus: & omissis superborum Regum donariis, auro scilicet & argento, purpura & bysso; cum pauperibus Christi, pilos caprarum, suis locis aptos, in gazophylacium mittimus. Ad hoc dat nostræ pusillaminitati fiduciam, sublimium personarum, hoc est Ecclesiæ nostræ Patris Wernheri, & gloriosissimi Matris Ecclesiæ filii & Majoris domus Præpositi Henrici, & Decani Domni Hartmanni, & Cantoris Gotzberti, & aliorum ejusdem Ecclesiæ Dominorum, præcipuæ Fratrum & Dominorum nostrorum, frequens ac devota supplicatio: apud quos siquam (quod absit) incurrimus negligentiam, perfacile speramus mereri veniam, [aggreditur scriptionem,] cum longo nostræ secum conversationis tempore nostram noverint imperitiam. Sed adsit, qui ubi vult & quando vult spirat, qui munita quæque & clausa aperit & reserat; qui rugitus bruti animalis sermonibus informans humanis, jura naturæ suæ subdidit omnipotentiæ.
Gaudendum est igitur nobis, imo cunctis fidelibus, [& omnes invitat ad congaudendum,] quia misericordiam suam facit nobiscum Dominus. Coæternus namque æterno Patri Filius postquam de Spiritu sancto conceptus, & de Virgine perpetua, Altissimi virtute obumbrata, natus, passus, sepultus, omnia quæ sunt hominis absque peccato consummavit; & destructo mortis imperio resurgens, captivitatem nostram ducens captivam, Patris in dextera collacavit; cum superabundante iniquitate charitas multorum refrigesceret; & grassante crudelitate, impietas impietatem, quasi sanguis sanguinem, tangeret; impletum esse nemo est qui dubitet, Si granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, multum fructum affert. [Ioan. 12. 24] Nonnullis siquidem, imo nobis, non Deo, innumerabilis Sanctorum est numerus, quibus dicitur, Qui mihi ministrat me sequatur; qui summa devotione Christum amplectentes, fide fundati, spe roborati, felici constantia, tradiderunt corpora sua ad supplicia: de quibus quia scriptum est, Sancti possidebunt in terra sua duplicia; terra videlicet illa de qua dicit Psalmista, Credo videre bona Domini in terra viventium; singulis stolis albis, id est animæ immortalitate glorificati, de sub altari, pro sui sanguinis vindicta, ad Dominum vociferantur; sed pro responso super fratrum expectatione, carnis immortalitatem, quasi alteram stolam, felice desiderio præstolantur. [& 26, Is. 61. 7, Ps. 26. 13] Quorum spiritus cum semper sint ante Dominum, non omnium adhuc, sed quorumdam corpora, [in horum Sanctorum revelatione] qui potuit, produxit in medium; quæ sibi commendata, tamquam dulci gremio, occultaverat terra mater omnium: & quos pro se passos, suæ gloriæ consortes esse voluit, in se credentibus, pro meritorum qualitate ac temporum varietate, Patronos constituit. Sed cum quæque gens atque natio speciali suorum Sanctorum glorietur patrocinio, ampliori tibi est exultandum lætitia, principi provinciarum ac dominæ gentium Moguntia, [& miraculis, in tres libros devidendis.] pro magni Pastoris tui Aurei sororisque suæ Justinæ Virginis atque Martyris manifestata gloria: de quorum virtutibus, signis atque miraculis, sive quæ vel in eorum inventione vel Corporum translatione, seu postmodum facta sunt vel fiunt; pauca de pluribus ponentes, & legentium utilitati consulentes, Capitula singulorum breviter supponimus; & in Trinitatis nomine dividentes hoc opus exiguum, in tres sectiones librorum, benigni Lectoris animum refovere curamus.
VETUS DIVISIO OPERIS
Incipit de miraculis SS. Aurei & Iustinæ Liber primus, quorum Passio agitur XVI kalendas Iulii; Inventio vero V Idus Maji.
CAPUT I. Quando & quomodo inventa
corpora Sanctorum.
II De miraculo, quod contigit ante eorum
inventionem.
III Miraculum unum, post eorum inventionem;
qualiter puer, a nativitate quartanis
febribus vexatus, sanitatem recepit.
IV De muliere, quæ V annis cæca, illumnatur.
V De muliere, cujus manus contracta erecta
est.
VI De muliere, a fluxu sanguinis liberata.
VII De claudo quodam, feria IV erecto.
VIII De duabus mulieribus paralyticis, eadem
die curatis.
IX De puella, incurva & erecta.
X De viro, qui a calculo, quem in maxilla
portabat, liberatus est.
XI De matrona, quæ monile aureum perdidit,
& invenit.
XII De miraculis, quæ in die Pentecostes
contigerunt.
XIII De signis, quæ in Natali Sanctorum
facta sunt.
XIV De matrona, quæ per annos IV paralysi
laborans, liberata est.
XV De claudo, eadem hora erecto.
XVI De muliere, quæ sanata gratias non
retulit.
XVII De eo qui votum vovit, & non solvit.
XVIII De miraculis, quæ in festivitate S.
Albani contigerunt.
XIX De duobus cæcis, in Nitivitate S. Joannis
Bapt. illuminatis.
XX De cereo, accenso in festivitate ejusdem.
XXI De cereo accenso, in festo Apostolorum
Petri & Pauli.
XXII De cereo accenso, in festo S. Benedicti.
XXIII Item de cereo accenso.
XXIV De eo qui tunica stricta indutus, correctus
& liberatus est.
XXV De servo, cujus manus globo adhæsit.
XXVI De eodem servo cujus manui cultellus
inhæsit.
XXVII De tribus mulieribus, a simili languore
sanatis.
XXVIII De puero, submerso & resuscitato.
XXIX Item de puero submerso & resuscitato.
XXX De tribus compeditis, & sanctæ Virginis
intercessione liberatis.
XXXI De quodam vinculato, & per merita
sacræ Virginis absoluto.
XXXII De duobus fratribus, mire sanatis.
XXXIII De quodam cæco, illuminato.
XXXIV De puella cæca, illuminata.
XXXV De puero, parentum fide illuminato.
XXXVI De muliere, quæ fracti brachii sanitatem
recepit.
Finitur Liber primus incipit Prologus libri secundi.���Num. 40
CAP. 1 De dæmoniaco, per merita Sanctorum
mirabiliter curato.
II De muliere, a caduco morbo ibidem
liberata.
III De injuste damnato, & a suspendio
liberato.
IV De muliere, ibidem a dæmonio liberata.
V De duobus Fratribus, in captivitate detentis.
VI De cereo in Nativitate Domini divinitus
accenso.
VII De puero, a patre percusso.
VIII De puero, ab annuli voratione liberato.
IX De puero, a porco in facie corroso,
& Sanctorum meritis restituto.
Incipit Prologus in Librum Tertium.���Num. 50
CAP. I De revelatione Sanctorum.
II De femina, in festo Sanctorum illuminata.
III De rustico cujus manum manubrium
inhæsit.
IV De muliere quadam ibidem illuminata.
V De quadam contra votum faciente, &
ideo justo judicio visu deficiente.
VI De quodam contracto ibidem erecto &
sanato.
VII De puella, a dæmonio ibidem liberata.
VIII De alia puella, a debilitate curata.
IX De fure, qui equum tertia die reduxit.
X De paralytica in festo S. Victoris curata.
XI De quodam suspenso, & per merita Sanctorum
tertia die adhuc vivo reperto.
XII De contracto quodam, ibi erecto &
sanato.
XIII De matre & filia, altera a dæmonio
curata, altera a debilitate corporis
sanata.
Hæc nos more nostro in pauciora Capita partituri libro primo Capita duo; secundo ac tertio, duo alia deputabimus.
CAPUT I.
De inventione Sanctorum, atque miculis ante & post eam, per dies proximos decem, patratis.
[1] [Prius quam an. 1137, 3 Maji,] Anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo tricesimo septimo, Indictione quinta decima; quinto Idus Maji, cum in ecclesia S. Albani Martyris, pavimenta vetustate attrita, quorundam fidelium renovarentur impensa; inventi sunt loculi, tam quantitate quam qualitate impares; & in eis corpora, quorum pars quædam in pulverem redacta fuerat, quædam ebore antiquo rubicundior sanguine adhuc madida, tamquam in præsentiarum passi fuissent, apparebat; quædam vero candens ut lilium futuræ resurrectionis gloriam præferebat. a Horum igitur quæ sint in cælis merita, testantur mox subsecuta, [invenirentur Sanctorum corpora;] & quæ quotidie adhuc ibi fiunt mirabilia. De quibus nonnulla (neque enim ad omnia sufficit aliqua manus vel lingua) hic inserere dignum duximus. Nec alia quidem, quam quæ oculis vidimus, & magnarum personarum certa relatione didicimus. Quas si, propter oblatrantem invidiam, produxerimus in medium, obmutescet procul dubio omnis contradictio infidelium. Libet vero referre prius ad nostri sermonis confirmationem, quod factum comperimus, ante eorum de quibus loquimur revelationem.
[2] Erat dies solemnis, qui dicitur b Palmarum, & ad commune gaudium tantæ solennitatis, [in Dominica Palmarum, sepulcris Sanctorum insidens quidam,] ex more solito non minima multitudo civitatis convenerat. Cumque tantæ diei solennia agerentur, & suis quique locis reverentissime contenti viderentur; quidam ex populo sepulcrum Episcoporum, qui ibidem sepulti sunt conscendit; &, dimissis pedibus super sepulcrum c Virginis & Martyris, lætabundus consedit. Et ecce subito humi prostratus, cum sonitu miro corruit in faciem; clare demonstrans, quod talem non merebatur sedem. Compescuit illico voces psallentium in Choro, strepitus & clamor utriusq; concurrentium sexus: [& invisibili manu excussus;] omnes enim qui aderant, stupore in eo quod acciderat perterriti conveniunt: & subitæ alicujus infirmitatis caussam rati, manibus sublatum extra limen ecclesiæ deferunt. Qui cum, aqua ei in faciem aspersa manibus attrectantium, ut fieri solet, vix tandem respiraret; quærunt circumstantes sollicite, quænam fuerit caussa tam subitæ ruinæ. Refert ille se valde mirari, eos super hoc, quod secum viderant & audierant, percunctari. [a sancta inde egressa id factum narrat.] Videlicet personam egregiam, forma speciosam vestitu decoro de tumulo exisse; & ictum, quem vix mortalis quisquam ferret, sibi dedisse. Quo audito expavit omnium conscientia, ac deinde loco illi atque Sanctis ibi sepultis excrevit reverentia, nullum meritis Sanctorum finem habitura. Sed ne sermonis prolixitas auditori fastidium generet, his breviter prælibatis, Sanctorum Martyrum merita recensentes, licet indigni, ad propositum revertamur: ut per illos, quos vera scribendo supplices veneramur, æternæ gloriæ consortes fieri mereamur.
[3] [Postea vero sanatur puer a nativitate quartanam patiens:] Primum quod post Inventionem Sanctorum factum est miraculum non parvum nobis aliisque multis lætitiæ dedit incrementum. Habebat namque & dolebat mulier quædam puerum ex se natum, a nativitate quartanis febribus miserabiliter vexatum. Cui, videlicet ut propriis visceribus, mater condolens; & in eo, qui non derelinquit in se confidentes, spem suam ponens; sepulcro sanctorum Martyrum, quorum merita multorum jam relatione dedicerat, curandum superimponebat. Mox ergo fugatis doloribus, coram multis Christi laudes personantibus, sanum illum sustulit; atque vestem, quam in baptismate manu baptizantis puer induerat, apud se reconditam (sicut cernere licet) inter cætera virtutum indicia dependi fecit, ob donatæ sanitatis memoriam.
[4] Non minus est mirabile, quod eadem fere hora contigit in muliere, tam nobis quam multis aliis nota non minus nomine quam facie; [mulieri uni contracta manus.] quæ cum pro manu contracta, & & nullis prorsus usibus apta, gemitus funderet & lacrymas; mox (mirabile dictu) extenta & sanata manu, omnes secum hortatur ad agendum Deo gratias. Cumulantur gaudia gaudiis, meritis Sanctorum sequentibus signis.
[5] Nam, post ea quæ dicta & facta sunt, proxima die d Dominica, mulier quædam, quinque annis oculorum lumine non cordis privata, [alteri cæcæ visus redditur.] audita Martyrum virtute, & multorum eorum meritis salute; memor viduæ, duo minuta deferentis & a Domino laudatæ, inter nobiles & divites pretiosa quæque ferentes, nummum, quem solum habuit, sanctis in holocaustum obtulit. Quo sepulchris eorum imposito, ac protinus recepto, locis tenebrarum signum salutis impressit; & mox fugatis tenebris, desideratæ claritatis particeps, in laudes ejus qui eam illuminavit, astantium corda atque linguas excitavit.
[6] Ad hujus rei præconium, si fas est Euangelii conferatur sacramentum. Illic enim mulier, [tertiæ sistitur fluxus sanguinis.] decem & octo annis fluxu sanguinis vexata, tactu fimbriæ vestimenti Salvatoris memoratur esse salvata: hic mulier, eadem quam prædiximus Dominica, a fluxu sanguinis, quem duobus annis pasta fuerat, ad tactum sepulcri Sanctorum est curata. In quibus licet personarum sit differentia, non multum dissimilis est virtutis potentia. Hæc tua Christe sunt opera hæc tua mirabilia. Hic vero impleta est tua sententia, quæ dicit; Qui credit in me, opera quæ ego facio, & ipse faciet. [Ioan. 14. 12] Quæ cum ita sint; si fideles majora facturos diceremus, procul dubio absurdum videretur, si ipsius veritatis testimonio non probaretur. Quod quia, sanctorum Patrum explanatione, haud aliter esse dedicimus; hæc suis in locis dicenda prætermittentes, ad ea quæ non minus ad laudem Dei & Sanctorum gloriam spectant, veniam.
[7] Feria quarta post prædictam Dominicam, quidam claudus pene universæ civitati notus, non ad speciosam portam templi petiturus eleemosynam, [erigitur claudus,] sed ad gloriosam Sanctorum sedit memoriam, fide vera præstolans Christi misericordiam. Cum subito sanus quamvis non juberet Petrus & Joannes, exiliens & ambulans, fit caussa lætitiæ astantibus, & in eo quod contigerat admirantibus. [Sanantur paralyticæ 2,]
[8] Adhuc populo in laudibus Dei exultante, duæ mulieres paralyticæ, Sanctorum meritis, gratiam consecutæ sunt sanitatis.
[9] Similiter & filia cujusdam de civitate nostra bene noti, [& 2 incurvi.] & puer quodam simili dolore gravatus, id est dorso incurvo usque ad pedes incircatus; vultus & manus in cælum levantes, post sanitatem obliti doloris sui, laudes persolvunt Martyribus sanctis, & omnipotentiæ Creatoris.
[10] Inter hæc non est silendum, quod non parum laudis addidit gloriæ Sanctorum & hoc miraculum. Erat quidam vir, [E maxilla cujusdam] possessionibus & nomine notus in civitate, insolita gutturis & maxillæ circumdatus infirmitate; adeo ut instar lepræ candentis facie fœdatus, consortio fidelium judicaretur indignus. Qui cum diu, quod saluti competeret, cibi aut potus nihil perciperet, atque omnis in eo medicorum cura cessasset; quod solum restabat, fide ac spe roboratus, meritis Sanctorum se obtulit; & humi prostratus, cum votis & precibus lacrymas sui doloris testes ubertim effudit. Sed Deus, qui desiderium pauperum exaudit, vota cum precibus non spernens, beneficia distulit; quatenus desideria dilatione crescerent, & beneficia collata memoriæ altius impressa remanerent. Sequenti enim die post orationem domum reversus, & posita mensa pro reparatione virium aliquid cibi sumpturus; [exemptus calculus palam ostenditur.] stomacho quasi ad vomitum æstuante, mensam reliquit; atque præ dolore guttur atque arterias manu constringens, (dictu mirabile!) calculum per poros maxillæ egressum sustulit, tam liber a corporis fœditate, quam lætus de percepta meritis Sanctorum sanitate. Nobis vero narrationibus multorum fidem dare nolentibus, &, cum Thoma dubitante, tangere & videre narrata cupientibus, procedit in conventum homo, videndum atque manibus tangendum manu ferens calculum. Adest frater suus, nobis & populo satis notus: quin & parentum plures numero, testes idonei, exultantes. Ille, tam pro salutis remedio, quam super fidelium gavisus testimonio, argento circumdatum suæ liberationis indicium appendit memoriæ Sanctorum.
[11] Hic quiddam, dignum posterorum memoria, multorum rogatu cogimur inserere. [Matrona Altavillana, Sanctos veneratum veniens,] Matrona quædam de Altavilla, divitiis & nomine satis nota, ad communia gaudia vicinis suis ire paratis, ceteros devotione ac labore præveniens, alveo Rheni transito gramincum campi verticem, laxatis sinubus æstum relevatura, cum multis aliis conscendit; & monile aureum, quod pretiosum pectori præferebat, solutum humi deposuit; atque turbis supervenientibus monilis immemor, iter quod cœperat devote peregit. Ventum est ad orationis locum; & invocatis patrociniis Sanctorum, Matrona quid perdiderit ab amicis aliisque notis docetur; atque ut ad regrediendum cito reverti debeat, monetur. Illa fide plena, de damno secura, Hoc, inquit, mihi ad quos confugi servabunt Sanctorum merita. [indeque amisso monili revertens,] Dixit: & post refectionem, multorumque in civitate salutationem, ad propria revertens, inter multa millia euntium & redeuntium, monile ubi posuerat, cunctis admirantibus & Deo Sanctisque suis laudes personantibus invenit. Licet supra ostensis virtutibus Sanctorum dictum sit; [eodem ubi reliquerat loco invenit,] Tua sunt hæc, Christe, opera; non tamen coæterna & coæqualis Patris ac Spiritus sancti excluditur potentia. Cum enim non aliud, sed alius sit, Pater & filius & Spiritus sanctus, impium est in eorum operatione aliquid divisum rimari, in quorum voluntate nihil potest diversum æstimari. Verum cum per omnia Divinitatis ac potentiæ teneat æqualitatem veræ fidei confessio, Personis tamen quiddam quasi proprium, non tamen contrarium, omnipotentis Trinitatis disposuit dignatio. Postquam enim a paradisi gaudiis ille primus parens expulsus, in hanc convallem lacrymarum cum sua posteritate corruerat; exigebat humanæ salutis ratio, ut placaretur, [singulari unius ac trini Dei beneficio.] qui per hostis invidiam atque hominis inobedientiam offensus fuerat. Sed quoniam hoc nulli conveniebat creaturæ, mittitur filius, unius per omnia naturæ, qui sine peccato peccati formam indueret, & per Obedientiam placando patrem, inobedientiæ maculam deleret. Adest ubique Spiritus Sanctus, cooperator amborum, patris scilicet & filii, nexus & amor. Hujus virtus in principio ferebatur super aquas: hujus virtus salvandis animabus fœcundat aquas: sed de tanto ac tali velle quidquam loqui, nec nostræ virtutis, nec nostri fuit propositi. Unde juxta hoc quod scriptum est, Non alta sapientes, sed humilibus consentientes; & Altiora ne quæsieris; ad ea quæ supra diximus, quæque postea facta sunt, jungere styli officium cupimus. [* Rom. 12. 16, * Ecli. 3. 22]
[12] Sicut hagion Pneuma, olim de cælo descendens, Apostolos omnium linguis gentium glorificavit; sic nunc in die sui adventus, id est Pentecostes, e Sanctos suos, nostros autem Patronos, signis & virtutibus mirificavit. Vidimus enim nonnullos paralysi; quam plures vero utriusque sexus & ætatis, [Infra dies Pentecostes curantur varii,] manuum, brachiorum, pedum, ceterorumque corporis membrorum mira varietate distortos, ad suum statum rediisse: tres mulieres, diu oculorum lumine privatas, visum; quartam vero puellam a nativitate mutam, linguæ officium recepisse. Ad hæc comprobanda, secundam, quartam, sextam feriam ponere quid refert, cum eum in sua festivitate, qui omnia continens etiam scientiam habet vocis, hæc fecisse luce clarius constet; cumque pro his atque his similibus Omnipotens & summe bonus digne laudetur; quis creaturam creatori virtutibus assimilari non admiretur. Nec tamen ea haud aliter esse quisquam negabit, si in Omnipotenti unitos omnia posse non dubitabit.
[13] Hinc, quod nec sperare potueramus, Domini nostri ac Patroni, consortes summi ac fine carentis boni, non ut olim Reges ac potentes, suos natales sumptibus ac vanis laudibus, sed signis & virtutibus sua natalitia illustrant. In sua enim post Pentecostem proxima festivitate cæcis visus, claudis gressus, & surdis auditus restituuntur; [ac rursum in festo ipsorum sanctorum,] quodque majus est omnibus, pro commissis tristes testes conscientia, quasi percepta venia læti efficiuntur. Quod quia rarum, non ut omne rarum, carum; sed quia salutare carum, referre non absurdum duximus, in eius laudem qui est super omnia benedictus. Libet inter hæc intueri quæ sit jam virtus operum Dei, cum dicat Psalmista; Universæ viæ Domini misericordia & veritas. [* Ps. 24. 10] Variis obnoxia eventibus humana monstratur fragilitas; veritatis siquidem est & justitiæ, quod pro commissis corporis infirmitates patimur; misericordiæ vero, quod flagellis emendati cælestis vitæ consortium adipiscimur. Animadvertendum vero, non semper propter peccata, sed plerumque ad laudem Dei infirmitates contingere: quod diligens lector quinque modis facile potest ostendere. Scriptum namque est, Abyssus abyssum invocat: quia utriusque Testamenti consona auctoritas approbando invitat. [* Ps. 41. 18] Job, simplex & rectus, diro vulnere; Thobias, æque laudabilis, ad probationem aliorumque consolationem cæcitate plectitur; angelus Sathanæ, [a morbis vario fine immissis,] custos humilitatis, a Vase electionis nullis precibus tollitur; homo ille Euangelicus, neque suo neque parentum peccato cæcus natus, ad laudem Dei illuminatur; Lazarus ille quatriduanus, coram multis Dominum laudantibus, ad superos revocatur. Est & infirmitas, quam qui potest procul avertat, quæ hic inchoata pro meritorum qualitate ac justi Judicis examine, fine non carebit, æternis pœnis sociata: de qua quoniam sine gemitu loqui non possumus, illius infirmitatis modum ponamus, in quo & Creatoris misericordia, & Sanctorum suorum manifestatur gloria. Vere enim Scriptum est; Quem diligit pater, corripit. Flagellat plerosque Deus, ut intus a peccato coërceat, & exterius sanandos meritis Sanctorum suorum relinquat: cujus rei evidens indicium sequens narratio demonstrat.
[14] [quadrienni paralysi laborans erigitur.] Martona quædam, per annos quatuor paralysi laborans, omnium membrorum viribus destituta, strato jacebat; quia nec caput quidem ad percipiendum quidquam cibi vel potus, levare valebat. Interea, auditis virrutibus Sanctorum, sperans se eorum meritis consequi posse finem dolorum, amicorum manibus vehiculo imponitur; & ad loca Sanctorum deducta, post vota & lacrymas, voti compos, ad sua sospes revertitur.
[15] Nec mora quin eadem hora, cunctis cernentibus, quidam claudus meritis Sanctorum est sanatus; [Item claudus.] atque omnium Datori bonorum vox exultationis resonat in tabernaculis Justorum. Quia vero nonnunquam prosperis adversa, & adversis mutantur prospera, quæ parum circumspecte fragilis perpendit natura; dignum duximus hic inserere, atque exemplis probare, quod nonnulli beneficiorum ingrati, nonnulli votorum inmemores, ad eos quos misericorditer evaserant non injuste revolvuntur dolores: quidam tamen ad gratiam redituri, quidam vero superbiæ ac negligentiæ offensam sine fine luituri. Hinc in Euangelio decem leprosis mundatis, unus cum gratiarum actione reversus, pro fidei merito laudatur; sed novem, cum ab eo quem nulla latent secreta requiruntur, reprobi inveniuntur: nescire enim Dei, reprobare est.
[16] Suffragatur huic nostræ assertioni quædam persona, [In grata pro beneficio,] in civitate longa ægritudine, non aliunde satis nota. Hæc in summo spiritu constituta, omniumque membrorum utilitate destituta, ad suffragia sanctæ Virgini & Martyris Justinæ perducitur: ubi fusis cum oratione lacrymis, meritis Sanctorum sospes erigitur, sed infelix post acceptam sanitatis gratiam, immemor Psalmistæ dicentis, Adjutor meus tibi psallem, sine voce laudis ad sua revertitur; & non multo post ampliori quam prius dolore lecto prosternitur. [* Ps. 58,] Sed ne apud minus devotos, veritatis testes inidonei judicemur, [in paralysim relabitur.] non hæc visu (utpote nostræ professionis studiis ac secretis detenti,) sed fidelium relatione, nos cognovisse fatemur; Quæ, quia non vidimus, si quis improbare tentaverit; improbet prius, si valet, quæ in divinis humanisque scripturis audit, legit & intelligit. Si enim his, quæ non vidit, detrectat credere; non dicimus hoc insipientiæ, sed extremæ esse dementiæ. Hæc vero quia propter ingratos & beneficiorum immores breviter perstrinximus; propter eos qui vovent & non solvunt; cum scriptum sit, vovete & reddite; non parvi pendendum dictu mirabile factum supponimus. [* Ps. 75. 12]
[17] Cum signis & virtutibus late manifestata Sanctorum gloria multos ad melioris vitæ studium invitaret; [Votum negligens,] quidam vir, prosperæ salutis accepta pœnitentia, vovit se sanctæ Virginis & Martyris Justinæ deinceps celebraturum solemnia: sed quis hujus voti fuerit spiritus, sequens manifestavit eventus. Ipso namque die sanctæ festivitatis, pauperum more pauperem vitam gerens, saccum frumento plenum asino imposuit; & civitatem quæ vico proxima erat & est, vendito frumento, [graviter colliditur ex lapsu] quasi aliquid commodi acturus adiit, atque pro voto de omnibus male securus, ad sua rediit. Cunctis autem ad festum Sanctorum concurrentibus, ipse quoque socius itineris efficitur: sed aliis ecclesiam intrantibus, procul ab ingressu repellitur. Qui tamen secundo, & tertio, & eo amplius, dum regredi nititur ad ecclesiam; cunctis cernentibus ignominiosam patitur repulsam, quod justo Dei atque Sanctorum judicio agi (utpote animalis, qui non percipit quæ Dei sunt) non intelligens, & quæ circa se agantur parvi pendens, [& pœnitens sanatur.] ad sua unde venerat, nihil veritus, redire properat. Tum subito in itinere, de asello quem insidebat, humi lapsus, totius corporis membra confractus, magnum dolorem magnis testatur clamoribus. Qui occurrentium auxilio vehiculo impositus, ad ecclesiam reportatur; sed, velut ante, ecclesiam intrandi facultas sibi negatur. Unde adstantium hortatu in se reversus, commissum fatetur, & citius dicto hactenus negatum ingressum meretur; & inter gemitus & lacrymas orantium surgens, salutis dedit indicium. Quis interea se a lacrymis, quis a laudibus contineret, cum in una persona, uno eodemque die, duo contraria, infirmitatis videlicet & salutis, miracula videret?
ANNOTATA D. P.
a Mirum profecto, quod adeo strictim hæc narret Auctor, neque distinctius explicet situm ac formam sepulcrorum; horum item numerum & si quæ aderant Epitaphia, aliave, unde discerni potuerint, quæ quorum essent. Breviarium, rem valde alterat, cum id quod de parte quadam quorumdam innominatorum corporum sive ossium dicunt Goswinus & Sigehardus, sic ampliat, quasi nominatim Beatorum Aurei & Iustinæ corpora, copioso etiam tum quidem sanguine perfusa, & tanta oris venustate & membrorum omnium integritate reperta sint, ut plane nil juris communis natura in illos habuisse videretur: quæ si vera essent, non solum rueret tota Heiligenstadensium prætensio, sed varia etiam contra ipsosmet Moguntinos sequerentur incongrua, qui tam miraculose conservatas Reliquias, adeo habuerint negligenter, ut rursus eas terræ infoderint & cito pene amiserintde memoria, donec nunc iterum retegerentur. SS. Gervasii & Protasii ossa sanguini copioso innatantia reperisse S. Ambrosiū non corpora integra videbimus 19 hujus. Putat Knackrichius in ipso tempore inventionis factæ 3 Maji anni 1137 magnam inveniri difficultatem eo quod Archiepiscopus Albertus a medio Aprili usque ad medium junium debuerit abfuisse Moguntia, nec forte regressus absque eo morbo ex quo mox obiit 23 ejusdem mensis, vel ut alii 14 Iulii. Quod igitur tempus, inquit ille, inveniri poterit, quo celebraverit tantæ solemnitatis elevationem, quantam merebatur tam miraculosa tantorum Patronorum inventio? quomodo talem rem neque Serarius neque Moguntiacarum rerum scriptor aliquis tam memorabilis actionis mentionem aliquam apud veteres reperit? absentiam Antistitis pro eo tempore evidenter probat Chronicon Monasterii Walckeredensis Diœcesis Halberstadiensis in quo sic legitur: Anno Christi MCXXXIII. II Maji magna solemnitate consecratum est Monasterium Walckenredense in honorem B. Mariæ semper virginis & S. Martini Episcopi, ab Alberto Archiepiscopo Moguntiæ præsentibus multis Episcopis, Abbatibus, Præpositis, Dominisque secularibus. Archiepiscopus aram primariam consecravit. Alii quinque Episcopi totidem alias. Sed quid si ipsa Archiepiscopi absentia Santalbanensibus causa fuerit minoris celebritatis adhibendæ ad eam actionem quam deproperari suadebant crebrescentia mox miracula, quorum hic præcipua decem narrantur facta ante Pentecosten id est ante 30 Maji. Manet tamen scrupulus, quod scriptor illorum & reliquorum, nullam fecerit mentionem elevatorum quomodocumque corporum vel hoc reliquo vel sequenti anno: ut si aliqua elevatio facta postmodum sit, facta esse debuerit, si non sub ejusdem nominis successore intra biennium defuncto, aut sub Arnolpho Aschaffenburgensi aque brevis temporis Pontifice, saltem sub Henrico I vel sub Radulpho qui usque ad annum 1168 Sedem successive tenuerunt. Hoc autem an dissimulaturus fuerit Sigehardus, si scivit, aut ignorare potuerit, si factum fuerit, lector dijudicet.
b Sigehardus annum notat 1137, tunc autem celebratum fuit Pascha 11 Aprilis, atque adeo hæ facta sunt die 4 ejusdem.
c Sigehardus num. 7 distinctius appellat memoriam, ipsi sepulcro, quod sub pavimento latebat, superextructam; quæ ut ait memoriæ simili S. Auræi sic contigua erat & eminenti altius memoriæ Episcoporum, ut tetragonum faceret.
d Dies Maji, quo inventio celebrari dicitur in ipso titulo hujus operis, anno isto concurrit cum feria 3, adeoque die 16 actum est quod narratur.
e Is fuit tunc actus die 30 Maji.
CAPVT II
Reliqua libri 1 miracula, a die 21 Junii.
[18] Sunt quidem laude digna quæ dicuntur, sunt non minus etiam miranda quæ sequuntur. [In festo S. Albani,] Cum enim virtutibus Sanctorum merita recolimus; tamen, etsi meritis impares, ad eos mentis oculos tollimus; qui, quamvis impares merito, alieni a domo illius non sunt, qui dixit; In domo patris mei mansiones multæ sunt. [Ioa. 14. 2] Hic namque concors est & æterna omnium gloria, ubi locum non habet discordiæ mater invidia. Hinc excluditur illud poëtæ terrena sapientis; Nulla fides regni sociis: quia hic per fidem & caritatem sociatis, æqualitas permanet virtutum & potestatis, hinc est quod in sua festivitate, Aureus & Justina diversis beneficiis sua declarant merita. Hinc etiam quod Albanus, tamquam Dominus Domus, in sua festivitate pro omnibus signis & virtutibus glorificatur. [5 mulieres infirmæ curantur.] Ipso quippe die, quinque mulieres sunt a languoribus variis curatæ: una, brachii miro modo reflexi restitutionem; illa, oculorum recepit lumen, tres, diu negatum, & vir unus, ambulandi receperunt usum.
[19] Dant etiam lætitiæ incrementa duo cæci: qui lumina recepiunt in ejus solennitate, [In Nativitate Ioan. Bapt. illuminantur 2.] dequo scriptum est, multi in nativitate ejus gaudebunt. Inter hæc atque his similia, ad effugandas infidelitatis tenebras, suæ claritatis splendorem oculis omnium infudit cæli majestas.
[20] Superius quippe dicta die sancti Martyris, Vespertinis laudibus expletis, atque ex more omnibus luminibus extinctis, cereus ab aliis extinctus, [Cereus ultro accenditur 21 Iunii,] eadem fere hora cælesti lumine in conspectu omnium est accensus.
[21] Nec prætereundum, quod contigit in festivitate Apostolorum Petri & Pauli, haud dissimile, sed plus habens stuporis ac miraculi; haud dubium quin ad gloriam eorum, quibus Dominus dixit: [& iterum die 30,] Vos estis luxmundi. Extinctus siquidem post Vesperas cum aliis luminibus cereus unus, accenditur; sed quasi extinctus non fuerit, a non videntibus ministrorum negligentia arguitur. [Matt. 4. 5.] Quo mox ut prius extincto, cum ad luminare minus (ut plerumque fit accensum) supponeretur; mirum in modum, quod extinctum fuerat, cælesti virtute accensum supra se accensi luminis flammas superat; atque omnis plebs (multa enim aderat) super tantis mirabilibus, lucis auctorem glorificat.
[22] Et quoniam tempore & virtute operum res proxima est, [atque 21 Martii:] sit proximum nostræ huic insertioni, quod vidimus in festivitate S. P. nostri Benedicti. Tunc etenim coram multis utriusque Professionis, sexus, ætatis & conditionis, simili, ut supra, imo per omnia eodem modo, ad tumulum Archiepiscopi Hildiberti, cereus inflammatur: & superne insolita plus solito in laudem Dei exultantium vox diutissime in aëra sublevatur.
[23] Hæc Trinitatis opera præcesserat etiam cælitus accensi cerei gloria, quem in primo revelationis exordio de Heilingenstat attulerat totius plebis ac Monachorum devotio: [quod etiam factum erat 10 Iunii.] ubi si quod interest ordinis, non mirabitur benignus auditor cum constet diversæ virtus operationis.
[24] Unde ad supradictam Patroni nostri festivitatem jam recurrimus, memoriæ mandare cupientes, mira & insolita, [Vestitus vanitas in ecclesia castigatur;] quæ coram positi vidimus. Quidam indutus tunica nimis stricta, & stultorum more corigiis utrimque consuta, ad orationem a dexteris festinavit. Sed nec orare nec inclinare se valens, nimiis doloribus tamquam catenis totum corpus suum constringi exclamavit. Cunctis autem qui aderant exclamantibus & admirantibus; ipse causam rei nutu Dei perpendens, ab aliis tunica exui, quod ipse non poterat, precabatur. Qua exutus tamquam veste vanitatis & causa doloris, est sanitati donatus.
[25] Ipso itidem die quod diu detestati sumus Deo execrabile atque cunctis fidelibus execrandum, manifeste didicimus. Servus enim cujusdam potentis (potens vero ille est Franco de Waldorp aliis sibi similibus sociatus, [Festum violanti adhærens manui globus,] cum luderet globis; globus, quem manu mittere volebat, mox contractis digitis manui arctius adhæsit. Quem tota die ac nocte nulla ratione excutere valens, cum legatis Domini sui ad loca Sanctorum sequenti die venit: ubi fide ac devotione humiliatus, extenta manu, inter voces laudantium Dominum globum deposuit; quem, in testimonium tantæ virtutis, ibi relinquens, sospes ac lætus rediit.
[26] Sed parvipendenda est lætitia, quam juste sequitur major tristitia. Ecce enim, non post multos dies, idem servus, cum aliquid ludis aptum incideret, [apud sanctos excutitur;] & de his quæ sibi acciderant quoddam risibile insereret; cultellus miro modo manui incidere volentis adhæsit ut manumittere non valeret; quousque ad memoriam Virginis cultellum deposuit, factus omni populo, qui aderat, [itemque cultellus alia vice.] causa tam admirationis quam jubilationis; quod quare evenerit parum constat, nisi quod in simili pœna & salute, miraculi iteratio Sanctorum virtutis sit confirmatio.
[27] Nec prætereundum silentio quod non multo, [Sanantur infirmæ tres una die.] aliquo tamen temporis intervallo in tribus mulieribus ostendit sancta Martyris intercessio; una enim de Pingvia, nomine Guta, Embriconis filia, præ nimia & insolita infirmitate, paralysi, id est defectione totius corporis, viribus destituta, manibus famulantium gestatorio imposita, meritis Sanctorum præsentata est. Ubi mox reddita sanitati, id in quo apportata fuerat, in suæ fidei ac sospitatis testimonium reliquit. Cum ecce mulier de Bacharata, eamdem diu passa infirmitatem, Sanctis præsentata, desideratam obtinuit sanitatem. Tertia mulier de Hoenburg, fide S. Trinitatis fundata, ac sanctæ professionis habitu induta, cum nimia & feminarum naturæ contraria infirmitate diu gravaretur sanctæ Virgini Justinæ perpetuæ devotionis obsequium spopondit, si adveniente ejus die sanari mereretur. Promissum igitur aggressa iter, sicut decem dum irent leprosi mundati sunt, vix emenso dimidii itineris spatio, quod nec sperare poterat, se nihil doloris sentire miratur & exultat. Verum ne beneficii ingrata videretur, iter quod occeperat devote peregit: & post gratiarum actiones coram Sanctis, causam itineris & gratiam donatæ sospitatis idoneis personis aperuit.
[28] Hinc nobis ad majora tendentibus, non incongrue nobiscum sentiunt, qui quod sequitur supradictis dissimile, [Majori miraculo,] pro mirabili accipiunt. Et siquidem non minus venerandum quam mirabile, ad laudem ipsius, cui nihil e impossibile, quem solum constat dominari in cœlo, terra & mari, & in omnibus abyssis. Hujus dextra Janitorem cœli in mari, ne mergeretur, elevavit: hæc Vas electionis tertio de profundo pelagi liberavit: hæc dextera (ut innumerabilia, quibus semper in suis Sanctis gloriosus apparuit, prætermittamus) sicut olim confessoris a sui meritis puerum aquarum gurgite mersum conservavit: haud aliter, nunc meritis sanctæ virginis suæ & martyris Justinæ, puerum quemdam diu aquis suffocatum, vitæ redonavit. Cujus rei locum & eventus qualitatem, sicut didicimus, [puer in mari sub mersus,] paucis hic subdere dignum duximus. Factum est in una dierum æstus apud Frankenfurt, cum nonnulli utriusque ætatis lavandi gratia ad flumen b pergerent, ut duo parvuli, unius patris filii, viri præclari, accurrerent. Ubi post impleta desideria, cum quisque reversus est ad sua, alter quoque puerorum, major natu, Domum lætabundus rediit; nesciens quod frater ejus, undarum mole victus, submersus interiit. Patre vero ac matre eventum rei ignorantibus, ac reditum pueri mœsta solicitudine præstolantibus; quidam de molendino egressus, conscensa navicula ad littus tendebat; cum ecce corpus super aquas ferri cernebat. Super quo satis admiratus, ac primum cadaver aliquod esse ratus piscis aut belluæ, ubi propius accedens humanam faciem agnovit, corpus exanime navicula imponens, ad littus usque perduxit. Adest uterque parens, cum plebe innumerabili, magnitudinem dolorum contestans voce lacrymabili. [indeque relatus mortuus,] Testatur lacrymabilis devotio, quæ fuerit super his omnium illorum mirabilis compassio. Denique deposita omni spe vitæ, nutu Dei corpus exanime defertur in templum c S. Bartholomæi ubi inter voces & lacrymas ac Sanctorum litanias, [invocata S. Iustina resuscitatur.] quasi unicum refugium, S. Justinæ Virginis & Martyris invocatur auxilium. Ad cujus nominis invocationem (dictu mirabile!) singultus pectus emisit exanime, atque hoc signo misericordiam Dei exspectantibus, recuperato spiritu vitales omnibus exhibuit vultus. Nil jam triste sonat ibi: sed qui vivere donat, solus laudatur & in sanctis glorificatur. Dat locum præsenti lætitiæ quantitas prioris tristitiæ: unde bene dicit Propheta Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tuæ lætificaverunt animam meam. [* Ps. 95. 19] Pater vero nil moratus, ne tanti beneficii videretur ingratus, puerum servitio Dei & Sanctorum in perpetuum donavit, quorum virtute sibi illum redditum fore non dubitavit.
[29] His, pro rerum varietate ac nostri sensus pusillanimitate, breviter enumeratis; [Alius aquis sufficatus,] dum ad diversa stylum vertere nitimur, eadem fere cogit nos replicare alterius, sed quasi ejusdem rei eventus, & renovata ejusdem miraculi memoria. In vico qui dicitur Werstat, juxta castrum nomine Epperstein, quidam parvulus, utroque parente febrium nimietate lecto prostrato, [& inde post horas 24 extractus,] dum juxta molendinum in ripa fluminis luderet, arena ac limo pedes obvolutus corruit; & a prima hora diei, usque ad primam horam alterius diei, obrutus limo latuit. Interea quidam domo ac familiaritate proximus, accepta securi arborem in ripa paludis, aliquid inde more solito excussurus, ascendit; cum eminus parvulum aspiciens, & suum filium (parvulum enim habebat) credens, non sine magna corporis læsione descendit: & primo intuitu, cujus esset filius, agnoscens, in manus illum sustulit; patrem tamen ac matrem, ab nimium eorum dolorem, eventum rei celare studuit. Affuerunt protinus, rei novitate acciti, pene omnes vici illius cives & incolæ: [eadem implorata reviviscit,] qui unanimiter cœperunt Dei omnipotentiam & sanctam ejus virginem invocare Justinam, cujus meritis constat procul dubio quantum valeat veræ fidei devotio. Os enim pueri, cujus lingua dentium collisione perforata, adhuc sanguine madebat, cultello aperientes, aquæ guttas gutturi instillabant, & si quis spiritus vitalis corpori inesset scire tentabant. Sed qui non erat, mox rediit, procul dubio ipsius meritis, quam Christo commendat effusio immaculati sanguinis. Pater igitur & mater, [& parentes ejus sanantur a febri.] tam pro reddita sibi sanitate, quam pro filii sospitate, vitæ Datori gratias retulerunt; & continuo dispositis ad iter rebus necessariis, cum puero & oblationibus ad memoriam Sanctorum venerunt, ibique coram clero ac populo, quorum multitudo tunc aderat, ordinem rei exponentes, & pro puero singulis annis oblationis quantitatem vovere studentes, post indicium suæ fidei atque devotionis, cum ceteris fidelibus jubilabant Deo in voce exultationis.
[30] Adhuc pro gloria Sanctorum, ad laudem Dei, cum aliqua hic inserere meditaremur; [Auctor. miraculorum magnitudine] multitudinem mirabilium ejus considerantes, magis silere quam minus digna dicere decrevimus: ne mira & inscrutabilia præ oculis, quasi abyssum maris habentes, vela ventis cum periculo daremus, qui jacta fidei anchora in firma statione sedem locavimus. [* Luc. 5. 8] Non enim immemores sumus illius in Euangelio, qui visa piscium multitudine dixit; Exi a me quia peccator sum, Domine. Est quippe veræ virtutis proprium, ut in contemplatione sublimium non deserant humilitatis consortium: unde scriptum est, omnia ossa mea dicent, Domine quis similis tui? Quia enim carne fragilitas, ossibus vero fortitudo signatur perfectorum virtus qualiscumque, summæ virtuti comparata, dissimilis comprobatur. [* Ps. 34. 10] Hinc est quod ille fortis olim [Sampsonis pater] Manüe, oblato & suscepto sacrificio, per d Angelicam visionem vitæ incurrit desperationem: [sicut Manue pater Sampsonis territus;] qui ubi quæ gesta sunt uxori retulit, per ejus consolationem mortis timore caruit. Bene autem compunguntur uxor & maritus, id est spes & fortitudo, quoniam his duobus, humilitate socia, omnio perfectorum commendatur beatitudo. Cum enim virtutum studio, quasi fidei sacrificio, Angelicæ visionis, quod est cælestium contemplationis gratia, sublimantur; humanæ fragilitatis conscientia quasi mortis periculo, humiliantur: qui tamen a rectitudinis suæ statu non dejiciuntur, quoniam spe concepta de prioribus, quasi fida uxore, ad sublimia eriguntur. Hinc est quod marito uxor dixit, si Deus nos occidere voluisset, nunquam de manibus nostris sacrificium suscepisset. Nos ergo quia cælestis gratiæ dona nostris meritis majora percepimus, ad commemorandum aliqua, quæ magnitudine mirabilium perterriti adhuc intermisimus, sublata formidine redeamus; sperantes in eum, qui sperantes in se non derelinquit; qui ubique præsens, [sed sicut ille spe animatus,] ubique Sanctorum merita invocantes misericorditer exaudit: sic enim mortui vivificantur, sic debilia & contracta membra curantur, sic aperiuntur oculi cœcorum, sic solvuntur vincula compeditorum: quorum cum facile comprehendi non valeat numerus; tribus hic positis, quartum melius silere, quam referre propter discordiæ malum duximus; secundum illud, Providentes bona, non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus; quapropter illos, quos veritatis testis conscientia accusat, illi quem nulla latent [secreta] relinquamus; & eos, qui ad invocationem virginis & Martyris Justinæ vitæ periculum evaserunt, hic inseramus. [Rom. 12. 17.]
[31] Quidam nomine Bern, de loco qui dicitur Arnestein, quemdam pauperem, sibi satis notum, injuste jam captivatum custodiæ deputavit, quousque commodatam pecuniæ quantitatem persolveret, qui nimirum præter miseram animam nihil proprii possidens, & injusti exactoris desiderium implere non valens, [narrat qualiter pauper tortus ob debitum] ducitur ad silvam, ad arborem ligatur, demissis pedibus in vallem quæ proxima erat, plena diversis ac mortiferis reptilibus. Aliquot ergo diebus inibi atque noctibus, sub Altissimi protectione, commoratus; ad locum primæ captivitatis deducitur, atque in corte imminenti & omnium oculis patente vinctus ponitur; habens pro caligis compedes & catenas, pro strato crates ligneas, sudibus peracutis undique prominentibus contextas: ubi vitam morte graviorem aliquamdiu agens, tandem quarumdam matronarum, quæ prope adstabant, admonitu, Christi Martyrem Justinam invocat; [ex dira captivitate] & citius dicto confractis compedibus & catenis, solutus exultat. Quid tamen ageret? Erat præ oculis aliud genus mortis, scilicet ingens præcipitium, quod si eligeret, non evaderet vitæ exitium. Denique (juxta id quod dicitur, Liceat sperare timenti) timore deposito, rursus Christi & Virginis suæ Justinæ se committit auxilio; & per crates dependentes descendens, carnibus lacrymabiliter laceratis, ad terram pervenit: nihilque moratus, ad memoriam sanctæ Virginis veniens, vocis exultatione & sanguinis sui perfusione, propriæ liberationis fidem fecit: omnisque populus salvatori Christo super his laudem dedit. Sicut ad gloriam Dei spectat virtus Sanctorum, sic nimirum ad hostis consusionem crudelitas impiorum: [Sancta invocata evaserit.] utrumque vero ad consolationem cælestis patriæ peregrinorum. Sic ille summus Pater-familias in domo sua qualecunq; vas vult [habere]; quo (utpote summe bonus) bene utitur per suam sapientiam, cum cæli ac terræ patriam unam facit rem publicam; cujus judicio, injusto nunquam, plerumque impius pio dominatur: quod per eos quos supponimus facile comprobatur.
[32] Quidam de loco qui dicitur Eppenstein, nomine Harpius, [Alius simili ex causa vinctus,] pro danda sibi pecunia quemdam dure circumvenit. Sed cum non haberet quod daret, nec tamen persecutor furoris habenas laxaret; quidam notus ac primus illius vici, impetratis induciis, sponsor pro ipso intervenit, nec tamen minus innocens impio jure injuriatur: sed vinctus catenis in loco sublimi custodiæ mancipatur; ubi aliquamdiu omni consolatione destitutus, dum sponsoris sui præstolatur reditum, devotissime sanctæ Martyris Justinæ invocat auxilium. [Mar. 10. 52] Nec mora, juxta quod scriptum est, [simili auxilio evadit coram oculis custodum:] Fides tua te salvum fecit, confractis catenis, solutus a vinculis, Dei virtutem intellexit. Unde circumspiciens, & custodum accursus metuens, præ gaudio altitudinis immemor, de sublimibus ad ima se dedit: & quasi mollibus susceptus (mirabile dictu!) incolumis consedit. Interea, multis sibi sociatis, sedebant in portis filii iniquitatis; ut observarent insidias fuga forte elabentis. Quibus visis, timor in eo renovatur: sed cum Giezi & Elisæo mente junctus, illos videns; ab illis, licet oculos serenos habentibus, non videbatur. Quos ubi illæsus pertransiit; ut Petrus ad se reversus, cursum iniit: nec erat parva currentis velocitas, cujus pedibus timor addidit alas. Venit ergo gaudens & exultans ad sacræ Virginis Mausoleum, cum omnibus qui aderant, clara voce magnificans Deum.
[33] De tribus quæ proposuimus virtutum insignibus, duobus utcumque expositis; tertium, promissionis memores, hic subdere non dubitamus, tametsi auditoris fastidium timeamus: [item tertius,] in hoc quippe cum sit rei ac miraculi fere identitas, sola personarum ac locorum inest diversitas. Quidam enim peractis negotiis aliunde rediens, a Volckmaro de Betthelenheim ejusque complicibus comprehenditur; & spe quæstus vinculatus, locis pœnarum deputatur. His post invocationem sacræ virginis Justinæ confractis catenis se absolutum cum gaudio miratur. Nec mora, dimissis catenis, quarum sonitu comprehendi metuebat, liber egressus; alias pretio comparavit, quas (sicuti ibi adhuc cernere licet) in testimonium suæ liberationis, ecclesiæ Christi & Christo consecratæ Virgini cum laudibus præsentavit.
[34] Præterea quartum (tamen contra nostrum propositum) alio tempore, alio loco, [ac quartus.] sed satis noto, ad invocationem prædictæ semperque dicendæ Martyris & Virginis, laxatis vinculis, solutis compedibus, liberatum hic inserere dignum ducimus: non curantes subsannationem & dentem invidiæ, dum votis fidelium, & de meritis Sanctorum lætantium, magnalia Dei eloqui valeamus. e
[35] Non minus ad Christi Martyrumque spectat gloriam, quod tam futuris quam præsentibus revocamus in memoriam. Videtur quippe omnibus quæ prædicta sunt, [Vitali motui redduntur 2 fratres eo privati.] laude dignius, quod de duobus fratribus, patris ac matris & amicorum suorum relatione, didicimus. Alter siquidem horum subita ac mira infirmitate circumventus, triduo mutus ac velut exanimis jacebat; alter vero sex diebus omnibus sensibus corporis privatus nihil signi quod vitæ competeret prætendebat. Interim dum ex more tristes exequiæ parantur, virtutum, quas audierant qui affuere præconia memorantur: ac perceptis quibusdam vitæ indiciis, cum fide ac spe currunt ad suffragia Justinæ Virginis & Martyris ad cujus nomen, tamquam ad novissimæ tubæ vocem, videres omnia membra moveri & jacentes apertis oculis adstantes clare intueri: eademque hora spiritu illis plene reddito, & soluta lingua resonante vocis organo, vocem præ gaudio flentium, compescuit vox Deo laudes canentium. Quod ne quis præ magnitudine rei parum credens, verum abnuat, vicum, qui, Wenheim in regione Berestrata dicitur consulat, ibique omnem veritatem edoctus, cum vivificatis nostræque ecclesiæ, tum multorum testimonio credens, auctori salutis gratias agat.
[36] Silentio præterire non audemus, quod o sanctissime præsul Servati, [Curantur cæci, vir] per quem innumerabiles homines sanitatis gratia sunt donati, qui de Salvatoris f nostri stirpe gloriosam sanguinis ducis originem, tuis meritis dignaris proponere nostram Martyrem & Virginem. Quidam enim de Masetricht, pauper & cæcus; spe luminis, cum multis votis tibi excubias celebrare fuerat suetus: audiens vero apud nos novæ præconia gratiæ, non sine divino (ut credimus) nutu ad nos venire disposuit; & in eundo, meritis ipsius de qua loquimur, illuminari meruit. Qui iter cœptum peragens, ad nos pervenit, testis suæ salutis, & præco magnæ Sanctorum virtutis; omnibus qui aderant laudes Deo resonantibus.
[37] [& puella.] In octava sanctæ Dei genitricis, puella quædam, oculorum lumine diu privata, cunctis cernentibus est illuminata; haud dubium illius prece & meritis, quæ genuit mundo Auctorem æterni luminis.
[38] Quia scriptum est, Justus ex fide vivit; & alibi; Fides tua te salvum fecit, ex hujus virtute, quoniam se occasio obtulit, hic aliqua inserere visum nobis fuit. [Heb. 10. 18, Mar. 10. 15] [Puer necdum baptizatus,] Per hanc enim omnium seculorum patres, legis & gratiæ præcones, superatis regnis, opibus, justitiæ adepti sunt repromissiones. Sed ne minus docti sapientibus, nota replicantes, oneri simus; plenius instrui volentes, ad eum, qui in terra positus cælorum secreta videre meruit, remittimus; nobis vero ad præsens ostendere sufficiat, qualiter non credentibus, nec etiam fonte salutari renatis, credentium fides subveniat. Mulier quædam parvulum, quem, juxta Psalmistæ vocem, in iniquitate conceperat, secundum illud, In dolore paries filios, in dolore peperit: qui natus, non minus patri quam matri, majoris factus est causa doloris. [Gen. 3. 16] Quid ergo? Ubi est bone Jesu, vita & salus omnium, quod dixisti, mulier cum parit tristitiam habet; cum autem peperit puerum, jam non meminit pressuræ, [a nativa monstrositate,] propter gaudium quia natus est homo in mundum? [Joan 16. 21] Verum est plane, nec aliquid sonat contrarium, sacramento plenum, veritatis testimonium. Est enim mulier mater, Ecclesia; filios adoptionis pariens cum tristitia: quæ bene dicere potest cum Apostolo; Filioli, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. [Gal. 4. 19] Hæc, immemor tristitiæ, plene lætabitur, cum laboris sui fructu in cælis donabitur. Bene igitur, Christe, ad tuam quæ cuncta disponens non fallitur, providentiam; & ad tuorum, quæ dicimus, spectant gloriam. Puer enim natus, in una manu & utroque pede carnem, in modum globi habens dependentem, & caput usque ad inspectionem cerebri divisum, suis horrendum ac miserabile spectaculum præbebat. Horruit pater, expavit mater, quod de suo semine tale quid genuissent. Incerti quid agerent, an exilium præ pudore eligerent; tandem, fide roborati, [post incisionem a patre factam, liberatur.] S. Justinæ auxilium flagitabant. Qua fiducia confortatus pater, arrepto ferro omnem carnem superfluam amputavit; manibusque compressum caput signo Crucis & nomine Virginis consolidavit; adeo ut nec in capite divisionis, nec aliis membris aliquod vestigium appareret incisionis. Puer vero ætatis dies quinque tantum habens, nondum baptismi gratiam perceperat. Constat igitur jam, quid valeat vera fides, ut prædiximus: probat enim ille paralyticus, ante Iesum per tegulas in lecto demissus; probat etiam ille surdus & mutus, fide offerentium ab ipso curatus. Veniunt ergo parentes, puerum portantes, & cum eis non minima utriusque sexus multitudo fidelium, nobis hæc cum lacrymis referentes, & auctori salutis suisque Sanctis laudes persolventes.
[39] Populis adhuc Dei laudes personantibus, super his quæ in puero nondum baptizato facta supra retulimus; ecce affuit quædam fæmina cum amicis & notis loquens Dei magnalia. Hæc enim, ut asserebat, quamvis gravida, [Brachium prægnanti fractum] aliquid operis actura, ventris pondere depressa, humi corruit; & brachio dextro duobus locis confracto, per multa horarum spatia velut exanimis jacuit; atque in hujus doloris angustia octo dierum [transegit] tempora; sed laus & salus mundi Christus, meritis Sanctorum omne triste convertit in gaudium. Denique ad invocationem sanctissimæ Justinæ Virginis, [redintegratur.] recepta tam brachii quam ventris sanitate, ad nos pervenit; quæ sibi contigerant memorans cum lacrymis.
ANNOTATA D. P.
a Etsi talia miracula narrentur de pluribus; specialiter tamen videtur hic intelligi S. Benedictus, cujus mandato obediens ejus Discipulus Maurus, condiscipulum Placidum, tunc adhuc puerum, puer ipse abstraxit ab aquis, super ipsas ad illum progressus.
b Scilicet Mœnum supra quem ipsum Francofurtum est situm.
c Ibidem ecclesia S. Bartholomæi Collegiata & præcipua.
d Ms. Bodec. Euangelicam: sed scripturas scienti apparet legendum Angelicam, & supra inserenda duo verba fuisse.
e Nihil hic deesse vix ausim affirmare. Quarti autem hujus liberatio, post tres alios sub numero unius Capitis 30 conjunctos, sola faciebat Caput 31: nobis satius visum, dimissa veteri divisione, Caput illud prolixius in tres Paragraphos partiri, & exhinc numero auctiori pergere, usque ad librum 2, cujus post Prologum Caput 1 erit nobis num. 41 & sic porro procedendo ad librum 3, hujus quoque Caput 1. fiet num. 51.
f De S. Servatii Trajectensium Patroni fabulosa cum Christo cognatione sufficiunt dicta in Tractatu de Trajectensibus Episcopis quorum primus habetur, translata Tungris Sede.
CAPVT III.
Miracula reliqui primi anni Libro secundo digesta.
[40] Enumeratis paucis, ex innumerabilibus signis & virtutibus, quas meritis Virginis & Martyris suæ Justinæ dignatus est ostendere, [Prologus excusat,] qui operatur omnia in omnibus, cogitis nos per Deum, carissime (haud dubium quin studio dumtaxat pietatis, utpote amator virtutum & religionis) silentium quod proposuimus rumpere, & velut in Dedali labyrintho, per vestigia in se redeuntia, expertas latebras repetere; de quibus haud facilis patet reditus ob innumerabiles, [quod prioribus similia hic liber subjungat;] & difficiles tenebrosi itineris anfractus. Quid vero dicimus labyrinthum? qui si nostræ executionis propositum, in quo prædicta ac fere eadem repetentes dum primum medio, medium ne discrepet imo nitimur; quid aliud quam per emensas ac rursus in se reflexas semitas gradimur? Huc accedit, quod juxta vias, actiones videlicet nostras, quod est gravius, malignorum spirituum patimur insidias: qui dum nos ad veritatis lumen assurgere conspiciunt, malignitatis suæ tenebras oculis nostræ mentis objiciunt; variarum scilicet rerum cogitationes, ac noxias humanæ conditionis delectationes; fitque ut mens, quæ contemplationis penna se ad sublimia elevat, phantasmatum occursu reverberata in imis remaneat. [* Ps. 118. 115] Propter quod Propheta, Declinate, inquit, a me maligni, & scrutabor mandata Dei mei; sciens difficile simul & cælestia scrutari, [ad suscitandam mentem distractionibus obnoxiam;] & malignorum hostium insidiis molestari. His consonat divina historia, ubi patris nostri Isaac & allophylorum referuntur facta. Nemo enim legens scripturas est qui nesciat, quod puteos, quos Isaac fodiebat, allophylorum invidiosa contentio aggere terræ replebat. Nos vero cum Isaac, qui Gaudium dicitur, puteos fodimus; cum in mandatis Dei mysteriorum profunda quærimus, quæ allophyli, qui maligni dicuntur spiritus, immundis cogitationibus, quasi aggere terræ, nobis obruere nituntur.
Hinc flentes & sedentes super Babylonis flumina, in salicibus ejus suspendimus organa nostra, dissonum judicantes, his qui captivos nos ducunt, interrogantibus cantica, cantare canticum Domini terra aliena, memores tui semper Sion, dulcis pacis visio; ubi est vere concors civium Sanctorum habitatio; ubi redolentia ut cynnamomum & balsamum jugiter sonant organa Sanctorum; [& Justinam in cælis beatam invocat.] ubi sine fine lætitiæ cantus, quem nullius incommodi interrumpit planctus. Hic jam Virgo & Martyr felix Justina, cum fratre Aureo tripudians, redimita decore roseo; hic pascentem in liliis, ac septum virginum choris, Agnum sponsum, quocunque ierit, sequeris; cujus recordans, quod voluptati est Agnum sequi cæli civibus, adhuc in terra peregrinis, benigne compateris; & per omnipotentem, cum quo unus spiritus es, te fideliter invocantibus, ubique succurrere cognosceris. Testantur hoc tam ea quæ prædiximus, quam ea quæ hic subdere dignum duximus.
[41] Inter virtutum insignia ac multa hominum millia, ductus est aliquando ad sepulcrum prædictæ Martyris quidam, tam vultu quam habitu terribilis, utpote (pro dolor!) factus possessio dæmonis, qui volens similis esse Altissimo factus est infimus, & ob hoc generi invidit humano. Qualis vero sit possessor, possesso credite: [Energumenus] nihil enim humanum sonat, sed fari gestiens, non verba, sed sonos confusos promebat; non solum manu, sed stridore dentium exhibens se cunctis metuendum & per horarum spatia renovatis doloribus, miris omnem replebat ecclesiam clamoribus. Quapropter trusus extra septa ecclesiæ, in loco congruo catenatur, usque ad tempus misericordiæ. Ducebatur autem maxime matutinis horis, manibus famulantium, ad memoriam Christi Virginis; ubi inter voces flentium hic solos promebat stridores dentium. At ubi venit tempus miserendi ejus, meritis suæ Virginis respexit illum Deus; & ad nomen Justinæ, vas quod possedit prædo malignus relinquens, confusus discessit. Stat liber solutus vinculis, [liberatur.] qui ligatus venerat; stat hilaris & lætus, nec ut ante ferus, sed ut mansuetus. Os prius blasphemum & obscœnis sermonibus plenum, resonat Salvatoris laudes, palam protestans & detestans iniqui pervasoris fraudes. Quid plura? Pro tam manifesta ejus gloria, in laudibus Justinæ exultat tota ecclesia. Ille vero, post gratiarum actiones, redit ad propria; notis & amicis, pro tristitia, optata relaturus gaudia: & plateas & vicos omnes, quos contristaverat, in testimonium receptæ sanitatis benedictionibus lætificabat.
[42] Ecce iterum serpens antiquus, humanæ salutis inimicus, memor maledictionis antiquæ, qua conculcandus denuntiatur mulieris semine, expulsus a viro mulieris imperio, in sexu femineo debacchatur malignitatis antiquæ studio. Sed frustra: nam rursus per mulieris Virginis meritum, [& mulier] de subsellio familiari expulsus, suum recognoscit interitum; quod non minus ad confusionem maligni invasoris, quam ad laudem benigni Creatoris pertinere, sequentis testatur ordo narrationis. Quoniam ad declaranda Sanctorum merita operam qualemcumque dedimus, hoc quoque non prætermittendum credimus, quod meritis sanctæ Virginis, virtus Regis immensi ostendit in Episcopatu Spirensi. Erat ibi non mediocris substantiæ & famæ quædam femina, caduci morbi incommodis multo tempore anxiata; quæ ex frequenti casu non tantum memoria, sed & vultu contracta, vix formam prætendebat hominis. Quæ cum diu vitam morte graviorem ageret, [pridem morbo caduco læborans.] nec medicorum aut parentum ope quidquam proficeret; tandem aliquando, cælitus procul dubio inspirata, cum votis ad memoriam Sanctorum ire disposuit: emensoque parvi itineris spatio, tam membrorum infirmitate, quam vultus deformitate caruit. Tunc animum convertens ad laudes Salvatoris, deposita omni formidine doloris, ad ecclesiam lætabunda pervenit, & nobis casus suos ex ordine retulit, & Dei laudes cum lacrymis & cordis gaudio subintulit. Ubi post verba consolationis, causam auxit admirationis: nam facta palam peccatorum confessione, & percepta sacramentorum Christi communione, in utroque homine salvata, laudes Deo & Sanctis, nobis vero gaudia cumulavit maxima.
[43] Non minus est mirabile, quod non multo post tempore contigit in Wetereiba, meritis sanctæ Martyris & Virginis Justinæ. [Innocens furti damnatus] Quidam inimicorum invidiosa relatione in conventu populi accusatus, impia judicum sententia, quasi reus furti, suspendio fuerat damnatus. Qui, utpote pauper, consilio & auxilio carens, nec objecti criminis notam solus, multis accusantibus, revellere valens; vestem qua indutus erat exuens, S. Justinæ pro peccatis suis donavit; omniumque inspectorem, testem veritatis Deum, cum, lacrymis invocavit; [& suspensus,] dataque sententia mortis, insons suspensus, usque in diem alterum sic permansit. Tunc cum forte quidam iter agens huc accederet, & pendentem eminus aspiceret compunctus; Ubi nunc, exclamat, virtus tua Virgo & Martyr Christi Justina? nihilque cunctatus, evaginatio quo erat accinctus gladio, laqueum concidit; moxque corpus, adhuc palpitans, humi corruit. Quo viso, lætus ac fide plenus, sæpius ingeminans Justinam, imo Justinæ meritis potentiam divinam; quem credidit examinem, sanum vultuque lætum conspicit; iterque pietatis studio omissum repetit, magnificans eum, [altero die vivus deponitur e furca.] qui facit mirabilia meritis Sanctorum suorum. Alter vero, spiritu recuperato, & corpore alimentis recreato, per dies aliquot laqueum collo ferens, plateas omnes circuibat eventum rei narrans, videntesque & audientesque admiratione replens, denique memor sui adjutoris quem invocaverat, & S. Justinæ cui se commendaverat; cum multis novitatem rei attestantibus ad nos venit, in collo adhuc recentem ostendens dolorem & in manu torquem doloris auctorem. Quibus visis, omni dubitatione remota, gaudentes fidem dedimus omnibus, quæ fama præcurrente prius didicimus; Deo autem & Sanctis ejus multa plebis numerositate conclamante super istis mirabilibus.
[34] Hinc cum ad ea, quæ proxime contigerunt, calamum verteremus; occurrit quod dignum memoria silentio præterire non audemus, de muliere sex annis dæmone gravata, [Energumena] & secunda die adventus ejus ad nos hoc ordine liberata. Erat ei maritus tam compassione quam fide devotissimus, ejusque laboris ac itineris comes indefessus: circuiens cum ea Sanctorum Jacobi Apostoli, Ægidii, Godehardi, aliorumque multorum limina devotissime ubique implorans suffragia, [frustra ad S. Jacobum aliosque ducta,] nusquam tamen voti compos efficitur, quamvis scriptum sit, Pulsanti aperietur; illius haud dubium nutu, qui solus, cui vult, & quando vult, & ubi vult miseretur. [Matt. 7. 8] Sed ut alios omittamus, quorum tam manifestis signis & virtutibus derogare fas non eit, numquid, Apostole Dei, hoc non poteras; qui cum consortibus tui Apostolatus potestatem super omnem virtutem inimici acceperas? Fatemur, & credimus, te hæc & majora potuisse; sed Justinæ tuæ consorti gloriæ, ad declarandum ejus meritum, hoc donum permisisse. Nam post multas, ad tuam memoriam, sine fructu excubias; & post emensas laboriosi itineris vias; prædicta mulier ad nostram venit ecclesiam. Interim quanto poterat conatu silentio comprimens se inimicus, qui in ea latitabat, quia se divinitus expelli metuebat; postquam ecclesiam introivit mox ululatu & diro clamore, quid pateretur, innotuit. Cum vero post inceptam Missam Euangelium legeretur; inimicus, salutis verba non ferens, altius quam dici queat exclamat, [ad S. Justinæ Sepulcrum liberatur.] ferarum ac bestiarum sonos confundens, ingeminat terribiliter ac miserabiliter; adeo ut homini compatientes lacrymis perfunderentur hæc videntes, & nonnulli ecclesiam egrederentur, hæc ferre non valentes. Quapropter post aliqua horarum spatia foras ecclesiam ducta, sed quinta quasi hora ad memoriam Sanctorum reducta, sumpto in aqua de pulvere sepulcri sanctæ Virginis, ad invocationem ejus nominis dæmone protinus caruit; & prima exultans in laude Dei, cunctis causa lætitiæ fuit.
[45] Nec hoc silemus, quod eodem tempore meritis S. Justinæ factum gaudemus. Erant duo fratres inter suos genere & substantia novissimi, sed fide ac morum qualitate præ ceteris conspicui. [Fratres duo per fraudem capti,] Horum optimis successibus more suo invidit humanæ salutis inimicus, excitans contra eos fortiorem quemdam, qui invidiæ stimulis & avaritiæ facibus inflammatus, eorum appetebat substantiam. Tempus igitur conceptæ iniquitati idoneum nactus, alterum dolor circumvenit, comprehensumque ac compede constrictum custodiæ mancipavit: alteri deinde mandans ut veniret, nihilque metuens apud se, si pro fratre solis precibus interveniret. Qui non columbæ simplicitatis, sed serpentis sapientiæ expers, verbis fidem dans, cum venisset comprehenditur, & uno pede cum altero pede fratris una compede diligenter constringitur. Stat perfidus prædo exultans, & manibus plaudens cum sociis suæ iniquitatis, quod desideraverat se implevisse gaudens; ignorans miser, prope esse Dei misericordiam omnibus, [ruptis ultro vinculis evadunt.] meritis Sanctorum suam invocantibus potentiam. Nam ad invocationem S. Justinæ, citius dicto laxata compede, stat liber uterque, retracto ad se pede; cunctis qui aderant cernentibus, nec manifestæ Dei virtuti contradicere præsumentibus. Liberati, protinus veniunt ad loca Sanctorum, gaudentes, & per omnia, (ut dictum est) gestæ rei ordinem referentes. Hic non incongrue occurrit nobis Leviathan ille, cujus maxilla persorata est armilla. Quid enim aliud est armilla, quam omnia complectens divina misericordia quæ Leviathan, serpentis scilicet antiqui, maxillam perforavit; ut quos ille astutia perversæ suasionis absorptos tenebat; post perpetrata scelera, per pœnitentiam ad veniam redeuntes, confusus amittat. Stat confusus & iste, qui dum plus justo appetit, quod forsan competeret juste amittit.
[46] His aliisque virtutibus, per Sanctorum merita longe lateque coruscantibus, dignum duximus hoc referre miraculum, quod die Dominicæ Nativitatis nobis ostendit Altissimus. Eadem namque die, primo mane dum Officio, [In Natali Domini accenditur divinitus cereus.] Lux fulgebit, Collecta adderetur, ubi dicitur, Nova luce verbi tui perfundimur; pius & sanctus in omnibus suis Deus, cereum, qui tunc forte ad honorem Sanctorum positus fuerat, cælesti & invisibili lumine accendit. Unde præ subitatione insperatæ salutis, adstantium corda stupor ingens invadit, & gaudio cælestis lætitiæ perfundit. O lumen verum, perlustrans intima rerum! o ineffabilis claritas, quæ numquam corda fidelium obfuscare patitur perfidiæ tenebras! Quid agitur? Adstans turba præ gaudio exclamat in laudibus Christi: Fratres vero addita melodia jubilabant gloriam Dei. Nos igitur eorum etiam laudi communicantes, per omnia glorificemus Dominum, qui se glorificantes conservat in secula.
[47] Invidus & humani generis inimicus, semper impediens bona opera hominum, frequens circuiens studia singulorum, ut si quem inveniat incautum ad suum trahat exitium; etiam nunc suum effundendo venenum, festinat infligere & evertere cor humanum. [Jacto in canem baculo exerrante] Sed ne ambagibus uti videamur, suffragantibus meritis S. Justinæ Virginis ac Martyris utique evacuato veneno maligni serpentis, laus & salus atque gloria prædicatur nostri Redemptoris. Accidit namque, ut quidam rusticus in villa Liderbach, secus flumen Mogum, costam porci igni assandam apponeret. Verum ille qui Cain in cædem fratris animavit, permiscens tristia lætis, quidquid gaudii erat perturbavit. Accurrens enim subito canis apertis rictibus costam rapere volebat. [occisus a patre infans] Sed villanus baculo, quem forte manu tenebat, cani minitans, proprium filium adhuc infantem percussit, ut statim velut exanguis ad terram caderet, & sine halitu exanimis remaneret. Quid pater ageret, cum hæc videret? mater enim domo forte exiverat. Clamat, lamentatur, donec mater per lamenta revocatur. Quæ veniens stupefacta, querula voce replet aëra, scissisque vestibus dolorem ingeminat; & quid agere debeat, ignorat. Sed quis matrem, in funere nati, flere vetet? Mater luget, vicini flent, cognati & amici plorant: [resuscitatur.] & quid super hac re dicant vel decernant, prorsus dubitant & ignorant. Alii clamant sepeliendum, alii custodiendum; mater vero B. Justinæ offerendum. Inter hæc omnia, matris intentione perficiente, vovetur puer beatæ virgini Justinæ. Quid ergo? Numquid justis petitionibus misericordia Dei elongabitur? Absit. Nam Dominus, per beatæ Martyris Justinæ merita, vota suscipiens humilium, corda intuens contritorum, more Prophetæ in solario suscitantis puerum, solitum credentibus expandit suffragium. Ergo dum pro sepultura parentes in itinere ferunt puerum; subito divinitus factum cernunt in eo miraculum. Nam sanctæ Virginis ope, elevantem oculos aspiciunt respirantemque per suspiria, sanum & incolumen recipiunt: tandem sicut disposuerant, ad limina Sanctorum cum laudibus proficiscuntur, & vota cum gratiarum actione persolvuntur: quibus peractis, via qua venerant redeunt in domum suam reddentes Deo semper laudem & gloriam.
[48] Nec minus laude dignum, quod non multo post, [Puer annulo vitreo absorpto suffocandus,] per invocationem S. Justinæ in vico Natgowe in villa quæ dicitur Colla, non tam mirabile, quam laudabile factum est signum: in qua villa, ut est consuetudo puerulis, cum vitreis pueriliter ludere annulis, quidam eorum unum forte absorbuit: quem quia, difficiliter laborans, hæsitantem gutturi excutere non valuit; suffocato similis, sine voce sine halitu terræ exanimis cecidit. Quid parentes, de subito nati periculo perterriti, agerent, nisi quod solum potuere, plangerent? Subitum quippe interitum voce lamentabili plorantes beatæ tamen Justinæ non immemores, [voto pro eo facto servatur:] puerum ad ipsius limina deferentes, ejus consolationem humiliter implorant. Nec mora, beatissima Virgo, ac si diceret, Vocastis me, ecce adsum; non differt devotis conferre suffragium. Puer namque, qui jam pene cunctis defunctus æstimabatur, ad honorem ipsius, qui facit mirabilia solus, & laudem beatæ Justinæ evomens quod nocivum sumpserat, coram astantibus liberatur, suisque incolumis datur.
[49] Contigit etiam in eodem pago, quemdam sine custodia in cunis relinqui parvulum: cujus faciem casu adveniens porcus morsibus, sic, ut nec humanum vultum habere videretur, dilaniavit; [alius facie a porco corrosus] confusaque facie deformem & querulum cruentumque reliquit. Parentes denique ejus venientes, dolorem cordis clamore indicabant; & vicini ac noti, clamoribus concitati, conveniebant; & quid consilii aut medelæ adhibeant, conversis in se doloribus, deliberabant. Sed postremo tale solamen inveniunt, [priori formæ restituitur.] ut ad medelam B. Justinæ confugium faciant. O mira Dei providentia, contra quem nec est consilium, nec scientia! Nam statim ad invocationem beatæ Virginis, ille qui Naaman Syri lepram mundavit, præfati pueri vultum, ac si vulnus nunquam sensisset, sanavit.
CAPUT IV.
Prosecutio similium Miraculorum.
[50] Cum aliquis ad scribendum amore studii vel exercitatione ingenii applicat animum, [Prologus petit auxilium spiritus] gestæ rei seu gerendæ expositurus seriem, tale profecto tenere debet medium, ne intentio ejus (secundum illud Apostoli, Unusquisque in suo sensu abundet) excedat ingenium. [* Rom. 14.] Sunt namque nonnulli, qui in scribendo sic appetunt altiora ut non redire valeant ad inferiora. Hi nimirum, quando æmulorum incusantes vecordiam, propriam non reprehendunt inertiam animi negligentioris non corrigunt desidiam; [ad enarranda postrema prodigia.] nos nunc parvitatem nostri considerantes ingenii, sæpius iterando, Noli altum sapere, sed time; positum veremur tertio responsamini calamum. [* Ib. 11. 20] Sed sunt duo quæ cogunt; amor & timor. Amor scilicet secundæ revelationis sanctarum Reliquiarum Aurei Episcopi & Justinæ Sororis ejus; timor vero, ne, si silentio transeamus, desides judicemur. Scriptum namque est, Qui meos erubuerit sermones hunc erubescet filius hominis; quæ in aure audistis, prædicate super tecta. [* Matt. 23. 27] Aspiret itaque, qui aspirando omnes implet,
[51] Anno ab inventione sanctarum Reliquiarum in se revoluto, quam pluribus in ecclesia S. Albani Patroni nostri signis per invocationem præfatorum Martyrum coruscantibus; multis tamen adhuc, utrum vere eorum ibi forent corpora nec ne, [An. 1138 dubitantibus nonnullis,] dubitantibus; ea die, qua ipsa inventio celebris habebatur, inter nocturnas mediæ noctis orationes, cuidam famulæ Dei boni testimonii notus, & sanctæ conversationis Frater noster, qui jam dudum vita excesserat, ejusdemque aliquando fidelis custos ecclesiæ, si dormiret inquirens, apparuit: illaque se dormire negante, addidit; Ne dubites, sed pro certo noveris, tu & quiq; fideles, miserationes Dei, quæ in hac multiplicantur basilica, [præsentia S. Justinæ certificatur per visum.] B. Justinæ veraciter hic quisecentis & manentis hic fore subsidia, omni mundo his temporibus valde necessaria. Famula itaque Dei tam de insolita visione perterrita, quam de extasi mentis ad se reversa, unius horæ spatio fere transacto. Quid reverende, inquit, Pater & senior de Virginis, fratre dicitis [Respondit ille] Quæ de sorore, omni dubio [procul], senties & de fratre. Hæc & his similia conferentibus corpore & anima, ne de magnitudine revelationis Dei famula extolleretur, sibimet ipsi facta est stimulus, cum orationis instantia. [Thes. 5. 19] Verumtamen ad ultimum in hoc verbo confisa, Spiritum nolite extinguere, Patri Monasterii, quæ viderat, intimare non formidat velocius; teste illo & eodem revelante, qui est secretorum conscius, qui suis differens non minuit præmia; ipsi laus, honor, pietas, & gloria.
[52] Subsecutis igitur paucis diebus, cum Sanctorum Martyrum diei festi Vigiliæ agerentur, & votorum actiones ibi devotissime solverentur, & diversarum plebium quotidie illuc confluerent turbæ; tum tamen plus solito multitudo languentium propter solemnitatem catervatim ruebat, [In Vigilia Sanctorum] & beatorum Martyrum subsidia singultuosis precibus implorabat. Sicut enim illa dies ceteris habebatur celebrior, sic omni credenti impertita est gratia largior. Mulier quædam de Fritzlaer, visu diu orbata, iter arripiens ad suffragia Sanctorum, in ipso itinere ad [eorum] invocationem, est illuminata. Ipsa tamen iter perficiens, [illuminatur cæca,] vota resolvit; vocemque, coram omni populo laudans Dominum, videns ad glorificationem Sanctorum, extollit.
[53] Nec solum his (ut diximus) virtutibus nostra florebat vicinia, verum etiam extranearum gentium B. Justinæ & fratris aurei interventum sentientes, [Ratisbonæ festum violans punitur,] congratulabantur confinia. Igitur in civitate Noricorum Ratisbona, secus flumen Danubium, mira, quæ Deus in suis operatur sanctis, non sunt occultata filiis hominum. Hæc sicut inter omnes illius regionis extat nominatissima ita relatu ad se confluentium est famosissima, agris fertilis, nobilis ædificiis, omnibusque affluens deliciis. Ex hac ergo quidam quadam die, qua non licebat (celebris enim erat) tempore messis egrediens metere, non timebat opus illicitum ad manus incontinenter mittere: illicitum enim erat quod dies sacra vetabat. Sed is qui sacræ diei sprevit celebrationem, continuo divinam sensit ultionem; [& pœnitens manus usum recipit:] manubrium enim quod metens manu trahebat (mirabile dictu!) ac si naturaliter concretum fuisset, in dissolubiliter palmæ inhærebat. Ille miser, sicut erat debilitatus, beatæ Virginis nomen, de quo per famam audierat, invocabat; arreptoque itinere, per abrupta viarum ad ipsius solatium properabat; sicque properando vota solvens, manu recepta solvitur; solutusque Dei misericordiam laudando & glorificando ad propria revertitur.
[54] His ita gestis, quædam mulier de villa Altsigen, visu destituta, cum multis ad suffragia Sanctorum tendentibus ducitur & spe quæ non confundit consolata, [& cæca visum.] fide quæ omnia operatur confirmata, suo itinere proficiscitur. Ventum est ad locum ubi misericordia quæritur, gratia invenitur; ubi laus ex ore hominum non deficiet, cor contritum & humiliatum Deus non despiciet. Nam mulier visu viduata, pro se rogat accepta fiducia: cujus nimirum dolori non differt misereri, apud quem sunt omnia vera & justa judicia, qui justas non dedignatur petitiones intueri. Intuentibus quippe multis & adstantibus, ad invocationem B. Justinæ, quæ venerat cæca, illuminatur; & Deus, qui est benedictus in sæcula, ab omni populo glorificatur.
[55] Item quidam in villa Winculo, in pago qui dicitur Rineggowe, [Contra votum repetens lusum,] pauper nec ignotus, non infimus genere, sed moribus (nam lascivus erat) cum nihil haberet præter simplex vas, aptum vino quod tunnam vocant cum ceteris [ludens] globos discurrendo (juxta id Poëticum; Quæ non perdiderit non cessat perdere lusor) ludendo perdit. A parentibus autem (ut fieri solet) multa passus, duriter reprehenditur. Vovet igitur B. Justinæ, se ad hunc ludum non deinceps reversurum. Deinde non multis diebus intercedentibus, cum Walburgæ, ad veniente die festo beatorum Apostolorum Philippi & Jacobi quæ dies habebatur ibidem celebris, [excæcatur,] multi propter festum circumquaque confluerent, variisque jocis more fluxæ & lascivæ ætatis, intenderent; ille, cujus mentio est, immemor verbi, Vovete & reddite, ad ludum quem devoverat revertitur, sicque ad facta votis contraria. [* Ps. 75. 12] Quid secus? Inimica potestas, nisi bonum impediat propositum, nunquam cessat. Sed videte, fratres, quam misere plectuntur, qui recedentes, quid vel cui voverint non reminiscuntur. Miser etenim iste, transgrediens vota, visu orbatur terræque prosternitur; lascivus humiliatur, & B. Justinæ nomen sine intermissione invocatur. Omnes qui hæc audierant & viderant, [& pœnitens illuminatur.] pro vindicta & miraculo reputant. Ipse vero, de quo sermo, ad suffragia Sanctorum ducitur. Omnipotens ergo Deus, qui placatur per pœnitentiam sicut ipse dicit: convertimini ad me & ego convertar ad vos, non differt misericordiam. [Zach. 1. 13] Nam is qui miserabiliter visu dolens privatur, ad laudem B. Justinæ gaudens misericorditer illuminatur. Nemo desperet; nemo diffidat: miser est, qui ad fontem misericordiæ formidat. Formidemus autem abhorrentes peccare; non formidemus per pœnitentiam, quod deviavimus emendare. Emendationem enim diligit & pœnitentiam, qui nos de morte ad vitam revocat, per remissionem peccatorum & pœnitentiam.
[56] Scimus & fatemur nomen æternæ Trinitatis, [In SS. Trinitatis honorem,] tribus in Personis, unius ejusdemque essentiam fore Divinitatis. Testatur hoc Pater multarum gentium, qui tres videns unum adoravit; cum Principe Apostolorum, qui post ternam negationem, unum verum Deum indivisibiliter confessus, adoravit. Parum [tamen] confert cum confessione invocatio, nisi fidem vivificans fidelis subsequatur operatio: opus quippe bonum est in fide constantia, si (juxta illud, Qui perseveraverit in finem salvus erit) salvetur perseverantia. [Mat. 7. 7] Verum quo his pælibatis tendamus, in subsequentibus diligenter: audiamus. [ter ductus ad sanctos contractus] Erat quidam urbi satis notus, in civitate Wangionum Wormatia, membratim adeo confractus, ut crure ad collum suspenso, vix gestatorio veheretur contractus. Hic cum diuturno languore miserabiliter sic torqueretur, se curandum non dubitat, si super memoratorum suffragiis Sanctorum præsentetur. Cum ceteris igitur illuc properantibus ducitur: sed ipse, multis ibi votorum suorum effectum consequentibus, semel & iterum ductus & reductus, nullam misericordiæ gratiam consequitur: quod unde fuerit, illi, sub cujus nutu mors & vita, languor & valetudo pendet, dimittamus. Verumtamen de quo sermo dicitur, Euangelii non surdus auditor efficitur; ubi dictum est, Pulsate & aperietur vobis: sed ad exemplum illius, qui propter improbitatem media nocte surgentis amici tres necessarios accepit panes, [tandem erigitur.] instat opportune importune, & patienter exspectans tempus miserendi, tertio reducitur. [Luc. 11. 9] Dum itaque cum cætera multitudine proficiscitur, in itinere subito exclamat, licet diu dilatum, non tamen sibi fuisse opus misericordiæ sublatum. O vere longaminis & multum misericors Deus, cujus misericordiæ non est numerus; qui ideo petenti non differt, ut subtrahat, subsidium, sed ut augeat desiderium. Nam iste lauguidus, de quo dicimus, ad valvas basilicæ Sanctorum ductus, liberatus exultat; totaque ecclesia in ejus laudem, qui omnem languorem sanat & infirmitatem, congaudendo resultat.
[57] Serpens, insidiator humani generis, patrati ab initio in creatione mulieris nondum obliviscitur sceleris: ipse enim invidens æternitati hominis, cui primæ fuit causa ruinæ, renovare non cessat poculum mortis, [puella energumena] quod primo parenti propinaverat. Idcirco adeo maledictus, unde primas excussit versutias, super proprium gradiens pectus, in mulierem ipsiusque semen quotidianas exercet inimicitias. Quædam igitur puella, a parentibus tenere dilecta elegantem formam habens hominis, cum foret sensatæ similis, subito sit possessio mirabiliter dæmonis: cujus evidenter manifestat passio, quam nequam possessoris facta sit possessio. Semetipsam namque discerpens terribiliter, probrosis verbis bacchatur; stridensque dentibus, manibus ac pedibus colligatur; miseris tamen parentibus, cum ipsa sicut erat, ad suffragia Sanctorum tendentibus. Ubi cum aliquot dies, exspectans misericordiam, [liberatur,] flebiliter exagitata, ageret, populusque hæc videns, una cum parentibus, nomen B. Justinæ invocando plangeret; factum est ut feria quarta quasi somnolenta aliquantulum a furore cessaret; ita ut nemo, per merita beatæ Virginis ejusque fratris Aurei, hostem devictum & ejectum (sicut erat) dubitaret.
[58] Quædam puella de villa S. Goaris, super flumen Rhenum posita, cum esset clauda, [rectificatur clauda.] semel & iterum ducta ad suffragia Sanctorum; tertio, pro Sanctorum reverentia, Trinitatis ostendit in ipsa se potentia. Quæ enim prius clauda & debilis, supra se ipsam plangens; ejulabat integre recepta sanitate per merita Sanctorum cum cæteris Deum laudantibus hilaris exultabat.
[59] Subsecutis aliquot diebus, cum universis regionibus plenius illuxisset, quæ & qualis Dei omnipotentia suis sanctis præmia mirabiliter contulisset, innovantur signa, [Infirmi peregrini jumentum furatus,] immutantur mirabilia, non solum admiratione digna, verum etiam fidelibus in augmentum fidei utilia. Cum ceteris namque ad suffragia Sanctorum properantibus, salutisque suæ auctorem illic humiliter invocantibus, quidam sui corporis gravedine anxiatus, jumento subvectus, oratione facta, cum reliquis hospitio receptus est invitatus. Is itaque cum fatigata ex itinere quieti membra dedisset; summo mane, cum primo dies illuxisset, jumentum non invenit quod adduxerat: fur enim, sub silenti nocte, suo more subduxerat. Quid ageret? B. Justinæ quod acciderat committit, verbaque exclamatoria in hunc modum cum fletibus emittit. Justina Martyr, Justina Virgo, credito etiam, ut tibi perfectius credam; ac si diceret; Adjuva me, [ipsum cogitur nocte 3 restituere.] quia potes: a te enim nisi recepto quod amisi, non discedam. Hæc & his similia per totum ingeminans triduum, Trinitatis tertia nocte sensit subsidium. Nam qui furtum in tenebris fecerat, nova forsan luce perfusus, clam advenerat; Peregrine, clamans, peregrine, festina, alligatum parieti recipe, quod me tibi sublatum B. Justina vetat abducere: sicque factum est, ut instans oratione quod omiserat reciperet; furque pœnitendo proficeret, jam non furis gerens officium, sed reatus sui puræ confessionis indicium. Quis exactor, Fratres mei, vel judex hunc reflexit a furis ferocitate, nisi qui dixit, Omne Pater judicium posuit in mea potestate? [Ioa. 5. 22] Quis eumdem a latrocinii pertinacia revocavit, nisi qui latronem pœnitentem ad amœna paradisi revocavit? Invocemus & nos eum qui est auctor, per Crucis trophæum, ut nos custodiat ab inimica subreptione, cui peregrinus laudes persolvit cum omni devotione.
[60] Accidit interea ut quædam puella paralytica, de villa Breidereida, jam decem habens annos in infirmitate sua, ter ad beneficia Sanctorum ducta venisset, & nullam salutis opem executa fuisset. Sed Deus omnipotens ideo petentibus non differt ut subtrahat, [curatur paralytica,] sed ut in fide augeantur & justa crescant desideria. Nam hæc eadem, cum in festo pretiosorum Martyrum Victoris & sociorum ejus, quarto ad misericordiam reduceretur; voti compos effecta, salutis suæ auctorem, prima omnium elevata voce multis præsentibus laudare non veretur. Nemo dubitet, eorum ea die plurimum posse merita in cælis, qua ipsorum venerabilis [Memoria] apud nos agebatur in terra. Accedit huic testimonio, quod eodem die hoc usi sumus Euangelio, in quo Salvator, Tolle grabbatum tuum & vade, dixit paralytico. [* Ioa. 11. 12.] Tollamus & nos testimonium, postponentes transitoria, proponentes nobismet ipsis cælestia, quo nos perducat, qui solus vivit & regnat in secula.
[61] Consideremus quam misera vita est, quam non sequitur nisi luctus: cujus cum ignoretur terminus, diuturna spe vivendi fere omnes decipimur. Hoc autem ideo dixerim, quia sunt nonnulli qui omni hora ita mortem suspectam habent, ut peccare timeant, delinquere formident. Hi nimirum, principium habentes intelligentiam, præteritorum non postponentes memoriam, [Occulto Dei iudicio] futurorum desiderantes providentiam, suas custodientes vigilias, labentis seculi nullas timent insidias; illuc suorum dirigentes semitas gressuum, unde vitæ sumpserunt exordium. Verumtamen, sicut unaquæque domus & malos continet & bonos; sic ecclesia & fovet electos, & sustinet reprobos; quorum reproborum contumacia & supereffluens superbia, uti in multis Martyrum apparet millibus, electorum humilitatem mittit ad coronam vitæ. Tyrocinium tale cur istis permissum non sit, quia subtilius indagare pertimiscimus, multum justo & occulto Dei judicio discutiendum committimus. Israel Deo videns dicitur, sed judadaicus populus, qui carnaliter Israel dictus est, nequaquam Deum videt, in quem minime credere habet: congregatus vero gentium populus, in unitatem fidei propitiationem accepit, redemptus sanguine filii Dei. Unde dictum est: Quia apud te propitiatio est. Dei namque propitiatio, est peccatorum accusatio, & per remissionem omnia credendi & sperandi, cælestis regni; & per innocentiam & puram confessionem, mundæ conscientiæ possessio [obtinetur]. [Psal. 129. 4] Quo vero hic sermonis nostri intentio dirigatur, sequentibus fraternitati vestræ diligentius intimatur. Contigit in pago qui dicitur Bertstraza, ut quidam servus, propriis contentus ab inimicis, qui & ipsum propria possessione denudaverant ob invidiam, [innocens furti damnatus] de nocturno incendio incusaretur, incusatus quadam die, forte ipsis obvius comprehenderetur; comprehensus per devia silvarum & per abrupta montium crudelitur tractus, sine judicio turpi suspendio innocens addiceretur. Ille vero, ut erat inter vitam & mortem positus, gemens & trepidus, puram hujus rei testatur esse conscientiam; orans Deum & deprecans, ne sibi pro hujus reatus fœditate tam turpiter donaretur mori in stipite: sicque Deo & B. Justinæ suam cum omni devotione commendat innocentiam. O inimica potestas; cur innocentis aspernaris conscientiam! Num ignoras, in die tribulationis clamantibus, [& suspensus,] Dei maxime adesse clementiam? Sed quoniam multæ sunt tribulationes justorum, ideo veri liberatoris in ipsis superabundat auxilium. Quid ergo Confratres porro? [Innocentem] suspendi supplicio, omnium stupet auditus. Tota vicinia, cum notis & amicis, suspensum investigant: sed toto biduo per obscura silvarum latibula, non reperitur quæsitus. Tertio tandem die omnibus perlustratis, ad locum suspendii Deo ducente perveniunt; & inter condensa veprium, pendentem & adhuc palpitantem inveniunt: statimque solutum, signis quibus potuit, (loqui enim attenuatus spiritu non valuit) Confessionis & Viatici desiderium innotescentem secum ad ecclesiam … deferunt; ubi non sicut latro vel paganus, [servatur ad suscipienda extrema.] sed quasi fidelis Christianus, non in stipite, quod Beatæ, commendaverat; sed super terram, unde assumptus fuerat, plenus fide exspiravit. Quis non credat hunc talem exitum a Deo per interventum B. Justinæ obtinuisse, cui suam innocentiam vera relatione creditur commisisse. Hæc, sunt Fratres, opera innocentiæ: hæc est bonæ victoria conscientiæ: quam ita unanimiter perseverantes imitari studeamus, ut æternæ retributionis compotes inveniamur.
[62] Alme Deus, conditor orbis, omnium creator, rex Christe superne, qui solus sustines circumsitam aquis molem terræ, [Post aliquam cessationem miraculorum] cujus majestatis est universa posse, incomputabilia sub numero nosse, sicut stellas nominatim, sic & imbres guttatim; omnia tu cernis, connectens ima supernis. Novit, o Deus, tui solius potentia, cur aliquando petentibus quadam dilatione subtrahuntur beneficia: sed forsan hoc fit, (ut ipse ais, Nonne duodecim sunt horæ diei) pro temporum differentia secundum illud Sapientis, Omnia tempus habent. [Ioa. 12. 9, Ecle. 3. 1,] Omnia fiunt, ut credimus, certis temporum dimensionibus. Paulatim itaque elebente aliquo temporis spatio, cum in præfata Sanctorum basilica paulisper solita cessassent beneficia, nec tamen ibi votorum minus haberent crementum desideria; quidam satis notus, nomine Gnanno de Aschaphenburg, omnibus membris toto triennio miserabiliter contractus, notis & amicis, [ter revectus contractus,] parentibus & cognatis, laboris testimonium & doloris etiam miserabile factus [erat]. Hic namque, cum ad suffragia Sanctorum semel & iterum qualicumque gestatione revectus, nec tamen desideratam diu salutis opem esset adeptus; non tamen propter debilitatem corporis tædio afficitur; sed, quod solum potuit, ipso instigante amicos & monente, tertio ad locum misericordiæ, in Passionis Dominica reducitur. Ubi dum fuisset vicinius locatus, præsentes omnes voce qua potuit lacrymabiliter admonuit, quatenus pro se dignarentur orare, ut Deo donante & S. Justina intercedente, sanitatem corporis mereretur accipere. Quod cum factum fuisset, & omnis Ecclesia pro eo preces ad Deum fudisset; nulla fit salutis dilatio, ubi talis apud Deum prævaluit oratio. Illi enim, cui ad salutaria loca tertia facta est iteratio, individuæ Trinitatis se confestim obtulit salubriter miseratio. Quid ergo? Videres claudum, sanitati integræ restitutum exilire; [curatur.] videres contractum, magis glorificatione, in Dei laudibus subito prosilire. O vere longanimis multumque misericors Deus, qui non differt ut subtrahat auxilia! Ideo in ejus laudibus, pro tantis mirabilibus, tota cum gaudio personat ecclesia.
[63] Post hæc, lapso aliquanti temporis spatio, cum ubique terrarum Sanctorum declararetur meritum, [Item paralytica mater,] in quibusdam pauperculis mulieribus de Nytea, matre scilicet & filia, Dei indigentibus misericordia, cælestis manifestatur gloria. Altera etenim, mater, tanta paralysis debilitate contracta jacebant, ut nulla membrorum uti posset motione, nisi cum magno dolore totiusque corporis sublevatione: altera vero, adeo miserabiliter facta est dæmonis ludibrium, ut, locum nacta solitarium, multoties sibimet præparasset suspendium; & hoc sæpius perpetrasset, si propinquorum cautelis prohibita non fuisset. Verumtamen, ne iniqui pervasoris ex toto cassaretur instigatio, in semetipsa ostensa est frequenter cruentissima laceratio. O res miseranda! Altera debilitate corporis gravata, altera velut amens ligata, circumquaque volutatur. At mater sui doloris obliviscitur, filiæque miseriis seu propriis visceribus compatitur. Invocat Deum, & sanctæ Virginis implorat auxilium: omnes orare adhortatur, quo jugis oratio pro filiæ liberatione ad Deum fundatur: similis Chananææ efficitur, dum magis pro filia quam pro se intimo corde Dominum precatur. Sed verax & justus Deus, qui quando vult miseretur & commodat, [& filia energumena.] contritionem cordis exaudiens, patienti animæ velox desiderium præsentat; cum filia, seu jam a vinculis soluta, matri protestatur, se in visu ad B. Justinæ vocatam fuisse subsidia. Cui mater: Quis, inquit, me languente te perducet? At illa, jam sanæ mentis effecta; Mater, ait, qui ubi & quando vult salvat, ipse mihi per visum manifestavit, quia & itineris mei eris socia, & sanitatis consors per Sanctorum suffragia. Factumque est, ut, dum ad locum misericordiæ jugiter orantes gradiuntur, sui desiderii reintegrata sanitate, sub multorum hominum testimonio, Deum super omnibus quæ viderant laudantium, compotes voti efficiuntur. Nam altera, gestatorio quo vehebatur subito exiliens; altera, ab hoste liberata, congratulantes domum ambæ cum gaudio revertuntur, omnesque qui aderant in laudem Auctoris omnium bonorum accenduntur, cui est honor & gloria, per infinita secula seculorum. Amen.
ANALECTA D. P.
Ex libro Sigehardi Monachi Sant-Albanensis
Qui extat in Ms. Carthusiæ Coloniensis
Aureus Episcopus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justina Soror ejus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justinus Diaconus Martyr Moguntiæ (S.)
Plures alii Martyres Moguntiæ & Heiligenstadii (SS.)
EX Sigehardo
§. I. Diversa a priori narratio Passionis & sepulturæ; Inventio seculo XII distinctius proposita.
Quia de hoc libro ejusque ætate & Auctore, satis actum in Commentario prævio est, nec totum dignum prælo censemus; placet sub titulo Analectorum colligere præcipua loca huc spectantia; omissoque duplici Prologo, cum tribus primis laciniosis Capitulis, a Capite 4 initium ducere, altius pene quam opus est; non tamen inutiliter ad rerum Moguntinarum cognitionem distinctiorem. Cum ergo dixisset Sigehardus, quod Urbs Moguntia, non in eo quo modo sita est, sed in alio a Rheno longius distante loco fundata fuit, ut Tradit antiquitas, [Vetus urbs ante vastationem] inquit (imo communis habet opinio) prima istius urbis mœnia, in campestri loco spatioso, ubi nunc est domus filiorum Giezi, id est leprosorum & ecclesia Sanctimonialium S. Mariæ, quæ Sacra-vallis dicitur, fuisse constructa. Ex qua relatione verosimiliter potest argui, locum, ubi nunc est capella S. Hilarii, Episcopium tunc extitisse. Illic nempe decem Episcoporum, qui ante tempora magni Bonifacii Moguntinam rexerunt ecclesiam, corpora quæ nunc in ecclesia S. Albani quiescunt, fuere recondita. Præsumptio enim vehemens est, paucis adhuc existentibus Collegiatis ecclesiis, nusquam eos potius quam in sua Cathedrali ecclesia locum sepulturæ eligisse … Assertioni autem meæ, [longius a Rheni ripa.] super priori civitatis Moguntiæ loco, consentiunt superstites in eadem planitie murorum particulæ, & fundamenta subterranea circumcirca reperta, imo etiam superstites theatri ruinæ, quod more Romanorum, ad ludos Circenses seu gladiatoreos & ad spectacula publica, constructum fuisse extra urbem; hodieque monstratur; nec non & tituli, gesta, atque nomina diversorum Principum lapidibus insculpti, qui infra & extra urbem pluribus in locis inveniuntur esse disjecti.
CAP. VIII.
CAP. IX.
[2] In eorum ergo Episcoporum numero, qui, ut prædictum est, Moguntinam rexerunt Ecclesiam, [ejus olim Episcopus Aureus,] ante tempora sanctissimi Bonifacii beatissimus vir Aureus … sane vir totus Apostolicus, Pontificalis Cathedræ dignitatem assecutus, officium tanti nominis sanctissima vita atque divinis operibus adornans, commissæ sibi Ecclesiæ regimen strenuissime gubernabat: licet totus orbis terrarum diversis & præcipuæ Arianæ hæresis quateretur procellis … quæ pestis apud regiæ nobilitatis urbem Moguntiam in tantum involverat, ut vix aliquis auderet manifeste se Catholicum profiteri. Sed beatissimus Pontifex Aureus, huic errori palam obvians, visibiliterque resistens, [inde ab Arianis ejicitur] hæreticorumque rationes divinarum scripturarum testimoniis redarguens, convincebat; & tamquam verus pastor, non mercenarius, pro veritate, proque commisso sibi populo mori gratum ducens, oves sibi creditas, a luporum faucibus abstractas, eripere satagebat … Videntes igitur hæreticæ pravitatis alumni, veritatis se rationibus confutari; in beatum virum furiali more debacchantur … Ejicitur ergo a sede sua beatus Pontifex … excutiens pulverem pedum suorum super eos, suæque diœcesis loca visitans circumquaque & quos poterat ab errore revocans, [cum sorore Justina & multis orthodoxis.] opus implebat Euangelistæ … Comitata autem est beati viri vestigia, non tam mutatione loci vel incessu pedum, quam actionibus & vitæ munditia, sacratissima virgo Iustina, tam fide quam sanguine soror ejus germana, passionisque ejus fida comes & socia post futura … Complures etiam aliæ religiosæ personæ, viri & feminæ, qui a fidei veritate ac integritate recedere nefas ducebant … pari cum sancto Episcopo sententia ejecti sunt …
CAP. XI.
[3] Interim, sicut testatur B. Hieronymus in epistola quam ad Ageruciam viduam nobilem scripsit, [Interim vastatur ab Hunnis civitas,] innumerabiles & ferocissimæ gentes universas Gallias occuparunt: quidquid inter Alpes & Pyrenæum Oceano & Rheno includitur Wandalus, sarmata, Alani, Gepides, Heruli, Burgundiones, Alemanni; & (o lugenda respublica!) hostes Pannonii vastaverunt. Etenim Assur venit cum illis: Moguntia quoque, nobilis quondam civitas, capta atque subversa est, & in ecclesiis ejus multa millia hominum trucidata … Itaque dum beatissimus Pastor & Pontifex Aureus, cum sua Iustina illoque fideli comitatu ad sedis suæ urbem, [in cujus ruinas reversus Aureus,] de qua per Arianorum insolentiam ac persecutionis rabiem dudum ejectus fuerat, reverteretur, invenit eam solotenus eversam … & perfidus Attila Rex, regionem ipsam & provinciam adhuc undique gyrans, omnia igne ferroque vastabat … (anno CCCCLI) Sanctissimus tamen Pontifex, non veritus increduli Regis sævitiam, gentisque perversæ bestialem insaniam, in medio nationis pravæ atque perversæ pertransiens, evangelizabat & prædicabat publice Christum; … confortans mentes singulorum, & admonens, ne, amore vitæ hujus in lubrico positæ decepti, mori pro veritate dubitarent …
[4] Cujus salutifero admonitionis verbo sacratissima Virgo Justina, … cum illo fidelium grege pusillo, [suosque ad martyrium animans,] qui exulantem ab Urbe Sedeque sua dudum ejectum Pastorem secuti fuerant, animati, passioni se ultro ingerere desiderabant … * Completo autem sacræ eruditionis verbo, beatus Sacerdos Aureus Sancta Sanctorum ingressus est, pro se proque commisso sibi populo, redemptionis nostræ pretium oblaturus, Beatissima Justina ceterisque, quos fidei sinceritas & caritatis erga tantum Patrem dilectio non permisit separari, adstantibus. Ubi dum ad altare stans Missarum solemnia celebraret, seque ipse contrito corde & humiliato mactans offerret Domino; repente turba Hunnorum pariterque Arianorum irruentes, circumdederunt eum, nec non & fideles qui erant cum eo: & in Sanctos Dei gladios furoris sui & arma convertentes primum beatum Antistitem crudeliter trucidatum mactant, [inter Sacra cum illis occiditur,] deinde venerabilem Virginem Justinam cum ceteris fidelibus qui pariter adstabant …
C. VI.
CAP. XV.
[5] Iam olim quidem, fervente universo orbe persecutionis procella … infinita Sanctorum agmina, [& sepelitur in monte Martyrum, nunc S. Albani.] Martyrium pro Christi nomine passa in monte ubi nunc est ecclesia S. Albani extra muros urbis, qui apud Gentiles Mons-Martis vocabatur constat esse sepulta … quem eliminata jam penitus idololatria, Christiani, mutato meliori nomine, Martyrum montem ex re ipsa & facti evidentia congrue appellarunt … * Sanctissima itaque Beatorum Aurei, Justinæ, Sociorumque corpora ad Montem-Martyrum superius dictum, secundum exigentiam & qualitatem temporis, admodum honorifice sunt humata; ubi per multa temporum curricula jacuerunt, hominibus ceteris incognita & propterea quasi sine honore despecta & abjecta … Postea autem reddita jam pace Ecclesiis, [Urbe deinde restaurata,] regnantibusque Catholicis Principibus, de restauratione urbium, de reformatione ecclesiarum, ad honorem Dei laudemque Sanctorum, cœperunt ipsi Principes cogitare … civitatemque insignem Moguntiam, ab Attila (ut dictum est) eversam, non in eo in quo condita prius fuerat loco, sed in alio fluentis Rheni magis propinquo ubi hodieque sita est, multo honestius quam prius restauraverunt … Hactenus ille, Moguntini Breviarii compilatoribus præiens verba, quæ sub compendio sequerentur; mihi valde incerta omnia, propter locum, modum & auctores Martyrii, de quibus antiquiores illo ut videmus, longe diversa scripserunt Heiligenstadienses vero tradunt contraria omnia. Progrediamur ad certiora quæ ex Goswini tractatu idem Sigehardus decerpsit. cap. XIV & seqq.
[6] Procedente autem tempore; anno videlicet orthodoxi Principis & Catholici Imperatoris Caroli magni tricesimo octavo, [conditur sub. an. 805 S. Albani ecclesia,] qui fuit dominicæ incarnationis octingentesimus quintus, passionis autem Sanctorum Aurei & Justinæ tricentesimus quintus * cum memorandus ille Richolphus, tertius a beato Bonifacio sanctæ Moguntinæ Sedis Archiepiscopus, [quinquagesimus quintus] auctoritate jam dicti principis Caroli Magni, in supra nominato Monte-Martyrum super sacros-Cineres B. Albani Martyris Ecclesiam Sumptuoso opere sicut hodie cernitur fundaret, tam B. Albani quam etiam sanctorum Aurei & Justinæ sociorumque eorum ac multorum aliorum Martyrum corpora loculis, [& inferuntur in eam Sancta corpora:] magis decentibus & honestis (sicut postea repertum est) commendare curavit; occulte tamen & sub paucorum testimonio, quia timebat Sanctum dare canibus, & margaritas Reliquiarum tam pretiosarum mittere ante porcos exactis autem post hanc secundam inhumationem Sanctorum, annis centum triginta, qui fuit incarnationis Domini annus nongentesimus tricesimus quintus, tempore Henrici hujus nominis primi Romanorum Regis, Hildebertus, a Præsulatu magni Bonifacii duodecimus Sanctæ Moguntinæ Sedis post Herigerum venerabilis Archiepiscopus, [quibus adduntur an. 935 alia 10 SS. Episcoporū.] Reliquias sive ossa decem Episcoporum, qui ante tempora sanctissimi Bonifacii Moguntinam rexerunt Ecclesiam, videlicet Crescentii, Martini, Bodadi, Suffronii, Maximi, Sydonii, Sigemundi, Lentgasii, Lantwaldi, & Laboaldi, de Capella S. Hilarii, cujus superius habita est mentio, ubi iidem Episcopi fuerant sepulti primitus, ad monasterium S. Albani transtulit, comitante Clero ac populo civitatis, cum processione solemni; ipsasque Reliquias ante altare Apostolorum, (quod etiam S. Vincentii, propter ejus sanctissimum corpus, in eodem altari tunc reconditum, vocant) in unius sarcophagi receptaculo collocavit, pridie Iduum Martiarum.
[7] [communi super extructa memoria,] Adjunctis etiam tumbæ sive sarcophago, in quo reverendus Archipontifex Hildebertus decem Episcoporum ossa translata reposuerat, absque intermedio duobus aliis loculis decentibus & honestis, in singulis singula beatorum Aurei & Iustinæ corpora reverendissime collocavit; ac strato desuper gemino pavimento, terræ superficiem complanavit. In quo loco, post Sanctorum inventionem, tres solennes extructæ sunt memoriæ: quæ forma tetragona contiguæ, imo continuæ, marmoreo dispositæ tabulato, a terra paululum surgere videntur; quarum adhuc vestigia restant. Ad quam Sanctorum memoriam quot & quanta miraculorum & gratiarum beneficia, [multis miraculis deinde clara.] eorum meritis, dignatus fuit mirabilis in Sanctis suis Dominus operari, nec lingua referre, nec scribentis sufficeret calamus explicare. Liceat hic mihi Sigehardi contextum interpolare paucis versibus, quibus prænotatæ translationis memoriam consignavit illo longe antiquior (si non fallor) Poeta, erutis a Knackrichio nostro.
A Bonifacio meruit qui Pallia primo, [Vetus ea de re carmen,]
Is Pater Hilwertus, Archipræsul duodenus,
Comperit ossa Patrum [quondam] veneranda, relicta
Intra basilicam nunc Hilarii sacro-sanctam,
E quibus huc denos transvexit in ordine priscos;
Ut locus insignis conservet pignora dignis.
Attendens merita, simul ipsorum pia gesta,
Huic ut confratres Auræo collaterales
Efficit, & tumulo structo conclusit in isto; [id factum notat, 14 Martii.]
Christi nongentos, X ter, semel U legis annos,
Et decimam quartam lucem vult Martius addam.
Fuit hic dies anno DCCCCXXXV, quo Pascha celebrandum erat XXIX Martii litt. Dom. D. sabbatum ante Dominicam Passionis.
C. XVI.
[8] Locus autem ipse (inquit porro Sigehardus) ubi beatorum Martyrum corpora sacra fuerant recondita (ut jam dictum est) postea non satis certus est factus: & interveniente oblivionis vitio ac diuturnitate temporis, ab ipsis etiam ecclesiæ Fratribus quodam modo ignorabatur. Latuerunt ergo post hanc a memorando Hildeberto Sanctam inhumationem, sive siquis translationem velit dicere, [& sic latuerunt usque ad 1137,] beatissimorum Martyrum Aurei & Iustinæ pignora, terræ matris gremio occultata, usque ad tempus Lotharii Imperatoris. Qui Lotharius Dux Princepsque Saxonum, Henrico quinto hujus nominis in Romano successit Imperio, post annos circiter ducentos & duos; imperii siquidem hujus anno undecimo qui fuit Incarnationis Dominicæ millesimus centesimus tricesimus septimus, sanctorum Patronorum nostrorum sæpius nominatorum corpora revelante domino Deo, manifestata sunt hoc modo. [quando in pavimenti veteris renovatione] Cum apud Fratres ipsius ecclesiæ scilicet S. Albani, non esset ambiguum, Reliquias sanctorum Aurei & Iustinæ cum suis in ecclesia eadem quiescere; certo tamen in loco, ubi laterent reconditæ, prorsus ignorabatur. Quidam ergo fidelium religiosa mente bonoque ducti spiritu, speciali erga ecclesiam S. Albani devotione incitati, pavimenta ejus, nimia vetustate consumpta & contrita, ad honorem Dei & Sanctorum, obque suorum peccaminum remissionem, propriis decreverunt sumptibus renovare. Ubi dum veteris pavimenti sublata esset superficies, inventi sunt repente sarcophagi, sive loculi tam qualitate quam quantitate ab invicem differentes, multorum ac diversi temporis Sanctorum corpora seu cineres continentes: quorum quædam pars in terram unde erat videbatur reversa, quædam admodum incorrupta candorem superabat lilii, [retectis omnium loculis,] futuræ resurrectionis gloriam præmonstrans; quædam etiam pars eorum rubicundior ebore antiquo, recenti adhuc madens sanguine tamquam in ipso fuisset effusus temporis puncto, passionis eorum & fidei indicia apertissima & evidentissima præferebat. Inter hos siquidem loculos sanctorum Aurei Episcopi & Iustinæ Virginis sororis ejus corpora, ad sepulturam decem Episcoporum, quos memorabilem Hildebertum Archiepiscopum paulo superius memini ad Ecclesiam S. Albani transtulisse, [reperta sunt corpora SS. Aurei & Justinæ.] cum gaudio sunt reperta. Quo autem apud Deum præfulgeant sanctitatis merito, testatur (ut dictum est) ad eorum Reliquias venerabiles miraculorum gratia exhibita; imo quæ quotidie exhiberi Sanctorum meritis non desinit multudo gratiarum. Inventionis autem sanctorum Aurei & Iustinæ historiam, nec non & miracula, quæ & ante & post inventionem eorum Dominus operari non cessat, ad plenum qui scire desiderat, libellum Goswini monachi, ad Adalbertum sanctæ Moguntinæ Sedis Archiepiscopum, a B. Bonifacio vicesimum sextum super hoc legat editum: ibique reperiet, quo tempore, quo ordine, [& miracula descripta.] & cum quibus miraculorum gratiis beatorum Martyrum Reliquias, super aurum & topazion pretiosas, revelaverit ille, qui Sanctos suos digne glorificat.
[ANNOTATA]
* * C. XIII
* * C. XIV.
* * imo CCC
§. II. Sanctorum corporalis præsentia miraculis confirmata; aliorum plurium inventio duplex.
C. XVII.
[9] Quia dubitatum est aliquando apud extraneos, utrum vere beatorum Aurei & Iustinæ corpora in Ecclesia S. Albani quiescerent, an non; ad tollendum omne hujusmodi dubium a fidelium cordibus, duo relatione digna huic opusculo duxi inserenda; unum scilicet ante & aliud post Sanctorum de quibus loquimur, inventionem sacram, [Ad stationem in S. Albani collecto Clero populoque] miraculose patrata hoc modo. Erat dies solennis Dominicæ Palmarum, in qua omnium ecclesiarum Collegiatarum communis statio ad ecclesiam S. Albani solet de approbata & ex antiqua consuetudine celebrari. Cumque ad tantæ gaudium festivitatis multitudo civitatis non parva convenisset; & singulis singula loca tenentibus cum suis in-Choro locis, tam Canonici quam Monachi cum multa reverentia divinis essent intenti; quidam e populo incuriosus, & (ut præsumi potest) minus devotus, reverentiam loci non veritus, ignoranter errans, supradictum decem Episcoporum sanctorumque Aurei & Justinæ sepulcrum conscendit, [quidam Sanctorum sepulcro insistens,] & subito dimissis debilitatisque poplitibus super tumulum beatissimæ Virginis & Martyris Justinæ semivivus resedit; emissoque diræ vocis horribili sonitu, psallentes in Choro, non sine magno terrore & admiratione, compescuit. Concurrentibus autem ad eum his qui prope astabant; cum sublato eo extra limen ecclesiæ, missa in os ejus, ut fieri solet, aqua, ipse tandem resumptis viribus vix respiraret; cœperunt circumstantes ab eo inquirere solicite, quæ fuerit causa vocis tam clamosæ & tam inopinatæ ruinæ. Quibus ille, ut potuit, respondens; Miror, inquit, quia hoc a me discere vultis, quod oculis vestris omnes qui hic affuistis, mecum pariter vidistis. [a S. Justina apparente, percutitur.] Cum enim super sepulcrum ascendens ibi me cohibere cogitarem; repente persona egregia facie decora, in habitu virginis, de tumulo prodiit; & ictum, quem vix ferret homo, mihi dans in faciem, me jam semimorientem sic clamare & ruere coëgit. O laudanda divinæ operationis dispensatio, cujus nutum ignoratiæ delictum corrigens, delinquenti intellectum dedit vexatio. Ex eo ergo tempore, sublato omni ambiguo de thesauri tam pretiosi possessione, non tam inchoata, quam renovata, Deo & Sanctis ibi excrevit reverentia, sacris eorum meritis finem nullatenus habitura.
[10] Anno itidem post inventas sacras Reliquias in se exacto, innumerisque ad Sanctorum memoriam miraculorum beneficiis exhibitis; [An. 1138 Reclusæ apparens defunctus Sacrista,] cum (ut supra dictum) utrum hæc Sanctorum Aurei & Justinæ meritis fierent, & an vere ibi requiescerent, adhuc nonnulli dubitarent; cuidam Sanctimoniali, feminæ religiosæ ac Deo devotæ, apud idem Monasterium inclusæ (nam antiquis temporibus cella Inclusarum apud nos extitit, monasterio penitus contigua, ita ut unum & eumdem Monasterium & cella haberent ab una parte parietem.) Frater quidam Monachus ipsius ecclesiæ, qui custos quondam fidelis ejusdem Monasterii extiterat, & jam dudum vita excesserat, per visum apparuit. Vocansque eam ex nomine, an dormiret interrogavit. Qua se dormire negante, hic qui apparuit subjunxit; Ne dubites, inquit, sed pro certo noveris tu & quique fidelis, beneficia & miraculorum gratiam, quæ in hac Deo dante multipliciter exhibentur ecclesia, sacratissimæ virginis & Martyris Justinæ, [certam esse jubet de Sancti utriusque præsentia.] in hac veraciter quiescentis basilica, esse suffragia. Illa vero alacrior jam facta, & quid, inquit, Reverende Pater & senior de Beato Pontifice & Martyre Aureo, virginis fratre, dicis? Cui ille: eadem, inquit, quæ de sorore Virgine, remota penitus omni ambiguitate, sentias ac firmiter credas, tu & quique fideles Christiani, de fratre. Et his dictis disparuit quæ loquebatur ei visio: & quia hæc duo miracula idcirco hic inserta sunt ut prædictum est, ut non liceat alicui dubitare Sanctorum Aurei & Justinæ, imo etiam Sociorum eorum corpora in ecclesia S Albani, & non alibi, omni abjecto dubio repausare.
[11] Hic porro interponere juvat, quæ Sigehardus, quem describimus; [Alii multi Martyres eodem in monte sepulti,] de aliis in eodem monte repertis corporibus capite VI præmiserat, his verbis: Antiquorum etiam & valde veterum solers & fida, senioribus nostris tradita relatio ad nos usque devenit; Ducem quemdam (ut vere præsumitur) Catholicum, cum magno promiscui sexus exercitu, in ipso monte occisum fuisse & sepultum: qui cujus professionis extiterit, quoniam nec ipsius historia, nec veterum docet relatio, post multa temporum curricula claruit evidenter; licet non uno & eodem, [inveniuntur an. 1175,] imo diversis temporibus, indicia fidei eorum patuerint. Anno denique Dominicæ Incarnationis MCLXXV, post inventionem vero Sanctorum Aurei & Justinæ anno XXXVIII, imperante Romanorum Imperatore Friderico hujus nominis primo, Moguntinæ autem sanctæ Sedis Cathedram Conrado. Archiepiscopo post B. Bonifacium trigesimo gubernante; ille qui in Sanctis suis est gloriosus & mirabilis Deus, quique arcana mysteriorum revelat, Electorum suorum, quæ in Australi latere monasterii S. Albani latebant corpora, [& rursum an. 1267] una vice dignatus est mirabiliter revelare. Itemque secunda vice anno MCCLXVII, vacante tunc Romano Imperio, Moguntinæ autem Cathedræ glorioso Wernero Archiepiscopo, a Præsulatu almi Bonifacii trigesimo sexto præsidente, multiplicatis beneficiis, de eorum qui remanserant pignoribus, revelationem dignatus est Dominus iterare.
[12] Ea tam prima quam secunda beatorum Martyrum inventio seu revelatio, quia sufficienter a prioribus nostris ad memoriam posterorum est litteris annotata, eam hic sub silentio, quasi cognitam, duxi relinquendam. Hoc unum certe ad ipsorum glorificationem ratihabendam sufficiat, [cum certis veri martyrii & sanctitatis indiciis.] quia signa evidentissima atque notissima, fidei, Martyrii ac sanctitatis eorum, revelante Deo, nostris manifeste claruerunt temporibus. Fidei quidem; quia apertis eorum sepulcris, quæ licet præ sui multitudine numerum excederent, valde tamen accurate atque honeste facta erant, signum salutis nostræ in lapidibus sepulcra claudentibus intus & extra sculptum plerumque probavimus: Martyrii autem eorum ex hoc evidens patuit judicium, [Desideratur rei gestæ historia.] quia in ipsis eorum sepulcris corpora quædam sine capitibus, capita etiam quædam sine corporibus, truncationem pedum aut manuum, aliorumve membrorum defectum invenimus: quod propter impedimenta persecutionis factum fuisse non dubitamus. Sanctitatis autem eorum jam non est necesse rationem quærere, cum in diebus nostris innumerabilis utriusque sexus & ætatis populus, ad sacratissimas eorum Reliquas a diversis sanati languoribus, sanctitatis ipsorum merita experimento docuerint, & quotidie docere non cessent. Hactenus loco citato Sigehardus: optare autem magis quam sperare licet, ut scripta istæc de duplici Sanctorum istorum inventione reperiantur.
§. III. Nova seculo XIII exeunte Sanctorum inventio. Reliquiæ alibi.
C. XVIII.
[13] Ad principale propositum de SS. Aureo & Iustina, rediens calamus, quid nostris temporibus, inquit Sigehardus, de eorum sacris Reliquiis actum sit, breviter & fideliter studeat explicare. Anno siquidem post ultimam quam (num. 8) prælibavimus, Sanctorum revelationem centesimo sexagesimo, [An. 1297 aperto Sanctorum sepulcro,] qui fuit annus Dominicæ incarnationis millesimus ducentesimus nonagesimus septimus, Bonifacio Papa hujus nominis octavo Sedem Apostolicam gubernante, Romani imperii fascibus Adolpho Rege sublimato, sanctæ vero Moguntinæ Ecclesiæ Gerardo hujus nominis secundo Archipræsule, a Beato Bonifacio tricesimo octavo, præsidente; destructa jam sine spe potioris restaurationis, propter nimiam sui vetustatem, ecclesia S. Albani, in ea parte, inqua pretiosæ Sanctorum Reliquiæ servabantur, in loco qui jam superius assignatus est, cogitaverunt Fratres, Sanctorum Patronorum suorum pignora typo devotionis de terra levare; [transferuntur corpora SS. Aurei & Iustinæ:] & magis decentibus, Sanctitatique eorum magis congruis loculis conservanda mandare. Qua propter, habito religioso super tam pio opere consilio, majoris Ecclesiæ Moguntinæ Canonicis ad eorum postulationem venientibus cum processione solemni, sepulturæ Sanctorum locum cum summa reverentia & devotione aperuerunt; & pretiosissimos Reliquarum thesauros eorum, prout a venerabili Domino Hildeberto Archiepiscopo ibi reconditæ fuerant, in modum superius expressum per omnia invenerunt. Quas cum magno timore & gaudio, laudes Deo personantes & cantica, veneranter tollentes, honestis repositis scriniis, ad principale altare monasterii S. Albani, cum hymnis & laudum carminibus, transtulerunt. Hi quoque petitionibus Canonicorum præfatorum, quas ipsa eorum devotio parturire videbatur, [hujus brachium Canonicis donatur.] Fratres sæpe dictæ Ecclesiæ humiliter annuentes, partem solemnem sanctarum Reliquiarum, brachium videlicet sacratissimæ Virginis & Martyris Justinæ, eis pro speciali præmio, donativum nobile & munus excellens, in signum unionis fraternæ ac pignus amititiæ mutuæ cum hilari animo donaverunt; quod quidem in Cathedrali Ecclesia Moguntina ad S. Martinum de domo delatum in multo honore & veneratione servatur.
[14] Felicem igitur dixerim civitatem Moguntinam quæ talium Patronorum subsistit patrocinio; [Sancti alii quorum ad S. Albani corpora aut Reliquiæ;] feliciorem ecclesiam Moguntinam, quæ tam præcipuorum Martyrum decoratur Martyrio; felicissimamque S. Albani basilicam, quæ corporali Reliquiarum eorum præsentia & suffragio decorari meruit a Domino. Felix Societas! beatum collegium! Sancta congregatio, tot Christi testium in ecclesia S. Albani, tamquam in domo magni patris familias adunatorum! Illic Dominus domus, inclitus & gloriosus Martyr Albanus, hospitio fovens jucunde magnum illum Hispaniæ alumnum Vincentium, Martyrem & Diaconum, ab orthodoxo Imperatore Carolo illuc translatum: illic Aureus Episcopus & Martyr, [scilicet, Vincentius, Theodorus, Sergius MM.] Sedis suæ protector & singularis Patronus; ibi soror ejus Virgo & Martyr Justina, inter hospites tam excellentes non infima, familiæ Domini Patrona præcipua. Te quoque, Martyr Christi inclyte Theodore, cum Sergio illo beato primicerio, gratissimos hic hospites, imo speciales patronos nostræ veneramur ecclesiæ.
[15] Et numquid Confessor Domini, Justine alme, [Justinus Conf.] ab hac sacratissima te excludi patieris societate? Absit. Te enim advenam acceptissimum in hac Sanctorum familia, transmisit nobis Heostedin tua Basilica; ecclesiæ S. Albani spiritalis atque specialis filia. Adhuc sunt in [hoc] numero Deo dicata virgo Innocentia, materque ejus B. Vincentia: quas loci nostri Patronos & propitias Protectrices, [Innocentia & Vincentia.] ab Italiæ partibus de urbe Ravenna ad hanc societatem beatissimam Divina direxit clementia, Oggario post Præsulatum sancti Bonifacii quinto Moguntino Archiepiscopo, transferente. Talibus Athletis nominatis & principalibus gloriatur aurea Moguntia. His tam præcipui Patribus, Principibus Patronis & Protectoribus S. Albani floret ecclesia; totaque gloriatur Germania. Licet præter istos, in ipsa basilica sive monte, infinita Sanctorum contineantur corpora; quorum quamvis nobis incognita, Deus tamen omnium novit nomina. Unde sufficiat cuilibet Christiano ibi fideliter eorum expetere & efficaciter impetrare suffragia, cum nulli postulanti in fide recta, & non hæsitanti; eorum patrocinio neget Dominus optata beneficia.
[16] De S. Albano agemus XXI Iunii hujus; de S. Vincentio egimus XXII Ianuarii, deque Corpore vel Reliquiis in varias regiones translatis; non tamen istic nominatur Moguntinensis S. Albani ecclesia; proinde in supplemento istius mensis etiam Moguntinorum causa tractanda veniet. Caput huc a Carolo Magno translatum Serrarius (lib. I cap. 17 de Moguntinis Sanctis) IV loco numerat. Theodorum & Sergium idem præterit, neque quorum istæ Reliquiæ sint, in concursu plurium ejusdem nominis Martyrum, facile est definire. S. Justini Confessoris festum solemniter, cum IX Lectionibus colendum præscribitur in antiquioribus Breviariis Moguntinis IV Augusti; quod cur in Breviario anni MDLXX omissum sit, nescio; nisi forte, quia festum istud, monachis S. Albani proprium, non spectabat Canonicos Moguntinos. Interim cupio edoceri, quænam sit illa Heostedinensis S. Justini basilica, unde ablatum vel Corpus vel insignis Reliquia indicatur. Hactenus nihil propius occurrit quam Hoogstetten in Suevia sed nimis incerta est conjectura in sola nominis affinitate fundata. Si quis autem de ejusmodi Confessoris Vita vel miraculis novit aliquid, & quod novit suggerat, gratos nos experietur ad prænotatum diem IV Augusti. De SS. Vincentiæ & Innocentiæ translatione facta Moguntiam anno DCCCXXIV, egimus 1 Februarii ad Vitam S. Severi, Mariti ac Patris; ubi in Supplemento licebit addere, quod hic dicitur de altera ad S. Albani ecclesiam translatione.
[17] In Martyrologio Ecclesiæ Pragensis (ut cetera de SS. Aureo & Justina prosequar) ita legitur: [S. Aurei brachium & caput S. Justinæ,] XVI Kal. Julii. In Moguntia Aurei, Archiepiscopi & Martyris, cujus partem Brachii Carolus Rex (IV) obtinuit in monasterio S. Albani in Moguntia, & decoratum dedit ecclesiæ Pragensi. Eadem die, Justinæ Virginis & Martyris, sororis S. Aurei, cujus Caput in eodem monasterio obtinuit Carolus, & dedit ecclesiæ Pragensi. Compositum fuit Martyrologium istud, seu potius scriptum, & additamentis propriis auctum, seculo ut summum XV; & pluribus apud nos annis manens, tandem repertum ac restitutum est Patri Gamansio qui commodaverat, transcriptis quæ propria erant. [a Carolo IV data ecclesiæ Prag. an. 1354.] Ipsas Caroli litteras, ad universos Regni Bohemiæ Status, Moguntia datas anno MCCCLIV, die IV Ianuarii, de istis & aliis quam pluribus insignibus Reliquiis, itinere Germanico per illum acquisitis, recitat integras in Phosphoro Metropolitanæ S. Viti ecclesiæ Thomas Ioannes Pessina, ipsius ecclesiæ Decanus ac deinde Samandriensis in Hungaria Episcopus pag. 433 & seqq. ubi inter alia, in civitate Moguntinensi, per Venerabilem Archiepiscopum & Abbatem monasterii, sibi data in ipso monasterio, recenset magnam partem corporis B. Albani, magnam partem capitis B. Justinæ M & V. & partem Brachii B. Aurei M. primi Præsulis seu Pontificis Moguntini.
[18] De S. Justini Martyris Reliquiis, Heiligenstadio verosimiliter ad Corbejam Saxonicam delatis, [Aliquid S. Justini Corbeja eidem missum an. 1375.] & anno MCCCLXXV a Bodone Abbate ad eumdem Carolum missis, egi num. 24 Comm. prævii. Hic addo, eas vel non fuisse additas Pragensis ecclesiæ aut Carolostadiensis arcis Reliquiis, vel occultas latere sub nomine S. Justinæ: nam Pezzina Decanus, nihil de Justino invenisse se profitetur pag. 477 Phosphori sui: sed in Consignatione Reliquiarum, descripta anno MCCCLXXIX, utique solum quarto post prædictam donationem; iterumq; in ea quæ scripta fuit anno MCCCLXXXVII, sic legi invenerit: Item costa S. Justinæ, Martyris Altissiodorensis, [forsitan costa, sub nomine Justinæ latens.] in argento deaurato. Item costa S. Zophiæ Virginis, similiter circumdata argento deaurato. Videtur autem Decanus præsumere, per errorem factum esse, ut ita scriberetur; mutatisque leviter epigraphis legi debuisse. Costa S. Justini Martyris, Costa S. Zophiæ Virginis Autissiodorensis. Verum Sophiam aut Zophiam non modo non invenio Autissiodori, sed nec in tota reliqua Gallia; Justinam Virginem, nescio quam, XXX Decembris nominat Henricus Canisius in Martyrologio Germanico: ego fateor mihi de Justina & Sophia, ibi nominatis, nihil liquere: de Justini reliquiis Corbeja missis nequeo dubitare; quod autem Heiligenstadio sint acceptæ puto per verosimilem conjecturam teneri posse.
APPENDIX D.P.
De Heiligenstadiensi Sanctorum ecclesia.
Aureus Episcopus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justina Soror ejus, Martyr Moguntiæ (S.)
Justinus Diaconus Martyr Moguntiæ (S.)
Plures alii Martyres Moguntiæ & Heiligenstadii (SS.)
EX MS.
§. I. Dagobertinæ Sanctorum ecclesiæ prima restauratio ac dedicatio seculo IX, sub titulo S. Martini ac Privilegia ei concessa.
[1] Meretur egregia Knackrichii nostri diligentia, ut quæ ille in sanctorum Aurei atque Justini honorem operose collegit ex prætitulatæ ecclesiæ authenticis monumentis, [Henrici Imp. liberalitas.] nescio quo casu in nostro Collegio repertis, & nunc demum Capitulo redditis, ad publicam traducantur notitiam. Postquam ergo satis docuit de prima ipsius loci origine ab aliquo Francorum Regum eoque verosimiliter Dagoberto ducta; pergit declarare quibus ille Dominis successive paruerit, ac primo Francorum Regibus substituit Turingiæ Comites, [prima Ecclesia supra SS. Corpora ædificata] quibus Archiepiscopi Moguntini successerint, non solum in Heiligenstadiensis civitatis plena possessione, sed reliquæ paulatim Eichsfeldiæ per coemptionem variorum in ea allodiorum; magnoque sanctorum ibi Patronorum beneficio imputat, quod Catholica fides hactenus ibi conservata sit sub obedientia Electoris & Archiepiscopi Moguntini, licet tam procul a sua Metropoli & a circumfrementibus hæreticorum oppidis sæpius ad defectionem solicitata, armis etiam ad persuasionem adhibitis. [eorum nomine videtur nominata fuisse.]
[2] Sicut autem perpetua majorum traditione creditur primam ibi ecclesiam super istic inventa Sanctorum corpora fuisse extructam ita credibile est eorum nomine eamdem quoque dictam ab initio fuisse; & hoc nominis diu mansisse Choro, [Nova an. 1363 dedicatur I. nov.] quem satis amplum fuisse oportet: siquidem in eo S. Willegisus Archiepiscopus consecrasse legitur S. Burchardum Episcopum Wormatiensem anno DCCCCXCII quæ ante eundem Chorum tunc adhuc stabat ecclesia vetus in majorem amplioremque formam postea reædificata fuit, quam Rabanus Magnentius Maurus, sextus Archiepiscopus Moguntinus dedicavit kal. Novembris sicuti legitur scriptum in dorso Diplomatis anno MCCCLXIII dati a Gerlaco Archiepiscopo, & additur. Vide chartam inclusam. Sed ejusmodi charta periit. Concedit autem eo diplomate Archiepiscopus ut ea Dedicatio, ad quam in ista frigidissima regione non sine molestia accedebatur hiemali tempore, Kalendis istis exordiente, translata in diem beatorum Aurei & Justini Martyrum (puta circa annum MCCLXXX) iterum transferatur in secundam Feriam Pentecostes; [cujus festim transfertur in 16 Iunii ac deinde in 2 fer. pent.] credo ut omnes per Eichsfeldiam accolæ, quibus Sanctorum dies Heiligenstadiensibus solis festivus, a servili opere feriatus non erat, absque dispendio possent illuc accedere per apportunitatem diei omnibus communiter feriatæ. Ipsum sic sonat.
[3] Gerlacus Dei gratia sanctæ Moguntinæ Sedis Archiepiscopus, sacri Imperii per Germaniam Archicancellarius, universis Christi fidelibus, ad quos præsentes litteræ pervenerint, salutem in Domino sempiternam. Constituti in Provincia nostra Devoti nostri, Decanus & Canonici Ecclesiæ Heiligenstadiensis, nostræ, diœcesis, nobis humiliter supplicarunt, ut festum Dedicationis prædictæ Ecclesiæ, quod solitum est peragi in die Beatorum Aurei & Justini Martyrum, in feriam secundam post diem Pentecostes immediate subsequentem, [authoritate Gerlaci Archiep. Mogunt.] ex certis causis per eos coram Nobis allegatis, transferre dignaremur. Cum igitur non debeat reprehensibile judicari, ut consideratis loci & temporis qualitatibus, ea quæ minus provide ordinata sunt, in melius reformentur; dictorum Decani & Canonicorum precibus annuentes, præfatum festum Dedicationis ad dictam Feriam secundam, præmissis & aliis certis causis Nos ad hoc moventibus, duximus transponendum: statuentes & ordinates, ut ipsum, cum Octavis suis de cetero, cum divinis Officiis & aliis solennitatibus debitis & consuetis, singulis annis in prædicta Feria secunda devote celebretur. Et ut eadem ecclesia Heiligenstadiensis a cunctis Christi fidelibus frequentius veneretur; omnibus & singulis vere Pœnitentibus & confessis, qui ad ipsam in præfato festo Dedicationis & per Octavas ejusdem, causa devotionis accesserint; de omnipotentis Dei misericordia ac beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus, nec non sancti Martini Patroni nostri, meritis & auctoritate confisi, quadraginta dies de injuncta eis pœnitentia misericorditer in Domino relaxamus: ac nihilominus omnes & singulas Indulgentias, per quoscumque Archiepiscopos & Episcopos Catholicos, gratiam & communionem Sedis Apostolicæ habentes, dictæ Ecclesiæ in festo Dedicationis istius concessas, in quantum de jure possumus, approbamus & confirmamus. In cujus rei Testimonium præsentes litteras fieri fecimus, & sigilli nostri appensione muniri. Datum Heiligenstadii, XVII die mensis Junii, Anno Domini MCCCLXIII. Idem iisdem fere verbis invenitur confirmasse Gerlaci successor Joannes anno MCCCLXXI.
[4] Serarius lib. 1 cap. 30 docet quod Metropolitana Moguntiæ ecclesia fuit olim in S. Stephani honorem dicata: sed cum novum, quod S. Stephani vocatur templum Willegisus Archiepiscopus construxisset, fuit illa in S. Martini honorem commutata. Nempe ut in quadam ad Vitam S. Bonifacii Præfatione legitur, [porro sicut cathedralis Moguntina] Gallia atque Germania Martini clypeo defendi præcipue gloriantur, qui easdem partim absens verbo edocuit, partim sua venerabili præsentia a malis imminentibus liberavit. Sic igitur quemadmodum & Apostoli (puto SS. Petrum & Paulum intelligi, quibus multæ Cathedrales ecclesiæ dedicatæ habentur toto orbe Christiano) post transitum suum, [aliæque plures] sub titulo nominis sui, Sedes Pontificales habere promeruit; ob singularem credo doctrinam, qua ita Ecclesiam Dei illuminavit, ut neminem primis gentium Doctoribus imitatione proximiorem dicas…Harum, quas dixi, ecclesiarum una est Turonica…altera Moguntiaca, tertia Trajectensis. Verum hæ duæ, Moguntiacam dico & Trajectensem, post annos a transitu ejus plurimos, ob nimium ejus amorem, privilegio memorandi nominis ejus insignitæ sunt: [nuncupata fuit S. Martino Turonensi a Willegiso Archiep.] in quibus usque hodie Martinus a fidelibus laudatur & honoratur propter admirandas & multiplices sanitates quas ibidem plerique ægroti a D. N. Jesu Christo, per suffragia tanti meriti consequuntur. Et de Moguntiaca quidem qua parte vetustissima est testatur Browerus, supra januam arcuatam legi hæc verba Sanctos Martinos indeque spectari Episcopi effigiem dextra templum sustinentis, ea prorsus idea qua hodie visitur Cathedralis, læva vero librum tenentis cum inscripto PAX HUIC DOMUI ET OMNI HABITANTI IN EA.
[5] [ita Rabanus eidem videtur dedicasse ecclesiam Heiligenstad.] Eodem quo Willigisus spiritu & affectu erga communem Patronum Martinum, videri etiam potest Rabanus illi dedicasse novam Heiligenstadiensem ecclesiam, veteri choro remanente ut erat a Dagoberto constructus: exindeque assumptus est ille in sigillum tam Capituli quam Civitatis cum hoc discrimine, quod Capitulum utatur Martino sedente in Pontificalibus in actu benedicentis; Civitas eumdem effingat equitem cum scuto & gladio, [veteri Choro præstructam effigies ejusdem S. sigillis impressa] eoque discrimine putat Knackrichius duplicem Archiepiscopi Moguntini in Heiligenstadienses jurisdictionem, ecclesiasticam & secularem designari, quæ res aliquid infra luminis accipiet ex veteribus in eo districtu repertis nummis. Ex hinc illi ecclesiam istam curaverint ut suam, ejusque profectui favorem impenderint suum apud Imperatores inter quos præ aliis dignus memorari S. Henricus, ejusdem ecclesiæ insignis benefactor per diploma, [dederat eidem S. Henricus Imp. an 1022.] quod pro tanti sancti veneratione optavit Reverendissimus Capituli Decanus, eo quo scriptum habetur charactere spectandum exhibere in tabula apposita: tenorem communibus litteris hic expressum lege.
[6] In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Heinricus, divina favente Clementia Romanorum Imperator Augustus. Si venerabilia Ecclesiarum Dei loca alicujus doni commodo ditare studuerimus, Nobis id Regnique nostri statui profuturum esse minime dubitamus. [varia prædia in honorem SS. Aurei & Justinæ] Quapropter noverit omnium Christi fidelium nostrorumque universitas, qualiter Nos, pro remedio animæ atque Parentum nostrorum; nec non pro interventu Dilectissimæ contectidis nostræ, CUNIGUNDÆ videlicet Imperatricis Augustæ; atque Aribonis, Moguntiacensis Ecclesiæ Venerabilis Archi-Episcopi, cuidam ejus monasterio, Heiligenstat dicto, ubi pretiosa Martyrum Aurei atque Justini corpora requiescunt, ad usum Fratrum ibidem Deo servientium, [varia prædia in honorem SS. Aurei & Justinæ.] mansum unum & duo curtilia, sita in villa Geislaha dicta, in pago vero Eichesvelt, & in Comitatu Willihelmi Comitis, cum omnibus ejus appendiciis, terris cultis & incultis, pratis, pascuis, silvis, venationibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, viis & inviis, exitibus & reditibus, quæsitis & acquirendis, cæterisque omnibus, quæ quomodocumque dici sive scribi aut nominari possunt utilitatibus, ad ipsum mansum pertinentibus, per hanc nostram Imperialem paginam concedimus atque largimur; & de nostro jure & Dominio in ejus jus & Dominium omnino transfundimus: ea videlicet ratione, ut Richbertus, ejusdem Monasterii Præpositus sibique post hunc succedentes, liberam habeant de eodem manso ejusque pertinentiis facultatem, quidquid eis placuerit, ad usum Ecclesiæ faciendi; omnium hominum Regni nostri contradictione remota. Et ut hæc nostræ ingenuitatis auctoritas stabilis & inconvulsa omni post hinc permaneat tempore hoc præceptum inde conscriptum, manu propria confirmantes, sigilli nostri impressione præcepimus insigniri.
Signum Domini Heinrici Romanorum Invictissimi Imperatoris Augusti.
Guntherus Cancellarius, vice Aribonis Arhicappellani, recognovit.
Data V. Id. Decemb. Indict. V. Anno Dom. Incarn. Millesimo vigesimo
2. Anno Domini Heinrici secundi regnantis XXI.Imperii autem octavo.
Actum Gronaha.
[7] Eadem seu felicitate seu diligentia qua Henricianum istud privilegium autographum, conservata fuerunt quædam alia uno alterove seculo recentiora, [aliunde scitur ibi fuisse vicarios Sec. XI] quæ in gratiam Heiligenstadiensium hic juvat proferre; ut constet quam indubitanter tenuerunt illi, SS. Aureum & Justinum apud se passos & sepultos; quandoquidem eorum causa fuerit ipsorum ecclesia ædificata variisque beneficiis aucta. Ac primum noto quod Knackrichius indicet invenisse se litteras Germanice scriptas de anno MC in quibus fit mentio factæ alicujus venditionis per Nobilem Lambertum a Westhusen Domino Henrico Heibeden Vicario ecclesiæ S. Martini pro Vicaria sua ad S. Laurentium ibidem. Hoc autem ideo notasse juverit ut intelligatur Vicariorum institutio cujus antiquitatem requirebamus ad Legendam SS. Aurei & Justini cap. 3 lit. E saltem ad seculum XI pertinere; adeoque nihil, eatenus saltem, obesse quominus ipsa Legenda scripta fuerit circa initium ejusdem seculi, de aliis quæ promittebam instrumentis facta authentica recognitio, mihique a Knackrichio transcripta probat, quod licet veteri a Dagoberto fundatæ parochiæ & civitati nova addita sit ab Archiepiscopo Moguntino Syffrido I qui sedem tenuit ab anno circiter MLXXXIV ad MLIX nihil tamen inde decesserit juribus veteris parochiæ in totam civitatem. Scribit autem Serarius de rebus Moguntiacis fol. 768 quod Syffridus ille vel Sigefridus Gregorii IX sententiam contra uxoratos & concubinarios sacerdotes per Synodum Erphordiæ exequi volens facto tumultu urbe ea excedere coactus fuerit cum aliis nonnullis Archiepiscopis veneritque Heiligenstadium ubi notabilem anni partem usque ad Epiphaniam manserit & omnibus rerum divinarum solennitatibus interfuerit circa annum MLXXIII qua occasione videri potest novæ Parochiæ instituendæ animum adjecisse, nisi potius id fecerit Syffridus II ab anno MCC ad XXV respectu tertii, immediate succedentis dictus Senior.
§. II. Jus Patronatus in novæ civitatis Ecclesias veteri parochia adjudicatum & confirmatum.
[8] [& ex aliis. privilegiis an. 1338 transcriptis] In nomine Domini. Amen. Per hoc præsens publicum instrumentum seu transscriptum pateat Universis, quod anno a Nativitate ejusdem MCCCXXXVIII. Indictione sexta, sexta die mensis Novembris, quæ fuit Feria sexta proxima post festum omnium Sanctorum hora ejusdem diei prima vel quasi, in Choro ecclesiæ sancti Martini in oppido Heiligenstad ante summum altare, Moguntinæ diœcesis, Pontificatus sanctissimi in Christo Patris ac Domini .. Domini Benedicti divina providentia Papæ XII anno quarto, Constituti honorabiles viri ac Domini Hartmannus decanus, Hugo Scholasticus, Theodorus Cantor, Gotfridus Camerarius & Joannes Ottonis de Aldendorf, Canonici Ecclesiæ Heiligenstadiensis prædictæ, in mei Notarii publici infrascripti & testium subscriptorum præsentia, & mihi Notario subscripto, suo & Capituli sæpe dictæ Ecclesiæ Heiligenstat nomine, quædam quatuor infrascripta Privilegia obtulerunt ad transcribendum & in publicam formam redigendum. Quæ quidem quatuor Privilegia sigillata in manu tenui, de verbo ad verbum legi & diligenter examinavi. Quorum quidem Privilegiorum primum fuit sigillo Reverendi in Christo Patris ac Domini .. Domini Syffridi felicis recordationis quondam Archiepiscopi Moguntini, & Capituli Moguntinensis, filis sericis integre sigillatum. Cujus Privilegii scilicet primi tenor talis est.
[9] [quod Syffridus Archiep.] Syffridus Dei gratia Sanctæ Moguntinæ Sedis Archiepiscopus Sacri Imperii per Germaniam Archicancellarius. Cum quod rationabiliter & in opere Charitatis agitur in æternam memoriam sit ducendum; Nosce volumus in Christo fideles universos præsentem paginam inspecturos; quod dilectus in Christo filius Henricus, Præpositus Ecclesiæ Heiligenstadiensis in emendationem stipendiorum ejusdem loci Capituli, & salutem propriam in conspectu altissimi ampliandam; [novam parochiam] de nostra & Capituli Moguntini conniventia & consensu Jus Patronatus Parochiæ Veteris-Villæ in Heiligenstad cum eadem Ecclesia & pertinentibus ad eamdem eidem Capitulo suo tam liberaliter contulit quam devote, a Nobis & Capitulo Mogunt. humiliter postulans, quod cum olim venerabilis Pater & Dominus Syffridus bonæ memoriæ Archiepiscopus Prædecessor noster in Parochiæ dictæ limitibus de novo construxerat villam quamdam novum videlicet Oppidum Heiligenstad & nasci novam Parochiam voluit in eadem, cujus jus Patronatus ad successores suos spectaret; & vero quia factam ex hoc sibi Præpositus reputabat injuriam, eo quod sua sibi esset Parochia diminuta ..
[10] [a Syffrido priore institutam,] Nos Collationem suam factam Heiligenstadiensi Capitulo tamquam piam respicere dignaremur & contribuere sibi in Heiligenstadiensi Capitulo Jus Patronatus illius Ecclesiæ novæ; quod prædecessor noster præfatus acquisierat nobis & Ecclesiæ Moguntinensi .. Nos igitur attendentes & Præpositi memorati obsequia, valde grata, & illam quam in hac parte circa Capitulum suum exercuit pietatem, ejus profectibus intendendo, & collationem factam ab ipso ratam habemus, & quod postulavit a nobis benignius ei duximus indulgendum. Volentes & de Capituli nostri conniventia statuentes, ut cum vacare contigerit Parochias supradictas, [veteri S. Martini subjecerit anno. 1239] Capitulum eas locet, pro suæ commodo voluntatis. Proviso ne vel Nos, & successores nostri, vel Archidiaconus loci, qui pro tempore fuerit, nostris fraudemur Juribus in eisdem. Nulli ergo hominum liceat hanc nostræ concessionis Paginam infringere vel ei ausu temerario contraire. Quod si quis attentaverit, indignationem Dei omnipotentis, Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus, ac Beati Martini & nostræ excommunicationis sententiam se noverit incursurum. Datum Moguntiæ Anno Incarnationnis Dominicæ MCCXXXIX tertio Idus Augusti, Pontificatus nostri Anno Decimo.
[11] Secundum vero Privilegium fuit Sigillo Reverendi in Christo Patris ac Domini Domini Conradi olim Coloniensis Ecclesiæ Archiepiscopi pro tunc Apostolicæ Sedis Legati, [quod Conradus Archiep: Colon. ut legatus Apostol.] filis fericis integre sigillatum; cujus quidem secundi Privilegii tenor talis est. Conradus Dei gratia sanctæ Coloniensis Ecclesiæ Archiepiscopus Sacri imperii per Italiam Archicancellarius, Apostolicæ Sedis Legatus, Dilectis in Christo .. Decano & Capitulo Ecclesiæ Heiligenstadiensis Moguntinæ Diœcesis salutem in Domino . . Licet-Christi fidelibus quibuscumque simus beneficentiæ, cujus possumus, debitores, his tamen quæ cedunt Ecclesiarum commodo, præcipue favoris benevolentiam liberaliter impertiri tenemur. Sane de parte vestra fuit nobis humiliter supplicatum, quos, quia Præbendarum vestrarum redditus, alias tenues & exiles, propter malitiam præsentis temporis, & turbationem Ecclesiæ generalis, sint plurimum imminuti, usque adeo, quod de ipsis non possitis commode sustentari; Ecclesias veteris & novi oppidi in Heiligenstad, curam habentes animarum annexam, quarum Jus Patronatus bonæ memoriæ Syffridus quondam Archiepiscopus Moguntinus, & Henricus olim Ecclesiæ vestræ Præpositus, accedente ad hoc consensu Capituli Moguntini vobis & Ecclesiæ vestræ pia liberalitate & providentia contulerunt, sicut in eorum litteris super hoc conscriptis dicitur contineri, retinendas in usus proprios vobis concedere curaremus.
[12] [talem unionem Capitulo confirmaverit an. 1249] Nos igitur vestræ inopiæ pio compatientes affectu & supplicationibus vestris benigno & favorabili concurrentes assensu authoritate vobis Sedis Apostolicæ, qua fungimur indulgemus, ut præfatas Ecclesias, si vel vacant ad præsens, vel quam primum eas vacare contigerit, retinere in usus proprios libere valeatis. Proviso ut ne ipsæ Ecclesiæ debito divinorum fraudentur obsequio, & ne animarum cura ullatenus negligatur in illis, faciatis in ipsis per Sacerdotes idoneos deserviri; reservata illis de ipsarum Ecclesiarum proventibus congrua portione ad debita procurationum Episcopi & Archidiaconorum loci onera subeunda. In aliis Diœcesani Episcopi Jure salvo … Nulli ergo omnino hominum liceat, hanc nostræ concessionis paginam infringere, vel ei ausu temerario contraire: si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem Dei omnipotentis & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Coloniæ XII Kal. Januarii Anno Domini MCCXL nono.
[13] Tertium vero Privilegium fuit sigillatum integre filis sericis sigillo Venerabilis in Christo Patris ac Domini … Domini Fratris Hugonis Miseratione divina tit. Sanctæ Sabinæ Presbyteri Cardinalis pro tunc Apostolicæ Sedis legati: cujus quidem tertii Privilegii tenor talis est. [idemque fecerit Hugo Card. legatus.] Frater Hugo miseratione divina tit. Sanctæ Sabinæ Presbyter Cardinalis Apostolicæ Sedis Legatus, Dilectis in Christo .. Decano & Capitulo Ecclesiæ Heiligenstadiensis Mogunt. diœcesis salutem in Domino. Præsentata nobis ex parte vestra petitio continebat, quod bonæ memoriæ Syffridus Archiepiscopus Mog. antecedens, proinde, quod Præbendarum Ecclesiæ vestræ proventus erant propter malitiam temporis & inimicorum Ecclesiæ Romanæ incursus plurimum diminuti, adeo etiam quod de illis non poteratis commode sustentari, de vetere & novo oppido in Heiligenstad Ecclesias Moguntinæ Diœcesis curam animarum habentes sui Capituli nec non Præpositi eorum, qui in Ecclesia ipsa de veteri oppido Jus Patronatus habebat, accedente consensu, Vobis & Ecclesiæ vestræ duxit deliberatione provida conferendas, prout in litteris suis super hoc confectis plenius dicitur contineri. Quam collationem per Venerabilem Patrem Archiepiscopum Coloniensem, [ad preces Episcopi Hildesiensis.] tunc in partibus Alemanniæ legationis fungentem officio approbatam, nostræ postulastis confirmationis munimine roborari. Nos igitur vestræ devotionis & precum Venerabilis Patris .. Episcopi Hildesiensis obtentu vestris precibus inclinati, quod ab eodem Archiepiscopo Mogunt. provide factum est in hac parte, ratum & gratum habentes, id auctoritate præsentium confirmamus & præsentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat paginam hanc nostræ confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire, si quis autem hoc attentare præsumpserit indignationem Dei omnipotentis & BB. Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum .. Datum Hildeshem VIII Idus Martii, Pontificatus Domini Innocentii Papæ quarti anno nono.
[14] Quartum vero Privilegium fuit sigillo Reverendi in Christo Patris ac Domini .. Domini Gerardi Sanctæ Moguntinæ Sedis quondam Archiepiscopi felicis recordationis filis sericis integre sigillatum. Cujus quidem quarti Privilegii tenor sequitur in hæc verba: Gerhardus Dei gratia Sanctæ Moguntinæ Sedis Archiepiscopus sacri Imperii per Germaniam Archicancellarius, [itemque Gerardus Archiep. Mogunt.] recognoscimus & hac pagina protestamur; quod cum olim inter nos & dilectos in Christo .. Decanum & Capitulum Heiligenstadiense super Jure Patronatus Ecclesiæ novi oppidi in Heiligenstad quæstio verteretur; iidem Decanus & Capitulum suum, nos de ipso jure suo, per exhibita nobis Collationis Reverendæ memoriæ Domini Syffridi Prædecessoris nostri, de consensu Capituli Moguntinensis, ipsis factæ, sed & approbationis & confirmationis tam Venerabilis Domini Conradi Coloniensis Archiepiscopi, quam Venerabilis Patris ac Domini Hugonis. tit. Sanctæ Sabinæ Presbyteri Cardinalis tunc Sedis Apostolicæ legatorum Privilegia plenius docuerunt, adeo quod nos collationem hujusmodi gratam habentes & ratam approbationi quoque & confirmationi per ipsos factis pio concurrentes affectu pariter & consensu, pacifica ipsos gaudere volumus & perpetua possessione ipsius Ecclesiæ & quiete: ita quod per se ipsos aut per aliam Personam idoneam eidem deserviant, [contra novi oppidi incolas immunitatem prætendentes.] sicut in suis eis Privilegiis est indultum, nolentes ut ab aliquo in præsentandis personis aut aliis juribus seu rebus etiam spectantibus ad eamdem aliquatenus molestentur. Cum de Provisione ipsorum Canonica quoad assecutionem Ecclesiæ memoratæ instructi simus legitimis documentis. Non obstante exceptione exemptionis cujusdam, qua ipsi cives nostri novi oppidi de Heiligenstad opponebant, cum iidem cives in probatione ejus defecerint in contradictorio Judicio coram nobis. Datum Rustenberg 13 Kal. Julii Anno Domini MCCLIV. Pontificatus vero nostri anno tertio. Acta sunt hæc Anno Domini, Indictione, die, mense, hora, loco & Pontificatu supradictis: Præsentibus discretis viris ac honestis Domino Conrado Rathardi de Aldendorf Vicario & Beneficiato in sæpe dicta Ecclesia Heiligenstadiensi, & Domino Hermanno de Gunterode Presbytero, nec non Hartmanno Subdiacono Ecclesiastico in eadem Ecclesia Heiligenstadiensi Mogunt. diœcesis pro testibus ad præmissa vocatis specialiter & rogatis.
Et ego Hermannus Bertradi de Aldendorf Clericus Moguntinæ Diœcesis Authoritate Imperiali Publicus Notarius, præmissis una cum prænominatis testibus præsens intersui, & præsens transcriptum seu præscripta quatuor Privilegia in hanc publicam formam redegi nil addens seu minuens quod sensum mutet vel intellectum vitiet, signoque meo solito & consueto signavi rogatus & requisitus. Ex his porro instrumentis haud obscure intelligitur jus patronatus in totam parochiam Heiligenstadiensem ad Præpositum & Capitulum Ecclesiæ Martinianæ pertinuisse priusquam de nova Parochia ibidem instituenda Archiepiscopi Moguntini cogitarent. Est autem verosimile jus istud non ab alio quam a Dagoberto Rege primæ isthic Ecclesiæ in honorem SS. Aurei & Justini constructæ fundatore ac dotatore fluxisse. Sunt autem & aliæ Heiligenstadii Ecclesiæ sub alterutra parochia comprehensæ de quibus sic mibi scribit Knackrichius.
[15] [aliæ ecclesiæ Heiligenstadienses, S Nicolai] Post ecclesiam S. Martini, antiquissima creditur parva S. Nicolai ecclesia; in edito ac pene rotundo atque amœno colle extra civitatem sita ad ducentos circiter passus a civitate. Huic ætate proximum censetur templum parochiale S. Ægidii, cujus turres geminæ ædificatæ fuerunt anno MCCCCXX, testibus impolitis hisce versibus, dignis lapidi æque impolito incidi aforis in muro, ubi sic inveniuntur:
Anno milleno, tria C, L X (el ix) duplicato;
In festo Viti, sic debet littera legi,
Artificum manus cœperunt turrium opus.
Est bene fundatum, in lapide firmo locatum.
Continet in terra lapidum tria millia plaustra:
Vicenos lapides habet profunditas ejus,
Unum (pedem) addas quinque sic occupat spatium terræ.
Et operis latus tredecim pedum numeratur.
Dixi hic notari annū MCCCCXX supponendo quod per Το eL iX conjunctim sumptis intelligatur numerus sexagenarius isque debeat duplicari: sic enim habentur centum viginti. Si quis tamen putet quinquagesimum eL solitarie numerandum & dumtaxat duplicandum esse ultimam litteram iX spectaret ædificatio illa ad annum MCCCLXX.
[16] Simile illi est templum S. Mariæ quod Societas Jesu nunc obtinet ornatum duabus sumptuosis ac magnis turribus ex mero lapide usque ad culmen eductis, [& S. Mariæ.] in cujus infimo angulari lapide versus hortum visuntur incisæ hæ litteræ TH. 151 quas forte sic licebit interpretari ut TH significent THAUSENT, mille, atque adeo significetur annus MCLI, quo ecclesiam primo fundatam putaverit istarum litterarum Auctor, minime antiquus credendus, quandoquidem nec usus zyfrarum, ad publicas ejusmodi inscriptiones antiquior est uno alterove seculo. Omittimus recensere varia intra atque extra civitatem sacella, testimonia publicæ & constantis in populo religionis: [Archi satrapiæ fundatio.] unum addo, inquit idem qui supra inter ædes Canonicorum ecclesiam Collegiatam circumsistentes, haud parvum spatium occupari ab Archisatrapia seu habitatione Gratiosi Vice-domini, qui est Iudex primarius per Eichsfeldiam: pro cujus fundo pendit Archiepiscopus Moguntinus ecclesiæ duodecim maltera tritici annue; hoc ipso contestans, Decessores suos non fuisse fundatores ecclesiæ & temporale Dominium in civitate Regia vel Imperiali largitione acquisitum iis esse: nec enim in hanc profertur titulus emptionis quo alia nonnulla Eichsfeldiæ loca in eorumdem propietatem venisse constat.
§. III. Secunda post Sanctorum Translationem innovatio & Indulgentiæ ejus causa concessæ.
[17] Post hæc duo secula, cum ferme dimidio transierunt, & civitatem contigit a nescio quibus hostibus expugnari: uti supra vidimus sed damnum ea clade illatum compensavit Deus, elevatis denuo corporum Sanctorum sacris ossibus; cum tanto ad eam actionem concursu fidelium & eleëmosynarum ubertate ut ex iis constructus sit solemnis ille, qui hodieque superest (ut existimo) chorus. [novus Chorus super-exstruitur] Placuit deinde Canonicis ampliora moliri, & pro ea quam Rabanus dedicarat ecclesia jam ruinam minante novam condere: ad quam visum est totius Imperii solicitare liberalitatem, prout seculorum istorum usus ferebat, [deinde pro fabrica novæ æcclesiæ circumeunt quæstores] deputatis a Capitulo oratoribus qui per diœceses circuirent, instructi litteris commendatitiis septem Prælatorum Eischfeldensium, quorum qui primus nominatur Ryphenstenensis super totius regionis Status Primatum obtinet. Litterarum hic erat tenor.
[18] Divina miseratione Abbas & Conventus in Ryphenstein, in Buren, in Teistungburg, in Cella, [cum commendatiis Prælatorum] in Annenrode, in Gernrode & in Witzenhusen, Ecclesiarum Præpositi, Abbatissæ & Conventus, Universis Christi fidelibus salutem in eo qui est salus omnium. Licet generali terræ status adeo turbulentus existat, quod jam fere omnia loca incendiis subjaceant & rapinis; maxime tamen Matrix nostra Heiligenstadiensis Ecclesia Domino annuente diversorum incursibus & hostium insultibus impugnatur, adeo etiam quod propter defectum proventuum præbendalium Decanus … & Capitulum Domino famulari nequeant in eadem. Cum igitur prædicta Ecclesia pro maxima sua parte nutet, & ex vetustate nimia prout constat, gravem minetur ruinam, ad cujus relevationem & reformationem Decano & … Capitulo prædictis propter malitiam temporis propriæ non suppetunt facultates. Nos eidem Matrici nostræ non immerito compatientes & pietatis viscera misericorditer aperientes omnibus Benefactoribus ejusdem, litterarum præsenti testimonio plenam conferimus Fraternitatem & participationem Missarum tam pro vivis quam defunctis, vigiliarum, jejuniorum, orationum, corporalium disciplinarum, ac omnium bonorum quæ in Monasteriis nostris fiunt. Datum anno Domini MCCLXX sexto, secunda feria post Dominicam qua cantatur Misericordia.
[19] His litteris proprias suas Metropolita Moguntinis addidit in hunc modum. Wernherus Dei gratia Sanctæ Moguntinæ Sedis Archiepiscopus sacri Imperii per Germaniam Archicancellarius, [& Archiep, Werneri] Universis Christi fidelibus per Moguntinam diœcesim constitutis salutem in omnium Salvatore. Quoniam, ut ait Apostolus, omnes stabimus ante tribunal Christi, recepturi prout in corpore gessimus sive bonum fuerit sive malum: oportet nos diem missionis extremæ, misericordiæ operibus prævenire ac æternorum intuitu seminare in terris quod reddente Domino cum multiplicato fructu recolligere valeamus in cælis; firmam spem fiduciamque tenentes, Quoniam qui parce seminat parce & metet, & qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus & metet vitam æternam. Cum igitur dilecti in Christo… Decanus & Capitulum Ecclesiæ Heiligenstandensis Moguntinæ Diœcesis, sicut nobis insinuare curarunt, ipsius Ecclesiæ suæ Chorum ex nimia vetustate collapsum, ad Dei honorem desiderent reparare opere sumptuoso: nec eis ad id propriæ suppetant facultates. Universitatem vestram rogamus, monemus & hortamur attente, vobis in remissionem peccatorum injungentes, quatenus de bonis a Deo collatis pias eleemosynas & grata charitatis subsidia erogetis eisdem, ut per vestram subventionem prædictum opus valeat consummari: vosque per hæc & alia bona quæ Domino inspirante feceritis ad æterna gaudia pervenire possitis. Nos de omnipotentis Dei misericordia, Beatorum Apostolorum ejus Petri & Pauli ac Beati Martini meritis & auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad reparationem Chori prædicti manum porrexerint adjutricem, Quadraginta dies de injuncta sibi pœnitentia misericorditer relaxamus: ratas nihilominus habentes & gratas Indulgentias quas Venerabiles Patres Archiepiscopi & Episcopi ad hujusmodi opus contulerunt, vel adhuc duxerint concedendas; Præsentibus quas mitti per quæstuarios districtius inhibemus, eas si actum fuerit, carere viribus decernentes post consummationem operis minime valituras. Datum apud Vinarium Anno Domini MCCLXX Sexto XVI Kal. Augusti, Pontificatus vero nostri Anno septimo decimo.
[20] Caperintne eodem vel sequenti anno manus admoveri operi nescio, hoc scio ex Knackrichii instructione aut usque in annum MCCLXXVIII continuatam quæsturam fuisse, [iterumque an. 1278 cum litteris ceterorum Episcoporum] aut novo tunc fervore resumptam, eumque in finem inveniri litteras quas dederunt Thomas Masoviensis, VIII Kal. Martii; Fredericus Merseburgensis, pridie Kalen. Martii; Ludolfus Halberstadensis, IV Idus Aprilis & Wernherus Culmensis VIII Maji, omnes ejusdem aut similis tenoris. Satis habuit Knackrichius Halberstadense exemplar subjungere in specimen aliarum, estque ut sequitur.
[21] Lutolfus Dei gratia quondam Halberstatensis Ecclesiæ Episcopus, [ad SS. visitandos propositis indulgentiis] Universis præsens scriptum inspecturis salutem in vero salutari. Cupientes quoslibet Christi Fideles ad pietatis opera speciali præmio invitare, de omnipotentis Dei misericordia & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus meritis & auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad visitandas Reliquias Beatorum Martyrum Aurei & Justini, ad Ecclesiam Heiligenstadiensem Moguntinæ Diœcesis devote convenerint, seu eidem Ecclesiæ manum porrexerint adjutricem, quadraginta dies criminalium, annum venialium & karenam de injuncta sibi Pœnitentia misericorditer relaxamus: accedente consensu Venerabilis Patris Archiepiscopi Moguntini. Datum Anno Domini MCCLXXVIII. quarto Idus Aprilis.
[22] [& anno 1328. aliæ impetrantur] Copiosiores etiam indulgentiæ a prælatis in Pontificia Curia Avenione residentibus impetratæ fuerunt anno MCCCXXVIII sub ejusmodi litterarum tenore. Universis ad quos Præsentes veniunt, Nos miseratione Divina Bonifacius Sulatanensis, Guilielmus Tergestensis, Antonius Sagonensis, Joannes Serbiensis, Melletius Gallipolitanus, Joannes Ameliensis, Jordanus Acernensis, Rudolfus Syriquensis, Madius Demitensis, & Curatius Senongensis Episcopi salutem in Domino sempiternam. Splendor Paternæ gloriæ, qui sua mundum illuminat ineffabili claritate, pia vota fidelium de ipsius clementissima Majestate sperantium tunc præcipue benigno favore prosequitur, cum ipsorum devota humilitas Sanctorum meritis & precibus adjuvatur. Cupientes igitur, ut collegiata Ecclesia B. Martini Heiligenstadiensis Moguntinæ Diœcesis & Capella S. Laurentii eidem annexa, congruis honoribus frequententur & a Christi fidelibus jugiter venerentur; omnibus vere pœnitentibus & confessis qui ad Ecclesiam vel Capellam easdem in festivitatibus Natalis, Circumcisionis, Epiphaniæ, Cœnæ, Resurrectionis & Ascensionis Domini, Pentecostes, Corporis Christi, in singulis festivitatibus Beatæ Mariæ Virginis, Omnium Sanctorum, sancti Joannis Baptistæ, S. Crucis, Michaelis Archangeli, Beatorum Petri & Pauli, Andreæ & Bartholomei Apostolorum, Lucæ Euangelistæ, omniumque aliorum Apostolorum & Euangelistarum, Sanctorum Laurentii & Vincentii: Aurei & Justini: Sergii & Bacchi, Viti & Galli Martyrum; Sanctorum Nicolai, Martini, Gregorii, Ægidii, Clementis, Antonii, Ambrosii, Augustini, Brictii & Blasii Confessorum; Sanctarum Catharinæ, Mariæ Magdalenæ, Margarethæ, Agnetis, Gertrudis, Agathæ, Dorotheæ, undecim millium Virginum, in Dedicatione tam Ecclesiæ quam Capellæ prædictarum & per Octavas prædictarum festivitatum Octavas habentium, singulisque diebus Dominicis & Sabbati totius anni, causa devotionis, peregrinationis aut orationis: nec non qui ad fabricam, luminaria, ornamenta aut quælibet alia dictis Ecclesiæ vel Capellæ necessaria, manus porrexerint adjutrices: seu qui in extremis laborantes quidquam dictis Ecclesiæ vel Capellæ suarum legaverint facultatum: aut qui Missis, Prædicationibus, aut aliis Divinis officiis vel sepulturis defunctorum, pro defunctis orando interfuerint ibidem: seu qui Corpus Christi, vel Oleum sacrum, cum portantur infirmis, secuti fuerint: aut qui in serotina pulsatione campanæ flexis genibus ter Ave Maria dixerint, quotiescumque præmissa vel aliquid præmissorum devote fecerint, de omnipotentis Dei misericordia & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, singuli Nostrum quadraginta dies Indulgentiarum, de injunctis eis pœnitentiis, misericorditer in Domino relaxamus: dummodo Diœcesani voluntas ad id accesserit & consensus. In quorum testimonium præsentes litteras sigillorum nostrorum jussimus appensione muniri. Datum nono Kal. Julii Anno Domini millesimo Trecentesimo vicesimo octavo.
[23] Hactenus productis, similibusque diplomatis aliis, ut contra quoscumque temporum casus consuleretur adhibita, [instaurato archivo rescribuntur veteres privilegiorum chartæ] nescio quando (nec enim annus exprimitur) cautela fuit transcriptis exemplaribus (ut vocant) authenticis in hunc modum. Ernestus Hopphe officialis Præposituræ Heiligenstadiensis Moguntinæ Diœcesis. Præsente publico instrumento notum facimus Universis, quod constituti nobis in judicio honorabiles viri Joannes de Roden Cantor, Joannes Archfeld, Martinus Dingelstede, Bertholdus de Hewenschusen & Wigandus de Cassele Canonici Ecclesiæ Heiligenstadiensis jam dictæ exhibuerunt, præsentarunt & ostenderunt coram nobis & publico Notario ac authenticis personis fide dignis infrascriptis quædam Privilegia seu literas incorporationis duarum videlicet sanctæ Mariæ & sancti Ægidii Ecclesiarum Parochialium Heiligenstadiensium: una cum aliis literis gratiosis per ordinem suprascriptis, [circa annum 1370] Indulgentias & Fraternitates in se continentes eidem Ecclesiæ Heiligenstadiensi Diœcesis Moguntinæ prædictæ pie concessas atque largitas, sigillis Archiepiscoporum, Episcoporum, Abbatum & Præpositorum cum filis sericis ac cordulis rubeis, glandulis & pessulis pergamenis appensione sigillatas, non abolitas, non suspectas, non rasas, non cancellatas nec in aliqua sui parte vitiatas, sed prorsus omni vitio carentes, ut prima facie apparebant: quas siquidem litteras prædicti Domini instanter petierunt transcribi & in publicam formam redigi nostra auctoritate ordinaria & decreto. Ita ut eisdem litteris, visis copiis præsentis transsumpti plena fides tam in Romana Curia quam extra deinceps in omnibus & per omnia adhibeatur & alibi ubi hoc necesse fuerit, sicuti literis originalibus: quibus omnibus & singulis nostram auctoritatem ordinariam interposuimus & decreti de sculpturis, litteris circumferentialibus & imaginibus sigillorum earumdem litterarum causa brevitatis & nullam ad præsens mentionem facientes. In quorum omnium testimonium præsentes litteras seu publicum præsens instrumentum per Henricum de Worbizen Notarium publicum infrascriptum subscribi & publicari mandavimus, sub sigillo … Venerabilis Patris Hermani Abbatis Monasterii in Ryphenstein ac nostri officialatus, & honorabilis Domini Krafft Præpositi Monasterii in Buren fecimus appensione muniri … Huc usque copiæ exceptis duabus supra memoratis. Annus non additur sed ex aliis actis conditis anno MCCCLXIX. LXXIV. LXXV. LXXVIII præsentibus aliquibus prænominatorum Canonicorum circa eosdem annos rem peractam esse, conjicere possumus si perfectus haberetur catalogus Abbatum Cisterciensium Monasterii Ryphensteinensis certius ea definiretur: nunc quem habemus collectum ex residuis monumentis a Rmo. Philippo Busse sub annum MDLXXXIX electo alios non exhibet Hermannos quam qui vixerunt annis MCCCIX & MCCCCLXVII.
[24] Simile huic est quod dedit Dietherus Archiepiscopus anno MCCCCLXI nisi quod nomen Justini a decessoribus expressum mutetur in nomen Justinæ casu an studio non divino ipsum diploma sic sonat. Dietherus Dei gratia sanctæ Moguntinæ Sedis electus & confirmatus Sacri Romani Imperii per Germaniam Archicancellarius ac Princeps Elector, Honorabilibus .. Decano & Capitulo ac singulis Personis & Beneficiatis Sancti Martini, Beatæ Mariæ & sancti Ægidii Heiligenstadiensium Ecclesiarum Plebanis & vice-Plebanis nostræ diœcesis, devotis nostris dilectis salutem in Domino sempiternam. Ad instar Indulgentiæ sive gratiæ per fel: recordationis Theodoricum Prædecessorem nostrum per certa festa annua revolutione succedentia vobis factæ præcipue ut divina officia in dictis vestris Ecclesiis januis apertis & pulsatis campanis infestis omnium Sanctorum, Ascensionis Domini, Corporis Christi, Beatæ Mariæ Virginis, in diebus Dedicationum dictarum Ecclesiarum & per eorum Octavas, Cœnæ Domini, Parasceves, Sabbathi Paschæ, Pentecostes, Epiphaniæ Domini, Joannis Bap. Cyriaci Martyris, Catherinæ Virginis, Laurentii; Patronorum dictarum Ecclesiarum, scilicet Sanctorum Martini Confessoris, Translationis ejusdem, Aurei & Justinæ, Sergii & Bacchi Martyrum & Ægidii Confessoris, Michaëlis Archangeli, Circumcisionis Domini & omnium Apostolorum, Natalis S. Stephani Protomartyris, omnibus diebus Dominicis per circulum anni, [& anno 1461] nec non commemorationis omnium sanctarum animarum, atque in Anniversariis serenissimi Domini Dagoberti quondam Francorum Regis. Reverendi Patris Adolffi quondam Archiepiscopi Moguntinensis, nec no in quatuor anniversariis Fraternitatis dictæ Ecclesiæ S. Martini observare valeatis; præsentibus vobis & cuilibet vestrum facultatem impertimur de gratia speciali, utque effectus omnium sententiarum, cessationis divinorum & interdicti nostra sive Judicum nostrorum nobis subjectorum auctoritate latarum vel ferendarum, seu etiam virtute statutorum sacri Provincialis Mogunt. Concilii observatarum vel observandarum qualibet dictarum dierum debeant esse sublati ac etiam nostra auctoritate relaxati. Quas etiam nos eadem auctoritate ex nunc prout ex tunc, & ex tunc prout ex nunc Dei nomine in his scriptis tollimus & relaxamus. Ita tamen quod festis & diebus prænotatis transactis dictæ sententiæ in suo robore maneant, sicut ante, proviso etiam, quod excommunicati & nominatim interdicti hujusmodi relaxationis tempore ut juris est, a divinorum officiis excludantur. In cujus rei testimonium sigillum nostrum præsentibus est appensum. Datum Aschaffenburgi die penultima mensis Julii Anno Domini millesimo quadringentesimo, sexagesimo primo.
§. IV. Processio annua cum reliquiis.
[25] Seculum XIV funestam civitati cladem & (nisi fallor) ecclesiæ quoque tectis attulit; [1 Octobris post incendium anni 1333] cujus memoriæ, inscripta lapidi in pariete chori extimo sic notatur, ut annum MCCCXXXIII notet & 1 Octobris.
Anno milleno, tricenteno, tria deno,
Et terno Domini, nocte sancti Remigii,
Est Civitas-sancta totaliter ista perusta,
Et plures igne quam ducenti periere.
[cito reparato damno,] Subtus autem descripta sunt nomina Architectorum per quos reparatum fuit damnum. Johannes Thene & Peter Armknecht. Quanto tempore ea reparatio eguerit nescio; sed intelligo haberi patentes litteras Indulgentiarum aliquid ad fabricam conferintibus datarum anno mox sequenti MCCCXXXIV, quas tamen describendas Knackrichius non censuit.
Accesserunt deinde eidem ecclesiæ ornamenta & beneficia varia, [adduntur vicariæ duæ] ac nominatim institutio Vicariarum duarum sub titulo SS. Aurei & Justini Sanctique Liborii Paterbornensis proximæ diœcesis Patroni per Dominum Bertholdum Gebehard anno Domini MCCCCLVIII: Cujus fundationis originarias litteras quia non reperiebat Knackrichius, ecgraphas, quamvis, authenticatas non descripsit: sed indicavit, videri prius quam Vicariæ illæ instituerentur fuisse ordinatam amburbalem cum Sanctorum reliquiis pompam & haberi Senatus ipsius publicas litteras, [post institutionem processionis annuæ] sed rudi atque germanico stylo scriptas, signatas anno MCCCCXXIV proximo Sabbato post festum Annuntiationis B. V. M. tunc cadente in 1 Aprilis ante Dominicam IV Quadragesimæ quibus obligatum se fatetur, pro acceptis a Capitulo octo solidis aureis Rhenanis ad constituendum annis singulis viros honoratos & idoneos, [cum SS. Patronorum corporibus] qui in defectum Clericorum gestent arcam SS. Aurei & Iustini, die festo ipsorum, circum muros civitatis. Comitantur pompam armati cives cum tympanis & vexillis, & Archiepiscopus ab immemorabili tempore Senatui epulum, civibus autem duo plaustra cerevisiæ præbet.
[26] Profuerat sane universis Patronos habuisse sanctos anno MCCCCIV, quando urbs sua a valido confœderatorum Principum exercitu cincta fuit, prout in foro vinario hodiedum legitur versibus male tornatis, sed rem clare satis significantibus sic descriptum.
Mille post Incar. C quater, in die Margar, [quorum meritis adscribi potest liberatio urbis an. 1404]
His quatuor adde, regnante de Nassau Jöanne;
(Moguntinus hic Archiepiscopus erat fratri suo Adolfo post Conradum de Weinberg suffectus anno MCCCXCVI qui sedit usque ad MCCCCXIX).
De Brunswick Henrich, Dux Otto, Princeps illustris
Herman Hassorum, Balthfar Princeps Turingorum,
Marchio de Missen Wilhelmus cum sua turma,
Anhalt, Mansfelt, Rheinstein, Querfurt, Gleichen, quoque Honstein,
Alii quam plures hanc urbem circum vallantes;
Sed Civitas-sancta ab his permansit invicta.
Soluta autem obsidione credo istiusmodi supplicationem amburbalem institutam fuisse in gratiarum actionem Deo & Sanctis Patronis debitam. Hic addiderim diem istum ab Heiligenstadiensibus passim vocari der Gulder manner-dag, id est Aureorum virorum diem; fortassis cum allusione ad nomen Aurei vel ab inauratis armis, in quibus soliti fuerint aliqui tunc procedere.
[27] Eadem die post summum sacrum aperiri solet inaurata arca intra quam SS. Aurei & Iustini ossa sacra indiscriminatim servantur (nam alias plures a variis Archiepiscopis donatæ eademque in arca repositæ suis singulæ notantur nominibus) Decano clavis custode eam proferente; [& Reliquiæ post sacrum ipso die annue ostenduntur.] exemptumque inde ex ossibus majoribus unum venerabundo populo deosculandum præbetur, post osculum singulis eodem osse frons signatur. Notat autem Knackrichius plerumque assumi os crurale serico ad id involutum, sed ad unam extremitatem serra minutum: cetera autem sacra ossa (quæ sane adhuc multa supersunt: nam præter minora plura, majora ut minimum viginti numerasse se testatur Knackrichius, eaque mensuræ talis, ut procerorum corporum esse appareat) cetera, inquam, divisim reperiuntur in duabus arcis vetustissima una, altera nova in utroque chori latere collocatis. Talis porro qualem supra descripsi supplicatio, cum per turbas ab hæresi suscitatas superiori seculo, annis viginti intermissa fuisset, anno MDLXXVII, XVI kal. Julii, supremi Præfecti monitu SS. Aurei & Justini Reliquiæ iterum solenni gratulatione circum urbis muros sunt delatæ; [solennitate an. 1577 resumpta.] sicut in nostri P. Kopperi Adversariis reperisse se scribit Knackrichius, non tamen absque errore per quem eidem obrepserat nomen Justinæ pro Justino: qui error superiori seculo communis fuerit.
[28] [fornix ecclesiæ perfectus an. 1487] Porro ut redeam ad ecclesiæ ipsius historiam, ea ut cito fuerit, reparatis tectis, post anni MCCCXXXIII incendium restituta pristino usui; non tamen inductus videtur ei fuisse fornix intra sesqui seculum: siquidem eidem fornici versus portam sic inscriptum legitur: Completum hoc opus per me Johannem Wyrauch anno Domini MCCCCLXXXVII: Knackrichius tamen putat illa inscriptione Chronica non notari tempus absoluti fornicis, sed alicujus alterius ornatus; quod Lectori dijudicandum relinquo. Eodem seculo exeunte plurimum auxit Archiepiscopus Moguntinus Indulgentiarum eadem in ecclesia obtinendarum dies, data hujusmodi Bulla: Bertholdus Dei gratia Sanctæ Moguntinæ Sedis Archiepiscopus, Sacri Ro mani Imperii per Germaniam Archicancellarius, Princeps Elector, Honorabilibus, devotis nobis in Christo dilectis … Plebanis in oppido nostro Heiligenstad Salutem in Domino. Ut divina Officia in dictis vestris Ecclesiis januis apertis & pulsatis campanis in festis Paschæ, Ascensionis, Pentecostes, [& an. 1499 augentur ab Archiepiscopo indulgentiæ.] Trinitatis, Corporis Christi; In festo Visitationis, Assumptionis, Nativitatis, Præsentationis, Conceptionis, Purificationis & Annuntiationis gloriosæ Virginis Mariæ & per eorum Octavas, Inventionis & Exaltationis sanctæ Crucis, Bonifacii Martyris, Viti, Johannis Baptistæ, Nativitatis & Decollationis, Aurei & Justini, Sergii & Bacchi, & per eorum Octavas, Margaritæ, Divisionis Apostolorum, Mariæ Magdalenæ, Dominici, Annæ, Augustini, Ægidii, Michaëlis, Hieronimi, Lucæ, Martini Confessoris, Elisabeth, Catherinæ, Barbaræ, Nicolai, Nativitatis Christi, Stephani Protomartyris, Circumcisionis, Epiphaniæ Domini, Conversionis Pauli, Cathedræ Petri & ad Vincula, Dominica Judica usque ad festum Paschæ & octo diebus sequentibus, Dedicationis, omnibus diebus Apostolorum & Euangelistarum, nec non omnibus diebus Dominicis per totum anni circulum, in quatuor Anniversariis Fraternitatis & in Anniversario Gloriosissimi quondam Principis Dagoberti Francorū incliti Regis Fundatoris Ecclesiæ Collegiatæ sancti Martini Heiligenstadensis; Domini Adolfi quondā Archiepiscopi Moguntini in ipsa Ecclesia sepulti & Domini Bertholdi quondā Episcopi Paneadensis observare valeatis, Præsentibus vobis & cuilibet vestrum facultatem impertimur de gratia speciali; [cum privilegio non cessandi in Interdicto.] utque effectus omnium sententiarum, Cessationis divinorum & interdicti, nostra sive Judicum nostrorū nobis subjectorum auctoritate latarum vel ferendarum: seu etiam virtute statutorum Sacri Provincialis Moguntini Concilii observatarum vel observandarū quolibet dictorum dierum debeant esse sublati ac etiam nostra auctoritate relaxati; excommunicatis tamen & nominatim interdictis exclusis, Datum apud arcem Sancti Martini in Civitate nostra Moguntina sub sigillo nostro vigesima septima Mensis Junii Anno Domini millesimo quadringentesimo nonagesimo nono. Interrogatus D. Decanus de Anniversario Dagoberti Regis Respondit in hæc verba in hujus Ecclesiæ collegiatæ Registris de anno MDLXIII, LXIV & subsequentibus, invenio inter festa præsentiarum & Anniversariorum hanc notationem, [Anniversarius Dagoberti R.] proximis diebus post festum S. Matthiæ Anniversarium pro fundatoribus. Possunt hic fundatorum nomine Dagobertus Rex ejusq; uxor ac filii intelligi: sed primus an secundus non potest hinc liquere cum primus obierit XIII Decembris; secundus, Satanaci ubi occisus est, & martyr colitur XVII Ianuarii.
[29] Quod attinet ad SS. Sergium & Bacchum inter Heiligenstadiensium Patronos nominatos eos scilicet qui VII Octobris coluntur videntur eorum quoque insignes reliquiæ per bella sacra ex Syria in Europam translatæ ad S. Martini Ecclesiam pervenisse seculo XIII vel XIV & mox adeo celebrem cultum obtinuisse, [Cultus SS. Sergii & Bacchi.] ut æstimarentur Patroni illius Ecclesiæ ferme principales. Moguntini autem confidentes corpus S. Aurei æque ac S. Iustinæ apud se esse, suspicati fuerint vanam esse Heiligenstadiensium de SS. Aureo & Iustino apud se passis & tumulatis gloriationem. Conjecturæ isti favet Bulla Pauli II absque ulla horum Sanctorum mentione cum luculenta aliorum duorum expressione anno MCCCCLXIX data hoc tenore. Paulus Episcopus servus servorum Dei, dilecto filio Scholastico Ecclesiæ S. Stephani Moguntinæ salutem & Apostolicam benedictionem. [Paulus II an. 1469] Ad exequendum Pastoralis Officii debitum continuo soliciti votis illis gratum præstamus assensum per quem a singulis Ecclesiis præcipue Collegiatis benedicatur Altissimus ac Personæ Ecclesiasticæ in eis constitutæ temporalium rerum, sine quibus spiritualia diu subsistere non possunt, ubertate fruantur, sua quoque beneficia adhunc effectum sponte resignantibus, ne rerum premantur inopia, utiliter & salubriter valeat provideri. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte dilectorum filiorum Decani & Capituli Ecclesiæ S. Martini oppidi Heiligenstad Moguntinæ diœcesis petitio continebat, quod Ecclesia ipsa insignis admodum vetusta & egregia in partibus illis reputatur, in eaque Beatorum Sergii & Bacchi corpora conservantur & in maxima veneratione habentur magnusque Populi concursus etiam pro Missis & aliis divinis Officiis audiendis ad prædictam Ecclesiam habetur: [eorum ibi corpora haberi asserit] & licet fructus Mensæ Capitularis dictæ Ecclesiæ priscis temporibus adeo uberes esse consueverint, quod Decanus & Canonici ac aliæ Personæ Capituli ejusdem Ecclesiæ decenter ex eis vivere possent; tamen causantibus Guerrarum turbinibus, pestilentiis, calamitatibus, ærumnis & aliis sinistris eventibus, quibus partes illæ (pro dolor) afflictæ fuerunt, adeo tenues effecti sunt, quod Decanus, Canonici & aliæ personæ hujusmodi juxta earumdem decentiam ex eis se sustentare, Episcopalia Jura solvere, aliaque eis incumbentia onera commode perferre non possint, quodque si Sancti Cyriaci in Duderstat, [Mensæ Capitulari unit Parochias 2.] cujus collatio ad venerabilem Fratrem nostrum Archiepiscopum Moguntinum, spectare dignoscitur, ac beatæ Mariæ & S. Ægidii oppidi Heyligenstat dictæ diœcesis quæ ad præsentationem, dictorum Decani & Capituli spectant Parochiales Ecclesiæ eidem Mensæ perpetuo incorporarentur, unirentur & annecterentur, Præfati decanus, Canonici & aliæ personæ magnum in suis oportunitatibus susciperent relevamen. Nos itaque de præmissis certam notitiam non habentes hujusmodi supplicationibus inclinati… Dat. Romæ apud S. Petrum anno Dominicæ Incarn. millesimo Quadringentesimo septuagesimo nono 13 Kal. Aug. I.
§. V. De veteri ac nova Patronorum Heiligenstadiensium Arca aliisq; ecclesiæ lipsanothecis.
[30] Exhibita post tertium Caput Legendæ Heiligenstadiensis forma sepulcralis lapidis SS. Aurei & Justini imaginibus insculpti, consilium erat post cetera ad Caput illud Annotata distinctius agere de veteri ac nova Reliquiarum ad ipsos spectantium arca, nonnullisque aliis lipsanothecis in eadem ecclesia asservatis, quasi aliquid eorumdum Sanctorum continentibus: sed casu quodam accidit ut quod ea de re scriptum erat folium sub ipsum tempus impressionis procedentis loco non suo positum præteritum fuerit: quare illud hic accipe, postquam ecclesiæ ipsius præcipua monumenta legenda dedimus.
[31] Vox illa cælestis, quæ num. 28 Legendæ præfatæ dicitur monuisse tempus esse ut sacrosanctæ reliquiæ Martyrum Aurei & Justini, qui in choro jacebant iterato propter expugnationem civitatis, in loco in quo sanguinem suum effuderunt, exhumarentur; [Arca marmorea post 2 inventionem humi infossa] duo nos docent primo Reliquias illas non fuisse a Rege inventore & ecclesiæ fundatore supra terram retentas; sed eidem honorifice redditas postquam ipsas in tumbam marmoream transtulisset, in qua repertæ postea dicuntur. Secundo easdem dictæ tumbæ exemptas & iterato elevatas fuisse propter futuram expugnationem civitatis, unde nascituro periculo providebatur per translationem ipsarum in novum scrinium, [translatis in scrinium portatile Reliquiis refoditur an. 1695] portatile utique quocumque necessitas ferret. Tumbam illam marmoream fuisse indicat nobis is, qui eundem requirendam & refodiendam curavit anno MDCXCV. exeunte Aprili prælaudatus Knackrichius & tamquam oculatus testis nos docuit intra eandem reperta fuisse fragmina dumtaxat quædam ossium Sacrorum, qualia consecrandis altaribus imponi solent, cum multo pulvere & marcidis fragmentis ligneæ cujusdem arcæ, [& intra eum fragmina veteris lignei.] ejus verosimiliter in qua sacra corpora Rex invenerat, quæ solo digitorum attactu etiam ipsa dissolvebatur. Quin etiam ferrei circuli atque sera eiusdem arcæ inventa sunt plurimum situ corrosa; indicio manifesto quod arca illa diu sub humo jacuerit, antequam marmoreæ tumbæ imponeretur.
[32] Eccum tibi accuratam delineationem, primum operculi A leniter per medium assurgentis, quo loculus tegebatur longus sex pedes cum dimidio, [illius forma] tres cum dimidio latus: intus autem concavitatem habens B novemdecim pollices profundam, latam viginti sex, longam quinque pedes & totidem pollices; adeo ut ipsum saxum cui superne incastrato commititur operculum undequaque crassus sit pollices quinque: pila ergo hæc ossium supradicta fragmenta, [& repositio in locum; sepulturæ] & qualemcumque ligneam arcam continens, denuo defossa sub terram fuit immediate sub eo loco, in quo novi Chori fornix coit in lapidem orbicularem ipsorum Sanctorum effigiebus dimidiatis insignitum; quo, sicut supra diximus Annot. H ad cap. 3 videtur significatum fuisse ipsos istic subtus vel jacuisse vel jacere. [infra superexstructū lapideum tumulum] Quid autem factum novo scrinio in quod translatas sacras Reliquias saltem pro majori parte indicat Legenda num. 30? Huic sustinendo videtur conditus fuisse suggestus ille lapideus, qui nunc tumuli a terra exstantis formam habet; nisi jam inde a principio præfatæ translationis præparatus in summo altari locus fuit, uti variis in locis factum videmus. [illius ultimum renovati figura.] Ut ut est per incendium anni MCCCXXXIII credi potest combustum vel corruptum quidquid ibi antea steterat ligneum vel lapideum, damno autem reparato exstructus sit supra locum eundem, ille qui hodiedum cernitur tumulus ex solido lapide, sed vacuus totus repertus, cujus speciem offert tabella supra posita ad litteram C.
[33] Hujus operculum non quidem marmoreum, sed minus solido saxo & communiori cinerei coloris eleganti sculptura exhibet utriusque Sancti statuam quam supra spectandam dedimus: [supremus lapis insculptus SS. Iconibus] hic vero notamus quod ex ipsa sculpturæ elegantia facile appareat non esse multorum seculorum opus, huic circumducto sepimento ligneo, cujus primam frontem destinctius expressam habet major tabula superne adhærentes valvæ ligneæ dum lapidem tegunt figuras ipsas integras conservant, nisi quod casu aliquo pars extima nasi in statua S. Iustini leviter attrita conspiciatur. Has valvas cum submoveri jussisset Knackrichius ut pictori lapidem delineaturo ejus conspectum liberum undequaque offerret, cæpit per spatium ad margines patens digitis palpare illius circumferentiam, si qua forte inscriptio ipsum circumiret: sed deprehendit lævem totum exceptis pauculis cavitatibus quas reducto tantisper sepimento ligneo vidit pice vel bitumine oppletas: [absque epitaphio, subtus autem vacaus] judicatumque fuit vestigia esse regularum ex aurichalco, cupro vel stanno circum affixarum & sacrilega manu ablatarum, quibus inscriptum fuerit hujus tumuli argumentum: aliud violationis vel minimæ vestigium nullum usquam apparuit, adeoque nec indicium causæ per quam credi possint ablatæ reliquiæ intus repositæ. Hinc non extinctum sed stimulatum magis desiderium alicujus scripturæ inveniendæ sub ipso lapide ac fortassis plurium intus Reliquiarum, ingessit cogitationem attollendi saxi, quamvis magni ac ponderosi; quod cum de consensu D Decani fecissent sedecim robustissimi viri nalla uspiam reperta inscriptio est, imo omnino nihil sed vacuum totum usque ad terram cui immediate inædificatus erat tumulus. Tum vero humum fodicantes & hac illac contis ac terebro pertentantes senserunt sub humo saxum grande & a sepulchro concavo sonum edi; itaque apparuit quod supra dicta marmorea arca numquam verosimiliter loco mota fuerit, postquam inde erant ablatæ quas diximus reliquiæ. Maneat ergo omnes eas quæ intra marmoream arcam non sunt repertæ jam olim translatas fuisse in scrinium supra memoratum.
[34] [scrinium vetus retro altare] De hoc interrogatus Knackrichius respondit anno supranotato die V Iunii quod cum socio Patre & cum D Cantore Chorum circumiens retro altare summum viderit sat longam, altam & per modum tumbæ superius acuminatam seu fastigiatam cistam quæ intus largissime argento, aforis auro oblita fuit, cui similes alias plures Romæ & Augustæ Uindelicorum se vidisse asseverabat pictor, erat ea pluribus Sanctorum imaginibus ornata, sed pulveribus plane obsita spuriisque gemmis ac vario decore interstincta tunc quidem vestes sacras ac varias continens, [nunc vacuum Reliquiis] in qua verosimiliter sacræ Reliquiæ SS. Aurei & Iustini primitus fuerint asservatæ. Cum aliis deinde litteris rudem illius cistæ delineationem mittens die XIII Iulii indicavit ipsam ex sententia pictoris eo tempore factam, quo ars ita pingendi in Germaniam venit (annos ipse censebat octingentos aut plures; ego vix quadringentos ei dedero) & quamvis lignea ea sit nec tantæ elegantiæ judicabat idem pictor infra centum ducatorum precium non esse confectam: simili formæ esse Sanctensem in Clivia, quæ tota ex argento deaurata continet reliquias S. Victoris & sociorum Martyrum oppidi & Collegiatæ ibidem ecclesiæ latronorum: stat autem supra altare capite uno supra aram porrecta quo modo alibi quoque aliæ collocatæ habentur & fortassis ipsa olim etiam apud nos ita stetit. Hactenus ille qui deinde ipsam quoque misit accuratius delineatam nec tamen æri incisam exhibeo, propter nimium extritas Sanctorum formas, quarum causa id curare potissimum voluissem.
[35] Hæc cista sive scrinium sic, ut dixi, obsoletum
eum grandius esset quam requirebat paucitas Reliquiarum
intus reconditarum, & quam congruebat
annuæ supplicantium commoditati, ante hos centum
circitur annos confecta est alia longa tres circiter
pedes cum dimidio, & lata sesqui pedem. [in arcam minorem translatis & nuper recognitis] Ipsarum
reliquiarum specificam enumerationem mittere
rogatus Knackrichius accersito Notario &
testibus arcam aperiri fecit, & quid intus invenerit
hoc Notariali. Instrumento describi in
nomine sanctissimæ & individuæ Trinitatis.
Sacrorum ossium seu Reliquiarum SS. Martyrum
Aurei Episcopi Moguntini, & Iustini
ejus Diaconi seu Levitæ, quas fide Majorum
ut tales, proprias & nativas Ecclesia
Collegiata Heiligenstadiensis ad S. Martinum
dicta, in arca gestatoria coloribus illustrata
& partim deaurata, ab immemoriali tempore
huc usque asservat & veneratur.
1 Aliquot partes de brachio.
2 Aliquot partes de crure.
3 Os Subclavii.
4 Os Radius.
5 Ossa Ischii.
6 Partes aliquot vertebrarum.
7 Plures aliæ minus nominatæ.
Inspectæ sunt hæ omnes, præsentibus Adm. Rev. Domino Aureo Hunold Decano, Rev. Domino Ioanne Valentino Hunold Cantore, Rev. Domino Ioanne Rhim seniore, Rev. Domino Thoma Patzing Vicario & Parocho, Rev. Domino Sebastiano Gobz Vicario, Experientissimo Domino Bartholomæo Plitzenreuter Medicinæ Doctore, & Honoratis ac discretis viris & Civibus Laurentio Hartung, & Georgio Faupel, ad hoc Specialiter requisitis, Meque infra nominato Notario In quorum fidem supra positam specificationem officii ac Notariatus mei sigillo communivi.
Acta sunt hæc Heiligenstadii, Vigesimo quarto Februarii, Anno Millesimo Sexcentesimo Nonagesimo nono.
Joannes Andreas Pleisser
Notar: Cæsar: Publicus M.
loco sigilli
Hæc minor capsa etiamnum exposita in altari cernitur e regione cujusdam novæ ante annos non multos confectæ, [Sanctorum circum tumulum & arcam statunculi] quæ sola hodiedum circumfertur cum parte aliqua prædictarum reliquiarum. Utraque habet inscripta nomina SS. Aurei & Iustini: de prima vero scribit Knackrichius per quam affabre esse sculptam, cum decem ad latera Sanctorum statunculis & S. Martino equestri in fronte, iisdem verosimiliter, qui fuerant in scrinio majori picti & sculpti in sepimento tumuli ligneo de quo supra, quos pictor judicabat ab ejusdem sculptoris manu esse. Numerabantur illæ olim in dicto sepimento omnino viginti, quorum magnam partem sustulit rapacitas, petulantia, vel impietas; qui autem supersunt octo vel novem sæpius fuerunt translati ab unis ad alios loculos. Simile judicium ferebat pictor de sedilibus Chori varie nec ineleganter sculptis, neque repugnat, quod statunculi in sepimento residui magis cariosi inveniantur, non item illi qui in sedilibus: hi enim ex duriori quercu esse debuerunt, [an vetustiores an. 1450.] isti coloribus & auro inducendi potuerunt ex tilia vel alia minus solida materia sumi. Magis dubium redditur pictoris judicium ex eo quod supra sedilia, sive stalla Canonicorum ut appellant, istic ubi Decanus residere consuevit hæc decurrant verba ligno incisa & argento illusa. Anno MCCCCL in vigilia S. Thomæ apostoli completum est opus illud anno jubilæi scilicet sub Nicolao Papa V cujus jubilæi insignem celebritatem fuisse testatur Odericus Reinaldus in suis Annalibus.
[36] Paris vetustatis aut etiam majoris erat grandis illa ac pene Gigantæa Christi vel flagellati, [particulæ intra ligneam Christi statuam] vel post flagellationem Judeis a Pilato monstrati statua, diu per uncos ferreos ex columna quadam pendere visa; sed una cum aliis nimia vetustate aut deformitate contemptum potius quam devotionem movere aptis, jussu Archiepiscopi remota ab ecclesia, quod cum fieret deprehenderunt quidam ex nostris excavatum tergum & lamina ferrea crassiori obtectum; sub quo reperta est lipsanotheca orbicularis inter alias aliorum sanctorum particulas quasdam etiam continens SS. Aurei & Iustini uti in breviculis additis legebatur. Hæc lipsanotheca reposita fuit intra vetus feretrum antequam fabricaretur nova & levior arca circumgestari solitum ut supra dictum. Similes particulæ habentur inclusæ duabus statuis pectoralibus in habitu Episcopali ac Diaconali effictis, [& 2 pectorales.] & alibi forsan adhuc aliæ, ut non longe quærenda sit causa cur in præcipuis ipsarum reconditoriis inveniantur tam paucæ; quo etiam aliquid potuit contulisse hæreticorum militum protervia, quam sæpius in oppido grassatam notant litteræ quædam; quæque videtur etiam aliquando processisse usque ad tumulorum effractionem. Argumento sit Archiepiscopi Adolphi Nassavii monumentū in quo apparet non solum deformata statuæ superincumbentis facies, sed etiam lapidis per medium diffracti commissura.
§. VI. De Castro Dagobertino & nummis Bracteatis in agro Heiligenstadiensi non ita pridem inventis.
Quandoquidem Heiligenstadienses quorum honori appendicem hanc atteximus Ecclesiæ & urbis suæ originem ad Dagobertum aliquem Francorum Regem ducunt, cujus apud illos castrum fuerit vulgo nunc Altenburgh dictum; non abs re erit ejus loci descriptionem qualem Knackrichius ad me misit ejus verbis hic apponere. [Altenburg castrum Dagoberti Regis Fr.] Certiora de Altenburg relaturus R V ipse me eo contuli & locum diligenter perlustrans, inveni tempelli seu sacelli domestici ibidem adhuc exstare depressos in terra parietes ad levam parvi Chori versus orientem; ubi arcuatos sectosque lapides deprehendi ita coagmentatos, ut formam turris vel lapideæ cochleæ referant, per quam ex ea parte descensus fuit ad tempellum. [ejus adhuc residuæ parietinæ] Cui turri seu cochleæ ab altera, id est dextera parte Chori alia similis respondisse videtur cochlea vel turricula, ut iterum ex arcuatis quibusdam lapidibus conjectari licet, per quam & ab illa parte ingressus ad dictum lararium fuit duabus portis instructum, quæ adhuc visuntur. Modicum quidem hoc tempellum est, latum 12, longum vero 18 circiter aut 20 pedes. Columnæ in eo visuntur 7 lapideæ, & parvæ, sic dispositæ ut a latere septentrionali tres, [præsertim sacelli aulici] a meridionali totidem & una ab occidentali, muro sint infixæ & secundum medietatem tantum prominentes: quibus in medio navis tres aliæ responderunt, Sacelli fornicem & desuper incumbentis ædificii partem forsitan sustinentes.
[38] Locum habitationis Regiæ reliquum sat amplum & in varias cellas ac recessus distinctum fuisse apparet ex ruderibus murorum & coagmentatorum lapidum, [totius fabricæ situs percommodus.] qui terra aliquantulum prominent; solum alias sterile, petrosum & eminens est: a lateribus tamen infraque, culturæ per quam idoneum, a tergo prærupto monte, a latere utrimque valle munitur, prospectumque ad alias plagas habet amplum & amœnum. Infra per vallem duplex consociatusque amnis decurrit, qui ab altero eorum Leinæ nomen retinet & prope Mundam se exonerat in Visurgim. Pomerium Castri totum est vastatissimum exceptis quibusdam adiectis agris qui per famulum Rev. Domini Decani annuatim excoluntur: lapides adhuc multi secti, parvi & magni ad aliquot millia sparsim coniunctimque jacent. Nam plures ad proximos pagos & civitatem Heiligenstadiensem pro fabrica murorum & ædificiorum præterlapsis seculis furtim aut jure avectos fuisse mihi nullum est dubium. Quinam vero post Dagobertum habitationem eam aliquanto tempore incoluerint, nullis monumentis proditum est.
[39] Tempellum fuit humo & lapidibus multo tempore oppletum, [cogitatur de illo restaurando] quos extulerunt ante annos novem quidam devoti cives (ut mihi dux & author ejus consilii, vir optimus Fridericus Paschasius dictus retulit) volentes stationem ibi aliquam in honorem Montis Calvariæ erigere, quos plurimum Rev. Domini D. Commissarius ac D. Decanus retinendæ antiquæ memoriæ causa, ab incepto opere prohibuerunt, statuentes ex collecta dudum pecuniola, eam partem loci seu sacelli, suo tempore melius perpurgare, & columnis tectum superimponere, quo festo S. Marci quotannis non tantum concio ut hactenus factum, sed & solenne sacrum in propatulo tamen, quo tota plebs cernat, celebrari ibidem possit. Hactenus Knackrichius die XXVIII Martii MDCXCIV cum pridie adducti ad Magistratum essent captivi fossores quidam, accusati malis artibus didicisse locum latentis sub ædicula jam descripta thesauri, [quæsitus ibi thesaurus an inventus sit incertum,] indeque abstulisse. Et ipse quidem ait se vidisse, ut sibi indicatum erat sparso per vulgus rumore: a dextera parte cochleæ seu turris memoratæ foramen quadratum tribus circiter spithamis longum & latum in muro, ex quo per istos vel alios extracta videtur cistula seu vas monetarium. Aliud cum neq; tunc indicare potuerit Knackrichius de invento thesauro neq; postea scripserit intelligitur, nihil ex captivis haberi potuisse quo reos esse constaret: [certo inventi ibi postea sunt tres tenuis bracteæ nummi;] accepit tamen indicium ablati inde aliquando thesauri ex ipsorum fossorum aliquo, secretius sibi fasso, se sociosque in talem spem inductos fuisse exemplo cujusdam Hassicasselensis, qui dicebatur aute plures annos idem facinus haud infeliciter tentasse. Et vero noverat ipse mulierem, quæ paulo post quam ipse illic foderat circa eundem locum herbas colligens tres nummos repererat Imperialis unius magnitudine: quos rogatus ab illa requirere inspiciendos, aliud non attulit quam fragmentum unius, dicens mulierem cetera comminuissæ aut perdidisse.
[40] Fragmentum hoc cum ad me misisset Knackrichius agnovi argenteæ bracteæ tenuissimæ formam similem iis nummis quos antea ab illo acceperam complures ex olla quam scribebat anno MDCXCI repertam longius ab Heiligenstadio, locum & factum sic describens in datis anni XCIII VI decembris hoc tenore Heiligenstadium inter & Duderstadium quæ sunt ambæ Civitates Eichsfeldiæ quatuor horis parvis ac pedestri itinere, [quales an. 1691 plures reperti in Nesselried] a se invicem disiunctæ, hæc Septentrionem, illa Meridiem spectans, pagus interiacet Nesselried dictus, in quo Ornatiss. & Consultissimus Dominus Iodocus Keysenberg, Civis & Senator Duderstadianus, ædificium habet cum Latifundio CCCLX circiter agrorū sive semijugerum, quæ non continua sed interrupta serie ad varias plagas se porrigunt, aliqua contra planitiem, alia versus vallem ac silvulam per quam Etzenborna, Glasenhusio, Heiligenstadium itur: [Eichsfeldiæ pago] ubi locus visitur IV aut V agrorum circiter, in quo olim pagus stetisse certa traditione fertur Dudenborn appellatus: qui in sat amplo & inculto cespite per defixam altam Crucem, ad quam ex Nesselried festo S. Marci singulis annis Processio instituitur, veteris templi ac cœmiterii spacium demonstrat.
[41] Ad hujus extimum latus versus meridiem & plateam, duo agri jacent quorum alter ad rusticum Nesselredanum, [a pueris aratoribus] alter ad prædictum Dominum pertinet: quem villicus ejus Ioannes Rautz Anno Domini MDCXCI circa festum S. Michaëlis, binis aratris proscindere & sementi parare jusserat filios suos: quorum natu minimus cum fratrem unum arantem a tergo sequeretur, vidit inter glebam operculum ferreum vomeri adhærere, quod tollentes; fratri seniori qui ex adversa parte altero aratro eidem operi instabat, [in fictili olla ipsis plena] ostendunt: qui cautius sulcationi intendens cum ad eam partem agri pervenisset, ubi operculum erutum fuerat, vomere suo ollam offendit capientem mensuras binas circiter (mensura hic est qualem vir sanus & mediocriter sitibundus quarto aut quinto sat largo haustu absumit) ex argilla alba & solidiore confectam variisque nummis terra commixtis & globatim sibi cohærentibus repletam conspicit; fit clamor, ut assolet, inter pueros: ad quos vicini aratores juvenes concurrunt, incipiuntque prædam sortiendo & quasi lusitando partiri, quam etiam ex æquo divisissent, nisi villicus interveniens ollam ad se rapuisset. Qui, ut mihi ipse retulit, altero die ad Nundinas hebdomadarias Duderstadium quod a loco non plane sesqui hora distat, contendit, rem Domino Keysenberg denuntiat, eique partem nummorum ostendit; [ex quorum parte ad agri dominum allata] quibus visis filiorum alter ejusdem Domini Henricus nomine vel a parente jussus, aut sua sponte, ægre refectus prandio, equum conscendit, Nesselredam properat; ollamque cum nummis, quos a juvenibus obtinere poterat, extorquet atque ad parentem Duderstadium defert; qui partem eorum per aurifabrum excoqui seu a scoria mundari, partem colliquari fecit. Idem villicus qui me jussu D. Keysenberg equo suo Heiligenstadium reduxit, (nam illic nuperrime festo S. Andreæ accessi) mihi in via recensuit: visos sibi fuisse inter eos nummos, ex auro vel aurichalco quosdam, magnitudine Imperialium sola Cruce signatos: fuisse etiam inter eos globulos aliquos magnitudine glandis seu nucis avellanæ ex argento aurove quos memorati juvenes existimantes terram esse vel lapillos, humi abiecerint, collectos vero a rusticis postmodum Iudæis venditos, qui percepta rei fama ilico Nesselredam venerint nummos veteres novis commutaturi; atque hæc de loco Inventionis, ubi olim domus stetisse creditur, sub cujus limine in angulo thesaurus fuit infoffus, ut partem a D. Keysenberg ejusque filiis, partim a villico audivi, qui simul interroganti mihi asseruit, agrum illum antea semper cultum fuisse, sed ab ea parte quasi perpetuo siccum & arentem mansisse.
[42] Ad hæc, nuntia, & communicata nummorum specimina quorum aliqui S. Martini Episcopi signo notabantur, duobus Sanctorum capitibus alii, alii Imperatorum aut Ducum seculi XI aut XII, optavi plures nanscisci, & nactus continuo elegi præcipuos atque chalcographo commisi æreæ tabellæ insculpendos; cujus ectypa (res enim quæsitu digna videbatur mihi, [præcipui aliqui hic exprimuntur.] qui tales nusquam alibi videram) in varias partes mitterem ad aliorum exploranda judicia; sed nemo fuit qui in Gallicis Italicisve, aut etiam Germanicis Belgicisve Gazophylaciis; quantumvis plura habeantur ab antiquis nummis instructissima, tales inveniri indicaret. Soli Turingi & Saxones noverant Nesselriedenses istos, ex quorum judicio tabellam meam non nihil emendatiorem hic dedi ordine nullo quia nullum dare poteram necdum notis.
[43] Is cujus beneficio tabellam hanc emendatiorem damus Ioannes Christophorus Olearius fuit, nummorum istiusmodi scrutator curiosissimus, & a Clarissimis viris Guilielmo Godefrido Leibenitio Sereniss. Electoris Hannoverani Consiliario, atque Wilhelmo Ernesto Tenzelio Saxoniæ Ducum Historiagrapho conciliatus & cum ipsorum nummorum explicatione brevi dignatus mecum communicare suam Isagogen ad nummophylacium bracteatorum: [Olearii ad tales nummos Isagoge laudatur,] ubi de eorumdem nomenclatura, materia, forma, usu, pretio, atque ætate, erudite disserit, & Syllogen plusquam centum talium paucis elucidatorum in specimen grandioris, quod pollicetur operis ipsorum aliorumque plurimorum chalcographice exhibendorum.
[44] Summa Isagoges eo redit, ut a Bractea dicantur bracteati, usu jam istic inter eruditos recepto, licet fortassis aptius dicerentur bracteoli vel bracteales, [indeque docetur eorū ætas.] sicut aureolus, ferreolus; fluvialis, pluvialis, borealis &c nam quemadmodum auratus, ferratus, laureatus &c materiam non ex qua quid factum, sed qua quid circumdatum proprie significat, sic vox bracteatus videtur aptius esse ad significandum, solidiores illos, sed adulterinos nummos qui interius ærei ferreive materiæ suæ vilitatem aurea argenteave bractea contegunt: sed valeat hæc de nomine quæstio; magis ad rem facit quod ex Isagoge prælaudata intelligatur ætas bracteatorum communiori sententia non attolli ultra Ottonum Imperatorum tempora: & paucos eorum aureos, plurimos argenteos varii usus, magnitudinis, ac pretii, pluribus jam locis erutos fuisse: eos autem sic cudendi ut pro sua tenuitate non admitterent nisi una ex parte typum, occasionem dedisse videtur frequens medio tempore adulterandæ monetæ fraus per quam subærati aut subferrati nummi pro aureis argenteisve venditabantur: cui fraudi nullus erat in bracteolis locus.
[45] [occasio,] Quia autem ipsa horum tenuitas eos fragiles admodum efficiebat, provisum a rei monetariæ curatoribus est, ut illi renovarentur certo annorum intervallo, post quod servati veteres minus valerent. Sic apud Olearium pag. 16 privilegio quodam Culmensi cavetur, ut dicta moneta non nisi semel in singulis decenniis renovetur & quoties renovata fuerit, duodecim nummi novi pro quatuordecim veteribus cambiantur. Ad majorem quoque commoditatem inventum est ut ejusdem generis ac moduli deni & deni inter se compingerentur, [usus.] itaque per modum unius traderentur, & libratim numerarentur & hoc confirmare videtur, inquit Olearius pag. 16 copia illa bracteatorum annis superioribus Lipsiæ inventa, ubi id observatum. Illustrissimus Comes Schwarzburgico-Arnstadiensis, cujus Nummophylacium plusquam bis mille bracteatos nunc numerat, cum Nesselriedenses hic propositos per me jam illis satis usum accepisset ipsis addendos, reciproce liberalis esse voluit remisso per Olearium insigni munere aliorum viginti quinque sic conglobatorum, quod munus licet ad manus meas non pervenerit, hic tamen gratanter volui, profiteri & omissa eorumdem explicatione per epistolam mihi absque illis reddita, transeo ad aliam priorem Tenzelio inscriptam & respondentem nostro Nesselriedensium ectypo.
Num. I.
II.
III.
IV.
V.
[46] Rarissime sane contingit, nummos antiquos, tenues imprimis argenteos, [Ejusdem Olearii judicium de Nesselriedensibus] bracteatos quos dicimus, cultoribus rerum antiquarum afferri repertos, cum ad eorum plerumque perveniant manus, qui nummos hujusmodi vel corrumpere vel conflare solent. Celeberrimo itaque PAPEBROCHIO summopere gratulemur, cui bracteatos varios, quorum plena urna in Nesselried Eichsfeldiæ vico infra territorium Heiligenstadiense effossa est, licuit adipisci. Ubi publica laude dignum, quod hosce, qua modulum & figuras potissimum diversos, æri incisos communicare voluerit. Et cum per Te, Vir celeberrime, de iisdem meam exponere mentem fuerim invitatus, non potui non observatiunculas tradere exiguas. Mihi vero in nummorum horum serie Fridericus Imperator occurrit primus, cujus non coronam solum, sceptrumque liliatum, sed inscriptionis quoque vestigia videmus. Literæ scilicet --- RID --- CU --- indicant FRIDERICUM, testantibus id aliis ejusmodi nummis, qui sunt signati eadem figura & perspicua epigraphe. Crucem, quam tenet manu dextra, religionem denotare Christianam, est manifestum. Cæteroquin notandum, Friderici dubio procul Barbarossæ Imp. gloriosiss. hunc esse nummum; liliatumque sceptrum non semper Regum Francorum designare insignia, sed lilium tale vel ornatus causa fuisse additum, vel crucis formam seu vicem sustinere, ut ex aliis observatum monumentis. Hunc excipit Nummus II. in quo duo sanctorum capita conspiciuntur, quibus Templum quoddam in honorem & memoriam olim fuisse exstructum videtur, & forsan non abs re nummum IX. huc refero illustrantem, in quo S. SIMON ET S. JUDAS APOstoli extant. Quales Goslariæ sunt cusi, & dantur solidi nummi, in quorum facie aversa S. SIMON ET S. JUDAS additis duobus capitibus, in latere altero legitur: MONETA. NOVA. GOSLARIENSIS Fidem & religionem Christianam indicant cruces, turres autem templum modo dictum. Hic porro nummus explicat III. VI. XIII. Sequentes, modo Lilium in III. sanctitatis & castitatis vitæ monasticæ observes symbolum. Rarior est nummus IV. cujus inscriptio hæc est: MONETA COMITIS ADOLFI DE SCHavenburg. Ejusdem insignia, ad quæ etiam stellam pertinere in scuto, erudite docuit Spenerus Operis Heraldici Lib. 1. c. 86. pag. 347. 348. ℣. Nummus V Anonymi Imp. præsentat figuram. Turres ad latera Majestatem, Dominium potestatemque innuunt, quam in quibusdam regionibus,
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
XII.
XIII.
XIV.
XV.
XVI.
XVII.
XVIII.
XIX.
XX.
Quarum characteres sunt turres, habuerunt. Imperatoris quoque sedem aut ædificium aliud profanum a se vel aliis exstructum his ipsis posse designari concedimus Ioh. Andr. schmidio Proffessori Publico Ienensi schediasmate de Nummis Cathedralium ecclesiarum pag. 5. De Nummo VI. videatur Nummus II. Nummus VII. idem est cum I. de quibus supra. Incerti Episcopi VIII. sequitur, ubi tamen notetur, manu sinistra, ipsum tenere globum cruciatum, quem nonnulli pomum imperiale, alii forsan rectius Orbis Christiani redempti dicunt signum. In patria Saxo-Hallensi Bibliotheca vidi nummum, in quo sedens Episcopus sinistra, librum, dextra globum geminatum cruce superaddita ornatum servabat, cujus inscriptio hæc erat: CONADUS EPISCOPS id est Conradus Episcopus. Tale itaque pomum cruciatum geminatum an in sacris nummis fidem & religionem tantum designet, altioris est indaginis. Nummus IX a II. illustratur, in quo stella adjecta, rerum cælestium seu divinarum denotat curam. Sedentem in X. cernimus Episcopum, in cujus dextra Pedum officii, sinistra librum, Confessionis Christianæ Symbolum observamus. Reliqua exornant Nummos. Sequentem XI. vidi sæpius in Berolinensi imprimis Elect. Brandenb. & Arnstadiensi Schwartzburgico Gazophylacio, eumque admodum perspicuum; sed nullibi alias, nisi sequentes legi literas: HNCUS, IEX. PUNCU --- HEVIII PANOEA. Ex quibus nil certi. Priores ita sum interpretatus: HeiNriCUS REX, reliquas explicent alii, mea tamen non sine causa facta est interpretatio, cum abbreviaturæ tales & mutilatæ literæ satis mihi sint cognitæ. Erat olim Vir quidam eruditus, qui nummum hunc a Regina Bohemiæ Lybussa dicebat cusum, quæ equitans regio ornatu esset in nummo conspicua: priores literas putabat legendas HLIBUSIE, reliquas voces esse Bohemicas. Equidem non facile assentior, cum Bohemicæ linguæ sim ignarus, nec probare satis possim, quod tempore Lybussæ bracteati fuerint formati; impulsiva tamen bracteatorum satis antiqua, quæ Romanarum monetarum erat corruptio, prorsus id negare non permittit, qua de re fusius in Isag. mea ad Nummophylac. Bract. p. 17. 25. Addita visuntur ædificia & turres, de quibus supra. Nummus XII. Landgravium denotat Thuringiæ, in cujus capite gestamen unionibus exornatum, a tergo cernimus castellum. Sequentem XIII. illustrat Nummus II. Porticus autem & cancelli sacrum indicant ædificium in Sancti cujusdam honorem exstructum. Nummus XIV. pertinet ad I. V. & VII. Episcopus in XV. tenet dextra crucem, sinistra Pedum. Epigraphe a læva ad dextram legenda hæc est: CUNRADUS EPICOPUS Litteræ admodum sunt obscuræ. Cunradus autem ille Episcopus alibi dicitur Erffurtensis; ejusdem enim moduli & picturæ nummum vidi Lipsiæ in Bibliotheca amplissimi senatus, in quo sequens inscriptio: EPISCOPUS CUNRADUS IN ERFURDIA. Nummus XVI. sistit Abbatissam, dextra librum, sinistra palmam Martyrii & victoriæ spiritualis tenet insigne; ubi notemus, non tantum Sanctis sed & sacris tribui palmam, cum in Monasterio Jerichovino extet monumentum Præpositi cujusdam palmam gerentis. Rari sane Abbatissarum sunt nummi, ipse tamen vel duodecim diversos Agnesæ Quedlinburgensis Abbatissæ hactenus collegi, aliam quoque in Cimeliarchio Meibomii vidi, Helmstadiensis Professoris celeberrimi, quæ dextra crucem sinistra tenet librum, hisce adjectis litteris: ADELAHIDIS. DEI. GRA. ABBATISSA. EST. id est Adelheidis Dei gratia Abbatissa Essensis. Harum bracteati cum aliis egregiis, sacris & profanis, nunquam alibi visis, proxime Deo dante prodibunt in lucem. Nostram vero Abbatissam, puto Agnesam Quedlinburgensem esse, quam in aliis videmus iisdem insignibus & litteris perspicuis. Idem notemus de Nummo XVII, in quo eadem Abbatissa dextra tenet palmam, sinistra librum. Nummum XVIII. optimum judico. Inscriptio hæc est: OTTO. DEI. GRATIA. IM. id est Otto Dei gratia Imperator. Similem possidet amantissimus meus Parens in suo Cimeliarchio, in quo Leo coronatus extat gradiens & ista Epigraphe: OTTO. DEI. GRATIA. ROMANOV. IM. Ottonem quoque Equitem possidet idem, cui additum nomen solum OTTO. de quibus Isag. Bract. p. 36. num. 90. 91. Talis etiam Magdeburgi est apud Experientiss. Schäfferum, ubi scilicet Otto eques dextra sceptrum, sinistra clypeum tenet, adjecta inscriptione: OTTO. IMPERATOR. Et hinc statuendum, Ottonicos bracteatos leone insignitos, esse Ottonis IV. Henrici Leonis Filii, hujus insigne Leonem a Patre acceptum ornavit corona Filius Imperator, qua de re Meibomius in Notis ad Bullam auream Imp. Andronici, pag. 211. ℣. Reliqui vero Ottonici vetustiores vel ad ipsum Ottonem Magnum referendi sunt. Sed quid Nummus XIX? Certe, si Frisii errores in delineandis & explicandis nummis non eslent satis cogniti, hunc subito diceremus explicatum; Frisius enim bracteatum, nostræ admodum similem, æri incisum dedit in speculo monetali p. 108. qui Heiligenstadii A. C. 1580. repertus cum aliis, eumque dicit Wilhelmi Ottonis Magni Filii, Moguntini Archiepiscopi. Sed minus recte, cum Rota Moguntinis longo post Wilhelmi obitum interjecto annorum spacio, a Willigiso sit tradita, & ab Henrico II. Imp. Insignium ordinariorum loco Moguntinis confirmata. Vid. Bruschium de Germaniæ Episcopis pag. ℣. 7 Mersæus Catal. Elect. Eccles. pag. 193. ℣. Spener. Operis Heraldici Lib. I. c. 64. p. 256. 257. ℣. Et hinc missis aliis conjecturis non male judicant illi, qui nummum hunc ipsi Henrico II. tribuunt, quod nimirum a Moguntinis in ejusdem honorem & memoriam sit cusus: Henricus enim II. Rotam Moguntinis insignium loco confirmavit, in cujus beneficii memoriam dubio procul cudebant nummos tam bracteatos quam solidos a Frisio lit. c. memoratos. In XX. cernitur SANCTUS STEPHANUS PRM. id est Proto-Martyr. Ejusdem nummos notavi plures Isag. p. 37. n. 98. 99. 100. Et ideo ad Halberstadienses
XXI.
XXII.
XXIII.
XXIV.
XXV.
XXVI.
XXVII.
Referendus ille est, cui effigies addita est S. Stephani nimbo circumdata. Nummus XXI. est Bernhardi Ducis Saxionæ, quem literæ DU idest DUx, & vexillum insignibus Ballenstedensi & Ascanensi ornatum indicant. Alibi additur vel integrum nomen vel litera B. qua de re Isag. p. 20. 29. 30. Nummus XXII. idem est cum præcedenti. Sequens XXIII. in memoriam Henrici II. sculptus videtur. Et certe Imperatores tales gerebant baculos, teste Carolo du Fresne in Glossar. vocab. Baculus Regius. p. 428. 429. De nummo XXIV. jam egi in explicatione nummi XX. Nummum XXV. illustrat I. De pomo imperiali geminato hæc disserit Schilterus in Tractatu de Libertate Eccles. German. L. III. c. 9. §. 7. p. 405: In antiquis nummis Imperatorum & Regum Germanorum globus seu orbis duplex ad ea tempora referendus, quibus Imperium Occidentis in Orientem extendebant Imperatores nostri, aut saltem prætensionis reservandæ gratia &c. Abbatissam in XXVI. videmus incognitam, quæ differt a prioribus XVI. & XVII: præsens enim dextra crucem servat. Nummus denique XXVII. mihi videtur Goslariensis, in quo S. Simon & S. Iudas comparent, de quibus supra nummo II. Additum vero caput coronatum forsan designat Henricum Aucupem urbis hujus conditorem.
Et hæc sunt subitanea mea criteria, quibus addere lubet, ex hisce nummis variis, uno tamen in loco repertis, demonstrari posse, bracteatos etiam usus communis fuisse: & certe hi nummi ob belli tumultus fuerunt obsconditi, memoriales enim alia inveniuntur ratione. Qua de re Isag. ad Nummophyl. Bract. p. 25. 26. Cæteroquin meam si quibusdam placuisse intellexero operam, bene collocatos quales quales istos labores putabo. Vale & Fave. Dabam Arnstadii XII. Cal. Dec. ⅭⅠƆⅠƆCVC.
[47] Hactenus Olearius cujus judicio standum puto: in palma tamen Abbatissis data non satis mihi acquiescit animus dum existimat illam in nostris nummis symbolum esse virginitatis Deo oblatæ, considerans enim tempus quo nummi isti cusi videntur seculo XII & sequentibus, suspicor palmam istam testimonium esse peregrinationis Hierosolymitanæ ex voto susceptæ, quemadmodum ea pluribus omnis conditionis, ætatis, ac sexus tunc suscipiebatur: talium enim multi ad sepulchrum Domini sacræ istic militiæ adscripti revertebantur cum palma, deinceps in Dominica Palmarum ad illius diei Processionem circa Christi asino insidentis simulacrum, gestandam, & morientium sepulchro imponendam aut scuto tesserario juxta ipsum appendendam. Viget etiam hodie in Belgio & Germania ejusmodi Processionis ritus, & in familiis variis servantur palmarum rami, quos patres vel avi Hierosolymis attulerunt argenteo manubrio infixi. [Palma peregrinationis Hierosolymitanæ] Quin etiam Antverpiæ viget memoria Diderici van Paesschen, qui perigrinatione Hierosolymitana bis feliciter perfunctus, tertia quoque vice eo navigavit, parique successu regrediens, anno MDII solennissime exceptus fuit ab obviam progressis Primoribus urbis atque Balistariæ Societatis (Gildam vocant) Præfectis; cum quo comitatu appulsus ad urbem a reliquo Magistratu civibusque armatis deductus fuit in principem D. Virginis Ecclesiam, ubi diu pependerunt ex fornice enormis magnitudinis globi duo, Rhodo, quam frustra tunc oppugnaverant Turcæ, advecti, civitatique nostræ a militibus Rhodiis dono missi. Ejusdem Diderici extat apud Canonicas Regulares S. Augustini, vulgo Falcontinas, ex ceruleo saxo monumentum, tribus palmis supra scutum Hierosolymitanum exstantibus insculptum, circumscripto Teutonica linqua Epitaphio quod latine sic redditur: Hic jacet Didericus van Paesschen, vita functus anno XVc. XVI. die XV. Maji, qui tertio, tamquam Capitanus Gildæ, Antverpia Hierosolymam ducatum præbuit, peregrinis scilicet civibus suis.
[48] His ita deductis, imo jam recusis sed ex causa quadam recudendis, moneor a prælaudato Tentzelio, palmam, de qua supra, non solum peregrinationis, sed etiam Religionis Hierosolimitanæ insigne videri: [& Ordinis inde ducti signum.] hujus enim Sanctimonialem B. Ubaldescam Pisanam (cujus Vitam dedi die XXVIII Maji, unde eam constat numquam patria excessisse) ejusmodi palmam dextra gestare in pervetusta sua ex Bosio imagine. Obiit autem Ubaldesca anno Christi MCCVII, ætatis suæ LXX, adeoque coævam habuit Agnesam prædictam ordinatam Abbatissam anno MCLXXXIV: quæ proinde licet Hierosolymam profecta non fuisset, potuisset se adjunxisse consororibus Ordinis Hierosolymitani militum Teutonicorum, instituti anno MCXC, cui etiam suas Sorores religiosas fuisse ex vetustis coducibus adstruit Christophorus Harsknochius Dissert. 19 de rebus Prussicis num. 14 & 15 adjecta chronico Prussiæ Petri de Duisburg, ubi parte 1. cap. 1 pag. 15 inter prima ordinis membra memoratur Theodoricus Marchio Misnensis, Agnesæ Abbatissæ ex fratre Ottone divite nepos: de qua plura videre cupiens adeat ipsius Olearii schediasma superius promissum, nunc etiam editum sub titulo Anastasis Agnesæ, hujus decem nummos in fronte exhibens.
DE S. TYCHONE THAUMATURGO,
EPISCOPO AMATHUNTIS IN CYPRO INSULA
Sec. V.
SYLLOGE HISTORICA.
De ejus cultu apud Græcos & Latinos, Officioque per S. Josephum Hymnographum, unde habetur Vitæ & Miraculorum epitome.
Tycho Thaumaturgus, Episcopus Amathuntis in Cypro insula(S.)
AUCT. D. P.
Inter illustriores antiquitus Urbes Cypri insulæ, habite fuit Amathus, unde & Cyprus Amathusa dicta, estque littoralis in ora Australi, memorata in Scylacis Periplo, itemque a Virgilio, [Tempus vitæ] Ovidio, Strabone, Plinio, Ptolomæo aliisque. Ubi Christi fides cœpit in hac insula annuntiari, Sedes Amathunte Episcopalis videtur erecta fuisse; in qua claruerunt Mnemenius ejusque successor S. Tychon Thaumaturgus, consecratus a S. Epiphanio. Hic vero seculo Christi quarto floruit, mortuus anno CCCCIII, uti ad ejus Vitam XII Maji diximus. [memoria apud Græcos] Celeberrima est autem memoria S. Tychonis apud Græcos ad hunc XVI Junii in omnibus plane libris Ritualibus, ut sunt Typicum S. Sabæ, Menologium Basilii Porphyrogeniti Imperatoris, in cujus elogio appellatur ὁ ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν καὶ θαυματουργὸς Τύχων, uti etiam in Ms. Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ, ex quo mox elogium dabimus, quod similiter reperitur in variis Menæis Mss. Mediolanensibus, bibliothecæ Ambrosianæ; Parisiensibus, Cardinalis Mazarini & Patrum Prædicatorum; Divionensibus, Societatis Jesu; Menæis Græcis excusis, in quibus totum hujus diei officium de S. Tychone recitatur: itemque apud Maximum Cytherorum Episcopum, cujus compendium extat in novo Anthologio græco, quod Antonius Arcudius Clementi VIII inscripsit. Aliud compendium in suo Menologio Latine edendum dedit Cardinalis Sirletus, quo citato per Baronium in Notis Martyrologii Romani, invenitur S. Tychon Episcopus Amathunte in Cypro, tempore Theodosii Junioris. Fuit hic declaratus Augustus anno CCCCII, sed a morte Arcadii patris anno VIII dicti seculi, [& Latinos] cœpit imperare sub directione S. Pulcheriæ Sororis; ad quod tempus aut ulterius num vixerit S. Tychon, nihil quo probetur aut improbetur reperimus. Meminerunt ejusdem Genebrardus in Kalendario Græcorum, & Molanus in Auctario Usuardi, & ab illo compellatur miraculorum patrator, ab hoc sanctus clarusque miraculis; scilicet uti a Græcis Thaumaturgus.
[2] Canonem Sancto proprium, cum Sticheris Homœis, idest, Versiculis Similaribus, aliisque eo spectantibus composuit S. Joseph Hymnographus, cujus Canonis Acrostichis, sub qua eumdem placet Latinum etiam facere, hæc est.
S. Iosephi canon de S. Tychone.
Τῷ
θαυματούργῳ
προσλαλήσω
Ποιμένι
ΙΩΣΗΦ.
Mira facientem Pastorem alloquor Joseph.
Tycho Thaumaturgus, Episcopus Amathuntis in Cypro insula(S.)
AUCT. D. P.
Ode Prima.
Τῷ θρόνῳ τοῦ Θεοῦ παρεστὼς στεφηφόρος, ὥς βιώσας ἐπὶ γῆς ὁσίως, καὶ φωτὶ ἀνεσπέρῳ λαμπόμενος, φώτισόν μου τὴν καρδίαν καὶ τὸν νοῦν ἀνυμνῆσαί σου τὸν ἰσάγγελον βίον, Μακάριε.
Ὡράθης εὐκλεοῦς μακαρίας τε ῥίζης ἐκβλαστάνων, ἱερῶς ὡς κλάδος ἀληθοῦς εὐκαρπίας, πληρούμενος πίστεώς τε καὶ ἀγάπης, καὶ χάριτος παραδόξων θαυμάτων, Θεόπνευστε.
Τυσίαν σεαυτὸν καθαρὰν καὶ τελείαν τῷ τυθέντι δι᾽ ἡμᾶς προσήγαγες Χριστῷ, τὰ ψυχὴν ἀποκτέναντα πάθη ἐν σαυτῷ νεκρώσας, διὰ τόνων ἀσκήσεως ἐπιμόνου τε, Πάτερ, διήσεως.
ΘΕΟΤΟΚΙΟΝ.
Ἀνώρθωσας ἡμᾶς, ἀπολείας εἰς βάθη πεπτωκότας, τὸν Χριστὸν κυήσασα, ἅγνη, ἐκ ἀχράντων λαγόνων σου · τοῦτον οὖν, ὡς παῤῥησίαν κεκτημένη, ἱκέτευε, λυτρωθῆναι κινδύνων τοὺς δούλους σου.
Majestati Dei coronatus assistens, ut qui sancte in terris vixisti, & luce numquam occidente resplenduisti; illumina cor meum ac mentem, ut Angelicam vitam tuam dignis hymnis concinam, o Beate.
Inclitam radicem atque felicem habens, ab utero sancte processisti, tamquam ramus veræ fœcunditatis, plenus fide, caritate, & gratia stupendorum miraculorum, o divinitus Inspirate.
Rationabilem ac puram hostiam teipsum obtulisti Christo, pro nobis oblato; passiones animam enecantes in te ipso mortficans exercitationis contentione & continenti obsecratione, o Pater.
Mariale.
Absorptos abysso perditionis erexisti, Christum ex immaculatis tuis visceribus pariens, o Immaculata. Ipsum ergo, velut auctoritatem habens, deprecare, ut servos tuos a periculis liberet.
Ode TERTIA, nam Secunda ex more petitur aliunde.
Ὕλην τῆς κακίας πρὸ ριζῶν ἐκτέμνων τῆς σοφίας σου τῇ δρεπάνῃ, τῶν εὐχῶν, ὡς γῆ κατάκαρπος, Ὅσιε, στάχυν ἐγεώργησας ἑκατοστεύοντα.
Μόνα ποθήσας τὰ πρός θείαν ζωὴν ὁδήγοντά σε, τρίβους, Πἀτερ, δεξίας ἀνεπιστρόφως διώδευσας, ἔχων ὁδηγοῦσάν σε χάριν τοῦ Πνεύματος.
Ἁγίων βίους ἐμιμήσω, Θεόφρων, ὡς Ἅγνος, καὶ ἀπάθειαν ψυχῆς ἐκτήσω, Τύχων θεόπνευστε, οἴκος θείου Πνεύματος ἀποδεικνύμενος.
Falce Sapientiæ tuæ radicitus exstirpans malitiæ sarmenta & ut ager fertilis o sancte, orationum sementem excolens spicas centuplicasti.
Ad vitam divinam ducentia solummodo desiderans, Pater, rectam irreflexo gressu viam tenuisti; quia habebas manuducentem te Spiritus gratiam.
Cunctorum Sanctorum vitas imitatus es, o Divina-sapiens, tamquam sanctus; & animæ impassibilitatem possedisti, cælitus inspirate Tychon; & probatus es Spiritus sancti domus fuisse.
Quod Odem hanc ex more clausurum erat Theotokion, cum ab eadem littera T inchoetur unde incipit Ode altera, nec tamen nisi unicum T requirat Acrostichis prænotata; sequitur poëtica licentia ipsum hic geminari. Quare illud hic seorsim habe.
Τὸν τῆς Τριάδος ἀπεκύησας ἕνα, Πανάμωμε, ἀναπλάττοντα ἡμᾶς, τοὺς συντριβέντας τὸ πρότερον, κακίᾳ τοῦ πολεμήτορος.
Unum ex Trinitate peperisti, Immaculatissima, reformantem nos, qui eramus antea contriti, per nequitiam serpentis contra nos bellantis.
Ode QUARTA.
Τὸν ἐνάρετόν σου βίον, τὰ περίδοξα θαύματα, τὴν βεβαίαν πίστιν, τὴν ὑπομονὴν, τὴν πρᾳότητα οἱ εὐσεβεῖς καθορῶντες, ἱερέα σε καὶ ποιμένα σαφῶς προυχειρίσαντο, Ὅσιε.
Οὐκ ἡλάττωται ὁ σίτος, ἐν δεέσι διδόμενος τῇ χειρί σου, Μάκαρ, μᾶλλον δὲ πλειόνως ἠυλόγηται, τὰ κενωθέντα δοχεία θείᾳ χάριτι, Ἱεράρχα, πληρῶν ἀληθῶς πολυπλάσων.
Ὑπανοίγων τὴν καρδίαν συμπαθῶν, Τύχων ἔνδοξε, πενομένοις πλοῦτος καὶ περιβολὴ γυμνητεύουσι, τῶν ὀρφάνων προστάτης ἐχρημάτισας, θεραπεύων ἐν τούτοις Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν.
ΘΕΟΤΌΚΙΟΝ.
Ῥαθυμίᾳ συσχεθέντα [τὸν κοσμον] καὶ παθῶν ἀμαυρότητι ὅλον σκοτισθέντα, καὶ τῆ ἁμαρτίᾳ δουλεύσαντα ἡ Κυήσασα, τὸν ἀναμάρτητον Λόγον, φωταγώγησον, καὶ πρὸς ζωὴν χειραγώγησον.
Illam tuam virtuosam vitam, stupenda miracula, fidem firmam, tolerantiam ac mansuetudinem intuentes pii fideles, Pontificem atque Pastorem palam te ordinaverunt, o Sancte.
Egentibus manu tus datum frumentum, o Beate, non imminuebatur, sed plurimum benedicebatur; cum horrea exhausta impleres divina gratia, o Hierarcha, vere multiplicans commissa.
Nudis amictus, egenis thesaurus, orphanis defensor fuisti, Tychon gloriose; pandens eis commiserationis tuæ viscera, atque in eis serviens Christo Deo nostro.
Mariale.
Totum [orbem] inertia obsitum, & passionum caligine obscuratum, atque peccato servientem, illumina atque ad vitam manuducito, quæ impeccabile Verbum genuisti.
Ode QUINTA.
Γεωργὸς ὡς ἄριστος ἐνέωσας ψυχὰς χερσωθείσας, Πάτερ σοφὲ, καὶ ὡς σπόρον ἄριστον ἐνθεὶς τὸν λόγον σου, γοωργεῖν οὐράνια παρεσκεύασας νοήματα.
Ὡς τοῦ θείου Πνεύματος δοχεῖον γεγονὼς τῶν πνευμάτων πονηρῶν, Ἱεράρχα, πέφυκας φυγαδευτήριον καὶ παθῶν καθάρσιον, καὶ νοσούντων ἰατήριον.
Ποταμὸς πληρούμενος ναμάτων μυστικῶν ἐγνωρίσθης, Ἱερουργὲ, καὶ πηγὰς ἐξήρανας παθῶν ἐν χάριτι, καὶ ψυχὰς κατήρδευσας βλαστανούσας τήν εὐσέβειαν.
ΘΕΟΤΟΚ.
Ρυομένη φάνηθι ἔχθρῶν ἐπαγωγῆς καὶ βαρβάρων ἐπιδρομῆς τοὺς σοὺς δούλους, Ἄχραντε, τοὺς κεκτημένους σε κραταίαν ἀντίληψιν, καὶ πρεσβείαν ἀκαταίσχυντον.
Effœtas animas, tamquam bonus agricola innovans, Pater sapientissime, tuumque eis verbum velut bonum semen inserens, fecisti cælestes cogitationes producere.
Malignorum spirituum factus es terriculamentum, quia sancti Spiritus eras receptaculum, o Hierarcha; passionum expurgativum, & morborum medicamentum.
Plenus aquis mysticis fluvius apparuisti, o Sacerdos; & fontes passionum exsiccasti, caritate irrigans animas pietatem germinantes.
Mariale.
Appare, Intemerata, eruens ab hostium assultu, & barbarorum incursu servos tuos; habentes tuam potentem protectionem, & patrocinium inconfusibile.
Ode SEXTA.
Οὐκ ἔσεισε, Πάτερ, τῆς ψυχῆς σου ὁ πονηρὸς τὸν οἶκον· ἐν τῇ πέτρᾳ γὰρ τῆς ἀληθείας ὡς ἀληθῶς ἵστασο, Θεόπνευστε, θείῳ στένει κρατυνόμενος.
Σοφίᾳ Θεοῦ κεκοσμένος, καὶ ἀρετῶν εἰς ὕψος, Ιερώτατε, φθάσας, καθεῖλες τοῦ πονηροῦ τὰς ὐπᾴρσεις, χάριτι τὴν καρδίαν ταπεινούμενος.
Λειμὼν εὐανθὴς, Τύχων, ὡράθης τῶν ἀρετῶν, τὰ ἄνθη τῶν θαυμάτων εἰς τὴν εὐωδίαν πασὶ πιστοῖς, Ἱεράρχα ὅσιε, θεοκρίτως προβαλλόμενος.
ΘΕΟΤΟΚΙΟΝ.
Ἁγία Παρθένε, τὴν ψυχήν μου, ἣν ὁ ἐχθρὸς δολίως κατεσπίλωσε τῇ ἁμαρτίᾳ, ὡς ἀγαθὴ, δυσωπῶ, ἀγάθυνον καὶ φωτί σου καταλάμπρυνον.
Sathan non commovit animæ tuæ domum, Pater: stabas enim vere supra petram veritatis, o Divinitus inspirate, divina virtute confirmatus.
Theosophia ornatus, & ad virtutum culmen evectus, o sanctissime, dæmonis elationem superasti; & corde humiliatus, in gratia perstitisti.
Omnium virtutum floridum pratum visus es, Tychon, cunctis fidelibus, cum discretione divina, proferens ad suaveolentiam flores tuorum miraculorum, o sanctissime Sacerdos.
Mariale.
Regina cæli, animam meam quam inimicus peccato fraudulenter inquinavit, sanctifica (ut quæ sancta es) & luce tua clarifica.
[7] Hic de more, post Tractum consuetum, inter ponitur Sancti elogium, sub hoc titulo; Τῷ αὐτῷ μηνὶ ιστ᾽. Τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Τύχωνος, Ἐπισκόπου Ἀμαθοῦντος, πόλεως τῆς νήσου Κύπρων. Eodem mense (Junio) die XVI. Sancti Patris nostri Tychonis, Episcopi urbis Amathuntis, in insula Cypri. Elogium infra dabo: nunc Canonem prosequor.
Ode SEPTIMA.
Λόγοις θείοις κατηρδεύθη, ἄμπελος ὡς ἀληθὴς, Τύχων, ἡ καρδία σου· καρποφορήσασα στάχυν θεογνωσίας, ἔβλυσε γλυκασμὸν ἰαμάτων ἡμιν.
Ἤνθησας καθάπερ ρόδον, ἔλαμψας ὥσπερ ἀστὴρ, ἔφανας ὡς ἥλιος, Πάτερ, τοὺς, βοῶντας φώτιζον, Εὐλογητὸς εἶ, ὦ Κύριε.
Στέφανος χαρίτων, Πάτερ, σῇ τῇ θείᾳ κορυφῇ ἐτέθη, Ὥς γέγραπται, νίκην κατ᾽ ἐχθρῶν ἀραμένῳ καὶ μελωδοῦντι, Κύριε ὁ Θεὸς ὁ τῶν πατέρων.
ΘΕΟΤΌΚΙΟΝ.
Πάντων ὤφθης ἀσομάτων οἷα μητὴρ τοῦ Θεοῦ, ὄντως ὑπερέχουσα, ὃν ἐκδυσωποῦσα, Παρθένε ὑπέρτερόν μου δεῖξον τὸν λογισμὸν σαρκικῶν ἡδονῶν.
Emanans nobis dulcedinem curationum cor tuum, Tychon, irrigabatur divinis sermonibus; ut, tamquam vera vitis, cognitionis divinæ botrum fructificares.
Mundo ut rosa floruisti, luxisti tamquam stella, apparuisti ut sol, Pater; illumina eos qui cum clamore dicunt: Benedictus es, Domine.
Ab inimicis Legitimam victoriam referenti tibi, Pater, imposita est capiti divino corona, sicuti scriptum legitur; dum suaviter canis, Domine Deus Patrum nostrorum.
Mariale.
Longe super incorporea cuncta excellens, tamquam Dei mater, ipsum exora, Virgo; meque fac habere mentem, carnis voluptatibus superiorem.
Ode OCTAVA.
Οὐδαμῶς ἡδοναῖς-ἀπενύσταξας, γεγρηγορὼς δε μάλλον παρέδραμες νύκτα τοῦ βίου, Ὅσιε· καὶ κοιμήσας τὰ πάθη σαρκὸς, πρὸς φέγγος ἀπαθείας ἐνθέως κατήντησας.
Ἰατρεῖον τῶν παθῶν ἀναδέδεικται ἡ σορὸς τῶν ἁγίων λειψάνων σου, ἥνπερ κυκλοῦντες μέλπομεν, ἱερώτατε Τύχων, Πάντα τὰ ἔργα εὐλογεῖτε, ὑμνεῖτε.
ΜΕγαλύΝεις Χριστὸν Θεὸν ἡμῶν, ἐπακούσας φώνης πρὸς τὰ ἄνω σε περιφανῶν βασίλεια, παναόίδιμε Πάτερ, προσκαλουμένης, ὡς καλῶς καὶ ὁσίως βιώσαντα.
ΘΕΟΤΌΚΙΟΝ.
ἹΕρεῖς καὶ λαὸς εὐφημοῦσί σε, παντευλόγητε Κόρη πανάμωμε, τὴν εὐλογίαις ἅπαντας στεφανώσασαν, πίστει τοὺς μελωδῶντας, Ευλογεῖτε, ὑμνεῖτε τὸν Κύριον.
Omnino nusquam voluptati connivens, quin potius semper vigilans, noctem hujus vitæ percurristi, o Sancte; & passionibus carnis sopitis, ad impassibilitatis claritatem divinitus adjutus pervenisti.
Quasi medicamentorum officina, ad passiones animæ sanandas, videtur esse arca tuarum sacrarum Reliquiarum: quam circumeuntes, sanctissime Tychon, canimus hymnum, Benedicite omnia opera Domini Dominum.
Vocem audiens Reverendissime Pater, quæ cælestia beatorum regna te vocabat, ob vitam probe sancteque transactam, magnificas Christum Deum nostrum.
Mariale.
Immaculata & super omnes benedicta Puella, celebrant te Sacerdotes simul & Populus; utque benedictionibus coronas omnes, qui cum fide concinentes Hymnum, dicunt, Benedicite & cantate Dominum.
Ode NONA.
Ἰδού σοι τὸν δρόμον τὸν καλὸν τελέσαντι, καὶ τὴν πίστιν νῦν τηρήσαντι, Πάτερ θεόφρον, Ἱεράρχα, οὐράνια ἀνοίχθη σκηνώματα, καὶ τόπος φωταυγής σε ἐδέξατο, ἁγιωσύνῃ διαλάμποντα.
ὩΣ μύστης, ὡς θεῖος Ἱερεὺς, ὡς ἄριστος Ποιμενάρχης, ὡς ἑδραίωμα τῆς Ἐκκλησίας, ὡς θαυμάτων, Παμμάκαρ, αὐτουργός με μακάρισαι, καὶ δήμοις ἱεροῖς συναρίθμησαι πάντων ἁγίων ἀγαλλόμενον.
Ἡ Κύπρος τὸ σῶμά σου, Σοφὲ, τὸ ἅγιον ἰαμάτων κρήνην κέκτηται· πᾶσα δὲ πόλις τε καὶ κώρα, ληρύττει σου τὸν βίον, τὰ θαύματα, καὶ τὴν πρὸς τὸν Δεσπότην οἰκείωσιν, Τύχων πάμμακαρ, ἀξιάγαστε.
ΘΕΟΤΌΚΙΟΝ
Φωτὸς οἰκητήριον ἡ σὴ, Πανάμωμε, παναγία μήτρα γέγονεν· ὧ φωτισόμενοι τοῦ σκότους τῆς πλάνης λυτρούμεθα, ὑμνοῦντές σε καὶ πόθῳ ἀληθεῖ μακαρίζοντες, μόνη ἀνθρώπων ἐπανόρθωσις.
O pater & Archipræsul divine, ecce tibi, post consummatum cursum bonum fidemque hic seruatam, aperiuntur cælestia tabernacula; & splendidus te locus excipit, velut sanctitate circumfulgentem.
Serva & beatifica me, o beatissime Sacerdos, tamquam divinus Mysta, optimus Pastorum dux, stabilimentum Ecclesiæ, mirabilium Operator, meque Sancto Sanctorum omnium cœtui lætantem annumera.
Possidet Cyprus corpus tuum sanctum, o Sapiens, fontem curationum: omnis autem civitas & regio prædicat vitam tuam, miracula tua, tuamque familiaritatem cum Domino, Tychon beatissime & bonis dignissime.
Deiparæ.
Habitaculum luminis, o Intemerata, est sanctissimus venter tuus; unde illiminati, liberamur a tenebris errorum; teque vero amore laudamus ac beatificamus, quæ sola es hominum reparatrix.
[10] Hactenus Canon, cujus ipsissimam formam cum tibi vellem exhibere, additis etiam Theotokiis, quamvis ad Sanctum nil facientibus; [Stylus Canonis.] deprehendi Poëtam non admodum severe insistere legibus Acrostichorum; sed, quemadmodum pro commodo suo complendæ tertiæ Odæ, assumpsit superabundantem litteram unam, geminando T, quod in voce θαυματούργῳ simplex erat, nec duplicari patiebatur versus secundo loco Jambum requirens: ita in unam subinde Strophen compegit plures litteras, ne supra quaternarium stropharum excrescerent præter morem Odæ, VII, VIII & IX. Juverit id animadvertisse ei, qui Canonum Græcorum rationem volet penitius indagare, ne in talibus hæreat: putetque semper transcribentium vitio (quod aliquando mihi obvenisse fateor) factum esse, ut pluribus vel paucioribus litteris constet Acrostichis, quam inveniantur haberi strophæ. Venio nunc ad Epitomen Vitæ superius omissam, ut totus Canon consequenter legeretur. Eoque libentius seorsim eum exhibeo, quod ejusmodi sæpissime inveniantur seorsim descriptæ & collectæ in libris, quæ Synaxaria proprio nomine vocantur; sicuti etiam seorsim aliquando reperiuntur scripti Canones; & ex utrisque simul junctis Menæa exurgunt.
ΣΥΝΑΞΑΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ.
Βλάβην ὀλοθρεύοντος ἐκφυγὼν, Τύχων, Ζωῆς τυχὼν γέγηθι τῆς ἀνωλέθρου.
Exterminantis manibus elapsus, Tychon, Vita potiri gaude non terminanda.
Ubi vides ad nomen Tychonis alludi, quod ἀπὸ τοῦ Τυχεῖν, potiri deducitur: Sequitur autem ex Ephemeride versus, quo probatur ipsum hoc die præcipuum haberi. Sexta post decimam suscepit terra Tychonem. Ἕκτῃ καὶ δεκάτῃ κατερύκακε γαῖα Τύχωνα.
Tum demum legitur vitæ epitome talis.
Οῦτος, εὐσεβεῖς καὶ φιλοχρίστους ἔχων γονεῖς, ἀφιερωθεὶς τῷ Θεῷ παρ᾽ αὐτῶν, [Epitome vitæ ex Synaxario,] καὶ τὰ ἱερὰ μεμαθηκὼς γράμματα, καὶ ταῖς γραφαῖς ἱκανῶς ἐμμελετήσας, πρῶτον μὲν ὑπ᾽ ἀναγινωσκειν τῷ λαῷ λόγια καὶ διδάγματα ἐτάχθη· Ἔπειτα δὲ διὰ τὴν ἐν πᾶσι αὐτοῦ ἀξιότητα καὶ τὸ τοῦ βίου καθαρόντε καὶ ἀνεπίληπτον, παρὰ Μνημονίου, τοῦ ἁγιωτάτου Ἐπισκόπου Ἀμαθούντων, χειροτονεῖται Διάκονος. Ἐκείνου δὲ τὸν βίον ἀπολιπόντος αὐτὸς εἰς τὸν τῆς ἐπισκοπῆς ἀνάγεται θρόνον, παρὰ τοῦ μεγάλου Ἐπιφανίου. Επιστρέψας δὲ πολοὺς, ἀπὸ τῆς τῶν εἰδώλων πλάνης καὶ ματαιότητος, πρὸς τὴν εἰς Χριστὸν καὶ Θεὸν ἡμῶν πίστιν, καὶ πολλοὺς ναοὺς τῶν εἰδώλων καθελὼν καὶ ἀνατρέψας, καὶ θείους ναοὺς ἀναγείρας, καὶ ἀναθήμασι θείοις κατακοσμήσας, καὶ τούτους καθαγιάσας, πρὸς Κύριον μετετέθη, θαυματουργίας πολλὰς ἔτι τε τῷ βίῳ περιὼν, καὶ μετὰ τελευτὴν ἐργασάμενος· ὧν ἓν ἢ δύο, δεῖγμα τῆς ἀρετῆς τοῦ ἀνδρὸς, ἐκτίσθεσθαι ἄξιον.
[pro panibus in pauperes distributis] Ἔτι γαρ ἐν ἀρχῇ τοῦ βίου, παρὰ τοῦ ἰδίου πατρὸς ἄρτους, πρὸς τὸ διαπωλῆσαι ἐν τῇ ἀγορᾷ, εἴληφε· τοῦτο γὰρ ἦν αὐτῷ τὸ ἐπιτήδευμα· αὐτὸς δὲ τοὺς ἄρτους τοῖς ἐνδεέσι παρέχει. Μαθόντος δὲ τοῦτο τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, καὶ χαλεπῶς φέροντος, ὠνειδίζετο παρ᾽ αὐτοῦ· αὐτὸς δὲ τῷ Θεῷ τοὺς ἄρτους ἔφη δανίζειν, καὶ γραμματεῖον παρ᾽ αὐτοὐ κατέχειν τῆς ἀπολήψεως. [plenum granarium patri redditum.] Καὶ εὐθὺς τῶν λόγων περιΐσταται ἡ ἀπόδειξις, τῶν σιτώνων πλήρη εὑρεθέντων μάλλον ἤ ὅ τε τὴν συγκωμιδὴν ὁ πατὴρ ἐποιήσατο. Καὶ τοῦτο μὲν τοσοῦτον ἦν, ὅμως ἔχει λόγον τινὰ, τὸ καὶ ἑτέρους τοιοῦτον πεποιηκέναι· ὡς ἄν τὸ τῆς εὐποιΐας εἴη τὸ δαψιλὲς τοῦ Θεοῦ, τὸν σίτον ἐπιμετροῦντος καὶ ἐπιβάλλοντος· ἐκεῖνο δὲ περιφανῶν εἰς δόξαν αὐτοῦ, καὶ· αἰτίαν ἢ σύγκρισιν μὴ δεχόμενον.
Κληματίδα ξηρὰν τῇ γῇ παραθεὶς εὐθέως ῥιζωθῆναι εἶτα βλαστῆσαι καὶ πρὸ καιροῦ. Ποῦ γὰρ; κατὰ τὴν ἑξκαιδεκάτην τοῦ Ἰουνίου μηνὸς (ἐν ᾗ ἡ τοῦ Ἁγίω μνήμη τελεῖται) ὥριμος βότρυς; ἡ δὲ τέως, τῷ καιρῷ, προσφόρους ἔχουσα τοὺς, καπροὺς, τῆς θείας ὑμνωδίας· καὶ λειτουργίας ἀρχομένης, περκάζοντας ἀποδείκνυσι· τελειομένης δὲ τῆς ἱερᾶς θυσίας, πεπείρους καὶ τελεσφόρους καὶ εὐχαρίστους ἀποδείκνυσι πρὸς μετάληψιν, εἰς δόξαν Πατρὸς, καὶ Ὑιοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος.
Idem miraculam confirmat Versiculis, ante Canonem, ex Similaribus tertius.
Θαύμασι Θεός σε ἐδοξάζων τοὺς αὐτὸν, Πάτερ, δοξάζοντας πιστῶς· έν καιρῷ γὰρ τῆς σεπτῆς καὶ θείας μνήμης σου, Σοφὲ, ὁρᾶται βότρυς πέπειρος γενόμενος ὑμνοῦντων τὸ παράδοξον τοῦ θαύματος· ἐξ οὗ οἱ πιστοὶ μετέχοντες, σὲ πρεσβευτὴν προβαλλόμεθα, ἱκέτευε τοῦ σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
[11] Hic pios & Christi amantes nactus parentes, & ab ipsis Deo dicatus, litteraturæ Sacræ operam dedit; & in scripturæ exercitatione sufficienter instructus, primum sacrorum oraculorum Lector ad populum est designatus. Deinde, propter singularem vitæ honestatem integritatemque & morum inculpatam sanctimoniam, a Mnemonio Amathuntis Episcopo ordinatus est Diaconus. Cum vero ille e vita decessisset, ipse in thronum Episcopalem evehitur a Magno Epiphanio: ac multos a vana & stulta idolorum superstitione ad veram in Christo Deo nostro religionem convertit. Cum vero multa templa idololatrica evertisset, & in illis ipsa idola confregisset, & sacra Deo templa excitasset, & divinis anathematis exornasset, eademque consecrasset; ad Dominum est translatus, & miracula tam in vita complura quam post mortem perpetravit: ex quibus exempli causa unum alterumque, ut viri virtus eximia appareat, recensetur.
[12] Initio vitæ suæ panes a patre accepit in foro vendendos (hoc enim illi opificium erat) ipsos vero omnes in pauperes distribuit. Quod cum pater resciens, indignamque rem arbitratus, eum ob id vehementer reprehenderet, Deo, inquit, se hos panes dedisse mutuos, & syngrapham ab eo acceptam habere quod esset recepturus. Et ecce mox verborum manifesta constitit demonstratio: granaria namque frumento pleniora sunt reperta, quam erant cum pater post collectam messem ea implerat, nec inde quidquam adhuc esset depromptum. Sed hoc miraculum aliquam habet comparationem, quia & ab aliis idem factitatum legitur, & beneficentiæ liberalitas ex Dei munificentia proficiscitur, qui ultra mensuram remetiri consuevit. Illud autem solius Tychonis laudem commendat & causam, quæ comparationem non amittit.
[13] [& annum uvæ sub sacro maturescentis miraculum.] Aridus vitis surculus, humi depactus statim radices agit: deinde etiam ante tempus germinat & maturescit. Quonam autem loco die decima sexta Junii, qua Sancti memoria agitur maturus botrus invenitur? Ille vero surculus, usque tunc aptum tempori fructum habens, incipiente re divina & psalmorum cantu, uvas ostentat jam liventes & coloratas; finito autem sacrificio exhibet easdem percoctas & maturas, atque palato gratissimas, ad laudem Patris & Filii & Spiritus sancti.
[de quo etiam Sticheron] Deus, qui fideliter se glorificantes glorificat, miraculis te glorificavit, Pater; etenim tempore venerandæ tuæ ac divinæ memoriæ, o Sapiens, conspiciunt botrum maturum ii, qui ad miraculi novitatem effunduntur in hymnos, ex eoque gustantes fideles, te intercessorem adhibemus, dicentes: Deprecare ut salventur animæ nostræ.
[an illud hodiedum duret?] In Basilii Imperatoris Ms. Synaxario, miraculum istud dicitur continuari, μεχρὶ τῆς σήμερον usque hodie. Sed uti novum Anthologium, sub Clemente VIII excusum anno MDXCVIII, eadem utitur phrasi, (utique ex auctore vetustiori descripta) neque probat ipsius miraculum hodiedum perennare in Cypro, jam pridem a Turcis subacta; ita nec pro ætate Basilii, sive pro seculo X, idem efficaciter ex ejus verbis probatur, quæ similiter potuerunt aliunde sumpta esse. Si tamen aliquis adhuc cultus Sancti in Cypro superest, non mirarer adhuc continuari miraculum; cum pluribus exemplis docuerimus, miraculum Paschalis ignis, in ecclesia sanctæ Resurrectionis Hierosolymis, divinitus haberi soliti, renovatum sæpius fuisse, etiam cum Urbs & Terra-sancta sub infidelibus erant. Vide nostrum de Episcopis & Patriarchis Hierosolymitanis Tractatum ante Tomum 3 Maji.
DE SS. BERTHALDO ET AMANDO EREMITIS ET PRESBYTERIS
IN REMENSI GALLIÆ DIOECESI.
Sec. VI
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Bertholdus Presbyterus Eremitæ, in Remensi Gallie diœcesi (S.)
Amandus Presbyterus Eremitæ, in Remensi Gallie diœcesi (S.)
BHL Number: 0326
AUCT. D. P.
§. I. De actis, & Cultu, S. Berthaldi.
In Campania Galliæ Provincia cujus metropolis Remi, montes duo sunt, [in Abbatia Calvimontis festum cum Octava] quorum Calvus unus alter Bellus dicitur, vulgo Chaumon & Baumont. Suam hi celebritatem duobus ibidem eremitis debent, quos fama tenet a S. Remigio primo Remorum Episcopo presbyteros fuisse ordinatos, qui sanctissimus præsul floruit ab anno CCCCLIX usque ad DXXXIII adeo ut illi censeri possint ad seculum VI pertinere. Fuerunt isti sancti Berthaldus & Amandus de quibus hic consequenter agetur ex monumentis Calvimontensibus suppeditatis a R. D. Casimiro Oudin ordinis Præmonstratensis in Buceliacensi prope Retestellam monasterio Religioso libris editis noto. [& officio proprio in quo dicitur,] S. Berthaldi vitam compendio tradunt Calvimontenses ad Matutinum in die festo & per Octavam sic recitari solitam.
[2] Berthaldus, Theoldi Scotiæ Regis & Berthæ filius a primis annis humanioribus literis institutus, ac in pietate Christiana sancte educatus: excitatus illis verbis Apostoli, Christus passus est pro nobis, [Berthaldus natus in Scotia] vobis reliquens exemplum ut sequamini vestigia ejus: imitatione Christi maluit illustris esse quam Regio sanguine.
Quamobrem compunctioni cordis adjuncta carnis maceratione, piaque ac salutari meditatione Passionis Dominicæ, religiosam peregrinationem suscepit ad ea loca, ubi Christus post ingentes labores ac suplicia, [& Jerosolymam profectus cum S. Amando] mortem pro nobis sustinuit. Quorum locorum aspectu & sanctitate factus ardentior in amore Dei, divinitus, ut quia vir desideriorum esset, egrederetur de terra & de Cognatione & de Domo patris sui; adjuncto sibi comite S. Amando, ætate quidem juvene, sed fideli Christi servo: relictis parentibus, patria, confectoque (non sine multo labore) itinere longissimo, tandem pervenit in Comitatum Portiensem.
[3] Erat ibi mons, cui nomen Monscalvus plenus venenosis reptilibus ac serpentibus, & in quo malignorum spirituum clamores audiebantur. [in Galliam venisse ad montem Calvum] Ad eum pergit Berthaldus cum suo Amando, suisque precibus ac præsentia liberat ab illorum injuria, & in eo domunculam ex ramis & fustibus construit. Sed ecce dum sanctam paupertatem voluntariam pii viri colunt & ostiatim victum quærunt, incolæ suspicantur imminere sibi aliquid periculi ex adventu hominum externorum, insidiasque timentes clamant e patria esse abigendos.
[4] Rebus sensim divina virtute sedatis, nomen, virtus & sanctitas servorum Dei longe lateque spargitur, visuntur a multis in solitudine, [miraculis claruisse,] qui ab illis erudiuntur ad pietatem. Afflicti consolantur aut recuperata sanitate voti compotes secedunt. Cujus rei invidus communis noster adversarius, varios conflictus adversus eos instruit, quos constanti fide, oratione pioque exercitio fugant & superant.
Eo tempore Remensem Ecclesiam regebat B. Remigius, cujus virtutibus & doctrina Berthaldus excitatus, ad eum cum suo Amando proficiscitur. A quo benigne susceptus & doctrina sacra institutus atque in filium spiritualem adoptatus, tandem ad sacrum Presbyteratus ordinem gradatim promovetur. [presbyter ordinatus a S. Remigio,] Quo honore affectus ad solita cum socio lætanter revertitur: Missæ Sacrificium una cum precibus ac votis sancti & religiose oblaturus in oratorio quod non procul a domuncula sua construxerat, in quo divinis sæpe recreabatur visitationibus.
[5] Ab ipsis puerilibus annis viam mandatorum Dei ingressus, moribus præclaris relucens cunctis, juvenilia consortia ut venenum caute fugiebat, & senioribus sedule assistens, eorum conformem moribus sese fieri satagebat; ætate vero procedente, tanta virtutum honestate pollebat, [optimo omnibus fuisse exemplo,] tantoque humilitatis pondere actus proprios temperabat, ut eum intuentes Deum glorificarent. Ipse enim erat norma æquitatis, veritatis lumen, speculum castitatis, vinculum charitatis atque Christianæ paupertatis imago. Quantæ autem perfectionis fuerit, quantive honoris, vix referre quis possit. Nam tanta in eo sanctitas refulsit, ut mortuos suscitaret, a dæmonibus oppressos liberaret, cunctisque languentibus ad se venientibus sanitatis opem conferret.
[6] Porro cum B. Berthaldus in prædicto loco plus minus quinquaginta tribus annis fuisset omnibus speculum divinæ obedientiæ, abstinentiæ, castitatis, patientiæ, voluntariæ paupertatis, humilitatis, & omnino tanquam exemplar veræ pietatis: [& post annos 50 piissime obiisse.] jam dierum plenus, præsentiens suum obitum, vocat Amandum suum: cui postquam animi sui sensa exposuit & quo loco sepeliri vellet, voce magna clamans: In manus tuas, Iesu Christe, commendo spiritum meum, beatam animam tradidit in cælum perferendam. Post sanctum ejus obitum, qui variis langoribus laborabant, venientes ad ejus sepulcrum sanabantur. Infinita postmodum miracula per eum facta sunt, & magnalia quotidie operatur ille qui trinus & unus vivit Deus benedictus in secula seculorum.
[7] Breviarium Metropolitanæ Ecclesiæ Remensis, Ludovici a Lotharingia Archiepiscopi Remensis auctoritate, atque ejusdem Ecclesiæ Capituli consensu editum anno MDCXXX ad diem XVI Iunii continet Officium trium Lectionum de S. Berthaldo, Confessore & Abbate, cum peculiari Lectione tertia hujusmodi, Bertaldus, [Elogium ex Breviario Remensi.] Theoldi Scotiæ Regis filius, imitatione Christi malens illustris esse, quam regio sanguine; religiosam peregrinationem suscepit ad ea loca, ubi Christus mortem pro nobis sustinuit. Quorum locorum aspectu & sanctitate factus ardentior in amore Dei, relictis parentibus & patria, Deo bene favente, ex Hibernia pervenit ad Castricensem pagum; Amando comite, ætate quidem juvene, sed bono ac fideli Christi servo. Qui ex consilio S. Remigii locum ad inhabitandum sibi deligunt in Calvo-monte: in quo cum amplius quinquaginta annis Bertaldus fuisset omnibus specimen & exemplar obedientiæ, castitatis, paupertatis, & veræ pietatis; voce magna clamans; In manus tuas, Domine Iesu Christe, commendo spiritum meum, beatam animam Deo reddidit. De Amando nihil ultra additur: sed communem utrique cultum haberi, apparebit ex sequentibus.
[8] Guilelmus Marlot lib. 2 Historiæ Remensis cap. 16, de Bertaldi secessu apud Calvum-montem agit, & ista scribit: De Berthaldo admodum pauca, & quidem ex obscuris codicibus leguntur, quæ [Aliud apud Marlotum ex eodem Remensi] Flodoardum & ejusdem ævi auctores penitus latuerunt. Filius is dicitur Theoldi Regis, qui cum ex Hibernia in Castricensem pagum post multas peregrinationes, cum Amando sibi familiari & comite pervenisset, a B. Remigio locum hunc ad incolendum obtinuit: ubi quinquaginta annis pœnitens vixit. Ita codex Remensis. Alii ab ineunte ætate in timore Dei enutritum, sacra Palæstinæ loca visitandi desiderio flagrasse referunt, iterque suscepisse, Hierosolymæ ut supplex vota redderet, [& aliis.] ubi mundi Servator pro nobis immolari voluit. Redux hic in patriam, arridentes sibi delicias conspiciens, mundanæ gloriæ apicem, fugacesque rosas, præ spinis Christi, paupertate & secessu, pro nihilo habere statuit. Quod ut facilius exequeretur, Oceanum trajecit cum Amando peregrinationum suarum socio, Remosque, emensis aliquot Galliarum regionibus, duce leone sospes pervenit, [fertur habuisse secum leonem,] quem leonem comitis loco toto itinere habuisse narratur, donec ad Castricensem pagum perductus, apud Calvum-Montem constanter hæsit: quem spinis & sentibus laboriose purgatum, erecta in fastigio cellula, ardua pœnitentia sanctificavit. Fertur prædictum leonem nusquam Bertaldum deseruisse, sed fidelem ubique habuisse comitem, etiam cum Remor pergeret S. Remigium visitaturus: a quo, cognita ipsius sanctimonia, ad sacros Ordines idoneus repertus, Presbyter ordinatur, data ei insuper facultate extruendi oratorium iuxta cellulam, quod Calvo-montano cœnobio Præmonstratensis Ordinis dedit initium. Bertaldus, post aliquot annos in ascetica vita impensos, ex tirone fit sacræ philosophiæ pædagogus; discipulosque habere cœpit, quos ad virtutem informabat: inter quos duæ Virgines memorantur, Oliva & Libertas: quæ eo monente arctam vivendi rationem arripuerunt. Harum memoria adhuc viget in totidem fontibus, nomina Olivæ & Libertatis præferentibus, [& miraculis claruisse:] in saltu quem solitariam vitam degentes incoluerunt. Adhuc febricitantes & aliis morbis detenti, inde aquam hauriunt salubrem, ut fertur, pro sanitate recuperanda. Bertaldus post quinquaginta annos, abditæ quidem & latentis, sed Deo cognitæ pœnitentiæ transactos, haud absque graui cum dæmonibus conflictu, eum a proposito avocare conantibus, vitæ miserias cum cælestis gloriæ deliciis feliciter commutavit XVI Iunii, anno circiter quingentesimo quadragesimo quinto, ætatis septuagesimo tertio. Hæc Marlotus proponit, ut a variis, licet non optimæ fidei auctoribus relata; quæ volumus a lectore, uti ab eo scripta sunt, excipi & æstimari. De leons ejus comite etiam legitur in Vita Gallica, quam F. I. Lietau, [mortuus an. 541.] ipsius Abbatiæ Prior, imprimendam dedit Remis an. MDCXXXIV, locatis in frontali lamella SS. Berthaldo & Amando habitu eremitico.
[9] Apud Saussaium in Martyrologio Gallicano, ad hunc XVI Iunii, celebratur S. Berthaldus, Confessor Remis, emeritæ beatitudinis præclarus. Eumdem Henricus Fitzsimon catalogo Sanctorum præcipuorum Hiberniæ ad hunc etiam diem inscripsit. [S. Berthaldi notatur cultus;] At Grevenus in Auctario ad Usuardum, sub annum MDXV & MDXXI excuso, ad XIV Iunii, refert Bertholdum Confessorem, quem hunc Berthaldum esse arbitramur.
[10] Ad acta quod attinet vix dubitamus quin seculo XI vel XII aut forte serius ea conscripta fuerint, ex traditione simplici, ibidem per secula quinque aut sex asservata. Unde nobis non usque adeo certa apparent, quæ de ejus patria aut parentibus proferuntur. Nam etsi per Scotiam cum Marloto, Fitzimonte & Lectione supra relata intelligamus Hiberniam: [non persuadetur ei vel Socio patriam fuisse Hiberniam.] ipsius Berthaldi & parentum Theoldi & Bertæ nomina non redolent aliquid Scoticum aut Hibernicum, sed potius Francicam seu Tentonicam linguam; ut parentes potuerint fuisse Toparchæ, nobilitate & divitiis potentes in aliqua harum regionum ditione. Amandus, nomen Romanum est; cujus parentes uti infra nominantur Germanus & Amanda; germani, Lucius atque Proba; nihil minus quam originem Scoticam ostentant: sed potius ipsius Galliæ aut vicinarum regionum indigenas fuisse omnes suadent; nam etiam post constitutum Francorum in Galliis regnum; ex veteribus prognati incolis, uti Romanis legibus utibantur, sic etiam fere nominibus.
[11] Non etiam satis compertum est nobis quales in Calvo-monte Berthaldi serventur Reliquiæ Sanctorum Amandi & Viventii, quorum hic colitur VII Septembris, sed corpus donatum Clericis Braquensibus ad Mosam scribunt Colvenerius, [Alii ibidem Sancti.] Saussaius, Sanmarthani, & in Catalogo Sanctorum Remensium nobis submisso dicitur Musomi potissimum coli, ubi ejus corpus habetur, quod suo tempore examinabitur,
§. II. De Reliquiis & Miraculis S. Berthaldi atque indulgentiis loco concessis.
[12] Prius quam agamus de varia Abbatiæ Calvi-montensis fortuna, [translatio facta anno 1248:] placet ex vita ipsius gallica quædam addere: in cujus cap 20 dicit auctor Lietaudus: Translationem sacrorum corporum a Religiosis eorumque Priore Fr. Nicolao Bugnet, permissu Archiepiscopi quam secretissime, ne populus eam impediret, factam esse in Vigilia S. Joannis Baptistæ & octava S. Berthaldi Quomodo autem diu antea scilicet anno MCCXLVIII eadem sacra corpora fuerint in novas translata capsas, constat ex sequenti Instrumento in archivio ipsius Abbatiæ servato. Guido Dei gratia Suessionensis Episcopus, universis Christi fidelibus præsentes litteras inspecturis, salutem in eo qui est salus omnium. Noverit universitas vestra quod Nos transtulimus Corpora Beatorum Confessorum Berthaldi, Viventii & Amandi, & sanctarum virginum Olivæ & Libertatis, de veteribus capsulis in novas, & eorundem Sanctorum nomina inspeximus in schedulis, cum eorum Corporibus positis, sicut didicimus ab viris fide dignis. Actum Anno Dominis MCCXLVIII Kalendis Iunii.
[13] Sub finem dictæ Vitæ Gallicæ notantur etiam duo miracula, anno MDCXXXI intercessione S. Berthaldi patrata hoc modo: Anna de Bonnaria, vidua Guilielmi Rambaldi, in pago Harpy dicto, ex acuta quadam febri habuit cerebrum infectum; quo malo longo tempore fuit vexata, prout & verba quæ loquebatur, [an. 1631 sanati phrenetici duo.] & reliquæ actiones præbebant testimonium, uti & parochiani & alii viderunt & declararunt. Ducta fuit circa Pascha hæc vidua a Margarita filia & Joanne Coutier genero ad ecclesiam & sacras Reliquias S. Berthaldi, & post continuatas de more per dies novem precationes, sana spiritu & intellectu reversa est & factam sibi gratiam declaravit cum filia & genero jam dictis & aliis pluribus, coram Quenteloto locum tenente justitiæ in dicto pago Harpy. Carolus de Sein, Maritus Nicolaæ Hardieburgæ, in pago Serincurto, post gravem morbum incidit in phrenesim & quamdam perturbationem spiritus. Ductus igitur a sua uxore & Ioanne le Sein receptore dicti Serincurti, hujusque coniuge Anna Baviana; post plures disceptationes & stultas actiones, cum sacrificium Missæ a sacerdote coram sacris Reliquiis inchoaretur, æger exclamat, alloquens dictum Receptorem cognatum suum, Ne me diutius detineas: jam gratia Dei sanus sum. Et eodem instanti recipiens vestes, quas cum confusione abjecerat, servivit celebranti sacerdoti. Quod & ipse Carolus & alii supra nominati coram Iudicibus Serincurtensibus attestati sunt.
[14] Ad commendandam S. Berthaldi memoriam faciunt indulgentiæ ipsius ecclesiam adeuntibus concessæ a variis Cardinalibus & Pontificibus sub tenoribus sequentibus. Nicolaus Miseratione Divina tit. sanctæ Crucis in Jerusalem S. R. E. Presbyter Cardinalis, in Regno Franciæ & partibus adjacentibus Apostolicæ sedis Legatus, universis Christi fidelibus præsentes nostras litteras inspecturis, salutem in Domino. Quoniam, ut ait Apostolus, omnes stabimus ante tribunal Christi, percepturi prout in Corpore gesserimus, [Indulgentiæ concessæ an. 1435 a Nicolao Cardin. S. Crucis,] sive bonum fuerit sive malum; oportet nos diem messis extremæ operibus misericordiæ prævenire, & in tantum id seminare in terris, quod cum multiplici fructu recolligere valeamus in cælis; firmam spem fiduciamque habentes, quod qui parce seminat, parce & metet; & qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus & metet vitam æternam. Cupientes igitur ut Hospitale, quod in monasterio S. Bertaldi de Calvomonte, in Portuensi Remensis Diœcesis fundatum existit; in quo, ut accepimus, magna in Christi pauperes præstantur caritatis officia, & in ipsius ecclesiam seu oratorium plurimorum sanctorum Reliquiæ reconduntur; ubi dietim videntur per Sanctorum merita miracula coruscare; ut Domini cultus crescat augmento, & in consuetis caritatis officiis jugiter perseveret; ut eapropter fideles eo propensius suas eleemosinas largiantur, quo de cælestis gratiæ dono uberius ibidem senserint se refectos; de omnipotentis Dei misericordia & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad ipsius hospitalis fabricam vel ornatum manus porrexerint auxiliatrices, quotiens id fecerint, centum dies de injunctis eis pœnitentiis misericorditer relaxamus. Datum Atrebati, sub nostri expressione sigilli, die videlicet IX mensis Septembris, anno Incarnationis Dominicæ MCCCCXXXV, Pontificatus Domini nostri Eugenii Papæ quarti anno quarto.
[15] Hugo Miseratione divina Episcopus Prænestinus S. R. E. Cardinalis, de Cypro nuncupatus, a Sacro-sancta Basiliensi Synodo in spiritu sancto congregata, [aliæ ab Hugone Card. Cyprio] universalem Ecclesiam repræsentante, in regno Franciæ Legatus de latere deputatus, universis & singulis Christi fidelibus ad quos præsentes nostræ patentes litteræ pervenerint, salutem in eo qui est vera salus. Licet is, de cujus munere procedit ut sibi a fidelibus suis digne & laudabiliter serviatur, de suæ pietatis abundantia, quæ merita supplicum excedit & vota, bene servientibus sibi multo majora tribuat quam valeant promereri; nihilominus desiderantes populum Domino reddere acceptabilem, bonorum operum Sectatorem, fideles ipsos ad ei complacendum quasi quibusdam allectivis muneribus, spiritualibus indulgentiis videlicet ac remissionibus invitamus, ut inde reddantur Domini gratiæ aptiores. Cupientes igitur ut monasterium S. Berthaldi de Calvomonte Portuensi Diœcesis Remensis, sive hospitale in eo situm & noviter fundatum, atque novissime per guerras dicti regni desolatum, & adeo suis fructibus & redditibus attenuatum, quod sine dictorum fidelium eleemosynis infirmi pauperes & dementes, furiosique & malignis spiritibus & aliis infirmitatibus vexati, qui ibi confluunt, & miraculose ex devotione dicti S. Berthaldi liberantur, recipi & sustentari solito modo non possent, [nisi] in suis ædificiis reparetur & reformetur, atque sustentationi dictorum pauperum infirmorum subveniatur, & dicti monasterii sive Hospitalis depauperati Divini cultus manutentioni & augmentationi provideatur; de omnipotentis Dei misericordia & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus meritis & universalis Ecclesiæ auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui dictum monasterium sive Hospitale in diebus videlicet Nativitatis, Circumcisionis, Epiphaniæ, Resurrectionis, Ascensionis, Pentecostes, & Corporis Domini Nostri Iesu Christi. Nec non Nativitatis, Annuntiationis, Purificationis & Assumptionis ejusdem Beatæ Mariæ Virginis, Nativitatis Beati Ioannis, Petri & Pauli Apostolorum prædictorum, S. Berthaldi Patroni ipsius Ecclesiæ, Inventionis & Exaltationis sanctæ Crucis, Dedicatione Ecclesiæ, & sancti Eligii Confessoris festivitatibus; nec non in celebritate omnium Sanctorum, & per ipsarum festivitatum Octavas, devote visitaverint annuatim, & pias de bonis sibi a Deo collatis exhibuerint eleemosynas, manusque ad præfati monasterii sive Hospitalis refectionem & reædificationem, dictorumque pauperum sustentationem, & divini cultus augmentationem, porrexerint adjutrices; quotiens hoc fererint centum dies Indulgentiarum, singulis diebus prædictis, de injunctis eis pœnitentiis misericorditer in Domino relaxamus: in quorum fidem & testimonium præsentes nostras litteras fieri fecimus, nostrique sigilli magni jussimus appensione muniri. Datum Atrebati in domibus nostræ habitationis, situatis in Porta fori magni, die XIV mensis Septembris, anno Nativitatis Domini MCCCCXXXV Indictione XIII, sacro Basileensi vigente Concilio, Sic signatum, A Prato.
[16] Nec tantum Cardinales sanctæ Romanæ Ecclesiæ, sed & summi Pontifices alias etiam dicto S. Berthaldi cœnobio, omnibus ecclesiam certis anni diebus visitantibus, Indulgentias concesserunt Nicolaus quintus, & Paulus secundus sequentis tenoris.
[Item a Nicolao Papa] Nicolaus Episcopus, servus servorum Dei, universis Christi fidelibus, præsentes litteras inspecturis, salutem & Apostolicam benedictionem. Vitæ perennis gloria qua mire benignitas Conditoris omnium Beatam coronat aciem civium supernorum, quæ redemptis pretio sanguinis fusi de pretioso corpore Redemptoris, meritorum debet acquiri virtute, inter quæ illud esse prægrande noscitur, quod ubique, sed præcipue in Sanctorum ecclesiis, majestas Altissimi collaudetur. Cupientes igitur ut Ecclesia monasterii, S. Bertaldi de Calvomonte Remensis Diœcesis congruis honoribus frequentetur, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad dictam ecclesiam in Purificationis, Annuntiationis, Assumptionis & Nativitatis Beatæ Mariæ Virginis, & ipsius B. Berthaldi Confessoris festivitatibus, & per octo dies festivitates ipsas immediate subsequentes, nec non & anniversario die Dedicationionis ejusdem Ecclesiæ, devote accesserint annuatim, de omnipotentis Dei misericordia & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum auctoritate confisi, unum annum & quadraginta dies de injunctis sibi pœnitentiis misericorditer relaxamus. Datum apud Urbem-veterem, quarto Nonas Augusti Pontificatus nostri anno quarto.
[17] [& Paulo II.] Paulus Episcopus, servus servorum Dei, universis Christi fidelibus, præsentes litteras inspecturis, salutem & Apostolicam benedicitionem. Licet is de cujus munere venit, ut sibi a suis fidelibus digne & laudabiliter serviatur, de abundantia suæ pietatis quæ merita supplicum excedit & vota bene servientium sibi, multo majora retribuat quam valeant promereri; nihilominus desiderantes Domino populum reddere acceptabilem & bonorum operum sectatorem, fideles ipsos ad complacendum sibi quibusdam allectivis muneribus, Indulgentiis videlicet & remissionibus, invitamus, ut exinde reddantur divinæ gratiæ aptiores. Cum itaque, sicut accepimus, licet insigne monasterium S. Berthaldi de Calvomonte Præmonstratensis Ordinis, Diœcesis Remensis, in ejus primæva fundatione & vetusta fuerit in suis structuris & ædificiis sumptuose erectum & constructum, & in fructibus, redditibus & proventibus opulenter dotatum; attamen immensis guerrarum turbinibus, aliisque quamplurimis causantibus sinistris eventibus, in tantam incidit ruinam, ipsiusque fructus, redditus & proventus adeo diminuti & tenues effecti sunt, quod dilecti filii modernus Abbas & Coventus dicti monasterii, ad illius manutentionem & reparationem intendere, atque Hospitalis in eodem monasterio absque ulla dotatione existentis onera consueta supportare, & innumerabiles pauperes, infirmos, & præsertim phreneticos, illuc dietim & assidue quadam singulari devotione ac sanitatis adipiscendæ causa undequaque transmissos, [celebrem pergrinationem affirmante] & exinde inibi Dei auxilio atque ejusdem S. Berthaldi meritis suffragantibus sanitatem reportantes, sustentare non valent, nisi Christi fidelium caritativis subsidiis mediantibus; Nos cupientes ut Ecclesia dicti monasterii congruis honoribus abeisdem Christi fidelibus frequentetur, illaque & dictum monasterium in suis structuris & ædificiis reparentur & manuteneantur, utque Hospitale dotetur, ut Abbas & Conventus nec non pauperes & infirmi inibi sustententur; ac ut fideles ipsi eo lubentius devotionis causa concurrant ad ecclesiam dicti monasterii; & ad reparationem, manutentionem, dotationem & sustentationem prædictas, manus promptius porrigant adjutrices, quo hoc ibidem cælestis gratiæ Dono conspexerint se refectos; de omnipotentis Dei misericordia & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in S. Berthaldi & Dedicationis ecclesiæ prædictorum diebus, ecclesiam ipsam devote visitaverint annuatim, & ad reparationem, manutentionem, dotationem, & sustentationem hujusmodi manus porrexerint adjutrices, quinque annos & totidem quadragenas, de injunctis eis pœnitentiis, in Domino misericorditer relaxamus, præsentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem quod si alias ecclesiam ipsam visitantibus, & ad reparationem, manutentionem, dotationem & sustentationem easdem manus adjutrices porrigentibus, aut inibi pias eleemosynas erogantibus, seu alias aliqua alia indulgentia in perpetuum vel ad certum tempus nondum elapsum duratura per nos concessa fuerit, eædem præsentes litteræ nullius existant roboris vel momenti. Datum Romæ apud S. Marcum, anno Incarnationis Dominicæ MCCCCLXVI, sexto idus Martii, Pontificatus nostri anno tertio.
§. III. Historia Abbatiæ Calvimontis ex monumentis ipsius loci.
[18] Ejusmodi historiam magna cum diligentia concinnatam subministravit nobis supra laudatus Casimirus Oudin sic exordiens: Nota pariter infimis ac summis, sumplicibus ac litteratis, in Archiepiscopatu Remensi Abbatia S. Berthaldi de Calvomonte, ordinis Præmonstratensis, in tractu seu Comitatu Castri. Portiani vulgariter (Chateauportien) posita, [S. Berthaldi monasterium,] copioseque dotata, quæ floret susficienti Fratrum collegio & Regularibus observantiis. Distat hæc horis tribus Registelle, duabusque Castro præfato; ambabus urbibus ad Axonam positis, in summitate quadam arida satis, cui antiquitas Calvimontis nomen indidit ubi S. Berthaldus cum socio Amando e Scotia in Galliam adventans, fixit tabernaculum suum estque mortuus. Anno quovis, [Ecclesia, corpus,] ad diem qua sanctus Eremita secessit ex hoc seculo, ingens multitudo vicinæ plebis ad hanc confluit Calvimontis Abbatiam, veneratura Beatam illius memoriam in ecclesia ipsi consecrata, quæ pretiosum ejus corpus ac caput integrum separatim custodit. Nec id solum ad diem festi annuam contingit, sed & per annum, ex variis dissitarum etiam partium urbibus atque oppidis, itinerantur plurimi, qui insanos & maxime furiosos ad sancti Anachoretæ templum solvendi causa voti adducunt: quibus per Octavam illic manentibus, ac pro ejusmodi divinum Missæ novendium postulantibus, sæpissime fit ut sana mens insanis reddatur & furentium rabies compescatur.
[19] Fuerintne primi discipuli & sucessores S. Berthaldi Scoticum S. Columbani institutum professi, ut plura per Remensem diœcesim monasteria alia, [Cujuscumque instituti fuerint Calvi-Montenses primis seculis,] sicuti suadere posset ipsius Sancti genus ex Scotia ductum, si vere inde ductum est; an Benedictinum quod ibidem saltem postea susceptum esse exemplo reliquorum Galliæ monasteriorum verosimile est, non habeo unde definiam. Certum est quod primis inquilinis qualibuscumque dilapsis vel extinctis inducti illuc Canonici seculares sint, de quorum fundatione ita nobis scribit D. Casimirus.
[20] Raynaldus Comes Castri-Portiani seu (ut volunt antiqua monumenta) Comes Portuensis, anno MXLV vel circiter (nam de anno determinate non constat) ad honorum S. Berthaldi Confessoris, quem Deus ad locum Calvimontis, [Circa 1045 fundatæ eorum novæ ecclesiæ, anno 1087 donatur Romancourt] ut eum sua mansione sanctificaret, adduxerat; fundat collegium seu Ecclesiam Canonicorum secularium, sub dicti Bertaldi titulo; quibus in dotem magnam nemorum ibidem proximorum multitudinem, Decimam totius oppidi, variasque villas assignat, liberalitate insigni, ut constabit ex quadam carta Domini Rodulphi Archiepiscopi Remensis, anni MCXI, qua dictus Raynaldus fundator Collegiatæ S. Berthaldi Calvimontis asseritur. Hoc autem mortuo, Rogerus Raynaldi filius, ut sanguinis ita paternæ pietatis hæres, addidit anno MLXXXVII, ad ampliorem dictorum Canonicorum sustentationem, medietatem Remaldi-Curtis, tam in Decimis quam in justitia, cum omnibus incolis ad eamdem villam spectantibus, ut ex sequentibus patens est.
[21] In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, Patris & Filii & Spiritus sancti Amen. Notum sit omnibus sanctæ Ecclesiæ filiis, præsentibus & futuris, quod ego Rogerus Comes Portuensis territorii, villam mei juris dictam Remaldicurtem (fuit ea deinde Prioratus Benedictinorum dependens ab Abbatia S. Huberti situs apud Castrum Portiani) cum omnibus suis appendiciis, cum culturis & certis adiacentibus terris, cum silvis, pratis, aquis aquarumque decursibus, cum molendino, cum banno & omni justitia, cum omnibus incolis in eadem villa manentibus, & mihi subiectis, cum tota familia contradidi habendam & possidendam communiter per omnia, Ecclesiæ sancti Confessoris S. Theobaldi & ecclesiæ S. Berthaldi de Calvomonte, pro remedio animæ meæ, & Ermengardis uxoris meæ, & filiæ meæ Sebiliæ, omniumque progenitorum meorum quiete; & liberos, adstantibus nobilibus & ignobilibus feci, ut nemini successorum vel ministrorum meorum liceat quidquam reclamare. Nomina autem virorum & mulierum, quorum capitoria ad me solum spectabant, hæc sunt. Fulmarus & filii ejus; Rainoldus, Anselmus & Ermeslendis; Ermeslendis & filii ejus. Fulco, Rainoldus, Radulfus cum suis sororibus; Ermengardis & filii ejus, [cum mancipiis] Everardus, Constantius, Anselinus, Udela; Fulco villicus & ejus uxor Bertrada; Rodulfus, Uldesendis cum filiabus; Constantius, Josbertus, Herbertus calvus, cum filiis; Balduinus, Rainaldus, Olda soror eorum, Burgundus, Harduinus filius ejus cum Sororibus, Hersendis uxor Theobaldi. Hæc autem sunt nomina eorum, quorum servitia & advocationes sive in villa sive extra villam, mihi vendicabam: Joannes & filii ejus, Rainerus, Adelardus, Acclinus, Durannus filii Ermesendis; Albricus, Anselmus, Raynoldus miles cum familia; Anselinus qui & Bonellus cum uxore; Radulfus, filius Ermingardis; Thiebertus cum uxore Corbuzeia cum filiis; Theoldus, Harduinus filii Hordiardis; Anselmus, Rodulfus, Hordiardis, Udela uxor Guarnorii cum filiis; Anselmus cum familia tunc temporis villicus, Everardus cum familia, Albertus cum familia: sane nec hoc prætereundum est, quod si quæ deinceps in eadem villa & allodio acquiri poterunt, ab utraque ecclesia pariter acquirentur, & acquisita communiter partientur. Hujus donationis testes fuerunt, quorum nomina subscripta sunt, Et Rogeri Comitis & Alberti Comitis & Godefridi filii ejus, Ermengardis Comitissæ & Sebiliæ & Hugonis Scoti & Guiderici filii Gualcheri, & Haroldi, & Alemanni, & Raynaldi, & Gualteri, & Gerardi & Richeri & Rainaldi & Udonis, & aliorum multorum. Actum publice anno Incarnati Verbi, MLXXXVII Indictione X, regnante. Rege Francorum Philippo XXVIII anno.
[22] Ego Rodulfus, divina bonitate, licet indignus, Remorum Archiepiscopus, omnibus sanguine Christi redemptis in unitate fidei perseverantiam. [Eidem donata Archiep. Remensis] Ecclesiarum nobis commissarum solicitudinem gerentes, expressius officii administratione compellimur eorum res distractas colligere, collectas in statu suo pro posse nostro solidare; ut etsi suscepti dignitate sacerdotii non quantum debemus, nostri mensuram nominis vel aliquatenus expleamus. Quo circa Ecclesiam de Calvomonte, magnis quondam Portiensium Comitum prædiis, Raynaldi scilicet & Rogeri filii ejus, honorificentissime ditatam, Canonicis inibi deservientibus, cum omnibus ad eamdem pertinentibus auctoritate nostra concedimus tenendam, & tam ipsis quam eorum successoribus canonice substituendis, præfatam ecclesiam cum rebus suis, quarum subscripta sunt nomina, hac testamentali pagina perpetuo possidendam firmamus. Altare videlicet de Adun cum molendino, terra, pratis; altare de Zuizerco; mediam partem altaris de Trion cum medietate ecclesiæ; molendinum de Giriniaco, molendinum de Ronne; Campiniolas cum omnibus appendiciis; partem allodii de Hardiliaco; allodium de Justina, quod dedit Hugo Scotus; allodium de Ciresiaco, quod dedit Rodulfus Albus; quartam partem allodii de S. Ferreolo, quod dedit Radulfus filius Rohardi; mediam partem de Remaldicurte, cum omnibus appendiciis suis, quam dedit Rogerus Comes; allodium de Luziaco; allodium Heriberti, filii Theodorici de Burimachimonte; [enumerat & confirmat.] terram de Rosur; terram de Rubiniaco, Widerici filii Galcheri; allodium Dominæ Seigundis de Beheniaco; terram apud Meinbreciacum; terram de Guisweio; terram Ohardi de Ultremonte; nonam partem de redditibus. Hoc autem auctoritatis nostræ præceptum indelebile permanere volentes, imagine nostra illud muniri fecimus, de probabilium personarum testimonio roboravimus. Signum Hugonis Altivillariensis Abbatis, Hugonis S. Basilii Abbatis, Joranni Abbatis S. Nicasii, & Harderici Mosomensis Abbatis, Rodulphi S. Theodorici Abbatis, & Bernardi Abbatis de Morimonte, & Fulconis Archidiaconi, & Ebali Præpositi, Joffridi Decani, Lamberti Cantoris, Cyrici Vicedomini, Bartholomæi Thesaurarii; Signum Odonis, Adæ, Elberti Presbyterorum; Signum Gerardi, Richardii Diaconorum; Signum Guidonis, Gualteri Subdiaconorum. Actum Remis anno Incarnati Verbi milesimo centesimo undecimo, Indictione quarta, regnante Ludovico Francorum Rege anno quarto, [an. 1111.] Archiepiscopatus autem Domini Rodulfi anno quinto Fulcradus Cancellarius scripsit & subscripsit. Quod autem Canonici isti, non fuerint Regulares, uti absque probatione ulla asserit auctor Vitæ Gallicæ, sed seculares; patet ex commemoratione quadam, post Martyrologii lectionem fieri quotannis ibidem solita, secundum ordinem Necrologii antiquitis usurpati, his terminis, IV Idus Septembris commemoratio Roberti Sacerdotis & Canonici secularis hujus ecclesiæ, qui in vita sua ecclesiæ nostræ novem sextaria frumenti dedit annuatim.
[23] Anno etiam MCXLII Henricus de Castello, Comes Portiensis, Calvimontis & Grandisprati; & Clarembaldus, Dominus de Roseto; viri seculo divitiisque clarissimi; assensu suorum consanguineorum & heredum, ut perpetuam Berthaldinæ virtutis haberent impressam imaginem, erigunt anachoresim in loco ubi sanctus Eremita olim permanserat, eamque dotant ad æternam rei memoriam, in gratiam duorum Eremitarum Rodulfi & Guarnerii, quibus dant allodium in territorio silvæ, quæ Terrisola dicitur, ad rivulum quem accolæ vocant Urb & quidquid de circumstanti nemore per se vel per carrucas suas extirpare possent, [Anachoresis fundata & approbata ab Archiepiscopo] quod totum confirmatur scripto authentico Domini Samsonis Remensis Archiepiscopi, sub tenore sequenti. In nomine Patris & Filii & Spiritus sancti. Ego Samson, Divina miseratione Remorum Archiepiscopus, universis sanctæ Matris Ecclesiæ filiis, tam præsentibus quam futuris, in perpetuum. Cum inter ceteros humanæ fragilitatis defectus, etiam oblivione plurimorum tentamur, utile visum est litteris annotari, quod temporum evolutione cogimur oblivisci. Præsentibus igitur & futuris notum fieri volumus, quod Comes Henricus de Castello & Clarembaldus de Roseto, uxoribus & filiis eorum concedentibus, Domno Rodulfo & Guernerio eremi cultoribus allodium in territorio silvæ quæ Terrisola nuncupatur supra rivulum quem accolæ Urb appellant, respectu supernæ remunerationis, absque ulla terragii vel cujuslibet debiti exactione, libere donaverunt. Concesserunt etiam quod quidquid de circumstanti nemore per se vel per carrucas suas possent extirpare, cum aquis circumfluentibus quantum usibus eorum sufficeret, libere possiderent. Canonici etiam de Calvomonte totam Decimam ejusdem loci prædictis Fratribus donaverunt. Ut autem hujus nostræ confirmationis series rata & illibata imposterum permaneat, sigilli nostri impressione, & probabilium personarum intitulatione, eam corroborari fecimus. Actum Remis anno Incarnati verbi MCXLII, Indict. IV regnante Ludovico Francorum Rege anno VII. Archiepiscopatus Domini Samsonis anno III. Drogo Cancellarius recognovit, scripsit & subscripsit. [an. 1142,] Ita ecgraphum ab Odino missum in quo errari aliquid, patet ex dissonantia prænotatorum characterum cum annus MCXLII numeret indictionem V & Ludovici Regis annum VI usque ad Augustum.
[24] Ad istam porro anachoresim, ut & ad Ecclesiam S. Berthaldi Calvomentanam, legitimis earum possessoribus annuentibus, eorumque nonnullis ad strictiorem observantiam tendentibus, anno MCXLVII vel paulo antea, solicitante Gualtero Abbate S. Martini Laudunensis, annuentibus & consentientibus Henrico Comite Grandisprati & Samsone Remorum Archiepiscopo, Canonicus ordo Præmonstratensium inductus est, quod uti & priora omnia cum certissimis constent documentis manifestus error irrepsisse deprehenditur in Necrologium loci, ubi præscribitur Commemoratio Reginaldi de Roseto, qui hunc locum contulit Ordini Præmonstratensi, [traditur Præmonstratensibus an. 1147:] qui & nobis concessit furnum bannalem in hac villa. Nec enim hic alius concipi potest, quam is quem supra dixi Canonicorum secularium Collegium ad S. Berthaldi ecclesiam instituisse. Ex Præmonstratensibus autem primus Abbas institutus fuit Joannes S. Martini Laudunensis Canonicus, qui anno præfato MCXLVII obtinuit prædictæ confirmationem introductionis, & omnium bonorum ad dictam spectantium Abbatiam, primum a Samsone loci Metropolitano, subscriptum manu Drogonis Cancellarii, ac postea eodem anno MCXLVII eodemque tenore alteram ab Eugenio III Summo Pontifice, [horum ibi Abbates.] datam Parisiis XVI, Calendas Junii per manum Hugonis Presbyteri Cardinalis, agentis vices Guidonis S. R. E. Diaconi Cardinalis & Cancellarii. Agebat Joannes hic in humanis, operabaturque adhuc ad novellæ plantationem Ecclesiæ anno MCLIV, ut constat ex privilegio quodam Henrici Leodiensis Episcopi, quo nonnullas Calvomonti bonorum donationes confirmat in cartulario pag. 18. Post hunc Cæsarius Abbas transigit anno MCLVIII cum Vidone Abbate S. Nicasii Remensis ex Cartulario pag. 103. Tertius Julianus anno MCLXXII. Quartus Alelmus anno MCLXXXI & MCLXXXII ex dicto cartulario; tum anno MCXCIII Albricus.
[25] Longævus hic Abbas fuit si usque ad annum MCCXLI, ante quem nullus alius nominatus invenitur, cœnobium rexit; ad ejusque tempora referendum erit quod anno MCCXIX S. Berthaldi ecclesia ingens incrementum acceperit egregia beneficentia Rogerii Domini de Roseto & de Calvo-monte ex cujus super ea re instrumento fragmentum accipio quo idem Rogerius dotat Ecclesiam B. Berthaldi Calvi-montis, [eisdem novados accedit an. 12 ig.] quam inquit, præ ceteris ecclesiis sub dominio meo Deo servientibus diligo, & de qua ecclesia frater sum & esse volo tam in vita quam in morte, & in ea propriam meam cum solenni voto elegi sepulturam. Deinde confirmat omnes ejus possessiones sub data anni præfati. Hactenus fragmentum illud cui adscriptum reperio prædicti Rogerii sepulturam nuper in Calvo-monte fuisse repertam. Post Albricum inveniuntur nominati Abbates, anno MCCXLI Odo, MCCXLVI Petrus, MCCLII Joannes, MCCLXXXV & MCCCX Simon, MCCCCXLI Petrus, MDXVII alius Petrus; in qua serie certum est aliquos desiderari, quorum nomina exciderint, aut acta nulla reperiantur; ultimus autem, idemque diuturnus Regularis Abbas, ab anno MDXXIV ad MDLXX, fuit Gobertus Cousin, qui (sicut in ejus commemoratione legitur) multa vasa argentea in ecclesia fieri curavit, multasque possessiones huic monasterio acquisivit; obiit autem Parisiis & in humatus est in ecclesia Augustinianorum. Postea in Commendam Mag. Claudii le Roy Abbatia recidit, sub quo ab hæreticis Sedanensibus anno MDLXXXIX profanata ac desolata ibidem fuerunt omnia.
[26] Ostendit interim misericors Dominus, quanti esset B. Berthaldus meriti, dum ex quo sanctus Confessor e terra ad cælos reversus est, ejusque nomini Ecclesiam construi voluit, hanc pro ejus invocationis intercessione variis per plura sæcula miraculis illustravit, [Attestatio anni 1430] & illustrat ad præsens tempus. Horum autem attestationem in signem contulerunt anno MCCCCXXX Vicarii Generales. Remensis Archiepiscopatus, sub hac forma. Nos Vicarii Generales in spiritualibus Reverendissimi in Christo Patris & Domini, Domini Raynaldi, Dei gratia Remensis Archiepiscopi, in suis civitate & diœcesi Remensibus obtentis, universis & singulis Christi fidelibus præsentes litteras inspecturis & audituris, salutem in Domino sempiternam. Ad futuram & sempiternam rei memoriam. Quia scriptum est, opera Dei & Sanctorum manifestare honorificum est, & miracula evidentia ipsorum Sanctorum meritis & precibus quotidie occurrentia inter Christi fideles publicare; ut exinde Deo per veros Christicolas laudes & gratiarum actiones referantur, & etiam omnipotens Deus in Sanctis suis glorificetur; Notum facimus, & tenore præsentium veridice attestamur, quod ab anno, nec non duobus, tribus, sex, decem, viginti annis & ultra, in ecclesia seu monasterio S. Berthaldi de Calvo-monte in Portiano, Remensis Diœcesis, nonnulli infirmi utriusque sexus, tam mares quam mulieres, etiam infantes parvuli & adulti, qui vexabantur & sæpissime vexantur a Spiritibus immundis, quorum aliqui cum equis & curribus, alii pedestres, alii equestres, causa devotionis & sanitatis recuperandæ ad dictam ecclesiam seu monasterium de Calvo-monte in honore Dei & ipsius S. Berthaldi ædificatum & constructum adducti fuerunt & sæpisse adducuntur, [de energumenis S. Berthaldi invocatione curari solitis,] qui fuerant antea & multoties sunt furiosi, dementes vel mente capti, ideoque ligatis manibus & pedibus oportebat, & multotiens oportet ipsos conservare, propter rabiem & furiam, quibus detinebantur, & de die in diem fama publica referente detinentur: procul dubio tamen, ut in pluribus & pro majori parte, post novem dies, ab eorum infirmitatibus furiaque rabiei & dæmonum vexationibus, piis intercessionibus & meritis Beatissimi Berthaldi Dei Confessoris almi, ut pie creditur, liberati fuerunt, & pristinam sanitatem recuperaverunt, & de die in diem liberantur & sanitatem recuperant, & a dicto monasterio sani & incolumes sæpe & sæpius recesserunt & recedunt, Deum & B. Berthaldum laudantes & glorificantes: prout super his, ad requestam & supplicationem venerabilis in Christo Patris, Domini Abbatis dictæ ecclesiæ seu monasterii, Nobis extitit facta fides, ex nonnullorum fide dignorum testimonio, per nos, suis juramentis solenniter præstitis, in præsentia Notarii nostri subscripti examinatorum: quibus & eorum depositionibus fidem plenariam adhibemus. In quorum omnium & singulorum præmissorum testimonium, præsentibus litteris sigillum Metropolitanæ Curiæ Remensis, quo uti solemus, duximus apponendum. Datum & actum Remis anno Domini MCCCCXXX die XIX mensis Martii, secundum usum.
[27] Porro Abbatia ab Hugonottis anno (ut dixi supra) MDLXXXIX expilata, nihilo melius habita fuit a Regiis militibus sub Comite S. Pauli; qui paucis hebdomadis post, pulsis inde Hugonottis, [Post varias ærumnas in monte toleratas] locum præsidio munierunt, ne iterum receptaculo ipsis esset. Interim vero Religiosi ad vicinum Castelli Portuensis municipium se receperant, suisque ibi officiis fungebantur in capella ibidem, pertinente ad monasterium S. Huberti. Quamvis autem Abbas Claudius Abbatiales ædes instauraverit aliquando, fortuito tamen incendio exustæ rursum illæ fuerunt. Ad hæc Calvi-montensis castri Domini temporales non desinebant dilectam Fratribus solitudinem inquietare: qui cum per se perque domesticos suos quosdam etiam illorum ausu sacrilegio percussissent, vulnerassent, & ad necem usque crudelem attrivissent; Stephanus Galmet Presbyter & Abbas Commendatarius secundus, transtulit hoc cœnobium ad vallem, una saltem hora Calvo-monte distantem; vallem inquam amœnam, fertilem, cui vulgus Piscinæ nomen, ob fontis commoditatem, indidit. Inceptum opus anno MDCXXIII ut constat ex sequenti marmoris inscripto ad majorem ecclesiæ portam Steph. Galmet Aurelianensis, [an. 1623 tranfertur Abbatia.] Regi Christianissimo a Consiliis & Eleemosynis, Abbas Commendatarius, hoc monasterium, immunitatis Ecclesiasticæ conservandæ causa, transtulit ædificavitque anno Domini MDCXXIII. Consummatum autem immenso sumptu, egregiis Abbatialibus ædibus, & amplo ambitu, sed templo & claustro modicis ac simplicibus, circa annum MDCXXXIV, quo ecclesia dedicata est ab Henrico Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ gratia Tarsensi Episcopo, ut patet ex immediate subjectis:
[28] Henricus Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ gratia Episcopus Tarsensis, Episcopatus Abrincensis Coadjutor, necnon Illustrissimi & Reverendissimi Domini, Domini Henrici a Lotharingia, Archiepiscopi Ducis Remensis, Franciæ primi Paris, Vicarius generalis; Ecclesiam hanc cum altari, a Reverendissimo patre ac Domino, Domino Stephano Galmet, Regi a consiliis & eleemosynis, præsentisque monasterii Abbate Commendatario translatam, atque ædificatam in honorem Dei optimi maximi, sanctissimique Confessoris sui Berthaldi, consecravimus; omnibusque Christi fidelibus qui pie ac devote dictam ecclesiam in anniversario Consecrationis die visitaverint, singulis annis XL dies de vera indulgentia, in forma Ecclesiæ consueta, concessimus anno Domini MDCXXXIV mensis Maji Dominica prima. Signatum Henricus Episcopus Tarsensis. Liethaudus, Prior ejusdem Abbatiæ, in Vita Gallica S. Berthaldi cap. 10 asserit, huic Abbatiæ annexas duodecim ecclesias parochiales, cum aliquo Prioratu & diversis capellis, inter quas sunt duæ parochiæ in diœcesi Leodiensi, Ogii & Maisnil quarum collationes pertinent ad dictam Abbatiam.
[29] Finitur libellus iste Gallicus per Litanias, S. Berthaldo accini consuetas, in quibus appellatur, Imitator Jesu Christi, Locorum sanctorum visitator; Amator crucis, caritatis, [Litaniæ de S. Berthaldo] castitatis, omnium virtutum; Pater amabilis & admirabilis; Bonus custos fidelium suorum, Benignus dilector proximorum; Fidelis ut Abraham, Obediens ut: Isaac, Luctator ut Jacob, Castus ut Joseph; Contemptor mundi, Profligator cacodæmonum, Patrator miraculorum, Sal & decus morum; Sectator humanitatis, Speculum perfectionis, Regula paupertatis, Norma abstinentiæ, Flos pietatis, Lux devotionis, orationis, contemplationis; Forma pœnitentiarum, Protector ad se clamantium, Refugium miserorum, Resuscitator mortuorum, Consors Sanctorum omnium: atque hæc ad finem Oratio subjicitur: Omnipotens sempiterne Deus, qui per gloriosa S. Berthaldi Confessoris exempla, humilitatis & paupertatis nobis triumphale iter ostendisti; da quæsumus, ut viam pœnitentiæ salutaris, per quam ille venerabilis Pater noster antecessit illæsus, ejus nos præclaris meritis adjuti, sine errore sequamur.
§. IV. De S. Amando eremita Bellimontis ejusque Reliquiis & cultu Remis.
[30] Calvimontensia ex quibus hactenus processimus monumenta ita agunt de S. Amando, [ex Bellomonte ubi vixit S. Amandus & mortuus colebatur] ac si S. Berthaldi individuus, per annos quinquaginta usque mortem comes nullam aliam sui memoriam, præter Reliquias corporis, posteris dimisisset, constat interim ex Bellimontensis monasterii nunc ad jus Calvimontensium devoluti, traditione, ipsum in Bellomonte sic instituisse eremiticam vitam, ut fundato istic monasterio prædicto initium dederit. Quin etiam Sancti Legenda, qualis postea una cum Reliquiis Remos translata est, tota decurrit, absque ulla Berthaldi mentione, cui si diu superstes fuit, vix apparet credibile, quod illius ipse discipulus & multo junior fuerit. [translatæ Reliquiæ in Calvummontem] Verosimilior forte conjectura foret Amandum cum Berthaldo sive ante sive post assumptam in suo cujusque loco, eremiticam vitam, pariter, non Hierosolymam, quo Berthaldus initio conversionis suæ profectus fuerat, sed Romam ad limina Apostolorum peregrinatum, familiaritatem coluisse, eique morienti adfuisse accersitum, jamque plurium discipulorum Abbatem etiam ipsum, æqualem ætate & fama virtutis; cujus deinde mortui corpus adhuc in Bellomonte fuerit, quando scribebatur Legenda prædicta. Desolato deinde loco notabilis pars corporis translata Remos sit ad majus ibidem Hospitale; [& Hopitale S. Mariæ Remensis] pars retenta a Calvimontensibus.
[31] Flodoardus Historiæ Remensis lib. 3 cap. 10 meminit Xenodochii ab Archiepiscopo Hincmaro qui seculo IX medio floruit, magnifice constructi ac dotati, his verbis: Canonicis quoque hujus Remensis Ecclesiæ Hospitale constituit ad susceptionem perigrinorum vel pauperum, congruis ad id rebus deputatis, cum consensu Coëpiscoporum Remensis Diœceseos, atque subscriptionibus eorumdem. Hospitale illus ipsum esse quod sub titulo S. Mariæ hodiedum superest Metropolitanæ ecclesiæ propinquum licet varios casus & mutationes passum, multis suadere nititur supralaudatus Marlotus lib. 3. cap. 29, aitque habere Velatas plus minus viginti per vices ægrotis necessaria subministrantes & Regulares Clericos quatuor, quibus animarum cura relicta. Casimirus Odin indicavit nobis non ita pridem factum esse quod velatæ, sive Sanctimoniales S. Augustini Regulam professæ, insignem quam habebant S. Amandi Reliquiam capsæ ad majorem devotionem incluserint, item exstare apud easdem codicem Choralem annorum plus quam ducentorum ex quo mittebat transcriptam ipsius S. Amandi Legendam cum Antiphonis, [unde accepta ex Ms Vita quæ dicit, quod] Responsoriis &c. modelatione rythmica non inculta quibus omissis satis habebo vitam hic dare.
[32] Amandus Domini nostri Iesu Christi Asceta, Natione Scotigena, extitit oriundus ex insigni prosapia. Pater vero ejus est dictus Germanus, mater autem ejus Amanda est nomine vocitata. Hi vero annuente Domino genuëre tres proles, præfatum scilicet Amandum, atque Lucium ejus uterinum, unamque eorum sororulam, Probam Nomine dictam. At vero Amandus, bonæ Indolis puerulus, a religiosis parentibus est studio litterarum traditus. Qui in brevi tempore adeo hausit cunctum fontem spiritualis intellectus, quod nullo didascalo indigeret penitus, [post egregium profectum in studiis] præter illum qui est Magister omnium. Nec mirum, ubi Spiritus sanctus Magister est, nulla discendi mora est. Dehinc vero nitebatur puer strenuus totis viribus fieri vir perfectus: parvipendebat præsentia, veluti devoverat in pueritia, æstimans pro nihilo omnia præter id quod erat æternæ salutis gaudium. Postquam autem est quinque clavibus sophiæ imbutus, cœpit proficere de die in diem in melius: scilicet discordes ad concordiam revocare, egentes alere, nudos vestire, ecclesias multas pro Christi nomine petere. Ad hæc quid multa? [Presbyter ordinatus,] Ad ultimum arbitrio sui Præsulis nactus est Presbyterici culmen Ordinis, atque tantum magis fervebat in divino opere quod sciebat summopere adstrictum se operibus & sermoni. Mactabat omni die holocaustum Domino, non ex pecore alieno, sed ex pectore proprio; idcirco quod erat auctus sacerdotali prælatione. Post alia vero & multa innumerabilia, inspirante eum divina gratia, ut desereret patrium solum, causa adipiscendi supernum bravium, [Romamque peregrinatus,] una cum parentibus & suis uterinis, & familia utriusque sexus decem & octo, aggressus est Romanum iter lætabundus. Deinde nimirum transeuntibus illis multa itinera periculosa, per rupes, petierunt Romam, præcedente eos spiritus sancti gratia. Illic vero aliquantisper morati, visis Apostolorum & Martyrum quæ ibi requiescunt Reliquiis, has penitus habere frustratus pro Ecclesiis [suæ patriæ] pedibus nudis deliberaverat ad propria reverti.
[33] Transeuntes autem Italiam & superiorem Galliam, petierunt Remensem provinciam, procurante ea tempestate S. Remigio Archipræsule pastoralem curam Remensis Ecclesiæ. [venit in diœcesim Remensem,] Contigit vero Sanctis transire per quendam locellum, in quodam nemore situm, qui nuncupatur a populo Pulchermons usque in hodiernum diem. Illic cupientes Sancti fessa corpora parumper dare quieti ob laborem itineris, prostraverunt se humi. Ibi sumpserunt elixum, herbis & radicibus appositum, nihil secum portantes præter baculum. Aggressa est autem tam magna sitis eos omnes, ut ferme exhalarent spiritum, quoniam incaluerat supra eos nimium, æstiuum enim erat tunc tempus. Vociferantibus autem cunctis præ ardore sitis, maxime almi Amandi genitrice (quoniam jam erat evacuata & rugosa multo labore) audiens Confessor Christi clamorem qui erat secum populi, prostravit se genu tenus humi, cœpitque ex intimis labiis flagitare potentiam Cunctipotentis, qua dignaretur subvenire periclitantibus siti. Cœlum vero ejus patuit precibus, & oratio ascendit coram Deo velut incensi fumus. [fontem sitientibus sociis e terra elicuit] At mirum in modum egressus est divinitus, secus ejus qui erat in terra fixus baculum, fons largissimus, ita ut biberet ipse una cum genitrice sua siti arente, & cuncto collegio ejus. Intellexit protinus vir Dei illic fore januam cæli, votumque vovit Domino, nunquam se recessurum a præfato locello, idcirco quod visus est sibi Deo acceptus, quoniam erat a seculo remotus, & undique nemoribus consitus. Igitur non quivit diutius latere lucerna sub modio, [& impetrata loci possessione ædem extruxit:] sed est imposita candelabro, ut luceret omnibus in Dei domo. Post talia vero aggressus est almus vir Clodovæum, Regem Francorum Christianum, a S. Remigio nuper baptizatum; & impetravit sibi dari præfatum locellum, cum omnibus quæ adiacent per gyrum. Regressus Igitur vir Dei a Curia Regis construxit in præfato [loco] quandam Basilicam sancti Petri Apostolorum principis. Cœpit vero undique populus ejus præsentiam videre, clementiamque Salvatoris laudare, atque de ipso sacratissimo fonte divinitus dato devotissime bibere: quoniam quidem inerat in eo talis virtus, quod nullus accedebat ad eum tam ægrotus; [ibique a S. Remigio tumulatus est.] causa bibendi vel causa lavandi, quin recederet absque dilatione sospes domum. Nunc etiam operantur virtutes multæ in hoc loco, præfati sancti meritis, qui tumulatus est a S. Remigio. Illic redditur cœcis visus, gressus claudis, solatium mœstis, libertas dæmoniacis, veluti patet usque in hodiernum diem fidelibus cunctis. Non sunt prætereunda, sed memoriæ fidelium tradenda miracula, quæ sunt meritis sancti Amandi peracta.
[34] Audiens vero populus Christianus prodigia & signa, quæ fiebant meritis Sancti largissima; cœpit catervatim frequentare locum ex omnibus partibus, quo erat homo Dei tumulatus. Videns vero [Remensis Præsul] ejus Basilicam nimium arctam fore, ad supervenientem plebem recipiendam; decrevit omnium consilio construere majorem. Postea vero aggressi sunt iter ad quendam vicum in pago Laudunensi situm, [Pro ampliori ecclesia struenda,] cum curribus & plaustris, in quo erant quadrati lapides affatim frequentes, ex quibus oneraverunt currus & multa juga boum, & regressi sunt ad præfatum locellum, per cujusdam fluminis vadum, quod vulgo nuncupatur Asneum, admodum periculosum. Exeuntibus autem cunctis de vado, remansit quædam vidua paupercula retro, comitante eam unico proprio filio, quæ habebat ingentem lapidem quadratum super currum suum positum, tam onerosum quod frangeret axem currus, antequam peterent fluminis littus. Videns autem muliercula fracturam axis & casum saxi, quod erat aptum ad opus Dei; citissime transmeavit amnem, ceciditque prona in faciem. Dehinc igitur surrexit quantocius supra pedes, [advectus lapis lapsusque in Axonam miraculo emergit.] cœpitque obnixe clementiam Omnipotentis implorare, ne perderetur lapis adductus magno labore. Postea vero, illa hac & illac discurrente opemque quærente, ac sæpissime retro aspiciente, vidit divinitus præfatum saxum supra lympham natare, & binas columbas illud cum rostris ad littus trahere, non absque populi magna admiratione. Adhuc vero habetur ipse lapis in structura ejusdem Oratorii, ut liquet cernentibus cunctis, ad laudandum nomen supremi regis, qui extat mirabilis in cunctis.
[35] Quadam vero die petiit quædam mulier libera, cum alia caterua, præfatam Basilicam causa orandi, [Pyrum e loco carpentis manus] ut aliquando dignarentur Sancti, quorum Corpora ibi requescunt, suo interventu subvenire sibi. Oratione autem finita, est foras egressa. Videns vero cominus quamdam pyrum, quæ erat plantata secus monasterium, admodum pyris oneratam, cupiebat nimium sumere ejus fructum. Quæ protinus accessit ad arborem, manum extendens cuncto nisu, ut caperet ejus fructum. Pro dolor! Tam repente adhæsit manus ejus præfatæ pyri ramo, quod nullo modo quivit se movere ab ipso loco. Videns vero mulier propriam manum arbori hæsisse, medullitus cœpit queritare, clementiamque Salvatoris implorare; sanctumque Dei famulum Amandum nomine tenus vocitare, quod dignaretur sibi indulgentiam apud Dominum impetrare, quatenus mereretur incolumis domum redire ejus sanctissima prece. Sed mirum in modum illico est restituta sibi pristina manus divinitus, [arbori adhærens, pœnitenti solvitur.] obtentu Sanctorum qui ibi quiescunt & precibus. Qua de re compuncta muliercula iterum ingreditur oratorium, revisit Sanctorum corpora quæ ibi habentur, quatenus mereretur abolere offensum facinus, eorum sanctissimis precibus. Finita vero oratione, cum gratiarum actione, tradidit manu propria & ramo & gleba, quandam culturam secus præfatam Basilicam admodum fertilem jacentem, in perpetuum eidem Ecclesiæ habendam. Et siquis ei aliquid quod absit distrahere vel defraudare Ecclesiæ voluerit, subiaceat excommunicationi authoritate sancti Petri & sancti Remigii Archipræsulis & sancti Amandi Confessoris, nec non & omnium Sanctorum quorum corpora in hac ecclesia requiescunt, annuente Domino nostro Iesu Christo, qui cum patre & Spiritu sancto vivit & regnat per cuncta secula. Amen
[36] [Reliquiæ in novam capsam translatæ] Hactenus Vita eodem inventa loco in quo Marlotus invenerat Legendam S. Berthaldi summatim ut supra vidimus describendam. Hinc subit mirari adeo jejune ipsum agere de S. Amando ut ejus præmissam Vitam non videatur legisse. Magis tamen mirum est quod præcitatum caput finiens cum enumeratione Reliquiarum in ipso Hospitali venerabiliter servatorum, non meminerit Amandinæ lipsanothecæ. Sed fortassis ea nundum confecta erat, quando anno 1666 evulgavit primum historiæ tomum. Ut ut est ex Gallica S. Berthaldi Vita scimus hujus quoque Reliquias aliquas ex Calvomonte ad ipsum Hospitale fuisse translatas una cum Legenda quam Marlotus descripsit atque ejus festum hoc die ibidem agi. Præcipue tamen istic coli S. Amandum idque die XVI Augusti propter tunc translatas prædictas ejus Reliquias ex arca veteri in novam argenteam, caput videlicet & ossa quædam, [die 16 aug. ea causa festivo.] quæ ipsa Calvomonte Remos translata fuisse præsumit Lietaudus agnoscens illa in Calvomente dëesse. Mihi verosimilius apparet ex Bellomontensi cœnobio immediate allata fuisse; propter Legendam cujus in Calvomonte nulla videtur haberi notitia.
[37] Finio cum annotatione quadam Marloti in margine posita, qua monet S. Amandum fortassis Altimundum seu Antimundum esse, de quo cap. 10 egerat quis hic Antimundus fuerit, inquit ibidem, aut quali vir præditus indole, tradit Matthæus de Pres in Morinensi Chronico, ubi ait, haud procul Remis degisse pauperem in tugurio, litterarum non omnino rudem, sed modestum: quem pietas a forensibus ad munus sacerdotale, dein ad segregem vitam avocarat. Ubi iterum ad marginem annotat, hunc Antimundum forsan B. Bertaldi comitem fuisse de quo cap. 16. Quod minus placet: nam, etiam Marloto fatente, dicitur a S. Remigio ad excolendos Morinos destinatus Antimundus, ac Teruanensis factus Episcopus: de quo consuli potest Malbrancus lib. 2 de Morinis cap. 39, 43 & 44, ubi diem obitus necdum se deprehendisse fatetur.
DE SANCTO AURELIANO,
EPISCOPO ARELATENSI IN GALLIA,
AN. DLI.
SYLLOGE HISTORICA.
De ejus initio & fine ex epistolis Vigilii Papæ, atque de cultu.
Aurelianus, Episcopus Arelatensis, in Gallia(S.)
AUCT. G. H.
Præfuerunt Ecclesiæ Arelatensi, seculo Christi sexto, [Post S. Cæsarium & Auxanium] illustres Antistites. Horum unus S. Cæsarius, ex Monacho & Abbate Lerinensi, ob famam eximiam doctrinæ & sanctitatis, creatus Episcopus est anno DII; & post vitam præclare peractam migravit ad Dominum anno DXLIII die XXVII Augusti, quo erunt ejus Acta elucidanda. [creatus Episcopus Arelatensis S. Aurelianus] Huic tunc substitutus est Auxanius, Præfecto Prætorii patre natus, cui Vigilius Papa vices suas in Gallia anno DXLV delegavit. Verum ipsi, anno sequenti DXLVI morte sublato, successit S. Aurelianus, de quo hic agimus, quem idem Vigilius Papa Vicarium suum in Gallia constituit missa hac epistola.
[2] Dilectissimo Fratri Aureliano Vigilius. Administrationem vicum nostrarum fraternitati vestræ animo libenti committimus, & credimus Caritatis vestræ officio actibus Deo placitis diligenter universa compleri; [A Vigilio Papa designatus Vicarius,] quando & summi Sacerdotii consortio vos dignos divina esse gratia judicavit; & gloriosissimi Childeberti Francorum Regis Christiana & Deo placita, in perhibendo vobis testimonio, voluntas accessit. Quapropter vices nostras vestræ Caritati hac auctoritate committimus, ut universa quæ decessorum nostrorum vel Canonum statuta sanxerunt, Deo congruis operibus faciendo atque servando, & nostrum & prædicti Regis judicium circa Caritatem tuam rectum fuisse possis ostendere. Sanctarum enim Scripturarum nos docet auctoritas, quia Christus Deus, Dominus & Salvator noster, prius universa quæ bona sunt facere voluit & docere. [Act. 1.] Scriptum est enim: Primum quidem sermonem feci, o Theophile, quæ cœpit Jesus facere & docere, usque in diem, qua præcipiens Apostolis per Spiritum sanctum, quos elegit, assumptus est. Item quod commonendo Timotheum doctor gentium dicat Apostolus, Fraternitatem tuam semper ante oculos habere confidimus. [2 Tim. 2] Ait enim: Confortare in gratia, quæ est in Christo Jesu: & quæ audisti per me per multos testes, hæc commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt & alios docere. Et item ipsa: Solicite cura teipsum probabilem exhibere Deo, operarium inconfusibilem recte tractantem verbum veritatis. Et iterum: Labora sicut bonus miles Jesu Christi. Intellige quæ dico: dabit enim tibi Dominus in omnibus intellectum.
[3] Si quam ergo inter Fratres diabolus, humani generis hostis antiquus, [ad discutiendas querelas,] zizaniam seminaverit, calliditate nequitiæ consueta; aut de aliquo Sacerdotum Fraternitati tuæ, servatis majorum per omnia constitutis, fuerit querela deposita; adhibitis tibi Fratribus & Coëpiscopis, secundum qualitatem negotii numero competente; causam Canonica & Apostolica ordinatione discutiens, ea sententia definies, quæ & Decessorum nostrorum conveniat statutis, & Deo æquitatem in omnibus diligenti sit grata. Si quod vero de religione fidei, quod Deus avertat, fuerit certamen exortum, aut tale aliquod negotium fortassis emerserit, quod pro sui magnitudine ibidem nequeat definiri; veritate discussa, relationis serie distincta, [monetur graviores causas & fidei ad S. Sedem referre,] ad nostræ Sedis consultationem potius ut remittas hortamur. Quia ita Decessores vestros, qui Decessorum nostrorum vices egisse monstrantur, fecisse testimonium nostri declarat scrinii: quatenus ea dispositione servata, Ecclesiæ unitas stabili firmitate persistens, pacis bono in omnibus perfruatur. Cujus velut hereditarium munus Christus Deus, & Dominus & Salvator noster, ad cælos, unde numquam defuit, rediturus, discipulis suis legitur reliquisse, dicens: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis. [Ioan. 14] Et ut universa fraternitas vestra diligenti possit ratione complere, Episcopis, quibus pro vice nostra te præesse voluimus, nos præcepta destinasse signamus; [Episcopos dilegere] ut & illi vobis obedientiam exhibere debeant competentem, & Fraternitas tua eos in Christi caritate complectens, exemplis bonorum potius operum, ad quæ sunt Deo placita facienda, semper invitet. Illud pari eis auctoritate signavimus, nequis sine Formata tuæ Fraternitatis ad longiora loca audeat proficisci, sed ut consuetudinem illam debeant custodire, quam constat semper nostræ Sedis habuisse Vicarium, & a vobis Formatam postulent, si causarum suarum necessitate compulsi, ad longiora itinera destinare disponunt.
[4] Sed ne in aliquo Sedis nostræ Vicarius, minor suis Decessoribus videatur, necessarium fore credidimus Pallii vobis usum, quemadmodum Decessori vestro hactenus dederamus, [inter Imperatores & Regem Fr. pacem fovere,] præsenti auctoritate concedere, ut morum & omnium bonarum rerum vobis, B. Petro Apostolo suffragante, non desit ornatus. Oportet ergo Caritatem vestram Sacerdotali semper studio inter Dominos filios nostros clementissimos Principes, & gloriosissimum virum filium nostrum Childebertum Regem, gratiæ intactæ fœdera custodire. Scire enim, nec vos convenit ignorare, quod necessario prædicatis, quia Scriptura pronuntiat, dicens: Beati pedes euangelizantium pacem, euangelizatium bona. [Rom. 10] Et hoc quoque vestrum facere desideramus affectum, ut glorioso viro filio nostro Patricio Belisario destinatis scriptis gratias referatis, qui homini vestro laborem ad clementissimum Principem abstulit transeundi; [& Belisario gratias agere,] sed mox ut responsum recepit, nobis suis litteris indicavit. Deus te incolumen custodiat, Frater carissime. Data X Kalendas Septembris, quinquies post Consulatum Basilii viri clarissimi. Ergo anno Christi DXLVI.
[5] [atque orare pro Imperatoribus,] Aderat tunc Romæ Belisarius & restaurabat ejus mœnia Romanum imperium tenentibus Justiniano & Theodora Augustis; inter quos & Childebertum Francorum Regem, cui Provincia Ostrogothis erepta cesserat, pacem fovendam commendat Pontifex; satis etiam indicans sub hisce principiis non ita penitus extinctam Imperialis auctoritatis trans alpes umbram omnem, ut non adhuc eam respicerent Episcopi, Romanis ditionibus viciniores. Hoc etiam intelligitur ex simili ejusdem Pontificis ad Auxanium Decessorem Epistola, ubi eum sic monet. Oportet ergo Fraternitatem vestram incessantibus supplicationibus Deo nostro preces effundere, ut Dominos filios nostros clementissimos Principes, Justinianum atque Theodoram sua semper protectione custodiat, qui pro his, vestræ caritati mandandis (cum Vicaria scilicet potestate & Pallio) suggerente gloriosissimo & excellentissimo filio nostro Belisario, præbuerunt consensum. Hortamur quoque, ut Sacerdotali opera inter gloriosissimum virum Childebertum Regem, sed & ante dictum Clementissimum Principem, conceptæ gratiæ documenta, paterna adhortatione servent. Nempe desiderium expellendi Gothos ab Italia fecerat, [sicut & decessori Auxanio antea scripserat idem Vigilius,] ut Iustinianus surgentes Francorum vires conciliandas sibi putaret, ideoque cum, iis pacem optaret firmam.
[6] Misit tunc etiam supra citatam Epistolam Vigilius ad universos Episcopos in regno Childeberti constitutos, per quam ipsis sic mandat: Quia dudum Auxanio, quondam Arelatensis civitatis Antistiti, vicum nostrarum solicitudinem dederamus, sed cursum vitæ præsentis implendo, [qui & commendat Episcopis, ut Aureliano obedientiam præstent] de hac luce migravit; in cujus loco Aurelianus Frater noster rescitur successisse; necessarium valde credidimus, solicitudinem hanc a nobis antefato debere committi, confidentes; illum & pro loci sui qualitate, bonis actibus universa quæ Deo placeant posse complere; & maxime cum gloriosus filius noster Childebertus Rex testimonium bonæ conscientiæ, pro Christianæ suæ voluntatis devotione, perhibuit. Oportet ergo Caritatem vestram ei in omnibus, quæ servatis per cuncta Canonibus, salubriter secundum nostrorum definita Majorum pro nostra auctoritate censuerit, præbere obedientiam competentem. Et quia omnino necesse est, ut pro diversis cum Fratribus Deo juvante præstandis, [potissimum in veniendo ad Concilia.] statutis aptisque temporibus Episcoporum Synodus debeat congregari; idcirco præsenti auctoritate censemus, ut nullus ubi aut quando constiterit se audeat excusare, excepta infirmitatis causa, quam humana non potest evitare fragilitas, aut certe quem digna excusationis ratio fecerit non venire. Inter Concilia fuit Aurelianense quintum, habitum die V Kalendas Novembris, anno XXXIX Childeberti Regis, Indictione XIII, ergo anno Christi DXLIX; cui præsedisse alii referunt Sacerdotem, Ecclesiæ Lugdunensis Episcopum, alii Aurelianum Episcopum Ecclesiæ Arelatensis, quod forte præscripto Vigilii Papæ conformius est.
[7] Cum autem idem Vigilius Papa, anno DXLIV, XI Aprilis pridie Paschatis, [Ob tria, Capitula condemnata solicito Aureliano scribit ille] condemnasset tria Capitula & hæretici scriptis litteris vulgarent ipsum, tria damnando Capitula, impugnare Chalcedonense Concilium, ideoque varii ab ejus communione discederent; S. Aurelianus Episcopus Arelatensis ad eum scripsit, an quæ spargerentur vera essent. Cui Papa respondit per epistolam, Collationi VII insertam, quæ sic incipit: Fraternitatis vestræ litteras, prædie Idus Julias, Anastasio deferente suscepimus: & gratias referimus Divinæ clementiæ, quia solicitudinem vestram in fidei causa, vel in nostræ opinione personæ, sacris relegimus convenire mandatis, ut digne Caritati tuæ verba Dei & convenienter aptentur: quibus ait, Elegi te Sacerdotem ex omnibus, ut ascendas ad altare meum, & portes coram me nomen magnum cunctis diebus vitæ tuæ. [1 Reg. 2] Necesse ergo nobis est, Caritatis vestræ solicitudinem brevi interim, quantum pro temporis qualitate potuimus, relevare colloquio: quatenus modis omnibus confidatis nihil nos penitus admisisse, quod Decessorum nostrorum constitutis, vel sanctæ, quæ una eademque est fidei quatuor Synodorum, id est, Nicænæ, Constantinopolitanæ, Ephesinæ primæ atque Calcedonensis inveniatur (quod absit) esse contrarium; aut quod ad personarum injuriam pertineat, quæ definitioni ejusdem sanctæ fidei subscripserunt, [omnia in 4 Conciliis statuta, manere illibata.] vel Sanctorum Prædecessorum nostrorum Cælestini, Xysti, Leonis, aliorumque præcedentium atque sequentium definitis reperiatur adversum: sed a nobis omnibus prædictis Synodis unam venerationem, unamque fidei credulitatem indubitabiliter exhiberi: & eos, qui omnes suprascriptas quatuor Synodos in rectitudine fidei non sequantur, vel unam ex ipsis vel omnes in fide repravant aut repravare aut injuriare vel repudiare nituntur, abjicimus…Fraternitas ergo tua quem Apostolicæ Sedis per nos constat esse Vicarium, universis Episcopis innotescat, ut nullis aut falsis scriptis aut mendacibus verbis aut nuntiis qualibet ratione turbentur … Illud quoque credimus sperandum … ut sit Fraternitas vestra in hac quoque parte solicita, & glorioso filio nostro Childeberto Regi (quem Christianitatis studio venerationem integram Sedi Apostolicæ, [& cupit per eum Childebertum Regem rogari,] cui nos Deus præesse voluit cognovimus exhibere) supplicare non desinas, quatenus in tanta rerum necessitate circa Ecclesiam Dei solicitudinem, sicut & confidimus Christiana devotione, persolvat: ut quia Gothi cum Rege suo in civitate Romana perhibentur ingressi, hoc eis dignetur scribere, ne se in Ecclesiæ nostræ præjudicio, quippe velut alienæ legis, immisceat, & aliquid faciat, aut fieri qualibet ratione permittat, unde Catholica possit Ecclesia perturbari… Festina ergo, [ne per Gothos fides perturbetur.] Frater carissime, ut in sanctæ fidei sinceritate persistens, Ecclesiarum pacem, quæ vel a Deo per meritum Sacerdotii tibi commissa est, vel a Nobis per Apostolicam auctoritatem Vicaria potestate mandatur, competenti solicitudine Deo propitiante custodias, & Vicarium te Sedis nostræ dignis Deo manifestes operibus. Deus te conservet, Frater carissime. Datum III Kalendas Majas, Imperii Domini nostri Justiniani perpetuo Augusti anno XXIV, post Consulatum Basilii viri clarissimi anno VIIII. Is est annus Christi DL, cum anno præcedenti Totelas Romam occupasset.
[7] [Videtur obiisse anno 553 Lugduni.] Quam diu postea vixerit S. Aurelianus, non omnino constat, videtur tamen a Sammarthanis colligi ex Epistola ab Italiæ Clericis directa Legatis Francorum, qui Constantinopolim proficiscebantur, eum anno DLII adhuc vixisse, & forsan anno DLIII ex hac vita ad Dominum migrasse, XVI Kalendas Julii. Nam ejus successor Sapaudus præfuit Arelatensi V Concilio, [aut etiam citius.] anno Childeberti Regis XLIII, die IV Kalendas Julias id est anno Christi DLI. Mortuus autem est S. Aurelianus Lugduni dum transiret, sive ad Regem aut ad conventum aliquem proficiscens, sive inde desiderans ad propriam Sedem redire. Sed ea ratiocinatio Sammarthanorum parum certa est: Epistola enim, apud Sirmondum tomo I Conciliorum Galliæ edita, solum indicat, quod tunc adhuc vixerit Anastasius quidam, quem (ut etiam supra vidimus) Sanctus Episcopus Aurelianus Arelatensis civitatis ad beatum Papam ante hoc biennium direxerat; adeoque nihil vetat quin jam tum fato. functus fuerit Aurelianus, [inscriptus Fastis Sacris 16 Junii.] siquidem id aliunde possit confirmari. Memoria ejus inscripta est Martyrologiis Usuardi, Adonis Bellini & aliis cum Martyrologio Romano, ad hunc XVI Junii, eisdem ubique verbis. Lugduni depositio B. Aureliani Episcopi Arelatensis. Ejusque festum in Ecclesia & Diœcesi Arelatensi celebratur sub ritu duplici, argumento Lectionum secundi Nocturni potissimum ex jam relatis epistolis desumpto: sed tranfertur in diem sequentem, ob solemnitatem SS. Quirici & Julittæ, de quibus supra egimus.
[8] Saussajus in Martyrologio Gallicano præter elogium, quod de illo habet loco proprio; aliud adjungit in supplemento his verbis: Lugduni S. Aureliani Episcopi, qui ex Abbate Alzanatensi ad Sedis hujus gubernacula evocatus, S. Remigii, cujus subiit locum, vestigia pura conversatione servavit, [Alius ab hoc Aurelianus Ep. Lugdunensis] moribusque piissimis & claris religionis actibus nobilis, postquam Sacris Comitiis Sæpius interfuisset, pro Ecclesiasticæ politiæ meliori constitutione, fine Christianissimo consummatus Sanctorum laborum pervenit ad præmium. Hæc Saussajus; sed quæ cum sint intelligenda de multo juniore aliquo Aureliano, seculo nono Archiepiscopo Lugdunensi, videntur solum huc referri occasione S. Aureliani Episcopi Arelatensis, apud Lugdunum mortui. Etenim Iacobus Senertius asserit in Archiepiscopis Lugdunensibus, non adnotari in Breviarii Lugdunensis editione hunc Aurelianum: sed in nonnullis exemplaribus Ecclesiæ S. Nicetii, calamo manuali adscribi ad mensem Junii, in eaque celebrari; & librum obituum dicere simplici verbo eum e vivis decessisse IV Nonas Julii absque anni nota. Quo tamen die non reperimus ejus nomen in ullis Fastis. Si quis aliud suggesserit, unde probetur deberi ei veneratio Ecclesiastica, poterit de eo agi die IV Julii, aut certe XXVIII Octobris, quo relatus supra S. Remigius ejus Decessor refertur a Saussajo, quo etiam dicitur a Sammarthanis ad meliorem vitam translatus.
[9] Ferrarius in Catalogo Sanctorum, qui non sunt in Martyrologio Romano, [Idem Aurelius qui S. Aurelianus.] ad hunc XVI Junii ita scribit Arelati in Gallia S. Aurelii Episcopi Arelatensis, idque annotat ex tabulis & officiis Sanctorum Ecclesiæ Arelatensis ad se inde transmissis, ubi vita illius continetur, & legitur in Ecclesia. Habemus nos Officia propria Sanctorum Ecclesiæ Arelatensis, anno MDCXII & anno MDCLVI excusa. In iis autem non Aurelius sed Aurelianus appellatur, & est ad hunc XVI Junii Martyrologio Romano insertus. Fatendum est tamen quod in Translatione S. Honorati Episcopi Arelatensis, etiam Aurelius scribitur, dum de Basilica S. Honorati dicitur; Ibi B. Honorati corpus locello suo repositum est. Ibi beatorum Pontificum Aurelii, Concordii, Æonii, Virgilii, Rothlandi, beatissima membra loca prædicta sanctificant. Ubi de Singulorum die natali agitur, & S. Aurelius sive Aurelianus coli XVI Junii dicitur.
ACTA INVENTIONIS
S. Aureliano & aliis octo communis, Publico instrumento consignata.
Ex Collectaneis Petri Francisci Chiffletii
Aurelianus, Episcopus Arelatensis, in Gallia(S.)
AUCT. D. P.
[1] Post Syllogen istam, jam pridem ab Henschenio concinnatam, venit ad nos ex benevolentia Patrum nostrorum Parisiensium, agente Ioanne Harduino, Bibliothecæ Præfecto & libris eruditis in lucem datis claro, magnus monumentorum sacrorum Thesaurus, in scriniis P. Petri Chiffletii istic mortui repertus; ex quo multa deprompsimus VI Junii, agentes de S. Claudio: [Recognoscentes anno 1308] hic vero ex Actis Inventionis prætitulatæ ( servituris pro supplemento Aprilis, eo quod die II occurat festivitas S. Nicetii Lugdunensis Episcopi, in cujus ecclesia ipsius & aliorum octo monumenta recognita sunt) hic inquam dabimus ea quæ spectant S. Aurelianum; non Lugdunensem (de quo supra Henschenius, quemque oportet alibi sepultum fuisse, aut certe omnino non habitum pro Sancto, nec inter Sanctos collocatum) sed Arelatensem, quod probant inscripti tumulo versus. Instrumentum autem illud sic incipit.
[2] In nomine Domini. Amen. Anno ejusdem MCCC octavo, die Veneris ante festum B. Bartholomæi Apostoli, Indictione VI, Pontificatus Domini Clementis Papæ quinti anno ipsius tertio, [tumulos Sanctorum in ecclesia S. Nicetii,] per præsens ac publicum instrumentum cunctis pateat evidenter, quod nos Hugo Dei gratia Thabariensis Episcopus,… virtute comissionis nobis factæ (ex parte Canonicorum S. Nicetii, supplicantium attente, quod cum plura Sanctorum corpora in ecclesia S. Nicetii requiescant, quorum meritis prout Apostolicarum litterarum habet assertio, quam plura miracula claruerunt, ex nostra permissione liceret dicta Sanctorum corpora, servatis honore & solemnitate solitis, facere relevari, [ex commissione Capituli, translationem cogitantis,] ut apud eamdem ecclesiam locis congruis posita, devota fidelium veneratione & laudibus debitis attollantur) Talis inquam virtute commissionis; vocatis & assistentibus nobis religiosis viris, Fr. Jacobo Sacrista, & Fr. Guillermo de Lux, Ordinis Prædicatorum Conventus Lugdunensis, Fr. Dionysio tenente locum Guardiani, & Fr. Bernardo de Lugniaco Ordinis Minorum Conv. Lugdunensis, Priore Carmelitarum, & Fr. Joanne de Nauziaco ejusdem Ordinis Conv. Lugd. ac Tabellionibus infrascriptis; ad ecclesiam S. Nicetii supradictam accessimus, & in præsentia prædictorum & plurium aliorum Clericorum & Laicorum fide dignorum testium, ad hoc vocatorum & rogatorum, invenimus retro altare majus dictæ ecclesiæ quædam parva altaria; juxta quæ erant in lapidibus marmoreis, supra terram apparentibus, quædam litteræ seu scripturæ antiquæ: quas scripturas vidimus, & eas pro majori parte transcribi fecimus per Notarios infrascriptos, & exemplificari deligenter præsentibus supradictis.
[3] [transcribunt Epitaphium S. Aureliani,] Et primo, in primmo altari meridionali, quod vocatur altare B. Nicetii… Subsequenter prope altare S. Sacerdotis, invenimus tumbam S. Aureliani, prout in scriptura, in lapide marmoreo superposito comprehensa apparebat; quæ est inter alia talis.
Orbis celsa gravi * versantur culmina lapsu,
Urbis * cacumina fulmina clara ruunt
Atque ovium damna * Pastorum morte patescunt,
Cum sibi sublata mystica dicta * ferunt.
Et geminæ * genuina plebis lamenta resultant,
Cum * soliti pastus dogmata sancta darent.
Quo probat, amissum populorum pectore, planctu,
Heu! decus, heu! * numen, Aureliane, tuum.
Pontifici claro fulsisti dogmate, cultu,
Cum * quo Arelas digno munere læta fuit.
Sed animas * sancta eripiunt consortia cæli,
Quas hinc corporibus laxat abire Deus.
Ergo omnes recte capiunt solatia dempti,
Quem * norunt meritis astra subisse poli.
Non retinet mundus * arctantis jure sepulcri,
Quem recipit summi dextera ampla Dei.
Nec * sua venturis morientur nomina seclis,
Vivere quem semper inclita * dogma docent.
* Præcipit heu! rursum, numerans quinquennia quinque,
Et tribus * adjectis metas volventibus annis.
Deseruit * fragilis terrestrem corporis usum,
Hic senibus linquens primævo tempore formam,
Illic suscipiens æterno tempore vitam,
Pollicita * plectens redemptis præmia Christi.
Quisquis solicitus lustras monumenta dolorum,
Hic parilem sortem ingemis ipse tuam.
[4] Et sequuntur plures versus, qui propter fracturam marmoris legi non possunt: [unde intelligitur Sāctus obiisse Indict, 14.] uti non nisi imperfecte legi potuerunt ea omnia verba, quæ ** notata exhibet margo, quæque in contextu per conjecturam correximus, ut Lectoris tædio consuleremus; etiam absque illis haud parum offendendi poesi istius temporis, non valde culta, uti vel hinc apparet: si tamen sexti seculi illa est, & non posterioris alicujus quo isti versus sic compositi fuerint, vel potius renovati. In margine tumuli est scriptum. Obiit XVI Kalendarum Juliarum undecies post Justini, Indict. XIIII: cui Obitui, concordat liber qui legitur ad Primam puta Martyrologium per plura secula Lugduni usitatum. Sed quid est illud, [an. 551.] undecies post Iustini? Docet Pagius, in accuratissima sua dissertatione Hypatica pag. 324, annum DXL, quem alii notabant V P C. Paulini, id est, quintum post Consulatum Paulini, notatum ab aliis Iustino Iuniore solo. Ex hinc si cöperint Lugdudenses aliqui numerare post Consulatus illius, undecimus post primum erit annus DLI; qui cum etiam numerarit Indictionem XIIII, nihil potest optari convenientius: itaque solutum manebit dubium de anno mortis, supra propositum ab Henschenio, nec ad annum scriptæ ad Legatos Constantinopolim directos epistolæ, vivendo pervenerit Aurelianus. Huc enim facere non possunt Postconsulatus ejusdem Iustini quos numerandos ipse instituit post annum DLXVIII quo jam Imperator solus iterum iniit Consulatum secundum: nec enim successorum Episcoporum tempus patitur Aurelianum ultra annum LIII istius seculi, nedum ultra LXXV, [annoque ætatis 53.] vixisse: & quæ post hunc currebat Indictio, non XIIII, sed VIIII numerabatur. Ad hæc in tali calculo, necdum annum XXIV ætatis attigisset sanctus, cum fuit anno DXLVI donatus Pallio, siquidem cum obiit solum egit ætatis annum LIII hoc enim est quod dicitur, usum corporis deseruisse
— Rursum numerans quinquennia quinque.
Et tribus adjectis metas volventibus annis.
In isto autem qui omnino tenendus ostenditur calculo, fuerit natus Aurelianus anno penultimo seculi V; adeoque factus Episcopus ætatis anno XLVII; solum sex annis Episcopatum tenuerit, immaturo sane meritoque lugendo funere elatus. Redeamus ad Instrumentum.
[5] Nos volentes inquit Hugo prædictas, iis factis, [quibus ad vetera Martyrologia collatis.] de & super premissis, prout requirit facti qualitas, certiorari plenius de dictis scripturis, eorumque datis, fieri fecimus examen & collationem ad dictorum sanctorum Legendas, & ad librum Bedæ seu librum ad Primam legi solitum, habita ex alia parte & probatione Kalendarii. Præterea, quia inter cetera, concordantibus predictis examinibus omnibus, unum nobis dubium videbatur, super quod in libro præd. Bede seu qui ad Primam legitur, videbamus contineri predd. Sanctorum sepulturas esse Lugduni in ecclesia Apostolorum, de consilio predd. nobis assistentium, ipsos Tabelliones infrascriptos ad ecclesiam Cathedralem cum dd. scripturis, per dictos Sacristam & Canonicos nobis ostensis, misimus, visuros, utrum liber qui ad Primam in majori ecclesia legitur, esset idem & similis ei quem nobs ostenderunt Sacrista & Canonici supradd. & ad inquirendum utrum ecclesia S. Nicetii ecclesia Apostolorum habeatur. [probatur certitudo Epitaphii,] Qui Tabelliones seu Notarii, certiorati super hoc, tam per visionem scripturarum & librorum, quam per assertionem & testimonium Decani & quorumdam seniorum fide dignorum d. majoris ecclesie, nobis retulerunt sic esse, prout dd. Sacrista & Canonici demonstrarant.
[6] [sed tumulus non reseratur.] Tum vero placuit aperire tumulum S. Annemundi, Episcopi Lugdunensis, ad explorandum, an revera ibi adesset corpus, de quo nonnulli dubitabant: eoque invento, prout referetur ad XXVIII Septembris, cultui ejus dicatum … de prædictis omnibus & singulis sic prout dictum est inquisitis, factis & visis præcepimus per ipsos infrascriptos Notarios ad hoc vocatos dari & fieri publicum instrumentum. Cur autem non similiter aperta tunc fuerunt aliorum, pariter & recognita reperta sanctorum monumenta? Credo quia de ipsorum corporum in iis præsentia non dubitabatur. Factum id forte postea est, si illa unquam fuerunt (quod intendi videbatur) in locis magis congruis posita. De quo cum nihil inveniatur scriptrum, ac nominatim de corpore S. Aureliani; neque nos audemus quidquam vel divinando asserere: veremur autem ne in funesta illa sacrorum strage anni MDLXI, facta per Hugenottos, dissipata illa sint; gaudebimusque intelligere, in proximam supplendi Aprilis occasionem, quid factum sit corpore S. Nicetii aliorumque & hujus nominatim S. Aureliani.
[ANNOTATA]
* vexantur
* cumina est flumina
* positarum
* tenunt.
* Gemina & jam
* Consulti.
* numina.
* cumq;
* anima
* morum
* certantis vita
* suo … morietur nomine.
* dogmata
* Præcipit heu cursum numerū
* adjectis,
* fragilē.
* Pollicitam pl. reddentis
DE SANCTIS EX SYRIA ADVENIS MAURO PRESBYTERO, FILIOQUE FELICE ET HUIUS NUTRICE,
IN AGRO UMBRIÆ SPOLETINO,
SERV. VI.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
De cultu, ætate & vita ex vetustioribus Mss. collecta.
Maurus Presb. Advenæ ex Syria in Umbria (S.)
Felix filius Advenæ ex Syria in Umbria (S.)
Nutrix ejus Advenæ ex Syria in Umbria(S.)
AUCT. G. H.
Hos duos sanctos floruisse apud Spoletum asserit Ferrarius in Catalogo generali, ex Tabulis Ecclesiæ Spoletinæ, [Cultus Sacer.] illorum Natalem hac die colentis. Celebris est, inquit, horum memoria in valle Naris apud Spoletum, in qua vixissent. De eis in Mss. monumentis prædictæ Ecclesiæ licet in iis quædam minus probabilia contineantur. Corpora in ecclesia S. Felicis in Castro ejusdem nominis ad Narem fluvium, in ea valle a Spoleto quindecim millibus passuum, asservantur. Hæc ibi. Locus in mappis Geographicis S. Fele annotatur, ad dictum fluvium Narem, qui inde Interamnam & Narniam alluens, postea in Tiberim delabitur. Dicta autem monumenta Mss. ea ipsa esse videntur, quæ post Vitam S. Sensii, XXV Maji illustratam, Ughellus accepit ex Mss. adm. Illustriss. ac Reverendiss. D. Philippi Jacobi Leoncilli, Spoletini Patricii & Prioris ecclesiæ Cathedralis; ipseque Ughellus nobis donavit hoc tenore:
[2] Sanctus Maurus…antequam ex Syriæ civitate, nomine Cæsarea, discederet, [S. Maurus ab uxore territus,] Euphrosyna uxor sua multis lacrymis eum detinebat, ne Felicem infantem & unicum filium suum derelinqueret: & facile his persuasionibus ductus, jam cum aliis proficisci nolle constituerat. Tunc unus ex Sociis, nomine Christophorus, inquit ad eum: Scriptum est in Euangelio: qui amat patrem aut matrem plusquam me, non est me dignus. [Matth. 37. 39.] Intellectu jam carere, Maure, videris, qui plus hominem ex limo formatum, quam creatorem tuum, qui homines facit resurgere, diligis. Ne tot socios derelinquas, [sed excitatus a sociis discedit] obsecro, & potius nobiscum disponas esse: ut, si Deo placuerit, apud Italiam martyrio coronari, una nobiscum cælestis regni perennem & immarcessibilem vitam consequi valeas. Et his aliisque Euangelii dictis, [cum filio Felice, obsistente matre,] Maurus valde incitatus, cum filio suo ad martyrium pergere disposuit. At Euphrosyna matre adhuc magis reclamante, Felix puer contra eam insurgens, talia verba protulit: Tune patris mei certamen, suadente diabolo, vis perturbare? Nescisne scriptum esse, quod mulier bona corona est viri sui, mala autem confusio? [Prov. 14. 24.] Cujus verbis adeo Euphrosyna permota fuit, [& tandem consentiente.] ut facile assensum suum præstans, dixerit ad maritum: Prosperum iter faciat tibi Deus & Dominus noster Jesus Christus.
[3] Maurus autem cum foliolo ejusque nutrice, navem cum aliis sociis conscendit. Cumque & navis operiretur fluctibus, [tempestas oratione sedatur:] barbari ejus ductores ad pedes horum Sanctorum provoluti, dicebant: Obsecramus vos, dilecti Deo, ut pro nobis ad vestrum Christum preces effundatis, ut ab his fluctibus liberemur. Et cum viri Dei orarent, illico tempestas cessare visa est. Quo miraculo nautæ adducti, [Romana templa visitantur:] Christi fidem amplectuntur. Tandem Romam pervenerunt incolumes, sanctorumque Apostolorum limina, aliorumque Sanctorum Ecclesias & basilicas per aliquot dies inibi frequentarunt. Et cum per diversa Italiæ loca se disposuissent segregare (ut, postquam Christi fidelium persecutiones & martyria desierant, populos in fide Christi perseverare, aliaque pia opera facere, curare possent) S. Joannes Abbas, Maurus hic, [deligitur locus habitationis.] S. Laurentius, S. Isaac Abbas S. Juliani, Umbriam & ad ejus civitatem Spoleti pervenerunt. At S. Maurus apud vallem Nariti prope Naris fluvii ripam degere cum Felice filio voluit: ibique constructo domicilio, orationibus, vigiliis, ceterisque sanctis operibus assidue intentus, una cum Felice filio, qui cum annis in sapientia Deique gratia adoleverat, vitam agebat.
[4] Hæc est prior pars Vitæ Ms. cui satis congruunt Acta Sanctorum proxime relatorum, quorum primus S. Joannes Abbas Paranensis prope Spoletum: cujus Acta ex Mss. & Mombritio dedimus XIX Martii. [explicatur sanctitas sociorum,] Alter est Isaac Abbas Spoleti, cujus Acta ex Dialogis S. Gregorii & aliis illustravimus ad XI Aprilis. Tertius & præcipuus est S. Laurentius Illuminator circa annum DXLI ordinatus Episcopus Spoletanus, cujus Vita Italice scripta a Ludovico Jacobillo, Latine reddita cum longis annotatis & aliquibus in Appendice observatis edita est, ad diem III Februarii: Bernardinus de Comitibus Campelli, tomo 1 Historiæ Spoletanæ anno MDCLXXII editæ, lib. 10 asserit hos tres sanctos floruisse circa annum DL. Unde etiam constat eodem tempore & seculo in sanctitate vixisse SS. Maurum & Felicem. Innuebatur sub initium cum sociis trecentis ex Syria venisse Maurus, quem numerum, aliquantum suspectum, ne in limine Lector offenderetur, a nobis omissum indicamus. Sequebatur historia de dracone contagioso per S. Maurum occiso de quo Leoncillus ex judicio R. P. Antonii Gallonii Romani ad Vallicellam Presbyteri, [& qui sensus de dracone occiso.] atque eo prioris Cæsaris S. R. E. Card. Baronii agentis de S. Georgio, ita subjungit ad Vitæ sinem: Non ignoramus hanc occisi serpentis narrationem expugnati dæmonis symbolum esse posse, uti latius in Vita Sancti Sensiæ, in cujus Actis idem pene habetur, disseruimus. Sic præmonito Lectore rem ipsam subjicimus ejus judicio.
[5] Verum audita ab accolis eorum sanctitatis fama, Maurum adierunt, rogantes ut Dei virtute a contagioso Draconis flatu eos liberaret, quem tamen ubi lateret ignorabant: sed tantum scire, complures ob illius venenum periclitari. Maurus vero, facta ad Deum ferventi oratione, [ejus rei antiqua relatio,] mane surgens cum ferreo quodam instrumento ad incidendos lapides, Deo ducente, ad locum draconis accessit: ibique signo Crucis prius edito, baculum, quem gestabat, defixit in terram, qui miraculose flores & folia statim emisit. Quod cum S. Maurus vidisset, maximo gaudio perfusus, lapidem cöpit incidere, animo constituendi ibi aliquod domicilium. Cum autem hujusmodi attentasset, quoddam manubrium in flumen Naris projecit: ut eo signo nutrix filii sui, ut prius fuerat monita, horam afferendi cibi cognosceret: quæ statim cum cibo ad Maurum properavit. Et ipsa non animadvertente, Felix puer, contra ac pater monuerat, insecutus est. Qui cum ad flumen pervenisset, vidente nutrice, & de illius salute valde anxia, siccis pedibus puer per medium fluminis transgressus est: quod statim fluere desiit, duravitque ita per spatium duarum horarum. Cumque hoc B. Maurus a nutrice accepisset, Deo gratias egit: & sumpto cibo, iterum incidere lapides aggressus est. Denique a filio de flatu draconis admonitus, vidit illum e naribus nebulam, & ab oculis velut flammam ejicientem, & contra se advenientem: quem ferro, quod habebat præ manibus, percutiens interfecit, ac ejus caput abstulit. Et cum is draco præ illius longitudine (erat enim pedum fere nonaginta ejus mensura) tamquam vastum animal in flumen demergi non posset; unus Maurus, divina fretus virtute, illum in flumen præcipitem dedit; saxumque Dei miraculo evellens, super ejus corpus evolvit: a quo per trium dierum spatium tantum sanguinis emanavit, ut in flumen Tiberis a Nari exportatus fuerit.
[6] En secunda pars Vitæ de mirabili dracone occisione, de qua videtur Ferrarius, in Catalogo generali supra relatus, dixisse, quædam minus probabilia contineri. Interim idem Ferrarius, [ab aliis moderata.] citatis monumentis Ecclesiæ Spoletinæ, in Catalogo Sanctorum Italiæ rem eamdem, mutatis circumstantiis, ita retulit: Maurus, saxo tandem perfracto, serpentem quinque pedes longum, ignem ex ore tetrum proferentem, vidit: quem signo Crucis munitus, ferro aggressus interfecit. Jacobillus de Sanctis Umbria pleraque ex Actis describit, sed draconem non nonaginta, sed novem pedum longitudinem habuisse ait. Quidni cum Leoncillo expugnati dæmonis symbolum esse asseramus? Sed ad tertiam partem Vitæ progrediamur.
[7] Sanctus postea Felix, cum patre Mauro sanctis operibus insistens, [Mortuus suscitatus, a. S. Felice] magis in dies adolescere & intelligere incipiebat. Evenit autem, ut vidua quædam, cujus filius obierat, ad S Felicem cucurrerit, ut ejus Dei virtute, qua pessimus draco obtruncatus fuerat, suum filium ad vitam revocaret. Tunc S. Felix ad demortui pueri cadaver accessit: cumque orasset ad Dominum pro illius vita & surrectione; Angelus apparuit, nuntiat gratiam a Deo obtinuisse: & protinus puer ille exuscitatus est. Nocte vero sequenti Angelus iterum S. Felici apparuit, & in libro vitæ ipsum ascriptum esse retulit; & post tres dies, una cum nutrice sua, e seculo migraturum prædixit. Quod cum patri retulisset, is maximo primum dolore effectus est. [& hic de morte sua præmonitus eam obit.] Verum sibi ac filio cæleste regnum paratum, & omnia ex Dei voluntate evenire intelligens, acquievit: & filio ejusque nutrici Ecclesiæ Sacramenta tradidit. Et dicto tempore ambo in Domino obdormiverunt, sexto decimo Kalendas Julii: quorum corpora S. Maurus juxta Narem fluvium sepelivit. Quo loco hodie sub ejusdem S. Felicis invocatione vetustum templum conspicitur: in cujus facie supra templi januam hæc omnia in tabula marmorea sculpta conspiciuntur, & ex hujus S. Felicis Vita, apud dictum locum reperta, referuntur.
[8] Hactenus illa Vita, a Leoncillo, ex antiquioribus monumentis, quæ necdum videre licuit, satis fideliter, nec sine censura descripta: unde, ob Sacramenta Filio hujusque Nutrici ministrata, intelligimus, ipsum S. Maurum fuisse Presbyterum; cui gradui cum usus Orientalium Ecclesiarum non interdicat unius uxoris usum; nolim divinando asserere, ipsum vel ante suum egressum e Syria ab illa abstinuisse, [S. Mauri gesta ultima.] vel solum in Italia. Presbyterum ordinatum fuisse. Jacobillus addit annum quo obiit S. Felix quingentesimum trigesimum quintum: sed forte obiit is multo serius, secundum supra relata ex Bernardino Campello. Arbitratur præterea Jacobillus, S. Maurum viginti annos postea vixisse in erecto ibidem monasterio, assumptaque regula S. Benedicti, primum ibi extitisse Abbatem: ac forsan etiam die XVI Iunii e vita decessisse, ibidemque fuisse sepultum. Templum ibidem constructum quasi duplex censeri ait, ob subterraneam ecclesiam, in qua extat altare, ad quod etiam Missa celebratur; & ad ejus latera visuntur sepulcra lapidea, in quibus ossa trium corporum cum totidem capitibus asservantur SS. Felicis, Mauri, & nutricis. Monasterium vero vicinum postmodum, indulto Clementis VII Pontificis, in Commendam, ut vocant, datum familiæ Lauri Spoletani, quæ illud etiamnum possidet.
DE SANCTIS VIRGINIBUS PEREGRINIS, CUNIGUNDE, MECHTUNDE, WIBRANDE, ET CHRISCHONA SEU CHRISTIANA,
IN CONSTANTIENSI ALEMANNIÆ DIOCESI,
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De earum peregrinatione, cultu, elevatione, atque Processu ad eamdem facto.
Cunigundis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Mechtundis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Wibrandis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Chrischona seu Christiana Virgo Peregrina in Alemannia(S.)
AUCT. D. P.
Iter Ursulanarum Virginum, adverso Rheno ascendentium, & secundo descendentium, Basilea Coloniam usque, quantumvis circumstantiis plane asystatis & adynatis implicatum, [Ursulanis nihilo rectius annumeratæ,] tam prona tamen populorum fide per superiorem inferioremque Germaniam susceptum fuit seculo XII ac deinceps; ut secubi contingebat peregrinam aliquam Virginem, ab immemorabili cultam per totum Rheni tractum, inveniri; eam continuo opinarentur ex laureato illo agmine fuisse, vel relictam in via, vel servatam post cædem. Plura in decursu operis notaturus exempla, egi hujus mensis die XII de S. Cunera, oppidi Rhenensis in diœcesi Ultrajectensi Patrona; eamque ostendi, [quam S. Cunera V. M. seculi 8 aut 9;] ex ipsa sua male consuta Legenda, non posse provehi ultra seculum VIII, quo partibus illis per S. Willebrordum Christianæ fidei lux affulsit: & tamen nemo istic nunc dubitat, quin fuerit illuc adducta a loci Domino, inter Hunnos militante, qui eam sub pallio suo absconderit, dum ceteræ mactabantur. Nunc se offerunt aliæ quatuor, ad superiorem Rhenum in Alemannia, & in Constantiensis Basileensisq; diœceseon confiniis, quæ Roma regredientes, istic sunt infirmatæ ac mortuæ & sepultæ clarent miraculis.
[2] Henricus Murerus, in Helvetia sua sancta, pag. 169, earum iter & exitum sic fere describit. Transcursis Helvetiæ Montanis, Basileam petentes nobiles Virgines, Cunigundis, Mechtundis, & Christiana, cum sua ancilla Wibrande, ad vetustam civitatem Augustam (est ea inter Rhenofeldam & Basileam oppidum, [defunctæ sunt, Roma regredientes, circa Basileam ad Rhenum;] ab hac quam illa remotius) infirmari cœperunt: transmissoque Rheno, cum ad Rapperswilæ vicum propinquassent, mortua est ibi Christiana, in hospitio prope Rhenum invento. Corpus tradendum sepulturæ, mansit immobile, quoad plaustro adjuncti juvenci indomiti duo, ipsum per dumos & saxa traxerunt in summum montem, in toparchia Richensi contra Istein positum, quod oppidum fluvius dexter alluit una leuca infra Basileam, in sinistra ripa sitam. Aliæ autem in prædicto hospitio ægrotare perrexerunt: ac tandem mortuarum corpora, sicut petierant, similiter imposita carro, [& miraculo vectæ, ad loca sepulturæ,] permissaque juvencis ei subjunctis, simili miraculo tracta sunt ad ingentem quandam quercum, quæ loco deinde nomen dedit ut Eychsel vocaretur, estque territorii Rhinofeldensis, adeoque ad Basileensem istæ tres, Christiana ad Constantiensem nostramque Helvetiam pertinet. Ita fere Murerus, anno 1648 editus.
[3] Anno MDIV, Raymundus, titulo S. Pammachii Presbyter Cardinalis. Gurciensis dictus, & Sanctonensis Episcopus, Legatione Apostolica per Germaniam fungens; [elevantur a Legato Apost. 29 Maji & 16 Junii 1504] multa de illis Basileæ audivit, Processumque instituit super vita, cultu, & miraculis earum: quibus rite probatis earumdem Translationem celebravit; in Eychsel quidem XXIX Maji; in monte autem S. Christianæ dicto, XVI Iunii. Processus Latine conscriptus, typis Basileensibus prodiit anno proximo MDV: quo etiam anno prælaudatus Cardinalis, die V Septembris, Viterbii obiit septuagenarius, velut evocantibus illum sanctis Virginibus, ad pii pro ipsis laboris præmium recipiendum. Ipsum sic excusum Processum cum deinde eum in sacrario Eychfeldensi reperisset, Joannes Christophorus Haug, Doctor & Amptmannus Dynastiæ Rhenofeldensis, eumq; Germanice redditum Butrunti, Basileensis Episcopi residentia, Episcopalibus typis imprimi curasset anno MDCLXXIII, sub auspiciis Reverendissimi Principis ac Domini sui, D. Francisci Joannis, Episcopi Constantiensis & Divitis-Augiæ atque Oetingæ Domini; eo quod Eykscellensis parochia cum Rhenofeldensi toparchia ad ejus diœcesim spectaret; fuit quidam nostri operis studiosus, qui non valens originalem Latinum contextum uspiam reperire, [post factū de cultu & miraculis Processum.] Germanicum fecit rursus Latinum, nobisque misit. Dignus ille profecto sua bona voluntate, cujus nomen hic apponeretur, ad aliorum in tales occasiones minus intentorum æmulationem laudabilem excitandam. Sed nomen ipse suum latere nos voluit, ut copiosiorem sui laboris mercedem reciperet a Sanctis. Is tamen necessarius in præsentiarum non fuerat, quia Hermannus Crombachius, in suis Vindiciis Ursulanis, ingenti volumine explicatis anno MDCXLVII, adeoque annis XXVI, prius quam traductio illa Germanica fieret, eumdem Processum ex Basiliensi originario totum edidit a pag. 935 ad 966; qualem hic dabimus, eo libentius, quod cum eo collatus Germanicus contextus merum videatur esse compendium qualia nostro in opere minus probantur.
[4] [Ibi ex Kalendariis notatur 2 Maji & 3 Junii,] Allegatur in isto Processu num. 4 Missale antiquum, in cujus Kalendario scriptum reperitur II Maji, Kunegundis Virginis, quæ hic requiescit. Item mensis Julii die III Wibrandis Virginis quæ in hac ecclesia requiescit. Munegundis virginis quæ hic requiescit. Plura testimonia, antiqui cultus diem designantia, ibi non inveniuntur. Interim Molanus, Martyrologium aliquod istius regionis secutus, quod indicat littera q, Additionibus ejus ad Usuardum editis, non solum scripsit, II Maji, [Molanus communē tribus notat 16 Iunii.] In Eischel S. Cunegundis Virginis; &, III Julii, SS. Wibrandis & Mechtundis Virginum (eamdem intelligens quæ in Kalendario Monegundis nominatur) sed etiam ad XVI Junii; In Eischel diœcesis Constantiensis Elevatio sanctarum Virginum Cunegundis, Mechtundis, & Wibrandis: de quibus Eischellensis quidam Clericus, ac verosimiliter Parochus, rogatus respondere, ad hunc ultimum articulum rescripsit, Confirmatur hoc juxta nostrum registrum. Denique ad XVII. Junii apud Molanum similiter ponitur, [& Christianæ diem 17.] In Constantiensi diœcesi Elevatio Christianæ Virginis; cum tamen hæc Elevatio dicatur expresse in Processu facta XVI Junii: & aliarum trium XXIX Maji prægressi; idque non in Constantiensi sed Basiliensi diœcesi.
[5] Molanus, ad istum XVI in Notis, addit tribus prædictis Christianam; & dicit, quod translatæ sunt & elevatæ anno MDIV, jam antea canonizatæ; quod ultimum probare etiam videntur Indulgentiæ, anno MCCCCLXXXII concessæ, pro earumdem trium diebus festis; [Nos hic tenemus diem 16.] ac denique, quod Processus elevationis extat excusus circa eumdem annum MDIV. Non tamen ipsum Processum vidisse Molanus videtur, alias non erraturus circa diem Translationis. Crediderim ergo eumdem diem XVI indicatum ipsi fuisse ex eodem, unde priora suggesta ei fuerant, Martyrologio; sed (quod hinc colligo) post annum MDV scripto; atque adeo hanc esse communem tribus festivitatem; quare simul omnes hac die refero, etiam Christianam; quæ hoc ipso, non sequenti die, elevata cognoscitur. Illud autem Martyrologium, unde præsumo diem XVI, suggestum Molano esse, [ut omnibus communem.] proprium est Eischellensi Parochiæ: nam Martyrologium Basileense, ad novam Kalendarii rationem & ecclesiasticæ historiæ veritatem restitutum, ac Jacobi Christophori Episcopi jussu editum Friburgi Brisgoiæ anno MDLXXXIV, nihil de illis habet ad ullum prænotatarum dierum. Præsumo etiam, quod Molanus non acceperit, sed male præsumpserit diem Translationis esse, quia videbat proprios ipsis dies Natales alios assignari. Arnoldus Wion, alias presse secutus omnia Molani vestigia, etiam ubi ille errat; dum eas Martyrologio Monastico inscripsit nihil secutus esse potuit præter simplicem conjecturam; locum huic nullum daturus, [Non melius adscriptæ Benedictinis,] si conscius fuisset traditionis, omnes adscribentis Ursulanis, de quibus quia nihil hic in Kalendariis antiquis, nihil etiam hic Molanus attigit. Wionem secutus est Gabriel Bucelinus in Menologio Benedictino ad XVI Iunii, Molanum allegans, apud quem nulla mentio Monachatus: sed satis ei erat Wionis exemplum, quod alibi passim sine examine ulteriori sequitur.
[6] Ceterum, rejecta semel traditione; per quam Ursulanis adnumerantur, [quam Ursulanis,] primum verosimiliter nata seculo XII aut XIII, cum jam ubique per Germanicas Provincias spargerentur ea, quæ de peregrinatione ipsarum dicebatur Deus S. Elisabeth Schonaugiensi revelasse male inter se cohærentia; rejecta, inquam, traditione illa seculorum paucorum; nihil prohibet eas, de quibus agimus, differre ad seculum IX vel X; quando jam monasteriis plena erat Germania; quibus tamen illas non audemus adscribere, quia Romana peregrinatio convenientior fuit claustrali lege solutis Virginibus, quam ei adstrictis. Nomina etiam satis persuadent origine Teutonicas omnes fuisse quarum una Chrischona, quasi Christ-schona, idest Christi formosa, dicta proprio nomine, sit; [videntur vixisse sec. 9 aut 10 & origine Teutonicæ.] vel etiam appellativo addito titulo Formosæ ad nomen Christinæ seu Christianæ. Hujus Crinale adhuc apud ejus ecclesiam servabatur anno MDIV, serico, auro & gemmis contextum, sicut illud tunc vidit Cardinalis Legatus post celebratam translationem corporis, & describitur in Processu num. 84, insertis 12 Reliquiis, quam materia pretiosius. Sed dum inter eas numerantur ipsamet XI Millia sociarum S. Ursulæ, S. Hilarius & S. Brigida; apparet illam quæ ipso crinali usa fuisse creditur, multo illis Sanctis posteriorem fuisse.
[7] Locus, vulgo Eixel dictus sive Eyksel, a quercu, Teutonibus Eyk, nomen aut dubie habet: non placet tamen quod propter miracula Eyksel dictam velint, quasi Quercum salutis: cum similia loca in sel istic, puta Bischofsel, prope Constantiam; [Parochia Eychsel quasi Cella ad quercum dicta,] Aptensel, prope S. Gallum, intelligantur esse Episcopi & Abbatis cella: unde suspicor revera ibi aliquem Benedictionorum Prioratum fuisse, occasione frequentium miraculorum fundatum sub Abbate S. Galli; cum vetusto istic Missali Ms. inveniatur adscripta donatio duorum jugerum terræ, in honorem S. Galli ac Sanctarum Virginum, facta loco per Conradum ab Adelhausen & fratres ejus, [videtur aliquando Monachos habuisse:] Henricum Burkardum, & Rudolfum. Quomodo autem idem locus, qui tempore ipsius Elevationis erat Diœcesis Constantiensis, secundum dexteram Rheni ripam late extensæ, & Brisgoviam totam complexæ, deinde Basileensi diœcesi accesserit hoc seculo (nec enim suspicari possum Murerum hic errare) ac rursum Constantiensi sit reddita, non aliter factum concipio, [quæ diœcesi Basileensi subinde accensa] quam per transactiones diversas inter Episcopos Constantiensis cum Magistratu Basileensi hæretico; qui sibi oppignoraverit libenter Toparchiam Rhinfeldensem, adeo suæ urbi vicinam, atque trans Rhenum extensam in ipsius civitatis conspectu: quo tamen nexu soluta citius illa, ac bellis cessantibus, ad primum suum Dominum redierit.
[8] [Episcopo Constantiensi sub erat an. 1663] His prænotatis, priusquam transeam ad promissum ex Crombrachio Processum, placet Latinam exhibere epistolam, sub qua Constantiensi Episcopo præfato dedicata invenitur editio Germanica, ea sic sonat. Sub diocœsi Principalis Gratiæ tuæ, in parochia Eyxel, sita in Valle Rheni Rhenofeldensis districtus, quiescunt sanctæ Virgines, Kunegundis, Mechtundis, & Wibrandis, ex Ursulana societate: quarum sacra ossa, post varia miracula ipsis adscripta, elevata fuerunt anno MDIV; & antequam bella subnascerentur, frequentabantur magno concursu populorum, variis suis necessitatibus opem ad illa sperantium & obtinentium. Ut igitur ulterius promoveatur gloria Dei (cum & Deus glorificetur in sanctis suis) morbidique & extremo afflicti mortales, majori cum fiducia earumdem implorent auxilium; conatus fui ex antiquissimo originali Latino apud Eychsellensem Parochiam invento, traducere in Germanicam linguam, & Principali Tuæ Gratiæ, tamquam ipsius loci Ordinario ac Domino meo clementissimo, [quando ei dedicata fuit Germanica versio.] offerre ac dedicare; Gratiæ tuæ impensissime commendando meipsum, Rhenofeldæ XXIII Junii MDCLXIII qui sum principalis Clementiæ Tuæ obedientissimus subditus, Joannes Christophorus Haug, Amptmannus Dynastiæ Rhenofeldensis. Hæc ille, cujus sicut integre tradidi verba, non dissimulando memoratam ibi Ursulanam societatem; sic multo magis abstinui a Latino contextu ea causa mutando; sed Lectori liberum relinquo statuere, quantum de Societate illa credere velit.
[9] [Una cum Processu habetur Legenda 9 capitum,] Processui subjiciam Legendam, ex eo ejusdem Legati Raymundi auctoritate confectam; quam circa idem tempus Basileæ impressam, cum ipsomet verosimiliter Processu, nactus Bollandus noster, a tineis bene corrosam & perforatam, amico suo Crombachio transmisit Coloniam; qui ipsam fecit caput XII libri IV Vindiciarum suarum Ursulanarum. Distribuitur ea in Lectiones IX, disparis valde magnitudinis, sic ut postremæ tres, priorum sex mensuram excedant. Primæ duæ continent, qualemcumque Ursulanæ peregrinationis synopsim, veluti tempore Martiani Imperatoris, sub Attila Hunnorum Rege, per Julium Principem, in confinio urbis Coloniensis Agrippinæ Martyrium essent consecutæ, anno Domini CCCCLIV, [quarum septem dantur] … postquam scilicet Britanniæ finibus relictis, subvectæ per Rhenum Basileam advenerant, & ab invento ibi Pontulo Episcopo Romam deductæ atque a Cyriaco Papa exceptæ, & aliquamdiu ibi commoratæ; revertendo per Rheni littora, Basileorum urbi propinquæ perstantes remorabantur, fixæque manebant.
[10] Hæc uti volet sic lector accipiat; ego occasione Cyriaci Papæ, [omissis primis 2 de S. Ursula & sociabus] figmento eruditis ægre tolerabili huc intrusi, rem totam delibavi, verosimilioremque Ursalanæ peregrinationis passionisque modum conjectando quæsivi, in Conatu Chronico historico ad Catalogi seriem Pontificalem parte I Propylæi Majalis, post S. Pontiani Pontificatum; & rursum in Paralipomenis ad eumdem; quæ lector consulat. Propius autem ad communem opinionem de Britannica S. Ursulæ origine accessi inter Acta Sanctorum per totum annum a me breviter digesta pro menstrua Patroni sortitione sic scribens Ursulanum Martyrium quam est piis fidelibus, propter revelationes & miracula, certum quoad substantiam facti; tam est incertum eruditis, propter circumstantiam temporis. Verosimilior videtur opinio quæ ipsum adscribit anno CCCLXXXI; quando a Valentiniano Juniore, contra Maximum tyrannum trans Alpes dominantem Hunni, totam ad Rhenum Alemanniam cum Gallia Belgica usque Tungros populati, innumeram captivorum multitudinem more gentis in captivitatem abducebant. Hi Coloniam Agrippinam, sibi resistere ausam, tunc obsidebant, cum (ex nostra conjectura) Ursula, Reguli alicujus Britannici fortassis filia, in consortio suarum quarumdam puellarum, redibat Roma. Sic nempe secundo Rheno descendens, inciderit in manus Hunnorum: qui metu instantis a tergo Maximi obsidionem solvere compulsi, ipsam mactaverint, [de quibus verosimilio conjectura offertur.] non solum cum sodalibus suis, (quas valde paucas fuisse suadet itineris ratio) sed cum tota turba captivorum quos vel sexus vel imbecillior ætas accelerande fuge faciebat ineptos; in quibus ad undecim millia Virginum numerata dici, non mirabitur, qui meminerit Numerorum XXXI legi, abductas ex Madianitide vastata animas, que non cognoverunt virum ad triginta duo millia. Quid enim est Madianitis, exigua regiuncula, ad vastum illum Provinciarum tractum quem populabundi Hunni, more nunc Tartarico, percurrerant?
PROCESSUS,
Habitus & factus occasione translationum & elevationum
Sanctarum Virginum, Kunegundis, Mechtundis, & Wibrandis; in
Ecclesia Eichsel, Constantiensis Diœcesis; nec non Christianæ, in
Ecclesia montis sanctæ Christianæ, dictæ Diœcesis requiescentium.
Ex editione Coloniensi Hermanni Crombachii S. I.
Cunigundis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Mechtundis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Wibrandis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Chrischona seu Christiana Virgo Peregrina in Alemannia(S.)
EX CROMBACHIO
CAPUT I.
De argumentis veteris ab immemorabili cultus.
[1] Reverendissimo in Christo Patri & Domino, Domino Raymundo, miseratione divina sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ, [Commissarii Apostolici] titulo S. Mariæ novæ Presbytero Cardinali Gurcensi; ad universam Germaniam, Daciam, Sueciam, Norvegiam, Prussiam, omnesque & singulas earum provincias, civitates, terras, & loca etiam sacro Romano Imperio in ipsa Germania subjecta, ac eis adiacentia Apostolicæ Sedis de latere Legato, Domino nobis gratiosissimo, devoti ejusdem Reverendissimæ Paternitatis vestræ Bernardus Oegli, Decretorum Doctor, Canonicus Ecclesiæ Cathedralis Officialisque curiæ Episcopalis Basileensis; Joannes Bergman de Olpe, Archidiaconus Ecclesiæ Brandivallensis, Basileensis Diœcesis, Joannes Hammannus sacræ Theologiæ Professor, Ordinis Prædicatorum; & Wolffgangus Boegkli, utriusque Juris Doctor; ac Franciscus Wiler, Prædicator Ordinis Fratrum Minorum, Civitatis Basileensis, obedientiam, reverentiam, & honorem, tum debitas, tumque condignas.
[2] Noverit igitur vestra Reverendissima Paternitas, [a Card. Gurcensi designati,] quod nos, tamquam Commissarii, ab eadem Reverendissima Paternitate vestra ad subscripta peragenda, in vim litterarum commissionis vestræ, sub sigillo Reverendissimæ Paternitatis vestræ sigillatarum, & nobis repræsentatarum; quarum tenor inferius est insertus, specialiter deputati, tamquam filii obedientiæ, die datarum præsentium, villagium Eichsel Constantiensis Diœcesis accessimus; ibidemque ecclesiam ipsam parochialem, ac sepulturas ibidem, juxta similem vestræ Paternitatis commissionem, quæsitas & repertas certarum trium beatarum Virginum, scilicet Kunegundis, Mechtundis, & Wibrandis (quarum corpora ibidem sepulta fore dicuntur) conspeximus, ac insuper libros ejusdem ecclesiæ vidimus, & nonnulla inibi scripta per Notarium subscriptum extraximus; nonnullos etiam testes ad hoc vocatos & juratos receptos, diligenter in præsentia ejusdem Notarii publici & Scribæ infra scripti, juxta mentem & tenorem vestræ Reverendissimæ Paternitatis, commissionem literarum ad nos datarum examinavimus. [testantur, qualiter repererint Virginum sepulturas,] Quæ singula per nos visa, reperta, & extracta, ipsorumque testium examinatorum dicta & deposita, fideliter in scriptis redigi fecimus ac jussimus, ipsa eidem vestræ Reverendissimæ Paternitati ducentes exhibenda & transmittenda, in modum, ut sequitur.
[3] Notificamus igitur, & attestamur his præsentibus, quod visis cum omni diligentia, dictis sepulturis, & corporibus inibi sepultis & jacentibus, reperimus unam sepulturam in cœmiterio dictæ ecclesiæ, muro quoque ipsius ecclesiæ contiguam perlongam. Et in eadem sepultura, quæ est lapidibus circumdata, ossa humani corporis adhuc adiacentia in debito suo ordine, quemadmodum dispositio hominis est, absque alienatione seu remotione alicujus membri, etiam cum testa capitis; licet propter lapidem, quo desuper cooperti fuerunt, ipsa testa aliquantulum sit rupta. Reperimus, inquam, in ecclesia ante majus altare, in choroque ejusdem ecclesiæ repertam unam sepulturam, sive unum sepulcrum, latum a etiam cum lapidibus circumdatum, in quo sepulcro ossa duorum corporum humanorum, in terræ puluere seu luto per longum jacent, contigua insimul: per quæ luculenter & manifeste apparet & videtur, in uno tumulo sive sepulcro, simul & semel duo humana corpora fuisse & esse sepulta: ipsa tamen ossa eorumdem corporum; propter fossionem ibidem factam, in testis capitum ac aliis partibus sunt rupta & dislocata, sive a vero ordine membrorum homonis remota.
[4] [& libros ecclesiæ examinaverint,] Postquam itaque, Reverendissime Pater, nos præmissa sic cum diligentia vidimus, & perspeximus; ad conspectionem dehinc librorum ipsius ecclesiæ divertimus: quibus diligenter lectis & examinatis, reperimus in uno libro Missali, antiquissima scriptura, contineri scriptum inter alia ut sequitur. De anno Domini millesimo centesimo nonagesimo, Conradus de Adelhusen, & Fratres sui Albertus, Heinricus, Burchardus, Rudolffus, dederunt huic ecclesiæ duo jugera, in honorem sanctissimi Galli ac sanctarum Virginum, in remissionem omnium consanguineorum. Item in Kalendario ejusdem libri, sub littera C, secunda die & sexta [Nonas] Maji comperimus scriptum, ut sequitur: Kunegundis Virginis, [ubi notantur dies cultus.] quæ hic requiescit. Item in eodem Kalendario in mensis Julii tertio die, continetur scriptum: Wibrandis Virginis, quæ in hac ecclesia requiescit. Munegundis Virginis, quæ hic requiescit.
[5] Consequenter viso & lecto per nos Libro-vitæ b, ipsius parochialis ecclesie antedicte in Eichsel, reperimus inter alia scripta, ut sequitur: [Supellex ipsis oblata] Sub anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo sexto, intrante mense Maji, Rector ecclesiæ de Eichsel hos libros Missales c, Matutinale, Psalteriolum, Obsequiale d, Passionale e, Breviarium f, Librum-vitæ, & Casulas quatuor albas, quatuor lapides g Baptismi, Imaginem Beatæ Virginis, campanam majorem, calicem, vexillum; truncum quo servatur thesaurus ecclesiæ; tres lampades, ardentes ante sepulcra Virginum; capsam cum h sanctuario; ecclesiam ampliari in sedecim pedibus, & chorum in viginti duobus pedibus; [fundatæ lampades] altare ad fenestras & cetera ecclesiæ necessaria, in honore B. Galli & Beatarum Virginum. Hæc omnia fieri huic ecclesiæ procuravit. Item in eodem folio ejusdem libri inter alia continetur scriptum ut sequitur: Ordinavit dictus Bertholdus redditus duorum solidorum, ad emendum oleum, ut lampades, quæ pendent supra sepulcra Virginum, in summis festivitatibus per hoc accendantur.
[6] Similiter in eodem Libro-vitæ, in alio folio scriptum continetur, ut sequitur: Notum sit omnibus successoribus meis, quod ego Bertholdus de Heydelbergh, [& luminaria,] Rector hujus ecclesiæ, ordinavi & constitui, cum voluntate & consensu Heinrici Dapiferi de Rhinfelden, Patroni i prædictæ ecclesiæ, [ordinationem] quæ de consensu & jussu omnium tunc in Eichsel processit subditorum, quod omnis Decima de arboribus quæ portant nuces, & illæ nuces quæ crescunt in cœmeterio, debent spectare ad lumen ecclesiæ; & qui hanc ordinationem impediverit, de libro viventium deleatur. Subsequenter in eodem Libro-vitæ continetur & reperimus scriptum, ut sequitur: Anno millesimo ducentesimo octuagesimo octavo, feria quinta proxime ante Galli, consecrata est hæc ecclesia in honore omnium Sanctorum subscriptorum. Et hæ sunt Indulgentiæ, [concessæ Indulgentiæ;] quas ibidem consequuntur Christi fideles, datæ ab Episcopo Letaniensi Ordinis Fratrum k Teutonicæ in die Martini, xl dies criminalium, & annus venialium in die Mauritii tantum l, in die Magni, in die Erasmi tantum, in die Ursi tantum, in die Arbogasti tantum, in festis Virginum, quarum corpora hic requiescunt, scilicet Wibrandis, Mechtundis, Kunegundis, xl dies criminalium & annus venialium. Item in Kalendario Libri-vitæ prædicti sic comperimus scriptum, ut sequitur sub littera C. VI. Non. Maji, Kunegundis Virginis, quæ hic requiescit. Item in eodem m Calendario Libri-vitæ sub mense Iulii continetur in littera D. (ergo V Julii, non tertio) Dep. Wibrandis, Munegundis Virginum, quæ hic requiescunt.
[7] Reperimus etiam tres sedes antiquas, quæ positæ fuerunt super sepulcra dictarum Virginum; [testantur imagines sculptas & pectas,] & in qualibet sede unam imaginem, ad similitudinem Virginis humanæ; quarum imaginum duæ de ligno sunt scissæ & figuratæ, tertia vero de cæmento quod nuncupatur gypsum. Apparent quoque picturæ circum circa in eisdem sedibus factæ de signis, quæ antiquitus miraculose apparuerunt in hominibus, confluentibus ad Beatas Virgines in Eichsel. Sunt quoque hujusmodi imagines scissæ & figuratæ ad modum Virginum sanctarum, & ibidem supra sepulcra positæ, ut quivis confluens ad ipsam ecclesiam recognoscere posset, sanctas Virgines ibidem quiescere, & in quo loco essent sepultæ. Tenor vero commissionis litterarum, de quibus supra fit mentio, sequitur & est talis. [juxta Litteras Commissionis, præfatæ]
[8] Raymundus, miseratione divina Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ titulo S. Mariæ novæ Presbyter Cardinalis Gurcensis, ad universam Germaniam, Daciam, Sueciam, Norvegiam, Frisiam, Prussiam, omnesque alias & singulas illarum provincias, civitates, terras, & loca etiam sacro Romano Imperio in ipsa Germania subjecta, ac eis adiacentia, Apostolicæ sedis de latere Legatus, dilectis nobis in Christo Officiali Basileensi, & Archidiacono Ecclesiæ Grandisvallensis ejusdem Diœcesis, ac Ioanni Hammani, sacræ Theologiæ Professori, Wolffgango Bocklin, utriusque juris Doctori ac Prædicatori conventus Ordinis Minorum Basileensium, salutem in Domino, & in commissis debitam diligentiam adhibere. Tunc nostræ Legationis officium recte peragere credimus, cum Sanctorum, qui varia tormentorum genera pro nostra fide subire non formidarunt, corpora, [ubi dicuntur SS. Virgines esse de sodalitate S. Ursulæ] præsertim feminei sexus, debite veneremur, ipsaque laudabiliter in majori veneratione reverenter elevemus, prout salubrius in Domino conspexerimus expedire. Cum itaque, sicut plurium fide dignorum habet assertio, tria venerabilia corpora sanctarum Virginum, Wibrandis, Kunegundis, & Mechtundis, de societate & numero undecim millium Virginum, in Agrippinensi Civitate martyrium suum pro Christi nomine passarum, in Villa Eichsel Constantiensis Diœcesis requiescere dicantur; nos pro veritatis indagine, & inquisitione corporum hujusmodi, certos nostros Commissarios deputavimus. Qui quidem hujusmodi eis per nos factæ commissionis prætextu, de prædictis corporibus diligenter inquirentes, tria ibidem corpora (ut asserunt) repererunt.
[9] Cum autem nos ad gloriam Dei, & sanctarum Virginum hujusmodi venerationem, ad ipsarum (sicut nobis ex nostræ legationis officio incumbit) levationem & honorationem, [& jubenturde omnibus testes audiri.] cum singulari reverentia Reverendissimi Patris Episcopi Constantiensis loci ordinarii consistentis, procedere intendamus; expedit ut præmissa per debita veritatis testimonia indagemus. Hac de causa, cum præmissis personaliter interesse nequeamus, Discretioni vestræ committimus, & mandamus, quatenus locum ipsum personaliter accedentes, de præmissis per debitam & diligentem inquisitionem ad plenum informetis. Testes autem, pro majoris agnitionis veritate, compellatis, etiam (si opus fuerit) sub censuris, veritati testimonium perhibere; ipsorumque depositiones, in scriptis debite in forma juris redactas, ac alia probabilia veritatis indicia, ad nos quantocyus reducatis; aliasque & alia faciatis, quæ in præmissis sunt necessaria, quomodolibet, & optima. In quorum fidem præsentes litteras fieri, nostrique sigilli jussimus appensione communiri. Datum Basileæ, anno Incarnationis domini Millesimo quingentesimo quarto, quinto Idus Maji, Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris, & Domini nostri, Domini Iulii, divina providentia Papæ Secundi, anno eius primo.
ANNOTATA D. P.
a Forte legendum, Laterum, ut intelligantur lateres coctiles, ipso sepulcro circumpositi, in pavimento, ecclesiæ.
b Liber-vitæ hic videtur appellari liber continens nomina benefactorum & Sanctorum, ac jura ecclesiæ.
c Forte Missalem, nisi plures fuerint & exciderit scriptori numerus.
d Obsequium & Obsequias habet Cangius in Glossario, pro exequiis & Officio funebri: hinc ergo dictus est liber, continens preces & ritus eo spectantes.
e Ita passim appellatur Codex, continens Passiones & Vitas Martyrum atque Sanctorum per anni circulum: sed hujusmodi desierunt nuncusurpari utinam non etiam lacerarentur!
f Testatur Cangius, Casini inventum librum scriptum Alexio Comneno imperante, id est circa an. 1100, sic prætitulatum, Incipit Breviarium sive ordo Officiorum, per totam anni decursionem. Liber is nunc Parisiis est, continet autem, teste eodem Cangio, Totius Ecclesiastici Officii Rubricas, ritus etiam & ceremonias, tam Officii recitandi quam Missæ celebrandæ, nec non peculiares præcipuarum festivitatum observantias. Unde viri eruditi recte colligunt Breviarii nomine solas olim venisse Rubricas &c: quibus deinde additum fuerit totum officium & cursus primum Psalmorum cum Antiphonis &c, pro quibus alias habebatur liber proprius dictus Antiphonarium; deinde etiam Lectiones ad Matutinum triplicis generis, ex scriptura, ex historia, ex homiliis Patrum, pro quibus olim habebantur totidem grandia volumina. Certe Breviaria, ejus quæ nunc in usu est formæ, cum Lectionibus devita Sancti, nulla facile invenias ante annum 1400.
g An Baptisterium seu fontem Baptismalem intelligam, quadratum & compactum ex lapidibus quatuor?
h Sanctuarium hic forte designat Hierothecam, unde ægris Viaticum ministrabatur vel sanis Communio.
i Impressum erat, Ordinavi … Patronum prædictæ ecclesiæ, quæ &c sed ita nullus census habetur. Posui Patroni, referendo id ad nomen Henrici; & supplendo accusativum Ordinationem, quem hic requiri indicat iterata mox mentio talis ordinationis.
k Tentonicæ lego (non Tentonice ut Crombachius) & subintelligo Militiæ. Suspicor non Letaniensem, qui nullus est, aut scitur fuisse uspiam; sed Litaviensem Episcopum, legendum. Nam Litavia Olim dicebatur quæ nunc Lithuania, vulgo Littau, cujus metropolis Vilna nunc Archiepiscopalis, olim Archiepiscopo Gnesnensi subdita: sed ea si anno 1288 Episcopum habuit, male diceretur primum condita an. 1305.
l Tantum, id est Tantumdem; non vero ut significet Dumtaxat.
m Solum reperio impressum D, sed scribo Dep. ut legatur Depositio.
CAPUT II.
Quid duodecim primi testes ex senioribus audiverint, de adventu Sanctarum, quid experti in se &
suis ipsi sint.
[10] Hermannus Weichser de Aldenhusen, parochiæ Eichsel, [Testis I] ætatis annorum triginta trium vel circa, juratus, receptus; medioque suo juramento super sibi propositis, ratione beatarum Virginum, & insigniorum earum miraculorum, allisque necessario interrogandis diligenter examinatus & interrogatus, non gratia, odio, amore, prece, pretio vel favore; sed solius justitiæ & veritatis intuitu, nulloque proprio commodo inspecto deponit, ut sequitur. Dicit enim esse verum, quod ipse testis, ante annos decem & octo proxime lapsos, [deponit, narratum sibi a parentibus adventum Virginum,] a quondam suis parentibus legitimis & fide dignis, qui sibi testi dixerunt, audiverit, quod iidem sui parentes, etiam ab antiquissimis hominibus ipsis senioribus, semper, & communi voce & fama audivissent & accepissent, quod ante longissima tempora, dum sancta Ursula cum suis sodalibus per naves navigasset seu venisset super Rhenum usque in domum Bucken seu circa littus, illic exivissent tres Virgines, cum sancta Ursula existentes, & fuissent infirmæ; venissentque usque ad quandam curiam nuncupatam Roperschwyl, [quæ in Ropersweil infirmatæ obierint;] quæ est in parochia Eichsel; dumque illuc venissent ad inhabitatorem ejusdem curiæ, petiissentque eas hospitari; idem inhabitator respondisset eis, quod sibi hospiti videretur, ipsas Virgines talis dignitatis seu status fore, quod non bene sciret eas tenere, quia locus suus non esset pro ipsis: attamen ipsæ Virgines beatæ fuissent bene contentæ de suo hospitio, & ibidem permansissent propter earundem infirmitatem, & perduraverint ibidem, [a quibus dicantur Fons & Via Virginum.] quousque spiritum Deo reddiderunt: ipsæque Beatæ Virgines ante earumdem obitum commisissent, quod postquam eas ab hac luce migrare contingeret, quod deberent duo boves recipi, & illis mediantibus corpora ipsarum permitti vehi; & ubi boves cum corporibus suis permanerent, ibidem deberent sepeliri: quod sic fuerit factum. Quod testis similiter audiverit a quondam suis parentibus, quod ipse iidem sui parentes semper audivissent, quod dum ipsæ in itinere fuissent transeundi ad dictam curiam, exorta fuisset una fontana, que adhuc sit, & nomen habebat Fons beatarum Virginum; via etiam, quam ivissent, adhuc vocetur Via Virginum. Dicit etiam testis, quod quondam Margareta, mater sui testis, habuerit, dum viveret, maximam incurabilem infirmitatem corporis; que mater dixerit testi, quod nulla medicina mediante potuisset curari: [& morbus incurabilis voto facto sit sanatus.] sed quam primum fecisset votum eundi ad BB. Virgines in Eichsel,ipsa fuisset ab hujusmodi infirmitate liberata, & pristine sanitati restituta. Aliud non constat sibi.
[11] Leonardus Zimmerman de Nider-Eichsel, etatis annorum quinquaginta & ultra, avisatus de pœna perjurii, medioque suo juramento desuper de dicenda veritate præstito interrogatus & examinatus, [Testis II. similiter, deponit de adventu,] non gratia, odio, amore, prece, pretio, favore, ira, timore, seu rancore; sed solius justitiæ & veritatis intuitu deponit. Dicens se a suis senioribus semper a juventute sua audivisse, quod in Eichsel requiescerent tres Beatæ Virgines, quæ de Societate S. Ursulæ fuerint & sint; & dum ipsa S. Ursula super Rhenum ad Coloniam navigasset, & venisset ad littus circa Villagium Weylen; tres Virgines beatæ, ut infirmæ, exivissent navim, & ivissent super montem Rierenbergh, & usque ad curiam nuncupatam Roperschwyl venissent, illic permanentes usque ad earundem obitum; & audiverit a suis senioribus dici, quod iidem sui testes seniores etiam semper audivissent dici publica voce, & fama; quod postquam ipsæ Beatæ Virgines obierunt mortem, [& modo ac loco sepulturæ cælitus indicato,] fuerit auditum ex voce cœlesti, quod corpora earundem beatarum Virginum super currum deberent poni, & duo boves præponi currui; & quo ipsi boves corpora ipsarum veherent & stare permitterent, ibidem deberent sepeliri; sicque fuissent ductæ ad locum in Eichsel & ibidem sepultæ. Dicit etiam testis, quod semper a suis senioribus audiverit, [cultuque veteri:] quod hujusmodi tres beatæ Virgines in Eichsel fuerint ab hominibus fidelibus in devotionem eorum quæsitæ, vota illuc promissa, & pro sanctis Virginibus adoratæ seu imploratæ.
[12] Audivitque testis, quod quadam vice quidam Dux seu Princeps Austriæ commisisset, ut hujusmodi beatarum Virginum corpora quærerentur, & ex sepulturis earumdem reciperentur; [elevatione prohibita,] & dum hi qui [missi erant] volebant aperire sepulcra earumdem, venit vox dicens, quod deberent cooperiri sepulcra hujusmodi, quia nondum esset tempus aperiendi; vulgo Dect zu/es ist noch zu froh. Qua quidem audita, projecerunt iidem fodientes terram vice versa in sepulcra hujusmodi Virginum beatarum, & cessarunt ab eodem proposito. Testis etiam dicit se vidisse, & audivisse, quod dum aliquando homines stabant super sepulcra Virginum, & ipsi sputum desuper projecerunt, quod inde in infirmitates inciderunt, quod vix ire poterant propter irreverentiam ipsis Sanctis factam. [punita irreverentia,] Item vidit, & audivit, quod qui se in suis infirmitatibus seu accidentibus adversitatibus illic ad beatas Virgines in Eichsel voverunt, quod fuerint sanctarum hujusmodi Virginum intercessione ab hujusmodi infirmitatibus liberati, & sanati. Audivitque communi voce, & fama a juventute sua testis a suis antiquioribus & senioribus, quod iidem se seniores semper audivissent, [Miraculis crebris,] quod hujusmodi tres Virgines essent de societate seu sodalitate undecim millium Virginum. Viditque a juventute sua & audivit ipsas tres Virgines pro talibus teneri, implorari, haberi, & reputari, hodieque sic teneantur & reputentur. Aliud sibi non constat, nisi quod ipse testis etiam easdem pro talibus tenet & habet.
[13] Henricus Krebs de Nollingen, quadraginta annorum & ultra, [III, de febri sibi ex voto curata.] dicit se per triginta annos in villa Nollingen habitasse, … &, quod villa Nollingen distet quasi dimidium milliare a villa Eichsel; sicque acciderit, quod ante certas septimanas præterlapsas infirmitas febris eum tetigerit, scilicet quotidiana; & eum adeo infirmum & debilem fecerit, quod non habuisset spem amplius de vita sua; sic prout die lune proxime futura laberentur octo dies, ipse testis voverit, ire velle ad beatas tres Virgines in Eichsel, illudque votum adimpleverit; & quam primum ibidem venisset, cessaverit febris in eo, & postea ipsum amplius non tetigerit, hodieque ab hujusmodi febribus sit liberatus. Dicitque testis se habuisse socerum virum antiquissimum, qui sibi testi semper dixisset, quod in Eichsel requiescerent sepulte tres beate Virgines, de undecim millibus Virginum; & testis firmiter credit, subsidio & ad implorationem beatarum Virginum trium in Eichsel, ab hujusmodi febribus se liberatum, & sanatum seu relevatum. Et communiter ab aliis, hujus villæ Eichsel notitiam habentibus, audivit, pro eo teneri, dici & haberi, quod ibidem in Eichsel tres beatæ Virgines requiescerent, prout etiam signa imaginum tria sanctarum Virginum antiquitus super sepulcra earumdem fuerint & sint posita, ut viderentur ibidem sepultæ, aliud non scit.
[14] Joannes Stoeb de Scopffen, sexaginta sex annorum suæ ætatis vel circa, de hujusmodi sanctis Virginibus, [IV, de peregrinatione crebra ad ipsas,] de iis quæ sibi ex propria scientia vel auditu, conscia fuerunt diligenter examinatus; … dicit & deponit, se per quinquaginta annos cum suis quondam parentibus, & post eorumdem obitum solum, fuisse & quæsivisse tres beatas Virgines, requiescentes in ecclesia & cœmiterio ejusdem ecclesiæ in Eichsel. Dicit etiam se a suis parentibus & senioribus sæpe audivisse, quod hujusmodi tres beatæ Virgines iverint in certo loco, ubi itur ad curiam Roperschwyl parochiæ Eichsel; fueritque una fossata ibidem, absque ponte; & dum illuc advenissent, statim habuissent pontem paratum ex virtute Dei, super quem pontem transiverint; & idem locus, & via ibidem adhuc habeant nomen, quod dicatur Fossa beatarum Virginum, & via earumdem; sitque quidam fons ibidem, [ponte eis divinitus strato,] qui dicatur Fons beatarum Virginum; unaque Virginum sanctarum hujusmodi sit sepulta in cœmiterio; & circa tumulum ejusdem vel super idem sepulcrum jacuerit quidam truncus arboris quercinæ; qui truncus interim quo super sepulcrum hujusmodi fuerat positus, saporem nobilissimum, sicut violæ flores habent, habuerit, & hoc viderit, & sæpius sapuerit; [trunco super sepultura unius odorifero,] & viderit, quod quando aliquando homines, ac etiam testis petias de ligno sciderunt, animo secum ad domos portandi, quamprimum non fuerat super sepulcrum, quod tunc sapor cessaverit; prout etiam idem truncus nunc in toto depositus, saporem amiserit. Audivitque testis veridica relatione dici a suis senioribus, quod olim aliqui prætendissent, & cœpissent fodere circa sepulturas beatarum Virginum, animo earundem corpora effodiendi, & forsan inde alienandi & portandi, sicque fuerit audita ab iis vox quædam dicens; Dect zu/ deek zu/es ist noch/zu froh. Dicit etiam quod hujusmodi tres Virgines beatæ fuerint & sint ultra memoriam hominum, & prout semper a se senioribus audiverit, pro sanctis implorate, [nominibus ad baptismum assumptis.] recursusque in infirmitatibus ad eas habitus, prout hodie taliter quærantur & implorentur; puerique primogeniti, juxta earundem sanctarum Virginum nomina propria fuerint nominati in baptismo, scilicet Kunegundis, Wibrandis, & Mechtundis. Ipseque testis pro eo habet, quod tres Virgines sanctæ ibidem requiescant. Nam viderit sedes cum imaginibus sanctarum Virginum, positas super loca, ubi credebatur ipsas sanctas Virgines sepultas requiescere. Aliud non scit.
[15] Fridolinus Vogtlin, telonarius oppidi super pontem in Rhinfelden, testis, ætatis annorum quinquaginta vel circa, … dicit esse verum, [V, de annua ad ipsas processione] quod omni anno, de oppido Rhinfelden ad villam Eichsel, cum Reliquiis & processione transeatur ad beatas tres Virgines; ipseque testis sæpius etiam illuc iverit, & viderit tres sedes, ubi super qualibet sede sit posita imago sancte Virginis ex ligno scissa; & etiam super cœmiterium ejusdem ecclesie fuerit unum lignum ita saporosum, quod omnis homo de eo mirabatur. Tale lignum testis vidit, & saporem sentiit & odorem. Et a suis senioribus semper audiverit, quod Virgines Beate tres in ecclesia hujusmodi seu ejus cœmiterio essent sepulte, & requiescerent ibidem. Videritque a pluribus Christi fidelibus, easdem sanctas Virgines queri, & ad locum hujusmodi propter eas recursum haberi; non tamen scit de aliquibus signis seu miraculis; sed pro sanctis Virginibus eas audiverit teneri, haberi, & reputari, ac venerari; prout etiam ipse testis eas taliter teneat, & habeat, & credit verum esse, quod ibidem requiescant.
[16] Verena Tentzel de oppido Rhinfelden, testis ætatis annorum septuaginta vel circa … deponit & dicit, [VI, quod vere ibi sepultæ credantur.] se nil aliud scire, nisi quod a juventute sua, a suis senioribus, & se antiquioribus utriusque sexus hominibus, audiverit dici, quod in Eichsel essent sepultæ, & requiescerent tres Virgines beatæ, seu earundem corpora; sicque fuerit habitum, tentum, nominatum, & reputatum, hodieque sic habeatur & teneatur Aliud non scit.
[17] Theodoricus de Meytre commorans in villa Nollingen, ætatis annorum triginta quinque vel circa … deponit dicitque, sunt jam quatuor anni elapsi, quod sæpe habuerit ipse filium maxima infirmitate tunc laborantem, [VII, de sanatis filio] quod non erat spes de vita ejusdem pueri; sic quadam nocte obvenit sibi testi in somno, quod deberet puerum hujusmodi vovere ad beatas Virgines in Eichsel; quod & testis faciebat, & cum una libra ceræ ad Sanctas hujusmodi iverit; qui quidem puer ab hujusmodi infirmitate fuit liberatus, & sanitati restitutus. Similiter dicit testis, se habuisse unam filiam infirmam, [ac filia,] quam etiam ex consilio suæ uxoris vovit ad beatas tres Virgines cum dimidia libra ceræ; sic exiverint de puero hujusmodi duo vermes cum crinibus, & longi fuerint, & alias circa ducentos vermes de eodem genere exiverint, sicque filia fuit facta sana, & adhuc vivat. Item testis dicit, quod anno præterito fuerit infectus peste epidemiæ; & ipse fecit votum transeundi ad beatas Virgines in Eichsel cum duabus candelis, [& seipso a peste.] prout sibi in somno obveniebat, quod sic facere deberet; ipse statim fuerit restitutus ad sanitatem, ipseque adimpleverit votum promissum, & credit firmiter subsidio & adiutorio beatarum Virginum in Eichsel, ipsum testem puerosque suos fuisse & esse sanatos per Dei gratiam. Aliud sibi non constat.
[18] Ursula, uxor ejusdem testis proxime prædeponentis, testis etiam jurata & recepta, [VIII, de iisdem] dicit præcise sic esse actum cum Theodorico ejus marito & filiis eorumdem conjugum, quemadmodum ejus maritus deposuerit; quem deponere vidit, & audivit, ac depositioni ejus præsens fuit, addens ad ea, & dicens: quod ipsa dudum unum habuerit infantem, seu puerum lactentem & sugentem adhuc; qui puer in octo diebus ex quadam infirmitate incidenti non potuit lac de mammillis sugere: quem puerum feminei sexus ipsa deponens voverit portandum ad beatas tres Virgines in Eichsel, ipsamque filiam illuc portaverit; [& filia sugere non valente.] & post hæc statim ipse puer incepit sugere, & vivit hodie, aliud sibi non constat.
[19] Hermannus Miller alias Stroëli, de villa Tegerfeld, [IX, de oculo sibi illuminato,] ætatis annorum quinquaginta vel circa … deponit & dicit esse verum, quod eo teste existente in sexto anno suæ vel circa, acciderit sibi, quod quædam macula seu pellicula creverit in uno suo oculo, quod tandem in eodem oculo nil ampilus potuit videre, sed erat cœcus in eodem; sic mater ejus votum fecerit ejus ex parte transeundi ad beatas Virgines in Eichsel, cum cereo oculo & cereo equo. Et super hoc duxerit ipsum testem ad eundem locum, ubi requiescere dicuntur beatæ tres Virgines, implorando easdem tres sanctas Virgines, quod intercederent apud Deum pro teste, quod oculus suus ad visum pristinum & sanitatem restitueretur. Dum itaque illuc venerit, & votum fecerit, ipse testis fuerit restitutus, & potuerit videre in uno oculo, sicut in alio, & hodie bene videat in ambobus oculis; firmiterque credit, quod subsidio, sive adiutorio & intercessione earumdem beatarum Virginum ipse testis fuerit ad visum pristinum in oculo restitutus. [& sedium una ad cœmeterium divinitus relata.] Testis etiam a suis senioribus semper audiverit, in dicto loco requiescere tres Virgines, seu illarum corpora; audivitque testis dici, quod ante [sua] tempora tres sedes fuerint, super quibus jacent tres imagines sanctarum Virginum, quæ fuerunt semper positæ in ecclesia super sepulcra earumdem sanctarum Virginum. Et quia una sedes solita erat poni extra ecclesiam super cœmiterium; acciderit, quod quia nesciebatur pro certo, si hujusmodi Beatæ Virgines essent sepultæ in ecclesia vel extra, una sedium, stans extra ecclesiam in cœmiterio, portabatur etiam ad ecclesiam. Sed crastino mane post noctem dictæ diei, ipsa sedes vice versa fuit extra ecclesiam operatione divina in loco, ubi ipsa altera ex sanctis Virginibus fuit sepulta.
[20] [X, de calculo matri suæ exempto,] Elizabetha Urbani, de oppido Rhinfelden, ætatis annorum quinquaginta & ultra … dicit esse verum, quod quondam mater testis habuerit mirabili passione & dolore calculum, quod aliquando quasi mortua decubuit; sicque promisit velle visitare sanctas Virgines in Eichsel, ad hoc quod intercederent pro ea dictæ Virgines erga Deum, pro gratia obtinenda, quod mater testis ab hujusmodi infirmitate liberaretur; quam etiam promissionem factam quondam mater testis adimpleverit, & quam primum ad Eichsel venerit, lapides calculi hujusmodi in copia exiverint, quod collecti tam magni fuerint sicut ovum gallinæ. Et testis dicit, quod semper a juventute sua a sibi senioribus audiverit dici, [& remissiori ad ad præsens cultu.] quod beatæ Virgines seu corpora ipsarum essent reposita in ecclesia Eichsel, & fuerit antiquitus magnus concursus ad eundem locum; licet propter malitiam hominum, pro nunc & aliquot annis proxime præteritis, non fuerint beatæ Virgines multum & in tantum veneratæ, quemadmodum ante centum vel octuaginta annos. Nec aliud scit.
[121] [XI deponit audita de adventu,] Heinricus Weichser de Wiechs, ætatis suæ annorum quadraginta octo vel circa … deponit, & dicit, quod ipse a juventute sua semper a senioribus & antiquioribus suis dici audiverit publice, quod olim ante annos longe memoriam hominum excedentes, venerint tres Virgines ad curiam Roperschwyl parochiæ Eichsel, & petierint quod receptarentur ibidem tanquam alienigenæ; vir tamen ibidem tunc existens eas recusasset hospitare, licet tandem precibus ipsarum devictus easdem penes se retinuerit; fuerintque ipsæ infirmæ; & demum videntes se morituras, dixerint, quod quando ipsæ eædem sorores ab hac luce decederent, [sepultura;] corpora ipsarum super bigam seu currum deberent poni, & duobus bobus præpositis curru duci, quousque boves per se starent: & ubicunque boves eas ducerent, & ulterius non transirent, quod corpora earundem trium Virginum ibidem deberent sepeliri. Sicque fuerint corpora earundem sanctarum Virginum ducta usque ad locum ecclesiæ in Eichsel, ibidemque sepulta. [& notis vulgo de ponte, fonte, ac via;] Dicit etiam quod audiverit a suis senioribus a juventute sua, quod eædem beatæ Virgines transiverint per quandam viam ultra unam fossatam, ubi dum ad fossatam venerint, non repererunt pontem; sed propter sanctitatem earundem ut procederent, ex divina voluntate, repererunt pontem, per quem transierunt. Sitque fons ibidem prope, qui habeat adhuc ab antiquo nomen Fons beatarum Virginum. Similiter via est ibidem, quæ hodie nuncupatur & semper nuncupata est Via beatarum Virginum. Ulterius dicit, [item de obtrito ab arbore & sanato.] quod quidam villanus, Olewinus Meyer de Oetlilrem, fuerit mirabiliter male læsus a quadam arbore quæ ceciderit, ita quod de ejus vita amplius non erat spes; sed idem imploraverit beatas Virgines in Eichsel, & se illuc voverit cum eleëmosyna, & fuerit restitutus pristinæ sanitati, per intercessionem beatarum Virginum Kunegundis, Mechtundis, & Wibrandis.
[22] Agnes Gutymey, de oppido Rhinfelden, ætatis annorum quinquaginta vel circa, deponit & dicit sibi nil aliud constare, [XII, de modo sepulturæ,] nisi quod audiverit, quod venerunt tres Virgines sanctæ in Roperschwyl; & dum erant infirmæ, & jam mors eis appropinquaverit, jusserint, quod quando ab hac luce contingeret decedere, poni deberent earum corpora super currum, & duobus bobus præpositis duci permitti, [& quod] ubicumque tunc boves cum suis corporibus starent, non ultra transeundo, ibidem deberent corpora ipsarum ecclesiasticæ tradi sepulturæ, & talia fuerint facta, fuerintque corpora ipsarum beatarum Virginum in Eichsel tradita sepulturæ, prout etiam ab antiquo steterint super sepulturas earumdem imagines tres in memoriam earumdem sanctarum Virginum trium factæ; [imaginibus & concursu.] talia audiverit testis a quondam ejus patre, & ab aliis senioribus, qui testi hæc dixerint; quodque magnus concursus antiquitus ad dictas tres Virgines fuerit. De signis & miraculis ac aliis nil sibi constat.
CAPUT III.
Depositiones aliorum viginti testium usque ad XII Maji.
[23] Joannes Oertlii advocatus in Tegerfeld, ætatis annorum quinquaginta, … deponit, [XIII, de curatis sibi febribus,] & dicit quod a tempore suæ discretionis semper audiverit requiescere in Eichsel tres sanctas Virgines, quæ etiam pro sanctis Virginibus fuerint habitæ, tentæ, & reputatæ; sicque anno præsenti acciderit, quod quasi per sedecim septimanas ipse testis habuerit febres; & propter hoc ipse imploraverit sanctas Virgines in Eichsel, & illuc ad ipsas transiverit, & fuerit a febribus hujusmodi liberatus, Aliud sibi non constat.
[24] Ennelia Utzenfeldin, de oppido Schopffen, [XIV, de processione duci solita,] erat annorum sexaginta, vel circa, … dicit, quod ab ejus juventute semper a suis senioribus audiverit dici, quod in Eichsel requiescerent corpora trium sanctarum Virginum, quarum una haberet nomen Kunegundis, alia nomen Wibrandis, & tertia nomen Mechtundis; videritque & audiverit pueros juxta nomina earumdem sanctarum Virginum in Baptismo nominari, & earum nomina imponi; ipsiusque testis mater dum viveret sibi testi sæpius dixerit, quod paucus honor nunc hujusmodi sanctis Virginibus fieret, sed antiquitus honorifice fuissent nominate. Nam antiquitus ex institutione aut consuetudine fuerit, & hodie sit in usu, quod in vigilia corporis Christi annuatim itur cum Processione & Reliquiis ad Eichsel de oppido Scopffen; [& elevatione frustra tentata.] & audiverit testis ante quadraginta, & quinquaginta annos, quod olim certi Nobiles pretendissent effodere sanctas Virgines, seu corpora earum ex sepulturis suis; quibus venit vox dicens, Dect zu/es ist noch zu froh. Sic ipsi cessassent, & eadem corpora ibidem jacere permisissent, nec aliud sibi constat.
[25] Joannes Menley de villa Loërrach, quinquaginta annorum; [XV & XVI deponunt pro tota sua communitate.] & Joannes Goldsperg de eodem loco, quinquaginta sex annorum, testes a tota communitate Loërrach missi, … deponunt & dicunt, se a suis senioribus sepius audivisse, & etiam aliquando per se vidisse, quod tres sanctæ Virgines in Eichsel fuerint imploratæ a pluribus in infirmitatibus constitutis, tam pestis, quam etiam febris; & quando venerint ad locum, scilicet ecclesiam Eichsel, in qua ultra centum annos fuerint sepulta corpora dictarum trium sanctarum Virginum, quod tunc fuerint liberati ab hujusmodi peste, & febribus. Dicunt etiam testes, quod de villa Loërrach ac diversis aliis villagiis, omni anno fiant processiones ad sanctas Virgines in Eichsel; & testes firmiter credunt, quod corpora dictarum trium sanctarum Virginum requiescant in ecclesia sive cœmiterio in Eichsel, & quod qui eas imploret in suis necessitatibus ab illis relevetur. Et dicunt easdem nominari, scilicet unam Kunegundem, aliam Wibrandem, tertiam Mechtundem; aliud eis non constat, nisi quod dictum, habitum, nominatum, & reputatum fuerit; hodieque habeatur, nominetur, & reputetur, quod tres sanctæ Virgines in dicto loco sint & requiescant.
[26] Verena Folnini de Rhinfelden, septuaginta annorum suæ ætatis, [XVII, de vetustissima traditione & cultu.] … dicit, sibi nil aliud constare, nisi quod a suis senioribus, etiam senissimis & antiquissimis hominibus utriusque sexus audiverit, quod in Eichsel esset gratiosus locus; & quod tres sanctæ Virgines ibidem requiescerent, & corpora earumdem ibidem essent sepulta; & quod antiquitus magnus fuerit concursus ad easdem sanctas Virgines, & qui eas imploraverit in sua infirmitate, fuerit revelatus; nec aliud sibi constat.
[27] Joannes Burger, de Rhinfelden, septuaginta annorum vel circa … deponit, se a quondam matre sua, quæ fuerit antiqua mulier, audivisse, quod trium sanctarum Virginum corpora jacerent sepulta in cœmiterio sive ecclesia Parochiali in Eichsel; [XVIII, de impedita effossione,] & quod ante longa tempora certi proposuissent effodere velle corpora hujusmodi Virginum, subito tamen iidem audierunt vocem quamdam dicentem, Dect zu/es ist noch zu froh. Nil aliud scit, nisi quod magnus aliquando concursus fuerit ad locum Eichsel ad dictas Virgines, nec aliud deponit.
[28] Kungili Renck, de villa Eichsel, ætatis annorum quinquaginta vel circa, verum esse dicit, [XIX, de votivis in Eichsel peregrinationibus] quod ipsa a juventute sua a suis senioribus audiverit semper, quod in Eichsel essent sepultæ sanctæ tres Virgines; viditque & audivit a multis diversis hominibus, quod vota fecerunt eundi ad beatas Virgines implorandas: quos audivit relevatos, & liberatos ab infirmitatibus suis quando illuc venerint, sitque verum, quod ibidem sunt tres imagines Virginum sanctarum; quæ antiquitus super sepulcra earumdem beatarum Virginum fuerunt positæ, ut videretur sanctas Virgines ibidem requiescere, & sepultas fore; ipsa etiam testis quadam, [& oculo sibi sanato.] vice fuerit infirma in uno oculo, & propterea imploraverit beatas Virgines in Eichsel, ut subvenirent ei, ne cæca fieret in oculo hujusmodi; sicq; fuerit adjutorio Sanctarum hujusmodi sana facta, Aliud non scit.
[29] Gredli Meyers de Tegerfeld, sexaginta annorum suæ ætatis, jurata, [XX, de excæcato effossore sanctarum,] & examinata … dicit, se a suis senioribus audivisse, quod olim nonnulli attentaverint effodere velle corpora sanctarum Virginum, quæ in Ecclesia Eichsel sepulta esse dicuntur; tunc venerit vox quædam dicens: Dect zu/dect zu/es ist noch zu froh. Audiveritque testis a suo patre dici, quod erat quidam Nobilis, qui non curaverit vocem hujusmodi, quod omnino volebat corpora Sanctarum hujusmodi effodere; & propterea idem fuerit effectus cæcus in oculis suis. Item dicit testis, quod olim ipse testis habuerit unum apostema magnum super humerum suum, & vovit se ad beatas Virgines in Eichsel, & fuerit sanata. Dicit quoque se testem habuisse puerum, [Apostemate sanato & puero debili.] qui in tribus annis propter infirmitates non potuerit ire. Et dum ipsa testis votum fecit ad beatas Virgines, ut puer ab hujusmodi infirmitate liberaretur, quam primum ipsa votum hujusmodi fecerit, idem puer fuerit factus sanus. Et credit firmiter, quod ad subventionem hujusmodi sanctarum Virginum, fuerit ipsa & filius sanati, nec aliud dicit.
[30] Dictus Schreiberhans de Mulberg, ætatis annorum quinquaginta vel circa, [XXI, de trunco odorato & sapido,] … dicit, quod ipse olim a quondam Domino Fridolino Presbytero audiverit, quod tres Virgines essent sepultæ in Eichsel; scilicet duæ in ecclesia, & una extra ecclesiam, quæ essent Sanctæ: testisque fuit sæpius in Eichsel, & vidit quod quidam truncus, seu quoddam lignum arboris, fuit positum super sepulcrum unius ex sanctis Virginibus in Eichsel, quod ita bonum odorem habuerit, sicut esset odor violarum florum; hoc testis vidit, & odoravit, seu sapuit; & dicit quod quando aliquis aliquam petiam de ligno sciderit, quod hujusmodi petia abscissa nil plus sapuit, seu nullum amplius odorem dedit, ipseque truncus seu lignum, cum jam de sepulcro alterius sanctarum Virginum sit depositus, similiter amplius non sapiat seu det odorem ut antea. Audivitque testis a juventute sua, [quoad ablatus a sepulcro est.] quod in Eichsel essent duo corpora sanctarum Virginum, sicque fuerit habitum, tentum, nominatum & reputatum, hodieque sic a teste, & aliis habetur, tenetur, & reputatur. Et ex Schopffen & aliis villis transeatur ad beatas Virgines omni anno cum reliquiis: aliud non dicit.
[31] Conradus Vogt de Nollingen, ætatis annorum sexaginta vel circa, [XXII, prædicta confirmat;] … dicit quod olim fuerit in humanis Cuninus Berg, Petrus Colinar, Heyninus Meyer, & Petrus Meyer; a quibus & nonnullis aliis sibi testi senioribus & antiquioribus utriusque sexus audiverit, quod in Eichsel requiescerent tria corpora sanctarum Virginum, de undecim mille Virginibus sanctis; & quod magna signa sæpius in hominibus confluentibus ad Ecclesiam Eichsel, ac ipsas sanctas Virgines invocantibus fuerint facta, sic, quod homines de præmissis infirmitatibus corporum & ab hujusmodi fuerint liberati. Quodque quadam vice, ante longa tempora, præsumpserint velle effodere corpora dictarum Virginum; sed audita fuerit per fodientes vox talis: Dect zu/eß ist noch zu froh & dum hujusmodi vox fuit audita, ipsi cessarunt fodere. Dicitque testis, quod in Ecclesia Eichsel tres imagines in signum, & ad figurationem hujusmodi trium Sanctarum, longe ultra memoriam hominum, fuerint super sepulcra earumdem sanctarum Virginum posita, ut videretur Sanctas ibidem esse sepultas; aliud sibi non constat.
[32] Joannes Henfli, Advocatus in Nollingen, ætatis annorum quinquaginta, … dicit, se nil aliud scire, quam quod semper ab antiquis hominibus audiverit dici, [uti & XXIII,] quod trium sanctarum Virginum corpora jacerent sepulta in Ecclesia Eichsel, seu in cœmiterio ibidem; & scit quod magnus concursus ante viginti vel triginta annos ad easdem Sanctas fuerit hominum utriusque sexus, ob infirmitates aliquas; quia viderit & audiverit homines sic vota facere, & illuc ire: nec aliud sibi constat.
[33] Jacobus Vogelbach de Nollingen, ætatis quadraginta, vel circa, … dicit se etiam nil scire, nisi quod a tempore suæ memoriæ, & discretionis, a suis senioribus semper audiverit, quod circa Ecclesiam Eichsel, aut in eadem essent sepulta & requiescerent tria corpora sanctarum Virginum, de undecim mille. Virginibus; [atq; XXIV.] & scit, & audivit, quod fuit concursus ad quærendum easdem Virgines, licet in viginti annis hujusmodi concursus non fuerit magnus; tamen homines habentes infirmitates febris illuc iverint, & fuerint liberati; sicque fuerit creditum, habitum, tentum, & reputatum; nec aliud sibi constat.
[34] Jacobus Beler de Tegerfeld, ætatis annorum quinquaginta & ultra, … dicit, [XXV & XXVI, de processione] se a suis senioribus semper audivisse, quod trium sanctarum Virginum corpora requiescerent in & extra Ecclesiam in Eichsel, in locis ubi repositæ forent imagines figuratæ ad modum sanctarum Virginum; quas imagines testis vidit; quodque tales Sanctæ essent de numero undecim mille sanctarum Virginum, & duarum corpora jacerent in ecclesia, & una extra Ecclesiam in cœmiterio. Dicit etiam, quod omni anno de villa Tegerfeld transeatur cum Reliquiis & processione ad beatas Virgines in Eichsel die lunæ Rogationum, & quod viderit & audiverit magnum concursum hominum frequentare easdem Sanctas, & ab omnibus habeatur id pro vero, quod hujusmodi Sanctæ ibidem requiescant, nec aliud deponit.
[35] Leonardus Britzcker de Tegerfeld, ætatis annorum quinquaginta & ultra, juratus, [pro fructibus terræ;] receptus, & in præsentia Jacobi proxime supra deponentis contestis, examinatus, ut idem contestis ita similiter ipse deponit, sic se audivisse, & scit processionem annue fieri de Tegerfeld, pro custodia fructuum terræ, ad beatas tres Virgines; dicens, quod in cœmiterio ecclesiæ una arca seu sedes, super quam posita sit, sive jaceat imago, sive figura sanctæ Virginis, de ligno scissa ostendens sanctam Virginem; similiter in Ecclesia similes duæ sedes seu arcæ, super quas duæ imagines ad similitudinem sanctarum Virginum jaceant, sint super sepulturas ipsarum Virginum positæ; [& de transpositione sedis.] & audivit, quod semel fuerit sedes in cœmiterio existens portata, & posita in ecclesia; sed quando mane veniebant, fuerit reperta hujusmodi sedes vice versa extra ecclesiam, in loco suo priori. Aliud non scit, nisi quod semper audiverit, tres Virgines sanctas esse sepultas in Eichsel.
[36] Conradus Gloter de Tegerfeld ætatis annorum quiquaginta, vel circa, juratus, receptus & examinatus in præsentia amborum suorum contestium proxime supra deponentium, dicit, [XXVI, de via Virginum dicta.] se a quondam suo vitrico audivisse, quod sanctæ Virgines tres essent sepultæ in Eichsel; & dum in vita fuissent, ivissent ipsæ per certam viam, quæ adhuc nomen retinuerit, & dicatur Via sanctarum Virginum. Scitque, & vidit, ac audivit, quod hujusmodi tres Beatæ Virgines venerantur, & quæruntur in Eichsel, & magnus concursus aliquando ad hujusmodi locum fuerit ab hominibus ipsas Virgines quærentibus, nec aliud sibi constat.
[37] Antsch Wieschel de Roperschwyl, curiæ parochiæ Eichsel, ætatis annorum quinquaginta vel circa, [XXVIII, de imaginibus supra sepulcra,] … deponit, quod ipse a quondam suis parentibus & senioribus, de Villa Eichsel & circum circa existentibus, sæpissime audiverit, quod in Eichsel essent sepultæ tres sanctæ Virgines, quarum corpora ibidem requiescerent, unius videlicet in cœmiterio, aliarum vero duarum in ecclesia; prout ostenderint imagines, quæ ad modum ipsarum sanctarum Virginum figuratæ sint, & super sepulcra, sive loca, ubi hujusmodi Sanctæ requiescunt, solent poni. Sicque vidit testis, quod homines confluentiam habuerint, & recursum ad beatas easdem Virgines, prout & ipse testis recursum ad eas habuit, & in suis necessitatibus eas imploravit, quod per earum sacra merita pro eo apud Deum intercedere vellent ad sibi subveniendum: aliud non scit.
[38] Validus Vir Rudolfus in Graben, Schultetus in Rhinfelden, [XXIX Prætor Rhinfeldensis, de sua pueri liberatione.] ætatis suæ annorum triginta vel circa, dicit quod dum ipse adhuc puer esset, idem phantasiam habuerit, quod de nocte e lectulo ivit, & in camera hinc inde in somno ambulavit; & tunc habuerit mater testis unam famulam, quæ semper testem regebat, custodiebat, & gubernabat; & adhuc ut hujusmodi phantasia amoveretur a teste, eadem famula voverit ipsum testem ad beatas tres Virgines in Eichsel, ipsumque testem secum illuc duxerit, & aliquod donum seu eleemosynam ibidem dimiserit; & ipse testis ab hujusmodi phantasia, de nocte in somno ambulandi seu transeundi, fuerit & sit liberatus, quod ipse interim non fecerit: aliasque audivit hujusmodi sanctas Virgines in Eichsel requiescere.
[39] Joannes Wieschel, de Roperschwyl Parochiæ Eichsel, ætatis annorum quinquaginta vel circa, … dicit & deponit, quod a suis senioribus semper audiverit, [XXX, de loco exscensionis,] quod dum undecim mille Virgines veniebant per navim usque ad Bucken navigantes, sive ad eumdem locum, quod ibidem exiverint tres Virgines, transeuntes usque curiam Roperschwyl, & ibidem permanserint tamquam infirmæ, & vitam earum ibidem finierint feliciter; quibus mortuis existentibus, consuluerint & repererint ibidem in dicta curia habitatores, quod reciperent duos boves, & permitterent trahere corpora ipsarum Virginum quocumque vellent; [fonte ad Virginum sitim elicito,] & ubi starent non ultra transeuntes, quod illic corpora earundem deberent sepeliri. Sic boves hujusmodi Beataram Virginum corpora duxerint usque ad locum in Eichsel, ibidemque fuerint sepultæ; ipseque testis audiverit dici a suis senioribus, quod dum dictæ Virgines adhuc in vita fuissent, & ad dictam curiam ivissent, habuerit una earum sitim; & volentes requiescere modicum, una ex illis emiserit baculum suum, quem in manu tenebat in terram; tunc ortus fuit fons, qui adhuc sit, & vocatur Fons beatarum Virginum: & via, quam ipsæ fecerunt, retinuerit adhuc nomen, der heiligen Jungfrawen weg. Sicque pro beatis Virginibus semper fuerint habitæ, tentæ, nominatæ, ac reputatæ, hodieque sic habeantur, teneantur, nominentur, [& via.] & reputentur; ipseque testis sic teneat. Nihil aliud scit.
[40] Rudinus Rinck de Eichsel, ætatis annorum quinquaginta vel circa, juratus, receptus, & examinatus dicit, [XXXI, de candelis visis inter cornua cervi;] ut contestis suus proxime supra deposuit, quem deponere vidit, & audivit; & ultra hoc dicit, quod audiverit, quod semel fuerit venatus unus cervus, qui cucurrerit usque ad villam Eichsel; & dum cervus ibidem fuerat, non voluerit ulterius ire, & in cornibus suis in qualibet acie apparuerint candelæ, quæ per homines videbantur, alia non scit.
[41] Heinricus Pur de Nider-Eichsel ætatis quadraginta sex annorum & ultra … deponit, ut Joannes Wieschel contestis suus, [quod confirmat XXXII,] proxime supra ante Rudinum deponens, quem deponere audivit, & ejus depositioni præsens fuit; & addit etiam, quod audiverit a suis senioribus sæpius dici, quod cervi & alia animalia venerint ad Eichsel & in cornibus cervorum fuerint visæ candelæ. Aliud non dicit, nec sibi constat, nisi quod ab omnibus vicinis in Eichsel viderit & audiverit, dici, & reputari, ac haberi pro eo, quod trium sanctarum Virginum corpora essent sepulta in Eichsel, & ibidem requiescerent, prout etiam pro Sanctis recursus ad eas ibidem habeantur. Datum & actum in Villagio Eichsel, anno domini millesimo quingentesimo quarto, duodecima die mensis Maji, Pontificatus sanctissimi in Christo Patris & Domini Iulii divina providentia Papæ Secundi, anno ejus primo, indictione septima: præsentibus ibidem nobilibus & validis honorabilibusque viris, [an. 1504.] Dominis Adelberto Truchses, Rudolfo in Graben laicis, nec non […] Doctore Canonico Ecclesiæ in oppido Rhinfelden; & Ioanne Essenmacher Capellano ibidem, testibus, ad præmissa vocatis & rogatis. Gregorius Swegler Notarius curiæ Bas. subscripsit rogatus.
CAPUT IV.
Reliquus processus usque ad finem mensis Maji.
[42] Die vero Martis, proxima ante festum Adscensionis Domini nostri Iesu Christi, scilicet decima quarta Maji, [XXXIII Carthusianus,] fuit in monasterio Carthusiensi minoris a Basileæ Constantiensis Diœcesis, examinatus religiosus vir Dominus Ludovicus Muser, Conventualis domus Carthusiensium Basileæ Constantiensis Diœcesis, sexaginta duorum annorum vel circa, qui super his quæ sibi constent, ex parte Beatarum trium Virginum, in ecclesia parochiali Eichsel & ejus cœmiterio requiescentium diligenter examinatus deponit, dicitque esse verum, quod sint pro nunc quadraginta anni, posteaquam habuerit maximam conversationem cum nobilibus & strenuis viris Dominis Wernero Dapifero Milite, ac Hermanno Truchses Milite; [in loco versatus & cuncta diligenter scrutatus,] qui etiam ex speciali favore, quem gerebant ad ipsum testem deponentem, sibi domino unam Capellaniam in Eichsel, Beatæ Mariæ Virginis altare contulerunt; ita quod ipse dominus testis magnam devotionem ad eundem locum habere consueverit, & proposuerit ibidem velle sibi ædificare domum, & illic habitationem suam continuam peragere; & medio tempore sæpius illuc iverit, & a senioribus ibidem circum circa residentibus interrogaverit, qualiter hujusmodi Sanctæ Virgines illuc venissent, vel quo [modo] res se teneret. Qui quidem seniores omnes a teste interrogati, sibi domino testi dixerunt; quod dum S. Ursula cum suis sodalibus per navim venisset, [asserit creditas semper ex Ursulanis fuisse,] usque in locum Bucken vel circa; hujusmodi tres Virgines fuissent infirmæ, & ibidem navim exivissent, & venissent usque ad certum locum qui jam dicitur Eichsel, ibidemque fuissent mortuæ. Et testis dicit, quod semper audiverit per dictum tempus, quod hujusmodi tres Virgines essent de numero undecim mille Virginum, fuerintque ipsæ Virgines habitæ, tentæ, ac veneratæ pro Virginibus sanctis: & credit firmiter, quod verum sit, quod sint de numero Sanctarum undecim mille Virginum, & pro eo habet.
[43] Etiam dicit testis, quod fuerit ossuarium defunctorum super cœmiterium Ecclesiæ in Eichsel, & in eodem ossuario quod muro contiguum erat, fuerit quoddam lignum, quod erat valde saporosum & saporem habuerit tanquam florem violarum, & dicebatur quod jaceret super sepulcrum seu tumulum unius ex sanctis Virginibus antedictis. Ipseque testis scidit aliquando particulas seu petias de hujusmodi ligno, propter amabilem saporem ejus, & viderit similiter alios petias inde scindere. Et ipse Dominus testis saporavit, habueritque propterea Dominus testis magnam inclinationem ad eumdem locum; & scit, quod fuerit concursus magnus ad easdem sanctas Virgines; an autem miracula aliqua facta fuerint aut sint, sibi Domino testi non constat. [seque expertum saporem ligni supra sepulcrum jacentis.] Sed hæc audiverit, quod olim prætendebatur per nonnullos effodi corpora dictarum Virginum; & dum incepissent fodere venisset vox, quam fodere præsumentes audiverant, dicens; Deck zu/ es ist noch zu früh b. Testis etiam dicit, quod hujusmodi tres Virgines, ibidem in Eichsel requiescentes, fuerint ab hominibus, scientibus eas ibidem requiescere, pro hujusmodi Sanctis, de consortio undecim mille Virginum existentes habitæ, tentæ, nominatæ, & reputatæ, palam, publice & notorie, & sic fuerit & sit verum; nec aliud sibi constat.
[44] Dominus Rudolfus Ryat, Presbyter Cappellanus ecclesiæ Basileensis, [XXXV, de eadem Societate,] & Præsentiarius chori ejusdem ecclesiæ, testis examinatus dicit esse verum, quod ipse ante triginta annos fuerit in Retelen & circum circa, & deinde adeptus fuerit ecclesiam parochialem in Howingen Decanatus Wisental, & eo tempore quo in his partibus exstiterit, ipse sæpissime a dictis annis transiverit ad villagium Eichsel, ibidem aliquando Missas celebrando, & quia viderit ibidem esse, & venerari tres Virgines, illasque pro Sanctis teneri & reputari: [& quod] ipse testis a senioribus ibidem ac cicrum circa residentibus villanis & incolis sæpe audiverit, quod olim, dum undecim mille Virgines cum S. Ursula navigaverint super Rhenum, & venerint ad illas partes circa Bucken; eo tunc dictæ tres Virgines, scilicet Cunegundis, Wibrandis & Mechtundis exivissent tamquam infirmæ navim, & venissent usque ad locum sive curiam Roperschwyl, ibidemque permanserint ad earumdem mortem usque, & fuerint sepultæ in isto loco qui nunc dicitur Eichsel. Dicit etiam, quod viderit, a triginta annis & citra, magnum concursum hominum, dietum illuc ad istas beatas Virgines transeuntium, easque in suis necessitatibus implorantium; prout etiam ipse testis magnam illuc devotionem habuit, propter hujusmodi Virgines, quas semper pro sanctis Virginibus, de societate & numero undecim mille Sanctarum Virginum tenuerit, [de vexillis loci eas ut Patronas pictas habentibus,] & teneri viderit ac venerari; & Rector ac subditi in Eichsel, cum processione & Reliquiis transeuntes ad Ecclesias aliarum villarum, semper in suis & dictæ ecclesiæ in Eichsel vexillis portabant depictas Sanctas tres Virgines, cum S. Gallo, tamquam Patronas ejusdem Ecclesiæ; sic quod testis pro eo habet, si hujusmodi tres Virgines non fuissent Sanctæ, quod Reverendus Pater Dominus Episcopus Constantiensis modernus, suique prædecessores Episcopi, non tolerassent tanto tempore talia fieri; sed quia semper publica vox & fama fuit, quod essent Sanctæ Virgines, ideo sic fuerit toleratum, & pro Sanctis fuerint veneratæ.
[45] De signis, autem & miraculis si quæ facta sint, sibi nil constat, [de vermibus ad fontem versis in lapides,] nisi quod similiter ab antiquioribus audiverit, quod circa fontem, qui jam dicitur fons Virginum, olim fuerint multi magni vermes venenosi, quod nemo circa eumdem fontem poterat habitare. Et dum hæ Sanctæ Virgines illuc ad fontem veniunt, fuerint per virtutem Dei, propter hujusmodi Sanctas Virgines, dicti vermes conversi in lapides; prout etiam adhuc appareant lapides esse diversarum formarum vermium, circa fontem ipsum jacentes. Testis quoque dicit, quod viderit lignum jacere extra ecclesiam Eichsel in ossuario continguo ecclesiæ, pro tunc existente; quod mirabiliter bonum odorem habuerit, [& de ligno odorato.] quem etiam testis sapuerit; & dicebatur communiter, quod jacuerit super sepulcrum sive tumulum sanctarum Virginum; & quod fuerit sapor quasi flores violarum sapiunt; nec aliud sibi constat.
[46] Domina Barbara zur Linden, uxor providi Friderici zur Linden, [XXXVI, uxor Consulis Basileensis peste liberata.] civis & Consulis civitatis Basileensis examinata dicit, quod duo anni vel quasi lapsi sint, quod ipsa fuerit infecta peste epidemiæ; & consultum sibi fuerat, quod votum faceret eundi ad beatas Virgines in Eichsel, id ipsa fecerit, & fuerit iterum sanata; ipsaque dehinc compleverit, seu adimplendo fecerit votum; & habet pro eo, quod hujusmodi sanctæ Virgines, & beata Virgo Maria, quam etiam imploraverit, pro ea apud Deum intercesserint, quod evaserit mortem; aliud non scit.
[47] [XXXVII, de filia ac milite sic sanatis.] Domina Ennebina Armbrosterin, incola mercatrix Basileensis, dicit quod duo sint anni, dum pestilentia hic Basileæ regnaverat, & in domibus vicinis valde regnabat, sic quod multi homines moriebantur, & tandem filia sua Margareta etiam fuerat infecta; quæ etiam se, & eamdem filiam suam, promiserat ituras & visitaturas Beatas Virgines in Eichsel; & quamprimam hoc fecerit, fuerat dolor mitior, ita quod filia sua fuerat restituta sanitati, & hodie vivat. Et firmiter credit, quod Sanctæ Virgines per earum intercessiones apud Deum hujusmodi gratiam obtinuerint, quod Deus filiam ejus vivam dimiserit. Audiveritque, quod quidam Miles, se cum sua familia illuc ad Beatas Virgines voverit iturum, & fuerunt omnes defensi, quod nullum infirmitas epidemiæ sive pestis hujusmodi tetigit. Nescit tamen, qualiter Miles nuncupatur. Aliud sibi non constat, nisi quod etiam audiverit, quod sit quidam fons prope Eichsel, ubi fuerint multi vermes, qui propter beatas Virgines conversi fuerint in lapides, licet hoc non viderit, tamen pro vero sibi dictum est. Aliud non scit.
[48] Anno Domini & Indictione, ut supra, [XXXVIII & XXXIX, de sua ac filiæ curatione a pustulis;] die vero lunæ festi Pentecostes; constituti in civitate Basileensi discreti, Ioannes Ritterman & Margareta Runis, coniuges legitimi de Brombach Constantiensis Diœcesis, examinatque mediis suis juramentis dicunt esse verum, publicum, & notorium, quod ipsi ambo habuerint pustulas per sex fere annos; & in hujusmodi infirmitate procreaverint insimul puerum unum c feminei sexus Ennelinam, quæ etiam hujusmodi infirmitatem pustulæ secum in mundum portaverit; sic quod idem puer pustulis infectus fuerit in utero matris, & hujusmodi pustulas habuerit per quatuor annos, quam ætatem habeat, & non ultra; nec unquam potuerit ambulare seu ire, propter eamdem infirmitatem. Itaque cum pridie, videlicet Dominicæ Vocem d jucunditatis, apertæ fuerint sepulturæ beatarum Virginum, Cunegundis, Mechtundis & Wibrandis; nonnulli homines, ex Brombach, & aliis circum vicinis, ibidem in Eichsel fuerunt, [ipsaque puella quadrima in Eichsel eunte,] & viderunt ipsas Beatas Virgines, & audiverunt quod signa per intercessionem hujusmodi Virginum erant peracta, quod homines a febribus & aliis infirmitatibus fuerunt liberati. Aliqui dixerunt, quod ipsi testes eorum puerum antedictum etiam cum illis ad easdem beatas Virgines deberent vovere, ipse puer prædictus talia audiens, continuo ex magno fervore, quem ut creditur instinctu Dei habuit, dixerit; Ego volo etiam ad beatas Virgines; volo etiam ad beatas Virgines, &c. & ex omni fortitudine, quam idem puer tunc habuerit, se in lecto, in quo decumbebat, erexerit. Cum autem mulier Elsa nominata, ipsius Joannis testis antedicti noverca, inclinationem pueri videbat; statim ipsa voverit puerum ad Beatas Virgines prædictas. Similiter fecerit Margareta testis, ejusdem pueri mater; & quam primum ipsum puerum illuc voverunt, ipse puer dixit; Ego volo ire, &c. Et puero de lecto levato, & ad terram posito per testes, ad statim idem puer, recepto in manus suas parvo baculo sive ligno, cum eodem baculo inceperat ire; & iverit solus absque omni adiutorio, [quæ ante numquam ambularat.] licet antea nunquam iverit, nec ire potuerit: sic ipsi conjuges votum prædictum compleverint cum puero, eundem illuc ad beatas Virgines portantes secum: qui puer existens cum Sanctis, per se, mediante tamen baculo, transiverit in ecclesiam ad sanctas Virgines; & interim de die in diem magis potuerit ipse puer ambulare. Hæc non gratia, odio, amore, aut prece inducti, sed ex omni veritate dicunt, & publica præmissa fore ac vera asserunt.
[49] Religiosus Dominus Joannes Fabri, Conventualis Monasterii Ordinis Minorum de Observantia Basileæ, Presbyter, [XL, eadem septimana curatus a febribus.] examinatus die Veneris post Pentecosten, dicit, quod sint pro nunc quinque dies, quod febres invaserint ipsum, & habuerit eas acutissimas; ita quod cum ipse alias inclinationem habuerit ad Sanctam Christianam, & ad tres Virgines antedictas in Eichsel, ipse fecerit votum ad ambas ecclesias hujusmodi, & ad beatas Virgines illic requiescentes: illudque votum die Sabbati ante Exaudi compleverit, & interim febris ipsum numquam tetigerit, nec eamdem senserit amplius. Et firma fide credit, se per intercessionem sanctarum Virginum, scilicet Sanctæ Christianæ, & Sanctarum Cunegundis, Wibrandis, & Mechtundis, fuisse liberatum a febribus.
[50] Die vero Mercurii vicesima nona mensis Maji, [29 Maji iterum omnia recognoscuntur in Eichsel] supradicti Reverendi Patres & Domini, Tilmannus Episcopus Tripolitanus, Reverendi in Christo Patris Domini Christophori Episcopi Basileensis Vicarius in Pontificalibus; nec non Joannes Kreutzer, Præpositus Ecclesiæ Cathedralis Constantiensis, a Reverendo Patre Domino Hugone Episcopo Constantiensi ad hæc missus, ex speciali commissione præfati Reverendissimi Domini Raymundi Legati de latere, eis viva voce facta; ecclesiam in Eichsel accesserunt, Beatarum trium Virginum sepulturas, & corpora, ac alia necessaria, videre, visa conspiciendo; repereruntque singula, ut supra scriptum est, fore vera, & ultra hoc litteras Indulgentiarum effectum continentes subscriptum; videlicet quod Reverendus Dominus Angelus, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Sursanensis & Caminensis e Episcopus, ad Alemanniam & universas & singulas Provincias, [uti & bulla Indulgentiarum a Nuntio Apost. data an. 1482.] civitates, terras, & loca Germaniæ cum plena potestate Legati de latere Apostolicæ Sedis Nuntius & Commissarius, anno Domini millesimo quadrigentesimo octuagesimo secundo, quarto mensis Decembris, Pontificatus Sanctissimi Domini nostri, Domini Sixti Papæ quarti, dedit Indulgentias ad Ecclesiam in Eichsel, autoritate suæ Legationis, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui [eamdem ecclesiam] in Annuniatione Beatæ Mariæ Virginis, ac S. Galli Confessoris, ac Sanctæ Trinitatis, nec non Beatarum Wibrandis, Cunegundis, & Mechtundis Martyrum festivitatum & dedicationum hujusmodi diebus devote visitaverint, & manus adiutrices porrexerint, singulis hujusmodi festivitatum diebus unum annum de injuctis pœnitentiis eis relaxavit, &c. perpetua literarum valitudine sub sigillo ejus appenso: est actum ad instantiam strenui viri Hartmanni Truck-ses Militis.
[51] Die vero Veneris, ultima mensis Maji, supradicti Reverendus Pater Dominus Tilmannus, Episcopus Tripolitanensis, Reverendi in Christo Patris & Domini, [31 Maji Commissarii accedunt ad montem & ecclesiam S. Christianæ,] Domini Christophori Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopi Basileensis, Vicarius in Pontificalibus Generalis; Venerabilesque Domini Ioannes Hammannus, Sacræ Theologiæ Professor, Ordinis Prædicatorum; Ioannes Berckman de Olpe, Archidiaconus Ecclesiæ Collegiatæ in Munster Basileensis Diœcesis; ad commissionem eis per præfatum Reverendissimum Dominum, Dominum Raymundum Cardinalem de latere Legatum, vivæ vocis oraculo factam; & voluntate etiam Reverendi in Christo Patris ac Domini, Domini Hugonis Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopi Constantiensis, per Reverendum Patrem Dominum Ioannem Kreutzer, Præpositum Ecclesiæ Cathedralis Constantiensis, ab eodem Domino Episcopo missum adhibita; ecclesiam S. Christianæ in monte S. Christianæ Constantiensis diœcesis accesserunt; & ibidem in mei Notarii publici, [& sublato lapide cooperiente sepulcrum illius,] & testium infrascriptorum præsentia; præsente etiam nobili & valido viro, Domicello Rudolfo de Blumneg, Armigero, Advocato castri, & Balivo dominii Rotelensis, Illustris Principis, & Domini Christophori Marchionis inferioris Baden, ejusdemque castri & dominii; lapidem magnum & gravem super sepulcrum, in quo S. Christiana, quæ de societate S. Ursulæ & undecim mille Virginum, publice ab universis Christi fidelibus illius patriæ incolis & inhabitatoribus, esse asseritur, & pro tali habetur, & venerata existit, positum removerunt, & levarunt.
[52] Quo quidem lapide hujusmodi amoto & levato, repererunt sepulcrum hujusmodi quatuor muris factum, & usque ad brachia viri profundum. Et in eodem sepulcro in medio positam unam sarcham f lapideam, cum ferris a duobus lateribus bene clausam & munitam; quam sarcham ex sepulcro hujusmodi levarunt, [aperta etiam inclusa istis arca inveniunt integrum sceletum,] illamque ab una parte, ferro cum quo clausa erat remoto, aperuerunt, & lapidem desuper coopertum levarunt. Quo levato viderunt & repererunt integrum corpus, sive omnia ossa Reliquiarum Sanctæ Christinæ, in eadem sarcha reclusa seu reclusum. Quibus sic visis, & cum omni gaudio & reverentia repertis, Reverendus Dominus Tilmannus, Episcopus Tripolitanensis præfatus, præmissis & completis antea orationibus & solennitatibus, ad hæc requisitis & debitis, unam spatulam S. Christianæ Virginis ex hujusmodi lapidea capsa sive sarcha recepit, & super mundum g arcum papyri posuit, omnibus ibidem existentibus demonstrando; fuitque in hujusmodi spatula, & adhuc est, caro dictæ sanctæ Virginis; licet propter ejus antiquitatem hujusmodi caro facta sit quasi bombasum fusci coloris, sic tamen quod teneri, & retineri potest digitis. Quibus Reliquiis sic integre repertis, fuit ipsa spatula universa in capsam seu sarcham prædictam reposita, & reclusa cum omni reverentia & honore debitis, ipsaque sarcha, [& ostenditur scapula, cui adhuc caro hærebat.] seu capsa lapidea in tumulum prædictum sive cavernam reposita, lapisque desuper repositus prædictus. Antequam omnia præmissa fuerunt peracta, tres Missæ habitæ & celebratæ exstiterunt, cum omni devotione; præsentibus ibidem honorabili Domino Henrico Raf, Canonico in Colmar; & honestis, Joanne Advocato in Loërach, Joanne Wegner etiam olim in Loërach Advocato, Antonio Ziegler de Lerach, Joanne Orth Advocato in Richen, & Ludino Dorwart de Richen hospite, & pluribus aliis honestis hominibus utriusque sexus, pro testibus super præmissis rogatis & requisitis.
ANNOTATA D. P.
a Minor Basilæa, Rheno interfluente distinguitur a Majori, & cum eadem ponte insigni connectitur.
b Ad verbum Contege, præmaturum adhuc est.
c Idiotismus Germanicus, cui vox Kind, puer, utrique sexui aptatur.
d Hæc est Dominica V post Pascha.
e Caminum, urbecula Pomeraniæ Episcopalis sub Archiepiscopo Gnesnensi; nec procul inde puto inveniendum Sursanum.
f Sarcha, Teutonice Sark, arca lapidea, Belgis sumitur etiam pro lapide grandi & quadrato, qualibus solent consterni & tegi sepulcra.
g Fortassis arcam, sed nihil muto, quippe nec hoc plene satisfacit.
CAPUT. V.
Legatus Apostolicus indicit festum Elevationis in Eichsel & Monte S. Christianæ.
[53] Anno Domini, millesimo quingentesimo quarto supradicto, [Raymundus Legatus Apost. per datas 3 Iunii,] Indictione septima, die vero lunæ, tertia mensis Junii, Reverendissimus in Christo Pater & Dominus, Dominus Raymundus, miseratione divina Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalis, Apostolicæ Sedis de latere Legatus, litteras in forma subscripta emanandas, sub suæ paternitatis Reverendissimæ sigillo appresso munitas decrevit. Quarum tenor sequitur, & est talis. Raymundus, &c. ut supra num. 8. Apostolicæ Sedis de latere Legatus, [ubique promulgari jubet,] universis & singulis Abbatibus, Præpositis, Prioribus, Decanis, parochialium ecclesiarum Rectoribus, & Plebanis, & Viceplebanis; Capellanis, Curatis, verbique divini Prædicatoribus secularibus & religiosis, ceterisque Presbyteris & Clericis per civitates & diœceses, tam Basileensis, Constantiensis, quam etiam Lausanensis, ac alias ubilibet constitutis, salutem in Domino, cum præsentium publicatione, & intimatione, ac fideli executione.
[54] Tunc nostræ legationis officium, quo meritis licet imparibus fungimur, recte peregisse credimus; cum inter reliqua ejus opera nostras solicitudinis partes ad Sanctorum præsertim feminei sexus, qui varia tormentorum genera pro nostra fide subire non formidarunt, venerationem convertimus; ac alia, quæ veneratione debita carent, quantum cum Deo possumus, elevemus, prout auctore Domino salubrius conspeximus expedire. Cum itaque, sicut ad nostrum plurimum fide dignorum relatione pervenit auditum, in parochiali ecclesia villæ in Eichsel, dictæ Constantiensis Diœcesis prope Rhinfelden, ejusque cœmeterio, quædam corpora sub vocabulis, Cunegundis, Wibrandis, & Mechtundis; necnon in capella sita super montem Sanctæ Christianæ, corpus ejusdem Sanctæ Christianæ Virginis, [quod rogatus ut de SS. Virginum cultu & miraculis informatus,] quæ omnes de numero seu societate S. Ursulæ & undecim mille Virginum fuisse & esse reperiuntur, sepulta & recondita existant, ipsæque ecclesia & capella in honorem earumdem Sanctarum Virginum dedicatæ inveniantur; quæ ibidem non minimis miraculis refulserunt, & indies evidentioribus effulgent; & plurimorum Christi fidelium, ad eas in suis necessitatibus recurrentium & implorantium, voces exaudiunt, & apud Deum ferventer intercedunt; adeo quod plures, spe & fide firma ad eas recurrentes, & illic [vota] emissa persolventes, variis languoribus se senserunt redemptos & liberatos.
[55] Postquam igitur nobis, ab illorum locorum Potestatibus & Dominis temporalibus, expositis primitus per eos variis signis & miraculis, [earum corpora elevet;] quæ ibidem contigisse asseruerunt, fuit humiliter supplicatum; quatenus, ad gloriam Dei, & majorem ipsarum Sanctarum Virginum venerationem & laudem, de miraculis hujusmodi per debitam inquisitionem nos informare; & si vera comperta fuerint, dictas beatas Virgines, & earum corpora, ibidem (ut præfertur) requiescentia, adhibitis debitis solennitatibus, nostræ Legationis auctoritate elevare & exaltare dignaremur. Nos igitur attendentes, quod ipsarum Sanctarum Virginum major veneratio, & plurimorum Christi fidelium devotio, ac nostra fides universalis non modicum exinde sumerent incrementum; de præmissis per debitam inquisitionem informari satagentes, [per Commissarios suos omnia fecerit examinari;] cum personaliter interesse nequivimus, certis nostris Commissariis, de omnibus prænarratis & veritatis circumstantiis se ad plenum informandi, commissionem dedimus, cum singulari tamen favore & consensu Reverendi Patris Episcopi Constantiensis, loci Ordinarii. Qui quidem nostri Commissarii, nostræ eis factæ commissionis vigore, universas & singulas circumstantias & qualitates, in hujusmodi negotio per ipsorum corporum visitationem, inspectionem, & decalogorum, & aliarum sculpturarum visionem, testiumque ex fama continuata deponentium fidele & diligens examen, præmissa veritate fulciri compererunt omniumque & præmissorum testimonia nobis in scriptis debite redacta præsentarunt, exhibueruntque. Nosque ex hujusmodi diligenti inquisitione, & examinatione de sacri negotii meritis plenius informarunt.
[56] [& considerans quod plures Ursulanæ elevatæ sint,] Et quia invenimus, plures sanctas Virgines de illa sacra Societate fuisse elevatas, post longa temporum intervalla ab elevatione prima; videlicet Sanctas Cordulam a & Odiliam; imo etiam in Colonia Agrippinensi circa tempora felic. record. Nicolai quinti papæ, inventum est quoddam reservaculum ossibus Sanctorum plenum, b quod etiam elevatum & aliis Sanctis appositum existit; & ne novum alicui videri queat, sancta Mater Ecclesia plures Martyres colit, qui tamen non gladio sed zelo martyrii ducti, diem clauserunt extremum. Legimus etiam in tractatulo famosissimi Sacræ Theologiæ Professoris Magistri Martini c Parisiensis, quem super libris Ethicorum edidit, ubi dicit: [& ad Martyrii titulum sufficiat prompta voluntas,] Etsi ad martyrium exigatur actualis contemptus mortis, semel a ratione imperatus; non tamen ad rationem martyrii exigitur universaliter tolerantia actualis mortis has Virgines, sacram cohortem ab Urbe secutas, & amore martirii allectas, cum intellexerant S. Ursulam ex revelatione divina martyrium subituram, cum sua societate non dubitamus.
[57] Attendendum insuper quod dictam B. Ursulam (ut sacra enarrat historia) plures Virgines, viduæ, & aliæ utriusque sexus personæ secutæ, quas Spiritus sancti inspiratio & revelatio attraxerunt; inter quas fuisse legimus S. Cyriacum d Pontificem summum, duos Cardinales, duos Diaconos, tres Subdiaconos, & Archidiaconum Romanæ Ecclesiæ, quinque Episcopos de Anglia, videlicet Sanctos Guilielmum consobrinum Ursulæ, Jacobum Columbanum, Iwanum, Eleutherium, ac Lotharium, ac Cæsarium Meldensem Episcopum; Sanctos Mauritium, & Clementem, Pantulum & Marculum; Reges, Etherium primum, Oliverium secundum, Crophorum quartum, Lucium quintum, Clodoveum sextum, Canutum septimum, Pipinum de Oriente octavum, Adulfum nonum, Avitum decimum, [item quod Ursulam comitati sint utriusque sexus personæ plures,] Seranum undecimum Regem inclitum Danorum, Refridum, Bonifacium paganum cum filia ab Angelo monita; Regem Laurentium paganum cum suis subditis ac Reginis Constantinopolitanensibus, & aliis de Hibernia, Normannorum, Suevorum, & aliis cum multis Ducissis, adeo, quod numerus illorum se ad quadraginta millia extendit.
[58] Præmissis igitur verissimis documentis nobis apparentibus, credentes Deum ex Sanctis suis pro nobis intercessoribus esse propitium, in hoc sancto elevationis negotio, cum singulari favore & assistentia præfati Episcopi Constantiensis, sub cujus diœcesis ipsa sancta corpora requiescunt, procedere desiderantes, ad eorundem corporum elevationem Canonicam; divina nobis gratia adspirante, proxima die Dominica, [indicit diem elevationis.] post Octavas festi Corporis Christi, mane circa horam quintam, post sermonem, ibidem in laudem Dei, & Sanctarum Virginum fiendum, procedere curabimus, prout id in Domino conspexerimus salubrius expedire. Ut igitur hæc elevatio & sanctarum Reliquiarum exaltatio, in gloriam Dei, & dictarum Virginum venerationem devotius & salubrius fieri possit, de omnipotentis Dei misericordia, ac Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, ac de speciali indulto nobis desuper concesso, omnibus & singulis Christi fidelibus, qui ista die divinis Officiis, quæ adspirante nobis gratia Spiritus sancti in propria persona celebrare intendimus, corporum prædictorum elevationi, [cum indulgentiis plenariis,] exaltationi, processioni, vel solenni benedictioni, sic ut præmittitur fiendis, devote interfuerint, & suas devotas ad Deum preces, pro universalis Ecclesiæ statu, & pro pace totius Imperii, summi Pontificis nostraque prosperitate, & animarum salute, semel orationem dominicam & salutationem angelicam devote dixerint; aut qui, quorum facultates suppetunt, suas pias eleemosynas & caritativa subsidia, cum hujusmodi elevatio & exaltatio absque gravissimis impensis minime fieri & peragi possit, pro expensarum supportatione, & capsarum, in quibus sancta corpora hujusmodi collocari & reservari debent; decentiori ornatu & decore, ipsis tribus diebus erogaverint, & administraverint, & ad gazophylacium ibidem ordinandum propriis manibus posuerint; absolutionem plenariam peccatorum de plenitudine nostræ Legationis & potestate, in forma Ecclesiæ consueta, in Domino concedimus. Si autem divina Officia per alium celebrari & teneri contigerit, [& potesta absolvendi a reservatis.] ter orationem dominicam & totiens salutationem angelicam, ut predicitur orantibus, decem annos & totidem quadragenas de injunctis eis pœnitentiis in Domino auctoritate Legationis nostræ relaxamus. Et insuper ut Christi fideles ipsi ad hujusmodi indulgentias consequendas eo ardentiores & aptiores fiant, certos nostros Confessores, qui potestatem cunctos Christi fideles, qui peccata sua confessi fuerint, in casibus Sedi Apostolicæ specialiter non reservatis absolvere, & pœnitentiam eis salutarem injungere possint & valeant, ordinare & deputare curabimus, prout id salubrius in Domino conspexerimus expedire.
[59] Quæ omnia & singula vobis omnibus & singulis intimamus, insinuamus, [Atque hæc ubique publicari mandat] & notificamus, ac ad vestram & cujuslibet vestrum notitiam indubitatam deducimus, præsentium per tenorem; vobisque & cuilibet vestrum auctoritate legationis nostræ prædictæ, districte præcipiendo mandamus, quatenus hujusmodi nostrum elevationis & exaltationis mandatum, in vestris ecclesiis sub Missarum solemniis, dum major populi multitudo ad divina audienda ibidem convenerint, publicare curetis, ut tantas peccatorum remissiones valeant promereri. Et ut Deus nobis suam gratiam in veneratione Sanctarum dare dignetur, eisdem vestris subditis nostra auctoritate præcipiatis, ut vigiliam elevationis fiendæ jejunent; diem vero lunæ festivent & celebrent, [& festum cum jejunio indici.] & orationibus suis devotis sanctificent; ut per hæc Deus omnipotens misericordiam & gratiam, ad illa quæ in fidei nostræ propagationem tendunt concedere & elargiri dignetur. In quorum fidem præsentes nostras litteras fieri, & per Notarium publicum subscribi, sigillique nostri impressione jussimus & fecimus communiri. Datum Basileæ, anno a nativitate Domini millesimo quingentesimo quarto, Indictione septima, die vero lune tertia mensis Junii, Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri, Domini Julii divina providentia Pape secundi anno primo, presentibus ibidem honorabilibus viris ac Dominis, Dionysio Jacoti Presbytero Bisontinensi, & Guilielmo Bouse Clerico Morinensis Diœcesis, Camerariis nostris, testibus ad premissa vocatis & rogatis.
De mandato dicti Reverendissimi Domini Cardinalis & Legati, Joannes Bernevelt, Notarius publicus subscripsit.
[60] Eodem siquidem die lunæ tertia Junii, [de S. Christiana narrat testis 1] fuerunt examinati honesti viri Joannes Hymelrich, & Clewinus Erbesholter, ambo de Villagio Wylen Constantiensis Diœcesis, super his que ipsi sciant, vel audiverint a suis senioribus de Sancta Christiana. Qui etiam mediis suis desuper præstitis juramentis, dixerunt & deposuerunt, ut sequitur. Joannes Hymelrich, de villa Wylen Constantiensis Diœcesis, ætatis annorum octuaginta vel circa, juratus, receptus, & medio suo juramento examinatus, deponit & dicit esse verum, quod ipse ante annos sexaginta & sexaginta & septuaginta proxime lapsos, a quondam suis parentibus & aliis senioribus villagii Wylen, [audivisse a senioribus,] & aliarum villarum vicinarum audiverit; quod olim S. Ursula cum suis Soladibus navigavit per Rhenum, veniendo de curia Romana, & S. Christiana fuerit secum; & dum erat circa littus prope Domum rubeam, seu monasterium Ordinis B. Pauli primi Eremitæ; eadem Sancta Christiana fuerit infirma, & petierit se emitti. Sicque ducta usque ad campum, prope villagia Krentzach & Wylen, [quod in loco dicto Lectus S. Chrianæ obierit:] ibidem [substiterit] in campo quadrato amplitudinis octuaginta pedum ab utraque parte, qui locus modicum elevatus est & altior, quam terra sive agri contigui eidem loco, qui quidem locus semper habuerit, & hodie habeat nomen, & nuncupetur Lectus Sanctæ Christianæ, ex causa illa, quod in eodem loco mortua fuit, sive diem vitæ suæ clausit extremum.
[61] Audiveritque semper dici, quod fuisset differentia occasione bannorum seu limitum parochiarum; [de cujus corpore orta is, dirempta sit,] ita quod inhabitatores villagii Wylen prætendebant, corpus S. Christianæ debere duci ad ecclesiam ipsorum; Parochiani vero in Krentzach prætendebant, quod deberet duci ad ecclesiam eorumdem. Itaq; cum hujusmodi differentia habita fuisset, quidam senex vir ita consuluit, quod corpus S. Christianæ deberet poni super curriculum, & deberent præponi duo boves, & illi boves permitti transvehere corpus; & ubi ducerent, quod ibidem sepeliretur Sancta Christiana; sicque factum fuerit, & boves hujusmodi iter receperint, adscendendo super altitudinem montis illic prope existentis; & bobus venientibus ad montem, idem mons per divinam potentiam se aperuisset, ita quod boves habuerunt viam adscendendi, [bobus ipsum in montem vehentibus.] & Sanctæ Christianæ corpus ducendi; quod etiam duxerint usque super montem, in quo hodie requiescit; sicque ibidem in honorem S. Christianæ fuerit erecta ecclesia parochialis, quæ hodie parochialis ecclesia existat, habens subditos & limites proprios; fueritque maximus concursus a tempore memoriæ ipsius testis ad eamdem S. Christianam: & a suis senioribus semper audiverit concursum ad eamdem fuisse: sicque testis per se concursum vidit, & illuc ivit pro sua devotione ipsam in suis necessitatibus implorando. Hæc non gratia, odio, amore, seu lucri causa deponit, aut prece, pretio, vel favore; sed justitiæ intuitu.
[62] [Eadem confirmat testis, II] Clewinus Erbesholter de Wylen, ætatis annorum nonaginta & ultra, testis juratus, receptus, & medio suo juramento examinatus dicit, & deponit similiter esse verum, quod ante octuaginta annos, a suis senioribus & parentibus, viris & personis utriusque sexus fide dignis, omnique exceptione majoribus; quod olim dum S. Ursula ex curia Romana venerit navigando per Rhenum cum suis Sodalibus, inter illas fuerit Sancta Christiana; quæ erat adeo infirma, quod exiverit navim prope Rubeam domum, ubi sit Monasterium S. Pauli primi Eremitæ; & venerit usque ad quendam locum agrorum, intra villas Wylen & Krentzach, & in eodem loco permanserit in campo, & diem ibidem vitæ suæ clauserit extremum; prout etiam locus ipse in quo ipsa obierit, hodie nuncupetur Lectus S. Christianæ, propterea quod in eodem loco mortua fuerit. Qua sic mortua, dicit testis se audivisse veridica relatione, quod corpus S. Christianæ fuerit positum super unum curriculum, & præpositis duobus bobus ductum, præter regimen hominum, ad placitum animalium hujusmodi, seu divina gratia mediante, usque ad montem, in quo S. Christiana adhuc requiescit.
[63] [nec non miraculum scissi montis,] Dicitque testis, se audivisse a parentibus & senioribus suis; quod mons, per quem corpus ducebatur, se aperuerit, & fuerit eis factum iter divina potentia; sic quod adhuc hodie vallis existat, & habeat eadem vallis nomen, quod dicitur via S. Christianæ, propterea quod per eadem corpus ejus fuit sic per boves ductum. [Quando autem] corpus S. Christianæ sic erat super acumen montis ductum, ipsi boves steterunt illic non ultra gradientes: sic fuerit ibidem sepulta, prout adhuc requiescat in eodem monte, [& perseverantem cultum] & sit ædificata ecclesia in ejus honore & in ejus nomine & honore dedicata, & nomen habeat ecclesia S. Christianæ, & sit ecclesia parochialis, & a tempore vitæ suæ fuerit magnus hominum concursus ad eamdem sanctam Virginem Christianam, tamquam ad unam de numero undecim mille Virginum existentem; pro qua semper audivit & vidit eam venerari & nominari; & ipse testis eamdem sanctam Virginem Christianam pro Sancta tenuit, nominavit & honoravit. Hæc non gratia, odio, amore, prece, pretio, vel favore deponit.
[64] Die vero lunæ decima mensis Iunii, coram Reverendissimo Domino, Domino Raymundo Cardinali & Legato, in civitate Basileensi apud Sanctum Leonardum constitutus, honorabilis vir Dominus Jacobus Merbolt Clericus Bambergensis Diœcesis, [Unus ex familiaribus Legati testatur,] ejusdem Reverendissimi in Christo Patris & Domini, Domini Raymundi Cardinales Sanctæ Sedis Apostolicæ de latere Legati familiaris, ab eodem Reverendissimo Domino Legato pridie ad villagium Eichsel, ubi Beatæ Virgines, (scilicet Cunegundis, Wibrandis, & Mechtundis) corporaliter requiescunt, missus, & ibidem perseverando negotia sibi commissa expediens, reversusque ad Basileam, & de nonnullis miraculis, ibidem tempore quo inibi fuit factis, dicens medio suo juramento desuper examinatus, deponit & dicit esse verum; quod die Mercurii vigilia Corporis Christi, proxime præterito, venerit ad villam Eichsel quædam mulier, quæ fuerit in uno ejus oculo per sedecim annos cæca; & postquam illa se ad dictas Beatas Virgines voverit, [quod in Eichsel vidit illuminari coclitem,] statim ipsa a cæcitate ejusdem oculi, intercedentibus Beatis Virginibus prædictis adjutorio Dei fuerit liberata, atque visum habuerit & habebat, ac si nunquam visu caruisset. Hanc ipse testis vidit, & ab honestis hominibus audivit, ipsam dictis annis visu in dicto oculo suo hujusmodi orbatam fuisse, usque ad dictam diem voti facti.
[65] Similiter dicit esse verum, quod die Sabbati proxime præterita, [contractam erigi,] venerit alia mulier, quadraginta annorum existens suæ ætatis, quæ fuerit contracta in cruribus suis, adeo quod per duos annos cum dimidio in lecto decubuerit, & ire seu ambulare non potuerit; eadem fecerit votum visitandi Beatas Virgines in Eichsel, & quam primum votum hujusmodi fecerit, ipsa absque alicujus hominis subsidio, de lecto surrexerit, & de domo sua usque ad beatas Virgines transire potuerit & transsiverit, & hodie ire & ambulare possit quo velit. Hanc mulierem testis similiter viderit, & a fide dignis personis audiverit eam sic contractam fuisse, & per dictos annos in lecto decubuisse, & ambulare non potuisse.
[66] [muto loquelam reddi:] Insuper testis idem dixit esse verum, quod venerit in villagium Eichsel quidam socius sedecim vel viginti annorum; qui dum puer exstitit, propter coruscationem seu tonitrua aut tempestates sibi evenerit, quod non potuerit amplius loqui, sicque mutus exstiterit, & remanserit per quatuordecim annos; & postquam audiverit de dictis sanctis Virginibus, quod miracula ibidem varia fierent; ipse se etiam ad easdem voverit; quo voto facto, & adimpleto die Sabbati proxima, ipse ut prius loqui incœperit, & loqui possit; hunc testis viderit & a fide dignis personis audiverit ipsum dictis annis mutum fuisse, & loqui non potuisse: hæc non gratia, odio, amore, prece, ve pretio, vel favore deponit.
[67] Die vero decima quarta mensis Junii supradicti, Reverendissimus in Christo Pater & Dominus, Dominus Raymundus miseratione divina Cardinalis, [quare denuo indicitur Elevatio.] & Apostolicæ sedis Legatus præfatus, aliam intimationis scedulam emitti mandavit, & decrevit hujusmodi tenoris. Raymundus &c ut supra num. 8: universis, & singulis Christi fidelibus, præsentes litteras nostras inspecturis, notum facimus, quod die Dominica proxime futura mane circa horam quintam, ad elevationem trium corporum Sanctarum Virginum Cunegundis, Mechtundis, Wibrandis, in villa Eichsel prope Rhinfeldiam; die vero lunæ ex tunc proxime sequenti, ad elevationem S. Christianæ in monte S. Christianæ, divina nobis adsistente gratia in propria persona procedere curabimus, juxta formam & tenorem, in prioribus nostris desuper emissis & publicatis contentam. In cujus testimonium præsentes litteras, nostro secreto inferius appresso, duximus muniendas. Datum Basileæ anno Domini millesimo quingentesimo quarto, die decima quarta mensis Iunii. Ioannes Bernvelt Notarius subscripsit.
ANNOTATA D. P.
a S. Cordula recolitur postridie S. Ursulæ 22 Octobris. S. Odilia 18 Iulii, quæ an. 1288 translata Hujum fuit: an Ursulana tunc examinabimus. Interim vide Crombachium lib. 8 cap. 26, & seqq.
b Idem Crombachius cap. 1 Append. pag. 1091 & seqq. agit de Martyrum Boppardiensium corporibus inventis an. 1280 Nicolai P P. V an. 3 & ex numero Capitum, publicæ venerationi solitorum exponi, putat haud plures eos quam sedecim fuisse: pagina autem 1128 in Epitome Chronologica nullius alterius inventionis meminit nisi S. Odiliæ. Cumque nullum certum cultus anni diem habeant, putat iis apteassignari posse proximum post Octavam assumptæ Virginis 23 Augusti.
c Hactenus nobis ignotus scriptor, & fortassis ipsismet Parisiensibus.
d De hoc Cyriaco, fabulose Romanis obtruso, pluribus egi in Conatu Chronologico, & simul docui quam incunctanter is creditus fuerit seculo 14 & 15. De aliis Episcopis, Regibus, Reginis hic recensitis nihil attinet dicere, cum in ipsis hominum locorumque nominibus satis multa, arguant fictionem manifestam.
CAPUT. VI.
Canonicorum & Consulum Rhinfeldensium Depositiones, secuta
translatio Corporum sanctorum, & quorumdam miraculorum depositio.
[68] Die vero sedecima mensis Iunii, coram supradicto Reverendissimo Domino Raymundo Cardinali & Legato præfato in oppido Rhinfelden constituti, [Citati Canonici & Exconsules] honorabiles nec non providi & honesti viri, Dominus Ioannes Colmar, Ioannes Lederschneider, Ioannes Muller, Laurentius Truchses, & Berchtoldus Rudi, Canonici Ecclesiæ Collegiatæ in Rhinfelden; nec non Ioannes Gebhart, Iacobus Abberg, Iacobus Unmous cives & ex Consulibus oppidi Rhinfelden, ac Georgius Fabri Pronotarius ibidem; & per eamdem suam Paternitatem Reverendissimam diligenter, occasione sanctarum Virginum trium in Eichsel requiescentium, mediis suis desuper præstitis juramentis requisiti & examinati, deposuerunt & dixerunt, & quilibet eorum dixit & deposuit, ut infra sequitur.
[69] Dominus Joannes Colmar, Canonicus in Rhinfelden, [testantur de adventu Virginum ex auditu,] ceterique Domini Canonici antedicti, ad mandatum eis sub excommunicationis pœna per præfatum Dominum Raymundum Cardinalem & Legatum de latere viva voce de dicenda veritate factum, mediisque suis juramentis Capitulo ipsorum præstitis examinati, deposuerunt & dixerunt, ac quilibet eorum deposuit & dixit esse verum, quod ipsi recordantur quadraginta annos, (dempto Domino Laurentio, qui recordatur triginta & ultra) & eisdem temporibus, ac ultra fuerint in oppido Rhinfelden, & visitaverint villagium & ecclesiam in Eichsel, & semper ab antiquioribus ejusdem villæ, ac etiam in oppido Rhinfelden ab antiquioribus audiverint, quod dicebatur, quod hujusmodi tres Sanctæ Virgines essent de societate undecim mille Virginum; & dum S. Ursula, ex curia Romana cum Sodalibus suis venisset navigando per Rhenum ad partes inferiores Rheni, dictæ tres Virgines, venientes usque ad locum qui dicitur Roperschwyl, prope villagium Eichsel, ibidem permanserint, usque ad earundem obitum, & fuerint ac sint sepultæ in ecclesia Eichsel.
[70] Similiter semper dici audiverint, viderintque, quod ad easdem post earumdem obitum, tamquam ad sanctas Virgines de Societate S. Ursulæ existentes, fuerit magnus concursus populi, [de cultu ex visu] & præsertim ante quadraginta annos major quam hactenus fuerit. Ipsique testes & quilibet eorumdem similiter aliquando illuc transiverit ex devotione earundem, ipsas Sanctas Virgines implorando, ecclesiaque ipsa in honore earumdem Sanctarum Virginum fuerit & sit dedicata. Ipsi autem testes non sciunt de aliquibus miraculis ibidem factis, quia de his non consideraverunt, nec interrogarunt; viderunt tamen, & quilibet eorum vidit tot & tanta insignia, ab antiquo in ecclesia Eichsel habita & facta, quod firmiter credunt hujusmodi tres Sanctas Virgines, de dicta societate S. Ursulæ existentes, ibidem requiescere. Hæc non gratia, odio amore, prece, pretio vel favore, sed veritatis & justitiæ intuitu deponunt.
[71] Providi & honesti viri Ioannes Gebhart, Iacobus Abbergh, Iacobus Unmuos, ex Consulibus Oppidi Rhinfelden; ac Georgius Fabri, Protonotarius ibidem; similiter ad mandatum præfati Reverendissimi Domini Legati, coram sua paternitate Reverendissima in oppido Rhinfelden constituti, mediis quoque suis juramentis, per eos & quemlibet eorundem e Consulatu præstititis examinati, deposuerunt & dixerunt, [deque præsentia corporum in Eichsel,] ac quilibet eorum deposuit & dixit; esse verum, quod ipsi & quilibet eorum Consulum, ab annis quadraginta, & etiam quinquaginta; Protonotarius vero ab annis triginta elapsis; audiverint a suis senioribus & antiquioribus, honestis, & fide dignis personis, omni exceptione majoribus & gravibus, semper dici, quod corpora sanctarum trium Virginum, Cunegundis, Wibrandis, & Mechtundis requiescerent in Ecclesia villæ Eichsel; & eædem tres Sanctæ Virgines essent de numero Sanctarum XI mille Virginum, & illuc venissent, dum S. Ursula ex curia Romana veniendo super Rhenum navigasset, & exivissent ipsæ tanquam infirmæ navim, & venissent ad istum locum; viderintque & audiverint semper easdem in ecclesia Eichsel pro sanctis Virginibus teneri, reputari & implorari; ipsique testes easdem pro talibus quæsiverint, habuerint, & imploraverint; audiverintque, quod ante quadraginta, & septuaginta annos, major concursus fuisset ad eundem locum, propter easdem Sanctas Virgines, quam hactenus fuerit; nec contrarium unquam audiverunt, sed viderunt imagines scissas, & super sepulturas earumdem positas, ad modum Sanctarum Virginum Reginarum, pro intersignio, quod ibidem requiescerent Sanctæ Virgines, & eo citius venerarentur.
[72] Additq; dictus Dominus Protonotarius, quod ultra præmissa, [& tentata sed prohibita effossione.] ante triginta annos audiverit dici; quod olim quidam Dominus terræ attentasset ibidem fodere: & quod ruptum fuisset caput unius ex Sanctis Virginibus: & quod illo facto caput unius imaginis, superpositi tumulo earundem Virginum sanctarum, similiter videbatur ex ea causa ruptum, prout etiam caput unius ex imaginibus adhuc videatur ruptum fore; firmiterque credunt testes ita esse, ut audiverunt a suis senioribus, & sicut etiam viderunt & deposuerunt: hæc non gratia, odio, amore, prece, pretio, vel favore deponentes.
[73] Quibus quidem testibus singulis antedictis, uno post alium successive, [Hinc in Eichsel progressus Legatus,] per præfatum Reverendissimum Dominum Legatum auditis, dehinc idem. Reverendissimus Dominus Raymundus Legatus, animo & intentione corpora dictarum sanctarum Virginum, ex locis suarum sepulturarum in quibus hactenus requieverunt & sepulta fuerunt, ad alium locum transferendi, & illas sanctas Virgines elevandi, villagium in Eichsel antedictum equester, una cum Reverendo in Christo Patre & Domino, Christophoro Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopo Basileensi, nec non Reverendis Patribus Dominis Tilmanno Episcopo Tripolitanensi, ejusdem Domini Episcopi Basileensis Vicario in Pontificalibus Generali; nec non Dominis N. Abbate in sancto Blasio, Nigræ-silvæ Ordinis S. Benedicti Constantiensis diœcesis, ac N. Abbate Monasterii in Lutzella Ordinis Cisterciensis Basileensis diœcesis, [cum dignissimo comitatu,] pluribusque aliis Canonicis Ecclesiæ Basileensis, ac beneficiatis aliarum Ecclesiarum: nec non associatis sibi pluribus in magna multitudine utriusque status, tam spiritualibus quam secularibus hominibus, & utriusque sexus fidelibus appropinquavit, illucque accessit; & ecclesiam in Eichsel ingressus est, cum dictis Dominis Prælatis, Episcopis, Abbatibus, ceterisque Presbyteris, & Clericis ad hoc specialiter vocatis.
[74] Eisque existentibus circa sepulturam dictarum Virginum jam apertam, præmissis decantationibus Litaniæ, [elevata corpora defert ad altare, sub divale,] Veni sancte Spiritus, aliisque Orationibus & Collectis, ac ceremoniis ad hæc requisitis, cum omni solemnitate præhabitis, idem Reverendissimus Dominus Legatus, ossa Reliquiarum dictarum Sanctarum Virginum de sepulturis suis, in quibus sepulta fuerunt, & a tempore obitus earundem Virginum sanctarum requieverunt, ad capsas sive arcas, ad hoc de novo factas posuit & inclusit, cum decantationibus Cantici Iubilationis, Te Deum Laudamus, &c. Utsicque illas Sanctas Virgines, illarumque corpora elevando, eadem corpora sive reliquias earumdem sanctarum Virginum in dictis arcis jam per suam Paternitatem imposita & reclusa, aut repositas & reclusas, cum omni reverentia & honore, super altare, pro celebranda per suam Paternitatem Missa, extra ecclesiam propter multitudinem populi præparatum, solemniter deportari ordinavit & fecit.
[75] Dehincque sua Reverendissima Paternitas Missam solemnem propria in persona, [ubi cantata Missa,] ad laudem Dei & B. Mariæ Virginis, Sanctarumque Virginum prædictarum, omniumque aliorum Sanctorum, celebravit & decantavit. Et Missa hujusmodi cum omni solennitate decantata & finita, benedictioneque data, in præsentia horum plurimorum, forsan quinque millium, qui ob honorem Dei & B. Mariæ Virginis, ac sanctarum trium Virginum prædictarum, ibidem fuerant congregati. Deinde Reliquiæ dictarum sanctarum Virginum viceversa ad ipsam ecclesiam solenniter fuerunt & sunt transportatæ. Hujusmodique transportatione facta, idem Reverendissimus Dominus Legatus, de eo, quod nil aliud fecerit circa elevationem hujusmodi Sanctarum Virginum, quæ alias generaliter, cum undecim mille Virginibus, existerent per Sedem Apostolicam (ut præfertur) canonizatæ, nisi Reliquias earundem de uno loco ad alium transferendo, [referuntur Reliquiæ ad ecclesiam.] & eas elevando, solenniter protestatus fuit, atque protestabatur expresse, me Notarium infra scriptum desuper publice requirendo, præsentibus ibidem Reverendis in Christo Patribus & Dominis, Dominis Episcopis Basileensi ac Tripolitanensi, ac Abbatibus & Prælatis, pluribusque aliis personis in copiosa multitudine ibidem (ut præfertur) existentibus, pro testimonio ad hæc requisitis & rogatis.
[76] Die vero lunæ, decima septima mensis Iunii, [Idem postridie facit corpori S. Christianæ,] supradicti Reverendissimus Dominus, Dominus Raymundus, Cardinalis & Legatus præfatus, ad elevationem S. Christianæ Virginis prædictæ procedere volens, ad Ecclesiam S. Christianæ accessit, eamque ingressus est, una cum præfatis Reverendis in Christo Patribus & Dominis, Dominis Christophoro Episcopo Basileensi, Tilmanno Tripolitanensi Episcopo, N. S. Blasii a Nigræ-silvæ, N. in Luzella b monasteriorum Abbatibus, ceterisque pluribus spiritualibus, & secularibus Dominis, nobilibus & ignobilibus Prælatis, Presbyteris, Canonicis, Clericis [& fidelibus] utriusque sexus, in copiosa multitudine ibidem congregatis. Et ipsis sic in ecclesia existentibus habitisque & præmissis decantationibus Litaniæ, nec non Hymno Veni creator Spiritus &c. aliisque Orationibus & Collectis ac ceremoniis & solennitatibus debitis & requisitis, idem Reverendissimus Dominus Legatus ossa Reliquiarum S. Christianæ Virginis (quæ etiam una de societate undecim millium Virginum esse dignoscitur, [velut cum Ursulanis canonizatæ,] & antea cum aliis undecim mille Virginibus Sanctis per sedem Apostolicam canonizata existit in communi) de loco sepulcri, in quo hujusmodi Reliquiæ antea fuerunt in una sarca lapidea reconditæ, ad alium locum ipsius ecclesiæ S. Christianæ, & extra sepulturam hujusmodi, transtulit, & solenniter cum decantatione cantici jubilationis, Te Deum laudamus &c. elevavit, & super altare pro celebranda per suam Reverendissimam Paternitatem Missa extra Ecclesiam ipsam præparatum, solenniter deportari ordinavit & fecit.
[77] De hinc sua reverendissima Paternitas solennem Missam propria in persona, ad laudem Dei, & Beatissimæ Virginis Mariæ, [coram sex fere millibus hominum] ac S. Christianæ Virginis prædictæ, omniumque Sanctorum aliorum, celebravit ac decantari fecit. Qua Missa sic cum omni hujusmodi solennitate debita, decantata & finita, benedictioneque data in præsentia hominum plurimorum, ad minus quinque vel sex millium, spiritualium & secularium, nobilium & ignobilium, qui ob honorem Dei, Beatæque Virginis Mariæ, ac Sanctæ Christianæ prædictæ ibidem fuerant congregati; deinde Reliquiæ dictæ Sanctæ Virginis Christianæ, viceversa ad ipsam ecclesiam S. Christianæ (in cujus honorem eadem ecclesia est consecrata, & in qua hactenus requievit) solenniter fuerunt & sunt reportatæ, Hujusmodi siquidem transportatione facta, omnibusque sic solenniter & devote peractis, præfatus Reverendissimus Dominus Legatus, de eo, quod quidquid ibidem fecerit, quod hæc ad instantiam supplicationis viri Rudolfi de Blumneg, Illustris Principis & Domini, Domini Christophori Marchgravii Badensis c inferioris, in castris & dominio Retelen Balivi fecerit, neque aliud fecerit sua Paternitas, [protestans simplicem hanc esse translationem.] nisi reliquias sanctæ Virginis Christianæ, quæ alias (ut præfertur) generaliter cum undecim mille sanctis Virginibus de societate S. Ursulæ existentibus, per Sedem Apostolicam canonizata existit, de uno loco ad alium transferendo, & illam elevando pro majori populi devotionis augmentatione solenniter protestatus fuit, & protestabatur expresse, me Notarium infrascriptum desuper publice requirendo, & mihi ut singula premissa debite registrarem & conscriberem, prout res gesta esset, mandando: præsentibus ibidem Reverendis Patribus Dominis, Christophoro Episcopo Basileensi, Tilmanno Episcopo Tripolitano. N. Sancti Blasii Nigræ-silvæ, N. in Luzella Monasteriorum Abbatibus predictis, ac dicto Nobili viro Domicello Rudolfo de Blumnegh Balivo, aliisque pluribus Presbyteris & Laicis, pro testibus ad id requisitis & rogatis.
[78] Die Vero Jovis vigesima septima mensis Junii, [Testatur Fr. Minor] supradicti, Religiosus vir Dominus Joannes Fabri Presbyter Conventualis monasterii Ordinis fratrum Minorum de observantia, civitatis Basileensis, super certis miraculis fore factis, de quibus sibi constare dicebatur, examinatus, medio suo juramento desuper specialiter prestito, deposuit & dixit, quod nuper (videlicet quinta feria ante festum S. Joannis Baptiste, scilicet vicesima dicti mensis Junii) ad ipsum Fr. Joannem, [mulierem contractam per annos 5] in Villagio Eichsel, venerit quedam mulier de villagio Mulben, Constantiensis Diœcesis in Brisgauio d, que sibi dixerit; quod ipsa fuisset per quinque annos, & duodecim septimanas contracta, in manibus & pedibus suis, sic, quod iisdem annis non potuerit ad aliquem locum ire seu ambulare; & dum ad ejus notitiam devenisset, quod Reverendissimus Dominus Cardinalis Raymundus, Apostolicæ Sedis de latere Legatus, S. Christianam voluisset elevare, ipsa ad eandem sanctam Virginem votum fecerit, & eam imploraverit, quod apud Deum pro eadem intercederet, quod pristinæ sanitati restitueretur; statimque hujusmodi voto præmisso, [apud S. Christianam esse erectam,] ipsa ex Dei gratia, per intercessionem ejusdem sanctæ Virginis Christianæ, potuerit ire, prout personaliter cum duabus mulieribus honestis ad S. Christianam ivisset; sitque verum, quod eædem duæ mulieres (quarum nomina non consideraverit) similiter affirmaverint, quod dicta mulier per dictos annos, & septimanas sic fuisset contracta, usque quo votum prædictum fecisset.
[79] [item alia per tres.] Similiter dicit & deponit dictus Fr. Ioannes esse verum, quod pridie venerit ad ipsum in monte S. Christianæ quædam alia mulier, quæ etiam per tres annos integros fuerit contracta, de villa Luterbach Basileensis diœcesis; & se voverit ad S. Christianam; & quam primum hujusmodi votum fecerit, ipsa cum suo marito, una die quatuor milliaria transire potuerit atque transiverit, licet antea in tribus annis non potuisset ad aliquem locum transire, prout id omnibus suis vicinis fuerit & sit cognitum & manifestum. Hæc siquidem mulier sibi testi proprio ore dixerit, & similiter ejus maritus, quamvis de propriis eorum nominibus non interrogaverit. Aliud non scit, & hæc non gratia, odio, amore, prece, pretio, vel favore, sed solius justitiæ, & veritatis intuitu deponit.
[80] Anno a nativitate Domini millesimo quingentesimo quarto, [Missus in Luterbach ad cognoscendū ibi factum miraculū,] prædicto vero die Jovis quarta mensis Julii, honorabilis vir Magister Dominus Joannes Ochs, Rector Ecclesiæ Parochialis oppidi Sennhein Basileensis Diœcesis, Commissarius a Reverendissimo Domino, Domino Raymundo Cardinali, de latere Apostolicæ sedis Legato præfato, pro examine infrascripto, extra civitatem Basileensem faciendo specialiter deputatus; coram Venerabilibus Dominis Bernardo Egly, Doctore Canonico, nec non Joanne Berckman de Olpe, Commissariis supradictis, in hujusmodi negotio deputatis (ut præfertur) constitutus, & per eosdem super his, quæ in examine occasione subscripti miraculi repererit, medio suo desuper specialiter præstito juramento examinatus, dicit & deponit, se die secunda mensis Julii supradicti, in villa Luterbach, dictæ Diœcesis ad commissionem sibi factam (ut præfertur) ad honestum virum Henricum Biechlin, ibidem residentem, ejusque Henrici uxorem legitimam accessisse; & in ejusdem Henrici & quorumdam aliorum fide dignorum testium infrascriptorum præsentia, dicti Henrici Biecklin uxorem legitimam diligenter super miraculo, quod Deus per intercessionem Sanctarum Christianæ in monte S. Christianæ, nec non Cunegundis, Mechtundis, & Wibrandis Virginum, in ecclesia villæ Eichsel Constantiensis diœcesis, [deponit quod ibi a se examinata mulier] requiescentium & levatarum, ad quas ipsa se vovisse dicebatur, per suam clementiam & misericordiam operatus exstitit, examinasse & interrogasse quæ sic, medio suo desuper solenniter ad Sancta Dei Euangelia de veritate dicenda præstito juramento examinata, dixerit, & deposuerit, coram eodem Magistro Joanne Ochs, Decano in Sennhein, & imperiali auctoritate Notario, in testium subscriptorum præsentia ut sequitur.
[81] [dixerit se an. 1501 brachio sinistro debilitata] Primo videlicet dixerit & deposuerit esse verum, quod anno a nativitate Domini, millesimo quingentesimo primo proxime lapso, quarta quoque feria post Dominicam e Invocavit, in die fuerit sana corpore & nil senserit; & circa medium noctis ejusdem diei, ipsa mulier dicti Henrici uxor voluisset lactare unum suum puerum seu infantem; & dum ipsum infantem ex cunabulo levaverit, senserit in ejus sinistro brachio magnam infirmitatem sive magnum dolorem; dixeritque ad eumdem suum maritum, quod ipse deberet infantem accipere, donec ipsa se modicum moveret; [quodque] infirmitate & dolore hujusmodi dietim se augmentantibus, eo devenerit, quod ipsa præmissa circa festum Paschæ, tunc futurum dicti anni Domini millesimi quingentesimi primi, [& doloribus per totum illud latus auctis,] quod in tibia dextra ac in eodem latere corporis tam magnas & acutissimas passiones, dolores, & infirmitates habuerit; quod non potuerit die vel nocte quiescere, aut dormire; & fuerint tales passiones & dolores in eadem, quod die ac nocte clamaverit & cucurrerit hinc inde in domo, sic quod vicini sui audiebant, & compatientiam cum ea habuerint, & de hujusmodi dolore non potuerint satis admirari, timueritque ipsa mulier & ejus maritus, ac vicini ejus timorem habuerint, quod in dementiam incideret: neque panes scindere, nec alia cum brachio facere potuerit.
[82] Cumque ipsa hujusmodi infirmitatem continuatam habuisset, [an. 1504 voverit adire 4 Sanctas,] a prædicto anno usque ad mensem Iunii, præsentis anni millesimi quingentesimi quarti; devenerit mulieri noctis tempore diei decimi noni dicti mensis, in somno ad ejus mentem, quod ipsa deberet se ad quatuor Sanctas Virgines, scilicet Christianam, Cunegundem, Mechtundem, & Wibrandem vovere; sicque crastino die mane se ad easdem sanctas Virgines voverit, & eodem die voti hujusmodi ad easdem sanctas Virgines transire proposuerit. Id [autem] maritus tulit male, quia fuisset dies pluviosa; & timuit, quod non posset ambulare; ipsa autem mulier noluerit permanere, sed votum emissum adimplere propria in persona, etiam si sola debuisset ivisse. Ita maritus, cum ipsa muliere ægrota sua uxore, die Sabbati ante Ioannis Baptistæ, villam dictam exivit; & iverint ambo coniuges, una die primo ad S. Christianam, & viderunt Reliquias ejusdem S. Christianæ; [atque in via sanari cœperit;] & deinde iverint ad villagium Eichsel, ad sanctas tres Virgines scilicet Cunegundem, Mechtundem, & Wibrandem, ipsum votum emissum ibidem complendo. Subiungitque ipsa, quod quam primum votum hujusmodi fecerit, & adimpleverit, ipsa senserit continuo se melius & melius habere; infirmitates ejus asperrimas, quas habuerit, se minorasse; & lætanter in via ambulasse, & sic etiam se liberatam fore ab infirmitate.
[83] His maritus, per suum præstitum juramentum de veritate fidem dedit, [quod & testes jurati confirmarunt.] & ea vera esse firmavit. Hujusmodi prædictæ depositioni mulieris, & Henrici ejus mariti, præsentes fuerunt honesti viri Hermannus Schillingh, Nicolaus Menly Scultetus in Luterbach, Henricus Buretsch antiquus Advocatus ibidem, Petrus Wezsel, Georgius Cerdonis, Elisabetha Fichserin, & Anna Bechlerin; qui testes omnes per sua juramenta desuper similiter præstita affirmarunt, per dicta tempora dictam mulierem sic claudam & infirmam habuisse ut deposuerit, & clamores & dolores maximos habuisse & fecisse diebus & noctibus, nec in triennio ambulasse, nisi aliquando ad Ecclesiam, & cum magno dolore & fletu ac hujusmodi auxilio. Dicuntque testes, dictum Henricum & ejus uxorem superius deponentes, esse & fuisse homines honestos, bonæ famæ & laudatæ opinionis, omnique exceptione majores. Nec aliud scit.
ANNOTATA D. P.
a Nigra-silva, Herciniæ pars, in qua S. Blasii celeberrimum potentissimumque Ordinis Benedictini cœnobium fusius describit Bucelinus, tom. 1. parte 2 Germ. sacræ pag. 15; ubi an. 1504 Abbas 31 numeratur Blasius, vir modestus, usque ad an. 1519, ordinatus 1493.
b Luzell Cisterciensis Ordinis, monasterium præpotens dictum eidem Bucelino, ibid.pag 55 sed Tom. 2 pag. 213 Abbates recenset, & anno 1498 claruisse notat Theobaldum Hillwekh, cujus successor Henricus Sapper claruerit 1531; ut verosimile sit hic priorem indicari.
c Poterat simpliciter Badensis Marchio dici Christophorus; si ejusdem Marchionatus partem superiorem jam tunc possedebat, per mortem Philippi Hoghbergensis, sine maribus liberis defuncti an. 1503, ut scribunt aliqui.
d Vulgo Brisgaru, Crombachius perperam Brisgaudium vocat.
e Hæc est prima Dominica Quadragesimæ; anno 1501, quo Pascha celebrandum erat 11 Aprilis, cadens in 28 Febr.
CAPUT VII.
Quædam miracula sequenti Iulio examinata.
[84] Anno a nativitate Domini millesimo quingentesimo quarto, [Adiens Legatus ecclesiam S. Christianæ] Indictione & Pontificatu quibus supra, die vero Mercurii tertia mensis Iulii, Reverendissimus in Christo Pater & Dominus, Raymundus Cardinalis & Legatus præfatus, quoddam Crinile sive sertum, quod S. Christiana in capite suo sancto, dum vixit tulisse & habuisse dicitur; & quod in ecclesia S. Christianæ, hactenus a tempore obitus ejusdem habitum & reservatum, & sibi Domino Reverendissimo Legato ad conspiciendum datum & præsentatum exstitit, & cum quo hactenus homines, ad ecclesiam S. Christianæ confluentes tacti, & ipsis ad osculandum datum fuit, cum diligentia vidit, & perspexit; & in certis suis partibus, præsertim in pannis ipsi Crinili circumvolutis sericeis, & superpositis aperuit; & illo aperto, & pannis superpositis modicum remotis, reperit sua Reverendissima Paternitas, & vidit ipsum Crinile verum ex aureis argenteis & sericeis filis contextum fore, & cum perlis pulchris ac etiam lapidibus pretiosis & figuratis subtiliter nobilium more ornatum fuisse & esse; & in panno sericeo, quod desuper circumvolutum existitit, [inspicit Crinale, illius esse creditum,] duodecim nodos reperit; in quibus nodis respectivæ Reliquiæ infrascriptæ erant reclusæ; videlicet petiola tunicæ Beatissimæ Virginis Mariæ, similiter, decem millium Martyrum a de societate S. Mauritii, de S. Bartholomæo Apostolo, de undecim mille b Virginibus, de sancta Cruce Christi, de S. Hilario, de S. Brigida, de S. Thoma Apostolo, de S. Nicolao, de S. Barbara, de S. Blasio. Ab interiori vero parte reperit circulum ferreum latitudinis ipsius Crinalis, intra tamen eundem ferreum circulum & Crinale pannicellum sericeum, impedientem ne Crinale a ferro corroderetur aut consumeretur.
[85] Quibus sic per suam Reverendissimam Paternitatem visis & repertis, cum admiratione permixto gaudio, ipsa sua Paternitas Reverendissima hujusmodi Crinale etiam Reverendo Patri Domino, [& illud Clarissis ornandum committit:] Domino Christophoro, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopo Basileensi, & aliis spiritualibus & secularibus personis ostendit, & ostendi procuravit & jussit, ut de his testimonium dare possent. Dehinc quoque idipsum Crinale venerabilibus & devotis, Abbatissæ & Conventui monasterii in Gnadentall c, Ordinis S. Francisci, civitatis Basileensis de Observantia, existentibus ad Reparandum & recludendum Crinale, & Reliquias in debito ordine transmisit. Quo sic crinali ad monasterium ipsum misso, & per Dominas Abbatissam & Conventum penes se habito, post devenit ad aures dicti Reverendissimi Domini Cardinalis & Legati fide dignorum relatione veridica, quod inter ipsas Sorores ex Conventu dicti monasterii una exstitisset & esset, videlicet religiosa Agnes Mederin, professa & conventualis ibidem, [deinde intelligens quod annis 20 debilis monialis,] oriunda ex civitate Basileensi, quæ per viginti quasi annos in genibus suis ac tibiis maximas & graves passiones, contractiones, & dolores habuerit & sustinuerit; & tales, quod ipsa sine baculo, & etiam habito baculo in manibus, sine adiutorio alicujus ex sororibus genua flectere, & ad ecclesiam sive chorum ecclesiæ ingredi & transire, nec postquam genua flectebat surgere potuerit, nisi auxilio aliarum mulierum ipsius monasterii Sororum; & quandocunque ipsa se e lecto levare voluerit, id facere absque clamore & planctu doloris non valuerit. [quæ Crinale illud videre & genibus suis ad moveri petierat,]
[86] Et quod ipsa Soror Agnes Mederin prædicta semper ex intimo corde inclinationem habuit ad S. Christianam prædictam, ideo postquam audiverit & perceperit Crinale Sanctæ Christianæ in monasterium eorum prædictum fore portatum, ipsa ferventissime cupivit illud videre, petieritque id sibi ad conspiciendum & osculandum exhiberi; prout ipsa Domina Abbatissa ejusdem Monasterii id sibi ad conspiciendum & osculandum tradiderit. Dum autem ipsa Soror Agnes hujusmodi Crinale osculata fuit, ipsa ex intimo cordis fervore postulaverit a Domina Abbatissa, ut cum eodem Crinali & Reliquiis appositis genua ipsius Sororis Agnetis tangeret; spe tali freta, quod postquam cum illis tangeretur, intercessione Beatæ Christianæ, divinaque gratia assistente & auxiliante, per hujusmodi tactum sanaretur: præfata vero Domina Abbatissa se in hoc gravem reddidisset, talemque irreverentiam sanctis Reliquiis & Crinali exhibere distulerit. Attamen quia ipsa Soror Agnes tam ardenter & talibus ferventibus precibus humiliter institerit, pro præmissis faciendis eadem Abbatissa, cum consilio aliarum Sororum seniorum & prudentiorum, desuper habito, ipso Crinali S. Christianæ & sanctarum Reliquiarum appositarum, genua ipsius Sororis Agnetis, ea qua debuerunt & potuerunt reverentia & honore, tetigerunt: [subito convaluerit;] quo facto ad statim ipsa Agnes, Soror & conventualis prædicta, dixerit ad ipsas Dominas Abbatissam & alias Sorores ibidem præsentes, quod ipsæ deberent Deum laudare, quia ipsa sentiret leviationem suæ infirmitatis in genibus; & super hoc statim se levaverit, & absque baculo quo prius utebatur usque ad chorum, & ante altare ipsius chori transiverit; se ibidem prosternendo ad terram, & Deum laudando de tanta gratia sibi facta, quod fuisset sic sanata in genibus & cruribus suis, quod absque baculo & mulierum adjutorio potuit ire & ambulare: sit quoque verum, quod ipsa interim a dicto tempore fuerit, & remanserit, & hodie sana existat, & amplius dolores prædictos non senserit, quos prius habuerit.
[87] [ad monasterium illud se confert] Quibus præmissis per Reverendissimum Dominum Legatum perceptis, eadem sua Paternitas Reverendissima, veritatem præmissarum a dictis Dominabus Abbatissæ & Sororibus audire cupiens ac volens, ad dictum monasterium propria in persona, die Dominica, septima mensis Iulii, una cum Reverendis Patribus Dominis Christophoro Episcopo Basileensi, Tilmanno Episcopo Tripolitano, ipsius Domini Episcopi Basileensis Suffraganeo, Domino Henrico Sax Priore Monasterii Sancti Leonardi Ordinis Canonicorum regularium Sancti Augustini, & Ioanne Bergkman de Olpe Cappellano Ecclesiæ Basileensis, Confraterniæque super atrium Decano, meque Notario subscripto hujus negotii, ingressus est: & sua Paternitate in eodem Monasterio & choro ejusdem existente, omnibus Sororibus convocatis & præsentatis, eadem sua Paternitas super præmissis & illorum veritate inquisivit, & ipsas Abbatissam & Sorores, nec non præfatam Sororem Agnetem specialiter & diligenter examinavit, mandans eisdem & earum cuilibet sub pœna excommunicationis, ut veritatem dicerent & deponerent super eisdem.
[88] Quo quidem [modo] Soror Agnes Mederin, quæ (ut præfertur) infirma fuit & reconvaluit, sic interrogata, omnia & singula præmissa, quæ in corpore & persona ejus fuerunt, & prout Reverendissimo Domino Cardinali & Legato præfato de ea (ut præfertur) dicta fuerunt & sunt, per fidem suam nomine juramenti desuper præstitam affirmavit, [& singularum depositiones excipit.] & vera esse dixit; addens & dicens, quod quandocumque ante diem Mercuri prædictam, per dictos viginti annos, ipsa voluerit ire aut se levare, id facere non potuerit, præ nimio dolore & contractione crurium & in genibus, nisi cum adjutorio aliarum Sororum, quæ eam tenuerunt; & ipsa firmiter credat, adjutorio Dei, & per intercessionem B. Christianæ; quam intime imploraverit, & ex tactu Crinalis S. Christianæ ejusdem ac Reliquiarum appositarum, hujusmodi fuerit & sit liberata. Præmissa etiam, tam Domina Abbatissa quam ceteræ Sorores seniores, per suas fides vera fuisse & esse asserunt; astruendo, eamdem Agnetam, in anno & ultra proxime lapso, nullam medicinam sive curam contra infirmitatem & dolorem hujusmodi accepisse, per quæ curari deberet. His quidem singulis fuerunt præsentes præfati Reverendi Domini, Christophorus Episcopus Basileensis, Tilmannus Tripolitanensis Suffraganeus, Henricus de Sax Prior, & Dominus Joannes Bergman de Olpe, pro testimonio ad hæc vocati & requisiti.
[89] [Ad extremum adest par conjugam] Die vero Martis decima mensis Julii supradicti, examinati fuerunt honesti homines, Cretzinger civis Basileensis & Elisabetha ejus uxor legitima; nec non Ennelina, relicta quondam Henslini Winstichers, dum vixit civis Basileensis; & Elsa, relicta quondam Joannis Rusdorff lapicidæ, dum vixit Basileensis; ac Agnes uxor Ludovici Malers; super quibusdam miraculis (ut asseritur) factis, qui etiam mediis suis juramentis dixerunt & deposuerunt respective, ut sequitur. Jacobus Cretzinger & Elsa ejus uxor præfati dicunt & deponunt, mediis suis juramentis desuper præstitis examinati diligenter, quod ipsi habeant filiam Anclinam nuncupatam, quæ prout in Quadragesima proxime præterita unus annus sit elapsus, inceperit conqueri de quadam infirmitate, [deponitque quod filiæ crus immedicabiliter læsum,] quam patiebatur, accidentaliter eidem obveniente in sinistro ejus crure, retro in superiori parte ultra genua; habueritque maximos dolores, & maximas passiones die noctuque in hujusmodi crure, sic quod sæpius contingebat, quod non potuerit in die ire, nec duabus noctibus aut tribus successive ambulare. Habueruntque consilia chirurgicorum & empiricorum, aliorumque se in his expertos asserentium, quodque permiserunt hujusmodi crus videre; nullus tamen eorum infirmitatem hujusmodi cognoverit, aut medicinam sive unguentum aut aliud curabile apponere sciverit, quo mediante dicta deponentium filia curaretur. Accideritque, quod in loco doloris inceperit cutis & caro se aperire taliter, quod aqua ex crure inde fluere cœperit, & sic duraverit usque quasi per tres partes anni, cum maximis doloribus & passionibus die & nocte.
[90] Postquam autem S. Christiana, per Reverendissimum Dominum Raymundum Cardinalem de latere Legatum præfatum, [post votum pro ea factum S. Christianæ,] fuit elevata; & testes perceperunt, nonnullos homines utriusque sexus se ad eamdem S. Christianam vovisse, in suisque infirmitatibus implorasse, & ab hujusmodi infirmitatibus fuisse liberatos; præfati conjuges etiam filiam earumdem, ac se cum eadem, ad S. Christianam voverunt. Quo voto emisso, & nondum tamen facto; in crure dictæ filiæ testium, in loco infirmitatis, tria parva ossa per cutem & carnem se ostenderint; quibus visis conjuges ipsi deponentes pro chirurgico miserint, illaque tria ossa parva sibi ostenderint. Quibus per chirurgicum visis, [ultro excidente osse acuminato] idem chirurgicus quodam instrumento ferreo, ad modum forcipis facto, dicta ossicula de crure dictæ filiæ extrahere attentaverit; sed extrahere minime potuerit, etiam fortiter trahendo, usque ad effusionem sanguinis ipsius puellæ. Videntes itaque parentes ipsius puellæ deponentes id non posse juvare; & [quod] prius etiam puellam ad S. Antonium, ad S. Quirinum, & alios Sanctos voverunt, & ab hac infirmitate liberari non poterat; iidem conjuges, ut præmittitur votum per ipsos emissum compleverunt. Quo quidem voto completo & peracto, de nocte diei ejusdem voti peracti, quoddam os cum tribus acuminibus, ad modum dentis antiqui, quod prius sic se ostendebat, jam exiverat, [sanatum sit.] & mane in lecto ipsius puellæ prædictæ fuerat repertum: interimque dicta passio & infirmitas in ipsa puella cessavit. Et ob hoc os hujusmodi ad S. Christianam portaverint, & illic pro miraculo dimiserint; ipsaque filia puella jam quasi penitus pristinæ sanitati restituta existat. Et firmiter credunt, & indubie pro eo habent, quod dicta filia, ad intercessionem dictæ S. Christianæ Virginis, ex misericordia Dei sit liberata, nec aliter dicunt.
[91] [Alia deponit de alumno suo,] Ennelina, relicta quondam Henslini Winstichers, incola Basileensis, medio suo juramento examinata, deponit & dicit esse verum, quod circa festum omnium Sanctorum, proxime futurum antequam tres anni laberentur, quidam alienus venerit ad ipsam, & sibi conduxerit unum puerum masculum, forsan unius cum dimidio annorum [apud] illam educandum: & eo tempore idem puer fuerit multum infirmus, & non sciverit ire. Quem puerum sic habuerit per dictum tempus, & eodem nunquam potuerit stare, nec ambulare, aut ire. Postquam autem Sanctæ Virgines, Cunegundis, Mechtundis, & Wibrandis, & S. Christiana novissime per Reverendissimum Dominum Raymundum legatum præfatum fuerunt elevatæ, ipsa fecerit votum nomine ipsius filii, cui nomen est Ioannes. Et quam primum votum hujusmodi fecerit & adimpleverit, idem puer nocte ejusdem diei completi voti, inceperit ire per se, atque ire potuerit & possit: [quod ei impetrarit gradiendi facultatem.] & firmiter credit, quod auxilio Dei, ad intercessiones & preces B. Christianæ, hæc facta sunt. Post hoc ipsa mulier etiam votum fecerit & compleverit, eundo nomine dicti pueri ad Sanctas tres Virgines, & etiam illic transiverit. Sic similiter credit, quod auxiliante Deo, & intercedentibus dictis quatuor sanctis Virginibus, ipse puer de die in diem plus roboretur in suis viribus. Dictæ itaque mulieres duæ, scilicet Agnes Malerin, & Elsa Nusbemhin, per sua juramenta præstita desuper affirmant, præmissa vidisse; & verum esse, ut dicta Ennelina deposuit; & firmiter credunt, ad intercessionem Beatarum Virginum ipsum puerum reconvaluisse.
[92] In horum igitur omnium & singulorum præmissorum fidem & testimonium, ego Gregorius Brusweiler, [totius Processus formatur exemplar authenticum.] alias Swegler, Clericus Constantiensis, publicus Apostolica & Imperiali auctoritatibus ac Venerabilis curiæ Episcopalis Basileensis Notarius, & præfati Reverendissimi Domini Legati, Domini mei gratiosissimi, in hujusmodi negotio Scriba specialiter assumptus; hoc præsens registrum, processum, & omnia præmissa in se continens, de dicti Domini Legati mandato & jussu, confeci, notavi, & publicavi; per aliumque fideliter scribi procuravi, manu aliena signo & nomine meo solitis & consuetis signavi & subscripsi, in fidem & testimonium omnium & singulorum præmissorum.
Gregorius Swegler, Clericus Constantiensis, publica & Imperiali auctoritatibus, venerabilisque Curiæ Episcopalis Basileensis Notarius collateralis & scriba præfatus, hic manu propria subscripsi.
ANNOTATA D. P.
a Confundi hic videntur X Millia Martyrum in monte Ararath, de quibus ad 22. Iunii, cum Legione Thebæa millium 6 ut summum, cujus ductor S. Mauritius, 22 Septembris.
b Hic jam apparet eam, quæ Ursulanarum Reliquias gestabat ipsis multo posteriorem fuisse: idem probant S. Hilarius; sive Pictaviensis, defunctus an. 367, de quo 13 Ianuarii; sive Arelatensis, de quo 5 Maji mortuus 454; & magis S. Brigida, S. Patricii discipula 1 Februarii, cujus morti assignatur annus. 523; ut taceam de S. Nicolao, qui fortassis, non sub Constantino Magno sec. 4, sed sub Constantino Pogonato sec. 7 floruit.
c Latine Vallis-gratiarum, sed cujus nulla apud waddingum aut Haroldum notitia.
LEGENDA
Ex præmisso Processu collecta atque impressa.
Et ab Hermanno Crombachio recusa.
Cunigundis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Mechtundis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Wibrandis Virgo Peregrina in Alemannia (S.)
Chrischona seu Christiana Virgo Peregrina in Alemannia(S.)
EX CROMBACHIO
[1] Lectio III. Erant, prout veridica relatione antiquitus accepimus, [Quatuor Virgines] inter sacratissimas Virgines, S. Ursulam comitatas, quatuor insignis virtutis & gratiæ, Deique timore perfectissimæ, omni præditæ morum honestate: quarum tres nobiliores genere, una Cunigundis, altera Mechtundis, tertia Christiana vocabatur; quarta, quæ quasi famula ipsarum videbatur, nomine Wibrandis, Virgines sacratissimæ: quæ per a Duregaudiam ad Rhem pervenientes littora, infirmitate valida letalique gravatæ, iter suum Basileam usque perficere non valentes, [ad Rhenum infirmatæ] divina disponente clementia, non longe a nobili quondam urbe, nunc vero vel terræ motu, vel temporum hominumque injuria, modico jure, Augusta Rauracorum dicta, substiterunt. Quod revera divina factum providentia creditur, quatenus & terra ipsa, tunc pene desolata colonisque destituta, meritis ipsarum, colonis impleretur, prout jam cernimus factum; & patriæ nostræ fines, per tantarum patrocinia matronarum, divino super irradiaretur prospectu, supernorumque luminum illustraretur splendoribus.
[2] Lect. IV Igitur Rheni transvadantes alveum, [eodem transmisso veniunt in Roppersweiler,] ambulabant per devia silvarumque dumeta, montium adeuntes juga & vallium prærupta, ceu ignaræ viarum ignotæque hominibus & linguæ, ad montana quæ incolis Spelte dicuntur, pervenerunt; & quoddam villagium, nomine b Roppersweiler, impingentes, cujusdam pauperculi grangiam, utpote infirmæ & debiles, petierunt .. Porro incolæ loci, cernentes personas tam venerabiles & honestas, ignotæ linguæ homines; eas, ut erant, nobili prosapia genitas conjectabantur; ipsasque hospitio, prout petebant receperunt; & humanitatis obsequia, licet pauperes ruricolæ, pro posse exhibebant. Sed priusquam ad præfata pervenissent loca, sancta Virgo Dei Christiana, gravi languore præventa, paulum a littore Rheni in quodam loco substitit; & languore ingravescente, oculos cum manibus in cælos elevatos tenuit; [relicta cis Rhenum Christiana ibique defuncta.] & orationem ad Christum Dei filium sponsum fundens Virginum, benedicens sanctam Trinitatem, in confessione veræ sempiterneque Deitatis, plena fide spiritum cæli Deo reddidit. Quam reperientes incolæ vicinorum locorum mortuam, nitebantur corpusculum sanctæ Virginis terræ glebis commendare: sed a loco nusquam moveri ope quacumque poterat.
[3] Lect. V. Consilio tandem inito, plaustrum sumentes novum, eidem jungentes duas juvencas, [& a bobus sibi permissis in montem evecta,] jugo nondum subactas, corpus sanctæ Virginis impositum vehere permiserunt, quocumque ipsas flatus sancti Spiritus perurgebat. Quæ mox, sumptis viribus, ex adverso prærupti petrosique montis, gressibus æquis incedentes, substiterunt. Mirabile dictu! Mox enim divina virtute petra se dividens, pervium iter pecudibus stupendo miraculo præstitit: quæ ipsam demum usque ad montis supercilii juga perducentes, sua pausatione locum quietis Corpusculi virginalis ostenderunt: quo loco, usque in præsentem diem in pace sepulta requiescit. Sacra demum Virgo superna irradiatione, Deo sanctam suam glorificante, illustrata, cœpit coruscare miraculis; adeoque a Deo se glorificatam in cælis, [ubi miraculis claruit in ecclesia ipsi condita.] patefacere divinis beneficiis, ut cunctis claresceret, sanctam Dei Virginem omni veneratione condignam fore. Unde vicinorum devotione actum est fidelium, ejus assistentibus suffragiis, quod ecclesia in honore ipsius extitit fabricata, & consecrata in loco præfato, ubi requiescit.
[4] Lect. VI. Sed ad locum, unde digressi sumus, redeuntes, audiamus quam gloriosus fuerit Rex Israel, [Aliæ tres in Roppersweiler] discooperiens se coram ancillis servorum suorum; & aperte demonstrans, quam laude digna sit divina Majestas, mirificans Sanctos suos. Reliquum vitæ finem sanctarum Virginum, Cunigundis, Mechtundis, & Wibrandis videlicet, ad memoriam revocemus. Cumque sacratæ Virgines, jam valetudine ingravescente, sese morti vicinas agnoscerent; & corpore defatigato, se migraturas minime dubitarent; expetierunt Sacramenta ecclesiastica Sacerdotis Ministerio sibi apportari, [extremis sacra mentis munitæ,] asserentes se vere Christianas esse; ut hunc firma fide puroque perciperent corde, quem in terris positæ tanta devotione ardoreque fidei dilexerant, ut mortem paratæ forent pro ipso per Martyrii palmam, prout revelatione didicerant, subire: & quantum in ipsis erat, subissent, nisi divina bonitas ad gloriam suam, nostris utilitatibus misericorditer condescendendo, aliud decrevisset. Igitur suscipientes divina Sacramenta ad mortem se, prout decuit, patientissime & constantissime disponentes, contra inimicum generis humani ejusque versutias dimicaturæ, [petunt eo modo quo Christiana sepeliri.] se Domino & ejus gratiæ commendaverunt. Cumque, accelerante vicinaque jam morte, interrogarentur, quo loco sepulturam sibi parari juberent; memores Sodalis suæ Christianæ, responderunt, eo se modo sepeliri debere, quo ipsam terræ tradidissent. His rite gestis, sacratæ Christi sponsæ, inter manus devotorum ruralium, & ipsæ devotissime, cum hymnis & laudibus divinis, [Wibrandis, autem viliori quam dominas suas loco.] quibus sanctam Trinitatem Patrem, & Filium & Spiritum sanctum collaudantes invocabant gratias Deo agentes, sanctas animas, carne solutas, æterni Dei filio jungendas sponsalitio, tradiderunt, ad alta cælorum conscensuras. Præmonuit autem S. Wibrandis moritura, se tamquam minus genere nobilem & meritis inferiorem, non debere cum aliis tumulari; sed seorsum alio recondi locello: quod & factum est. [Vituli commissa sibi corpora vehunt in Eichsel,]
[5] Lect. VII. Cumque sepulturæ tradendæ, vitulis plaustro junctis superpositæ veherentur; contigit animalia versus quercum proceræ altitudinis & magnitudinis miræ, iter agere; ubi nec dextra nec sinistra propter veprium dumorumque densitatem, poterat teneri; divina virtute grande hoc miraculum factum audivimus ab his, qui sacramento firmaverunt, se hoc ab antiquitate fide indubitata recepisse, quercum ipsam supinatam in terram, ceu pontem oppositam se deflexisse, sicque perviam præbuisse, quod pecoribus per ipsam transire erat tutissimum; eoque eventu locus sepulturæ ipsarum, & villulæ istic postea extructæ, Eichsel dictus est, quasi Quercus salutis, quod nomen usque in hodiernum diem locellus ipse sortitur. Et plane mirabilis Deus in Sanctis suis, magnificus in Majestate, faciens prodigia. Quibus animadverti potest quanti sint apud ipsum meriti, qui divinis se mandatis consiliisque vincientes, & virtutibus se exercentes in terris, vitam cœlibem actitare satagunt. Quod nimirum luce clarius in hisce sanctissimis Virginibus ostensum noscitur, quæ in schola virtutis & Christianæ palestra militiæ, [ubi omnes tres miraculis claruerunt] sub magisterio sanctissimæ Ursulæ se exercentes processerunt, ut magni meriti apud Christum sponsum suum inveniantur, totique mundo virtutis exemplum præbeant; omnium, fide & devotione sincera ipsas invocantium necessitates pia miseratione potenter relevent, & miraculis crebris Deo Sanctas suas illustrante, coruscare cernantur, quorum nonnulla inferius adnotantur c…
[6] Lect. VIII. Verum ut de multis miraculis, quibus Deus glorificavit sanctas has Virgines, aliqua in medium deducam, ad laudem & gloriam omnipotentis Dei & utilitatem legentium, ut Deus in Sanctis suis glorificetur, & Ecclesiæ Catholicæ sublimetur fides & roboretur; [quorum fama anno 1504 motus Card. Legatus,] advertant universi fideles Christi, quod anno a Nativitate Domini millesimo quingentesimo quarto, tempore sanctissimi Domini nostri D. Julii Papæ secundi, cum reverendissimus in Christo Pater & Dominus noster D. Raymundus, Ecclesiæ S. Mariæ-novæ Presbyter Cardinalis Gurciensis, & Legatus de latere per Germaniam missus, ad civitatem venisset Basileensem; audissetque, fama diffusa miraculorum, priscis actorum temporibus, sanctas Dei Virgines alias canonizatas, nec tamen a terra translatas; præcepit quatenus Sanctarum corpora inquirerenturs; decernens propria tactus devotione, indignum ut tantus thesaurus mundo diutius celaretur, lumenque clauderetur sub modio, [corpora earum requiri jussit:] sed super candelabro lumine exaltato, luceret omnibus qui in Ecclesiæ domo sunt, ac sic in refugium esset asylumque omnium, ad Sanctarum Virginum confugientium præsidium d.
[7] Lect. IX. Attentione itaque facta, cum tumuli Sanctarum patefierent, tantus odor suavitatis, [a quibus cælestis fragrantia mox emanavit,] a quibusdam partui vicinis mulieribus (quarum una Barbara vocabatur, uxor Sculteti villagii dicti Krentzach; & quædam aliæ, quarum nomina mihi modo non occurrunt, quæ mihi hæc quæ scripsi revelatione veridica dixerunt) referebatur emanasse; ut quæ alias, propter tumultum pressuramque jam pene videbantur defecisse, subito senserint se odore hujusmodi recreatas; quatenus omnibus innotesceret, Sanctarum Dei Virginum etiam ossa de loco suo pullulare, refertaque esse boni odoris spiramine. Statim namque, divini luminis vultu superirradiante, innovata sunt signa & immutata mirabilia, Deo glorificante dexteram suam. Erat namque in loco sepulturæ sanctarum Virginum quoddam lignum, quod miro semper fragrabat odore: & etiamsi jam esset aridum & vetustate pæne consumptum, semper tamen odorem spirabat violaceum; [uti & a ligno supra sepulcrum posito.] adeo ut nec si violas ipsas quis manibus tenuisset, tantum potuisset odorem suavitatis percepisse. Et quod plus mirandum est, idem lignum, cum jam propter vetustatem, quia sub divo manserat, de mausoleo e [super quo jacebat] amoveretur, protinus odorem suavitatisque spiramentum omne amisit. Nec sentiendum est hoc alia quam divina factum esse virtute, qui ad Sanctarum gloriam, quam pretiosa sit in conspectu Domini mors Sanctarum Virginum, hoc voluit demonstrate indicio.
[8] Est & aliud quod relatione veridica, dicto juramento firmata perceptum est; quod tempore illo, quo nondum ecclesia in loco sepulturæ ædificata extitit; [Olim extruendæ ibi ecclesiæ occasionem dederat] cervus egregiæ staturæ a venatoribus exploratus, cum per canes agitaretur, semper huic loco se ceu tuto commisit præsidio, nec quovis a loco vel canibus avelli, vel venabulo lædi poterat; cujus semper cornibus affixa videbantur tria luminaria: quibus exterriti venatores, tandem locum relinquentes, & dantes gloriam Deo ad propria redierunt. Ex quo indubitatum accipitur, sanctas has tres Virgines suis tutelis etiam muto huic pecori, ad ipsarum confugienti præsidium, tegumentum præstitisse & adjumentum salutis. Et quid mirum, si suffragia & intercessio sanctarum Virginum [quæ] poterat ratione carentibus esse adjutorio, [illuc solitus confugere cervus, candelas 3 in cornibus præferens.] tanto majori hominibus sit auxilio, quamto ratione utentes ipsa carentibus sunt præstantiores.
[9] Denique retulit honestus vir, Ioannes Rittermann, quod uxor ipsius Margarita Kungim, per plures annos clauda extiterit: quæ audiens sanctarum Virginum in operibus divinis gloriam, mox voto se [obstrinxit] ad ipsarum mausolea, si adjutorio sibi forent, visitanda, [Postea ex voto erecta clauda,] [& sic] integræ sanitati restituta est, surgens & exiliens & laudans Deum. Theodoricus de Meyere, filium habens, de cujus vita, morbo ingravescente, nulla spes ulterior a patre habita est: qui voto pro filii salute (in somnis tamen prius monitus) emisso, mox integræ sanitati restitutum recepit incolumen. [sanati puer moribundus,] Idem Theodoricus filiam habuit, quam summo complectebatur amore, quæ ventris dolore gravata & umbelici, erat ex infirmitate diutina de vita pene desperata: qui monitus est ab uxore, quatenus voto & voce committeretur sanctis Virginibus, magnaque Dei pietate factum est, ut concito cum duabus candelis voto ad ipsas visitandas emisso, vermes ducenti eoque amplius ab ipsa egrederentur puella; [puella vermibus plena] inter quos duo erant miræ longitudinis; qui quia pilosi erant, sua villositate & populis magnum præbuere spectaculum, & omnes hoc cernentes, ad Deum in Sanctis suis glorificandum, excitaverunt. Retulit denique idem Theodoricus ac juramento firmavit. se febrium symptomata aliquanto sustinuisse tempore; [ejusque pater a febri;] qui valido tentus paroxysmo, votum emisit, se visitaturum virginalis requiei locum, cum duarum oblatione candelarum; & concito se sensit incolumitati restitutum integre, Virginum sanctarum intercessione.
[10] Retulit denique Hermannus Muller, se per plura tempora, [lumen oculo extincto redditum,] in uno oculorum suorum, lumine amisso, cæcum extitisse: qui patrocinio Sanctarum invocato, mox visu restituto clare se asseruit videre. Ad hoc accedit quod mulier quædam, sedecim annis in uno oculorum lumine privata, voto ad sanctas Virgines emisso, plenum lumen adepta est oculorum suorum. Erat alia mulier, quæ, [calculus minutim ejectus;] propter calculi acerbissiman adustionem, diutino languore tenebatur. Cumque dietim angustiantium [pœnarum] duris quateretur doloribus, voto ad has sacratissimas Virgines emisso, continuo ex vesicæ & renum angustis meatibus, tabidæ arenæ multitudine pruriente liberata existens, liberatricibus suis gratias agens, earum Reliquias visitatura, montem Spelte sine omni conscendit difficultate. Erat præterea & usque hodie limpidissimus fons, in confinio locelli quo sanctæ Virgines requiescunt; qui ante harum sanctarum Virginum adventum, [vermes ad fontem earum versi in lapides:] quia solitudo erat, tot venenatis exuberabat animalibus, ut nulli hominum usui esset aptus; qui post earum illic mansionem, ita cunctis usualis effectus est, ut vermibus in lapides f conversis, omni sit sitienti potabilis.
[11] Erat denique puella quædam in villagio Brombach g quinque annorum, quæ vel vexatione horrida pustularum, vel alia quavis infirmitate tribus annis cum dimidio clauda extiterat, nec unquam gressum egerat; sed jacendo in calamitatis lectulo tempora consumebat clinica. [Puella gradiendi facultate carens,] Cumque audisset, tum parentum tumultu, tum aliorum hortatu se mutuo instigantes, ut ad Translationis festum sanctarum Virginum pergerent; ipsa puellula, clauda jacens, vociferari cœpit, se ad Sanctarum festa ituram. Cumque mater eam verbis sedare conaretur, illa rursum vociferabatur se ituram. Cui mater; Quid, inquit, ibis; cum per dies vitæ tuæ numquam pedibus tuis gressum feceris? At illa, ferventi animo & spiritu, se, [& ad translationem ire volens, erigitur] quæ numquam ante erecta sederat, erigens [resedit]. Cumque mater, una cum aliis hominibus interessentibus, eam seipsam erigere cerneret; stupentes substiterunt; & mox unanimi voce, voto ad sanctas Virgines se constringendo, puellam super pedes erexerunt: quæ statim, omni semoto impedimento, [constitit], ambulans, & exiliens, & laudans Deum. Hanc puellam præfatus Reverendissimus Dominus, Cardinalis & Legatus, cum sua dignatione & humanitatis pietate, sacra sanctarum Virginum ossa, ad ipsa descendens in foveam & propriis manibus tumulo levans, [& sanatur:] transferret; & omnes nos, quotquot aderamus, vidimus ambulantem, & tota incolumitate lætantem, ad laudem & gloriam Dei nostri & Domini nostri Jesu Christi, & mirificationem sanctarum Virginum.
[12] Multa alia miracula, ad laudem Dei omnipotentis, intercessione sanctarum Virginum facta sunt, quæ nimis longo tractatu indigerent; sed hæc pauca satis ostendunt, Sanctas Dei glorificatas in cælis, [cetera miracula hic omittuntur.] quarum ossa tam mirificis factis de locis suis pullulant in terris. Has imitari & digne venerari in præsenti concedat Jesus Dei Filius, earum Sponsus; & in futuro eum clare videre, visum diligere, & dilectum cum omnibus sanctis laudare. Amen.
ANNOTATA D. P.
a Duregaudia, alias Torgovia, vulgo Turgau, a flumine Turo nominata ultima Helvetiæ versus Constantiam & Rhenum provincia.
b Aliud utique ab eo quod Rupelsweil nominant tabulæ, hoc enim infra Basileam jacet, sex leucis a Rheno.
c Hic pluribus explicabantur visiones quæ Virginibus Ursulanis cælitus oblatæ narrantur SS. Deiparæ, Michaelis, & JoannisEuangelistæ, quarum istas tres quoque participes fuisse præsumitur.
d Hinc usque ad finem continuatur ultima IX Lectio, quam more tamen nostro divisi in sex articulos.
e Crombachius Sanctarum, quod saltem hic mutandum fuit, quia ex processu constat non in ecclesia ubi sepultæ Cunigundis & Mechtundis, sed in cœmeterio, ubi seorsim sepulta erat Wibrandis inventum lignum, illud ipsum fortassis, quod sese inclinaverat transituris corporibus, quodque nomen loco fecerat ut Eichsel vocaretur.
f Vereor ne fundi ipsius seu fontis natura ab initio fuerit, quod miraculo imputat vulgi credulitas; ut cum adscribitur S. Patricio quod venenatis Hibernia careat, quod tamen ex Solino & aliis proprium insulæ fuit diu ante Patricii in illam adventum.
g Crombach in Brisgovia distat Basilealeucis tribus.
DE SANCTO CECHARDO, EPISCOPO LUNENSI ET MARTYRE
CARRARIÆ IN TUSCIA.
ANTE SEC. X.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
De loco, tempore & occasione Martyrii, ac præsenti sancti corporis cultu.
Cechardus, Episcopus Lunensis Martyr Carrariæ in Tuscia(S.)
AUCT. D. P.
Extremus Hetruriæ versus Liguriam tractus in Lunense territorium desinit, vulgo la Luneggiana dictum; cui nomen fecit amplissima olim, & propter portus capacitatem opportunissima mercimoniis, [In Lunensi,] nunc vero prorsus destructa civitas, adeo ut vix tenuia supersint vestigia, quæ hominum ibi habitationem fuisse persuadeant, tam insalubris ibi aër est; mansit tamen Lunensis Episcopatus titulus, ultra Nicolai V tempora; qui circa medietatem seculi XV (uti scribit Ughellus tom. 1 col. 923) ecclesiam Lunensem cum Sarzanensi, sub annum MCCIV ab Innocentio III instituta, perpetuo univit, [nunc Sarzanensi diœcesi,] cum utriusque Ecclesie denominatione. Antiquior tamen denominatio diuturna non fuit, cum evanescentibus magis magisque veteris Lunæ reliquiis, cito desierit etiam illa. Distat Sarzana ab ora maretima tribus circiter passuum millibus, in eademque aut paulo majori distantia, sita est Massa; versus Magni Ducatus confinia, ad p. m. XII, Sarzana recedens, nobilissimæ Cyborum familiæ Principalis Sedes: medio autem inter utrasque via, sed paulo quam ambæ illæ remotius a littore, posita est Carraria, Principatus titulo nunc quoque insignita, & Massano unita.
[2] Hanc Leander Albertus, post Volaterranum, comparat cum Carrea, Cisalpino apud Plinium Liguriæ oppido, [sita Carraria,] sed non persuadet: Carraria enim, longius ab Alpibus remota, Tusciæ includitur. Minus etiam verosimile facit idem Leander, adeo antiquum esse nomen, ut ejus etymologia debeat a veteri Hetruscorum lingua peti, qua Lunam dictam fuisse Cariaram, tam gratis fingitur, quam certum est nullam linguæ istius notitiam superesse in libris. Itaque, ut recentius nomen est, sic & etymologiam esse puto: & sicuti Florentiæ la Carraya dicitur ad pontem quendam, per quem frequentissimi Carri Arnum transeant, Latine Carrariam diceremus; sic etiam istic ex eadem causa dictum oppidum censeo, eo quod præcipua victus ratio incolis consistat in carris commodandis, ad transvectionem marmorum, quorum maxima copia effoditur in montibus ad IV & V P. M. supra Carrariam sitis, quæque inde per Laventinam vallem deferuntur ad mare, imponenda navibus per totam Europam distracturis candidissimos illos lapides, quos Carrarienses vocamus, & præ alabastro æstimamus.
[3] Eo in oppido præcipua ecclesia, Priorali insignis titulo, S. Andreæ est; ubi in arca marmorea honoratur S. Cechardus, [veneratur hoc die S. Cechardum Ep. M.] cum hac inscriptione: Hic jacet corpus B. Cechardi, Episcopi Lunensis, qui passus est Martyrium anno DC. Ita Ughellus, in Episcopis Lunensibus & Sarzanensibus, tom. 1 Italiæ sacræ col. 894; addens, quod zelo fidei accensus, pravorum hominum mores verbo & exemplo cum reprehendisset, ab efferatis comprehensus, tamdiu fustibus cæsus est, donec emitteret spiritum…Eo autem in loco, ubi Martyrium passus est, extat fons in ædicula, cujus aqua febre capitisque dolore laborantibus usque in hodiernum diem prodesse fertur. Vocatur Fons S. Cechardi: ejusque memoria celebratur XVI Junii in eadem ecclesia. Hactenus Ughellus, verbis transscriptis ex Catalogo Sanctorum Italiæ Philippi Ferrarii, allegantis Lectiones & Officia Ecclesiæ Lunensis, nec non Catalogum Sanctorum Lunensium Hippolyti Landinelli, quorum nihil adhuc vidimus. Idem in Catalogo generali eorum qui Romano Martyrologio desunt rursus Cechardi memimit: sed corpus Massæ oppido proximo in finibus Carrariensium esse annotat, haud satis memor alias scriptorum. Reliquiæ forsan ibi sint aliquæ: Seardi etiam aliquas esse Bononiæ apud Canonicos Regulares S. Joannis in monte asserit Antonius Pauli Masini in Bononia perlustrata.
[4] Accepi sub annum MDCLXXV, per P. Petrum Poßinum nostrum, tunc Romæ degentem, [translatum in novam arcam, circa an. 1600] ampliorem de eo Sancto informationem, Sarzana missam: qua dicitur, eodem quo nunc colitur die factam esse translationem, ex veteri in novam istam arcam, sub exitum præcedentis seculi aut finem sequentis; atque adeo tempore Joannis Baptistæ Salvagi, ab anno MDXC ad MDCXXXI Sarzanensis Episcopi; qui ossa omnia repererit integra, caput autem seorsim velo subtilissimo involutum, neque ulla parte notabiliter læsum: cumque pro sua devotione vellet ex superiori mandibula extrahere dentem, cœpisse exinde manare sanguinem; ideoque ab incepto destitisse Episcopum, ac suo loco reliquisse dentem, qui etiamnum sanguinolentus conspiciatur: [non sine miraculo denis sanguinem stillantis.] in quod miraculum Franciscus Berrettarii lusit hujusmodi modi Epigrammate.
Ceccardus nondum satiaverat arma tyranni,
Ipsa nec impietas mersa cruore satis:
Utque igitur ea plus possit vacuare, suumque
Gratius ante Deum reddere amoris opus;
Natura mirante, decem ultra secla, per ossa
Arida vult etiam sanguinis unda fluat.
[5] Nominantur ab Ughello usque ad Severum, qui anno DCLXXX sub Agathone Papa Romanæ synodo interfuit, Lunenses Episcopi decem; ex quibus, [non videtur passus an, 600:] præter hunc Cechardum, quinque omnino coluntur ut Sancti Habet Deus, Terentius, Venantius, Basilius, Salarius, omnes æque ac alii Latinis aut Græcis nominibus. Post illos Longobardicis nominibus veniunt, gente utique tota plus quam a quinquaginta annis Catholica, Lentechorius, Theudolasius, Gualcharius, Odelbertus Anselmus, Adelbertus, Gotofredus &c. Hinc merito suspecta mihi est conjectura, quæ Martyrium S. Cechardi (quod nomen utique Longobardum est) refert ad annnum DC. Quasi circa illud tempus occupata a Longobardis Luna fuerit, cum promiscua Cleri ac populi cæde, quæ Episcopum etiam loci involverit; quon non absimile vero est (potuit enim eorum viribus diutius urbs potens & mari subsidiisque inde accipiendis vicina ad illud usque tempus restitisse) sed quod Episcopus tunc cæsus fuerit Cechardus minime verosimile mihi fieri potest: verum id potius de S. Salario dixerim, qui ante prænominatum severum nominatur quartus, cujus extat in area Lunensis portus inter Erycem & S. Terentii castrum ecclesia cum pago, quo in loco Martyrium passus creditur, & solennitas XXII Octobris habetur.
[6] Missa nobis informatio aliam urbis cladem indicat, ab Hastingo Danorum seu Normannorum Duce, [non etiam is quem dicitur occidisse Hastingus Normannus,] post vastatas impune Gallias Romam aspirantium, patratam; barbaris illis sacrilega simulatione usis quasi Dux suus extremum infirmus, pacem petierit a paratis ad bellum sustinendum, simulque baptismum; quo utroque obtento, mortuum quoque se simulaverit; quem ut talem ad exequias Christiano ritu celebrandas intulerit in urbem numerosa Paganorum pompa; & ipsa in ecclesia, Episcopo sacris operante, ac ceteris nihil minus suspicantibus, arma ad hoc occultata extulerit; itaque urbem fecerit potestatis suæ, spoliatamque incendio concremarit; elapso ad montes Carrarienses Episcopo Cechardo, qui istic vitam quasi eremiticam aliquamdiu duxerit, & ab alpestri ac rudi vulgo, admonitionum ejus impatiente, mortem tulerit capite amputato. Hastingi illius in Lunensium excidio adornatam technam, ejusque successum, prolixe describit Dodo, S. Quintini Decanus, libro 1 de Moribus & gestis Normannorum, ad Adalberonem Episcopum, [per simulationem impiam, deceptis Episcopo & Comite, urbem occupans] circa finem seculi X scripto; atque post multa, Missarum, inquit solenniis decenter expletis, paulatimque Paganis congregatis, jussit Præsul corpus ad sepulturam deferri. Pagani cum magno clamore petebant feretrum, & dicebant alternatim, non eum sepeliendum. Stabant igitur Christiani super responsis eorum stupefacti. Tunc Hastingus feretro disiluit, ensemque fulgentem vagina diripuit. Invasit funestus Præsulem, librum manutenentem: jugulat Præsulem, prostrato & Comite, stantemque Clerum in ecclesia inermem … Prosternuntur per mœnia urbis præliantes cives … interim Gens quæ præerat navibus adest, portis vi patentibus: jungens se præliantibus … crudeliter perimunt omnes, quoscumque reperiunt robustiores.
[7] Qui gesta Normannorum ab anno DCCCXXXVII, usque ad XCVI, descripsit Auctor incertus, varios Normannorum Reges nominat; [an. 891:] qui subinde expeditiones suorum præsentes instruxerunt, Duces particulares nullos; quos tamen oportet eos domi manentibus Regibus, sæpe habuisse, nullos, inquam Duces appellat Auctor iste ante Rollonem, in cujus initiis finit. Regino Abbas Prumiensis in Chronico, seculum IX & X complexus, primam navalem Normannorum in Galliam expeditionem adscribit anno DCCCLIII, secundam, cujus Hastingus Dux fuerit, anno DCCCLXVII: rursumque ejusdem meminit, cum Britonibus in Aremorica rem agentis, anno LXXIV. Guilielmus Monachus Gemmeticensis, qui Normannorum Historiam usque ad annum MCXXXVII deduxit, [hic enim videtur fuisse Gualcherius:] lib. 10 cap. 10 narrat, quomodo Hastingus, a Lothroco Daniæ Rege datus filio suo Bier pædagogus, atque in expeditionem missus ab anno DCCCLI sequentibus continuis XXX annis, Gallias infestaverit; postremo autem ad ulteriora se extendens consilia, Romam deliberarit clandestina irruptione obtinere (utique anno DCCCXCI, cum novus Dux Rollo in Gallias irrupisset, alia classe alioque exercitu instructus) sed tempestate compulsus, Lunam applicuerit eaque fecerit quæ narrat Dodo. Hoc posito eum, qui tunc in ecclesia dicitur obtruncatus Præsulem, dixerim fuisse Gualcherium; sub idem enim tempus debuit iste Lunensem Ecclesiam tenuisse, cum de eo legatur, quod amplissimum privilegium pro sua ecclesia recepit a Carolo Crasso imperatore: hic autem imperavit ab anno DCCCLXXXI ad LXXXVIII.
[8] Hæc aliaque Regum & Imperatorum præcedentium privilegia innovavit & confirmavit Rex Italiæ Berengarius, [sed hujus ante Odelbertum & an. 895 successor:] Papiæ IX Kal. Junii, anno regni sui XII adeoque anno Christi DCCCXCV, Indict. XIII, non vero (uti per zyfram male descriptum est ab Ughello) an. 890 Ind. 3: quæ nec interse conveniunt, neque cum annis Berengarii, Latino numero, ideoque certiori expressis a transcribente. Innovavit vero Privilegia prædicta Beringarius, sicut ab eo petebat Odelbertus, sanctæ Lunensis ecclesiæ Episcopus, usque ad annum DCCCCXLI. & ultra superstes; unde, & ex eo quod verosimile sit, ipsum sui Episcopatus initio gratiam talem postulasse, conjicio illum Episcopum factum, [circa latomias Carrarienses occisus.] ipso anno DCCCXCV vel præcedenti. Quod autem est spatium intra hunc annum & annum occisi ab Hastingo Episcopi Gualcherii, putem dari posse S. Cechardo: qui mox a Normannorum recessu electus, tribus quatuorve annis occupatus fuerit, exustæ ecclesiæ & Episcopio reparandis: dumque curandorum ad eum finem marmorum causa in Carrariensibus latomiis ageret, occisus ibidem sit; sicuti Mechliniæ S. Rumoldus; vel pecuniæ qua instructus credebatur causa; vel pro zelo justitiæ, ad urgendam divinarum ecclesiasticarumve legum observantiam flagrantiore, quam rusticana barbaries ferre poterat. Ut ut est, omnino crediderim non ante seculum Christii X Cechardi obitum contigisse (nam post Odelbertum satis constans habetur Lunensium Episcoporum successio) nec etiam ante seculum X, propter rationes jam indicatas.
[9] Post corporis in novam arcam Translationem, fabricatum circa ipsam fuit ex marmore purissimo sacellum, [Sacellum ejus marmoreum, & cultus,] ipso in loco in quo prima arca steterat, ad latus ecclesiæ ingredientibus dexterum seu cornu Euangelii; in quo festum Sancti quotannis solennissime innovatur, & quamplurima votiva anathemata appensa spectantur. Habetur etiam S. Cechardus Patronus oppidi; & ad eum recurritur in necessitatibus, tam publicis quam privatis, non sine successu maximarum continuarumque gratiarum. [tamquam Patroni Carrariensis.] Denique prodiit anno MDCLXXIII Poëma heroicum, cui titulus Luna, sive Pietas defraudata, opus prænominati Francisci Berettarii; ubi S. Cechardus primam Theatri personam sustinet. Ita informatio nobis missa. Poëma istic indicatum non vidi, prodierit illud in parte 1 Carminum, [Berettarii de eo Carmina.] quæ nondum ad manus meas pervenit: pervenit autem pars eorumdem Carminum 2, amicissimo nobis Antonio Magliabechio dedicata anno MDCXCIII, ubi librum secundum claudit aliud Poëma æque heroïcum in festiva solennitate D. Cechardi Lun. Episc. & Mart. cui titulus Divinæ preces.
DE SANCTO DOMNOLO
EPISCOPO VIENNENSI IN GALLIA.
CIRC. A DCXXVII.
COMMENTARIUS HISTORICUS
De ejus cultu, ætate, actis.
Domnolus, Episcopus Viennensis in Gallia(S.)
G. H.
Memoriæ Sacræ hujus Sancti Episcopi est inscripta Ms. Martyrologiis Adonis Laubiensi, Leodiensi S. Laurentii, & aliis; item excuso apud Mosandrum, [Nomen in Festis] & Rosweidum, sed ab hoc ad Appendicem rejecta: nec non in Ms. Bruxellensi S. Gudilæ, & Ms. Florario Sanctorum, itemque in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ sub annum 1490 excuso, his fere ubique verbis: Apud Viennam S. Domnoli Episcopi. At majus elogium est in Mss. Martyrologiis Ecclesiæ Viennensis, ubi ista leguntur: Viennæ natale S. Domnoli Confessoris, & Archiepiscopi Viennensis vicesimi noni. Hic Pastor fuit dignissimus, ac præcipue in redimendis captivis Christianis assuetus, sicut quondam legitur de B. Paulino Nolæ Episcopo. [elogium is Ms. Viennensi] Ipse etiam, Phoca imperante, ac Chlodoveo Francorum Rege regnante, opere ac consilio partes Divi Gregorii Magni adjuvit, ut insulam Anglicanam ac majorem Britanniam in fide confirmaret, unde ipse Divus Gregorius Apostolus Angliæ nuncupatur. Ipse autem Domnolus noster potens miraculis, feliciter in Domino obiit, & cum Antecessoribus tumulatus est. Hæc ibi, quorum prima verba in Chronico dicti Adonis ad tempora Phocæ ita habentur: [& apud Saussaium.] Domnolus, Viennensis Episcopus, tunc florebat, vir strenuus & in redimendis captivis piissimus. Saussaius in Martyrologio Gallicano hoc eum exornat elogio: Eodem die XVI Iunii Viennæ Allobrogum S. Domnoli, Episcopi & Confessoris, qui S. Desiderio laborum præmiis coronato succedens, nova huic Ecclesiæ virtutum lumina ostendit: caritateque maxime affluens, in redimendis captivis plurimam impendit copiam & operam. Hinc pietatis ditatus cumulis, repromissam a Domino accepit misericordiæ viris mercedem.
[2] Acta S. Desiderii dedimus XXIII Maji, diximusque eum e vita decessisse anno DCVIII, qui erat annus octavus Phocæ Imperatoris, biennio post occisi. Ast apud Francos nomen Chlodovei perperam intrusum est ab auctore Viennensium Fastorum, quos dixi, minime antiquorum, idque loco Chlotarii Secundi, [divinitus S. Rusticulam defendit] qui tunc cum nepotibus Theodoberto & Theodorico regnabat. Apud hunc Regem Chlotarium S. Rusticula, Abbatissa monasterii S. Cæsarii Arelatensis (cujus Acta erunt elucidanda XVI Augusti) falsis assertionibus condemnata, & sub custodia mancipata fuit. Verum Deus revelavit per Spiritum suum Sanctum cuidam Apostolico viro, Episcopo civitatis Viennensis, nomine meritisque Domnulo, ut protinus ad Regem graderetur, & renuntiaret ipsi, gravem se offensionem Dei habere, quod injusto judicio condemnasset famulam Christi; & protinus se a filio orbari pro tam immisericordi jussione. Audiens autem hæc Rex & Regina, cum magno honore & reverentia eam venerari cœperunt, & jusserunt ad propria remeare. Hæc aliaque latius in istius Actis explicantur. S. Domnolo successit S. Ætherius, qui adhuc sub eodem Chlotario Rege ad annum DCXXVIII mortuo, ejusque filio Dagoberto dicitur præfuisse Ecclesiæ Viennensi, ut supra ad ejus natalem XIV Junii diximus: ita ut non diu post annum DCXX vixisse potuerit, si tam diu vixit, S. Domnolus.
DE SANCTO BENNONE EPISCOPO MISNENSI IN SAXONIA ET SLAVORUM APOSTOLO MONACHII IN BAVARIA DEPOSITO.
ANNO MCVI
COMMENTARIUS PRÆVIUS
De vitæ chronologia, Auctore, Miraculis; & Canonizationem secuto cultu.
Benno, Episcopus Misniensis, Monachii in Bavaria depositus(S.)
G. H., D. P.
Floruit seculo Christi undecimo & initio sequentis S. Benno, anno MX natus Hildeshemii in Saxonia inferiore, ac mox anno MXV traditus in obsequium S. Bernwardi, Episcopi Hildeshemiensis, [Tempus nativitatis,] consanguinei sui; & ab eo tum vivente, tum moribundo, commendatus Wigero Præposito monasterii S. Michaëlis, ut dignis moribus & studiis humanioribus institueretur. Quibus aliquot annis debite peractis, in eodem monasterio anno MXXVIII vitam monasticam auspicatus est, [Monachatus,] atque ita profecit, ut anno MXXXV ad Diaconatum, & anno MXL ad Sacerdotium fuerit promovendus. Abbas etiam anno MXLII creatus, sed post tres menses, ex voto suo, ab eo munere fuit liberatus. Dum interim ab Imperatore Ecclesia Goslariensis construeretur, & a S. Leone IX Pontifice Romano consecraretur S. Benno eidem in Magistrum & Canonicum anno MXLIX assumptus est, [Canonicatus,] ut novæ congregationi Dux esset & Ecclesiasticæ disciplinæ Præfectus. Quod cum decem & septem annos fecisset anno MLXVI Episcopus Misnensis electus & consecratus est. [Episcopatus,] Qua in dignitate perstitit annos quadraginta, verus suorum Pastor, paratus pro ovibus suis animam ponere, exilium passus & multas persecutiones; dum adhærens S. Gregorio VII Summo Pontifici, & Romam ad eum confugiens, rebellionem Henrici imperatoris detestabatur. Demum Slavorum etiam Apostolus factus, [mortis.] plenus dierum & meritorum, ad cælestem patriam migravit anno MCVI die XVI Iunii, miraculis in vita & post mortem clarus.
[2] Ut fides miraculorum apud posteros constaret, [Post varia Scripta] fuisse illa litteris, sigillis, testibus, vel tabellione publico, vel amplissima Prælatorum auctoritate fulta, indicatur infra in Vita num. 43, imo & sacrum ejus corpus anno MCCLXX, a Witigone Episcopo, ad medium ecclesiæ translatum. Indicatur etiam num. 53, antiquissimus vitæ illius libellus in Hildesheimensi monasterio nuper miraculose inventus quem utinam denuo inveniri contingeret! Tandem vero, cum Romæ apud Alexandrum VI & Julium Secundum serio de ejus Canonizatione ageretur, Vitam ejusdem S. Bennonis accurate descripsit Hieronymus Emserus, Sacrorum Canonum Doctor, [Vita edita auctore Hieronymo Emsero,] & typis vulgavit anno MDXII, a Laurentio Surio recusam, quam & nos more, nostro distinctam & notationibus illustratam damus Extant ejusdem Hieronymi Emseri variæ lucubrationes, ante & postea editæ, quales sunt, Dialogus contræ ebrios, Assertio Missæ contra Lutherum, de Canone Missæ contra Zuinglium, de eadem disputatione ad Decanum Pragensem, de disputatione Lipsica, & alii ejus libelli. Transtulit etiam in linguam Germanicam Testamentum novum, & eruditis annotationibus adornavit. Reliqua ejus doctrina ex hujus Vitæ lectione apparebit.
[3] Fuerunt deinde Miracula S. Bennonis Romæ anno MDXXI excusa, [adduntur Miracula] desumpta ex variis Processibus informativis; & folia ipsorum Processuum, tunc Romæ exhibitorum, ad marginem citantur cum numero testium; prout ea omnia exhibemus, additis hinc inde Annotationibus nostris. * Miraculis illis præmittitur Vita, per modum epistolæ, pro persuadenda Canonizatione ad Leonem X Pont. Max. hoc principio: Solebant majores nostri, Beatissime Pater, iis qui de nomine Christiano bene meriti essent, divinos honores decernere: a qua pietatis ratione Christiani homines hac nostra ætate minime abhorrent. Tu enim optimus es testis, quanto studio & diligentia Galli superiori anno contenderint, ut Franciscus Minimitanus (in typo Minoritanus obrepserat) sanctissimus quidem ille, [una cum duplici Actorum epitome,] unus ex Divis optimis maximis a te judicaretur. Quorum Tu voluntati, justæ quidem & honestæ, pro tua singulari erga bonos omnes benignitate, deesse noluisti. Quod cum recte honesteque & libenter feceris, magnam Tu nobis spem ostendisti, nunc aliquando futurum, ut Bennonem, excellenti virtute præditum ac plane divinum, in Divorum numerum referas. Quod si ita, uti speramus, abs te fiet; videberis Tu quidem sanctissimo viro amplissimum virtutis fructum tribuere; id quod & Te dignum erit, & Christianis hominibus gratum ac salutare. Atque ut intelligas de quo viro loquamur, vitam Bennonis, [ad Canonizationem oblata Leoni X.] & ea quæ post mortem ejus divinitus acciderunt, breviter referam … Hoc facto sic concludit: Habes, beatissime Pater, vitam Bennonis, & ea quæ post mortem illius haud obscura divinitus signa extiterunt. Restat nunc, ut virum tantum, pro maxima auctoritate tua, in Divorum numerum referas. Ex qua re magnum tu quidem fructum consequere: uno etenim atque eodem tempoe, & divino Bennoni lucem afferes, & de Imperatore nostro Carolo V, Duce Saxoniæ, Joannis Friderici patre, ejus quem postea Lutherus seduxit; cuncta denique Misnia, cum titulo Marchionatus ad Saxones Electores pertinente, bene mereberis.
[4] Epistolam istam sequuntur, absque ullo titulo, Vitæ gesta, sicut in fine nominantur, quæ in quam pluribus notabilium Ecclesiarum achiviis annotata reperiuntur. Sunt illa quidem hinc inde ad clariorem intellectum interpolata parenthesibus; [Illarum antiquior hic præponitur Vitæ,] eas tamen ubi reperio inter ( ) lunulas relinquens simul cum Actis istis, utpote brevibus & antiquis, præmittere prolixiori Vitæ placet, quoniam ad hanc componendam sic præluxisse videntur Auctori, ut nisi uno alterove loco aliquid haberet in Epitome ista non inveniendum, in ipsa putaretur esse libellus quem Miraculose inventum dixit. Istis porro impressis & Romæ longe lateque vulgatis, ab Adriano VI anno MDXXIII celebrata fuit in Dominica Trinitatis, quæ tunc erat ultima dies Maji, solennis Canonizatio, tum ipsius S. Bennonis, [cui subjungitur Gloria postuma,] tum S. Antonini Archiepiscopi Florentini, jam ante a Leone decreta; sicut eam in Gloria posthuma descriptam dabimus, ex Itinerario ipsius Adriani Papæ, quod tom. 3. Miscellaneorum suorum nobis edidit Stephanus Baluzius, per Blasium Ortizium, Canonicum Toletanum ac Vicarium Generalem, ipsiusque itineris comitem, in litteras accurate relatum. Bulla desuper confecta, quod quidem ad S. Bennonem attinet (nam de S. Antonino non nisi ab Hadriani successore Clemente VII edita est) continuo publicata fuit, prout habetur tomo 3 Bullarii, per Cherubinum Laertium collecti in Appendice; [ex Itinerario Adriani VI, Bulla Canonizationis,] pro eademque majori etiam parte excusa fuit a Mattheo Radero tomo 3 Bavariæ Sanctæ. Ex illa autem, omissa quæ ibi eidem inserta legitur vitæ miraculorumque epitome, cetera ad historiam Canonizationis spectantia dabimus, sub eodem Posthumæ gloriæ titulo; & quidquid insuper Monachio accepimus, de translato illuc corpore, sub annum MDLXXVI atque post quatuor annos in ecclesiam Deiparæ sacram & miraculis ibidem secutis.
[5] Hæc Germanice impressa, una cum Vita & translationis historia, partim Monachii anno MDCII, partim Frisingæ anno MDCIV, [Translatione Monachium, & factis ibi miraculis,] inveneramus, Romam euntes anno MDCLX, inter Collectanea Joannis Gamansiii nostri, tunc Aschaffenburgi manentis. Cum autem eorum recordaretur Henschenius, hunc quem interpolamus Commentarium texens, biennio ante mortem, id est anno Christi MDCLXXIX, litteris datis ad R. P. Eusebium Truchses, tunc Monachiensis Collegii Rectorem, eumdem rogavit, ut istæc omnia curaret per suorum aliquem Latine reddenda. Recepit id ille libenter in se: Cum enim hoc, inquit, maxime tempore S. Benno colatur ab incolis hujus civitatis, ut pestem ab illa procul arceat; ego illum non alio magis obsequii genere propitiandum existimo, [quæ an. 1680 post celebratum illius Iubileum] quam quod mihi a Rev. vestra imponitur. Mox ergo P. Francisco Halden, suo tunc in ecclesia Deiparæ ecclesiastæ, una cum Henschenii litteris mandatum dedit, illas exequendi. Recurrebat tunc opportune annus a Corporis translatione centesimus, Principum ac Civitatis decreto solennissime celebrandus: sed simul distinebat Patrem Concionatorem cura panegyris, proximo Junio per integrum octiduum continuendæ: fortassis etiam, cum ex nostra parte nihil urgeret, tunc adhuc longe posita editione Junii, satius censuit expectandum sibi, donec solennitate peracta addere possit, quidquid ea dignum memoria attulisset.
[6] Interim paralysis Henschenium corripuit, studiaque ejus fere tota suspendit; [ex Germanico Latinæ redduntur.] litteræ etiam quas Monachium dederat requirebantur, inter alias ut fit chartas abditæ: quare ipsius atque Truchsesii Rectoris admonitu novas litteras scripsi, quid vellemus reducturus in memoriam, quas excipiens successor Truchsesii tunc ad Regimen Provinciæ translati R. P. Jacobus Willi, operis nostri studiosissimus etiam ipse eumdem P. Franciscum, sponte sua currentem incitavit ad opus; quod cum deinde ad nos mitteret anno MDCLXXXI, XXII Octobris, jam ad suos ut confidimus Sanctos abierat Henschenius; ipsis, quæ levato nonnihil malo resumpserat, studiis pene immortuus, XI die præcedentis Septembris. Quod igitur facere ipse non potuit supplevi ego, & versionis illius bonam partem inserui eidem Postumæ S. Bennonis gloriæ, ab Henschenio componi cœptæ. Nunc ad illius Commentarium revertor, quem reliquit sic finiendum.
[7] Assumptus est S. Benno in Patronum civitatis Monachiensis, [Cultus sacer Monachii, Vratislaviæ,] & solenni cultu festum ejus, etiam in Religiosorum ecclesiis, celebratur. Habemus Officia propria Sanctorum diœcesis Wratislaviensis in Silesia, auctoritate & jussu Leopoldi Guilielmi Archiducis Austriæ & Episcopi Wratislaviensis anno MDCLXXII edita, uti & Officia propria Sanctorum Sacri Ordinis Crucigerorum cum rubra stella: in quibus sub ritu duplici festum præscribitur celebrandum, & tam Orationes quam Lectiones desumuntur ex Bulla Canonizationis. [Hildesii;] Habemus etiam Officia propria Ecclesiæ & diœcesis Hildesiensis anno MDCLVII excusa; in quibus præscribitur Ecclesiastica veneratio S. Bennonis. [memoria in fastis.] Reliquiæ cum pluribus aliis ecclesiis communicatæ forsitan sunt: nostræ certe Antverpiensi particula quædam obtigit, servaturque cum aliis Sanctorum Confessorum Reliquiis minoribus una in arca. Præterea memoria ejus inserta est Sacris Martyrologii Romani tabulis, fastis Benedictinis Wionis, Dorganii, Menardi, Bucelini, & Natalibus Sanctorum Canonicorum Constantini Ghinii, ubique ad hunc diem XVI Junii. Præterea diximus ad diem XXXI Maji in eisdem Fastis Benedictinis & apud Ferrarium memoriam fieri Canonizationis dicto die peractæ. Finimus cum voto Raderi. Dive Benno, da postliminium etiam, sanguini & patriæ ac Sedi tuæ. Nos fove: illos, velut aberrantes ab ovibus agnos, ad caulas justi Pastoris & Ecclesiæ reducito.
EPITOME VETUS ACTORUM
Ex editione Romana anni MDCXXI.
Benno, Episcopus Misniensis, Monachii in Bavaria depositus(S.)
EX VET. IMPR., AUCT. D. P.
[1] Benno ex illustri & clarissima Comitum Saxoniæ prosapia, [Nobiliter & pic educatus] Federico & Bezela parentibus procreatus; Bernuardo, tunc Episcopo Hildesemensi qui ei consanguinitate jungebatur (quique postmodum, ob ejus vitæ merita, inter Sanctos est connumeratus) litteris & bonis moribus imbuendus traditus fuit. Ejusque cura & diligentia per Monasterii sancti Angeli (quod ipse propria impensa erexerat & dotaverat) tunc Abbatem, ac certos Monachos doctrina singulares, & probitate vitæ insignes, [fit Abbas S. Angeli,] litteris apprime eruditus; & ita pudice & religiose vivere edoctus fuit, ut defuncto Bernuardo Episcopo, Religionis habitum in ipso Monasterio ultro susceperit, ac vitæ sanctimonia ita claruerit, ut deficiente Abbate (tamquam exemplar lucidissimum) Abbatiæ regimen, curam, & dignitatem suscipere coactus sit. Verum ambitione contempta (amans potius humiliter subesse, quam cum arrogantiæ periculo præesse) non multo post hujusmodi dignitati cessit.
[2] At humilitatem ipsius respiciens Deus (qui deponit potentes de sede, & in humilium exaltatione delectatur) lumen in tenebris delitescere, [Præpositus Goslarien.] nec ipsius vitæ merita passus est absque remuneratione transire: quandoquidem laudabilis famæ ejus rumor Henrici Imperatoris Tertii aures ita compleverit, ut eo de licentia Leonis Noni Romani Pontificis e Monasterio extracto, ad ecclesiæ Boslariensis (Imperialis Capellæ nuncupatæ) Præposituram (quam non nisi probatissimæ vitæ viris conferre consueverat) eumdem elegerit, & illam acceptare coegerit: fuerunt ex hisce Præpositis prædecessoribus suis quam plures ad dignitates Archiepiscopales & Episcopales evecti, [Episcopus Misnen.] nec pauci in numero Episcoporum redacti. Porro B. Benno (cui forsan illorum celebris vita calcar addidit) veluti qui ab eorum successione degenerare & vile & turpe arbitrabatur; sic in exercitio officii Præposituræ se gessit, ut illi nec dignitate, nec vitæ sanctimonia impar fuerit. Quandoquidem (sic exigentibus ejus meritis) quinquagesimo sexto ætatis suæ anno ad Ecclesiæ Misnensis Episcopatum promotus: laudabiliter rexerit, illius jura & auctoritatem ejus ingenio & solicitudine ita auxerit, curamque gregis sibi talem habuerit, ut nec ante nec post eum quisquam alius ipsius Ecclesiæ Episcopus merito ei æquari vel saltem præponi possit, prout ejus vitæ memoranda gesta facile demonstrant.
[3] Hic cum Gregorius Papa Septimus & Imp. Henricus Quartus mutuo se odio prosequerentur, [Papæ Gregorio adhærens,] & alter in alterius depositionem enixe intenderet, & hujusmodi de causa per Imperatorem (cujus etiam in ecclesiasticis magna tunc fuit auctoritas) universale in Germania, & per Papam in Urbe Concilium congregaretur; & omnes prælati Germaniæ & Galliarum, ipsius Imperatoris metu territi, in Germania convenirent; inter paucos sanctæ Matris Ecclesiæ obediens inventus est filius; qui mandatis Pontificis obtemperans, [excommunicatis Imp. Henrico & Marchione Misn. capitur:] Imperatorem & Marchionem Misnæ ei adhærentem, cum aliis eorum fautoribus colligatis & complicibus, in ecclesia Misnensi pro excommunicatis publice nuntiavit; ac ipsum Marchionem intrepidus ab ecclesia seclusit; illiusque foribus clausis, ne ei ad illam amplius pateret accessus; cum iter ad Pontificem dirigeret, claves in Albim flumen magnum & navigabile, projecit. Sed quod Pontificis partes sequeretur, & ejus Concilium accessisset, tanto Imperatori, qui eum extulerat, molestius fuit, quanto de eo magis meritum se sentiebat. Quam primum idcirco potuit, Bennonem in carcerem conjecit, & ipsius Ecclesiæ bona prædæ exposuit.
[4] [deinde dimissus Clerum recolligit,] Tandem tamen adjutore Deo (qui diligentes justitiam & odio habentes iniquitatem oleo lætitiæ solet ungere) liberatus, ad suam cum rediret Ecclesiam, in brancis piscis, ex flumine quo claves ecclesiæ projecerat sibi allati (pro stupor!) reperit, & cum gaudio illam reseravit: Clerum dispersum in unum redegit, & dissolutum composuit: certoque modo cantandi (qui usque in præsentia in ipsa ecclesia observatur) dato, divina hactenus neglecta reassumere fecit. [Slavis prædicat,] Vandalos sive Sclavos, & quos alios suæ curæ creditos homines a fide defecisse, quosque illam nunquam suscepisse comperit, æquanimiter ad eamdem convertit, & in eadem solidavit. Jurisdictiones etiam villarum & locorum, reditus & proventus, multaque alia bona, ejus industria Ecclesiæ donata & alias acquisita fuere. Ecclesiam collegiatam eo loco prope civitatem Misnensem, quo contemplationi vacare consuevit, [vestigia perennatura relinquit,] erexit ac dotavit. In duabus villis, quarum alteram, ut tyrannidem Marchionis Misnæ aufugeret, alteram ut Vandalos ad fidem converteret, interdum habitavit. Hujus beati viri pedum vestigia, quæ tunc deambulando reliquit, minus herbarum excrescentia, aut alio accidenti in tam longo tempore læsa cernuntur (quod & visu & auditu mirabile est) quam si de recenti ictu oculi facta conspicerentur. Porro domus, quam apud Vandalos usu habuit, in qua nulla lapidum series nec cæmenti genus quo illi insimul conglutinari videantur, & tectum stramineum vetustate corrosum cernitur: [uti & domum ceteris absumptis salvam:] &, si villa in qua sita est per hostes pluries depopulata: & igne consumpta sit, adhuc tamen in suis structuris & ædificiis ita illæsa & in tegra intuetur, ut videntes mirari cogantur, Deum habitationem & vestigia pedum Sanctorum suorum illæsa conservare.
[5] Hunc beatum virum quia bona & jura Ecclesiæ tueretur, [alapa percussus a Marchione] illaque usurpantibus pro viribus resisteret, acri odio tunc Marchio Misnæ prosequebatur. Cumque semel ne de eis se intromitteret, & quæ indebite detinebat restitueret, benigne & cum caritate admoneretur; Ordine & dignitate Episcopali contemptis, ira fervida venerabilem senem, qui jam per quadraginta annos pastorale Officium cum omni laude administraverat, [pœnam ei prædicit,] in maxilla percussit. Cui cum ipse (divino inflatus spiritu) ipsum hujus reatus pœnam in sequenti anno, eadem qua illud commisit die, recepturum vaticinaretur, eaque jam revoluto anno advenisset; Marchio illius (jam defuncti) vaticinium & ridiculose repetere, & opprobriose contemnere non expavit. Sed inter hæc loquendum subitanea & insperata morte defecit & comminatam pœnam non evasit. [Albim sicco pede transit,] Hic, cum in ejus itineribus transeundi antedictum flumen Albim per pontem facultas ei aliquando foret intercepta, illud sicco pede pertransivit. Cumque, ut interdum consueverat, [aquam in vinum mutat,] ad agricultores seu operarios in prato accessisset, & eos siti æstuare conspiceret; signo Crucis Christi (qui idem in Cana Gallileæ fecit) aquam in vinum convertit. Cumque populum in certa valle eo prædicante etiam siti laborare cognosceret; [fontem elicit,] baculo, quo pro sua sustentatione utebatur, (non secus ac Moyses ex petra) terra percussa aquam & fontem, ex quo adhuc ea abundanter fluit, scaturire fecit: vocaturque usque in hodiernum fons ille sacer, & vallis ipsa sancta.
[6] Campanellam in loco prope Misnam benedixit: [companæ contra tempestates benedicit,] cujus sonus, ut illius incolæ affirmant, totum etiam territorium ac districtum a fulgure & tempestate (etsi viciniora contigua loca sæpius ab illis lædantur) immunes & liberos usque in præsentia conservavit. Est insuper ager, per quem ipse iter frequenter habere consueverat; qui præ ceteris circumvicinis uberior & fertilior, ab omni tempestate semper liber existit. In Villa Naumburg nuncupata, [duobus simul locis adest,] in qua (ut orationi & contemplationi liberius vacare posset) aliquando secessit, & divina celebrans, eodemmet tempore in ecclesia. Misnensi per viginti quatuor milliaria ab eadem distante, visus fuit, adesse miraculose. Sed quid moror? Ejus beatæ & angelicæ vitæ a die obitus usque modo, tot extant evidentissima signa & miranda prodigia, ut ejus semper hactenus fuerit & indies crescat tam vehemens & celebris opinio, [mortuus claret dono curationum,] quod nullus, quavis aut incurabili infirmitate detentus fuerit, quin sanitatem; aut oculorum lumine privatus, quin visum recuperare; nullusne in tam magno periculo inventus, quin illud evadere, ejus ope & auxilio imploratis, firmiter speraverit, totiesque obtinuerit, ut omnes ad eum (qui diversis & incurabilibus morbis infinitorum languentum membra sanitati & quam plures a mortuis ad vitales auras restituit) tamquam unicum & singulare præsidium confugiant.
[7] [vestes illæsas in sepulcro servat, annis 200,] Ex hisce vero miraculis, quam multa antiquis & apertissimis documentis, clarisue & illustribus testibus; innumerabilia vero, totius illius & circumvicinæ patriæ famosa vulgi opinione, lucidissima patent; non est in partibus illis qui nesciat, ejus sacerdotales vestes, quibus illud beatum corpus fuit indutum, e sepulchro (in quo ultra ducentos annos reconditæ fuerant) effossas; incorruptas & illæsas permanere. Marchionemque Misnæ, Guilelmum nomine, qui ecclesiam ac Clerum intollerabilibus oneribus gravabat, [Marchionem Misn. castigat] & bona Præposituræ usurpabat, tribus sequentibus noctibus ab hoc Beato (qui ut creditur assiduis precibus Præpositi exoratur) illi insomnis apparebat: & ut illa restitueret, neve de ecclesiasticis personis aut rebus amplius se intromitteret, monitum (cum hujusmodi somnia ut fantasmata floccipenderet, & non secus ac Pharaonis cor ejus induresceret, & ad insupportabiliora imponenda disponeretur) quarta nocte apparentia tactus candentis facis, [non sine fructu.] quam ille (qui iterum ei in somnis apparuit) in manu gestare & in eum ferre videbatur, sinistro oculo absque ulla læsione excæcatum fore; & compunctum corde omnia usupata Ecclesiæ restituisse, damna refecisse: dotem & ejus proventus ampliasse, quatuorque simplicia Beneficia (Vicarias nuncupata) in ipsa ecclesia erexisse, ac de propriis bonis affluenter dotasse; in eaque etiam, ob reverentiam hujus Beati (quem in somnis vidisse gloriabatur) sepulturam elegisse.
D. P.
[8] [Epilogus Editoris] Hæc ipsius vitæ gesta, quæ in quampluribus
notabilium ecclesiarum antiquis
archiviis annotata reperiuntur, sunt in
partibus illis plusquam famosa & nota.
Quot vero quantisque post ejus obitum
stupendis miraculis claruerit, & indies
magis ac magis fulgeat, cum ex diligentissimis
inquisitionibus, processibus, &
plenis probationibus, toties pro illorum
habenda veritate desuper habitis & confectis,
ita pateant, ut jam in notorium
transeant; superfluum visum est hic illa
transcribere & membranas incassum occupare.
Extrema hæc verba sunt Editoris, &
verosimiliter Procuratoris ad causam urgendam
Romæ commorantis; sicut ejusdem etiam puto
esse verba omnia, contextui, per Parenthesim
( ) inclusa. Ad ipsum autem contextum
notavi nihil, licet hinc inde possem; eoquod
singulæ Notæ, quaram hic usus fuisset,
aptius legentur ad pleniorem Vitam. [Vitæ præfixa Dedicatoria.]
Hanc ergo consequenter accipe, præmissa
quam Sumus more suo omissam a se fatetur
Dedicatoria epistola, sicut ea Monachio
nobis transcripta venit. Licet enim ad
historiam vitæ non pertinere videatur; est
tamen semper etiam in talibus aliquid quod
antiquitatis studiosos delectet. Certe minime
otiosa Dedicatio hæc est, quæ Misnensium
Principum originem ac præclara pietatis monumenta
explicat: [cum effigie Romæ curata.] & scriptam se indicat ipsius
auctoris natali die, anno MDXII. Accipe
etiam effigiem Sancti qualis ante libellum Romæ
excusum ponitur cum pisce claves ecclesiæ referente,
suique sigilli figura & Saxonum
Electorum gentilitia tessera, qua eadem etiam
Maschasviozy in Misnia utuntur sed Rutaceo
serto in contrarium ducto: ubi sigillo
impositum caput S. Joannis Baptistæ denotare
videtur eumdem Ecclesiæ Misnensis Patronum.
Solari hæc poterit desiderium alterius, quam
in Naumburg Misniæ oppido ad Comitatum
Waldeckanum spectante, antiquissimam pictam
videri testatur pro sua ætate Emserus num.
56, quamque inde sperare (si tamen supersit
adhuc) vix audemus. Fortassis autem
ipsa hæc est quam damus, omissis
Sanctitatis indiciis sic sculpta Romæ, ne
præverti videretur judicium ibi instituendum.
VITA
Auctore Hieronymo Emsero,
Collata cum iis, quæ ad Leonem X missa, & in Bulla Canonizationis continentur.
Benno, Episcopus Misniensis, Monachii in Bavaria depositus(S.)
AUCT D. P., A. HIER EMSER., EX VET. IMPR.
DEDICATIO.
Clarissimo, Potentissimoque Principi, Georgio Saxoniæ Duci: Hassiæ
Gubernatori, Lantgravio Thuringiæ, & Marchioni Misnæ. Domino suo
Clementissimo, humillimus Orator Hieronimus Emser, Sacrorum Canonum
Licentiatus, felicitatem & victoriam.
[Quia Domus Saxoniæ Principum] Divi Bennonis, Misnensis, quondam Antistitis Vitam, Clarissime potentissimeque Princeps, si minus eleganter, diligenter tamen ac fideliter hoc anno a me conscriptam, illustri tuæ Claritati humiliter offero, ac dedico: tum quia tua liberalitate & clementia id tandem scribendi otium nactus sum; tum quia neminem magis deceat ejus libri dedicatio, quam eum, sub cujus potestate Misna, Saxoniæ olim filia, nunc autem a Domina, constituta est. Equidem Dei providentia factum esse arbitror, ut antiquissimi illi Saxoniæ Principes, Henricum b puto, & filium, ac Nepotem Ottonem, [bene merita de Misnia fuit] in condenda, erigenda, atque illustranda Misna tam fuerint diligentes atque soliciti, tamquam huc olim eorum nomen, huc arma & insignia esse c migratura, divinitus præcognoverint. Illud quoque admiratione dignum est, quod cum ipsis duæ illæ præ cæteris virtutes semper fuerint familiarissimæ, pulchra scilicet & magna facere, tum Divinum cultum quam latissime extendere; has sibi virtutes ambas incliti Misnæ principes ita fecerint peculiares & proprias, ut verissima Ottonum Soboles & progenies credi possint non immerito. Nam, ut de rebus gestis taceam, quemadmodum fere nulla Germaniæ Ecclesia reperitur, quæ Ottonum munificentiam & liberalitatem non olim senserit; ita ex inclyta domo d Misnensi vix ullus umquam exiit, qui pietatem suam erga Superos non insigni aliquo sive Monasterii sive Ecclesiæ ædificio, [& plurium cœnobiorum fundatrix] propria impensa munifice instituto, declaraverit. Testantur hoc non solum veterum Misnæ Principum tot monimenta per Saxoniam, Thuringiam ac Misnam hinc inde adjacentium utriusque sexus monasteriorum ac sacrarum ædium; verum hac nostra etiam ætate Ernesti e Magdenburgensis Archantistitis, ac Friderici f. Electoris Hallensis ac Wittenburgensis, humanum prope ingenium excedentes Ecclesiæ, quibus nihil deesse passi sunt optimi Principes, quod vel ad summum domus Dei ornatum, vel ad ministrorum ipsorum usum desiderari queat. Nec tuæ etiam Celsitudinis devotus erga Deum animus, vel ex solo Fratrum Minorum Conventu & Cœnobio illo, quod propria etiam impensa illis in civitate Montis S. Annæ g e fundo nuper exstructum, majoribus in dies donis, ac beneficiis cumulas, latere potest. Quis enim taceat tam laudabilem ac sanctam Principum suorum consuetudinem? [Georgio Montis S. Annæ fundatori] Quis tam divinam in eis virtutem non prædicet, commendet, & in cælum usque extollat? Profecto numquam defuere nobilissimæ Domui Misnensi ab initio (propter hanc ipsam divini cultus æmulationem) res domi forisque fortiter gestæ. Non defuit illi divitiarum gloria, non Regum ac Imperatorum affinitates & necessitudines, non quidquid denique in magnis clarisque Principibus admirari solemus. Scriptorum tantum defuit sive negligentia sive invidia, [ex illis prægnato] quæ quidem præcipua mihi causa fuit, ut, intermisso Sacrorum Canonum & Theologiæ studio, ad scribendum me contulerim. Quia meo quidem judicio communi Misnensium famæ ac gloriæ melius consulere non potui, quam calamo exprimendo & in lucem edendo sanctissimi hujus Patris Angelicam vitam, pretiosam in conspectu Domini mortem, & evidentissima sanctitatis suæ signa ac prodigia; quibus hinc inde ad mixta sunt, tam Misnensium, quam exterarum rerum pleraque lectu dignissima. Accipe igitur, [hanc Vitam Auctor dicat an. 1512.] Clementissime Princeps sereno hilarique vultu primitias vatis tui; ac priusquam ad historiam ventum fuerit, gentis tuæ originem ac felicitatem perlege, ac vale, Nestoreos numeraturus annos. Ex Dresda, Natali die, XXVI. videlicet Martii, anno salutis MDXII.
ANNOTATA D. P.
a Nempe Electoratus Saxoniæ, in Anhaldica stirpe continuatus usque ad Albertum an. 1422 sine liberis defunctum; Sigismundi Imperatoris beneficio transierat ad Marchionem Misniæ, Fridericum Bellicosum; a cujus filio Friderico Pacifico bifariam divisa stirps, hodiedum dignitatem obtinet, ab uno in alterum ramum translatam sub Carolo V.
b Henricus I Germaniæ Rex, Auceps dictus, Otthonis Saxoniæ Ducis filius, Misnensem Episcopatum fundavit, & filium habuit Otthonem I Imperatorem; nepotem, Otthonem II, quorum in ecclesiam Misnensem beneficia non vacat indagare.
c Factum id an. 1126 quo Conradus, Marchio Landsbergæ & Lusatiæ, Misniæ quoque Marchio investitus est, a Lothario Cæsare.
d Hujus Domus Arborem genealogicam expansam, vide inter Principum Christianorum stemmata, ab Antonio Albizio Florentino collecta; in cujus Annotationibus leges, Thiemonem, fundatorem cœnobii Niemecensis seculo XI; & Conradum prædictum, Lauterbergi denique Monachum factum multis haud dubie loco illi collatis prius beneficiis. Hic filios habuit Otthonem Veterocellensis, Theodoricum Dobrabucensis, Dodonem Cellensis, Fridericum Buthamensis cœnobiorum fundatores. Ceteros enumerent alii.
e Ernestus Magdeburg, ab anno 1476 ad 1517.
f Fridericus Sapiens illius frater, patriErnesto successit an. 1484, defunctus 1515, Wirtembergensis Academiæ fundator.
g Hic Conventus in distributione Provinciarum, anni 1540 apud Waddingum, numeratur 21 in Provincia Saxoniæ; sed nihil ibi lego de ejus fundatione, aut fundatore; quem hinc Ordinis Historici discent libenter: queritur enim Gonzaga quod conventuum istius Provinciæ, nullam ut in ceteris notitiam dare possit.
PROLOGUS.
[1] Beatissimi Patris Bennonis Bennopolitani, insignis Ecclesiæ Misnensis decimi quondam Episcopi, vitam descripturus; [In regione populosa] operæ pretium duxi ante omnia urbis ipsius Misnæ situm, originem, ac veteris Ecclesiasticæ disciplinæ, in hæc usque tempora servata vestigia, litteris demandare: tum quod id a nemine prius attentatum: tum quod indignum sit, eam urbem apud exteros esse incognitam, quæ caput & mater est populi Misnensis, Germanorum omnium (quod cum pace tamen aliorum dixerim) facile principis: nedum soli ubertate & bonorum omnium abundantia, [& fertili] verum etiam urbanitate ac moribus nitidissimis. Est enim idem populus Misnensis peculiariter in Superos pius, in hospites liberalis, domi splendidus, foris compositus: ager vero non solum cerere & baccho, sed & auro & argento luxuriat. Ex gemmis adamanta, beryllum, jaspida, amethystrum, topazion, ac uniones parturit. Stanno, ferro & universo fere metalli genere scaturit: marmor præterea gignit, & omnium novissime repertum electum ac succinum. Flumina colligit, ratibus ac navibus pervia a; Albim Germaniæ olim terminum b, Muldam c, Tschoppen d, Ellestram, & alia quamplurima: torrentes vero ac rivulos pene innumeros. Nec desunt illi syluæ cæduæ, & nemora stabula alta ferarum: nec læta pecoribus pascua, & florida prata. [in quourbes præcipuæ Misna Lipsia,] Aëris quoque tanta fruitur temperie, ut & crocum & nonnullos alios peregrinos frutices, non invite etiam nutriat. Huc ego tam mites ac placidos Misnensis populi mores, tamque formosa corpora referenda censeo: siquidem Aristotele etiam teste, haud parum refert, hac vel illa cæli facie homines procreari. Domos hic ædificant, vel sectili lapide excisas, vel coctili compactas.
[2] Urbes quoque singulæ privum quid habent venerabile, [Dresda,] & in quo ceteras antecellant: e quibus Misna caput Sede pontificali, & arce in summum usque verticem mire testudinata, insignis est. Lips studio sapientiæ clara, trinundinali etiam mercatorum conventu longe lateque celebratur. Dresda Principum sedes, pontem trans Albim habet saxeum viginti quatuor arcubus fornicatum; opus haud minoris pretii, quam veterum quascunque sive pyramides sive colossos. [Mons S. Annæ.] Civitates præterea montanæ quatuor, haud obscuri nominis, ex solis argentariis, sive argenti fodinis (ut vocant) non ita multo ante tempore conditæ, & a singulis montibus cognominatæ sunt. E quibus omnium amplissima e S. Annæ, vix duodecim ante annis, quam ista scriberemus, sylua fuit. Mirum est, (ut domos taceam) tantum murorum ambitum, tot turres ac mœnia, tam exiguo tempore potuisse erigi. Verum de felicitate atque affluentia terræ populique Misnensis, [Henricus Auceps] hactenus: nunc vero ad ipsam urbem revertamur. Cujus prima fundamenta posuit Henricus cognomento Auceps, primus & ipse apud Germanos (Blondo Flavio Æneaque auctoribus) Imperator Augustus: vir insignis pietate ac modestia: cui Aucupis nomen idcirco fuit inditum, quod ij, qui eum, Principum delectu ad Imperium capessendum accersirent, offenderint simpliciter avibus tendentem insidias. Nec facto tam humili divinæ providentiæ mysterium defuit: siquidem is paulo post avium omnium cepit Reginam, Romanam puto Aquilam: [Imperio dignus,] ipsumque Romanum Imperium, magna tum sua ipsius, tum filii Ottonis Primi virtute, ad perpetuam Germanorum gloriam vendicavit.
[3] Licet autem Italici quidam scriptores egregium hunc Aucupem nostrum inter Imperatores non recenseant (eo quod Italiam non fuerit ingressus, coronamque Pontificiis manibus de more imponendam non susceperit) si tamen quis causas secum pensitaverit, quibus ille motus utrumque posthabuit, facile patebit, injuste nimis eas ob res, virum omni Imperatoria virtute præditum, solo Imperatoris privari nomine. Nam quod in Italiam non fuerit profectus, his eum verbis Francorum excusat historia, dicens; quod in tantum Dei cultum, defensionem inopum ac viduarum, nec non servandæ pacis disciplinam, omni seculari dignitati prætulerit, ut nullam circa tyrannos ab Italia fugandos (qui quasi mercenarii conductitiique, alter alteri succedentes, laniabant Imperium) operam dare posset. [non tamen coronatur,] Coronam autem, etiam ultro oblatam, capiti suo imponere abiuravit; indignum ratus inde gloriam aucupari, unde Christus Rex suus fuisset illusus. Quod si in Germano damnant Itali: cur non itidem in suo Tito? quem cum gentes finitimæ ob victoriam Iudaicam coronare vellent, tali honore (ut scribit Philostratus) indignum se esse respondit. Non enim seipsum talium operum fuisse auctorem: sed Deo, iracundiam suam contra Iudæos demonstranti, suas præbuisse manus. Quem Apollonius ille Tyanæus vehementer inde commendans, virum ingenio & modestia abundantem esse, testatus est. Sicut igitur nec Tito obfuit hoc ejus modestiæ exemplum, quo minus Imperator haberetur; ita nec Henrico nostro obstare poterit, quin Imperatorum Albo dignissime veniat adsciscendus.
[4] Ejus igitur Imperii anno decimo, humanæ salutis DCCCCXXX, [Misnam construit anno 930,] dum Albis ripam contra barbarorum insultus communiendo oberraret; captus saltibus & amœnitate montis istius, quem adhuc Misna occupat, urbem ibidem felicibus ædificare cœpit auspiciis. Cui a rivulo Missin, qui ad pedem montis ab Aquilone profluit, nomen imponens, tutum eam deinceps habuit contra hostes præsidium; eo quod mons ille ex altera parte Albim fluvium haberet permaximum, ex altera vero duobus aliis montibus totidemque convallibus, veluti fossis quibusdam, natura esset munitus. Est autem urbis Misnæ idem fere, qui & totius patriæ situs. Orientem enim Albis fluvius excipit, Meridiem Bohemia, Septentrionem Saxonia vendicat, Occidens vero Thuringos respicit. Hæc igitur urbis Misnæ origo, hic situs est. Conditor ipsius, anno dehinc tertio cum Hungaris, tunc Paganis, Saxoniam populantibus, [triennio post victor de Hungaris.] bello congressus apud Merseborg Thuringorum, memorabili eos clade fudit; & tributum, quod illis hucusque pendi solitum erat, in pauperes ac pios Ecclesiarum usus elargitus est. Centum millia f Hungarorum eo bello desiderati sunt, plures ducti captivi, plurimi fuga elapsi. Imperator post tam insignem victoriam, secum animo conceperat, in urbe Misnensi, cujus tempore Hungarici belli opportune usus fuerat, Pontificalem statuere Sedem: verum post multa virtutis documenta immatura morte g peremptus est, & negotium filio suo Ottoni, cognomento Magno, perficiundum reliquit.
[5] [Ecclesiam Cathedralem fundat Otto I.] Hic, ut vir erat omni pietate conspicuus, divinique cultus observantissimus, patris mandata haud segniter implens, Cathedralem, quæ adhuc extat, ponere cœpit ecclesiam Deo Opt. Max. Divo Johanni Apostolo, h & Donato Episcopo ac Christi Martyri dicandam (cui terminos posuit i fontem Oderæ fluminis: ab eoque recta via usque ad k caput Albis, & dehinc ad Occidentalem plagam, ubi confinium est duarum regionum, Bohemiæ videlicet ac l Nisicensis; indeque per silvam Occidentem versus usque ad m os Muldæ, & sic deorsum per utramque Muldæ ripam, donec is rursus se in Albim exonerat) horumque locorum homines & eorum fortunas, [soli Pontifici subjectam.] cum omni emolumento terræ, frugum, pecudum, omnibusque divitiis ac bonis, tam præsentibus quam futuris, auctoritate & sub diplomate n Joannis XIII Summi Pontificis dictæ Ecclesiæ Misnensi donavit ac consecravit. Qua tanta Imperatoris liberalitate motus idem Pontifex, [Sub Burckhardo primo Episcopo.] ut liberaliter & ipse erga eum ageret, pulcherrimum novæ Ecclesiæ Misnensi privilegium tradidit: ut videlicet a primæva sui origine libera, nulli in perpetuum subesset sive Metropolitano, aut cuiquam quovis titulo vel honore prædito, nisi ipsi & successoribus suis Romanis Pontificibus.
[6] Ecclesiæ hoc modo constitutæ Imperator o Burckhardum quemdam, primum destinavit Episcopum, virum venerabilem & multa religione insignem, a Joanne prædicto simul cum Episcopio ipso confirmatus, Collegium instituit Canonicorum & Sacerdotum Christi: qui instar temporum suorum, [Canonici simul in communi degunt,] primo omnia habere communia, simulque una vesci mensa, & in uno condormire loco, Canonicas horas & divina omnia pariter & cum multa celebrare dignitate ac reverentia; neque in choro, neque extra chorum aliud agere, quam vel orare, vel supinis in cælum rapi oculis ac manibus, nulla data in eodem loco (quæ multorum consuetudo est) confabulandi licentia: qui mos in hodiernum usque diem in Ecclesia Misnensi pie sancteque adservatur. Ubi enim Sacerdotes nulla ad chorum necessitate adstringuntur, in abditissimos angulos sese penetrant; & secretiora quæque templi loca petentes, aut genu flexo, aut toto prostrati corpore proni adorant. [pallio nigro & linea veste induti,] Idem etiam Burckhardus, vehementer desiderans Clerum Ecclesiæ suæ, sicuti morum vitæque honestate, ita habitu quoque a ceteris discerni, primus pallio nigro, linea veste super injecta, illos uti docuit: quo quidem amictu hodie etiam incedunt, non tamen nisi statis anni temporibus, & præcipue esurialibus Quadragesimæ feriis. Pari cura & solicitudine subsecuti Burckhardum Antistites, in primis tamen p Heico, Gerundus, Bruno secundus, Witigo, & is a quo cœpimus Benno: omnes equidem sanctitate vitæ spectabiles, omnem ecclesiasticam disciplinam ac honestatem ibidem plantaverunt, & ad posteros transmiserunt.
[7] Licet autem interjecto tempore, communis Cleri Misnensis vita, in propriam ac privatam sensim abierit: [Accessit Imperatorum] ex pristina tamen illa divini cultus æmulatione & observantia non solum nihil remissum est, verum etiam semper magis ac magis crevit in eo loco religio. Argumento cujus est, quod sicut veteris Cleri Misnensis devotione ac vitæ sanctimonia capti olim Imperatores Henrici, secundus, tertius, ac item quartus, Ecclesiæ Misnensi ultra Ottonum munificentiam, castella donarunt q Wutrze, Buche, Bock, Gedau, [& Principum Misnæ liberalitas;] Bresznitz, & alia non parum multa; ita etiam incliti Misnæ Principes, non cessante antiqua Cleri consuetudine, non cessarunt & ipsi, antiquorum Imperatorum vestigia sectando, ecclesiam Misnensem in hodiernam usque diem semper magis ac magis ornare, variis structuris, altaribus, sacellis, ac eorum ministris, & donariis ex auro & argento, gemmis & aliis pretiosis rebus ac muneribus. Templum enim, duplo quam olim fuerat augustius, eorum opera & impensa ædificatum est; junctumque in fine sacellum, ubi mausoleum, & communis eorum sepultura: in quo etiam veteres pendent exuviæ, & rapta ex hoste trophæa.
[8] Nec omittendum hoc in loco, quando de incremento agimus religionis & divini cultus Ecclesiæ nostræ Misnensis, [atque Capella Principum,] quod, cum olim certis ac statis solummodo horis divina in ea legerentur officia, hodie nulla hora, nullum tempus sive diurnum sive nocturnum, neque aliquod diei aut noctis spatium a cantu & Divorum vacat hymnis ac laudibus. In quo quidem Ecclesia Misnensis omnibus non solum Germaniæ, verum etiam urbis Romæ basilicis & sacris ædibus magnifice prælata est: solaque ex omnibus terrenis fanis ac delubris cælestem illum ac supra mundanum Angelorum concentum æmulatur ac repræsentat, ubi pariter sine intermissione dulces resonare sonos, sacra nostra Theologia testante didicimus. Ne vero cui mirum videatur, quonam tenore id fieri queat; omnem tam tenacis cultus ordinem hic opportune subjiciendum duximus, modo facessant nasutuli illi critici & Latinæ linguæ pensiculatores ac momi: quoniam res ista non Tullianis Gellianisve verborum lenociniis, sed ecclesiasticis nominibus nobis agenda erit, ne dum figuris circumlocutionibusque laboremus, obscurior interim fiat intentio nostra.
[9] Principio igitur, ut diem Atheniensium more a meridie exordiamur, [ac diu noctuque, perpetuus cantus:] ubi jam duodecima meridiantis diei hora insonuit, Scholastici quidem pueri minores præcinunt Vigilias: sic enim hodie vocantur preces ac hymni isti, quas pro defunctis manibus Deo offerimus. Quibus exactis, illico adsunt constituti ad hoc Flamines octo, quos Principum Capellanos vocant: quia in eorum sacello primo etiam Vigilias, inde Vesperas ac Completorium canunt Dei Matris. His in secundam usque fere horam (minoris enim solarii computum r hic sequimur) protractis, Canonici & universus Clerus, suas etiam sine mora Vigilias (ubi dies postulat) mox pensum legitimum, Vespertinam videlicet synaxim ac Completorium pro tempore absoluunt. Succedit his e vestigio alia quædam psallentium secta, (Grabatos vulgo nuncupant, eo quod juxta grabatum sive sepulcrum Principum consideant) qui & ipsi Vigilias primo, dehinc Vesperas etiam ac Completorium alternis diebus, modo de passione Christi, modo de Compassione Virginis Matris, tertio quoque die historiam Transfigurationis decantant. Et hi quidem eorum pensum usque in secundam aut tertiam noctis vigiliam producunt. Illis abeuntibus superveniunt Octaviani, sic dicti, quia ab octava noctis hora inchoantes, reliquum tempus ad intempestam usque noctem psallendo continuant. Horum laborem major item chorus excipiens, matutinale obsequium, medio noctis silentio, canore peragit. Interim alius paratur Grabatorum ordo: qui horas suas, secundum quod vesperi orsus est, persequitur. His rursum subeunt Principum Capellani, (ut eorum utar vocabulis) Matutinas ac reliquas magnæ Deiparæ horas, tum primam de ea Missam (est id summum Christiani sacrificii genus) & item alteram pro mortuis ordine suo quotidie celebrantes. Quibus expeditis, pueri illi scholastici in choro majori, sicuti sero Vigilias, ita mane etiam mortuorum sacra facientem cantillando adjuvant. Ubi dies illuxit, Primæ ac reliquæ divinorum Horæ, ut tempus exigit, concinne etiam aguntur. Et ante summum Sacrificium, ut plurimum duæ tresve Missæ solenniter antecedunt, glorioso Christi Corpori, aut victrici ipsius Cruci, seu Divis tutelaribus (quos Patronos vocant) destinatæ. Sacris omnibus litatis, reliquum tempus usque in duodecimam denuo meridiantis diei horam psalmorum carmine sine cessatione perficitur. Eodem momento, negotium eadem serie assiduis iteratur vicibus, damnato in perpetuum silentio.
[10] Opus hoc tam præclarum s Ernesti & t Alberti fuit Principum, Saxoniæ Ducum & Misnæ Marchionum &c. Hi duo fratres clarissimi, germana devotione ac pietate, tam gratum cælo obsequium meditati, [fundatis a duobus fratribus Ducibus] communi ære & impensa, ministris horatim variantibus perpetua fundaverunt stipendia: digni ob hoc, ut qui sua tam hilariter Deo contulerunt, mercedem ab eo recipiant æternæ retributionis. Siquidem in hoc veterum Germanorum Principum, antiquum erga Superos zelum, quasi jam abolitum revocantes, filiis etiam suis ac nepotibus exempla reliquerunt divini cultus semper magis ac magis propagandi. [Ernesto Electore] Fuit eorum alter Ernestus scilicet, Romani Imperii Elector, cui Romæ olim a Sixto quarto aurea donata Rosa est: quam ille Ecclesiæ Misnensi rediens pro munere dedit, ubi inter sacras templi Reliquias, quæ ibidem plurimæ habentur, & quidem pretiosissimæ, digne custoditur. Alter vero Albertus, ejusdem Imperii in Frederico III. tunc fere collapsi restaurator ac propugnator fidelissimus, [& Alberto] nil habuit antiquius, quam idem Imperium Romanum, veterum Germanorum virtute nobis partum, totis tueri viribus, ac ab omni externa vendicare injuria: pro quo neque rebus suis, neque proprio pepercit sanguini. Primus hic Frisios & sibi & Romano subjugavit Imperio: cui etiam Innocentius VIII, in partibus inferioris Germaniæ tunc belligeranti, Rosam, [qui Frisios Romano subdit Imperio.] ex solido auro conflatam ultro transmisit in testimonium virtutis & rerum bene gestarum: misit & epistolam, in qua eum dexteram Imperii manum appellitans, laudibus in cælum usque extulit. Principis istius tam in pace quam in bello virtutem ac gloriam hic enarrare, neque facultatis nostræ est, neque præsentis instituti.
[11] Ad Ecclesiam igitur Misnensem nobis redeundum est: in cujus meditullio corpus ejus, de quo agitur, [Corpus S. Bennonis ibidem miraculis claruit,] venerandi scilicet Patris Bennonis, omni auro ac gemmis pretiosius, honorifice depositum supra quadrigentos modo annos, crebris in Christo virtutibus ac miraculis coruscat: id quod pensiles illic tabellæ votivaque munera affatim ostentant. Cujus nos vitam, & exantlatos pro Christo labores, conuersamque ab eo magna ex parte Sclavorum gentem, & miracula tot retro seculis in hunc usque diem continuata, ad honorem summi Dei conscripturi, feliciter aggrediamur.
ANNOTATA G. H.
a Albis Germaniæ terminus, ob Sclavos, qui potissimum ultra Albim degebant; quamvis & hi citra, & Germani alibi ultra Albim degerent. Huic in Misnia adjacent Dresda, Misna & Turgovia.
b Mulda, alius a Muldava, qui perluit Pragam, ac dein in Albim in Bohemia illabitur: hic autem Mulda alluit Friburgum, Vurzenam, & in Anhaltino Principatu se exonerat in Albim.
c Tschoppen, oppido & arci Misniæ, Scopæ seu Tschopaugiæ nomen dedit.
d Ellestra fluens circa civitates MisniæAldenburgum, Geram, Lipsiam, transit Hallam & Comitatum Mansfeldicum, ac dein in Albim devolvitur.
e Sant-Anneberg anno 1500 a Georgio Duce Saxoniæ cœpta construi, & anno 1503 muris cingi.
f Hermannus Contractus Hungaros ab eo, anno regni 14 interfectos asserit.
g Imo anno ætatis 60, mortuus est 2 Julii, anno 936, successitque ei filius Otto 2, postea Imperator.
h Hic videtur S. Donatus Episcopus Aretinus, ac celebris sub Juliano apostata Martyr, qui colitur 7 Augusti, etiam in Breviariis antiquis Saxonicis, sed Misnense nobis deest. Infra in miraculis num. 1 dicitur ibidem coli ut numen tutelare, & cranium ibidem fuisse asseritur in Historia Translationis.
i In confiniis Silesiæ & Moraviæ: in hac oppidum Odera est, nec procul inde fons Oderæ.
k Caput Albis seu fons hujus est in septentrionali Bohemia haud procul a Silesia ut hujus præcipua pars censeatur ejus Episcopatui tunc inclusa.
l Nisicensis a Ducatu Nissensi provincia Silesiæ dicta, tunc forte major districtus Silesiæ.
m Os Muldæ in Moravia, haud procul a Bohemia & Albi fluvio.
n Joannes 13 præfuit Ecclesiæ ab anno 965 and annum 972, post quem anno sequenti mortuus est Otto primus.
o Burchardus anno 970 ab Adalberto, tunc Magdeburgensi Archiepiscopo constituto, ordinatus est Misnensis; uti Boso Monachus, primus Merseburgensis; & Hugo primus Citensis, Ita Ms. nostrum Chronicon Saxoniæ.
p Ex his Heico tertius habetur Episcopus, Gerundus sive Gerungus XVII, Bruno secundus XX, Witigo XXIV, adeoque hi tres diu post S. Bennonem sederunt.
q Heico dicitur adjunxisse oppida Vurzam, Bickam, Buckam, & Lubbentzam.
r Minus Solarium intelligo, quo in bis duodecim horas dividitur dies naturalis, a media in mediam noctem ductus; quemmodum, Astrologis ideo probatum, quia ab invariabili semperque similiter recurrente puncto temporis initium ducit, tota sequitur Europa, solis Italis exceptis; qui cum horis Ecclesiasticis a solis ortu antea uterentur, aliquo medii ævi seculo (nescio quo primum auctore) instituerunt horas viginti quatuor a solis semper vario occasu numerandas; & diurnas tamen actiones omnes a solis ortu auspicandas, necesse habent, horam mane surgendi, identidem aliam aliamque nominare; horologiorumque rotatorum cursum accelerare vel retardare, prout sol citius seriusve oritur; ut de solaribus taceam, quorum conficiendorum perplexior etiam ipsis ratio est. Rogatus aliquando Cardinalis Bellarminus, qui diu in Belgio vixerat, utrum Horologium Cismontanum an Transmontanum præferret; argute respondit; Non posse sibi non probum videri id in quod conspirent duæ, in omnibus fere rebus invicem sibi contrariæ nationes, Hispani ac Franci.
s Ernestus obiit anno 1486 avus IoannisFrederici, a Carolo V Electoratus dignitate privati.
t Albertus avus Mauritii, a Carolo V Electoris subrogati, & Augusti Electoris, a quo hodierni Electores Saxones procedunt.
VETUS DIVISIO.
Indicem Capitum. Vitæ præmissum omisit
Surius: grave enim ei non erat singulis
relinquere titulos, quos sigillatim inveniebat
notatos; nobis quia id commodum
non est, longiora Capita facturis more jam
recepto. Ipsos hic conjunctim accipe, cum
numeris in nostra divisione cuique eorum responsuris.
| Cap. I. De origine & natalibus ipsius. | 12 |
| II Quid Benno significet, & qui ejus nominis fuerint celebres. | 13 |
| III Obiter de Slavis. | 14 |
| IV De pueritia & educatione B. Bennonis. | 15 |
| V De ægrotatione & morte B. Bernwardi. | 16 |
| VI De dolore Bennonis & totius civitatis ex obitu B. Bernwardi. | 17 |
| VII De Epitaphio a Bennone condito, & rigida antiquorum puerorum disciplina. | 18 |
| VIII De adolescentia divi Bennonis. | 20 |
| IX De ingressu Religionis. | 21 |
| X De Sacerdotio D. Bennonis & electione ejus in Abbatem. | 22 |
| XI Qualiter Benno ex Hildescheim Goslariam accitus, & ex Monacho Canonicus factus est. | 23 |
| XII Nomenclaturam continet Præpositorum & Canonicorum Goslariensium, eorumque ad diversa loca promotiones. | 24 |
| XIII De conversatione D. Bennonis in ecclesia Goslariensi, & familiaritate cum Annone Præposito. | 25 |
| XIV De evocatione Annonis ad Coloniensem, & Bennonis ad Misnensem Ecclesiam. | 26 |
| XV De consecratione B. Bennonis in Episcopum, & primo in civitatem suam adventu. | 28 |
| XVI De moribus ipsius in Episcopatu, & cura circa rem divinam adhibita. | 30 |
| XVII De cura lustrandæ suæ diœcesis, & his quæ ad animarum attinent salutem. | 32 |
| XVIII De incremento bonorum, etiam temporalium, sub Bennone. | 34 |
| XIX De conversione Slavorum, & impedimentis tam sancti operis. | 36 |
| XX De captivitate & exilio D. Bennonis. | 38 |
| XXI Gregorii VII & Henrici IV digladiationem continet. | 40 |
| XXII De liberatione B. Bennonis, militiaque & miserabili obitu Buckhardi Præfecti. | 42 |
| XXIII De peregrinatione D. Bennonis ad Urbem, & causis ejusdem itineris. | 44 |
| XXIV Causam continet, propter quam Pontifex Regem potissimum excommunicarit. | 46 |
| XXV De Theodorico, Suffraganeo Bennonis, & Lipsanis quibusdam miraculosis. | 47 |
| XXVI De reditu D. Bennonis ad ecclesiam suam Misnensem, & inventione clavium. | 49 |
| XXVII De reassumpta Sclavorum cura; de valle sancta; de fonte, qui D. Bennonis precibus scaturisse dicitur. | 51 |
| XXVIII De transitu Albis, aqua in vinum conversa & aliis quibusdam miraculis. | 53 |
| XXIX De solitaria D. Bennonis vita, & agilitatis dote. | 55 |
| XXX De spiritu prophetico, & futurorum præscientia. | 57 |
| XXXI De morte, & felici D. Bennonis transitu. | 59 |
| XXXII De miraculis, post mortem in hunc diem continuatis; & translatione ossium, & Casula D. Bennonis | 61 |
| XXXIII Quibus ex causis Canonizatio D. Bennonis hucusque retardata fuerit. | 66 |
CAPUT I.
S. Bennonis ortus, educatio, studia.
CAP. I.
[12] [Hildeschemi natus] Inter claras Saxoniæ civitates ea, quæ nunc vulgo a Hildesheim, olim Bennopolis dicta est, a Bennone quodam (ut aiunt) conditore Frisio: hinc divo Bennoni nostro nomen, hinc Bennopolitano cognomen est. In ea enim urbe a teneris annis educatus, & sacra veste indutus, in eum crevit virum, qualem Deo propitio perscripturi sumus. Pater ipsius Comes b fuit Saxoniæ, non longe a Goslaria c habitans: mater vero Bezela, quasi bene zelans seu bonus d zelus dicta est. Hi ambo cum voluntatem facerent Altissimi, & in lege Dei sui fideles persisterent, duos illis Dominus dedit filios; [patre Comite Saxoniæ,] Christophorum, qui patri in Comitatu postea successit, & Bennonem hunc nostrum, qui abdicato (ut dicemus) seculo, Christi quam mundi hujus Comes esse maluit. Horum autem duorum fratrum mentionem faciunt litteræ Henrici IV quæ habentur Goslariæ in monte S. Petri, confirmatæ postea per Adolphum Regem his verbis. Henricus divina favente clementia Rex: Omnibus Christi nostrique fidelibus, tam futuris quam præsentibus, notum esse volumus, qualiter nos, ob interventum & petitionem dilectæ genitricis nostræ Agnetis Imperatricis Augustæ, quoddam prædium, [cum fratre Christophoro] quod fuerat Christophori Comitis, suique fratris Bennonis nostri Capellani, in villa Partimiles, in pago Northdoringen, altare S. Petri, quod est in orientali plaga villæ Goslariensis, in monte quæ dicitur Mons S. Petri, &c. in proprium tradidimus, condonavimus &c. Data tertio die Martii, anno Dominicæ Incarnationis MLXII, anno vero ordinationis nostræ octavo, regni sexto, vitæ duodecimo. Hæc ibidem fideliter excerpta sunt. Quod autem Benno noster eisdem litteris Capellanus dicitur regius, causa est, quia eo tempore Canonicus fuit Goslariensis Ecclesiæ: quæ & ipsa Capella tunc regia, & Canonici ipsius omnes pro regiis Capellanis (ut eorum utar vocabulis) habiti & nominati sunt. Id quod infra suo loco planius enarrabimus. Hæc autem idcirco hic prælibanda duxi, ut nullum lectori scrupulum, in ipso præsertim historiæ vestibulo, relinquerem; [noto in litteris Henrici IV an. 1052.] simulque tam claros Divi Bennonis natales, multis hactenus ob vetustatem temporum incognitos, in lucem aliquando ederem. Ceterum priusquam ulterius progrediar, haud absurdum erit nominis ipsius rationem exponere: & quot eo nomine viri fuerint illustres, paucis saltem attingere.
II
[13] Benno veteri Sclavorum lingua idem esse dicitur, quod Latine e Benedictus. Floruerunt autem hoc nomine viri non incelebres; unus quidem Episcopus f Osnaburgensis, ob vitæ [Benno dictus,] meritum in Sanctorum numerum relatus; alter Oldenburgensis g Antistes, vir opere & sermone potens, qui a Sclavis infedelibus Sede pulsus, ad B. Bernwardum h Episcopum tunc Bennopolitanum exul & profugus divertit; a quo benigne susceptus & hospitio dignatus, tandem in consecratione monasterii S. Michaëlis, quod idem B. Bernwardus sua pecunia in parte septemtrionali civitatis Hildesheimensis a fundo extruxerat, [nomine multis viris claris communi in Duce Saxoniæ,] pressura populi exanimatus, in eodem loco sepultus est, non sine opinione etiam sanctitatis: Episcopium ejus tractu temporis ad Lubecam i civitatem maritimam translatum est. Tertius Trajectensis k Ecclesiæ Præsul extitit, publicis Principum conventibus & gravioribus regni negotiis ab Henrico l IV propter singularem ejus industriam frequenter adhibitus. Quartus Dux fuit m Saxoniæ, tempore Ottonis II, optimus quidem Princeps, & ecclesiarum strenuus defensor, præcipue contra Sclavos fidem nostram tunc passim oppugnantes: alios item fuisse n Bennones præter eos quos memoravimus, satis constat: nostri tamen incepti non est singulorum nomenclaturam hic ponere, quibus tot fuisse insignes abunde sufficit.
III
[14] Quia in Sclavorum mentionem incidimus, scitu dignum est, [futurus postea slavorum Apostolus] eam gentem (sive ex Scythia olim, ut sentire videtur Sabellicus, sive aliunde digressam) non solum Illyricum, Histriam & Dalmatiam, verum etiam Septemtrionem versus, magnam Saxoniæ partem, & omnem fere citeriorem Aquilonaris Oceani oram, ab Albi flumine usque ad mare Balthicum, armis sibi vendicasse. Quorum qui Nardavingi o dicti sunt, Thetmarciam, Sturmariam, Ducatum Holsatiensem, & Hamburgam civitatem maritimam quondam occuparunt: Runi, qui & Rugiani, Lubecam, p Sunden, Wismariam & finitimas urbes: post quos Pomerani & q Obotriti, qui tunc Magnipolensis r Brizani & Stoderani, nunc Havelburgenses & Brandenburgenses, suas singuli posuerunt sedes. Qui deinde trans Albim Nisici ac Luitici, (quos Lusatios hodie vocamus) citra Albim vero usque ad Salam Thuringorum fluvium, Sorabi appellati sunt: omnia enim ca loca Sclavi olim sibi usurpaverant. Sed & Bohemos ipsos & Polonos, adventitios ac origine fuisse Sclavos, Aeneas Sylvius, non contemnendæ inter historicos fidei, auctor est. Quæ idcirco huic operi nostro inserenda putavimus, quoniam cum in omnibus his Christo convertendis non pauci olim sanctissimi viri, Episcopi, Presbyteri ac Monachi, alii aliis in locis desudaverint, donec gelidum hoc Aquilonis frigus calore verbi Dei fuerit resolutum; præcipue tamen noster hic Benno pro eis, qui utramque Albis ripam in diœcesi sua circumsederant, ab errore suo recovandis, sedulam navavit operam; eorumque plurimos crebris suis sermonibus ac signis ad fidem convertit, quemadmodum suo loco dilucide comprobabimus. Nec fugit me, ob hanc ipsam forte causam Divum Bennonem a multis hucusque Sclavum fuisse creditum: verum falsam hanc vulgi opinionem infra etiam diluam. Modo cœptam prosequamur historiam.
IV
[15] Editus in hanc lucem Benno noster humanæ salutis anno MX, [a S. Bernwardo Episc. & Wigero præceptore docetur:] cum annum ætatis ageret quintum, puerulus adhuc, traditus est in obsequium præfati S. Bernwardi, Bennopolitani Episcopi: qui etiam ipse ex illustri Comitum sanguine procreatus, Bennonis nostri consanguineus fuit & affinis. Quamobrem memor illius, quod scriptum est, Initium sapientiæ timor Domini, puerum ei traditum primum omnium timere fecit Deum: eique litterario mox studio eruderando, præceptorem dedit Wigerum, Præpositum monasteri Sui S. Michaëlis, virum moribus ac litteris apprime decoratum. [Psal. 110.] Sub cujus disciplina brevi tantum profecit, ut optima puer indole ingentem de se spem polliceretur. Nam ut ætas illa erudita fuit, & humana colebat studia (id quod ex pluribus ejus temporis viris disertissimis & eorum monumentis videre licet) ita Wiggerus noster puerum sibi commissum non passus est a politioribus abhorrere studiis: primoque in ducendis formandisque litterarum apicibus antiquis, & his quæ hodie per Venetos impressores in usum s revocatæ sunt eum luculenter instituit: quemadmodum litteræ manu sua conscriptæ, & apud ecclesiam suam Misnensem in hodiernum usque diem servatæ, facile arguunt: deinde carminibus etiam eum exercuit, non tamen nisi divinis & omni verborum obscœnitate carentibus. Nec difficili puer Minerva, versu jam ludere & hymnos componere didicerat. Quare cum omnes, tum maxime Patronum suum S. Bernwardum sibi plurimum devinxerat, eratque tam cælo, quam hominibus gratissimus.
V
[16] Sanctus vero Episcopus Bernwardus, extrema jam vitæ senecta febribus correptus, [S. Bernwardo ægro quinquennis subvenit:] adeo pertinaciter ægrotare cœpit, ut toto decubaret quinquennio. Quo tempore unico illi solatio erat puer Benno, modo poëtando, modo legendo, modo disputando. Inprimis autem pergratum illi erat diligentissimum pueri obsequium, qui nec momento quidam a sene abiit. Cum vero jam finis instaret beatissimi Patris Bernwardi, vocato puero una cum Wigero pædagogo suo, oratione ad eum usus est hujuscemodi: Vides, mi fili, assidua me febre confectum, & sinistram hanc corporis valetudinem, & quidquid adversi fuit, ad finem usque constanter pertulisse: neque enim ad Deum redire possumus, nisi tribulationum & adversitatis camino decocti. Quod si eos etiam, qui recte vixerint, conturbationes & dolores circ umveniunt; quanto magis justo Dei judicio istos, qui absque ullo Dei timore veluti pecora degunt, & hic infelicitas occupat, & in futurum miseria. Quare si sapis, aut si per ætatem sapere ipse nondum potes, saltem nostris acquiesce monitis; atque hunc mundum, ærumnis & anxietatibus repletum; dolo, fraude, mendaciis, insidiis ac laqueis refertum; sanguine, scelere & iniquitatibus pollutum ceu pestem aliquam contagiosam ac virulentam fuge, execrare, ac despice, Deoque soli adhære. Quod ut facilius possis consequi, & ætas tua, adhuc cerea in vitium flecti, nulla malorum hominum tabe depravetur; ab hujus præceptoris tui latere posthac nusquam discede; eique, si me amas, in omnibus patris loco obtemperes. His dictis, manum pueri deosculatus, Wigero Præposito eum iterum atque iterum commendavit. [ab eo moriente commendatur Wiggero:] Ipse vero rebus suis omnibus dispositis, plenus dierum, dives bonorum operum, & securus paratæ sibi æthereæ mansionis, clausis subito oculis migravit ad Dominum, sepultus in monasterio suo t S. Michaëlis, ubi & miraculis claret.
VI
[17] Vix dici queat, quanto beati hujus viri transitus cum civium suorum omnium, [quo agente obitum illius fert moderatitius;] tum Divi Bennonis nostri animum mœrore ac luctu confecerit, non quia gloriam illi inviderent, ad quam invitatus abierat; sed quia præ nimio ipsius amore, aut ipsum adhuc vivere, aut cum eo diem obiisse mallent extremum. Cum autem Wigerus (cui tutela pueri commissa fuerat) animadverteret eum ob immodicum animi dolorem, quem frequentes prodebant gemitus ac lacrymæ, nimium macerari & contabescere; cœpit blandis ipsum verbis modo consolari, modo castigare, & effrænes juvenilis animi impetus senili gravitatis fræno cohibere; asserens, communem hanc omnibus esse fati necessitatem, quam neque Christus (cum solus posset) evitare voluerit; nec flendam esse muliebriter consanguinei sui mortem, quam ipse tam constanter atque æquanimiter tulerit; præcipue cum tot in Christo virtutibus ac miraculis clarus, evidens suæ beatitudinis signum post se reliquerit. Addebat homo admodum disertus nil aliud esse mortem quam finem malorum hujus seculi, & initium vitæ melioris: cujus rei gratia Gaditanos olim templum morti & aram consecrasse, divinosque exhibuisse honores, tamquam communi quieti & miseriarum omnium portui. Quibus verbis placatus Benno, & dolori suo aliquantisper moderatus est, & ex eo tempore vanam mortalium sortem perosus, apud se firmiter decrevit, ubi primum per parentes sibi liceret, sacrum suscipere habitum; & in eodem monasterio, quantulumcumque vitæ spatium fata concederent, Deo serviendo traducere, saluberrimo profecto vitæ instituto.
[18] Epitaphion quoque tractu temporis condidit idem Benno beato viro Bernwardo, ut habetur adhuc hodie in eodem monasterio, [conditque Epitaphiū.] & Fratres ipsius contestantur, hoc tenore:
Hac tumuli fossa clauduntur Præsulis ossa,
Bernwardi miri magnificique viri.
Qui patriæ stemma, radians velut inclita gemma,
Acceptus Domino, complacuit populo.
Nam fuit Ecclesiæ condignus Episcopus ille,
Quem Deus Emmanuel diligat & Michaël.
Tandem bissenis undeno mense Kalendis,
Felix hanc vitam, mutat in Angelicam.
Ex quibus quidem versiculis satis apparet, nec artis metricæ eum fuisse ignarum, nec tamen fucati carminis affectatorem, sed tenui ac simplici stylo contentum.
[29] Quod si delicatis auribus & rhinocerotis nasum habentibus, ridendus forte videbitur versiculus ille: Quem Deus Emmanuel diligat & Michaël (ceteri enim satis belle habent) meminerint velim, beatum virum Bernwardum divo Michaëli singulariter fuisse devotum, & ob hoc monasterium, sua impensa constructum, ejus dicasse nomini, & ibidem voluisse quiescere. Quo bene ponderato constat, prædictum versiculum Divo Bennoni nostro non ita temere excidisse, ut prima fortassis fronte videri poterat. Sed hæc missa faciamus, quoniam qui intus divino aguntur spiritu, exteriorem verborum corticem flocci faciunt, & concinnam magis diligunt vitam quam orationem. [adolescit sub disciplinæ scholasticæ rigore.] Obiit autem sanctus Bernwardus anno salutis MXXII, quo temproe rigidissima fuit Bennopoli scholastica puerorum disciplina, quibus (ut in Annalibus eorum legitur) non solum choro, mensæ, aut dormitorio deesse, verum etiam tardius adesse, piaculum erat. Scripturam quoque quotidie Decano præsentare, & ipsos Psalmos reddere cogebantur: nec timidius in claustro, quam in scholis manum ferulæ subducere videbantur. Talibus igitur frænis Benno noster cohibitus, adolescentiæ etiam lubricum, quibus fere omnes labimur, fortiter calcavit.
ANNOTATA G. H.
a Hildesia seu Hildesheim urbs hactenus Episcopalis, perstitit fere sola in Catholica religione in Saxonia inferiore inserta Ducatui Brunswicensi.
b Fridericus Bultenburgensis & alibi Bultenburgi Comes appellatur pater, in Bulla Adriani Papæ; & in epistola ad Leonem X Papam.
c Goslaria urbs Imperialis in eodem Dicatu Brunswicensi, quinque leucis Germanicis Hildesia dissita versus Eurum ad Hercyniam silvam, Bultenburgo vicina.
d Hujusmodi ad Latinam linguam allusiones seculis superioribus gratissimæ, meritonunc exploduntur a Saxonicæ veteris peritis, scientibus ab hac sola sperandas veras nominum Saxonicorum rationes.
e Teutonibus passim omnibus commune fuit truncare nomina longiora, non solum patria, sed etiam extera; eaque per o terminare: sic etiam Francis Benedictus redditur Benoit. Aliquando etiam Benno idem est quod Berno & sic diminutivum foret a Bernardo, Bernulfo, &c.
f Hujus Bennonis habetur mentio apud Krantzium lib. 5 Metropolis, ubi dicitur mortuus 22 Julii, idemque in Catalogo Episcoporum apud Blavium, in descriptione Episcopatus Osnabrugensis Beatus appellatur: at cultum non videtur habere, aut habuisse: nomen certe non invenitur in kalendariis istius ecclesiæ ante Breviaria cusis: sed iis mos est ponere solum celebriores.
g Hic Benno, a Krantzio lib. 3 Metropolis cap. 51 habetur vir egregius, prudens, & magnæ sanctitatis cum industria, laudaturque ab Helmoldo lib. 1 Chronici Slavorum cap. 17 & 18.
h S. Bernwardus colitur sub ritu duplici in Ecclesia Hildesiensi 20 Novembris.
i Lubeca sub Conrado III primum muris cincta, Episcopalis facta dicitur an. 1162.
k Benno hic, aliis Bernulphus aut potius Bernoldus 20 Ultrajectinus Episcopus ordinatus anno 1027, mortuus 1054, 19 Iulii, ut constat ex Epitaphio nostra memoria retecto, sub quo corpus ejus ad hæreticorum stuporem repertum incorruptum sacerdotaliterque vestitum cum calice; ex quo multi deinde pie bibentes sanitatem a febribus obtinuerunt, & alia quædam illustria miracula secuta feruntur.
l Imo Henrici III sub quo Benno sive Bernulphus vita functus.
m Hujus Ducis Bennonis meminit Helmoldus, asserens anno Ottonis primi XI, Christi 971 ducem factum & mortuum anno X S. Henrici Imp. Christi 1011; item Adamus Bremensis cap. 85, asseritqueobiisse anno 22 Archiepiscopatus B. Libentii quæ & nos ad. Vitam B. Libentii 4 Ianuarii num. 13 inde retulimus.
n Inter hos possunt censeri Benno Episcopus Merensis, & Benno Episcopus Mechlenburgensis, qui Sedem Suerinum transtulit.
o Nordalbingi Helmoldo lib. 1 cap. 47, eorumque populi Sturmarii, Holzati, Thetmarzi.
p Stralsundiæ nomine magis notum.
q Obotritorum Rex fuit S. Canutus Martyr, cujus Acta varia illustravimus 7 Ianuarii, ubi & de his Slavis egimus: qui in Vita priori aliisque non nullis vocantur Wandali: quia in eas, unde ipsi olim excessere, terras successerunt.
r Brizani, circa Britzen, oppidum Marchiæ mediæ, ad Oderam & mare balthicum sitas occuparunt.
s Latina seu Romanas litteras intelligit, quarum æque ac Græcarum typos, ante annum 500, primus Venetiis fabricandos instituit Aldus Manutius; cum ante solæ in usu typographorum essent Teutonica, quales primi artis inventores Moguntiæ & Harlemi formare docuerant.
t Ecclesia S. Michaëlis, teste Meriano, una est ex iis sex, quas Augustanæ Confessionis Professoribus cedere coacti Catholici sunt.
CAPUT. II.
Monachatus Hildesiæ: Canonicatus Goslariæ, Episcopatus Misnæ.
VIII
[20] [Illustribus dotibus ornatus:] Magnæ spei adolescens Benno, & tam corporis quam animi dotibus amabilis, præceptoris sui monita, contra ejus ætatis morem ac consuetudinem, tum libenter audiebat, tum alacriter amplexabatur. Cumque jam sub ejus jugo ac disciplina ad pubescentes pervenisset annos, nulla unquam levitate notatus, nec alio quam communi Fratrum cibo usus, nec minori quam illi inedia ac labore fatigatus, ad omnem Christi militiam diligenter a magistro suo exercebatur. Nec gravis juveni hæc virtutis palæstra: [patre mortuo,] quin lætabatur magis, ubi intelligeret senioribus etiam abstinentiæ ac tolerantiæ se esse exemplo. Sed nec amicorum dehortantium, & multis eum præclarisque conditionibus ad seculum invitantium, verbis blandiloquis, aut ulla suadendi arte ejus animus immutari poterat. Solidatus jam erat supra firmam petram: neque animo exciderat sana B. Bernwardi doctrina & ultimum vale. [piæ matris consensu,] Accidit autem ut eodem tempore genitor ipsius, qui eum propagandæ stirpis gratia vehementius ad seculum invitaverat, ex humanis decederet; & ipse patria potestate solutus facile se speraret apud matrem, quam devotam ac religiosam noverat, intrandæ Religionis veniam consecuturum. Nec votis ipsius obstitit pia genitrix: quin eum vehementer inde collaudans, pollicita est, tenuem adhuc monasterii statum suis etiam opibus haud illiberaliter foturam: erat enim spectatæ religionis ac honestatis femina, & (ut uno absolvam verbo) tali digna filio.
IX
[21] Exhilaratus Benno tam benigno piæ matris assensu, [fit monachus, & studia sacra amplectitur:] cum jam virili togæ esset proximus, doctus a Spiritu sancto reprobare malum & eligere bonum, duodevigesimo ætatis suæ anno sacrum suscepit habitum & cum eo sanctarum incrementa virtutum: moxque professus in eo, quod supra diximus, monasterio Hildesheimensi puerilia studia & poëticas nugas postponens, sacrosancta Prophetarum volumina & utrumque Testamentum, ac Patrum desuper commentaria, diu noctuque ruminabat. Orationibus, vigiliis, ac jejuniis impensius multo quam antea vacabat. Abstrusa quoque ac recondita Theologiæ sensa, quæ ceteris altius meditata explorataque habebat, non invitus reserabat. Qui (ut annales eorum docent) sacratissimo illius eloquio, in tristitia cujuslibet anxietatis consolati, & a laqueis antiqui hostis liberati, perpetuæ vitæ vias ingrediebantur. Ferunt etiam nonnulli, [Doctor sacræ Theologiæ creatus:] priusquam Religionem ingressus sit, in Francia Theologiæ studio dedisse operam, atque in ea facultate doctoralibus insigniis fuisse decoratum, qui honos tunc omnium fuit excellentissimus. Cui quidem opinioni non parum præstat fidei, tum titulus Magistri, quem inter monimenta Goslariensis Ecclesiæ (ut prædiximus) adhuc hodie obtinet; tum quod plures ejusdem seculi nobiles viri, ad idem Franciæ regnum, sacrarum litterarum gratia se contulerunt: quas Caroli Magni opera & impensa, Parisiensi a olim gymnasio esse invectas satis constat. Quare nihil prohibet Divum Bennonem, etiam post professionem, ab Abbate suo istuc studii gratia fuisse transmissum: ne tamen incerta pro certis asserere videamur, [consecratur Diaconus,] nos ista in medio reliquimus.
X
[22] A Tempore susceptæ religionis Benno usque in quintum & vicesimum ætatis suæ annum, in quo sacrum accepit Diaconatus ordinem, in oculis omnium sanctissime innocentissimeque conversatus est: atque ab eo tempore usque ad tricesimum vitæ annum semper magis ac magis in religione proficiens, [Sacerdos:] humilitate & patientia omnibus prælucens, volente & jubente Abbate suo Adelberto, sacerdotio tandem initiatus est: quod ille tanta cum reverentia ac dignitate adiit, tanta munditia & puritate gessit, ut fratribus etiam stupori ac admirationi fuerit. Abstinentia autem tanta se inde macerabat, ut raro cœnam cum eis sumeret. In altari totus ardebat: nec unquam siccis rem divinam oculis perficere potuit. Accidit igitur, ut anno dehinc quarto, defuncto Aderberto prædicto, pars Fratrum Bennonem hunc nostrum, pars vero Sigebertum quemdam, [dein Abbas tribus mensibus fuit.] & ipsum quidem virum bonum, mitioris tamen vitæ, & secularibus negotiis magis deditum, eligerent. Cumque pluribus Benno suffragiis quam Sigebertus ipse niteretur, nihilominus illi libenter ac ultro cessit: supplicans electoribus suis, ne contemplativam ipsius vitam exterioribus curis ac actionibus impedirent: tribus tamen mensibus in officio stare coactus est, donec flentibus sæpe oculis vacationem muneris obtinuit. Hinc est quod in catalogo Abbatum ejusdem monasterii suo ordine ac loco ita scribitur: Benno Frater ac Pater noster, Abbas eligitur: sed parvo tempore stetit in regimine, tribus scilicet mensibus: postea Misnensis Episcopus factus, miraculis claret; illic sepultus, ubi & in Præsulem est unctus. Hæc ibi.
XI
[23] Deposita Ecclesiastica hac præfectura, Benno noster reliquam vitam in privato, & vel in oratione, vel lectione divina, tantummodo transigendam decreverat: verum omnipotens & gloriosus in Sanctis suis Deus, qui humiles corde sublimat, [Post ecclesiam Goslariæ ab Henrico Imp. constructam, & a Leone Papa consecratam,] & superbos de sede deturbat, non passus est candelabrum hoc lucidissimum semper sub modio delitescere. [Luc. I.] Unde brevi postea contigit, ut piissimus Imperator Henricus, Rex III, Ecclesiam Goslariensem (cujus fundamenta jam antea jecerat b Conradus decessor, ipsius sive pater sive socer) magnifico ac Regio cultu absolutam dedicari faceret per manus beatissimi Pontificis Leonis c IX, præsentibus ibidem Cardinalibus, Episcopis, & Abbatibus, numero LXXIII. Quam quidem Ecclesiam cum idem Imperator dignissimus specialem deinceps (ut suis utar verbis) Imperii Capellam & Canonicos ipsius Capellanos regios (ut supra prælibavimus) passim haberi & nominari vellet; [fit ibidem Magister & Canonicus.] exactam dedit operam, ut viros tanto honore dignos, & tam litteris quam sanctæ conversationis moribus probatos, eidem Ecclesiæ præficeret: siquidem illic etiam Regni sedem constituerat. Lecti sunt igitur ex omni fere Germania viri cum doctissimi, tum religionis observantissimi: inter quos & venerabilis noster Benno, maximis Imperatoris precibus, annuente & jubente profato summo Pontifice, vix tandem monasterio suo extractus, ac dictæ Goslariensi Ecclesiæ (quatenus novæ Congregationi spiritalis armaturæ dux esset, & Ecclesiasticæ eam disciplinæ tyrociniis erudiret) in Magistrum ac Canonicum præfectus est. Quam laudabilem vero ac sanctam olim vitam duxerit prima ea Goslariensium Canonicorum congregatio, documento esse potest, non solum id, quod plures ex eis Divorum numero adscripti, plurimi Beatorum appellatione (dum adhuc viverent) dignati sunt: verum illud etiam memoratu dignissimum, quod cum in potestate Imperatorum adhuc esset Episcoporum designatio, pauci aliunde quam ex eadem regia (ut dicebatur) Capella, tam sub prædicto Henrico III, quam filio ipsius IV, & nepote V æquivoci nominis Regibus, ad quæcumque etiam Episcopia conscenderint quod ut exemplo res agatur, [unde Episcopi 46 creati & 2 designati numerantur.] nomina eorum, tum Sedium etiam, ad quas quisque sublimatus est, sequenti capite non indigne nobis recensenda veniunt.
XII
[24]
Rumoldus I Præpositus, postea
Constantiensis Episcopus.
Engelhardus II Præpositus, Magdeburgensis
Archiepiscopus.
Guntherus III, Bambergensis Episcopus.
Wernherus IV, Merseborgensis Episcopus.
Anno V, Coloniensis Archiepiscopus.
d Bibo VI, Tullonensis Episcopus.
Bruno VII Præpositus, Herbipolensis
Episcopus.
Otto VIII, Ravennatensis Episcopus.
Suiderus IX, Bambergensis Episcopus,
postea Papa Clemens II.
Hartwicus X, Magdeburgensis Archiepiscopus.
Wilhelmus XI, Veronensis Episcopus.
Bertoldus XII, Interamnensis Episcopus.
Arnoldus XIII, Pataviensis Episcopus.
Bruno XIV, Wercellensis Episcopus.
Geroldus XV, Ravennatensis Episcopus.
Crafft XVI, Misnensis Designatus.
e Benno Magister, Misnensi Episcopus.
Robertus XVII Præpositus, Bambergensis
Episcopus.
Matro XVIII, Verdensis Episcopus.
Herebertus XIX, Leodiensis Episcopus.
Eckhardus XX, Poloniensis Episcopus.
Gotfridus XXI, Ratisponensis Episcopus.
Eppo XXII, Wormatiensis Episcopus.
Udalricus XXIII, Argentinensis Episcopus.
Cono XXIV, Frisingensis Episcopus.
Cunradus XXV, Trajectensis Episcopus.
Landolfus XXVI, Treverensis Archiepiscopus.
Ricolfus XXVII, Moguntinus Archiepiscopus.
Erpho XXVIII, Monasteriensis Episcopus.
Henricus XXIX, Augustensis Episcopus.
Hetzelinus XXX, Hildesheimensis Episcopus.
Henricus XXXI, Paderbornensis Episcopus.
Eylbertus XXXII, Numensis Episcopus.
Litmarus Magister, Hamborgensis Archiepiscopus.
Hildolfus Magister, Coloniensis Archiepiscopus.
Adelhogus XXXIII Præpositus, Hildesheimensis Episcopus.
Eckhardus XXXIV. Spirensis Episcopus.
Cunradus Canonicus, Hildesheimensis Episcopus.
Lutolfus Canonicus, Halberstatensis Episcopus.
Johannes Magister, Halberstatensis Major
Præpositus.
Rudolphus Vicedominus, Suerinensis Episcopus.
Cunradus Canonicus, Magdeburgensis Archiepiscopus.
Valentinus XXXV Præpositus, Mindensis Episcopus.
Guntherus Canonicus, Magdeburgensis Designatus.
Sigifridus XXXVI, Hildesheimensis Episcopus.
Arnoldus XXXVII, Bambergensis Episcopus.
Johannes Canonicus, Havelbergensis Episcopus.
Henricus Canonicus, Havelbergensis Episcopus.
Hos & alios antiquæ Goslariensis Ecclesiæ Præpositos & Canonicos, ad tam diversas Italiæ, Germaniæ, & Galliarum Sedes, Imperatorum olim nutu destinatos Episcopos, qui latius videre cupit: apud eamdem ecclesiam inveniet, simul cum aliis vetustatis monumentis dignissimis. Ad Bennonem nostra festinat oratio.
XIII
[25] Decem & septem annos venerabilis Benno noster Goslariæ conversatus est, [S. Benno liberalis erga illam ecclesiam:] quibus se in genere virtutum spectabilem præbuit, egitque Canonicum ac Magistrum omnibus numeris absolutum, crebris vigiliis, frequenti inedia, assiduis orationibus, tum largis patrimonii sui eleemosynis: dedit enim ex bonis suis hereditariis prædictæ ecclesiæ Goslariensi non pauca prædia, molendinas, domos & census etiam perpetuos: quibus omnibus Canonici ejusdem ecclesiæ in hodiernum usque diem utuntur, & quorum desuper litteras, monumenta ac diplomata penes se habent reposita. Quamquam autem vir beatissimus Benno omnium eorum, qui suo tempore secum in Ecclesia Goslariensi Deo militaverant, non vulgarem meruit gratiam; [arctius se jungit S. Annoni Præposito.] eo quod esset rectus ac integer, fraternæque pacis ac domesticæ concordiæ vehemens amator; præcipue tamen illi cum B. Annone, Goslariensi tunc Præposito, postea vero Coloniensi Archiepiscopo, arctissima fuit consuetudo & mutuus in Christo amor: siquidem unum erat illis velle ac nolle; velle scilicet bonum, & recedere a malo. Quapropter mirabile dictu est, quantum brevi simul apud Deum profecerint, & quam jucundam ac firmam amicitiam similes illis mores & idem cæli studium pepererit. Etenim vere tunc in eis completum fuit illud Psalmographi; Ecce quam bonum & quam jucundum habitare fratres in unum. [Psal. 132.] O legitimos Christi Sacerdotes! Utinam atque utinam is nodus atque hoc vinculum, Christi scilicet caritas & divinarum rerum studium, nostros quoque jungeret Sacerdotes & Ecclesiarum Prælatos! Sic enim sublatis e medio occultis eorum simultatibus ac odiis, per fraternæ concordiæ nexum, tam suis essent honorabiliores, quam adversariis etiam formidabiliores: nec ita læderentur ecclesiæ, diriperentur earum bona, & omnis fere ecclesiastica deperiret auctoritas. Sed quorsum abii? Ad Orestem & Pyladem nostros, Annonem & Bennonem scilicet, revocandus est calamus. Quorum tantam inter se benevolentiam nulla res adeo fovit, ac ea, de qua modo dixeram, fraterna Christi caritas, quod, ut inquit Apostolus, perfectionis est vinculum. [Col. 3.] Hac igitur duce de virtute in virtutem ambulantes, qualiter uterque a Deo exaltatus, & in modico fidelis supra multa constitutus sit, quam brevissime potero, hinc subnectam.
XIV
[26] Anno salutis MLV beatissimus Anno, per Henricum III prædictum, [dein Archiepiscopo Coloniensi,] magno bonorum omnium assensu, Agrippinæ urbis Sedem adeptus est, vir qui tot Rerumpublicarum turbationes & incendia, quod suo tempore in Imperio passim extitere, solus vel æquanimiter ferre, vel ab urbe sua singulari prudentia noverit arcere. Valedicens igitur carissimo amico suo Bennoni, Macte virtute esto, inquit, Frater; nec putes velim, me tui fore immemorem, quin cœptam inter nos necessitudinem, ubi præsentia nequimus, saltem litteris fovebimus: Annonem igitur, ubicumque fuerit, tuum esse puta. Nec id tam humiliter pollicitus est, quam eventu postea explanavit. Mortuo enim paulo post Imperatore præfato, regnum filio suo Henrico IV, Aquisgrani non ita multo prius inuncto, concessit. Qui cum adhuc puer esset, apud matrem agnetem Imperatricem aliquamdiu educatus est: brevique post tempore in tutelam venit præfati Annonis Coloniensis Antistitis: quibus ex causis, scriptores variant, [eoque procurante,] neque huc pertinet. Certum tamen est, donec Rex pueriles absolveret annos, summam rerum, consensu omnium, apud Annonem resedisse: qui vacante sub id tempus Ecclesia Misnensi, per obitum Crafft Goslariensis paulo ante Præpositi, facile effecit, ut eadem Ecclesia Misnensis veteri amico suo Bennoni, cujus vitæ innocentiam & dignitatem dudum exploratam habebat, etiam nihil tale cogitanti, committeretur.
[27] [& animū erigente,] Renitentem (amore fortassis contemplativæ vitæ) litteris ut pusillanimum vehementer increpavit, & ad suscipiendum episcopium adhortatus est; asserens, satis jam satis spectatam esse Goslariæ virtutem suam: neque sanctissimos Apostolos olim uno semper in loco consenuisse; se modo huc, modo illuc, per mare, per terras, divinæ plantationis surculos circumtulisse. Caveret igitur, ne talentum sibi traditum, cum Misnæ modo propter vicinam & incredulam Sclavorum gentem duplicare posset, abscondere potius, & labores pro Christo fugere videretur; id quod magis ignavi animi quam religiosi esset indicium: sic enim contemplationi vacandum esse, ut ab actione, [Misnensis eligitur Episcopus.] in qua virtutis laus omnis consisteret, animus corpore non abhorresceret: sicque amandam esse Rachelis pulchritudinem, ne Liæ interim fœcunditas haberetur despectui. Quemadmodum enim stellæ a stellis differentes, unam cæli faciem decentissime pingerent; ita Ecclesiæ Christi uni & soli, utramque tam activam, quam speculativam vitam, non solum ornamento ac decori, verum etiam quam maxime esse necessariam. Quibus verbis non tam persuasus quam veluti compulsus Benno, oblatam tandem suscepit provinciam; non ignorans tamen (divino revelante Spiritu) quibus exagitandus fluctibus, quantasque in Episcopatu tribulationes & adversitates toleraturus esset: ad quæ omnia voluntariam se Deo hostiam obtulit.
XV
[28] Humanæ igitur reparationis anno MLXVI venerabilis Benno noster a f Wernhero Magdeburgensi Archiepiscopo Pontificali veste induitur, olei sacri liquore perfunditur, [a Magdeburgensi consecratus,] & inclitæ nostræ Misnensis Ecclesiæ Præsul, decimus a Burckhardo primo ejusdem Pastore, præficitur. Benedictione igitur de more percepta, mox Misnam acceleranti totius urbis Clerus ac populus gratulabundus venerabundusque occurrit & in ecclesiam majorem festiviter adductum, in Sede eum Pontificali collocant, magno omnium plausu & ingenti totius civitatis gaudio. Ipse vero intra se habitans, præsentique honore nihil elatus, illud semper in ore habuit, tacitoque sub pectore volvit: Non nobis Domine, non nobis, [lætanterq; exceptus] sed nomini tuo da gloriam. [Psal. 113, Hebr. 5.] Memor præterea illius quod scriptum est, Omnis Pontifex, ex hominibus assumptus, pro hominibus constituitur, in his quæ sunt ad Deum, ut offerat dona ac sacrificia pro peccatis; primo omnium, in conspectu totius populi Sacra solenni more celebravit, tanta devotione tantoque lacrymarum fonte, ut siccis eum oculis hi, quibus etiam saxea erant corda, videre non possent. Sacris vero in medium deductis, ad plebem conversus, populari primo lingua, de Christianæ fidei præstantia ac dignitate, de colendo summo ac vero Deo, beatorumque spirituum gaudiis, & malorum tormentis, graphice magnaque admiratione omnium elocutus est.
[29] [inter Sacra perorat ad populum & Clerum.] Deinde ad Canonicos Clerumque sermonem dirigens, tali eos oratione affatus est: Quando a Deo factum est, viri fratres ac domini, ut neque cogitanti mihi neque ambienti hic locus (quod nobis felix utrimque faustumque maneat) destinatus sit; ego deinceps Ecclesiæ huic vestræ dignissimæ, ejusque commodis ac honori hanc animam, & quidquid in me est, quod novi quam sit exiguum, totum polliceor ac devoveo. Neque ullus mihi labor gravis erit, nec amare pericula, quæ nobis tamen carissimi fratres (nisi ex alto Deus averterit) & multa & magna imminent; dummodo vestram, hujusque mihi commissæ Ecclesiæ salutem, honorem ac commodum, ita ut bonum decet Pastorem omnibus modis & pro virili promoveam: pro quo neque potentium timebo minas, neque rerum amittendarum, aut hujus etiam corpusculi jacturam magni faciam: vos autem orationibus ac precibus vestris me adjuvabitis. Summopere enim mihi placet devotio vestra, & bene instituta religio: quæ a decessoribus meis, sanctissimis proculdubio viris, tam decenter ordinata, Deum Opt. Max. oro ac obsecro meo etiam tempore in pejus non labatur, sed pro laude ac gloria ipsius semper magis ac magis crescat in hoc loco: ut pro communi tandem labore & vita bene acta, communem mereamur simul ingredi lætitiam, & optatæ beatitudinis consequi mercedulam. Sic fatus, & adstantibus lacrymas excussit, & ipse etiam flentibus oculis ad perficienda Sacra cœpta reversus est.
ANNOTATA G. H.
a De institutione Universitatis Parisiensis late agit Iacobus de Breul in Theatro Antiquitatum Parisiensium, a .
b Hic est Conradus Salicus anno 1039 Ultrajecti subito extinctus. Post hæc Henricus filius ejus communi electione paterno inthronozatus est solio. Ita Chronicon Ms. Saxoniæ, nec vidi qui eum generum Conradi appellet.
c Acta S. Leonis IX illustravimus ad diem 19 Aprilis, & ostendimus anno 1049 adiisse Imperatorem in regione commorantem Saxoniæ, quando potuit consecrasse hanc Ecclesiam.
d Catalogus Tolonensium Episcoporum apud Sammarthanos nullum ejusmodi nomen habet: inter Tullenses numeratur XXXIX Pibo: & simili ratione fortassis corrigenda sunt alia quædam tam Episcoporum quam Episcopatuum nomina librariorum vitio corrupta, puta infra Eylbertus Numensis Episcopus: nam Episcopi Numenses nulli sunt; Nimenses in Gallia id est Nemausenses Eylbertum ignorant.
e Ex his inscripti sunt Martyrologio Romano S. Anno Archiepiscopus Coloniensis 4 Decembris S. Bruno Episcopus Herbipolensis 17 Maji, & S. Benno hoc 16 Iunii, & forsan alii, qui modo non occurrunt.
f Wernherus, frater S. Annonis Archiepiscopi Coloniensis, admissus anno 1064 diœcesim dignissime administravit; Dum tuetur partes Pontificis a Cæsareis occisus 7 August. anno 1078.
CAPUT III.
Cura Episcopalis, exilium, iter Romanum, Slavorum conversio miraculis firmata.
[30] [Præit exemplo] Vetus proverbium est, Magistratus virum ostendit. Et profecto quanta fuerit prudentia beatissimus noster Benno, quam providus in consilio, quam justus in judicio, non ante apparuit, quam in tanto fastigio constitutus est: neque enim a dextris neque a sinistris recedens, omnia, quæcumque verbo monuit, factis ipse adimplevit. Non pomposus, non elatus: sed opera sua multa erga pauperes pietate ornabat; suum hoc solum esse ratus, quod nudus inopsque in hunc mundum venisset. Imprimis Ecclesiasticarum rerum & divini cultus solicita illi cura fuit. Unde cum antiquorum more irregulatus adhuc esset in ecclesia Misnensi cantus (id quod aliis etiam in locis videre licet ex antiquissimis quibusdam Gradualibus & Antiphonariis ut vocant in quibus unica, [regularem canendi usum trædit;] aut etiam nulla interdum linea, paucisq; ac indiscretis notulis contenta fuit antiquitas) Benno noster data opera, regularem ac legitimum canendi usum, juxta Hildesheimensis Ecclesiæ ritum ac consuetudinem, ad Misnam primus traduxit: fecitque ut concinne atque eleganter in hodiernum usque diem cantetur, quidquid ipse instituit. Quas enim novas & exoticas quasdam hodie canunt historias, neotericorum inventum est, musicæ artis lege modoque carens.
[31] Hanc Hildesheimensis & Misnensis cantus analogiam & convenientiam, sive festivo, [qualis Hildesii servabatur] sive simplici more divina peraguntur officia primus omnium deprehendit venerabilis & egregius vir, Dominus Joannes Hennig, sacræ Theologiæ Professor & dictæ Ecclesiæ Misnensis Decanus dignissimus; cui nuper Saxones perlustranti, harum rerum gratia comes destinatus sum: ubi & a Saxonibus viris dignissimis perbenigne excepti sumus; & ea pleraque omnia, quæ hic inserta, partim oculis vidimus, partim ex litterarum hausimus monumentis. Sed hæc & alia dignissimus Pastor Benno circa cultum divinum, in Ecclesia sua Misnensi, prudenter ordinavit & constituit: erat enim ceremoniarum omnium doctissimus, & circa rem divinam ab infantia versatus: nec quiddam eum latebat quod Ecclesiasticæ interesset disciplinæ.
XVII
[32] Divinis recte se habentibus, mox animum adjecit beatissimus Pontifex ad visitandos singulos diœceseos suæ pagos & oppida, [Visitat omnes suæ diœcesis ecclesias:] omnesque Ecclesias & earum Rectores; id quod etiam quotannis in propria persona vicatim ostiatimque sedulo factitabat. Proinde circumspiciens utrimque animarum saluti, modo in Presbyteris, ut & verbo docerent, & opere doctrinam suam comprobarent; ne forte aliis prædicantes, ipsi reprobi facti, auditoribus vilescerent; modo in subditis, ut dicto Sacerdotum suorum obtemperantes, verbum salutis & quidquid ad fidem attinet, diligenter ab eis discerent & observarent. Quod si quos eo modo se habere comperit, vehementer laudavit: sin secus, leniter corripiendo in melius immutavit. Tanta autem gratia præditus erat, tantoque inter pauperes ac divites æquilibrio se partiebatur, ut passim eum omnes amarent; ejusque monitis obtemperantes, pacifice inter se viverent, & fraterno se invicem amore diligerent. Verbum Dei quoque ita luculenter, ita suaviter tractabat ac prædicabat; ut per multa etiam milliaria, ejus audiendi gratia, confluerent.
[33] Habuit autem vir Dei, in singulis diœceseos suæ plagis, [& divertit ad propria castella,] castellum unum, in quo visitationis suæ tempore diverteret: in Oriente videlicet & superiore Lusatia, a Gedau; in Meridie, b Bresnitz; in Occidente, c Neoburgum vulgo Naumburg; ad Aquilonem vero, non longe ab urbe Misnensi, Zscheylau, ubi hodie etiam Collegiata habetur ecclesia. Propter frequentes enim barbarorum incursus & hostiles vastitates, raræ tunc erant urbes in terra ista: nam & Stolpen, Wurtzen, ac Mœgeln oppida multo post tempore in potestatem venerunt Misnensis Ecclesiæ. Prædicta vero castella, Bresnitz, Gedau, [quorum aliqua a S. Henrico Imp. obtenta.] & alia non parum multa, Henricus Imperator secundus, is qui Divorum numero postea adscriptus est, & ab Italis primus habetur, Ecclesiæ Misnensi olim dono dederat, ob preces Eiconis tertii Misnensis Episcopi. Qui & ipse excellentis meriti Præsul vitæ suæ sanctimoniam certis indicavit miraculis, quæ post obitum suum comperta & litteris mandata sunt; cujus gloriosam vitam d Dietmarus Merseburgensis olim Episcopus, tam devote quam eleganter scriptitavit. Quare non est quod diutius hic immoremur: Bennonis enim non Eiconis res aguntur. Quod si vacaret, memorari possem utique complures Misnensis Ecclesiæ Antistites, tantæ olim fuisse religionis & munditiæ, ut Beatorum appellationem (dum etiam viverent) haud dubie meruerint. Verum habenda nobis ratio est, ne longius evagantes, & cœpti operis seriem interrumpamus, & lectorem simul tædio conficiamus.
XVIII
[34] Compositis his, quæ ad divinum cultum & animarum attinent salutem, [Ecclesiæ fundos curat & auget] sanctissimus Præsul Benno animadvertens Ecclesiastica stipendia, propter vicinorum, modo Sclavorum, modo Boëmorum, improbitatem & prædandi consuetudinem, non parum esse extenuata; sedulam etiam adhibuit curam, ne Ecclesiæ suæ, vel ad divinum cultum, vel ad alendos pauperes quippiam deficeret: unde apud eos, quibus ipse cælestia seminabat, temporalia Ecclesiæ subsidia suo quodam jure confidenter postulabat. E quibus Bor quidam, equestris Ordinis vir, magnæ devotionis, non pauca illi de bonis suis donavit, & Ecclesiæ Misnensi perpetuo jure appropriavit. Similiter & Henricus IV, ejus nominis Rex, dum adhuc sub jugo esset B. Annonis Coloniensis Antistitis, Ecclesiæ Misnensi, nonnulla prædia ac bona, [liberalitate tam aliorum tum matris suæ,] juxta regiam munificentiam liberaliter concessit. Sed & Bezela, mater Divi Bennonis, distractis omnibus bonis suis, filium post adeptum Episcopatum huc etiam secuta erat: cui ille e castellum Gedau habitandum indulsit, & quoties ibidem visitationis suæ munere fungeretur, anili & decrepitæ mulierculæ multo erat solatio. Quæ etiam adhuc vivens, & deinde post obitum suum (brevi enim post defuncta est) Ecclesiæ Misnensi, quidquid ex dotalitiis, paraphernalibus, aut aliis quibuscumque bonis relinqueret, testamento legavit: ex quibus eidem pientissimus natus perpetuam apud Ecclesiam memoriam, & Dominicale illud officium, quod Dominico quoque die ibidem peragunt, comparatis ad hoc censibus, instituit.
[35] Invaluit inde rumor apud posteros (ut supra innuimus) Divum Bennonem nostrum in Gedau fuisse natum: [apud ipsū in Gedau commoratæ ac mortuæ.] quoniam memoria proditum foret, & incolis in hodiernum usque diem etiam constat, matrem suam in Gedau aliquando habitasse. Verum falsam hanc imperitæ plebis opinionem facile explodit, tum nomen ipsius Benno, a Bennopoli patria ei inditum, tum antiquissima Hildesheimensis & Goslariensis monasteriorum monimenta, supra per nos exhibita. Non solum autem his & aliis incrementis ac bonis, beatissimus Pontifex Benno Ecclesiam suam Misnensem locupletavit & auxit; verum etiam ea quæ tempore suo eidem vi & injuria sunt ablata, sub anathematis ac diris divinæ vindictæ imprecationibus restituere ac resarcire cœpit: de quo etiam infra suo loco singillatim commentabimur.
XIX
[36] Supra memoratum est, Sclavorum ingentem multitudinem, gentili errore vagantem in diœcesi olim Misnensi, [Slavis ab idololatria abducendis] tam ultra quam citra Albim fluvium, desedisse: quos etsi Henricus Rex III piissimus epitheto perpetuo Imperator, non ita multo prius quam Episcopatum Benno susceperat, tributarios Imperio fecerat, & ad suscipiendam Christi fidem magna ex parte compulerat; plurimi tamen ex eis retrospicientes, pagano ritu, honorem quem Christo debebant, idolis reponentes, relicta pietate fidei, antiquis se erroribus denuo involverant; ex quibus f Radigast in magna apud eos veneratione erat. Inter omnia autem numina primatum tenebat g Swanthewitz: quem Deum deorum esse profitentes, ex ipsius oraculis & responsis res cunctas gerebant. Est autem Swanthe Sclavica lingua idem quod sanctum; Witz vero lumen interpretatur. Cumque magorum constans sit sententia, dæmonia omnia sanguine invitari; Sacerdos tamen Swanthewitz suis persuadebat, hunc nisi Christiano cruore placari non posse: unde quod abominabile etiam dictu est, illi quotannis hominem Christianum, quemcumque sors objecit, litare consueverant: atrum enim dæmonem, cui nomen Zeernebock, in cujus potestate mala esse credebant, devotius honorabant, noxia deprecantes: Zeerne enim nigrum, Bock vero sive Bohu Deum apud eos significat. His singuli dicati erant Flamines, & varia sacrificiorum libamenta, tum multiplex religionis cultus: quæ tamquam superstitiosa & relatu indigna consulto præterimus.
[37] Ingemiscens igitur pientissimus Pater Benno, [fructuose intentus,] miserum populum dæmonum præstigiis ita rapi præcipitem; officii ac debiti pastoralis esse ratus est, cæcis lumen, ægris salutem, & errantibus viam ostendere. Cui quidem tam sancto operi cum se totum devovisset, & sapienter quidem primo lenia vulneribus fomenta adhibens, plures indies comitate sermonis sui ad Christum reduceret; insidiator diabolus, moleste ferens, inauctoratam sibi plebem, mystica adspergi unda, & a castris suis fieri transfugam (permittente Domino, quo virtus servi Dei, humanæ vitæ fluctibus agitata, magis inclaresceret) aliud illi negotium fecit, tantisque eum impulit tempestatibus & procellis, ut relicta Sclavorum cura coactus sit vela ventis committere. Et quia summa ipsius virtus & constantia tunc potissimum spectata fuit (quandoquidem explorant adversa viros) idcirco non injucundum fore puto, si statum eorumdem temporum explicavero. Non enim parum refert, ut dici solet, in quæ quisque tempora inciderit.
XX
[38] Omnium primum tempestuosa ea reddidit tempora, famosissimum illud Saxonicum h bellum, quod cum Henrico IV magna utrimque animi pertinacia gestum est. A quo licet Benno noster innoxias habuerit manus, vicini tamen incendii flammas evadere non potuit; [relegatur ab Henrico IV cum aliis Saxoniæ Proceribus:] vel ob hoc unum, quod & ipse ex primario Saxonum sanguine, qui Regi penitus invisus erat; sive (quod magis credam) quia Deus vas suum ita voluit tribulationum camino excoquere, & velut aurum in igne probare. Permisit enim ut a prædicto Rege innocentissimus Præsul nullo suo delicto caperetur, & in exilium mitteretur: ubi & ceteri servabantur principes, videlicet Magnus i & k Hermanus Saxoniæ Duces l, Wetzilo (qui & Wernherus) Magdeburgensis Archiepiscopus m, Burckhardus Halberstatensis, & Wernherus n Merseburgensis Episcopi o; Fridericus Comes Palatinus Saxoniæ & plerique alii Primores viri: quorum omnium, propter implacabilem Regis iram, nulla erat salutis spes, nec alia quam vel citæ mortis vel perpetui carceris expectatio. Benno vero neque de vita sua, neque de captivitate solicitus, solius Ecclesiæ suæ casum inconsolabiliter, & causas tantorum malorum, tam verissime quam brevissime paululum hic deflebat; eo quod iratus Rex eam ipsam etiam, per Burckhardum quemdam, ferocem & militaris audaciæ hominem, misere vastaverat. Paulo enim ante id tempus diem obierat Dedo Marchio, relicto Henrico filio adhuc puero: quem Rex obsidem secum abduxit, & in aula regia educari fecit: dictum vero Burckhardum præfectum Misniæ constituit, ut Marchiam interim in fide sua contineret, donec infans adolesceret.
[39] Hujus autem vastationis meminit Lampertus p Herveldensis monachus, nobilis historiarum scriptor, [quia illis videbatur favisse.] ubi de expeditione loquitur Regis prædicti: qui simulato in Hungariam itinere, exercitum per Boëmiam & Marchiam Misnensem Saxonibus improvisis superinduxit, volens eos inter oscitantes (ut dici solet) opprimere. Sunt autem hæc Lamperti verba: Pervenit igitur Rex usque Missenen, urbem sitam in confinio Boëmiæ & Saxoniæ; ubi a civibus pacifice in civitatem susceptus, Episcopum civitatis ipsius comprehendit omnia & quæ ejus erant diripuit; hoc solo reum Majestatis adjudicans, quod toto tempore belli Saxonici nullos ad eum servatæ erga Rempublicam fidei indices nuntios vel literas destinasset. [Pag. 225.] Ceterum homo Ecclesiasticæ paupertatis, & nihil aut parum habens pompæ militaris, vota forsitan contra Rempublicam facere, q arma ferre non poterat: nec magnum vel his vel illis partibus momentum, amicus & inimicus extitisset. Hæc Lampertus noster ad verbum. Quibus amplum satis testimonium divo nostro Bennoni perhibet, virum eum fuisse ecclesiasticæ paupertatis neque divitiis inhiasse, neque gloriæ; nec belli, sed pacis fuisse amicum.
[40] Alterum ejus tempestatis exitium, fuit ejusdem Henrici IV cum r Gregorio VII calamitosa seditio: ex qua etiam sancto viro Bennoni non parum succrevit laboris & periculi. [Deinde adhæret Gregorio VII,] Discordantibus enim inter se summis orbis cardinibus, facta est confusio elementotum, hoc est, Prælatorum inferiorum; & percusso pastore, dispersæ sunt oves gregis. Nam es omnibus Germaniæ Episcopis perpauci inventi sunt, qui Romano Pontifici tunc integram servarent fidem: e quibus fuere Anno Coloniensis, Wecilo Magdenburgensis, Bucco & Burckhardus Halberstatensis, Wernherus Merseburgensis, & Benno noster Misnensis: ceteri fere omnes regias partes secuti sunt. Omisso igitur paulisper Bennone, hujus etiam tam perniciosæ dissensionis causas breviter reponam. Defuncto Alexandro II suffectus est ei Gregorius prædictus, cui Hildebrando antea nomen fuit: & quia inconsulto Cæsare, solis scilicet Romanis faventibus, ad Apostolatus apicem conscenderat, hinc primum contra eum accusationis caput sumptum est: [Simoniacos & concubinarios persequenti,] mos enim tunc erat, ne quis pro Romano Pontifice salutaretur, nisi quem Imperatoria destinasset probassetve auctoritas. Secundo invidiam etiam Pontifici peperit maximam, id, quod duobus maximis Sacerdotum vitiis extirpandis, simoniacæ videlicet pravitati & lasciviæ, tam constantem navabat operam, concubinarios & simoniacos omnes passim anathemate feriens. Sed & Cæsarem ipsum ob easdem causas, ad synodalia responsa sæpe frustra vocatum, tandem cum purgare se nollet, ab Ecclesia primum Petri amputavit gladio, deinde regno etiam exauctoravit, adempta omni regia administratione, & absolutis fidelitatis sacramento subditis. Quare confusus Imperator, habito apud Wormatiam concilio secum sentientium Episcoporum, Pontificem vice versa deposuit: datæque sunt ad eum litteræ conviciis plenæ: [quem Henricus dejectum volebat,] quibus ut seipsum Pontificatu, quem vi fraudeque rapuisset, ultro abdicaret, proterve mandatum est. Eo vesaniæ Imperatorem induxerat cæca Sacerdotum (qui tunc frequentes apud eum erant) libido. Timebant enim, si cum Pontifice in gratiam rediret, actum esse de concubinis suis, quas illi pluris quam vel propriam salutem, vel publicam pendebant honestatem.
[41] Cæterum quam indigne Gregorium sugillaverint, documento esse potest electionis suæ formula, quam Platina & Blondus Flavius Apostolici scriptores adnotaverunt his verbis: Nos Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinales, [licet legitime electū constaret.] Clerici, Acolythi, Subdiaconi, Presbyteri, præsentibus Episcopis, Abbatibus, multisque. tum ecclesiastici tum laici ordinis, eligimus hodie, X Kalend. Maji, in basilica S. Petri ad Vincula, anno salutis MLXXII, in verum Christi Vicarium Hildebrandum Archidiaconum, virum multæ doctrinæ, magnæ pietatis, prudentiæ, justitiæ, constantiæ, religionis, modestum, sobrium, continentem, domum suam honeste gubernantem, pauperibus hospitalem, in gremio sanctæ matris Ecclesiæ libere a teneris annis educatum: quem quidem cum ea potestate Ecclesiæ Dei præesse volumus, qua Petrus mandato Dei quondam præfuit. Hæc illi. Quam quidem optimam de se existimationem pius Pontifex nequaquam fefellit, sed ad finem usque legitime certando perduxit. Unde addit Platina, in calce rerum ab eo gestarum, quod demum in Salerno moritur, vir certe Deo gratus, prudens, justus, clemens, pauperum, pupillorum & viduarum Patronus, atque unicus Ecclesiæ Romanæ & acerrimus defensor, contra hæreticorum improbitatem, & malorum Principum potentiam, res ecclesiasticas per vim occupare conantium.
ANNOTATA G.H.
a Gedau an forte Zetau seu Zittaw, ad Nissam fluvium, judicent Lusatii.
b Bresnitz, aliis Prosnitz, in mediaMoravia, haud procul Olomutio.
c Neoburgum seu Nauburgum urbs Misniæ ad Salam fluvium in confiniis Thuringiæ, ad quam Episcopatus Citicensis fuit translatus.
d Ditmarus lib. 7 Chronici virtutes Eiconis sive Eidi Episcopi describit, asseritque obiisse XIII Kalendas Januarii sive 20 Decembris, ad quem diem si aliquid de ejus veneratione constet, de eo agi a posteris poterit.
e Joannes Baptista van Hollandt societatis nostræ 27 Octobris ex castris Cæsareis ad nos scripsit ista: Decima Septima hujus Dorstensonius Sittaviam deseruit, & versus Albim cum toto exercitu perrexit; nos vigesima istum insecuti, eadem qua nos præcesserat via perreximus versus Lubam, vigesima secunda, Bautzem ad latus relicto, castra posuimus in Pago Geda, ubi mater S. Bennonis olim sepulta fuit. Hic nomen pago dedit: cum enim quotidie templum nudis pedibus asperrima hieme adiret, ac a Capellano suo incitaretur ut calceos poneret, ne præ frigore pedes destruerentur; respondit, nullum se frigus persentiscere: fidem adhibere si nollet, vestigiis factis insisteret: cumque sæpius Capellanum suum admoneret Germanicis verbis. Geet da idest Vade illuc, Pagus nomen retinuit & in hanc horam Geda vocatur. Idem de S. Wenceslao Bohemiæ Duce memoratur die 28 Sept. Sed vereor ne id quod additur de nomine pagi exinde sumpto, proni ad fabulas vulgi commentum sit, torquentis eo appellationem, aliunde sumptam, ac verosimiliter ex nomine alicujus rivuli Geta dicti, ut verum nomen sit Get-au id est Pascua ad Getam, quomodo passim in Germania humilia circa fluvios loca, au dicta, nomen ex fluvio sumptum formant.
f Radegast quasi dicas Consilio-pollens. Deus terræ Obotritorum, a Radegasto eorum Rege bellicosissimo pro numine habito coli putatur. Totum in urbe Rethra stetisse aureum indicat Helmoldus lib. 1 cap. 2 & iterum de eo agit cap. 52, ubi Bongertus ejus effigiem ex Chronico Saxonico exhibet. Capillis avis dissipatis alis inhæret: pectori affixum caput tauri nigrum dextera detinet, sinistra bipennem jactat: nomen autem habet a Raden consulere & Gast, non solum significat Hospitem, sed etiam clarum virum,
g Swanthowitz ex S. Vito Martyre originem accepisse, diximus ex Helmoldo & aliis ad diem 15 hujus Junii; quemque Patronum ante habuerant Rugiani, cum a fide Christiana ad idololatriam defecissent, cœperunt habere loco numinis, ritibus idololatricis colendi.
h Anno 1075. Hujus belli historiam, a Frehero excusam tomo I inter Scriptores rerum Germanicarum, scripsit Bruno Clericus vel Monachus Merseburgensis: nam ex familia se esse præfatur Episcopi, cuihistoriam ipsam nuncupat.
i Magnus censetur post abavum Bisingium quintus Elector: vixit ad annum 1106; biennio inclusus dicitur a Brunone, ita ut nullus sciret ubi esset, aut utrum viveret.
k Hermannus Magni patruus, Comes Oldenburgicus.
l Wetzilo, aliis Wernhernus frater S. Annonis, de quo supra actum.
m Episcopus hic Halberstadensis a Krantzio lib. 5 Metropolis cap. 13 appellatur Bucko a Brunone Burchardus, cui nomen Bodo; a Schafnaburgensi Bucco ab aliis Bernardus aut Bernardus Bucho, ejusque decessor dicitur consobrinus Archiepiscopi Magdeburgensis. Burchardus, cui anno 1059 vita functo successisset dictus Bucko, qui in seditione civili anno 1088 jactu sagittæ periisset: ubi confirmatum vide, quod supra dixi, nomina longiora truncari a Saxonibus aliisque Teutonibus, assumpta terminatione in o; quandoqueetiam cum alteratione aliqua ejus quæ retinetur partis.
n Merseburgensis Episcopus, a Lamberto Schafnaburgensi dicitur missus in monasterium Loressan Laurishamense; de cujus origine egimus 6 Martii ad Vitam S. Godegrandi Episc. Metensis.
o Fridericus, Præfectus seu Comes Palatii appellatur a Brunone.
p Lambertus Schafnaburgensis, sive Aschaffenburgensis, monachus Hirsfeldensis, scripsit Chronicon usque ad annum 1077, quo vixit, quod extat a Pistorio editum.
q Apud Surium intrusa erat particula aut, & sensum turbabat.
r S. Gregorius VII inscriptus est Martyrologio Romano 25 Maji, ad quem diem varia ejus Acta illustravimus: ad eaque remittimus Lectorem.
CAPUT IV.
Iter Romanum, reditus, Slavorum conversio, Vita solitaria, miracula.
[42] [Dimissus e carcere,] His igitur temporum ardoribus; cum Pontifex omnes tam Ecclesiasticos, quam seculares Principes, quibus cum Rege commercium erat ullum, dirissimis Ecclesiæ vinculis colligasset; contraque Imperator aqua & igni interdiceret iis, qui Pontificis dicto parerent; adeo scissa est Ecclesia Dei, & regnum in se divisum, ut gravioribus inter Sacerdotium & Imperium odiis nullo unquam tempore laboratum sit: uterque enim, tam Pontifex quam Imperator, hic pro terreno, ille pro Dei regno causam suam constantissime agens, litem non nisi cum morte diremit. At vero Imperator, ubi intellexit Principum animos sub religionis prætextu sensim ab eo deficere; dissimulato ad præsens odio, quod contra Saxones alebat, captivos ejus gentis (inter quos & Benno erat) deditione absolvit, & ad sua impune redire permisit: nihil aliud imperans, [suæque ecclesiæ restitutus.] quam ut tanti beneficii memores integram sibi deinceps servarent fidem, & communis regni causam secum contra Pontificem defenderent. Illi abeuntes polliciti sunt, quoad juste Imperium administraret, & Ecclesiam Dei persequi desineret, se ejus commodo & honori nusquam defuturos. Qualem se vero deinde idem Rex, tam erga Sacro-sanctam Apostolicam Sedem, quam passim in Imperio exhibuerit, apud alios videre licet: ad nos enim nihil attinet, nisi quantum Divi nostri Bennonis interest.
[43] [solatur Canonicos,] Rediens igitur beatissimus Pastor Benno ad Ecclesiam suam Misnensem, desolatam vastatamque invenit, quam tanto prius studio ac decore ornaverat. Quæ quidem calamitas quamvis amarior illi esset, quam vel carceris vel exilii pœna fuisset; spem tamen vultu simulans, premensque alto corde dolorem, Fratres suos Canonicos, flentibus illi oculis obviam factos, & fortunas suas querulantes, benigne amplexus atque consolatus est, iterum atque iterum illud ore repetens; Dominus dedit, Dominus abstulit: sicut Domino placuit, ita factum est: sit nomen Domini benedictum. Nec mora, quin illico infracto sese animo ad restaurandam ecclesiæ suæ ruinam totis viribus convertit: & nisi illi improbitas obstitisset Buckhardi Præfecti Misnensis, (cujus supra etiam meminimus) facile ablata omnia recuperasset. Erat idem Buckhardus ingenio malo, [Buchardi morte liberatur ab ejus tyrannide.] pravaque natura præditus, lingua præterea ac manu promptus. Cumque magis Cæsaris, quam Dei sui mandata observaret, beato viro Bennoni multas intulit molestias, piosque ejus conatus, quibus potuit artibus, fefellit. Non tamen impune: nam scelerum suorum mox justas dedit pœnas, a subditis suis propter crudelitatem & sævitiam misere necatus. Equus enim in quo fugam sperabat, alioqui celerrimus, tunc cum invaderetur, calcaribus utcumque admotis, pedem movere nequivit, donec sessor frequenti vulnere confossus miseram exhalavit animam. Atque hunc in modum liberatus est Divus Benno noster a tyrannide Buckhardi Præfecti.
XXIII
[44] Anno a natali Christiano MLXXVI, Papa Hildebrandus, frequentibus motus querimoniis, [Gregorio Romam,] Concilium Romæ indixit; Regemque per Legatos suos ad hoc legitime vocavit, ut adesset, de criminibus quæ illi ob venditas Ecclesiasticas dignitates (quæ tunc erant Imperatorum) obiicerentur, causam dicturus; alioqui sciret se absque omni procrastinatione, eodem die de corpore sanctæ Matris Ecclesiæ, Apostolico resecandum gladio. Quod audientes Episcopi Germaniæ & Galliæ, quibus nota erat Pontificis severitas, & vehemens erga domum Dei zelus, timentes ne forte simul cum Rege, ipsi durius aliquid pro factis suis paterentur, communibus consiliis Regem adeunt; turbatumque super his, quæ a Pontifice nuntiata fuerant, palpando consolandoque, bono esse animo jubent; irritum enim fore Concilium, neque parendum ei, qui injussu suo & præter majorum consuetudinem, seipsum ultro Ecclesiastico ingesserit culmini; unicam scilicet salutem & honorum suorum stabilitatem in hoc verti cardine rati, si efficere possent, ut is non esset Apostolicus. [Henrico Wormatiā omnes Episcopos vocantibus,] Rex igitur suggestione eorum seductus, paulo ante statutum Concilii diem, omnes, qui in suo regno essent, Episcopos, Abbates & Ecclesiarum Prælatos Wormatiæ (ut supra dictum est) convenire præcepit tractare cum eis volens ad deponendum Pontificem, si qua via, si qua ratio pateret. Cum igitur beatissimus Benno noster, tam Pontificis, quam Cæsaris edicto urgeretur & ab utroque sub diris comminationibus vocaretur, inter saxum & sacrum (ut est in proverbio) positus, in illud tandem Susannæ incidit; Angustiæ sunt mihi undique, & quid eligam ignoro. [Dan. 130. 22.] Si enim Apostolicæ Sedis mandata contempsero, anathema sum, & extra Ecclesiam factus; sin vero Imperatoris jussa neglexerim, tamquam perduellionis reus, notum antea carcerem & exilium non evadam.
[45] [Romam ipse tendit;] Demum excusso omni pavore secum statuit, relicta synagoga Sathanæ, Apostolicæ Sedis obedientiam ad mortem usque confiteri; maxime cum non ignoraret, celebrandi Concilii jus, sacrorum Canonum sanctionibus, soli Romano Pontifici esse concessum. Itaque iter arripiens Romam versus, ad indictum Concilium, non sine multo labore & difficultate, pervenit: siquidem Imperator illuc tendentibus passim posuerat insidias, quas ille tamen divino fretus auxilio incolumis transivit. Veniens autem ad Pontificem, ab eo, quod a unus ex omnibus fere Germaniæ Episcopis, ausus fuisset plus Deo quam hominibus obedire, vehementer collaudatus, & in amicitiam non vulgarem receptus est. [jussis in Albim projici clavibus ecclesiæ si excommunicaretur Rex:] Ferunt constante adhuc fama, abeuntem claves ecclesiæ Misnensis duobus commisisse Fratribus suis Canonicis, ut si Rege excommunicato, hi qui suarum partium essent ab ecclesiæ ingressu non temperarent, obseratis januis, eas in Albim fluvium dejicerent: quod & factum est. Nam in dicto Concilio Rex, propter contumaciam suam, cum omnibus complicibus, gravi anathemate percussus est; & synodaliter decretum, ne deinceps ulli hominum liceret vendere vel emere quascumque Ecclesiasticas dignitates: qui morbus tunc plurimum irrepserat, non tam Regis ipsius, magnanimi alioqui & omni Imperatoria virtute præditi viri, quam aulicorum suorum avaritia, & candidatorum ambitione. Id quod ex sequenti capite satis superque ostenditur.
XXIV
[46] Execrabilem Simoniacæ pravitatis hæresim, propter quam tunc non solum Regis ipsius, [qui promoto Simoniace Lamberto Monacho,] sed etiam multorum Episcoporum, Abbatum, & Prælatorum fama periclitabatur, quæ etiam potissima causa fuit, propter quam Pontifex Ecclesiasticum contra eos gladium stringere coactus est; Lampertus nobilis Herveldensis Monachus in Chronica sua graphice taxat, sic inquiens: Eodem tempre Meginwardus b Abbas Augiensis dignitate sua ultro se abdicavit: in locum ejus, non per electionis ostium, sed per Simoniacæ hæreseos cuniculum, protinus irrupit Rupertus Abbas Bambergensis cognomento Nummularius, annumeratis in ærarium Regis mille pondo argenti purissimi. [Pag. 184] Hic sordidissimis quæstibus & usuris, quas etiam privatus adhuc in monasterio exercuerat, infinitam sibi pecuniam conflaverat; & propterea mortes Episcoporum & Abbatum anxia exspectatione jamdudum suspiraverat. Cumque eos diutius vivendo, propter effrænatæ ambitionis impetum, quo præceps rapiebatur, morari graviter & impatientissime ferret; eo vesaniæ evasit, ut præter occulta munera, quibus auriculariorum favor redimendus erat, Regi etiam centum pondo auri promitteret, ut eiecto eximiæ sanctitatis viro Abbate c Widerado, sibi Abbatia Fuldensis traderetur. Et profecto quod nefarie concupierat, [morem induxerat ecclesias vendendi] flagitiosissime obtinuisset, nisi pauci, quibus Ecclesiasticæ leges pecunia cariores erant, in faciem Regi, ne id faceret, obstitissent. Hujus igitur infausto novoque aucupii genere hæc in Ecclesiam introducta est consuetudo, ut dignitates publicæ venales prostituantur; & ecclesiastici viri non Innocentia æstimentur & integritate vitæ, sed quantitate pecuniæ; nec quæratur in promovendis, [contra nitente Gregorio,] quis dignius præesse, sed quis carius possit emere. Hæc ille. Recte igitur optimus Pontifex Gregorius huic morbo forte paravit antidotum. Nam si hæc pestis illorum etiam animos venenavit, qui mundo huic mortui, & omnem ornatum hujus seculi despondisse videntur; quanto potius eos etiam, qui summam felicitatem & ultimum beatitudinis finem in honoribus ac dignitatibus collocant, ad internecionem usque exulcerasset, corrupisset, vitiasset, nisi eam sapientissimus medicus excommunicationis cauterio inustam, vix tandem foras & extra Ecclesiam eliminasset? Quare non immerito Divus noster Benno tam sancto viro paruit, subscripsit, adhæsit.
XXV
[47] Immorante apud Pontificem Divo nostro Bennone, [qui ut diutius Benonem retineret,] Romam venit quidam venerabilis Pater, nomine Theodoricus, Suffraganeus Episcoporum unus, qui causam Regis defendentes simul cum ipso execrati fuerant. Quamobrem dictus Theodoricus, ne tanti se criminis participem faceret, Pontificem adiit, & cum pauper esset, vitæab eo petiit subsidium. Ille autem, quo diutius Divum Bennonem, cujus consuetudine plurimum delectabatur, secum detinere posset; eumdem Suffraganeum Divo Bennoni nostro suffecit, & Misnam destinavit, quatenus absente vero Pastore, Pontificalis interim officii ministerium adimpleret. Cui tam Apostolicis quam Divi Bennonis admoniti litteris Canonici, Præbendam unam in Ecclesia Misnensi assignarunt: inter quos aliquamdiu laudabiliter vixit, plenus virtutibus & honestæ conversationis moribus. [concedit ei Suffraganeum.] Quadam vero die cum Episcopalis muneris gratia Colditz d, ejusdem diœceseos oppidum, simul cum Capellano suo peteret, multo senio gravatus; subito in via cœpit deficere: delatusque ad proximum molendinum, cui Komlitz adhuc hodie nomen est, magna devotione diem clausit extremum. Commiserat autem Capellano suo, ut appositis feretro asellis, quos molitor ad manus habebat, in quemcumque locum Ecclesiasticum casu duceretur, ibidem eum tumularet. Aselli itaque recta via versus Ecclesiam in pago Hart delati, causam dederunt ejus ibidem sepeliendi: cujus quidem pagani adhuc memores, nonnullis eum miraculis & signis illustrem perhibent. Et hic quidem Theoderici fuit exitus.
[48] Interim vero Principes, religione tacti, paulatim colla cœperunt ab Imperatoris jugo retrahere; jamque non solum clandestinis congressibus, verum publicis etiam conventibus, [Tandem acceptis Reliquiis & Indulgentiis,] de surrogando alio Rege inter se tractare. Quamobrem fractis Imperatoris viribus, cum nil amplius timoris esset, Divus Benno, qui multo, jam tempore Pontificis lateri adhæserat, reditum tandem ad ovile suum, vix magnis impetravit precibus. Cui abeunti Papa, in signum veræ dilectionis, non vulgares donavit Sanctorum Reliquias: quas ille toto tempore vitæ suæ religiose coluit, & tamquam cælestem quemdam thesaurum veneratus est. Extat ex eisdem Reliquiis circa tumbam ipsius, in hodiernum usque diem, mirabile quoddam dictu: ut scilicet inclusæ argento, seu pacificali (ut vocant) potiunculæ, aliis quidem osculantibus appareant, aliis vero minime. Quin his etiam quibus videre eas contingit, non semper se ostentant: sed modo præsentes adsunt, modo veluti præstigio quodam cernentium oculos eludunt. Ferunt quidam Divum Bennonem nostrum aliis, etiam vicibus & sub aliis etiam Pontificibus, Victore scilicet & Urbano Gregorii successoribus, Romam itasse: verum nobis præter eam, quam modo descripsimus, peregrinationem, certi nihil constat. Quamobrem ad ipsius ex eadem profectione reditum sequens festinat oratio.
XXVI
[49] Beatissimus Pater Benno noster, ex peditis apud Pontificem Ecclesiæ suæ negotiis, [redit ad suam Ecclesiam Benno,] relicta tandem Roma, per declivia Apennini juga, per amœna Flaminiæ rura, per angustas Rhæticarum Alpium fauces, Vindelicos Noricosque transiens; ad civitatem suam Misnensem, pretiosissimis Reliquiis & indulgentiis onustus, feliciter pervenit. Ne autem sub primum ipsius adventum civitas commoveretur, neve illi Clerus cum solita ferculorum pompa in occursum procederet, sub peregrini specie ad hospitium publicum omnibus ignotus divertit. Memorant incolæ in hodiernum usque diem, hospitem, dum ingentem quemdam piscem, ex Albi flumine eadem forte hora allatum, exenterare cœpisset; sub brancis sive pinnis ipsius clavem reperisse Ecclesiæ, quam Divus Benno post abitum suum in eumdem fluvium proiici mandaverat. [ejusque claves recipit cum pisce.] Cujus rei fama cum mox totam replesset urbem, Canonici præfatum hospitium repente irruunt, & agnitum Pastorem suum, maximo totius urbis plausu, ad Ecclesiam suam conducunt. Qui populo de more benedicens, a turba usque in alterum diem vix demum se potuit avellere.
[50] Mane vero, nulla tantæ viæ lassitudine obstante, illico Pastorale fecit officium; & inter sacrificandum, pro concione populo Apostolicam nuntiavit benedictionem & gratiam: eosque qui ob vitandam Regis indignationem, vel sola participatione colloquii Ecclesiasticis subiacebant censuris, simul omnes concessa sibi potestate absolvit & Ecclesiæ reconciliavit. [& absolutis ex communicatis] Quare vix dici queat, quantus brevi factus sit ad eum concursus e vicinis oppidis ac populis, qui omnes uno ore clamabant; Advenisti desiderabilis, quem expectabamus in tenebris, ut educeres vinculatos de claustris. Erat enim eorum pars multo maxima excommunicationis vinculo irretita, quos pius Pater festino ad Ecclesiam suam gaudio reducens suscepit: [Apostolica auctoritate] & tamquam filio olim perdito vitulum saginatum, hoc est pinguem Christi panem injuncta prius pœnitentia sacramentaliter exhibuit; sicque perditionis filios in electionis vasa feliciter convertit. Dedit autem illi Dominus gratiam & malorum requiem, ut deinceps reliquos vitæ annos usque ad descrepitam senectam in pace agens, restaurandæ Ecclesiæ suæ & extirpandæ zizaniæ, quæ longo jam tempore in Dominico agro suppullulaverat, tranquillam posset operam impendere: quod & sedulo perfecit. Et quia præcipue ejus animo hærebat antiqua Sclavorum cura; [pacem deinde habet.] idcirco quo studio, qua doctrina, quibusve miraculorum signis illos ab antiquis eorum erroribus ad infallibilem Christi veritatem tandem revocaverit, quam brevissime potero sequentibus complectar.
XXVII
[51] Meminisse hic oportet eorum, quæ supra de Sclauis disseruimus: qui scilicet utramque ripam Albis circumfidentes, [Iterum Sclavi prædicans] gentili superstitiosoque ritu, honorem, quem Creatori debebant, rebus exhibebant creatis; lignum quod dolabant, & lapidem quem cædebant irrationabilem adorantes. De quorum moribus cum Divus Benno Gregorium Pontificem certiorem reddidisset, mandatum & Apostolicæ legationis munus ab eo recepit, cum potestate prædicandi eis verbum Dei, & absolvendi a certis casibus, etiam Sedi Apostolicæ reservatis. Quare factus est indies major ad eum concursus populorum, [ad pænitentiam fidemque adducit] præcipue Sclavorum, quorum aliqui memores adhuc pristinæ doctrinæ, quam illis pius pater, priusquam a Rege in exilium missus esset, tradiderat, præ desiderio & amore sacri ipsius eloquii ultro se illi prostratos offerebant, & commissi sceleris cum mœrore ac luctu veniam petebant. Ille autem, ut mitis erat corde & pronus ad ignoscendum, obviis eos manibus, & veluti postliminii jure ad Christum redeuntes, excepit; Scripturasque illis tum veteris, tum novi Testamenti proponens, quantum cælo esset gaudium super uno etiam peccatore converso, non solum ad lacrymas, sed & quodcumque satisfactionis genus facile inducebat.
[52] Cum autem multitudinem confluentium civitas non caperet, locum concioni aptum delegit, vallem scilicet unam apricis saltibus amœnam, [conversis persuadet ut idola confringaut] mille ab urbe passibus, inter Orientem & Aquilonem exposita. Huc igitur catervatim advolantia multa millia hominum, sacratissimos illius sermones, de summo ac vero Deo, de prima hominum origine & eorum lapsu, de Incarnatione Verbi, & humani generis restauratione, ceteraque id genus sacramenta arrectis hauriebant auribus. Plerique etiam spiritu ita compuncti sunt, ut idola, quæ domi habebant, sub conspectu viri sancti proferentes, frustatim comminuerent, sicque ductu & auspiciis Divi Bennonis animas suas salvas facerent. Quadam vero die, cum populus ferventissimo solis æstu laborans, sitibunda amplius ora vix ferre posset; beatissimus Pater Benno, oculis sursum levatis, & oratione facta ad eum, qui convertit petram in stagna, & rupem in fontes aquarum baculo Pastorali terram feriisse dicitur: ex qua mox fons aquæ salientis scaturiens, [ac sitientibus fontem elicit:] arida hominum labra cælesti liquore proluit ac refocillavit. [Psal. 113.] Testimonio ejus rei est, quod idem fons sacer, & vallis e ipsa sancta in hodiernum usque diem ab incolis nuncupatur. Fecit item vir Dei alia etiam in eodem loco miracula, quibus rudem ab initio Sclavorum gentem, non solum verbo, verum etiam facto doceret, quanta esset fidei Christianæ virtus ac potentia. Verum nos more nostro solidiora tantum amplectimur.
XXVIII
[53] Quamquam, ut dixi, multa divi Bennonis miracula, quæ vulgi celebrantur sermonibus, & majorum traditione ad posteros pervenerunt, hic præterire consilium est, [aquam in vinum vertit ipse & puer ejus.] eo maxime quod brevitate gaudemus omnes: illud tamen de aqua vino facta, & Albis transitu, quoniam præter communis famæ adstipulationem litteris etiam mandata sunt, in antiquissimo illo vitæ suæ libello, qui nuper in prædicto Hildesheimensi monasterio (ubi prima olim fecit spiritalis armaturæ stipendia) miraculose inventus est, taceri non ausim. Scribitur enim in eodem libro, quod cum divus Benno die quadam ad operarios in prato exiisset, illis siti ac labore fatigatis, signo Crucis edito, aquam in vinum commutarit. Quod cum puer suus animadvertisset, allata sibi unda, En, dixit, faciam sicut Dominus meus. Qui interrogatus quidnam fecisset; Crucem, respondit, desuper edidit. Cumque puer idem faceret, meritis beati viri & simplicitate pueri aqua mox vini saporem induit. [Albim sico pede transit]
[54] Cum autem jam dies ad occasum tenderet, & Divus Benno recta via per pontem ad civitatem pervenire non posset, iter ad proxima Albis fluenta deflexit, & Cruce se muniens, fluvium sicco pede pertransivit. Quod videns rusticus quidam, qui eum cum plaustro fœni sequebatur, protinus per aquam insecutus est, & incolumis transvexit: Benno autem audaciam hominis vehementer increpans, prohibuit tum ne id amplius faceret, [indicit ranis silentium] tum ne cuiquam quod factum erat eo vivente detegeret. Solebat autem vir Dei nonnumquam orando meditandoque agros circuire: ibi cum aliquando juxta paludem quandam garrula limosis rana coaxat aquis: ne contemplantem interturbaret, Seriphiam esse jubet, sunt enim in f Seripho ranæ omnes quidem mutæ. Paululum inde transgresso venit in mentem Danielis illud: Benedicite cete & omnia quæ moventur in aquis Domino: benedicite omnes bestiæ & pecora Domino. [Dan. 3.] Timens igitur ne forte gratior esset Deo illarum cantus quam sua oratio, eis iterum mandavit, quatenus consueta voce Deum laudarent: quæ mox campos & aëra stridore suo garrulo replent.
ANNOTATA G. H.
a In Bulla Canonizationis explicantur: Solus B. Benno decreti Imperatoris auditor non fuit: quippe qui præclarum fore existimabat, si Ecclesiæ dignitatem, quoad ejus fieri posset, tueretur: atque ut suum erga Ecclesiam devotionis documentum daret, Imperatorem Marchionemque nemque Misnensem hostes religionis judicatos excommunicavit. Hæc ibi, quæ fere ante habebantur in epistola ad Leonem X.
b Meginwardus Abbas creatus anno 1069, abdicat anno 1071.
c Wideradus creatus anno 1060, vita functus anno 1075.
d Coldits oppidum Misniæ ad fluvium Muldam cujus templa sunt dicata S. Ægidio & S. Nicolao.
e In Vita Germanica dicitur ea vallis ad mille passus distare ab urbe Misna.
f Plinius id lib. 8 cap. 58 exponit: Est Seriphus insula in mari Ægæo, una ex Cycladibus, hodie Sersino dicta, inter Naxum insulam, & Argiam Peloponesi provinciam.
CAPUT V.
Virtutes, revelationes, obitus, Translatio, miracula. Causa dilatæ Canonizationis.
[55] Proditus tum his tum aliis Benno miraculis, vehementer apud se erubuit, timens, ne forte unde celebrior fieri inciperet apud homines ejus nominis fama, inde apud Deum magis ipse vilesceret, dicente Apostolo: Si adhuc hominibus placerem, [Latere & Deo vacare volens in solitarium locum se recipit] Christi servus non essem. [Gal. 1.] Ne igitur popularis auræ affectator haberetur, tacito secum egit consilio, quonam potissimum modo frequentiam hominum evitare, & in solitario aliquo loco delitescendo, soli Deo servire posset: atque idcirco, rebus apud ecclesiam suam accurate compositis, ipse Occidentem versus, ad extremos diœceseos suæ fines, villam scilicet Naumborg, paucis admodum viæ suæ consciis secessit: ibique ædiculam in honore divæ Parthenices & omnium cæli Indigetum consecrans, pretiosissimis eam donavit Reliquiis ac Indulgentiis, quas nuper Roma secum asportaverat. Juxta ædem vero, cellam unam humilem, pro se & Sacerdote quem secum habebat, eo ædificavit animo, ut deinceps, nisi Episcopalis curæ munere exigente, ab ea nusquam discederet. Verum quanto magis latere voluit humilis Christi servus, tanto eum magnificare dignata est propitia divinitas, [& exinde ibi citius maturescunt fruges.] in hodiernum usque diem testans, quam gratum cælo fuerit hujus dilecti servi sui obsequium. In certis enim agrorum semitis, quas ille, ibidem more suo post divini Officii pensum deambulando meditandoque, pedibus suis sanctissimis calcavit, frumentum adhuc hodie citius flavescit maturescitque, quin fertilior etiam longe seges in eodem loco, quam per vicina circumquaque rura nascitur. Id quod ego non solum ex aliorum scriptis, verum etiam oculis meis compertum habeo: & vidi quia vere Deus mirabilis in Sanctis suis. Eadem autem præcox agri cujusdam fertilitas in Gedau, ubi pariter aliquando contemplabundus deambulavit, a Plebano ejusdem loci, medio nuper juramento, in examine testium quorumdam, deposita est. [Psal. 67.]
[56] Quid igitur? Taccam necne, quæ de agilitatis dote Divo nostro Bennoni omnipotens Deus contulit insignia? Minime gentium, Memoriæ enim hominum proditum est communi voce ac fama, quod cum beatissimus Benno frequenter post Sacramentorum tractationem ex oculis Capellani sui evanescere, [rapitur divina virtute ad ecclesiam Misnensem.] & agilitatis munere in ecclesia sua Misnensi subito constitui, indeque Sacris omnibus confectis ad consuetam prandii horam cum Capellano suo iterum in dicta villa præsens adesse soleret; captum aliquando vehementi Capellanum admiratione, abeuntem mane herum diligentissime observasse, moxque insecutum præter pauca in recenti pruina vestigia nihil reperisse indicii: sed statim veluti turbine arreptum, in dicta Misnensi ecclesia, post tergum Domini sui geniculantis, in pedes constitisse. Quem cum divus Pater in spiritu adesse sentiret, ipseque consummatis Sacris more suo mox iterum in cellam suam, Capellanus vero vix altero die reverteretur: (est enim distantia locorum XXIIII, millium passuum a) graviter eum increpitasse, & sub anathematis nexu vetuisse, ne eo vivente cuiquam hominum quod factum erat proderet; adeo abfuit a beato viro, quod gloriam suam quæreret. Ceterum nos neque ista temere asserimus, neque proterve abnuimus: cum similia multa de Tutelaribus genitalis soli nostri, (Sueviam puto) Divis Cunrado videlicet b ac Udalrico, nec non aliis quibusdam sanctis Patribus scripta sint, & pro confesso habeantur. Præterea in memoriam Divi Bennonis adhuc hodie quotannis celebratur ingens populi concursus in dicta villa Naumborg, tribus diebus præcedentibus & sequentibus festum omnium Sanctorum, quorum nomini (ut prædiximus) pius Pontifex Ecclesiam suis olim manibus dicavit. [colitur in Ecclesiæ a se in honorem omnium Sanctorum de dicata.] Sunt etiam ibidem ruinæ cellæ ipsius & alia quædam monimenta, tum imago sua depicta in pariete interioris ecclesiæ, cum diademate & infula pontificali & cum titulo desuper perscripto: Sanctus Benno Episcopus c: quæ omnia spectatoribus devotionem augent & gratiam.
[57] Dum B. Benno tumultum civitatis declinaret, cellæ suæ solitudine se oblectans, & divinarum rerum meditationi liberius quam antea vacans, multas habuit revelationes, quibus futuræ quietis dulcedinem, perfunctorie saltem & quantum viatori licet, degustasse creditur. [Revelationibus edoctus,] Eisdem etiam revelationibus illuminatus, multa futura priusquam evenissent, prædixisse fertur: e quibus duo saltem minime contemnenda hic recitasse sufficiat. Quorum alterum in veteri Cella, insigni Misnensis diœceseos monasterio completum ac litteris mandatum est. Cum enim vir Dei longe olim ante Cellam conditam, transitum forte eo loci faceret, videretque columbarum illic turmam gregatim considentium ad comites conversus: En, ait, hic locus est, ad quem parvo post tempore nova quædam convolabit Religio, [prædicit quædam de ordine Cistercien. & monasterio extruendo] cujus precibus mortalium turba magna salvabitur. Nec cassum fuit oraculum. Orto enim deinde divo Cisterciensium Ordine, Otto Misnensis d Marchio Cellense cœnobium dicto Ordini primus ipsius fundator sacrum fecit, & supra quam credi potest mirifice dotavit.
[58] Alterum Divi Bennonis vaticinium fuit, quod Marchioni (quem Henricum Dedonis filium esse perhibent) in maxillam eum ferienti prædixisse fertur, quod eodem die anno revoluto alapam sibi datam vindicaturus esset. [& alapa percussus] Erat idem Marchio Regi Henrico admodum devotus, eo quod apud eum (ut supra narravimus) a puero educatus esset. Cumque idem Rex, capularis jam senex, novos iterum in Imperio motus suscitans, decidua jamdudum cornua rursus in cælum erigeret; a proprio filio carceri mancipatus, pollutam multo sanguine animam contra Poëtæ sententiam e, sicca tandem morte ad inferos destinavit. Marchio autem præfatus, quoniam Apostolicam Sedem & Ecclesiasticas censuras contemnendo Regi plus justo complacere vellet, nec etiam ab Ecclesiæ Misnensis bonis jam olim a Rege ablatis abstineret, aut ea dictæ Ecclesiæ utcumque admonitus restituere intenderet; cumque quadam vice a Divo Bennone, ob hoc gravius argueretur, nec ratione objecta posset diluere; ira tandem percitus, nihil cano capiti, nihil sacro ordini deferens, venerabilem senem dura percussit alapa. Cui pius Pontifex, [Marchioni Misnensi interitum,] non suæ quidem injuriæ memor, sed cælestis sententiæ spiritu revelante edoctus, futurum prædixit, ut anno sequente, eodem die, admissi sceleris pœnas daturus esset. Nec dicto fides abfuit. Circumacto enim anno cum dies ultioni dicta ad vesperum jam inclinasset; Marchio, qui duro corde facinoris tanti nedum ullam egerat pœninitentiam; verum etiam ludibrio habens sancti viri præsagium, ad Consiliarios suos conversus & veluti Dictator Cæsar f Spurinam olim auruspicem irridens; En, inquit, dies, quem atrum nobis Benno futurum interminatus fuerat, sine noxa adest: [terribiliter cum intuens.] non considerans venisse quidem diem, sed nondum præteriisse. Itaque adhuc loquens, subito inevitabili Dei judicio non placido, ut antea, sed torvo terribilique vultu eum adorientem, pœnasque poscentem, videre visus est: erat enim paulo antea vita functus, suos igitur, ut suppetias illi ferrent, quoniam Divus Benno eum impeteret, frustra precatus, in genua concidens, subitanea morte periisse dicitur; non tam ob illatas manus violentas in Sanctum Domini, quam quod ut quidam tradiderunt, non ingrederetur ad eum causa pupilli & viduæ, sed magis, oppressor esset pauperum, & ecclesiasticarum rerum æruscator. Extant in eodem loco diversa signa g in lapide incisa, in memoriam ac monumentum ejus rei posteris relicta.
XXXI
[59] Postquam beatissimus Pater Benno, laborioso hujus vitæ cursu ad extremam ætatem usque impigre constanterque emenso, fessæ jam post plurima pericula puppi tutum adesse portum, & æternam instare sibi requiem spiritu revelante cognovit; festinus præ gaudio Fratribus suis Canonicis in unum convocatis, tali eos oratione alloquitur: Hora est, jucundissimi Fratres, quam ego multis retro annis, [ante mortem ad Canonicos perorat:] nescio an majore solicitudine, an desiderio semper expectavi. Desiderabam quidem sæpe, ne mala viderem, quibus diebus meis jactata est S. Petri navicula; neve post hujus mihi commissæ Ecclesiæ profanata sanctuaria, & divisa inter hostes spolia, amplius superessem, miseram claudere vitam. Metuebam ex altera parte, ne forte vel hoc ipso, quod divinæ tentationis jacula parum constanter aut nimis molliter ferre viderer, omnipotentis Dei justam inciderem indignationem. Denique implorata Dei gratia, antiquorum Patrum zelum imitatus, Regis Henrici carcerem & exilium, Buckhardi graves & insignes contumelias, Marchionis postremo ipsius minas & verbara, & quidquid sacrilegis in me manibus patrasse libuit, forti animo pertuli, donec impleta perfidorum hominum malitia divinæ providentiæ arcana sequerentur judicia. Nullam autem in me causam invenerunt, nisi quod sacro-sanctæ Apostolicæ Sedis obedientiam confessus, sanctissimi viri Gregorii septimi & successorum suorum causam intrepide tutatus, resque Ecclesiæ meæ nequiter ablatas, quibuscumque potui ecclesiasticis censuris ac pœnis, vendicare nisus sum. Hæc accusatoris in me summa fuit. Verum, id jurene fecerim an injuria, æterni Iudicis tribunal appello, quo præsens hæc hora me vocat. Veniet autem cito post me Henricus Rex ac ceteri Ecclesiasticæ potestatis temeratores: quos inter & me Deus judicabit.
[60] Sed quoniam vos propter discessum meum tristiores factos esse conspicio; hanc interim a me consolationem accipite. [prædicit successorem futurum virum timentem Deum,] Successorem in locum meum habebitis virum bonum & timentem Deum, qui Ecclesiasticam rem vestram magna ex parte augmentabit. Idque eo amplius, quod post obitum meum his, qui rem divinam hactenus impedire solebant, plus injicietur terroris & formidinis. Ego enim si, quam spero apud Deum gratiam invenero, susceptum semel hujus Ecclesiæ patrocinium per omnem tuebor ætatem & secula: causamque ipsius ac successorum assumens, accusare non cessabo eos, qui ausu temerario, sive in hanc Ecclesiam, sine in ipsius ministros ac bona committere præsumpserint, ne id impune tulerint. [suæ Ecclesiæ perpetuum suscipit patrocinium] Quod si paululum in accusando visus fuero negligentior, sic sibi persuadeant successores mei, probari partim a Deo eorum patientiam, partim injuriantium expectari pœnitentiam: Qui si indurati ab incepto desistere noluerint, sentient non longe abfore ab eis perditionem. Contra vero benefactoribus Ecclesiæ meæ omnia fausta ac prospera apud Deum exoraturus sum. Vos autem carissimi Fratres, si proculomni simultate & odio mutuam inter vos caritatem amplexi, non summis tantum labris, sed corde bono invicem salutantes, si divinum cultum haud segniter æmulati, si rempublicam denique Ecclesiasticam potius quam propria commoda & privatas inter vos causas tutati fueritis; quanto in his omnibus fideliores sincerioresque vos Deus inveniet, tanto facilius me pro vobis interpellantem exaudiet. Quemadmodum igitur hic in terris fui, ita & apud Deum paratum me habebitis, prout singulorum merita vel demerita postulaverint, patronum vel vindicem. His severo admodum vultu & senili gravitate elocutis, singulorumque manibus pro more deosculatis, illos hymnis ac psalmis jussit insistere: ipse vero devota ad Deum oratione habita, [moritur anno 1106 16 Iunii.] accepto prius Ecclesiastico comeatu, fessi tandem corporis sarcinam deposuit. Ferunt ilico dulci locum odore afflatum, cæleste quid omnium naribus inspirasse, donec ipsum, juxta Pontificalis muneris dignitatem, in Ecclesia sua Misnensi honorifice sepelierint. Obiit autem decimo sexto Kalendas Julii, anno salutis MCVI, ætatis XCVI, [moritur Henricus 4 ut prædixerat Benno.] Episcopatus vero XL.
[61] Defuncto Bennone, Sedem ipsius accepit venerabilis Herwicus, Wurtzensis Ecclesiæ Collegiatæ fundator, quem consecravit Henricus h X, Magdeburgensis Ecclesiæ Archiepiscopus. Ceterum, sicut prædixerat pius Pater, brevi post obitum suum, VII videlicet Idus Augusti, eodem anno prædictus Henricus Rex IV, quasi repetundarum ab eo postulatus, misere obiit. Cujus cadaver quinquennio (ut ajunt) ecclesiastica caruit sepultura. Obiit & Marchio, Divi Bennonis percussor, eo quo supra diximus modo. Quorum casu admoniti successores, Ecclesiæ Misnensi non solum ablata restituerunt, verum de suis etiam bonis semper magis ac magis addiderunt: propter quod in hunc usque diem semper magis ac magis etiam a Deo exaltati ac prosperati sunt. Beatissimus vero post mortem suam non minoribus apud Deum claruit meritis ac miraculis, quam olim in vita, confugientibus ad sepulcrum ipsius plurima impetrans beneficia: [hic vero claret miraculis:] quorum quidam a variis languoribus curati, plerique a gravibus periculis & anxietatibus liberati, nonnulli etiam a morte suscitati sunt. Quorum omnium fides i apud Ecclesiam Misnensem litteris, sigillis, testibus, & vel tabellione publico, vel Prælatorum auctoritate amplissima fulta est.
[62] Translatio autem ipsius ex loco humili, ubi olim se tumulari jusserat, ad medium Ecclesiæ, ubi nunc tumba ipsius honorifice instructa cernitur, facta est circa annum Domini MCCLXX: quo tempore venerabilis Episcopus k Witigo, hujus nominis II, vehemens Divi Bennonis amator & prædicator, certas etiam Indulgentias ad eamdem translationem contulit, quo plenius esset devoti populi gaudium. Idem etiam Episcopus Witigo vino illo, quo Divi Bennonis ossa lota, & a terreno pulvere mandata fuerant, tamquam saluberrimo quodam olei rivo, ægros quamplurimos sanavit. Quorum omnium nomina & morborum species propria manu adnotavit, [transfertur anno 1270.] & apud Ecclesiam Misnensem pariter in perpetuam rei memoriam recondidit. Casula vero qua indutus fuerat divus Pater Benno, & Baculus pastoralis, tamquam recens deposita, secum in sepulcro inventa sunt, absque omni cinefactione, quæ etiam non paruam a sanctissimo corpore virtutem attraxere. Nam, ut vetera taceam; matrona quædam Misnensis diœceseos, ex villa Prentzindorff, prope Fribergam, nostra hac tempestane dæmonio arrepta, ad sepulcrum Divi Bennonis adducta, cum nullis dæmon exorcismis ab ea fugari posset, [Casula incorrupta pellitur dæmon] induta est tandem Divi Bennonis Casula, & datus in manu Baculus pastoralis; quo facto exclamavit dæmon: Nunc tempus est ut egrediar: relinquam tamen hospitæ meæ signum, quo mei perpetuo meminerit. Moxque aperto altero mulieris crure, terribiliter elisus est. Foramen autem quod ille fecerat, nulla medicorum arte sanabile, mulier adhuc hodie gestat, & (ut timendum est) donec vixerit non abolebitur.
[63] Præterea, ut pius erga supplices, ita severus in obstinatos divus Pater, juxta promissa sua, sæpius inventus est. Marchionem enim Wilhelmum, eum qui Grymnis mortuus est, [Marchioni ecclesiæ injurioso frustra apparens] cum præpositus olim Misnensis Brutenus nomine sæpe adhortatus esset, ut ab exactionibus & servitiis, quibus colonos ac subditos Ecclesiæ Misnensis præter jus ac consuetudinem prægravabat, desisteret, nec eum ab incepto posset deflectere; ad auxilium tandem Divi Bennonis confugit: qui exoratus tandem assiduis Præpositi precibus, Marchioni in somnis l apparuit, arguens & commonefaciens ad remittenda injusta gravamina. Cumque is Consiliariorum suorum suasu, dicentium non esse curanda somniorum deliramenta, in nullo se emendaret; [tandem oculum eruit.] alia vice per quietem, iterum visus est sibi Benno irruere, & face quam manu gestabat iterum ocellum inurere. Qui mane surgens & eluscatum sese sentiens, tandem compunctus corde, Ecclesiæ Misnensi non solum data resarcivit damna; verum insuper multa contulit donaria, quibus, ut sperandum est benedictionem pro maledictione a Deo promeruit. Legitur tamen tam hunc, quam Divi Bennonis percussorem, spe prolis a Deo frustratos absque legitimo decessisse herede, in pœnam læsæ ecclesiasticæ libertatis.
[64] [Canonicorum mortes prænuntiat:] Postremo quamvis beatissimus Benno Ecclesiam suam Misnensem & Canonicos ipsius a variis periculis & inimicorum insidiis clementer suis semper meritis eripuerit; nihilosecius tamen eis ipsis etiam, ubi quid delirarunt, non pepercit: sed durus duris pater filiis, gravi ac manifesto quidem supplicio, eorum delicta expiare solitus: mortes quoque ipsorum, præcedentibus paucis semper diebus, valido & vehementi quodam ictu prænuntiare fertur: m monens nimirum eos, quatenus venturam iram celeri pœnitentiæ remedio declinent. Sunt præter hæc alia quoque multa numero præclara facta, dignissima scripto, & lectu jucunda, quæ de beatissimo Patre nostro Bennone referuntur Dei magnalia ac miracula; sed canendum nobis aliquando receptui & linquendus etiam posteris scribendi locus est: neque enim omnia omnes possumus assequi; nec ipse parum Misnensibus decoris ac ornamenti peperisse videbor, qui primus eorum divitias & cælestem hanc margaritam, tot retro seculis absconditam, in lucem protulerim: satisque nobis id erit demonstrasse, [Epilogus.] Divum Bennonem nostrum ab incunabilis, usque ad extremum vitæ spiritum, virtutibus ac vitæ sanctimonia fuisse clarum: neque prophetiam illi defuisse, & cælestium secretorum revelationem; neque gratiam sanitatum, & impiorum hominum ultionem; neque mortuorum denique suscitationem: quibus omnibus magnificavit eum Dominus, in conspectu Regum ac Principum, & in medio populi sui, illique coronam gloriæ perpetuam dedit.
XXXIII
[65] Quia nonnulli mirari solent, cur tanto tempore Canonizatio Divi Bennonis, quamvis sedulo quæsita, suos non habuerit successus; idcirco ne admiratio ista scrupulum tandem, ut fieri solet, cuiquam parturiat; [Dilata Canonizatio Dei providentia,] hoc ultimo tandem capite palam agendum esse duxi; quibus de causis opus hoc, tam cælo gratum, quam hominibus proficuum & salutare, hucusque die in diem procrastinatum sit. Principio igitur constans omnium totius mundi sapientum assensus & in confesso est, mortalium cuncta a Divina pendere gubernarique providentia, quæ & velit & possit suo quæque tempore ac loco, prout magis opportuna noverit, hominibus adhiberi ministrarique. Quod si ita est, quis non crediderit opus hoc, tam pium & sanctum, occulta etiam quadam Dei providentia, tum ad majorem ipsius gloriam, tum ad ampliorem hominum profectum, hucusque tardatum iri & in meliora servari tempora? Atqui in agricolis videre hoc licet: quibus si per triduum octiduumve cælum ad vota non influxerit, illico animum despondent, spemque deponunt; suspicantur male, timent deterius, conqueruntur actum esse de frugibus anni, ac si oblitus esset Deus solitæ mortalium curæ. At ubi mox contra spem omnium serenaverit, & discussis Phœbus nubibus vitali terras calore refoverit; tunc demum Divinæ providentiæ opera collaudant, & erroris sui conscii fateri coguntur, optimum & temporum & rerum omnium moderatorem esse Deum; solemque longe affuisse tempestivius, quam si ipsi Phaethontis instar quadrigas ipsius suis aurigassent manibus. Haud secus nimirum optimo Deus tempore divi Bennoni apotheosim tacito secum consilio reservat. Facessat igitur mortalium solicitudo: quoniam ut scriptum est, Dei perfecta sunt opera. Sed hæc ratio piis fortasse mentibus satisfecerit: verum pertinacibus & humanitus sapientibus, alias insuper hujus moræ causas edemus.
[66] Defuncto siquidem mox Bennone, cum recens adhuc esset ejus cum hominibus conversatio, nemo fuit, qui tunc ad hanc rem adspirare auderet. Non enim peti solet vel etiam concedi Canonizationis beneficium, nisi longo tempore, gravique maturitate probatis miraculis ac vitæ sanctimonia; [ob miseriam temporis,] nec item nisi ingenti pecuniarum profusione & impensa. Sed quia sequentibus annorum curriculis, Ecclesia Misnensis multoties, propter incursiones barbarorum & bella finitima vastata atque depauperata est, idcirco ad faciendas tantas impensas facultas tunc nulla adfuit. Novissime vero cum ad n Alexandrum VI prima esset hujus rei facta relatio, idem Pontifex Commissarios destinavit, certos sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinales, qui causam examinarent: verum priusquam negotium conficeretur, Pontifex diem clausit extremum, deinde etiam Commissarii (quibus res jam nota erat) demortui sunt. Itaque Divo Julio, moderno urbis Romanæ Episcopo, denuo supplicatum est, qui & ipse huic operi Commissarios dedit Reverendissimos olim Cardinales, Raymundum Gurcensem, Melchiorem Brixinensem, & Dominum Alexandrinum: quorum omnium auctoritate & benevolentia; cum duo præcipue ex eis sepulcrum Bennonis, & quædam miracula propiis vidissent oculis, optatum jam finem haberemus proculdubio, nisi intempestiva eorum morte o Deus nobis manifeste ostendere voluisset, [& mortem Alexandri 6 ac Commissariorum] nondum venisse tempus huic operi sua providentia destinatum. Quæ etiam causa est, ut Domini Canonici & hi quorum interest, quamvis operam suam haud segniter adhibeant, præter modum tamen Pontificem non nimis urgeant; tum propter arduas suæ Sanctitatis tam domesticas quam publicas occupationes, & temporum istorum discrimina; tum quia de sanctitate divi Pastoris sui, quem penes se quotidie novis fulgere signis ac miraculis suis conspicantur oculis, nihil hæsitantes, præfinitum a Deo tempus æquiore præstolantur animo. His igitur ex causis in hunc usque diem tardata est Divi Bennonis Apotheosis sive Canonizatio, ut vocant, cum ipse tamen in privato nihilosecius, ut pius Christi Confessor, a plerisque veneretur ac invocetur. Siquidem ad Confessorum sanctimoniam probandam, non sanguinis quæritur effusio, aut ullum supplicii genus, sed miraculorum dumtaxat fides ac magnitudo: quibus ille multis jam millibus spectatus est, largiente altissimo Domino Deo nostro: cui sit laus, honor, claritas, & gratiarum actio, per infinita secula seculorum.
ANNOTATA G. H.
a In epistola ad Leonem X & Bulla Canonizationis ista habentur: Neumberg pagus a Misna longissime cum absit, aliquando tamen divinitus accidit, ut uno eodemque tempore & illis rem sacram faceret Benno, & Misnæ rebus divinis interesse videretur.
b Coluntur S. Conradus Episcopus Constantiensis 26 Novembris, Udalricus Episcopus Augustanus 4 Julii.
c Quam libenter hanc æri incisam exhiberem, si nancisci possim!
d Otto ibidem cum conjuge Hedwige sepultus. Est autem Cella monasterium ad flumen Muldam, erectum tempore Frederici Barbarossæ. Consule Marchiones Misnenses, carmine elegiaco a Fabricio editos. De Cisterciensisautem Ordinis initio an. 1098 vide quæ diximus ad Vitam fundatoris Roberti, 29 Aprilis num. 13.
e Juvenalis Sat. 10 ℣. 112. Ad generum Cereris sine cæde & vulnere pauci Descendunt Reges, & sicca morte Tyranni.
f Spurina prædixerat Cæsari ut Martias caveret Idus, apud Valerium Maximum.
g Horum quoque figuras optaremus posse exhibere spectandas.
h Henricus aliis XI, valde laudatur a Krantzio lib. 5 Metropolis cap. 27. In Chronico nostro Ms. Saxoniæ dicitur ordinatus anno 1103, mortuus anno 1108.
i Hinc dubium mihi nullum est, quin ex illis, siquidem adhuc serventur, longe amplior suisque circumstantiis ornatior series miraculorum texi possit quam sit mox danda collectio, singula summatim perstringens.
k Witigo hic secundum Catalogos hujus nominisprimus est, & infra in Miraculis num. 1 Bitigo dicitur ad annum 1281 ; & num. 11 ad annum 1277 & 1279 ei Successerunt Bernardus, Albertus II & dein Witigo II extinctus anno 1347.
l Tertio apparuisse dicitur in Bulla Canonizationis & apud alios, & quarta vice oculum excussisse: hinc Wilhelmus cocles appellatur apud Fabricium.
m Vide simile quid 25 Maji de B.Clarito, Presbytero Florentino.
n Alexander VI creatus anno 1491 vita functus anno 1503, cui subrogatus Pius III; sed eo intra 27 dies mortuo, successit Julius II vixitque usque ad annum 1513.
o Ex vita migrarunt Raymundus 5 Septemb. anni 1505, & Melchior 2 Maji anno 1509, itemque Ioannes Antonius de S. Georgio, Episcopus Alexandrinus post quorum obitum hæc Vita scripta, & anno 1512 excusa est. Quod sequitur Carmen titulum quidem præfert in Apotheosim Divi Bennonis; revera autem vocari potest
VITÆ SYNOPSIS,
Ab eodem Auctore elegiacis expressa.
Benno, Episcopus Misniensis, Monachii in Bavaria depositus(S.)
AUCT. EMSERO
Urbs antiqua jacet, vastis vicina Bohemis,
Monte racemifero nobilis, atque solo:
Nobilis argento, gemmis, omnisque mineræ [Misnæ urbe libera]
Divitiis: Misnam Theutona lingua vocat.
Illius ad calcem frendens Aquiloneus Albis,
Suspenso trabibus ponte superbus abit.
Ast in supremo sociata est vertice, pulchræ
Pulchrior ecclesiæ regia, digna Iove
Regia quæ Pariis totum formosa columnis,
Dardanias arces posthabuisse queat.
Hæc etenim secto lapide, & testudine mira,
Vincit, quas omnes vidimus ante, domos.
Sed tamen Ecclesiæ junctæ non ultima laus est:
Libera quod nulli, ni tibi Papa, subest.
Condita quod magnis quondam est Ottonibus, & quod
Misniaco semper principe tuta fuit.
Quodque ejus Clerus tota cultissimus urbe,
Plenus honestatis, relligione, fide.
A quibus assiduo laudantur carmine Divi: [divinus cultus viget:]
Hic cantant hymnos, nocte diuque sacros.
Hic ducibus, vel Præsidibus commune sepulcrum:
Hic sunt Sanctorum corpora multa Patrum.
Hic jacet Albertus fama super æthera notus,
Saxonicæ nuper gloria magna domus.
Hic trucibus pendent Frisiis oblata trophæa,
Quos docuit Dux hic Saxona fræna pati.
Hic hic , inprimis , nostri farrago libelli,
Benno jacet media conditus æde sacra.
Benno, qui hic quondam meritis dignissimus altis [S. Benno Episcopus]
Præsul erat decimus, Pastor ubique bonus.
Nam si vel vitam, vel si miracula spectes,
Ostendunt sanctum singula facta virum.
Ostendunt siccis vel flumina pervia plantis,
Aut in fluminibus squammea turba latens.
Illæsæ vestes, ossa inconsumpta fatentur,
Plus sexaginta condita lustra solo.
Et quam perrexit unam via longa per horam,
Fertilior sacro pressaque terra pede.
Lipsana portendunt occulto transfuga saltu, [liberalis in pauperes,]
Cernere quæ tantum lumina casta queunt.
Addunt hinc veteres mira & memoranda coloni,
Cum quibus hic vixit non sine laude Pater.
Vixit enim viduis, pupillis, vixit egenis;
His quoque distribuit, non cumulavit opes.
Nec tulit in molli corpus torpescere pluma,
Aut in purpurea luxuriare toga.
Quin indefessus justi zelator & æqui,
Pro grege devovit remque animamque suo.
Pro grege porrecta, crudelia verbera, palma
Pertulit, & pugnos exiliumque, suo.
Hinc vivente illo pascenteque nemo tyrannus [multa passus,]
Lædere Bennonias tunc fuit ausus oves.
Aut si tentavit quisquam, nec mortuus illos
Sustulit impunes, sed gravis ultor erat.
Pars pede succenso, tumido pars gutture sensit,
Quid valeant sancti numina læsa viri.
Sunt qui luminibus capti, qui morte piati,
Sacrilegum luerint eluerintque scelus.
Multa tamen majorque suæ pars conscia culpæ,
Dum flevit cœpti facta nefanda sui,
Cumque dolens alto traxit suspiria corde,
Promeruit veniam, restituitque duplum:
Nulla est tam vehemens pœna aut gravis ira Deorum,
Quin ubi pœniteat, flectere possit homo.
Quis petiit veniam non exauditus ab illis?
Quis frustra ingemuit? quas renuere preces?
Præcipue Benno, nullis mortalibus unquam
Difficilis, nullis justa petita negans:
Ad cujus tumulum glomerantur pendula vota,
Multus ut accepta contulit æger ope.
Cernitur hic lacero confossus pectora ferro:
Hic alius fracto crure perire timet.
Hic cecidit summa quondam resupinus ab arce:
Ille fuit rapidas obrutus inter aquas.
Hic trahit in mediis positus suspiria flammis:
Hic cinctus valido corripit hoste fugam. [Miraculis ad sepulcrum claret]
Hic queritur febres, alius fera tormina ventris;
Hic misero nervos vellet abesse pede.
Ille elephantiasim deplorat, hic enterocelas:
Aut hæmorrhoides, lithiasimve dolet.
Denique quisquis adest placida redit inde salute.
Nec patitur cassas Benno fuisse preces.
Sensit opem Princeps: sensit quoque regia conjux,
Quæ prius ægroto fleverat usque viro:
Nunc formosa suo ridet conjuncta marito,
Et pendit divo cærea vota Patri.
Inde frequens aliis etiam de gentibus illuc
Accelerat variis turba gravata malis.
Huc veniunt Thurii, Pruteni, Sarmata, Sclavus; [Auctor querulus de mora Canonizationis?]
Huc vicinus agit sæpe Bohemus iter.
Sæpe etiam admonitus media per somnia nocte,
Huc tulit arctoo Cymber ab axe pedem.
Mille licet veniant, referunt quoque mille salutem:
Arguit hoc sanctum scilicet esse virum.
Nam licet hoc nulli sacro sine numine Divum:
Nemo malus tanta & talia signa facit.
Et tamen (indignum!) quatuor modo secula & ultra,
Dum pollet meritis his magis atque magis,
Nemo hunc Pontificum merito dignatus honore est,
Nemo inter Sanctos rettulit, ante Sacrum.
Hoc ego dum mecum nuper stomachatus acerbe,
Nunc hos nunc alios insimulando reos:
Ingemui tantam tanto latuisse tenebris
Tempore virtutem, tot benefacta viri.
Scilicet invidia fieri potuisse putabam:
Quæ (nisi non valeat) supprimit omne bonum.
Accusabam omnes, quibus hic benefecerat olim:
Sed plus Canonicos Misniacosque viros. [inducit apparentem sibi Sanctum]
Nec deerat multum quin tunc hominesque Deosque
Dixissem ingratos immemoresque boni.
Donec in infuso, quo nescio numine, somno
Benno mihi visus talia verba loqui:
Insimulas falso sanctos Hieronyme Patres,
Frustra indignaris Fratribus inde meis.
Non est Pontificum, non est incuria Fratrum,
Quod mihi nondum aras constituere sacras.
Nec minus ambrosia vescor, vel nectare potor:
Nil facit ad Sanctos hic popularis honor. [monentemque se interea colat.]
Nec tantum gelidi superis libamina saxi,
Quam pudor & probitas sanctaque vita placet.
Qui vitam innocue vixit, hic esto beatus;
Sive etiam rodant membra relicta feræ.
Sed tu quando pio nostri succensus amore
Tam petis in nostris thura adolere focis:
Ne dubita ventura suo stata tempore fato,
Quæ Deus occulta nunc ratione tegit.
Interea nostros sine quæso quiescere manes:
Et quem thure nequis, fac pietate colas.
His dictis, Benno subitis evanuit alis:
His dictis, somno sum resolutus ego.
Hic sequebatur Bartholomæi Stenebergensis, Philosophi & Oratoris, Carmen lyricum ad Divum Bennonem, strophis quinque contextum; sed elegantia tam exigua, ut cum Hieronymi collatum versibus poëma istud, desipere omnino debeat non prorsus ἀμούσοις. Ipso igitur omisso, finio cum Epigrammate, a quo Hieronymus editionem incepit, ipsum ante Dedicatoriam collocans in fronte libelli, post relatam a Sancto, pro impensa opera, gratiam desperatæ alias sanitatis.
Dive pater Benno pro vita suscipe vitam,
Hoc hostimento nil tibi majus erit.
Tu mihi mortalem precibus producere vitam
Visus, ubi medica destituebar ope.
Immortale tibi nomen vitamque repono,
Nam vires scriptis notior inde meis.
MIRACULA S. BENNONIS
Benno, Episcopus Misniensis, Monachii in Bavaria depositus(S.)
D. P., EX VET. IMPR., EX IMPR. GERM, G. H.
Pars I.
Patrata ante Canonizationem.
Ex Impresso Romæ anno MDXXI.
MONITIUNCULA PRÆVIA.
Hæc miracula sanctitatem B. Bennonis plane declarant; multa autem brevitatis causa prætermisimus, quæ superioribus temporibus in apertum fuerunt prolata. Edita autem sunt hæc Romæ, sub Pontificatu sanctissimi in Christo Patris Domini nostri, D. Leonis Papæ X, anno ejusdem nono, post Christum natum MDXXI, die XII Martii. Ita legitur in fine libelli, quod inde ad initium retrahere malui, fidem facturum referendis infra: quorum aliqua cum plenius habeantur in Germanice editis; apparet illa in ipsis Processibus notari distinctius, cum omnibus circumstantiis; & fieri posse, ut ex ipsis (siquidem adhuc extent, ut extare videtur) aliquando conficiatur tractatus grandis, qualem de S. Francisco Paulano, Yvone Presbytero, similibusque collegimus. Nunc quod suppetit damus: Sed non eadem quo impressum est forma. Editionis nempe Romanæ curatori hoc propositum erat, ut Cardinales & alii cognitores causæ haberent Summarium miraculorum, quæ cum suis probationibus & circumstantiis legere in Processu possent: ergo imprimis curavit notare folium, ubi singula invenirentur, & numerum testium rem unamquamque affirmantium, quod fecit hoc modo
| Testes Folium | |
| II | in Proc. |
| I | cl. |
| V | CXXXVII |
In contextu Capitis III. (quod caput, quia ceteris prolixius est in tria Capitula partior) post singula miracula addidit, quoti essent in ordine examinatorum Testis vel Testes in margine solo numero signati. Quæ omnia nobis, ipsos Processus non habentibus, servire non possunt; præter numerum Testium, quem ex margine ad textum transferam, notando post singula miracula quot fuerint cujusque miraculi Testes II, III, V, VIII &c. non quo ordine illi testimonium dixerint: Titulos autem præfixos singulis Paragraphis, vg. E MORTUIS EXCITATI VIII, quibus Capitali littera scriptis interpolatur contextus, in Margines conjiciam; atque ita futurum puto, ut antiquæ illius editionis nihil desideret Lector, quod facere ad rem videatur.
CAPUT I.
Miracula B. Bennonis, certis Testibus, per compulsum productis, confirmata.
[1] [Mortui excitati XI] Cunigundis, filia Henrici Preusseri viri nobilis, quinque annos nata; cum uno in lecto cum parentibus dormiret, casu nescio quo oppressa interiit. Quæ deinde ad sepulchrum Divi Bennonis delata: voto facto revixit anno MCCLXXVII a. Testes II. Conradus infans quidam in flumine Cana submersus, voto facto revixit Anno MCCLXXIX b. Test. II. Thomas quidam adolescens in pago Koczsperg magno terræ pondere obrutus, deinde vero e terra exanimis plane effossus: cum nulla spes vitæ aliunde ostenderetur; fide Divi Bennonis implorata, excitatus est anno MCCLXXIX c. Testis I. Gutta, ancilla Hermani de Schirmenicz Equitis aurati, gravi casu emortua, post votum revixit anno, MCCLXVII. Testis I. Puer sesqui annum natus, gravissimo morbo confectus, pro mortuo habebatur: post votum convaluit anno MCCCXCI. Test. II. Mulier quædam Misnæ infantem exanimem peperit, qui post votum spirare cœpit: & in vitam plane reductus est, anno MCCXCII. Test. IV. Adolescens quidam, aquam ex fonte haurire cum vellet; in fontem delapsus est, atque eo casu emortuus. Cumque a summo mane usque ad vesperum pro mortuo haberetur, tandem voto facto revixit anno MCCLXXIX. Testes. V. Cum aliquando Bitigo d Episcopus Misnensis in festo Divi Donati (quem ecclesia Misnensis ut numen tutelare colit) populum Christianum publice doceret, factum est: ut puer bimus, qui in puteo quodam interierat, ad sepulcrum Divi Bennonis deferretur, & eo ipso tempore subito revivisceret anno MCCLXXXI, Test. II. Item Rustico quidam puer bimus in aquis perierat, qui ad sepulcrum Divi Bennonis delatus revixit. Test. I. Item puer septem annorum cujusdam Equitis aurati de ponte in fossam deciderat indeque mortuus plane extractus, post votum revixit. Test. IV. Puella quædam, nomine Catharina, ex editiore ædium parte delapsa, per integram horam pro mortua habebatur: voto facto revixit. Test. I.
[2] Sutor quidam, nomine Theodoricus, gravissimo morbo confectus, [Periclitantes variis morbis servati VI.] & ita quidem ut medici vitam ejus penitus desperarent; haustu vini illius quo lota erant ossa Divi Bennonis, convaluit anno e MCCLXVII. Testes VI. Bitigo Episcopus Misnensis divertens aliquando ad moderatorem parochiæ Dresdensis, invenit illic puellam quæ graviter ægrotabat, & putredine tota consumebatur. Ea voto facto statim convaluit, anno MCCLXXVII. Test. VIII. Uxor præfecti arcis Grocz filium male affectum ad sepulcrum Divi Bennonis adduxit: qui post votum convaluit, anno MCCXLIII. Test. I. Bitigone Episcopo Misnensi in oppido f Isenach pernoctante, civis quidam filiam habebat quæ diuturna ægritudine contabuerat: & ita quidem ut salus illius omnino desperata esset. Sed tandem ea ad sepulcrum Divi Bennonis deducta convaluit. Test. I. Puer novem annos natus tanto morbo affectus, ut viginti diebus nihil cibi caperet; voto facto, incolumis evasit anno g MCCCXXXIX, Test. I. Nicolaus quidam homo rusticus fædissimam faciei putredinem ex glirium urina contraxerat: ille post votum sanitatem recuperavit, anno MCCCXCIV. h Test. I.
[3] [Phrenetici liberati II.] Puella dicta Elisabeth, phrenetica, manibus & pedibus ligata, retineri non poterat: facto voto ad se rediit anno MCCCXCIV. Test. I. Clara quædam furiosa erat, atque ea duodecim annos compedibus & catenis vincta, tandem ex voto sanatur, anno MCCCXCIV. Test. I.
[4] [obsessa quædam liberata.] Mulier Gutta quatuor annos obsessa, sæpe eo dementiæ pervenit: ut sibi ipsi manus afferre vellet. Ut vero ad se rediit, votum Divo Bennoni faciens, illudque persolvens, dæmonibus liberata est, anno MCCCXCIV. Test. III.
[5] [ex mutis loquentes II.] Puer quindecimum annum agens obmutuit plane & usum loquendi penitus amisit. Cumque quinque hebdomadis & totidem diebus mutus esset; ad sepulcrum Bennonis ductus voto facto loqui cœpit anno MCCX. Test. VIII. Item Mulier Gertrudis quinque annis muta cum fuisset; tandem ad sepulcrum Bennonis ducta, loquendi facultatem recuperavit, anno MCCLXXX i. Test. VIII.
[6] [Cæcis & II qui oculis malæ affecti fuerunt VIII.] Infans sex mensium oculis aliquamdiu orbatus, tandem voto facto usum recepit anno MCCLXXVIII. Test. III. Item alius quidam puer altero oculo orbatus, numine Divi Bennonis invocato, vim cernendi recuperavit, anno MCCCXCI. Test. I. Filia Nicolai fabri lignarii, excæcata penitus, facto voto cæcitate omni dispulsa, rectissime vidit, anno MCCCXI. Test.I. Agnes fæmina Pragensis diuturna cæcitate vexata cum esset; votum Divo Bennoni fecit: qui subito oculos illius aperuit. Illa vero immemor tanti beneficii votum persolvere distulit. Quo factum est; ut ipsa iterum magno occulorum dolore affligeretur. Quamobrem ad pœnitentiam conversa (quippe quæ conscia erat ingratitudinis suæ) Divo Bennoni in duplo majus fecit votum. Quo facto, penitus convaluit. Quod ipsamet jurejurando coram Notario & testibus persancte affirmavit anno MCCCXCIV k. Item mulier quædam Misnæ habitans per decennium cæca, post votum sanata est anno MCCCXCIV. Test. III. Civis quidam Misnensis gravissimo oculorum dolore affectus, tandem consilio uxoris usus, votum Divo Bennoni fecit: & statim convaluit, anno MCCCXCIV l. Test. I. Elizabeth, uxor cujusdam Equitis aurati, undecim hebdomadis oculis m capta, voto facto melius se habere cœpit: deinde vero ad sepulcrum Divi Bennonis ducta, penitus sanata est, anno MCCCXCIV. Test. I. Mulier quædam alterum oculum penitus amiserat, altero vero non satis recte cernebat. Cumque tum ipsum ligno quodam acuto ita læsisset, ut de omni visu actum esse timeret; voto facto utroque oculo videre cœpit, anno MCCCXCIV. Test. I.
[7] Mulier quædam ex oppido n Dobeln surda ad sepulcrum Divi Bennonis confugit votumque illi fecit: [surdi sanati III] & subito audire cœpit anno MCCLXXVII. Test. I. Item altera quædam mulier, longo temporis intervallo surda: voto facto audivit: idque coram Notario & testibus confessa est anno MCCCXCIV. Test. I. Homo quidam rusticus nomine Hieronymus sex annis surdus, voto facto audivit, anno MCCCXCIV. Test. I.
[8] Begutta mulier quædam in paralysim dum incidisset, sex menses decubuit: [Paraletici curati XI] tandem cum voto ad sepulcrum Divi Bennonis delata, convaluit, anno Testis I. MCCLXVII. Ludovicus quidam sex mensibus paralysi implicatus, cum nulla medela curari posset; voto facto pristinam incolumitatem recuperavit, anno MCCLXX o. Testis I. Cunigundis quædam mulier paralytica post votum convaluit anno MCCLXX. Testis I. Item Puella de Pravehagen, tribus mensibus paralytica, post votum sanata est, anno MCCCXCIV. Testis I. Item Agnes quædam, per decennium paralytica, post votum convaluit, anno MCCCXCIV. Testes 4. Joannes rusticus quidam, per sexennium paralyticus, post votum sanitati pristinæ restitutus est, anno MCCCXCIV. Testes IV. Mulier quædam ex p Northusen, quæ civitas Moguntiensis Diœcesis est, gravissimum pedum dolorem contraxerat. Quem morbum nunc persicum, nunc paralysim medici vocant: ea, inquam, mulier Divo Bennoni votum cum fecisset, penitus convaluit, anno MCCCXCIV. Test. III. Thomas Hayem, duodecim annis paralysi ita confectus, ut manus suas movere non posset; voto facto, sanatus est, anno MCCCXCIV. Testis juratus I. Puella duodecim annis tum paralytica tum lunatica, ex voto sanatur anno, MCCCXCIV. Testis juratus I. Item mulier quædam duodecim annis paralytica; ex voto sanatur anno, MCCCXCIV. Testis juratus I. Item alia quædam mulier, nomine Elisabeth, septem annis paralytica, voto facto, melius se habuit. Cumque ad votum persolvendum Misnam se conferret, in ipso itinere priori alterum votum addidit: atque illico sanitati pristinæ restituta est, anno MCCCXCIV. Testis juratus I. q
[9] [Claudi curati IV.] Homo quidam, nomine Conradus, quatuor annis claudus fuerat, & ita quidem ut quocumque ire vellet Scipione niteretur: tandem ad sepulcrum Divi Bennonis confugiens, rectæ valitudini restitututus est: ut relicto illic scipione se domum incolumis, & recte incedens receperit, anno MCCCXCIV. Testes 6. Mulier quædam pedibus per integrum annum ægra, & ita quidem ægra ut ire nequaquam posset: voto facto sanata est, anno MCCCXCIV. Testis I. Alia quædam in plantis pedum maximum dolorem contraxerat. Cumque plantæ putrefactæ consumerentur penitus, voto facto recte valere cœpit, anno MCCCXCV. r Testis I. Item alia jurejurando affirmavit, se ab ineunte ætate usque ad vigesimum ætatis suæ annum altero ex pede laborasse, ac tandem voto facto, sanatam esse, anno MCCXCIV.
[10] [Ab inflatione vel corporis tumore liberati VI.] Uxor nobilis viri Ulmari Camez, corpore ita inflata, ut nemo dubitaret quin moreretur, maritus tamen ejus, qui plurimi faciebat Divi Bennonis numen, pro ea votum fecit, eamque ad sepulcrum Bennonis duxit. Quo factum est, ut illa statim convalesceret, anno MCCCXCII. Testes 4. Alia similiter inflata, Divo Bennoni precibus mariti sui cum esset commendata, convaluit, anno MCCCXCII. Testes 2. Item adolescentis cujusdam, quatuordecim annos nati, pedes in maximo erant tumore. Qui a matre sua Divo Bennoni commendatus recte valere cœpit anno MCCCXCIV. s Testes 4.
[11] [Contracti restituti IV.] In præsentia Bitigonis Episcopi Misnensis mulier quædam egena, diuturno tempore contracta, ad sepulcrum Divi Bennonis venit, quæ votum faciens, in conspectu omnium convaluit, anno MCCLXXIII t Testes 6. Item alia simili modo quindecim annis contracta, voto facto sanata est, anno MCCLXXIX. Testis I. Erat aliquando Bitigo. Episcopus Dresdæ: eo tempore mulier quædam puerum contractum peperit: Et ita quidem contractum, ut homini similis non esset. Is paucis post diebus ad sepulcrum Divi Bennonis cum voto delatus u rectam corporis formam & habitudinem consecutus est, anno MCCLXXVII. Testes 10. Filia Equitis cujusdam plantis transversis nata, post votum rectam pedum formam habere cœpit anno MCCCXC. Testes 2.
[12] Nata est cuidam civi Misnensi filia, in pectore pariter & in dorso gibbosa: [Gibbosi a deformitate liberati IV.] & ita quidem ut se elevare nullo modo posset. Ad hoc incommodum alterum accedebat, quod pedes habebat inversos: ea inquam, sextum cum ageret annum, a parentibus ad sepulcrum Divi Bennonis deducta, voto facto bonam corporis formam accepit, anno MCCLXXVII. Testes 2. Puer adeo gibbosus ut ire non posset, ad sepulcrum Bennonis delatus, voto facto, omni corporis deformitate, liberatus est anno MCCLXXIX. Testes 4. Puer semestris gibbum habuit, qui eo magnitudinis creverat, ut capiti similis videretur. Is, inquam, puer ad sepulcrum Divi Bennonis delatus, illique impositus, statim deformitatem illam abjecit anno MCCLXXVIII. x Testes 5. Item puer bimus sex mensibus gibbosus, post votum deformitate liberatus est. Testes 5.
[13] Mulier per integrum annum y fluxu sanguinis laborans, [a Sanginis fluxu curati V.] ad sepulcrum Divi Bennonis ducta, convaluit, anno MCCLXXVII. Testes 3. Item alia profluvio menstrui adeo debilitata, ut omnem spem vitæ amitteret: voto facto, recte valere cœpit, anno MCCXCI. Testes 2. Puer decem annorum, decem hebdomadis dissenteriæ implicatus, cum a medicis curari non posset; & usque eo debilitaretur, ut illi haud dubie moriendum esset; voto a parentibus facto convaluit, anno MCCCXCII. Testes 4. Incidit in dissenteriam puella decem annorum eaque per cum octo hebdomadas medela sanari non potuisset, post votum recte valere cœpit, anno MCCCXCII Testes 2. Item mulier quædam per quinquennium fluxu sanguinis vexata, cum eam medici curare non possent, voto a marito facto, (qui tum Misnæ erat) convaluit anno MCCCXCIV.
[14] Petriza mulier puerum decem annos natum habuit, qui morbo comitiali laborabat. [Ab epilepsia sanati V.] Is statim post votum convaluit, anno MCCLXXIV. Alius quidam puer eodem morbo laborans, post votum sanatus est. Oppidanus quidam Lejicensis, septem hebdomadis epilepticus, post votum convaluit, anno MCCCXCIV. Testes 4. Item puer quidam, per integrum annum epilepticus, voto facto pristinam incolumitatem recuperavit, anno MCCCXCIV. Testes 2. Alius quidam puer sesquiannum singulo quoque die. sexies morbo comitiali correptus, voto facto convaluit, anno MCCCXCIV. Testis I.
[15] [Peste & apostematibus liberati IV] Civis quidam Fribergensis squinantia laborans, & eo morbo ita debilitatus, ut ejus vita desperata esset ab omnibus, voto facto sanatus est anno MCCLXXVII. Testis unus Otto Erckenbirch filium habebat, in cujus collo apostema ingens nascebatur. Puer itaque cum cibum capere non posset, imploratum est Divi Bennonis auxilium. Cujus numen puero in extremum discrimen adducto subvenit, anno MCCXCVII. Testis I. Mulier quædam peste infecta, vota facto servata est anno MCCCXCII. Testis unus Filia civis cujusdam z Hainensis in pestem incidit: cumque morbo ita confecta esset, ut quatuor horis exanimata jaceret, ad se tandem subito rediit, patremque admonuit, Divo Bennoni votum ut faceret; quem sibi tum cum extra suam potestatem posita fuisset, apparuisse affirmavit. Pater itaque votum faciens, filiam servavit, anno MCCCXC. Testes 3. [Febricitans curatus 1.]
[16] Rusticus quidam in gravissimam febrem incidit, cumque de ejus salute omnes desperarent, voto facto convaluit, anno MCCCXCIV. Testis I.
[17] [Leprosi sanati II.] Mulier quædam, nomine Elizabeth, quatuor annis leprosa, post votum pristinæ sanitati restituta est, anno MCCCXCIV. Testis I. Alia quædam Misnæ habitans leprosa, voto facto confestim sanata est anno MCCCXCIV. Testis I α.
[18] Christianus, Episcopi Misnensis Marschalcus cum Domino suo peregre proficiscens, gravissimo renum dolore torqueri cœpit. [a calculo liberatus I.] Cumque se Divo Bennoni commendaret, calculus (qui tantæ magnitudinis erat, ut sine periculo vitæ expelli non posset) resolutus sua sponte per virgam virilem efluxit anno MCCCXCIV. Testes II.
[19] [Apoplexia liberati II.] Ramnoldus Canonicus Misnensis dormitum cum ivisset, apoplexia correptus est: cumque maximo afficeretur dolore, opem Divi Bennonis imploravit: nec vero dolor quidquam remisit. Obdormiit ille, per quietem autem sibi visus est hanc vocem audire: Deus peccatores non exaudit. Postero itaque die peccata sua maxima cum pœnitentia confessus est, votumque persolvit, ac eandem bonam valetudinem recuperavit, anno MCCCXCIV. Testis I. Joannes Coltener, Lipzensis Canonicus regularis apoplexia tactus est, & ita quidem tactus, ut per triduum nec edere posset nec loqui. Quarto demum die, cum ejus nomine quidam sepulcrum Divi Bennonis inviseret, votumque per eo faceret, convaluit, anno MCCCXCIV. Testes VI.
[20] [Manci sanati II.] Puer sesquiannum natus dextera, manu mancus fuit, eo accessit maximus humeri dolor: relictus is a medicis, qui omnino desperabant Divo Bennoni commendatus est, & statim convaluit anno MCCLXX. Test. III. Item alius XIV ætatis annum agens, utraque manu mancus erat. Cumque per integrum annum nunc tertio, nunc quarto quoque die gravissimo morbo affligeretur: aliquando ita debilitatus fuit: ut in terram caderet: & per XXX horas pro mortuo haberetur. Cum igitur votum pro eo fieret, & ipse revixit, & manibus mancus esse desiit, anno MCCLXXVIII. Testes V.
[21] Nicolaus β Episcopus Misnensis aliquando captus cum esset; [Capti liberati II.] implorata Divi Bennonis ope liberatus est. Id quod ipse in Capitulo Misnensi publice testatus est, anno MCCCXCI. Testes VI. Frater Joannes de Groneberg, qui præerat rebus sacris apud Sepulcrum Domini, una cum Duce Burgundiæ & Episcopo Constantiensi, Hierosolymam proficiscentibus, a Rege Aragoniæ captus; cum multa alia vota fecit, tum auxilium Divi Bennonis imploravit. Qui illi per quietem apparuit canitie veneranda atque Episcopali habitu præditus, eumque bono animo esse jussit. Cras enim liberabimini, inquit. Id quod ita accidit. Nam Rex Cypriæ postero die illis subvenit anno MCCCXCIV. Testes XV γ.
[22] [a languoribus quibusdam sanati II.] Puer tres annos natus a vermibus ita cruciabatur, ut e naribus pariter & auribus multum sanguinis profunderet. Quid multa? medici desperarunt: Divo Bennoni factum est votum: puer convaluit, anno MCCLXX. Testes IV. Mulier quædam Lipsensis morbum fistulæ & quidem illum gravissimum in altero pede contraxerat. Cumque eo quatuor annis laborasset, tandem B. Bennonem invisere volens, eique votum faciens, in ipso itinere sanata est anno MCCCXCIV. Testis I.
ANNOTATA D. P.
a In Germanico dicitur quod antea diu periculose ægrotavit, allataque ad sepulcrum, paulatim movere se denuo cœpit.
b Plenius in Germanicis narratum hoc accipies cap. 6 num. 83.
c Etiam hoc ibidem distinctius invenietur.
d Bitigo aliis Witigo 1, qui anno 1270 transtulit corpus S. Bennonis.
e Imo anno MCCLXXII, aut LXXVII quia lota sunt ossa anno MCCLXX: similia autem menda ex typothetarum incuria nonnumquam recurrent, fortasse non semper, nec tam certo observanda.
f Henacum oppidum Thuringiæ, ad confluentiam. Nessæ & Horsel haud procul a confiniis Hassiæ, ducatus titulo illustre.
g Hic solum legebatur CXXXIX, quod supplendum fuit.
h In Germanicis hoc habetur quasi an. 1300factum, pleniusque narratur num. 87.
i Etiam hoc testibus & circumstantiis affirmatum require num. 84.
k Testes allegantur Nicolaus Homud Canonicus Wurzensis, Ioannes Lobenizius Vicarius, Martinus Eziskou Notarius, & mulier ipsa nominatur Agnes Diihannus Krocowinna vidua, resque adscribitur an. 1300.
l Rem eandem vide cum circumstantiis num. 90.
m In Germ. dicuntur oculi, post toleratos XI hebdomadis dolores, pustulis & glaucomate obducti fuisse, & mulier curationem testata 12 Iunii.
n Dobel oppidum Misniæ ad Muldam fluvium, 4 leucis horariis Misna distat. In Germanicis num. 80 infra, dicitur res acta cum die tertia Pentecostes idest 18 Maji, quia Pascha fuit 28 Martii. Misniæ in Nosocomiodedicatio templi celebraretur.
o Videri posset hic idem esse, de quo plenius num. 78.
p Northusia urbs Thuringiæ libera & Imperialis ad fluvium Zorgiam, media fere inter Erfurtum & Halberstadium.
q In Germanicis adscribitur an. 1300, & curatus dicitur Glowizensis fuisse, atque ægre Misniam pedibus adrepsisse: testesque adduntur, qui miraculo adfuerunt, Nicolaus Esserwerthensis, Bernardus Eibbenwerthensis, Nicolaus Schumans, Stephanus Mayr Notarius & alii 8 Augusti narrantes, quod sciebant.
r Plenius hoc vide infra num. 93.
s Videtur esse, de quo num. 90; sed ille dicitur annos 14 sic laborasse.
t Et hic perperam erat impressum MCCCXCIV; correctius & plenius German. num. 79.
u Ibidem dicitur puer allatus cum iam tres hebdomades esset baptizatus, idque testatos parentes die 3 Pentecostes finita dedicationis celebritate & peracta re divina.
x Idem omnino videtur de quo infra num. 81.
y Imo, annum & trimestre, venit autem octavo post festum Apostolorum die, eratque e pago Brogtizio oriunda, ut habet Germanicum.
z Iacobi Doleber; testes autem fuerunt Ioannes Radeburg Vicarius & Iacobus Leitner mense Majo.
α Nominatur illa, resque plenius habetur num. 91.
β Nicolaus, Episcopus 32, notatur in catalogis obiisse anno 1385, sed forte legendum anno 1395.
γ Hæc de itinero Hierosolymitano videntur obscura, Dux Burgundiæ anno 1394 erat Philippus Audax Burgendicæ Domus apud Belgas auctor, Hallis in Hannonia anno 1404 mortuus; Constantiensis ad Rhenum Episcopus erat Burchardus, ejus Sedis 70; Constantiensis in Normannia Episcopus Guilielmus Crevecurius, illius Sedis 65. Aragonum Rex XX erat Joannes, & Cypri Rex Iacobus Lusinianus.
CAPUT II.
Miracula ex testimoniis certorum
hominum in inquisitione generali.
[23] [e Mortuis excitati & vitæ periculis liberati VIII.] Faber quidam lignarius, domui cuidam tectum imponere dum vellet, ex editiore parte (quæ altitudinem triginta cubitorum habebat) decidit, atque eo casu duas corporis costas infregit, alterumque brachium graviter læsit. Qui cum pro mortuo haberetur, voto a circumstantibus Divo Bennoni facto respirare cœpit, anno MCCCCXCVI. Test. I. Puer trium annorum a Fribergæ e fenestra (quæ altitudinem quindecim cubitorum habebat) delapsus, & aliquamdiu pro mortuo habitus, post votum revixit, anno MCCCCXCIX. Testis I. Civis quidam b. Budissensis tam graviter ægrotabat, ut medici, salute ejus desperata, hominem relinquerent. Unico autem custodi eumdem committebant; qui cum videret aliquando ægrotum omni spiritu destitutum & exanimatum penitus: oculos illi (ut mortuis facere solemus) clausit, manusque composuit, & uxori illius mortem mariti nuntiavit. Quæ quidem vehementer perturbata, cum nihil spei usquam conspiceret ad Divum Bennonem confugit ab eoque piis precibus marito vitam impetravit, anno MCCCCXCV. Test. I. Est pagus quidam nomine Colni, ubi quinque homines, nescio quid venenatum comedentes, statim omnes miserabilem in modum exanimati conciderunt. Quod cum videret mulier quædam assistens, commiseratione adducta; pro illis Divo Bennoni votum fecit. Quo factum est, ut hi in vitam subito reducerentur, anno MCCCCXCV. Testes XXVI. Mulier quædam ex partu ita debilitata fuit, ut a matre aliisque mulieribus, quæ illi aderant, mortua judicaretur. At illa voto facto respirare cœpit, anno MCCCCXCVIII. Testes XXVI. Puer recenti partu editus, exanimis cum esset, mortuus credebatur; pro eo itaque votum fiebat, & statim revixit, anno MCCCCXCVIII. Testes LXII. Item puer alius quidam, gravissimo morbo decumbens, mori videbatur: qui post votum factum revixit, anno MCCCCXCVIII. Testis I.
[24] Quodam tempore magna erat Albis fluminis inundatio. Cumque tres homines cymba transmittere vellent, factum est, [In aquis periclitantes servati II.] ut vis fluminis cymbam everteret. Duo itaque eorum perierunt; tertius utcumque adhærens, [cymbæ] opem Divi Bennonis imploravit eique votum fecit. Quapropter statim periculo liberatus est, anno MCCCCXLIX. Testes VII. Homo quidam de ponte Misnensi in Albim decidit: qui in tantum periculum adductus, Divum Bennonem imploravit; igitur in quandam insulam delatus evasit. Dixitque sibi senem virum, forma honesta cum primis & veneranda, præsto fuisse, anno MCCCCLXXI. Testes VII.
[25] [Phrenetici furia liberati III.] Sacerdos quædam Monialis, ex magna & diuturna ægritudine in furiam conversa, post votum ab Abbatissa ceterisque monialibus factum ad se rediit, anno MCCCCXCIX. Test III. Udalricus de Vulfferstorff Decanus Misnensis, vir & nobili loco natus & magna dignitate præditus: is, inquam, diuturna ægritudine confectus, tandem in phrenesim incidit. Cumque medici de ejus vita desperassent, auxilium Divi Bennonis imploratum est: ille igitur statim convaluit, anno MCCCCXCIII. Testes III. Mulier quædam ex improviso eo dementiæ veniebat, ut de vita illi nihil spei reliquum esset: quæ voto facto sanitatem recuperavit, anno MCCCCXCIX. Testis I.
[26] [Febricitantes curati IV.] Moderator parochiæ Dresdensis febribus correptus, post votum convaluit, anno MCCCCXCVII. Zedena, Illustrissimi Principis nostri mater, in febrem gravissimum cum incidisset, voto facto convaluit, anno MCCCCLXIX. Testis I. Præfectus arcis Misnensis Joannes Helbick, febre correptus, accidente præterea morbo Persico, ad Divum Bennonem confugit, & illico sanatus est anno MCCCCXCIX. Testis I. Item duæ mulieres, febribus implicatæ, post votum convaluerunt: de quarum altera in folio processus, DCLI, de altera in fol. DCCXXIV invenies.
[27] [a Calculo liberata I.] Zedena Illustrissimi Principis nostri mater, fæmina comprimis honesta ac pudica, calculo viginti annos laboraverat. Tandem vero Divo Bennoni votum faciens, calculo liberata est, anno MCCCCXCV. Testis. I
[28] [a Sanguinis profluvio curata I.] Mulier quædam Dresdensis profluvium habebat sanguinis neque ullo remedio curari poterat; tandem vero ad Divum Bennonem confugiens, illico convaluit, anno MCCCCXCV. Testis I.
[29] [Capitis dolore liberati III.] Mulier maximo capitis dolore cruciata post votum convaluit, anno MCCCCXCIX. Testis I. Nicolaus de Caricz Equez auratus, tantum capitis dolorem contraxerat, ut a medicis nullo remedio curari posset: post votum convaluit anno MCCCCXCVII. Testis I. Item alius quidam, eodem morbo plane exanimatus, post votum convaluit. Testis I.
[30] [Paralytica sanata I.] Mulier quædam paralytica voto facto statim post biduum sanitatem recuperavit, anno MCCCCXCIX. Testis I.
[31] Mater & filia c Gorlicensis, oculis male affectis cum essent, post votum convaluerunt, [Oculorum dolore liberati IV.] anno MCCCCXCVIII. Test. VII. Sacerdos quidam maximum dolorem in altero oculo contraxerat: post votum sanatus est, anno MCCCCXCVII. Testes II. Item mulieri cuidam uterque oculus graviter dolebat; voto facto ipsa convaluit, anno MCCCCXCVIII. Testis I. Item alia, propter maximum dolorem, altero oculo pene excæcata, post votum convaluit, anno MCCCCXCVIII. Testis I.
[32] Andreas oppidanus quidam d Bischofuerdensis altero pede XV annos æger, [Pedum dolore liberati VIII.] voto facto, bonam valitudinem recuperavit, anno MCCCCXCVIII. Testis I. Moderator parochiæ cujusdam pagi maximis pedum doloribus excruciatus, post votum recte valere cœpit, anno MCCCCXCVIII. Testis I. Mulier quædam ex altero pede graviter laborans, post votum sanata est, anno MCCCCXCVIII. Test. I. Item alia in cruribus maximo dolore affecta, voto facto convaluit, anno MCCCCXCVII. Test. I. Item alia quædam nomine Elizabeth, Fribergensis pedibus ægra ad sepulcrum Divi Bennonis veniens, votum fecit quo factum est, ut incolumis se domum reciperet, anno MCCCCXCVIII. Testis I. Præpositus Canonicorum regularium. S. Aphræ in civitate Misnensi quodam tempore alterum pedem graviter offenderat: cumque decem hebdomadas ex eo pede laborasset, tandem voto facto convaluit, anno MCCCCXCVI. Testis I. Rusticus quidam, pedibus æger, cum multa remedia adhibuisset, neque potuisset sanari; ad Divum Bennonem confugit & statim convaluit.
[33] [a Tumore corporis liberati IV.] Mulier, nescio quid venenatum compedens, periculosam scabiem, contraxit. Post votum illico sanata est anno MCCCCLXXIX. Testes II. Priorissa monasterii moniaalium proximi civitati Misnæ magnum tumorem in altero pede cum morbo persico e conjunctum contraxerat: post votum convaluit, anno MCCCCLXXIX. Oppidanus quidam Camiezensis, lacerta (quod genus animantis apud nos venenosum est) infectus, post votum incolumis evasit, anno MCCCCXCIX. Testes IV. Puero cuidam collum valde intumuerat, indeque maximum senserat dolorem: & ita quidem ut per sex hebdomadas quieti nihil dare posset: voto facto, recte is valere cœpit, anno MCCCCXCIX. Testis I.
[34] Civis quidam Fribergensis, dextero pede contractus, [Contracti sanati II.] post votum convaluit, anno MCCCCXCIX. Testis I. Mulier quædam Gorlicensis, ita contracta, ut nullis remediis curari posset: voto facto sanata est anno MCCCCXCIX. Testis I.
[35] [a Peste liberati III.] Mulier quædam Misnensis in pestem incidit, quæ voto facto servata est anno MCCCCXCVI. Test. I. Nicolaus quidam Civis Misnensis peste una cum uxore & filia infectus est, post votum convaluerunt omnes, anno MCCCCXCVI. Testes IV. Nicolaus de Schonberg, nobilis puer, apostemate infectus, eamque ob rem VII hebdomadas decumbens, per votum convaluit anno MCCCCXCIX. Testes III.
[36] Puella quædam Gallico morbo corepta post votum convaluit, [a Morbo Gallico liberati VII.] anno MCCCCXCIX. Testes II. Mulier quædam, Gallico morbo graviter confecta, post votum sanata est, anno MCCCCXCIX Testes V.. Item Dorotheæ cuidam, eodem morbo laboranti, in extremo spiritu Divi Bennonis numen subvenit, anno MCCCCXCIX. Testes II. Civis quidam f Torgensis morbo Gallico infectus, post votum convaluit, anno MCCCCXCIX. Test. III. Sorores duæ quarum altera quatuor g annos, altera vero quatuordecim nata erat, morbo Gallico laborantes, post votum convaluerunt, anno MCCCCXCIX. Testes IV. Civis quidam Misnensis & uxor ejus in morbum Gallicum inciderant, post votum autem convaluerunt ambo, anno MCCCCXCIX. Testes II. Item alia quædam mulier morbo Gallico infecta sanari non poterat: quæ post votum convaluit anno MCCCCXCIX. Testes II.
[37] Joannes Bose h Episcopus Mersburgensis magnus quidem vir & nobilis, [Variis periculis liberati VIII.] cum aliquando Civitatem suam incendio flagrare videret, & ita quidem flagrare, ut ignis nullo humano consilio extingui posset; opem Divi Bennonis (quem semper plurimum coluerat) imploravit. Quo factum est, ut incendium illud statim extingueretur. anno MCCCCXCV. Testis I. Puella quædam in puteum profundum incidens, in ipso casu Divo Bennoni votum fecit. Antequam vero ad aquam usque delaberetur, sensit se sublevari, & servata est, anno MCCCCXCIX. Testis I. Puer quidam in puteo interierat; cumque illic per triduum submersus jacuisset, tandem extractus est, & voto facto revixit, anno MCCCCXCIX. Testis I. Dresda (ut caput est nostræ terræ) ampla & magna civitas, incendio aliquando flagrabat: consumebantur autem ab incendio decem & octo ædes, quibus contigua erat domus honestæ cujusdam mulieris. Cumque ea domus ex ardore vicinarum ædium incenderetur, Domina Divi Bennonis opem imploravit; admonuitque circumstantes, idem facerent: voto igitur facto, ignis extinctus est, anno MCCCCLXXXVII. Testis I. Cum Misna incendio flagraret, mulier quædam omnem suppellectilem suam in testudinem quamdam conferens, domum suam, quam mox perituram existimabat, deseruit. Cumque ei in mentem veniret illorum, quæ sub numine Divi Bennonis quotidie fierent, votum fecit. Quo facto ignis extinctus est, anno MCCCCLI. Testis I. Georgius Huifener Gorlicensis, nescio quibus exagitatus, mortem sibi afferre cogitabat, quod cum animadverteret Thomas Nasonpis affinis ejus, hominem Divo Bennoni piis precibus & voto commendavit. Georgius itaque furia liberatus, secum esse cœpit, anno MCCCCXCVIII. Testes II. Mulier quædam in partu maxime laborabat, & ita quidem, ut salute ejus desperata, auxilium Divi Bennonis imploratum esset. Quo factum est, ut statim geminum partum ediderit, anno MCCCCXCIV. Testis I. Item alia quædam mulier, eodem modo periclitans, voto facto feliciter enixa est, anno MCCCCXCV. Testis I. Item multæ aliæ mulieres, in partu laborantes, post votum enixæ sunt. De quibus passim in processu Fol. CCCXCIII, DCXXIV, DCXLIV, DCCXXIV, DCCXXVII, & DCCXXXI. [Variis morbis liberati XXIII.]
[38] Decanus Fribergensis Misnam aliquando venit, atque ibi in gravissimum morbum incidit, de cujus vita medicus desperabat. Tum Zedena i, Illustrissimi Principis nostri mater, votum pro eo Divo Bennoni faciens, hominem servavit, anno MCCCCXCIV. Testes IV. Sacerdos quidam Gorlicensis, gravissimo morbo correptus, decubuit: persuasus is a moderatore parochiæ votum Divo Bennoni fecit, & statim convaluit, anno MCCCCXCIV. Testis I. Venit quodam tempore Misnam Civis quidam Budissensis, non ut Divum Bennonem coleret, sed ut negotia nescio quæ conficeret. Ab hospite vero ductus est ad sepulcrum Divi Bennonis. Cumque de sanctimonia Divi Bennonis miraculis & honore, quem illi populus Christianus haberet, doceretur; respondit ille, non decere eum qui Canonizatus non esset ita colere. Quasi hi qui Bennoni divinos haberent honores superstitiosi essent. Quid accidit? cum Bundissensis ille domum reverteretur in morbum longe gravissimum incidit. Conscius eorum verborum, quibus Divum Bennonem contempserat, pœnitentia ductus, votum cum sacrificio illi fecit: statim itaque convaluit. Postea vero beneficii illius immemor votum persoluere in longum tempus distulit. Contigit autem ut casu quodam brachium infringeret, tum admonitus ingratitudinis suæ se votum illud quod fecisset persoluturum altero voto confirmavit: quocirca iterum sanatus est. Sed eodem ingratitudinis vitio quo antea deditus, Bennonem neglexit. Quid ergo? In cellam vinariam ex editiore loco maximo cum periculo decidit: illudque brachium, quod antea fregerat, graviter offendit. Tunc ad veram pœnitentiam conversus, tertium votum, prioribus addidit: eaque simul omnia persolvit, ratus hæc sibi omnia ingratitudinis causa accidisse, anno MCCCCXCIII. Testtes III. Rusticus quidam, octo hebdomadis disenteria laborans, post votum convaluit anno MCCCCXCVIII. Testis I. Mulier quædam per triduum maximis doloribus torquebatur: ea post votum convaluit, anno MCCCCXCIX. Testis I. Mulier quædam morbo repentino afflicta, voto facto sanata est, anno MCCCCXCIX. Testis I. Puella octo annorum, per gradus editissimos delapsa, dorsum fregerat: ea post votum convaluit, anno MCCCCXCIX. Testis I. Mulier in tussim cum incidisset atque eo morbo septem hebdomadis laboraret, voto facto sanata est, anno MCCCCXCIX. Testis I. Illustrissimus Princeps Joannes, Illustrissimi k Georgii Ducis nostri filius, graviter ægrotans communi Monialium Fribergensium oratione Divo Bennoni commendatus illico convaluit. Id quod Illustrissima mater ejus testata est, anno MCCCCXCIX. Testis I. Famulus Zedenæ Illustrissimæ fæminæ, gravi & diuturno morbo confectus, ab Illusrissima matrona Divo Bennoni commendatus, pristinam sanitatem recuperavit anno MCCCCXCV. Testis I. Abbatissa monasterii Misnensis pleurisi laborans, voto facto morbo liberata est, anno MCCCCXCIX. Testis I. Mater & filius gravissimo morbo laborantes post votum convaluerunt, anno MCCCCXCIX. Testes III. Invaserat quamdam mulierem repentinus quidam morbus, & ita quidem, ut omnino decumberet: voto facto sanata est, anno MCCCCXCIX. Testis I. Item alia quædam, per integrum annum acerbissimo morbo debilitata, post votum convaluit, anno MCCCCXCVII. Testis I. Item alia sex hebdomadis graviter affecta, post votum convaluit, anno MCCCCXCVIII. Testis I. Adolescens quidam gravissimo morbo implicatus, & ita quidem implicatus ut medici de ejus salute desperarent. Is voto facto convaluit, anno MCCCCXCVIII. Testes VI. Clericus quidam Misnensis propter gravem ægritudinem mente captus, facto voto, ad se rediit anno MCCCCXCIX. Testis I. Puer duos annos natus, & eo amplius, graviter ægrotans post votum convaluit. Cum autem parentes voto non satisfacerent, puer gravius, quam antea affectus erat, ægrotare cœpit. Quo factum est, ut parentes conscientia ingratitudinis suæ perciti duplex votum Divo Bennoni persolverint: puer itaque sanatus est Civis quidam Misnensis gravissimum morbum contraxerat, post votum autem convaluit, anno MCCCCXCV. Testes II. Mulier quædam dolore maximo in altero brachio torquebatur: illa post votum sanata est, anno MCCCCXCV. Testis I. Puer adversa valetudine graviter affectus fuit, & ita quidem affectus, ut illi moriendum omnino esset. Aderat autem illi Mulier quædam, nomine Agnes, quæ commiseratione adducta, votum pro illo fecit. Quo facto puer statim convaluit anno MCCCCXCIX. Testis I. Item alius puer eodem modo ægrotans, voto a patre facto convaluit, anno MCCCCLXXXIX. Testis I. Mulier quædam gravissima ægritudine oppressa, & a medicis relicta penitus, post votum pristinæ sanitati restituta est, anno MCCCCXCII. Testis I. Puer quidam morbo quodam vehementer debilitatus, ad sepulcrum Divi Bennonis deductus, convaluit. anno MCCCCXCII. Testis I.
ANNOTATA G. H.
a Friberga ad Muldam fluvium, Misna 5 aut 6 leucis horariis dissita.
b Budissina, urbs Lusatiæ superioris ad Sprevum fluvium, vulgo Bautzen.
c Gorlitium etiam urbs Lusatiæ superioris ad Nissam fl. Academiam habet.
d Bischofverda in Misnia, ad confinia Lusatiæ, inter Dresdam & Budissinam, a S. Bennone traditur nomen sortita.
e Fallor si morbus Persicus hic & supra dictus, non sit Eresipelas, Belgis vulgariter nominatus Rosa, a roseo seu Persico quam affectæ parti inducit colore.
f Torgavia urbs ad Albim in confiniis Misniæ & Saxoniæ superioris.
g Contagio scilicet contrahitur etiam morbus iste, & innocentes quoque inficit, quales hic aliqui curati notantur.
h Joannes Bose 38 Episcopus Merseburgensis ad Salam Misniæ fluvium.
i Zedena, sine Sidonia, filia Georgii Podiebracii Regis Bohemiæ, nupta Alberto Duci Electori Saxoniæ, anno 1500 mortui mater dicti Georgii, anno 1510 vita functa.
k Hic est Georgius Barbatus Dux, qui vixit usque ad annum 1539: at Joannes ante patrem obiit anno 1537.
CAPUT III.
Miracula Divi Bennonis Episcopi Misnensis, in secunda & speciali inquisitione in partibus conscripta.
[39] [E mortuis excitati 8.] Ad Misnam pagus est, quem incolæ Niderfere nuncupant. Hic uxor cujusdam Petri Pesches, infantem mortuum enixa est. Sicque cum duas horas puer mortuus perstitisset; voto D. Bennoni facto, ad vitam revocatus est, estque puero nomen Martinus impositum. Testes 3, examinatorum in ordine, 204. Quæ ultima notitia, nobis neutiquam utilis, Processum non valentibus exhibere, posthac omittetur, solumque ex margine notabitur, quot cuique miraculo adscripti sint testes. Non longe ab eodem loco subque Misnensis diœcesi in pago, Ubige nomine ad oppidum a Haynis, simili modo infans exanimis editus, post mediam horam voto D. Bennoni facto, revixit. Testes 5. In b Vallachia apud Moldum (quod oppidum diœcesis Molcofiensis est) Filiolus cujusdam pellionis, nocte inter lactandum a Matre oppressus, exanimisque sex horas habitus, D Bennonis nomine invocato, ac voto per quemdam Fratrem Stephanum Minoritanum facto, vitæ restitutus est. Testes 2. Fribergi in Misnia ludi, ad exemplum passionis Dominicæ singulo septenio magnificentissime celebrantur. Hic cum in turba cetera ducentorum ferme hominum, gradus nimio pondere depressi cum ipsis spectatoribus corruissent; adolescens decimum tertium agens annum, qui se sub eo ædificio collocarat, casu simul oppressus est, ita quidem ut initio nihil humanæ formæ appareret. Postea vero ex ruinis erutus, cum tres horas integras sine ullo vitæ indicio jacuisset, voto a circumstantibus B. Bennoni facto, brevi post tempore ad vitam rediit, ac sine ullo corporis vitio sanatus est. Testes fide dignissimi duo ex certa scientia.
[40] [Ab immundis spiritibus liberati 2.] Rector quidam Parochialis ecclesiæ Ciczko, integrum biennium dæmonio vexatus inhabitatusque, conjuratione facta per quemdam Joannem Schilda in D. Bennonis nomine, a dæmonio liberatus est: Testes 3. Mulier quoque, Anna nomine, pagi Preczendorff diœcesis Misnensis, cujus corpus cum immundorum spirituum domicilium esset constitutum, ad Divi Bennonis tumbam producta ejusque nomini invocato liberata est, dæmonesque fugati. Testes 3.
[41] [A cæcitate oculorumq; doloribus liberati 16.] Jam vero reliquis in morbis vitiisque cum corporum, tum animorum toties animadversum est Divinum Bennonis auxilium, ut ne comprehendi quidem numero omnia queant. Pauca tamen ex multis, eaque quæ non nisi gravissimis honestissimisque testibus confirmata sunt, non pigebit testimonii causa in medium adferre. Pellio municipii c Kemnicz, Michael Reichel nomine, annos continuos quadraginta gravissimos oculorum dolores patiebatur. Post varias medelas adhibitas ad ultimum excæcatus, cum annum integrum sic sine usu oculorum perstitisset, voto tandem facto, auxilio Bennonis divino, id integrum beneque sanum recepit, quod medicamentis humanis depravatum amiserat. Testis I. Altera puella quadrimestris, Utilia vocata, cujusdam Ambrosii Sorge filia, usque ad decimum quintum ætatis annum gravissimis oculorum doloribus vexata, ac demum utroque lumine capta, voto facto, visum recepit; nec non apostemate quod illi altero in oculo deformem in modum excreverat, liberata est. Testis unus Coniunx cujusdam Valentini Cleringk, incolæ oppiduli d Oschacz diœcesis Misnensis, Lucia nomine, cum annum integrum oculorum doloribus graviter esset cruciata, nec non altero oculo quinque mensium spatio orba, voto facto illico curata est. Testes duo. Altera femina quinquaginta octo annos nata Juliana Ranaferdine nomine, Misnensis diœcesis post quinquennii continui dolores excæcata, sextum annum totum cæca perstitit, quousque votum fecit: quo a cæcitate liberata est illico. Testes duo Henricus de Schlejinicz Baro, & Illustrissimi ducis Saxoniæ e Georgii Marschalcus, quo uno cæco nemo in provincia ea notior extitit: quinquaginta annorum ipse perpetuis oculorum doloribus ac magnis animi perturbationibus affectus, dum diuturnis medicamentis nil proficit, voto tandem facto Divino Bennonis auxilio convaluit. Testis unus Valpurgis vidua Thomæ molitoris Misnensis diœcesis biennium cæca persistens, ac non nisi longis doloribus excæcata ex voto illuminatur, Testes in quatuor. Sigismundus Ihan municeps Misnensis filium habebat novem annorum, Dominicum vocatum: ejus pueri oculum fusi acies penetrarat cumque medelis nullis periculosum vulnus curari posset, voto facto brevi sanatur. Testis unus Catherina conjunx Christophori Augustini, ex municipio Budissiensi, quatuor annos oculorum dolores passa, ac quinto anno integro excæcata, voto facto lumen recepit. Testes duo Agatha, conjunx carpentarii cujusdam Michaëlis, Misnensis diœcesis octo annis iisdem oculorum doloribus vexata, ac sinistro oculo capta, voto facto, curatur, oculumque recipit. Testes duo Puella duorum mensium Catherina vocata, filia Christiani Leonardi, ex municipio Torgensi ab eo tempore usque ad alterum ætatis annum, videre nihil visa est: eique post id tempus voto facto, oculi aperti statim sunt. Testis unus f Puer trimulus filius Joannis Niderau, oppiduli Dipesnalde, oculorum usu per annum integrum ex dolore carebat; facto voto lumen recepit. Testis unus Puella decem & octo annorum Margaretha nomine, annuo dolore excæcata, facto voto curatur. Pater puellæ Wolffgangus Leupolth cultor pagi Sichenbergk. Testes 2. Altera puella quadrimula, cui Annæ nomen, ex municipio Fribergensi, patre Valentino Unaner, octo mensium oculorum dolorem passa, ac nono excæcata, quarto post mense voto facto, restituitur. Testis I. Margaretha uxor Joannis Peseler, municipii g Camiczensis, Misnensis diœcesis, plusquam annum iisdem oculorum doloribus vexata, & aliquamdiu cæca; cum nullis remediis humanis curari posset, ex voto, Divi Bennonis auxilio est curata. Testes 2. Franciscus Olsthleger ex municipio Gorlicensi, & ipse ex dolore utroque lumine viginti dierum spacio captus, vigesimo primo die facto voto sine mora restituitur. Testes 2.
[42] [Muti hominis lingua soluta.] Municeps Remniczensis quidam, Gabriel Stolcze, filiam ex uxore susceperat & mutam & epilepticam; cumque eam sic affectam tum ad undecimum ætatis annum educasset; viro in mentem venit votum Bennoni pro filia facere. Quo facto puellæ uno eodemque tempore & vox restituta & sanitas: quarum rerum omnium testis ipsa, extitit, ac DD Comissariis coram ad interrogata singula respondit Testes 4.
[43] Pastor armentorum monialium Monasterii h Gerisvalde, ordinis S. Benedicti qui Simon vocabatur, [A phrenesi liberati 24.] lætali vulnere in capite percussus, ex eoque phreneticus effectus, voto facto conservatus est. Testes quatuor Mulier Anna nomine uxor Laurentii Puchs, pagi Hermisdorff, Misnensis Diœcesis phrenesi correpta, Bennonis nomine appellato, placata est, & a morbo liberata. Testis unus. Puer quadrimulus, Wolffgangus nomine, patre Osualdo Statuario Fribergensi per diutinam ægritudinem in phrenesim lapsus, voto facto liberatur. Testis unus. Magdalenam, conjugem cujusdam Valentini Altsthmer, a partu phrenesis invaserat; eaque biduum cum perdurasset, voto facto, aversa est. Testes duo. Altera Margareta, uxor Valentini Heckel, Kemniczensis, cum integrum annum eo ipso morbo laborasset, ad tumbam Bennonis constituta curata est Testes duo. Paulus Hase Misnensis Diœcesis, cum ex longa & acuta febri phrenesim pateretur quindecim dierum spatio, ex voto liberatur. Testis unus. Idem & in Cordula accidit, uxore Petri Cricz, Oppiduli i Rochlicz incolæ, quæ & ipsa ex diutina febri phrenetica, per votum liberata est. Testes tres. Idem & in Consule municipali oppiduli Piirn, Hieronymo Promnicz nomine, qui ex ægritudine triduo phrenesi correptus, voto facto & animo & corpore convaluit. Testes duo. Hic ipse de quo locutus sum paulo post, & in filia trimula, cui Walpurgis nomen indiderat, ea ipsa phrenesi laborante, Divini Bennonis auxilium iterum sensit, estque infans voto facto a morbo statim curata. Testes duo. Memorabile vero quod Antonio Czottel Misnesis diœcesis contigit. Is cum annum integrum per phrenesim consternatus esset, quoties ad tumbam Bennonis produceretur, toties ad rationem rediit: ac quamdiu illic detineretur, tam diu mentis compos perstitit. Cum vero rursus discederet, morbo invadebatur: ut facile intelligas, non solum cælestibus illis divinorum hominum animis, sed ei etiam parti, quæ in terris relinquitur divinitatem plane inesse. Hic vero voto postea facto, ab ipso morbo in totum liberatus est. Testis I. Conjunx Pauli Braven, Municipis Misnensis, Ursula nomine, continuato menstoruorum fluxu, capitisque doloribus ingravescentibus, in phrenesim versa, bino voto qualibet vice facto curatur. Testes duo. Puer Baltasar nomine, filius Nicolai Schindelers Consulis municipalis Misnæ, quartum agens annum; rabidi canis morsu læsus, ac paulo post ipse quoque in rabiem versus, voto facto resipiscit, ac sanatus est. Testis I. Puer sutorius Joannis Langi sutoris Lipsensis, ex ægritudine per duodecim dies phrenesi consternatus, voto facto statim ad se rediit, Testis I. Sebastianus Groneualt liberos habebat Sebastianum & Claram, quos utrosque eodem ferme tempore phrenesis invaserat; cumque medelis incassum laboraret, ad Divum Bennonem voto facto confugitur: estque morbo uterque liberatus. Testis I. Agnes, uxor Joannis Rubelants, ex municipio Pirnensi post morbum corporis phrenesi correpta, ac tres menses vexata, tandem ex voto salvatur. Testes 2. Miles quidam ditionis Bambergensis, Conradus Falcke nomine, per pleuresim in phrenesim prolapsus, Divo Bennone invocato ac voto facto, sanus beneque rectus discedit. Testes II. Mattheus Fabri ex municipio Fribergensi quatuor habebat liberos, qui omnes ex contactu rabidi canis, ipsi quoque in rabiem versi, ex miseratione divina voto Bennoni facto liberantur. Testis I. Municeps Laubensis, Misnensis diœcesis, cui Laurentio Riederer nomen erat per diuturnam pleuresim ac febrim phrenesi correptus, voto facto ab omni molestia liberatus est. Testes 2. Ioannes Barth Gosuigensis, qui pagus non longe a Misna distat, magnis animi perturbationibus in phrenesim conjectus; cumque sic affectus duos dies perstitisset., statim a voto facto liberatus est. Testes 2. Eadem phrenesis Cristinam, Matthæi cujusdam sartoris Camicensis conjugem, invaserat. Cumque præterea mulier ab immundis spiritibus vexari videretur, solo Bennonis nomine in aures aliquoties inclamato, ab omni Morbo ac gravedine liberata est. Testis I. Matheus Richman, cui de Sacerdotio parochialis Ecclesiæ oppiduli k Luckau provisum erat, ab ægritudine quadam præcedenti in phrenesim inciderat, eaque tres dies vexatus, voto facto & animo & corpore restituitur. Testes 2. Puella decimum nonum nata annum, Bartholomæi Thomæ municipis Gorlicensis filia, Anna vocata, undecim continuos menses phrenesi laborabat. Cumque nulla humana arte remedium inveniri posset, divino Bennonis auxilio; voto facto, sanata est. Testes 2. Vidua Elisabeth Michaëlis Meders demortui, per ægritudinem triduum phrenetica, voto facto, salvatur. Testis I. Altera puella sexdecim annorum, patre Martino Marcz, pagi Trium tabernarum, a morbo præcedenti in phrenesim versa, voto facto a phrenesi liberatur. Testis I.
[44] [Surdus restitutus.] Ex tinnitu alterius auris, usu utrarumque privatus, ac tres menses surdus, Osnaldus Scheyn, Illustrissimi Ducis Saxoniæ Georgii ab ore proprio coquus, vir quinquaginta annos natus, voto pro auribus divo Bennoni facto, e vestigio sanatur. Testis I.
[45] [Claudus rectificatus.] Magnum vero, quod sequitur, ac memorabile fidei bonæque spei præconium: Petrus Colpe, municipii Ostbacensis, vir, sexagesimum septimum annum jam egressus, ad extremum sex ferme menses pedibus contractus, dum sic ut erat claudus, templum ingreditur, ac pro concione de miraculis ac sanctitate Bennonis oranti Sacerdoti fidem pie habet, ac spem concipit; sanus ac rectus abiit. Testis I.
[46] [Paralytici seu contracit sanati 14.] Pedibus ac manibus contracti duo fratres, Donatus & Lucas, filii Pauli Rubenczal pagi Baubenicz, votis factis, rectificantur. Testes duo. Petrus Richter, oppiduli Haynis incola, tres ferme menses manibus pedibusque contractus, voto facto sanus discessit. Testis unus. Cum pro infante vero trium annorum, filio Joannis Clarman municipii Prinensis, octo mensium spatiis contracto varia vota fierent; ad extremum solum illud, quod Bennoni factum erat, profuit: estque puer extemplo sanatus. Testes. tres. Puella duodecim annorum Otilia nomine, filia cujusdam Georgii Bartisth oppidi l Witgenau, ex nimia membrorum contractione animam agebat: sed voto facto conservata ac sanata est. Testes tres. Filiola Georgii Saxoniæ Ducis bimula, cui m Magdalenæ nomen fecerant utroque pede contracta cum omnis medicorum ars incassum laboraret, voto sanata est. Testes tres Agricola pagi, qui Colonia vocitatur, Joannes Schuman nomine, nimio ac diutino e labore, quadragesimo ferme ætatis anno contractus; voto facto, restituitur. Testes tres Henricus Crautner, municipalis Consul Misnæ, colica passione sæpius infestabatur, ita ut nonnumquam viribus deficeret, ad tumbam Divi Bennonis constitutus ac pio affectu auxilium illius invocans, molestissimo morbo in totum liberatus est. Testis I. alter Consul ejusdem municipii, Lucas Pincker nomine, ex altero pede subito contractus, facto voto, subito, convalescit. Testis I. Margaretha, uxor cujusdam Thomæ Bohemi Misnensis diœcesis, sex menses ex pedibus contracta, voto restituitur. Testis I. Rusticus quidam pagi Matersdorff, Jacobus Ranfft vocatus, quadraginta annorum, in altero pede contractus, voto facto, sanatus est. Sed cum in persolutione voti negligentior esset, nec promissa impleret; ecce repente utroque pede contrahitur; seque deliquisse intelligens, alterum votum facit atque iterum in altero pede statim liberatus est. Altero vero non prius quam ad tumbam Divi Bennonis ipse accederet. Hoc documento apertius quid quæri potest? Testes I. Mulier quadraginta annorum, Barbara appellata, conjunx Joannis Uniurde municipis Lipsensis, quod oppidum Mersenburgensis est diœcesis, quinque ferme menses contracta, cum nullis medicorum remediis sanari posset, ad Divum Bennonem pio affectu cum refugisset, voto facto medicina divina restituta est. Testes 2. Joannes Molitoris, Rector Parochialis Ecclesiæ oppiduli Dypelswalde, LXII annorum, per omnia membra pene contractus, per tres dies ex voto repente sanatur. Testis I. Alius Rector parochialis Ecclesiæ pagi Bobericz, Caspar Schwenczer nomine, sexagesimo ætatis anno in altero pede ad quintam septimanam contractus, indiesque magis magisque invalescente malo, voto facto, illico convaluit. Testis I. Ex nobili genere natus Joannes de Lokericz, Lusatiæ inferioris, sexagesimum secundum agens annum, ex pedum contractione quatuor menses decubuerat, cum voto facto, illico sanatur. Testis I.
[47] [Inflati ad bonam habitudinem reducti 8.] Muliercula gravida, uxor Wenczeslia Lipezigk, Elisabeth nomine, ad interfemineum inflata, voto facto, curatur. Testis I. Caspar Tile, municipalis magistratus oppiduli Kemnicz, tumore juxta ac dolore testiculorum vexatus per triduum, duum, ex voto liberatur. Testis I. Agricola pagi Obern, Bartholomæus Lemam, spinam læserat, unde totum dorsum vehementer intumuerat: voto facto, liberatur. Testis I. Altera puella trium annorum, patre Joanne Schuman pagi Coln, subito inflata ac jam tum magis magisque incrudescente malo; voto facto statim liberata est. Puellæ Margaretæ nomen erat. Testes III. Simon, infantulus semestris, filius Simonis Brethstneyders, cujus virga certo morbo infecta, enormiter intumuerat voto facto continuo sanatur. Testes 2. Stupendum quod sequitur. Infantulus, vixdum annum natus, patre Stephano Vulpe municipii Lipsensis, ex suggestione infidissimæ ancillæ octo acus deglutiverat, unde sauciatis intestinis continuo totum corpus inflari cœpit. Cumque omni humano remedio desperatum esset, Divi Bennonis fide pio voto implorata, acus per secessum egessit omnes, puerque conservatus est. Testes 2. Alter puer Misnæ, filius Casparis Gerlach, simili modo acum deglutierat, unde continuo intumescens ac nigrescens, moribundus cecidit: auxilio Divi Bennonis implorato, in vita conservatur, acumque per gingivam egerit. Testis I. Mulier Hedwigis nomine, conjunx rustici cujusdam Blasii Naumans pagi Dalnicz, fluxu menstruorum per integrum triennium constipato enormiter intumuerat: ex voto statim solvitur. Testis I.
ANNOTATA G. H.
a Haynis sive Hayna, oppidum satis elegans ad Rederum fluvium, a Misna versus orientem & Lusatiam tribus leucis dissita.
b Vallachia regio nota est prope Danubium, cui adjacet Moldavia, a Moldavis fluvio, ubi proluit Moldum oppidum, ubi Molcofriensis regionem olim dictam fuisse, ibidemque antea Minoritas vixisse constat ex Francisco Gonzaga, dum agit de Provincia S. Mariæ in Ungaria.
c Kemnicis sive Chemnitium, ad fluvium cognominem urbs satis magnifica Misniæ, ab urbe Misna circiter leucis decem horariis versus Austrum dissita.
d Oschats oppidum inter Albim & Muldam, a Misna versus Boream quinque leucis horariis dissitum; habuit monasterium Franciscanum, & templa S. Ægidio & S. Georgiodicata.
e Georgius Dux Catholicus, obiit mense Januario anni 1539, cui Henricus frater succedens & a fide orthodoxa deflectens, permisit mox festo Pentecostes luthero concionem primam habere Lipsiæ.
f Dippeswalde sive Dippoldisswalda, oppidum haud procul Albi & munitione Pirna supra dresdam, a qua vix tribus leucis distat.
g Camitz oppidum Lusatiæ superioris, haud procul a confiniis Misniæ.
h Geriswalde in territorio Misniæ Lipsiensi.
i Rochlitz, oppidum in eodem Lipsiensi territorio, ubi ecclesia est S. Kunigundi dicata.
k Lucka, oppidum Ducatus Altenburgici, inter ipsum Altenburgum & Pyganiam situm, in ipsa Misnia.
l Witgenau, oppidum Lusatiæ superioris: pertinuit ad monasterium sanctimonialium Mariensternam, ibidem situm.
m Hæc illa Magdalena videtur esse, quæ anno 1524 Marchioni Brandeburgico Joachimo II nupta, vixit ad annum 1534.
CAPUT IV.
Altera pars eorumdem Miraculorum.
[48] [Prodagricus curatus.] Podagram esse incurabilem multorum opinionibus receptum est: ea laborabat Plebanus Sacerdos (ut nunc loquimur) parochialis Ecclesiæ oppiduli a Sonnewalde, vir quinquagesimum quartum annum natus, qua vel ipsa ratione remedium omne desperabatur. Is tamen ceteris medicinis neglectis, ad Divum Bennonem postquam confugisset, voto facto, curatus est. Testis 1.
[49] [a Morbo comitiali seu epilepsia liberati XXIX.] Nec vero curatu faciliorem epilepsiam putant: ab hac tamen hos qui sequuntur omnes, voto tantum facto, auxilio Divi Bennonis liberatos & conservatos constat. Infantulum, filium Martini Lavenhayn Geriswaldensis. Testes 3. Alterum infantem semestrem, Antonium nomine, oppiduli Rusben, qui culpa patris Georgii Schockolth in morbum inciderat. Testis 1. Puellam Annam, patre Wolffgango Sricleman Kemniczensis quæ abortus hora usque ad tertium ætatis annum eodem morbo laboraverat. Testis 1. Alteram Apoloniam, filiam Gabrielis Stulcs Misnensis diœcesis, undecimo ætatis anno vexatam. Testes 2. Filium Balthasaris Schiferdeckers bimulum, Wolffgangum appellatum, qui tribus mensibus fere sine remissione eodem malo augebatur. Testis 1. Alterum Joannem, filium Erhardi sartoris, annum tantum natum, ac per mensem in cunis hoc morbo continue vexatum. Testis 1. Antonium Sculteti municipem Osthaczensem, quem bis hoc malum invaserat, & vigesimo sexto ætatis anno & trigesimo. Testes 2. Wolffgangum, filium Valentini Richter, duorum annorum infantem, octo dies continuos epilepsia prostratum. Testes 2. Alterum Wolffgangum, filium anniculum Pauli Reicbs, agricolæ pagi Sthebnicz, cum eadem epilepsia infestaretur, voto facto b Divo Valentino, cui nostrates curam propriam hujus morbi dicarunt: quin & ipsi morbo Valentini nomen indiderunt, satis constat nihil esse perfectum. Quem postea Divi Bennonis auxilio per secundum votum invocato, continuo sanatum constat. Testes 2. Ad hunc quoque modum virguncula trium annorum, Ursula nomine, filia Andreæ Maurer, oppiduli Osthicz, cum & ipsa hoc malo infecta per varia vota circum diversa Sanctorum templa circumferretur, nec tamen quidquam proficeretur; ad ultimum voto Divo Bennoni facto, sanata est. Testis 1. Vigesimo tertio ætatis anno Wenczeslaus Podam, municeps Oscaczensis, hoc morbo primum correptus, atque ab eo tempore usque in nonum annum vexatus, fide tandem Divi Bennonis per votum implorata, sanatus est. Testis 1. Annum nata puella, filia Georgii Bohemi oppiduli Coldicz, voto ab epilepsia erat liberata. Sed cum parentes in præstando lentius agerent, in morbum infans rursum incidit; nec prius liberatur quam secundo voto facto ac priori soluto. Testes 2. Walpurgis puella undecim annorum, patre Laurentio Cappe Pirnensi, ex defectu stomachi tribus septimanis nullum cibum nec continere nec digerere poterat. Unde paulo post in epilepsiam prolapsa, atque ex eo triduum muta, voto facto ab omni mala habitudine liberatur. Testes 2. Altera eodem nomine, filia Hieronimi Promnicz altero ætatis anno epilepsia quoque infestata, ex voto curata est. Testes 2.
[50] Ac quamquam hac in parte exemplis maxime abundamus, prætereumdum tamen non est, quod in municipio Camics accidit. Hic cum Canonici ac Clerus impense darent operam, ut nomen Divi Bennonis aliquando in Sanctorum Albo per Pontificem Romanum conscriberetur; hocque institutum cum quidam ex municipibus Wenczeslaus Eckelbergk appellatus, petulantius interpretaretur; subito pœna præsentanea plectitur, puero, quem in cunis habebat, epilepsia statim correpto. Ejusque rei, cum postea resipuisset ipse testis extitit: ut facile intelligamus, non solum opitulandi, sed & vindicandi potestatem cum Sanctis Dei communicatam esse. Testis 1. Puella sesquiannum nata, Anna nomine, patre Rustico pagi Ditmansdorff, Paulo Mildenbergk, spatio unius diei atque noctis ex eodem morbo duodecies conciderat. Cumque nulla non solum liberationis, sed ne vitæ quidem spes superesset; voto facto, & servata & curata est. Ex eodem pago Ursula, filia Simonis, sex annos nata, cum integrum annum eodem morbo laborasset, ex voto salvata est. Testis 1. Filia bimula Joannis Spindelers, ex municipio Misnensi, ab epilepsia ac paralysi uno eodemque voto liberata est. Testes 2. Joannes, filius Nicolai Wittich, municipis Misnensis trium annorum, voto facto liberatur. Testis 1. Lucas filius Thomæ Bohemi, ab hora ortus usque ad alterum ætatis annum, hoc morbo sæpe acriter vexatus, voto facto, curatur. Testes 3 Anna, filia bimula Gasparis Hawolt municipis Misnensis, eodem morbo sæpius decumbens, per votum liberatur. Testes 4. Andreas, filius Joannis Schubarth, pagi Oberbobericz, quintum natus annum, eodem morbo oppressus voto facto liberatur. Testis 1. Puella tertium agens annum, eadem epilepsia infestata, statim a voto liberata: nomen puellæ Anna patre Ambrosio pistore oppiduli c Mithvede. Testis 1. Donatus adolescens quatuordecim annorum, filius Simonis Mobis, ab eodem morbo solo voto liberatur. Testis 1. Valentinus quatuor annorum puer, patre Nicolao Hayn ex municipio Fribergensi iterum epilepsia prostratus, facto voto salvatur. Testis 1. Catharina conjunx Joannis Munczers Fribergensis, hominis ditissimi, epilepsia iterum correpta, statim a voto curata est. Testis 1. Infans duorum annorum, Andreas filius Nicolai Rechel, ex municipio Gorliczensi, bis epilepsia correptus, statim facto voto purgatus est. Testis 1. Fæmina quadraginta annorum Catharina nomine, conjunx Bernardi Rose, eodem malo sæpius vexata, aliquando voto facto liberata est. Testes 2. Splendidissimo loco natus adolescens, ex Principum seu Illustrium ut vocant ordine, viginti duos annos natus, ipse quoque epilepsia laborans, voto Divo Bennoni facto, sanatus est; Episcopo hoc Brandeburgensi pro testimonio asserente. Testes 3.
[51] Wolffgangus Meyler ex municipio Osthaczen, [a Peste liberati atque in vita conservati V.] ex peste animam agens, voto facto curatur. Testes 2. Municeps Misnensis triginta octo annorum, Nicolaus Fabri vocitatus, animadvertens se peste infectum, voto facto, eo ipso momento liberatur. Testis 1. Ejusdem cognominis Vincentius, simili modo infectus, voto liberatur. Testis 1. In pago Herolt quidam Volffgangus Lofer in subterraneis cuniculis metallo effodiendo incumbens, mercurio volanti lætaliter infectus, voto Divo Bennoni facto liberatur. Testis 1. Juvenis viginti quatuor annorum, Joannes Friso nomine, oppiduli Bischoffwerde, cum pestilens in corpore apostema tres menses gestasset, nec remedium inveniretur: quin malum indies magis magisque invalesceret, ipseque contabesceret; voto facto, servatus & curatus est. Testes 2.
[52] [Ex alto prolapsi & in vita conservati X.] Franciscus Brose, vir in municipio Fribergensi haud obscuri nominis, prolapsus in cavernam mineralem tres scalas, hoc est, duodecim cannas altam, supra omnem captum humanum, per votum incolumis servatus est. Testis 1. Rusticus pagi Martbach, de procera quercu decidens, membris crudelem in modum contactu ramorum ac terræ dilaniatis, voto facto, supervixit. Nomen viri Nicolaus Cluge. Testes 2. Adolescens decimum octavum natus annum, Valentini Valentinus nomine, Cricz Kemniczensis, ex editiore domus parte in terram prolapsus, læso capite aliisque membris, in vita, voto facto, conservatus ac sanatus est. Testes 2. De Turre quadraginta cubitorum oppidi Mesnæ vigil decidens, cum inter cadendum Divi Bennonis inclamasset auxilium, incolumis ad terram delatus est, eoque casu eo in loco nihil celebrius Testes 7. Sittich de Berlewicz, vir antiqua ac nobili familia natus, cum equum cui insidebat in saltum excitaret, ipso in saltu una cum equo moribundus corruit, ac quia meruit Divum Bennonem videre in spiritu, velut ab inferis revocatus ad vitam rediit. Testes. 2. Bernardus Freydiger Misnensis, in puteum non minus altum quam angustum prolapsus, voto facto, omnibus stupentibus salvus evasit. Testis 1. In alterum puteum adolescens undeviginti annos natus, Sebaldus Birckenaver nomine, oppiduli d Vorzen inciderat, cumque in ipso casu Divi Bennonis memor fuisset, incolumis exivit. Testes 2. Georgius Moller pagi Hermsdorff, ab editiore domus parte prolapsus, capite aliisque membris collisis, voto facto, salvatus est. Testes 2. Puella quadrimula Catharina, filia Nicolai Dobet, oppiduli e Volckensteyn, ex alto habitaculo decidens, omnia pene membra confregerat, cumque ex eo casu horam integram sine spiritu jacuisset, voto facto ad vitam revocatur Testis 1. Clericus Moguntinensis Andreas Stum, ex editiore loco super lapidum magnam congeriem prolapsus, omnibusque membris collisis, aliquamdiu exanimis habitus est. Cumque voto facto ad se rediisset, non secus ac qui spiritu Divi Bennonis opem sensisset, primum omnium illius nomen sine instinctu cujusquam consalutavit. Testis 1.
[53] Joannes Offenstein, incola oppiduli f Lommicz, vir quadragesimum annum natus, [Ab Hydropisi curati 3.] ac triennium hydropicus voto facto liberatur. Testis 1. Mulier quadragesimum septimum annum nata, Euphemia nomine conjunx Jacobi Hascke, oppiduli Reichenbach, ex priore quodam morbo in hydropisin prolapsa, ac sic duos annos vexata, cum interim per medicos nihil profectum esset, voto facto, auxilio Divi Bennonis curata est. Testes 2. Altera Anna, uxor Michaelis Rapfuf Gorliczensis, nec non filia ex eadem nata, eodemque nomine vocata, utræque a morbo præcedenti in hydropisin lapsæ, votis alio post aliud factis, liberantur. Testis 1.
[54] [a Vertigine capitis liberati 2.] Vir septuagesimum annum agens; Philippus Hentzel oppiduli g Rusben, quatuor annis vertigine capitis continua vexatus, voto, facto, liberatur. Testis 1. Alter quadraginta annorum Matthæus Reicman Luckaniensis, gemino morbo vexatus, capitis vertigine necnon & alia quadam ægritudine, ex voto subito liberatur. Testes 2.
[55] [In aquis submersi ad vitam revocati necnon ex aquarum periculis liberati & erepti 14.] Puer bimulus, Henrici de Arusvalde, nobili familia viri, in arce Citzlitz, in vase lacte pleno per casum submersus ac postea extractus, cum duas horas sine spiritu perstitisset, a voto facto statim revixit. Testis 1. Puella sex annorum Gerdrudis, filia Valentini Ruswig pagi Causnitz, casu in fonte submersa, cum esset extracta, per mediam horam pro mortua habita est, donec voto facto in vitam revocatur. Testes 3. Tredecim homines in cymba flumen navigabant, cumque casu cymba esset subversa, tres qui in ipso periculo vota fecerant (inter quos quidam Georgius Vader civis Misnensis) ad secundam ripam incolumes evaserunt; reliqui omnes submersi. Testes 3. Pastor municipii Misnensis, cum in flumine, in quo inciderat, horam integram luctaretur, omnibus stupentibus voto facto, periculum evasit. Testis 1. Joannes Maurer Sonnevaldensis quinquagenarius, navigio in flumine periclitatus, simili modo per votum evasit. Testis 1. Filius Pistoris Misnensis, decimum annum natus, cum duas horas sub aquis jacuisset, & ab eo tempore exanimis extractus, voto facto revocatur ad vitam. Testes 2. Infans anniculus, Urbani Ruchemneister Pretyvensis, quod Saxoniæ oppidum est; spina halecis, quæ puero deglutienti in spiritalibus gutturis adhæserat, suffocatus; voto facto continuo solvitur, ac puer reviviscit. Testes 2. Apud Rusben oppidulum, filius molitoris cujusdam de flumine mortuus extractus, facto voto ad vitam rediit. Testes 2. Nicolaus Wittich Misnensis civis, repentinis aquarum inundationibus correptus, atque in medios fluctus præcipitatus dum nullam spem vitæ reliquam videt, Divi Bennonis auxilio implorato incolumis evasit. Testis 1. Puer quinquennium natus, Matthæus filius Burchardi, municipis Misnensis flumine medio ereptus, dum exanimis in sinu matris aliquandiu defletur voto facto repente reviviscit. Testes 2. Infans anniculus, simili modo de flumine mortuus extractus, voto facto revocatur ad vitam, Puero Erasmo nomen, patre Matthæo Tachter. Testes 2. Joannes Neter ex municipio Lipsensi, viginti quatuor annorum, cum in flumine lavatur, natans fluctibus corripitur, ac submersus est: voto per fratrem facto periculum evadit. Testis 1 Hieronymus puer trimulus, Martini sartoris oppiduli Doblen filius, in vase aqua pleno suffocatus, ex voto ad vitam revocatur. Testis 1. Portitores ad Albim flumen cum tempore, quo glacies solvitur, ac per undas crustæ vi magna atque impetu feruntur, magno cum pondere flumen trajiciebant. Ac in medio fluminis tanta vi procellarum ac glaciei oppressi sunt, ut actum esse de salute putarent. Cumque tanto versarentur in periculo, ut se nulla ope humana liberari posse viderent; ad Divi Bennonis miserationem confugientes, votoque illi facto, conservati sunt: atque in secundam ripam incolumes delati. Testis 1.
[56] [a Pleuresi curati 5,] Juliana conjunx Wolfgangi Seydenhans Kemnitzensis, pleuresi cruciata tribus diebus ac noctibus continuis, voto facto, liberatur. Testis 1. Thomas Woyth Haynensis, quadragesimo tertio ætatis anno pleuresi in quintum usque mensem vexatus, voto facto liberatur. Testes 2. Antonius Bottel, trigesimum annum agens, tribus diebus atque noctibus continua pleuresi laborans, voto facto, liberatur. Testis 1. Conradus Falce, Bambergensis diœcesis, trigesimum septimum annum natus, & ipse gravi ac diuturna pleuresi necnon & febri tertiana vexatus, uno voto facto, sanatur. Testes 2. Antonius Abbas Buche, quod est Monasterium Cisterciensis observationis diœcesis Misnensis, vir quinquagintaquinque annorum, octo dies pleuresi infestatus, cum medicorum remediis curari non posset, voto facto, Divi Bennonis auxilio curatus est. Testis 1.
[57] Simon, filius anniculus Nicolai Lebemans, incolæ pagi Marthbach, [Curati a Phthisi 3.] a phthisi, ex qua annum integrum, hoc est omnem ætatem laboraverat, voto facto, curatus est. Testis 1. Puella quintum annum nata, Margareta Joannis Bothners Pirnensis, quatuor menses eadem phthisi correpta, voto facto, liberatur. Testis 1. Vir septuagenarius, nobili familia natus, Mincquitz nomine, ex arce Sonnevalde, quinque annos eodem morbo infestatus ac consumptus, voto facto curatur. Testes 2.
[58] Vir nobilis ex familia Wedelstorf Halberstadensis diœcesis, [Mutilati restituti 21.] cui equus ictu calcis pedem confregerat, voto facto, sine medicis in pede curatus est. Testis 1. Hic ipse aliquando gravi in capite vulnere accepto, cum spem tantam in Bennonem poneret, ut præ ea medicorum opem sperneret; ex voto iterum sanatur. Susanna, uxor Michaëlis Kuchemeister Fribergensis, de ponticulo quopiam altiore decidens, crus confregerat, imploratoque Divi Bennonis auxilio, sine vitio sanata est. Testis 1. Philippus Henkel Rusbensis, rota prætereuntis currus secundum faciem crudeliter protritus, ita quidem ut actum esse de vita videretur; voto facto in vita conservatus est. Testis 1. Similem ad modum puella Sophia, piscatoris Marthbachensis filia, cujus caput cum pondere rotæ circumactæ diminutum esset; voto facto, in vita conservata est. Testes 3. Thomas Musigen Kemnicensis, lætali vulnere in capite percussus, cranio atque etiam ipso cerebro confractis, deploratus a medicis, voto facto, in vita conservatui. Testis 1. Barbara; uxor Joannis Soldiner, tantum vulnus in brachio acceperat, ut illud extrema pellis parte tantum cohæreret: cumque medici recidendum suaderent, muliere ad Divi Bennonis miserationem confugiente, voto facto, brachium adhæsit ac sanatum est. Testis 1. Ad hunc ipsum modum quidam Baltasar Eryk Kemniczensis in digito percussus; qui cum minutissima, tantum pelle propenderet, voto facto, adhæsit ac curatus est. Puer Rusticus septem annorum, filius Petri Groll pagi Schrebitz, fuste secundum tempora ita graviter percussus est, ut moribundus procumberet: cumque parentes remedium aliud non viderent, Divi Bennonis auxilium implorarunt; votumque postquam fecerunt, puer sanguinem multum evomere cœpit, ac conservatus est. Testis 1. Uxor vero cujusdam Laurentii Reyters in crure, [læsa erat] quod ita graviter erat confractum, ut ipsum tantum pelle contineretur; Divo Bennoni voto facto, sine alia humana medicina, triduo curata est. Testes 3. Eodem modo vir quadraginta annorum, Valentinus Clering, ex alto prolapsus, cum costam confregisset, sine aliis medicamentis ex solo voto sanatus est. Testes 2. Similiter & Mulier Elisabeth, Joannis Jeuczeler Pirnensis uxor, in brachio, quod & ipsum ruptum erat, ex solo voto sine medelis, idque brevissimo tempore, curata est. Testes 2. Clericus quidam Misnensis Ecclesiæ, massa plumbea in capite ita graviter percussus fuit ut moribundus prosterneretur. Cumque pro occiso sublatus esset, voto facto in vitam revocatur. Testes 2. Paulus Gravert, cum equo cui insidebat collapsus, crus confregerat, cumque a medicis sex mensium spatio curari non potuisset, dolorumque ac putredinis vis in diem invalesceret; Divo Bennoni voto facto, statim sanatur. Testis 1. Faber lignarius vehementi ac mortifero vulnere accepto, cum aliquamdiu e vita migrasse visus esset; voto facto, excitatur. Testis 1. Joannes Werner, lætali vulnere in pectore accepto, ex eoque omni ratione ac sensu ablato, cum jam illius interitu propius esse nihil videretur, ex voto statim ad se rediit, ac sanatus est. Testis 1. Michaël, Joannis Meuger Lipsensis quatuordecim annorum puer, in ventre secundum umbilicum cultello usque ad capulum incusso, per intestina sauciatus; cum medicis vivere posse nullo modo videretur, voto facto vixit ac sanatus est. Testes 3. Puella undecimum annum nata, Anna nomine, filia cujusdam Petri Meth Dobelensis, pondere prætereuntis rotæ oppressa atque extincta, voto facto, ad vitam revocatur. Testes 2. Puer trimulus Wolfgangus, ex nobili Dragensium familia natus, in latere sinistro per costas secundum præcordia fuso penetratus, voto Divo Bennoni facto, ab omni periculo conservatus est. Testes 2. Idem ipse de quo diximus, ætate jam adulta in fronte lancea percussus, profundissimum vulnus cum accepisset; voto facto, Divi Bennonis auxilium iterum sensit, conservatusque est & sanatus. Henricus h Saxoniæ Dux, cum equo corruens crus confregerat: cumque a medicis diu incassumque laboratum esset, vulnusque ipsum magis magisque recrudesceret, Divo Bennoni voto facto, in brevi postea tempore sanatus. est Testis 1. [Igne sacro ardentes 7.]
[59] Margareta, filia bimula Burchardi Losze, pagi Hermesdorf, igni sacro in pedibus accensa, cum una spes in incisione superesset, magno cum periculo conjuncta; voto facto, pedes, sine cauterio aut ulla ope humana, a corpore per se ipsi deciderunt. Testes 5. Puer sextum annum natus, Valentinus [nomine, filius] Martini Brosse Rusbensis, in brachio eodem malo flagravit: voto facto integer sanatus est. Testes 1. Mulier Gerdrudis, conjunx Thomæ Cleyn Mersburgensis diœcesis, vulnere in altero pede accepto, cum id per negligentiam sacro igne esset succensum, voto facto, liberatur. Testis 1. Simili modo in altero pede accensa puella, octennium nata, Margareta filia Gasparis medicinæ doctoris Lipsensis; cum trium medicorum industria diu nihil proficeret, voto facto, curata est. Testes 3. Andreas Glaser Pirnensis, ex vulnere quod in manu sinistra acceperat permedici incuriam igne sacro afflatur, voto facto, liberatur illico. Testis 1. Petrus, Piscator pagi Oberboberik, in pede male affecto ex motu nimio igne sacro accensus, cum votum fecisset, liberatus est. Testis 1. Strachota Bohemus, nobili familia natus, Ducis Georgii Saxonis aulicus, cum in brachio eodem malo correptus esset; voto facto, liberatus est, ipso Duce Georgio hoc attestante. Testes 4.
ANNOTATA G. H.
a Sonewalda, oppidum inferioris Lusatiæ, ad Dobram fluvium: mox autem nominandum Gerisvalde, sive Gerinswalda, oppidum est in territorio Misniæ Lipsiensi.
b S. Valentinus Presbyter & Martyr Romanus, & alii ejusdem nominis Sancti coluntur 14 Februarii, estque celebris ejus memoria in antiquis Breviariis ditionum Saxonicarum.
c Mithweda oppidum ad Scopam fluvium, sex circiter leucis horariis Misna dissitum.
d Vorczen sive Wartzen ad Muldam fluvium, Lipsia versus Ortum quinque leucis distat, infra dicitur oppidum Episcopale, ubi etiam corpus S. Bennonis delituit.
e Volckenstein, uti vicinum Marienberg, calidis balneis celebris, prope montes Bohemiæ.
f Lommicz distat ab Albi & Misna duabus leucis.
g Rusben seu Ruspen ad Muldam fl. Misna tribus leucis distat.
h Henricus cognomento Pius, Georgii Barbati frater, vixit usque ad an. 1541.
CAPUT V.
Tertia pars similium Miraculorum.
[60] Puella tredecim annorum Margareta, Joannis balneatoris Rusbensis filia, morbo Gallico a ita graviter laborabat, [a Morbo Gallico necnon & aliis apostematibus curati 46] ut oculum alterum penitus amitteret; per votum liberata est. Testes 2. Ejusdem oppiduli Joannes, filius Michaëlis Steyn morbo Gallico annum integrum vexatus, ex voto liberatur. Testes 2. Andreas filius Joannis Schultecz, 16 annorum, morbo Gallico per omnem faciem, crudelem in modum arrosus, voto facto, sanatur. Testis 1. Anna, Georgii Cunheit Nossensis quatuordecim annorum, anno integro pede altero morbum Gallicum passa, voto facto, illico convalescit. Testis 1. Annicula puella, Margareta nomine, Valentini carpentarii Kemnitzensis, viginti ulceribus duobus sesquimensem infecta; voto facto spatio decem dierum mundatur. Testis 1. Infantuli tres Andreæ Scribæ Kemnitzensis morbo Gallico una contagione simul infecti, & aliquamdiu crudeliter cruciati; voto facto, statim eodemque momento omnes liberati sunt. Testis 1. Adolescens Simon, patre Simone Siphen, a vigesimo ætatis anno per quadriennium integrum morbo Gallico exhaustus ac corrosus, voto facto, convalescit Testes 2. Simili modo alter Joannes Rasphe Kemnitzensis triginta annorum, cum per quinquennium hoc ipso morbo crudelissime esset vexatus, voto facto liberatur Testis 1. Wolfgangus Baltasaris Schifferdeckers, ex diutino morbo Gallico ita contractus, ut paralytico non multum differret, atque ita cum aliquot annos fuisset, voto facto, curatur. Testis 1. Vix quadragesimum quintum natus annum, Paulus Leo, pagi Roffau, tres menses ex morbo Gallico laborans; voto facto tridui spatio liberatur. Testes 3. Anna, filia Valentini Steinsetzers Lommitzensis, ex morbo Gallico trigesimo ætatis anno paralytica & phrenetica, voto facto, ab omnibus simul, tribus scilicet gravissimis morbis, illico sanata est. Testes 2. Dorothea, Adam Keylbau, pagi Wachnitz, a septimo ætatis anno in octavum usque mensem per pleraque corporis membra ita crudeliter corrosa, ut ossa nuda sine carnibus extarent, voto facto, brevi tempore curatur ac restituitur. Testis 1.
[61] Nicolaus Clinger pagi Pruber ad oppidulum Lommitz altero & quinquagesimo ætatis anno, in facie multis ulceribus infectus; cum votum Bennoni fecisset tertio post die quam malum contraxerat, liberatus est. Testis 1. Sartor Pirnnensis Joannes Tencler, vigesimo ætatis anno cum morbo Gallico infectus esset, eoque menses duos laborasset, nec potuisset interea ullis medelis curari; voto facto. illico convaluit. Testis 1. Idem ipse, de quo diximus, nono post anno in lingua apostemate contracto; cum ex eo tres menses ægrotasset, voto facto, iterum curatus est. Testes 2. Quidam Urbanus Domsich Sacellanus Gorlitzensis, cum adolescens a morbo Gallico quo laborabat per votum esset liberatus, ac postea in præstando negligentior esset; eodem morbo iterum corripitur, nec prius liberatur, quam novo voto promisso ac veteri persoluto. Testis 1. Rusticus pagi Niderau, Urbanus Gosman, vir quadraginta octo annorum apostmate in gutture ita præter modum intumescente, ut parum abesset quin strangularetur, voto facto, liberatus est. Testes 2. Vir sexagesimumquintum natus annum, Matthæus Hangk Misnensis & ipse morbo Gallico laborans, voto facto, curatus est statim. Testis 1. Ex nobili familia natus Urbanus Rhote, ex inferiori Lusatia oriundus, longo tempore morbo Gallico vexatus, voto facto, quam primum sanatur. Testes 5. Matthæus Fabri, Clericus oppidi Golsen, ab incurabili apostemate per votum subito liberatur. Testis 1. Simili modo quidam Martinus Cochel, Rusticus pagi Grobernensis, quadraginta annos natus, a periculoso & ipse apostemate, & quod medelam nullam admitteret, statim voto facto, sanatus est. Testes 2. Puella quadrimula, Catharina Michaëlis Wincklers Belgerensis filia; ab eo tempore morbo Gallico correpta, atque in decimum tertium ætatis annum usque vexata ac consumpta, demum voto facto, brevi tempore convalescit. Testes 2. Filia Ioannis Bavelbergk trimula, apostemate ad magnitudinem ovi anserini in facie enato, cum nullis remediis curari posset; voto facto statim sanata est. Testis 1. Nicolaus Fabri sexagenarius, morbo Gallico infectus, auxilio Bennonis per votum implorato, octavo post die, quo morbum contraxerat, liberatus est. Testis 1. Fistulæ morbum novem annos passa Anna, conjunx Philippi Asmansdagi Glocke, statim de voto facto sanata est. Testes 3. Alexius Worffpeil municipii Ceytz, cui cum sub mento apostema tantum erupisset, ut paulo post totam faciem occuparet atque corroderet, voto facto liberatus est. Testes 2. Petrus, filius Pauli Clementis Mersburgensis, viginti octo annorum, morbo Gallico infectus, post longos cruciatus & ipse ex voto liberatur. Testis 1. Vir nobili familia natus, Ioannes de Crokau quinquagesimo ætatis anno, morbo Gallico in naribus contracto, cum sexdecim menses integros medelis incassum experiretur, tandem se ad Divi Bennonis opem convertens, voto facto, sanatus est. Testis 1. Euphemia uxor Matthæi Elderich pagi Lupan, a vigesimo septimo ætatis anno, annum post integrum morbo Gallico vexata, voto facto sine ulla humana medicina sanata est. Testis 1. Pueruli tres Donati Globis Dresdensis nova quadam ac fœda scabie; quæque medicis omnibus ignota esset, una contagione infecti, voto facto, uno eodemque momento omnes liberantur: puerorum nomina, Baltasar, Georgius, Bonaventura. Testes 2.
[191] Aliud sequitur quo monemur de Sanctis Dei pie sentire nec petulanter loqui. Mulier Anna trigesimum quintum annum nata, uxor Ioannis Scoppels Oschaczensis, morbo Gallico aliquandiu affecta, ad Divum Bennonem fugiens, voto facto, brevissimo tempore sanata erat. Cumque proba mulier quod promiserat jam præstare gestiret, adest vir, mulierem de proposito verbis deducens, atque interim Sanctorum auxilia mulierisque superstitionem irridens. Sed quid accidit? Vix mulier viri monitis obtemperaverat: ecce tibi pœna uterque plectitur præsentanea, nec jam ut ante mulier, sed qui ex utrisque natus erat & utrique æque cordi esset filio, eodem morbo Gallico repente correpto. Quod cum vir animadverteret, errorisque pœniteret, Divi Bennonis miserationem implorans, votum ipse fieri pro filio jussit, & liberatus statim est. Testes 2. Vir sexagenarius Nicolaus Helsche, pagi Lavehaim, præ magno apostemate in gutture contracto, ut parum abesset, quin suffocaretur, voto facto, sine alia medela solutus est. Testis 1. Ursula, conjunx Bartholomæi Reyn, pagi Lavenheim, sex annos integros morbum Gallicum in pudibundis passa, cum ea putredine caro fere omnis ad ossa usque esset consumpta; voto facto absque aliis medelis continuo sanata est. Testis 1. Catharina uxor Petri Wulke Hainensis integrum decennium eodem morbo laborans, filiumque interea enixa eo ipso mala infectum: voto facto, brevi uno eodemque tempore sanatur. Testes 2. Christophorus Meidnig Brunbergensis, morbo gallico annos octo vexatus, voto per uxorem facto, sanatur. Cumque mulier in præstando negligentior esset duabus magnis adversitatibus affecta est; & cum hanc voti neglecti causam esse arbitraretur; alio voto facto, liberata est. Testis 1. Nicolaus Molitoris, & ipse Konsbergensis Clericus, morbo Gallico infectus, atque in facie crudeliter arrosus, ita quidem ut homines ejus congressum fugerent aversarenturque, quam ob causam homo magnis perturbationibus affectus, Divi Bennonis miseratione per votum implorata, liberatus est. Testis 1. Bonaventura Ruchler Gorlicensis quinquennium morbo Gallico infestatus, voto facto, liberatur. Testis 1. Baltasar Schwarcze adolescens vigesimo ætatis anno, morbo Gallico ita per omnes venas infectus, ut medici non posse hominem curari dicerent; voto facto, sanatur. Testis 1. Vir quinquagenarius Matthæus Sebe Gorliczensis, cum decennium integrum in pede altero, morbo Gallico infectus esset, ac octo annos operam medicorum frustra expertus esset; voto facto, brevi tempore sanatur. Testes 2. Joannes Alberti, Rector parochialis ecclesiæ oppidi Ploczke, morbum fistulæ passus unum & vigesimum annum, cum medicinis curari non posset; voto facto, sanatus est. Testis 1. Valentinus Benis Cunsbergensis, morbo Gallico longo tempore vexatus, voto facto, absque ullis medicamentis sanatur. Testis 1. Elisabeth, ex antiqua & nobili Luttichiorum familia nata, ficis morbi genere infecta, cum aliunde liberationis spes nulla ostenderetur; voto facto, convaluit. Testis 1. R. P. Hieronymus Episcopus b Brandenburgensis, morbo Gallico correptus; per votum illico sanatur. Testis 1. Eques auratus ex familia Bugenhangensi, Marschalcus Ducis Pomeraniæ, morbo Gallico ita infectus, ut a medicis curari non posset; voto facto, præter omnium opinionem liberatur. Testis 1. Carolus c Munsterbergensis, Dux Silesiæ, morbo Gallico & ipse infectus, voto ad Divum Bennonem facto, eo ipso momento liberatur. Testes 6.
[63] In oppido Romnits Dorothea, uxor Michaelis Seidel, cum parturiens ita laborasset; ut obstetrix & reliquæ quæ aderant mulieres, [Parturientes a Periculis liberatæ 13.] fœtum necessario extinctum esse dicerent, ob eamque rem mulier manus sibi ipsa afferre conaretur; voto facto filius vivus ac validus editus est. Testes 2. Cordula, filia Petri Creytz Rochlitzensis, fœtum exanimem in quartam & vigesimam horam utero continens, necdum potis eniti; voto facto enixa est, & in vita conservata. Testes 3. Ursula uxor Simonis Sthants, quater singulos fœtus exanimes enixa est, quod cum mulier graviter doleret, voto facto quintum vivum edidit. Testis 1. Idem & in pago Geyl accidit Brigidæ cuidam, uxori Joannis Neuheyer, quæ & ipsa quatuor fœtus exanimes postquam edidisset, de voto facto quintum prospere peperit, vivumque puerum edidit. Testes 3. Elisabeth, uxor Clementis Cuntzel Haynensis, altero & quadragesimo ætatis anno gravida, tempore quo partus instabat, & ægrota & adeo inflata, ut nulla spes ad salutem superesset; voto facto, omne periculum evasit. Testes 3. Puella vigesimum annum nata Margareta, uxor Georgii Bergers, in decimumquintum usque diem graviter in partu laborans; cum nulla industria liberari posset, voto facto, statim peperit. Testes 3. Altera puella Ursula nomine, conjunx Matthæi Burchardi pagi Bonsch, tum primum fœta, ac parturientium doloribus inassueta, ingruentibus doloribus sibi ipsa manus afferre conabatur: votis factis per eas quæ in partu aderant mulieres, mulier sensim placatur, ac prospere peperit. Testes 3. Elisabeth, uxor Matthæi Gabisch, repentino quodam metu perterrita, cum uterum gestaret, ad abortum faciendum adacta fuit: cumque in ipso periculo votum fecisset, immaturum quidem fœtum, vivum tamen enixa est. Testis 1. Margareta uxor Joannis Stormer, triduum in partu laborans; cum ex eo peritæ mulieres fœtum vivere non posse dicerent, & de matre periculum esset, voto facto, uterque salvatus est, estque scitus puer editus. Testes 2. Catharina, uxor Petri Sorgenfrei, cui cum ante partum ipse fœtus in utero extinctus esset, ac mulier in maximo periculo versaretur; voto facto, soluta est; infansque illæsa matre extractus. Testes 2. Margarita, uxor Michaelis Reichel Diploswaldensis in partu & summis doloribus & maximo periculo subjecta quia fœtus non directus in caput, ut reliqui, sed transversus exitum erat ingressus, voto facto liberata est, & prospere peperit. Testes 2. Barbara, uxor Martini Ulman Gorlitzensis, quartumdecimum cum peperisset, ac perpetuo fœtus mortuos enixa esset; voto facto. tandem filiam vivam edidit Testis I. Uxor pauli sartoris, obstructis meatibus parturiens cum in gravissimo periculo esset constituta, voto, facto monstrosum infantem edidit: qui & ipse paulo post simili voto facto rectificatus est Testis I.
[64] Annicula puella, Margarita Valentini fabri lignarii Kennutzensis, [a febribus liberati 16.] in tertium decimum mensem febri vexata, voto facto eo momento liberatur. Testis I. Erasmus filius Valentini Fritzko 17 ætatis anno febri continua in duodecimum usque diem lalorans, voto facto liberatur. Testes 2. Baltasar Erik Zwickaviensis sextum & sexagesimum annum natus, integrum biennium febri vexatus: voto facto confirmatur. Testis I. Georgius Albertus Ruffensis, quinto ac vigesimo ætatis anno, sesquimensem febri ita graviter oppugnatus, ut omnem sensuum usum amitteret: ac quia in ea mentis alienatione Divum Bennonem videre sibi visus est; sanitati pristinæ, simul compos rationis factus, illico restituitur. Testes 2. Wolffgangus Leyptzik Oschaczensis, ex hujusmodi Divi Bennonis miraculis unum supprimens, febri continuo corripitur. Cumque hanc causam morbi ipse putaret, constituit secum miraculum diutius non tacere & illico convaluit. Testis I. Ioannes Tentzeler Pirnensis undetriginta annorum, plus minus tribus mensibus febri vexatus, necnon & in lingua ex alio quodam morbo laborans, uno eodemque voto, gemino malo liberatus est. Testes 2. Vir sexto ac septuagesimo ætatis anno Nicolaus Specht, Clericus Camitzensis, diutina febri ita exhaustus, ut eum non posse vivere medicis videretur, voto facto confirmatur. Testes 2. Gallus Franck, Rector Patrochialis ecclesiæ Culmnitzensis sexagenarius, dum Romam pietatis causa proficiscitur, tam vehementi in Urbe febri correptus est, ut medicis non posse evadere videretur. Sed ecce dum in extremis luctatur, videre sibi visus est Divum Bennonem in spiritu, & insperato convaluit. Testes 2. Puella quinquennium nata, agnes filia Ioannis Cluge, in decimum quintum diem febri continua vexata, dum ad extremum deficere videtur, voto tum Bennoni facto liberata est. Testes 2. Vir septuagenarius Judocus Schmit, acutissima febri eaque continua in decimum usque diem vexatus, voto facto, liberatur illico. Testis I. Nicolaus Keul, rusticus pagi Lupe a quadragesimo ætatis anno in tertium usque mensem febri laborans, ac vehementer exhaustus, voto facto confirmatur. Testis I. Margarita, conjunx Petri Hase Gleisenbergensis, æstatem integram tertiana laborans, voto facto, confirmatur. Testis I. Aliud exemplum, quo impia de sanctis incredulitas plectitur. Quidam Nicolaus Stoell filium habebat, Matthæum nomine, alterum & vigesimum tum ætatis annum agentem, is cum febri laboraret, mater votum Divo Bennoni pro filio facere voluit: quod dum maritus animadvertit, homo durioris cervicis, mulierem a pio instituto absterret, imo prohibet, illius stultitiam ac superstitionem irridens. Quare haud ita multo post, ipse simul cum uxore, simili febri corripitur. Quod cum facile admoneret erroris sui hominem, pœnituit, ac cum Divi Bennonis auxilium pio affectu invocasset, voto facto, omnes simul liberati sunt. Testes 2. Barbara, uxor Joannis Ecbler Gorlitzensis. vigesimo septimo ætatis anno, in decimumquartum usque diem febri continua exhausta, cum ad ultimum perventum esset, voto facto liberata est & conservata. Testis I. Altera eodem nomine, sed major ætate, uxor Nicolai Reiche. postquam tertiana tres menses laborasset, voto facto, confirmata est, Testis I. Walpurgis filia trimula Joannis Cathe agricolæ ad oppidum Mutzense, cum febricula intercutanea infecta, animam agere videretur; voto facto in vita conservatur ac liberatur. Testis I.
[65] [a sanguinis fluxu nec non & menstruorum excessu liberati 7.] Simon Tischer Haynensis, trigesimum annum natus, ex diuturno per nares sanguinis fluxu deficiens, voto facto, confirmatur. Testes 3. Ursula, uxor Jacobi Tochen, pagi Wildenheym, vigesimo quinto ætatis anno, in tertium usque mensem menstruorum fluxum passa, voto facto, confirmatur. Testes 2. Gutta, uxor Christophori de Maltitz Equitis aurati, trigesimo quarto ætatis anno, longo ac continuo fluxu menstrui exhausta, voto facto, confirmatur. Testes 2. Barbara, uxor Stephani Wulpis Mersburgensis diœcesis, trigesimo ætatis anno perpetuo sanguinis fluxu vexata, cum a medicis desperatum esset, voto facto, illico curatur. Testes 2. Anna, uxor Andreæ Caterin civis Torgensis, triginta annorum, in alterum usque mensem fluxum sanguinis passa, voto facto sanatur. Testes 2. Altera eodem nomine, uxor Georgii Geys Dresdensis, vigesimo septimo ætatis anno, fluxu menstruorum ultra alterum mensem impedito, atque inde male affecta, voto facto, curatur. Testes 3. Nicolaus de Charis, vir nobili familia natus, sexagesimo quinto ætatis anno, sanguinis fluxu per nares ita invalescente, ut nulla medicorum ope prohiberi posset; voto facto, curatur. Testis I.
[66] Jacobus Perkicht Remnitzensis, triginta annorum, calculi doloribus diu vexatus; [a calculi cruciatibus liberati 5.] cum medicorum opem diu frustra esset expertus, voto Divo Bennoni facto, liberatur. Testis I. Erhardus, puer trimulus Georgii Coler Lommitzensis, diutino calculi dolore vexatus, voto facto, lapillum, nucleo pruni non minorem, per urinæ meatus ejecit. Testes 2. Fridericus de Witzleben, vir antiqua & nobili familia natus, nec non Eques auratus, vehementissmis calculorum doloribus excruciatus, medicorumque opem frustra expertus voto facto liberatur. Testis I. Catharina, uxor Joannis Muntzer Fribergensis, calculi dolores aliquamdiu passa, cum a medicis curari non posset, voto facto, liberatur. Testis I. Margareta, uxor Bartholomæi Biher pagi Gosser, quinquagesimum tertium annum nata, duodeviginti annis calculi doloribus vexata, voto facto liberatur. Testis I.
[67] [de apoplexia liberati 5.] Georgius Henschel, pagi Weyschensis, dum ex terra aliquid graviore nisu levare contendit, apoplexia in manu corripitur: quæ cum in secundum usque mensem mortua perstitisset, voto facto, reviviscit. Testes III. Jacoba, uxor Friderici, ex familia Witzlebensi Equitis aurati, Halberstadensis diœcesis, nocturno tempore apoplexia correpta, voto a viro facto, liberatur. Testes 2. Christina, Prior (ut vocant) Cœnobii sanctæ Mariæ Magdalenæ de pœnitentia in oppido Lauben, Misnensis Diœcesis, apoplexia correpta, voto facto salvatur; nec non a morbo, quem in pede altero patiebatur, simul liberatur. Testes 2. R. P. Joannes Episcopus Numburgensis d sexagesimo ætatis anno apoplexia correptus, atque aliquamdiu a mente alienatus, voto facto ad se rediit. Testis 2. R. P. Martinus, Abbas Celle-veteris,, Misnensis diœcesis, apoplexia correptus, ope Divi Bennonis creditur conservatus. Testis I.
[68] Puer bimus Georgii Bottiger, pagi Dithmandorf, [Ab incendio seu ambustione liberati 2.] Misnensis diœcesis, aqua bulienti ex imprudentia perfusus, cum puer semicoctus ex altero latere videretur, omnesque de salute desperarent, voto facto conservatur, Testes 3. Domus Martini fabri Clerici Goslariensis, cum oppidulum ipsum totum igne periret, atque omnes vicinæ ædes incendio flagrarent; voto facto, in mediis flammis intacta conservata est. Testis I.
[69] Fribergi puer æditus, secundum genua pedicis implicatus, qui voto a patre facto continuo liberatur: nomen patri Georgius Heidenreich. [Monstrosi partus correcti 4.] Testes 2. Marta, filia Martini Weber, pagi Raicczemtz, trimestris, apostemate in crure altero contracto, & ex eo clauda effecta; contactu Reliquiarum Divi Bennonis sanatur. Testes 3. Puer, ex nobili Dragensium familia, cui Wolffgango postea nomen factum est, editus cum duabus in ore linguis, voto facto emendatur, & altera lingua evanuit, Testes 2. Laurentius, filius Donati Keilenberg Strelensis, cum in naso, in quo erat offensus, opera medici utitur; narium usum omnem occluso meatu utroque amittit: sicque annum integrum cum perstitisset: voto facto restituitur, [amissus puer invenitur] naresque aperiuntur. Testis I. Puer trimulus Joannes Matthæi Wueys Oderensis in silvam oppido finitimam per casum evaserat, in eaque in tertiam usque noctem oberraverat, insciis interea omnibus quonam gentium puer abreptus esset; voto facto, recuperatur. Testis I.
[70] R. P. Hieronymus Episcopus Branderburgensis tum cum in minoribus esset a latrunculis spe prædæ captus, voto facto, salvis rebus omnibus evasit. Testis I. Joannes Trischo Brizniczensis octogesimo ætatis anno ab hostibus sub spe mulctæ captus, voto facto liberatur. Testis I. [ex carcere, vinculis & obsidione liberati 3.] Henricus Saxoniæ Dux, gravi obsidione in Frisia per traditionem pressus, fœdissimo præterea mortis periculo proposito; cum spes nulla reliqua esset, quin in manus hostium perveniret; voto facto obsidio solvitur, ac hostium manus dispergitur. Testis I.
[71] Jam vero prætereundum illud non est, quod in Misnensi ecclesia solet contingere. [Alia quædam auxilium Bennonis clare testantia.] Ibi quoties ex Canonicorum numero unus aliquis diem obiturus est, toties nocte ea quæ mortis horam præcedit, tantus strepitus per templi totius pulpita ac sedilia exauditur, ut qui cantibus nocturnis in eodem templo destinati sunt, sæpe testati sint, se tanto horrore perculsos, ut cantum præ timore intermittere aliquamdiu fuerint coacti. Quod indicium cum & in aliis quibusdam Sanctis Dei sit probatum, nec in hoc unquam fefellisse sit compertum; nescio an non divinitatis firmissimum argumentum censeatur. Testes 2. De Marchionibus vero duobus in Vita Bennonis dictum: quorum alter, cum sanctissimum virum per contumeliam pulsasset, anno post eadem ipsa hora, qua illud factum erat, jam tum mortuo Bennone, qui hoc futurum prædixerat, cum Princeps sceleratus in ponte quodam deambularet, intra suorum manus de viso quodam, quod ex nubibus apparuerat, vita privatus est ejusque cædis in eo ponte hodie visitur vestigium. Alter vero, cum ecclesiam injuriose tractaret, ejusque bona contra omne fasque usurparet, in somnis aliquoties a Divo Bennone frustra admonitus; cum inde non moveretur, oculo altero amisso pœnas dedit ac resipuit. Testes 3. Extat præterea & campana illa in pago Schonberg, quæ quod a Divo Bennone benedicta sit, ipso sonitu omnem vim cæli ab agris finitimis tuguriisque avertit, Testes 5 Non longe ab eodem loco, in pago Naumberg, semita est in hunc usque diem integra, deambulationibus Divi Bennonis confecta: in cujus ambitu nulla tempestatum procellarumve injuria hactenus est animadversa. Testes 4. Tugurium autem illud, in quo sanctissimum virum habitasse constat in pago Gedau, quantumvis humile, adhuc illæsum tamen extat: & quod magis mirum est, cum hoc stramine contectum sit, ac ter interea vicinæ ædes omnes incendio conflagrarint, non sine divina voluntate intactum perpetuo conservatum est. Testes 90.
[72] Hactenus quam brevissime fieri potuit, de iis quæ a Divo Bennone Divinitus ac miraculose gesta, [Conclusio,] Non quod non pleraque hic prætermissa sint, aut tamquam ea quæ hic dicta sunt satis copiose ac cum dignitate videantur esse narrata; sed quod ei cui indicem tantum earum rerum scribere erat propositum, nullius rei æque ac brevitatis ratio habenda fuit.
ANNOTATA G. H.
a Quem alii morbum regium, hic & in præcedentibus Gallicum dici existimo, strumas ac Scrofulas, quarum curandarum speciale privilegium Regi Galliæ concessum vulgo scitur: absit enim ne in tantillæ ætatis ægris, & tam multis palam morbum confessi ex aliquorum usu vel potius abusu hic intelligatur lues venerea etiam ex innocenti contagio afflata.
b Episcopatus Brandeburgensis institutus est ab Ottone Magno Imperatore anno 946: abolitus per hæresim anno 1561.
c Munsterberga urbs Ducalis inferioris Silesiæ, nunc Regi Bohemiæ subjecta, haud procul a fonte Olaviæ fluvii.
d Numbergensis Episcopatus tota Germania nullus est, sed nec alibi uspiam. Forte legendum Hamburgensis, cui una cum Bremensi seculo 15 præfuit Joannes Rode, utest apud Krantzium in Metrop. lib. 12 cap. 23.
APPENDIX
Ex Germanicis impressis Latine reddita.
[7] Hactenus producta procedunt, indicætis dum taxat curatorum nominibus atque mali depulsi genere: quæ scribendi ratio, cum parum facere videretur ad gustum piæ plebis; maluit is qui Acta Germanice legenda digessit, servato temporum ordine, colligere præcipua quædam, cum pluribus circumstantiis: quorum non nulla jam in notis attigimus, quædam in prædictis satis explicata omittimus, alia hoc ordine legenda proponimus.
[74] [An. 1270 curatur caput puellæ a vermibus exesum] Anno post Christi natalem MCCLXX, (quo scilicet translatum & elevatum corpus fuerat) Divo Bennoni gratum se Misnæ stitit Hermannus de Schilove, pro recuperata ejus Sancti patrocinio filiæ suæ triennis valetudine, cujus caput vermium quoddam genus exedebat, ita indies ingravescente malo, ut medentium ars ei pellendo succubuerit. In tanto prolis suæ periculo pia mater, D. Bennoni pro ejus salute votum fecit, quod mox exsolvit. Quo facto, infans Divi tumulo imposita, extemplo convaluit. Mater, pro insigni hoc beneficio grata, voto se obstrinxit, puellam quamdiu per ætatem incedere non posset, [mater votum negligens punitur.] se quotannis cum donativo ad Divi Bennonis tumbam deducturam. Cum vero exsolvere votum neglexisset, maritus ex arbore non admodum procera delapsus, statim apoplexia, & filia priore iterum morbo decubuit. Mater, voti sui memor, puellam & conjugem ad Divi tumulum Misnam adduxit; & utrique priorem & stabilem sanitatem recuperavit. Quæ omnia ipse Hermannus, & uxor ejus Agnes, unaque Hedwigis eorum vicina jurati dixerunt.
[75] Circa idem fere tempus Ludovicus de Gifridsbach cum a festi S. Thomæ usque ad Paschalia claudus graviter decubuisset, [curatur brachium debile] Divi Bennonis ope convaluit: qui, cunctis jam de ipsius salute desperantibus, admonitus in somnis, ut D. Bennoni votum faceret; ut primum somnis paruit, æger esse desiit. Paulo post Petrus quidam piscator, Albis fluvii accola, una cum uxore sua Petrisia, teslante Paulina vicina, juratus affirmavit, filium suum sesquiennem ita subito in dextro brachio inutilem factum fuisse, ut de eo reparando medici desperaverint, dum tandem facto voto Divo Bennoni infantem commendarit: qui ad Sancti viri tumbam delatus, momento citius dolere brachio destitit.
[76] [mulier contracta tota.] Anno MCCLXXIII, cum in collegiata Misnæ Ecclesia inferioris chori ara Magnæ Virginis honore consecraretur, adfuit inter confertum populum mulier, ita omnibus membris capta, ut in globum contractæ genua pectus attingerent, multis jam annis pedum usu destituta, volvere se, & qua fulcris qua manibus repens propellere ab uno loco ad alium consueverat. Hæc tempore vespertino ita semet agendo, ad Divi Bennonis tumulum per mediam populi multitudinem provoluta, ad noctem usque in precibus perseveravit: & cum jam claudendæ essent templi valvæ exclamavit: O sancte Benno, adsis miseræ mihi, poscenti auxilium tuum, ut afflicto huic corpusculo Iesus Christus sanitatem dignetur impertiri; e vestigio artubus suis vigor rediit. Quare illa, relictis ad Divi tumulum fulcris, multis qui huic prodigio interfuerunt, præsentibus, habita quæstione, quamdiu ita misera fuisset; unde domo; quo cum habitasset; quem dare testem eorum, quæ diceret, posset; duas nobiles virgines nominavit in pago Heynizio habitantes, ad eas extemplo rei veritatem exploratum missi sunt, Theodorus ad D. Afram Præpositus Ordinis S. Augustini, & Conradus Ecclesiæ Misnensis Custos. Quibus virgines illæ cum tota familia juramento asseverarunt, prædictam fæminam, ultra medium annum omnibus membris captam, ipsarum stipe secum in eadem domo habitasse; totoque tempore, quo cum illis vixerit, somnum numquam capere potuisse; & præ doloris acerbitate tota nocte ejulantem, ne aliorum quietem turbaret, seorsim in aliud conclave amandandam necessario fuisse.
[77] Anno MCCLXXVII, cum die tertio Pentecostes a Misnæ in nosocomio Dedicatio templi celebraretur, [1277 apoplectica,] usum aurium recuperavit. Meida N. Dobelinensis, quam apoplexia sex menses lecto affixerat, invocato D. Bennonis auxilio ad ejus tumbam convaluit.
[78] Henricus de Owa, cum uxore sua Jutha, asseruerunt, [gibbosa,] filiam suam etiam Jutham dictam, cum gibbo natam fuisse qui in eam tandem paulatim molem excreverat, ut misera puella recta se attollere nequiverit: insuper inversis pedibus, ita ut eorum plantæ retrocesserint, incedebat. Postquam igitur sexennium attigit, puellam ad D. Bennonis tumbam cum voto deduxerunt: ibi gibbo & pedum inversione liberata, sospes domum cum parentibus repetiit
[79] [& ulcerosi duo.] Lanio quidam Freiburgensis, Nicolaus nomine, magno & letifero ulcere dolebat: cui cum medicamenta adhiberentur, Nicolaus D. Bennonis opem inclamavit, quo facto, violenta tussi ulcus crepuit, quod mox sublato tumore resedit. Othonis Erckenbert, Misnensis municipis filius, tanto circa fauces ulcere intumuerat, ut infans neque materna trahere ubera, neque alio ullo alimento frui potuerit: facto a parentibus ad D. Bennonem voto, malo liberatus est.
[80] Tertio die Paschatis, anno MCCLXXVIII gratias b egerunt D. Bennoni, pro infantis sui sanitate, [1277, gibbosus,] Nicolaus N. Grimmensis, & ejus uxor Christina; affirmante, semestrem infantem suum intra quatuor menses gibbo humani capitis magnitudine: intumuisse, commendato vero D. Bennoni infante, noxium tumorem recessisse. Testes jurati fuerunt tres vicini, Walterus, Joanna, Irmingardis, audientibus aliquot Canonicorum, & magna populi frequentia.
[81] [& manibus mancus,] Eodem anno narravit Petrus Burchardorssensis haud procul Joih Grimma, una cum uxore, filium suum Martinum, XIV annos natum, solidum annum utraque manu claudum fuisse, & singulis quatriduis humi prolapsum maximos doleres perpessum: cum vero die Sabbathi ante festum D. Michaëlis rus petiisset, ad aratrum collapsum exspirasse, & dimidii diei spatio pro mortuo habitum jacuisse. Dum tandem mater D. Bennoni pro illo se voto obstrinxit: quo facto adolescenti vitam una cum sanitate rediisse. Rem jurejurando confirmarunt, audiente magna populi multitudine, Matthæus, Henricus, & Bertha, vicini illorum.
[82] Coloni cujusdam Kozbrobensis, & Berthæ ejus uxoris decennis filius Albertus, [1279 subito mortuus reviviscit,] herbam quandam terra effossam deglutierat. Cum deinde fontanam in prandium afferre vellet, in reditu collapsus, occubuit. Vicini funestum casum parentibus quantocyus retulerunt: qui adolescentem usque ad noctem ita mortuum deplorarunt. Tandem facto ad D. Bennonem voto, iterum vivere incepit. Jurati dixerunt parentes, cum aliquot vicinis, Ioanne Bauri, ejus uxore Christina, Petro, Andrea, Martino, Henrico, qui omnes rei gestæ interfuerunt, anno MCCLXXIX. Eodem anno fæminæ Frejibergensi Petrisæ nomine, [erigitur contractus,] decennis filius Albertus, comitiali morbo laborans, a matre per votum D. Bennoni commendatus, malo in perpetuum liberatus fuit. Eodem anno mulier quædam Berchtrada nomine, filium suum Nicolaum ad D. Bennonis tumulum adduxit, cui intra semestre [sic contracta sunt crura] ut recta se erigere, & incedere amplius nequierit: cum autem mater Divi tumbæ eum imposuisset, cereumque accendisset, puer bene se habere, & incedere posse, aiebat; dicto res ipsa fidem fecit. Affirmarunt jurati Berchtoldus faber ferrarius, & ejus uxor Kunigunda, apud quos prædicta Berchtrada duas noctes in hospitio fuit. Eodem anno die Natali c S. Donati, vidua quædam Elisabetha Hardeckensis, triginta milliarium iter emensa Misnam venit, [recuperatur usus pedis & manus sinistræ,] quæ quindecim annos sinistra manu & pede clauda, loco se movere nisi machinis nequiit. Loci ejus Curio ut se D. Bennoni commendaret suasit: cui cum paruisset, & pedis & sinistræ usum recuperavit, relatis in rei memoriam ad Divi tumbam fulcris, queis ad iter faciendum usa fuerat. Pede & manu captam fuisse juramento affirmarunt, Henricus Zan civis Misnensis, Mechtildis ejus uxor, & Gertrudis, eodem per duas noctes cum illa hospitio usa. Convalescentes vero viderunt aliquot Canonici, Decanus & Præpositus Budissensis, Custos Misnensis, Præpositus Wurzensis & alii.
[83] Eodem anno, die D. Virginis in cælum assumptæ festo, [resuscitantur submersus,] D, Bennoni gratam se stitit fæmina ad S. Gotthardum, Chanæ fluvii accola, Christina nomine; cujus filiolus Conradus sesqui annum natus, parentibus in novorum hospitum adventu celebrando inobservatus, in amnem prolapsus, mersusque, horæ intervallo sub undis jacuit. Quod advertens ancilla clamore suo Joannem Baur, loci ejus incolam excivit. Qui aquam ingressus, infantem in fundo repertum mortuum extraxit: quem D. Benno, voto facto sibi commendatum, mox vitæ restituit. Rem ita se habere, non modo parentes juramento affirmarunt, sed etiam vicini, Petrus, Bozlaus, & Benedictus, oculati testes dixerunt. Festo die S. Galli d colonus Petrus de Kozebrode, ad D. Bennonis tumulum cum decenni filio Thimone venit. Hic latomiam ingressus, corruente desuper solo, ita oppressus fuerat, ut terræ moles, quæ illum texerat, [& ruina obrutus,] vix decem plaustris avehi potuerit, latuit sepultus sub hoc tumulo tanto tempore, quanto milliare eundo confici potest. Pater, audito luctuoso nuntio accurens cum aliis postquam amolitus est humum puerum mortuum extraxit, cui parens illico in genua provolutus vitam a D. Bennone recuperavit. Prædicto anno, die e S. Ursulæ, [loquela muto redditur] mulier ex Isenbergensi agro ad D. Bennonis tumbam secum adduxit filium suum Jacobum XV annos natum, testata audientibus ipsomet Misnensi Præsule Witigone secundo, Præposito, Decano, aliisque quam plurimis Canonicis, & utriusque ordinis hominibus, hunc filium suum olim secum Misnæ fuisse, in reditu vero prolapsum ita derepente obmutuisse, ut ad sex ferme Hebdomadas linguæ usu caruerit: tandem a vicinis admonitum se illum ad D. Bennonis tumbam deducturam vovisse, quo nunc facto, adolescenti loquelam rediisse.
[84] Anno MCCXXXV die Sabbathi ante festum f S. Viti, Gertrudis Joannis de Ziegowe uxor, per quinquennium muta a die Pentecostes, [& 1280 mutæ.] usque ad dictum diem Sabbati D. Bennoni ad ejus tumulum pro linguæ usu supplex fuit, tempore vespertino tandem exaudita, loquelam recepit. Venere cum illa Misnam Nicolaus ejus civis Gubinensis, Gerhardi de Stadt filius, & Euphemia Nicolai Lerer, qui hoc præsentibus Petro Gutguardiano, & F. Helinberto Ordinis S. Francisci Ecclesiæ Misnensis Custodes, Hartmanno, & Joanne Vicariis jurati dixerunt.
[85] Anno MCCC una cum sorore sua Misniam venit Margaritula Fravensteinin, [an. 1300 curatur tibia exulcerata,] Lipsiensis vidua, quæ solido quatriennio pedum usu destituta, & acerbissimos perpessa cruciatus fuit, cum altera tibia novem foraminibus hians continuo fæda sanie manaret: tandem D. Bennoni votum nuncupavit se ejus tumulum invisuram, si per pedum valetudinem liceret. Quofacto, noxium pus continuo exaruit; & illa una cum sorore sua voto se exsolvit. Id affirmanti adfuere Laurentius de Lockau, Joannes de Esster-Werth Sacerdos, Joannes Koch, & Stephanus Mayr, Notarius publicus. [& mulier paralysi tacta;] Eodem anno XXII Julii narravit Romfoldius Canonicus Misnensis, audientibus Henrico de Elsterberg, & Nicolao de Elsterberg, Ecclesiæ Misnensis Vicariis, Stephano Mayr Notario publico, se nuper sanum valentemque cubitum concessisse, noctu vero tantos cruciatus subito in altera tibia persensisse, ut doloris contagio paulatim etiam præcordia corrupuerit, appolexia se tactum credidisse, præsertim cum dexterum pedem movere loco non posset. In tanta calamitate confugisse se ad notam B. Bennoni sospitatricem opem, eique cereum anathema vovisse: deinde cum paulisper obdormisset, auribus suis hanc vocem allapsam fuisse; [sed non nisi post confessa peccata.] Non exaudit Deus peccatorum preces. Quo audito se postera luce quam primum exomologesi animum lustrasse, fusumque ad Divi tumulum in preces, sanum vegetumque Domum rediisse, Deum in Sancto suo tam mirabilem sine fine laudibus extollentem.
[86] [resuscitatur ex alto lapsus:] Postridie Kalendas Augusti, Catharina Myllerin Korsebogensis, infantem filium brachiis ad D. Bennonis tumbam attulerat, qui ex superiori domus contignatione præceps delapsus horæ spatio ut mortuus deploratus fuerat; quam primum vero Divo Bennoni nuncupato voto oblatus fuit, revixit. Matri id referenti adfuere Nicolaus, & Joannes, Elsterwerthenses fratres ambo sacerdotes, &. Stephanus Mayr Notarius publicus. Eodem die etiam Joannes Benemeister Dresdensis, salutem suam D. Bennoni acceptam tetulit, [sanatur sexenñio claudus,] qui per sexennium claudo & male afflicto corpore decubuit, Apostolorum Principibus Romæ nequidquam pro recuperanda valetudine sollicitatis. Domum ab Roma redux, multa passim narrari de D. Bennonis in morbidos clementia audiit: quare etiam ipse voto se obstringendo ejus opem inclamavit. Quo perfecto, eodem adhuc temporis momento sanus evasit. Dixit juratus præsentibus Nicolao Elsterwerthensi Vicario, Joanne Camenze Guilielmi Marchionis aulico, Stephano Mayr Notario. Quinto Augusti Osterholta Northusana, [quinquennio fluens sanguine,] quæ integro quinquennio sanguinis profluvio laboravit, a Medicis conclamata, D. Bennoni sanitatem debuit: eam maritus, cum Misnam venisset, D. Bennoni commendavit: quo domum reverso Osterholta sanitati restituta fuit. Narravit hoc palam audientibus Joanne Lobenizio, Conrado Eckerspergensi Vicario, Nicolao Elsterwerthensi sacerdote, Stephano Mayr Notario.
[87] Nicolaus Techwiz Ezizensis duos fere mense comitialis. Morbo laboravit, ita paulatim viribus destitutus, [ex morbo comitiali depositus,] ut intra quatuor hebdomadas nec potum nec aliud gustaverit, solidumque octiduum ne verbum quidem ore proferre potuerit: quare desperata ejus vita cognati jam de hæreditate litigantes cereos ad solvenda ei justa comparaverant. Ejus uxor conclamatum ab omnibus maritum D. Bennonis promisso anathemate, commendavit, quo facto, ille altera luce melius habere cœpit, [faciem fœde exesus,] cibum potumque sumpsit, paulatim penitus convaluit. Ipse hæc omnia cum uxore dicto juramento affirmavit, D. Bennoni cumulatissime pro tanto beneficio gratias agens, audientibus Conrado Lobdano, Nicolao Elsterwerthensi sacerdote, Stephano Mayr Notario, XIV Augusti. Nicolao Hofman Frebergensi glires faciem pestifera urina sua asperserant, ex quo infecere vultum venenata ulcera quædam; quibus puterefactis caro fœdum in modum e genis defluxit. Ille inopinato perculsus malo, ad D. Bennonis tumbam miseris asylum confugit, & nuncupato voto pristinam vultui sanitatem recuperavit. [artriticus,] Audiere hæc de se testantem Joannes Wurzensis sacerdos, Andreas Hambergensis Notarius, Joannes Gottfridt, Stephanus Mayr itidem Notarii, XVII Augusti. Thomas Hainensis XII annis articulari morbo laboravit adeo, ut pedes suo fungi officio, nisi admotis fulcris nequiverint: manu quoque sine aliorum auxilio potum ori admovere non valuit, postquam D. Bennonis opem edito eidem voto invocavit, ingredi pedibus sine ullo adminiculo potuit. Videre prodigium Bertholdus Gebesenus, Nicolaus Elsterwerthensis, Stephanus Mayr Notarius. XVIII Augusti.
[88] Adelheidis Heringin Misnensis, X annis incredibili oculorum dolore excruciata fuit, [oculis ac pedibus laborans,] & insuper integro mense pedibus laboravit: anathemate pro avertendo gemino malo ad D. Bennonis tumbam appenso, e vestigio voti compos fuit, Deoque & Sospitatori suo Bennoni cumulatissime gratias egit. Adfuere rei gestæ Nicolaus Elsterwerthensis, Joannes Schreiber Halberstadiensis, Stephanus Mayr Notarius, XXIV Augusti. Kunne, [& quædam morbis pluribus,] Henrici Stainmez uxor Northusana, XI annos inauditos in altero pede dolores sustinuit, præterea apoplexia, & ignis sacer non raro per intervalla miseram corripuit. Edito ad D. Bennonem voto, extra urbem Misnam ad S. Nicolaum concioni interfuit. Ibi visum ei est, omnes morbos velut aquam per ima pedum elabi: quo animadverso in pedes erecta (quod antea minime potuit) sospes domum rediit. Testati sunt Nicolaus Elsterwerthensis, Joanne Lobenizius Vicarius Misnensis, Stephanus Mayr Notarius, XXIV Augusti. Clara Schwydenizensis puella, [artritica & apoplectica,] XII annos morbo articulari, & apoplexia laboravit: singulis etiam mensibus ratione destituta tam insane deliravit, ut insertis vinculis per vim coërcenda fuerit. Ut primum D. Bennoni pro salute sua se voto obstrinxit, utroque morbo liberata est. Adfuere miraculo Joannes Wurzin, Georgius Leitner Schilovensis, Stephanus Mayr Notarius, & Margareta Gommerfeldensis, quæ hæc omnia juramento confirmavit, XXIV Augusti.
[89] Joannes, Nicolai Eckerspergensis filius, [epilepticus,] solidum annum comitiali morbo laboravit, postquam parentes pro filii salute D. Bennoni votum nuncuparunt, tentari illo malo imposterum desiit. Sic testantur Nicolaus Elsterwerthensis sacerdos, Franciscus Suseliz Sutor Misnensis, & Stephanus Mayr XXX Augusti. Elisabetha de Borne XX annos articulari morbo decubuit, [artritica.] ut loco movere se non potuerit. In tam pertinaci calamitate ad D. Bennonis tumulum facto voto confugit, & mox recuperato membrorum usu convaluit. Id testanti de se adfuere Joannes Wurzensis, Nicolaus Elsterwerthensis sacerdotes, Nicolaus Cometavensis ex Pragensi Diœcesi, Stephanus Mayr Notarius, Pride Kal. Septembris. Eodem die Henricus Altendorff Windenborgensis, pro sequenti beneficio D. Bennoni Misnæ gratias egit. Die Mercurii g, qui festum B. V in cælum assumptæ excepit, [servantur a prædonibus armenta.] turma sexcentorum equitum in eum regionis tractum, quo ipse habitabat, prædatum excurrerat, pecora obvia omnis generis abigens: Quo animadverso, Henricus, pro suis & vicinorum armentis, quæ sub puerorum custodia in proximo campo pascebant, sollicitus, Deum & D. Bennonem inclamavit, pollicitus intra XV dies se Divi tumulum invisurum, si pecus suum hostis intactum relinqueret. Rata etiam vota fuerunt: nam licet una equitum centuria haud procul ab illis pascuis erraret, pacata tamen inde abivit. Dixit hoc juratus, audientibus Bernardo Gebezensi, Ioanne Lobeniz Vicariis Misnensibus, & Stephano Mayr Notario.
[90] Nicolaus Voyt, civis Misnensis, diu ita oculis maximo cum dolore laboravit, ut parum a cæcitate abfuerit. Uxor eum admonuit, ut D. Bennonis opem invocaret. Probato consilio cereum Divo anathema vovit: quo facto, pus, ciceris magnitudine, [1394 sanantur pene cæcus,] ex oculis prolabi illi visum fuit, & eodem momento videre ut unquam alias cœpit. Testantibus Ramfoldio Canonico, Bertholdo Gebeseno Vicario, Alberto Cappelndorff cive Misnensi, Jacobo Leitner, Stephano Mayr Notario, anno MCCCXCIV, XII Iunii Petrus Keseler biennium & semestre comitiali morbo laboravit, [epilepticus] & sexies per diem non raro illo malo correptus fuit; unde in tam vehementem morbum incidit, ut sana ratione eum destitutum omnes crediderint: ad hæc omnia illum febris per XVII dies acerrimo frigore combussit. Ut primum D. Bennonis ope invocata, cereum eidem anathema vovit; utroque morbo liberatus fuit. Dixit hæc ipse juratus, audientibus Nicolao Elsterwerthensi, Matthia de Calou Vicariis, Stephano Mayr Notario, XIV Iunii. Petrus quidam, e pago Ahornensi oriundus, XIV annos pedibus ita laboravit, ut incedere non potuerit: pustulæ venenatæ, tumoresque id malum accersierant. Cum vero proxime una cum matre sua Misnam peregrinationis causa venisset, [pedibus per 14 annos laborans,] multaque de S. Bennonis in ægros beneficiis audiisset, mater illum cereo anathemate Divo commendavit, eique sanitatem recuperavit. Hoc testantem audierunt Andreas Graff Cantor & Canonicus, Nicolaus Elsterwerthensis sacerdos, Sigismundus Fensterwaldensis, Nicolaus Pruchner Lubensis, Stephanus Mayr Notarius, XIV Iunii.
[91] [cocles & cæcutiens,] Fæmina Misniensis, Ottilia nomine, quinquennium cocles fuit, altero etiam oculo ita inutili, ut eo raro admodum videre potuerit insuper excæcato oculo in præacutam sudem incurrerat, pupillamque pæne ex sede suam excusserat quod illi immanissimos dolores creavit. Postquam deinde miseriam suam facto voto D. Bennoni conquesta fuit, [leprosa,] utrique oculo lux rediit. Annotavere id ejus testimonium Nicolaus Elsterwerthensis, Jacobus Herzenbergensis, Stephanus Mayr Notarius, XVI Iunii. Matrona Misnensis, cognomine Isenhutin diu lepra tam vehementer infecta fuit, ut tota familia ejus consortium exhorruerit, & denique ab illa separari debuerit: in hac calamitate ad D. Bennonis tumbam precibus & votis confugit, brevique a lepra purgata fuit. Dixit hoc ipsa jurata, præsentibus Nicolao Palano, Nicolao Elsterwerthensi, Stephano Mayr Notario, XVI Iunii.
[92] [ægræ duæ mater & filia,] Eodem die D. Bennoni pro reddita sanitate gratias egerunt mater & filia, illa Adelheidis, hæc Kele nomine. Mater diu maximo dolore circa præcordia excruciata, filia vero ita pedibus ægra fuit, ut solidum annum neque consistere, neque ingredi potuerit. Utramque invocata D. Bennonis ope morbus suus dereliquit. Hoc de se asseverantibus adfuere, Joannes Hersteinius Canonicus, Henricus Sleinizius, Joannes Lobenizius, Vicarii; Nicolaus Elsterwerthensis sacerdos, Stephanus Mayr Notarius. Admodum Reverendus Pater Joannes Koltener, Canonicus Regularis S. Augustini Lipsiensis, in dextro brachio & lingua subito apoplecticus, neque vocem mittere neque cibum sumere per triduum potuit. Implorato vero D. Bennonis patrocinio, & linguæ & brachii usum morbo liberatus recepit. Hoc testantur Joannes Wurzensis, Joannes Stainbach Canonicus, Nicolaus Elsterwerthensis sacerdos, Stephanus Mayr Notarius. Kal. Septembris.
[93] [1395 plantas exesa.] Anno MCCCXCV, matrona quædam, cognomento Willenlow Aldendorffensis, qui locus decem milliaribus Erforda distat, multis annis acerbissimos dolores in pedum plantis sustinuit, quæ mox tumefactæ putrescere inceperunt, carne frustillatim decidente. Convertit se in hoc cruciatu ad D. Bennonis tumbam, & ejus opem cum lacrymis & precibus inclamavit, paulo post sanitati restituta. Misit illa hujus miraculi seriem Misnam, una cum argenteis soleis pro anathemate per nuntium, [paralytica & arthritica,] quem hæc ejus loco affirmantem audierunt Joannes Radeburg, & honesta femina civis Misnensis, Tannmanin cognomine, XV Iunii. Elisabetha Redelichin, Langenbutensis non procul Rochlih, toto corpore paralysi & articulari morbo ægra, decubuit VII annorum spatio, neque incedere neque movere se valens. Vovit illa se D. Bennonis tumulum invisuram, si ejus patrocinio convaluisset. Statim in tantum melius habere se cœpit, [dolor capitis, 1483.] ut pedetentim, ægre tamen, ingredi potuerit. Quare in viam Misnam versus se accinxit, & dum iter fecit, D. Bennonem iteratis precibus invocavit. Quo facto haud procul Rochliz penitus convaluit. Juramento hæc affirmantis interfuere Andreas Graff Canonicus, Paulus Freybergensis, Joannes Radeburg Vicarius, Nicolaus Homud Canonicus Wurzensis, XIX Iunii. Canonicus quidam Misnensis, difficili morbo, & præcipue diuturnis capitis doloribus conflictatus, D. Bennoni, cujus ope sanitatem recepit, cereum pro anathemate suspendit, anno MCCCCLXXXIII.
ANNOTATA D. P.
a Pascha tunc fuit celebratum 28 Martii, adeoque feria 3 Pentecostes incidit in 18 Maji.
b Pascha an. 1278 actum fuit 7 Aprilis.
c Kalendariis inscribitur S. Donatus 7 Augusti.
d Colitur S. Gallus Abbas 16 Octobris.
e S. Ursula 21 Octobris.
f S. Vitus 15 Iunii: anno autem 1280, habente litteram Domin. E, ejus festum incidit in ipsam Dominicam.
g Anno 1300 (quoad initium numeri 85. notato omnia consequenter gesta videntur, subsequentibus ordine mensibus, sic ut nusquam appareat ad alium annum transiri) litteraDom. B, festum Assumptionis incidit in diem lunæ.
EMBOLISMUS D. P.
De Canonizatione S. Bennonis, & corporis translatione Monachium.
§ I. Ordo prioris actus, ex Itinerario Adriani Papæ VI.
[1] Rerum ordo postulat, ut relatis Miraculis quæ Canonizationem præcesserunt, non transeatur ad illa, quæ vigesimo post Translationem anno sunt secuta (hinc enim novum exordium nobis sumunt Germanica, [Ex Actis Adriani 6,] Latine reddita) de utroque Actu dicamus quæ possumus. Ad primum quod attinet præter Bullam Canonizationis, de qua §. sequ. habemus Itinerarium Adriani VI, ab Hispania Romam usque, ac ipsius Pontificatus eventus, per Blasium Ortizium, in Decretis Doctorem Canonicumque Tolentanum ac Generalem Vicarium, summa fide collectum; inscriptumque Illustrissimo ac Reverendiss. Domino D. Joanni Martino Silicæo, Archiepiscopo Toletano, Hispaniarumque Primati &c.; in lucem vero editum, ex veteri Codice Ms. Collegii Navarrici Parisiis, libro 3 Miscellaneorum Stephani Baluzii MDCLXXX; ubi Caput XXX inscribitur, de Canonizatione Beatorum Antonini & Bennonis: simul enim utraque celebrata Florentiæ est, anno MDXXIII die XXXI Maji; sed non simul edita utriusque Canonizationis Bulla. Bennonis enim publicata fuit vivente adhuc Adriano; Antonini autem, eo mortuo, a successore Clemente VII: sic tamen ut singulæ nusquam meminerint alterius simul canonizati: quemadmodum videre est ad diem II nostri Maji, in Gloria postuma S. Antonini §. 2. Caput illud XXX sic habet.
[2] [habetur simul canonozatum fuisse S.] Quia inter alia gesta per Pontificem memoranda, potissimum fuit Canonizatio Beatorum, Antonini Florentiæ Archiepiscopi, nec non Bennonis Saxoniæ, quem Antoninum celebravit Calendis Maji (imo Pridie kalendas Junii) prædicti anni: propterea huic opusculo, tamquam dignissimam rem, tali forma celebratam, annectere volui. Sed prius quærendum est, quid sit Canonizatio. Secundum Joannem Andream cap. I de reliquiis & veneratione Sanctorum, Canonizare, est aliquem per summum Pontificem Catalogo Sanctorum adscribere; cum nemini liceat aliquem, etiamsi miracula fecerit, ut Sanctum colere, [idque ex forma consueta,] quia sæpe per malos quædam quasi miracula fiunt. Magna præterea cum instantia petenda est Canonizatio: neque Papa facile moveri ad inquisitionem sanctimoniæ canonizandi, imo debet commissionem differre illius vitæ indagandæ, ut videatur interim an fama & miracula continuentur. Quod si fiat tunc committit inquisitionem super vita & miracula hominis canonizandi, ut latius hæc traduntur in dicto capite primo.
[3] [causa mature examinata & relata:] Et primum quidem causa prædictorum per Pontificem commissa fuit Judicibus, in locis Florentiæ, & Saxoniæ, ut diligenter per Testes de vita, moribus, & miraculis præfatorum Antonini & Bennonis informarentur, sicut jura decernunt, præcipue textus Capitis, Venerabili, de Testibus, cujus littera talis est. Venerabili Fratri nostro Episcopo & Capitulo Corosopitensi ac universis Abbatibus, apud Cistercium in generali Capitulo congregatis. Et infra: Discretioni vestræ mandamus, quatenus Testes, quos Abbas & Monachi S. Martini Cisterciensis Ordinis, super Vita & miraculis piæ memoriæ M (Mauritii) Abbatis monasterii supradicti duxerint producendos, examinare sigillatim curetis, cum ea diligentia, quæ solet & debet in receptione testium adhiberi. Informatio itaque prædictorum Antonini & Bennonis, [quam cum etiam Theologi expendissent,] per Judices juxta mandatum Apostolicum habita, sub fideli custodia mittitur ad Papam: eamque ipse uni ex Auditoribus sacri Palatii examinandam tradidit; ut per eum discuteretur, an fuerit jure facta, & probationem sufficientem ad canonizationem fuisse perpendenet. Qui quidem idoneam se comperisse & juridicam Pontifici retulit. Quam iterum Pater sanctissimus Theologis commisit, qui dijudicarent, an mores, vita, & miracula Sanctorum digna essent nec ne ad illos canonizandos: & juxta eorum vota (quoniam omnia recte fuerunt reperta) adstantibus Sanctissimo Domino nostro Papæ, cum Reverendissimis Fratribus Prælatis, multis aliis viris litteratura & nobilitate claris, Canonizatio in publico Consistorio proposita fuit in hunc modum.
[4] Duo quidem Advocati consistoriales declamatorie, [& consistorialiter judicatum esset ad Canonizationem procedendum;] alter quidem unius, alter vero alterius vitam, miracula, & alia hujusmodi, ut manifesta fierent cunctis, radicitus exposuerunt; exorantes Beatissimum Papam, ut illos viros, qui sanctitate & exemplo in via suæ peregrinationis eminuerunt, Catalogo Sanctorum aggregare vellet. Deinde Pontifex, post illorum narrationem, gratias Deo egit, qui numquam usque ad finem seculorum Sanctos & Justos elargiri desinit: & ut sanctius omnia procederent, triduanum jejunium & preces Deo effundendas Prælatis omnibus indixit, ut ipsi sua bonitate in eorum corda, si vera essent miracula, eorum approbationem cælitus infundere; sin autem falsa; avertere dignaretur. Et peracto jejunio, [post triduanum jejunium & iteratam suffragationem,] Cardinales & alii Præsules, cum Beatissimo Patre nostro, in palatium convenerunt: & in publica concione de eorum vita & sanctimonia, utrum approbatione vel improbatione digna essent, prout cuique desuper datum est, conferebant. Et licet multi ex Præsulibus, actum istum decorantibus, solenniter materiam disseruissent; præcipuus tamen fuit, integerrimus Pater, Dominus Didacus Ramirez, Episcopus Conchensis, prudentia & litteratura refertissimus. Et post longam altercationem inter omnes convenit, viros sanctos canonizari.
[5] [Pontifex in Basilica Vaticana,] Itaque post biduum aut triduum, Sanctissimus cum Clero & Populo ad Basilicam Apostolorum, in locum contabulatum eminentiorem ascendens, inter Missarum solennia, alta & intelligibi voce ipsorum laudes pertractans, omnesque ad bene agendum exhortans, his verbis concionatus fuit: Gloriosus Deus in Sanctis suis & in majestate mirabilis; cujus ineffabilis altitudo prudentiæ, nullis inclusa limitibus, nullis terminis comprehensa, recti censura judicii cælestia pariter & terrena disponit; & si cunctos suos ministros magnificet, altis decoret honoribus, & cælestis efficiat beatitudinis possessores; illos tamen, ut dignis digna rependat, potioribus attollit insigniis dignitatum, & præmiorum uberiori retributione prosequitur, [populum pro concione allocatus,] quos digniores agnoscit & commendat ingentior excellentia meritorum. Sic & alma Mater Ecclesia, ejus sancta vestigia prosequens, & exemplo ducta laudabili; licet universos in regnis cælestibus constitutos, studiis efferre solicitis, & sonoris efferre præconiis non desistat; Antoninum tamen & Bennonem, electos Dei athletas, specialibus disponit honoribus venerari. Ideoque circumspecta prudentia sanctæ Sedis, quæ actibus intenta salubribus & operibus exposita pietatis, libenter exequitur quæ sunt Dei; præmissa solicite digneque considerans, & debita meditatione perlustrans, ad divini nominis honorem & gloriam, exaltationem catholicæ fidei, salutemque fidelium, merito censuit riteque providit, servos Dei per sanctam & catholicam Ecclesiam esse colendos.
[6] Nos itaque, piis ducti consiliis, dignisque studiis excitati, [ambos Sanctos habendos & colendos pronuntiat,] nonnullos prædecessores nostros, Romanorum Pontificum specialis devotionis prosequentes affectu, imitari solicite intendentes, qui aliquos Sanctos canonizavere; de consesu Fratrum nostrorum pariter & assensu, Beatos Antoninum Florentiæ Archipræsulem, & Bennonem Saxonensem, Catalogo Sanctorum adscribimus, Festaque illorum, Missas, & Officia, in eorum commemorationem, per universas orbis ecclesias, singulis annis perpetuis futuris temporibus, celebrari concedimus & ordinamus. [nihil patitur sumptuum fieri,] Ad stantes vero concordi jubilo collaudaverunt Dominum, dicentes, Te Deum laudamus &c. Et quamvis summa pecuniarum non exigua in simili actu, tum in Pontificia familia toganda, tum in aliis impendiis soleat consumi; circumspectissimus tamen Papa tales sumptus, quasi alienos a sanctimonia & a puritate Canonizationis fieri vetuit. Quod raro (cum pecunia magno pretio habeatur) visum inter homines censeo: sed non absque querela familiarum aliorumque, suam mercedem expectantium, actum est.
[7] Locum hunc Ortizii cum ego Daniel Papebrochius ad Ariani Papæ laudem in Conatu Chronico-historico simpliciter transcripssem, nullo addito verbo quo istum optimi Pontificis sensum videri deberem meum facere, in omni ea qua sumi fortassis posset latitudine; nec tamen quidquam restrictionis eisdem adhibuissem, [in se suamque familiam] ratus neminem tam stolidum fore, ut existimaret Pontificem absolute damnavisse verbo factove, quod noverat a tot suis sanctissimis etiam decessoribus usurpatum; placuit adversariis meis terribilem accusationem formare coram Apostolica Sede. Equidem existimo abunde me diluisse calumniam Parte I Responsionum mearum ad Exhibitionem errorum mihi imputatorum Art. 2 §. 18. Hic tamen ejus volui meminisse, quia nunc primum ab Eruditissimo Magliabechio accipio prædictæ Canonizationis Acta, [& in ceteris eatenus favit,] quatenus S. Antoninum spectant, accuratissime ac munitissime descripta a causæ totius Procuratore Dominicano; ex iisque varia intelligo, ab Ortizio non satis explicata. Ac primo non vetuisse Pontificem ne sumptus ulli fierent, quasi ii essent absolute alieni a sanctitate & puritate talis actus, sed ne ii fierent in suam personam suamque familiam vestiendam &c: in ceteros autem usus voluisset moderationis aliquid, scilicet ut supplicantibus tantum remitteretur, [ut restricti fuerint ad 1800 ducatos ex parte S. Antonini,] quantum fieri honeste poterat, salva cuique mercede laboris, & majestate actionis tam magnificæ. Itaque Datario imperatum fuisse lego, ut eos sumptus ipse quam gratiosissime taxaret, hunc autem eos taxasse ad duo millia ducatorum de Camera, cujus summæ mille octingenti ducati, ex Florentinorum eleemosyna collecti repræsentati fuerint ab ipsomet Procuratore, prius quam ad Consistorium publicum procederetur, ipsomet Pontifice multum conferente ut tali summa expediri posset causa. Verosimile est ex parte Cæsaris, pro Bennone supplicantis, nihilo minorem aut etiam grandiorem summam expensam; [quidni etiam, ex parte S. Bennonis?] ideoque tota illa Acta hic edi potuissent: sed quia in iis vix semel iterumque tum ipse Benno tum Legatus Cæsareus nominatur, congruentius censui relationem dignissimam legi, differre in supplementum Maji, quando S. Antonini Acta erunt ad incudem revocanda.
§. II. Idem actus aliique prægressi, ex Bulla Canonizationis distinctius explicatur.
[8] [In bulla post exquisitam Vitam & miracula,] Bulla extat tomo 3 Bullarii, per Cherubinum Laertium compilati, in Appendice, & incipit: Excelsus Dominus militantem Ecclesiam prætiosorum lapidum vivorum, ipsi summo angulari lapidi Christo Jesu unitorum ornatissima varietate decoratam, structura mirabili fundare disposuit: idque explicatur, descensione facta a Patriarchis & Prophetis, per ceteros Sanctorum ordines, usque ad Virgines & viduas. §. 2 declaratur, quomodo Deus in eadem Ecclesia suscitaverit gloriosum Confessorem Beatum Bennonem, superno cœtui merito sociandum, imo verius sociatum; qui inter ceteros athletas, suis meritis & exemplis, ipsam sanctam Ecclesiam, divina cooperante gratia, multipliciter decoravit; præsentisque temporis caliginem, suæ lampadis fulgore, mirabiliter illustravit. Quod ostenditur §. 3 & 4, ubi indicantur virtutes & aliqua miracula quibus in vita & post mortem claruit & quæ protulimus. Deinde in dicta Bulla idem Pontifex ista addit:
[9] Possent hic quamplurima alia miracula afferri: [narrat quod rogatus a Caralo V & aliis Principibus,] multos enim divini Bennonis meritis e mortuis excitatos constat: multos variis morbis curatos; denique qui votum fecerit, neminem illius beneficium non sensisse. Propter quæ carissimus in Christo filius noster, Carolus Romanorum & Hispaniarum Rex Catholicus, in Imperatorem electus; & dilecti filii nostri, Albertus S. Petri ad vincula Presbyter, & Matthæus S. Angeli Diaconus, Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinales; ac venerabiles Fratres nostri, Richardus Trevirensis, & Hermannus Coloniensis Archiepiscopi, per eorum patentes litteras; nec non dilecti filii, nobiles viri, Ferdinandus Archidux Austriæ, ac Georgius & Henricus fratres germani, Duces Saxoniæ, Lantgravii Thuringiæ, & Marchiones Misniæ, per venerabilem Fratrem nostrum Joannem Episcopum Misnensem, Nuntium & Oratorem ad Nos ab eis destinatum, & dilectum filium Wilhelmum de Enkenvort, Electum Dertusensem, Datarium & Prælatum nostrum domesticum, eorum apud nos & Sedem Apostolicam etiam Oratorem & negotiorum Gestorem, humiliter supplicari fecerunt; ut præmissis diligenter inquisitis & exploratis, ad Beati viri Canonizationem procedere dignaremur. Quorum quidem precibus libenter annuere vellemus, summopereque gauderemus, hujusmodi Canonizationem nostris temporibus divino quodam ministerio contigisse; [motusque miraculis,] ac nobis justum videretur, ut idem B. Benno, quem jam Deus in cælesti gloria Sanctorum choro dignum fecisse, plurimis & manifestis indiciis & miraculis ostenderat, in terris etiam sibi debito Sanctorum honore non defraudaretur; non statim rem tanti ponderis ac momenti faciendam; sed, juxta veterem & laudabilem consuetudinem, cunctanter matureque considerandam duximus.
[10] [per exæminatos ter Processus probatis] Post triplicem igitur inquisitionem, ex recolendæ memoriæ Alexandri sexti primo, & deinde Julii secundi, & successive Leonis decimi, prædecessorum etiam nostrorum commissionibus super hoc debite factam; tandem idem Leo decimus, tribus etiam Romanæ Ecclesiæ Cardinalibus, ex tribus illorum ordinibus, videlicet venerabilibus fratribus nostris, Bernardino Ostiensi sanctæ Crucis in Hierusalem, & Antonio Albanensi Episcopis, tunc titulo S. Vitalis Presbytero, ac Joanni SS. Cosmæ & Damiani Diacono, Cardinalium de Fratrum suorum, (de quorum numero, licet absentes, tunc eramus) consilio & assensu commisit, ut ipsi, visis & examinatis Processibus, editis super ejusdem beati viri vita, moribus, fama & miraculis, ante & post ipsius decessum ejus intercessionibus a Deo factis, aliisque cunctis ad Sanctorum Canonizationem hujusmodi necessariis, se super omnibus & singulis diligenter informarent; & per eos comperta, in suo secreto Consistorio, ut moris erat, fideliter referrent. Cumque ipsi Cardinales, visis & examinatis diversis Processibus, in partibus Germaniæ de Sedis prædictæ commissione habitis, & ad Curiam nostram transmissis; testiumque fide dignorum depositionibus, pro tantæ rei dignitate, [votisque Cardinalium,] debite ponderatis; de supradictis miraculis ac vitæ sanctimonia & aliis a jure requisitis, fidelem Nobis relationem in pluribus etiam secretis Consistoriis fecissent; Nosque ipsorum & omnium Cardinalium vota, pro celebranda dicta Canonizatione, convenientia & conformia invenissemus; & pro celebriori executione dilectus filius Joannes Baptista de Senis, utriusque Juris Doctor, & aulæ nostræ Consistorialis Advocatus, in publico Consistorio omnia de ipsius Beati viri vita, moribus, fama & miraculis copiose percensuisset; nobisque humiliter supplicasset, ut ad ejusdem Beati viri Canonizationem, matura deliberatione præhabita, procedere dignaremur.
[11] Nos, de relatis coram Nobis inprimis maximas omnipotenti Deo gratias agentes, [post indictas orationes & jejunia] rogavimus omnes in eodem publico Consistorio tunc astantes, ut suis orationibus & jejuniis Ecclesiam Dei juvarent; ac ne eam Altissimus modo aliquo in hujusmodi Canonizationis officio errare permitteret, instanter orarent. Demum post aliquot dies convocatis denuo in aula nostra Consistoriali, in palatio Apostolico, universis & singulis, qui tunc aderant in Romana Curia, Ecclesiasticis Prælatis, Patriarchis videlicet, Archiepiscopis, Episcopis, in præsentia eorumdem Fratrum nostrorum, dictæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalium, eosdem Processus super ejusdem Beati viri vita, moribus, fama, & miraculis editos, per eumdem Joannem Baptistam breviter summarieque repeti fecimus. Quæ cum ex serie, per Cardinales ac alios quibus id munus per Nos injunctum fuerat, enarrata & exposita fuissent; omnesque astantes Prælati, quod sibi super hujusmodi Canonizationis negotio videretur, interrogati, unanimi consensu, nullo penitus discrepante, respondissent, sibi videri, quod idem Beatus vir inter sanctos merito adscriberetur & connumeraretur; Nos iterum humiles ipsi omnipotenti Deo, [die 31 Maji Dom. 1. post Pent.] quod ad Beatum servum suum debitis honoribus prosequendum, corda nostra illuminare dignatus esset, gratias agentes; ad ipsius Canonizationem, diem Dominicam primam post Pentecosten, quæ tunc occurrebat ultima die mensis Maji, anno Domini millesimo quingentesimo vigesimo tertio, deputavimus: ac in Basilica Principis Apostolorum de Urbe, amplum suggestum ligneum de more parari & exornari jussimus. Super quo quidem hodie, astante universo Clero & populo, de vita, miraculis, & fama ejusdem B. Bennonis, humili devotioneque pleno, ut moris est, sermone habito, deindeque Litania & hymno, Veni creator Spiritus, peromnia devote decantatis, nec non a Procuratoribus causæ ipsius Canonizationis, & ab ejusdem Caroli in Imperatorem electi apud Sedem prædictam constituto Oratore, a Nobis magna cum instantia petito pronuntiari, adscribi inter sanctos eumdem B. Bennonem (cum jam omnia consummata essent, omnesque Ecclesiæ ceremonias consuetas super ea re rite servavissemus) Deum præ oculis habentes, ad Canonizationem ejusdem Beati sub his verbis procedendum duximus & processimus.
[12] Ad laudem & honorem sanctæ & individuæ Trinitatis, & exaltationem Fidei Catholicæ, [B. Bennonem Sanctorum Catalogo inscripsit,] & Christianæ religionis augmentum, auctoritate Domini nostri Jesu Christi ac Beatorum Petri & Pauli Apostolorum & Nostra, de Fratrum nostrorum consilio, decernimus & diffinimus; bonæ memoriæ Bennonem, olim Episcopum Misnensem, Sanctum esse, & in Sanctorum Catalogo adscribendum, ipsumque in eodem Sanctorum Confessorum Catalogo describimus: statuentes, ut ab universali Ecclesia quolibet anno festum ipsius & officium, sicut pro uno Confessore Pontifice, sexta decima die mensis Junii, hoc est die depositionis suæ, devote & solenniter celebretur. Et insuper eadem auctoritate omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui annis singulis ad sepulcrum ejusdem S. Bennonis eadem die accesserint, septem annos & totidem quadragenas de injunctis eis pœnitentiis misericorditer relaxamus.
[13] Quibus debite peractis, inchoatoque per Nos, [& invocavit orationibus propriis in Missa decantatis:] ac decantato usque ad finem a cantoribus nostris, hymno, Te Deum laudamus; in illius etiam finem Cardinali Diacono in cantu dicente, Ora pro nobis B. Benno, a choroque responso, Ut digni efficiamur promissionibus Christi; Nos illico propriam Orationem de eodem Sancto alta voce decantavimus, dicentes: Deus, qui nos B. Bennonis Pontificis confessione gloriosa circumdas & protegis; da nobis & ejus imitatione proficere, & intercessione gaudere. Per Dominum nostrum Jesum Christum filium tuum, qui tecum vivit & regnat in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia secula seculorum. Deinde vero a dicto choro responsum. Amen. Solennem illic Missam Nos ipsi celebravimus, de dicta tunc occurrente Dominica prima post Pentecostem. Collectas singulas sub una conclusione terminantes, additis etiam prædicta ceterisque specialibus ejusdem S. Bennonis Collectis immediate sequentibus: pro secreta videlicet: Sanctus tuus, quæsumus Domine, Benno Confessor & Pontifex nos ubique lætificet, ut dum ejus recolimus merita gloriosa, apud te semper patrocinia sentiamus: cum sua conclusione, videlicet Per Christum &c. Deinde vero Postcommunionem subjunximus, dicentes: Quæsumus Domine, salutaribus repleti mysteriis, ut Sancti tui Bennonis Confessoris & Pontificis, cujus solennia celebramus, etiam intercessione adjuvemur; [concedit Indulgentias,] cum simili conclusione. Et ita Missam ipsam ad finem usque, cum solitis ceremoniis, juxta Ordinarium Apostolicum, illic debite terminavimus; Indulgentiamque plenariam omnibus Officio hujusmodi tunc astantibus, devote elargiti sumus. Præsentes litteras in præmissorum testimonium concedentes, ad laudem & gloriam omnipotentis Dei, qui in sanctis suis mirabilis est, ac gloriosus vivit & regnat, benedictus in secula seculorum.
[14] Ceterum quia difficile foret easdem præsentes litteras ad omnium notitiam deferri, [& concludit Bullam,] volumus & decernimus, quod earumdem transsumptis, manu Notarii publici subscriptis, sigilloque alicujus Prælati Ecclesiastici munitis, fides adhibeatur indubia, in omnibus & per omnia; & illis ubique stetur, ac si originales litteras hujusmodi essent exhibitæ vel ostensæ. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrorum decreti, diffinitionis, descriptionis, statuti, relaxationis, concessionis, & voluntatis infringere, & ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei ac Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Romæ apud S. Petrum, anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo vigesimo tertio, pridie Kalendas Junii, Pontificatus nostri anno primo.
Ad Castello
Visa W. de Enkenvort
T. Hezius
Registrata apud me T. Hezium:
a tergo signatur Bullæ Apostolicæ.
Eadem omnia habes apud Matthæum Raderum, tom. 3 Bavariæ Sanctæ pag. 186 & seqq. & quidem ex originali fidelius transcripta, [ex originali Ms. sincerius editam a Radero] quam impressa in Bullario: ubi Bulla data legitur, anno Pontificatus sexto; idque non per zyfram, qua in margine recte notatur Dat. P. an. 1; sed numero ad longum expresso. Quod plus quam simplex ac veniale mendum, arguit licentiam datam typothetis (hominibus ut plurimum ignorantissimis) per longum extendendi numerales ecgraphorum ad prælum delatorum notas, cum periculo frequentissimorum ac gravissimorum errorum. Raderum autem ex originali transcriptam Bullam dare, probant etiam parerga Ministrorum subnotantium, solita in Bullario omitti, & hic solicite ad numerata, si non ad aliud, saltem in argumentum fidelis transcriptionis.
[15] Ea Canonizatio pessime habuit Lutherum, quem ait Raderus in Vita S. Bennonis, [ringente nequid quam Luthero] doluisse vehementer, sua impia dogmata eodem tempore magnis D. Bennonis miraculis refutari. Itaque impium os in sanctum virum exeruit, & librum patria lingua protrusit, cui hanc Epigraphen fecit. Contra novum idolum & antiquum diabolum, Misnæ exaltandum. Has impius & Patroclianas Lutheri chartas. Adamus Tanner, Societatis nostræ Theologus, & suis ingenii monumentis clarus, tribus orationibus diluit, Ingelstadii, anno MDCVIII, XIV Kalendas Quintiles editis: [quem refutavit Tannerus:] quibus has tres quæstiones tractat. Utrum Lutherus fuerit Germaniæ Propheta, speciatim vero ejus gloriæ, qua nunc S. Benno in Bavaria coruscat? Deinde: Utrum Lutherus præteritorum S. Bennonis illustrium factorum æquus sit æstimator? Tertio, Rectene Lutherus olim tam Canonizationi quam exaltationi S. Bennonis sese opposuerit? Ubi ostendit Tannerus Lutherum falsum Prophetam fuisse, & verum poëtam, quamvis carmen nullum facere potuerit. Iniquissimum dein Judicem & censorem factorum S. Bennonis: impie denique se Canonizationi opposuisse.
D. P.
[16] Sed quantum indoluit impius hæresiarcha, amplificata S. Bennonis gloria, tantum gavisi sunt avitæ religionis in Germania tenaces Catholici: [Georgio autem Duce Saxoniæ mire gaudente,] atque imprimis ille in Pontificiis litteris nominatus atque a Radero laudatus, inclitus ille Saxoniæ heros, Misniæ Regulus Georgius, qui in ea causa vehementissime laboraverat; cumque, quod illius Majores & ipse maxime optaverat impetrasset, litteras ca de re dedit ad Bojorum Duces, Guilielmum & Ludovicum, quibus rogabat, uti Pontificis auctoritas, qua D. Bennonem inter Beatos versari, publicoque cultu venerandum denuntiarat, in suis Bojariæ provinciis & primariis civitatibus, Monachii, Ingolstadii, Landishutæ Landspergæ, pro concione proclamaretur, & pro foribus templorum tabulæ ipsæ proponerentur. Servantur eæ Georgii Principis & Joannis Antistitis Misnensis litteræ in chartophylacio summæ ædis Monachii, quas ipse patria lingua conscriptas cum voluptate legi. Ita Raderus; cui cum in proposita sibi brevitate (quam tamen hic non mediocriter excedit) minime licuerit eas litteras Latine legendas exhibere; [Bavaros etiam ad promulgandam bullam exhortante.] rem minime negligendam ego censui, neque tam insigne Saxonicæ pietatis monumentum subtrahendum posteris Principibus, per ipsius S. Bennonis apud Deum preces feliciter ad illam reduci cæptis. Sed alio non profecit conatus iste meus, quam ut Joannis litteræ aliæ originaliter in membrana descriptæ, & magno cereo sigillo munitæ reperirentur verbotenus tales, quales jam Henschenius ex ipso Radero transcriptas reliquerat, uti infra leguntur num. 19. Illæ autem præmemoratæ, si adhuc reperiantur, poterunt faciendo postmodum supplemento servire. Unum hic motaverim quod credam Translationem secuta miracula multa, quorum tamen notitia nulli scripto consignata perierit usque ad annum MDXXXIX.
§. III. Translatio corporis Misnia Monachium, miraculo secuta.
G. H.
[17] In prolata superiori §. Pontificia Bulla, laudantur Georgius & Henricus, fratres germani, Duces Saxoniæ, Lantgravii Thuringiæ, & Marchiones Misniæ; qui per Joannem Episcopum Misnensem, [Georgio Duce Catholico defuncto,] Nuntium & Oratorem adu Pontificem Romanum a se destinatum, humiliter supplicari fecerunt, ut ad S. Bennonis Canonizationem procedere dignaretur. Utinam sic pari passu processissent ambo! non adeo dissimilis utriusque fuisset exitus. Henricus Iunior, a Luthero dementatus, in hæresim prolapsus omnem secum posteritatem traxit senior Princeps Georgius (verba sunt Laurentii Surii in Commentario rerum gestarum sui temporis) generosa & plane. Germana animi fortitudine, in avita Majorum suorum religione constantissimus, & Carolo V Cæsari longe optimo semper deditissimus, dignus profecto multis nominibus, quem omnis posteritas laudibus vehat, quem Lutherus egregie convitiis & contumeliis, & quidem impune, sæpe prosciderat, anno MDXXXIX diem vitæ clausit extremum Clarissimus & integerrimus Princeps Saxoniæ Georgius: cujus obitu maxima accepit incommoda religio Christiana. Nullos enim reliquit liberos. [& succedente Henrico fratre Lutherano,] Itaque testamento scripsit heredem fratrem suum Henricum, & ejus filios Mauritium atque Augustum, ea conditione ne quidquam in religione Mutarent. Missi fuerunt ad Henricum, qui hoc ei proponerent: sed interim mortuus est pius Princeps, & continuo Henricus ditionem omnem occupavit, atque in omnia Misniæ, Thuringiæ & Saxoniæ loca, quæ Georgio Principi paruerant, Lutheri dogmata invexit; Hæc Surius: quæ apud Bzovium & alios Historicos etiam referuntur. Sed ad S. Bennonem redeamus.
[18] [inter Sacrilegia hæreticorum,] Raderus, hoc idem deplorans, sic progreditur: Defuncto Georgio, cum quo simul Catholica pietas in Saxonia & Misnia sepulta est, secuta sunt miserrima & infesta cælo terrisque tempora: quibus non satis fuit impiis, sacrilegas manus sacris Divorum sedibus & ædibus inferre, spoliare templa, polluere sacras aras, Cælitum statuas confringere, omnia sacrariis ornamenta detrahere, aurum & argentum, pretiosas vestes & supellectilem auferre, sacra profanis, profanis sacra miscere, omnia profanare; nisi in viscera terræ irent, sacros cineres & manes Sanctorum incestarent. Quorum tamen furorem Benno, per curam suorum successorum, declinavit, tantisper in arcanis conclavibus Episcoporum servatus, [Servatum corpus S. Bennonis:] quoad Albertus V, inclitus Bojorum Dux, & magnum Catholici nominis id ævi columen, per litteras sanctissimi illius Antistitis sacrum pignus enixe petivit, & anno MDLXXVI feliciter impetravit: uti publica Misnensis Pontificis & Collegii Sacerdotum testimonia, quæ subjicio testantur.
[19] [a Joanne Multizio Episcopo] Nos Joannes, Dei gratia Episcopus Misnensis omnibus visuris has nostras patentes litteras, salutem in Domino precamur, attestamur & notum facimus. Cum Ecclesia Misnensis, Cathedralis & ingenua Episcopatus nostri, persecutionem pateretur a Lutheranis, sub Henrico Duce Saxoniæ; Reverendissimus Joannes, genere Maltizius, tunc temporis Episcopus, reveritus ne in illa perturbatione & irruptione templorum discussioneque imaginum, Sanctorum Reliquiæ ibidem longissimo tempore, magna cum veneratione custoditæ & conservatæ, diriperentur ac profanarentur; volens providere ejusmodi periculis, aperuit tumbam sive sepulcrum magnifice extructum; in quo D. Bennonis Episcopi corpus solenniter reconditum erat, atque ibidem longissimo tempore multis miraculis claruit, sanctissime visitatum & recolitum fuit. atque illas sanctas Reliquias integri corporis D. Bennonis, una cum cilicio, mitra, [in arcem Stulpem delatum;] & baculo pastorali ejusdem Divi, aliisque Reliquiis, videlicet cranio D. Donati Martyris, quod tamen vetustate in petios dilapsum est, digito S. Pauli Apostoli & aliis quibusdam non cognitis Reliquiis, quod earum schedulæ vetustate periere, in capsula stannea reconditas amovit: & in sacellum arcis Stulpen, suam Sedem Episcopalem, distantem sex milliaribus ab Ecclesia Misnensi, ejusdem Episcopatus transportavit. Quo in loco remanserunt, vivente supradicto Episcopo, & Successore ejus Nicolao Kerlewisio. In cujus loco cum nos quidem indigne in Episcopum electi succederemus, accidit ut statim initio Pastoratus nostri in exilium pulsi, dura pateremur.
[20] Interim Reverendus Nicolaus Gruner, Presbyter grandævæ ætatis, [dein infra lectum reclusum,] cui erat sacristia ejus sacelli commissa & commendata, divina volente gratia, memoriam habuit reconditarum Reliquarum in arce Stulpen, quas modo nominavimus, magnoque pietatis affectu, ad locum illum accelerans, ex supradicto sacello amovit, & intra lectum cubiculi reclusas sanctissime aliquantisper custodivit, donec nos ab exilio restituti; ingravescentis ætatis supradictus Sacerdos ad nostras manus, sanctas illas Reliquias fideliter tradidit. Post nostrum exilii reditum, transactum fuit, consentiente Capitulo nostro, [& in sepulcro unius Episcopi in oppido Vurzen depositum.] ut arx Stulpen Illustrissimo Saxoniæ Duci Electori ex permutatione traderetur; idcirco supradictas Reliquias posuimus nostris manibus in sepulcrum Joannis Episcopi Misnensis genere Salhansen, prædecessoris nostri, quod sepulcrum adhuc hodie integre extat in Collegiata Ecclesia B. Mariæ Virginis oppidi Episcopatus nostri Vurzen, hac nostra intentione, ut sanctæ hæ Reliquiæ ad extremum usque diem illic tuto remanere debeant.
[21] At vero cum Illustrissimus Dux Bavariæ Albertus, intercessione Decani nostri Hieronymi de Komerstat, piæ memoriæ, Reliquias peteret; cogitavimus supradictas reconditas in tutiorem locum remittere. Extraximus ergo nostris manibus prænominatam capsulam, [post Alberto Duci Bavariæ donatum,] & sanctas Reliquias reperimus & recognovimus: & suæ Celsitudini, utpote Catholico Principi, lubenti ac devoto animo ad prohibendam profanationem submisse obtulimus, transmisimus & tradidimus. Attestamur iterum atque iterum prænominatas Reliquias in veritate a prædecessoribus nostris Episcopis, Clero & plebe, usque ad nostra tempora pie cultas & sanctissime conservatas fuisse, multisque claruisse miraculis: quarum indicem una cum descriptione Vitæ S. Bennonis quædam alia, Illustrissimæ Celsitudini Ducis Bavariæ tradidimus. Hujus rei pro majori fide, ad confirmandam ipsissimam veritatem, hoc nostrum diploma nostri magni sigilli impressione confirmavimus. Actum in Episcopatus nostri residentia oppidi nostri Vurzen, Dominica Lætare, anno reparatæ salutis millesimo septuagesimo sexto. Joannes, Dei & Apostolicæ Sedis gratia electus & confirmatus Episcopus Misnensis, nec non Præpositus Naumburgensis, ad majus & firmius testimonium manu propria subscripsit. Hactenus diploma, in quo citatus Joannes de Salhausen floruit Episcopus XL Misnensis usque ad annum circiter MDXVIII, quo electus Joannes de Schbeiniz, qui missus Orator Romam interfuit Canonizationi S. Bennonis, eique substitutus Joannes Maltizius hic supra memoratus, ac vita functus anno MDXLIX habuit successorem Nicolaum Kerlewisium, cui se testatur successisse, Joannes Haubitzius, hujus diplomatis auctor & quasi cum corpore S. Bennonis, etiam divina protectio excessisset, Episcopatus deinceps devolutus est ad Principes Lutheranos, Augustum & Christianum Duces Saxonia, & Christianum Electorem, aliosque.
[22] Monachium, inquit Raderus, anno MDLXXVI, [quod nunc Monachii in sacello proprio honoratur,] Divus Benno intravit, & in palatio Principis per quadriennium ut hospes cultus, I Anno demum MDLXXX magna ceremonia festaque, in ædem maximam Beatæ Virginis delatus, ibi pedem & sedem æternam fixit … Conditum est illi ante summæ ædis chorum, in ipso templo, nobilissimum seu sacellum seu mausoleum; ubi in altari, ipsius nomini inscripto & initiato, sacræ illius Reliquiæ sunt collocatæ. Tanta porro frequentia confluentis populi cœpit coli, ut uno aliquo anno, qui tertius supra millesimum sexcentesimus fuit, octoginta parœciæ, cum signis & publicis supplicationibus, apud D. Bennonem apparuerint. [cum accursu maximo & miraculis.] Bojis tam carus est, & merito, ut nullis illum opibus & copiis permutare velint aut patiantur. Hæc Raderus, qui addit se adolescentem anno MDLXXX in politioribus tum litteris versatum, sanctissimi triumphi, cum sacræ Reliquiæ ad ædem Deiparæ-Virginis transferrentur, spectatorem, cultorem & admiratorem fuisse.
D. P.
[23] Hactenus Henschenius: qui cum apud eumdem Raderum vidisset, [Eorum pleni libri requisiti] quod leguntur integra volumina, quorum alterum post alterum est editum, quibus S. Bennonis prodigia copiose describuntur, quæ omnium manibus tractantur; ea quidem diligenter requisivit, sed prius e vivis abiit quam illa adferrentur. Allata autem una est ex Germanico anni MDCVIII exemplari etiam aliquid de prænotata translatione paulo distinctior narratio in hunc sensum. Allatæ Monachium Reliquiæ annorum aliquot spatio manserunt in quodam privato aulæ loco, [allata distinctior relatio Translationis,] donec anno MDLXXVIII Dominus Kommerstat piæ mem. Cameræ Ducalis Consiliarius, cuidam, qui a consiliis ecclesiasticis Serenissimi erat, rem altera vice aperuit. Hic, utpote vir spiritualis, his continuo intentus, ad alloquium Serenissimi admitti petiit, eumque in præsentia Serenissimæ Conjugis hac de re commonuit, cum demissa observantia insinuans, quam indecens sit, tantas Reliquias in loco quasi privato, sine honore & reverentia, jacere: pium consultumque fore, si ad serenissimos Antecessores, Cæsarum & Ducum tumulum, in Collegiatam Divæ Virginis transferrentur, ut annuo ibidem cultu Divus Benno honoraretur: futurum forte, ut Optimum Numen, ob hujus intercessionem plura miracula edat. Insumptis aliquot deliberationi hebdomadibus, [facta anno 1580 ad ecclesiam D. V.] vocato denuo ad se prædicto Ecclesiastico Consiliario, Sacras Reliquias ei indulsit; quarum tamen translationem varia impedimenta in annum millesimum quingentesimum rejecere: quando primum, licet non sine difficultate, in aliquos Serenissimorum Capitum comitatu, ad prædictam Ecclesiam præter alias Reliquias delatæ, & in summo altari depositæ fuerunt.
[24] Et Divum hunc Beneficum varia mox suspensa anathemata demonstrarunt; [secutis mox miraculis] uti & variæ schedæ, quæ hujus tenoris erant (Deus & Divus Benno, intercessione sua, me hoc & illo malo liberarunt) Ipse etiam Præsul ab Aw, jam ad extrema deductus, ac rationis usu destitutus, S. Bennonis patrocinio commendatus, ad mentem & sanitatem rediit. Alteri quoque Præsuli potus, in quo Divi hujus Reliquiæ positæ erant, malum, [His an. 1601 publicari cœptis,] quo periculose ex improviso correptus fuerat, omne abstersit. Miracula hæc ob timendas hæreticorum & perfidorum calumnias diu suppressa; aliud tandem manifestum miraculum, quod anno MDCI cum femina quæ afflicta erat pede, in ipsa ecclesia contigit, in lucem & venerationem traxit. Miraculum hoc tale fuerat, ut omnes hujus conscii prælo ipsum committi urgerent, quod & externorum regnorum devotos cultores exciret, & supplices eorundem manus ad curandam argenteam Divi imaginem aperiret liberalitate summa, qua adjuta dein aliorum quoque pietate, eam, quam nunc videre est, argenteam Divo imaginem statuit. Adeo in dies peregrinantium accrescebat numerus, [conficitur argentea statua.] ut Ecclesiasticis in choro functionibus vix locum permitteret; quare S. Reliquiæ inde denuo amotæ in vacans aliquod altare repositæ fuere, usque dum Serenissimus Bavariæ Dux Guilielmus cum contribuentitibus etiam omnis status devotis aliis, in honorem Sancti hujus sacellum, vix ulli in Germania secundum exstrui curavit. Miraculorum finis nullus est; ita ut jure dicere liceat; Manus Domini non est abbreviata, [& novum sacellum.] ut Salvare nequeat; neque est aggravata auris ejus, ut non exaudiat. Isaiæ LIX & illud; Mirabilis Deus in sanctis suis. Porro cum mirabiles casus, in quos Divi Bennonis, ut dictum est, Reliquiæ devenere, sinistrorum discursuum hinc inde causam præbuerint; paucis rei seriem scientibus; placuit hanc veram relationem in lucem edere: cujus testes litteras & sigillum, ut & alia documenta, Collegiata Monachiensis. habet Unde videre licet, quam mirabiliter hæ Reliquiæ, non solum contra hæreticos aliosque Ecclesiæ hostes conservatæ & defensæ; sed etiam quam celebres ab optimo Numine redditæ fuerunt.
[25] Post hæc ex aliis Germanicis impressis, iis (credo) quorum meminisse Raderum dixi; allata est magna copia Miraculorum ab anno MDCI usque ad XXII ejusdem seculi Monachii patratorum, [Miracula cetera quomodo hic dentur.] & Latine redditorum a P. Francisco Halder, quæ secundam nobis constituent hujus argumenti Partem, sed absque ullis Annotatis: nec enim operæ pretium videbatur cujusque curati patriam accuratius scrutari, cum aliud nihil fere occurreret, circa quod versari diligentia nostra posset. Unum monuerim, dies & annos illos notari, non quibus factum miraculum est; sed quibus testatum rite & in libros relatum fuit. Licentiam quoque mihi fieri peto, in gratiam externorum, complurium consonantium difficilem in eadem syllaba concursum in nominibus Bavaricis ægre passurorum, lævigandi illum interpositione secundæ vocalis iis locis, ubi lenior dialectus illam admittit, scribendo v. g. pro Horl num. 7 Horel, pro Stadler num. 13 Stadeler, pro Sedlmayr num. 19 Sedelmayr, pro Hinstrmuller num. 22 Hinstermuller, aliaque similia. Quamquam non ignorem, illam secundæ vocalis ante liquidas elisionem, duarumque in unam syllabam contractionem, miram gratiam conciliare Germanicæ, ut nunc culta habetur, linguæ. Ne autem quemquam terreat Schm, Schn, Schw initio syllabarum positum, sciat istud Sch fere non plus valere quam sonorum S & Schmid vel Schweick vix aliter sonare quad Smid, Sweik ipsumque ch positum post S solummodo sibilum ipsius S roborare, ut acutior evadat. Denique scito hæc omnia accepta referenda curæ R. P. Friderici Milholtzer, anno MDCXC Rectoris in nostro Monachiensi collegio qui suo ibidem concionatori P. Francisco Halder hoc operis demandavit.
PARS II.
Miracula Monachii patrata seculo XVII.
Ex impressis Germanicis.
Interprete P. Francisco Halder S. J.
ANNO MDCI.
[1] Agatha Obermairin Wessofontana, XL annos nata, proximis feriis Pentecostes subito tam acerbos doleres in sinistra tibia sensit, [An. 1601. Mulier pro emortuo pede, ligneo utens,] ut diu noctuque quiescere numquam potuerit. Patrocinio deinde spectatorum hominum in electorale Nosocomium promota, XIV hebdomadas ibi decubuit, fulcri adminiculo ægre admodum incedens, dum tandem omnino ligneo pede, quem loris corpori alligabat, maxima tamen cum difficultate usa fuit. Et licet medici in admovendis omnis generis medicaminibus partes suas strenue egerint, operam tamen omnem perdiderunt, ita paulatim excrescente tibia, ut secari, uri, pungi, sine ullo ægrotæ sensu potuerit. Permisisset illa sibi pedem subter genu omnino abscindi, nisi medici illam ab hoc præposito dehortati, calidum balneum in proximum æstatem præscripsissent. Forte circa diem D. D. Simoni, & Judæ sacram, extra nosocomium convivio adhibita, [auditis S. Bennonis miraculis mota,] multa de S. Bennonis in morbidos prodigiis legi ex ejus historia audiit: unde illa miseriæ suæ admonita, cum lacrymis in cælum manus sustulit; pollicita, se, quam primum liceret, sacrum in D. Bennonis honorem fieri curaturam ad aram sanctæ Crucis, ubi diebus solennibus ejus Divi sacræ exuviæ populo spectandæ exhiberi solent; sperans se omnino D. Bennonis patrocinio a tanta calamitate posse liberari. Distulit illa hoc propositum in tertiam usque hebdomadem, licet continuo ut illud exequeretur in somnis admoneretur. Quare XIX Novembris anno MDCI Sacerdotem D. Lenxhardum Haner, qui eidem postera luce Sacrum legeret, constituit. Mane confessa P. Carolo Leopold Societatis Jesu Concionatori & Theologo, in templo B. Virginis natæ sacro, cum aliis spectatis matronis, quas niteresse voluerat, adfuit; & bis cum iisdem ad oblationem ligneo pede aram accessit. [dum 19 Nov. interest votivo aa Reliquias sacro] Cum peracta oblatione in locum suum rediret, subito ceu deliquium pateretur, humi collapsa fuit; ubi esset, quid ageret, pæne ignorans. Cum tandem sublata, & in sellæ suæ perducta fuisset, ad se rediens, calorem quemdam in emortuo pede sensit, eodemque temporis momento ejus digitos commovere potuit. Præ gaudio deinde vix sui compos, cultrum petiit; ruptisque lignei pedis vinculis eoque abjecto suis jam vestigiis aram accedens, ex Mystæ manibus sacram Synaxin sumpsit, corpore & anima, si unquam alias sanctissima. Hæc omnia sic gesta esse jurata dixit ipsa Agatha Obermayrin: [illum vitæ restitutum gaudet.] idem testantur omnes Medici proprio chirographo, in quorum potestate fuit; & Anna Gasnerin, Anna Kheprunnerin, Sybilla Gandnerin & aliæ. Ad perpetuam rei memoriam etiam ligneum fulcrum ad D. Bennonis aram asservatur.
[2] Udalrici Kracker civis Monachiensis uxor Maria, [curatur infantis emortuum brachium] periculoso admodum puerperio difficulter fœtum enixa est. Infans vix sacro fonte ablutus fuerat, cum sinistrum ejus brachiolum intumescens, notabilem plagam contraxit. Humanæ opis, adhibita medicorum cura, omissum nihil est; omnia tamen frustra fuere; nam infantis brachium paulatim ita exaruit, ut tactum non amplius senserit. Sub hæc puerperam invisit Jacobi Zweng tum Consulis conjux, eamque consolata, retulit insolitum miraculum, quod S. Benno nuper in clauda fæmina peregit; suadens, ut & ipsa infantis sui valetudinem per votum commendaret. Paruit illico mater: insequente nocte infans jam melius habuit: postera luce subsidente tumore omnino convaluit. Videre prodigium testes oculati Sigismundus Pochen & ejus magister, Chirurgi, Apolonia Nadlerin, Maria Segerin viduæ. Calendis Decembris.
[3] Christophori Mayr, civis & tabellarii Monachiensis, [& alterius duo in ore foramina.] filiolus Christophorus, sesquiannum natus, duo foramina in ore habuit, quæ eidem maximos dolores crearunt: & licet sollicita mater, usa medentium consiliis, & medicina diu vulnera hæc curare conata fuisset; operam tamen lusit, cum bina foramina in dies laxiora fierent, maximo cum periculo ne os omnino computresceret. Mater D. Bennonis memor, & de ejus prodigiis etiam somnio admonita, sacrum in ejus honorem dicendum, cum cereo anathemate vovit: quibus peractis cum infantem domum e templo retulissent, extemplo sine ulla ulteriore medicina geminas has oris plagas amisit. Testes jurati fuere Joannes Pfanzelte, Anna Baumstauberin, & alii. XV Decembris.
Anno MDCII.
[4] [1602 sanatur tibia inutilis,] Anna Mittermayrin Antelingana prope Duntenhusium, XII annos ex tibiæ doloribus decubuit, ignota mali origine. Diu sub potestate medentium fuit; qui illam tandem omnino conclamarunt. Quare ligneo usa fulcro, in quod progrestura toto corpore incumbere debuit, de recuperanda sanitate dudum desperaverat. Tandem Iacobi Zweng Consulis Monachiensis conjux, miseratione erga ærumnosam tacta, quam bene pridem jam noverat; misit ad illam, qui ei de D. Bennonis miraculis referret, suaderetque ut fieri in ejus honorem sacrum curaret, & voto se obligaret. Cui confilio cum illa paruisset, momento restituto pede sine ullo adminiculo domum rediit: testantur hæc omnia Jacobus Zwenz Consul. ejus Uxor, cum tota familia VII Februaris. [hernia vicennis,]
[5] Andreas Schmid, civis Monachiensis septuagenarius, XX annos herniosus fuit, maximis propterea excruciatus doloribus decies sexties de die non raro decumbere coactus fuit: cum vero multa de D. Bennonis prodigiis inaudisset, legissetque, pro recipienda sanitate in ejus honorem sacrum dici curavit, cereoque anathemate se obstrinxit. Peracto sacrificio recessit tam diuturnum malum, eique optima valetudo successit. Rei testes fuere Alexander Eurel Sacerdos, Andreæ ipsius uxor cum tota familia. XXVI Martii. [Hæreticus sclopo incurabiliter vulneratus,]
[6] Daniel Molitor miles, Bamberga vetere oriundus, annos quinque supra triginta natus, cum in Hungaria militaret, decem ante Martinalia diebus, cum aliquot sclopetariis peditibus ad obsidendam arcem Lakam nomine prope Canischam missus fuerat. Ibi a Turca quodam, e ligneo tuguriolo collimante, plumbea glande circa præcordia trajectus, solido triennio maximos dolores, fatigata nequidquam in curando vulnere medentium industria, exantlavit. Cum tandem Monachium devenisset, morbidus & pessime valens, de S. Bennone, multa narrari audivit, [& ex voto sanatus fit Catholicus.] qui illi etiam XX Martii in somnio, Episcopi specie, apparuisse visus erat: cui (licet hæreticus) Sacrum, cum cerea militis imagine vovit, cui ipsemet una cum uxore, aliisque multis in templo B. V. interfuit. Quo finito, cum paulatim remittente dolore plaga coiret; venit illi in mentem, Deum sibi homini hæretico conferentem singulare hoc sanitatis beneficium, fortasse ut evitaret perversam religionem, & ad Orthodoxam transiret monuisse. Quare Patrem Marquardum Leonem, Ordinis S. Francisci Lectorem, adiit; ibique edoctus Romanæ fidei capita, Catholicum professus est; certus, Orthodoxam fidem ad extremum usque spiritum propugnare. Rem, ut narrata est, multi summi & infimi Monachii testati sunt. VIII Aprilis.
[7] Georgius Horel, Civis Monachiensis sexagenarius, sesquisannum cæcus fuit, [cæcus illuminatur,] sinistro oculo lucem per chirurgum recuperavit: exinde tam acerbus dolor alterum oculum invasit, ut præ ejus vehementia ad insaniam deductum iri omnes crediderint. Duos menses tenuit pertinax cruciatus, dum tandem D. Bennonis opem promisso cereo anathemate invocavit, quo rite perpetrato, votoque soluto, dolor omnis temporis puncto abscessit. In gratiarum actionem integro anno quotidie rosarium se in honorem D. Bennonis recitaturum spopondit. Testes citavit uxorem, & totam familiam, omnemque viciniam. XXVI Maji.
[8] Nobilis & spectabilis D. Anna Nothafftin &c, annos nata duos supra XXX, [sanatur dolor brachii,] diu ex acerrimo brachii dolore decubuit, periculumque erat, nequid, quoniam gravida esset, fœtui accideret: gestare etiam brachium non potuit sine alieno adminiculo. Cum ejus soror jam de hac valetudine nuntium accepisset, cereum pro illa anathema Divo Bennoni sub Sacro vovit. Extemplo eam dolor, & brachii cruciatus reliquerunt. Indicavit hoc, ex mandato Dominæ suæ, missus Monachium Ernestus Cæsar; votumque ejus loco deligenter persolvit, XXI Iulii.
[9] Die XXVI Iulii allatum fuit in templum B. Virginis chirographum, [apoplexia,] cujusdam illustri principum genere orti, qui subito apoplexia tactus neque loqui, neque movere alterum latus potuit. Cum vero ejus conjux, pro avertenda hac calamitate, voto Sacro & anathemate, apud D. Bennonem intercessisset, intra mediam horam recepto loquelæ usu convaluit.
[10] Joannis Leckner uxor Helena, quadragenaria, per quatriduum tam acutos in lævo brachio dolores sustinuit, ut die ac nocte continuo præ nimis acri eorum sensu ejularet. [dolor brachii,] Desperatis hominum remediis, illius maritus ad D. Bennonem confugiens, in ejus honorem Sacrum fieri curavit: quo finito statim Helena melius se habere cœpit, & proxima nocte penitus convaluit. Testati sunt Leonardus Harrer, Sacerdos, qui Sacrum fecit, Simon Franck, Andreas Engelsperger cum tota vicinia, XXIV Iulii.
[11] Ioannes Muller, Ottenhoffensis, XX annis gravi morbo implicitus fuit, [gravis 20 an. morbus,] quæ singulis hebdomadibus eum adeo exercuit per triduum integrum, ut sui non compos & lymphatus videretur. Quare D. Bennoni votum fecit, exinde morbo illo non amplius infestatus, III Octobris.
[12] Georgius Kriminer annos quatuor supra L natus, Obermerbachensis, biennio tantos cruciatus in læva tibia perpessus est, ut duobus fulcris innixus incedere debuerit. Post hæc, malo ad alteram quoque tibiam transeunte, adhuc biennium decumbendum misero fuit. Tandem cum multa de S. Bennone audiret, & non raro etiam somnum de hoc Divo haberet; per ejus opem, promisso cereo anathemate cum sacro, extemplo convaluit. Testes fuere Joannes Gutgabler Parochus, Joannes Schmidt, Georgius Halzmayr Obermarbackenses; VII Octobris.
[13] Georgius Stadeler Klainthalensis, septuagenarius, per sex hebdomades ita cæcus fuit, [cæcitas diuturna,] ut duce, si quando exire vellet, opus ei fuerit. Postquam se Divo Bennoni facto voto commendavit, sine ullius ductu Monachium venit, ibique votum persolvit. Testes produxit quatuor e vicinis una cum uxore, XXVIII Octobris.
[14] [genu invalidum,] Martinus Vischer totum annum genu laboravit, & tandem ingravescente malo duobus mensibus ingredi nequiit. Ut primum sacrum se in D. Bennonis honorem fieri curaturum vovit, intra triduum sanitatem recepit. Audiere hæc referentem Adm. Rev. D. Franciscus N. Licentiatus Decanus ad B. Virginis, Leonardus Hamer, Sacerdos, Joannes Scharman Custos, X Novembris.
[15] Leonardi Walther Tolzensis, trimulus infans, [epilepticus puer,] comitiali morbo adeo correptus fuerat, ut quotidie semel illum atrox malum exercuerit. Ex quo autem pater, pro infantis salute Sacrum D. Bennoni cum cereo anathemate vovi, nullum amplius morbi indicium reperitur. Retulit hoc ipse pater, præsentibus Leonardo Harrer, Paulo Greinwolt, Sacerdotibus ad D. Virginis.
[16] Christina Schmidin, XIII annorum puella, Oenipontana, [pustulis obsita,] VIII annis toto corpore pustulis & fœdis ulceribus ita obsita fuit, ut nullo medicamine curari potuerit; unde eo tandem miseriæ devenit, ut publica stipe ei ex commiseratione præbita victitarit. Soror ejus natu major, de maximis D. Bennonis miraculis admonita, puellæ salutem eidem, promisso ejus honori Sacro, commendavit. Quo facto, pustulæ & ulcera protinus sine ulla medicina evanuere, puellaque convaluit. Narravit, Elisabetha Schmidin puellæ soror, & Regina Chorantin Oenopontanæ. XIX Novembris.
[17] Caspar Zolner, faber lignarius, in ædificio quodam opus faciens, dum trabes in altum cum aliis erigeret, [gravis hernia,] herniam contraxit; unde factum est, ut opificio abdicato, corrogata stipe potissimum victitarit. Auditis vero D. Bennonis in ægros beneficiis, protinus ingressus templum B. Virginis, flexis genibus ad aram quandam, pro sanitate sua preces ad Divum prædictum fudit. Quod dum ardenter facere perseveravit, visæ sunt illi a tergo hæ voces ad aures allabi: Ne desiste, exaudieris: Bis igitur circumspexit, humanam eam vocem ratus: post hæc statim melius habuit & ex integro convaluit. Testes fuere Kilianus Berthold medicus, & aliquot vicinorum, XXII Decembris.
Anno MDCIII.
[18] [utroque oculo orba,] Apolonia Remfin Wilheimensis post puerperium utroque oculo capta fuit, & integro mense diem non vidit. Postquam vero piorum hominum usa consilio, D. Bennoni duo Sacra cum cereo anathemate vovit, paulatim visum recuperavit. Testatæ sunt hoc Maria Vierekin civis Monachiensis, Anna Wildin, Ursula Huberia, Weilheimenses, VII Aprilis.
[19] Joannes N. sedecim annorum adolescens, Weissenfeldensis, [triennio mutus,] triennio mutus Attingensi pago tintinnabulo pro loquela usus, diu corrogata stipe victitabat, cum vero discurrente passim fama multa de S. Bennonis miraculis accepisset, XXIII Maji Sanctus hic Episcopus in somno illi apparuit: visumque est, moneri se, ut prædicti Divi patrocinio, Sacro & cereo anathemate voto se commendaret. Ex pergefactus statim verba quædam proferre potuit: subito deinde tanta adolescentem infirmitas per medium & integrum diem invasit, ut plerique animam agere crediderint. Mox tamen ex hoc morbo convalescens loquelæ usum penitus recepit. Rem, ut gesta est, testantur Paulus Kain, Georgius Pägel, Wolfgangus Sedelmayr, Matthæus Keller, Simon Künder. Pridie Kal. Iunii.
[20] Euphrosyna Zächlingerin, adhuc puella adolescens, hydropisi ad extrema deducta erat: [hydropica,] D. Bennoni autem voto commendata, sanitati iterum restituta fuit. Retulit Nobilis & strenuus D. Petrus Casull &c. puellæ tutor, qui ad perpetuam memoriam, rei gestæ seriem in picta tabula ad D. Bennonis aram suspendi curavit. VII Iunii.
[21] [moribundus puer & fœde tumefactus,] Martinus Häberel, octo annorum puer, Aufkirchensis, Margaretæ Häberlin filius, anno MDCII circa ferias Natalitias letifero correptus morbo, in extremis jacuit, solido octiduo loquelæ expers: præterea toto corpore follis in modum intumescens, duobus mensibus sine ulla spe salutis decubuit. Denique cum mater pro prole sua D. Bennoni votum nuncupasset, eadem adhuc nocte tumor resedit, maneque puer sospes & incolumis surrexit. Testes oculati fuere omnes vicini. XXIX Iunii.
[22] [epilepticus,] Leonardus Ehemon Firisingensis, comitiali morbo correptus, D. Bennoni Sacrum & cereum anathema ex voto nuncupavit; & illo malo mox in perpetuum liberatus fuit. Testes citavit Wolfgangum Zehentmayr, Wolfgangum Ehemon, Georgium Hinstermuller, Barbaram Zehentmayrin, Frisingenses. IV Iulii.
[23] [moribunda una] Nobilis & strenui D. Sebastiani ab Haunsperg &c. conjux, toto mense letali morbo implicita, a medicis jam conclamata erat. Pro ejus salute argenteum pollicitus anathema ipse Nobilis & strenuus D. Sebastianus maritus, D. Bennonem invocavit: quæ statim convaluit. Pridie Calen. Augusti.
[24] Joannis Feichtmayr Aubingensis filia Anna, [alteraque] XXII annos nata, ultra annum graviter ægrotavit, ultimis vero mensibus ita morbus invaluit, ut ne pedibus quidem consistere potuerit, mortique jam vicina crederetur. In hoc rerum articulo D. Bennoni Sacrum cum anathemate vovit, ad quod persolvendum votum, illam pater Monachium in sella deportari curavit. Sed ne tum quidem melius habere cœpit, quin ne in reditu domum moreretur, periculum fuit. Tertia vero die infirmitas illam deseruit, valensque & sana ad agendas sospitatori suo gratias Monachium venit. Prodigium testimonio suo confirmant Wolfgangus Leander Parochus, Wolfgangus Gaspar, Sebastianus Schweickart, Aubingenses.
[25] Trimulus Joannis Baur Dietenhoffensis filius Thomas, forte prolapsus casu in acutissimum lignum sinistrum oculum induerat: [oculus festuca læsus,] acumen ultra mensem in infantis oculo remansit, non sine magno gravioris infortunii periculo. Ut primum D. Bennonis opem facto voto parentes implorarunt; apparuit ligni acumen, ut extrahi salva pupilla potuerit. Testantur Joannes Pihlmeyr Dietenhoffensis, & Joannes Mayr Lochkirchensis. XXII Septembris.
[26] Georgius Urban, faber cæmentarius Dingelfingensis, [tibia bis fracta ex casu,] ex summo ædificii in subjectum pavimentum dilapsus, dextram tibiam bis fregerat: ex quo graviter ægrotans sex hebdomadibus, multum sanguinis egessit. Forte ex commiserationis affectu nobilis, & pientissima virgo decumbentem invisit. Hæc illi magnopere suasit, ut S. Bennonis opem pro recuperanda sanitate imploraret. Paruit illico æger & statim melius habere se sensit. Quia vero pedem movere adhuc nequiit, geminis usus fulcris ingressus est; continuo peregrinationem Monachium, quam D. Bennoni voverat, meditans. Cum deinde itineri faciendo sibi impar visus, rem diu distulisset, pes usque ad genu emortuus nullum amplius tactum sensit. Ille recenti hac calamitate conterritus iteratis ad D. Bennonem precibus, [& pes emortuus;] veniam negligentiæ suæ rogavit: utque sentire rursus pes cœpit, viæ se Monachium voti causa commisit, & intra novem dies ligneis innixus fulcris tredecim milliaria emensus est. Ingressus igitur templum B. Virginis, principem aram circuire parabat; cum illi in mentem venit tentare, num consistere pedibus aut ingredi valeret; translatoque in dextram utroque fulcro, totum chorum sine ullo adminiculo circumivit. Actis Deinde sospitatori suo gratiis, lignea instrumenta, ad rei memoriam, ad ejus aram reliquit; sanusque & valens domum remeavit. XXVI Septembris.
[27] [tibia infirma,] Georgii Perckhoffer Peisenbergensis filius, itidem Georgius, XVII annorum adolescens, undecim hebdomadibus ex sinistra tibia decubuit, frustra medentium opera ad eam curandam adhibita: tandem parens D. Bennoni pro filii salute Sacrum cum cereo pede vovit: quo facto, coalescente vulnere, adolescens convaluit. Id testantur Georgius, Joannes Lander chirurgi; Georgius Leis, omnes Peisenbergenses.
[28] Barbara Stolnreiterin, Eichenhusana, quinquagenaria, [alia contracta,] XV annis dextra tibia laborans, duobus fulcris incessit; acres, præsertim variante tempestate, dolores perpessa, unde attractis nervis pes altero brevior evasit. Quare ipsa quoque promisso Sacro, & cereo anathemate, apud D. Bennonem miseriæ suæ finem quæsivit. Exinde mox tantumdem melius habere cœpit ut aliquantulum viæ conficere sine fulcro potuerit. Cum vero ejus maritus, cui incredibile videbatur post tot annos uxorem suam rursus convalescere posse, votum pro illa exsolvere abnuisset; de novo dolor & cruciatus invaluit: Denique invito pæne viro suo Monachium se vehi curavit; ibique persoluto voto sana penitus domum repetiit. Confirmavit hoc testimonio suo Nobilis & strenuus D. Ligsalzeti, qui ægræ id votum suasit, & Georgius Niderreiter civis Monachiensis, Wolffgangus Bauschneider Eickenhusanus. XIV Octobris.
[29] [pes 7 plagis hians:] Georgius Gern, Mittbachensis, Balthasaris Gern decennis filius, solido quadriennio dextro pede septem plagis hiante laboravit, ex quo os digiti longitudine a carne separatum extractum fuerat. Quare diu nequicquam quæsito apud homines remedio, tandem pater pro filio ad D. Bennonem voto Sacro intercessit: qui illum intra quinque dies sanitati restituit. Testantur, Udalricus Chirurgus, Georgius Baur, Caspar Kirchlehter, Mittbachenses. XIV Octobris.
Anno MDCIV.
[30] Joannes Thal Thalrintensis XXX hebdomadibus pedibus laboravit, & in quolibet XII plagas apertas & hiantes numeravit. [Curantur pedes a 12 plagis singuli;] Varia inani conatu medicamina adhibens, tandem de humana ope desperavit. Forte die quadam venit ille in mentem D. Benno, quem Monachii prodigiis clarum inaudierat. Mox cum maxima recuperandæ sanitatis fiducia, legi in Divi honorem Sacrum se curaturum spopondit: post quæ, sine ulla ulteriore medicina, multiplicia ulcera coaluerunt. Hoc affirmant Cyriacus Wirth Tegernseënsis, Caspar Thern, Mathæus Camerer Rothensis. [morbus ignotus,] XVI Februarii.
[31] Joannis Widhopff Ottendihelensis filius Georgius, VII annis ex ignoto & incurabili morbo decubuit: Sacro vero & anathemate D. Bennoni commendatus, paulo post sanitatem recepit. Testati sunt D. Isaacus Schuessl Parochus, [cocles,] Georgius Schnebel cum tota vicinia. IV Martii.
[32] Virgilius Hainzel XV annis cocles fuit, postquam deinde facto voto D. Bennonem Monachii ferventibus precibus invocavit, domum rediturus, oculum quo captus fuerat; sibi apertum sensit. Testes citavit omnes vicinos. [tibia dolens,] III Maji.
[33] Joannes Stemele Peisenbergensis, biennio acerbissimos dolores in dextra tibia sustinuit, adeo ut sæpissime decubuerit. Tandem cum D. Bennoni peregrinationem ad ejus aram Monachium, & certas preces vovisset, convaluit. Testes fuere Vitus Luzi Georgius Bermele ejus vicini. [& tibia ulceorsa,] XXVII Maji.
[34] Wolffgangi Rhainensis filiola Catharina, quinquennis, biennio magnos cruciatus in læva tibia, ex hiante & aperta plaga, sustinuit, illo toto tempore neque consistere neque incedere valens. In adhibenda medicina sumptui pater non pepercit: sed omnia frustra fuerunt. Ut primum pro puellæ valetudine, in honorem D. Bennonis, Monachii Sacrum fieri curavit, intra XIV dies noxium ulcus coaluit, & filiola sanitatem recuperavit. Rem testimonio suo confirmarunt Christophorus Masthel, Joannes Kottenhauser vicini. III Junii.
[35] Elisabetha Landesin Beissenbergensis, ultra septennium lævo brachio tribus ulceribus aperto laboravit, eoque tandem jam res deducta erat, [item brachium abscindendum,] ut abscindendum esse brachium Chirurgi censuerint. Illa in hac calamitate D. Bennonis memor, magna cum fiducia se eidem promisso cereo anathemate commendavit: qui illi intra breve tempus sanitatem & brachium restituit. Testes, præter maritum suum, citavit Georgium Haugenbacher, [epileptica,] & totam viciniam, IX Junii.
[36] Ursula, Petri Zwaiger Woxavensis filia, diu morbo Herculeo correpta fuit, singulis pæne diebus horrenda illa rabie agitata. Pater multa de S. Bennonis miraculis passim narrari audiens, [& toto corpore dolens,] ejus opem etiam pro filia sua facto voto imploravit: quæ mox morbo liberata fuit. Testati sunt Petrus Angerer Parochus, Catharina Hilgethunin. XIV Junii. Prædicta Catharina Hilgethunin sexennium solidum magnis corporis doloribus conflictata, edito ad D. Bennonem peregrinationis voto, convaluit. [pustulis debilitatus,]
[37] Wolffgangi Sigel Pruckensis uxor, Anna nomine, tota hieme graviter ægrotavit, geminis, iisque grandibus pustulis ita infestata, ut sumente in dies incrementa morbo, etiam consistere pedibus, & ingredi nequierit. Forte nocte quadam ejus maritus D. Bennonem in somnio vidit: & mox pro conjugis suæ valetudine se ejus aram Monachii invisurum vovit. Ex quo illa statim, sine ulla humana ope, sospes evasit, Rei testes fuere Georgius Chirurgus Ejus pachensis, Joachimus Stuber itidem Chirurgus, [herniosus,] & Andreas Scharb. XVIII Junii.
[38] Blasius Teudspeck civis Isensis, octo annos dolores & cruciatus ingentes ex hernia perpessus, edito ad D. Bennonem cum precibus voto, paulatim convaluit. Testes nominavit Joannem Meyrpocken, [moribundus,] Casparem Pfleger, cives Isenses. VII Julii
[39] Balthasar Westenrieder Egelfingensis, integrum mensem lethaliter decubuit, sumptoque Eucharistico epulo mortem in momenta expectabat; cum illi filius, Fr. Kilianus Westenrieder, Professus & Sacerdos Pollingensis, impressa typis D. Bennonis miracula prælegit, ex quo statim hausta ad prædictum Sanctum fiducia, eidem cereum anathema vovit. Quatriduo post alter filius, Ambrosius Westenrieder, pro parente Monachii votum persolvit: domumque reversus, sanum & opus facientem invenit. [graves cruciatus patiens,] Testes prædicti filii. Die ut supra.
[40] Dicti paulo ante Ambrosii Westenrieder quadriennis infans, maximos dolores ex ignoto morbi genere sustinuit. Cum vero parens proximo Festo Corporis Christi Monachium venisset, sub Sacro B. Bennonis patrocinum pro ægrota prole imploravit: domumque reversus infantem ea ipsa hora, qua pro ejus sanitate ad D. Bennonem preces fudisset, convaluisse intellexit. Testati fuerunt ejus Frater F. Kilianus Westenrieder, Wolfgangus Stromary, Georgius Brunhulter. Die ut supra.
[41] Georgius Seiz, Rauchenleschbergensis miles, nunc Augustæ præsidiarius, in Hungaria prope Canscham, glande permediam tibiam trajectus, [tibia glande trajecta,] VII hebdomades ex vulnere decubuit: & cum omnis medentium industria operam lusisset, XXIV præterea foramina illi pedem ruperunt, quæ toto triennio numquam coaluerunt. Tandem cum de S. Bennone multa fama accepisset, ferventibus precibus, votaque pro salute sua ad ejus aram peregrinatione, Divi opem invocavit: & inter breve tempus nihil præter cicatrices in pede noxium superfuit. Testes citavit Valentinum Schmid, Henricum Fux, Vitum Kesselbaur, Sebastianum Sackerar Capellanum ad S. Mauritium Augustæ, XI Augusti.
Anno MDCV
[42] [sanguis ex vulnere continuo fluens,] Adamus Picker, Notarius publicus civitatis Spirensis, de nocte in dextro brachio vulneratus, ita sanguine fluxit, ut eum nemo medicorum supprimere potuerit. In extremum igitur adductus vitæ discrimen, sex hebdomades decubuit. Saluti fuit D. Bennonis meminisse, de cujus in morbidos prodigiis multa inaudierat. Quare ejus ope ardenter invocata, invisurum se Divi aram vovit, si illius patrocinio convalesceret: mox nullum habens penitus vulnus pristinam sanitatem recepit. Retulit hæc ipse audientibus D. Georgio Endres, D. Joanne Kemethulter, Leonardo Schmid Ingolstadiensi, Joanne Graser V Martii. [moribundus puer,]
[43] Catharinæ Strasserin Mayburgensis filius Jacobus, quinquennis, subito in lethalem morbum incidens tota hora ut mortuus deplorabatur; eique jam funebre linteum, cui involvendus erat, præparabant. Pater autem, singularem ferens in D. Bennonem fiduciam, illum pro pueri salute cum lacrymis deprecabatur, promisso cereo anathemate cum Sacro si in vita maneret: cum ecce tibi puer jam sub linteo exclamat & reviviscit. Testes citavit pueri mater omnes vicinos, XVIII Aprilis.
[44] [oculus sclopo læsus,] Regina Hucberin Anzingensis, casu sclopeto manuali in facie vulnerata ultra octiduum usu dextri oculi caruit: postquam vero D. Bennoni cereum anathema vovit, videre ut antea cœpit. VII Maji.
[45] [pedibus captus,] Georgii Schmid Pezkirchensis filius Joannes, tredecim annorum puer, ultra sesqui annum pedibus ita captus fuit, ut consistere nequierit. Ope tamen D. Bennonis, cui voto Sacro commendatus fuerat, intra XIV dies convaluit. Testati sunt Fratres Hieronymus, & Rupertus Engelschal Ordinis S. Augustini die ut supra.
[46] [& igne sacro exesus,] Georgius Custor Mainburgensis, igne sacro jam inde a puero in sinistro pede infestatus fuit, & sæpius per annum duas aut quatuor hebdomades ex illo decubuit, cibi potusque præ doloris sensu pœne expers. Confugit itaque ad D. Bennonem, & in ejus honorem Sacrum se legi curaturum promisit, addito anathemate. Ab illo tempore morbus eum dereliquit. Confirmarunt hoc testimonio suo Michaël Sachs, Joannes Schwegler, & alii omnes Mainburgenses, Pridie Kal. Junii.
[47] Joannis Regel Dendhusani filius Martinus, ultra annum pedibus ita captus fuit, ut illorum officiis, [alius mancus,] ceu penitus emortuorum, illi carendum fuerit. Pater pro filii valetudine ad D. Bennonis aram Monachii Sacrum fieri curavit: cumque illo finito domum rediret, obviam facti vicini, filium domi sanum & incedere posse nuntiarunt. Id licet credere vix potuerit, ut domum venit, verum esse comperit. Testes fuere Georgius Gerel, Georgius Schwaiger, Joannes Epp, cum tota vicinia.
[48] Ursula Rosmundin, puella Monachiensis, solidum triennium fulcro usa ex lævo pede decubuit: [pes abscindendus.] & quia in missione sanguinis nervus erat abruptus, ita paulatim invaluit vis mali ut abscindendum esse pedem Medici censuerint. Quater in extremis propterea jacuit Ursula, semper adversus mortem ultimo viatico munita. Ad ultimum ei in mentem D. Benno venit; cujus illico auxilium, promisso in ejus honorem Sacro & anathemate, expetit. Cum igitur prædicto Sacro interesset, & nixa fulcro ad aram oblationis causa accedere vellet, fragorem quemdam in ægro pede audiit, eodemque momento se sanam esse advertit. Quare mox absque adminiculo aræ appropinquans, actis pro tanto beneficio gratiis, ligneum instrumentum ad Sospitatoris sui tumbam reliquit. Videre prodigium quotquot Sacro interfuerunt. X Junii.
[49] Leonardus Reichard Waidkirchensis quinquagenarius, triennio cæus fuit, diuque ex omni parte miser vixit. [triennio cæcus,] Tandem ejus uxor Barbara, Divi Bennonis miracula continuo inculcans, perpulit, ut se Divo, nuncupato Sacro & voto, commendaret; quo peracto intra quatriduum cæcitatem amisit. Testati sunt Georgius Kräl, Wolffgangus Mayr, Waidkirchenses. XXIV Junii.
[50] Barbara, Joannis Reismuller Ascholdingensis uxor, [pedibus capta,] totum annum pedibus capta fuit, neque progredi neque insistere plantis valens, maximis doloribus excruciata. Festo D. Præcursoris, D. Bennonis patrocinium pro sanitate, promisso solemni in ejus honorem Officio, imploravit. Voto persoluto, mox in tantum melius habuit, ut stare & ingredi potuerit, sed non sine fulcro. Tandem feriis Paschalibus, iterato per nuncupatum Sacrum voto, paulatim omnino convaluit. Testem nominavit totam viciniam. XXIV Junii.
[51] Simon Konig Aiblingensis ultra mensem letaliter decubuit. [ad mortem æger,] In hoc summo vitæ periculo apparuit illi in somnis D. Benno: cui cum, sumpta in ejus honorem sacra Synaxi, pro salute sua supplicasset e vestigio sanus & sospes surrexit. Testes secum adduxit N. Hoffbaur, Margaretam Seiblin, Barbaram & Margaretam Lidlin, Aiblingenses, XXVI Junii.
[52] Erasmus Landrichter Kelheimensis, XVI annorum adolescens, solido quatriennio in dextra apertum, & fœda sanie fluens ulcus habuit; quæsitisque diu nequidquam Ingolstadii, Ratisbonæ, Monachii, sanandæ plagæ, apud varios Chirurgos & medicos, remediis, cum omnes abscindendum esse manum uno ore censerent; mater, edito ad D. Bennonem voto, filii dextræ intra triduum sanitatem impetravit. Testem prædicta mater nominavit Nobilem & strenuum D. Joannem Udalricum a Stingelhaim &c. Præfectum in Kelhaim, & Rupertum Landfridshaimer &c. XXVIII Junii.
[53] Michäel Holzhauser Didiswangensis, circa semestre herniosus, [manus rescindenda,] facto ab ejus parentibus ad D. Bennonem pro filio suo voto, protinus convaluit. Præter parentem hoc testati sunt, Michäel Eberhard Parochus, Fridericus Zosmüller, Joannes Reiser, Dediswangenses.
[54] Catharina Pesmüllerin Neoburgensis, ultra annum ex vulnere inutile brachium habuit: [herniosus,] auditis vero D. Bennonis miraculis, proprio instinctu, promissa ad ejus sacras Reliquias peregrinatione & anathemate, pulsis paulo post doloribus, brachii sui usum recuperavit. Rem testimonio confirmarunt Sebastianus Forster, & ejus uxor. XXVIII Augusti.
[55] Joannes Fridericus Osterhaimer Trevir, chirurgus, XXII annos natus, ex propinato haustu quodam primum in capite, [ex maleficio paralyticus,] mox in toto corpore ægritudinem & virium infirmitatem contraxit; ut pedibus ire non valens, carris & plaustris ab uno loco ad alium vehi debuerit, Tandem etiam Monachium deportatus maxima spe recipiendæ sanitatis, D. Bennoni (de quo Ratisbonæ primum audierat) se voto obstrinxit, sexies se ad Divi aram Sacro interfuturum. Quo voto ut se exsolveret, maxima cum difficultate, magna ex parte reptando, tandem in templum B. Virginis venit, ibique ad D. Bennonis aram Sacrum audiens, ter ad oblationem baculo innixus processit. Quo facto fragorem quemdam in pedibus suis edi advertit. Gratulatus igitur sibi felix omen, & surgere connixus, se convaluisse penitus sensit. XXIX Septembris.
[56] [hydropica,] Eva Knopflerin, Schrobenhusana, XXX annos nata, XVI annis ex hydropisi decubuit: conclamatæ ab omnibus sanitatis habita, postquam D. Bennoni peregrinationem ad ejus aram vovit, paulatim resedit tumor, & hydrops evanuit. Testes rei fuerunt Joannes Schuster, Georgius Haskosser. XX Septembris.
Anno MDCVI.
[57] [phreneticus,] Augustinus Cammerer Landishutanus, annos natus unum supra viginti, præcedente anno Pfaffenhoffii, noctu circa horam nonam, ita subita phrenesi correptus fuit, ut nescius præ furore quid ageret, Dinglfingam usque excurrerit, ibique velut insanus aliquamdiu in vinculis detentus, postea Landishutum reductus fuit, & cum aliis phreneticis in ergastalum conclusus. Die quodam invisit eum Rev. D. Andreas Kreidenhuber Parochus ad S. Spiritum; suasitque, ut pro avertenda hac sua calamitate, D. Bennonis patrocinium imploraret. Paruit illico miser, & peregrinaturum se Monachium ad Divi aram cum anathemate spopondit. Quo facto detumuit ilico phrenesis, & Augustinus ergastulo emissus est; catenæ tamen alligatus in nosocomio duas hebdomades, dum penitius dimitteretur. Rei testes fuere Wolfgangus Lachner, Georgius Mittermayr, Landishutani. X Maji.
[58] Christiani Hayn Diligani filius Joannes Wolfgangus, [herniosus,] biennio jam herniosus fuit. Anxius de prolis sanitate pater, pro illa sacram Communionem & iter ad D. Bennonis aram vovit, cum Sacro in ejus honorem legendo. Postquam pater, persoluto hoc voto, Monachio domum rediit; infantem ex omni parte sanum reperit, & rem Leonardo Harrer, qui sacrum legit, litteris transcripsit, quæ adhuc exstant. Insuper testes nominavit, Michaëlem Haffner Chirurgum, Ægidium Fischer, cives Dilinganos. XVIII Maji.
[59] Adm. Rev. Mag. Balthasar Diedel, Parochus in Beurstatt, [pridem ex maleficio ulcerosus,] cum æger decumbens medicatam potionem sumpsisset, dolor & cruciatus omnis in sinistrum pedem descendit, qui mox grandi ulcere ruptus ad XV annos ægrotantem lecto affixit: humanæ opis, ad curandam plagam, nihil intermissum: sed omnia irrita fuere: Quare prædictus D. Parochus ad D. Bennonem confugiens, lecturum se in ejus honorem ad ejus aram Sacrum, si sanitati restitueretur, promisit. Edito hoc voto, sine ullo medicamine, mox convaluit. Testis fuit tota vicinia. Kalendis Iunii.
[60] Apolonia Weiglin, Joannis Weigel Oberzeitebbachensis filia, [oculum læsa,] XVII annorum puella, diebus Saturnalibus per plateam transiens, in personatum quemdam incurrit; qui illam carbone denigraturus, ita lævum oculum offendit, ut per totum semestre illo periclitata fuerit. Nam, præterquam quod pupillam glaucoma velaverit, tantos ex eo cruciatus perpessa fuit, ut pæne insanierit: tandem cum ad pellendum glaucoma nescio quo Chiromantis cujusdam carmine, ignara id prohibitum esse ab Ecclesia, [& deinde fascino cæcata,] se fascinari permisisset, etiam alterum oculum, jam omnino cæca, amisit; manibus etiam follis instar intumescentibus. Post hæc mater & filia ad D. Bennonis patrocinium conversæ, invisuras se ejus aram oblato anathemate voverunt: brevi deinde filia visum recepit, Testium loco citavit totam viciniam. XXV Augusti.
[61] [paralyticus,] Wolfgangus Baur, Wahingensis, XL hebdomades paralyticus, letaliter decubuit. Cum vero illi Nobilis & strenuus D. Diepoldus a Burgau, multa de S. Bennonis miraculis narrasset, & ut in Divi honorem Sacrum fieri curaret, persuasisset; paulatim ita convaluit, ut ad solvendum votum ire Monachium potuerit. Testes nominavit Georgium Wimer, Joannem Mandaler, cives Pfarkirchenses. VII Septembris.
[62] Anna Burckmayrin, vidua Morenweisensis, XXIX annos nata, [Per fascinum toto corpore graviter cruciata] ex invidia ante quatriennium a circumforaneo quodam agyrta fascinata, acerbissimos primum dolores in capite, mox serpente latius malo, in toto corpore sensit. Integrum biennium semper incrementa sumpsit cruciatus, ut nec die nec nocte quietem capere misera potuerit. Quare Monachii in adelphotrophium admissæ, omnis generis medicamina adhibita sunt. Frustra tamen omnia fuere. [& ex uno] Cum eo tandem miseriæ devenit, ut ingredi sine adminiculo nequierit. Post semestre igitur a medicis & chirurgis ut incurabilis dimissa, octo menses apud pium quoddam par conjugum, in maximis cruciatibus, sine ulla medicina habitavit: denique a D. Adamo Fabro medico denuo in Nosocomium S. Elisabethæ promota est. Ibi licet medici & Chirurgi in ea curanda omnem industriam posuerint, operam tamen omnem luserunt. [alterove nosocomio ut incurarabilis dimissa,] Quocirca etiam ab his ut desperata post IV menses dimissa fuit, pie admonentibus, ut humanæ medelæ incapax ad D. Bennonis patrocinium, promisso in ejus honorem Sacro & Communione confugeret. Arripuit ægra illico salubre hoc consilium: & cum aliquot jam menses in hospitio semper decumbens aut sedens, lacrymis & precibus inter maximas ærumnas exegisset; sacram Synaxin ad D. Bennonis aram sumere (id quod voverat) summo desiderio gestiebat. Hinc XXV Octobris mane, [dum ex voto sacrum audit & communicat,] lustrata diligenti exomologesi anima, ad D. Bennonis aram se deportari curavit; ibique Sacro apprime sui compos adfuit, quo finito, cum alterum Sacrum, quod illa pro se fieri jusserat, cœpit; ita illam subito animus liquit, tantaque vertigo caput invasit, ut, quid ageret, ubi esset, nesciret; licet externa corporis species sibi ita constiterit, ut perseverasse in precibus, & Eucharisticum Deum hiante & cupido ore excepisse, præsentes omnes testati fuerint. Quam primum autem sacram Synaxim sumpsit, ad se rediens surrexit; & sellam, cui insederat, amovit. Accurrentibus deinde quæ illam in templum deportaverant, ut ægram rursus in sella collocarent, vetuit; & se jam incedere posse, dixit. Mox in genua accidens, & identidem resurgens, [sibi restituitur.] gressu ebriorum in morem adhuc titubante, cur non divinum epulum sibi impertiretur, quæsivit. Cumque eidem jam accubuisse ipsam asseverarent, penitus sibi reddita, actis pro beneficio tam singulari Divinæ clementiæ & Sospitatori suo gratiis, sana & incolumis mente & corpore domum repetivit. Dixit ipsamet omnia jurata; testibus utriusque nosocomii, in quibus fuerat, medicis: præterquam quod multi utriusque ordinis mortales rei gestæ interfuerint.
Anno MDCVII
[63] [sanantur, delirus,] Nobilis & strenuus Dominus Ioannes annes Georgius a Seibelstorff &c. tres anni quadrantes decumbens, deliravit: postquam vero Nobilis & strenua D. Anna Euphrosyna a Seibelstorff, prædicti strenui Domini conjux, D. Bennoni tria Sacra cum anathemate vovit, convaluit. Persolvere votum pro parente suo duo filiæ virgines, quæ hæc testimonio suo confirmarunt.
[64] [incurabiliter ægra,] Joanna Feselmayrin Ingolstadiensis, integro mense ita vehementer ægrotavit, ut præ doloris sensu in nullum latus se versare in lecto potuerit. Medicamentis ad pellendum morbum plurimis usa est, sed omnia frustra fuerunt: tandem D. Bennonis memor, cum jam in extremis esse crederetur, Sacrum in ejus honorem legendum cum Communione & donario promisit: eodemque adhuc die sublato morbo decumbere desiit. Testem nominat totam familiam, & Mariam Walterin una cum vicinis. XXIV Aprilis.
[65] Ursula Hulberin Steinensis, annorum XVI puella, [pes exulceratus,] annum & tres menses dextro pede ex apertis & noxiis ulceribus laboravit: & licet adhibita curatione, una aut altera plaga caruerit, mox tamen repullularunt: malumque ita invaluit, ut puella per tres menses pedibus insistere nequierit, abscindendam esse tibiam cunctis affirmantibus. Invocato autem ab ejus matre per votum D. Bennonis patrocinio, brevi sanitati restituta ipsamet puella votum exsolvit. Rei testes fuerunt Joannes N. chirurgus, Christophorus Hackner, & alii vicini. IV Maji.
[66] [humerus immolibis,] Wolffgangus Mayr, Mangelhaimensis, biennium dextrum humerum movere nequiit, voto ad D. Bennonem facto, convaluit. Testes nominavit omnes vicinos, XXII Maji.
[67] [apoplecticus,] Stephanus Aumayr Nozingensis, per integrum semestre decubuit, & velut apoplexia tactus movere se nequiit, etiam loquela XIV diebus destitutus, quin ad extrema deductus, sacram Synaxin sumere non potuit. Tandem D. Bennoni, qui ei in somnis visus fuerat, voto commendatus, e vestigio sospes evasit. Testati sunt Joannes Otto Parochus, & Michaël Aumayr die ut supra.
[68] Michael Sax Alcimmonensis, cum una cum aliis ad metam arcu feriis Paschalibus jacularetur, [telo infrontem infixo læsa,] subito respicienti nervus, quem jam intenderat, impositam sagittam insperato excussit, in puellæ lusum forte spectantis frontem; tam alte autem penetraverat telum, ut tota vi vix evelli potuerit. In hoc insperato infortunio cum maxima animi anxietate, nequid puellæ secius accideret, profugi instar vitabundus diem exegit. Denique recordatus D. Bennonis, ejus patrocinium pro puellæ salute, cum voto Sacri & Communionis, ardenter invocavit. Quo facto, illa statim hebdomade puella convaluit. Testes citavit Sebastianum Schliessel, Thomam Brach, Joannem Nicolaum N. XXV Maji.
[69] Anna Mayrin Savelensis, paulatim visu omnino orbata fuit. [cæca,] Cum vero D. Bennonis auxilium, (qui ei in somnis visus fuerat) pro avertenda cæcitate, promissa ad ejus aram peregrinatione & Sacro, ardenter implorasset; oculis suis lucem denuo recuperavit, quam primum votum in templo D. Virginis persolvit. Testimonio suo hoc affirmarunt Leonardus Bueller, Joannes Knobel, vicini. XXX Iunii.
[70] Joannis Zollner Haimhusani filia Anna, XV annorum puella, [epileptica,] integrum annum comitiali morbo laboravit: omnium primo eam in Kohenbergensi templo sub re divina atrox malum ita corripuerat, ut statim e vivis excessura videretur, ipseque concionator relicto suggestu morienti adfuturus accurreret. Pater in hac prolis suæ miseria pro ejus valetudine D. Bennoni Sacrum, & iter ad ejus vovit: exinde morbus filiam penitus deseruit. Testem nominat Michaëlem N. Parochum & Joannem Hoëkel & alios, II Octobris.
Anno MDCVIII.
[71] [paralyticus,] Perillustris & prænobilis D. Jacobus Andreas a Prandis, liber Baro in Leonburg & Vorsi &c. præcedentium annorum aliquo, tanta, subito in toto corpore, ob humorum intemperiem, ægritudine correptus fuit, ut aliquot dies veluti paralyticus, immobilis decubuerit. Postquam vero pro valetudine sua D. Bennoni votum nuncupavit, denuo sanitati restitutus est. Anno Deinde MDCVI cum idem perillustris Dominus capite gravissime diu laboraret, [caput dolens,] & medicorum in arcendo morbo industria irrita esset; ad D. Bennonis patrocinium confugiens iterato voto, quod ipse præsens persolvit, convaluit. Sed D. Bennonis potens manus, quam Perillustris Dominus jam bis sibi sospitatricem expertus fuerat, Perillustri ejus conjugi etiam non defuit. Hæc anno MDCVII, XXVI Augusti felici quidem, sed ita difficili usa fuerat puerperio, ut infantem vix editum raptim sacro fonte abluere oportuerit. [ex puerperio periclitans,] Paulo post puerpera gravi ægritudine ad extrema ferme deducta fuit; quæ, cum omnes ne quid illi humanitus accideret, timerent, sacro jam Viatico muniri debuit. Prædictus Perillustris Dominus notum sibi D. Bennonis asylum petens, pro carissimæ conjugis salute donarium eidem ex voto promisit. Exaudiit etiam in hac calamitate Divus, & illam valere jussit. Secundum hæc ipsa etiam infans, Anna Christina, [infantula moribunda, semel] vix convalescente matre, in periculosum morbum incidit, qui illam sic brevi tempore afflixit, ut pro mortua ab omnibus jam haberetur, nullo amplius vitalis spiritus indicio animadverso. Anxius Dominus parens, prolem suam D. Bennoni edito voto commendavit, ejus mox sanitatem recuperavit, qui cum deinde subdubitaret, an palam faceret hanc voti sui causam, vel ea suppressa intra domesticos parietes, privata pietate Divo sospitatori satisfaceret; secundum consilium cepit, Exinde infans statim priore morbo correpta, & ab omnibus conclamata fuit. In quo amittendæ prolis periculo, Dominus parens illico propositum suum renovavit: & iterato voto, ad majorem D. Bennonis gloriam, patentibus litteris, suoque chirographo manifestaturum se factum ante in prole sua prodigium promisit. [& iterum;] Quo facto, suus illico vigor infanti & optima valetudo rediit. Exstat de his D. Bennonis mirabilibus beneficiis, ipsius Illustris Domini de Prandis chirographum quo hæc omnia proprio testimonio confirmavit. Cæterum rei gestæ interfuerunt Prænobiles Joanna Jacoba nata a Lamberg, prædictæ Illustris puerperæ soror germana: Elizabetha Schelerin ab Herdorem nata a Prandis, & aliæ. VI Februarii
[72] Caspar Pissenger Altmosensis, triennio herniosus, tantos cruciatus sustinuit, [herniosus] de ulteriore vita desperaverit, Postquam vero D. Bennoni vorum fecit, statim penitus sanus, dolores nullos amplius sensit. Testati sunt Leonardus Fell, Leonardus Riëgen cum tota vicinia XXI Martii.
[73] Margareta Schmidin, in Aurolzminster, ex aperto dextri pedis ulcere XIV diebus maximos dolores perpessa fuit, [pes ulcerosus,] frustra medicaminibus sanandæ plagæ adhibitis. Tandem cum multa de S. Bennonis miraculis audiisset, edito certarum precum voto, tota vita persolvendarum, cum anathemate, e vestigio convaluit. Testes citavit Leonardum Fregschlag chirurgum, Christophorum Brunpeck, Joannem Diespeck. XXIX Aprilis.
[74] Wolfgangi Lechner Veldmachingensis filiolus, fœdo herpete, ita correptus fuit, ut morbi hujus violentia sinciput eidem corroserit. [sinciput exesum,] Solliciti pro prolis suæ salute parentes, eam D. Bennoni commendarunt, legendo in ejus honorem Sacro & anathemate promissis. Qui rata habens vota, illico filiolo sanitatem reddidit. Rem testimonio suo confirmarunt Joannes Scharp, Wolfgangus Psiemel. XXX Aprilis.
[75] Margareta Stanhlin Frisingensis, fœdis ulceribus solidum biennium infecta fuit: [fœda ulcera,] a parentibus suis D. Bennoni voto in ejus honorem facto, pristinam sanitatem recepit. Testes fuerunt Wolfgangus Angerer, Simon Baur. IX Maji.
[76] Anna Marcklin Pollingensis, ultra XIV annos comitiali morbo correpta fuit, [epilepsia,] ut primum D. Bennoni tria Sacra legenda vovit, malo illo tentari desiit. Testem nominavit totam viciniam. Die ut supra.
[77] [pupillæ exesæ restaurantur.] Quatuor mensium infans, triduo post sacrum baptisma, cum ab avia sua lavaretur, visum de repente amiserat, & cum ejus oculi aperirentur, pupilla subito nulla apparuit, fœda sanie loco illarum promanante. Quæ res, quia multos ut insolita attonuit, avia in suspicionem depravati infantis venit: quæ famæ suæ metuens, illico ad D. Bennonem confugit: promissoque in ejus honorem Sacro infanti pupillas, pupillis lucem recuperavit. Testati sunt cum ipsa avia Georgius Zeizel, Georgius Clas, omnes Estingenses XI Maji.
[78] Simon Baur Iedensingensis, cum in colle quodam araret, [servatur ab equis raptatus ad mortem,] ab equis in furorem actis per ingens agri spatium tractus, raptusque fuit, capite & toto corpore vulneribus pessime multatus. Tandem a vicinis equos inhibentibus domum delatus, triduo solido loquelæ impotens, intra mortis confinia jacuit: ubi vero ægri amici pro ejus salute D. Bennoni votum nuncuparunt, brevi reddito linguæ usu penitus convaluit. Dixere jurati una cum ipso Wolfgangus Angerer, Leonardus Ziegelmüller. XIII Maji.
[79] [& hausto veneno ulcerosus totus,] Wolfgangus Angerer Iedensingensis, cum nescio quod venenatum pertransiret, ingentes pustulas, quæ postmodum in ulcerosa foramina ad XL eruperunt, fœda & noxia sanie continuo fluentia, XVI hebdomadibus, orti exinde immanes cruciatus, numquam mitigati, tenuerunt. Tandem ægro desperata humana medela, D. Benno de nocte apparuit; hortatus, ut, si sanus esse vellet, sibi votum faceret, Monachiumque ad aram suam proficisceretur una cum uxore. Paruit ille lætus, & cum conjuge votum ex Divi præscripto persolvit, ex quo protinus sanitas ægro rediit. Testati sunt Simon Baur, Magnus Fregenckher, vicini.
[80] Nicolai Unhach Argavensis, XVII annorum filius Andreas, [ex grandine epilepticus,] in alpibus grandine obrutus ita obriguit, ut morbum exinde gravem & comitiali similem contraxerit, sæpe per solidum horæ spatium pro mortuo habitus: promisso in D. Bennonis honorem pro ejus salute Sacro, e vestigio convaluit. Præter parentem testes fuere Laurentius Hueter, Paulus Rapp vicini. XXVI Maji.
[81] Adami Fertel quatriennis filiolus Joannes, casu quodam in tergum retro humi afflictus, [suscitatur mortuus,] duabus horis ut mortuus deplorabatur. Postquam vero mater paratum jam funebre linteum cum cereo D. Bennoni vovit, movere se denuo puer & vivere incepit. Testes fuere D. Leonardus Armüller Parochus & vicini omnes. XXII Maji.
[82] Joannis Köbel Hellensteinensis filiolus Georgius, [sanantur, puer cæcutiens,] dextro oculo ex glaucomate cæcutiens, promisso ex voto parentum in D. Bennonis honorem Sacro cum anathemate cereo; & ad ejus aram profectione, visum ex integro recepit. Rem testimonio confirmarunt loci ejus Parochus, & Stephanus Magerer, die ut supra.
[83] [paralytici tres,] Joannis Kirchpainer Lauchovensis uxor, & duo filii, integro biennio paralytici, sine ullo per integrum mensem corporum motu fuerunt. Postquam pater legendum in D. Bennonis honorem Sacrum vovit, mox omnes convaluerunt. Testati sunt Sixtus, & Caspar Stindel Lauchovenses. XXX Maji.
[84] Elisabethæ Hellingerin Stürzhaimensis XV annorum filia Christina, XI annis a nativitate paralytica fuit, pedum officio omnino destituta, matri, cum diu unde proli suæ salutem recuperaret, [pedibus capta, puella] a Deo precibus exquisivisset, D. Benno sub noctem visus est. Fecit illico Divo huic votum, & mane filia omnino sana surrexit: quæ statim una cum matre Monachium, Sospitatori suo satisfactura, petiit. Testes adfuerunt Joannes Neumayr, Joannes Hulbar vicini. XIV Junii.
[85] [& puer unus] Walburgæ Gewolfin Straubinganæ filiolus, integrum biennium lævo pedi insistere nequiit, a matre autem D. Bennoni argenteo anathemate commendatus usum pedis brevi recuperavit. Rem testimonio suo affirmarunt Georgius Wienner, Joannes Abensperger. XVIII Junii.
[86] Richildis Sechoverin Geisenfeldensis filiolus Georgius, [atque alter,] solidum biennium morbo correptus, etiam aliquamdiu pedibus captus fuit. Mater, frustra quæsitis apud homines pharmacis, ad D. Bennonem voto pro prolis sanitate confugit, utroque eam malo liberavit XXVII Junii.
[87] [ex lapsu contritus,] Georgius Mayr Hergezwysensis, superiore anno ex ceraso in caput & brachia in terram delapsus, vitaque periclitatus fuit: siquidem ita ejus corpus casus hic afflixerat, ut trium hebdomadum spatio ori manum admovere nequierit. Ubi vero D. Bennoni votum cum anathemate nuncupavit, paulo post valetudinem pristinam recuperavit. Rei fidem, Testibus Caspare Landtman, & Michaële Gayl, confirmavit. IV Julii.
[88] [quadriennium infirma,] Margaretæ Paumanin Adelzhusanæ proles, integro quinquennio ægrota, D. Bennonis ope, quam mater facto voto ardentissime invocarat, sanitati restituta fuit. Præter matrem rem testati sunt Michaël Leder, & vicini omnes, V Julii.
[90] Annæ Gramonin Pfaffenhoviensi faciem ingens verruca propter oculum diu infestarat, magno periculo, [verruca periculosa,] ne ex illa humores noxii in oculum descenderent. Nuncupato postmodum D. Bennoni anathemate, verruca nullo ante medicamine penitus curabilis, momento, nullo sui vestigio relicto, abscessit. Testes fuere Adamus Gram, Ioannes Reinhardt Pfaffenhovienses. XVI Octobris.
Anno MDCIX.
[91] Mense Decembri anni superioris pestifera lues domum quamdam, [restinguitur pestis toto pago,] in pago Maisachensi, ita corripuerat, ut brevi tempore novem mortales sustulerit. Vicini ne latius serperet contagio veriti, peregrinationem ad D. Bennonis aram Monachium, ex communi sententia, una cum Parocho suo voverunt: quo facto momento intra limites suos constitit pestilentia; etiam puellam XVI annorum, contagiosæ domus incolam, invadere reverita.
[92] [sanantur pes ab equo contritus,] Reginæ Stalmaisterin, ante IV annos, equus impacta ungula dextrum pedem comminuerat: quæ cum plagæ suæ curationem parum procedere advertit, D. Bennoni pro sanitate recuperanda votum fecit, ejusque mox damnata convaluit. Testis fuit Nobilis Ursula Pfalin ab Haselbach, cum aliis fide dignis XV Iunii.
[93] [gressu privata parvula,] Apolloniæ Demhauserin Ingolstadiensis filia Anna, VII annos & semestre nata, V annis neque ingredi neque insistere pedibus valuit. Mater prolis salutem D. Bennoni edito voto commendavit, eique intra triduum pedum usum recuperavit. Rem, mater hominum fide dignorum testimonio confirmavit. XXI Junii.
[94] [herniosus,] Georgii Mayr civis Monachiensis, & ad S. Michaëlem musici, sexennis filiolus Martinus, jam a prima infantia herniosus fuerat, adhibitis incassum pellendo malo plurimis remediis. Tandem pater D. Bennoni pro prole sua supplex legendum in ejus honorem Sacrum promisit, ex quo statim melius habere puer, & omnino convalescere cœpit. Testes dixit pater Christophorum Chumpft, & vicinos omnes. XXII Junii.
[95] Apolloniæ Obermayrin ante triennium derepente ita alter pes intumuit, [pes emortuus,] & occalluit, ut eo velut emortuo sentire desierit. Et licet humanæ opis ægræ nihil deesset, in irritum tamen omnia reciderunt; cum etiam abscindendum pedem esse non pauci metuerent. In hunc modum desperata pæne ab omnibus, promisso D. Bennoni legendo Sacro, intra triduum sanitatem pedis recepit. Rem ut veram homines fide digni affirmarunt. XI Julii.
[96] Catharina Luzin, Perwa oriunda, XVI annorum puella, [pedibus male affecta,] totum triennium acerbissimos dolores in pedibus sustinuit, remedio nullo apud homines mitigandis cruciatibus invento. In qua calamitate puella mater Ursula, pro filia sua D. Bennoni anathema vovit, ex quo ægra paulatim a morbo derelicta fuit. Oculati testes fuere vicini omnes. Cæterum rem ut gesta est, audierunt referri Joannes Gallus, & Andreas Hulber. XVI Julii.
[97] [herniosus,] Joannis Gerbel Ehingensis filia Anna, Viennæ in Austria habitans, infantem herniosum ediderat, quem ubi mater D. Bennoni promisso Sacro commendavit, mox sanum esse animadvertit. Dixit hoc juratus ipse Joannes Gerbel, puerperæ pater. Kalendis Augusti.
[98] Joannes Schon, Underknoringensis, ante biennium comitiali morbo correptus, [epilepticus,] quinquies variis temporibus ac locis horrendo & inaudito modo ab atrocissimo hoc malo invasus fuit. In tanta calamitate cum de humana ope desperasset, ad cælestes confugit: quem in finem pro anathematis V vitreas laternas variis in templis, inter quas pulcherrimam optimamque D. Bennoni, legavit. Exinde cum diu cessante morbo adhuc de valetudinis suæ constantia dubitaret, precibus enixe Divinæ clementiæ supplicavit, ut eam sibi stabilem perpetuamque redderet. Quare octiduo ante D. Michaëlis festum, mira illi sub noctem & Angelica species apparuit, suadens, ut, si firmam sanitati suæ stabilitatem ex animo optaret, Monachium ad D. Bennonem proficisceretur. Quod visum e somno expergefactus mox aliis retulit, viamque Monachium versus voti causa arripuit, quod etiam ibi sumpta sacra Synaxi persolvit, haud dubia spe, valetudini suæ, quæ abhinc anno jam infestari comitiali morbo desiit, fidem constaturam. Testem dixit totam viciniam. X Septembris.
[99] Martinus Hörl Riedensis, per integrum semestre incredibiles cruciatus in dextro pede infra genu perpessus fuit. [pede laborans,] Et quamvis medicaminum nihil deesse sibi passus fuerit, frustra tamen omnia fuere. Sub noctem venit ei in mentem D Benno; cui statim profectionem ad ejus aram Monachium cum anathemate vovit, & intra dierum decadem convaluit. Testata fuit tota vicinia. XV Novembris.
Anno MDCX.
[100] Ursula N. Georgii Storckzeiselmaurensis (qui locus Austriæ non procul Vienna est) affinis, ab omnibus conclamata, [moribanda,] triduum in extremis jacuit non nisi immisso per avenæ culmum liquore refocillanda. Prædictus Georgius Storck, D. Bennonis memor, pro decumbente Sacrum in ejus honorem legendum promisit: quæ eadem adhuc nocte sanitati restituta est. Testem nominavit hic præsens Georgius Storck, totam viciniam. VIII Maji.
[101] [hemiplectica,] Elisabeta Mauselin, Winnigensis, solidum sexennium in sinistro corporis latere a pede usque ad humerum acerrimos cruciatus, adhibitis nequidquam medicamentis, exhausit, nec die nec nocte intermittente dolore. Tandem illi D. Benno, cujus opem promisso Sacro imploverat, sanitatem reddidit. XIII Maji.
[102] Sabina Hulberin Abperckensis, XVIII Aprilis, infantem suum, nondum unius anni, solum in cunis reliquerat, [puer vitri fragmine suffocandus,] huic alius triennio acutam speculi crustulam in manus dederat, quam illico ori insertam absorpsit, & circa mediam horam in faucibus retinuit. Ex quo infans, intercluso pæne spiritu, mox præfocandus videbatur. Mater subito malo perterrita, vicinæ suæ Ursulæ Trinckgeltin opem inclamavit. Cum qua mox accurrente, D. Bennonis auxilium, promisso ex voto Sacro invocavit. Quo facto infans statim vitrum ex ore egessit, sanusque permansit. XXI Maji.
[103] Georgius Mader, chirurgus Mullhusanus, feriis Natalitiis ita apoplexia correptus fuit, ut, quoties illum hoc malum exercuit, circa mediam diem loquelæ expers fuerit, immo aliquando duas ferme dies, & binas noctes fandi impotens exegerit. Secundum hæc pro valetudine sua D. Bennoni supplex, ejus aram se invisurum vovit. Qui eum tam firmumque sospitemque, pulio ferali morbo, reddidit, ut decem horis XII milliaria voti causa Monachium decurrerit. Testes adhibuit Joannem Mayr, & Georgium Hulber, XXX Maji.
[104] [ex doloribus incurvus] Georgius Turing Vochburgensis, solidum biennium magnos cruciatus in tergo, lumbis, & dextro pede sustinuit, ita ut velut gibbosus incurvato corpore incedere debuerit: desperata igitur hominum medela, valetudinem suam D. Bennoni cereo anathemate commendavit, votique mox sanus se damnatum sensit. Testes nominavit vicinos omnes. Die ut supra.
[105] Georgius Purckel toto biennio altero brachio maximis cum doloribus laboravit, [brachio debilis,] inani medentium conatu. Die quodam ei D. Benno apparuit, cui mox legendum Sacrum cum cereo anathemate vovit, & brevi brachii sui usum recepit. Testati sunt Georgius & Joannes Turinger fratres. Prid. Kal. Junii.
[106] [sacro igne correptus,] Agathæ Mozin civis Monachiensis filius Ludovicus, XVIII annorum adolescens, integrum sexennium sacro igne correptus fuit, maximis doloribus excruciatus; manibusque follis in modum intumescens. Pro hujus sanitate mater ante biennium facto voto apud D. Bennonem intercessit, eique mox quod petierat, impetravit. VII Junii
[107] [caput dolens,] Apollonia Hazelpastetin Vilbachensis, integro anno maximos capitis dolores toleravit: promisso autem D. Bennoni anathemate, convaluit. Testes citavit Manhardum Ziegler, Apolloniam Budlhoferin. X. Junii.
[108] [oppressus ab equo,] Georgius Schweller Fridburgensis, ante biennium die S. Magdalenæ sacro, ab equo humi collapso oppressus, circa mediam horam sub hoc onere vita periclitatus jacuit. In hoc casu D. Bennonis nemor, peregrinationem ad ejus aram cum donario vovit, & mox incolumis ab equo liberatus surrexit. Testes fuere Christophorus Strohulbar, Bartholomæus Schonberger, Strafwalenses ex Diœcesi Salisburgensi. XI Junii.
[9] [epilepticus,] Bartholomæus Schonberger Straswalensis, ex Diœcesi Salisburgensi, solidum quadriennium morbo comitiali non multum absimili laboravit: qui & ipse, non invento apud homines mali remedio, D. Bennonis ope, cui peregrinationem ad suam aram voverat valetudinem recepit. Testati sunt Christophorus Strohulber Straswalensis, & Georgius Schweller Fridburgensis. Die ut supra.
[110] Elisabetha Stoklin Monachiensis, diu altera mamilla laboravit, [mamilla putrescens,] ratusque esse gangrænam medicus, desperare de recuperanda valetudine jussit. Illa vero dolorum impatiens, D. Bennoni cereum anathema ex voto nuncupavit: quo facto disruptum noxium ulcus una cum sanie dolores omnes evomuit, & ægræ sanitatem reddidit. Hæc de se referentem audierunt, Rev. D. Georgius Stalhalber Capellanus in Haudhausen, Joannes Grasser, Joannes Gallus N. XV Junii.
[111] [lapsu afflictus,] Stephanus Dischinger, faber lignarius Augiensis, dum opus faciebat, ex alto prolapsus, ita corpus humi afflixerat, ut actum esse de ejus vita medici & chirurgi asseverarent. Uxor pro marito suo ad D. Bennonem conversa, legendum in ejus honorem Sacrum vovit, & eidem intra breve tempus sanitatem recuperavit. Testes rei nominavit D. Joannem Stalhulber, qui Sacrum legit, Franciscum Praitenaicher, Sebastianum Hofman. XXII Augusti.
[112] Annæ Reuterin Pulavensis filiolus Joannes, [oculo laborantes duo,] circa medium annum altero oculo maximo cæcitatis discrimine laboravit, diuque ac noctu octo dies præ doloris acrimonia flebili ejulatu exegit. Postquam vero parentes pro prole sua ad D. Bennonem votum fecerunt, malum brevi post evanuit. Testati sunt Leonardus Denkäcke, Joannes Forster vicini! die ut supra.
[113] Wolffgangus Schober Hohenwartensis, solidum biennium cum maximo dolore oculis laboravit: ubi D. Bennoni votum nuncupavit, cruciatu omni liberatus est. XXVIII Augusti.
[114] [una igne sacro, exesa,] Otilia Horlin Oezenhusana, ante biennium igni sacro correpta fuerat, grandesque pustulas in facie contraxerat, quæ illi tam acres dolores crearunt, ut quietem toto octiduo capere nequierit. Aperire illa pustulas sæpius in animo habuit, semper a familiaribus prohibita, ne visum omnino amitteret metuentibus. In tam acerbis cruciatibus inclamata frequenter cælesti ope, D. Benno ægrotæ apparuit; ut sibi Monachii ad aram suam Sacrum fieri curaret, sumptumque ad id mendicantis in modum corrogaret. Hoc viso lætæ visum est, majus fore Deo obsequium, si propria liberalitate & sua pecunia votum persolveret, Hæc animo volenti Divus Benno rursus adfuit, monentis specie ne consilium suum aspernaretur: quo avide mox arrepto, intra paucos dies & dolor & pustulæ evanuerunt.
[115] Prædictæ Otiliæ duodecennis filia Barbara, diu scabiosum caput circumtulit, [ejusque filia scabiosa,] plerisque porrigine infectam esse opinantibus: confugit mater iterum ad D. Bennonis clementiam, eique pro prole sua cereum anathema vovit. Qui mox ratas habens preces, filiam intra octiduum a scabie omni purgavit: utrumque votum mater XI Sept. persolvit. Rei gestæ testimonia vicini omnes, si exigeretur, darent.
[116] [pedibus capta,] Casparis Weinhart Staingrissensis filiola Elisabetha, toto triennio pedibus capta repere tantum manibus genibusque ab uno loco ad alium solebat. A parentibus nuncupato in D. Bennonis honorem Sacro cum anathemate, de die in diem melius habuit, dum tandem omnino pedibus ingredi potuit. Testes citavit pater Georgium Weinhart, & Michaëlem Widman. XIII Septembris.
[117] [moribunda.] Mariæ Kolbin, Niderhoffensis XVIII annorum filia Anna, diu graviter decubuit XXIV horis loquelæ impotens. Territi hac calamitate parentes pro prole sua, D. Bennoni legendum Sacrum cum anathemate & donario voverunt. Exinde mitigato paulatim morbo, filia & loquelam & valetudinem recepit. Votum hoc cum peregrinatione mater & filia una cum Caspare Winen Chirurgo peregerunt. XXV Septembris.
[118] Anna Wumerin Landishutana vidua, ante sexennium gravi casu humi collapsa, [brachio læsa,] dextrum brachium læserat, in quo mox ingentes dolores persensit; qui ita paulatim invaluerunt, ut per solidum quadriennium dextram capiti imponere nequierit. In hac calamitate vicini non pauci illius miserti, auctores fuerunt, ut pro brachii sui sanitate D. Bennoni Sacrum & anathema voveret: quibus cum ægra paruisset, cessante brevi omni cruciatu, dextræ usum recuperavit. Testem dixit totam civitatem Landishutanam. XXVII Septembris.
[119] [servantur tres pueri aquis mersi,] XI Octobris Christophorus Scharbel Feldgedingensis, D. Bennoni Monachii pro sequenti beneficio gratias egit. Cum prædictus. Christophorus Scharbel cum fæni plaustro, cui tres liberos, septennem unum Michaëlem nomine, alterum IX annorum Sebastianum, & XIII annorum puellam Barbaram imposuerat, domum peteret; vado transire cum plaustro flumen, collapso tunc temporis ponte, debuit. Dum vehitur per undas, subito exortus turbo currum evertit, & liberos omnes fluvio mersit, quos ad CCC passus sub aquis nantes exerere subinde capita, præter filiam, quam jam periisse rebatur; conspicatus pater; ad alterum vadum prævenit, ut illuc appulsos extraheret. Inter hæc D. Bennonis memor, votum eidem pro liberorum vita fecit. Quo peracto, vidit a longe filium natu minimum Michaëlem, arrepto cespite ex aqua se evolventem, unaque fratrem & sororem ex alveo extrahentem: qui omnes, haud dubia D. Bennonis ope; incolumes in siccum evaserunt. Testati sunt Sebastianus Scelmayr, Martinus Marckel.
[120] [sanantur genu ex lapsu inflatum,] Catharinæ Zeterpeurin Wasserburgensi, octodecenni puellæ, casu quodam humi afflictæ, genu capitis magnitudine intumuit. Magnos exinde passa dolores frustra medentium artem fatigavit; cum omnes ad ultimum de curatione desperantes abscindendum pedem asseverarent, ægra ad VI hebdomades pedibus insistere minime valens, ad hæc omnia toto corpore acerrimos cruciatus perpetiebatur: quare ad D. Bennonem, ab hominibus conclamata, confugit, & in ejus honorem legendum Sacrum cum donario promisit. Exinde mitigatis paulatim doloribus, tumoreque subsidente convaluit: votum suum una cum matre persolvit. XVIII Octobris.
[121] Ioannis Stubenbeck civis Monachiensis filius, [manus ac pedes tumefacti,] XXVII annos natus, integrum biennium manibus pedibusque ita tumefactis fuit, ut nullum in his movere articulum potuerit. In tam diuturno morbo mater die quodam pro filii sanitate, in D. Bennonis honorem legendum Sacrum se curaturam, sumpturamque sacram Synaxin vovit. Post hoc votum illico decrevit tumor, paulatimque evanuit. Sospitatori satisfecerunt juvenis parentes, Casper Gabler, Joannes Rumpel cives Monachienses. XXII Octobris.
[122] Wolfgangus Zehetmayer Dagelsingensis octogenarius, XII annis maximis totius corporis doloribus conflictatus, [dolor totius corporis,] postquam D. Bennoni solenne officium decantandum vovit, cruciatu omni liberatus fuit. Testes citavit Adm. Rev. D. M. Mayr Parochum in Vering, qui officium decantavit, Bernardum Megerel Cantorem, Abrahamum Wisreütter Organœdum, XVIII Novembris.
Anno MDCXI.
[123] [scabiosæ manus,] Michaël Reumayr Zezeckhoffensis, ad XIII annos scabiosam manum habuit, nullo apud chirurgos pellendo malo medicamine invento. Cum eadem lues etiam alteram manum invasisset, veritus, ne quid deterius ex hoc sequeretur, in D. Bennonis honorem Sacrum legi curavit. Quo peracto brevi mundam manum recepit. Audiere hæc referentem Jacobus Mang Beneficiatus, ad B. Virginem, Georgius Weyer Subcustos ad S. Bennonem. X Februarii.
[124] [artritica una] Ioannis Lochner Geissenbrunnensis, XIX annorum filia Anxa, VIII annos articulari morbo laboravit. Pro hujus valetudine pater D. Bennoni cereum anathema, & annuam quoad viveret ad ejus aram peregrinationem vovit: exinde mox melius habens, filia toto corpore convaluit. Testes fuere Joannes Neumayr, & Ioannes Frid. Kal. Aprilis.
[125] [& altera,] Ursula Rhörlin, ante triennium articulari morbo correpta, X hebdomadibus pedibus incedere nequivit. Apparuit sic calamitosæ D. Benno, & ut se voto sibi pro valetudine obstringeret, Sacrumque in honorem suum fieri curaret, imperavit Illa læta alioquin hoc visu, ubinam S. Benno coleretur, ignorabat: quod ubi rescivit illico paruit Divo, & sanitatem recuperavit. Testatus est Georgius Iager, qui illam Monachium adduxit. Res relata est præsentibus Adm. Rev. M. Ioanne Haselbeck, & Georgio Weyer Subcustode S. Bennonis. VII Aprilis.
[126] [tertia, etiam muta,] Christophori Kolbinger Haidhusani tredecennis filia Margareta, præteritis feriis Natalitiis articulari morbo occupata fuerat, quo malo cum denuo liberata fuisset, subito loquelam amisit, rei causa latente omnes. Pater D. Bennoni edito voto, filiæ salutem commendavit, quæ mox loquelam recepit. Narranti hæc parenti adfuere Rev. P. Spizer, & Georgius Faustner. X Aprilis.
[127] Anna Gretterin Vottingensis integrum mensem oculis laboravit, [cæca,] visumque omnino amisit. Ut primum D. Bennoni Sacrum vovit, diem pupillis recuperavit. die ut supra.
[128] Joannis Aman Grunwaldensis uxor Elisabetha, [paralytica,] ante sexennium in puerperio nescio a quo perterrefacta, omnibus artibus paralytica evasit: bienno etiam ab hoc terrore deliravit. Postquam vero sanæ mentis denuo compos fuit, die Pentecostes ei D. Benno apparuit, Pontificio habitu splendidus, præcipiens ut Monachii in honorem suum Sacrum fieri curaret: cui mandato cum illico paruisset, brevi convaluit.
[129] Idem Joannes Aman, filium genuit quinquennio cæcum, [cæcus,] qui D. Bennoni nuncupato a patre anathemate commendatus, mox cæcutire desiit. Relatione utriusque prodigii interfuerunt Adm. Rev. P. Richardus Petenbeck Canonicus ad B. Virginis, Georgius Weyer Subcustos S. Bennonis, Joannes Gallus, Georgius Faustner. Die ut supra.
[130] [altero pede captus] Antonius Widman, musicus Aulicus, feriis Paschalibus subito altero pede captus, incedere nequibat. Quo malo illum D. Benno, cui Sacrum sumptu ad id mendicato colligendo voverat, mox liberavit. Testati sunt Antonius Bullasi, & Joannes Hailgemayr aulici itidem musici: XVIII Aprilis,
[131] Joannes Angermüller Ingolstadiensis ex … ante semestre ita paralysin contraxerat, [paralyticus,] ut XXI. hebdomades ingredi pedibus nequiverit. Cum itaque decumberet lecto, in somnum lapsus somniavit, se Monachii flexis genibus ad D. Bennonis aram preces fundere, iisque finitis domum pedibus redire. Cum evigilasset, civis cujusdam filiam, quæ ægro inserviebat, ad se vocavit. Hanc experturus an vera somniasset, se e lecto allevare jussit: quo facto insistens pedibus medium mox cubiculum perambulare potuit, meliusque deinde quotidie habens, morbo omnino liberatus est. Testis fuit Adm. Rev. P. Jacobus Waizenberger S. Theol. Doctor, Paorchus in Wembding, die ut supra.
[132] Michaël Aechtler Staingadensis, superiore anno in balneo subito auditum amiserat, [surdus,] ita ut neque sclopetorum neque æris campani sonitum perciperet. In hoc tam funesto casu D. Bennoni Sacrum & anathema nuncupavit, qui illi aurium usum mox restituit. Rem testimonio suo confirmavit Reverendissimus D. Georgius Abbas, & Venerabilis Conventus Staingadensis: Itidem Ioannes Weinhart chirurgus. XXVIII Aprilis.
[133] [moribunda,] Matthæi Engelmayr Neustattensis conjux Anna, superiore anno ita gravi morbo decubuit, ut decem dies loquelæ expers vixerit. Ut primum ejus maritus D. Bennoni Sacrum & IV florenorum anathema vovit, convaluit. Testes fuerunt Joannis Vischer & Casper Mayr. V Maji.
[134] Maria Wurnhorin Dillingana, ante quadriennium diu dextro latere maximis cum doloribus laboravit. [pleuritica,] Vovit D. Bennoni ad ejus aram peregrinationem, & peracto voto infestari cruciatu lateris desiit. Narranti adfuere Georgius Weyer, Joannes Gallus, Michaël Dorffschmid. X Maji.
[135] [pene insana ex luctu,] Apolloniæ Wildpoëkin Khimerzhoffensis maritus, mane sanus valensque lignatum in silvam exiens, in via subita morte obreptus decessit: quo nuntio accepto illa adeo luctu exanimata est, ut paulo: post puerpera haud procul abfuerit, quin sana ratione destitueretur. Amici jam pæne insanienti auctores fuerunt, ut D. Bennoni se voto commendaret, quo peracto, cum etiam se rem in commentarios referendam curaturam recepisset, paulo post melius habuit. Idem testatus est ejus vicinus Vitus Wanner. Relationem audiverunt Georgius Weyer Subcustos, & Joannes Gallus. XII Maji.
[136] Georgius Keller Eyssenspergensis, XVII annis maximis cum cruciatibus herniosus fuit. [herniosus,] Ante quinquennium D. Bennoni cereum anathema, sumptu in id mendicato corrogando, & annuum donarium quoad viveret, vovit. Exinde cedente paulatim malo, jam a biennio dolores penitus sanus sentit nullos. Id de se narrantem audivere Rev. D. Balthasar Zwick & Georgius Weyer Custos. Die ut supra.
[137] Petrus Ruesfasis Sarnenss, die S. Iacobo sacro subito paralyticus, [Paralyticus & furiosus,] insequente festo D. Michaëlis mente omnino captus est: & licet antea movere se nequierit, præ insania tamen ita furebat, ut omnes a se abigeret. Interea ejus uxori D. Benno apparuit, quo illa viso, læta extemplo, eidem pro viro suo Sacrum vovit: qui intra duas horas sana iterum ratione donatus fuit. Hoc testati sunt duo vicini Wiliwaldus Scheringer, & Ioannes Prunaver. XXIII Maji.
[138] [brachiis debilis?] Apolonia Kainin, ultra quinquennium incredibili cum dolore utroque brachio laboravit; tandemque malum sic invaluit, ut induere sola vestimenta nequierit. In hac miseria geminum D. Bennoni Sacrum vovit, & convaluit. Rem retulit ipsa Ioanni Gallo, Georgio Weyer Subcustodi. Die ut supra.
[139] Georgius Fottner Kiebachensis, puerum quemdam Michaëlem Schimpft ab infantia domi suæ educaverat, [scabiosus,] duodecennem autem fœda scabies invaserat, quæ illum totum biennio magis magisque semper exercuit. Prædictus Fottner tandem pueri salutem D. Bennoni Sacro & cereo anathemate, sumptu ad id mendicantis in morem corrogando, commendavit, Ab illo tempore puerum morbus deseruit. Dixit hæc audientibus Jacobo Schiesl, Leonardo Schedl, Georgio Weyer Subcustode, Joanne Gallo. XXV Maji.
[140] Georgius Stain Michelavensis, integro mense maximis cum cruciatibus capite laboravit: [caput dolens,] ut primum D. Bennoni cereum anathema vovit, convaluit. Relationi interfuere Georgius Schwaiger, Joannes Gallus Subcustos D. Bennonis.
[141] Catharina Haiderin solido anno somni expers vixit: [somni diu expers,] per quod tempus ei D. Benno in mentem venit. Cui cum legendum Sacrum vovisset, somnus denuo rediit. Dixit hoc præsentibus Joanne Gallo, & Michaële Dorffschmid Æditimo. Die ut supra.
[142] Georgii Keckerel Dalhusani XIV annorum filia Maria, diu furfuroso capite fuit, metuentibus cunctis, puellam fæda porrigine infectam esse. [scabiosa,] Postquam autem pater pro filia nuncupato ex voto anathemate D. Bennoni supplicavit, a fæda scabie brevi mundata fuit. Die eodem narrata est res, audientibus Jacobo Sturmb, Martino Asam, Joanne Gallo, & Georgio Faussner.
[143] Joannes Simmer Ellenbergensis, multis hebdomadibus auribus captus fuit, [surdus,] D. Bennoni autem cereum anathema pollicitus illarum usum recepit. Audiere narrantem Christophorus Simer Ellenbergensis, Joannes Gallus Subcustos, & Georgius Faussner. Die ut supra.
[144] Ursula Maschlin Deisenhaimensis, ante quadriennium male oculata fuit, [cæcutiens,] adeo, ut dignoscere homines non amplius potuerit. In summo cæcitatis discrimine D. Bennonis memor, peregrinationem ad ejus aram Monachium vovit, qui ei paullo post priorem visus claritatem reddidit. Testes nominavit Sebastianum Reitler, Casparem Hulbec vicinos.
[145] Baltasar Kegelsperger Kegelspergensis ante III hebdomades venenatam mustelam, [venenato dente læsus,] quam non noverat, cepit; a cujus pestifero morsu ita toto corpore intumuit, ut ab omnibus conclamatus circa mediam horam mortuus haberetur. In hoc vitæ diserimine uxor maritum suum, nuncupato ex voto Sacro, & peregrinatione ad ejus aram, D. Bennoni commendavit. Exinde resedit paulatim tumor, & ille convaluit. Relationi interfuere Joannes Gallus Subcustos, & Georgius Pall. XII Iunii.
[146] [manibus & oculis ægræ sorores,] Margareta Seheierlin civis Monachiensis duas filias habuit, quarum prima Anna nomine IX annorum ultra biennium manibus intumuit, sacro igne correptam multi rebantur; altera Margareta XI annorum male oculata integro biennio fuit, utraque apud homines incurabilis. Quare mater ad Cælites confugiens, pro suis filiabus D. Bennoni Sacrum & anathema geminum promisit: & utrique sine ulla medicina sanitatem impetravit. Dixit hæc mater, præsentibus Rev. D. Joanne Halhulber, qui Sacrum legit Joanne Gallo, & Caspare Schonaver. XV Iunii.
[147] [plaga pedis incurabilis, unus,] Joannes Witmayr Rehinensis, XXV annis ex aperta pedis plaga maximis cum doloribus decubuit, nihil humanæ medelæ intermittens; omnia tamen frustra. Secundum hæc ante semestre D. Bennonis auxilium promisso anathemate imploravit: post hoc votum e vestigio melius habuit, pes & intra octiduum plaga coaluit sine ullo medicamine. Affuere hæc narranti Rev. D. Georgius Fischer Beneficiatus ad D. Petrum, Caspar Schonaver. XXVIII Iunii.
[148] Anna Walschin Underveringensis, XX annis eodem modo pede laboravit; [& alter,] incassum curatione plagæ adhibita, cum omnes incurabilem dicerent. In tam diuturna calamitate D. Bennoni Sacrum & anathema vovit, brevique sine ulla humana ope se sanam intellexit. Res relata est Rev. D. Balthasari Lehner Beneficiato, & Joanni Gallo Subcustodi. VI Iulii.
[149] [variis morbis laborans,] Sigismundus Seyfrid, Canonicus Preslaviensis, cum Ingolstadii studiis vacaret anno MDCX, XX Augusti decumbere incepit, morbo mox accessit Hungarica febris una cum phthisi, naribus etiam sanguine continuo fluentibus: posthæc etiam pedibus diu intumuit, insomnesque noctes longo tempore transegit, tandem etiam articulari morbo correptus loco movere se non potuit ad tres menses: ad ultimum pleuritis, tabes, lagonoponus, uno agmine invadentes, ita ægrum macerarunt, ut spirans cadaver videretur. Qui tot gravibus morbis infestatus, ad D. Bennonem, nuncupato eidem Sacro & anathemate, confugit: quo voto edito e vestigio convaluit. VII Iulii.
[150] Lucia Klingenbergerin Ranzhofensis, XVII annis ex apertis pedum plagis decubuit, frustraque factis medicaminum causa plurimis expensis, [pedes rescindendi,] de abscindendis pedibus sæpius consilium inibat. Inter hæc Sacerdotem quemdam, multa de D. Bennonis miraculis, quæ Monachii quotidie in morbidos ederet, narrantem audivit. Cepit illico magnam ad hunc D. fiduciam ægra, seque in ejus honorem Sacrum legi curaturam, ejusque aram Monachii invisuram vovit: quod votum cum persolvisset, statim melius habere pedes, & coire plagæ cœperunt. Relationi interfuere Rev. D. Balthasar Zwick, Melchior Miller, Joannes Gallo & alii. XVI Augusti.
[151] [ad mortem ægra,] Nobilis & Religiosa D. Catharina, de & in Schwanau nata Maschwanderin, Parthenonis Imbachensis in Austria Prior, letaliter decumbens, peregrinationem ad D. Bennonis aram cum donario vovit: qui illi mox pristinam valetudinem reddidit.
[152] Dicti parthenonis famulus & procurator Stephanus Schwabaur lapidibus ab inimicis ex equo deturbatus, [graviter læsus in capite, unus] & in capite vulneratus, aliquot diebus vitæ dubius jacuit. Cujus salutem postquam prædicta Rel: D. Catharina, eodem, quod pro se nuncuparat, voto commendavit; convaluit, qui & pro se & pro illa XXV Augusti Sospitatori suo satisfecit Monachii.
[153] Wolffgangus Hulber Westhusanus, die S. Udalrico sacro, [& alter,] ab aliquo in nuptiis saxo ictus, tribus horis sanguine fluxit; & duabus horis sui non compos, ab omnibus pro mortuo habebatur. Ut primum autem ad se rediit, anathema D. Bennoni ex voto promisit: qui illum mox reddita valetudine exaudiit. XXX Octobris.
[154] [phreneticus item unus] Wolffgangus Alzinger Grassavensis, subito phreneticus mente captus fuit, & ingentes XII hebdomadibus capitis cruciatus sustinuit. Cum alii propterea ariolos consulere vellent, id ille minime ferens, spes suas omnes in Divina clementia posuit. Die quodam in horto suo propter rivum ambulanti D. Benno apparuit, illa Specie, qua Monachii colentibus repræsentatur; & si sanus esse optaret, sibi Sacrum fieri curaret, suasit. Quod cum ille se facturum recepisset, de die in diem melius habuit. Differre autem voti solutionem in futurum ver statuit, priori mox insania & amentia exagitatus: ut primum vero resipiscens voto se exsolvere decrevit, malo atroci liberatus est. Testes dixit vicinos omnes. XVIII Novembris.
[155] Ioannes Praun, ultra annum phreneticus, integrum mensem in catenis fuit, [& alter.] D. Bennoni a vicinis & amicis promisso Sacro & anathemate commendatus, a phrenesi relictus est. Testati sunt Martinus Ermayr, & Leonardus Abelzhauser, vicini. XIII Decembris.
Anno MDCXII.
[156] Ioannis Geltinger Langenpreisingensis uxor, [item mater cum prole,] phanatico quodam terrore lymphata, mente mota fuerat, quod malum etiam lactens infans a matre traxit, qui præ furore retineri in cunis non amplius poterat. Pater gemina hac calamitate ictus, D. Bennoni, nuncupato ex voto Sacro & anathemate, supplicavit: & illis mox sanam mentem recuperavit. Testes fuere Georgius Ehman, Ioannes Haclber, vicini. V Ianuarii.
[157] Joannis Pardiesser, trimulus infans, biennio herniosus fuit, [herniosus,] magnos exinde dolores perpessus. Postquam parentes pro prole sua D. Bennoni votum fecerunt, eadem nocte puellus convaluit. Relationi interfuerunt Rev. & Rel. D. Paulus Grunwaedt, Balthasar Lechner Beneficiatus ad D. Virginis. X Martii. Joannis Mayr Zechenbrunnensis IX annorum filius, proximo autumno totum triduum epilepsia ita exercitus fuit, [epileptica,] ut ab omnibus pro mortuo haberetur. Parentes pro prolis valetudine anxii, edito pro hac voto apud D. Bennonem intercesserunt, morbumque omnem a filio mox depulerunt. Testati sunt Joannes Dässe, & Christianus Eysenman, vicini. VII Martii.
[158] [& epileptici duo,] Sebastianum Winter Porenbachensem, superiore anno sedecies epilepsia exercuit, qui morbus aliquando eum 34. horis aurium usu spoliaverat dolens ægri vicem Caspar Winter ejus frater D. Bennoni Sacrum & cereum anathema vovit, quo facto mox fratrem suum morbo liberavit. Testes fuere Caspar Winter. Mattheus Kapp. vicini. X. Aprilis. Casparem Stoekl ter epilepsia correptum, ejus uxor D. Bennoni nuncupato Sacro commendavit, quem illico morbus reliquit. II Maji.
[159] Martini Samb Eschenlachensis decennis filius Casper, cum hernia natus erat. Pro hoc parens D. Bennoni Sacrum cum donario ex voto nuncupavit. [herniosus,] Quare delatum Monachium puerum, peracto Sacrificio, Tobiæ Geiger chirurgo sectionis causa traditurus, mali vestigium amplius haud ullum reperit. Testis fuit Tobias Geiger chirurgus, & vicinia. VIII Maji.
[160] Joannes Zela Dillinganus ante triennium cardiaca graviter decubuit, [cardiacus,] siquidem præcordia grandibus foraminibus hiantia nulla curatione coibant. In tam periculoso morbo D. Bennoni Sacrum & anathema vovit: quo facto illico plagæ sine ullo medicamine coaluerunt. Rem referri audierunt Rev. D. Paulus Grienwaed, & Georgius Faussner. XXII Maji.
[161] M. Michael Copp, priore anno gravi morbo implicitus, de amittendo auditu periclitabatur. [graviter audiens,] In hoc rerum articulo D. Bennonis opem, promisso Sacro & anathemate, inclamavit, & e vestigio pristinæ sanitati restitutus est. Res narrata es præsentibus Rev. & Rel. D Balthasare Leckner Beneficiato, & Joanne Gallo Subcustode. XXVI Maji.
[162] Joannis Jais Derchingensis filius IX annorum puer Georgius, [herniosus,] triennio herniosus fuit. Adhibitis medicaminibus cunctis in irritum recidentibus, suasum patri fuit, filium D. Bennonis patrocinio committere. Cui consilio cum ille, promisso Divo Sacro cum donario, statim paruisset, ramex evanuit. Testes dixit pater Georgium Mantel, Leonardum Wagner vicinos. XVI Junii.
[163] Annæ Ainspackensis duodecennis filius Ioannes, quadriennio claudus fuit: postquam autem mater pro illo D. Bennoni votum fecit, paullatim pedum officium recepit. Relationi interfuere D. Paulus Grienwaed, & Georgius Faussner. XXII Iunii.
[164] [epilepticus,] Georgius Clas Derchingensis, integrum biennium comitiali morbo laboravit. Ut primum D. Bennonis aram se tribus annis invisurum, singulis vicibus cum anathemate vovit; agitari illo malo desiit. Referenti id de se adfuere Michaël Dorffschmid ædituus, Caspar schönaver, Georgius Faussner. Die ut supra.
[165] Wolffgangi Stainer Niderstroënsis unius anni infans, [infans adustus,] in calefactam ollam inciderat, ex quo gravem morbum contraxit. Parentes D. Bennoni tantum ceræ, quantam infans pondere suo adæquaret, voverunt. Exinde prolem morbus extemplo deseruit. Retulit hæc pater Thomæ Niclas Chirurgo Inningensi, Christophoro Weber Lochkirchensi, Ioanni Gallo Custodi &c. Die ut supra.
[166] Wolffgangus Märckel Heinckhusanus XIV annis cardiaca laboravit. [cardiacus,] Postquam vero proxima Quadragesima peregrinationem ad D. Bennonis aram cum anathemate ex voto promisit, illico melius habuit. Dixit hoc audientibus Rev. & Rel. D. Balthasare Leckner Beneficiato, & Caspare Schonaver. Itidem XXII Iunii.
[167] Catharinæ Brantlin Landishutanæ filius, XVII annorum adolescens, [brachiis captus, & oculis,] utroque brachio præterita Quadragesima captus, chirurgis & medicis incurabilis evasit: insuper ultra mensem cæcus, oculorum usu caruit. Mater D. Bennonis memor, pro filii salute D. Bennoni Sacrum & peregrinationem cum anathemate vovit, ex quo puer utroque malo liberatus est. Id referenti adfuere. Rev. M. Joachimus Schoffselmayr, Ioannes Gallus, & alii. XXIV Iunii.
[168] [epilepticus,] Elisabethæ N. duodecennis filia Barbara, integrum integrum octiduum epilepsia laboravit, triduoque loquelæ expers jacuit. postquam mater pro filiæ valetudine nuncupato ex voto Sacro apud D. Bennonem intercessit, intra mediæ horæ spatium convaluit. Testantem hæc matrem audierunt Rev. D. M. Joachimus Schoffselmayer, Caspar Schönaver, Leonardus Frölich. XXVI Iunii.
[169] [cæcus,] Casparis Zigler Aismanschafftensis XIX annorum filius Georgius, integro anno oculis laboravit, tandem III hebdomades cæcus eorum usum omnino amisit. Omnibus itaque de adolescentis visu desperantibus, mater invocata Divina clementia, D. Bennoni Sacrum vovit, & filius paulatim pupillarum diem recuperavit. Relationi miraculi interfuerunt Caspar Schönaver, Ioannes Gallus Subcustos ad S. Bennonem. II Iulii.
[170] [ex casu mortuus,] Apolloniæ Märcklin Monachiensis viduæ sexennis filius Caspar, e scalis delapsus, solidum horæ quadrantem pro mortuo habebatur: mater casu hoc attonita vicinas suas Annam Widmanin, Zettenpfeningin, inclamavit: quæ mox accurrentes nullo vitæ indicio in infante reperto, una cum matre D. Bennoni pro ejus incolumitate anathema voverunt. Post quæ mox puer lacrymari incipiens revixit. Narrata est res Michaëli Dorffschmid, Ioanni Vicezschneider, &c. Die ut supra.
[171] Mathias Rechter Ederhusanus, XXII annis magnos dolores in tergo perpessus, [tergoris dolor,] postquam D. Bennoni Sacrum & argenteum donarium ex voto nuncupavit, convaluit. Testes fuere Rev. D. M. Samuel Forster, Sacerdos ad S. Salvatorem in Bettpruun, & Michaël Widman Konigslehensis, XII Julii. [surda,]
[172] Nobilis & spectabilis D. Scholastica Sperin, usu sinistræ auris totum quinquennium, mox dextræ per semestre caruit, tandem in summo amittendi auditus discrimine D. Bennoni, cum ejus die festo miracula promulgarentur, Sacrum & donarium vovit: eoque mox die Sacrum & donarium persolvit: quo facto paulatim convaluit. Annotavit hanc ejus relationem Rev. D. M. Georgius Hamermaister Cooperator, præsentibus Ioanne Gallo, & Caspare Schonaver. XIV Iulii.
[173] [morbus Hungaricus,] Spectabilis D. Euphrosyna Sturmin, civis Passaviensis, II menses morbo, quem Hungaricum vocant, decubuit, a medicis & Confessariis conclamata. In tam gravi vitæ discrimine, D. Bennoni, de cujus in morbidos beneficiis multa inaudierat, argenteum anathema cum Sacro ex voto nuncupavit. Post quæ temporis momento iterum sui facta compos convaluit, & XXVII Iulii, cum vicina sua Regina Mairwiserin (quæ & ipsa eodem morbo per aliquot hebdomades correpta D. Bennonis ope valetudinem receperat) persolvit. Rem narrari audierunt Rev. & Rel. D. D. Vitus Peil, Paulus Grienwald, Baltasar Lechner Beneficiatus &c. [dolores totius corporis,]
[174] Casparis Castermuller Augiensis uxor Barbara, VII hebdomadibus magnos toto corpore dolores, maxime pedibus, quibus insistere nequiit, sustinuit. In his cruciatibus noctu D. Benno illi in mentem venit, cui mox pro valetudine sua Sacrum vovit, exinde omni malo libera. Id testantem audierunt Rev. Otto Henricus Lindemayr, Georgius Goldtschmid. [deglutito clavo suffocandus,]
[175] Catharina Streicherin Monachiensis trimulus filius Michaël, ferreum clavum deglutierat. Nutrix extrahere conata operam lusit. In summo infantis discrimine mater D. Bennoni sacrum cum anathemate vovit, post quæ puer incolumis clavum egessit. Relationi interfuere Rev. D. Guilielmus Daumgartner, qui Sacrum fecit, Georgius Faussner & alii. XX Septembris.
[176] Sebastiani Roggler Demingensis uxor Anna, utroque pede capta VI hebdomades decubuit, ingredi non valens, [pedibus capta,] sed tantum genibus manibusque reptans. In hac calamitate D. Bennoni peregrinationem cum anathemate ex voto nuncupavit: exinde ita paulatim convaluit, ut votum ipsa præsens VI Octobris potuerit persoluere. Dixit hæc audientibus Rev. & nobili D. Caspare Hirschaver Canonico ad B. Virginis, M. Alberto Kircher. Testes fuere Andreas & Leonardus Khölch, vicini.
Anno MDCXIII.
[177] Georgium Gilg Augiensem XIV Januarii plaustrum vino oneratum oppresserat, [sub plaustrum lapsus,] sub quo pondere solidum horæ quadrantem vitæ dubius jacuit. Interea ipsi B. Virgo & D. Benno apparuerunt, quibus se mox edito voto commendavit; & statim nescius quo modo, incolumis e curru surrexit. Hæc testanti adfuerunt Rev. D. Vitus Peil, Ioannes Gallus Subcustos Ioannes Stockinger & alii.
[178] Andreæ Reisser Vierkirchensis uxor Apollonia, semestre maximis cum doloribus, pedibus laboravit, [pedibus capta,] quorum usu aliquot hebdomades caruit. Postquam vero D. Bennoni Sacrum & peregrinationem cum anathemate ex voto nuncupavit; mitigato paulatim cruciatu convaluit. Dixit hæc audientibus Rev. DD. Guilielmo Prumgarttner, Paulo Grienwald, & Ioanne Gallo. II Februarii.
[179] [pes rescindendus,] Michaël Mayr Ainlingensis triennium ex ulceroso pede decubuit, Chirurgis in adhibenda curatione operam ludentibus. Tamen ne quid inexpertum relinqueret, Inderkhingam in calidum balneum adivit. Ibi licet coniverint plagæ, paulo tamen post cum longe sæviore cruciatu proruperunt, quare medentes pedem ut incurabilem resecandum omnino censebant. In hoc rerum articulo ægro D. Benno apparuit, cui ille, se promisso Sacro, peregrinatione, & anathemate voto obstrinxit. Exinde sine ulla medicina sanatus pes coaluit. Relationi interfuerunt Rev. D. M. Caspar Bogner Ceremoniarius ad B. Virginis, D. Balthasar Fischer, qui Sacrum legit, & Ioannes Gallus Subcustos ad S. Bennonem. XXVII Februarii.
[180] Ioannes Schiessel civis Mosburgensis, cum excitato casu incendio ad id restinguendum accurrisset, [e tecto lapsus,] e tecto delapsus sex horis vitæ dubius jacuit. Uxor in hoc mariti infortunio D. Bennoni peregrinationem & anathema vovit: post quæ mox conjux movere se denuo & convalescere cœpit. Testes citavit Rev. D. Iacobum Has Cappellanum, & alios vicinos. II Martii.
[181] Quirinus Fischer Uffingensis, cum in duello quodam se sequestrum interponeret, [manus resecanda,] in dextra graviter sauciatus, tumidam & omnium medentium judicio incurabilem plagam contraxerat, resecandamque manum plerique censebant. Inter hæc ille D. Bennoni Sacrum ex voto nuncupavit, & spe recuperandæ dextræ plenus, Chirurgum insistere curationi jussit: post quæ sanata brevi tempore plaga, usum manus recepit. Retulit hæc præsentibus Rev. P. Balthasare Schonaver Ord. S. Francisci & Leonardo Haner Cooperatore ad D. Virginis. XIII. Aprilis.
[182] [struma & disuria incurabiles,] VIII Maji, pro liberorum suorum salute, D. Bennoni gratias egit Monachii Sebastianus Praitmayr Weiteriethensis; quorum primus IX annorum, Michaël nomine, ante triennium strumam in collo contraxerat, nullo remedio depellendam: alter Ioannes quinquennis II noctibus & diebus urinam facere nequiit. Pater ubi illos gemino voto D. Bennoni commendavit, malo utrumque liberavit. Audiere hæc referri Rve. & Religiosi DD. Caspar Pogner Ceremoniarius, Ioannes Richardus Pettenböck, & Ioannes Gallus.
[183] Ioannis Rieger Merlbachensis filium Casparem, [infans ab ansere laniatus,] biennium & semestre natum, cum parentes rei divinæ interessent, anser morsibus suis ita laniaverat, ut labiis, & toto vultu intumescentibus, lævo oculo tridui spatio usus non fuerit. Mater domum reversa, miserabili spectaculo attonita, D. Bennoni pro filiolo Sacrum & anathema ex voto nuncupavit: qui mox & tumorem e vultu & tenebras ex oculo amisit. Relationi interfuere R. & Rel. D. Caspar Hirschaver Canonicus, & Rev. P. Guilielmus Faber Ord. S. Francisci Seraphici. XI Maji.
[184] [cæca,] Rosina Schmidin Ruepersellensis, XVII annorum sex hebdomades ex glaucomate cæca, promissa a matre ad D. Bennonis aram ex voto peregrinatione, iterum ut antea vidit. Dixit hæc præsentibus Rev. D. M. Caspare Pogner Ceremoniario, Guilielmo Paumgarttner. XVIII Maji.
[185] [pedibus capta,] Stephani Hermansdorffer Hermansdorffensis IX annorum filia Christina, utroque pede capta, triennio nullo, eorum articulum movere potuit. In hac calamitate pater ante sexennium pro prole sua D. Bennoni peregrinationem & anathema vovit, quæ intra octiduum pedum usum recuperavit, unaque cum parentibus XX Maji votum persolvit. Testes nominarunt omnes vicinos.
[186] [mutus unus,] Barbaræ Conradin filius Wolffgangus, anno MDCXI a rustico quodam vapulans, VII hebdomades loquelæ usu caruit, quam illi mater, ut primum D. Bennoni Sacrum vovit, recuperavit. Testem dixit viciniam omnem. XXVII Maji.
[187] Ioannes N. XIII circiter annorum puer, [alius a nativitate,] a primis annis mutus diu in Diessenhoffensi pago corrogata stipe victitabat; & cum succedente ævo robustior factus esset, loci illius colonis operam suam in pascendo pecore elocabat. Tandem vicinarum quidam Georgius Kaiser, calamitosi misertus, illum in domum suam educandum, alendumque suscepit. Postea anno MDCXII pro ejus salute D. Bennoni Sacrum & peregrinationem ad ejus aram ex voto nuncupavit. Cum igitur sub Sacro Divina Hostia elevaretur, subito puer loqui incipiens, interrogavit prædictum Georgium Caiser, hicne D. Benno esset? Qui prodigio hoc lætus summopere, Divinæ clementiæ sine fine gratias egit. Relationi interfuere Rev. Nobiles Doctissimi DD. Joh. Pantaleon Pronners, Christophorus Ligsaelz Canonici, & alii. IV Julii.
[188] Joannis Schmutter Deissenhusani, prope Weilhemicum, uxor Felicitas, [pede capta,] II menses dextro pedi insistere nequiit. Ut primum D. Bennoni Sacrum vovit, convaluit. Audiere hoc referri Georgius Khelteniessee vicinus, Georgius Faustner. XXIII Julii.
[189] [apoplecticus,] Michaël Christel venator, die Jovis ante ferias Pentecostes, apoplexia tactus totum quatriduum mutus & sui impos jacuit. Postquam sibi redditus D. Bennoni nuncupato Sacro & donario se voto obstrinxit, sanitatem & vires pristinas recuperavit. Hæc testati sunt Simon Firsterwalter, & caupo Neukirchensis. VIII Augusti.
[190] Anna Eschelin Rothensio, die cinerum ex lævo pede decumbere cœpit, decemque diebus immanis in eo cruciatus tenuit, [gressu impedita,] adeo ut aliquot hebdomadibus ingredi nequierit. Nocte quadam somniavit, se ad D. Bennonis aram Sacro interesse, & cereum pro pede suo anathema suspendere. Quod cum expergefacta se re ipsa facturam vovisset, triduo post mitigato dolore iterum vias suas ire ut antea potuit. Testes fuere Georgius Vogler, & ejus Confessarius P. Melchior Carl Monachus Rothensis. XXI Augusti.
[191] Georgius Oechniger Rottenburgensis, solidum anni quadrantem ingentes dolores in capite, manibus, [dolores magni,] pedibusque perpessus, ope D. Bennonis, cui Sacrum & anathema nuncupavit, convaluit. Testimonia suo hæc confirmarunt Rev. P. Ernestus Pollner Ord. S. Francisci, & nobilis D. Paulus Mayr Cameræ Secretarius. XXVII Augusti.
[192] Georgius Hirschpoëk Wollenmesensis, toto mense hydropici instar tumidus jacuit: [toto corpore tumidus,] quamprimum vero D. Bennoni Sacrum & peregrinationem ex voto nuncupavit, resedente tumore pristinæ sanitati restitutus est. Testati sunt Wolfgangus Zätl, Joannes Reitmayr vicini. Prid. Cal. Septembris.
[193] Evæ Hechenriederin Friedlingensis VIII annorum filiola Regina, [pedibus capta,] diu ingentes cruciatus in omnibus artubus sustinuit, circa semestre pedum officio carens. Nocte quadam D. Bennonem in somniis vidit: quod cum patri mane retulisset, ille, die S. Jacobo Sacro, D. Bennoni pro filia Sacrum & peregrinationem ad ejus aram vovit: qui mox priore eam sanitate donavit. Testes fuere Georgius Wolff, & vicini. XXIX Octobris.
[194] [hemiplecticus,] Martini Sedlmayr Lanzhofensis filius Wolffgangus, XXI annorum adolescens, triennio maximos dolores in dextro humero sustinuit, orique aut capiti admovere manum præ cruciatus acerbitate non potuit. Mater D. Bennonis memor, pro filio suo D. Bennoni peregrinationem & anathema ex voto promisit: qui illi, mitigato paulatim dolore, priorem valetudinem reddidit. Relationi interfuere Rev. & relig D. Iacobus Mang Beneficiatus, & Christophorus Venator, die ut supra.
Anno MDCXIV.
[195] Marcum Mayr Augustanum, ante biennium Augustæ tres inimici aggressi, [herniosus,] verberibus ita contuderant, ut toto passim corpore sauciatus herniam contraxerit, ex qua toto triennio maximos dolores sustinuit. Tandem postquam se ad D. Bennonis aram Sacro interfuturum, sacramque ibi Synaxim sumpturum vovit, intra IV dies sine ulla humana ope malo illo liberatus est. Dixit hæc audientibus Reverendis & Doctissimis DD. Michaële Hartel Cappellano, & Jacobo Mang Beneficiato ad B. Virginis. XXII Februarii.
[196] Wolffgangi Hulber Ruemershaimensis filius Ioannes, [epilepticus,] XIII annorum, totum annum horrendo morbo, quem saltum S. Viti dicunt, conflictatus est: quod malum illum sæpe decies una die corripuit. Pater D. Bennonis memor, illi pueri salutem nuncupato ex voto Sacro cum anathemate commendavit: quem mox horrendus ille saltus reliquit. Dixit hæc Pater audientibus Rev. & Rel. DD. Caspare Pogner Ceremoniario, & Christophoro Venatore ad B. Virginis Canonico. XX Martii.
[197] [procidentia umbilici,] Georgii Lang Pulchschlagensis trimula filiola Anna, toto anno ex umbilico laboravit, sumente quotidie incrementa malo. Die quodam patri in mentem venit, pro filiæ valetudine D. Bennoni Sacrum & peregrinationem ad ejus aram vovere: quod cum fecisset, plaga umbilici coaluit. Relationi interfuerunt R. D. Casper Pogner Ceremoniarius, Casper Schiltaver Capellanus Innhusanus. III Maji.
[198] Georgii Hirler Hochhaltingensis filiolum Iacobum ante biennium ita oris exulcerationes infestarunt, ut contracta ex hac magna corporis infirmitate morti vicinus crederetur. Mater, quæ multa de D. Bennonis miraculis referri audierat, [oris exulceratio,] pro prolis salute eidem votum fecit. Exinde mox convalescere puer & vivere cœpit. Narratum hoc est præsentibus Rev. D. M. Caspare Pogner Ceremoniario, Ioanne Gallo Subcustode, &c. VI Maji.
[199] Ioannis Feldmayr Kurzenriedensis, XV annorum filiæ Walpurgæ, [tumor oculi frequens,] integrum quatriennium II semper mensibus lævus oculus intumuit, humidus continuo, & lucis impatiens. Cum magnos exinde dolores exhauriret puella, parentes D. Bennonem, sacram peregrinationem & anathema voventes, invocarunt; eique mox sanitatem impetrarunt. Hæc testantes audierunt Rev. M. Casper Pogner, Christophorus Venator &c. Die ut supra.
[200] Catharina Pierlin, Georgii Pierel Raittenbuchensis uxor, [pedibus capta,] ante sexennium XIV dies omni pedum officio destituta decubuit. In hoc gravi morbo & magnis cruciatibus, D. Bennonis memor, continuo ejus opem, peregrinationem & Sacrum ex voto nuncupans, imploravit, brevique convaluit. Hæc de se testanti adfuere Rev. D. Christophorus Venator, Ioannes Gallus, die ut supra.
[201] Barbaræ Clasin Assenhusanæ, XI annorum filium Martinum epilepsia tam vehementer exercuerat, [epilepticus,] ut diu mortuus putaretur. Unde territa mater cum duobus vicinis, potens D. Bennonis auxilium, nuncupato ex voto Sacro, peregrinatione, & donario, implorarunt: seque mox exauditas, sanato in perpetuum ab illo morbo puero, senserunt. Hoc referri audierunt Rev. M. Caspar Pogner Ceremoniarius Christophorus Venator &c. XIII Maji.
[202] Barbaræ Bernhartin Herschensis filius Georgius, XVIII annorum, [moribundus,] biennium ex ignoti morbi genere decubuit; qui illum die quodam tam dire exercuit, ut III horas sui impos & pro mortuo habitus fuerit. In hoc vitæ prolis suæ discrimine, mater D. Bennoni Sacrum vovit, eique intra horæ quadrantem sanitatem recuperavit. Annotavere prodigium Rev. M. Casper Pogner, Ioannes Gallus Subcustos ad S. Bennonem. XVIII Maji.
[203] Wolffgangi Schmid Pliemingensis sexennis filiola Anna, [diu clinica:] ante biennium a feriis Natalitiis usque ad pascha decumbens, magnos toto corpore dolores exantlavit. Quam primum vero pater prolis salutem D. Bennoni nuncupato Sacro commendavit, valetudinem recepit. Testem dixit pater viciniam omnem. XXV Maji.
[204] XVII Iunii Christophorus Castel Olstatensis, [avertitur incendium;] D. Bennoni pro sequenti beneficio gratias retulit. Festo Corporis Christi, in dicto Olstatensi pago, duæ ædes orto incendio deflagrarant, & ignis jam tertiæ, quæ prædicti Christophori Castel erat, imminebat. Hoc conspicatus frater ejus, D. Bennoni pro incolumitate domus vaccam & peregrinationem vovit. Exinde mox flante contrario vento, ignea pestis a fraterno tecto repulsa est. Relationi interfuere Rev. D. Richardus Pesenbeck Canonicus & Caspar Pogner Ceremoniarius ad B. Virginis.
[205] Annæ Oberlin duodecennis filius Augustinus, [curantur, puer strumosus,] cum struma ovi magnitudine natus erat. Postquam mater annuo quoad viveret donario se D. Bennonem remuneraturam promisit, fœdum illud excrementum paulatim evanuit. Prædicta Anna Oberlin attulit secum Monachium ferreum & incurvum clavum, quem alii liberi, dicto paulo ante Augustino adhuc in cunis jacenti in os inseruerant, qui infanti illico in fauces devenit, quod ubi matri in area frumentum exterenti narratum est, [alius deglutito clavo suffocandus,] illico accurrens extrahere ore clavum frustra conata est: cum eum multo magis in guttur demergeret, duabus, igitur horis infans ferreum uncum in faucibus mox horrendum in modum intumescentibus retinuit. Mater in hoc rerum articulo attonita, prius votum, addito in singulos annos auctario, iteravit. Extemplo ructare infans, & clavum incolumis ejicere cœpit: qui licet toto triduo, vulneratis graviter faucibus, cibi expers fuerit, brevi tamen convaluit. Rei relationem audierunt Rev. & Rel. PP. Franciscus Castner. & Augustinus Hengsperger Franciscani, Casper Pogner &c. XIV Junii.
[206] Joannes Praum Isensis, centenarius senecio, [senex paralyticus,] totum annum paralyticus & immobilis decubuit. In hoc morbo cum ei D. Benno in mentem venisset, Sacrum ei & peregrinationem vovit. Quod cum factum esset, de die in diem melius habens incedere denuo potuit. Votum pro patre suo, annis ad id invalido, impleverunt tres filii Melchior, Stephanus, Sabastianus, & eorum uxores, qui totam viciniam rei testem dixerunt. XXVII Julii.
[207] Michaël Erl Hinderholzensis, ante semestre XII hebdomades auditu carens, [surdus,] hunc, nuncupato D. Bennoni ex voto Sacro & peregrinatione, intra XIV dies ut antea optimum recepit. Testem citavit fratrem suum Stephanum Erl, & totam viciniam. XXIX Julii.
[208] Michaëlis Tottenkolber Hobertshusani duodecennis filius Georgius, [pes resecandus,] ingens in dextro pede apostema contraxerat; ex quo ita paulatim pes pessumibat, ut chirurgi, de curatione desperantes, resecandum censerent. Pater in hac calamitate, pro filio promissa ex voto peregrinatione & anathemate, ad D. Bennonem confugit: qui illi intra mensem sanitatem pedis reddidit. Testati sunt Joannes Heberzhoffer, & Joannes Huber. V Augusti.
[209] Michaëlis Schmeus Potemesensis trimula filiola Ursula, [capitis dolor,] II mensibus maximos capitis cruciatus sustinuit. Invocantibus vero parentibus edito voto D. Bennonis patrocinium, mitigato brevi cruciatu convaluit. Annotarunt hoc miraculum Georgius Schwaiger, & Joannes Gallus Subcustos. XXVII Septembris.
[210] Balthasarem Rieger Wolfratshusanum, elapsa hyeme, V inimici ita pugnis & alio telorum genere contuderant, [letaliter contusus,] ut VIII menses & loquelæ & auditus expers fuerit. Medici interiora capitis omnino comminuta esse asserentes, actum de ejus vita affirmabant. In summo cruciatu, nocte quadam ægro D. Benno in mentem venit: cui illico peregrinationem & anathema vovit. Exinde statim mitigatis doloribus ingens vis saniei ex utraque aure effluxit, ægerque convaluit. Relationi interfuere Rev. D. M. Simon Perckhaimer, Georgius Faustner, &c. VI Octobris.
[211] Michaël Nueber Kissingensis, cum in tota passim ejus vicinia pecus occumberet, pro armenti sui incolumitate D. Bennoni vitulum vovit: & hoc modo omne pecus suum sospes conservavit. Hoc testatus est præsentibus Rev. DD. Caspare Pogner Ceremoniario, Christophoro Venatore &c. VIII Octobris.
Anno MDCXV.
[212] Nobilis & strenuus D. Ioannes Simon Wagneregg, [dormiendi facultate; privatus,] XV Ianuarii morbo implicitus est, qui illi omnem mox somnum ademit. Qui paulo post sanguinis missione in febris cujusdam genus (Synochum Medici vocant) mutatus, adhuc magis excluso sopore invaluit: & licet prædictus Nobilis & Strenuus Dominus de medentium sententia medicamenta soporifera sumpserit; humana tamen medela omnis effectu caruit. Quare ad cœlestia confugiens, erogata in pauperes stipe, in D. Bennonis honorem pro valetudine sua Sacrum fieri curavit, & diligenti exomologesi animum lustravit. Quo peracto, eadem mox nocte, sine ullo medicamine, somnus rediit: tandemque, non parum etiam in id conferente B. Virginis patrocinio, cui & ipsi votum fecerat, omnino convaluit. Hoc miraculum ipsemet Nobilis & strenuus D. Wagneregg annotari jussit, & chirographo suo subscripsit.
[213] Leonardi Nigelhaimer Weilensis IX annorum filium Jacobum, [epilepticus,] biennium & semestre quotidie sex, septem aut octo vicibus epilepsia exercuit. Pluribus pellendo malo quæsitis nequidquam antidotis, loci illius Parochus auctor pueri patri fuit, D. Bennoni peregrinationem & anathema pro prolis salute vovendi. Quod consilium cum mox arripuisset, morbus filium reliquit. Testem nominavit parens Parochum suum & viciniam omnem. XXVI Aprilis.
[214] N. Hochenmorger Hochenmorgensis quinquennis filiolus Thomas, [suscitatur puer submersus,] haud procul domo sua in paludem prolapsus erat, insciis omnibus quamdiu inibi jacuerit. Forte servus cum equis aquatum ingressus undas, viso puero clamore sublato, parentes & familiam omnem excivit: qui expiscati jacentem, horæ spatio nullum in eo vitæ indicium repererunt. In miserabili hoc infortunio, parentes D. Bennonis opem inclamantes, peregrinationem & Sacrum cum anathemate ex voto nuncuparunt. Post quæ statim puer mota lingua, vitæ indicium dedit, & brevi sanus & incolumis revixit. Testem citavit pater totam familiam suam. VI Maji.
[215] [arboris ruina contritus,] Cum Wilhelmus Gelb Pergensis in sylva quercum cæderet, findente se per medium illa arbore, grandis ejus pars decidens undecennem filium, qui una cum patre lignatum exierat, oppressit, sinciput comminuit, manu mutilavit, latera & ventrem ita perstrinxit, ut mox horrende intumuerint: pater circa mediam horam nullum in puero vitæ indicium notavit: dum itaque filium suum jam ut mortuum deplorabat, subito respicienti D. Benno in candida veste apparuit: cui mox pro prolis suæ vita Sacrum & peregrinationem vovit. Exinde statim puer, velut rhonchos traheret, ter insonuit; & paulisper sibi redditus, copioso sanguine manavit. Quem pater toga sua involutum, domum deportavit, brevique sanum & incolumem esse lætatus est. Rem testimonio suo confirmavit Parochus Pämbkirchensis, qui Sacrum fecit; totam etiam viciniam id testari posse pater asseveravit. XIV Maji.
[216] Maria Filkerin Gallapachensis, cum molendinum peteret, [apoplectica,] subito apoplexia tacta, sinistram partem corporis omnem ut emortuam habuit: quamprimum vero D. Bennoni peregrinationem ex voto promisit, convaluit. Hæc testanti adfuere Rev. D. Thomas Westermayr Beneficiatus ad D. Petrum, & Joannes Gallus Subcustos. XVII Maji.
[217] Spectabilis D. Ursula Langin Wembdingana, graviter priore anno decumbens, [ad mortem ægra,] & a medicis; quos morbi notitia latebat, conclamata, D. Bennoni peregrinationem & donarium ex voto pro valetudine sua promisit; brevique sana & valens evasit. Quare XXVI Maji voti rea, una cum conjuge suo, D Bennoni duas argenteas tabulas ebeno incrustatas, quarum una imaginem Servatoris nostri, altera B. V. Mariam representabat, obtulit; & miraculum annotandum dictavit Rev. D. Richardo Petenbeck Canonico, & D. M. Caspari Pogner Ceremoniario.
[218] Georgii Ertl Loberweitingensis uxor Eva, [ex pede laborans,] circa semestre magno cum cruciatu lævo pede laboravit. In acerbissimis doloribus D. Bennoni peregrinationem, & Sacrum cum anathemate, ex voto nuncupavit. Exinde mox melius habens, licet chirurgos curationi adhibuerit, sanitatem tamen magis D. Bennonis patrocinio, quam horum arti retulit in acceptis. Hæc testantem audierunt Rev. & Rel. D. M. Caspar Pogner Ceremoniarius, Michaël Cammermayr. XXIX Maji.
[219] Casparis Forgs Peygartensis quadriennis filius, [morti propinquus.] itidem Caspar, toto anno graviter decubuit: qui morbus puerum ita emaciavit, ut spirans cadaver esse videretur. Mater pro ejus valetudine D. Bennoni Sacrum & peregrinationem vovit, & mox impetravit. Relationi interfuere Rev. D. M. Caspar Pogner, & Ægidius Gabler. Cal. Junii.
[220] Catharinæ Mortenin Pulchensis filius Andreas, annorum XI, cum una cum æqualibus suis equo decurreret in campo, [suscitatur in ex equo lapsus,] ab illo excussus IX horis pro mortuo habitus fuit. Mater in tanta calamitate D. Bennoni peregrinationem & anathema ex voto promisit: post quæ puer illico revixit, & una cum parentibus votum persolvit. Audiere hæc referri Rev. & Rel. DD. MM. Joachimus Schoffelmayr, & Caspar Pogner, VI Iunii.
[221] [curantur, oculis] Elisabetha Schneiderin octuagenaria Leidtssettensis, tota hieme cæca, edito ad D. Bennonem voto, visum recepit. VIII Iunii.
Joannis Hechendorffer duæ filiolæ, [& pedibus captæ.] Catharina biennis, Anna sexennis, XIV hebdomades pedibus laborarunt, iisque consistere nequierunt. Parentes sobolis suæ vicem anxii, D. Bennoni peregrinationem & Sacrum voverunt. Exinde mox utraque filia convaluit. Testem dixit pater viciniam omnem. Die ut supra.
[222] Barbaræ N. Alenzhusanæ IX annorum filius primo infantiæ anno herniam contraxit, [herniosus,] & tres anni quadrantes ex hac laboravit. Commendatus autem D. Bennoni a parentibus, eidem peregrinationem & anathema voventibus, sine ulla humana medela, sanitatem recepit.
[223] [pes incurabilis,] Wolfgangi Jacob Stainhartensis tredecennis filiola Magdalena, pede medicis incurabili laborans, D. Bennonis ope, cui peregrinationem & anathema ex voto nuncuparat, valetudini restituta est. Die ut supra.
[224] [desperabunda,] Apolloniam Preunerin infernalis hostis toto triennio ad desperationem variis tentamentis adigere conabatur. Die quodam cum eam, prope lacum quemdam lavantem, Orcus viribus totis oppugnaret, & pæne ut se in aquas præcipitaret, cogeret; D. Bennonem edito voto inclamavit. Exinde illam allastor aggredi ejusmodi cogitationibus non amplius ausus est. XII Junii.
[225] Lucretiæ Zimerin filius Joannes Udalricus, a nativitate tumefactum inguen habuit. [herniosus,] Medici herniam rati scissionem suadebant. Quam cum mater, ut nimium asperum medicamen abominaretur, pro dicto filio D. Bennonis opem, nuncupatis ex voto geminis sacris cum anathemate, inclamavit: ex quo continuo periculosus ille tumor sospite infante resedit.
[226] Prædictæ Lucretiæ Zimerin filiolæ Margaretæ Annæ, [periculosus tumor,] XIV adhuc dierum infanti, utraque mammula periculose admodum intumuerat, nullo medicorum præ ætatis teneritudine curationi manum admovere audente, & antidotis omnibus in irritum cadentibus. Mater rursus D. Bennonem, promisso ex voto Sacro & anathemate invocavit, sanitatemque infanti reciperavit. Testes dixit fide dignos homines.
[227] [sanantur paralysis,] Margareta Schmidin Alingensis, ante triennium XVII hebdomades paralytica, edito ad D. Bennonem voto, convaluit: quod persolvit XV Junii.
[228] Nobilis & doctissimus D. Christophorus Rumbler, J. V. Doctor, dextro brachio ex apostemate laborans, sanitati restitutus est, [apostema in brachio,] postquam pro illo conjux ejus D. Bennoni Sacrum & aureum donarium vovit. XVI Junii.
[229] Georgius Obermayr Aremriedensis, totum annum ingentibus corporis doloribus conflictatus est. Tentata nequidquam mortalium medela, ad D. Bennonem, Sacri & anathematis nuncupatione, confugiens, cruciatu omni liber evasit. XXIX Junii.
[230] [dolor capitis,] Joannis Loer Wangensis tredecennis filiola Maria, XIV Dies acerbissimos capitis dolores sustinuit. Edito autem a patre ad D. Bennonem voto, convaluit. IV Julii.
[231] [hernia,] Joannis Aumüller Hochenbergensis, unius anni infans Adamus, edito a matre ad D. Bennonem voto, hernia liberatus est. Votum persolvit pater cum filio. XV Julii.
[232] Michaël Peidenrieder Hechendorffensis, tres hebdomades graviter decubuit, [delirium,] & durante morbo solidum octiduum deliravit: ejus uxor D. Bennonis memor, pro marito suo, Divo peregrinationem & donarium bovis vovit, eique mox valetudinem impetravit. XXVI Octobris.
[233] [paralysis,] D. Catharina Praxedis, Parthenonis Ratisbonensis Antistes, ante septennium gravi morbo implicita & paralytica jacuit. Post fatigatam nequidquam Medicorum artem, invocata D. Bennonis ope, convaluit.
[234] Georgii Sciz Bulchschlagensis triennis filiolus Joannes, [hernia,] cum hernia natus, triennio ex ea maximos dolores perpessus est: quare mater, in tam maligna prolis suæ valetudine, D. Bennoni Sacrum & anathema ex voto nuncupavit: qui infantem mox malo illo liberum præstitit. XII Septembris.
Anno MDCXVI.
[235] Georgii Reisner Wenigmünchensis filium itidem Georgium, apoplexia ante VIII annos III vicibus corripuit, [apoplexia,] eique sanguinem per utramque aurem expulit. Pater postquam pro filio D. Bennoni Sacrum nuncupavit, morbo in perpetuum liberavit. XII Januarii.
[236] Dicti Georgii Reisner uxor Catharina, sesqui annum incredibiles tergoris cruciatus exantlavit: [tergoris dolor,] eodem quo filius voto D. Bennoni a marito commendata, sanitatem recepit.
[137] Christophori Menich Monachiensis quadriennis filius Melchior, [ophthalmia,] XIV maximis cum doloribus oculis laborans, eorum valetudinem a D. Bennone, cui pater Sacrum & anathema voverat, recuperavit. XIX Ianuarii.
[238] Thomæ Psackhmayr Lucrensis itidem quadriennis filiolus Stephanus, [mutus,] usque in quartum ætatis annum mutus, D. Bennonis patrocinio loquela uti didicit, cui pater peregrinationem, Sacrum & anathema ex voto dicarat XIX Augusti.
[239] Prænobilis D. D. Isreda, nata a Perlach, [odontalgia,] XIV annis cum maximis cruciatibus dentibus laboravit, & præ illorum acerbitate, velut mente mota aut insana, custodiri debuit: cum itaque calamitatis suæ finem pæne desperaret, edito voto ad D. Bennonem confugit, quod X Martii, oblatis geminis iisque aureis armillis, persolvit, exinde omni dentium dolore libera.
[240] [dolor pedis,] Ioannes Winckel, toto quinquennio maximo cum cruciatu dextro pede laborans, priore anno D. Bennonis patrocinio, cui Sacrum & anathema voverat, convaluit. XXVIII Octobris.
[241] [resuscitatur aqua mersus;] Georgii Walch Schaindorffensis biennis infans Iacobus, in vas aqua plenum lapsus, horæ quadrantem inibi jacuit, tandemque extractus tres quadrantes horæ pro mortuo habitus est. Matre vero D. Bennonis opem nuncupato ex voto anathemate invocante revixit. XXIX Octobris.
[242] [dolor brachii sanatur] Catharina Obermayrin, triennio dolores in brachio perpessa, nuncupato D. Bennoni anathemate ejus sanitatem recuperavit. XXVI Novembris.
[243] Caspar Simon, gravi morbo implicitus D. Bennoni Sacrum legendum vovit, [& gravis morbus.] & mox convaluit: votum persolvit XXVII Novembris.
Anno MDCXVII.
[244] [Iuvatur, surda,] Apollonia Schrancknerin Kapffstainensis ante XI annos auditum amiserat, & totum triduum ejus usu caruit: postquam vero D. Bennoni Sacrum & recitandum Rosarium ex voto promisit, audire denuo per quadriennium ut ante cœpit. Quia vero persolvere votum, licet etiam somniis admonita, distulit; negligentiam suam priore surditate per VII annos, donec Divo Sospitatori satisfecit, luit. Voto peracto, auditus illi rediit. XIII Ianuarii.
[245] [arcetur incendium,] In pago Pöswangensi, octiduo ante Festum D. Iacobi, novem ædes de cælo tactæ conflagrarunt, flammæque jam Ioannis Abel tectis imminebant: quod conspicata ejus uxor, D. Bennoni pro incolumitate domus suæ V florenos in donarium vovit; exinde statim aversa ignea pestis & sopita est. Kal. Maji.
[246] Georgius Pauchover civis Monachiensis, superiore anno in Isaram fluvium lapsus, [submergenda salvatur.] DCCCC passus nandi rudis vorticibus abreptus, vita periclitabatur. Quare in summo hoc discrimine B. V. Mariæ patrocinium invocavit: & matrona quædam, Mariæ Rengoldin nomine, fluctuantem in ripa conspicata, D. Bennoni Sacrum pro ejus salute vovit. Quorum Divorum gemina ope mox incolumis in siccum emersit. XV Maji.
[247] [sanantur mamillæ tumidæ,] Agatha Stadlerin, vidua Peisenpergensis, in periculoso mamillarum tumore D. Bennoni Sacrum ex voto promisit, & mox convaluit. XXI Maji.
[248] XXIV Maji. Georgius Föderel Rainburgensis, D. Bennoni votum suum cerea ædicula persolvit, quod a periculosissimo incendio XIV domos depascente ædem suam incolumem præstitit.
[259] Thomam Ioannis Finckenzeller Schilperensis XIV annorum filium, [morbus triduanus,] D. Benno a gravi & triduano morbo liberavit, postquam ejus salutem pater dicto Divo, promisso Sacro & argenteo donario, commendavit.
[250] Georgius Sedelmayr Imingensis, die Dominica ante rem Divinam piscatum egressus, [Dominicæ violator correptus juvatur,] multum dehortante uxore ne id inaudito Sacro faceret, totum prope diem capiendis piscibus impendit. Tandem a quodam, quem tamen videre non licuit, correptus, in aquam projectus fuit. Ille territus, magni Bennonis opem promisso illico Sacro imploravit: & mox in siccum evasit; interius admonitus, ut aquam relinqueret. Post quæ iterum ab invisibili luctatore humi prostratus, surrexit, domumque redux mente captus per XIV dies mansit. Adductus deinde in Benedictoburanum monasterium, cum etiam delirus nihil nisi S. Bennonem loqueretur, usum rationis denuo recepit. Quæ omnia & suo & fratris sui Ioannis Sedelmayr testimonio confirmavit. XXII Iunii.
[251] Casparis Grain Windingensis unius anni infantem Georgium, [epilepticus,] toto mense epilepsia exercuit In hac prolis miseria parentes ad D. Bennonem nuncupato Sacro confugerunt; ex quo continuo morbus infantem reliquit. XII. Julii.
[252] Margaretæ Scheirerin Inderstorfensis, filia Anna tam vehementer capite laboravit, [caput dolens,] ut utriusque oculi usum amiserit. Parentes D. Bennoni Sacrum & anathema pro prole voverunt, cui mox visus rediit: votum persolverunt XIV Julii.
[253] Caspar Eisenreick solido anno graviter capite laboravit, [& epilipsia,] cui postmodum febris & Epilepsia accessere; quæ ægrotantem aliquoties sana mente spoliarunt: uxor pro mariti sui salute sollicita, eum D. Bennoni commendavit, qui paulatim melius habens omnino convaluit. XV. Julii.
[254] [Eplepticus mergendus,] Joannes Langwiser Ingolstadiensis ante sexennium, de nocte in fluvium delapsus, tres horas alveum pervagando exitum nuspiam invenire potuit. In maximum igitur vitæ discrimen ab aqua hyemali frigore urente adductus, D. Bennoni peregrinationem, solenne Sacrum, & anathema vovit; sospesque undis emersit. Votum pro marito suo uxor persolvit VIII. Augusti.
[255] Mariæ Lundnerin Eistelsriedensis undecennis filius Michaël, [resuscitatur fluvio immersus,] in amne lavans gurgitibus abreptus aliquamdiu sub undis mansit. Rem unica, quæ aderat, puella advertit; quæ Michaëlem aquis submersum exclamans proximos, qui in campo fœnum tergebant, excivit. Ex quibus unus amnem ingressus, puerum extraxit, ultra mediam horam pro mortuo habitum. Interea una e cognatis dicti pueri, D. Bennonem, nuncupato ex voto Sacro & peregrinatione, ardenter imploravit. Post quæ mox ille vivere se revocato spiritu ostendit, & extemplo sanus & sospes evasit. Testes fuere quotquot in illo campo opus fecerunt. XIV Augusti.
[256] Georgii Widman Antorfensis decennis filius Sebastianus, [sanatur dolor umbelicalis gravis,] toto sexennio incredibiles dolores in ventre subter umbilicum exantlavit. Quare parentes toto anno Chirurgum ejus curationi adhibuerunt: qui cum operam luderet, & in deterius omnia reciderent; peregrinationem ad D. Bennonis aram & legendum Sacrum ex voto promiserunt: quo facto puer in dies melius habere cœpit, & omnino convaluit. XXX Iunii.
[257] Catharina Eissenbergerin, superiore anno integrum mensem letaliter decubuit, [moribunda,] quinque horis vitæ dubia, & ab omnibus conclamata. Durante hoc, ut omnes putabant, ultimo agone, subito exclamavit: Hic est D. Benno, quo audito ejus mater, maxima cum fiducia dicto Divo peregrinationem & Sacrum ex voto promisit. Filia postea intra sex dies sanitati restituta est.
[258] Joanni Westermayr Hanfeldensi, novem hebdomades letaliter decumbenti, D. Benno apparuit, & si sanitatem ex animo optaret, sibi votum facere jussit. Paruit illico æger, Sacrumque & peregrinationem vovit, brevique sanus XII Septembris votum persolvit.
[259] Joannis Löderer Ainhofensis filiolam Mariam aphthe ita infestavit, [cæcæ duæ,] ut totum annum visu caruerit. Postquam vero mater D. Bennoni pro ejus valetudine votum edidit, intra breve tempus oculorum usum recepit XXX Septembris.
[260] Anna Fischerin Wenigmünckensis, biennium gravissimos capitis & oculorum dolores perpessa, tandem omnino oculorum usum amisit, quem, ut primum D Bennoni Sacrum vovit intra XIV dies recuperavit. Die ut supra.
[261] [curatur odontalgia,] Caspar Kholkauf Khimensterfensis dentium dolore pæne usque ad amentiam infestatus, nuncupata ex voto D. Bennoni peregrinatione cruciatu liberatus est. II Novembris.
Anno MDCXVIII.
[262] [& lippitudo:] Eva Schawaigerin Dinghartingensis superiore anno periculose dextro oculo laboravit: quem continuo lippientem ne omnino amitteret timebat: die quodam D. Benno illi in mentem venit, cui quam primum se legi curaturam Sacrum promisit, oculum incolumem conservavit.
[263] Joannes Nidermayr Hernzellensis, mense Martio in sylva una cum servis suis quercum ceciderat; [juvantur, prostratus ruina arboris,] quæ cum corruens in aliam adversam arborem prolapsa esset, etiam hæc, ut illa collaberetur, exscindenda fuit. Quo facto dictus Nidermayr servis, ut fugerent, ne arboris ruina opprimerentur, suasit, quod consilium cum omnes arripuissent, heri caput tanta vi quercus ruina afflixit, ut humi prostratus solidam horam pro mortuo haberetur. Erat inter servos quidam Sebastianus Balter nomine: is herum suum magna cum fiducia D. Bennoni commendavit, qui mox ad se rediens incolumis domum regressus est.
[264] Joannes Carel XX hebdomades sinistra tibia cum maximo cruciatu laboravit, [tibiam dolens,] pedique insistere nequiit. Nocte quadam decumbenti D. Benno in mentem vennit: cui illico pro sanitate sua, Sacrum & anathema ex voto nuncupavit. Exinde mox mitigato dolore melius habuit, & voto se exsolvit XXII Maji.
[265] [sanguine fluens,] Anna Hillmayrin Allerzhusana solidum annum sanguinis profluvio laboravit. Postquam D. Bennoni peregrinationem & Sacrum vovit, intra biduum convaluit. IV Junii.
[266] Casparis Bistel Finsingensis tredecennis filius Joannes, [herniosus,] in infantia herniam contraxerat. Qua calamitate territi parentes, D. Bennoni Sacrum & peregrinationem nuncuparunt, voto, si puer adultior fieret, persolvendo. Exinde malum intra paucos dies, sine ulla humana ope, evanuit. VI Maji.
[267] [hydropicus,] Margarethæ Weiherin Augiensis alumnus, sexennis puellus Christophorus, hydrope sic intumuit, ut XIV diebus præ doloris sensu quietem capere non potuerit, calculo quoque infestatus: tandem a nutrice sua D. Bennoni promisso anathemate commendatus, & tumore & cruciatibus omnibus liberatus est. Festo B. Virginis in cœlum Assumptæ.
[268] Mauritius Möringer Eichstettensis, XVI annorum adolescens studiosus, [cultro perfossus,] superiore anno a fratre suo natu minore in rixa cultro per latus dextrum transfossus de vita periclitabatur. Attonita infortunio hoc mater Eva-Susanna, filii salutem D. Bennoni, nuncupato ex voto Sacro & argenteo donario, commendavit; vitamque adolescentis, gravi hoc ictu dubiam, incolumem præstitit. Votum persolvit una cum Mauritio Joannes Christophorus ejus pædagogus XXVIII Augusti.
[269] Joannis Stadler Wessofontani XV annorum filius Petrus, [cæcus natus,] ob tumorem oculorum a nativitate cæcus, III hebdomades lucem non aspexit. Cui tandem D. Benno, voventibus pro filio parentibus peregrinationes & Sacrum, pulso tumore visum dedit. XXVIII Augusti.
Anno MDCXIX.
[270] [ex puerperio periclitans,] Nobilis & spectabilis D. Renata Bürmayrin, difficillimo usa puerperio maximos exinde totius corporis dolores perpessa est; quibus pæne ad extrema deducta, D. Bennonem maxima cum fiducia invocavit. Cui postquam Sacrum & floreni donarium vovit, valetudinem recepit. IX Aprilis.
[271] Margareta Schneiderin circa ferias Natalitias XVII hebdomadibus incredibiles capitis dolores pæne cum amittendæ rationis periculo sustinuit. [caput dolens,] In gravissimis hisce cruciatibus D. Benno ei visus est, sibi votum faceret præcipiens. Quod cum nuncupata peregrinatione & Sacro fecisset, omni dolore libera evasit. IV Maji.
[272] [sanguine fluens,] Ejusdem Divi clementi ope convaluit Agnes N. menses duos sanguinis profluvio laborans, postquam illi legendum Sacrum ex voto promisit. VIII Maji.
[273] [muti duo,] Leonardi Kholkauff decennis filius, totum quinquennium mutus, a D. Bennone, cui pater Sacrum voverat, loquelam impetravit. Die ut supra.
[174] Catharinæ Planckin quinquennis filius Christophorus, & ipse per triennium loquelæ usu carens, D. Bennonis patrocinio, cui illum parentes, Sacrum & peregrinationem ex voto nuncupantes, commendarunt, loqui cœpit: quod miraculum persoluto voto XI Maji annotandum retulerunt.
[275] Michaëlis Lauttenschlager Khumatensis septennis filius Jacobus, [moribundus,] gravi implicitus morbo, V dies cibi expers traduxit; pro quo jam conclamato, pater D. Bennoni votum fecit, vivumque & incolumem conservavit. XIV Maji.
[276] Andreæ Seidel unius anni infans Joannes, a nativitate herniosus fuit. [herniosus;] Quem cum pater chirurgo curandum tradidisset, ausus non est præ ætatis teneritudine aspero sectionis remedio uti; auctorque fuit patri, prolem D. Bennoni edito voto commendandi. Quod cum illico, promisso Sacro & peregrinatione, fecisset; hernia evanuit. Testis fuit Caspar Seidel dicti Andreæ frater. XX Maji.
[277] Michaël Hafner Deckendorffensis, integrum biennium pedibus laborans, [pedibus delibis vir] fulcris uti debuit: postquam diu Chirurgorum medicorumque artem nequidquam fatigavit, ad D. Bennonem edito Sacri & peregrinationis voto, convaluit. Die ut supra.
[278] [& mulier;] Antonii Schlechneber Haugensis uxor Walburga, solido anno graviter decumbens omni pedum usu caruit. Pro qua cum ejus maritus D. Bennoni peregrinationem vovisset, intra octiduum sine ullo medicamine sana & sospes evasit. XXVIII Maji.
[279] Joannes Konig Pretschlaipfensis, ante biennium periculose & sui impos XIV diebus ægrotavit. [ad mortem æger.] Filius ejus Georgius, pro patris salute D. Bennoni supplex, pictam tabulam, in qua SS. Triados effigies expressa erat, dicavit: qui mox rata habens vota, sanitatem ægrotanti reddidit. XXIX Maji.
[280] Joannes Schwailer, civis Monachiensis, ultra mensem dextro pede laborans, [pede & brachiis impeditus,] insistere eidem nequiit, insuper tantus subito dolor utrumque brachium excruciavit, ut neutra manu os attingere potuerit. In gemina hac calamitate D. Bennoni Sacrum & anathema ex voto promisit, ipsoque die Sospitatori suo sacro, convaluit. IV Julii.
[281] [febrientes duo,] Joannes Deuschel, itidem civis Monachiensis, una cum uxore sua Barbara, IX hebdomades ex febri decubuit: promislo D. Bennoni ex voto Sacro, ambo morbo liberati sunt. IX Julii.
[282] [apoplecticus,] Joannem Perlacher, e pago Perlachensi in urbem redeuntem, primo vertigo subita rotavit; qua brevi cessante, prope Isaræ pontem, utroque genu velut apoplexia tactus, humi collapsus, progredi ulterius nequiit, sed curru impositus domum revectus est. Cum igitur totum quatriduum pedibus captus decubuisset, IX Julii de nocte D. Benno apparuit, cui prius Sacrum & anathema pro valetudine sua voverat: visusque est bis sacro pedo ægra genua tangere, hortatus (sic somniabat) ut se in portanda arcula quadam, cui sua imago imposita erat, adjuvaret: exinde illico ut antea pedibus ingredi valuit.
[283] Joannis Grimb Dachoviensis sesquiannum natus infans Martinus, [cæcus,] XI hebdomadibus cæcus fuit. In hac calamitate pater pro filiolo vitulum ex voto dicavit: qui intra octiduum alterum oculum (altero exarescente) recuperavit. XXVIII Julii.
[284] [brachium dolens,] Catharina Clossim Puchnizensis, postquam D Bennoni Sacrum vovit, brachii sanitatem, in quo solidum semestre maximos cruciatus pertulerat, recepit. VI Septembris.
[285] Catharinæ Jägerpeckin fauces ita intumuerant, [anginalaborans,] ut cibo & potu carere debuerit, in hoc rerum articulo D. Bennoni cereum anathema ex voto nuncupavit, brevique melius habuit. XXIV Septembris.
[286] Joannis Graff Mammendorffensis uxor, [phrenetica & pedibus capta,] totum quinquennium delira & phrenetica solido triennio in vinculis haberi debuit, tandemque utroque pede capta est. Maritus pro conjugis salute D. Bennoni anathema ex voto promisit, quæ mox & pedum & mentis sanitatem recuperavit. V Novembris.
[287] Joannes Mayr Wieblingensis, VI hebdomadibus acerrimis cum doloribus sinistro pede laboravit, [pedem dolens,] sine ulla die ac nocte requie. Ejus uxor, cum diu humana remedia curando viro suo nequidquam adhibuisset, D. Bennoni Sacrum & peregrinationem vovit; qui intra breve tempus sanitatem eidem impertivit. XII Novembris.
Anno MDCXX.
[288] Caspar Seelshover Perckusanus, XX annis venenata quadam in brachio sinistro porrigine infectus, [& brachium,] magnis expensis sanitatem licitabatur nequidquam a chirurgis: quam tandem ante triennium, postquam D. Bennoni peregrinationem & sacram Communionem vovit, intra tres hebdomades recuperavit. Testem nominavit totam viciniam. XX Ianuarii.
[289] Joannes Eberel Monachiensis, sex hebdomades graviter decumbens, periculoso insuper circa præcordia apostemate infestabatur: [ex apostemate periclitans,] ab omnibus jam conclamatus, D. Bennoni Sacrum & donarium ex voto dicavit, post quæ mox rupto noxio ulcere, paulatim convaluit. XXV Martii.
[290] Catharina N. Ante sexennium in periculosum morbum in puerperio incidit, [ex puerperio delira,] velut mente capta delirans. Hoc modo calamitosa, cereum D. Bennoni anathema promisit, & morbo liberata est. XIV Aprilis.
[291] Wolffgangi Dumbperger Irenpergensis septennis filiola Barbara, [apoplectica,] ab hinc anno aliquoties apoplexia correpta fuit: a parentibus, Sacrum & peregrinationem ex voto nuncupantibus, D. Bennonis patrocinio commendata, sanitati restituta est.
[292] Georgius Enckel Underkaltenbachensis, ante biennium ex equo prolapsus noctem & medium diem sui impos, [ex lapsu moribundus,] & pro mortuo habitus jacuit. Uxor pro mariti salute Sacrum & peregrinationem vovit: qui mox, edito vitæ indicio, intra octiduum sanus & sospes evasit. XXVII Julii.
[293] Christophori Ritter Kunsani filius XX annorum, ante decem annos sinistro brachio & pede captus, toto anno maximos dolores exhausit. Postquam pater D. Bennonis auxilium, edito Sacri voto, [hemiplecticus] imploravit, brevi pristinam sanitatem recepit. XXVIII Septembris.
Anno MDCXXI.
[294] [moribundus,] Georgius Gedaver Landishutanus, præteritis feriis Natalitiis in letalem morbum incidens, sine ulla salutis spe decubuit. Quamprimum ejus loco D. N. Imberlander D. Bennonem voto Sacro invocavit, intra paucos dies convaluit. VIII Aprilis.
[295] [toto corpore cruciatus vir] Andreas Pfundmayr Bacherensis, ab hinc biennio maximis omnium artuum doloribus conflictatus, solidum semestre decubuit. In tam gravi morbo ingenti recuperandæ valetudinis fiducia, D. Bennoni Sacri & peregrinationis votum edidit: intraque breve tempus, sine ulla humana medela, sospes & incolumis evasit; & voto se, sine fine gratias Sospitatori suo agens, XXX Maji exsolvit.
[296] [& puella,] Feminæ cujusdam Durnhornensis filiola Barbara, postquam trimula facta est, toto triennio graviter ægrotavit toto corpore: voto autem D. Bennoni a matre anathemate, convaluit. XXI Maji.
[297] [moribundus,] Ejusdem Divi ope sexennis parvulus, ab omnibus conclamatus, valetudinem recepit: factusque ævo maturior, proprium chirographum tanti miraculi testem Sospitatoris sui aræ imposuit. Die ut supra.
[298] [icterica,] Annam Eismanniz Detterriedensem aurigo tam vehementer corripuerat, ut nemo medentium ei curandæ manum adhibere auderet, naso jam putrefieri, incipiente, quare humana ope destituta, a D. Bennone, cui Sacrum & anathema voverat, sanitatem impetravit. Die ut supra.
[299] [cardiaca,] Georgii Planck Wündensis uxor tantis capitis, & cordis doloribus infestata fuit, ut spe vitæ ulterioris excideret. Ut primum D. Bennonis opem Sacri voto inclamavit, sanitati restituta est. Eodem die quo supra.
[300] [herniosus,] Andreas Deer Oberfindingensis, solidum quinquennium herniosus; facto Sacri & peregrinationis ad D. Bennonem voto, malo illo liberatus est. Die supra dicto.
[301] [vertiginosus,] Georgii Ofner Germerswangensis filius itidem Georgius, VIII annorum, vertiginoso quodam capitis morbo infestabatur: qui ubi eum invasit, decumbere coëgit. Pater pro prolis salute D. Bennoni supplex anathema eidem dicavit, filio mox ab omni morbo liberato. IX Junii.
[302] [cephalalgica,] Anna Kolzöpelin Waidkirchensis, solidum quinquennium cum maximo cruciatu capite laboravit, præ dolore ne mente caperetur, cunctis metuentibus, postquam D. Bennoni anathema ex voto promisit, omni dolore libera evasit. Die ut supra.
[303] [corpore tumens,] Michaël Horman Harazellensis, decem hebdomades toto corpore tumefactus, & mente captus fuit. Ejus uxor adhibita frustra curationi medentium arte, ad D. Bennonem nuncupato ex voto anathemate & donario, confugit; maritoque concupitam valetudinem recuperavit. IX Junii.
[303] Apolonia Magdin Underumbachensis, edito ad D. Bennonem voto, [febrim patiens,] Hungarica febri liberata est. Die supra dicto.
[304] [mutus & suffocandus,] Joannes Iserck ante sexennium subito loquelam amiserat, adeo insuper obstipatis ex apostemate faucibus, ut intercluso spiritu præfocandus videretur. Quo gemino malo brevi feliciter, edito ad D. Bennonem anathematis voto, liber evasit; tandemque votum, quod in hunc usque diem sustinuerat, somnio admonitus, XIV Iunii persolvit.
[305] Anna Beürin, diuturnis capitis doloribus vexata, [caput dolens,] valetudinem suam D. Bennoni, cui anathema & donarium voverat, in acceptis retulit. Die ut supra.
[306] Magdalenæ Schwastetterin XX annorum filia Maria, [alia pedem,] tam acutos in dextro pede dolores perpessa est, ut incedere nequiverit. Pro qua postquam mater D. Bennonis patrocinium, peregrinationis & anathematis voto, imploravit; ab tunc jam triennio optima valetudine usa est. XIV. Iunii.
[307] Balthasaris Stepperel Monachiensis quinquennis filiolus, [mutus,] itidem Balthasar, solido quatriennio mutus fuit: cui D. Benno a parentibus, Sacrum & anathema voventibus, invocatus, loquelam dedit. XVIII Junii.
[308] Joannis Neimer Mittenwaldensis duodecennis filius Jacobus, [pedibus captus.] jam V annos natus, pedibus insistere nequiit. Pater ne omnino illis caperetur veritus, D. Bennoni votum fecit; statimque puer eadem adhuc hebdomade incedere didicit. XXX Julii.
[309] Joannes Perger in periculoso totius viciniæ suæ incendio intra horæ quadrantem XIV domos depascente D. Bennoni vitulum vovit: [incendium arcetur,] qui mutato illico vento hujus cultoris sui domum, solam ex omnibus a flammis incolumem, conservavit. V Octobris. Testes fuere vicini omnes.
Anno MDCXXII.
[310] Margareta, Georgii Gebhart Ohenbachensis filia, [phrenesis curatur.] ante quinquennium graviter phrenesi correpta fuit: qui morbus illam aliquoties atrociter exercuit. Postquam vero ejus pater D. Bennoni peregrinationem & Sacrum ex voto nuncupavit, malo illo in perpetuum liberata convaluit. XXVII Maji.
ANNUS MDCLXXX
a translato in Bavariam corpore
centesimus.
[311] Anni hujus celebritas cœpta est XV Junii, quando post meridiem ducta fuit supplicantium pompa splendidissima, per majorem urbis partem, [Instituta solenni Processione,] adusque palatium Electorale. Præibant singularum Congregationum Sodales maximo numero: gestabantur vexilla, imagines ferculis ornatæ, sacræ Reliquiæ splendido cultu. Sequebantur Religiosorum familiæ omnes. Tum Clerus universus longo ordine, & Canonicorum Collegium. Gestabantur sacra Lipsana S. Bennonis pretiosæ tumbæ inclusa, & a serenissimo Maximiliano Philippo Bavariæ Duce, [circumferuntur Reliquæ,] tunc Electoratus Bavarici Administratore, liberali & multo argento ornata. Supra tumbam Spectabatur S. Bennonis opere elegantissimo fabricata effigies argentea, quam matronæ perillustres auro, & gemmis donatam ornarant. Ad latus, sacerdotes Mitram sancti Præsulis, Pedum, & Pluviale portabant, quorum hoc ducentis annis in sepulcro mansit integrum. Post hæc serenissimus Elector Maximilianus Emanuel serenissimus Maximilianus Philippus, cum serenissima Conjuge comitabantur. Principum vestigia stipabant Proceres, Senatores, Nobiles ex aulica familia, urbs denique tota. Vesperas excepit hymnus Ambrosianus, ter gemino bombardarum fragore, a militibus in foro, & plateis, tum deinde, cum ingenti applausu, & festo ænearum machinarum bombo, ex gemina turri ædis B. Virginis, & per urbis munimenta, celebrior. [celebratur octava] Habiti pro concione a nostro Ecclesiaste ordinario, per Octavam illam, sermones panegyrici de sancto Bennone, omnino undecim præsente semper Sereniss. Maximiliano Philippo Administratore cum serenissima Conjuge ac tota aula, & insolito urbis accursu. Ecclesia B. Virginis ubi hoc seculo servata sunt sacra Lipsana S. Bennonis, emblematis, Chronologicis, & in scriptionibus ingeniose ornata erat. Illud in primis memorabile: quod centum omnino annis, ex quo sacræ Reliquiæ S. Bennonis ex Misnia in Boicam migrarunt, ab earum adventu Monachium, urbs illa Provinciæ Bojariæ regia, nulla pestilitatis aura unquam afflata est, illis præsentibus, adeo gratus Boiis incola est S. Benno. Dixi, Præsentibus: nam anno hujus seculi XXXIV, [dicitur nulla pestis fuisse præsente corpore.] cum pestilitas etiam Monachii grassaretur, sacra S. Bennonis Lipsana Salisburgi (quæ urbs intra montis munitissima est) in fuga fuere, ut furori Suecico eriperentur. In reditu istarum Reliquiarum cessavit pestis, neque post hac ausa est succedere; & si hujus sæculi anno LXXIX & LXXX eadem lues vicinas Provincias infestarit. Toto hoc tempore singulis septimanis solenne Sacrum cantatum est in æde Divæ Virginis, in honorem S. Bennonis, cui hoc anno MDCLXXXI, ob servatam a peste urbem & totam patriam, tanquam Patrono, & Sospitatori, publice grates habitæ sunt per Processionem Solennem: in qua sacræ ejus Reliquiæ denuo per urbem gestatæ. Supplicationem hymnus Ambrosianus excepit, & absoluto festivo applausu denuo per urbis munimenta, & ex gemina turri, ad ædem B. Virginis tormenta bellica. Hæc ego Franciscus Halden Societatis Jesu indignus Concionator ad Divæ Virginis hic egi & spectavi, emblemata & chronologica typis impressa sunt.
DE S. LUTGARDE VIRGINE, SANCTIMONIALI ORDINIS CISTERCIENSIS,
AQUIRIÆ IN BRABANTIA,
ANNO MCCXLVI
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De cultu, vita, ætate & Reliquiis Sanctæ.
Lutgardis Virgo, Sanctimonialis Ordinis Cisterciēsis, Aquirie in Brabātia(S.)
AUCT. G. H.
Memoria S. Lutgardis Virginis in Brabantia insertæ est ad hunc XVI Junii hodiernis Martyrologii Romani Tabulis, jam ante reperta in Ms. Florario & aliis Mss. ad usum Ecclesiarum Belgicarum auctis, [Memoria in Fastis.] item a Greveno & Molano in Additionibus ad Usuardum, & ab hoc in Indiculo atque Natalibus Sanctorum Belgii proposita. Secuti eos sunt Miræus in Fastis Belgicis, Canisius in Martyrologio Germanico, Wion, Dorganius, Menardus, Bucelinus in Martyrologiis Benedictinis; Henriquez, Chalemotus, in Menologiis Cisterciensibus; Saussaius, in Martyrologio Gallicano; Balinghemius, in Kalendario Mariano, aliique. Est autem Aquiria duplex, altera in Leodiensi diœcesi antiquior, altera in Namurcensi, olim Cameracensi sita, utraque vulgo dicto Awieres, de quibus Miræus in Chronico Cisterciensi hæc habet: [lucos habitationis & cultus:] Quarto fere a Bruxella milliari sita est Aquiria Virginum Abbatia. Fuit ea primum fundata anno MCCII in vico Aquiria sive Aviria nuncupato, secundo milliario ab urbe Leodiensi, cumque annis ibi quatuor stetisset, bellis inter Principem Leodiensem & Comitem Namurcensem exortis, in Brabantiam tunc pacatam se Moniales contulerunt; & in vico Allodiensi vulgo Aloux; primo a Nivella lapide, anno MCCX domicilium collocarunt: sed cum aquarum ibi penuria laboraretur, anno MCCXVII ad locum, quem hodie obtinent, commigrarunt, ac veteri nomine Aquiriam nuncuparunt, subsuntque in spiritualibus Abbati Alnensi. Hic vixit & obiit, S. Ludgardis; non Abbatissa, uti per errorem Molanus, sed privata & omni regiminus onere libera.
[2] [Vita scripta a Thoma Cantipratano,] Vitam scripsit Thomas Cantipratanus, ita dictus a Cantiprato Canonicorum Regularium ad muros urbis Cameracensis, a quorum instituto ad Prædicatores transiit; horum, cum hæc scriberet, Lovanii Prior, postea Suffraganeus Episcopi Cameracensis: qui præfatur se plurima ab ore ipsius præ Lutgardis, sicut familiarissimus ejus, accepisse; cetera a fide dignis personis percepisse, nominatim quandoque contestes allegans. Inscripsit Halvidi Abbatissæ monasterii Aquiriensis, quam mortuam fuisse anno MCCXLVIII, id est annis post obitum Sanctæ quatuor, scribit Bartholomæus Fisen, in Floribus Ecclesiæ Leodiensis pag. 278. Certe ex paucitate miraculorum post mortem annotatorum, aliisque, facile colligitur, [coævo & familiari,] intra secundum vel tertium a Sanctæ obitu annum scripta esse omnia. Ipse tamen Thomas, nusquam Sanctam aut Beatam, sed semper Piam Lutgardem appellat. Dionysius Carthusianus libro de Quatuor novissimis articulo 50, appellat Thomam Cantipratanum virum litteratum, religiosum Ordinis S. Benedicti (non bene) & in libro de pluralitate beneficiorum art. 7 secundum carnem nobiliter natum, sed secundum spiritum nobilius conversatum & magna scientia decoratum, qui & Episcopus Suffraganeus fuit. Ejusdem Cantipratani laudes prosequuntur Henricus de Gandavo, de Ecclesiæ Scriptoribus cap. 51, ubi meminit Vitæ S. Lutgardis ab ipso Scriptæ; Joannes Trithemius, Leander Albertus, Guilielmus Eysengrein, Antonius Senensis, Robertus Bellarminus, Justus Lipsius aliique, quorum testimonia profert Georgius Colvenerius, post Vitam Cantipratani a se illustratam.
[3] Vitam hanc edidit pridem Laurentius Surius, præfatus stylum simpliciorem passim nonnihil a se emendatum: addo, & eam pluribus omissis contractam. [editur ex 3 Mss.] Nos integrum contextum Auctoris damus primogenia phrasi, ex tribus potissimum codicibus Mss. scilicet uno valde insigni Collegii nostri Brugensis; altero, Bibliothecæ Canonicorum Regularium in Rubea valle prope Bruxellas, ubi illa legitur in secunda parte Hagiologii Brabantinorum; ac tertio, nobis communicato ab Autberto Miræo, Ecclesiæ Cathedralis Antverpiæ olim Decano, nostrorumque studiorum dum viveret amantissimo. Ex horum autem ad invicem collatione didicimus, Auctorem, aliquot annis postquam scripsisset Vitam qualis in Codice Brugensi habetur, & a pluribus forte transcripta jam erat, eamdem recognoscendam dedisse cuidam ipsius Sanctæ etiam familiarissimo, Fr. Bernardo, Ordinis Prædicatorum, & Pœnitentiario Domini. [Compendia varia indicantur.] Papæ Innocentii IV. Hic varia puncta addendo suggessit; quæ ex duobus aliis Mss. in antiquiorem textum transtulimus uncis his [] notata; sicut & alia quædam, ab Auctore ista occasione addita, qui subinde etiam aliquid in phrasi mutavit, haud satis dignum cui scrupulosius adnotando immoremur. Talem autem interpolationem possumus præsumere factam post obitum Innocentii IV, qui anno MCCLIV contigit, sexennio serius quam Abbatissa Hadwigis; cum scilicet e Curia rediisset Bernardus, & tamen adhuc viveret Cantipratanus, qui usque ad MCCLXIII superfuit. Habemus etiam eamdem Vitam, sed contractiorem, ex Mss. Ultrajectino Ecclesiæ S. Salvatoris. Eadem Vita a nostro Bernardino de Villegas habetur Hispanice edita sub hoc titulo Sponsa Christi instituta ex Vita S. Ludgardis, seu vita S. Ludgardis cum digressionibus exhortatoriis ad Moniales, Madriti anno MDCXXV: quod utilissimum opus postea Italice redditum, Venetiis prodiit anno MDCLXI. Varia quoque ejusdem Vitæ compendia ediderunt, citatus supra Fisen, in Floribus Ecclesiæ Leodiensis; Chrysostomus Henriquez, in Liliis Cistercii, de rebus gestis Sacrarum Virginum Cisterciensium; Angelus Manrique, in Annalibus Cisterciensibus; Lippelous, Haræus, aliique, qui Vitas Sanctorum quibuscumque linguis vulgaribus ediderunt & passim ex Surio desumpserunt simul cum erroribus ab eo commissis; quorum unum circa ætatem ejus infra observamus.
[4] Sæpe infra in Actis mentio fit Sibyllæ de Gagis, [Opinio de sanctitate Sibyllæ] quæ ut dicitur lib. 2. num. 30, ei ab ingressu Ordinis devotissime servire consueverat. De hac in Gazophil, Belg pag. 60. Rayssius ista scribit: Ossa ejus e tumulo extracta sunt anno Domini MDCXI, septimo Idus Octobris, ab Henrico Welpen Abbate Alnensi Superiorum permissu. Magnus fit indies hominum confluxus, e dissitis etiam locis ad ejus Sepulcrum. Visitur fons a tempore elevationis juxta ejus tumulum: ex quo advenientes peregrini levamen ab infirmitate, ubi aliquid ebiberint, miro modo persentiunt. Iuxta quem, ut ante dixi, visitur, ac inani quodam spatio in ipsa parietis templi crassitie excavato, superneque fornicis seu arcus in formam clauso, comprehenditur: adhibitis deinde clathris aut cancellis ferreis, qui ipsum sepulcri aditum muniant ac firment. In ipsa vero fornicis curvatura, hos versus exaratos descripsimus.
Lux nona Octobris toto radiabat in orbe,
Abbas Henricus sapientis quando Sibyllæ
Ossa, pio populi applausu pompaque, locavit.
D. P.
[5] Præter Sibyllam, sub eodem Beatæ titulo, ejusdemque Octobris ac diei IX nota, eo quod alius nullus occurreret aptior, [& Elisabethæ Wans socianum S. Ludgardis.] refertur etiam a Rayssio, Elisabetha de Wans, quæ quondam (ut hic dicitur lib. 3. cap. 21) in Campania Galliæ apud S. Desiderium fuerat Abbatissa, abdicataque Prælatura Aquiriam transierat. De hac Cantipratanus lib. 2. cap. 5. §. 4. ait, quod genere & vita nobilis, a cunabilis fere Christo devotissima fuit: cujus sanctitati parentes ejus simpliciter invidentes, eam Militi probatissimo, licet invitam, in conjugium tradiderunt, cum quo in uno lecto annum integrum agens, virgo tamen impolluta permansit. Addit ex Ms. Hagiologio Sanctorum Brabantiæ Rayssius sequentia. Hanc pedetentim per tres circiter annos Christi ad Crucem affixi statua undique sequebatur; & si quando immundis ac fœdis vexaretur cogitationibus, manum de cruce porrectam suo superponebat pectori, & actutum perversas omnes animi cogitationes abigebat: sæpius etiam Angelicis colloquiis fruebatur. Ad amœna virentis paradisi die quadam evecta est; ubi quidem tam ex viventibus & natis, quam etiam nascituris, qui æterna gloria potituri erant; &, quod admirabilius est, in quo statu, virginitatis aut conjugii singuli glorificandi essent, spiritu revelante cognovit. Hos igitur cum postea in hac vita videret, quorum similitudines viderat in cælis, licet & antea ignoti essent, ex facie specialissime agnoscebat; & subito in ictu oculi, in singulis meritorum ac statuum differentiam discernebat. Semel cum ELisabetham ab Asca Namurcenam videret, optime comptam & ornatam, utpote quam parentes matrimonii fœdere conjungere propagandæ stirpis causa, in animo duxissent; constanter ad eam dixit: Frustra tam pretiosis indueris vestibus; quoniam te in virginitatis statu victuram certo cognovi: quot uti dixit, ita evenit. Meruit etiam hæc S. Lutgardem, gloria coruscantem, ab ejus morte videre. Constat etiam spiritum habuisse prophetiaæ; cum a principio mundi, ea quæ in fine futura sunt luculentissime contemplans, evidentissime prænuntiarit. Tandem, cum multis virtutum insigniis claruisset, vocata est ad thalamum cælestis sponsi, cum quo in deseruit victura hoc triste seculum deseruit. Sepulturæ locus in oblivionem venisse videtur, alias credo eodem quo Sibylla præfata elevationis honore decorandam eodem auctore eademque occasione fuisse.
[6] His interpositis redeo ad Lutgardem. De hac optime meritus fuit Joannes Molanus, quippe cujus ad Usuardum Additiones Baronio, ipsius scripta maximi facienti, momentum præcipuum attulerunt ad ejus nomen Romani Martyrologii fastis inserendum is inter alia typis paratos reliquit, cum anno MDLXXXV moreretur, Natales Sanctorum Belgii. Eos Baronius videre non potuit cum Notas in Martyrologium scriberet; editi enim primum sunt duodennio post auctoris mortem; adeoque non potuit legisse Baronius quod Molanus ibidem notavit post Vitæ compendium; Non est tamen, inquiens, ob meritorum suorum ut creditur, exigentiam Sanctorum Catalogo a Romana Sede subscripta, aut ex loco sepulturæ ad decentiorem levata. Non videtur ex toto justa ea querela: cum inter Reliquias, ex dono Margaretæ Austriacæ, Octavii Farnesii Parmæ & Ducis uxoris & Belgii pro Rege Catholico Gubernatricis, [S. Lutgardis Reliquia Antverpiæ.] anno Domini MDLXV perlatas ad Henricum Cardinalem, Portugalliæ Regem, numerentur aliquæ S. Lutgardis Virginis Cisterciensis: dicuntur autem in litteris Antonii, Regem Lusitaniæ se dicentis, easque tradentis filio suo Emmanueli anno MDXCIV, Pars ex spina dorsi & cranii, eaque satis notabilis, prout ipsi vidimus in Abbatia S. Salvatoris Antverpiæ; ubi ex dicti Emmanuelis dono habentur, una cum aliorum Sanctorum XXXIV insignibus Reliquiis. Quod totum distinctius legere est in Aprilis nostri die 11, ad Acta S. Mariæ Ægyptiacæ; atque in Appendice ad eumdem diem. Sed forte cum Molanus scriberet, ignorabatur etiam Aquiriæ, ubi corpus esset; postea autem quæsitum inventumque sit, ut de eo scribere potuerit Rassius in suo Hierogazophylacio, edito sub annum MDCXXVIII pag. 60, Ossa ejus elevata sunt, & in capsa sub altari, quod ejus honori erectum est, reconduntur. Ita ille videtur modeste corrigere Molanum, dissimulando tamen annum, auctorem & circumstantias istius Elevationis.
[7] Obiisse Sanctam, ait Vita lib. 3. cap. 16. anno ab Incarnatione Domini millesimo ducentesimo quadragesimo sexto, [Obiit hæc anno 1246,] mense Junio, sextodecimo Kal. Julii, Indictione quarta, anno ætatis suæ sexagesimo quarto, hora circa vesperam; vel ut habent Mss. Rubeæ Vallis ac Miræi, in hora Vesperarum. Hoc ultimum ex posteriori Thomæ correctione, esse non dubito. Ast minime credo, quod eodem se corrigente factum sit, ut in iisdem Mss. legeretur Lutgardis anno ætatis suæ quadragesimo quarto ad cælos evolasse. Potius censeo errore librarii, a cujus ecgrapho duo ista transsumpta fuerint, pro LX irrepsisse XL, facili calami lapsu; sed quem corrigendum monent pluribus locis ipsamet, quæ hic fallere possent Mss. Etenim illa æque ac Brugense lib. 1. cap. 9 videre jubent Aquiriæ Moniales, [cum annis 40 vixisset Aquiriæ,] quanti inter eas meriti quadraginta annis mulier habitavit: & lib. 2. cap. 1. miratur Thomas eam Gallice loqui ægre quidquam scivisse, quæ vix viginti quatuor annorum tempus attigerat, cum Aquiriam intravit, & quadraginta annis postea inter socias Gallicas vixit. Venerat ergo ad illas anno MCCVI. Neque scrupulum contra hunc calculum movere potest, [illuc ingressa. an. 24, Chr. 1206; Et nata 1182,] quod lib. 1. cap. 2. narratur de Abbate S. Trudonis qui a Concilio Generali Lateranensi veniens, ab ipsa, cum adhuc esset prope Tungros ad S. Catharinæ Priorissa, exceptus fuerit cum processione. Si enim nullum Concilium Generale celebratum est ab Innocentio Papa III, quando anno MCCIV contra Albigenses hæreticos Crucem prædicandam decrevit; eamque in rem expedivit Legatos, quos nominat Odericus Raynaldus ad istum annum num. 57; si inquam an. MCCIV concilium nullum celebratum est, sed intelligi debeat illud omnibus notissimum ac vere Generale concilium habitum anno MCCXV, cui ad octingentos Abbates interfuere; potius dicendus erit Thomas memoria lapsus, circa causam qua Abbas Romam ierat; quam credetur errasse in re tam comperta Aquiriensibus, & quadraginta annos pro viginti adscripsisse Lutgardi Aquiriæ moranti; sic enim oportuisset hanc annorum XIV puellam (utpote in eo calculo natam anno MCCII) fuisse non solum velatam, [non 1226; neque mortua an. æt. 44, neque nata 1202.] sed etjam electam Priorissam Monasterii, Abbatissam soliti non habere, ut dicitur cap. priori. Quid quod viginti quatuor annorum ætas, antequam locum ordinemque mutaret Virgo, clarissime distinguatur lib. 1? cujus cap. 1. dicitur, annorum paulo plus quam duodecim ætate adepta, inter Moniales Ordinis S. Benedicti divino servitio mancipasse se: ac nihilominus, cum propter ætatem consecrari necdum posset multis annis procum importunum passa cap-4. Hos annos saltem quinque vel sex oportet æstimari, ut nata anno MCLXXXII, consecrari sedecennis vel octodecennis potuerit non potuisset etiam in tali calculo in Priorissam eligi nisi, sub annum ætatis XXIII, Christi MCCIV; & paulo post, cum fuisset in monasterio S. Catharinæ annis ferme duodecim Monialis (ut dicitur cap. 22) mutandi loci & Ordinis consilium imo mandatum divinitus accepisset, jam fere XXIV annos nata.
[8] Molanus in præcitatis Sanctorum Belgicorum Natalibus dicit, quod Sancta, Abbatissa præfuit monasterio: [Non fuit Aquiriensis Abbatissa.] sed hunc memoriæ senilis lapsum Miræus in Chronico Cisterciensi notavit; Amicus autem noster Generosus Dominus Jacobus Baro le Roy ad correctionem hanc probandam in sua Topographia historica Gallo-brabantiæ, post accuratissime descriptam originem ac progressum loci, etiam novam hanc diligentiam addidit, ut seriem Abbatissarum Aquiriensium daret, ex ipsius loci sehedis propria manu transcriptam, in qua nullus S. Lutgardi locus. Dedit ibidem, eleganti expressam scalpro, imaginem monasterii, [Iconismus Abbatiæ.] sicuti sese conspectui offert a Septentrione; simulque tam ibi quam in toto ille opere exhibuit magnanimam diligentiam suam nulli nec labori nec sumptui parcentis, ut quam compertissima certissimaque scriberet. Specimen, ab ipso benigne huic loco commodatum, hic haberes nisi peregre abiisset: quo reverso locus ipsi fortassis dabitur in appendice vel supplemento.
Abbatissarum series ab ipso collecta hæc est.
Maria, creata anno 1202
Woaris obiit 1238
Agnes
Hadwidis 1258
Margarita Itterensis 1271
Lutgardis 1275
Benedicta
Maria 1341, 3 Martii
Extranea 1365, 18 Martii
M.
Maria del Haye 1371
Joanna del Haye 1389
Joanna … 1401
Catharina Halbaizo 1413
[Abbatissarum series.] Catharina Alpus 1414
Catharina Marike 1422
Margareta Bertenchampt 1434
Maria du Bray 1437, 13 Junii.
Catharina Camprenoille 1510, 15 Febr.
Joanna Bernage 1533
Maria Marlecque 1593, 11 Febr.
Margareta de Marbais
Ludovica de Blaton 1632, 28 Febr.
Joanna Boulart.
Lutgardis de Lonchin 1670, 28 Oct.
Joanna Marsillo 1675, 10 Julii.
Benedicta de la Motte an. 1693 ad.
huc superstes.
VITA
Auct. Thoma Cantipratano coævo,
ex tribus Codicibus Mss.
Lutgardis Virgo, Sanctimonialis Ordinis Cisterciēsis, Aquirie in Brabātia (S.)
BHL Number: 4950
A. THOM. CANTIP.
PROLOGUS.
Dominæ Reverendæ, & in Christo plurimum diligendæ Hawidi; concessione divina in Aquiria Abbatissæ, totique cum ea sanctissimo Conventui, Frater officio Supprior, sed Fratrum Prædicatorum minimus, salutem; & bene hoc, quod sibi.
Officium personæ & Ordinis; & si non nomen proprium, in salutatione posui; ut scilicet autoritas in Officio & Ordine commendetur; nec tamen opus sequens nominis insinuatione vilescat. Sicut me non solum vestra, [Vita libris 3 distinguitur;] immo multorum monasteriorum caritas & amor, quem specialissimum erga personam habebam, flagrantissimus incitavit. Vitam piæ Lutgardis utcumque descripsi; tribus libris opus omne distinguens; secundum triplicem statum in anima, inchoantium, proficientium, & perfectorum. Primus quidem, quomodo in ordine S. Benedicti conversionis sanctimoniam inchoavit: secundus, quomodo ad Cisterciensem Ordinem transeundo profecit: quid autem annis undecim ante mortem & in morte & post mortem per eam Dominus dignatus est operari, quasi perfectionis gradum liber tertius obtinebit & continebit.
Nec credo vitam alicujus, quæ tot virtutum insignia & mirabilium ac miraculorum prærogativas in se contineat, a multis retroactis annis fuisse descriptam. Si autem quæritur, quomodo legentibus fidem faciam de iis omnibus, [ab ore S. Lutgardis aut a fide dignis accepta] quæ conscripsi: breviter dico, quod ipse Christus testis & judex sit, quod plurima ex iis ab ore ipsius piæ Lutgardis, sicut familiarissimus ejus, accepi: & in iis nullum ita temerarium credo, qui ejus testimoniis contradicat: cætera vero a talibus me percepisse profiteor, qui nequaquam a veritatis tramite deviarent. Pleraque etiam, & revera magnifica, scribere non consensi; vel quia non intelligibilia rudibus essent, vel quia testimonium conveniens non inveni. Cum ergo caritas omnia credit, omnia sustinet; peto ab iis, quibus Deus spiritum suæ caritatis infudit, ut credant his siqua sunt sancta, siqua utilia, siqua veritati consona proponuntur; simulque sustineant patienter, siqua minus apte, siqua minus litteratorie vel indiscrete posuero: quæ tamen propter hæc minus debite ab improbis repelluntur. Bonorum enim ingeniorum, ut dicit gloriosissimus Augustinus, insignis est indoles, in verbis verum amare, non verba. Neque enim aurum minus pretiosum est, quod de terra tollitur; neque vinum minus sapidum, quod de vilibus lignis excipitur. Ergo non solum vos, sed omnium monasteriorum Brabantiæ cœtus virginum, Vitam piæ Lutgardis suscipiant; [De Doctrina Christi: Lib. 4. cap. 11.] ut quæ in fama virtutis notissima omnibus fuit, ipsa brevi libelli hujus insinuatione plenius innotescat; augeatque legentibus virtutem & meritum, quibus præscriptum aderit virtutis exemplum. Valeat vestra sancta & sincera benignitas, & mei vos memores in orationibus vestris Divina pietas incolumes tucatur; Amen.
VETUS DIVISIO.
Lib. I Cap. I. De ortu & infantia
ejus.
II Quomodo procata est a quodam juvene;
& per visionem Christi conversa
penitus, & subito liberata.
III Quomodo quædam devota & nobilis
matrona prædixit eam quasi alteram Agnetem
futuram.
IV Quomodo Miles quidam eam procabatur: & ipsa viriliter repulit eum, &
confudit.
V Quomodo Miles idem voluit eam violenter
rapere, & ipsa miraculose evasit.
VI Quomodo prædixit Satelliti Militis sævienti
in eam gravissimum infortunium.
VII Quomodo confusioni restitit, quando
apud S. Trudonem obvius ei fuit populus revertenti.
VIII Quomodo B. Virgo consolata est eam,
quando timuit in verbis quibusdam Monialium.
IX Quomodo B. Catharina apparuit ei.
X Quomodo visa est a toto conventu in aëre
suspendi.
XI Quomodo claritas solaris visa est de nocte
ad eam descendere.
XII Quomodo Dominus compatienti infirmis,
dedit ei gratiam sanitatum; &
postea ut intelligeret Psalterium & postea
ut, perditis istis, gratiam Dei, quoad
viveret, impetravit.
XIII Quomodo in aliquo tribulata, rapiebatur
in spiritu, & sugebat de latere Domini
mirabilem dulcedinem.
XIV Quomodo apparuit ei Joannes Euangelista
in modum aquilæ, & quid illi
ostensum sit per illam aquilam.
XV Quomodo Christus sibi apparuit in
cruce affixus, & ipsa osculata est vulnus
ejus.
XVI Quomodo videbatur ei quod manus
suæ oleum distillarent.
XVII Quomodo consecrata fuit, & qualiter
visa fuit corona aurea poni super caput
ejus; & hoc duobus videntibus.
XVIII Quam perfecte Agnum secuta fuerit
Christum.
XIX Quomodo ipsi cantanti Christus visus
est applaudere, in specie agni.
XX Quomodo Priorissa in monasterio S. Catharinæ facta est.
XXI Quomodo Christus manum suam mediam
posuit, quando violentiam passa est
in osculo cujusdam Abbatis in eodem
monasterio: & quantum fugienda sunt
oscula virorum feminis religiosis.
XXII Quomodo transivit ad Ordinem Cisterciensem,
de Ordine S. Benedicti.
Lib. II Cap. I. Quomodo B. Maria apparuit
ei, cum timeret se eligi in Abbatissam;
& quod miraculose non potuit
Gallicum addiscere.
II Quomodo B. Virgo conquesta est de
gravitate Albingensium, & propter hoc
jussa est septem annis continue jejunare
in pane & cerevisia, tantum ut
Dominus propitiaretur populo suo.
III Quomodo Mag. Jacobum de Vitriaco
liberavit a quadam gravissima tentatione.
IV Quomodo quemdam Simonem, Foviacensem
Abbatem, liberavit a Purgatorio,
violentissimis precibus ad Deum
factis.
V Quomodo voluit certificari super statu
suo; & apparuit omnibus videntibus
juvenis splendidus ad consolandum
eam.
VI Quomodo mori desiderabat, & apparuerunt
ei vulnera Christi, clamantia
ad eam pro peccatoribus.
VII Quomodo Innocentius Papa III mortuus,
statim apparuit ei.
VIII Quomodo Mag. Joannes de Liro apparuit
ei statim mortuus; & quid Christus
dixit ei, dum plangeret illum mortuum.
IX Quomodo secundo revelatum est ei, ut
alios septem annos pro peccatoribus jejunaret:
& sicut ipse Christus Patri
se pro peccatoribus in sacramenti sacrificio
quotidie se offerebat, sic & ista
se Christo offerret.
X Quomodo dæmon apparuit ei, & dixit
se decepisse quamdam Monialem;
& quomodo illa Monialis liberata est.
XI Quomodo quædam Moniales ab incolis
dæmonibus liberatæ sunt per eam.
XII Quomodo quædam Yolendis Monialis,
præmonita ante mortem per eam, apparuit
post eam.
XIII Quomodo soror sua mortua apparuit
ei.
XIV Quomodo prohibita fuit omni die Dominico
accedere ad Sacramentum Altaris.
XV Quomodo dæmon apparuit ei in morte
cujusdam Sororis.
XVI Quomodo dæmones frequenter apparebant
ei, & quomodo timebant eam.
XVII Quomodo metuebat se non bene
semper dixisse Horas debitas: & propter
hoc quidam missus a Domino, securam
fecit eam.
XVIII Quomodo flamma visa est exire de
ore ejus, dum cantaret.
XIX Quomodo communicata Corpori Domini,
noluit carere prandio; sed dixit
Domino ut quamdam debilem Monialem
occuparet reliquiis cogitationum: & sic
factum est & probatum.
XX Quomodo eadem Elisabeth curata fuit,
ipsa orante.
XXI Quomodo desideravit martyrium pro
Christo sustinere, & illo desiderio rupta
est vena contra situm cordis sui,
& in mirabili copia effudit sanguinem;
& sic Dominus dixit ei, quod exinde
acciperet meritum Agnetis in martyrio.
XXII Quomodo quædam Domina Machtildis
Monialis recepit auditum perditum,
per impositionem digiti ejus.
XXIII Quomodo memor passionis Christi,
in contemplatione visa est a quodam
Presbytero, quasi perfusa totaliter sanguine.
XXIV Quomodo quemdam Dominum Tymerum
Militem, virum flagitiosum,
violentissimis precibus convertit ad Dominum.
XXV Quomodo Monialem a tentationibus
liberavit; & eadem miraculose, quod
precabatur, obtinuit.
XXVI Quomodo cuidam mulieri graviter tentatæ prædixit, quod deberet in Parasceve
mori.
XXVII Quomodo quidam vir, in solo conspectu
ejus, est contritus pro peccatis,
& satisfaciens liberatus.
XXVIII Quomodo epilepticum sanavit.
XXIX Quomodo in festo omnium Sanctorum
ei multitudo Sanctorum apparuit.
XXX Quomodo Dominæ Sibyllæ, gravatæ
servitio ejus, per vocem nocte responsum
fuit.
XXXI Quomodo quidam desperatus, loquens
ei, lucidissimam claritatem super
eam vidit, & confortatus est.
XXXII Quomodo in Cantico, Te Deum
laudamus, B. Virgo apparuit ei.
XXXIII Quomodo compatienti cuidam pauperculæ,
Dominus dixit ei, Portio
mea.
XXXIV Quomodo in multis spiritu prophetico
claruit: quomodo & nomen &
meritum cujusdam Virginis Osannæ designatum
fuit per eam, quod per annos
multos ignoratum erat.
XXXV Quomodo cujusdam apostatæ reditum
ad Ordinem prædixit.
XXXVI Quomodo Ducissæ Brabantiæ mortem
prædixit.
XXXVII Quomodo cuidam mulieri tentationem
occultam prædixit, & liberavit
eam.
XXXVIII Quomodo quemdam, vexatum in
Confessionibus audiendis, precibus liberavit.
XXXIX Quomodo duo Angeli visi sunt deducere
eam ad altare; & alia vice
ante mortem B. V. Mariæ & B. Joannis
Baptistæ adstare ei ex utroque
latere.
XL Quomodo ignotæ linguæ scientiam habuit
in consolatione cujusdam mulieris,
quæ desperata fuerat: & quomodo liberata
est per eam.
XLI Quomodo diutius flenti pro peccatoribus
apparuit Dominus, & manu
propria abstersit lacrymas ab oculis
ejus.
XLII Quomodo quinque annis quotidie visitata
est ab Angelis, & frequenter a
Matre Domini vel Apostolis; & tamen
nihil suffecit ei nisi solus Deus.
XLIII Quomodo vixit in triplici statu: &
hoc fuit jacere in triplici lectulo Cantici
Canticorum.
Lib. III CAP. I. De eo quod undecim
annis ante mortem cæca effecta est; unde
consecuta est splendidius lumen interius.
II Quomodo sanctæ memoriæ Jordanis,
Magister Ordinis Prædicatorum, apparuit
ei; & dixit, se esse inter Apostolorum
& Prophetarum choros.
III Quomodo tertio septem annos jejunando
consummavit.
IV Quomodo Cardinalis Jacobus, mortuus
in Roma, quarto die, raptæ in cælum apparuit; & dixit, se liberatum a Purgatorio.
V Quomodo prædixit annis quinque diem
obitus sui.
VI Quomodo eodem anno in Vigilia nativitatis
Domini dictus Magister Jordanis
apparuit ei; & dixit, instare
mortem ejus.
VII Quomodo quarto anno ante mortem ejus,
grassante per multa regna gente Tartarorum,
cum timeretur quod ventura
esset per totam Teutoniam, prædixit
non esse venturam, sed retro abituram.
VIII Quomodo D. Balduinus de Barbenchon,
Prior de Oignies, demonstratus est ei
post mortem.
IX Quomodo contemplabatur faciem Christi,
secundum illud Cantici; Anima mea
liquefacta est ut dilectus &c. Invenerunt
me.
X Quomodo audiente Moniale facta est vox
super eam, Deliciæ meæ esse cum filiis
hominum.
XI Quomodo anno uno ante mortem
ejus, Christus tantum tria requirebat
ab ea.
XII Quomodo Paschali tempore ante mortem,
apparuit ei Dominus Christus,
cum Maria matre sua; & prædixit
ei mortem suam.
XIII Quomodo diebus quindecim ante
mortem ejus, apparuerunt ei B. V.
Maria & B. Joannes Baptista, & quidam
amici ejus speciales qui jam defuncti
erant, prædicentes ei excessum
mortis: & gloriosissima responsio ejus,
quomodo poterat cognoscere ac discernere
inter Sanctos, qui in multitudine
apparebant.
XIV Quomodo Sorores, quæ erant in infirmaria,
redarguit; & prædixit, quod
post mortem ejus Dominus corriperet
eas: & qualiter hoc factum est.
XV Quomodo amicus quidam ejus secularis
graviter peccaverat, & meruit indulgentiam
per preces ejus; & non solum
ipse, sed omnes quos ipsa dilexit, &
qui eam diligebant, & spem haberent
in ea, benefaceret eis Dominus propter
eam.
XVI Quomodo mortua fuit, & quid egit
in morte: & quomodo dixit, exercitum
cælestem esse in claustro, quando
intrabat mors.
XVII Quomodo ante mortem oculos apertos
postea non reclusit: & quid senserunt
aliquæ in morte ejus: & qualis
fuit facies ejus in morte, & post mortem.
XVIII Quomodo quædam Soror habuit
manum impotentem; & per attactum
corporis ejus, ubi lavabatur, sanata
est.
XIX Quomodo multis annis prædixerat,
quod mihi sufficere deberet minor digitus
suus post mortem suam, qui
manum ejus affectaveram, & quam
miraculose hoc adimpletum sit.
XX Quomodo corpus ejus sepultum fuit.
XXI Quomodo apparuit cuidam Moniali,
& quomodo sine Purgatorio dixit se
transivisse, & liberasse multas animas
de Purgatorio; & prædixit aliam morituram,
& mortua est immediate post.
XXII Quomodo pestem, quæ inter Moniales
secundum prophetiam ejus venerat,
visa est sedasse in visione cujusdam
Monialis.
XXIII Quomodo nobilis puella Beatrix sanata
est per velum ejus.
XXIV Quomodo D. Alardus Capellanus sanatus
est.
XXV Quomodo Oda Suppriorissa sanata
est.
XXV Quomodo quædam Monialis probat
virtutem ejus in liliis positis ad tumulum
ejus.
XXVII Quomodo Maria de Andena a dolore
capitis validissimo per velum ejus
sanata est subito.
XXVIII Quomodo cingulo ejus quædam matrona
liberata est, in partu periculose
laborans: & hoc idem expertæ sunt
multæ aliæ.
His ita præmissis, placet numeros Capitum servare & sequi in contextu per longiora capita, uti solemus, continuando; marginalem vero synopsim ad nostrum morem brevius formare.
LIBER PRIMUS
De vita S. Lutgardis in ordine Benedictino peracta.
CAPUT I.
A matrimonio & amore virorum animus avocatus amore divino constringitur.
[1] Pia Lutgardis Virgo, ex illa quondam famosissima civitate Tungrensi, matre nobili, [Nata Tungris, & a patre nuptiis destinata,] patre cive, originem duxit. Pater itaque tenerrime filiam diligens, & secundum fastum seculi eam cupiens prosperari; viginti marcas argenti, cum illa adhuc esset infantula, cuidam credidit mercatori, ut ex iis medio tempore, quo parvula cresceret, multiplicatis copiis paraphernalia nupturæ filiæ in dotibus augerentur. Puella autem crescens, & quid pro se fiebat agnoscens, prout talis ætas velle poterat, ad conjugium inhiabat. Sed pius Dominus, providus futurorum, qui vocat ea quæ non sunt tamquam ea quæ sunt, frustrato patris consilio, de Lutgarde, sponsanda sibi, [ab iis a matre avertitur:] aliter disponebat. Ille enim qui deputatam Lutgardi pecuniam per mercationes susceperat ampliandam, frequenter in Angliam transiens, & per infortunia diversa dissiliens, usque ad unam marcam viginti marcas totaliter dissipavit. Nec ista tamen intentionem patris aut effrontem impudentiam filiæ a proposito revocassent; nisi piæ matris instantia mentem filiæ, modo minis, modo blanditiis evicisset. Dicebat enim mater filiæ, & hoc sæpius inculcabat: [a Deo interius mota,] Si nubere Christo volueris, monasterium tibi, ubicumque volueris, honestissimum præparabo. Si vero virum mortalem elegeris, nullum alium nisi vaccarum custodem habebis. His ergo & hujusmodi verbis illa præclara mulier, & viri votum, & filiæ voluntatem ad melioris conditionis propositum inclinavit. Fuit tamen in ornatu vestium, quamdiu degit apud patrem; sed jocos inhonestos fugit, & amatorias confabulationes, & ineptias penitus puellares: & mirum in modum, cum necdum cognosceret Dominum (nec enim ei tunc in aliquo fuerat revelatus) in corde tamen, [ingreditur ordinem S. Benedicti:] cum sola esset, sentiebat interius nescio quid divini. Et revera ex tunc sibi templum habitationis suæ dignissimum in Lutgarde Dominus præparabat. Obtinuit ergo cum gratia divina jus maternum in filia: & annorum paulo plus quam duodecim ætate adepta, in monasterio S. Catharinæ, juxta oppidum S. Trudonis in Hasbania, inter Moniales Ordinis S. Benedicti, divino servitio mancipatur.
[2] Quam cum juvenis, divitiis pollens & genere, procaretur, animum interdum cœpit verbis illius leniter inclinare. Cumque tempus & locum juvenis observaret, clam de nocte domum, [a procacis juvenis amore] in qua virgo jacebat, adire tentabat. Nec mora: cum accessisset, repentino timore correptus aufugit. Institit ergo diabolus miris modis, ut ad consensum. puellarem animum inclinaret: sed frustra, quia Omnipotens non permisit. Cumque ad colloquium juvenis simplex quandoque puella sederet, apparuit ipsi Christus in ipsa humanitatis forma, qua inter homines quondam fuerat conversatus; & pectori vestem detrahens, [Christo apparente liberatur:] qua videbatur obtectus, vulnus lateris ostendit, quasi recenti sanguine cruentatum, dicens: Blanditias inepti amoris ulterius non requiras: hic jugiter contemplare quid diligas, & cur diligas: hic totius puritatis delicias tibi spondeo consequendas.
[3] [& sicut S. Agnes,] Tali igitur Lutgardis oraculo pavefacta, statim oculis cordis hæsit, quid vidisset excipere: & quasi columba meditans, in fenestra ad introitum solaris luminis, ostium crystallinum arcæ typici corporis Christi pertinaciter observabat. Mox flore carnis abeso, vultu palluit, ut omnis amans: & superno interius splendore lustrata, totius vanitatis se sensit amisisse caliginem. Quam dum die quadam matrona quædam nobilis & devota vidisset, spiritu prophetiæ intulit, quod subiungo: Tu, inquit, ut video, bona Agnes, & vere Agnes altera eris. Nec mora venit juvenis, [verbo illum repellit,] & de proposito sermone cœpit replicare sermonem. Cui illa, ut quondam Agnes beatissima hianti ore respondit: Discede a me, pabulum mortis, nutrimentum facinoris, quoniam ab alio amatore præventa sum.
[4] Sed & alius quidam juvenis, in armis Miles strenuus, Lutgardem, [uti postea quemdam militem:] Deo jam sincerius inhærentem nihilominus adamavit. Hic cum multis jam annis renitentem animo procaretur; illa eum decenter primo, & postmodum seriosius avertebat. Cumque videret Militem in stultitia pertinacem, ab ea illo in tempore contumeliosis sermonibus est repulsus.
[5] Despectum ergo se dolens Miles, quid facere possit excogitat; [intentatam ab eo vim evadens] & accidit quod Lutgardis, a sorore sua per nuntios accersita, iter arriperet: cui juvenis obvius cum turba satellitum eam rapere nitebatur. Mox puella, equo quo sedebat exiliens, a manibus se juvenis violenter extorsit; & tota nocte fugiens, per ignota silvarum, Angelico ductu, ad domum nutricis mane pervenit. Quam ut nutrix vidit, suspicata raptum, dixit: Numquid te juvenis ille hac nocte violenter oppressit? Cui illa: Non, inquit. Nec mirum si nutrix hoc suspicabatur, ut diximus: Servi enim a ejus, ut viderunt præcedenti vespere juvenem super se cum manu valida venientem, fugerunt; & ut in talibus mos est, inclamaverunt juvenem ut raptorem. Et ille voce clamantium pavefactus, cessavit a persecutione Virginis, & aufugit. Occasione igitur hujus clamoris & fugæ, in suspicionem hominum innocens puella devenit.
[6] [ejusque satelliti infortunium prædicens,] In hoc autem eventu quiddam factum est, quod nequaquam est silentio pertranseundum. Satelles quidam, cum ad rapiendum Miles equo eminus descendisset, in tenendo equo obsequium familiare præstabat. Hunc Virgo Lutgardis, frustratis viribus Militis, animo pertinacem inspiciens; non tam imprecata, quam prævidens, inclamavit: Manu, inquit, qua lora equi tenes Militis, infestantis, opera in proximo facies, quibus in hoc seculo temporaliter confundaris. Vide ergo lector quam cito hoc sit & veraciter insecutum. Rediens enim domum, manu illa, qua frænum tenuerat, uxorem propriam mox occidit; & propter hoc expulsus de patria, bonis omnibus est privatus.
[7] [püdorem importunum pro Christo abjicit,] Nec multo post rediens a sorore in oppidum S. Trudonis, eques cum famulis veniebat. Concursu ergo populi curiosius glomerata, ibi immenso cœpit erubescentiæ pondere fatigari, statimque Christum reduxit ad mentem; & fortiter animo imperans, mox velum a facie manu injecta dimovit. Christo sic inquiens: Pro nobis, innocentissime omnium Domine; pro nobis, pulcherrime, vestibus spoliatus, ad columnam ligatus es, & in derisionem furentis populi chlamyde purpurea indutus; & serto spineo coronatus, nudus in patibulo pependisti: nihil ergo inveniens quod rependam, pudorem istum tibi offero pro te spretum. Mira res vix verba complevit; & in revelatione faciei ejus confusa populi multitudo discessit. Ipsa vero ad monasterium rediens, in bonis potioribus Domini, ab illa die & deinceps proficiens, exultavit b [fratri quidem Bernardo, Fratri Ordinis Prædicatorum, & Pœnitentiario Domini c Papæ, non utique sicut mihi, quia digniori & magis ad capiendum idoneo spiritu, [pro quo consundi optaverat.] cuncta cordis sui secreta totaliter revelavit. Credo tamen quod non minus totaliter & si minus digno mihi hoc dixit: & ipse consentio, quod ante diu Dominum rogaverat, ut ei aliquando mitteret confusionem, in qua posset Passionis Dominicæ confusionen præsentialiter imitari.]
[8] Hinc igitur ab omni fere locutione & consolatione hominum sequestrata, [metuens de sui fervoris perseverantia,] tota cælestibus inhiabat. Cumque nonnullæ æmulæ arctiorem ejus vitam carperent, quam non poterant imitari; dixerunt: Sinite eam adhuc, dum fervor in cursu est: postea videbitis, cum tepuerit, illam cum rubore repetere, quæ nunc stulta contemnit. Hæc cum Lutgardis audiret, cœpit humiliter de se ipsa pavere; & an forte futura essent, quæ ætate provectiores de ea dicerent, cum gemitu formidare. Cui B. Maria Virgo in vultu congratulantis apparens; Non, inquit, dilectissima filia, non ita erit, ut metuis; nec paveas recidivum: mea te solicitudine protegente firmaberis in salutem, nec minuetur in te virtutis actus aut gratia; sed de die in diem semper cumulabitur tibi ad coronam. Præclara utique & ineffabiliter amplectenda promissio. Verumtamen dum ipsa in oratione aut contemplatione Domino dulciter jungeretur, & eam aliquod urgens negotium evocaret, quasi amico familiariter loqueretur, [secura per Deiparam redditur,] Domino cum magna simplicitate & cordis puritate dicebat: Domine Jesu, expecta me hic: jam cito expedita revertar ad te. Mira demulcentis simplicitas! mira Redemptoris clementia circa eam! paratum enim eum illi in omni loco dominationis ejus, paratum in omni negotio comprobavit.
[9] Sub eodem fere tempore beatissima virgo Catharina, [& confortatur a S. Catharina V. M.] Protectrix ipsius monasterii & Patrona, apparuit, in maxima gloria claritatis, flenti pariter & oranti. Cui cum pavidissime supplicaret, ut pro se Dominum exoraret; respondit B. Catharina, & dixit: Confide, filia, quia semper in te gratiam augebit Omnipotens, donec per summum vitæ fastigium, meritum inter Virgines potissimum consequaris. Hæc mihi sicut & alia plurima ipsamet ante mortem, sacramento a me constricta, narravit. Ut autem in ore duorum testium verbum subsisteret veritatis, cuidam beatissimæ fæminæ B. Catharina apparuit, dicens: Lutgardem interventricem tibi quæras & matrem. [quæ ipsam sibi parem in gloria fore alteri indicat.] Quæ ab omnipotente Domino par mihi meritum in cælo obtinebit & locum. Videte ergo, o vos Aquiriæ Moniales, quanti inter vos meriti quadraginta annis mulier habitavit: quantum per eam profeceritis cernite: si dignam ei omnes reverentiam impendistis, diligentius pertractate. Certus sum enim, quod honorantibus meritum, negligentibus, si doluerint, veniam impetrabit.
[10] Ut ergo majora horum de ea credi pariter possint & probari, [a toto conventu videtur in aëre suspensa] miraculum gloriosissimum votum pluribus enarrabo. In sancto die Pentecostes cum in choro a Monialibus, Veni creator Spiritus, cantaretur; ab his quæ in choro erant manifestissime visum est, Lutgardem ad duos cubitos a terra in aëre sublimari. Nec mirum si corpus a terra ad cælum suspensum sit, cujus anima mundo jam effecta sublimior, cælum secundum promissum Domini possidebat; Omnis, inquit, locus quem calcaverit pes vester, vester erit. [Ios. 1. 3] Pede utique affectus cælum sine spatio illocale calcavit, quod ideo cælibi mente calcatum, etiam corporis gestu pro sua possibilitate suscepit. Fælix ergo Lutgardis per tantum miraculum, cujus corpus & anima exultaverunt in Deum vivum.
[11] Nec non & istud solemnissimum fuit miraculum, quod subjungo. Perfectius, secundum quod ei promissum a matre Domini fuerat, [de nocte cælitus illustratur.] de die in diem semet ipsam Domino in holocaustum gratuitum dedit, corpus affligens jejuniis, & ab oratione spiritum non relaxans. Ne autem in cordibus Sororum, quæ æmulari eam aliquantulum videbantur, suspicionis alicujus scrupulus remaneret; Christus sponsam suam hujusmodi miraculo decoravit. Lutgarde ergo crebrius continuante vigilias, accidit una nocte, ut super eam a Monialibus super solis splendorem per magnum spatium noctis, jubar luminis videretur. Quod utique lumen transfusum interius non solum in ipsam, sed & in illas, quæ viderunt illud, spiritalis vitæ gratiam augmentavit.
[12] Spiritu pietatis super infirmos & debiles mirabiliter movebatur, adeo ut cum afflictis ipsa magis in spiritu torqueretur. [Præ data sibi curationum gratia:] Dedit ergo ei Deus ita universaliter gratiam curationum, ut si esset macula in oculo, aut malum aliud in manu, pede, vel membris aliis, ad contractum salivæ vel manus illius protinus curabantur. Cumque in hac gratia multitudine hominum obrueretur, qui eam in oratione sæpius impedirent; dixit Domino: Quid mihi, Domine, ista gratia, per quam a vacando tibi frequenter impedior? Aufer eam a me, ita tamen ut mihi in melius gratia commutetur. Et Dominus; Quid vis, [Psalteriū intelligit,] ait, ut pro hac gratia detur tibi? Et illa volo, inquit, ut ad majorem devotionem Psalterium, per quod orem, intelligam. Et factum est ita. Nam ut illo in tempore probatum est, Psalterium tanto lucidius intellexit, quanto radiantiori lumine fuerat illustrata. Post hæc cum nondum se tantum, quantum putaverat, in hac gratia proficere comperisset, (reverentia enim velati mysterii mater est devotionis, & res celata avidius quæritur, & venerabilius absconsa conspicitur) dixit Domino, Quid mihi idiotæ & rusticæ, & Laicæ d Moniali Scripturæ secreta cognoscere? Cui Dominus: Quid vis? Volo, inquit, [& cor suum cum corde Christi commutari.] [cor tuum. Et Dominus, Quin ego potius & cor tuum volo. Cui illa: Ita sit Domine: sed tamen sic,] ut cordis tui amorem cordi meo contemperes & in te cor meum possideam, omni tempore tuo munimine jam securum. [Facta est ex tunc communicatio cordium quin potius unjo spiritus increati & creati per excellentiam gratiæ, & hoc est quod Apostolus dicit. Quæ adhæret Deo, unus spiritus efficitur]. Attende, Lector, mira dicturus sum: Ab illo ergo die, sicut nutrix cum flabello infantulum custodit in cunis, ne eum muscarum protervitas inquietet; ita in ostio cordis ejus Christus ad custodiam hæsit: ut nec tentatio carnis, aut turpis saltem cogitatio, mentem ejus ad momenti spatium perturbaret. Quid miri? [Cor. 6. 17,] quid novi? Idem ille est, qui dixerat ex antiquo; Qui tangit vos, tangit pupillam oculi mei. Oculis plus aliis membris cavere solemus. [Zach. 2. 8] Quid novi igitur, si animæ piæ Lutgardis Christus cavit quam pupillæ sui oculi comparavit? Minus dixi quam debui. Dignior est quælibet anima fidelis, oculo corporis Christi, cujus oculus moriens caligavit, & totum corpus pro anima in redemptionis piaculium obtulit.
[13] Sub eodem fere tempore, cum esset adhuc corpore & ætate tenerrima, nocte quadam circa Matutinarum tempus, sudor tam vehemens & naturalis invasit. [jussa ad Matutinum surgens,] Disponente ergo ea in corde a Matutinis quiescere, ut postea in Dei servitio fortior esset: (nimirum cum corpori suo utilem duceret esse sudorem illum) subito ad eam vox hujusmodi inclamavit: Surge cito: quid jaces? Oportet te modo pro peccatoribus, qui in suis jacent fordibus, pœnitentiam ægere, non indulgere sudori. At illa, ad vocem hujusmodi pavefacta, cito surrexit; & inchoatis jam Matutinis ad ecclesiam festinavit. Nec mora. In ipso ostio ecclesiæ ei Christus cruci affixus cruentatus occurrit: deponensque brachium cruci affixum, amplexatus est occurrentem, & os ejus vulneri dextri lateris applicavit. Ubi tantum dulcedinis hausit, [vulnus lateris Christi osculatur] quod semper ex tunc in Dei servitio robustior & alacrior fuit. Referebant qui hæc, illa revelante, illo in tempore & diu postea probaverunt, quod saliva oris ejus super omnem mellis dulcorem suavius sapiebat. Quid miri? Favus distillans labia tua, Sponsa; & mel divinitatis, & lac humanitatis Christi, etiam tacente lingua, cor interius ruminabat. e
ANNOTATA D. P.
a Id est, qui erant in ejus comitatu, missi a Sorore ad ipsam deducendam: neque enim verosimile est, jam Religiosam, adjunctos sibi ex Monasterio servos post se traxisse: necdum tamen consecrata, videtur liberiorem habuisse foras progrediendi, & cum secularibusagendi potestatem. Credibile est autem tunc fuisse annorum 17 vel 18.
b Quæ sequuntur in Ms. Brugensi desunt, erant. in Ms. Myræi & similia deinceps, indiem vel ex alio Ms. suppleta notabuntur [ ].
c Fortassis Gregorii IX qui ab anno 1227 ad Augustum anni 1241; vel potius Innocentii IV, qui a Junio anni 1243 ad 1254 Pontifices fuerunt: nam intermedius Cælestinus IV solum 17 diebus sedit. De ipso Fr. Bernardo nihil occurrit quod dicam; nisi quod supra indicavi, & consequenter patebit, ad ejus suggestionem, varia accessisse huic Vitæ, cum eam ipsi relegendam auctor recogniturus dedisset.
d
Sic infra lib. 2. num. 8 & 10 dicitur, quædam divinitus audita scripturæ verba, non nisi ab alia interpretata intellexisse, sicut laica Monialis. Non ergo hic Laicam intelligas, quomodo nunc passim Laicæ vocantur Sorores Conversæ, & ad domestica ministeria adscitæ, ut distinguuntur a Choro addictis atque velatis: sed ut laicus opponitur litterato: quod etiam clarius habetur num. 16, ubi dicitur, quod Lutgardis nec Psalmos intelligeret, nec aliquid de Scripturis: & rursum cap. 20, inducitur litteratis Monialibus indicans, quibus Scripturæ verbis ad se usus Dominus esset, eorumdemque explicationem requirens; ac denique lib. 3 cap. 20 patet litteratas, qualis erat Sibylla, auctor Epitaphii, fuisse latinæ linguæ scientissimas, & in bonorum Auctorum lectione versatas.
e Sequens Caput est ex Ms. Miræi: in Brugensi deerat, & ideo sequentes numeri ibi anticipantur.
CAPUT II.
Variæ extases & visiones divinæ. Transitus a Benedictino ad Cisterciensem Ordinem.
[14] [relevatur Afflicta aspectu Crucifixi] Cum aliquo incommodo cordis aut corporis gravaretur, stabat ante imaginem Crucifixi: & cum diu fixis oculis imaginem inspexisset, clausis oculis & resolutis in terram membris, instar Danielis viri desideriorum, super pedes suos stare non poterat; sed elanguens prorsus rapiebatur in spiritu, & videbat Christum cum vulnere lateris cruentato; & exinde tantam dulcedinem apposito cordis ore sugebat, ut in nullo posset penitus tribulari. Unde aliquando accidit, ut acutissima febre laborans, statim ubi die debito a criticavit, de lecto surgens, sine omni difficultate, conventum & chorum ad cantandum intraret.
[15] [a S. Joan. Euang. in figura aquilæ illustratur;] Proinde ad recordationem illius acutissimæ visionis aquilæ, Joannis scilicet Euangelistæ, qui fluenta Euangelii de ipso sacro Dominici pectoris fonte potavit; apparuit ei in spiritu aquila, tanto pennarum nitore refulgens, ut totus potuisset orbis illius claritatis radiis illustrari. Ad visionem ergo illius super id quod dici potest admiratione nimia stupefacta; præstolabatur ut Dominus, secundum capacitatem debilis aciei, tanti speculationis gloriam temperaret. Et factum est ita. Visionis ergo modum moderatius contemplata, vidit quod aquila ori suo rostrum imponeret, & animam ejus tam ineffabilis luminis coruscatione repleret, ut secundum id quod viventibus possibile est (quia Moysi dictum est; Non videbit me homo, & vivet) nulla eam divinitatis secreta laterent. [Ex. 33. 20] Tanto enim de torrente voluptatis abundantius hausit in domo, [ad cælestia cognoscenda,] quanto magnificentior aquila vas cordis ejus extensum desiderio magis inuenit. In hoc autem ei secundum conscientiam, ut spero, non erroneum testimonium habebo; quod licet ipsa in communibus verbis, rudis quodammodo & simplicissima videretur & esset; tamen numquam ab ore alicujus ita sincera, ita ardentissima, ita secundum veritatis spiritum decisa verba, in spiritualis collationis secretis inueni; in tantum, ut rudem me prorsus & hebetem ad intellectum verborum ejus sæpissime reputarem. Loci adhuc & temporis memor, tantum me aliquando in verborum ejus subtilitate stupuisse profiteor; ut si diu me illa dulcis & ineffabilis admiratio tenuisset, aut amentem me utique, aut extinctum penitus reddidisset. Sed hoc non isto in tempore, de quo ad præsens scribo, sed ante mortem ejus, annis b ferme sedecim, fuit.
[16] Est oppidum in Hasbania quod dicitur c Los; [visa sibi aliquando oleum digitis stillare.] juxta ecclesiam hujus oppidi quædam Reclusa d, pro vitæ merito familiarissima piæ Lutgardi, Domino serviebat. Apud istam diebus quindecim morabatur; & accidit ut post orationis contemplationem, tanta spiritus dulcedine repleretur, quod vocata Reclusa manus suæ digitos ostendebat, & eos exprimendo dicebat: Ecce soror qualiter mecum agit Omnipotens; quia ex superabundanti gratia, repleor interius, etiam digiti mei exterius, ad significandam gratiam, velut oleo nunc distillant. Et hæc dicens quasi ebria, & vere ebria, cum gestu & tripudio mirabili, per reclusorium ferebatur. Quid miri? a sponso enim introducta in cellam vinariam, invitata erat; & postquam, ut cara, comedit, id est, cum labore edit pœnitentiæ panem; & ut carior, bibit abundantiam gratiarum; tandem, sicut carissima, inebriata est; & ideo modum excedens desipientium spiritu ineffabiliter lætabatur.
[17] Proinde anhelare cœpit, ut ministerio consecrationis per manus Episcopi uni viro Christo Domino perfectius jungeretur; [Cum aliis ab Episcopo benedicenda,] & data est occasio ut Moniales plurimas congregatas Dominus e Huardus Leodiensis Episcopus statueret consecrare. Adducta est ergo & Lutgardis ad cœtum Virginum consecranda: quarum capitibus cum dictus Præsul, in signum coronæ aureolæ, sertum ex zonis factum innecteret, & ad Lutgardem in ordine pervenisset; cuidam viro sancto & simplici, qui astabat, manifestissime visum est Episcopum coronam auream maximam capiti Lutgardis imponere, [visa loco vittæ lineæ accipere coronam anream,] & eam præ aliis singulariter honorare. Hoc cum videri ab omnibus æstimaret; quæsivit ab astante presbytero: cur soli Dominæ Lutgardi Episcopus auream coronam imponeret. Quem presbyter, rei nescius, irrisit, dicens: Numquid oculos inversos habes, ut auream coronam dicas, quam lineam omnes vident. Siluit ergo vir beatus & risit, & in Lutgarde meritum singulare notavit. Sed & hinc testes duos veritas habuit, quoniam hoc idem quædam de consecratis Monialibus vidit. Mirandis plus miranda succedunt.
[18] [virtutes Christi perfecte imitatur:] Ex hinc Sponso suo perfectius adhærens, sequebatur Agnum quocumque iret: Si viam Christi humilem prædicamus; sequentem Lutgardem ita humilem videas, quam numquam superbia lacessivit. Si viam paupertatis intueor; adeo pauperem Lutgardem intelligas, quod nec quotidiani panis, quotidie tamen laborans manibus, alimoniam cogitaret. Si viam Christi in misericordia & pietate respiciam; misericordius aliquid Lutgarde in hac vita non vidi. Si viam Christi in tribulatione denuntiem; fatigationem Lutgardis in jejuniis & afflictionibus cogites, quam super omnes nostræ ætatis viros ac mulieres per totam vitam suam duxisse probabitur. Si viam Christi ad gloriam veneramur; Lutgardem conversatione in cælis positam, ut in præsentiarum videre est, incomparabiliter extollamus. In his omnibus perfectissime Petrus, in his & Maria Magdalena Agnum secuti sunt; non tamen quocumque ivit. Lutgardis autem, cohortes virgineas sequaces habens, illa incorruptionis via Agnum secuta est, qua præcessit.
[19] [cantans versum de B. Maria vidit Christum in specie agni:] At quoniam Lutgardem per omnia Agnum secutam diximus, videas quid Agnus rependerit. Fas enim est sponsum sponsæ suæ vicem rependere. Sed vide quemadmodum reddidit. In monasterio S. Catharinæ, omni sexta feria in vespere sabbathi subsequentis, in venerationem beatissimæ Virginis Mariæ merito deputati, cum Versus super Responsorium f cantabatur (cujus utique versum ob gratiam devotionis Lutgardis sola cantare solebat) videbatur ei interim dum cantaret, quod Christus in specie Agni super pectus suum se tali modo locaret, ut unum pedem super humerum ejus dexterum alium super sinistrum, & os suum ori illius imponeret ; & sic sugendo de pectore illius mirabilis melodiæ suavitatem extraheret. Nec dubitare quisquam poterat in hoc cantu, divinum adesse miraculum, cum in solo Versu illo vox in infinitum solito gratior audiretur. Unde & corda audientium ad devotionem interim mirabiliter movebantur.
[20] Præterea, quoniam tantam lucernam latere sub modio non decebat, [creatur Priorissa:] posita est super candelabrum; ut fulgor gratiæ ejus omnibus appareret. Præposita ergo, id est Priorissa ancillarum Dei in monasterio S. Catharinæ uno omnium consensu electa est, & concessa: Abbatissam enim habere in ipso monasterio non solebant. Sed quia gravissimam sibi in hoc factam injuriam æstimabat, mutare ex tunc locum & propositum disponebat g.
[21] Medio autem tempore accidit, ut Abbas h S. Trudonis, Pater scilicet spiritualis ipsius monasterii S. Catharinæ a generali Concilio i Lateranensi veniens, cum processione a Monialibus exciperetur. [in osculo Abbatis vim passa, interposita manu Christi servatur:] Facta autem oratione in Ecclesia conventum totum ad Capitulum evocavit, & ut minus caute inter simplices est moris, osculum singulis dedit. Cumque ad Priorissam Lutgardem ventum esset, ut Abbati osculum daret, illa constanter renuit. Sed omnium in joco, manibus tenta, violentiamque passa, sustinuit. Sed summæ benignitatis Jesus misericordiæ suæ manum ita mediam posuit, ut nec primi motus contagium in viri osculo senserit. Erubescat heu! nostri temporis flagitiosa potius quam cæca devotio, in qua viri, speciem pietatis habentes, impune & sine offensa gratiæ divinæ & legis, putant se feminas & virgines osculari. Defensionem quidem erroris sui sumunt in dictis beatissimi Pauli Apostoli, ubi scribens Corinthiis; Salutate, inquit, invicem in osculo sancto. Quod utique non ita intelligi debet, ut viri freminas; sed secundum Augustinum, viri viros, & feminæ feminas osculentur: [in osculo sanctæ pacis]: alioquin manifestissimam impudicitiæ occasionem dedisset circumspectissimus pudicitiæ prædicator: unde alias dixit: Ab omni specie mala abstinete vos. [2 Cor. 13] An non mala species illa est ubi per contactum corporum corruptio sequitur animarum: & tantum utinam animorum? an non etiam corporum! Certus sum, si in consuetudinem ducatur, quod & corporum. Si enim ab Augustino, Doctore omnium maximo, in Regula Canonicorum, fixus oculus prohibetur, & propter hunc quis a monastica projici societate præcipitur, [datque exemplum talia vitandi] quia per hujusmodi quisque, etiam remotus a femina k, mente corrumpitur; qualem pœnam censuisset in illos, qui turpitudinis incentivum concipiunt per sola oscula mulierum, ubi utique contactus est corporum? [1 Thess. 5] In libro de natura rerum Plinius dicit: Quod claucius l piscis ex adverso inescatos mordet hamos: in quo quidem signantur illi, qui ipsum fornicationis opus quasi hamum vitant, sed delectationis mollitiem quasi escam captant: & dum mœchiæ turpitudinem, ut castitatis amatores, despiciunt; per oscula tamen & illicitas contrectationes in illud quod gravius est prolabuntur. Unde de talibus Paulus dixit: Dedit eos Deus in reprobum sensum ut faciant ea quæ non conveniunt. Censeo ergo ratione veridica tales esse fornicatoribus turpiores, & per hoc blasphemos in Spiritum sanctum; qui contra castitatem, castitatis inimici, castitatis se simulant amatores. Tu ergo Virgo, sponsa utique Christi, aut amatrix quælibet castitati, cum Lutgarde fuge tales: flagitium abhorresce. [Rom. 1. 28] Si quis te quasi ad sanctum osculum solicitare voluerit; si quis manu ad sinum, ad ubera, vel ad partes reliquas appropinquare tentaverit, sputum pro osculo reddas, & pugnum obvium contrectanti; nec Clerico in hoc deferas vel personæ: quia castitatem mentis etiam verbere tueri licet, sicut corporis vitam. Talem, inquam, non arbitreris servum Christi, sed satanæ; non spiritualem, sed animalem; non pudicitiæ sectatorem, sed revera vilissimum m leccatorem.
[22] Fuit autem præclara Lutgardis in monasterio S. Catharinæ annis ferme duodecim Monialis: & erat illo in tempore Magister n Joannes de Liro diœcesis Leodiensis, vir utique in omni sanctitate præcipuus: [monitu Joannis de Liro,] qui beatæ ipsius feminæ propositum perfectissimum sciens, eam admonuit, ut in Aquiriam cœnobium ad Ordinem Cisterciensem, loco & Prælatione derelicta, transiret. Cumque linguæ diversitatem in Monialibus ibidem Gallicis causaretur; monasteriumque ejusdem Ordinis in o Herkenrode, ubi lingua Teutonica habebatur, intrare potuis maluisset dixit ei Dominus: volo ut ad locum Aquiriæ finaliter pergas, & nisi facias ego te deseram. Sed & quædam beatissima virgo, p Christina nomine, cujus meminit venerabilis Jacobus in Vita beatæ Mariæ de Oignies, [instinctu cælesti, & adhortatione B. Christinæ mirabilis,] cujus quoque Vitam & ipsi descripsimus; spiritu compulsa divinitus ad eam accessit, in hæc verba prorumpens: Quid cunctaris, inquit, adimplere ea quæ tibi ex instinctu divino jubentur? Cui cum pia Lutgardis, illa quæ præmisimus linguæ diversitate, quantum ad hominem rationabiliter satis, opponeret; inspirata protinus Christina respondit. Potius vellem in Inferno esse cum Deo, quam in cælo cum Angelis sine Deo. [Luc. 23. 45] Revera bene & digne respondit. Ubicumque enim Christus, ibi & paradisus est: & hoc quia Veritas mentiri non potuit, quæ latroni in cruce dixit: Hodie mecum eris in Paradiso. Constat enim quod illa die nequaquam anima Christi in Paradysum empyreum, aut terrestrem ascendit; sed cum Divinitate ad inferna descendit & cum eo latronis anima, quam secum futuram esse prædixit; & per hoc ubicumque esset, argumento necessario, per locum a causa, Paradisum esse probavit. Præsentia enim Christi locum, quantumque odibilem, reddit summe delectabilem & spectabilius appetendum … Posito enim quod Infernus æquiparari non poterit simpliciter Paradiso, [transit Aquiriam Ordinis Cisterc.] tamen fuit approbanda responsio; quoniam magis eligendum est, esse in quocumque loco cum summo & increato bono; quam in loco quantumcumque bono, vel terrestri vel empryeo Paradiso cum quolibet creato bono. Digne ergo, ad verba Christinæ confirmata, pia Lutgardis offert ad omnia se paratam: neque enim fuit difficile aliquid persuadere Lutgardi, in quo perfectioris vitæ sanctimonia videretur. Parens ergo monitis dicti Magistri, ad monasterium Ordinis Cisterciensis, quod dicitur Aquiria, in terra Ducis Brabantiæ, cum omni mentis tranquillitate transivit. Quo audito Moniales S. Catharinæ inconsolabiliter doluerunt: dolorem vero earum Lutgardis comperiens, [priori nihilominus monasterio utilis.] compassa est tribulatis. Cumque pro pace earum Domino supplicaret, apparuit ei gloriosa Virgo Maria, dulcissima consolatrix; & congratulata est ei quod Domum & Ordinem sibi specialiter dedicatum introisset: Domum vero, pro qua ipsa rogaret , & spiritualiter & temporaliter suis precibus promoveret: quod usque in hodiernum diem absque ullo dubio in ipsa S. Catharinæ Domo videmus, dum ubique fere Ordinis illius tepeat disciplina; ipsum vero monasterium , magis modo quam unquam antea, floreat in virtute, & temporalibus sit copiosius augmentatum. Consulo autem tibi, [ o collegium sanctimonalum S. Catharinæ] ut adhuc pro te matrem flagites, ut quod hic quondam fecit in terris, idem faciat in supernis. Hic liber primus de iis, quæ pia Lutgardis in Ordine S. Benedicti gessit, finem suscipiat: ut ad secundum librum expeditiori ordine procedamus.
ANNOTATA D. P.
a Criticare. 1. accessum febrilem pati, vox nondum ullubi lecta Cangio.
b Id est circa an. 1230, quando in ejus notitiam venisse videtur Auctor.
c Los, Lossa aut Lossum antiqui & amplissimi Comitatus caput, sesqui milliari Trudonopoli, quatuor Leodio distat. De hoc Comitatu ad Episcopos Leodienses translato passim agunt historici Leodienses. Consule Miræum in Notitia Ecclesiarum Belgii cap. 87 & 146.
d Fisen in Vita S. Lutgardis cap. 3 Ivetam appellat.
e Huardus in Ms & Surio. Hic Fiseno in Vita & Annalibus Leodiensibus ad 1205, est Hugo Petropontius, ordinatus anno 1201, mortuus anno 1229. Quidni, sicut notavit Rosweydus, fuerit S. Huardus Hugonis Suffraganeus? videntur autem hæc acta paulo post an. 1200.
f Scilicet ℣. Diffusa est gratia in labiis tuis, cui subjungitur ℞. Propterea benedixit te Deus in æternum.
g Ergo circa an. 1205.
h Christianus nomine, Abbas 35, præfuit ab anno 1193 ad annum 1222. Ejus aliqua Vita profertur a Fiseno lib. 2 Paralipomenum pag. 564 ubi laudatur a magna morum innocentia, divinarum meditationum studio, & monasticæ disciplinæ cultura eximia ; ejusque corpus anno 1557 repertum est ab omni putredinis vitio intaminatum.
i Jam dixi Thomam vel memoria lapsum; Concilii causa Romam profectum Abbatem credidisse; vel an. 1205 aliquod revera habitum fuisse contra Albigenses, cujus distincta memoria nullibi nunc sit: istud enim celebre, cui 800 Abbates intervenerunt habitum fuit anno 1115, quando jam Aquiriæ degebat Sancta, ubi Abbas iste nihil juris habebot.
k
Allegatur hic Regula, sicut habetur aptata viris: quam quia Sanctus non illis scripsit, sed feminis (ut pulchre ostendit Nicolaus des Nos in suo Canonico seculari & Regulari, recteque censet viris primum aptatam circa an. 820) ideo in primigenio contextu virorum aspectus interdicitur. Digna autem sunt, inquit, quæ transcribantur verba: Oculi vestri, etsi jaciantur in aliquem, figantur in neminem: neque enim quando proceditis viros videre prohibemini: sed appetere aut ab iis appeti velle. Non solo tactu, sed affectu quoque & aspectu appetitur & appetit femina. Nec dicatis vos habere animos pudicos, si habeatis oculos impudicos: quia impudicus oculus impudici cordis est nuntius: & cum se invicem sibi, etiam tacente lingua, conspectu mutuo corda nuntiant impudica, & secundum concupiscentiam carnis alterutro delectantur ardore, etiam intactis ab immunda violatione corporibus, fugit castitas ipsa de moribus. Nec putare debet quæ in masculum figit oculum, & illius in seipsam diligit fixum, non ab aliis videri cum hoc facit: videtur omnino, & a quibus non arbitratur. Sed ecce lateat, & a nemine hominum videatur; quid faciet de illo superno inspectore, quem latere nihil potest? An ideo putandus est non videre, quia tanto videt patientius, quanto sapientus? Illi ergo timeat sancta femina displicere, ne velit viro male placere; illum cogitet omnia videre, ne velit viro male videri… Quando ergo simul estis in ecclesia, & ubicumque ubi & viri sunt, invicem vestram pudicitiam custodite: Deus enim qui habitat in votis, etiam isto modo custodiet vos ex votis. Et si hanc, de qua loquor, oculi petulantiam in aliqua vestrum advertentis, statim admonete, ne cœpta progrediantur, sed ex proximo corrigantur. Si autem & post admonitionem iterum, vel alio quocumque die id ipsum eam facere videritis; jam velut vulneratam, sanandam prodat, quæcumque invenire potuit hoc; prius tamen & alteri vcl tertiæ demonstratam, ut duarum vel trium possit ore convinci, & competenti severitate coërceri… convicta vero secundum Præpositæ vel Presbyteri arbitrium debet emendatoriam sustinere vindictam, quam si ferre recusaverit, & si ipsa non abscesserit, de vestra Societate projiciatur.
l Glauci piscis meminit Plinius lib. 32 cap. 11; capite autem 2 agit de astu quorumdam piscium uti & lib. 9. cap. 42 & 59: sed tale nihil ibi de illo lego.
m Leccator 1. scurra, a Teutonico Lecken lingere, ligurire, unde participiale substantivum vulgo Lecker; quod etiam adjective dicitur pro delicatus; sumptum a lautitiis, quæ etiam lambi seu lingi solent ad diuturniorem gustum: multa de his Cangius verbo Lecator.
n Jacobus de Vitriaco in Historia Occidentali cap. 9 inter veros prædicatores censet Magistrum Joannem de Lirot, ejusque socium Magistrum Joannem de Nivella, qui in agro Domini fideliter & prudenter laborantes, de cavernis petrarum & montibus bestias venabantur, de lacu fæcis & miseriæ, retibus & sagenis pisces extrahentes. Quæ de conversione peccatorum intelliguntur.
o Herkenroda, primo lapide ab oppido Hasseleto cœnobium, a Gerardo Comite Lossensi anno 1182 fundatum.
p S. Christinæ mirabilis Vita danda erit 24 Julii. Ejus, sed tacito nomine, meminit Jacobus de Vitriaco in Prologo ad Vitam B. Mariæ de Oignies, infra ad diem 23 Junii: ad quam Vitam refertur etiam Vita ipsius Jacobi, circa annum 1226 ut supra dictum.
LIBER II.
Vita in Cisterciensi Ordine peracta.
CAPUT I.
Jejunio bis 7 annorum Animæ in purgatorio adjutæ. Vexatæ a demonibus liberatæ.
[1] Igitur cum virtus piæ Lutgardis ubique crebresceret, [Timens in Abbatissam eligi,] cœperunt nova monasteria in Gallicis partibus construi & ad electionem illius, dum modo parum de Gallico didicisset, multipliciter anhelare. Quod ut pia Lutgardis cognovit, multum exhorruit; & conversa ad gloriosam virginem Mariam, eam ut hoc averteret cum lacrymis exoravit: cui beata Mater apparens ait: Nullo modo paveas in hoc verbo: quia scutum meæ protectionis opponam. Et vide, Lector, quali modo aversum hoc fuerit, & videbis quam mera veritas respondentis. [non potuit idioma Gallicum addiscere.] Vix viginti quatuor annorum tempus attigerat, cum Aquiriam intravit; & tamen talis in quadraginta annis, quibus postea inter socias Gallicas vixit, tantum vix sermonis Gallici addiscere potuit, ut panem recto modo Gallice peteret, cum esurivit. Quod ubi palam omnibus factum est, dilecta hynnula Christi in somno contemplationis pausare permissa est; nec suscitavit eam aliquis, neque evigilare ad curam pastoralem fecit, donec ipsa vellet; nec unquam accidit, ut hoc vellet.
[2] Imminente peste gravissima Albigensium a hæreticorum beatissima Virgo Maria apparuit ei vultu lugubri, & facie denigrata. Cui in visione compassa Lutgardis, [ob hæresim Albigensium monitu Deiparæ] cum magno rugitu cordis & vocis quæsivit ab ea: Quid habes, inquit, o piissima Domina, ut tanto pallore squalleat tua facies, plena omnium gratiarum. Et beata Virgo: Ecce, inquit, ab hæreticis & malis Christianis rursus crucifigitur Filius meus, rursus conspuitur. Tu ergo assume tibi lamentum, & jejuna annis septem continuis ut quiescat ira Filii mei, quæ generaliter imminet orbi terræ. Ex hinc ergo septem annis continuis Lutgardis in pane tantum & cerevisia iejunavit. [jejunat 7 annis in pane & cerevisia:] Et magnitudinem vide miraculi. Obedientia sæpe coacta, pulmenti aliquid accipere in ore tentavit: sed nihil horum ad magnitudinem fabæ guttur ejus transire prævaluit. Et licet ipsamet mirabili quadam & incredibili abstinentia continue laboraret; gaudebat tamen, quando Conventus melius habebat in cibis; ita quod per mensem melius diceret se habere si quando conventus semel mel pitantiæ abundantiam habuisset. Non enim omnibus in exhibitione gratiæ commune posse esse sciebat, quod sibi singulari dono ad remedium multorum pietas divina contulerat: & hoc contra illos, qui fingunt laborem in præcepto, statuuntque communiter omnibus observandum, quod ipsi vel suffragante gratia, vel opitulante natura observare sine molestia potuerunt. [Ipsa autem quanto plus continuavit jejunia, tanto fuit corpore & corde robustior.]
[3] Cum Magister Jacobus de Vitriaco ut ipse refert in * libro Vitæ B. Mariæ de Oignies, [Iacobum de Vitriaco] ipsius venerabilis feminæ precibus prædicationis gratiam accepisset; factum est ut religiosam quandam mulierem languentem in lecto, non turpi amore, sed nimis humano diligeret. Hujus igitur consolationi intentus assidue, prædicationis officium segniter omittebat. Pia ergo Lutgardis, vinculum cordis ejus & dolos diaboli in spiritu sentiens, aggressa est in multis lacrymis pro eo Dominum deprecari. Cumque nihil proficeret in orando, & Dominum super hoc argueret ut crudelem; respondit Dominus: Orationibus, inquit, tuis in contrarium homo nititur, pro quo petis: Hæc dicens, distulit Dominus quod petebatur implere. [liberat ab affectu nimio erga quamdam ægram.] Quod ut vidit pia Lutgardis, impatientius agens, Domino magnis vocibus inclamavit: Quid est, ait, quod agis benignissime ac justissime Domine? aut separa me a te, aut hominem pro quo peto libera, etiam non volentem. Mira res! Nulla mora inter rogatum & factum penitus intervenit, sed prorsus & protinus liberatus, Liberatori suo & ejus famulæ benedixit; sensitque apertis oculis post liberationem periculum, quod ante, humano amore cæcatus, videre non poterat. Nec grande post hæc tempus excessit, cum idem venerabilis Jacobus ad Episcopatum b Acconensem in transmarinis partibus est electus.
[4] Sub eodem fere tempore quidam Simon, vir nobilis de Teutonia natus, & optime litteris institutus, Ordinem Cisterciensem intrans, Fodiacensis c Abbas postea factus est: qui licet fervens esset desiderio, [Animam Abbatis impetrat] amaro tamen zelo in subjectos invectus, immatura morte præventus est. Hic cum piam Lutgardem pro sanctimonia vitæ dilectissimam habuisset, eam sua morte turbatam graviter dereliquit: pro quo mox afflictiones & iejunia faciens, rogavit Dominum, ut defuncti animam liberaret. Cumque multum precibus insisteret, respondit ei Dominus: Consolare, quia ab gratiam tui illi bene faciam, [importunis precibus] pro quo oras. Illa autem importunius instans, secundo responsum accepit, hominem debere in proximo liberari: Et illa; [Quidquid mihi vis dare solatii, illi animæ in purgatorio tribuas. Et subjunxit:] Nullo modo, o Domine desistam a fletibus, nec tuis unquam promissionibus consolabor, nisi illum liberatum viderim, pro quo peto. Nec passus est eam Dominus ulterius tribulari, sed apparuit ei Dominus, & præsentialiter secum liberatam a purgatorio animam mox adduxit dicens: Consolare dilecta: ecce enim anima, pro qua petis. Nec mora: [e purgatorio liberans.] pia Lutgardis prostrata in faciem, super liberationem animæ Dominum benedixit. Anima autem exultabunda & laudans, piæ Lutgardi gratias retulit; & ad potiora transiens, in magna gloria cælorum ardua penetravit. Iste idem Simon postea piæ Lutgardi frequenter apparuit; & inter cetera dixit ei, quod quadraginta annos in purgatorio peregisset, nisi eum oratio illius apud misericordem Dominum adjuvisset.
[5] Spiritu quoque timoris Domini pia Lutgardis humiliter insignita, [secura redditur quod placeat Deo.] quasi tumentes fluctus, super se Dominum metuebat, & omnia opera sua, velut facta in dubio, verebatur. Diu ergo ejulans quotidie Dominum precabatur, ut se certam redderet etiam in præsenti. In hoc autem desiderio prolixius constituta, die quadam vocem ad se manifestissime factam audivit: Secura jam esto, carissima, quia placet Domino vita tua. Ad horam ergo pia Lutgardis exultans, cœpit ut prius nihilominus formidare. Iterato autem ad eam vox facta divinitus dixit: Visne tu Dominam Mariam de d Roavia testem tuæ securitatis habere? Et illa: Non inquit, nimis timorata est, & diu jam anxie mihi differret revelare quæ sciret. Cui vox divina; Interim, inquit, quiesce, carissima: in proximo fies manifeste & perfecte secura. Exinde vix quatuor dierum spatium pertransivit, cum ecce vir spectabilis & ignotus omnibus, locutorium, ubi Moniales consederant, introivit. Salutatis ergo breviter omnibus, postulavit piam Lutgardem ocius accersiri. Quæ ut venit, salutavit eam; & omnibus audientibus dixit: Hæc tibi mandat Omnipotens: jam secura vivas de cetero; quia Domino in te bene complacuit. Hæc dicens juvenis sine mora disparuit; nec ultra restabat quærere, unde venerat, aut quis esset. [Non multo post quidam sanctissimæ vitæ homo revelationem divinam accipiens, in Aquiriam venit, & eam in supradictis consolationibus confortavit.]
[6] Hinc ergo animo ferventiori desiderans per excessum mortis ad perennia transmigrare, quotidie oculus ejus stillabat ad Dominum: & ecce Dominus clamores ejus mitigare festinans, apparuit ei & vulneribus manuum, pedumque & lateris patefactis, dixit: Ecce contemplare, carissima, [aspectu vulnerum Christi docetur orare pro peccatoribus] quod vulnera mea clamant ad te; ne in vanum effuderim sanguinem; ne in vanum sustinuerim mortem. Hoc viso & audito pia Lutgardis pavefacta mirifice, cum timore & horrore quæsivit; quis esset clamor vulnerum Christi? & responsum est ei: Labore tuo & fletibus iram patris mitigabis accensam, ut non perdat peccatores in mortem, sed per misericordiam Dei convertantur & vivant.
[7] Sub isto fere tempore Dominus Innocentius Papa tertius, post celebratum Lateranense Concilium, ab hac vita e migravit: nec intercessit mora post obitum, cum ipse Papa piæ Lutgardi visibiliter apparuit. Illa autem ut vidit apparentem, maxima flamma circumdatum; [Innocentio 3 Papæ ex purgatorio sibi apparenti] quis sic esset, interrogat: Et ille: Ego sum, inquit, Innocentius Papa. Et illa cum gemitu; Quid est, inquit; te nostrum omnium Patrem tanto supplicio cruciari? Cui ille: Tres, inquit, causæ sunt, quare sic crucior: per has autem eram dignissimus æterno supplicio tradi: sed per intercessionem piissimæ Virginis Mariæ, cui monasterium ædificavi, in fine pœnitui, & æternam mortem evasi. Cruciabor tamen atrocissimis pœnis usque in diem extremi judicii. Hoc ipsum autem, quod ad te petiturus suffragia venire potui, mihi utique a suo Filio, misericordiæ Mater obtinuit. Hæc cum dixisset, repente disparuit. Lutgardis autem obitum & necessitatem defuncti Sororibus, ut ei succurrerent, indicavit. Ipsamet autem animo compassa tanto piaculo, [succurrit, & succurri petit,] mirabili se pro illo, qui apparuit, afflixit supplicio. Nota autem Lector, quod ex revelatione piæ Lutgardis ipsas tres causas accepimus; sed eas ob tanti Pontificis reverentiam subticemus.
[8] Consimilis in genere, sed in piaculo multum dissimilis visio, Lutgardi per idem fere tempus apparuit. Prædictus venerabilis Joannes de Lir o, vivens cum Lutgarde pactum inierat, ut qui pruis ex ipsis a mundo decederet, post mortem superstiti appareret. Curiam ergo Romanam idem Joannes pro negotiis adiens religiosarum mulierum, [Ioannem de Liro videt a morte in gloria,] quæ per Brabantiam ab æmulis turbabantur; veniens circa montes Alpium, est defunctus. Nec mora sub ejusdem mortis, articulo, apparuit visibiliter Lutgardi, in claustri ambitu stanti. Vivere ergo illum credens, manu innuit, ut locutorium introiret: ubi scilicet loqui secundum Ordinem posset. Cui ille; Ego, inquit sum mortuus & ab hoc seculo transii: & ut veritatem Dei implerem, quæ inter nos ex pacto convenerat, tibi defunctus apparui. Et mox illa in terram prostrata, quæsivit: Quid autem significat vestimentum triplex, quo tanta gloria potitus indueris? Et ville Vestimentum, inquit, [& intelligit quid triplex vestis ejus designet,] nive candidum, virgineæ carnis meæ, quam ab utero impollutam servavi, innocentiam signat: rubicundum vero, labores & tolerantias, quibus ad mortem perductus sum, quas multo tempore pro justitia & veritate sustinui, apte demonstrat: cæruleum vero, quo in superficie vestior, spiritualis vitæ perfectionem significat. Hæc dicens ab oculis mirantis evanuit. Illa autem & visionem & obitum dicti Magistri, sorori ejus carnali & aliis monialibus indicavit. Verumtamen cum ipsa pia Lutgardis dictum venerabilem virum, & si Deo datum, [eumque flere prohibetur.] sibi tamen defleret ablatum; in ipso luctu ei Dominus per hæc verba respondit: Cur fles, Lutgardis? & quamobrem affligitur cor tuum? Numquid non melior sum tibi, quam f decem filii? Hæc igitur, sicut Laica Monialis, cum non intelligeret, interpretata audisset, non ultra defunctum luxit; sed in morte illius Dominum per omnia benedixit.
[9] Expletis præterea supradictis septem annis, quibus in pane & cerevisia jejunavit, [Aliis 7 annis jejunare jubetur in pane & olere] iterato revelatum est ei, ut pro peccatoribus universaliter jejunaret. Quod illa gratanter accepit; & alios septem annos in pane tamen & olere jejunavit. Adjecit autem Dominus visionem, & rapta in spiritu vidit salutis nostræ Principem Jesum, cum vulneribus quasi recentibus atque rubentibus, vultui Patris astantem, & Patri pro peccatoribus supplicantem. Qui conversus Lutgardi dixit: Videsne tu, quemadmodum me totum Patri pro meis peccatoribus offero? Sic etiam volo, ut te mihi totam pro meis peccatoribus offeras, & zelum contra illos in vindictam accensum avertas. Hoc idem ei Dominus Jesus in sacrificio Missæ quotidie fere dicebat: [pro peccatoribus.] Quod autem preces & jejunia atque labores B. Lutgardis virtutem magnam haberent, in morte testata est illa beatissima Maria de Oignies; ubi velo ipsius caput suum velans ac ligans, spiritu prophetiæ tacta prædixit: Sub cœlo, ait, non habet mundus Domina Lutgarde fideliorem, & magis efficacem in precibus pro liberandis animabus a Purgatorio, & pro peccatoribus exoratricem. Spiritualia miracula in vita sua nunc facit; corporalia post mortem efficiet. Quam vera ista sint, multi & in vita ejus experti sunt, & post mortem; sicut postea præsens scriptura testabitur, non desinit operari.
[10] Cum quædam religiosissima Monialis in revelationibus, quasi a Deo sibi factis per diabolum deciperetur, pia Lutgarde orante pro illa Dominum, respondit Dominus: Illumina his qui in tenebris & umbra mortis sedent. Cumque hæc verba Domini, utpote laica, non intelligeret; quæsivit ea a quadam Moniali, & intellecta recepit. Instantius ergo ipsa Dominum supplicante, apparuit ei dæmon, dicens; [cognoscit sanctimonialem deceptam a dæmone,] Ego sum spiritus mendax, qui illam decipio Monialem. Cui illa, Vade, inquit, ad Fratrem Simonem, in Alna monasterio degentem; & idem dicas ei, ut testem habeam veritatis. Nec mora, obedit diabolus; & Frater g Simon in Aquiriam venit. Erat autem idem Simon vir Dei spiritu plenus; & (sicut liber ejus vitæ testatur), cui Dominus plurima revelavit. [& cum B, Simone id comperit] In unum ergo pia Lutgardis & Frater Simon secundum revelationem Domini concordantes, Monialem protinus h mandaverunt. Nec mora manus & membra Monialis contrahebantur rigore fortissimo, & os ejus adeo fortiter claudebatur, ut cultello non posset aliquatenus aperiri. Videntes ergo turbabantur timore horribili; & flexis in oratione genibus, pro tanto piaculo misericordem Dominum exorabant. Quid ergo factum est? Nequaquam fas erat in tantorum precibus in exorabilem Dominum inveniri. Mox ergo ut ab oratione Dei supplices surrexerunt. [atque illam liberat,] Monialis membra ad statum pristinum redierunt; aperuitque os, & cibum sumens confortata est; & ab illo die ac deinceps a deceptionis spiritu liberata. Tantis autem postea prærogativis vitæ meritis, ut ipsemet vidi, condonata est, ut non solum illuminata in tenebris dici posset; sed etiam alios multos, existentes in tenebris, morum exemplis illuminaret.
[11] Vidi ego ipse Cisterciensis Ordinis Monialem quæ multis annis a dæmone vexata, [liberat aliam ab incubo fatigatam,] ad eam adducta est; & per maximam ejus precum instantiam liberata. Vidi & aliam quæ a dæmone incubo annis plurimis mirabiliter fatigata, per preces ejus erepta est & mundata: fuit autem, ut ipsa mihi frequentissime testabatur, nequissimus ille dæmon, qui eam vexaverat & tanta spurcitia inquinaverat corpus ejus, ut nisi maxima violentia precum repressa fuisset, sæpius se ad publicum meretricium obtulisset. Liberata autem per preces Dominæ Lutgardis, in tanta pace peregit vitam, ac si numquam eam dæmoniacæ vexationis stimulus agitasset. Mira certe, & mira valde permissio Salvatoris ac Redemptoris; quod potestatem accipit Satan in mundo corpore, & hoc corpore virginali: quæ potestas non tantum exercetur, ad carnis inquinamentum, verum etiam vix fieri potest quin procedat ad corruptionem mentis, & animæ detrimentum. Quid mundius sponsa Christi? quid mundius Virgine, quæ est sancta corpore & spiritu? & tamen in talem fieri ista percepimus. Quid restat ergo nisi exclamare cum Apostolo: O altitudo divitiarum sapientiæ, & scientiæ Dei! quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, & investigabiles viæ ejus! Credimus tamen quod occulto & justo Dei judicio, mulieres ad istud inquinamentum, per excessum tentationis illicitum, perducantur: quomodo autem aliter, non videmus.
[12] Quædam Yolendis, Monialis nigra, in monasterio super Sambram, mundi illecebris dedita, ad monasterium de Aquiria hortatu piæ fæminæ convolavit fuit autem nobilis genere, & delicatissimi corporis femina. [aliam ad piam vitam adduxit,] Pro hac pia Lutgardis mira precum instantia Dominum exoravit ut ei peccata dimitteret, & gratiam infunderet devotionis. Nec potuit Christus negare quod petiit: sed mulierem ad sanctæ conversationis statum perduxit. Cum ergo ibidem annis pluribus Domino deserviret, obitum suum Domino revelante cognovit: & accessit ad piam matrem suam Dominam Lutgardem: Pro me, inquit, instantissime Dominum depreceris, quoniam vitæ meæ instat jam finis. Cui pia Lutgardis: Constanter, inquit, expecta Dominum, quia certa sum, quod tecum misericorditer aget: & in proximo te a pœnis, quas vereris, eripiet: Tu autem post mortem revertaris ad me; [& a morte redire jussam,] & rediens primo mihi dicito; Benedicite: deinde Pater noster cum Salutatione Angelica perorabis, ne solito diabolus aliquod figmentum adducat. Mortua est ergo, ut prædixit, in miro fervore spiritus i Monialis: & nec triginta dierum tempus excessit, cum ecce, orante pia Lutgarde, mortua ei Yolendis apparuit; & sicut in vita rogata fuerat, primo dixit Benedicite, & cetera quæ prædixi: Pia ergo Lutgarde respondente; Dominus, statim intulit; Quomodo est, inquit, tibi? Et mortua, Dominus, inquit, non abhorruit me pro meorum enormitate peccatorum, [salvatam intelligit,] sed ob gratiam tui magnam consecuta sum misericordiam. Et hoc dicto disparuit. Lutgardis autem cum multis lacrymis divinam super peccatores misericordiam benedixit.
[23] Sed & soror sua carnalis, de mundo ad purgatorium transiens, [sorori propriæ in purgatorio succurrit,] antequam piæ Lutgardi mors sororis indicaretur, ei subito in aëre vox horribilis & lamentabilis inclamavit: Miserere, soror carissima, miserere mei, & mihi misericordiam eamdem, quam aliis animabus præstitisti, clementer impendas. Intellexit autem prostrata in precibus, quod anima sororis suæ orationum suffragia postularet: & mox exegit ab omnibus, ut Conventus illam in multis disciplinis, & orationibus adjuvaret.
[14] Eodem fere in tempore res apud multos pro animi admiratione habita contigit, quam subjungo. Cum enim pia Lutgardis secundum consilium Augustini omni die Dominica perciperet Corpus Christi, prohibita est pia Lutgardis a Domina k Agnete minus discreto usa consilio, tunc temporis Abbatissa l, sumere omni die Dominico sacramenta. [Cui pia Lutgardis dixit: Obediens quidem ero, Mater charissima, sed hoc certissime præcognosco, quod in carne tua Christus hanc injuriam vindicabit.] Nec mora: in vindictam facti, in tantum a Domino per intolerabilem infirmitatem afflicta est, quod ecclesiam ingredi non valeret; nec cessavit dolor per momenta concrescens, donec reatum indiscretionis agnosceret, & prohibitionem in pia Lutgarde pænitens relaxaret: sed & illæ quæ in hoc facto fuerant contra illam, aut notabiliter ab hac luce subtracta sunt, vel se ad illam humilitatis spiritu converterunt. Dignus zelus Sponsi erga sponsæ suæ improbos turbatores.
[15] Spiritus ejus super morientes in magna semper misericordia ferebatur: visitabat ergo eos ad confessionem peccatorum admonens & impellens, spem certam pœnitentibus, & peracta pœnitentia gloriam repromittens. [novit moribunda ob sororum preces recessisse dæmones,] Cum ergo quædam Soror ageret in agone, & fine gravissimo vexaretur, apparuit ei dæmon insultando & dixit: Ecce vexavi Sororem illam: sed cum venisset populus nihil amplius prævalui in ea. Populum autem Conventum vocavit, qui ad commendandam animam Sororis veniens, vires illius precibus enervavit. Sanctum ergo & pium est assistere morientibus, & eos contra dæmones, qui finis nostri calcaneo semper insidiantur) precibus adjuvare.
[16] Frequenter quoque ad eam dæmones veniebant, & funestum vel triste aliquid annuntiabant: illa autem conspuebat eos, & importunos Crucis signaculo depellebat. Adeo dæmones timebant eam, ut etiam locum orationis ejus, quasi ferrum candens, vitarent attingere. Et ipsa quidem cum nec Psalmos intelligeret, nec aliquid de Scripturis, in ruminatione tamen illius Psalmi; [eosque facile ipsa pellit a se.] Deus in adjutorium meum intende: & aliorum quorumdam versuum, in Psalterio videbat dæmones miro horrore diffugere, & a mali suggestione cessare. Unde intelligebat virtute verborum etiam a se non intellectorum præsentias dæmonum propulsari, & eorum in tentationibus potentiam enervari. [Refert Frater Bernardus quod eam secreto dicentem audivit, nihil se timere diabolum, nec in ullo deceptionis modo, adversus eam, posset aliquatenus prævalere; Sed secundum promissum Domini, ipsa caput, id est initium tentationum ejus, virtutum pede potentissime conterebat.]
ANNOTATA D. P.
a Anno 1208 suscepta a Cruce signatis fuit expeditio ad exterminium Albigensium & ad hunc annum videtur initium hujus jejunii spectare, etsi aliquanto citius grassari, & seducere a Christo fideles per Galliam cœperint.
* num. 69
b Accon seu Ptolemais urbs maritima Palæstinæ, ubi, post Hierosolymam amissam, refugium suum habuisse Patriarchas Hierosolymitanos, diximus 8 Aprilis ad Vitam B. Alberti Patriarchæ num. 25. De dicta urbe a Christianis capta, agit Jacobus a Vitriaco in Historia Orientali cap. 25. factus ipse Acconensis Episcopus post an. 1217.
c Fodiensis seu Foviensis vel Foviacensis Surio Foncensis Abbatia nusquam occurrit: quid si Fossæ seu Fossense S. Foillani in Hannoniamonasterium, antequam Præmonstratensibus traderetur, fuerit Ordinis Cisterciensis? Miræus in Chronico Præmonstrat. fatetur nesciri quando Præmonstratensibus obvenerit; sed refert diploma Episc. Cameracensis Burchardi an. 1125 jubentis ut si eo loci aliquando constituatur Abbas, is Pastorale pedum deferat ad Capitulum Fossense & quotannis eidem solvat unum denarium aureum, vel decem argenteos.
d Maria de Roavia, aliis Mss. Roania, Maura, Surio Rona.
e Innocentius Papa mortuus est 16 Julii anni 1216: cum autem Pontifex iste fuerit optimus, illusionem hic vel fabulam esse volunt aliqui, quod hic narratur: sed numquid judicia Dei abyssus multa? & ab hominum judiciis sæpe diversissima?
f Verba sunt Elcanæ ad Annam uxorem, sterilitatem suam plorantis 2 Reg. 1, 8 quæ hic aptantur filiis spiritualibus, qualis S. Lutgardi erat Mag. Ionnes.
g B. Simon a multis refertur 24 Februarii, a Miræo 6 Novemb. in Vita Ms. (quæ penes nos est) ad 6 Decemb. in qua hujus relationis mentio habetur.
h Mandaverunt, alias demandaverunt. 1. venire mandarunt.
i Sepulta etiam in ecclesia Aquiriensi ut notat Rayssius pag. 61: ubi & Beatam ac Pœnitentem appellat.
k Agnes 2 Abbatissa, successit Mariæ primæ Abbatissæ: de qua supra num. 5.
l Ut primis in Aquiria annis hanc juverit Lutgardis annos 24 circiter natam, itaque non nisi annorum 66 fuerit cum hæc scribebat Auctor.
CAPUT II.
Orationis efficacia: desiderium Martyrii: auxilia tentatis & peccatoribus, imo & ægris præstita.
[17] Pia itaque Lutgardis, cum ad omnem perfectionem mirabiliter anhelaret, cœpit miro modo insistere, ut omnem pœnitus cognitationem, [A scrupulo ob distractiones in Horis,] non tantum malas, verum etiam bonas, a se in dicendis Horis repelleret; &, quod in statu vitæ mortalis impossibile est, eo solo quod diceret animum occuparet. Cumque hoc efficere minime potuisset, cœpit semetipsam grandi mentis scrupulo perturbare; &, quasi nihil dixisset, secundo vel tertio Horas singulas iterare. Lugebat ergo in isto necessario vitæ defectu, & a nullo amicorum suorum in hoc potuit consolari. Fiebant autem orationes ad Deum pro ea, ut eam Dominus ab hoc scrupulo liberaret. Nec eos fefellit Omnipotens. Inopinate enim, induit Pastorem Dominus, [liberatur ab opilione divinitus submisso,] oviculas insequentem, ad instar Amos Prophetæ & in ore ejus verbum consolationis posuit pius Pater. Oves igitur mox dimittens rudis pastor, ad tredecim milliaria in Aquiriam venit: & accersita pia Lutgarde, audientibus etiam aliis, dixit: Hæc dicit Dominus: Nullo ulterius pro dicendis Horis dolore torquearis aut scrupulo: placibiles sunt orationes tuæ & in conspectu meo gratanter acceptæ. Hæc ut dixit pastor, repente diffugit: nec locus fuit, quis esset, quærere, vel aliquid amplius scire: postea tamen notum factum est quis [esset aut] fuisset. [& a Christo.] [Sed & per seipsum Dominus dixit ei; Nihil verearis ultrius, quoniam in te istum supplebo defectum.] Pia autem Lutgardis verbum utrobique de ore Domini prolatum sentiens, in pace conscientiæ requievit, nec amplius eam postea super hoc inordinatus scrupulus fatigavit.
[18] Itaque non posset credi de facili, cum quanta spiritus alacritate in cantandis Horis Domino deserviret. [inter cantandum videtur ex ore flammam emittere.] Cum ergo die quadam in Vesperis cantaret in choro, Monialis quædam, quæ ab opposita parte in choro stabat, visibilibus oculis corporalis luminis, flammam de ore ejus vidit ascendere, & in sublimi aëre penetrare. Ad cujus visum insolitum timida & pavefacta puella, fere exanimis facta est. Finitis ergo Vesperis, pia Lutgardis Monialem dulciter consolata, tandem adhuc timenti dixit: Nolo te filia carissima, ista visione terreri; quia in veritate divinitus factam intelligas. Nota ergo Lector, quod de multis hoc legitur accidisse: & corporalem flammam in eis visam, fervidæ orationis desiderium figurasse. [Plerique minus spirituales mirati sunt, quomodo in factis tam magnificis calcare humanam gloriam potuisset. Et, respondeo: Adeo (ut mihi ipsamet dixit) spirituali & solida interius gloria plena fuit, quod nulla eam forinsecus inanis gloria vexare potuit; sed veluti columnam Spiritus sanctus eam immobilem fixit].
[19] [Post communionem refectura corpus,] Cum Augustinus, Doctorum omnium maximus, in libro de Civitate Dei dicat, quod in cunctis nobis semper debeat præesse discretio & quasi moderando singulas discernere voluntates; piam utique Lutgardem discretione maxima novimus viguisse, quod patet in hoc capitulo quod subjungo. Die quadam Dominica, cum Sacramentum salutare Christi corporis accepisset, & reliquiæ cogitationis diem festum in ea agerent Salvatori, ita quod grave esset ei ad mensam cibi corporalis accedere, dixit; Domine Jesu, non est modo mihi congruum tempus tuis deliciis occupari, sed vade ad Elizabet quæ una hora a cibis abstinere non potest, & occupa cor ejus: me autem comedere permittas & refici. [Christum rogat alio divertere;] Erat enim ibidem quædam Monialis, quæ infirmitate hujusmodi laborabat, ut pluries in die & pluries in nocte eam refici oporteret. Ad verbum ergo piæ Lutgardis mox Christus obediens, ad Monialem repente transivit, & cor ejus tanta suavitate replevit, vt a corporali cibo contra consuetudinem sine ulla molestia per longum temporis spatium abstineret. In hoc ergo notari potest discretio magna piæ Lutgardis, quod debilitare noluit corpus suum occupatione etiam spiritali: utilius ducens illud ad multos alios labores animabus utiles conservare, quam extra horam (quia omnia tempus habent) ad destructionem sui inutiliter fatigari. [docetque inter delicias spiritus.] Et hoc quidem contra illos, qui semel aut bis spiritus suavitate degustata, sibimet inimici crudeliter corpus abjiciunt; & dum in Deum per hoc tendunt spiritu fortiori, corpus in adjutorium spiritus datum destruunt; & sic spiritum, per destructionem corporis impotentem effectum, miris sinunt miseriis aggravari: Corpus enim quod corrumpitur, aggravat animam. Contra quos expertissimus Doctor loquitur Paulus: Nemo, inquit, carnem suam odio habuit, sed nutrit & fovet eam: Nutrit utique, non ad delectationem, [cavendam corporis destructionem.] sed ad sustentationem. [Ephes. S. 29,] Abraham montem visionis ascendens, oblato sacrificio ad asinum rediit: cui Salomon onus jubet imponi, & postea paleam dari. De his Lector quid agat, excogitet: nos autem brevitatis causa ad reliqua transeamus.
[20] De eadem Elizabeth inopinabile multum miraculum accidit, quod subjungo. Sicut enim diximus, [Canina fame laboranti & semper clinicæ,] omni fere hora eam comedere non solum diebus, sed etiam noctibus quandoque oportebat: & tamen ita debilis erat, quod nullo modo in pedibus stare posset, sed in lecto continue decumbebat. Cum ergo in pia Lutgarde, virtutem orationis luce clarius agnovisset; rogavit eam cum magna cordis instantia, quatenus pro ea Dominum exoraret, ut ei ante mortem, possibilitatem surgendi, & conventum frequentandi concederet, ut per hoc ante finem vitæ suæ Domino Jesu Christo plenius deserviret. [impetrat sanitatem ad annos longos.] Annuit ergo illa pro ea Dominum deprecari. Cui Dominus in hæc eadem verba respondit: Elevare, inquit, elevare consurge filia Hierusalem quæ bibisti de manu Domini calicem iræ ejus. Hanc ergo responsionem Domini & causam responsionis, cum litteratis Monialibus indicasset, adverterunt ex ægritudinis lecto Elisabeth elevandam, & consurrecturam in sanum statum; in quo solvenda erant vincla colli ejus, & captivitas elidenda, quibus in infirmaria debiles, non tantum modestis, verum etiam discolis subiici ministris oportet, voluntarios pariter & invitos. Et factum est sicut ei Dominus dixerat: elevataque Elizabeth de lecto ægritudinis, in quo jacuerat annis multis, consurrexit ad onus Ordinis indefesse, & perfectissima sanitate diu postea Christo Domino deservivit.
[25] Recogitabat eum, qui talem a peccatoribus sustinuit tribulationem, & miro modo accensa est Christo vicem rependere, & pro eo martyrium sustinere. Sed, quia tempus Martyrii velut hiems transiit, imber abiit & recessit; Christus ei aliud genus, etiam corporalis martyrii præparavit. Accidit enim nocte quadam, ut dicto Completorio ante lectum suum in dormitorio staret, [desiderans martyrium,] orationibus occupata. Ecce incidit illi cogitatio de præmissis, cœpitque miro & ineffabili modo desiderare, ut pro Christo, sicut Agnes beatissima, martyrium sustineret. Cumque tantum in tali desiderio æstuaret, ut jam se mori præ desiderio crederet; rupta est ei vena contra situm cordis extrinsecus; [ex rupta vena copiosum sanguinem emittit,] & exinde tantum sanguinis fluxit, ut tunicæ ejus & cuculla copiosissime rigarentur. Debilitata ergo resedit paululum: & statim apparuit ei Christus, in vultu congratulantis, & dixit: pro desiderantissimo fervore martyrii, quem in effusione istius sanguinis habuisti; idem martyrii meritum in cælo recipies, quod Agnes beatissima, pro fide mea in capitis abscissione suscepit: [in hoc æquanda S. Agneti,] quia martyrium ejus tuo desiderio in sanguine compensasti. Hoc concordat illi quod in principio libri primi posuimus ubi matrona quædam nobilis & devota piæ Lutgardis adhuc juvenculæ dixisse refertur *: Tu, ait, bona Agnes & vere Agnes altera eris. O plane beatissima mulier, quam ipse Christus in pacis tempore corona martyrii decoravit. Hujus gloriosissimi facti testes duæ de Monialibus extiterunt, Margareta & Lutgardis cognomento Limmos, devotissimæ feminæ; quæ, post effusionem sanguinis, piæ Lutgardis vestimenta laverunt. Testis quoque fuit & cicatrix ruptæ venæ, usque in diem, qua felix ejus anima ab hoc seculo transmigravit. Testis cessatio vexationis fuit, qua Deus in Evæ sexu superbiam mitigavit: fuit autem annorum viginti & octo quando ei ista contigisse feruntur.
[22] Machtildis matrona nobilis, de partibus nata Leodii, filios milites heredes relinquens, in Aquiria Domino serviebat. Senio autem & debilitate confecta, [surdam precibus & saliva sua sanat:] quod inde consequi solet, auditum penitus perdidit. In Vesperis autem solennibus die quadam, cum Moniales alta voce cantarent, & hoc quædam Monialis dictæ matronæ surdæ signo innueret; illaque signum intelligens, suam surditatem defleret; adveniens pia Lutgardis, signo, cur fleret, interrogat. Et illa: Ego, inquit, miserrima quare non fleam, quæ in tantum privor auditu, ut solennitatem cantus, quo Deo servitur, audire non possim. Mox pia Lutgardis compassa ploranti, & ad orationem paululum inclinata, surrexit; & duos digitos suos sputo liniens, auribus surdis imposuit. Mira res! Repente mulier cum fragore rumpi interius oppilationem audiens aurium, patefactis ad plenum auribus mox audivit: & in tanto miraculo virtutem piæ Lutgardis sentiens, Dominum magnifice benedixit.
[23] Quoties, rapta in spiritu, passionis Dominicæ memor erat; videbatur ei, quod essentialiter per totum corpus sanguine perfusa ruberet. Hoc cum quidam religiosus Presbyter secretius audivisset, observans eam tempore opportuno, [in contemplatione passionis Christi,] quo dubium non erat, secundum tempus Christi fore memorem passionis; aggressus est illam videre: ubi acclinis ad parietem in contemplatione jacebat. Et ecce, vidit faciem ejus & manus, quæ tantum nudæ patebant, quasi recenti perfusas sanguine relucere: [sanguine perfusa conspicitur,] cincinnos vero ejus, quasi guttis noctium, infusos sanguine. Quod videns, clam forcipe partem illorum in partem tulit; & ad lucem eos in manu ferens, cum supra modum attonitus miraretur, pia Lutgarde de raptu contemplationis ad sensum forinsecus revertente, cincinni quoque in manu stupentis ad colorem naturalem protinus revertuntur. Qui statim ultra quam credi potest, ad tam ingens spectaculum pavefactus, fere cecidit resupinus. Nota autem Lector, quod nimirum pia Lutgardis rubere sanguine visa est, [uti & crines furtim tunc abscissi.] quia de illis specialissime fuit in vita, qui laverunt stolas suas in sanguine Agni: ex intellectuali enim consideratione mentis interius, similitudinem traxit corpus exterius.
[24] Miles quidam, genere & divitiis pollens, filiam in Aquiria habuit Monialem: quæ cum patrem suum sciret diversis flagitiis irretitum, [virum flagitiis deditum convertit,] eum ad hoc induxit, ut a pia Lutgarde orationes peteret; & se ab illa, sicut in talibus mos est, in spiritualem filium recipi postularet. Annuit illa, adiitque pro illo Dominum deprecari. Et ecce apparuit satan cuidam in eodem monasterio Moniali, dicens: Ecce nititur Domina Lutgardis de vinculis meis Militem Tymerum, qui mihi tot annis servivit, eripere. Sine illam: [qui bonis omnibus amissis.] non est opus parvi temporis, quod incepit: ego autem, & si nihil aliud, id tamen efficiam, ut in camino paupertatis cor ejus fervere faciam, & tabescet ejus anima, sicut caro frixari assolet in patella. Et tu, Lector, vide, quam mira veritas in mendace. Et quidem cum ipse Miles illo in tempore maximis possessionibus & divitiis abundaret, ita successione parvi temporis est dilapsus, ut pecuniam paratam ad mille quingentas libras expenderet: & venditis postea possessionibus, ad tantam pauperiem deveniret, ut vix panem in suprema necessitate haberet. In his omnibus tamen tantam patientiam noscitur habuisse, ut nullus hæsitaret piæ Lutgardis preces Militi adfuisse. [fit Affligemii monachus.] Hunc ergo in Affligemio, omniunt illius Ordinis ordinatissimo cænobio, monachum vidimus: & pro mirabili conversatione in tali ætate & patientia, ab omnibus venerari. Tali & consimili modo pia Lutgardis precibus suis a diaboli laquiis plures eripuit, & ad correctiorem statum bonæ vitæ perduxit.
[25] Puella quædam Ordinis Cistertiensis, cum gravissimo tentationum incommodo gravaretur, vidit ante annos multos sibi piam Lutgardem in somnis apparere, dictumque est ei, illius debere se precibus liberari. [Puellam a gravi tentatione liberat.] Diu ergo postea ad eam in Aquiriam venit, ejusque faciem, in somnis tamen prius cognitam, recognovit: quam etiam, secundum quod prædiximus, maxima precum instantia ab omni tentationum incommodo liberavit. Tunc illa, piæ Lutgardis in sui liberatione experta virtutem, rogavit eam, quatenus ab Omnipotente Deo precibus impetraret, ut Ordinis sui sustinere labores, & carere esu carnium posset: ab infantia enim puella languerat, & vix diebus jejunii carere carnibus poterat. Pia autem Lutgardis, cum ætatem puellæ nimis teneram in tali abstinentia causaretur, & puella tamen impleri votum instantissime precaretur, tandem ejus lacrymis victa dixit: [eamque facit carnes abhorrere.] Vadas hinc: & ab ista die potestatem habebis, ut & carnibus careas, & tuum Ordinem teneas, ac superadde quod placebit. Mirum vere & stupendum miraculum, regressa puella ad locum suum, ei, secundum quod consuetum erat, in infirmaria carnes apponebantur: quas ubi intuita est, in simillima specie pudibundæ, vix in disco propositos visu mox horruit, ita quod prorsus comedere facie aversa non potuit. Quod ubi sæpe tentatum est, tantam abominationem carnium in mente concepit, quod numquam post verba piæ Lutgardis carnes comedit; & non solum labores Ordinis, verum etiam quidquid in mortificationem sui corporis sustinere voluit, ipsi sine omni molestia facillimum fuit. Hæc mihi eadem puella, jam admodum vetula facta, & in regimine monasterii posita Abbatissa, cum maxima verecundia retulit: sed eam laus piæ Lutgardis ista utique narrare coëgit.
[26] Hespelendis quædam religiosa puella, in tentationum excessu præ nimia tristitia desperata, cum piæ Lutgardis orationum suffragia postulasset, & illa pro ea orationes & lacrymas copiose fudisset; [liberat aliam a desperatione,] Domino revelante respondit, Consolari, inquit, te oportet, carissima: quia in Parasceve, cum post adorationem Crucis Sacerdos exaltando Crucem dixerit, Ecce lignum Crucis; tu ab omni tentationum impetu liberaberis, & consolationis fiduciam consequeris. Et factum est ita: nam illa in hora qua prædictum est, liberatur, & per consolationis fiduciam divinæ gratiæ condonatur.
[27] Venerabilis Joannes Abbas Affligemiensis, cum secum quemdam virum ad piam Lutgardem duxisset; ille, aspectu illius, [solo aspectu incutit horrorem peccati.] vultu anxio repercussus est. Miratus ergo Abbas cum ad remotiora venisset, dixit viro: Vidisti, ait, illam sanctam mulierem? Et ille, ex imo pectore suspiria trahens; Vidi, inquit, & in aspectu ejus, velut in aspectu Divinæ majestatis, tanto horrore peccaminum sum percussus, ut ejus auxiliante suffragio peccatis eximar, nec Deo dante relabar. Quod ita factum, dictus Abbas memorabilis recordatur.
[28] Mulier quædam epilepticum filium habuit, Joannem nomine, pro quo multo tempore anxie tristabatur: & factum est ut in somnis ei verbum hujusmodi diceretur: Vade ad Dominam Lutgardem, in Aquiria commorantem, [sanat epilepticum signo Crucis.] & tuus per eam liberabitur filius. Mane autem facto, cum filio in Aquiriam venit, & piæ Lutgardi filium obtulit. Quæ statim oratione præmissa, digitum illi in os posuit, & crucem in pectore pollice fixit: & ab illa die & deinceps puerum ab omni epilepsiæ incommodo liberavit.
[29] Tempore quodam cum festum omnium Sanctorum ageretur, in ipso festo piæ Lutgardi multitudo maxima Sanctorum per visionem apparuit; [omnium Sanctorum gratia repletur.] & quod omnium spiritu, & omnium gratia plena eslet: ei sanctus Spiritus revelavit. Quid miri? Si enim secundum virtutes dona sunt, quo carere dono vel gratia debuit, quæ omni virtute plena refulsit?
[30] Cum quodam tempore pia Lutgardis debilitate corporis ægrotaret, Domina Sybilla de Gagis, quæ ei ab ingressu Ordinis devotissime servire consueverat, [ministrantem sibi cælitus confortat,] instigante nequitiæ spiritu, ex diutino labore pene deficiens, corde & corpore fatigabatur; dixitque semel in corde suo; Ut quid in Dominæ Lutgardis servitute sic laboro? Numquam mater mea tantum alicui in vita servivit, nec me decet esse tantæ deditam servituti? Nec mora; in ipsa nocte audivit quandam vocem, dicentem sibi. Non veni ministrare. Quod ut illa audivit, seipsam graviter reprehendit, & piæ Lutgardi postea in maxima jucunditate & delectatione servivit.
[31] Homo quidam, in labe criminum desperatus, ad eam adductus est, [emendat desperatum:] ut saltem ejus colloquiis solaretur. Nec mora, ubi juxta eam resedit, & ejus verba audire cœpit; vidit ultra omnem fulgorem super eam inæstimabilem claritatem. Quo in visu exhilaratus homo, &, nimirum ad spem veniæ confortatus, abscessit.
[32] Frequenter accidit, ut dum Psalmodiam ruminaret, ei Spiritus sanctus virtutem & intelligentiam versuum revelaret. [Deiparæ grata intelligit verba, non horruisti Virginis uterum.] Accidit ergo nocte quadam, ut dum in Cantico, Te Deum laudamus, versum illum, Tu ad liberandum suscepturus hominem, non horruisti Virginis uterum, diceret; ei beatissima Virgo Maria, quasi congratulans appareret: intellexitque versum istum beatissimæ Virgini fore gratissimum, per quem memoratur suscepisse Dei filium. Hoc ergo mihi ipsamet sicut filio dilecto revelans; admonuit, ut quoties versum istum dicerem, me toto corpore ad laudem gloriosæ Virginis inclinarem. Quod & diu feci & facio, & ad idem faciendum cunctos legentes admoneo.
[33] Pauperculam quandam indigentem valde conspiciens, ad benefaciendum ei miro compassionis spiritu monebatur, & mox in spiritu dixit illi Dominus: In Psalmo legis, & dicis mihi; Portio mea, [compatiens pauperculæ cælitus jubetur pro ea orare.] Domine, dixi custodire legem tuam. Quod sic intelligas: Portio tua ego sum, nihil habes aliud, & ideo egenti respondeas: Aurum & argentum non est mecum, quod autem habeo hoc tibi dabo; Ores autem pro ea, & dedisti ei quod tuum est hæc dicens, Custodisti legem meam. Ad hæc igitur Dei verba, modo mirabili interius illustrata, ad Dominam Sybillam de Gagis venit, & quid ei Dominus dixerat, indicavit. Quæ scrutatis glossis super illum locum psalterii; Portio mea, Domine, dixi custodire legem tuam invenit lucidissime secundum glossam, eidem Dominum respondisse. Constat ergo quia sacræ Scripturæ eo spiritu sunt expositæ, quo & editæ. Simili modo cum quidam monachus Affligemii in parochiam dissolutissimam mitteretur, & eam rogaret suppliciter, ut in tanto periculo pro se Dominum exoraret, respondit ei dicens: Expectans expectavi Dominum, & intendit ei. Quod ita evidentissime sic factum vidit, ut nil penitus hæsitaret, quin ei pia Lutgardis ex Dei spiritu respondisset.
[Annotatum]
* Lib. I, n. 3
CAPUT III.
Spiritu prophetiæ futura, absentia, & arcana indicata.
[34] Constat multis & per multa, piam Lutgardem spiritu prophetiæ claruisse. Quidam ordine Presbyter, ad Gallicas partes in a Jotrensi monasterio Galliæ veniens, cum in crypta quadam, ubi Sanctorum corpora quiescebant, nocte oraret; [nomen S. Osannæ Virginis ex hujus revelatione novit] & Sanctæ cujusdam tumulum, ex alabastro lapide factum, inopinabiliter aperiret; & nomen aut meritum, ejus scire non posset; piam postea Lutgardem rogavit, ut pro revelatione nominis ejusdem Dominum exoraret. Annuens ergo viri precibus totam se ad precandum dedit & statim quod petiit, impetravit. Apparens enim ei prædicta Sancta dixit: Ego vocor b Osanna virgo, filia quondam Regis Scotiæ, & per miraculum Domini ad partes Galliæ adducta, sancte vixi: defunctaque ibidem ac sepulta solenniter, mei tandem per negligentiam temporis incolæ sunt obliti. Hæc, itaque, cum pia Lutgardis dicto viro referret, subjunxit: Vellem ut hæc eadem tibi Dominus in testimonium veritatis ostenderet: & ille; Non sum, inquit, dignus ut mihi talia demonstrentur. Cui illa: Etsi forte minus dignus sis, tamen illa digna est, cujus digne præconia revelentur. Nec mora super hoc pia Lutgarde orante Dominum, eadem nocte dicto viro per somnum tribus vicibus Virgo apparuit, & quod Osanna vocata sit indicavit. Qui vidit, testimonium perhibuit, & scimus quia verum est testimonium ejus.
[35] Quædam erat in c Parco Dominarum, juxta Louanium, devota Monialis, quæ fratrem carnalem, de Ordine Fratrum minorum duodecim annos apostatam, inconsolabiliter deplangebat. Rogata est ergo pia Lutgardis, [apostatæ ad Ordinem suum prædicit reditum] ut pro dicto apostata rogaret Dominum, quia soror ejus præ dolore sensum perdere putabatur. Illa vero compassa utrisque, oravit ad Dominum: & ab oratione reversa, dixit: Dicatur illi bonæ puellæ, ut fiducialiter consoletur, quia frater suus est isto anno ad suum sanctum Ordinem reversurus. Quod ita factum inopinate sane percepimus, utpote de illo qui multipliciter fuerat seculi actibus irretitus. Nec legentes moveat, si de Ordine Fratrum Minorum aut aliorum per apostasiam aliqui exciderunt: neque enim aliquis istorum major est, nec longe tantus, quam ipsa habitatio Christi, in qua undecim boni perfidum Judam toleraverunt; aut melior quam ipsum cælum, unde Angeli ceciderunt.
[36] Eodem fere in tempore illustris Ducissa Brabantiæ, d filia quondam Philippi Regis Franciæ, graviter infirmabatur: ex longo autem tempore piam Lutgardem dilectam habens, mandavit ei, ut pro se Dominum exoraret. Quæ statim facta oratione remandavit ei, quod nullo modo de lecto surgeret, sed se per Confessionem in omnibus præpararet, [mortem ipsi Ducissæ Brabantiæ, ut se pararet.] & cum maxima cordis fiducia Dominum expectaret. Nec mora, sicut illa prædixit, Ducissa defuncta est. Post mortem autem piæ Lutgardi Ducissa apparuit; & quia per intercessionem gloriosæ Virginis Mariæ, quam in vita miro modo dilexerat, ultra speratum pœnis purgatorii eriperetur, certissimis indiciis indicauit. [& Purgatorio cito liberatam videt.] Hæc quidem venerabili & Deo devota Margareta, Domina de Velpia referente didici & conscripsi. Sed & idem accidit de viro nobili Domino Godefrido, [absens alterius mortem indicat.] filio Domini Godefridi Castellani Bruxellensis; cujus obitum, antequam sciretur aliunde, Sororibus nuntiavit.
[37] Reclusa de Curia S. Stephani, in puellarii ætate gravissimum tentationis incommodum sentiens, piam Lutgardem ut pro se oraret, adivit. Cujus incommodum cum ipsa quæreret, & illa dicere vereretur; dixit ei pia Lutgardis: Ecce, Dominus mihi, quod verecundaris dicere, [peccata occulta cognoscens suadet ea confiteri] revelavit: & hæc dicens totum puellæ cordis sui statum quod etiam Presbyteris revelare noluerat, patefecit. Exhortata ergo confiteri, eam ad Confessionem peccatorum & morum correctionem, ita perfecte sanatam & consolatam ab omni incommodo dereliquit, ut in maxima postmodum spiritus alacritate & gaudio Domino deserviret. Idem & per omnia fere consimile fratri Werico, Converso, de Aquiria, accidisse probatum est. Quid miri? Secum enim habebat illum in spiritu, cujus lucidiores sunt oculi super solem: quod in facto patuit, quod subjungo. Quidam peccatum commiserat in abditissimo loco, [edocta ab oculo omnia occulta vidente.] quod revelare Presbytero verebatur. Et ecce non diu post, quidam in specie peregrini rogabat illum, ut causa remissionis peccati, quod plus timeret, sibi caput lavare deberet. Quod cum ille facere jam cœpisset, invenit in summo capitis peregrini oculum lucidissimum, & clamavit: O hominem, contra naturam in vertice capitis oculatum! Cui peregrinus: Hic est, inquit, oculus, qui te peccantem in abscondito vidit, & quem nulla possunt secreta latere. Hæc dicens ab oculis mirantis evanuit.
[38] Solicita supra modum pia Lutgardis fuit, notos Sacerdotes cum mira oris gratia frequentius admonere, [Scriptori ipsi adhuc juveni] gregem sibi creditum solicite procurare, & animas, quas Christus redemit a servitute dæmonum liberare. Ego autem, licet indignus, cum ad Ordinem Presbyteri ætate juvenis accessissem, nondum me in Prædicatorum Ordine constituto, indebite & super vires, in Confessionibus audiendis vices habere Episcopi sum compulsus. Hoc autem cum in magna cordis formidine inchoassem, cœpi vexatis exterius auribus ex auditu, internis tentationum stimulis agitari. Maximo ergo timore & horrore correptus, ad piam Lutgardem, sicut ad specialissimam mihi matrem, accessi, & ei gravamen meum dolore tactus aperui. Quæ compassa mihi in orationem se dedit; & rediens, cum magna fiducia dixit: [ideoque Confessiones audire formidandanti] Revertere, fili, in locum tuum, & laborem debitum animabus curandis impende; aderit tibi Christus protector & doctor: qui & in Confessionibus audiendis a jaculis inimici te potenter eripiat, & in defectu scientiæ quem vereris addet gratiam ampliorem. Mira res; & licet ego ipsemet de meipso cum verecundia referam, ad laudem tamen Christi & ancillæ ejus, quod factum est non tacebo. Ab illa igitur die, quamdiu injuncto officio usus sum usque in præsens, [securitatem animi impetrat.] quo sedecim anni fluxerunt medii, prophetiam piæ Lutgardis in me veracissimam sum expertus: etsi extra tempus, quando audiendis confessionibus non eram intentus, frequenter intolerabiliter sum vexatus, Et quanto immundiora fuerint quæ audio, tanto minus ea curo, minusque moveor audiendo.
[39] Ut autem aliquibus, quæ minus forte digne de ea in Aquiria sentiebant, piæ Lutgardis meritum monstraretur, accidit hoc miraculum solemne quod narro. Solita erat, [Communicatura ab Angelis Deipara & Ioan. Bapt. sustentatur.] omni die Dominico Dominici Corporis refici Sacramento. Cumque euntem ad altare nullus eam in subsidium debilis corporis sustentaret, manifeste viderunt aliquæ, quibus videre datum est, duos eam Angelos mediam tenere, & ad altare deducere. Consimili modo & alia vice manifestissime visum est, gloriosissimam virginem Mariam, & beatum Joannem Baptistam, eam in obsequio comitari: sed hoc diu postea, cum scilicet tempus instaret, quo debuit ex hoc mundo transferri.
[40] Tribulatos & tentatos confortare & roborare cum mira sollicitudine nitebatur: Et revera mirum in modum gratiam ei in hoc Deus ipse contulerat ut nullus ab ea vel tentatus vel tribulatus sine alleviatione discederet. Veniens ergo quædam mulier, ab omni spe veniæ penitus desperata, [lingua Gallica sibi ignota juvat desperatam:] locutorium introivit. Rogabant autem Moniales ut consolationem reciperet, & spem in Deum poneret, qui non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur & vivat. Illa autem casso labore fugere nitebatur: retenta tamen ea rogabant, ut expectaret piam Lutgardem; quæ etsi ei ad consolationem loqui non posset, tamquam Teutonica, pro ea tamen Dominum exoraret: erat autem mulier penitus Gallica. Nec mora pia Lutgardis adducta, ad remotum locum cum muliere secessit: sensit enim in spiritu supra modum feminam tribulatam. Mirari omnes ac ridere cœperunt, quomodo ignotæ sibi invicem linguæ in colloquio convenirent. Postquam ergo ibidem diutius consedissent, surrexit mulier, ad plenissimam spei fiduciam revocata; & reversa in locutorium Monialibus dixit: Cur dixistis istam sanctissimam. Dominam esse Teutonicam, quam prorsus Gallicam sum experta? Neque enim est sub cœlo alia, quæ me verbis suis revocare ad spem veniæ potuisset. Nec mirum si ad horam ignotæ sibi invicem linguæ in colloquio convenerunt, cum Lutgardis plena erat illo spiritu, [& loquitur Episcopo Cameracensi:] qui discipulos in unum congregatos linguarum diversitate replevit. [Refert Pater Bernardus, quod vidit eam, & virum venerabilem ac Deo dignum Magistrum de Guiardum Cameracensem Episcopum e, qui penitus, linguam Teutonicam, sicut & ipsa Gallicam, ignorabat, mutuo colloquentes, & invicem intelligentes.] Vidi unam quæ in die Pentecostes ab hora tertia usque ad vesperam omnium linguarum notitiam habuit: sed hanc adhuc prodere nolo, quia adhuc in vita degit.
[41] Lamentis diutius pro peccatoribus se affligens, adeo facies ejus quotidie rigabatur, [flenti pro peccatoribus Christus lacrymas abstergit, prohibetur flere;] ut secundum Hieremiam Prophetam, oculi ejus fontem lacrymarum deducere viderentur. Hic dolor, hic gemitus tam ineffabilis videntibus erat, ut vix dum quis sine gravi dolore cordis cernere prævaleret. Cum igitur placuit misericordiarum Domino eam in talibus mitigari, apparuit ei in fletibus rugienti; & congratulans ei, quod miserorum negotium diu fideliter egisset; manu ipsa, quam pro peccatoribus in cruce extendit, a facie ejus lacrymas tersit, dicens: Consolatam te esse in his lamentis pro meis peccatoribus volo; [sed orare jubetur.] nec substinebo te in fletibus ulterius fatigari: sed placido cordis fervore in oratione persistes; & per hoc, sicut quondam per lacrymas, iram Patris dignanter avertes. Hic status in ea usque in diem mortis immobilis perduravit.
[42] Hinc anni quinque fluxerunt, quibus (ut ipsa mihi in magnis lacrymis dixit) quotidie fere ab ipsa matre Christi visitata fuit, sive ab Apostolis, [Visitata a cælitibus,] vel ab aliis specialibus Sanctis, exceptis continuis visitationibus Angelorum: & tamen in omnibus his perfectam spiritui suo requiem non invenit, donec ipsum solum Sanctorum Sanctum, ineffabiliter omnibus dulciorem, utpote sanctificatorem omnium, inveniret. Et quid miri? quid novi? Afficitur pia Lutgardis cum sponsa in Canticis, cujus anima liquefacta est; [magis ambit præsentem Christum,] vulneratur, languet, anhelat, surgit, quærit per vicos novæ gratiæ Sanctos, & per plateas testamenti veteris Patriarchas. Paululum istos pertransiit, quia non longe est ab unoquoque nostrum: invenit quem diligit anima ejus, sublimius acie mentis directa. [Cant. 3. 6.] Sic Petrus pertransiens vigilias civitatis, Heliam, Jeremiam, vel unum ex Prophetis, etiam ipsum Joannem Baptistam, ut amicum sponsi conjunctius adhærentem, invenit quem dilexit; cui dixit: Tu es Christus filius Dei vivi. Christum, filium Dei moriturum, invenit Petrus: Christum, qui surrexit a mortuis & jam non moritur, invenit Lutgardis: illum in passione negatum, perdidit Petrus: istum in cœlis regnantem, invenit & tenuit pia Lutgardis. Tenuit, inquam, eum: tenuit utique; & ita tenuit, quod non dimittet eum. Quanto enim quisivit ardentius, tanto strictius tenet: felix quærens, sed felicior tenens. Tenuit eum, nec dimittet. Tenuit eum fide, nec dimisit cum mutatione: nunc autem quæsitionis ejus modum triplicem videamus.
[43] Tres lectuli in Canticis Canticorum secundum statum triplicem in anima distinguuntur. [& tenet in triplici lecto vitæ spiritualis,] Primus est ubi dicitur: In lectulo meo per noctes quæsivi quem diligit anima mea. Secundus est ille lectulus Salamonis, quem ambiunt sexaginta fortes ex fortissimis Israel. [Cant. 3. 1, Cant. 3. 3] Tertius est ille, de quo dicitur: Lectulus noster floridus. Primus lectulus comparatur statui pœnitentiæ; qui est status inchoantium: secundus, statui pugnæ; qui est status proficientium: tertius, status vitæ contemplativæ, qui est status perfectorum. [Cant. 1. 16] In primo, jacet vulneratus; in secundo, fatigatus; in tertio, delicatus. In primo igitur, hoc est in lectulo pœnitentiæ, etsi numquam alicujus peccati mortalis plaga vulnerata sit, pia tamen Lutgardis Dilectum perfecte quæsivit; quando secundum Psalmistam singulis noctibus peccata ignorantiæ suæ singulariter planxit, & lectulum conscientiæ suæ diligentissime lavit, & stratum suum lacrymarum suarum mira ubertate rigavit. In secundo quoque lectulo, [id est, in statu pœnitentiæ,] qui est pugnæ, pia lutgardis dilectum quæsivit, quando contra carnem pugnans, mira abstinentia & labore eam subegit; mundum extrema paupertate & humilitate devicit; diabolum remediabilibus lacrymis & oratione dejecit. [Ps. 6. 7] Hunc lectulum sexaginta fortes ex fortissimis Israel ambiebant, [piæ pugnæ,] quando eam, non tantum Angeli, sicut jam scripsimus, verum etiam ipsa Christi Mater, cum aliorum Sanctorum agminibus protegebant. In tertio autem lectulo, qui est quietis, pia Lutgardis dilectum perfecte quæsivit, quando nec ipsis Angelis innitebatur aut Sanctis, [& contemplativæ quietis.] sed in accubitu solius Sponsi per contemplationem dulciter requievit. Unde cum Isaia dicere potuit: Coangustatum enim est stratum, ita ut alter decidat; & pallium breve utrumque operire non potest. [Is. 28. 20] Hic lectulus floridus dicitur, verna multiplicitate virtutum, & redolentissima opinionis suavitate respersus; &, Noster, hoc est Sponso tantum & sponsæ communis: in eo quod dicere potuit: Dilectus meus mihi & ego illi, qui pascitur inter lilia. Et illud: Ego dilecto meo, & ad me conversio ejus. Quid miri?
Nescit amor Döminum; non novit amor dominari,
Quamlibet altus amet, non amat absque pari. [Cant. 2. 16 & 7. 10]
Alioquin ancilla dici posset, non sponsa: quæ utique in figura hujus mysterii in primis parentibus de latere sumpta est, non de pede. Proinde ita spiritus ejus absorbebatur in Deum; ut cum Regina Saba in admiratione deficiens, ultra spiritum non haberet; sed tota translata in Deum, instar guttæ aquæ in dolium vini, unus cum eo spiritus miscebatur. [Ioan. 17. 20] Et hoc est, quod Christus ad passionem properans a patre pro his qui credituri essent petiit, dicens: Sicut tu, Pater in me, & ego in te, ita & ipsi in nobis unum sint!
At quoniam secundæ hujus editionis librum rebus multimodis, & ut putamus, utilibus in longum extendimus, ut gratius quidem ad pretiosæ mortis ejus historiam transeamus, pausationis modicæ interstitio respiremus.
ANNOTATA G. H.
a Jotrum monasterium ab Adone fratre S. Audoëni constructum ad Matronam fluvium, in Meldensi diœcesi.
b Osanna, Surio Osmanna, quam Henricus Fitz-Simon in Catalogo Sanctorum Hiberniæ arbitratur 22 Novembris coli, uti & 10 Septembris. Sed ea dicitur translataad monasterium S. Donysii prope Parisios 22 Decemb. & elevata 1 Aprilis; prout istis diebus indicatur in Martyrologio Gallicano Saussaii. Sed quidni aliquæ ejus Reliquiæ fuerint etiam apud Iotrenses?
c Parcum-Dominarum cœptum anno 1215, confirmatum anno 1216.
d Maria, filia Philippi secundi Regis Franciæ, secunda uxor Henrici I Ducis, Brabantiæ, nupta anno 1206, sepulta Lovanii ad S. Petri, ubi ipsius & Mathildis secundæ uxoris monumentum visitur, expressum apud Butkens in Trophæis Brabantiæ pag. 203. Eadem Maria invenitur Necrologio Affligemiensi. adscripta 18 Kal. Sept. verosimiliter ut benefactrix.
e Guiardus, laudatur a Cantipratano lib. 1 Apum cap. 4. Sedit ab an. 1238 ad 1247, sub ejus Successore Nicolao Coadjutor seu Suffraganeus fuit Cantipratanus, cum antea fuisset Guiardi Vicarius.
LIBER III.
Acta ultimis vitæ annis in cæcitate. obitus. Miracula.
CAPUT I.
Apparitiones B. Jordani Generalis Prædicatorum, Jacobi de Vitriaco & aliorum. Tertium jejunium Septem annorum.
[1] Nunc ergo libro secundo fideliter executo, tertium quoque de transitu ejus nihilominus inchoamus. [Annis XI ante mortem cæca] Anno ferme undecimo, antequam ab hac vita migraret, præludium quoddam & vitæ quietissimæ, & mortis felicis accepit. Instar enim Patriarcharum Isaac & Jacob oculis ambobus orbata, luminis cælestis fulgorem solito perfectius est adepta. Indignum enim erat ut mens ejus, radiantissimo interius lumine decorata, [cælesti lumine illustratur,] exterius quodam modo luminis istius tenebris fuscaretur. Quis enim dubitet corporalium rerum imaginibus, quæ per oculos foris menti probantur influere spiritualem mentis aciem non retundi? Cæcata ergo foris, tota mente interius in lumine ferebatur. Hoc solum pia Lutgardis in hac cæcitate plangebat, quod spirituales amicos suos in hac vita ulterius non videret: sed hunc miræ simplicitatis affectum, cito ab ea Christus sua pietate dimovit, [eique ideo promittitur immunitas a Purgatorio.] & eos videndos tantum in patria precabatur. Et in hoc capitulo Frater Bernardus addidit, quod ab ejus ore audivit, sibi Dominum respondisse, Cæcitatem quidem quam immisi tibi patienter accipias: quia promitto tibi, quod sine purgatorio de corpore te assumam. Amicos vero quos te in hac vita causaris amplius non visuram, videndos tibi in æterna patria conservabo.
[2] Sub eodem fere tempore, sed paulo post, beatæ memoriæ Jordanus a Magister Ordinis Prædicatorum, cum diu visitandi Terram sanctam desiderium habuisset, per mare rediens, occulto Dei judicio, cum maxima multitudine hominum, & duobus ex Fratribus Ordinis, est submersus. [B. Jordano Generali Prædicatorum,] Nec mora, a summo cæli fastigio usque ad navem, in qua submersus jacebat, columna lucis maxima per spatium quinque horarum divinitus accensa, de nocte refulsit: adjectoque littori sacro corpore, cæli lampas super ipsum tertia vice, & quarta super socium ejus F. Geraldum, resplenduit: sicque lampas rediens nube recepta est. Horum testes fuerunt Catholici Christiani, Græci schismatici, & Gentiles. De his quidam ex nostris in prosa, quæ continet gesta ejus, inter cetera plane descripsit, dicens.
Hic terram sanctam adiit illic fratres invisere, [prope Terram sanctam submerso,]
Sed cum per mare rediit.
Mergendo cœpit psallere,
Christumque benedicere,
Sicque cælum mox subiit,
Ut signis datur credere.
Nec mora: mox incanduit
Columna lucis maxima,
Quæ dum de cœlo micuit,
Membra lustravit sanctissima;
Et quo transisset anima
Videntes scire voluit.
In re manifestissima,
Adjecto sacro littori
Cæli lampas emicuit:
Quæ ter superstans funeri,
Quarto quoque resplenduit,
In hunc quem secum habuit.
Et sic recursu celeri
Rapta nube non patuit.
Corpus fragrans mirifice
Curatur a fidelibus.
A Græcis dantur unice
Latinis & Gentilibus
Laudes Christo cum fletibus.
Et sic verum magnifice,
Sub tribus patet testibus.
Hæc per Fratres Domus Teutonicæ, qui ea oculis videre meruerunt, audivimus. Sed & in litteris Prioris Fratrum prædicatorum apud Venetias hæc eadem testata perlegimus.
[3] a Eodem igitur anno, in vigilia Nativitatis Domini, cum B. Lutgardis a prima hora diei usque ad sextam oraret, & in spiritu quasi tenebras sentiret, [in Nativitate Domini apparente,] tædere cœpit in tantum, quod in hæc verba prorumperet: Domine, quid est quod sentio? Quid est, quod patior? Certe, si aliquem amicum in cælo vel in terra, qui pro me oraret, haberem, talem in corde duritiem non sentirem. Hæc illa cum lacrymis dicente, ecce subito, ante mentis ejus oculos, spiritus quidam tam lucidus & tam gloriosus apparuit, quod eum præ claritatis magnitudine non agnovit. Cui illa dixit: Quis es Domine? Et ille; Ego sum, inquit, Frater Jordanus, quondam dictus magister Ordinis Fratrum Prædicatorum. Ego de hoc seculo ad gloriam transivi, & inter Apostolorum, & Prophetarum choros sublimatus enitui: ecce missus sum ad te ut in festo isto gratissimo te consolarer. Tu autem jam secura esto de præmio: quia in proximo est ut a Domino coroneris. Psalmum vero, Deus misereatur nostri, cum Collecta de Spiritu sancto, quem me vivente & rogante pro nostro Ordine dicere promisisti, usque in finem vitæ tuæ diligenter observa. Cumque pia Lutgardis, [secura redditur de æterna ejus salute] illum pro quodam Ordinis Fratre interrogaret; respondit: Pro obedientia, quam mihi, & dilectione quam tibi exhibuit in proximo benefaciet ei Deus: hæc dicens disparuit, & eam in tanta consolatione quantam unquam prius habuerat dereliquit. Hæc eadem fere, & si modo dissimili, dictus venerabilis Pater Fratri Ordinis post obitum revelavit; & quod in Ordine sublimium Prælatorum in cælo locatus esset, honorabili schemate demonstravit. Igitur dictum venerabilem virum Lutgardis mire in vita dilexerat, [semper Ordini Prædicatorum addicta.] & ipse ei super omnes feminas confidebat, adeo ut eam totius Ordinis Prædicatorum matrem constitueret & nutricem: quam etiam super omnes Ordines devotam & sedulam vidimus erga Fratres; unde & pro eis specialiter quotidie sedulum Deo obsequium exhibebat.
[4] Peractis secundario septem annis, quos in pane tantum & olere jejunavit, [tertio divino jussu jejunium 7 annorum auspicatur,] iterum revelatum est ei, ut tertio jejunia votiva susciperet, per quæ Deus illud malum averteret, quod per quemdam inimicum Ecclesiæ Christi imminere certissime verebatur. Ab illo ergo tempore usque in finem vitæ suæ ita continuavit jejunia, ut nullum penitus diem, nec ipsam diem solennissimam Paschæ a jejunio præteriret. Mortua est autem, ut postea plenius exponemus, anno septimo hujus jejunii salutaris. Nec sine fructu jejunii, ut nos certissime jam speramus. Dixit enim mihi, cum pro prædicto periculo graviter formidarem, anno scilicet præcedente quo ex hac vita discessit: Consolari, carissime poteris, ut confido, in eo qui dicitur occultus insidiator Ecclesiæ, aut humiliabitur precibus fidelium, aut in proximo vita excedens, pacem Ecclesiæ relinquet, quam confundere putabatur. Nondum vidimus quæ prædixit, sed vere confidimus jam complenda. Neque enim unum ex omnibus, quæ futura prædixit per annihilationem in terram vidimus excidisse, utpote illius verba, quæ de Spiritu Dei hausisse plenissime comprobatur.
[5] Sub eodem fere tempore ille venerabilis & Deo dignus Jacobus, quondam Acconensis Episcopus, [Jacobum de Vitriaco] tunc vero Romanæ Curiæ Cardinalis, de quo superius fecimus mentionem, in vigilia SS. Philippi & Jacobi Romæ ab hoc seculo b transivit. Quarto ergo die depositionis ejus, id est in festo Crucis, pia Lutgardis rei nescia, (utpote triginta diætis a loco in Brabantiæ scilicet partibus constituta) rapta est ad excessum mentis in cælum & vidit quoniam eadem hora anima dicti Episcopi delata est in paradisum. Cui spiritus piæ Lutgardis in cælo congratulans, dixit: O reverendissime Pater, nesciebam te defunctum: Tu autem quando a corpore recessisti. Et ille: Quarta jam dies est: nam tribus noctibus & duobus diebus in purgatorio jam exegi. Mox illa cum admiratione quæsivit: Et quare, inquit, immediate post mortem mihi superstiti non indicasti, ut pœna tua Sororum nostrarum orationibus solveretur? Et ille, Noluit, inquit, Dominus contristari te ex pœna mea: [quarto die videt purgatorio liberatum:] sed peracto purgatorio ex liberatione & glorificatione mea te potius consolari. Tu autem in proximo me sequeris. His dictis pia Lutgardis ad se rediit: & diem mortis illius, purgatorium, & glorificationem Sororibus cum maximo tripudio nuntiavit. Sed & hinc veritas duos testes habuit; dum Fratri Domus Prædicatorum in Roma, ubi prius sepultus fuit, idem quod diximus de purgatorio & glorificatione in quarto die post obitum Dominus revelavit. [Frater vero Bernardus ipsa revelante percepit, hoc idem illi de pluribus familiaribus accidisse:] Quid hoc evidentius facto? quis Judæus, quis Gentilis, incredulitate sua, veritatem tam evidentem poterit infirmare? Romæ vix obiit, & quarta die in Brabantia hoc cognovit. Erubescat ille vilissimus obtrectator, qui dixit & scripsit debere profanos intelligi, qui muliercularum scriberent phantasticas visiones. Hoc notare voluit dictum Jacobum venerabilem, qui beatæ fæminæ Mariæ de Oignies vitam beatissimam eleganti sermone conscripsit.
[6] Anno quinto ante mortem suam c Dominica tertia post diem Pentecostes, Euangelium, Homo quidam fecit cœnam magnam, [prædicit se mortiuram Dom. 3 post Pent. quinquennio ante] in Ecclesia legebatur: Prophetiæ ergo spiritu tacta intrinsecus dixit Dominæ Sybillæ de Gagis cui in omnibus ut litteratiori moniali commissa fuerat procuranda: Scire te oportet, carissima, quod in die illa Dominica, quando Euangelium hoc legetur, ad cœnam nuptiarum Agni transferar jam defuncta. Hoc dicto memorata Sybilla prædictam diem Dominicam, tamquam futuram diem transitus piæ Lutgardis, cum summa expectatione præstolabatur. Quæ dies ut venerat, nec mori visa est anni ipsius tempore revoluto; dicta Sybilla phantasticam credens, ad tempus oblita est propheticam visionem. At ubi annus quintus, sub eadem die, quam prædixerat, Dominica revolutus est, posito defuncto corpore piæ Lutgardis in feretro, Euangelium quod prædiximus, ad Missam Conventus matutinalem in ecclesia legebatur. Ad cujus auditum, quod jam diximus Sybilla memorabilis recordata, obstupuit: & quomodo istud ante annos quinque pia Lutgardis spiritu prophetico prædixisset, cum admiratione omnium indicavit.
[7] Quarto anno ante mortem ejus gens crudelissima d Tartarorum, erumpens sedibus suis, destructa majori Hungaria Orientis, [in irruptione Tartarorum,] & minori Hungaria Occidentis, Turciæ quoque & Græciæ parte per maxima, utpote Bulgaria atque Rescia, Poloniæ etiam potentissimo Duce perempto, & terra populoque destructis; cum jam partem Teutoniæ invadere, Boëmiam scilicet, inchoassent; timor per totam Galliam atque Germaniam maximus erat, ne eas, [eos in Germaniam non venturos prædicit] sicut & terras alias, invaderent atque vastarent. Veniens ergo F. Bernardus Frater Ordinis Prædicatorum, & Pœnitentiarius Domini Papæ, meticuloso nimirum rumore perculsus, rogavit piam Lutgardem quatenus instanter oraret Dominum, & a Germaniæ finibus flagellum averteret Tartarorum. Et illa: Non cœpi, ait, modo pro isto negotio rogare Dominum; certa sum jam quod nunc ad terras istas Tartari non procedent. Quod ita ille accepit, ac si de cælo divinitus sonuisset.
[8] Circa idem tempus venerabilis e Balduinus, dictus de Barbenzon, Prior de Oignies, [defuncto Balduino Priore Oigniacense.] quondam in Aquiria annis pluribus Capellanus, verbi Dei solennissimus Prædicator, contra consilium amicorum suorum rebus temporalibus se immiscuit minus digne. [Hic gravi infirmitate correptus, pridie quam moreretur, digitum beatæ Mariæ de Oignies sibi præcepit exhiberi: quo præsente dixit: O veneranda Domina, vivens adhuc in corpore, [a B. Maria Oignia. censi apparente,] in hora mortis succurrere promisisti: succurre ergo nunc o Domina, succurre: jam tempus est. Mortuus est ergo ibidem Balduinus, & ibidem in Oignies digna veneratione sepultus. Hujus igitur in obsequiis & exequiis cum frater Bernardus noster interfuisset, & statim sepulto corpore in Aquiriam pervenisset; mox salutato eo, in ipso adventu, dixit ei pia Lutgardis; Estne mortuus Dominus Balduidus? Et ille, miratus tam inopinatam, tam subitam interrogationem: Mortuus est, inquit, & jam sepultus. Quid tunc ergo? Cui illa. Ecce jam instanti Domina mea Maria de Oignies mihi apparuit, dicens: Surge, Surge, festina, [monetur pro illo orare:] carissima, rogare Dominum quia hora hac anima amici nostri Domini Balduini divino judicio exhibetur, de commissis & omissis Domino rationem redditura. Ecce quam verax in testimonio, tam fidelis in promisso, O venerabilis Maria, extitisti, quæ piam Lutgardem, pro suffragio precum adire pro omnibus mortalibus voluisti; ut quam potentissimam in animabus a purgatorio liberandis vivens adhuc in corpore testata es, ejus adjutorium pro amico defuncto, in gaudiis sublimata cælestibus, exorares. Benedictus ergo per omnia Deus, qui sanctitatem & merita sponsæ suæ, tam evidentissimo testimonio voluit declarare f]. Vide ergo Lector, quam severo judicio examinandi sunt, qui secundum Isaiam gladium verbi Dei in vomeres laborum temporalium conflant; & pro lanceis invectionum contra peccata, fructum pacis transitoriæ ut vacent deliciis, metere jam festinant.
ANNOTATA G. H.
a Mortuus est B. Jordanus anno 1237 die 13 Februarii, ad quem Acta ejus dedimus ex Vitis Fratrum Ordinis Prædicatorumauctoritate Humberti V Generalis collectis, in quibus num. 45 ex hac Vita profertur gloria revelata. Ms. Brugense, solum habebat verba Jordani ad Ludgardim, rem autem ex aliis duobus Mss. hic plenius damus. Eadem in Ms. Brugensi faciebant caput 6 quod caput huc translatum facit ut usque ad cap. 7 tituli capitum discrepent, ab indiculo superius post Prologum posito ex Ms. Brugensi.
b Anno 1240 mortuus non 44 ut ostendetur in Appendice ad Supplementum post Vitam S. Mariæ Ogniacensis 23 Junii.
c Indicatur antiqua consuetudo Ecclesiarum Gallicarum & Belgicarum: in qua secunda Dominica post Pentecostem, præscribitur ex Luca parabola de Divite epulone, & tertia Dominica Euangelium hic indicatum. Consule dicta 8 Aprilis ad Vitam B. Alberti Patriarchæ Hierosolymitani num. 94. Imo ita adscribitur in Missali Leodiensi anno 1509 excuso & deinceps.
d Hæc irruptio Tartarorum anno 1241 facta describitur a Michovio, Crommero in Polonicis, & aliis Scriptoribus.
e Francisco Moscho in Catalogo Antistitum Oigniacensium, dicitur Balduinus Barbenzonius secundus Prior. ubi de illo pag. 6 & seqq. agit.
f Hæc in Ms. Brugensi, Tacito Bernardi nomine, referebantur brevius; postea autem ipso Bernardo suggerente, sic aucta & mutata in aliis Mss. inveniuntur.
CAPUT II.
Modus in contemplatione servatus. Præparatio ad mortem præscitam. Morbus obitus.
Requisita a quodam spirituali & speciali amico suo, qualiter Christi faciem in contemplatione videre soleret; respondit: In momento, inquit, apparet mihi splendor inæstimabilis, [Fatetur sancta se Christi faciem] & quasi fulgur video ejus ineffabilem pulchritudinem glorificationis: quæ nisi raptim transiret ab aspectu contemplationis meæ; cum vita præsenti hanc sustinere non possem. Post hunc vero fulgorem splendor intellectualis manet; & cum in ipso splendore quæro quem raptim videram, non invenio. Nota ergo lector, [non nisi in rapta videre solitam,] quod hoc idem est, quod in Canticis dicitur: Anima mea liquefacta, est, ut dilectus locutus est: quæsivi & non inveni illum; vocavi & non respondit mihi. Quid est Christum loqui in anima, nisi repræsentare illi suæ divitias bonitatis, sapientiæ, & decoris? [Cant. 36] Ut ex his metiatur anima, quam bonum, quamque sapide sapientem, & a virtutibus decoratum eum esse oporteat, qui ejus amorem poterit in caritate perpetua promereri. Hunc ergo audiens anima liquescit in desideriis, & nititur obtinere quem conspicit: sed quia tempus perfectæ visionis nondum venit, illum quem quasi præsentem habuit, subito perdit: ut tanto diligentius quærat, quanto ardentius amat; [alias immorituram se] & tanto ad possidendum mens latior præparetur, quanto ad quærendum frequentius innovatur. Proinde oculos Christi tam radiantissimo lumine coruscare dicebat, ut si possibile esset ipsum lumen solis splendoribus superfundi, tamquam sol stellas, & in infinitum magis solis radios offuscaret. Et hoc est quod quidam religiosus Sacerdos scire desiderans, quid esset dicere: Pulchriores sunt oculi ejus vino; [immenso ejus splendori.] monstrata est ei in sancto calice, ubi divina mysteria celebrabat, facies Christi; cujus oculi tanto splendore luminis radiabant, ut totum mundum possent etiam in tenebris constitutum, magis quam mille soles illustrare. De ipso autem spiritu veritatis edoctus quidam vitæ spiritualis expertissimus prædicator, dixit: Quod numquam sicut piam Lutgardem aliquem in vita cognovit, ita perfecte per fidem migrantem in intellectum & affectum. Quod & ipse protestor, sicut & scripturis & relatione quorumdam spiritualium ex parte conjicio, [lacrymis persunditur,] licet ego sum homuncio talis luminis inexpertus. [Et quidem facile credi non posset quantis videndi Christum desideriis æstuabat. Vidi ipse in hoc aliquando lacrymas ejus tantas, quod vix eas aliquis sine lacrymis sustinere valeret: accidit autem biennio antequam migraret a seculo quod Frater Noster Bernardus, in Aquiriam veniens, eam jam per mensem infirmatam, & Sacramento Unctionis, quasi quotidie ad exitum præparatam, invenit. Ex ardentissimo enim desiderio videndi Christum menti ejus insederat, quod ad Dominum tunc transire debebat. Nullum ergo signum mortis in ea dictus Frater reperiens, ad illam tanto desiderio suspensam, dixit: Non videtur mihi, Carissima, [& optat mori.] quod modo ex hoc seculo transeas. Quem illa anxio vultu reverberans; Non sic, ait, Carissime, dicas, quia valde desidero Christum Dominum revelata facie contemplari. Et ille subridens: Non revera, Mater carissima, non erit hoc modo: Cui illa, elevatis ad cælum oculis; Si, inquit, modo non erit, fiat voluntas ejus cras. Tunc de lectulo surgam, & ejus corpus in solamen accipiam.
[10] Die quodam cum anima piæ Lutgardis, ad pietatem inclinata, Christo in contemplatione sincerius jungeretur, facta est vox super eam, audiente quadam devotissima Moniali dicens: [in contemplatione audit, deliciæ meæ esse cum filiis hominum.] Deliciæ meæ sunt esse cum filiis hominum. Quid miri? quid novi? Paradisum paradisorum Augustinus, contemplativorum maximus, fidelem & devotam animam nuncupavit, & merito: In creatione enim cæli & terræ, verbo tantum dixit, & facta sunt: in recreatione vero animæ, dilapsæ per peccatum Adæ, quantum laborem triginta tribus annis usque ad ignominiosam mortem Christus sustinuit, quis æstimare sufficiet? verum Deum & verum hominem hæc quidem sustinuisse non ambigo: sed quanti pendendus sit ille, pro quo iste talia tantaque sustinuit, ad plenum numquam quis sufficiet admirari; maxime cum ille, qui vicem pro posse rependens, ea quæ desunt passioni Christi in carne sua non desinit adimplere. Quod Lutgardem fecisse magnopere, nemo dubitat, qui hanc novit; nullus ambigit, qui hæc legit. Secundum præcedentia ergo, quid Christo Dei filio nostris temporalibus delicatius esse potuit, quam Lutgardis; Si fuerit, nescio; Deus scit. Unum scio, credidi propter quod locutus sum, quod nullam me talem vel legisse meminerim vel audisse.
[11] Anno paulo plus quam uno ante mortem suam apparuit ei Dominus Jesus Christus, vultu illi congratulantis applaudens, & dixit: Jam instat finis laboris tui: [tria ultimo vitæ anno ab ea exigit Christus.] nolo te a me diutius separari. Tria tantum anno isto requiro a te. Primo mo quidem, ut referas gratias pro beneficiis jam adeptis; & in hoc requiras suffragia Beatorum: secundum est, quod pro peccatoribus meis te totaliter effundas in orationibus apud Patrem: tertium est, quod venire ad me sine aliqua alia solicitudine hianti desiderio concupiscas. Penses ergo, Lector, quanti apud Deum meriti fuit, cujus calcaneo quando antiquus serpens insidiari debuit, hujus mentem Deus tantum tribus solicitudinibus occupavit.
[12] Paschali tempore proximo ante mortem suam a apparuit ei Dominus Jesus Christus, cum gloriosa Matre sua in maxima gloria claritatis. Cumque pia Lutgardis, (ut fere semper) vitæ præsentis exilium, & desiderium supernæ patriæ causaretur, [ab hoc & Deipara monetur de morte brevi secutura,] dixerunt ei: Non te oportet Carissima, ab hoc præsenti tempore ulterius fatigari: jam tibi remedium perpetuæ pacis disponitur ad coronam; nec te volumus amodo diutius expectare. Hæc pia Lutgardis sæpe dictæ Sybyllæ de Gagis, statim ut revelationem Domini accepit, cum maximo timore & exultatione prædixit: sicut enim nullam habuit in omnibus cariorem, ita nullam in omnibus familiariorem. Et merito: quia secundum præceptum supradicti venerabilis Jacobi, ejusdem Sybillæ consilio, ut magis litteratæ, in omnibus regebatur.
[13] Quindecim diebus ante mortem suam apparuit ei gloriosa virgo Maria, & beatissimus Baptista Joannes, quem amore specialissimo diligebat: qui & dixerunt ei: [iterum diebus XV ante obitum a Deipara & sanctis visitata,] Jam instat consummatio tua, superest tibi corona justitiæ: nolumus te hic esse diutius, omnes enim cives cælici te expectant. Sed & Sancti apparuerunt ei anno illo frequenter in magna multitudine, & prædicebant ei excessum, quem completura esset instantius. Nec non & ei quidam amicorum ejus specialium, qui jam prædecesserant, apparebant; gaudere se magnifice protestantes, quod eis sociaretur in proximo migratura. Hæc cum dixisset quibusdam amicis suis, quæsitum est ab ea, quomodo discernere posset inter Sanctos. Et illa: De ipso, inquit, Christo Sanctorum Sancto, quidam animæ illucens splendor egreditur, in quo unumquemque Sanctorum, [eos in splendore Christi cognoscit:] qui apparet mihi, perfecte cognosco. Nota igitur, Lector, quod nihil aliud splendorem istum intelligo, nisi speculum Trinitatis vel æternitatis. Sicut enim liber Sapientiæ capitulo septimo dicit: Candor est lucis æternæ, & speculum sine macula Dei majestatis, & imago bonitatis illius; & cum sit una, omnia potest, & permanens in se omnia innovat, & per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei & prophetas constituens. [Sap. 7. 16] Sanctos ergo, cum apparebant illi, rogabat obnixius, ut gratias referrent Deo pro ea, & pro beneficiis collatis sibi ab eo.
[14] Frequenter Sorores in infirmaria Moniales redarguerat, eo quod minus bene & minus attente Canonicas Horas Deo solverent divinitus constitutas. [eas quas de officio divino frustra monuerat vivens,] Cumque anno dimidio ante mortem suam correctionem plenariam, secundum quod Divinæ Reverentiæ congruebat, in ceteris non videret; dixit: Scio quod post obitum meum defectum istum in Sororibus manus Domini vindicabit; & tunc verbi mei memores & flagelli humiliter corrigentur, & mox retrahet manum Dominus, quam extenderat in vindictam. Quam veraci spiritu hæc fuerint prophetata, [se mortua corrigendas prædicit,] non est qui ambigat. Statim enim ut pia Lutgardis beata morte defuncta est, pestilentia gravis in conventu Monialium mox grassatur, & infra brevissimi temporis spatium, numero quatuordecim, Moniales probatissimæ sunt defunctæ. Ego enim sub eo tempore ibidem veni, & duas spiritu carneque sorores uno spatii momento migrantes, celebrata pro eis Missa in uno tumulo sepelivi. Nec mora post hæc, cum se debiles in infirmaria, in dicendis solicite Horis, plenissime correxissent; manum suam, secundum quod pia Lutgardis prædixerat, [ut factum, 14 earum peste sublatis.] Domino misericorditer revocante, pestilentia mox cessavit. Rogo ergo vos o Aquiriæ Dominæ & Sorores ut piam Lutgardem in omnibus dictis quæ observare poteritis, observetis: exemplorumque ejus inhærete vestigiis, & spero quod ejus precibus pervenietis ad palmam, & in hoc exemplum sumite, quod subjungo.
[15] De specialibus amicis ejus quidam vir secularis in grave peccatum inciderat. [pro amico in peccatum lapso sæpius orans,] Faciens ergo confessionem suam, pœnitentiam quidem peccati fecit, sed nullam indulgentiæ consolationem in oratione sentire promeruit. Quapropter in voraginem desperationis fere cadebat: veniens autem ad piam Lutgardem, quasi ad propriam matrem, quid egisset, & quid pro scelere sustineret, gravi mœrore conquestus est. At illa semel, iterato, ac tertio pro peccatore orationem effundens, nullum secundum quod solebat, responsum a Domino accepit. Ille vero in nullo se habere melius sentiebat. Hoc viso pia Lutgardis in oratione cum Domino mira spiritus instantia luctabatur. Tandem vero, ubi in ira Dominum misericordias continentem evincere non valebat, dixit: Aut dele me de libro vitæ, aut dimittas illi noxam hanc. Nec mora: [intelligit remissionem propter se factam:] in voce hac Dominus ad misericordiam inclinatus, dixit: Ecce dimisi illi, quia confisus est de te: & non solum illi, sed & omnibus qui spem habent in te, & diliguntur a te, benefaciam propter te. Ad hæc igitur Dei verba, mox homo ille spem veniæ perfecte recipiens, ad statum gratiorem, & magis pacatum, quam ante lapsum, Domino propitiante pervenit.
[16] Hinc ergo, quantum ad ipsam, dies sequitur exultationis & laudis; ad nos, vero & omnes illos qui ejus patrocinii solatio vivebamus, [9 Iunii febri correpta,] dies luctus, dies gemitus, & mœroris; dies, inquam, quem ego infelicissimus omnium, nec præanticipare, ut sæpius eam rogaveram, morte potui, nec subsequi possum, omni miserior orphano derelictus. Venit ergo dies, vigilia scilicet Octavarum Sanctæ & individuæ Trinitatis, & gravi admodum, sed lenta febre decubuit, Trini Dei individua veneratrix. Ingravascente autem morbo exercebatur. Secunda feria sequenti quidam Conversus Affligemiensis, Wilhelmus nomine (præcipue enim illius monasterii Fratres, [11 Iunii invisitur a Converso Affligemiensi,] propter religionis observantiam, diligebat) intravit ad eam visitationis gratia, & inter verba alia dixit: Utinam Dominus noster Abbas sciret vos adeo graviter infirmari. Et illa: Cras, inquit, veniet ille carissimus meus, & videbit me. Ad quod ille, responsum cum inopinabile duceret, admiratus conticuit. Et mane facto, cum dictus b Abbas venerabilis ad duo milliaria prope transiret, & infirmari piam Lutgardem penitus ignoraret, dixit his qui secum erant: [12 Iunii ab Abbate.] eamus videre Dominam Lutgardem, quia eam elapso jam longo tempore non vidi. Venit ergo in Aquiriam: & cum intrasset ad eam, illa sincerissime gratulata, & de lectulo relevata, resedit; tenensque manum ejus dixit; Jam recedo, Carissime, & nihil sub cælo carius te relinquo: de te autem a Domino me noveris consolatam. Hoc dicto in alia distractus Abbas discessit: & illa usque in feriam quintam magna spiritus alacritate remansit. Quinta ergo feria, cum vocem sæpe dictæ Sybillæ de Gagis intrantis audisset, dixit: Sedeas hic juxta cor meum: ecce plenum est claustrum militiæ cœlestis exercitus: [14 Iunii videt cælites in claustro,] animæ Beatorum præsentes sunt, & multæ Sororum nostrarum, quæ ab hoc seculo præcesserunt. Hæc dicens conticuit; & deinceps per totam sextam feriam vultu gratiosissimo, in Dei tantum contemplatione spiritu rapta, permansit. [15 Iunii in extasin rapta,] Sabbato autem cum in hora mortis instaret, oculos ad cœlos aperuit: & Sacramentis præmunita sanctificis, in medium juvencularum tympanistriarum principibus cælestis exercitus commixtis, psallentibus, anima felix ad liberas auras exultans, evolat ad superna; [16 Sacramentis munita moritur,] anno ab Incarnatione Domini millesimo, ducentesimo, quadragesimo sexto, mense Junio, sexto decimo Cal. Julii: Indictione quarta, anno ætatis suæ sexagesimo quarto c, hora circa vesperam, regnante D. N. Jesu Christo, [anno 1246 æt. 64.] cui est honor & gloria cum patre & spiritu sancto, per immortalia secula seculorum, Amen.
[17] At ubi spiritum efflavit pia Lutgardis extremum, nonnullæ ex Monialibus, quibus hoc datum optimum a Deo concessum est, tanta spiritus dulcedine, [cum consolatione adstantium,] tanta alacritate repletæ sunt, ut se non caperent præ stupore; & nimirum perfecte sentirent, quod cum immenso tripudio supernorum, ipse præsentialiter salutis nostræ princeps Jesus, animam illius ad delicias evocaverit paradisi. Proinde proprium ex natura morientium est, ut in morte livido pallore nigrescant: pia autem Lutgardis, [candorem in facie retinet, oculos apertos,] in signum innocentiæ virginalis, candorem in morte cum nitore lilii in facie prætendebat. Oculos in cælum (ut dictum est) instante hora mortis diu ante clausos aperuit, nec eos postea in morte vel post mortem reclusos habere potuit: quia ipse oculorum gestus, iter, per quod transierat spiritus, indicavit. [& cutem lenem.] Cutis autem totius corporis ejus tantæ lenitatis a contrectantibus est reperta, ut sub palpantis manu byssus pariter candens & lenis plenissime crederetur: nemirum simplex hæc sine felle columba, lotos lacte puritatis oculos habuit, quæ speculabatur residens juxta fluenta plenissima.
ANNOTATA G. H.
a Anno 1246, littera Dominicali G, fuit Pascha celebratum die XIII Aprilis, festum Pentecostes XXVII Maji, Dominica SS. Trinitatis III Junji, quæ solebat cum Octava celebrari, & Festum Ven. Sacramenti tunc tantum cœptum introduci, ac postea anno 1264 ex præcepto observatum, omissa Octava Trinitatis. Erat autem Sabbato sequenti, pridie illius Octavæ dies IX Junji & feria secunda sequenti XI Junji & ita consequenter.
b Abbas Affligemiensis Joannes I præfuit ab anno 1242 usque ad annum 1261, quo obiit 16 Aprilis. Est Affligemiensis abbatia sita inter Alostum & Bruxellas, quam præclare illustratam edidit Sanderus anno 1657.
c Hunc annum ætatis supra probavimus, ac rejecimus scrupulum ex aliis duobus Mss. subnatum.
CAPUT III.
Sepultura. Miracula.
[18] Igitur cum sacrum cadaver exanime lavaretur, [Usus manus restituitur attactu corporis:] quædam Soror, quæ per annos plures usum penitus manus amiserat, casu & non ex proposito manu perdita inter lavandum corpus attigit, & subito, in plenum omnis operis usum, restituta est sanitati. Ecce quam subito, quam plane, sicut superius diximus, venerabilis Mariæ de Oignies prophetiæ verbum impletum est, ubi in morte agens de pia Lutgarde prædixit: Spiritualia miracula in vita nunc facit; corporalia post mortem efficiet. Dignum utique & revera dignissimum, ut quem pia Lutgardis in Sanctis suis vita mirabilem prædicavit, ille Deus eam evidentibus signis etiam post mortem mirabilem exhiberet.
[19] Annis pluribus ante mortem ejus plures Moniales & conversos Fratres instanter rogaveram, [scriptor qui petierat olim sibi dari manum mortuæ,] ut si contingeret, sicut heu! contigit, me in morte piæ Matris Lutgardis non esse præsentem; manum ejus abscissam mihi, ob sacram ejus memoriam, reservarent: & in hoc licentiam venerabilis Hawidis ejusdem loci Abbatissæ obtinueram. Ut autem feminarum natura est, celanda penitus celare non posse, secundum illud vulgare proverbium,
Scilicet ut taceas femina, si qua potest;
Moniales piæ Lutgardi, quid de abscindenda manu illius ordinaveram; indicarunt. Nec multo post, cum in Aquiriam veniens cum ea habere colloquium incepissem; [& cui illa vivens dixerat sufficere digitum,] ipsa me vultu intuens serioso, dixit: Audivi, fili carissime, quia manum mihi post mortem abscindere jam disponis: tu autem quid de manu mea facere cogites multum miror. Ego igitur rubore perfusus; Credo, inquam, quod in bonum animæ & corporis mei tua mihi manus obveniet, si eam consequar, ut intendo. Tunc illa, sereno, ut erat, vultu subridens, & auricularium digitum dextræ manus in subliminari fenestræ, in qua colloquebamur deponens, Satis, inquit, tibi sufficiet, cum istum digitum post mortem meam habere potueris. Tum ego confidentius jam invectus: Nihil, inquam, mihi ex tuo, Mater, corpore sufficere poterit, nisi manum aut caput habeam, quo tunc relever te orbatus. His dictis ad alia verba descendimus, nihil alicui inde dicens, nihilque ponderans aut advertens. Ergo illa defuncta, ubi nondum adhuc elato in ecclesiam corpore in infirmaria servabatur, quidam Guido devotissimus juvenis, & alius socius suus, Fratres Conversi piæ Lutgardi manum abscindere cogitabant; sed cum hoc præsumere non auderent, eumdum digitum dextræ manus, quem mihi sufficere dixerat, amputarunt, [eum amputatum audiens, petit,] & dentes de ore ejus numero sexdecim extraxerunt. Cognita autem morte ejus, & digitum amputatum audiens, nec quis digitorum esset intelligens; Nunc, inquam, videbo lucidius, si vere Prophetes pia Lutgardis esse probabitur: quæ dextræ manus suæ auricularium mihi sufficere ante annos plurimos jam prædixit. Veni ergo in Aquiriam & eumdem, sicut prædixerat, amputatum inveni, & per omnia mihi sufficere eum, & felicem me fore, si hunc obtinere possem solicitus cogitavi. Super eo ergo Abbatissam adiens preces supplices cum lacrymis fudi: sed cum magno dolore meo solam ipsam Abbatissam inexorabilem mox inveni: credo tamen quod non sine dispensatione superni consilii: [ac denique obtinet:] probare enim Omnipotens ordinabat, ut secundum promissum piæ Lutgardis ejus digitum obtinerem, quem nescia simplicitas denegarat. Iterato autem secundum tempus in Aquiriam veni, vitamque piæ Lutgardis scribere promittens, cum ingenti cordis lætitia super aurum & argentum optatum munus accepi. [& exemplis probat factum.] Nec me in hoc invidus aliquis mordeat aut judicet arguendum: si piæ Lutgardis, nondum adhuc canonizatæ, digitum tanto amore complector: quia beatissima a Natalia Adriani Martyris mox occisi brachium abscidit. Venerabilis quoque Mariæ de Oignies, nondum canonizatæ, b digitum in morte præcisum, piæ memoriæ quondam Aconensis Episcopus, & postea Romanæ Curiæ Cardinalis, annis multis ad collum suspensum pro maximo munere, solemnis memoriæ Papæ Gregorio nono, contra blasphemiæ spiritum, quo atrociter tentabatur, portandum dedit. Beatæ quoque c Elizabeth Thuringiæ Lantgraviæ, nostro tempore mox defunctæ pollex, cum indice mox abscissus fuit. Quod autem in S. Natalia, & memorabili viro Jacobo Cardinali, & in Gregorio Romanæ urbis Pontifice, & aliis multis fide dignis tanta auctoritate præcessit; nullus in me quasi factum stultum & impium, nisi plane stultus & impius, judicabit.
[20] Ex hinc, cum sacrum corpus ejus sepeliendum jaceret in feretro; quæstio mota est, ubi tantæ & tam solemnes reliquiæ conderentur. Et accidit ut ex ordinatione divina venerabilis d Abbas de Alna, Pater secundum ordinem ipsius monasterii Visitator, ex triduo ante sepulturam piæ Lutgardis, & maxime exitum expectaret. Mota ergo quæstione, [Ex responso Abbatis Alnensis,] ubi deceret thesaurum tam pretiofissimum tumulari; respondit Abbas: Et ubi, inquit, nisi in Ecclesia, ubi digne possit ab omnibus frequentari. Sane per omnia & provide respondit & digne, secundum ea quæ ipsamet in vita prædixerat. Cum enim magis familiares ejus in Aquiria Moniales, ab ea in vita quæsissent, quid facerent ipsa mortua, [& Sanctæ prædictione,] quæ tanta orationum ejus suffragio frustrarentur; respondit; Ad tumulum, inquit, meum confugite; ibi vobis adero mortua, sicut vivens. Quam vero & prophetico spiritu ista prædixerit, nullum ambigo jam nescire, qui fido corde ejus adjutorium invocavit. Ubi autem hoc convenientius fieri debuit, nisi in deputato loco, ubi adhærere Deo in oratione & contemplatione consuevit. [sepelitur in dextero chori latere,] Obtinuit ergo verbum Abbatis consensum omnium, & in dextro chori latere, juxta parietem ubi orare consueverat, in loco solenni & honorifico, sepelitur. Dicta autem Sybilla de Gagis, epitaphii more versificans, dixit.
Lutgardis luxit; vitam sine crimine duxit; [cum epitaphio.]
Cum Christo degit, quam lapis iste tegit.
Esuriens hæc & sitiens cælestia, luxit;
Mera dies, sponsi facies, illi modo luxit.
Hæc speculum vitæ, flos claustri, gemma sororum;
Fulsit in hac pietas, compassio, gloria morum.
[21] Nec mora, postquam sepulta est, apparuit cuidam e Elizabeth de Wans, in Aquiria moniali, quæ quondam in Campania Galliæ apud f S. Desiderium fuerat Abbatissa. Apparentem autem in magna gloria, sciscitata est dicens; O dulcissima Domina, [apparens, dicit se sine purgatorio, multis ex eo liberatis, salvatam.] numquid per aliquid temporis spatium purgatorium pertulisti? Et illa; non solum sine purgatorio ad requiem transii, verum etiam cum ante purgatorium haberem transitum, afflictis ibidem compatiens benedixi; & multas animas, ex beneficio divino, pœnis exemptas, ad amœnitatem mecum transtuli Paradisi. Hæc ea dicente, visum est dictæ Elizabeth, quod cuidam juvenculæ moniali, Machtildi nomine, adhuc viventi pia Lutgardis diceret: Sequere me. Per quod illa intelligens, quod eam per mortem juvencula sequeretur, seipsam quoque ad sequendum Elizabeth offerebat, dicens: Liceat etiam me te sequi, [juvencula ab ea invitata, post 9 dies obiit.] Mater dulcissima. Et pia Lutgardis, Non potes, inquit, me modo sequi, sed postmodum me matrem sequeris filia. Quæ visio statim effectum habuit: nam juvencula, quæ a pia Lutgarde invitata est ad sequendum, infra dies novem defuncta est: Elizabeth vero, quæ se ad sequendum obtulit, nec cui sequi concessum est, supervivit.
[22] Præterea, cum, secundum prophetiam piæ Lutgardis, [Aquiria liberatur a peste,] inter moniales Aquiriæ dira pestis morientium grassaretur; quædam de Monialibus in visione vidit, quod multi ecclesiam monasterii insolenter irruerent. Et cum nullus eos prohibere ab insolentia potuisset, vidit quod pia Lutgardis surrexit de tumulo, & omnes cum maxima violentia ab ecclesia propulsaret. Nec mora effectum suum visio beata consequitur, & ab insolentia pestilentis contagii Aquiriæ monasterium liberatur.
[23] Raptim unaquæque Monialium quidquid de cingulis, de peplis, velis, [& anthrax in collo attactu veli pellitur.] ac rebus aliis habere potuerunt, quasi pro Reliquiis, & revera maximis Reliquiis, distraxerunt. Nobilissima autem puella Beatrix de Roania Monialis, quæ patrimonio suo monasterium Aquiriæ copiosissime a pauperie relevavit, anthracem, quem carbunculum physici dicunt, in collo habens, velum capitis piæ Lutgardis circa collum posuit: & perniciose turgens inflatio visibiliter mox aufugit. Juste quidem, o pia Lutgardis, & digne per omnia hoc fecisti, ut tua post mortem spiritualia meteret, cujus in hac vita temporalia suscepisti.
[24] Dominus Alardus, ibidem annis plurimis Capellanus, cum pollicem inflatum in magna quidem anxietate doleret, [curantur, pollex] pollici inflato piæ Lutgardis Reliquias alligans, remedium doloris & inflationis sensibiliter mox probavit.
[25] Oda Suppriorissa Aquiriæ, cum manum graviter doleret inflatam, circumligans piæ Lutgardis reliquias, [& manus instata;] sensit continuo remedium perfectissimæ sanitatis.
[26] Ejusdem nominis consanguinea mea, nata de oppido g Brania, Monialis, cum ex debilitate capitis, qua diu vexata est, nullum prorsus odorem lilii recipere potuisset, [debilitas capitis,] & ad tumulum piæ Lutgardis lilia ponerentur; horruit quidem ipso aspectu, sed cum solum caput ad tentandum ingressum ostii posuisset, nullumque gravamen adverteret; mox confidentius introgressa, loco hæsit, tumulum adiit, lilia naribus admovit, & nullum penitus capitis dolorem sensit. Eadem Monialis, cum nocte quadam in tenebris ad piæ Lutgardis sepulchrum orandi gratia se prosterneret; offendit oculo ferrum acuminatum candelabri, manumque mox objecit oculo, [gravis læsio oculi,] ut orbiculam ejus quasi loco erutam, ne penitus caderet retineret. Dolore igitur intolerabili coarctata dixit: Quid est o sancta mater Lutgardis, quod mihi accidit? In veneratione tui procidens, oculum perdidi, quem custodire debueras; & inde molestiam retuli, unde remedium præstolabar. Hæc dicens surrexit, & momentaneo unius horæ spatio plenissime restituta sanitati, nihil languoris pertulit vel doloris.
[27] [gravissimus dolor capitis.] Maria de Audena, Aquiriæ Monialis, cum gravissimo dolore capitis torqueretur, ita quod nullo prorsus corporis membro posset vel ad momentum quiescere, & se per terram impatientius volutaret; mirantibus omnibus, qui eam subito sensum perdere cogitabant, velo piæ Lutgardis in tantum visibiliter mox curatur, ut nullus in ea dolor penitus remaneret.
[28] Matrona quædam nobilis cum in partu diutissime & periculosissime laborasset, [parturientes apposito cingulo liberantur.] allato cingulo de setis equorum facto, quo pia Lutgardis ad carnem in macerationem corporis sui uti consueverat, utero superposuit; & cunctis stupentibus sine ulla doloris conditione in salutem sui & suæ sobolis liberatur. Hoc idem in diversis locis, & in diversis personis efficaciter est probatum.
ANNOTATA G. H.
a Natalia inscripta est Martyrologio Ramano I Decembris, sed ejus Acta inserta sunt Actis martyrii S. Hadriani mariti & Martyris, danda 8 Septembris.
b Hæc late describuntur in B. Mariæ Oigniacensis Vita 23 Junii lib. 3, 19, 20 & 21.
c Colitur S. Elisabeth 19 Novembris: obiit autem an. 1231
d Fuit hic Joannes Onkelin, X Abbas Alnensis, quem ab anno 1231 ad annum 1266 præfuisse scribit Jongelingus in Notitia Abbatiarum Ordinis Cistersiensis. Os aliquod S. Lutgardis asservatur in Ecclesia Alnensi.
e Hæc Elisabeth Wans in Gazophylacio Belgico Raissii pag. 61 titulo Beatæ honoratur: vide quæ de ea diximus in commentario prævio num, 5.
f Hujus monasterii in diœcesi Catalaunensi meminerunt Sammarthani in Gallia Christiana tomo 4 pag. 329.
g Brania-Comitis, media inter Montes Hannoniæ & Hallas via, oppidum nobile.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 16. Juni
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 16. Juni
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.