18. Juli
DECIMA OCTAVA DIES JULII
SANCTI QUI XV KAL. AUGUSTI COLUNTUR.
S. Symphorosa, Martyr Tibure in Latio.
Septem filii, Martyres Tibure in Latio.
S. Crescens Martyr Tibure in Latio.
S. Julianus Martyr Tibure in Latio.
S. Nemesius Martyr Tibure in Latio.
S. Primitivus Martyr Tibure in Latio.
S. Justinus Martyr Tibure in Latio.
S. Stacteus Martyr Tibure in Latio.
S. Eugenius. Martyr Tibure in Latio.
S. Guddene martyr Carthagine.
S. Secunda Martyr Dorostori in Mysia.
S. Donata Martyr Dorostori in Mysia.
S. Bassus Martyr Dorostori in Mysia.
S. Maximus Martyr Dorostori in Mysia.
S. Paulus Martyr Dorostori in Mysia.
S. Marinus Martyr Dorostori in Mysia.
S. Justus Martyr Dorostori in Mysia.
S. Aquilinus Martyr in Africa.
S. Speratus Martyr in Africa.
S. Civinus Martyr in Africa.
S. Felix Martyr in Africa.
S. Crestinus Martyr in Africa.
S. Lutatus Martyr in Africa.
S. Nazarius Martyr in Africa.
S. Vetusa Martyr in Africa.
S. Generosa Martyr in Africa.
S. Januarius Martyr in Africa.
Item S. Januarius Martyr in Africa.
S. Titianus Martyr in Africa.
S. Nessa. Martyr in Africa.
S. Falteus vel Falveus episcopus, & forte Martyr.
S. Jucundus Martyr.
S. Maternus episcopus, Mediolani in Insubria.
S. Æmilianus martyr, Dorostori in Mysia.
S. Marina V. M., in Gallæcia Hispaniæ.
S. Rofilus seu Ruphillus episcopus, Foro Livii in Italia.
S. Philastrius episcopus, Brixiæ in Italia.
S. Elius seu Ælius conf. Justinopoli in Istria.
S. Arnulphus martyr, in Silva Aquilina, Parisios inter & Carnutum in Gallia.
S. Scariberga, S. Arnulphi uxor & virgo, ibidem.
S. Gonerius presb. anachoreta, in Britannia Armorica.
S. Thenna seu Thenew matrona, in Scotia.
S. Arnulphus episcopus, Metis in Belgica I.
S. Arnoldus confessor, in pago Arnswiler, ditionis Juliacensis, in Germania.
S. Fredericus episcopus martyr, Ultrajecti in Belgio.
S. Bruno episcopus, Signiæ in Latio.
B. Robertus Salentinus, S. Petri Cælestini discipulus, prope Sul. monem in Aprutio.
B. Simon de Lipnica, Ordinis Minorum, Cracoviæ in Polonia.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REJECTI.
| SS. Martini & septuaginta militum sociorum martyrum meminit hoc die Galesinius, eumque secutus est Ferrarius, Surium citantes, qui incerto die, hoc mense coronatos, tandem huic diei, nescio qua auctoritate, affixit. Verum de iis jam pridem actum est, & porro agetur in Supplemento ad | XXI Februarii. |
| S. Veterini episcopi notat hoc die, inter omnes quos noverim, Martyrologos, solus Maurolycus; neque nomen ipsum mihi aliunde notum erat, præterquam ex codice Usuardino Reginæ Sueciæ signato num. 130, ubi simplicius & verius legitur; Ipso die, S. Veterini confessoris; sed unde de Sancti patria, ætate, aut cultus loco non magis edocebar. Clariorem paulo notitiam debeo Cl. Castellano in Martyrologio universali primum, sed longe distinctius in Bimestri primo Martyrologii Romani eruditis notis illustrati, utrobique ipsum referente XXIII Februarii, recteque observante, Sanctum istum Majoribus nostris plane incognitum fuisse. Relatus fortasse hoc die fuerit, ob factam reliquiarum translationem ex cœnobio Trenorchiensi (Tournus) ad Corbiniacense in pago Nivernensi, ut ex laudato Castellano pluribus explicabitur in Operis nostri Supplemento ad dictum diem | XXIII Februarii. |
| S. Matthiæ Apostoli translatio, Treverim facta, hoc die describitur in Florario nostro Ms. Vide quæ de ipso dicta sunt | XXIV Februarii. |
| S. Thomæ Aquinatis canonizatio notatur a Balinghem, videantur ejus Acta ad | VII Martii. |
| S. Benedicti octava legitur in nonnullis auctariis Usuardinis, quæ de ejus translatione intelligenda est, ut vide superius ad diem XI hujus mensis. Hoc indicasse satis sit, de S. Benedicto actum ad diem ejus natalem | XXI Martii. |
| Eleutherii episcopi, Pontiani Papæ, Innocentii confessoris translationem Troiam in Apulia factam reperit Henschenius, at recte notavit, rem illam examinatam esse ad diem quo S. Eleutherius colitur | XVIII Aprilis |
| Sanctus pater Stephanus patriarcha CPolitanus ex Amasæa translatus refertur in Menæis vel Synaxariis Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ; de quo & alia Synaxaria meminisse, monuimus jam pridem ad diem XVII Maii, pag. 37, num. 5; quo de ipso actum occasione alterius ei synonymi ac patriarchæ item CPolitani. Superest itaque ut adeat lector eumdem diem | XVII Maii. |
| S. Anastasonem feminam conjugatam appellat hoc die Castellanus, nescio unde acceptam; eam collocans in insula S. Mauræ in Epiro: omnia loquuntur ipsissimam Sanctam de qua paucis egimus ad diem | XVIII Maii. |
| S. Theodosiæ monialis ac martyris CPolitanæ sub Leone Iconomacho martyrium hodie refertur cum elogio in Synaxario Basiliano; cujus itidem elogium contexit Otto Frisingensis in Chronico lib. 5, cap. 18. Heri in Prætermissis hanc prorsus eamdem esse diximus cum S. Theodota, isto die in Romano Martyrologio signata, remittentes ad diem, quo de S. Theodosia actum est | XXIX Maii. |
| S. Adiliæ virginis apud Orpe translationem notat Florarium Ms., quæ quo tempore & a quo facta sit, nusquam traditur. Vide pauca quæ de Sancta ista dici potuerunt | XXX Junii. |
| S. Pambo hodie notatur in Supplemento nostro Ms. ad Menæa Græca excusa ex Synaxario Sirmondi ac Ms. Chiffletii. In Ephemeridibus Græco-Moscis vocatur Nitriensis, uti & a Castellano in additionibus sui Martyrologii universalis; qui adjungit ipsi titulum celebris solitarii. Cum itaque non videatur hic intelligi posse alius Pambo, quam abbas & confessor Nitriensis, e Vitis Patrum notissimus; lectorem remittimus ad diem, quo datur | I Julii. |
| SS. Flavianum & Eliam, illum Patriarcham Antiochenum, istius nominis secundum, hunc Hierosolymitanum huic diei tamquam natali innectit Castellanus in Martyrologio universali, nos eum Romano de iis egimus | IV Julii. |
| SS. Virginum aliarumque mulierum martyrum, quæ sub Hunnerico rege Ariano, cæde, inedia, aliisque tormentis cruciatæ, simul cum S. Eugenio Carthaginensi episcopo martyrii gloriam adeptæ sunt natalem huc referre placuit Arturo in suo Gynæceo: at de his aliud dici non potest, præter ea quæ habentur in Actis S. Eugenii illustratis | XIII Julii. |
| Ansuerus martyr Raceburgensis cum sociis refertur hoc die a Greveno; & alibi seorsim duo ex sociis SS. Folquinus & Joannes; ast horum & Sancti ductoris gesta superius illustrata sunt, ad diem quo ab aliis signatus est S. Ansuerus | XV Julii. |
| S. Hyacinthum martyrem Amastridensem signavit hodie Molanus, haud dubie ex Horologio Græcorum; nos cum aliis de eo egimus die præcedenti | XVII Julii. |
| Pancratii diaconi & martyris, Calari in Sardinia memoriam primo refert, inter Martyrologos omnes, solus Ferrarius in Catalogo generali, citans nescio quod Kalendarium ecclesiæ Calaritanæ: aitque traditionem ibi esse, quod fuerit unus ex D. Petri discipulis, patria Calaritanus. Kalendarium istus recentius esse oportet, absque antiquiori teste non tam facile allegandum. Quantum operæ posuerint Bonfant & Squirrus in eruendis popularibus Sanctis, videre est in appendice ad Commentarium de S. Lucifero die XX Maii, ubi res illa ita exposita est, ut sola Ferrarii auctoritate Sanctum Calaritanum admittere, tutum omnino non putemus. S. Petri discipulatus accipi potuerit a S. Pancratio Tauromeniensi in Sicilia, de quo ad diem III Aprilis; reliquiæ fortasse a synonymo Romano XII Maii: probent Calaritani sufficientem ab utroque distinctionem, cum soli isti duo in Fastis nostris hactenus noti sint. | |
| S. Severinum aliquem hoc die profert codex Victorinus inter auctaria Usuardina, sed de quo pro hoc die nullum aliud Martyrologium meminerit; nec satis conjici potest, quem inter plures sanctos Severinos confessores proprie designet. | |
| Pontini, Filantii, Helianæ virginis, Mariæ virginis lego in auctariis Bedæ, in Ponto Amantiæ civitate; at facile patet hæc alicunde transposita esse, quæ alibi locum suum invenient. | |
| Eugenii PP. II & martyris primo loco memoriam hoc die agit Grevenus, ut qui a laicis Romanis excæcatus & occisus, sepultus est apud sanctum Petrum. Hunc secutus est Canisius, elogium ejus ex Anastasio non nihil amplificans, ex quo doceri poterat, de excæcatione aut martyrio nihil prorsus subesse, ut plane non capiam, unde Grevenus hujusmodi annuntiationem accersiverit. Nota sunt Eugenii Papæ II gesta parcius ab Anastatio & aliis, paulo fusius a Francisco Pagio deducta, ex quibus hallucinatum Grevenum plane manifestum, neque aliunde de cultu sacro illi umquam exhibito, vel leve vestigium producitur. | |
| Beatissimi patris multipassibilis Joannis Satvornici, id est clausoris, Petschiurici nomen insertum reperitur in Menologio Slavo-Russico verbatim e Slavonica lingua in Latinam converso a Barone de Sparwenfeldt anno 1688, cum variis codicibus tam Mss., quam vario tempore editis collato; qui, sicut additur, in magna continentia vixit annis 35 in spelunca S. Antonii; postea vero sibi ipse fossam effodit, intravit in eam; suisque propriis manibus implevit fossam terra, seseque usque ad humeros sepelivit, & in ea moritur post aliquid temporis. Sed auctoritas sola unius Menologii prædicti nobis non sufficit, ut illi locum demus in Actis nostris: cum de publico ac legitimo cultu nobis non constet; neque facile videatur constare posse, nulla addita ipsi nota temporis vitæ aut mortis. Quamobrem cum incompertum nobis sit an & quando coli cœperit; deinde an ab unitis cum Ecclesia Romana, an a non unitis cum ea Russis publica veneratione primo honoratus fuerit; denique quo pacto erga eam ipse se gesserit; nihil ipsi ultra concedimus præter simplicem memoriam, quam hic damus. | |
| S. Martyris Anuleni memoriam notat Kalendarium Ruthenorum, editum apud Possevinum in Apparatu sacro tomo 2, a pag. 364. Quis, qualis & cujas hic sit, fallor, si vel divinando quis assequatur. Die quidem XXV Maii suus apud nos datus est locus inter Martyres Romanos S. Anolino Commentariensi; ac se S. A. nolino martyre Romano agunt Ferrarius in Catalogo generali Sanctorum, qui in Martyrologio Romano non sunt, die XXIV Maii post Maurolycum & Galesinium, ac Petrum de Natalibus in Catalogo lib. 5, cap. 38; sed quis ex qualiquali nominis affinitate, nisi levis sit conjectator, hunc Martyrem cum eo, de quo hic quærimus, confundere ausit? Nec plura de ipso in promptu habemus: neque quidquam de ipso invenio in Synaxario Ruthenorum peculiari diœcesis Kioviensis, Latine reddito a Georgio David nostro missionario, Moscuæ residente anno 1688. | |
| S. Marcellus in grabbato ignito extensus martyrium consummasse scribitur in Synaxario Ms. chartaceo Chiffletii, additis duobus versibus. Mss. Menæa Mediolanensia bibliothecæ Ambrosianæ signata O, num. 148, adjungunt ipsi socios Dasium & Myronem; atque ex iis, quæ adscripsit Henschenius, colligo, eorum etiam meminisse codicem Taurinensem β, & in Synaxario Sirmondi nomen Myronis scribi Ἰμάρονος. Duo isti postremi Martyres in dicto Chiffletii Synaxario ponuntur simul, at sejuncti a primo; & honorantur duobus versibus; ac gladio interempti dicuntur; ubi & pro Myron est Maron. | |
| Sancti megalomartyris Athanasii in Clysmate maris Rubri martyrium habemus ex pervetusto, uti adscribitur, codice Petri Seguierii, Cancellarii Franciæ. Res quidem brevis est; at præter prologum, epistolam Maximiani Imperatoris, adde dialogismos varios ac preces, nihil fere continet; narrans præterea, Sanctum dicto Imperatori gratiosissimum fuisse; unanimes sibi ac fratres in fide habuisse SS. Sergium & Bacchum, quibus etiam martyrium suum prænuntiaverit; atque Alexandriam digressum, convenisse S. Petrum martyrem, ejusdem urbis patriarcham; denique hac die XVIII Julii, juxta Ægyptios vero mense Epiphi XXIV (qui concurrit cum eadem die XVIII; cum dies septima mensis Epiphi incidat in Kalendas Julii) in Clysmate ad mare Rubrum, imperante Maximiano, capite truncatum. Martyrium istud jam e Græco versum præloque paratum supprimere visum est: cum nusquam hactenus vel minimum apud Martyrologos ullos aut alibi laudati Athanasii vestigium reperire nobis licuerit, quo de cultu ejus sacro constaret: ad quem probandum neutiquam sufficere putamus solam Græculi anonymi cujusdam auctoritatem; aliis omnibus de eodem tacentibus monumentis, quantum scimus: quod mireris contingere in megalomartyre, uti vocatur. Si alicunde sufficiens notitia subministrata fuerit, poterunt forte ejus Acta dari in Supplemento generali. Interim an huc pertineat synonymus sequens, incertum est. | |
| Athanasii memoria inscribitur Martyrologio Arabico-Ægyptio a Gratia Simonio Maronita verso. Varii id nominis Sancti occurrunt in Actis nostris; quo hic referendus, non divino: cum characterismis omnibus individuantibus destituatur. | |
| Isaach episcopi Lingonensis alia est Ferrarii annuntiatio, ante quem nullum reperio Martyrologum qui Isaaci istius, ut Sancti, meminerit. Laudat ipsum quidem & insigni elogio ornat Saussayus in Supplemento pag. 1147,; attamen minori charactere, eique solum tribuit titulum beatæ memoriæ. Quod vero ait, depositionem ejus celebrari; id de anniversario intelliges, donec clara cultus ecclesiastici documenta appareant. | |
| Arnoldi episcopi & confessoris Ambianis hoc die meminit solum Florarium Ms., cujus auctoritati tantum non tribuimus, ut Arnoldus aut Arnulphus, ordine apud Sammarthanos XLVII, Sanctis accenseatur; donec aliunde de ejus cultu constiterit. | |
| SS Petrum & Phaelium martyres Romæ nobis hoc die annuntiat Galesinius; in notationibus nihil adferens præter codicem suum Ms., plerumque infelicem, atque hoc etiam die verosimillime corruptum; ubi Petrus facile ex classe Tiburtinorum abstractus fuerit, Phælius ex Faltei vel Falvei Hieronymianorum efformatus. Sufficiat dixisse, Sanctos istos alibi ignotos esse, nec ex sola Galesinii fide admittendos, non magis quam sequentes, quos rotundo quindecim millium numero laudavit. | |
| Antiochiæ, sanctorum quindecim millium Martyrum; qui ex funestis Diocletiani imperatoris edictis, persecutionis flamma contra Christianos vehementer accensa, pro Dei immortalis religione, magno animi ardore atque alacritate præclaram concertationem sustinendo, maxima martyrii celebritate coronantur. Citatur hic denuo in notationibus codex iste Ms., toties confutatus, additurque egregia confirmatio, ex tab. ecclesiæ Cordubensis. Secutus est quidem Galesinium Ferrarius: at recte interrogat; Quid tabulis ecclesiæ Cordubensis, in quibus nihil tale legimus, cum Antiochia? Fateamur, Galesinium hic dormitasse. Parem Martyrum classem habes in Actis nostris XXII Aprilis ex Perside, neque alias refugimus, modo sufficienti auctoritate nitantur, qualem in Galesinio non agnoscimus. Quid de iis Græci memorent, habes in Prætermissis die præcedenti. | |
| Arnoldum monachum in Hemmerode hoc die referri diximus in Kalendario Cisterciensi inter Prætermissos diei præcedentis, ubi de eo satis actum est. | |
| Martyres plurimi in Calatrava Hispaniæ memorati sunt in Prætermissis ad diem XVIII Februarii ex Chrysostomo Henriquez, quem postmodum secutus est Chalemotus; & ad diem XXVIII ejusdem mensis ex Kalendario Cisterciensi Divione excuso; inde vero remissi ad hunc diem quo interempti dicuntur. Si cultu umquamgavisi fuissent aut hodie gauderent, a Tamayo præteriti non essent. De eo igitur plenius doceri cupimus. | |
| Godefridi Bullionii virtutes breviter prosecuti sumus inter omissos XV hujus, ibidemque monuimus, hoc ipsum die obiisse: ast honores ecclesiasticos ipsi legitime delatos, utut eos meritum nonnulli velint, nobis hactenus compertum non est. Videatur insigne elogium quod ipsi concinnavit noster Fisen in Floribus ecclesiæ Leodiensis. | |
| Bertha de Marbais prima celebris Markettensis, non procul Insulis Flandrorum, parthenonis illustris abbatissa, anno 1247 vita functa, refertur ab Arnoldo Raissio, in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii hoc die, ut Brugis in Flandria deposita, cum elogio ex nostri Buzelini Galloflandria lib. 1, cap. 13, addens adscriptam esse Sanctarum, Beatarum ac venerabilium Namurcensis diœcesis feminarum catalogo anno 1619; quod non asserit Buzelinus, contentus eam annumerare venerabilibus. Chrysostomus Henriquez Beatam prædicat, non Brugis, sed in ipso Markettensi cœnobio eam annuntians; de quo hic plura non lubet disquirere. Venerabilem esse, cum Buzelino facile & ultro admittimus, donec de ejus cultu verosimilia saltem documenta proferantur. Interim adisis elogium ejus apud Fisen in Floribus ecclesiæ Leodiensis. | |
| Theodoricus, ex Comite de Wida factus Heisterbacensis monachus, memoratur etiam ab Henriquez & Chalemoto cum titulo Beati, quem ex solius Cæsarii auctoritate ei tribuere, integrum non puto. | |
| Robertum de Valle Cælestinum in Lotharingia nescio unde nobis suggesserit hoc die annotatis suis Ferrarius, tamquam diversum a B. Roberto Salentino seu de Sale, qui hoc die loco suo refertur. Inde forte Supplemento suo Martyrologii Gallicani pag. 1147 hæc inseruerit Saussayus: Hoc ipso die in Lotharingia piæ vitæ tramitem absolvit beatæ memoriæ Robertus de Valle, monachus Benedictinus ex Cælestinorum Patrum sodalitio. Quæro an & quis sit iste Robertus, quando vixerit, & ubi colatur? | |
| Joannis Baptistæ della Vega ut insignis servi Dei in conventu Cordubensi memoria agitur a Marchesio in sacro Diario Dominicano hac die, ex Actis capituli generalis Romæ habiti anno 1650: forte plura accedent unde Sanctorum honores ei postmodum decerni poterunt. | |
| Griphonis episcopi apud montem Libanum, Joannis de Aora Tetzcuci in India occidentali, Francisci de Fraxineto Palentiæ, Petri a Conymbria apud Villam-silos, Joannis de Alcazari Oropessæ in territorio Abulensi, Antonii a S. Maria Segobiæ, Hippolytæ a Malignano virginis apud Mortarium Insubriæ, Meminit Arturus in suo Martyrologio Franciscano & postremæ etiam in Gynæceo. | |
| S. Sisinnius martyr Alexandrinus signatur hoc die in contracto Hieronymiano Rhinoviensi, uti & in Richenoviensi, sed ex mera dierum transpositione, quam sæpius in hisce codicibus recurrere, in præfatione ad eorum editionem tomo VII Junii monuimus. Spectat Sanctus ad diem sequentem | XIX Julii. |
| S. Ansegisum abbatem Luxoviensem, in Sequanis, hoc die memorat Ferrarius, pro se adducens Kalendarium, ut ait, Burgundicum, & monumenta cœnobii Luxoviensis. Saussayum consulo; hic, ni fallor, Ferrarii imitatorem, qui verbis fere iisdem & æque confufis Ansegisum Supplemento suo inseruit pag. 1147. Sammarthani inter Luxovienses abbates ordine XXVIII numerant, voluntque obiisse XVI Kalendas Augusti ex tabulis Luxoviensibus, cum tamen in ejusdem loci Martyrologio, a nobis sæpe citato, nec verbum de Ansegiso occurrat: in ordine vero abbatum Fontanellensium S. Wandregisili Sanctum rectius signant XIII Kal. Augusti. De eodem utrobique agitur, cujus res gestæ cum Mabillonio illustrabuntur dicto die, nimirum | XX Julii. |
| Sanctorum martyrum Pauli, Theæ & Valentæ (Græce Ὀυαλέντης) alias Valentinæ Menæa excusa cum Maximo Cythereo certamen celebrant; quod XV, XVI ac XVII hujus, uti & hoc die remittimus ad | XXV Julii. |
| SS. Ursum & Leuberium seu Leobarium cur hod die annuntiet Ferrarius in Catalogo generali, & ex ipso Saussayus, non satis intelligo; fatetur ipse spectare ad diem quo de illis agemus | XXVIII Julii. |
| Inani eremitæ & confessoris meminit hoc die Dempsterus in Menologio suo Scotico, eumque Wruini annuntiat, unde Vurvini formaverit Ferrarius, plura de ejus situ non satis apposite disputans; Sanctum vero appellans Ivanum & Jeanum. De tali Sancto nil memorat Camerarius, ut mirum sit, scriptores istos tam diversos Sanctos producere, tamque varia de iis prædicare. Dempsterus Inano suo hoc addit elogium, quod Picticum excidium prædixerit, cujusque hortatu Kennethus rex bellum illud animose susceperit. Hisce non satis fidere ausus recurri ad Breviarium Aberdonense, ubi memoriam ejus reperi his verbis: S. Inani confessoris apud Irvine in Scotia sub rege Kennedo I, anno DCCCXXXIX. Ast is ibi colitur die, quo res examinari poterit, | XVIII Augusti. |
| Theodoricus Metensis episcopus non semel in Actis nostris memorandus fuit; ac primo quidem ubi de reliquiis S. Vincentii actum est tomo II Januarii pag. 399, occasione reliquiarum dicti Sancti, ab eo ex Italia ad sedem suam relatarum. De eodem sermo est ad III Februarii inter omissos, ubi ex Meurissio traditur, quotannis VII Septembris anniversarium pro eo Officium fieri in monasterio S. Vincentii, ab eo condito & ornato. Recurrit denuo ad I Aprilis ex Martyrologio Anglicano Witfordi, unde ad hunc diem remittitur; quod a variis hoc die referatur. Ego inter Usuardinos solum Molanum invenio, qui ejus meminerit his verbis: Eodem die, natalis beati Theodorici Metensis episcopi, consobrini Ottonis primi; cui suffragatur Saussayus, composito eleganti elogio. Florarium Ms., Canisius & Ferrarius tantumdem evincunt, donec de cultu certius constet, quem nusquam agnoscunt qui cum Meurissio agunt de Episcopis Metensibus, neque eum agnovit Castellanus. Cum autem Theodoricus iste ad diem anniversarium jam citatum, potius quam ad hunc spectet; si de ecclesiastica veneratione ei exhibita, sufficienter edoceamur, locus ei proprius dabitur | VII Septembris. |
| S. Materni episcopi translationem apud Treviros notavit hoc die Ferrarius in Catalogo generali; ex Breviario ecclesiæ Curiensis, inquit, quæ eum plane celebrat. Id equidemnon negaverim, verum & de hac translatione & de ceteris ad sanctum Maternum spectantibus agetur ejus natali dieXIV Septembris. Callistrati sociorum (τῶν Καλλιστράτου) nomen in apographis nostris Græcis invenio transscriptum ex Menæis Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ: qui fortasse pertinebunt ad XXVI Septembris, quo de S. Callistrato martyre una cum aliis quadraginta novem militibus martyribus agit Martyrologium Romanum. De iis itaque agi poterit dicta die | XXVI Septembris. |
| S. Bruni archiepiscpi Coloniensis memoriam hoc die agunt additiones Mss. Cartusiæ Bruxellensis ad Grevenum, in quibus male digesta sæpe occurrunt. Voluit appellare S. Brunonem Ottonis magni Imperatoris fratrem, cujus festiva dies agitur | XI Octobris. |
| S. Aquilini episcopi meminerunt Grevenus, Belinus & recentiores alii cum Ferrario, æque obscure omnes, nusquam expressa positione, seu episcopatus aut cultus loco. De Ebroicensi agitur, qui in Romano signatus est, die quo Acta ejus illustrabuntur | XIX Octobris. |
| S. Othilia sive Odilia virgo & martyr Huii in Belgio e sodalibus S. Ursulæ pridem ex Ferrario, Galesinio & Saussayo notata est in Prætermissis XXIX Januarii, ubi observavit Bollandus, coli istic apud Cruciferos ejus translationem hoc die, quo eam memorant Editio Lubeco-Col., Grevenus, Molanus & alii; exstantque in Museo nostro scripta varia eo spectantia, quæ ferme eadem habuit Ursulanarum illustrator Crombachius. Rem paulo distinctius enarrat Fisenus in Floribus ecclesiæ Leodiensis, ubi socias addit Idam & Imenam, de quibus nihil alibi legi. Quod autem jam dicto die XXX Januarii indicavit Bollandus, & nos hic repetimus, de S. Ursulæ sodalibus nos universim acturos | XXI Octobris. |
| S. Arduini confessoris in Anglia memoria primum mihi innotuit in Ceperano Campaniæ, ex additionibus Mss. Cartusiæ Bruxellensis, absque ulteriori notitia, quam paucis suggessit Wilsonus in Martyrologio Anglicano, non ad hunc diem, sed ad XXV Octobris, quo eum sic annuntiat Ferrarius in Catalogo generali: Ceperani in Anglia, S. Arduini presbyteri. Ceperanum novimus & olim vidimus ad Lirim fluvium, Frusinonem inter & Aquinum, ubi sepulcrum marmoreum ei erectum est, coliturque, ut jam diximus, die quo pauca de ipso referentur | XXV Octobris. |
| S. Clarum martyrem signant hoc die nonnulla Usuardi auctaria, item Wion, Canisius & alii cum Dempstero; estque ad hunc diem a Majoribus nostris remissus ex XVIII Februarii; fortasse quod non adverterint, eumdem ipsum esse oportere qui ab Usuardo & ipso Romano relatus est IV Novembris, in pago Vilcasino, alias in Normannia, ut notavit Molanus hic. Ego certe post ea quæ ad Usuardum dicto die observavi, quem alium Clarum velint recentiores isti, necdum intelligo. Jam monui, de pluribus synonymis satis fuse actum esse in nostro opere I Junii: cum vero peculiarem Clarum non inveniam, qui ad hunc diem proprie spectet, reliquam de aliis, etiam forte synonymis controversiam eo dirimendam remitto, quo de celebriori isto agetur ad | IV Novembris. |
| SS. Mamiliani, Nymphæ, Eustatii, Proculi Goboldei translationem verbose juxta ac pompose descriptam invenio ab Augustino aliquo Delphino, in opusculo ad Majores nostros olim misso, sub hoc titulo, ex Italico Latine verso: Purpura Rosæ Panormitanæ revirescens e sanguine SS. Martyrum Mamiliani &c., quorum coronæ novæ positæ sunt in capite regni anno MDCLXVI, quando Dominica infra octavam inventionis corporis S. Rosaliæ, solenniter receptæ fuere sacræ reliquiæ datæ ab Alexandro PP. VII Panormo eorum patriæ. Nimirum insinuare voluit, sacra lipsana Martyrum Siculorum ex Urbe eo die accepta, qui fuerit XVIII Julii dies. Res hæc non uni obnoxia est difficultati; verum quæ eo spectant, remittimus ad diem quo S. Mamilianus colitur XV Septembris; vel potius ad Acta S. Nymphæ, unde reliquorum notitia habita est, quæ exstant apud Cajetanum tomo 1, pag. 141, discutienda ad diem | XII Nov. |
| S. Nicasii episcopi Remensis & martyris translatio superaddita est Greveno a Carthusianis Bruxellensibus, ex Florario, opinor, aut aliquo fortasse Kalendario. Notissima est ejus festivitas | XIV Decembris. |
| Eadburgam virginem hoc die nobis proferunt recentiora aliqua Martyrologia, quibus subscribere, licitum non putamus. Veram S. Eadburgam, regiam virginem, utpote Eduardi regis filiam, Edmundi sororem, sanctimonialem Wintoniensem in Usuardino Anglico seculi XII, quod Rosweydinum dicimus, invenere Majores nostri ad XV Junii, eoque die de ipsa egerunt; Mabillonius autem gesta ejus paucis complexus est seculo V Benedict. pag. 640; atque ea sola istius nominis virgo, de cujus recepto cultu certiores fuere, acturi de alia Tanetensi XIII Novembris. Primam geminasse visus est auctor Florarii Ms. ad dictam XV Junii sic scribens: Apud Numentanam (intellige Wentanam seu Wintoniensem) civitatem, S. Eadburgæ virginis: hoc autem die repetens: Eodem die, S. Eadburgæ virginis, sororis S. Ethmundi regis & martyris, de stirpe Karolidarum. Satis patet, imperitum scriptorem Edmundos turpiter confudisse, eamdemque ipsam sanctam Virginem bis annuntiasse, unde fortasse in Martyrologia Coloniensia, in Maurolyci aliorumque profluxit simplicior, sed duplex etiam commemoratio, utroque die jam dicto: Eodem die, S. Eadburgæ virginis. Rem, opinor, subodoratus Arnoldus Wion phrasim mutandam censuit in suo Monastico anni 1595; relictoque proprio die XV Junii S. Eadburgæ Wintoniensi, quam Sarisberiæ male collocavit, aliam hoc die substituit his verbis: In Anglica, vico Edburton, sanctæ Eadburgæ virginis, Redualdi Anglorum Orientalium regis filiæ, quæ, permittente patre, mundo valedicens, suscepto velo in Ailesburii, una cum sorore Editha sanctitate ad miracula usque claruit. Fallit porro Wion, dum in notatione ait, Maurolycum de eadem agere hoc die; fallitur autem dum asserit, floruisse anno Domini DCX. En lapidem offensionis in quem certatim incurrere monastici reliqui Dorganius, Menardus, Bucelinus; atque item Maihevius in Trophæis, juncta sorore Editha, solos Maurolycum & Wionem citans: tum denique Anglici Martyrologii auctor Wilsonus in utraque editione. Virginis istius ætatem rectius fixit, virtutesque ejus & merita recensuit noster Alfordus, Annalium suorum tomo 2 ad annos 716, 719, 724, 725, obitumejus innectens anno 759, in sanctitatis testem producto Anglicano Martyrologio. Verum quod bona ejus, aliorumque omnium venia dictum sit, necdum mihi liquet, Eadburgæ isti cultum umquam legitime fuisse delatum, ut rectissime notarit Castellanus in Martyrologio universali pag. 912 solo venerabilis titulo donandam. Adde vero, non hoc die, ut demonstrat Alfordus, sed XXVII Decembris vita excessisse, ut accuratiori totius rei discussioni tempus supersit. Si itaque certiora veri cultus argumenta subinde eruantur, poterit de ipsa agi proprio jam dicto natali | XXVII Decembris. |
| S. Justinum & socios martyres apud Amiternum absque ulteriori notitia signat hoc die Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, remittens ipsemet ad XXXI Decembris; ubi ipsum apud Forconium collocat. Vidit hæc omnia Castellanus, ast in Sanctorum indice insinuat se Sanctum omisisse: an quod suspectum habuerit, nescio: proprius rei examinandæ locus erit ad dictum diem | XXXI Decembris. |
DE SANCTIS MARTYRIBUS
SYMPHOROSA CUM SEPTEM FILIIS, CRESCENTE, JULIANO, NEMESIO, PRIMITIVO, JUSTINO, STACTEO ET EUGENIO.
TIBURE IN LATIO.
Forte CIRCA ANNUM CXXV.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Symphorosa Martyr Tibure in Latio (S.)
Crescens Martyr Tibure in Latio (S.)
Julianus Martyr Tibure in Latio (S.)
Nemesius Martyr Tibure in Latio (S.)
Primitivus Martyr Tibure in Latio (S.)
Justinus Martyr Tibure in Latio (S.)
Stacteus Martyr Tibure in Latio (S.)
Eugenius. Martyr Tibure in Latio (S.)
AUCTORE I. P.
§ I. Occasio, locus ac tempus martyrii; S. Symphorosæ conjux, eadem a S. Felicitate distincta.
Inter plures illustres victimas, Christianæ fidei causa sub Adriano sive (ut malunt alii legere cum emendationibus & notis ad Vitam istius Imperatoris ab. Ælio Spartiano scriptam) Hadriano passas, [Martyrii occasio fuit ædificatio palatii,] potissimum emicuit S. Symphorosa, S. Getulii martyris uxor, ejusdem fratris S. Amantii item martyris affinis, ac fœcunda Septem Martyrum filiorum parens, & ipsa martyr. Martyrii occasionem præbuit vicinia celeberrimi illius palatii, quod prædictus imperator exstrui jussit in villa Tiburtina, quam, ut tradit Ælius Spartianus in fine Vitæ ejus, mire exædificavit, ita ut in ea & provinciarum & locorum celeberrima nomina inscriberet, quæ idem auctor recenset. Etenim cum hanc regiam domum, sibi ad delicias destinatam ritu nefario ac cæremoniis gentilium lustrari curasset, frustra de diis propitiandis cogitari intelligit ex idolis, uti referunt Acta, nisi Sancta prius sacrificet. Itaque sacrificare, vel, si id recuset, sacrificari jubetur ipsamet. Atque hoc postremum, omnibus aliis nequidquam adhibitis, executioni mandari voluit Adrianus; quem superstitiosum maxime rituum ac deorum cultorem extitisse, ex ejus gestis probatur: nam, teste Spartiano versus finem Vitæ ejus, sacra Romana diligentissime curavit .. Pontificis maximi officium peregit. Simili de causa ad martyrium adacta S. Felicitas cum septem etiam filiis, de quibus die X hujus. Persecutionem imperatorum, qui se præcesserant, ex hujusmodi origine exortam esse, asserit Constantinus, auctore Eusebio in ejus Vita lib. 2, cap. 50; enuntiante, prout jactabatur, Apolline, justos in terris viventes impedimento sibi esse, quo minus vera ederet oracula.
[2] Istiusmodi fere responsum Apollo dedit Juliano apostatæ, [quod Adrianus dedicari jussit ritu gentilium.] pro gloria corporis S. Babylæ Antiocheni, ut vide ad diem XXIV Januarii, pag. 579 ex Sozomeno. Porro circa id, quod textus editæ hic a nobis S. Symphorosæ passionis, dicit Adrianum fabricasse palatium, & id dedicare voluisse ritu .. nefario, quæri posset cum Tillemontio Monument. eccl. tomo 2, pag. 243, an ritibus istiusmodi dedicarentur palatia? At noster Fulvius Cardulus in notis ad Acta Martyrum nostrorum, Romæ edita anno 1588, pag. 138, expositis antea vocibus dedicare & consecrare, recte observat, non modo templa, aras, ac simulacra, sed alia quoque, ut obeliscos, bibliothecam (quippe ni ergo etiam palatia, vel aliquam saltem eorum partem?) ab gentilibus dedicata fuisse. Responderi etiam posset, forte adjunctum palatio illi fanum aut templum stetisse, hicque per synecdochen poni totum pro parte. Ut ut est, celeberrimum certe ab Adriano in Romanæ urbis ac Veneris honorem Romæ exstrui jussum, annoque 130 verosimiliter dedicatum fuisse, habes apud laudatum Tillemontium Histor. Impp. tomo 2, art. 10, pag. 242.
[3] [Varia notantur circa locum palæstræ;] Martyrii palæstra S. Symphorosæ ac Filiis ejus obtigit Tibur (vulgo Tivoli) urbs Latii in Italia episcopalis, ad Anienem fluvium in colle sita; Joannis IX PP. patria; quam fuse illustrat Cardulus in notis a pag. 62. Hanc sibi potissimum charam habuit imperator Adrianus, prout liquet, tum quod eam insigni adeo fabrica aliisque exornatam voluerit, tum quod exercitæ in suos sub postremos vitæ suæ annos crudelitatis quasi statuerit spectatricem. Plura Tillemontius pag. 254 & 255. Porro exstat adhuc Tibure cisterna sicca, sicut vult Baronius in notationibus ad hunc diem, ubi illis temporibus S. Symphorosa cum Filiis aliquando delituit, sive hoc fecerit, ut incommodis hujusce loci perferendis præluderet suo martyrio; sive ne sese mox ingereret certamini, donec antea ad illud se præparasset, auxilio divino & virtute cælesti roboranda. Passam ad fanum Herculis, & Filios ejus circa Herculis templum excarnificatos fuisse tradunt Acta; sic legente utrobique Cardulo & Mss. nostris Trevirensibus. Qua notione fani ac templi eumdem denotari locum, collige ex his verbis: Altera vero die veniens Adrianus imperator ad fanum Herculis, jussit corpora eorum simul auferri. Porro Tiburtinos in Herculis cultu ferventiores, id nominis suæ potissimum civitati proprium fecisse, habemus ex Strabone lib. 5, ubi ita ait: Tibur Herculeum est. Plura Cardulus pag. 81, probans a pag. 84, dictum cultum cum ipsa fere urbe natum: pag. autem 85 agit de templo ejusque conditore: cujus templi porticuum columnas in anteriorem partem vult receptas primarii templi S. Laurentii martyris, ac Tiburtinorum patroni.
[4] Cur ad fanum Herculis potius, quam alibi, sancti Martyres interempti sint, [ac cognomen eidem inditum] hanc licet causam suspicari: vel quia iste locus frequentior ac celebrior erat, vel quia impii homines obsequium se præstare diis suis existimabant, si Christianos Herculei numinis ac nominis contemptores, in ipsiusmet Herculis quasi præsentia ac conspectu e medio tollerent & immolarent. Unde sive in Martyrum contemptum, sive in rei gestæ memoriam, imposuerunt pontifices (gentiles) nomen loco illi ad septem Biothanatos (a Græco βία, vis, violentia, & θάνατος, mors) id est non naturali sed violenta morte defunctos; minime vero, uti est apud Isidorum, Parisiis anno 1601 editum lib. 10 Etym., bis mortuos: ubi pro bis, forte legendum vi cum nostro de la Cerda mox citando. Persuasum erat, sicut notat hic Cardulus, antiquis ethnicis hujusmodi mortuorum animas sedibus ac cœtu Beatorum excludi. Et paulo post addit, hanc vocem ut contumeliosam atque infamem quondam fidei hostes Christianis objectare solitos. Forte etiam pontifices prædicti hac denominatione Græca gratiam Adriani aucupari voluerint, qui imbutus impensius Græcis studiis fuit, ingenio ejus sic ad ea declinante, ut a nonnullis Græculus diceretur, sicut testatur Spartianus in initio ejus Vitæ. Vox eadem legitur apud Lampridium in Vita Heliogabali sub finem; apud Tertullianum vero lib. de anima cap. 57, scribitur biæothanatos, vel mendose; vel si sic scribere voluit, tum pro substantivo βία sumitur adjectivum βίαιος. Sic Græce dicitur βιαιομαχεῖν: id est, vi aut robore corporis pugnare. Porro ex textu Tertulliani colligi videtur, vocem biæothanatus apud magos potissimum in usu fuisse. Cassianus collat. XI de Discretione, cap. 5 per biothanaton intelligit eum, qui mortem sibi conscivit, qui αὐτοθάνατος a Græcis dici solet. Videri potest nostri Joannis Ludovici de la Cerda Tertullianus illustratus tomo 2, pag. 428.
[5] Epochæ martyrii figendæ lucem quidem præbet Adrianus imperator, [Quo determinate anno Martyres] , sub quo illud consummatum fuit; sed quo determinare anno id contigerit, difficile dictu est. An tum, quando a prima in Orientem profectione Romam rediit versus annum 125, quo tempore creditur persecutio (quam videsis apud Tillemontium Mon. eccl. tom. 2, pag. 224) ab ipso excitata violentius desæviise, ac desiisse anno sequenti. Theodoricus Ruinartius in admonitione prævia ad Acta horum Martyrum impressionis Wetstenianæ pag. 23, adoptat annum circiter 120, observans ex Dione Cassio, Adrianum tunc plures cædes fecisse. Nec video, quid obstet, quo minus martyrium illud differas usque ad annum 122, quo Romæ versari etiamnum Imperator poterat ante primam in Orientem profectionem: cum videatur continuata fuisse persecutio, quamquam cum aliqua interruptione: nam, ut tradunt. Acta, post Sanctorum mortem quievit persecutio anno uno & mensibus sex: quidquid Cardulus pag. 173 intelligi non velit, statim a nece horum Martyrum hostilem sævitiem furorem quievisse, sed anno dumtaxat 135, imperii Adriani 18; de qua re etiam agit in notis ad Passionem SS. Getulii & sociorum martyrum pag. 13. Ruinartius aliqua tradit, inserta codici uni Colbertino, & alteri ex Sorbona, de morte Adriani, quæ ibidem referatur evenisse paulo post illorum necem. Verum ea haud dubie additio suspecta ipsi fuerit, cum ejusdem verba non transcribat, nedum approbet, alium calculum multo anteriorem allegans, ut vidimus.
[6] [agonem consummarint, incertum:] Nec certius quidquam elicias ex Actis SS. Getulii & sociorum MM., valde antiquis quidem, sed non proconsularibus, uti diximus X die Junii, pag. 264, num. 1, fixo ipsorum martyrio circa annum 124: nam tametsi isti Martyres cursum suum consummarunt ante S. Symphorosam, ejusque Filios, prout diserte affirmant eorum Acta cum Adone; & S. Cerealis, S. Getulio in palma socius, baptizatus fuerit a S. Sixto, hujus nominis I, qui sedit ab anno 117 ad 127, manet tamen æque indeterminata epocha, quam quærimus. Baronius S. Getulii & sociorum mortem innectit anno 138, atque adeo mors nostrorum Martyrum differenda foret ad eumdem istum annum; quo vitam clausit Adrianus mense Julio, & quo laudatus Baronius eos inseruit Annalibus suis. Verum, ut diximus jam pridem ad Acta SS. Getulii & sociorum, anno isto, quem signat Baronius, non Sixtus sed Higinus erat Pontifex, secundum ea, quæ habes ad veteres Catalogos Romanorum Pontificum, tomo primo Aprilis præfixos, & in synopsi chronologica, ex annis istorum catalogorum annos Baronianos emendante, quæ ibidem datur pag. 37. Obiit itaque S. Sixtus non anno 142, uti Baronio placuit, sed anno, ut dicebamus 127; quod etiam probatum reperies ad diem VI dicti mensis pag. 533, ubi de ipso agitur, uti & de pontificatus ejus exordio, anno 117, non 132, ut Baronius signat. Itaque cum S. Getulius, ut dicunt ejus Acta, & colligimus ex Adone, martyrio coronatus sit sub S. Sixto; & S. Symphorosa cum suis ipsum in martyrio fuerit subsecuta, sicut itidem constat ex eorum Actis; cumque interea nos lateat temporis utrimque intercapedo; consequens est, hinc nullo pacto statui posse, quo determinate anno martyrii lauream consecuta sit. Hoc unum constat ex Adone ad X Junii, eam non longe post (maritum) cum septem suis Filiis martyrizasse.
[7] [certiora proferuntur de martyrii die Matris ac Filiorum diververso] Alia nunc se offert controversia de die, quo Sancta, & quo ejusdem Filii martyrium consummarint. Docent Acta, non eodem omnes simul individuo tempore interemptos; nam sublata e medio Matre, alia die .. jussit Adrianus imperator simul omnes septem filios ejus sibi præsentari. Ita legunt Acta, quæ damus cum ecgraphis Trevirensibus S. Martini & S. Maximini, & editis apud Cardulum: cui tamen qualemqualem videtur movere scrupulum, quod in præfatiuncula, quam pro genuina Actorum parte haud dubie habuit, quia una cum ipsis continuata serie eam impressit, legatur B. Symphorosa .. cum septem filiis suis UNA FERME die ab Hadriano interfecta.. Adverbium ferme etiam habet Surius, non Mombritius. Lectionem suam ita explanat laudatus Cardulus pag. 60: Recte dictum: postridie enim ejus diei, quo B. Symphorosa necata est, ejus Filii occifi memorantur paulo inferius, ubi narrata Matris morte ac sepultura, statim sequitur, Alia vero die &c. In aliquibus codicibus legitur; una die: quæ quidem lectio recipi potest, si nihilominus illud adverbium FERME pro apposito habeatur. Sic enim alioqui fere loqui solemus, etiam cum non longum spatium supra unum diem significare volumus. Quibus superaddit distinctionem diei naturalis ac civilis, quam satis fuse deducit. Sed ista præfatiunculæ expressio non tanti debebat esse apud ipsum momenti (tanti certe non erit apud nos) ut vel tantillum se torqueret, ubi textus Actorum, ut modo diximus, inter mortem S. Symphorosæ & inter mortem filiorum aliam diem interponit.
[8] Maritum S. Symphorosæ ad dictum diem X Junii perperam confusum fuisse notavimus cum S. Zotico, [Maritus Sanctæ] ex Actis imperitissime consutis, auctis & immutatis; quæ nihilominus fundamentum præbuerint Baronio duo ista nomina eidem Sancto attribuendi, sequente eum Tillemontio tomo 2, pag. 242. Cardulus in notis ad S. Getulii Passionem, quam prælo vulgavit, pag. 15 observat in codice antiquissimo Casinensi scriptum esse, Zoticus: in altero item Vaticano Longobardicis characteribus exarato, qui hanc historiam a S.R.E. notariis, ut creditur, scriptam continet, ita semper legitur, Zoticus, qui et Getulius. In confirmationem adducitur plumbea lamina, in templo S. Michaelis Archangeli ad forum piscarium anno 1562; Pio IV PP. reperta cum reliquiis S. Symphorosæ & Filiorum, & epitaphio, alibi occasione reliquiarum producendo inscripta: cui subjungit aliam inscriptionem, Tibure repertam: Hic requiescit Zoticus martyr: quam loco supra citato remisimus ad diem XII Januarii exactius examinandam; quo, ut tum diximus, inscriptus est Martyrologio Romano S. Zoticus martyr Tibure; Baronio lectorem remittente ad diem X Junii, quod & nos ejus exemplum secuti tunc fecimus. Die autem X Februarii referuntur SS. Zoticus, Irenæus, Hyacinthus & Amantius martyres Romæ.
[9] At Zoticus, qui celebratur XII Januarii, solus ponitur absque sociis ac Tibure martyr, [an Getulius tantum, an etiam Zoticus appellandus?] noster cum sociis Romæ. Zoticus diei X Februarii, signatur Romæ cum tribus, ut vidimus, sociis; quos inter unus & solus Amantius nomine convenit cum uno e sociis S. Getulii; non expresso loco martyrii. Numquid ergo Getulius noster satis utrobique ab his distinctus? Verum an & qualis inter priores illos facta sit confusio, discuti poterit ad istos dies, quando Januarius ac Februarius secundis curis recudentur. Laudatus Cardulus pag. 17 Getulii & Zotici nostrum Martyrem nomen habuisse dicit, a variis quidem Zoticis eum secernens, sed eumdem tamen esse affirmans cum eo, qui pridie Idus Januarii Martyrologio Romano inscribitur. Ruinartius in Ms. Colbertino, ad quod Passionem S. Symphorosæ contulit, legi affirmat: Vir meus Zoticus cum fratre suo Amantio, tribuno tuo, cum essent ambo &c. Et paulo post, ex cod. Colbertino pro Getulio monet scribi Zoticum. Sed nos genuinam lectionem putamus eam, quæ legit Getulius, cum Romano parvo, Adone, Usuardo, editis apud Ruinartium, & ad varia exemplaria collatis, nec non utroque Ms. nostro Trevirensi. Neque moror codicem Vaticanum, tantopere superius a Cardulo laudatum; quamdiu de ejus puritate non constat: quem suspicor vel eumdem esse, vel ejusdem saltem farinæ cum eo, quem secutus fuit Baronius. Porro mariti corpus a Sancta conjuge collectum ac honorifice sepultum fuisse, legitur in sæpe dictis Actis X Junii, num. 8. Ado, relato S. Getulii & Sociorum martyrio, tradit eorum corpora collegisse S. Symphorosam, uxorem B. Getulii martyris. De quo hæc plus quam satis.
[10] [S. Symphorosa non est eadem cum S. Felicitate.] Die X hujus pag. 7 proposito verbis Cardinalis Baronii dubio, num S. Felicitas martyr, septem etiam filiorum fœcunda parens, ob similitudinem quæ inter illam & S. Symphorosam intercedit, non esset eadem cum illa; respondimus laudati Cardinalis verbis, nomine & re utramque Martyrem distingui; re (ut quæ ibi dicuntur de nomine, hic iterum non repetamus) quia patria assignatur utriusque diversa, diversus imperator sub quo passæ, diversa passionis palæstra; diversa utriusque matris filiorum nomina; diversa martyriorum genera: quibus hæc addas licet. S. Symphorosa una die Filios suos præcessit in martyrio; S. Felicitas suos subsecuta est; hæc vidualem virginitatem Deo voverat; illa vidua item, at nullo memoratur hujusmodi voto obstricta; hujus conjugis ne vel minima quidem in Actis fit mentio; istius vero conjugis & martyris nomen diserte exprimitur; quem aliunde scimus ab ipsa sepultum; hujus filii sub variis judicibus passi; in filiis S. Symphorosæ nihil simile factum. Felicitas ejusque filii conditi Via Salaria, ac diversis quidem locis; illa cum suis Via Tiburtina. Jure itaque merito Romanum parvum distinguit utrumque Martyrum manipulum, sic loquens die X Julii de filiis S. Felicitatis: Romæ septem Fratrum. De Filiis vero S. Symphorosæ die XXVII Junii tradit ista: Apud Tiburtinem Italiæ, Symphorosæ cum septem Filiis. Atque hæc utriusque Martyrum classis distinctionem satis superque evincunt.
§ II. Controversia de septem Filiis S. Symphorosæ de novo hic proposita & discussa.
[Nomina Filiorum S. Symphorosæ creant difficultatem,] Septem Filii S. Symphorosæ bis eodem modo exprimuntur in Passione, quam edimus; Crescens, Julianus, Nemesius, Primitivus, Justinus, Stracteus & Eugenius. Eodem ordine & scriptura illos referunt Beda a Floro auctus die XXI Junii; Ado & Usuardus die XXVII ejusdem mensis, ac Martyrologium Romanum hac die XVIII Julii, posito ubique Stacteo pro Stracteo. Observa interim, nomina apud dictum Bedam sibi non constare: nam in annuntiatione scribitur Julianus, qui postea, ubi singulorum tormenta commemorantur, vocatur Lucianus, errore haud dubie amanuensium aut typothetarum. Die XXVII Junii pag. 252, dedit Henschenius Martyres Cordubenses, Crescentem, Julianum, Nemesium, Fratriam, Primitivum, Justinum, Stathæum cum reliquis, qui huc non faciunt. Ubi vides inter septem prima nomina referri sex nomina prima hodierna, & eodem quidem ordine. Nomen Fratria nullam cum his connexionem habet, ex Epternacensi, sicut ibidem indicatur, acceptum, & in aliis tribus apographis desideratum. Eugenium vero omissum aliunde supple. Richenoviense sic habet: In Corduba, Crescentis, Juliani, Nemesi, Primitivi, Eugenii; ubi desiderantur Justinus & Stacteus. Barberinianum Ms. ita legit: In Hispaniis, Crescentis, Juliani, Eugenii, Novatiani.
[12] [quia alia die, & sub alia classe in Martyrologiis relata.] Lucense autem a Florentinio editum his verbis exprimitur: Septem Germanorum. In Hispania, Crescentis, Miliani, Nemesi, Primitivi, Justini, Stathæi, Eugeni. Septem hos Germanos citata pag. 252 ex quatuor antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis conjunximus cum sanctis. Martyribus Romanis Felice & Spinella, addita observatione, an per illos, septem Filii S. Symphorosæ, an alii potius intelligendi sint. Verum cum septem isti Germani, ex apographis Hieronymianis accepti, sine nomine notentur, vix puto quidquam de hac re statui posse nisi per meram conjecturam. Aliud est de septem Germanis nostris, implexam tricarum materiem præbentibus, quia iisdem nominibus signantur, & diversis diebus, diversis locis, diversæ Martyrum classi adscribuntur, ut modo vidimus.
[13] Crescit difficultas ex eo, quod antiquissima apographa Martyrologii Hieronymiani aliis prorsus nominibus, [Apographa Hieronymiana alia prorsus nomina legunt;] locoque ac die diverso illos commemorent; palæstra quippe ponitur Roma; dies XVIII Julii, nomina prout hic sequuntur. Vetus Martyrologium Christinæ Sueciæ reginæ, inter Hieronymiana contracta ferme præcipuum, habet ista: XV Kalendas Augusti, Romæ Semperosæ matris septem Germanorum, id est Petri, Marcelliani, Januarii, Dionysii, Sempronii, Clementis, Germani. Varias lectiones dedimus loco paulo ante apud nos assignato. Hieronymianum Epternacense, diu ante Adonem & Usuardum exaratum, quod inter apographa nostra censetur vetustissimum, hæc maxime confirmat, quando sic annuntiat: Romæ Semphorensiæ martyris, Septem Germanorum Petri, Marcelliani, Januarii, Dionysii, Sempronii, Clementis, Germani. Et Herenæi. Notkerus, Adonis transcriptor, videtur XXVII Junii, ipsius fere verba conservasse; ad diem vero hodiernum XVIII Julii, more satis recepto, ut alias monuimus, exempla Hieronymiana secutus; dum ista refert: XV Kalendas Augusti. Romæ Via Tiburtina milliario octavo, natalis S. Symphorosæ martyris, matrisque septem Germanorum; quæ cum ipsis est posita. Nomina vero Germanorum hæc sunt: Petri, Marcellini, Januarii, Dionisii, Semproni, Clementis, Hirenæ.
[14] Hæc ille, omisso nomine Germani; alioquin octo Martyres pro septem exhibiturus. Hirenæam jam pridem putavimus excludendam a Septem germanis; [cum Notkero.] cum Magno martyrii palmam eodem die consecutam. Et sic excluditur nomen Hirenæ in antiquo Ms. reginæ Sueciæ supra laudato, & alio etiam Ms. antiquo Carmelitarum Coloniæ, in quo traduntur sequentia: Romæ natale sanctorum Septem fratrum, Petri, Marcelliani, Januarii, Dionisii, Symphroni, Clementis, Germani martyrum, & matris eorum Symphorosæ. Mss. Richenoviense & Rhinoviense, quæ edidimus cum aliis tomo VII Junii, quæque ex majoribus contracta diximus, habent: Romæ Symperosi, Petri Marcelliani, Januarii. Corbetense parvum seu contractum ponit eos absque nomine: Romæ Via Tiburtina, milliario nono, natalis sanctorum Symphorosæ matris septem germanorum. Adjungit Corbeiense majus apud Dacherium tomo 4; Quorum nomina hæc sunt: Petrus, Marcellianus, Januarius, Dionysius, Simphronius, Clemens, Germanus.
[15] Habes hic, ne plura consecter, septem S. Symphorosæ Filios, partim nominatos partim innominatos; [Difficultatem hanc vix solubilem,] partim iisdem partim diversis, plerumque septem, aliquando paucioribus nominibus expressos; alibi eodem, alibi diverso die, nec in eadem semper Martyrum classe recensitos. Manifesta quidem mox hic se prodit confusio; verum illam corrigere, sinceram lectionem a corrupta, genuinam a spuria discriminare, singulaque nomina a textu non suo ad verum ac legitimum reducere, hoc opus hic labor est. Labyrinthum hunc alii jam pridem ante me ingressi, sed nullo satis operæ pretio: cum nemo inventus sit hactenus, quod sciam, qui hisce implexis amfractibus expedire se satis cum laude potuerit, huc usque nondum soluta, imo fortasse numquam solvenda, ne dicam solubili difficultate. Hanc Cardulus vel non vidit, vel videre noluit; notasse contentus, diversos dies, quibus Sancti a Martyrologis referuntur.
[16] [animadvertit, at non solvit Florentinius,] Florentinius in notis ad diem XXVII Junii difficultatem solvere conatur his verbis: Videntur (nomina Filiorum S. Symphorosæ) ex his Martyribus conflata, quæ hoc die (XXVII Junii) Hispaniæ tribuuntur, nempe Crescentis, Juliani, Nemesii, Primitivi, Justini, Stactei, & Eugenii. Tum observato errore Baronii, qui existimat hac die XVIII Julii ab Usuardo referri S. Symphorosam cum septem Filiis; de quo & nos acturi sumus, ita prosequitur: Dubitari quapropter posset, in vetusto aliquo codice mendum irrepsisse, & Hispaniarum Martyrum nomina, mutilato passionis loco, septem Germanis accommodata fuisse; & ita, nisi mihi maxima esset Martyrologii Romani auctorias, suaderent præter codices nostros, vetustissimum Antverpiense & Corbeiense Mss. Deinde postquam recte a septem Fratribus secrevisset septem Dormientes, hac die ab Adone signatos, tandem sic concludit: Quamobrem in eam facile sententiam veni, ut septem hic Symphorosæ Filii cum Beda (Plantiniano) Usuardo, Adone & Notkero recolantur: quoniam eorum revera dies natalis esset, ut affirmat Ado, sed iterum eorum peragi memoriam XV Kal. Augusti ex aliqua solenni translatione; cujus ex vetusta inscriptione meminit ad illam diem Eminentissimus Baronius; & Aringhus lib. 4 Romæ subterraneæ, cap. 17; & nos infra.
[17] [sicut hic ostenditur:] Nec nihil neque omnia dicit Florentinius: nam I, manet incompertus erroris fons: cum id, quod dicit de mendo, qui in vetusto aliquo codice irrepserit, non possit quidquam juvare nisi in illis exemplaribus, in quibus eodem modo septem Filiorum nomina efferuntur, nimirum in Adone, Usuardo, Notkero & aliis, quin & in ipsis Actis Martyrum Cordubensium, nominibus, mutilato passionis loco, septem Fratrum classi accommodatis. 2. Tum quæritur, quid sit dicendum ad apographa Hieronymiana, quæ diversa omnino nomina omnibus ac singulis accommodant. 3. Relinquitur in medio, quo Martyrologio sit standum circa genuinam & sinceram nominum formationem. 4. Non tam diversitas dierum doctissimo Viro molestiam facessere debebat, quam diversitas nominum; pro illa adoptat duos dies diversos; pro hac, in qua totus tricarum nodus consistit, ne vel verbum quidem profert, quo plane satisfaciat. Jam verbo hac die XVIII Julii, ubi se offerebat locus proprius de ista mirabili diversitate disserendi, nihilo fere plus præstat; nam eam animadvertit quidem; variasque profert conjecturas circa nomina Germani, Herenei & Magni; sed quantum præter ista solvendum relinquat, satis patet; eo tandem confugere compulsus, ut bina singulis Fratribus nomina fuisse, quamvis non affirmet, suspicari tamen videatur utcumque, dicens: Nec utique assererem omnes signatos Fratres binomios fuisse, sicut S. Getulius martyr, S. Symphorosæ maritus, qui & Zotius (Zoticus) dicebatur (de quo expressimus nostrum judicium) neque id sine alicujus vetustioris libri auctoritate affirmarem.
[18] Henschenius supra landatus duplicem ponit sub distinctis titulis Martyrum classem; [nec Henschenius;] alteram SS. Felicis & Spinellæ, ac Septem germanorum; alteram vero sanctorum Martyrum Cordubensium; plurimum dubitasse se scribens pag. 253, num a priore classe demeret illud Septem Germanorum, as poneret novum titulum ex Adone, Usuardo & aliis, in hunc modum: Tiburtina civitate septem Germanorum, Crescentis, Juliani, Nemesii, Primitivi, Justini, Stactei, Eugenii, reliquis Cordubæ in Hispania tributis. Verum absterritum se fatetur antiquis monumentis, quæ habentur pro XVIII Julii, de quibus supra. Denique ex hac apographi Lucensis & Blumiani clausula, Martyribus nostris adscripta, quorum gesta habentur, optat, ea reperiri posse, ut ex collatione genuinorum ac primævorum Actorum cum iis, quæ modo exstant, videatur, an conveniant inter se, & nomina dumtaxat alia fuerint substituta; quod fatetur, se definire non posse. Addit deficientium in veris Actis nominum indicium forsan esse, quod in Usuardo, in Alsatia aucto, non repetantur nomina; sed dicatur primus in gutture transfixus, alius in pectore punctus, tertius in corde fixus &c. Hæc habuit, quæ diceret, Henschenius, usu ac tempore in tricis Martyrologicis apprime versatus; ulteriore decisione ad hunc diem remissa, si meliora documenta fuerint proposita.
[19] Ruinartius de hac controversia nullus meminit. Breviter eam proponit Tillemontius Monum. eccl. tomo 2 in notis, [nec Ruinartius aut Tillemontius,] pag. 596. Deinde nodi hujusce triplicis tricas solvere exorsus, recte affirmat, neutiquam verosimile esse, quod imposita eis fuerint nomina, in Actis expressa, aliaque in Martyrologio eisdem aptata sint: ad hæc, etiamsi ipsorum Acta forent falsa; cur eorum auctor nomina illis accommodasset Martyrum Hispanorum? Id quod fictionem ejus reddebat detectu faciliorem. Si ignorabat vera Martyrum nomina, supposuisset potius adinventa. Vix etiam credible est, illorum nomina ignorasse, quæ legere poterat in Hieronymianis, quæque haud dubie vel scripto, vel; traditione ac fama apud Tiburtinos conservabantur. Nam quamquam supponamus, inquit, Acta ista ab Eusebio & Africano conscripta non fuisse; habenda tamen sunt nihilominus tamquam valde antiqua, cum Beda illa sequatur tam circa nomina Martyrum, quam plura rerum adjuncta.
[20] Ita ratiocinatur Tillemontius & recte. Tum rem decidit, [cujus postremi decisio nobis non probatur: multo minus alterius recentioris.] istam antilogiam refundendo in confusionem vitio amanuensium factam in Martyrologio Hieronymiano: quod in eo pronum sit, & satis commune. Id vero locum habere in Actis, non æque facile censet præsumi posse, stante pro eorum auctoritate Beda, Adone, Usuardo, ceterisque omnibus, qui de eisdem meminerunt, si Notkerum excipias. Quid? Quod Hieronymiana aliunde hic tricis non careant: nam tametsi plures non numerent S. Symphorosæ Filios quam septem, recensent tamen octo aut novem personas, Florentinio mirum in modum idcirco se torquente. Tillemontium audisti; cui adjungas licet Illustrissimum Franciscum Mariam de Aste, archiepiscopum Hydruntinum, qui in suis Disceptationibus ad Martyrologium Romanum, anno 1716 Beneventi editis, totus est hac die in recensendis difficultatibus, quarum nodum vix satis apte scindit, nedum solvit, dum ita cocludit: Ne Septem symphorosæ Filiis ullum præjudicium afferatur, & ut exstet Romanum Martyrologium sine ulla hæsitatione, interjecto sapientiorum judicio, demptis Symphorosæ Filiorum nominibus, ut [in] Martyrologio Reginæ Sueciæ Ms. proferatur “Romæ S. Symphorosæ … cum septem Filiis suis.” Sed hoc est difficultatem vitare, non solvere.
[21] [Proponitus nostra circa hanc controversiam sententia.] Nunc liceat mihi tot aliorum conatibus symbolam conferre, & quid sentiam exponere. Quo minus assentiar Tillemontio, prohibet sequens causa. Hieronymiana apographa ex multiplici transscriptione multis locis mendosa esse, mutatis, luxatis, corruptis, transpositis, & loco suo avulsis, & in non suum intrusis nominibus, res testatissima habetur: ast circa integras Martyrum classes, id umquam vitii contraxisse; quasi longa nominum series alibi extracta, alibi intrusa fuerit, neutiquam hactenus induci possum ut credam; & durum mihi videtur id admittere, quamdiu depravatio tam crassa per specimina saltem aliquot non probatur: qualia proferuntur pro additamentis, postea ab aliis adjectis, ac innumeris mendis, quibus scatet. De qua re consuli potest præfatio nostra generalis in principio Operis cap. 4, § 4, & alia ad Usuardum pag. VII; ubi nihil hujusmodi lego de avulsis, transpositis, aut alio intrusis integris Martyrum classibus; neque ab alio id hactenus castigari aut observari scio. Hoc itaque ibidem esse factum, in nostro casu non præsumitur; adeoque quia apographa Hieronymiana reliquis Martyrologiis ætate anteponuntur, a Martyrologis referri solitu ut minus ad seculum sextum, legendam cum eis nostrorum Martyrum classem probabilius judico: qui hoc posito prorsus a Cordubensibus distinguuntur; non vero in sententia Tillemontii; qui hanc difficultatem supra attingit, sed insolutam relinquit. Nec mirum videri debeat, Tillemontium hic ab Hieronymianis recedere; nam, sicut observat Honoratus a S. Maria, Carmelita Discalceatus, in suo opere De usu ac regulis critices, non ita pridem Gallice edito, tomo 1, part 2, art. 22, pag. 173, illud Martyrologium infinitis locis citat, ut opiniones suas confirmet; at ubi reperit in eo aliquid, sibi quod incommodet, non definit illud rejicere tamquam opus mendis plenum & exiguæ auctoritatis. Tanta quoque dierum differentia, quibus aliter in Hieronymianis, aliter in Adone annuntiantur, fallor si non aliquid amplius sapiat, quam mendum amanuensium. Jam vero Acta, a quibus recedimus, sunt quidem antiqua, sed incertæ tamen ætatis, nec omnino sincera: nec ipse Tillemontius ea tamquam originalia admittit in notis pag. 595. Illa, vel eorum compendium, quantum conjicimus, præluxerint Bedæ a Floro aucto, in nominibus quæ signat; exinde ea de more adoptarit Ado; in notatione diei secutus Romanum parvum, quod Fratres ponit innominatos die XXVII Junii, ideoque coactus aliunde nomina mutuare. Unde ad Usuardum aliosque transierint. Quæ apponebat Tillemontius de nominibus ad septem Fratres ultra numerum adjunctis, facile solvi possunt; si cum Henschenio alia ab aliis separes. Nomina autem in titulo hujus commentarii posuimus eodem ordine & modo, quibus ea leguntur in Martyrologio ac Breviario Romano; nisi quod in Breviario pro Crescente scribatur Crescentius. Lectioni quippe sacris Ecclesiæ fastis insertæ plus deferimus, quam ut eam mutemus ob particularem nostram opinionem, quam, salvo semper meliori judicio, tamquam nobis probabiliorem proposuimus.
§ III. Acta; dies cultus ac mortis; sepultura.
Actis nostrorum Martyrum inter selecta & sincera locum dedit Ruinartius. Laudat ea Tillemontius a brevitate ac simplicitate: [Acta,] quæ & commendat in notis pag. 595. Non tamen primigenia phrasi ad nos pervenisse; sed in summa etiam brevitate interpolationem passa, & jam indicavimus, & suadeter ex sequentibus. Displicet enim inductio ista: quæ in principio eis præfigitur: S. Eusebius historiographus memorat, Africanum pene omnium de Urbe regia, atque de tota Italia Christi Martyrum gesta conscripsisse: nam Symphorosam dixit apud Tiburtinam urbem cum septem Filiis suis una die ab Adriano principe, hoc ordine interfectam. Apud Mombritium, Surium, Cardulum & in utroque manuscripto Trevirensi illa fere habentur: quæ nos Ruinartii exemplo prætermittemus. An titulus Sancti, qui alibi apponitur Eusebio, & alibi omittitur, vere ipsi conveniat, hic non inquirimus: rem discutit Florentinius in Exercitationibus præviis a pag. 71.
[23] Antiquissimis sane Martyrologiis nomen ipsius inscribi, [quæ non probantur ab Africano conscripta,] ostensum est in observationibus ad Usuardum illustratum, die XXI Junii: ubi plura, quæ huc spectant. Ceterum in Eusebio haberi id, quod hic asseritur, rotunde negat Tillemontius: neque ego in eo usquam illud reperi; ubi tamen Histor. eccl. lib. 6, cap. 31 scripta Africani singulatim enumerat. Credere cum Cardulo, hoc ab ipso traditum in Commentariis, quos de Martyribus edidit, mera est conjectura: cum antiquitas hoc nobis opus inviderit. Addi præterea his potest, quod prædicta verba neutiquam determinent, an ab Eusebio, an ab Africano immediate ista Acta extracta sint: quidquid Baronius in notationibus ad hunc diem velit scripta (ut præfert, ait, titulus) ab Africano; qui floruit seculo 3 aliquantulum adulto. Videsis de eo Cardulum in notis pagg. 57 & 58.
[24] Ado, Petrus, de Natalibus, Surius ac Cardulus, quos sequitur Ruinartius, [indicio non uno interpolata ostenduntur] longiuscula alia digressione carent, quam habet Mombritius paulo aliter quam contineatur in utroque Trevirensi Ms.; e quo illam produco: Post septem vero dies, in die octava martyrii eorum, filiam Adriani imperatoris arripuit diabolus, & veniens ad locum, ubi obruti erant Sancti, clamabat per os ejus diabolus, dicens: Domini mei, septem germani, Martyres Christi, incenditis me miseram. Ipsum autem patrem ejus Adrianum imperatorem invasit timor, ut ossa ejus carpenrentur. Et dum vidissent eum magi & arioli ipsius sic concuti, fecerunt eum sub terram in palatio Tiburtino morari languentem, ibique persistere, dicentes ei: Si lucem videris diei, aut solis splendorem respexeris, mox * morieris: sed cum prope annum ibi moratus fuisset, desiderio luminis cælestis ductus, exiit foras: & statim eum dæmon arripuit, & tamdiu vexavit, quousque spiritum ejus abstulisset. Factus est autem timor Christi.
[25] Nec vero recentissimi cujusdam interpolatoris additamentum illa dixeris: [& corrupta,] nam Rabanus compendium eorum narrat; quæ non in Beda vel Floro invenit, unde sua solet describere, & unde ea, quæ habet hic, fere verbatim descripsit, sed in corruptis, ut puto, Actis: quæ imperiti alicujus fabulatoris inscitia accreverint, neutiquam gnari, quam male cohærerent cum suo commento morbus, annus ac locus mortis Adriani imperatoris: ut qui anno 135 languere incipiens, contracta hydrope, ægra traxit membra, lenteque moriens tandem 138 Baiis in Campania diem clausit supremum. Conjugis quidem ipsius Sabinæ, nullius vero ex ea susceptæ prolis mentionem reperio apud Spartianum: quæ alibi legitur caruisse. Notat etiam Ruinartius, in uno codice Colbertino & alio ex Sorbona, nonnulla inserta fuisse ejusdem vel similis, ut puto, surfaris, de morte Adriani; quæ paullo post horum Martyrum necem contigisse ibi referatur. Unde liquet, non undequaque sincera esse illa Acta, quæ hodiedum circumferuntur. Idem evincit lacinia apud Cardulum, in aliquibus, ut testatur, exemplaribus addita, & recte in utroque Ms. Trevirensi & in editione Ruinartii non apposita. Sic habet: Olim requieverunt (corpora sanctorum Martyrum) via Tiburtina.. nunc autem auxiliante Domino requiescunt in urbe Roma, in basilica beati archangeli Michaëlis.
[26] [nec sibi in omnibus constare.] Enimvero recte & candide Florentinius in notis pag. 670 de sæpe dictis Actis agens, Equidem, inquit, vetustatem illam, quam promittunt, sapere non videntur; cum in iisdem memoria agatur translationis factæ sub Stephano PP., qui vix primus esse potuit temporibus persecutionis (anno circiter 260 e vivis ereptus;) sed secundus vel tertius ad octavum fere seculum. Ad hæc, quod Acta antiquitus in omnibus sibi non constiterint, vel quod postea alterata fuerint, illud argumento est, quod Beda aut Florus, eorum textum mutuare consuetus, aliter recenseat martyrium Justini & Stactei, quam Acta ipsa illud referant: nam quod in illis dicitur Adrianum jussisse, Justinum aversum per dorsum perforari gladio; legit Beda: Justinum per membra distensum scindi per singulos corporis nodos atque juncturas. De Stacteo autem legunt Acta, in latere vulnerari. Pro quo scribit Beda, lanceis innumerabilibus, donec moreretur, in terram configi. Bedæ aut Floro consonat Ado: Usuardus hic Adonem non sequitur, sive quod diversitatem istam videret, sive quod paucis omnia expedire vellet, sic breviter dicens: Filii autem (S. Symphorosæ) stipitibus ad trochleas extensi, diverso mortis exitu martyrium compleverunt. Acta edidit Ruinartius ex impressis in Mombritio, surio & Cardulo, cum duobus Mss. codicibus Colbertinis, & uno ex Sorbona collatis; quæ nos ex ipso damus, adhibitis etiam duobus Mss. Trevirensibus S. Maximini, & S. Martini. Historiam Gallice compilavit Tillemontius ac Legendista neotericus Gallus.
[27] [Diversis diebus referuntur Martyres nos in die cultus & mortis sequimur apographa Hieronymiana &c.] Ex annuntiationibus paragraphi præcedentis constat, sanctos hosce Martyres diversis diebus cultos fuisse: nimirum, ut Rabanus post Bedam, die XXI Julii; ut Hieronymiana cum Notkero ac Martyrologio Romano, hac die XVIII Julii; ut Romanum parvum, Ado, & Usuardus, quos sequitur Beda supposititius, die XXVII Junii. Laudatus Usuardus non habet eos hoc die uti recte observat Florentinius pag.627, contra Baronium in notationibus; quamquam tunc referantur in additionibus Usuardo adjectis, sicut videre est in auctariis; nec habentur apud ipsum die XXI Junii, sicut male asserit Rumartius in sua admonitione prævia ad Martyrum Acta; voluerit fortasse notare diem XXI Julii, quo S. Symphorosa in quibusdam additionibus Usuardinis pluries recurrit. Corrigi hic meretur Molani corrector Tillemontius, qui in notis pag. 596 sic habet: Usuardus ponit S. Symphorosam & Filios ejus XVIII Julii in editione MDLXXXIII (quæ est tertia Molani) & Molanus non monet, se mutasse diem festi eorum, prout certe facere debuisset. Sed Molanus; qui in prima editione cum Usuardo puro dederat Martyres nostros die XXVII Junii, monet in epistola ad lectorem, secundæ editioni anni 1573 præfixa, fol. 5 verso, num. 8, uti & in dicta 3 editione, se natales quorumdam Sanctorum transposuisse juxta Concilii Tridentini Breviarium; & non tantum monet, sedetiam facti rationem reddit, id quod fugit Tillemontium. Ado disertissime diem mortis determinat, dicens: Natale vero sanctorum Martyrum est V Kal. Julii: unde Florentinius, hunc diem morti ac cultui eorum tribuit, sed rursum peragi censet eorum memoriam XV Kal. Augusti ex aliqua solenni translatione, ut jam diximus. Sed quid vetat, quo minus die XVIII Julii agonem consummarint? celebrata verosimiliter mox post mortem eorum solennitate eo ipso die, quo corona martyrii donati sunt; ac XXVII Junii erecta fortasse supra ipsorum sepulcrum postmodum fuerit ecclesia, aut alia quædam solennitas in eorum honorem instituta: clare enim apographa Hieronymiana signant XV Kal. Augusti. Pro quo numero forte legerit Beda in Actis, quorum partem aliquam transcribit, XII Kal. Augusti, sicut notat Tillemontius pag. 596. In passione S. Getulii a Cardulo edita dicitur Sancta cum filiis obiisse XXVII die mensis Junii; sed in ea, quam nos edidimus, hoc non habetur: ut forte additamentum sit. Itaque nos standum verosimilius putamus apographis Hieronymianis, quamdiu in positione diei vitiosa non probantur, conformiter ad Acta nostra ac Martyrologium Romanum: quo die etiam illos signat Wandelbertus, hoc distichon metricum canens:
Quindecimam genitrix septena prole dicavit
Symphorosa pio pariter cum germine cæsa.
An vero Mater an Filii potius isto die martyrio coronati sint, quis definiat? Scimus ex Actis non eodem passos: recte tamen eodem omnes simul junguntur in Fastis sacris. gavantus in Commentariis ad Rubricas Breviarii tomo 2, sect. 7, cap. 9 hæc de cultu eorum notat: In Appendice Gregor. Romæ tantum ait Radulph. propos. 22. Simplex in Ms., & MDL ut hodie.
[28] Sed nunc Martyrum sepultura nos vocat. Et S. Symphorosæ quidem satis clare determinatur in Actis: [Locus sepulturæ S. Symphorosæ determinatius traditur in Actis,] Cujus corpus colligens frater ejus Eugenius, principalis curiæ Tiburtinæ, in suburbana ejusdem civitatis sepelivit. Ad quæ Cardulus sic notat: Qua in parte agri Tiburtini hoc S. Symphorosæ prædium fuerit, ignoratur. Tiburi certe proximum ac vicinum fuisse, ipsum suburbani vocabulum docet: nam fundus, hortus, ager, rus, prædium, villa suburbana dicuntur, quæ sub urbe seu extra urbem sunt. Tibure quidem in templo S. Vincentii martyris exigua crypta monstratur, quæ priscis seculis extra urbem in hujus fortasse Sanctæ matronæ suburbano fuisse existimatur; postea pomœrio prolato, mœnibusque ampliatis, intra superiorem urbis ambitum inclusa. In ea crypta B. Symphorosam cum Filiis aliquamdiu per ea tempora delituisse, cum Romanorum principum in Christianos furor & impietas desæviret, nullius quidem certi auctoris testimonium, sed tamen constans ac vetus apud Tiburtinos opinio & fama confirmant. Ceterum Sanctæ martyris corpus sepulcro Filiorum postea illatum fuisse necesse est, ubi ejus nomine ecclesiam constat ædificatam.
[29] [quam Filiorum ejus,] Locus sepulturæ septem Fratrum obscurior est: Nam, uti habent Acta, quievit persecutio annum unum & mensibus sex: in quo spatio omnium Martyrum honorata sunt sancta corpora, & constructis tumulis condita cum omni diligentia .. Eorum corpora requiescunt Via Tiburtina milliario ab urbe octavo. Sic etiam legit Cardulus, addens pro octavo alias nono. Mombritius cum Ms. Trevirensi S. Martini scribit milliario nono, omisso ab urbe. Hieronymiana apographa, ut vidimus, legunt, Via Tiburtina miliario: Corbeiense cum Adone ac Petro de Natalibus addunt nono; &, teste Florentinio pag. 669, NONUM retinent fere omnes. Verum nil attinet in hujusmodi minutiis morari; quæ parum faciunt ad rem, & quorum genuina lectio sperari non possit. Ab urbe, quod mox legisti, si vere ita scribi debeat, sine dubio, sicut recte observat Tillemontius in notis, intelligendum de Roma, nomine Urbis antonomastice appellata, non vero de Tibure. Et illo sensu apographa Hieronymiana Martyres annuntiant Romæ Via Tiburtina. Romanum parvum, Florus, Ado cum martyrologio Romano moderno Tiburi eos attribuunt, tum quia ibidem passi; tum quia utrimque æquali fere spatio sepulcrum eorum distabat: nam Roma Tibur numerantur milliaria sedecim sive, ut dicit Ferrarius in Topographia Martyrologii Romani XVI M. P. a quo locus sepulcri forte paulo minus aberat, si vere sepulti fuerint milliario nono ab Urbe.
[30] Aringhus Romæ subterraneæ lib. 4, cap. 17, pag. 132, num. 2 meminit in ipsorum honorem ecclesiæ quondam erectæ, cujus adhuc vestigia in Maffeiorum prædio extare asserit, loco nuncupato Ad septem Fratres, qui corrupte vulgo dicitur a sette fratte: ubi conjicit extitisse locum sepulturæ Martyrum ac palæstræ; Christianis ibi templa erigere consuetis, ubi passi erant Martyres aut depositi. Similia ante Aringhum scripserat Cardulus in notis pag. 171, probans hunc locum in agro Tiburtino olim jacuisse ex eo, quod Romanus angustis admodum finibus olim circumscriberetur. Quo referendam arbitror nobilem ac pervetustam S. Symphorosæ memoriam, quæ, uti tradit Baronius in notationibus, Via Tiburtina habetur: ubi per τὸ habetur, videtur innuere, eam etiamnum suo tempore exstitisse; Aringhus autem suo non nisi vestigia supersuisse tradit. Certe Sanctorum exuvias non eodem semper, quo primum fuerant depositæ, loco quiescere perrexisse, constabit ex dicendis paragrapho proxime sequente.
[Annotatum]
* al. morre
§ IV. Translatio, inventio ac reclusio corporum; reliquiæ Tibur advectæ ad templum sub Symphorosæ nomine dedicatum; alibi aliæ honoratæ.
[Translatio corporum in ecclesiam S. Angeli Romæ facta a Stephano II PP.] In quibusdam Actorum exemplaribus adjecta fuere hæc verba, quæ leguntur apud Surium & Baronium in notationibus, & Sanctorum corporum e primævo sepulturæ loco translationem docent: Horum reliquiæ Romam translatæ, nostris temporibus inventæ sunt in diaconia S. Angeli in foro piscario, ac una cum eis plumbi lamina his verbis descripta: “Hic requiescunt corpora sanctorum martyrum Symphorosæ, viri sui Zotici, & filiorum ejus, a Stephano PP. translatæ”. Ibidem etiam celebrari festum S. Symphorosæ, & Filiorum, eorumque corpora illic asservari, dictum est jam pridem ex Carolo Bartholomæo Piazza, ad diem X Junii, pag. 264. Octavius Pancirolius in Thesauris absconditis urbis Romæ, Regione 10, ecclesia 1, asserit prædictam ecclesiam a Pontifice Stephano juniore, (qui secundum Baronium fuit istius nominis III, sed qui passim ab aliis rectius vocatur II, sicut diximus ad eumdem diem) anno 752 creato, restauratam ac ditatam fuisse sacris reliquiis; & hunc in finem elevasse corpora ab ea ecclesia, quæ iisdem primitus fuerat destinata Via Tiburtina, sub nominibus SS. Getulii, Symphorosæ, & septem Filiorum. Cardulus pag. 173 ista erudite confirmat, ac pluribus deducit, quæ hic referre supersedeo. Cur vero hanc ædem potius quam aliam sacris hisce pignoribus ditare voluerit laudatus Pontifex, hanc conjecturam affert; quod idem Stephanus, cum Cardinalis esset, huic S. Michaëlis archangeli diaconiæ fortasse præfuerit. Aliam præterea rationem assignat; Si, inquit, marmor in ea quondam æde positum fidem facit, in quo legitur inscriptio, quæ docet, temporibus Domini Stephani junioris PP. illam fuisse vel dedicatam, vel a Theodoto olim duce, tunc primicerio Sedis Apostolicæ, & ab hujus Benedicto diacono, a solo exstructa pro remissione omnium peccatorum, & animæ suæ salute.
[32] De earumdem vero sacrarum reliquiarum inventione ac reclusione, [quæ postea inventa ac reclusa sunt;] ita scribit laudatus pluries Cardulus a pag. 175: Ceterum hæc sacra ossa sub ara maxima ejus ecclesiæ condita Pio IV Pont. Max., cum illud altare, quod extra hemicyclum seu tribunal, sive, ut ecclesiastici scriptores loquuntur, absidem hactenus fuerat, ad medium hemicycli parietem transferretur, detecta sunt, atque in loculum sive arcam fenestratam, vitroque translucidam, ut populo ad pium cultum & venerationem statis diebus exponerentur, transposita. Cum vero per eam pietatis speciem, visendique facultatem, multis Pontificis concessu aliquid ex sanctis reliquiis auferendi præberetur occasio, & in dies illæ minuerentur, idcirco anno salutis MDLXXXVII ad VI Kal. Octobr. Marianus Perbenedictus Camers, episcopus Marturanensis, & almæ Urbis gubernator, qui ejus ædis olim canonicus fuerat, sub eodem altari primario sancta ossa prisco more, numquam deinceps visenda reposuit, marmoreo sepulcro, quod suis fecit impensis, inclusa, & hoc epitaphio atque inscriptione signata: SS. martt. Symphorosæ, ejusque viro, et septem Filiis, Mar. Perbenedictus, episc. Marturan. Almæ Urbis Gub. ædis hujus olim canonic. Fecit MDLXXXVII.
[33] Reliquiæ tamen nonnullæ Tibur solenni pompa prius translatæ fuerant ad templum Societatis Jesu, [reliquiis tamen nonnullis Tibur translatis] sub eorumdem Sanctorum nomine consecratum, prout testatur Cardulus a pag. 176: Ex eo loculo tunc octo fragmenta sacrorum ossium accepta sunt, & antea anno MDLXXXIV sexto Kal. Decembr., pontificatus Gregorii XIII tertio decimo desumptæ fuerant ejusdem Pontificis liberalitate hæ paucæ reliquiæ: de capillis ac velo capitis S. Symphorosæ; crus integrum, & capitis frusta duo, & frustum costæ eorumdem S. Symphorosæ ejusque viri, & Filiorum: quæ reliquiæ ea sunt conditione concessæ, ut Tibur ad novum templum Societatis Jesu ornandum deferrentur: nam Tibure in tanto sacrarum ædium numero, quantum egregia veterum Tiburtinorum pietas & religio excitavit, nulla B. Symphorosæ, seu Filiorum nomine constructa visebatur: quod cives videlicet ea contenti forent, quam Via Tiburtina, ubi sancta corpora quiescebant, septimo ab Tibure milliario positam, religiose colerent ac frequentarent.
[34] [in novum templum Societatis Jesu S. Symphorosæ sacrum:] Sacris inde reliquiis Romam translatis, atque ecclesia temporum perturbationibus collapsa, Tiburtes sive dolore animi ob amissum tam pretiosum thesaurum consternati, sive rei vel publicæ vel privatæ angustiis impediti, neque veterem instaurare, neque novam in urbe, cum maxime cuperent, condere potuerunt. Sed eorum piis optatis ac votis divina bonitas nunc demum respondit, cum templum Christiana munificentia Matthæi Contarelli (cujus egregiis virtutibus, & singularibus in Societatem Jesu promeritis nulla par esse potest oratio) S. R. E. in tit. S. Stephani in Cœlio monte presbyteri Cardinalis, ad usum Collegii Societatis Jesu, optimo & commodissimo urbis loco ædificatum S. Symphorosæ nomine sibi voluit dedicari. Quocirca eorum venerandæ reliquiæ, quas diximus, lignea effigie inaurata inclusæ sunt: capilli quidem & velum in cavo capite, ossa vero in pectore vitreis, pellucentia. In altera item effigie cranium S. Getulii eodem modo continetur. Et post paucula, quæ addit de aliorum Sanctorum reliquiis, ita pergit; solennem pompæ apparatum describens:
[35] [quo summa cum pompa;] Hæc omnia XVI Kal. Augusti, hoc est, pridie natalis S. Symphorosæ ac Filiorum; magna cum pompa, & celebri Tiburtis cleri populique concursu Tibur delatæ sunt ..; & ingenti animorum lætitia, maximo plausu, piæ voluptatis sensu singulari, apparatu denique tanto exceptæ sunt, quantum tenues civium opes, & temporis angustiæ patiebantur. Deportatæ sunt humeris sacerdotum Societatis Jesu per vices oneri subeuntium. Obvium extra portam inferiorem usque ad B. Deiparæ Virginis ædem, villæ Mæcenatianæ subjectam (in ea enim ecclesia, quam Societas Jesu 45 jam adhuc annis possidet, substiterunt sacræ reliquiæ) supplex processit cum episcopo clerus, & omnium ordinum sacræ familiæ, laicorumque cum suis vexillis collegia & sodalitates. Tota urbe parietes, qua pompa ducebatur, aut peristromate, aut arborum erant ramis prætexti: fonticuli passim per canaliculos derivati: arcus seu fornices honoris causa variis locis ad tempus exstructi, atque apto carmine inscripti, & pictura ornati.
[36] [ac plausu delatæ sunt.] Versiculos arcui primo ed episcopium sub imagine Sanctorum, alteri ad primarium templum S. Laurentii in foro Ulmi, tertio ad S. Valerii ædem, quarto ad ecclesiam S. Dominici, quinto ad forum trivii, ac denique supra januam novi templi Societatis Jesu inscriptos, uti & hymnos Latinos in ipsa supplicatione decantatos exhibet Cardulus una cum epigrammatibus Latinis quindecim metro elegiaco illigatis. Nec tacet frequentissimum concursum populi ad templum, lucraturi, quod Sixtus V PP. indulserat, jubilæum, continuato postmodum alacritatis ac studii erga Sanctos indigetes ac patronos fervore & incremento. Nec fructu caruit singularis Tiburtinorum erga Sanctos veneratio: Testis est, inquit Cardulus; præter ceteros vitæ integritate, prudentia, & morum gravitate insignis sacrorum Antistes (nomen non exprimit) qui pro fratris sui filio parvulo ægroto, atque in vitæ discrimen adducto, hos Sanctos martyres cum nuper eo in templo supplex oraret, voti compos illico factus, incolumitatem puero impetravit.
[37] Reliquum est, ut iis quæ de Sanctorum nostrorum sacris lipsanis allata sunt, [Enumerantur loca alia reliquiis honorata.] attexatur sequens coronis: Eorumdem vero Martyrum corpora, inquit Aringhus loco supra citato, & Zotici ad hæc usque tempora Tiburtini cives se pretiosi instar thesauri possidere gloriantur. Quo sensu id intelligi debeat, patet ex dictis; & ipse recte addit, id de aliqua dumtaxat sacrarum reliquiarum particula subintelligendum esse. Ad hæc, ut Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ testatur, feruntur aliquot eorum reliquiæ asservari Ticini in æde parochiali S. Eusebii. Masinius in Bononia perlustrata pag. 412 dicit S. Symphorosæ mart. reliquias conservari in S. Petri. Raissius in Hierogazophylacio Belgico pag. 41 reliquiis S. Amati Duaci accenset de SS. Nemesio, & S. Symphorosa matre ejus. Cardulus pag. 170 agens de corde S. Nemesii percusso vel transfixo, tradit, id .. ita transfixum hodieque (anno 1588, quo historiam Martyrum nostrorum edidit) post annos MCCCCLXV servari & cerni. Oppidani S. Angeli in Pontano Firmanæ diœcesis in Italia vendicant sibi corpus S. Juliani (nostri, ut volunt, non alterius.) In epistola anno 1701 a nostro Josepho de Albertis de Sanctis oppidi prædicti, patriæ suæ, ab ipso huc directa, ac pluribus authenticis testimoniis modernis juridice firmata, lego: In ecclesia S. Augustini conservatur & publicæ venerationi exponitur corpus S. Juliani martyris, filii S. Symphorosæ martyris, secundi ex septem, quos terræ prius, & postea cælo peperit. Utinam antiquioribus testimoniis nobis constaret de adjunctis, quibus illud corpus affirmatur hujus determinate Juliani esse. Atque hæc quidem hactenus de S. Symphorosa ac septem Filiis Martyribus; quos Bartholomæus Piazza in Hemerologio sacro Romæ Christianæ & gentilis Italice edito pag. 55 somniat fuisse e nobilissima familia Romana de Cercali.
PASSIO
Ab auctore Anonymo conscripta,
Ex editis & collatis apud Theodoricum Ruinart inter Acta
sincera & selecta, a pag. 23 editionis VVetstenianæ, cum aliis Mss.
collata.
Symphorosa Martyr Tibure in Latio (S.)
Crescens Martyr Tibure in Latio (S.)
Julianus Martyr Tibure in Latio (S.)
Nemesius Martyr Tibure in Latio (S.)
Primitivus Martyr Tibure in Latio (S.)
Justinus Martyr Tibure in Latio (S.)
Stacteus Martyr Tibure in Latio (S.)
Eugenius. Martyr Tibure in Latio (S.)
BHL Number: 7971
EX EDIT. Ruin.
[S. Symphorosa, instantibus idolis ut sacrificaret, ab Adriano Imp. ad hoc excitatur:] Cum fabricasset Hadrianus palatium, & id dedicare vellet ritu illo nefario, cœpissetque sacrificiis idolorum ac dæmonum, qui in idolis habitant, flagitare responsa: responderunt & dixerunt: Symphorosa vidua cum septem Filiis suis laniat nos quotidie, invocando Deum suum. Ista itaque si cum Filiis suis sacrificaverit, promittimus nos omnia præstare, quæ petitis. Tunc Hadrianus jussit eam teneri cum Filiis, & blandis eos sermonibus hortabatur, ut ad sacrificandum idolis consentirent.
[2] [quem illa rejicit exemplo S. Getulii mariti sui;] Cui beata Symphorosa dixit: Vir meus Getulius cum fratre suo Amatio a, tribuni tui cum essent, pro Christi nomine passi sunt diversa supplicia, ne idolis consentirent ad immolandum, & quasi boni athletæ dæmones tuos moriendo vicerunt. Elegerunt enim magis decollari, quam vinci; passi mortem, quæ pro nomine Christi suscepta, inter homines quidem ignominiam eis peperit temporalem, inter angelos vero decus & gloriam sempiternam; inter quos nunc gradientes, & tropæa passionum suarum dantes b, cum æterno Rege vita æterna fruuntur in cælis.
[3] [& frustra minis territa,] Hadrianus imperator dixit ad S. Symphorosam: Aut cum Filiis tuis sacrifica diis omnipotentibus, aut te ipsam cum Filiis tuis sacrificari faciam. Beata Symphorosa respondit c: Et unde mihi tantum boni, ut ego merear cum Filiis meis offerri hostia Deo? Hadrianus imperator dixit: Ego te diis meis sacrificari faciam. Beata Symphorosa respondit: Dii tui me in sacrificum accipere non possunt; sed si pro nomine Christi, Dei mei, incensa fuero, illos dæmones tuos magis exuro. Hadrianus imperator dixit: Elige tibi unum ex duobus; aut sacrifica diis meis; aut malo interitu finieris.
[4] [martyrio coronatur, & a fratre sepelitur.] Beata Symphorosa respondit: Tu existimas, quod possit animus meus aliquo terrore d mutari? Cum ego desiderem cum viro meo Getulio, quem pro nomine Christi interfecisti, requiescere. Tunc Hadrianus imperator jussit eam duci ad fanum Herculis, & ibi primo alapis e cædi, & post hæc capillis suspendi. Sed cum nulla ratione nulloque timore posset eam a bono proposito f revocare; jussit eam alligato ad collum ingenti saxo in flumen g præcipitari: cujus corpus colligens frater ejus Eugenius, principalis h curiæ Tiburtinæ, in suburbana i ejusdem civitatis sepelivit.
[7] Alia vero die jussit Hadrianus imperator simul omnes septem Filios ejus sibi præsentari: [Matrem sequuntur septem Filii diversis suppliciis interempti:] quos cum ad sacrificandum idolis provocaret, & nullo pacto eos videret suis minis atque terroribus consentire; jussit circa Herculis templum septem stipites figi, & ibi eos ad trochleas k extendi: & primum Crescentem l præcepit in gutture transfigi: secundum Julianum in pectore pungi m; tertium Nemesium in corde percuti n, quartum Primitivum in umbilico vulnerari o; quintum Justinum aversum per dorsum perforari gladio p; sextum Stracteum q in latere vulnerari r; septimum vero Eugenium a summo usque deorsum findi s.
[6] Altera vero die veniens Hadrianus imperator ad fanum Herculis, [quorum corpora honeste sepeliuntur.] jussit corpora eorum simul auferri, & projici in foveam altam, & imposuerunt pontifices nomen loco illi, Ad septem Biothanatos t. Post hæc quievit persecutio anno uno, & mensibus sex u. In quo spatio omnium Martyrum honorata sunt sancta corpora, & constructis tumulis condita cum omni diligentia: quorum nomina descripta sunt in libro vitæ. Natalis vero sanctorum Martyrum Christi beatæ Symphorosæ, & septem Filiorum ejus, Crescentis, Juliani, Nemesii, Primitivi x, Justini, Stractei & Eugenii celebratur sub die XV Kalendas Augusti. Eorum corpora requiescunt in Via Tiburtina milliario ab urbe octavo *, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Al. Amantius.
b Cod. Colbertinus apud Ruinartium tropæa passionum suarum laudantes.
c Responsio hæc & sequens interrogatio non est in Colbert. & Mombr.
d Surius male tenore. Mombritius cum utroque manuscripto Trevirensi quod possis animum meum aliquo terrore mutare.
e Beda a Floro auctus, Ado, Usuardus cum Martyrologio Romano palmis: utrumque Ms. Trevirense non recte lapidibus. Cardulus pag. 165 notat, colaphis, alapa ac palmis cædi non semper esse synonyma.
f Deest a bono proposito in utroque Ms. Trev.
g Anienem intellige, vulgo, Teverone, qui Tibur alluit.
h Principales sunt decuriarum primi, a quibus distributionum omnium forma procedit, uti observat Cardulus, plura congerens pag. 168.
i Surius, Cardulus & utrumque Ms. Trev. suburbano.
k De hoc instrumento, ac de etymo vocis Cardulus a pag. 169, & Gallonius de Cruciatibus Martyrum cap. 2.
l Crescens Bedæ, Adoni, Usuardo: at in Breviario Romano Crescentius, ut diximus. Petrus de Natalibus scribit Crescentium & Crescentem. Monet Cardulus in his duobus nominibus sæpe variare auctores.
m Brev. Rom. Juliano pectus confoditur. Ado brevius: Crescentem in gutture transfigi; Julianum in pectore; Nemesium in corde; Primitivum in umbilico.
n Brev. Rom. Nemesio cor transverberatur.
o Brev. Rom. Primitivo trajicitur umbilicus.
p Ita etiam Cardulus, & utrumque Ms. Trev. Ado autem: Justinum per membra distentum scindi per singulos corporis nodos, atque juncturas. Consonat Beda. Brevissime Brev. Rom. Justinus membratim secatur.
q Beda, Ado, Usuardus, Brev. Rom., Petrus de Natal., Mss. Trevirensia, Cardulus legunt Stacteum. Codex Colbert. apud Ruinart. Extracteum; Surius Starteum.
r Ado: lanceis innumerabilibus (de Natal. lanceis multis) Cardulus in latere vulnerari, omisso gladio. Brev. Rom. Stacteus telis configitur.
s Consonat Cardulus. Beda vero cum Adone: Eugenium findi (de Natal. scindi) a pectore usque ad inferiores partes. Brev. Rom. Eugenius a pectore in duas partes dividitur.
t De loco hoc, ejusque etymo Comm. præv.
u An post hæc sumi debeat cum magna latitudine temporis, vide Commentarium. In utroque Trev. hic est digressio post septem vero dies, de qua in Comm. prævio num. 24.
x Primitivus hic mendose omissus apud Surium, & in prima editione Ruinartii.
* al. nono
DE S. GUDDENE MARTYRE
CARTHAGINE IN AFRICA.
Ex Martyrologiis.
Anno CCIII.
[Commentarius]
Guddene martyr Carthagine (S.)
AUCTORE J. B. S.
Illustris hujus Martyris, quæ & Gundene, Gudene & Gugdene appellatur, Acta olim aliqua exstitisse, ex quibus Ado elogium suum decerpserit, plane verosimile existimavimus in nostris ad Usuardi Martyrologium Observationibus hoc die; [In Africa certissime passa,] ubi ea ferme omnia exposita sunt, quæ de ipsa ejusque cultu referri possunt, ut frustra sit Martyrologiorum seriem hic recensere. Abesse omnino ab Hieronymianis in confesso est; neque Gaudentium in S. Augustini sermone 294 Guddenti aut Gudenti substituendum nunc magis censemus; credimusque adeo de nostra S. Guddene istic egisse Hipponensem Episcopum. Consulum nomina apud Adonem male efformata Plutiano & Zeta, notavit pridem Rosweydus; apposite corrigens, Plautiano & Geta, quorum consulatus incidit in annum Christi, non 205, ut Baronio visum est, sed 203, ut est apud Chronologos, Ecclesiam persequente Severo. Breve Actorum fragmentum, quod in Adone superest, Virginis titulum addit, de quo quod statuam non habeo, sic legit Viennensis Martyrologus: Apud Carthaginem, natalis S. Guddenes virginis, quæ Plutiano & Zeta consulibus, jussu Rufini proconsulis, quater diversis temporibus equulei extensione vexata, & ungularum horrenda laceratione cruciata, carceris etiam squalore diutissime afflicta, novissime gladio cæsa est.
[2] Atque hæc tam sincera, recta & vera sunt, ut neminem unum scriptorem sensatum invenire sit, [in Hispaniam trahitur a fabulatoribus,] qui de Sanctæ hujus martyrii palæstra dubitaverit, antequam orbi natum esset pseudodextrum Chronicon, ex quo ejusque commentatore Bivario somnia sua potissimum deprompsit Tamayus, Carthaginenses Africanos ad Hispanicam suam Spartariam, obtorto quantumvis collo pertrahere solitus, quemadmodum toties dicendum fuit. En ejus hoc die annuntiationem: Carthagine Spartaria, S. Gudenis virginis & martyris, quæ ob Christi sponsi fidem, a Ruffino præside comprehensa, & quater in equulei machina dilaniata & extensa, ungulis ferreis lacerata, postmodumque carcerali custodia diutissime afflicta, tamdiu secessit, quousque mucrone jugulata, ad gloriam repromissionis Martyr invicta pervenit. Quid per secessum velit Tamayus, non quæram diutius: ceterum testes huc varios, dextrina fuligine plurimum respersos, congerit, quos more suo ridet clarissimus Nicolaus Antonius in citatis alias manuscriptis, unde huc spectantia Matriti descripsit socius noster Cuperus, digna sane quæ eruditorum oculis exponantur. Laudatis primum Martyrologiis de S. Guddene agentibus, sic populares suos nimium credulos aggreditur.
[3] Hispanis, inquit, dumtaxat persuasum fuit quibusdam, [quos egregie refutat] ut Dextro credentes mercem alienam usurparent. Sed Dexter cum nihil sit, videamus an alio aliquo fundamento nitantur. Acta hujus sanctæ Martyris, olim exstantia, anno quo fuere consules Geta & Plautianus … sub Rufino proconsule mactatam referebant; unde Martyrologi profecerunt. Atqui (Bivarius ait) Q. Rufinum Galerium his diebus citeriori Hispaniæ, cujus Carthago nova urbs est, præfuisse, Ambrosius Morales, tametsi alio intentus, scribit lib. 9 historiæ cap. 35. Juvisset quidem certo modo desperatam causam hæc Rufini præsidis mentio per hæc tempora in citeriori Hispania seu Tarraconensi: sed Bivarii imputatio toto cælo distat ab eo quod in capite isto Moralis patet cunctis legendum; ut vel hinc discas nemini, quantumvis docto, & probo viro acquiescere, quandoquidem oculis ipse tuis rem possis credere. Morales in referendis Hadriani imperatoris rebus cap. illo 35 inscriptiones quasdam repræsentavit, quæ in Hispania exstant. In his quædam est Q. Cecilii Rufini, Sagunto oriundi, cui, quod legatione gratuita apud Hadrianum functus esset, provincia Hispana citerior titulum hunc sub statua forsan dedicavit; ecce illum
Q. Cecilio Galeriæ Rufino, Q. Cecilii Valeriani filio Saguntino, ob legationem qua gratuita apud maximum principem Adrianum Aug. Romæ funct. est P. H. C.
[4] [Nicolaus Antonius.] Nil ultra doctus ille vir, quam vulgari lingua inscriptionem reddere. Quid hæc autem cum Hispaniæ citerioris præside? Nisi nescierit Bivarius (quod vix credo) legatio Romæ obita provinciæ nomine, quodnam munus esset. Quid insuper Hadriani ævum cum Severi ætate? Inter quos principes quinquaginta & plures anni intercesserunt. Deinde ut, Bivario jam dimisso, rem ipsam discutiamus, lectum mihi nusquam de provincia Hispania citeriore per proconsulem administrata. Bæticæ proconsulis mentio in antiquis lapidibus non infrequens, uti & Tarraconensis, sive citerioris Hispaniæ, quod nunc quærimus, præsidis. Notitia utriusque imperii in promptu est, & quæ ad eum publicum imperii librum Guido notavit Pancirola, quem non transcribo. E contrario Carthaginis seu verius Africæ propriæ, cujus Carthago fuit princeps urbs, proconsulare imperium quis ignorat? Potuit quidem Rufinus, sub quo Gudenes passa, cum Rufiniano, idem esse, seu C. Cæsonio Macro Rufiniano, quem ex quodam lapide scimus provinciæ Africæ fuisse proconsulem, eumdemque imp. Alexandri Severi, qui Septimio, sub quo Gudenes passa, post duodecim annos successit, comitem. Hic etiam fuit consul cum Acilio Faustino anno CCXII, quo superstes erat Septimius Severus, ut mirum non sit, proconsulatum Africæ ante annos septem gessisse. Sed hæc ex conjectura tantum, ne non liceat nobis aliquando argutari, qui tam frivolas, nec semel vero contrarias adversariorum conjecturas passim sustinemus. Hæc Antonius, ut suos sapere doceat.
DE SANCTIS MARTYRIBUS DOROSTORENSIBUS
SECUNDA, DONATA, BASSO, MAXIMO, PAULO, ITEM MARINO ET JUSTO.
Ex Hieronymianis.
[Commentarius]
Secunda Martyr Dorostori in Mysia (S.)
Donata Martyr Dorostori in Mysia (S.)
Bassus Martyr Dorostori in Mysia (S.)
Maximus Martyr Dorostori in Mysia (S.)
Paulus Martyr Dorostori in Mysia (S.)
Marinus Martyr Dorostori in Mysia (S.)
Justus Martyr Dorostori in Mysia (S.)
J. B. S.
Non semel a nobis alibi observatum est, Dorostorum, inferioris Mysiæ seu Mœsiæ olim urbem episcopalem, nunc Bulgariæ pagum, de quo latius infra, plurimorum Martyrum feracem fuisse, quod & hoc die notant Hieronymiana exemplaria omnia, vetustissimo Epternacensi eorumdem manipulum in prima laterculi sui acie collocante. In omnibus codicibus sex ferme numero sunt duce Æmiliano, de quo pridem in Observationibus ad Usuardum locuti sumus, quique seorsim, ut ceteris in sacris Fastis notior, suo loco celebratur. Hic reliquos referimus ordine quo eos expressit jam dictum Epternacense, cum quo in nominibus conveniunt codices alii, eo solo interveniente discrimine, quod Corbeiensis socios duos superaddat Marinum & Justum, quos prætereundos non censuimus. Bossi pro Bassi vix observari meretur. In codicibus contractis pauciora de more nomina, vel nulla sunt. Rhinoviense de ipsis tacet, Richenoviense quatuor numerat, codex Reginæ Sueciæ item quatuor cum duobus anonymis; ast ex iis, utpote studiose contractis aut mutilatis, nihil magnopere lucis sperandum.
DE SANCTIS MARTYRIBUS AFRICANIS
AQUILINO, SPERATO, CIVINO, FELICE, CRESTINO, LUTATO, NAZARIO, VETUSA, GENEROSA, JANUARIO; ITEM JANUARIO, TITIANO ET NESSA.
Ex Hieronymianis.
[Commentarius]
Aquilinus Martyr in Africa (S.)
Speratus Martyr in Africa (S.)
Civinus Martyr in Africa (S.)
Felix Martyr in Africa (S.)
Crestinus Martyr in Africa (S.)
Lutatus Martyr in Africa (S.)
Nazarius Martyr in Africa (S.)
Vetusa Martyr in Africa (S.)
Generosa Martyr in Africa (S.)
Januarius Martyr in Africa (S.)
Januarius Martyr in Africa (S.)
Titianus Martyr in Africa (S.)
Nessa Martyr in Africa (S.)
J. B. S.
Tredecim hic Africanos athletas numero cum vetustissimo Epternacensi, quamquam in Lucensibus, omisso Felice, solum undecim, in Corbeiensi duodecim computentur, nominibus hinc inde varie inflexis. Calvinum pro Civino legit Epternacense; Crescentiani pro Crestini Corbeiense, ubi & Lactati pro Lutati. Januariæ est in Lucensibus, sed cetera Januarii legunt, quem geminat Epternacense, interposita particula item, quæ & in Corbeiensi exprimitur, tametsi nomen non repetatur. Sitne postremum nomen Hesia, Hessa an Nessa incertum est. Recte hic observat Florentinius, in hodierna hac Africana serie, nonnullorum martyrum nomina cum his convenire, quæ præcedenti die celebrantur, sive Scillitani sint, sive Carthaginenses, atque adeo de repetita eorumdem veneratione suspicionem movere. Id etiam notatum oportuit in codicum Lucensium laterculo diei præteritæ, ubi in Asia iidem ferme referuntur, quos nos proxime Dorostoro vindicavimus. Jam sæpe fassi sumus & porro fatebimur, amanuensium imperitia laterculos nonnumquam commixtos, aut inepte distinctos & transpositos fuisse. Ceterum in ea incertitudine, malumus repetitione quam omissione peccare.
DE S. FALTEO VEL FALVEO EPISCOPO ET FORTE JOCUNDO MARTYRIBUS.
Ex Hieronymianis.
[Commentarius]
Falteus vel Falveus episcopus, & forte Martyr (S.)
Jucundus Martyr (S.)
J. B. S.
Quem hic annuntiamus Falteum, Falveum, Falbeum seu Falbæum episcopum, is in vetustissimo Epternacensi præteritus est; verum in aliis omnibus etiam nonnullis minoribus seu contractis tam constanter signatur, ut prætermitti non potuerit. In Lucensibus & Corbeiensi sic Africanis martyribus subjungitur, acsi ad eorum classem spectaret; at vero in codicibus minoribus Richenoviensi, Augustano & Labbeano tam diserte apponitur particula alibi, ut dubium non videatur quin alio referendus sit. Quo? Equidem non divinarim, nec qua potissimum ratione exprimendum sit nomen, quod in Richenoviensi est Fabei, in aliis diversimode scribitur, ut jam notavimus. Ex Corbeiensi codice socium adjunximus Jocundum, addito utrique titulo martyris, quem ipsis convenire, ante nos censuit Florentinius.
DE S. MATERNO EPISCOPO
MEDIOLANI IN INSUBRIA.
INITIO SEC. IV.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti cultus, chronotaxis, Acta, & gloria posthuma.
Maternus episcopus, Mediolani in Insubria (S.)
AUCTORE G. C.
Mediolanum notissima Insubriæ urbs, & fœcunda Sanctorum altrix, de qua jam sæpius nobis agendum fuit, hac die S. Materni, sui olim antistitis, festivitatem celebrat. Præterquam quod ab immemorabili tempore cultus ejus viguerit, [Probatur cultus ex Missali,] sanctitatem istius præsulis testatur Missale Mediolanense juxta institutionem S. Ambrosii anno 1522 impressum, in quo leguntur sequentes orationes. Super populum. Misericordiam tuam Domine nobis, quæsumus, interveniente beato confessore tuo Materno atque pontifice, clementer impende, & nobis peccatoribus ipsius propitiare suffragiis. Per &c. Super sindonem. Beati confessoris tui Materni atque pontificis fac nos Domine miranda præconia confiteri, ut ejus adjuti præsidiis, majestati tuæ jugiter mereamur esse devoti. Per &c. Super oblata. Adsit nobis, Domine quæsumus, sancta precatio beati pontificis tui Materni, quæ nos a terrenis affectibus incessanter expediat, & cælestia desiderare perficiat. Per Dominum &c. PRÆFATIO. Æterne Deus, suppliciter exorantes, ut dum beati Materni confessoris tui merita veneramur, auxilium nobis tuæ propitiationis acquisisse gloriemur: nec desperamus de veniæ largitate, quam per eos, qui tibi placuerunt, suppliciter exposcimus. Per Christum &c. Postcommunio. Beati confessoris tui Materni, quæsumus Domine, a malis omnibus gloriosa nos semper merita tueantur, in cujus solennitate percepimus tua sancta lætantes. Per &c.
[2] Breviarium Mediolanensis ecclesiæ, anno 1539 typis excusum, [Breviario antiquo,] præter varias de S. Materno orationes, habet tres proprias Lectiones, quibus præcipua sancti Præsulis gesta sic breviter comprehendit. Lectio I. Hic cessante Decii persecutione, cum Gallus imperator aliquanto mitius erga Christianos ageret, ad modicum respirans ecclesia in Philippea basilica ex primicerio lectorum divino nutu per clerum & populum eligitur & consecratur: non enim tunc aderat de sacerdotibus huic honori congruus, multoque minus de clericis. Lectio II. Fuit autem Vir iste Dei servus adeo mitissimus, ut ipsi etiam persecutionis auctores eum venerarentur. Hic suis temporibus Maliodorum summæ sanctitatis levitam Tretonensi ecclesiæ consecravit episcopum, quæ diu vacaverat. Lectio III. Fuit autem temporibus Galli, Valeriani, Galieni, Claudii, Aureliani, Probi, Cari, Diocletiani & Maximiani. Sed cum duodecim annis Mediolanensem rexisset ecclesiam, imperante Maximiano in sanctis operibus quievit in pace confessor; sepultus ad sanctum Naborem. Non video, quomodo hæ Lectiones satis inter se cohæreant: si enim tempore Galli imperatoris S. Maternus ex primicerio factus sit episcopus Mediolanensis, ut Lectione prima innuitur, atque juxta Lectionem tertiam obierit imperante Maximiano, quomodo tantum duodecim episcopatus anni numerantur, cum inter Galli & Maximiani imperium facile triginta anni effluxerint. sed de episcopatus epocha ac duratione mox pluribus agemus.
[3] Alterum ejusdem ecclesiæ Breviarium anno 1635 Mediolani editum pro tribus lectionibus unam exhibet, [ac recentiori Mediolanensi,] gestorum narratione mutata hoc modo: Maternus Mediolani episcopus, Maximiano imperatore, pro fide Christi proque ecclesia sibi commissa aliquando catenis vinctus, interdum in carcerem detrusus, sæpe verberibus acerbissime cæsus, firmo animi robore cælestique constantia in perferendis cruciatibus communitus, tum in populi sibi concrediti perturbatione, ab impiis tyrannis excitata, magnis laborum contentionibus ad eum confirmandum perfunctus est magna cum significatione divinæ pietatis suæ: qua incensus beatos martyres Carpophorum & Fidelem ad urbem Novocomum misit, ubi pro gloria Christi dimicarent. Sanctum præterea Victorem, qui Mediolani strenue martyrium obierat, manibus suis sepelivit. Meliodorum Dertonæ episcopum consecravit. Denique ipse præclaris ac multis fidei confessionibus nobilitatus, ecclesia Mediolanensi duodecim annis sancte administrata, quievit in Domino; cujus corpus pie reconditum est in basilica sancti Naboris. De sepultura S. Victoris martyris per Maternum curata, fit mentio in Actis ejusdem martyris ab Henschenio nostro illustratis tomo II Maii pag. 290. Ceterum adverte, hac posteriori lectione quædam narrari, quæ in tribus lectionibus antiquioribus & in prolixioribus S. Materni Actis non exprimuntur.
[4] Hagiologi passim in suis Martyrologiis cultum hujus Sancti episcopi confirmant. [& ex Martyrologiis.] Hac die illum celebrant Auctaria Usuardina Greveni & Molani, qui posterior ita legit: Mediolano, sancti Materni episcopi & confessoris. Eadem verba habet Beda Plantinianus. Bellinus, omissa urbe Mediolanensi (eam etiam prætermisit Grevenus) illum sic annuntiat: Ipso die, sancti Materni episcopi & confessoris. Galesinius pluribus verbis eumdem suo Martyrologio ita inseruit: Mediolani, sancti Materni episcopi & confessoris. Hic, Maximiano imperatore, pro fide Christi, proque ecclesia sibi commissa aliquando catenis vinctus, interdum in carcerem detrusus, sæpe verberibus acerbissime cæsus, firmo animi robore, cælestique constantia in perferendis cruciatibus communitus, tum in populi sibi concrediti perturbatione, ab impiis tyrannis excitata, magnis laborum contentionibus ad eum confirmandum perfunctus est. Beatus (fortasse voluit dicere beatos) autem martyres Carpophorum & Fidelem, Novocomum misit, ubi pro gloria Christi dimicarent: sanctum præterea Victorem Mediolani manibus suis sepelivit. Ipse denique præclaris ac multis fidei confessionibus illustris obdormivit in Domino. Ferrarius & Canisius noster scribunt similia, quæ vel ex Actis vel ex propriis lectionibus desumpta sunt. Quare, prætermissis horum aliorumque recentiorum elogiis, tantum subjungo hodiernam Martyrologii Romani annuntiationem, quæ his verbis continetur: Mediolani, sancti Materni episcopi, qui sub Maximiano imperatore pro fide Christi, & pro ecclesia sibi commissa in carcerem detrusus, & sæpe verberibus cæsus, tandem multis confessionibus clarus obdormivit in Domino. Atque hæc ad cultum probandum mihi sufficere videntur. Nunc ad alia discutienda progrediamur.
[5] [Nil constat de Sancti patria & consanguineis.] Antiquior Actorum scriptor de S. Materni parentibus, patria, consanguineis, rebusque ante episcopatum gestis nullam facit mentionem. Unde miror, quod Placidus Puccinellus in Zodiaco Mediolanensis ecclesiæ parte 2, pag. 131 ejus pueritiam vivis adeo coloribus depingat, & virtutes in tenera illius ætate elucentes tot phrasibus Italicis exornet. Sed, ni fallor, hæc rhetorica narrationis ornamenta ex Puccinelli pia meditatione prodierunt, qui, ne daret Vitam acephalam, narravit ea, quæ a Sancto puero fieri potuerunt, quamvis ignoraret, an revera facta fuissent. Franciscus Besozzus, Joannes de Deis, Carolus a Basilica S. Petri Novariensis episcopus, aliique scriptores Itali asserunt, S Maternum Mediolani natum fuisse. Etsi hæc assertio non sit improbabilis, quia ante susceptam episcopalem dignitatem fuit primicerius Mediolanensis ecclesiæ, tamen illam ex vetustis monumentis probari cuperem. Non desunt etiam, qui nobis sine ullo veterum auctorum testimonio, S. Materni fratrem assignant. Præter Sammarthanos in catalogo archiepiscoporum Remensium tomo 1 Galliæ Christianæ pag. 476, id facit Georgius Colvenerius in eorumdem archiepiscoporum catalogo, quem Historiæ Remensis ecclesiæ, a Flodoardo scriptæ, & a se notis elucidatæ, subjunxit. Ibi autem ita loquitur: Sanctus Maternianus Materni IX archiepiscopi Mediolanensis frater uterinus, jam senex ordinatur archiepiscopus a S. Julio Papa anno CCCLI. Sedit annos IX. Obiit VII Julii CCCLIX. Hanc germanitatem, toti antiquitati ignotam, jure rejecit Papebrochius in Commentario prævio ad Vitam S. Materniani tom. 1 Aprilis pag. 758. Eadem abunde refutabitur ex iis, quæ jam de Sancti nostri epocha dicemus.
[6] Circa tempus & ordinem, quo S. Maternus Mediolanensem cathedram ascenderit, [In controversia de episcopalis successionis ordine,] maxime discrepant auctores, ut videre licet in Exegesi Papebrochiana de episcopis Mediolanensibus, quæ tomo VII Maii præfigitur. Carolus episcopus Novariensis, proxime citatus, in Historia ecclesiæ Mediolanensis pag. 44 causam hujus diversæ chronotaxeos indicat his verbis: A Mona ad Dionysium vel potius ad Ambrosium video satis perturbatam apud nostros historiæ rationem: alii enim episcopos silentio prætereunt, alii adjiciunt falsos; neque in eorum ordine constituendo conveniunt. Deinde S. Maternum, cujus Acta ibidem elucidare nititur, inter Monam & Eustorgium collocat. An autem S. Eustorgius fuerit immediatus S. Materni successor, discuti poterit XVIII Septembris, quo die S. Eustorgius, istius nominis primus, solenni veneratione colitur. Nobis saltem contra quosdam historiographos Mediolanenses probabilius videtur, quod S. Maternus Miroclem in episcopatu præcesserit, uti fuse & solide probat Josephus Ripamontius Decade I Histortarum Mediolanensis ecclesiæ lib. 2 a pag. 91, ac Papebrochius noster in Exegesi præliminari mox citata pag. LIX. Huic sententiæ nostræ suffragantur Acta post hunc Commentarium prævium danda, quæ num. 3 clare significant, Maternum fuisse immediatum Monæ successorem.
[7] Neque minor est opinionum varietas circa Materniani episcopatus durationem: [duratione] aliqui enim auctores LII, alii XXII, alii denique tantum XII gubernationis annos ipsi tribuunt. Ripamontius in opere jam laudato lib. 2, pag. 120 de hac diversa episcopalis regiminis chronotaxi ita loquitur: Quamdiu autem ille (nempe S. Maternus) vixit in suo munere, haud equidem ausim exacto affirmare numero, propter variam in hoc genere memoriam, & quia veteres magno ad id conatu nihil tamen extricavere: numerant illi quidem annos, & definiunt auctoritate sua; sed facile poterunt confutari ratione temporum & rerum argumentis, si cuipiam vacet. Non satis liquet, quinam sint illi, quos Ripamontius hic appellat veteres; sed sive intelligat veteres episcoporum catalogos, qui tantum XII spiritualis regiminis annos S. Materno adscribunt, sive designare velit veteres rerum Mediolanensium scriptores, quorum in hac re auctoritatem atque ætatem ignoramus; saltem Acta, quæ Papebrochius noster seculo VI scripta fuisse opinatur, S. Maternum in episcopali sede collocant, quando fervor adhuc succensæ per Decium persecutionis necdum fuerat exstinctus. Unde miror, ipsum, postquam in Exegesi pagina proxime citata illi LII annos assignasset, pagina sequenti tantum XXII ipsi tribuere; cum nusquam in Actis legatur, quod sedes tamdiu vacaverit. Itaque expenso toto Actorum contextu, videtur Mediolanensem cathedram adiisse tempore Galli imperatoris, puta anno 252, eamdemque tenuisse usque ad gravissimam persecutionem, quam Diocletianus & Maximianus anno 303 contra Christianos moverunt. Ex his facile fieri potest computus LII annorum, quibus S. Maternus Mediolanensem ecclesiam rexerit. Quod autem ad antiquum Mediolanensium episcoporum catalogum attinet, in quo ei XII episcopatus anni assignantur; quid si imperitus amanuensis vel ipse auctor per unius litteræ mutationem XII pro LII scripserit? Quidquid sit, nos Acta nostra sequimur, donec quis solidiora & antiquioræ contra opinionem nostram argumenta attulerit.
[8] [ac mortis tempore probabiliorem sententiam proponimus,] Non convenit etiam inter scriptores, quo anno sanctus Præsul obierit. Papebrochius noster in Exegesi jam memorata mortem illius anno 303 consignat; Ughellus vero tomo 4 Italiæ sacræ col. 59 eamdem usque ad annum 307 differt. Alii alios mortis annos pro suo arbitrio determinarunt, ut videre est apud Puccinellum in Zodiaco Mediolanensis ecclesiæ parte 2, pag. 139. Tametsi non omnino constet, quisnam ex his annis sit eligendus, tamen nobis S. Maternus probabilius mortuus fuisse videtur ante annum 305, quo Maximianus se imperio abdicavit, cum in fine Actorum ejus hæc legamus: Depositus est idem Christi confessor sub Maximiano imperatore. Sed cum Maximianus postea imperium vi resumpserit, hæc epocha plane certa non est. At saltem manifeste errarunt, qui S. Materni obitum distulerunt ultra annum 313, quo habitum est Romæ concilium, cui Merocles a Mediolano, successor S. Materni interfuit, ut legere est apud Labbeum nostrum tomo 1 Conciliorum Quidam asserunt, nescio quo fundamento, quod Sanctus noster ante mortem in exilium pulsus fuerit; de qua re sic scribit Ripamontius lib. 2, pag. 119: Non desunt, qui ini exilio mortuum scribant, cum Cæsar eum ablegasset, atque adeo stulto fastu ac barbarica licentia, rem non sui juris ausus, pastoralem ei dignitatem abrogasset. Id magis quia non abhorret a vero, quam quod apud certissimos auctores repererim, esse addendum putavi.
[9] [ex qua conjectura Baronii corrigitur.] Ex iis, quæ de S. Materni chronotaxi hactenus diximus, corruit conjectura Baronii, qui in Annalibus ecclesiasticis anno Christi 337 num. 74 suspicatur, S. Maternum Mediolanensem episcopum eumdem esse cum Fulio Firmico Materno, qui plus quam triginta annis post Sancti nostri mortem composuit librum de mysteriis & erroribus profanarum religionum ad Constantinum (seu potius Constantium) & Constantem Augustos. Unde Labbeus noster in opere de Scriptoribus ecclesiasticis tomo 1, pag. 661 ita scribit: Refellenda quoque est eorum sententia, qui ex Baronii ad annum CCCXXXVII, quem pro more sequitur Binius, conjectura censuerunt, eumdem fuisse seniorem, quem vocant, Julium, profanæ superstitionis aureolo suo XXX capitum libello debellatorem, cum Julio episcopo Mediolanensi, quem interfuisse volunt concilio Romano sub Julio I Papa, & in Romano Martyrologio ad diem XVIII Julii Maternus appellatur, sanctitatis & eruditionis laude clarus. Pagius in Critica historico-chronologica ad annum Christi 337 num. 10, de synodo, quam Baronius pro sua suspicione allegat, ita loquitur: Synodus Romana sub Julio Papa aliud non est quam farrago quædam ab Isidoro Mercatore collecta ex Tripartita aliisque, & informam concilii redacta; certe nulla ejus in libello synodico mentio. De eadem synodo plura vide apud Tillemontium tomo 7 Comment. ecclesiast. in notis ad Fulium Papam nota 1, pagg. 772 & 703, ubi etiam Baronii conjecturam refellit. Fam de Actorum nostrorum auctoritate quædam supersunt dicenda.
[10] [S. Materni Acta,] Mombritius tomo 2 de Vitis Sanctorum pag. 144 exhibet Acta S. Materni mutila, atque adeo perturbata, ut nemo distortam narrationis connexionem intelligere, aut ullam rerum gestarum seriem distinguere valeat. Idcirco Henschenius noster, dum Sanctorum causa Mediolani versabatur, Acta istius sancti Præsulis integræ & bene digesta ex antiquo bibliothecæ Ambrosianæ codice descripsit. Codex ille Papebrochio itineris socio primum tantopere placuit, ut sub studiorum suorum primordiis putaverit, eum scriptum fuisse ab auctore, qui S. Materni temporibus proximus vixisset Verum in Exegesi de episcopis Mediolanensibus pag. LIX more suo candide errorem suum fatetur, atque mentem mutavit, lectis his verbis, quæ in Vita hic a nobis edendæ, sic habentur num. 9: Nunc ad reliqua ejus gesta vertatur articulus, quæ adeo sunt multis ignota, ut longi temporis alluvione omnium pene memoriæ abolita putentur. Ex hac longi temporis alluvione vel potius oblivione satis patet, Actorum scriptorem S. Materno supparem non fuisse. Deinde tamen existimat Papebrochius, quod nobis certe non suasit, ea seculo 6 scripta fuisse. Ceterum Actorum prologum, qui in Ms. Ambrosiano non invenitur, ex editione Mombritianæ excerpemus, ac deinde ipsa Acta notis quibusdam illustrata dabimus, postquam de posthuma Sancti nostri gloria paululum præfati fuerimus.
[11] Placidus Puccinellus in opere Italico, jam aliquoties citato, [& gloria posthuma.] parte 2, pag. 140 dicit, infinita esse hujus sancti Pastoris miracula, quæ duxit prætermittenda, ne lectorem tædio afficeret. Utinam ad sancti Præsulis honorem nos hoc tædio, seu potius gaudio, affecisset! Etiamsi non dubitem, quin per S. Materni intercessionem plurima patrata fuerint miracula, tamen opinor, Puccinellum hac rhetorica præteritione usum esse, quia individuam horum notitiam non habebat; quod etiam satis colligitur ex Ripamontio, qui libro 2, pag. 120 de iisdem in genere ita loquitur: Mansit vero diu, neque hodie penitus deleta est ex hominum mentibus illa de Materno fides, quasi vinctis & captivis pie ac religiose vocatus adsit; & dicuntur multi mortales præsenti ejus ope liberati, cum eam e vinculis implorassent. Postea idem Puccinellus profert duplex monumentum, quod in dominio Novocomensi ad Sancti memoriam antiquitus constructum fuit. Primum est castellum quoddam a Longobardis ædificatum, quod S. Materni nomine appellatum fuit, & cujus ecclesia etiamnum perseverat & administratur. Alterum est monasterium, ejusdem Sancti nomine insignitum, in quo moniales Ordinis S. Benedicti per aliquot secula S. Maternum singulari veneratione coluerunt. Deinde narrat, quomodo PP. Franciscani, dum Mediolani fundamenta triclinii sui ponerent, corpus S. Materni in lignea capsa invenerint, illudque quotannis venerari soleant. Denique narrationem suam concludit celeberrimo Jubilæo, quod Callistus III anno 1457 occasione belli Turcici fidelibus concessit; in quo asserit, plus quam centum millia peregrinorum Mediolanum confluxisse, ut S. Materni auxilium contra Turcas implorarent. Atque hæc sunt præcipua, de quibus lectorem in hoc commentario præmonendum esse censui.
ACTA
Ex Ms. Bibliothecæ Ambrosianæ collato cum editione Mombritii tom. 2 fol. 144.
Maternus episcopus, Mediolani in Insubria (S.)
BHL Number: 5682
EX MS.
PROLOGUS.
[Describitur status Ecclesiæ, mortuo Decio.] In illis diebus, succiso radicitus per divinam securim inutili frutice Decii a, qui ferina rabie ac viperino livore turgidus innumeras brevi tempore inenarrabilium pœnarum clades Christi cultoribus evomuerat; adeo ut exstinctis maxime pastoribus ecclesiarum dumtaxat præsulibus & magistris, dispersis quoque, secundum quod consequens fuerat, gregibus universis, heriles caulas se evacuasse ac destituisse putans *, immensas pio defensori Christo Domino laudes fidelium ubique per orbem populus ore licet gemebundo profudit: & cum non modo quamlibet Europæ Hesperiæque b partem, sed totas mundi plagas sævæ persecutionis turbo depopulari ad horam visus est, multis, ut fertur, diebus clericalis ordo & sacerdotalis cathedræ successio cessavit: verum, dempto malitiæ hujus incentore, cum Gallus Romani imperii dignitatem suscepisset (quamvis & ipse insanus, attamen paulo minus erga Christianos agens) cœpere mox credentium animi consurgere & recreari quodammodo, qui paulo ante per latebras occultati visi fuerant titubasse. Invisunt, si qui supererant, derelicta ovilia pastores, & dispersas metu luporum oviculas ad suas quique caulas reducunt c.
ANNOTATA.
a Eusebius lib. 7 Hist. eccles. cap. 1 ait, Decium cum liberis in bello interfectum esse. Non convenit inter historicos, ubi & a quibus occisus fuerit. Lactantius in opusculo de Mortibus Persecutorum num 4 Decii cædem ita describit: Profectus adversum Carpos, qui tum Daciam Mœsiamque occupaverant, statimque circumventus a barbaris, & cum magna exercitus parte deletus, nec sepultura quidem potuit honorari, sed exutus ac nudus, ut hostem Dei oportebat, pabulum feris ac volucribus jacuit. Id autem juxta exactiores chronologos contigit anno Christi 251.
b Hesperia apud Græcos tantum regionem occidentalem sonat. Communiter ab illis hoc nomine appellantur Italia & Hispania, quæ respectu Græciæ occidentales sunt. Sed cum Hispania plerumque Hesperia ultima vocetur, suspicor, hic Italiam intelligi. At quid hic Europa & Hesperia?
c Non satis certum est, an is prologus hisce Actis sit proprius, cum in eo nulla de Materno fiat mentio, & Mombritius multa perturbato ordine ediderit, ut de his Actis monui in Commentario prævio num. 10. Ut ut est, illum ex Mombritii fide hic præmisi.
* lege putaret.
CAPUT I.
S. Materni electio ad episcopatum, veneratio apud ipsos ethnicos, zelus & solicitudo pro grege suo.
In diebus illis Mediolanensis ecclesiæ clerus simul & populus, quotquot lanistarum manus evaserant, [Clerus & populus Mediolanensis,] ad Philippeam a recollecti basilicam conveniunt, expurgantes idololatriarum spurcitias, quæ injectæ fuerant, & ad cælorum Dominum suppliciter exclamant, ut suæ misereatur de cetero hereditati, ejusque perditionem non ultra dissimulet. Præterea pastoris, jam dudum cum Christo sociati, diutina absentia viduatam plebem graviter suspirantes, quid facto opus esset, invicem sciscitantur. Sacerdotum quidem nemo erat hujuscemodi honoris dignus, vel potius oneris capax latorem capacem dicens b; quanto minus clericorum quorumvis inferioris gradus? Quem ergo eligendum, quem sibi præponendum, cui suas preces suaque vota. committenda censerent, diligenti trutina perpensantes, diem inpasti noctesque pervigiles comitantur c. Tandem uni ex consacerdotibus, quem longæva senectus & meritorum gratia insignibat, per extasin sanctus nunciat Spiritus, quem ex omnium collegio superni censura judicis ad sacerdotale pondus æquanimiter subvehendum, quemve in procinctu temporis aptum viribus, fortem animo & corpore designanter elegerat.
[3] Erat enim per id tempus in ordine præfatæ ecclesiæ vir quidam reverendissimus doctor & primicerius lectorum, [suasu cujusdam senis S. Maternum, ecclesiæ suæ primicerium,] virtutem nominis dulcibus exprimens moribus, cognomento Maternus; qui omnibus clericis ita carus erat, ut pro pietate multimoda & benignissima caritate, quas inconvulse suomet insertas pectori bene prodigus aliis sibimet reservabat, universi illum nimio amore diligerent, & ipse maternum circa omnes affectum impenderet, sic eos fovens, monens & corrigens, ut filios; sic ab eis amatus, amplexatus semper & exspectatus, ut mater. Hunc ergo apprehensum senex ille, canitie ac meritis venerandus, pertrahit ad medium, & cunctis circumstantibus voce, qua potuit, exclamavit: Quem exspectatis? Adest ecce pastor, quem cupitis. Mihi credite, iste cælesti præelectus examine, & præsenti gregi præesse, & lupis valet circumlatrantibus prævalere, divino fretus, ut credo, juvamine. Nolite, inquam, metuere, nec pastorem proprium ex alienis ovilibus amplius operiri. En habetis Maternum sanctissimum, dignum in cunctis depositi patroni virtutum gradibus vicarium: nam sicut Helias Heliseum relinquens duplici virtute ditavit, ita & celebrandæ memoriæ præsul eximius Monas d Maternum corpore non fide deserens, geminum præbuit hereditariæ virtutis augmentum.
[4] Itaque his atque aliis optimi senis, qui aderant, animati sermonibus, annuunt divinæ revelationi, ac virum Domini Maternum, ut pastoris obsequium non contemnendum ducat, supplices precantur. Ille, [ad episcopalem dignitatem evehunt,] quia erat piissimus, & ad postulata proclivior, utrum preci cedere, an obniti congrueret, diu vixque deliberans flevit non lacrymans, & attonitis in medio constitit auribus. At vero clerus simul & plebs insistunt precibus; iterum atque iterum, ut sibi non obsistat, flebiliter ingeminant. Quis valeret denegare, quod tantopere fidelis caterva, Deo inspirante, petebat? Cessit ergo clementer, intelligens divinæ prædestinationis examen, suorumque confratrum necessariam non renuit functionem. Quoniam autem fervor adhuc succensæ per Decium persecutionis necdum fuerat exstinctus; sed succedentibus sibi invicem ministris diabolicis, ac suæ vesaniæ fomitem suggerentibus, atrocior subinde per mundi climata, supra quam fari potest, adversum Christianos viros æstus incitabatur e; hujus, de quo loquimur, pastoris vigilantissimi hæc cura solicitudoque fuit, ut positos in ergastulis milites Christi patientiæ armis indueret, certandi audacia imbueret, ac triumphandi fiducia recrearet; eorum, si qui forte oppetissent, aut gladiali sententia detruncati, aut acrioribus tormentis examinati, condigne corpora sepulturæ mandaret, jugibus excubiis pernoctanter inviseret, minimæ quoque ex ipsis particulæ, velut pretiosissimæ cælestis thesauri margaritæ, ne disperirent aliquo modo, solicitus satageret, inventasque condignius illico thecis reponeret.
[5] [quem ob vitæ sanctitatem ipsi ethnici venerantur,] His atque hujuscemodi Vir sanctus virtutum studiis intentus maximam apud Deum & apud homines prærogativam sanctitatis obtinuit: eatenus, ut ab ipsis crudelitatis principibus, pro sui magnitudine ac serenæ mentis hilaritate paternæ, ut ita dicam, addictus, veneratione meritoque cumulatus honore, pater patriæ vocaretur: & nisi eos insensatæ mentis atque infandæ servitutis redargueret, nullam ipse vel ipsius pedinequi perferre ultra sinerentur calumniam, ad cujus rei judicium certus ipsius discipulatui christicolarum delegatus fuerat numerus, quatenus eo christianæ fidei regula imbuto, secumque libere, quo vellet loco, versanti, ceteros imperialibus permitteret cultibus lusibusque theatralibus occupari. Denique haud dubium erat, plurimos regalis aulæ ministros christianæ doctrinæ cultoribus affectando blandiri: quandoquidem nonnulli, quorum mens partim divina fuerat adacta cuspide, partim venatorum spiritualium clamoribus excitata, jam tunc non modice vererentur militari chlamyde circumdari, pileo redimiri, trabea decorari, vixdum Cæsarem vel consulem comitari, raro amphitheatrum ingredi, raro concursibus publicisque lusibus permisceri soliti.
[6] [ac imitantur.] Mirum valde! transmutatos subito ex diuturna radice multorum videres affectus, & qua de causa id acciderit, minime pervideres. Sed illi divinorum conscii secretorum sub veteri habitu ad tempus occultari, novum indui hominem malebant, notantes sedulo in secreto mentis cubiculo non pendula Apollinis miracula, sed Christi potius exempla atque præcepta salubria. Aliqui vero ex eis agones Martyrum solicite contemplati ad posteritatis memoriam cartis tradere & christianis bibliothecis fideliter inserere, prout videre contingit, non tardabant, quatenus his relictis succedentium militum animi recreati, simile robur mente conciperent, & momentanea certantium dispendia non curarent. Ergo, ut prius dicere debui, quædam tunc ex insperato divina pietate procurata christique Jesu arte perquisita sese Mediolanensium plebi medicina profuderat; cum & antistiti Materno christiana libertate cum suis donato, quocumque vellet, procedere liceret. Et quamquam præfixus abbreviatus ac imminutus esse deberet edicto pendente christianorum terminus, non minus tamen dilatabatur, multiplicabaturque quotidie, ipsis ad fidem convolantibus lanistis & carnificibus, dispensante scilicet justo judice Christo, per quem omne, quod vesani principes suis cultoribus proponebant ad pœnam, altiori consilio vertebatur ad gloriam.
[7] Sed, ut proposita prosequar, Gallus f cæsar, [S. Præsul, Valeriæno ecclesiam persequente,] cum non pleno biennio imperium tenuisset, rebus humanis vitaque privatus Valeriano principatum reliquit. Hic primo imperii sui tempore humanus multum Dei famulis ac benignissimus exstitit, adeo ut venerationi apud ipsum habiti essent, ut suæ domus familiam Christi efficeret ecclesiam; credo equidem prædecessorum suorum subitaneam veritus exstirpationem, quam sola christiani nominis vexatione illatam, nemo est qui dubitaverit. Interea ubi processu temporis magi cujusdam pessimo sese subdidit magisterio, depravatus mente, & a solido præcipitatus, christianorum pædagogos persequi & exterminari præcepit, tamquam magicarum, quibus se dederat, proditores artium: & cum per dies singulos Cæsaris male fascinati furor excrescens alios spiculatorum gladiis jugularet, alios suppliciis & diversis cruciatuum generibus affligeret, nonnullos squalore carcerum & catenarum ponderibus enecaret, & insuper, ne quis ad eos prorsus accederet, simili pœna interminaretur; concessit tamen omnipotentis Dei provida majestas confessorem suum, sanctum Maternum episcopum inter tot bella quietum; velut quem ad futura certamina reservare disponens, tranquillitatem sibi non sine ingenti præjudicio commoneret esse collatam.
[8] Quam rem Vir Domini sagaci perpendens animo, instanter tam sibi quam commissæ plebi justitiæ arma fabricabat, [suos ad fortitudinem hortatur,] exhibendo se suosque ministros in multa patientia, in vigiliis & in jejuniis multis, & apostolicam tubam jugiter intonando: Ecce nunc, inquiens, tempus acceptabile; ecce nunc dies salutis; ac deinceps, Soliciti, aiebat, estote, fratres & filii mei, & oculis mentis simul, ut corporis, vigilate, ne vos inopinata temporis quies inertes reddens ac desides, superventuræ iræ turbinem æquanimiter sufferre non patiatur. Nolite, quæso, cedere; nolite vel ad momentum armis nudari spiritualibus; nondum hostis interiit; nondum furiarum incentiva exstincta sunt: habet adhuc aliquid quod superaddat doli totius fraudisque magister, qui si nos torpentes atque imparatos invenerit, miserabiliter trucidabit; sin vero stantes super custodias nostras ac loricatos perspexerit, ubi nequidquam ex adverso telorum imbrem intorserit, victus atque confusus aufugiet illico; omnesque deinceps versutiæ illius habebuntur pro nihilo. Ergo, dum vacat, adversum omnes ejus insidias, christianas acies præparemus, & contra unumquodque diaboli telum par missile fabricemus: illecebras subministrans vincendus est per continentiam; injurias & tormenta infligens vincendus est per patientiam. O quam felices erunt, qui vicerint!
[9] [& variorum miserias lugens,] His & aliis multis, quæ compendio inexpediunt, adhortationibus & præceptis magnificus antistes suorum quidem jugiter mentes auditorum communiens, cunctos pene de martyrii gloria fecit esse ferventes. Illud præcipue in cunctis beati Viri meritis ut laudabile fuit; ita etiam nec occultum: quia inter prædicandum aut cujuspiam * boni operis agendum quadam mentis compassione tactus intrinsecus, frequentibus lacrymarum fontibus ora pectusque rigabat: & quamvis cura gregis sibi commendati non parum angeretur, numquam tamen interni affectum luminis ab assidua oratione claudebat. Mirantibus discipulis, & quam ob causam ita fleret sciscitantibus, quodam tempore fertur respondisse; Non ego, filii, rerum damna fragilium, sed humanarum animarum miserias lugeo; dum illos sub gravi servitutis vinculo subjugatos video, quos ad summam libertatis gloriam a conditore omnium ex nihilo factos scio. En, homo, qui ad laudandum Deum fuerat creatus, dæmonum obsequiis miser se plaudit mancipatum; nec recogitat insanus, quia illis ponit libamina, qui secum in inferno arsuri erunt secula: qua de re multum doleo; ut aliquando resipiscant per mediatorem Christum orare non cesso. Quin etiam pro his, qui christianæ professionis calumnia carcerum horroribus, catenarum ponderibus, eculeis, flagris, metallis, exiliis, adustionibus, obstruncationibus, variisque tormentorum generibus affligi contigit, summo conamine non desino interpellare, ut universis pro sua causa dimicantibus ille cælestis medicus rorem superfundat misericordiæ, tribuens eis indefessam mentis constantiam, invictam patientiam, certamque superandi fiduciam; quatenus non illis prævaleat hostis invidia persequentis, sed vincat potius fortis dextera coronantis.
[9] [pro grege suo solicitus est.] Me quoque me tanto pastoris officio valde immeritum ante omnia & post omnia lugeo, magnipendens pastorum principis tremendam de creditis ovibus discussionem, ne aliqua fraude circumstrepentium luporum amittam eos, quos mihi occulta sui dispensatione judicii mundi totius arbiter educandos in fide ac sanctitate commisit; pro quibus etiam atque etiam ingemisco frequenter & defleo, clamans humiliter cum eodem Christo Jesu & dicens: Pater sancte, serva eos in veritate tua, quos dedisti mihi. Nunc nunc, o dilectissimi, nunc illud nobis propheticum occurrat oraculum: Cibabis nos, Domine Deus, pane lacrymarum, & potum dabis nobis lacrymas in mensura: Confido, inquam, quoniam in mensura, quia non patietur nos tentari supra id quod possumus ferre: neque in perpetuum indignabitur nobis, sed propitiabitur servis suis, dans solitum misecordiæ suæ temperamentum, ut possimus sustinere. Hæc de sancti Viri dictis annotavi, ut facile possit agnosci, quantæ sanctitatis, quantæque mansuetudinis habuerit plenitudinem. Nunc ad reliqua ejus gesta vertatur articulus, quæ adeo sunt multis ignota, ut longi temporis alluvione omnium pene memoriæ abolita putentur g
ANNOTATA.
a Puccinellus part. 2, pag. 132 basilicam, quæ hic dicitur Philippea vocat Faustinianam. Forte utroque nomine appellata fuit, quia in Philippi ædibus a Fausto ejus filio ædificata erat. De hac re consuli possunt Tristanus Calchus lib. 1, pag. 17, Ripamontius lib. 1, pag. 51, aliique rerum Mediolanensium scriptores.
b Hæ tres voces hic perperam intrusæ sunt. Eas hic reliqui, quia nescio, ad quem sensum pertineant.
c Præterquam quod sensus hic sit obscurus, populi consultatio de eligendo episcopo aliter a Puccinello narratur pag. 132.
d Ex his colligi potest, S. Maternum successisse Monæ, qui juxta quosdam obierat anno 246.
e Hinc conjicio, S. Maternum non diu post mortem Decii electum fuisse.
f Gallus, anno 251 factus imperator, post octodecim imperii menses a militibus suis occiditur; cui succedit Emilianus, a senatu receptus. Sed Valerianus a legionibus in Gallia proclamatus imperator, occiso post tres menses Emiliano, succedit.
g In Commentario prævio num. 10 dixi, ex his verbis sequi, quod Actorum scriptor diu post Materni tempora vixerit.
* lege quidpiam
CAPUT II.
Ejus cura episcopalis, constantia in persecutionibus, fidelium confirmatio, & pia mors.
Igitur ea tempestate, ut præfatus sum, diversis toto Romano imperio Valeriani primatibus Christi graviter ecclesiam agitantibus & more rabidorum canum imbecilles viros ac simplices calcaneo tenus trahentibus & morsu pestifero maculantibus, [Valeriano mortuo, & Gallieno imperante,] præsul eximius Maternus, divino vallatus munimine cum sibi subjectis ovibus permansit illæsus. Nec mora, impii Cæsaris dolor conversus est in caput ejus & iniquitas ejus in verticem ipsius digna satis ultione descendit: nam qui multis fævo ritu liberis orbari fecerat patres, ipse a barbaris captus & luminibus orbatus, regno simul vitaque cassus oppetiit a. Post quem filius ipsius Gallienus b rerum summam obtinens, patris excidio territus, lenius ac mitius erga Christianos viros agere decrevit. Datis confestim decretis inhibuit supplicia, persecutionesque exstinxit, permittens singulos melioribus, prout cordi est, ceremoniis uti; qui postquam vitæ metam contigit, Claudio regni apicem reliquit: post quem Aurelianus, ac deinde Probus, deinceps * Cajus, & post modicum Diocletianus & Maximianus rerum domini exstiterunt c.
[12] Ita factum est, ut ab anno primo Gallieni usque ad decimum Diocletiani anni circiter triginta, [S. Maternus visitat suam diœresim;] licet subobscura ac tepente pace, ecclesiarum Christi persecutio cessaret; subobscura autem pace dixerim, salvo eo, quod semper bonis profani, fidelibus perfidi, piis impii, more solito invident, & quantum ad ipsos, cessante sententia, malitia non cesset. Per idem tempus gloriosissimus antistes Dei Maternus omni studio invigilans suas, ut prædixi, oves, pascuis necessariis adhibitis, elegantissime saginabat, peragransque cunctas Metropolitanæ sedi subditas juxta & procul extentas Italorum parœcias ecclesiasticis officiis imbuebat: sane propriis jam dudum pastoribus destitutas præelectis tum demum ex clero earumdem ecclesiarum magistris, morum dignitate ac fidei vigore refertis, recreabat, ut pia mater, & sua quodammodo diligentia animabat.
[13] Quo in tempore Dertonensis d quoque urbis jam olim viduatam pastoris proprii decessu ecclesiam idem vir præferendus sua visitatione illustrasse memoratur. Denique, [& Deribonensi urbi diu præsule orbitæ] ut non solius famæ vulgaris opinione ordiar, sed rei gestæ texta sub ordine competenti succincte depingam; transvecto per passionis gloriam ad cælestem præsulatum sanctissimæ memoriæ Marciano e qui primis fidei suæ temporibus ante paululum quam episcopali plebis ejusdem curæ delegaretur, B. Calimeri f Mediolanensis antistitis magisterio informatus, & ipsius in prædicatione aliquamdiu comes fidelissimus fuisse noscitur, plurimis annorum curriculis præfatæ Terdonæ populus sine benedictione sacerdotali mansit, solis contentus presbyterorum aut diaconorum officiis: quibus etiam persecutionis turbine sublatis, raro apud id locorum, mysteriorum posses invenire dispensatores cælestium.
[14] [populi rogatu,] Qua de causa cives immodice perturbati deprecatoriis scriptis Metropolitanæ sedis pontificem supplicant, cui auctore Deo, insignis præconiis meritorum iisdem diebus vir Domini præsidebat Maternus: quassatam ac pene lapsam Dei domum, hoc est plebem fidelium nuntiant, & nisi subveniens occurrat illico decidendam; calamitates semet ingentes consolatoris destitutam suffragiis querebatur ferre non posse: quia dum amittit, quibus fulciri poterat, non est locus ultra in viribus, quo graves ac repentinas ventorum concussiones perferat. Unde oportet architectus adveniat, & sibi commissæ fabricæ, ut ipse melius invenit, succurrat. Talibus sanctus antistes plebis afflictæ precibus inflexus, confestim iter arripuit, & die eodem prædictum Terdonæ castrum ingressus est.
[15] [Meliodorum episcopum præfecit.] Quibus agnitis cives hinc indeque concurrunt: nonnulli ad ipsum Heridani g vadum obviantes, atque pastorem populi reverentissime supplicantes, hæc lacrymosis oculis aiunt: Salve, o spes Italiæ, Liguriæ h decus, & splendor Æmiliæ i, diu desideratus ab Alpibus Cotiis k; ut imber serotinus, tandem præstolatus advenis: & quid dulcius æstuantibus ac squalentibus terræ glebis, quam pluviæ plenitudo cælestis? Ingredere, ingredere, probabilis animarum medice, & variis afflictos incommodis quibusvis recrea clementer antidotis. At ubi morbidas oves congruæ incolumitati reddideris, pastori quoque necessario, erudito ac provido tui vice commenda, ut ultra jam tua solicitudine per multarum ovium caulas particulatim diffusas greges redivivi, sed non in prospectu positi, non decidant, & iterum dicant gentes: Ubi est Deus eorum? Ingressus ergo Vir almificus, velut sol radians, in virtute sua cunctas ex urbe idololatriæ tenebras depulit, & Christi, quod semper spirabat, fidei lumen intulit: quin imo dispersum ac pene annullatum cleri ordinem reformavit, & una cum consensu plebis præelectum ex diaconio Maliodorum l summæ sanctitatis levitam, episcopali ministerio decoravit, plebique poscenti pastorem tribuit. His, quæ e latere consurgebant, beati Viri gestis prælibando notatis, nunc jam ad gloriosi certaminis ejus terminum sequentis formulæ volumus excursum.
[16] Diocletianus & Maximianus Romani imperii dignitate ac ditione potiti; [Diocletianus & Maximianus, quorum posterior urbem Mediolaneusem exornat,] alter Orientis, alter Occidentis Romani sibimet orbis partes dederunt. Itaque Diocletianus ad Orientem tendens Maximiano, quem collegam in regno secumque Augustum fecerat, occiduas mundi plagas ad regendum commisit: sibi in Nicomediensi urbe imperialem sedem statuens, illi Romanæ arcis sceptra imposuit, & Mediolani, velut hinc indeque concurrentium partium medioximo m augustale palatium collocavit: quam Maximianus urbem præ omnibus, qui ante ipsum Romani regni principes extiterunt, fovit, auxit atque dilexit, adeo ut ad majorem etiam amplitudinem non parvum muri ambitum addiderit, diversis quoque eam schematibus ornando, antiquæ Romæ cognatam effecerit; & quod multo est insignius, roseo innumerabilium martyrum cruore perfusam usque adeo inter affines urbes decoram reddidit, ut multo amplius per divinam gratiam Sanctorum, qui in ea passi sunt, præsidiis, quam Maximianicis nunc usque constet munita propugnaculis. Pergam itaque ipsius quæ fuerit cum sodali, primo imperii sui anno circa christianos viros mansuetudo, quantaque post modicum vexatio quamvis extrinsecus annotare; sicque vero, ut ex his, quanta in viro admirabili Materno fuerit inconcussæ constantia mentis, quam efficax temporum accessus juxta sententiam prædicentis, me quoque tacente, facillime possit intelligi.
[17] Igitur suscepto utrique augustalis apicis diademate, [initio imperii christianam religionem permittunt,] mites sese ac blandos cunctorum ostentui dedere: conjuges, filias n & totius pene domus familiam Christianæ fidei sacramentis imbui nequaquam aspernati sunt. Jamque etiam hi, qui erant a secretis, a caliculis, a cubiculo regis, Christi lavacro abluti sunt chlamyde terreni imperii Jesu Christi milites sacramentis cælestibus conjurati latebant: quorum obtentu plurimi ecclesiarum antistites imperiale susceperant edictum, licite, quos vellent, suo magisterio informandi, distributo tam Romanæ quam Mediolanensis ecclesiæ aliisque nonnullis metropolitanæ sedis præsulibus præfixo, ut supra dixi, fidelium numero. Verum longe aliter superni satoris industria sacro Euangelii semini providente, quanto magis præfinita maceria dominicam invidi partem cingere nitebantur, tanto amplius divaricatis vagabundam olevisse compagibus cæli ac terræ totius completa superficie confusi nimium atque stupentes attendere non valebant.
[18] [sed, crescente christianorum numero, primum milites,] Hac de causa primo omnium inter militares viros persecutionis scintilla coalescens immensum toto orbe suscitavit incendium: nam facta discussione, si qui essent ex militibus Christiani, ut aut immolarent, aut militiam pariter vitamque deponerent, plurimi militiam pro fide Christi, aliqui etiam animas posuerunt. Hinc flamma sumens exordium cunctos pene Christiani nominis cultores uno conflagravit incendio. Impossibile dictu, quot ex militari ordine viros nobiles & industrios, honore ac seculi dignitate sublimes, vorax brevi ira flamma consumpserit. Denique procedente tempore, æstu invidiæ suscitatæ de die in dies ingravescente, innumerabiles per singulas quasque urbes & provincias martyres efficiebantur quotidie. Accidit etiam cum dies solennis Paschæ immineret, ut edicta principum cunctis palam relegerentur populis, omnes per orbem destrui fundo tenus ecclesias, infames fieri christianorum nobiles, in vincula conjici universos eorum antistites, suppliciisque gravibus ad immolandum diis cogi præcipientia.
[19] [deinde sacerdotes,] Tum vero ingens spectaculum sacerdotes ubique Domini huic mundo & angelis & hominibus effecti sunt. Cerneres Christi præsules & ministros, reorum more, catenarum nexibus alligatos, horrendis recludi carceribus, & adulterorum ac parricidarum custodiæ mancipari; simul etiam cum ipsis viros illustres matronasque nobiles edictis principalibus urgeri, aut negare christianitatem, aut Romanam linquere libertatem; nolentes inverecunde & inhoneste ad publicum trahi, palam cunctis denudari, & latronum legibus virgis plumbatis ac fustibus cædi. Ubique luctum, ubique mœrorem, ubique fœdum ac miserabile spectaculum; sacras orationis domos, & ecclesias Dei viventis ab ipsis subversas ac dirutas fundamentis; proh nefas! divinæ Scripturæ libros in medio platearum igni crematos; in urbibus subitum a Dei laudibus silentium, in carceribus juges ac suaves Christi famulorum modulationes, per plateas ex clero nullum. Non est hujus operis tantæ illius enormitatem metiri persecutionis.
[20] [aliosque fideles,] Igitur cumhæc apud Nicomediam, o Orientis urbem, flamma crudelitatis, per Diocletianum succensa [per] innumeras juxta longeque positas provincias, [ebulisset, quam] quasi cruentus leo & ferox auctor ipse crudelitatis piorum [exitio] semper inhians ad dissipandum potius sibi, quam ad regendum prælegerat, haud segnior apud Occidentis partes coherede & participe regni simul atque militiæ paribus succenso furiis adversum Dei ecclesiam: quin imo dispar ei in nullo, nec ferina rabies, nec furor effrenatæ mentis fuit. Totas Italiæ urbes, universaque Occidentis loca perlustrantes, si quem forte Christi cultorem reperit, aut gladio jugulari, aut ignibus cremari, aut flagris discerpi, aut ungulis rimari, vel quibuscumque tormentis exanimari præcipiens ab incepto non destitit, quoadusque præcessisse collegam in cunctis facinorum generibus visus est: namque ubi in Mediolanensium mœnia, edictis præcedentibus, intravit; mox præconis voce in tota clamatum est urbe: Imperator cæsar Herculeus Maximianus Augustus semper invictus, triumphator maximus advenit: ecce concurrite cives, deos reportate patrios, concurrite cives & veneramini. Vos vos procul ab urbe profani, vobis dicitur, recedite Christiani.
[21] Cumque die altero tribunal ex alto in hippodromo circi imperiali fastu præparatum diademate irradians conscendisset, [dire persequuntur;] adstantibus populis latialiter concionatus est: Oportet, inquiens, o generosi cives, paternorum sequi statuta morum, & his mentes informare pervigiles, ne forte luxuriando per alia simul nostra dignitate pariter ac libertate degeneremus. Unde ad sacrosanctam deorum culturam revocantes memoriam omnipotentibus numinibus gratanter litate sacrificiorum libamina. Porro exsufflato profanæ superstitionis ritu, & eis, qui hujusmodi affectant, explosis, in nullo participari velitis; quin potius illos ad nostram pertrahi facite, audaciam pompantes p, ut digni sunt, & ad aliorum exemplum turpiter denudatos per plateas cædentes. Fit clamor ingens pagani populi, Cæsari maximo semper vincenti aurea secula feliciter advehenti æternum decus diutius precantur: impleturque illico illud Domini prædicentis: Tradet, inquit, frater fratrem in mortem & pater filium, & insurgent filii in parentes, & morte eos afficient: non enim aliquos consanguinitatis affectus, non amicissimorum intuitus a proditionis scelere valuit inhibere. Prodidere matres unicas filias, quascumque christianæ fidei annulo subarrhatas noverant: nec minus & patres natos christianissimos ad amphitheatrum pertrahendos, ut profanos, amentes atque epilepticos domibus expulere. Econtra nonnulli genitores proprios turpiter infamantes tortoribus martyrum puniendos tradidere.
[22] Sed, ut cœpta prosequar, inter hæc discrimina vir Domini Maternus de suorum gemens concussione filiorum, [quos S. Maternus ad patientiam excitat &, pie moritur.] ut turris fortissima immobilis persistebat; nunc hos nunc illos frementis adversarii ictus inconcusso mentis fundamine sufferens & sibi commissos bellantium ordines impenetrabili muro securissimos efficiens. Quoties inter alios vinctus catenis, quoties principi nequissimo præsentatus cum reliquis? Interdum etiam carceris ergastulo includi jussus, flagris atrocibus quantoties affectus, non valet hujus pagina compendii perfacile comprehendi. Inter quæ Christi semper clypeo protectus & galea, hostiles impetus miles egregius contra stabat. Hæc itaque & hujusmodi plura gerens, quæ proferre per nos atque exprimere, ut dignum est, non potest sermo pauperculus; melius vobis ea vester dicet affectus summæ alacritatis. Instantiæ fuit cultor & custos animarum, cupiditates resecans, iras comprimens, malitias exstirpans. His magis Vir iste temporibus necessarius fuit, quibus tanta iniquitas, sumptis quotidie, deficiente justitia, viribus, convalescit. Et quidem ille in hac peregrinatione solo corpore constitutus, cogitatione & aviditate in illa æterna patria conversatus est, & quasi bonus ratiocinator velut ad centuplum manum porrigens semper de sinistra transmisit de dexteram, & in cælo reposuit sudores suos: nam etsi hic opera ejus videntur, illuc operum merita transierunt. Illius, in quantum possumus, vestigiis insistamus, qui per illam nimis arctam viam ad cæli ampla festinans, quam consequeremur, ostendit. Depositus est idem Christi confessor sub Maximiano imperatore q quintodecimo Kalendas Augustas, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor & gloria secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Lactantius in libello de Mortibus persecutorum num. 5 divinam contra Valerianum vindictam graphice depingit. Captus fuit a Persis juxta Tillemontium anno 260
b Gallienus, qui anno 267 circa urbem Mediolanensem occisus fuit, a Laclantio non numeratur inter ecclesiæ persecutores.
c In hac imperatorum enumeratione omittuntur Tacitus, & Carinus cum Numeriano, quia forte exiguo tempore regnarunt.
d Dertona vel Terdona vulgo Tortona urbs episcopus sita est in Ducatu Mediolanensi ad Iriam fluvium. Mediolanenses eam a Frederico Ænobarbo eversam restaurarunt, sed ad pristinam magnitudinem non reduxerunt.
e De hoc sancto martyre & episcopo Derthonensi actum est ad diem VI Martii tomo 1 ejusdem mensis pag. 421.
f De hoc sancto episcopo egit Papebrochius in Exegesi de episcopis Mediolanensibus pag. LVIII. Sed non video, quomodo ætas Calimeri Mediolanensis cum Marciano Derthonensi conciliari possit, nisi Calimeri epocha ad diem ultimam hujus mensis ipsi sacram diligentius investigetur.
g Eridanus vel Padus vulgo dictus il Po, est notissimus Italiæ fluvius, qui inter Mediolanum & Derthonam fluit.
h Liguria aliquando in latiori significatione accipitur, ita ut complectatur Insubriam. Unde Mediolanum, quod erat caput Insubrium, a quibusdam veteribus geographis in Liguria collocatur.
i Æmilia regio Italiæ nomen habet a via ab Æmilio consule strata, quæ præter alias inflexiones a Pisis per Hetruriam Derthonam usque protenditur.
k Alpes Cottiæ vel Cottianæ a Tacito aliisque veteribus nominantur, & Delphinatum a Pedemontio separant. Satis obscurum est, quousque montes illi antiquitus nomen suum retinuerint.
l Ab Ughello tomo 4 Italiæ sacræ col. 852 vocatur Meliodorus, diciturque ecclesiam Derthonensem administrasse circa annum 315.
m Hanc vocem nusquam reperi; sed ex sensu satis colligitur, quod auctor per eam meditullium significare voluerit.
n Lis est inter eruditos, an Diocletiani uxor & filia christianam religionem amplexæ fuerint. De hac quæstione videri potest dissertatio Nicolai le Nourry monachi Benedictini, qui post Lactantii libellum de Mortibus perjecutorum a se Parisiis editum cap. 9, art 1 hanc controversiam examinat. Actorum nostrorum assertioni favere videntur hæc verba Lactantu num. 15: Furebat ergo imperator jam non in domesticos tantum, sed in omnes, & primam omnium filiam Valeriam, conjugemque Priscam sacrificio pollui coëgit.
o De hujus persecutionis initio loquitur Eusebius lib. 8 Hist. Eccles. cap. 2. Ceterum hic aliquot lineas luxatas utcumque restituere coactus sum.
p Pompare aliquando idem est, quod superbire, aut ostentare; interdum vero significat ad pompam & ludibrium traducere, ut in Historia Miscella in Leone Isauro: Nudum super asinum verso vultu sedentem pompavit. Videtur hoc verbum hic in posteriore significatione accipiendum, quamvis in priori etiam explicari possit.
q Ex hac chronologica nota tempus mortis S. Materni, quantum fieri potuit, determinare conatus sum.
* lege Carus
DE S. ÆMILIANO MARTYRE
DOROSTORI IN MYSIA SIVE BULGARIA.
Anno CCCLXII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Æmilianus martyr, Dorostori in Mysia (S.)
AUCTORE P. B.
§ I. Locus martyrii; cultus; ecclesia in Rhabdo, & miracula.
Dorostorus urbs olim Mysiæ inferioris prope Danubium sita, variis passim nominibus apud antiquos celebris fuit: nam quæ Ammiano lib. 27, cap. 4, Hieronymo in Chronico aliisque Dorostorus dicitur; [Dorostori,] ab aliis nuncupata est Dorostolon, Durostolon, Dorostena, Drista, Rhodostolon, &c. ut apud Geographos videre est. Episcopi sedes olim fuit; at, Ferrario teste in Lexico Geographico, nunc pagus Bulgariæ; imo urbs ampla, Dobrugiæ caput, in Bulgaria regione, & in qua commoratur Turcarum præfectus, inquit Baudrantius, qui eam asserit esse Silistriam; sed huic sententiæ non congruunt mappæ pleræque Geographicæ, quæ Dorostorum a Silistria sive Silistra plurimum distinguunt. Porro Dorostorus, quamquam, ut jam dixi, proprie ad Mysiam seu Mœsiam inferiorem pertinuerit, non numquam tamen invenitur attributa Thraciæ: nimirum ibi Thracia latius accipitur, prout est diœcesis, continetque provincias sex Europam, Thraciam, Hæmimontem, Rhodopen, Mysiam inferiorem sive secundam, ac Scythiam; uti eam etiam accipit describitque Ammianus Marcellinus loco ante citato.
[2] Fuit hæc civitas fœcunda Martyrum parens, uti non semel in Actis Sanctorum videre est; [passus S. Æmilianus, Latinis olim,] atque hoc ipso die plures in superos retulit, quos notant Martyrologia vetustissima Hieronymiana apud Florentinium, & quorum primus (nam de aliis jam dictum est supra) est Æmilianus noster; cujus proinde cultus etiam apud Latinos perantiquus est. Eumdem Usuardina referunt hoc eodem die his verbis: Civitate Dorostoro, sancti Emiliani; nec de sociis ejus Martyribus Usuardus meminit; ut merito dubites, an ejus memoriam ex Hieronymianis, an potius aliunde in Martyrologium suum transtulerit. Usuardum secuta sunt alia recentiora, atque imprimis Romanum, quod sic habet: Dorostori in Mysia, sancti Æmiliani martyris, qui tempore Juliani Apostatæ sub Capitolino præside in fornacem injectus, martyrii palmam accepit. Nec solis Martyrologis Sanctus noster, verum etiam Patribus Latinis notus fuit, ut videre est apud S. Hieronymum in Chronico ad annum 2 Juliani Imp. & S. Prosperum in Chronico integro apud Labbeum Novæ Bibliothecæ Mss. libb. tom. 1; pag. 43. Vide etiam quæ de eo scripsisse putant S. Ambrosium Baronius ad annum Christi 362 num. 80, & Tillemontius in Persecut. Juliant art. 12. Verba dabuntur inferius num. 12.
[3] [Græcisque fastis celebratus fuit.] Apud Græcos Sancti hujus Martyris memoria multo est solennior; quod patet ex officio Odisque in eo acrostichis a Josepho concinnatis atque elogio historico, quæ ad hunc diem XVIII Julii leguntur in Menæis excusis; unde transcripta sunt; quæ eodem die referuntur in Anthologio Græcorum & apud Maximum Cythereum. Elogium istud hic darem; sed cum aliud aliquanto præstantius in Synaxario Basilii Imperatoris ad calcem tomi primi hujus mensis Græce tantum ediderimus, satis habebo istud numero proximo Latine versum exhibere, unaque annotare quæ in eo discrepant a Menæis. Versiculi porro, quos Æmiliano accinunt Menæa, sic sonant:
Αἰμιλιανὸς
εἰς
πυρὰν
βεβλημένος,
Χριστῷ
παραστὰς
τέρπεται
σὺν
ἀγγέλοις.
Ὀγδοάτῃ
δεκάτῃ
φλογὶ
Αἰμιλιανὸς
ἐβλήθη.
Latine:
Æmilianus traditus flammis, modo
Præsente Christo fruitur inter angelos.
Octavo decimo subit ignes Æmilianus.
Eumdem diem & Typicum S. Sabæ, & Menologium Sirleti apud Canisium & Menologium Cryptæ Ferratæ Romæ editum anno 1677, & Slavo-Russicum, uti & Ephemerides Græco-Moschæ tom. 1 Maii datæ, & Martyrologium, quod habemus, Ms. Arabico Ægyptiacum, aliaque quæ viderim omnia S. Æmiliani memoriæ consignarunt; sed eminet inter cetera Synaxarium, de quo modo dicebam, Basilii Imperatoris, cujus textum Græcum Latine sic reddo:
[4] [Compendium Actorum ejus ex Synaxario Basilii Imp.] Mense eodem (Julio) die XVIII. Certamen sancti Martyris Æmiliani. Martyr Christi Æmilianus oriundus ex civitate Dorostolo in Mysia Thraciæ fuit sub Juliano apostata. Cumque ethnici cujusdam servus esset, ipse tamen Christianus, arrepta opportunitate, cepit malleum, ingressusque in templum idolorum, omnes statuas demolitus est, ac dispersit sacrificia. Idololatræ vero, rei hujus auctorem ignorantes, comprehenderunt agricolam quemdam, quem verberare cœperunt, atque ad præsidem pertrahere. Tunc Sanctus id videns, semetipsum tradidit, dicens: Ego sum, qui hoc feci. Ductus ergo ad præsidem, incusavit dementiam ejus, ut qui in idolis vanis fiduciam reposuisset. Cum vero illum hac ratione ad iram commovisset, graviter virgis cæsus est; cumque etiam tum in Christi confessione persineret, injectus est in ignem, atque in medio illius benedicens & glorificans Deum, emisit sanctam animam. Hæc Synaxarium Basilianum, a quibus in eo differunt Menæa impressa 1. Quod pro Dorostolo scribant Rhodostolon, addantque nomen præsidis, seu potius vicarii Capitolini (Καπετολίου βικαρίου) sub quo passus est S. Æmilianus. 2. Quod eum idola contrivisse dicant tempore noctis (ἡσυχίας.) 3. Quod non unum agricolam primo captum, sed alios in plurali asserant. 4. Quod cæsum narrent Æmilianum βουνεύροις, id est, nervis bubulis. 5. Denique, quod in caminum ignis injectus, in eoque perseverans incombustus spiritum Deo tradiderit; de qua re dicam inferius.
[5] Notandum vero est, quod ad hujus nostri Martyris memoriam hoc die notat Supplementum, [Ecclesia CPoli,] quod hic est Ms. ad Menæa excusa ex Synaxariis Sirmondi & Ms Chiffletii: Ἡ δὲ τούτου σύναξις τελεῖται ἐν τῷ μαρτυρείῳ αὐτοῦ τῷ ὄντι ἐν τῇ ῥάβδῳ. Festivitas vero ejus agitur in ecclesia ipsi sacra, quæ est in Rhabdo. De hac ecclesia hæc habet Codinus, de Orignibus CP. in editione Parisina 1655 pag. 51: Porta S. Æmiliani nomen accepit a proximo templo S. Æmiliani, quod prius parvum erat oratorium. Cum autem sub Constantino magno virga (ῥαῦδος sive ῥάβδος; unde loco nomen) Moysis in urbem afferetur, pedes eam in hoc loco excepit Imperator, & magnam condidit ecclesiam S. Deiparæ, ubi eam deposuit. Atque templum S. Æmiliani ampliavit. Eadem fere scribit Anonymus apud Bandurum tom. 1 Imperii Orientalis pag. 49.
[6] Ex his colligit Tillemontius (timide tamen ac dubitanter, [non alterius,] ut solet) Rhabdum, sive ecclesiam de qua hic sermo est, non esse S. Æmiliani nostri, sed alterius cujuspiam antiquioris; quando noster Constantino magno multo posterius vixit. Verum nihil video, quod collectionem Tillemontianam magnopere confirmet: cum dici possit, vel hallucinari recentiores illos Græcos, dum instaurationem ecclesiæ jam dictæ Constantino Magno attribuunt: (Et certe auctoritatem eorum in hisce rebus ipse Tillemontius plurimum elevat in Vita Constantini Magni art. 66; & ecclesia illa non visitur in regione 7, ad quam spectare dehuisset in mappa CPolim exhibente, ut fuit sub Honorio & Arcadio, apud Bandurum in vestibulo tomi 2 Imp. Orientalis) vel si vere ecclesiam illam Constantinus ampliorem fecerit, eam ab Auctoribus citatis appellari ecclesiam S. Æmiliani per prolepsim; cum tempore Constantini tantum Rhabdus vel alio quovis nomine vocaretur; ac postea solummodo S. Æmiliani appellationem acceperit, sive quod ad eam reliquiæ sancti Martyris post Juliani apostatæ tempora delatæ fuerint, sive aliam ob causam.
[7] Et certe cujus tandem sancti Æmiliani templum hoc fuerit, [sed hujus S. Æmiliani;] si nostri non fuit? Nam illum quidem, quisquis est, & martyrem fuisse necesse est, & apud Græcos, & maxime CPoli, celeberrimum; martyrem, inquam: nam hoc præter vocem μαρτυρείου supra, asserunt Constantinus Porphyrogenitus in Basilio Macedone, ac Cedrenus in Historiarum Compedio editionis Parisinæ 1647 pag. 588; verba prioris sunt § 80: Sancti vero martyris Æmiliani in Rhabdo ecclesiam, haud procul ab ædibus sanctæ Dei Parentis, vetustate fatiscentem videns (Basilius Imperator) utrimque turrito opere fastigiando, novam reparavit. Celeberrimum eum inter Græcos fuisse quis dubitet, ac singulari cultu saltem CPoli honorari solitum, cui ecclesia, opere Imperatorio magnifica, intra ipsam Constantinopolim dedicata fuerit, quæ vicinæ etiam portæ civitatis nomen accommodaverit? Atqui præter Æmilianum hunc nostrum, unicum tantummodo S. Æmilianum martyrem in fastis Græcanicis reperimus die XI Decembris; sed qui non solus, uti noster, verum cum aliis tribus sociis MM. conjunctim colatur; & eum quidem tam obscurum, ut nec in Menologio Chiffletii, nec in ullis nostris Mss. compareat; utque in ipsis Menæis, ad usum præcipue ecclesiæ CPolitanæ excusis, brevissima tantum ejus inter alios socios fiat commemoratio, ne nomine quidem in versiculis expresso, nedum tempore aut loco sive cultus, sive martyrii. Dubium ergo esse non potest, quin ad solum S. Æmilianum nostrum ecclesia memorata pertineat, ut habet Supplementum num. 5 citatum. Qua autem urbis regione sita fuerit, vide apud Bandurum in mappa geographica secunda inter præfixas tomo 2 Imperii Orientalis.
[8] [& reliquiæ miraculis celebres.] Invocatur autem Sanctus noster, non solum ut martyr, verum etiam ut frequens miraculorum patrator: Sic enim ipsum compellat Menologium Cryptæ Ferratæ ad hunc diem: Κρατυνθεὶς ὑπερτάτως παρὰ τοῦ Κυρίου, εὐκλεῶς ἐτροπώσω τοὺς τυραννοῦντας; καὶ τῶν θαυμάτων τὴν χάριν δεξάμενος, τοῖς ἐν ἀνάγκαις ἀῤῥήτως προἳστὰς, Αἰμιλιανὲ πανόλβιε· διὸ ὑπὲρ ἡμῶν δυσώπει τὸν Κύριον Mirifice roboratus a Domino, gloriose devicisti tyrannos; & miraculorum gratiam consecutus, iis qui sunt in necessitatibus, ineffabiliter præsides, beatissime Æmiliane: Ora igitur pro nobis Dominum. Menæa excusa eum appellant Martyrem, qui totum modo orbem miraculis collustrat. Ibidem Josephus in Odis acrostichis virtutem ei tribuit reprimendi indomitos concupiscentiæ motus, pellendi morbos incurabiles, ac malos dæmones; ac paulo inferius, Ode 6: Μύρων ἀναβλύζει, inquit, τὸ ῥεῖθρον ἡ τῶν λειψάνων θεία θήκῃ σου, πανόλβιε γενναῖε Μάρτυς, καὶ καταργεῖ τὰ δυσώδη πάντοτε τῶν ἀνθρώπων ἀῤῥωστήματα. Unguentorum fluento scaturit sacra reliquiarum tuarum theca, beatissime ac generose Martyr, & fœtidas hominum ægritudines semper expurgat. Hactenus de cultu ac veneratione S. Æmiliani; nunc ad Acta progredior.
§ II. Acta martyrii ejus Græca, eorumque levis auctoritas.
Acta, quæ hic damus Græca, descripta sunt ex pervetusto codice Vaticano Ms. num. 866: [Acta nostra fabulosum Juliani edictum adstruunt;] nec melioris notæ, quam sint pleraque fere Græcorum alia; imo aliquanto etiam deterioris; ut propemodum omittenda putaverim. Repit Auctor battologus; tam audax ad fingenda miracula, quam ab historia ac recte putanda temporum ratione alienus. Ut ab initio exordiar; quam inepta sunt, quæ narrantur num. 1 de edictis, quibus per urbes omnes imperio suo subditas mandaverit Julianus, ut in Christianos locorum præfecti diligenter inquirerent, inventosque tormentis variis e medio tollerent? Tantum abest, ut edicta talia tyrannus ille condiderit; ut omnem potius industriam eo semper intenderit, ne quemquam ob fidei Christianæ professionem afficere supplicio videretur. Invidebat nimirum Christianis martyrii gloriam; ideoque cum illos perderet, alias semper, quam fidei solius causas, obtendere satagebat; puta quod idolorum templa aut aras evertissent; quod seditiones concitasse dicerentur; & plures ejusmodi. Adi sis Baronium maxime ad annum Christi 362, Tillemontium in Persecutione Juliani, aliosque passim; imo ipsum Julianum tum alibi, tum epistola 52 ad Bostrenos data Kalendis Augusti, adeoque ipso illo anno, quo pauculos ante dies Æmilianus noster occubuerat; ubi iterato prohibet ethnicis magistratibus, ne quam vim inferant Christianis; quippe quos misericordia potius quam odio dignos pronuntiat, nisi quid aliud sceleris admiserint.
[10] In chronologiam quoque eodem numero impingit auctor noster, [nec rete martyrium locant anno 363, die 3 Septemb.] cum Acta S. Æmiliani refert ad quartum Juliani consulatum, sive annum Christi 363 a die XVI Julii, ut habet num. 5, usque ad diem III Septembris, uti narrat num. II. Quamquam enim sævire etiam anno illo potuerit in Martyrem nostrum Capitolinus; minime tamen credi potest id ausus esse post intellectum Juliani interitum, ac Joviani, cujus insignem in religione Christiana pietatem, odiumque idololatriæ ignorare non poterat, in imperio successionem; intellexisse vero ea debuit in Thraciis ante Septembrem, cum ante mensem Julium accidissent. Sed neque omnino in annum illum verisimile est incidisse martyrium S. Æmiliani; primum quidem, quia secundum omnes auctores, passus est sub Juliano; deinde vero juxta omnes Martyrologos etiam vetustissimos ecclesiæ tam Latinæ quam Græcæ natalis ejus, id est, dies martyrii, est XVIII Julii; cum Julianus imperare ac vivere desierit anno Christi 363 a die XXVI Junii. Itaque missis non tantum auctore nostro, sed etiam Hieronymi, Theophanis, & Alexandrino Chronicis eumdem cum illo annum consignantibus, adhærendum hic videtur esse S. Prospero, qui in Chronico integro tum edito, tum Ms. nostro vetustissimo sic scribit: Mamertino & Nevitta (Coss. id est, anno Christi 362) Æmilianus ob ararum subversionem Dorostori a Vicario incenditur; quæ sunt ipsissima verba Chronici Hieronymiani, in quo annum male notatum S. Prosper emendat.
[11] Numero secundo statui videtur Capitolinus Dorostoli tantummodo præfectus; [Capitolinus non fuit præfectus; sed Vicarius Thraciæ,] cum num. 9 dicatur ejus urbis præfectus esse pater S. Æmiliani, qui certo Capitolinus non fuit. Sed nimirum non uni civitati Dorostoro, neque uni provinciæ Mysiæ, sed toti Thraciæ præerat Capitolinus, ut ait Theodoretus lib. 3, cap. 3, ubi cum in Thracia Dorostolum collocet, quæ proprie urbs est inferioris Mysiæ, manifeste ostendit, Thraciam a se latius accipi, prout num. 1 explicatum est: fuit ergo Capitolinus non Dorostori præfectus, sed Vicarius Thraciæ; & hoc titulo eum appellant S. Hieronymus, S. Prosper, Chronicum Alexandrinum & Menæa excusa. De Vicario autem Thraciæ & ejus insignibus consule, si lubet, Notitiam dignitatum Imperii Romani cum Commentario Panciroli lib. 1, cap. 132. Porro idea Capitolini, quam hic exhibet auctor noster, satis congruit cum iis quæ de eodem, nisi multum fallor, pronuntiat S. Ambrosius supra num. 2 citatus: ubi Theodosium arguens, quod vindictam in episcopum & Christianos meditaretur, qui synagogam incenderant, hæc habet inter alia:
[12] Quot se offerre habent tali optioni; cum meminerint tempore Juliani illum, [postea invifus omnibus & miser.] qui aram dejecit & turbavit sacrificium, damnatum a judice, fecisse martyrium? Itaque numquam alias ille judex, qui audivit eum, nisi persecutor habitus est: nemo illum congressu, nemo illum umquam osculo dignum putavit. Qui nisi jam esset defunctus, timerem, Imperator, ne in eum tu vindicares: quamquam vindictam cælestem non evaserit, suo superstes heredi. Credit Baronius, ut ante monui, & quidem valde probabiliter, ut addit Tillemontius idem sentiens, non alium hic ab Ambrosio designari Martyrem, quam Æmilianum hunc nostrum: restat ergo, ut per Judicem ejus non alium describat quam Capitolinum. Qui proinde mortuo, ut opinor, Juliano, coactus fuerit ante mortem bonis suis heredi cedere, ac miseram deinceps vitam in egestate invisus omnibus degere. Scio ad alium Martyrem quem per se ipse judicare voluit Julianus imperator, hæc traduci a Theodorico Ruinartio, in Actis Martyrum Sinceris pag. 581 editionis secundæ; sed ex verbis citatis aperte constat, alium hic judicem notari, quam ipsum Julianum; adeoque & alium Martyrem, quam eum, quem intelligi putat Ruinartius. Cur autem de Æmiliano & Capitolino hæc dicta putem ab Ambrosio, id facit maxime, quod Sancti nostri ob eversas impias aras tempore Juliani sub Capitolino Vicario martyrium per ea tempora notum ac celebre sciatur fuisse apud Latinos, ut patet ex Hieronymi & Prosperi Chronicis; id quod de alio nullo, quod sciam, dici potest.
[13] [Qualis fuerit S. Æmiliani conditio.] Nescio etiam (ut minutiora præteream) satisne sit credibile, quod asserunt Acta nostra num. 9, ubi S. Æmilianus, jam flagris toto corpore conscissus, tum primum interrogatur, servusne sit, an liber? Respondetque, filium se esse Sabbatiani, ipsius urbis Dorostorensis Præfecti. Hoc certe nusquam alibi scriptum invenio. Servum illum fuisse ethnici cujusdam affirmant, cum Synaxario Basiliano supra num. 4, Menæa excusa: Contra Theophanes eum facit, ἀπὸ στρατιωτῶν, ex ordine militari; nisi forte vitiata sit interpunctio, & pro ἀπὸ legendum sit ὑπὸ, uti legitur in Chronico Alexandrino tam in veteri, quam in recentiori editione, in quo nihil de S. Æmiliani conditione dicitur. Tillemontius tamen in Persecutione Juliani apostatæ art. 12, corrigi mavult ex Theophane Chronicum Alexandrinum, quam ex hoc illum: forte quod cacophonum videri possit geminum illud ὑπὸ in Chronico Alexandrino, cum dicitur, Αἰμιλιανὸς, ὑπὸ στρατιωτῶν πυρὶ παραδοθεὶς ὑπὸ Καπετολίνου Οὐικαρίου, Æmilianus, a militibus in ignem conjectus sub Capitolino Vicario. Ut ut est; miles fuerit an servus, haud satis liquet. Ego utrumvis fuisse credam potius, quam ignotum Vicario ac lictoribus in ipsa Dorostoro Dorostoreni præfecti filium, eumque talem, ut pro servo accipi a Vicario potuerit.
[14] [An in igne illæsus permanserit.] Jam de prodigiis in hoc martyrio relatis quid dicam? Magnum illud quidem, quod astruitur num. 10, ubi S. Æmilianus in mediis flammis mansisse dicitur incombustus. Idem illud narrant, fateor, Menæa magna in suo elogio, & qui ea secuti sunt. Synaxarium Basilianum supra hoc unum dicit, quod in medio igne Deum benedixerit & glorificaverit; quod fieri tantisper potuit in ipsa injectione sive lapsu in ignem; unde non sequitur, illæsum permansisse Martyrem. In Menologio Sirletiano apud Canisium de hac re verbum nullum; nedum apud veteres, qui de hoc martyre meminerunt; S. Prosperi eademque S. Hieronymi in Chronico verba dedi num. 10, quibus Sanctus noster rotunde dicitur incensus. Theodoretus historiæ eccl. lib. 3, cap. 3, Dorostoli præterea, inquit, quæ urbs est Thraciæ nobilis, Æmilianus invictus athleta a Capitolino præside totius Thraciæ in rogum conjectus est; nec aliud quidquam addit; uti neque Chronicum Alexandrinum num. præcedenti; neque Theophanes ad annum Divinæ Incarn. secundum Alexandrinos 355; neque Nicephorus Callistus; tametsi seculi decimi quarti scriptor: nam hist. eccl. lib. 10, cap. 9 hæc tantum asserit: Dorostoli autem Thraciæ, Æmilianum invictum athletam Capitolinus, Thraciæ præfectus vivum combussit. Statue hinc, Lector, quam recentes sint hujus prodigii assertores.
[15] At illud, quod eodem numero de ministris, erumpente e fornace flamma consumptis, [Alia Actorum episodia fabulosa.] Acta commemorant, quis uno Auctore hoc nostro teste, facile credat? Mihi quidem ea videntur ex historia Daniëlis cap. 3 huc temere translata. Denique, quæ referuntur num. 11, cum solum hunc iterum auctorem habeant, quantam fidem mereantur, non opus est dicere. Certe non talem supra Capitolinum depinxerat, ut uxorem Christianam tolerasse videri possit, nedum eidem usque adeo in sua religione obsecutus esse, ut illi Martyris a se damnati corpus sepeliendum concederet. De integritate vero sancti corporis, quam hic repetit; uti & de tempore martyrii, supra satis dixi. Ceteram quod ad historiæ S. Æmiliani substantiam pertinet, non omittunt Acta nostra: Eamdem enim martyrii causam; idem ignis supplicium, sub eodem Imperatore, eodemque Thraciæ vicario jam ex antiquitate probata dedimus. Reliqua vero, quæ non attigimus, tanti sunto, quanti cuique visa fuerint: quando non minus difficile est refellere singula, quam confirmare, deficientibus in utramque partem vetustioribus monumentis. Acta nunc ipsa, qualiacumque subjicio, fideliter quidem a me versa, sed stylo ad exemplar Græcum attemperato.
MARTYRIUM S. ÆMILIANI AUCTORE ANONYMO
Ex codice Ms. pervetusto Vaticano num. 866.
Æmilianus martyr, Dorostori in Mysia (S.)
A. ANON.
Βασιλεύοντος τοῦ ἀσεβεστάτου Ἰουλιανοῦ, πονηρὸς διωγμὸς, καὶ μεστὸς θυμοῦ πνεῦμα καὶ παγίδος κατὰ τῶν τοῦ Χριστοῦ στρατιωτῶν διεγείρετο· ὁ προλεχθεὶς οὖν Ἰουλιανὸς προστάγματα εἰς πάσαν πόλιν προανεβάλλετο, κελεύων, ἵνα πάντες κατὰ πάσαν πόλιν καὶ χώραν μετὰ μεγάλου φόβου φυλάξουσιν, ὅπως, ἐάν τις Χριστιανὸς εὐρεθῇ, ἑκατέροις βασάνοις καταξανθεὶς, ἀπολεῖται· Τούτῳ τῷ ἀσεβεστάτῳ προστάγματι, τετάρτῳ τῆς ὑπατίας αὐτοῦ χρόνῳ, τοῦτον τὸν νόμον φυλαχθῆναι ἐπηγγείλατο· τούτοις τοῖς ἀπατηλοῖς προστάγμασιν ἀνατολὴν καὶ δύσιν τῷ αὐτῷ τυραννικῷ θυμῷ κατὰ τῶν τοῦ Χριστοῦ δούλων ἐστρατεύετο.
[2] Καὶ γὰρ Καπετουλῖνόν τινα ὀνόματι, φθορέαν ὄντα, τὸν νοῦν φαῦλον, ἔτι ἐπιτυμητὴν χύσεως αἱμάτων, καὶ πόθον ἔχοντα ἐν εἰδώλοις, τόπον πραιφεκτουρίας αὐτοῦ ἐξέθετο εἰς πόλιν Δωρόστολον, ἥτίς ἐστιν Μεσία χώρα· ἀπεστάλη οὖν ὁ προλεχθεὶς Καπετουλῖνος εἰς τὴν προονομασθεῖζαν πόλιν· εἰσελθὼν οὖν εἰς τὸν ναὸν, καὶ πᾶσι τοῖς θεοῖς αὐτοῦ προσενέγκας θυσίας, ὑπέστρεψε εἰς τὸ ἴδιον πραιτώριον Τῇ δὲ ἑξῆς ἡμέρᾳ καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος αὐτοῦ κατὰ τὸ ἔθος, ἀπὸ τῆς τάξεως ἀπειλὰς κατὰ τῶν Χριστιανῶν ἐκίνει, λέγων οὕτως· Εἴ ἐστι Χριστιανὸς ἐν ταύτῃ τῇ πόλει, ἀποστρεφόμενος τὰς θυσίας τῶν θεῶν, τῇ ἐμῇ παῤῥησίᾳ διαλεχθήτω· ἡ τάξις εἶπεν· Μὰ τὴν ἐξουσίαν ἡμῶν· πάντες οἱ ἐν ταύτῃ τῇ πόλει διάγοντες, τοὺς ἡμετέρους θεοὺς προσκυνοῦσιν, καὶ ἀδιαλείπτως, μετὰ πάσης τιμῆς, θυσίας αὐτοῖς προσφέρουσιν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Καπετουλίνος, καὶ μεγάλης χαρᾶς ἐμπλησθεὶς, ἐκέλευσεν πάντας τοὺς μεγιστᾶνας αὐτοῦ εἰς συμπόσιον κρατῆσαι, λέγων πρὸς αὐτούς· Πάνυ θεωρῶ ὑμᾶς σπουδαίους περὶ τοὺς θεοὺς, καὶ ἄξιόν ἐστιν, ἵνα ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ εὐφρανθῶμεν.
[3] Ἀριστώντων δὲ αὐτῶν ἅμα τοῦ Καπετουλίνου, περιβλεψάμενος ὁ μακάριος Αἰμηλιανὸς, καὶ ἰδὼν καιρὸν εὔθετον, δι᾽ ἧς τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω ζωῆς διέλθη διὰ τὸ εἷναι αὐτὸν Χριστιανὸν, οὐ μόνον ἐνώπιον θεοῦ καὶ ἀγγέλων, ἀλλὰ καὶ ἀνθρώποις γνωστὸν, ἵνα διὰ τοῦτο πᾶσι φανερὸν γένηται, ἔχων καὶ τὸν τίμιον σταυρὸν διαπαντὸς ἐνδεδυμένον τὸν θώρακα τῆς πίστεως, ὡς ἀληθῶς τοῦ Χριστοῦ γενναῖος στρατιότης, τοῦτοις τοῖς ὅπλοις περιεζωσμένος, εἰς τὸν ναὸν τῶν εἰδώλων εἰσελθὼν, καὶ ἐπάρας σφύραν σιδηρὰν, ταῖς ἰδίαις χερσὶν πάντα τὰ ἐν αὐτόθι εὐρεθέντα εἴδωλα συνέτριψεν, καὶ τὰ θυσιαστήρια κατέστρεψεν, καὶ τὰς χυχνίας συνέθλασεν, ἀλλὰ καὶ πάσας τὰς σπονδὰς, καὶ τὰ ποτήρια αὐτῶν ἔχυσεν· καὶ μηδενὸς γινώσκοντος, ἀνεχώρησεν.
[4] Τοῦτο δὲ γενόμενον ἰδὼν ὁ ὑπηρέτης τοῦ Καπετουλίνου, ἔδραμεν μετὰ ἀκροτάτου φόβου ἀπαγγέλλων ἄπαντα τὰ κατὰ τὸν ναὸν γεγονότα, λέγων πρὸς αὐτόν· Μὰ τὴν μεγαλειότητά σου· ἐὰν τὴν κεφαλὴν μου ἀποτέμνῃς, ἐξουσίαν ἔχεις ἐπὶ τὸ γεγονός· αἰσχρόν ἐστιν ἀναφέρειν σοι· ἐν τῷ εἶναι ἡμᾶς ἐνορθωτήτους εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῆς ὐμετέρας μεγαλειότητος, εἰσελθών τις εἰς τὸν ναὸν, πάντας τοὺς θεοὺς συνέτριψεν, τὰς θυσίας διεσκόρπισεν, καὶ τὰς μεγάλας λυχνίας συνέθλασεν, οὐ μὲν ἀλλὰ καὶ τὰ θυσιαστήρια ἐξέστρεψεν, καὶ τὸ ποῦ ἐπορεύθη, οὐ γινώσκω. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Καπετουλῖνος ἐταράχθη, καὶ μετὰ μεγάλου θυμοῦ ἔφη πρὸς τὸν ταῦτα ἀναγγέλλοντα, ἐν τάχει τοῦτον ζητήσατε, καὶ εὐρόντες ἀγάγετέ μοι, ἵνα αὐτὸν ἀπολέσω, ὅστις ἄν εἴη.
[5] Τότε ἐξελθόντες οἱ ὑπηρέται, εὗρόν τινα γεωργὸν, ἐρχόμενον ἐκ τοῦ ὄρους, ὅντινα συλλαβόντες ἔδηραν, καὶ εἰς τὸ πραιτώριον τοῦ Καπετουλίνου παρέστησαν, ὅντινα θεασάμενος ὁ μακάριος Αἰμηλιανὸς, εἶπεν ἐν ἐαυτῷ· Εὰν κρύψω τὸ γεγονὸς, γενήσεται ἡ σωτηρία μου ναυάγιον· ἐπειδὴ ἤγγικεν ὁ καλέσας με διὰ θανάτου εἰς τὴν ἀθάνατον αὐτοῦ βασιλείαν· καὶ ταῦτα διαλογισάγενος, προσήνεγκεν ἑαυτὸν εἰς τὸ μέσον, καὶ κρατήσας τὰ φράγελλα τῶν ὑπηρετῶν, ἤρξατο λέγειν· φείσασθε αὐτοῦ, αἰτοῦμαι, φείσασθε, ὅτι οὗτος οὐδὲν ἥμαρτεν, ἀλλ᾽ ἐγώ εἰμι, ὡς λέγετε, πράξας· κρατήσαντες δὲ αὐτὸν οἱ στρατιῶται, τοῦτ᾽ ἔστιν, βαλεριανὸς καὶ μαξέντιος, ἐν δεκάτῃ χώρᾳ τοῦ Κλαυδίου, ἡμέρᾳς, ὥρᾳ τρίτῃ, ἑξ καὶ δεκάτῃ τοῦ ἰουλίου μηνὸς, μεθ᾽ ὕβρεων εἰς τὸ πραιτώριον τοῦ Καπετουλίνου ἤνεγκαν, ὅστις ἐν δημοσίω τόπῳ καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος, ἐκέλευσεν εἰς τὸ μέσον αὐτὸν ἀγαγεῖν.
[6] Καπετουλῖνος πραίφεκτος εἶπεν· Τίνος ἕνεκεν πράγματος ἔνοχος εὐρίσκεται ὁ ἄνθρωπος οὗτος; ἡ τάξις εἶπεν· Αἰτοῦμεθα τὴν λαμπρότητα ὑμῶν καὶ τὴν γαληνότητα τῶν δεσποτῶν ἡμῶν τῶν αὐγούστων, ὁ στρατὸς αὐτῶν θεοῖς ἀθανατοθυσίας προσφέρων, εὐρέθη ούτος ὁ Αἰμηλιανὸς εἰσελθὼν εἰς τὸν ναὸν, οὐ μόνον τὰ θυσιαστήρια, ἀλλὰ καὶ τὰς ἐπιτεθείσας ἐπ᾽ αὐτοῖς θυσίας διεσκόρπισεν· διὸ διδάσκομεν, ἵνα τὰς τῶν θεῶν ὕβρεις ἐκδικήσητε, καὶ τοῦτον τὸν μεμιαμμένον σκληροτάτοις βασάνοις ἀπολέσητε. Τότε ὁ Καπετουλῖνος θυμοῦ πλησθεὶς, ἔφη· Βραδέως ἡμᾶς ἐδίδαξεν ἡ τάξις, καὶ διὰ πλείστων καιρῶν τοῦ Χριστιανισμοῦ χαλινοὶ ἐχαυνώθησαν, ἵνα καὶ εἰς τὴν ὕβριν τῶν θεῶν προσεγγίσῃ, διὰ τοῦτο τῷ θειοτάτῳ δημοσίῳ Χρυσίου λίτραν μίαν ἀποδώσει.
[7] Τότε τοίνυν λέγει ἐν πρώτοις τῷ μάρτυρι: Τί σοι τὸ ὄνομα; Ὁ ἰσχυρώτατος τοῦ Χριστοῦ ἀθλητὴς εἶπεν· Εἰ τὸ κοινὸν ὄνομα ἐπιζητεῖς, Αἰμηλιανὸς λέγομαι· εἰ δὲ τὸ τέλειον ὄνομα ζητεῖς, Χριστιανόν με εἶναι νόμιζε. Καπετουλῖνος πραίφεκτος εἶπεν· Εἰπὲ, ἄνθρωπε ἄτυχε, τίς σὲ ἐπλάνησεν, ἵνα τοῖς ἀθανάτοις Θεοῖς τοσαύτας προσενέγκῃς ὕβρεις; Ὁ ἅγιος Αἰμηλιανὸς ἔφη· Ὁ θεὸς, καὶ ἡ ψυχή μου προσεκαλέζατό με, ἵνα τούτους τοὺς ὄντας ἀψύχους καταπατήσω, ἵνα φανῇ πᾶσιν, ὅτι λίθοι εἰσὶν ἄνευ ψυχῆς, κωφοὶ, καὶ βωβοὶ, ἐν οἷς οὐκ ἔστιν οὐδεμία φθέγξεως λαλιά· γνώρισον οὖν ὅτι ὕβριν οὐκ ἐποίησα. Ὀ θεὸς δὲ πάντα ἐποίησεν· οἱ οὖν θεοί σου, οἱ μηδὲν ποιήσαντες, ἀπολέσθωσαν· Καπετουλῖνος πραίφεκτος εἶπεν, Σὺ εἶ, ὁ τὰ θυσιαστήρια ἐξέστρεψας; Ὁ ἅγιος Αἰμηλιανὸς εἰπεν· Ἀξίως ἡ θεία γραφὴ λέγει: Ὅμοιοι αὐτῶν γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ, καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾽ αὐτοῖς.
[8] Τότε ὀργισθείς Καπετουλῖνος πραίφεκτος εἶπεν· Ἐκδύσαντες αὐτὸν, τανύσατε, ἵνα γνῶ, ὅτι πραιφέκτῳ παρίσταται μετὰ δὲ τὸ ἀποδυθῆναι αὐτὸν, λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ πραίφεκτος· Εἰπέ μοι οὖν, τίς σὲ ἠπάτησεν, τοιοῦτο βδέλυγμα προσενέγκαι τοῖς θεοῖς; Τότε ὁ μακάριος Αἰμηλιανὸς μετὰ μεγάλης παῤῥησίας ἀπεκρίθη πρὸς αὐτόν· Ἰδοὺ, προεῖπον, καὶ πάλιν λέγω σοι, ὅτι ὁ θεὸς καὶ ἡ φυχή μου προσεκάλεσαν με, ἵνα ἀκαθάρτους θυσίας ἐξολοθρεύσω. Καπετουλῖνος πραίφεκτος εἶπεν τοῖς ὑπηρέταις· Ἁρπάσαντες αὐτον, ἰσχυρὰς πληγὰς ἐπίθετε, ὅπως γνώσηται, ὅτι ἡ ἄκαιρος αὐτοῦ γνώμη οὐδὲν αὐτὸν ὠφελεῖ, οὐδὲ ἐκ τῶν ἐμῶν χειρῶν λυτρώσηται αὐτόν· ἐν τῷ οὖν ἰσχυρωτέρως τύπτεσθαι αὐτὸν, λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ πραίφεκτος· Εἰπὲ σὺ, ἄτυχε, τίς σὲ ἐπλάνησεν τοῦτο ἐπιτηδεῦσαι; Ὁ μακαριώτατος Αἰμηλιανὸς ἔφη αὐτῷ· Εἶπόν σοι, ὄτι οὐδεὶς, εἰ μὴ ὁ Θεὸς και ἡ ψυχή μου, ἐποίησέν με, ἴνα τὰ ἀκάθαρτα εἴδωλα συντρίψω, καὶ τὰς βδελυκτὰς ὑμῶν θυσίας καταπατήσας ἀποῤῥίψω. Καπετουλῖνος πραίφεκτος εἶπεν· Βλέπετε, ὑπερηφάνως ἡμῖν λαλεῖ· μεταστρέψαντες αὐτὸν, εἰς τὸ στῆθος δήρατε, ἵνα γνῶ, ὅτι πάντες οἱ τοῖς νόμοις τῶν αὐτοκρατόρων ἀνυπήκοοι τοιούτοις κολαστηρίοις ὑπόκεινται.
[9] Ἐν τῷ οὖν τύπτεσθαι αὐτὸν νεύροις ὠμωτάτοις ἐπὶ ἱκανὰς ὥρας, ὁ πραίφεκτος εἶπεν· Φείσασθε αὐτοῦ, και ἐπαύσαντο οἱ τύπτοντες. Τότε λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ πραίφεκτος· Δοῦλος εἶ, ἢ ἐλεύθερος; Ὁ ἅγιος Αἰμηλιανὸς εἶπεν· Δοῦλος μέν εἰμι Χριστοῦ, υἱὸς δὲ ὑπάρχω Σαββατιανοῦ τοῦ πραιφέκτου ταύτης τῆς πόλεως. Καπετουλῖνος πραίφεκτος εἶπεν· Οὐδέν ἐστιν, ὃ νομίζεις κληρονομῆσαι, ὦ Αἰμηλιανέ· πόσῳ μᾶλλον τοῦτο, ἐν ᾧ ἡ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων προσεγγίζει, ὅτι κατὰ τοὺς νόμους ἀποτολμήσας, τοῖς θεοῖς ὕβρεις προσήνεγκας. Τί οὖν τὸ μέγεθος τοῦ σώματός σου βοηθήσει σοι; ὅτι κατεφρόνησας ταῖς βασάνοις ἀντιπαλαῖσαι, ἵνα πᾶσιν σεαυτὸν χειρότερον ένδείξῃς· διὰ τοῦτο, ἵνα μὴ τοῦτο καὶ οἱ ἄλλοι μελετήσωσιν, καὶ διὰ σοῦ ἐν τῷ σῷ ὀνόματι πλανηθῶσιν, σὺ μόνος ἐν τῇ φλογὶ τῆς καμίνου ἐμβληθήσῃ· ὁ δὲ σὸς πατὴρ λίτραν μίαν ἁργυρίου ἀποδώσει τῷ δημοσίῳ, δι᾽ οὕτινος, ἀμελείας τοιοῦτος εὑρέθης.
[10] Τότε οὖν οἱ ὑπηρέται κρατήσαντες τὸν μακάριον ἀθλητὴν τοῦ Χριστοῦ Αἰμηλιανὸν, ἔξω τῆς πόλεως ἐξήγαγον ἐγγὺς τοῦ χείλους τοῦ Δανουβίου ποταμοῦ, ὅπου ἦσαν ἑτοιμάσαντες τὴν πυρκαΐαν, ὅστις αὐτοῦ διὰ τῆς καρτερίας στέφανος γέγονεν. Τότε ὁ ἰσχυρώτατος ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ Ἀἰμηλιανὸς ταῖς ὑπηρέταις εἶπεν· Ὑποστέξατέ μοι βραχὺ, ἕως ἂν ἱκετεύσω τὸν θεόν μου. Καὶ εὐξαμένου, καὶ πληρώσαντος τὴν εὐχὴν, συλλαβόντες αὐτὸν οἱ ὑπηρέται, ἐνέβαλον εἰς τὸ πῦρ, νομίζοντες αὐτὸν παραχρῆμα γενέσθαι τέφραν. Τὸ δὲ πῦρ γρωρίσαν τὸν τοῦ Χριστοῦ μάρτυρα, οὐ κατέφλεξεν αὐτὸν, ἀλλὰ σῶον, καὶ ἀκήρεον διεφύλαξεν. Τοὺς δὲ ὑπηρέτας τοῦ καπετουλίνου, τοὺς πλησίον, περιῆρεν ἡ φλὸξ, καὶ Κατέκαυσεν· ἰδὼν δὲ ὁ δεδοξασμένος μάρτυς Αἰμηλιανὸς, ὅτι τὸ πῦρ οὐχ ἥψατο αὐτὸν, ἀλλὰ σῶος διέμεινεν ὁ Ἅγιος, ἐδόξασεν τὸν θεὸν, καὶ στραφεὶς κατὰ ἀνατολὰς, κατεσφράγισεν αὐτὸν, καὶ ἀτενίσας εἰς τὸν οὐρανὸν, εἶπεν· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, δέξαι τὸ πνεῦμά μου· καὶ τοῦτο εἰπὼν, ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ.
[11] ἡ δὲ γυνὴ τοῦ Καπετουλίνου τοῦ πραιφέκτου, οὖσα Χριστιανὴ, παρακληθεῖσα παρὰ τῶν συμπολιτῶν αὐτῆς, ᾐτήσατο παρὰ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς τὸ σῶμα τοῦ ἁγίου Αἰμηλιανοῦ, ὃν τὸ πῦρ οὐ κατέφλεξεν, ἀλλ᾽ ὁ θεὸς διὰ τῆς χάριτος αὐτοῦ, σῶον διετήρησεν· ὅτε οὖν κατηξίωσεν λαβεῖν τὸ ἅγιον λείψανον, ἐκέλευσεν ἅμα τῶν ἰδίων πολιτῶν Χριστιανῶν, καὶ εὐλαβῶν ἀνδρῶν, μετὰ ψαλμῶν, καὶ ὕμνων κηδεῦσαι τὸ σῶμα τοῦ ἁγίου, καὶ ἀξίως στεφανήτου μάρτυρος Αἰμηλιανοῦ ἐν τόπῳ ἐπιλεγομένῳ Γηδινᾶ, ὡς ἀπὸ τρίτου μιλίου τῆς πόλεως καλουμένης Δωροστόλου, ἀξίως τιμήσαντες, τιμιωτάτῳ μύρῳ χρίσαντες, ἔθεντο ἐν λάρνακι· ἐμαρτύρησεν δὲ ὁ όγιος τοῦ Χριστοῦ Αἰμηλιανὸς μηνὶ Σεπτεμβρίῳ, τρίτῃ, Βασιλεύοντος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· μεθ᾽ οὗ δόξα τῷ Πατρὶ, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι· νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
[Edicta Juliani apostatæ,] Imperante impiissimo Juliano, fœda persecutio ac furoris plena spiritum etiam insidiarum adversus Christi milites suscitavit. Præfatus itaque Julianus ad omnem civitatem præmittebat edicta, jubens; ut universi cum ingenti timore per urbes singulas & loca invigilarent, ut, si Christianus quispiam inveniretur, iteratis cruciatibus laceratus periret a. Per edictum hoc impiissimum quarto consolatus sui anno legem hanc servari mandavit. Fallacibus hisce decretis Orientem atque Occidentem eadem, qua furebat ipse tyrannus, in Christi servos armabat insania.
[2] [& minas Capitolini Vicarii Thraciæ parvipendens,] Etenim Capitolino cuidam nomine, homini stupri pleno, mente improbo, avidoque fundendi sanguinis, atque idolis addictissimo locum præfecturæ b suæ assignavit in civitate Dorostolo, quæ est Mysia provincia Missus ergo est, quem jam dixi, Capitolinus, ad urbem modo memoratam; cum autem templum ingressus diis suis omnibus obtulisset sacrificia, ad prætorium suum reversus est. Postridie vero pro tribunali suo de more sedens, minas Christianis ab administris justitiæ c intentabat his verbis: Si quis est in hac urbe Christianus, qui sacrificia deorum aversetur, is ea, quam ipsi concedo, libertate mecum arguat. Judicis ministri dixerunt: Per potestatem nobis factam! Quicumque in hac civitate degunt, deos nostros venerantur, eisque indesinenter cum omni honore victimas offerunt. His auditis, Capitolinus ingenti plenus gaudio, optimates suos omnes ad convivium adhiberi jussit, dicens eis: Deorum vos admodum studiosos esse perspicio; & æquum est, ut hunc diem hilares exigamus.
[3] [idolorum aras subvertit.] Epulantibus illis atque una Capitolino, circumspiciens beatus Æmilianus, vidensque occasionem esse opportunam, ad supernæ vitæ præmium pertingendi; quia Christianus erat non solum in cospectu Dei & Angelorum, sed etiam notus hominibus: ut per hoc palam id omnibus fieret, pretiosa cruce, fidei thorace, semper indutus, tamquam Christi miles vere generosus, his [inquam] armis accinctus, in idolorum fanum ingressus est, & ferreum arripiens malleum suis ipse manibus quotquot istic reperta sunt idola contrivit, ac evertit altaria, & candelabra confregit; quin & libamina eorum omnia calicesque profudit: ac nemine observante, recessit.
[4] Hoc facinus ubi deprehendit Capitolini minister, [Dumque in facinoris auctorem inquiritur;] summa cum anxietate renuntiaturus quidquid in templo factum erat accurrit, sic eum alloquens: Per magnificentiam tuam! Si capite plectere me volueris, potestatem habes ob id quod contigit. Pudet referre tibi: dum ad obsequium magnificentiæ vestræ attenti fuimus, delubrum ingressus quispiam, deos omnes comminuit, dispersit hostias, & grandia candelabra confregit; imo vero etiam subvertit aras, & quo evaserit, equidem nescio. Hæc audiens Capitolinus turbatus est, eique, qui nuntium hunc ferebat, gravi incensus ira, E vestigio, inquit, illum perquirite, & cum inveneritis, adducite mihi, ut eum, quisquis est, disperdam.
[5] Tum egressi ministri, in agricolam quemdam e monte descendentem incidere, [ut alium liberet, se ultro prodit S. Æmilianus;] quem apprehendentes ceciderunt flagris raptaruntque ad prætorium Capitolini. Eum ut conspexit beatus Æmilianus, ait intra se: Si rem patratam celavero, salus mea naufragium faciet: quandoquidem appropinquavit, qui me per mortem ad immortale regnum suum invitavit. Atque hæc secum perpendens, semet ipse in medium protulit, correptisque lictorum flagellis, dicere cœpit: Parcite isti, obsecro, parcite: nihil enim hic peccavit; at ego sum, qui ea, quæ dicitis, feci. Comprehensum vero ipsum milites, hoc est. Valerianus & Maxentius, in decima regione Claudii die sexta, hora tertia, decima sexta Julii mensis, contu meliose perduxerunt ad Capitolini prætorium; qui in loco publico tribunal occupans, adduci illum jussit in medium.
[6] Capitolinus præfectus dixit: Quodnam ob factum reus deprehenditur homo hic? [& ad Vicarium adductus,] Ministri tribunalis dixerunt: Dignitatem vestram, ac Dominorum nostrorum Augustorum serenitatem imploramus nos milites eorum, qui sacrificiis Deos immortalibus colimus: inventus est [enim] hic Æmilanus, cum templum intrasset, non modo altaria, sed etiam impositas illis hostias dispersisse: [quod] ideo significamus, ut deorum injurias vindicetis, atque hunc contaminatum durissimis cruciatibus tollatis e medio. Tum percitus ira Capitolinus, Serius, inquit, nos admonuerunt ministri, & plurimo jam tempore Christianismi habenæ laxatæ sunt, ut etiam ad deorum usque contumeliam processerit: Quapropter divinissimo fisco auri libram unam pendent.
[7] Tum vero Martyri imprimis dixit: Quod tibi nomen est? [ac factum libere confessus,] Respondit fortissimus Christi Athleta: Si commune nomen requiris, Æmilianus appellor: at si nomen perfectum exigis, Christianum esse me scito. Capitolinus præfectus dixit: Dic, homo infelix; quis te seduxit, ut atroces adeo diis immortalibus inferres injurias? Sanctus Æmilianus reposuit: Deus & animus meus incitavit me; ut illos vere inanimatos conculcarem, ut palam omnibus fieret, lapides eos esse sine anima, surdos ac mutilos, in quibus nulla sit vocis loquela. Noveris itaque, injuriam non fecisse me. Deus vero creavit omnia; pereant igitur dii tui, qui nihil creaverunt. Capitolinus præfectus dixit. Tune es, qui aras evertisti? Sanctus Æmilianus, Merito, inquit, divina Scriptura dicit: Similes illis fiant, qui faciunt ea, & omnes qui confidunt in eis.
[8] [jubetur extendi & nervis cædi,] Tunc iratus Capitolinus præfectus dixit: Exuentes illum extendite, ut sentiat, se coram præfecto assistere. Postquam vero nudatus esset, ait ei præfectus: Dic itaque mihi; quis te decepit, ut rem tam execrandam in deos committeres? Tum beatus Æmilianus ei libere admodum respondit: Ecce, jam dixi, atque iterum tibi dico, auctores mihi fuisse Deum atque animum meum ut sacrificia polluta disperderem. Capitolinus præfectus dixit ministris: Raptate eum, & graves illi plagas imponite; ut intelligat, nihil profuturam sibi ineptam opinionem suam, neque manibus illum meis liberaturam. Dum igitur validissime cæditur, dicit ei præfectus: Dic, miser; quis te seduxit, ut hoc attentares? Beatissimus Æmilianus ei retulit: Dixi tibi, neminem præterquam Deum atque animum meum, suasisse mihi, ut impura idola contererem; ac detestabiles hostias vestras calcando disjicerem. Capitolinus præfectus dixit: Ecce autem, superbe nobis loquitur. Invertite illum, & flagris pectus lacerate; ut discat, hujusmodi pœnis subigi, quicumque Imperatorum legibus obedire detrectant
[9] [damnatusque ad rogum,] Interea dum nervis durissimis ad horas multas cæditur, dixit præfectus: Parcite ei: & cessarunt flagellantes. Tum sic eum præfectus alloquitur: Servus es, an liber? Sanctus Æmilianus dixit: Servus quidem sum Christi; filius vero Sabbatiani urbis hujus præfecti. Capitolinus præfectus dixit: Vanum est, quod consequi speras, Æmiliane; at multo magis vanum, quod id speras, in quo salus hominum sita est: quandoquidem legibus ausus insultare, injuria deos affecisti. Quid igitur magnitudo corporis tibi proderit? Quando audes cum tormentis certare; ut omnibus te deteriorem ostendas. Quare ne quid tale etiam alii cogitent, ac per te in tuo nomine ducantur in errorem, tu solus in flammam fornacis immitteris; pater autem tuus libram unam argenti fisco persolvet, cujus negligentia tu talis inventus es.
[10] [in eo illæsus moritur, exustis lictoribus.] Tunc ergo ministri arripientes beatum Christi athletam Æmilianum, extra urbem duxerunt prope ripam Danubii fluminis, ubi parabant rogum, quæ ejus per martyrium corona fuit Tum fortissimus athleta Christi Æmilianus ministris dixit: Servate me tantisper, donec oravero Deum meum. Et facta atque completa precatione, corripientes eum lictores injecerunt in ignem, putantes illum continuo in cineres versum iri. Verum ignis agnoscens Christi Martyrem, non adussit eum, sed salvum integrumque servavit. Ministros vero Capitolini, qui prope aberant, circumquaque sustulit flamma, atque absumpsit. Cernens autem gloriosus martyr Æmilianus, sese ab igne non attingi, sed incolumem permanere Sanctum, glorificavit Deum, & ad Orientem conversus, se cruce signavit, oculisque in cælum intentis, dixit: Domine Jesu, accipe spiritum meum; quo dicto, obdormivit in pace.
[11] [Uxor Vicarii ei justa persolvit.] Uxor autem Capitolini præfecti, quæ erat Christiana, rogata a concivibus suis, postulavit a marito suo corpus sancti Æmiliani, quem ignis non violaverat, sed Deus per gratiam suam integrum conservaverat. Cum itaque visum esset tollere sacras exuvias, jussit per cives suos Christianos ac viros pios cum psalmis & hymnis justa persolvi corpori Sancti ac digne coronati martyris Æmiliani in loco, qui appellatur Gedina d, tertio circiter milliari ab urbe, quam vocant Dorostolum; ac pro meritis illud venerantes, pretiosissimo unguento delibutum loculo imposuere. Martyrium vero fecit sanctus Christi Æmilianus mense Septembri, die tertia, regnante Domino nostro Jesu Christo; cum quo gloria Patri una cum sancto Spiritu, nunc & semper & in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Hæc & alia hujusmodi in hisce Actis occurrentia vel receptis historiis contraria, vel ignota quam fidem mereri videantur, exposui in Commentario prævio § 2.
b Πραιφεκτουρία, πραιτώριον & similes voces barbaræ ex ipsa, quam cum Latinis habent, similitudine facilius intelliguntur, quam ut iis explicandis immorari debeam. Ne ipsas quidem hinc inde vitiosas, aut certe minus usitatas, constructiones annotare operæ pretium duxi.
c Græce τάξις, quæ vox aliquoties recurret. Eam Latini inferioris ætatis efferebant per voces officium & officiales, apparitio vel apparitores; in Actis martyrum passim eos significat, qui ad judicum nutus præsto esse debebant. Adi Cangium tum in Glossario Latino ad vocem Officium, tum ad vocem τάξις in Græco.
d Locum hunc frustra quæras; qui forte vix pagus fuit. Ceterum dubium esse non potest, quin detruso ad inferos Juliano, civis hujus sui Reliquias sibi Dorostoreni vindicaverint; cum urbs illa tamquam ejus cultui præcipue destinata in omnibus Martyrologiis consignetur. Forte etiam deinde vel omnes, vel aliquæ saltem translatæ fuerunt Constantinopolim, ut pronum est conjicere ex dictis in Commentario prævio a num. 5.
DE S. MARINA VIRGINE ET MART.
GALLÆCIÆ IN HISPANIA.
Ex Martyrologio Romano.
[Commentarius]
Marina V. M., in Gallæcia Hispaniæ (S.)
AUCTORE J. B. S.
Sic ibi hoc die legitur: Gallæciæ in Hispania, S. Marinæ virginis & martyris: pro qua in notis adducit Baronius Florem Sanctorum Hispaniæ & Thesaurum concionatorum tomo 2 die sequenti: nempe Villegas pag. 376 editionis Cæsaraugustanæ anni 1626 (qua antiquiorem vidit Baronius) & Trugillum , [Ex Villegas & Trugillo cultum accepit Baronius,] ubi ponitur XIX Julii, cum potius ad hunc diem spectare videatur, siquæ Marina Hispanis propria est. Hos testes habuit Baronius cultus in Gallæcia & alibi huic Sanctæ exhibiti, quæ de cetero omnibus antiquis fastis & apud omnes Martyrologos, saltem alicujus notæ, ignotissima est, quemadmodum & gesta ignorantur, patria, parentes, tempus martyrii &c. ut Villegas eam Melchisedecho assimilet, utpote qui ab Apostolo, Heb. 7, sine patre, sine matre, sine genealogia, neque initium dierum, neque finem vitæ habuisse dicatur; sic Marina solo superstite cultu nota sit. Trugillus omnia complectitur brevi hoc elogio: Quod certo scitur de hac gloriosa Marina Hispana, id est, quod scilicet passa sit martyrium in Galicia, prope civitatem Orensem, ubi etiam est ejus sanctissimum corpus, in quadam ecclesia de ejus nomine nuncupata, in loco appellato Aquæ sanctæ, ubi ostenduntur quædam monumenta adhuc, sive indicia martyrii hujus gloriosæ Sanctæ; videlicet clibanus quidam, in quem conjecta fuit, & fons etiam quidam ostenditur, in quo dicunt miracula quædam facta fuisse hujus gloriosæ Sanctæ intercessione. Per universas autem regiones illas magna devotione celebratur hæc gloriosa Sancta. Cordubæ porro & Hispali sumptuosissima reperiuntur templa in honorem hujus sanctæ virginis & martyris Marinæ. Atque hæc eadem Hispanice narrant Villegas & Marietta.
[2] [cetera exornarunt pseudo-chronica.] Aurum contra æstimanda est horum Hispanorum candida & sincera relatio, cui id solum dubii subesse posset, num satis constet, sub Marinæ istius nomine non latere Margaretam, toto reliquo orbe Christiano notissimam. Ast illis non acquievere novelli fabulatores & Chronicorum figuli, quos nusquam quiescere passus est laudatus sæpe Nicolaus Antonius, eos hic denuo exagitans paulo longiori dissertatione, quam totam huc adducere operæ pretium non censui, cum id operose probet, quod sole meridiano clarius existimo, nugatos esse nimirum, & illos quos Villegas refutat, & pseudochronographos Dextrum, Julianum, Luitprandum, Maximum, & commentatorem Bivarium, dum S. Margaretæ, alias Marinæ, Acta, quæ XX Julii expendentur, insigni plagio ad suam Marinam, de novem uno partu emissis fictitiorum Catillii & Calsiæ filiabus unam, ineptissime transtulerunt, plurima comminiscentes iis ferme similia, quæ pridem ad XXII Maii de S. Quiteria, & alibi abunde confutata sunt; ut pigeat merissimas gerras hic iterum proferre in medium: sufficiat sola Tamayi annuntiatio, ut de reliquorum pretio statuatur. Audi juratum declamatorem: Amphilochii in Gallæcia Hispaniæ, S. Margaritæ, sive, ut aliis, Marinæ virginis & martyris, quæ [dum] cum aliis octo sororibus adelphis sanctissimis virginibus, Belcagiam patriam, & C. Attilium patrem, numine disponente, desereret, Amphilochium advenit, ubi ab Olybrio præside, propter fidem Catholicam apprehensa, post devictos signo salutiferæ crucis diaboli in forma draconis aspectus, & præsidis in specie dæmonis conspectus, continuatione cæsa terribili, & per varios cruciatuum lampadum, ligaminum, verberum & facium agones exercita, ad palmas martyrii & virginitatis alacri strenuitate cucurrit. Non inelegans sane oratio, nisi enervis & elumbis esset.
DE S. ROFILO SIVE RUPHILLO EPISCOPO FORO-POPILIENSI
FORO-LIVII IN ITALIA.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti cultus, Officium & Acta examinantur.
Rofilus seu Ruphillus episcopus, Foro Livii in Italia (S.)
AUCTORE G. C.
Forum Livii, vulgo Forli, antiqua Italiæ civitas, de qua jam sæpe in Actis nostris egimus, hodiedum sacras S. Rophili seu Ruphilli episcopi Foro-popiliensis exuvias conservat, & illius festum quotannis hac die potissimum celebrat. Ferdinandus Ughellus tomo 2 Italiæ sacræ col. 637 docet, [S. Ruphillus, destructa Foro-Popiliensi civitate, Foro-Livium defertur,] reliquias hujus Sancti e civitate Foro-Popiliensi eo translatas fuisse, & de utraque sepultura ita scribit: Sacræ corporis exuviæ in ecclesia, quæ ipsius nomine superbit, reconditæ, deinde Forum Livium translatæ, ibidem in sancti Jacobi templo requiescunt. Templum abbatiaque ejus nomini consecrata celebris satis olim habita est in loco, ubi pervetustum fanum Herculis nomine dicatum fuerat, quod postea ad cultum divinum traductum est, ac divi Ruphilli nomen tulit, quod una cum civitate excisa, (post ultimam ruinam anni 1360 sedes episcopalis Bertinorium translata est) ut diximus, obrutum est, ut nulla ejus vestigia, quam certa rudera superfuerint, quæ hactenus in publica fossa, qua parte meridiem spectat, visuntur: distinctum enim variis coloribus pavimentum opere vermiculato laboratum cernitur, atque ibi marmor hisce litteris incisum repertum est: Hæc est ecclesia S. Ruphilli confessoris et episcopi.
[2] Matthæus Vecchiazzanus in historia Foro-Popiliensi, anno 1647 Italice edita, part. 1, lib. 9 & sequentibus adfert varia seculi XII & XIII diplomata, [& locis variis in Italia colitur.] quæ de monasterio S. Ruphilli meminerunt. Idem scriptor part. 1, lib. 4, pag. 58 testatur, S. Ruphillum olim non solum in propria sua diœcesi, sed etiam in Imolensi honoratum fuisse; additque, a Bononiensibus in illius honorem erectas fuisse ecclesias, ac novissime a senatu Florentino templum pulchro opere musivo constructum esse, in quo etiamnum hodie legitur: S. Rophillus episcopus Pompilien. Festum hujus Sancti solenniter olim celebratum fuisse, colligo ex Actis S. Mauri, a S. Petro Damiani conscriptis, & ad diem XX Januarii a Bollando illustratis, ubi cap. 3, num. 13 narrantur sequentia: Alia quædam mulier necessitati rei familiaris plus quam deberet intenta, in festivitate S. Rophili triticum purgare non timuit; sed dum beato Confessori digni honoris reverentiam non exhibuit, dignæ animadversionis sententiam non evasit. Deinde sequitur quomodo punita fuerit, ac tandem facti pœnitens sanitatem recuperarit, ut loco citato videri potest. Nunc ex aliis monumentis Sancti nostri cultum confirmemus.
[3] [Fit illius memoria apud Petrum de Natalibus,] Petrus de Natalibus post medium seculi XIV primus inter hagiologos, quos saltem novi, res gestas S. Ruphilli ita commemorat. lib. 6, cap. 114: Rophilus episcopus Popiliensis fuit, qui verbum Domini instanter prædicans, & quæ docebat exemplo operum confirmans; miraculorum gloria insignis fuit. Dum autem in media via posita inter Popiliense & Liviense oppidum draco immanis apparuisset, qui homines & animalia devorabat, & flatu venefico plurimos morbidabat, sanctus Rophilus populo suo triduanum jejunium & orationem indixit, sanctoque Mercuriali episcopo Liviensi, ut hæc eadem cum sua plebe faceret, persuasit; & deinde ambo ipsi episcopi una cum clero & populo utriusque civitatis ad locum accedunt; orationeque præmissa, sancti præsules draconem de antro producunt: stolis quoque suis ipsum, uti agnum mansuetissimum, collo nectentes pertraxerunt, & in puteo profundissimo incluserunt: memoriale quoque supra puteum in testimonium miraculi signaverunt, quod ibi manet usque in præsens. Rophilus autem ad ecclesiam suam rediens, obitusque sui diem longe ante prædicens, XV Kalendas Augusti quievit in Christo, sepultusque est in ecclesia sua miraculis clarus. Philippus Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ die XVIII Julii habet simile Actorum compendium. Sed utraque hæc Vitæ synopsis videtur desumpta ex fusioribus Actis, & forte ex sermone in annua S. Ruphilli festivitate habito, quem post hunc Commentarium prævium dabimus.
[4] Interim miror, hunc Sanctum Adoni, Usuardo aliisque antiquis Martyrologis ignotum fuisse. [& recentiores Martyrologos ac in Officio proprio,] Recentiores tamen aliqui eum celebrant, atque inter alios Franciscus Maurolycus abbas Messanensis in suo Martyrologio hæc die sic habet: Item Rofili Popiliensis episcopi, qui pestiferum oppressit draconem. Constantius Felicius in suo Kalendario totidem fere verbis hujus Sancti festum Italice annuntiat. Non intelligo, quid sibi velit inter auctaria Usuardi codex Florentinus, qui hac die sic pronuntiat: In Tuscia sancti Raphilli archiepiscopi Ravennensis. Nam neque Hieronymus Rubeus, neque Ferdinandus Ughellus in Catalogo archiepiscoporum Ravennatium præsulem similis nominis recensent. Certe in Kalendario, quod ad usum diœcesis Ravennatis anno 1660 editum est, nulla hodie de hoc Sancto fit commemoratio. Claudius Castellanus in suo Martyrologio Universali cum ceteris asserit, eum fuisse episcopum Foro-Popiliensem, additque, eum Gallice Rufil vel Roguil, & Italice Roghiglio appellari. Saltem in Officio Ms., quod hic habeo, legitur talis titulus vel rubrica: Die XVIII Julii in festo S. Ruphilli episcopi & patroni Fori-Pompilii duplex. Deinde præscribitur hæc oratio: Omnipotens sempiterne Deus, qui beato Ruphillo confessori tuo atque pontifici inter cetera præclara miracula immanem draconem homines necantem interimendi gratiam contulisti: concede quæsumus, ut ejus meritis & precibus a mortiferis antiqui serpentis morsibus liberemur. Per Dominum nostrum &c.
[5] Huic orationi subjunguntur tres Lectiones propriæ secundi Nocturni in hunc modum: Lectio IV. [quod tribus Lectionibus,] Ruphillus Atheniensis in Græcia natus, a S. Silvestro summo Pontifice episcopus ordinatus, ad prædicandum Jesu Christi Euangelium, & Catholicam fidem propagandam Forum Pompilii mittitur: qui statim ac pastorale munus suscepit, divino cultui amplificando maxime studuit. Quapropter Isidis templum cunctorum nobilissimum, expurgatis omnibus idololatriæ sordibus, in ædem B. Mariæ Virginis Annuntiatæ nomini sacram commutavit, in ejusque cathedralem erexit. Adeo eximia sanctitate atque innocentia floruit, ut homines a maleficio deterreret, & ad leges divinas servandas suo potissimum exemplo inflammaret. Quod ad populi eruditionem docebat, operibus explere cœpit, tanto charitatis ardore, ut se jugiter affligeret, non ad suam, sed ad subjectæ plebi implorandam veniam, bene agnoscens, quod nisi in se avulsi essent peccatorum tribuli per longam abstinentiam, sacra spiritualium donorum germina inseri, plantarique numquam valerent; & quamvis adeo in corpus suum sæviret, ceteros tamen, maxime pauperes, paterna charitate fovebat. Populum sibi creditum tum verbo tum exemplo in viam salutis dirigere numquam destitit. Mirum est propterea, quantum in moribus reformandis & abusibus tollendis assidue verbi Dei prædicatione profecerit.
[6] Lectio V. Cum media via inter Pompiliense & Liviense oppidum draco immanis apparuisset, [præcipua S. Præsulis gesta,] qui homines & animalia devorabat, & flatu venefico plures morditabat, Ruphillus populo suo triduum jejunium & orationem injunxit, sanctoque Mercuriali episcopo Liviensi, ut hæc eadem sua plebs faceret, persuasit. Deinde ambo ipsi episcopi una cum clero & populo utriusque civitatis ad locum accedunt, oratione præmissa, draconem ex antro producunt, & stolis suis collo illius alligatis, cunctis, qui aderant, mirantibus, in vicino & profundo puteo deturbarunt & incluserunt, concessoque ex hoste triumpho Ruphillus ovans cum plebe sibi commissa ad suam sedem revertitur, & cum gratiarum actione omnes in Christo gratulati sunt, quia ingentis draconis exstinxere nequitias, & populum eruerunt a plaga. Dum sedem Pompiliensem Ruphillus regebat, illud miraculosum prodiit, quod eodem tempore & Germaniam ad fidem convertebat, & pacem inter cives Pompilienses firmabat. Ariminensi conciliabulo cum Mercuriali Liviensi ac aliis episcopis contra Arianos pro Catholica fide singulari virtute Nicænum concilium propugnavit, & pro eo stetit & subscripsit.
[7] Lectio VI. Ad effugiendas postea Imperatoris minas, [complectitur,] cum dicto Liviensi & Gaudentio Ariminensi præsulibus ad vicinum vicum se contulit, quod ex illo tempore a dictis Catholicis episcopis Catholica nominari cœpit. Hinc unusquisque ad proprias revertendo sedes, Ruphillus in sua stetit. Postremo cum Pompiliensem ecclesiam per annos septem supra quadraginta sanctissime administrasset, instantemque sui obitus diem prænuntiasset, jam senio confectus, peractis de more sacris, sic adstantes affatus est: Cavete, carissimi, contentiones, cavete lites, diligite pacem, sectamini charitatem, ut his decorati ornamentis ante summi judicis potentiam * securi veniatis. Postmodum cælo lætus XV Kal. Augusti post Christum natum anno trecentesimo octogesimo secundo felicem animam meritis, atque in defendenda religione partis trophæis onustam in manibus Creatoris transfudit. Sacræ exuviæ aromatibus conditæ in propria cathedrali sepultæ fuere. Inundante postea bello in tota provincia, Forum Pompilii solo æquatur: ut propterea ejusdem Præsulis corpus esset in tutum, & debito non defraudaretur cultu, Rubertus * dirutæ civitatis episcopus superstes illud Fori-Livii in ecclesiam S. Jacobi, hodie S. Luciæ, magna totius populi celebritate transferri curavit; & in marmoreo tymbo egregie sculpto super aram maximam ejusdem ecclesiæ positum quiescit.
[8] [Ætas illius incerta est,] Multa in his Lectionibus asserta (idem intellige de Actis huic Commentario subnectendis) ut mitissime dicam, solido antiquitatis testimonio destituuntur. Imprimis incerta sunt, quæ de S. Ruphilli ætate hic tam confidenter pronuntiantur: nam S. Mercurialis Foroliviensis episcopi, cui Sanctus noster coætaneus fuisse dicitur, ætas omnino vacillat, cum de ea Baronius in Annalibus Ecclesiasticis tom. 3 ad annum Christi 359 num. 46 ita judicet: Cum vero pro fide catholica una cum sancto Gaudentio stetisse dicantur sancti episcopi Rofilus Popiliensis, & Mercurialis episcopus Liviensis, de Mercuriali certum est, falsum esse: etenim obiisse ipsum anno Domini centesimo quinquagesimo sexto ex inscriptione ad ejus sepulcrum ante paucos annos reperta (ut diximus in notis ad Romanum Martyrologium novissime Antverpiæ editis) certum est. Pluribus de hac re disputat Papebrochius noster in Vita S. Mercurialis, ad diem XXX Aprilis illustrata, ubi simul aliqua de S. Ruphillo discutiuntur. Sicut nonnulli scriptores ad eludendam hanc difficultatem duos tresve Mercuriales induxerunt, ita forte Julianus Portaguerra duos Ruphillos finxit, dum apud laudatum Matthæum Vecchiazzanum part. 1, lib. 4, pag. 57 ita scribit: Duo Rophilli floruerunt; tempore unus S. Petri, & hic fuit Germanus & a divo Petro fuit episcopus creatus civitatis Velletrensis; alter Atheniensis & a Damaso (in Lectionibus dicitur a S. Silvestro) Pontifice fuit episcopus civitatis Pompiliensis factus: quo tempore, cum hæresis undique grassaretur, una cum Gaudentio & Mercuriali summopere [eam] confutavit. Dum sedem Pompiliensem regebat, eo tempore Germaniam ad fidem convertebat, & pacem inter duos Pompilienses firmabat; ejusdemque opera præclarissima, ne Apostolorum gesta obscurentur, forsitan extiterunt abscondita. Serpentem in Pompiliensem viam & Liviensem magno populorum excidio, suis manibus in puteum projecit. Hæc aliaque a recentioribus scriptoribus forte excogitata sunt, ut populares patriæ suæ traditiones tueantur. Saltem cuperem, ut hujus Sancti opera præclarissima, quæ tamen citatus auctor fatetur fuisse abscondita, vetustioribus testibus comprobarentur.
[9] Præter alia non placet mihi historia draconis, quæ jam in Lectionibus propriis descripta est, [& Acta ejus ab ignoto & juniore auctore collecta,] ac porro in Actis a num. 11 referetur; non autem ideo displicet, quia mira est, sed quia tale prodigium desiderato antiquitatis testimonio caret. Suspicor, illam primo prodiisse ex S. Mercurialis Vita, quæ ex picturis, istius sancti Præsulis gesta repræsentantibus, desumpta fuit, ut fatetur ipse Actorum scriptor, & videri potest in Actis nostris tom. III Aprilis pag. 752 & sequentibus. Quid si idololatria aut hæresis, in illis regionibus serpens, & a Sanctis illis episcopis exstincta, ex pictoris ingenio per draconem repræsentata fuerit? Quid si Vitæ auctor hanc spiritualem victoriam de infernali dracone relatam, & in picturis expressam, sic præsertim interpretante rudi plebe, in corporalem crude commutaverit? Quidquid sit de hac mea conjectura, saltem non facile mihi quis persuaserit, S Petrum Damiani esse auctorem Vitæ seu potius concionis mox exhibendæ, etiamsi Vecchiazzanus, Ughellus aliique id existimaverint. Ratio mea est, tum quod hæc concio a reliquo Petri Damiani stylo differat, tum quod Constantinus Cajetanus in editione ejus operum hunc sermonem ei non adscribat, quamvis non pauca aliorum opuscula eidem perperam attribuat, ut jam pridem observarunt plerique, qui scriptores ecclesiasticos accuratius examinarunt.
[10] His adde, quod eadem draconis historia ita diversimode narretur, [subinde fabulam sapiunt.] ut pro cujusque libitu mutata & exornata fuisse videatur. In concione mox subjicienda num. 14 dicuntur SS. Mercurialis & Ruphillus guttur draconis stolis suis constrinxisse, eumque ambo in puteum deturbasse. At vero in Actis SS. Grati & Marcelli, quæ dedimus tomo III Martii pag. 85, dicitur draco ante adventum S. Ruphilli, orante S. Mercuriali cum sociis, miraculose exspirasse. Deinde subjungitur hoc episodium: Et cum Gratus accessisset ad draconem mortuum, & ipsum alligasset cum stola, & projecisset exinde illum in quodam puteo ibidem in strata propinquo, statim facto amisit visum oculorum. Denique post narratam hujus cæcitatis depulsionem ita concluditur: Cum post præmissa sic gesta S. Rofillus venisset cum clero & suis ad præfixum locum, & vidisset draconem mortuum, quam plurimum condoluit de S. Mercuriali, ægre ferendo talem injuriam, & deinde reversi sunt ad loca sua. Imo auctor Vitæ Mercurialis in Actis nostris tomo III Aprilis pag. 756 scribit, S. Ruphillum id tam ægre tulisse, ut S. Mercurialis ad eum placandum dederit illi duas ecclesias baptismales. Sed ut credulum ejusdem scriptoris ingenium noscas, accipe ea, quæ inter alia ex ruricolarum traditione ibidem sic addit: Perhibent etiam, quod in natali ipsius Præsulis ipse draco se in puteo concurit. Tædet diversis hisce ineptisque narratiunculis diutius inhærere. Quare ipsam concionem qualemcumque lectoris judicio & oculis subjicimus.
[Annotata]
* forte præsentiam
* alias Robertus
ACTA AUCTORE INCERTO
Ex Ms. Bibliothecæ Vaticanæ num. 6074, cum editione Vecchiazzani, & altero Ms. collata.
Rofilus seu Ruphillus episcopus, Foro Livii in Italia (S.)
BHL Number: 7283
EX MSS.
CAPUT I.
Concionis exordium, etymologica de nomine S. Ruphilli explicatio, & ejusdem Præsulis virtutes & admonitiones.
Sanctorum celebritas, maxime provincialium, valde summa cum devotione est recolenda circiter ab omnibus: [Auctor concionem exorsus,] non enim illis nostra præconia æternæ gloriæ decorem condonant, sed nobis emolumentum cælestis patriæ accumulant; quisquis autem propensius accuratiusque eisdem interesse festinat, hic beneficia pro exhibitis, ut postulat, obsequiis consequetur, veluti ea quæ mente gestat. Ad plausus quoque ostentationis, sive humani favoris Deus non respicit, sed ad puritatis [intentionem ] aures inflectit a. Omnium vero conditor de superna prospicit ineffabiliter arce uniuscujusque ad quid prolata sit actio, & unicuique metitur ad mentis oculos præmia mira dispensatione. Nonnulli igitur ad hanc beati Rofilli convenerunt festivitatem varia studii affectione, sed humano obtutu, qua intersint latet intentione, quæ provida liquet conditoris oculis ostensione. Horum præcipue actus Deus attendit, qui miti, contritoque corde ei hostias offerunt; atque hos respuit, qui quasi ex alto superboque supercilio favore laudis protenta dextera munera porrigunt, de quibus David: Quoniam excelsus Dominus & humilia respicit & alta a longe cognoscit. Curemus ergo, ut superba [&] alta, gratuita pietate Deus a nobis repellat, & humilia sibi, non mundo placita, sui sancti confessoris Rofilli intercessione, cujus hodie festa celebramus b, tribuat, quatenus & præsentis vitæ malis careamus, & æternæ beatitudinis præmia consequi valeamus.
[2] Debemus itaque præclarum beati Rofilli nomen, [nomen S. Ruphilli ex Græca etymologia explicat,] quod græca est illi lingua impositum, ad nostri sermonis Latini transferre usum: nam Rho in Græco alphabeto nonum decimum c obtinet locum, & in eadem græca supputatione centesimum continet numerum d. Rofillus itaque eodem, quo prædiximus, ordine a græca etymologia in nostro derivatur sermone, quia phylis græce, amor dicitur Latine. Unde nobis videtur, ut Rofillus resolvatur in nostro sermone centesimus amator: vere enim centesimi amorem habuit fructus, sicut Veritas in Euangelio dicit: Semen cecidit in terram bonam & obtulit * aliud centesimum, aliud sexagesimum. Centesimum amavit Rofillus Christi confessor fructum, quia prædicatione assidua centesimam ovem perditam, Christi humeris reportatam, studuit per amœna virentia ad æternitatis revocare patriam: te * enim humeris Christus ovem gestavit, quando pro Adæ delicto incarnationis [mysterium peregit, &] eamdem cruce mortificans totius populi delictum cruce suspensus damnavit: centesima quippe ovis propago est humani generis, quam conditor alendam sacris doctoribus, scilicet Apostolis, tradidit, ut angelicus imminutus numerus ejusdem centesimæ ovis propagine reformaretur.
[3] Per apostolicam igitur instituuntur traditionem & per præsulum dignitatem ecclesiæ, ut eorum doctrina ovis centesima amore supernæ patriæ terrena despiceret, [& refert singulares illius virtutes,] & cælestia caperet; de quorum namque sacratissimus Christi confessor & Antistes Rofillus collegio, Pupiliensis populi institutor, ejusdem ecclesiam gubernavit sancti Spiritus dono. Denique divino nutu beatus confessor ad sacerdotii fastigium ordinatus non cessavit, ut, quod verbis docebat, piis impleret operibus, recolens apostoli Pauli suavissimum eloquium: Ne forte cum aliis prædicaverim, ipse reprobus efficiar; ideoque beatus Rofillus, ne ab auditoribus videretur reprobus, cœpit, verbis quæ docebat, explere ad populi eruditionem rebus. Cujus charitatis ardor quantus sit potest agnosci, ut dum se jugiter affligeret, non suam, sed subjectæ plebis jugiter implorabat veniam. Carnem suam sedule affligebat, ut divinis præceptis subjectorum saginaret animas, illud apostoli conferens, quod dicebat: Sed castigo corpus meum, & in servitutem redigo.
[4] Revera Christi confessor Rofillus corpus castigavit, dum carnis illecebras diuturna inedia domuit; [piasque monitiones,] quia bene noverat quod nisi evulsi peccatorum essent tribuli per longam abstinentiam, inseri plantarique nequaquam valerent sacra spiritualium donorum germina. Unde Dominus ad Hieremiam, dum ad Israëliticam eum conterendam versutiam mitteret, dicit: Ecce constitui te hodie super gentes & regna, ut evellas & destruas, & disperdas & dissipes & ædifices & plantes: prius enim dixit evellere & disperdere, & postmodum ædificare & plantare. Sic sic namque confessor Christi Rofillus peccatorum tribulos evulsit, sacra spiritualium germina ædificavit, pravas a fidelium cordibus cogitationes dispersit, benignas deoque placitas conscientias plantavit: hoc enim etiam studuit sanctus Confessor ut cum vitia evulsit mentis, nascentes cordis nebulas disperserit; latentes vero doctrina spirituali in præcordiis cogitationes dissipavit, virtutes evulsis vitiis ædificavit, digna omnium conditori opera plantavit; quatenus ne clandestinus insidiator zizania insereret clypeo spirituali ecclesiam divina munivit protectione.
[5] Agebat itaque Rofillus veridicus Christi confessor, [quibus populum sibi subditum,] ita inter subjectos ut magis longe lateque facta cernerent, quam in ventum prolata fine fructu verba auribus perciperent. Igitur dum sacras Christi hostias offerebat, hoc populis prædicabat: Diligite inimicos vestros, benefacite iis qui oderunt vos, & orate pro persequentibus & calumniantibus vos, ut sitis filii patris vestri, qui in cælis est. Si enim hæc feceritis vere filii Dei eritis; si vero (quod absit) aliter feceritis; cujus filii nisi diaboli eritis? quia scriptum est: Cujus opera egit quis, ejus filius appellatur. Qui autem inimicum propter Deum non diligit, in regno Dei a gaudio paradisi extraneus erit. Quia Christus pendens in cruce in tantum inimicos dilexit, ut etiam iis, qui a pravitate voluerunt converti, beneficia pro exhibitis tribueret gratanter contumeliis. Sicut beato Paulo aliisque ex Israëlitico post conversionem populo æternitatem largitus est æthereo in regno: divina enim voce jubetur: Benefacite his, qui oderunt vos, & orate pro persequentibus & calumniantibus vos.
[6] Hoc namque Christus egit patibulo crucis infixus, dum dixit: Pater ignosce illis, [ad inimicorum dilectionem,] quia nesciunt, quid faciunt. Si Christus, charissimi fratres, pro se interficientibus fecit, quid nos agere debemus cum proximis, qui nos aut verbis lacessunt, aut damna inferunt, aut si non prævalent, facere conantur. Utique ex corde puraque conscientia illis debemus ignoscere, ut securi possimus dicere: Dimitte nobis debita nostra, sicut & nos dimittimus debitoribus nostris. Audite, quid veritas iterum dicat: Si non dimiseritis hominibus peccata eorum, nec Pater vester cælestis dimittet vobis peccata vestra. Et alibi: Dimittite & dimittetur vobis. Itaque dilectissimi & Christo carissimi, intimo amore cordis dimittite peccantibus in vobis, ut ad tribunal æterni judicis aliis operibus bonis adhibitis securi pervenire possitis.
[7] [conscientiæ munditiam,] Interea dum legeretur propheta Isaias, noster Euangelista, ubi hæc continebatur lectio: Lavamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis: quiescite agere perverse: discite benefacere; continuo beatus Pontifex Rofillus extenta manu indicens silentium hujuscemodi sermonem fecit ad populum: Advertite, dilectissimi fratres, quod propheta Isaias imperat facere: Lavamini, mundi estote. Nihil lavare alicui prodest, si mundus non est. Multi denique se lavant, sed munditia in eis non est ulla; non est utique, non est pura aqua ad perfectam munditiam lavandam, quia exteriores abluit sordes, dum vitia in cordis occulto nutriunt interiores immunditias: corpus enim aqua abluitur, cor vitiis imminentibus inquinatur, idcirco ad veram munditiam solummodo non sufficit aqua, quod bene propheta intuens dicebat: Lavamini; deinde adjecit: Mundi estote; & vere se lavat, qui tacita aut aperta conscientia præterita peccata deplorat, cor ad mundi gaudia non elevat, vitia juvamine sancti Spiritus conculcat, atque ad lamenta pro commissis facinoribus se inclinat, ac pœnitentiæ fructum [facit,] numquam se imposterum in præteritis peccatis commaculat. Hic veraciter se lavat & mundat, qui talibus sese custodibus jugiter vigilantibus circumdat.
[8] Audite fratres & reliqua prophetæ verba: Auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. Si malas dixit cogitationes auferre, [& peccatorum fugam hortabatur.] ergo malum facere non oportet. Igitur pro cogitationibus si pœna datur, pro malo pro peccato * quid retribuetur. Certe, fratres, in extremo examine omnia pendebunt in statera justitiæ; actus, cogitationes & boni malique sermones. Quapropter, charissimi, induite amaturam Dei, ut possitis signati a vobis repellere suggestiones hostis versuti, quatenus sceleribus carnis abluti, mundi ante oculos divini arbitri inveniamini, cœtibusque Sanctorum adscribi mereamini, ut & nobis pro nostra exhortatione salutis maneat præmium, & vobis pro vestra obedientia perpetuum gaudium.
ANNOTATA.
a In Vecchiazzano & Officio Ms., infra Octavam recitari solito, iste sensus ita exprimitur: Sed ad puri intentionem cordis tacita conscientia pietatis aures inflectit. Alias minoris momenti variationes non annoto.
b Hinc satis patet, hanc esse quamdam concionem, quæ in annua S. Ruphilli festivitate habita fuerit.
c Ego tantum computo, hanc litteram in Græco alphabeto decimum septimum locum obtinere.
d Hic quidem auctor aliquam linguæ Græcæ notitiam prodit; sed longe petita & contorta est S. Ruphilli etymologia, quam subdit.
* alias ortum fecit
* alias tunc
* alias perpetrato
CAPUT II.
Aliæ S. Ruphilli virtutes, victoria de dracone, pia mors & sepultura.
Venerabilis itaque Christi confessor Rofillus & Pontifex egregius non cessabat divinis satiare populum dapibus, illud semper recolens, [S. Præsul zelo animarum ardens,] quid beatus præceperat Paulus: Prædica verbum, insta opportune & importune. Non solum autem in eo doctrina verbi inerat, sed etiam mira doctrina a in ipso pollebat. Castitas quoque, titillationibus carnis expulsis, divinis adjutus b rutilabat in illo adminiculis. Benignitas ita sedule in eo radiabat, ut omnes fideles ad eum confluere gauderent, etiam qui exteri erant; mansuetudo vero, procul positis obsistentibus, in ipso florebat c, ut ad ipsius beatitudinem concurrere cuncti non desisterent per longa terræ spatia. Quid plura? Sic omnes virtutes dono Spiritus sancti in se cumulaverat, ut nihil adversi ei obsisteret contra præcepta divina; ita se cunctis exhibuit misericordem, ut omnes eum ut carissimum excolerent patrem.
[10] [variisque virtutibus fulgens,] Pius erat beatus & vere Pontifex Rofillus, senibus modestus, gratus juvenibus, adolescentibus benignus, infantibus omnibusque patientissimus, infirmis solatium, pauperibus gazophylacium, viduis subsidium, orphanis præsidium, captivis remedium, naufragis erat suffragium. Peccantes ita leniter, si mites videret d; arguebat, ut nihil oneris sentiret ab eo imposita pœnitentia; atque talem se cum peccantibus exhibebat, acsi ipse perpetrata defleret facinora; illud semper retinens quod Paulus Corinthiis dixerat: Quis infirmatur, & ego non infirmor? Quis scandalizatur, & ego non uror? Talibus, ut diximus, gemmis decoratus veridici Euangelii expectabat promissum: Venite benedicti patris mei; percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi.
[11] [draconem suo populo & vicinis noxium,] Humanus non valet sensus ad memoriam reducere, quæ beatus Domini confessor Rofillus mirabiliter peregit temporibus suæ sacratissimæ vitæ: dum enim antiqui serpentis ac versuti & callidi diaboli insidias cavere *admonebat, corporaliter ostendit ipsum pestiferum serpentem cunctis populis, quibus præerat, & aliis plurimis. In spatio, quod pervium est euntibus a Populiensi ad Liviense oppidum, draco insederat magnus, qui solo flatu morbidabat cunctos, quod facere a constitutione protoplasti animabus non cessavit, sic corporibus juges inferre languores, & neces non se subtraxit. Contigit autem Domini misericordia, ut quod ex invisibili dracone Christi confessor Rofillus prædixit, [hoc cunctis cernentibus manifeste exhibuit,] dum eumdem draconem corporaliter ostendit *. Nam quanta in eo virtus contra spirituales aëreasque fuerit nequitias, evidentissimis claruit indiciis de immani draconis ruina e.
[12] [indictis prius orationibus & jejunio,] Denique comperto fœtidi draconis morbo, Vir sanctus talibus alloquitur populum affatibus: Animum advertite, in Domino carissimi fratres, quia secundum Apostolum Non est nobis colluctatio adversus carnem & sanguinem, sed adversus mundi rectores tenebrarum harum. Igitur contra spirituales, & aëreas pugnas oportet, dilectissimi fratres, invisibilia cælestiaque capessere arma, qualiter contra invisibilem pugnetur invisibiliter. Hinc indictum a Jona inclytum sumamus jejunium, cælesteque poscamus auxilium, ut ejus juvamine visibilis invisibilisque evadamus draconis necem. Confido in Domino, quia his adminiculis corporibus animabusque erimus salvati: ad hæc eadem peragenda nostro fratri Mercuriali mittamus monita, ut communiter Domini expostulata venia, de hoste sumamus victoriam, quatenus fidelis sentiat populus, quantum apud Deum valeat communis oratio.
[13] [& S. Mercurialem ad eadem indicenda hortatus,] Interea, sicut sanctus Christi Confessor prædixerat, venerabili Mercuriali præsuli Liviensis [ecclesiæ] direxit mandata talia: Quamquam non exiguo sequestremur terrarum spatio, fraternitatis tamen uno inexplicabilique connectimur vinculo; ita tamen, ut quam alius patitur, utrisque fiat unita compassio. Ex instati præsenti, omnique semper negotio ad Deum propensius ab utrisque subjecto cum populo dirigatur oratio, quatenus clades exitialisque morbus communi petitione pellatur longius. Triduano pariter peracto jejunio, protecti salutis spiritualis clypeo, serpentis draconisque proteramus per auxilium Domini virus nequissimum f.
[14] His egregius antistes Mercurialis præcognitis, preces lamentaque mente supplici, [coram propulo prodigiose interimit.] longius ad Deum misit cum lacrymis. At Christi confessor Mercurialis, ut erat ex belli procinctu solicitus, ante confratris Rofilli adventum constantem suo projecto cum populo antetulit gressum. Jamque certaminis aderat tempus draconisque operuerat * locum, cum Rofillus advenerat sanctus; licet quia prævenerat Domini confessor Mercurialis hac re modicum Rofillus tristaretur g. Beati invicem multo mutuo cum honore sese osculati ad draconis scrobem, utrisque diu flentibus & necessaria populis postulantibus, accesserunt. Tunc beatissimi viri stolis suis guttur nexuerunt draconis, cunctis, qui aderant, mirantibus, de latibulo amoverunt eum pariter abstrahentes: quodam reperto puteo eum includentes super ipsum memoriale imposuerunt gaudentes, concessoque ex hoste triumpho tripudiantes ad propria cum salute plebis remeantes in Christo gratulati sunt omnes, quia hostis ingentisque draconis extinxerunt nequitias, & populum eruerunt a plaga.
[15] Ex eo itaque tempore beatissimus pater Rofillus & antistes imminere prædicebat diem egressionis suæ, [Sciens mortem sibi instare, populo suo valedicit,] quia post patefacta, o carissimi filii [inquiebat] antiqui serpentis machinamenta oportet me ingredi universæ terræ angustissimam viam. Mementote meæ parvitatis. Exiguo usus eloquio [dicebat:] Mutuus vos constringat caritatis amor, ne vestrum aliquem hostis subrepat clandestinus dicente Domino: Dilige Dominum Deum tuum ex toto corde tuo; mox adjecit: Et proximum tuum sicut te ipsum. Qui sicut se ipsum, fratres, proximum diligit, nulla ei hujus mandati, opportuna curatio erit, quia quod quisque sibi impendit, proximo non negabit, si eum, ut se, diligit. Cavete contentiones, cavete lites, diligite pacem, sectamini caritatem, ut his decorati ornamentis, securi veniamus ante summi præsentiam judicis.
[16] [& sancte mortuus sepelitur & invocatur.] His & aliis instructi alloquiis, spiritalibus refecti cibis, qui aderant præ tanti exitu patris flentibus cunctis, se circum signans signaculo crucis, cunctos ad osculum invitavit. Postmodum vitalem cælo spiritum lætus & ovans reddidit. Cujus corpus populi pii aromatibus condientes, linteaminibus sacerdotalibus involventes, dignissimæ tradiderunt hymnidica melodia sepulturæ; ubi ad ejus laudem multa beneficia exuberant jugiter, præcipue apud fideles. Tua igitur deposcimus, Christi beatissime confessor & pontifex Rofille, suffragia, ut nostræ conditionis, ac salutis sis memor, emolumentum nobis impetrans apud reverendum judicem omnium, quatenus obtentu tuæ petitionis esse compotes valeamus æterni gaudii, ut in ultimo tremendoque examine una tecum præsentemur æterno coram arbitro sine confusione. Obiit hic beatissimus Christi Confessor decimo quinto Kal. Augusti, cum quo, præstante Domino nostro Jesu Christo, æternum capiamus regnum per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Editio Vecchiazzani & Officium Ms. hic melius ita habent: Sed & mira sermonis pollebat facundia.
b Ita legitur in omnibus exemplaribus; sed si scriberetur adjuta, sensus saltem redderetur intelligibilis. Non est operæ pretium singulos hujusmodi obscuros sensus observare.
c Alia exemplaria sic legunt: Humilitas vero pro clypeo suis obsistentibus, ita in eo florebat &c.
d In Vecchiazzano & Ms. Officio his sensus ita exprimitur: Peccantes ita leniter, acsi similes sibi viderentur, arguebat.
e Hic in Ughello aliisque exemplaribus videtur aliquid deesse, quod Ms. nostrum melius connectit.
f Ms. nostrum hic saltem dat sensum perfectum, qui in aliis exemplaribus non intelligitur.
g De S. Ruphilli tristitia ob hanc causam nulla sit mentio in Ms. Officio. Attamen in aliis Mss. non tantum illa refertur, sed etiam circumstantiis quibusdam ornatur, ut vidimus in Commentario prævio num. 10.
* alias amovere
* alias offendit.
* forte aperuerat
DE S. PHILASTRIO EPISCOPO
BRIXIÆ IN ITALIA.
CIRCA ANNUM CCCLXXXVII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Philastrius episcopus, Brixiæ in Italia (S.)
AUCTORE G. C.
§ I. Antiquus Sancti cultus ex variis monumentis.
Brixia fœcunda Sanctorum civitas (de ea fuse actum est XV Februarii in Commentario prævio ad Acta SS. martyrum Faustini & Jovitæ num. 1) jam a multis seculis S. Philastrium antistitem suum tanto in honore habuit, [Ex S. Gaudentio & Ramperto probatur Sancti cultus,] ut cives Brixienses olim in annua illius festivitate ab omni opere servili abstinerent, sicuti testatur Rampertus ejusdem civitatis episcopus, qui translationem & miracula S. Philastrii circa medium seculi IX conscripsit, in cujus historiæ initio antiquum illius cultum satis indicat his verbis: Triginta Brixienses sunt episcopi, quos meminimus, qui in altari nomini beati Philastrii dicato, & super caput ejusdem posito, preces Missarum celebrarunt, & diem transitus ejus venerantes, ab omni terreno opere Brixiensem populum abstinere jubentes, reverenter honoraverunt. Imo S. Gaudentius, qui fuit immediatus hujus sancti Præsulis in cathedra Brixiensi successor, innuit, anniversariam ejus memoriam statim a morte solenniter celebratam fuisse, dum concionem panegyricam, in annuo illius festo habitam, ita concludit: Pauca hæc de virtutibus hominis Dei brevissimo sermone memoravi, ne dies iste, quo ad superna migravit beatus Philastrius patronus noster, cujus hodie festa celebramus, tristi silentio inglorius præteriret. Nam cum multa meritorum ejus præconia quatuordecim jam per annos solemnitatis hujus cultum renovans, auditui vestro intulerim, plura quæ prædicari adhuc possunt, intacta perspicio.
[2] Quamvis hi duo testes ad probandam cultus antiquitatem sufficerent, tamen more nostro aliquot Martyrologiorum testimonia iis superaddam. [qui in quibusdam Martyrologiis,] Usuardus & genuinus Ado de eo non meminerunt; sed appendix Adonis a Rosweydo nostro post Adonem edita habet prolixum illius elogium, seu potius Vitæ compendium, quod in illa editione vel in Usuardo, a paucis annis illustrato, legi potest. Petrus de Natalibus, a quo corrupte appellatur Filiaster, in Catalogo Sanctorum lib. 6, cap. 115 paulo diversam ejusdem Vitæ synopsim texuit, quam hic exscribere operæ pretium non est. Maurolycus decimo quinto Kalendas Augusti sic brevius eum annuntiat: Itel Philastri fidei christianæ propugnatoris ac Brixiensis episcopi, qui contra omnes hæreses ac præsertim Arrianam scripsit, ac peregrinando militavit, de quo meminit Augustinus, & cujus Vitam scripsit Gaudentius ejus successor. Galesinius eodem die ita habet: Brixiæ sancti Philastrii episcopi. Is amore Dei ductus, longe lateque peregrinatus multos Christo Domino peperit: tum pro Catholica fide cæsus, fidelis fuit custos gregis dominici. Martyrologium Romanum eadem aliis verbis sic explicat: Brixiæ, natalis sancti Philastrii, ejusdem civitatis episcopi, qui adversus hæreticos, præsertim Arianos, a quibus multa passus est, plurimum verbis scriptisque pugnavit, demum clarus miraculis confessor in pace quievit. Atque hæc de Martyrologiis satis.
[3] [& propriis,] Cultus ejusdem sancti Antistitis perseverat in Officiis ecclesiasticis, Brixiæ jam a longo tempore celebrari solitis. In Breviario autem, quod exstat apud moniales S. Catharinæ Ordinis Dominicani, recitatur sequens oratio: Annue, quæsumus, clementissime Deus, orationibus populi tui, & quos in celebritate beatissimi Philastrii confessoris tui atque pontificis adesse fecisti, ejus precibus æterna perfrui beatitudine concede. Per Dominum &c. Non opus esset proprias hujus Breviarii lectiones exscribere, nisi peculiaria quædam rerum adjuncta continerent, quæ in antiquioribus Actis non leguntur. Ea igitur qualiacumque in curiosi lectoris gratiam hic subjicimus. Lectio I. Fuit beatissimus Philaster natione Hispanus, ex nobili prosapia ortus, cujus parentes fuere fidei Christianæ fidelissimi assertores. Itaque studuerunt puerum suum Philastrum baptizatum publice in operibus fidei Christianæ doceri & primo in Grammaticalibus Lectio II. Operabatur autem in eo gratia divina mirifice, ut omnia, quæ audiret, caperet & retineret, ut quasi vas pretiosum, nomen Domini deferret tempore suo coram regibus & principibus terræ. Cum autem in paterna domo puer Philaster staret & oraret, angelus ei apparens dixit: Esto similis Abrahæ, ut egrediaris de patria tua, & Athenas pergens ibi te totum studiis tradito. Lectio III. Igitur Philaster monitis Angeli acquiescens, Athenas pervenit, ubi brevi demoratus tempore ita profecit, ut ibi magistratus * in omnibus scientiis subtilissime disputaret: unde multos Ariana perfidia deceptos ibi ad fidem Christi convertit.
[4] [Breviarii,] Lectio IV. Inspiratus autem a Deo in Italiam venit, ut hæreticos confutaret. Romam igitur ingressus a beato Damaso Papa honorifice receptus est: cujus eminentem scientiam beatissimus Pater cognoscens, hortatus est Philastrum, ut quam a Deo acceperat sapientiam Romanos docere dignaretur. Lectio V. Itaque beatus Philaster a summo Pontifice cathedrali honore sublimatus non modico tempore in urbe Romana docuit & legit: ad quem audiendum cum tam juvenes quam senes concurrerent, eos tam in moribus, quam in scientiis in brevi perfectos faciebat: diffusa etenim erat in labiis ejus magna desuper gratia. Lectio VI. Quod intelligens præfatus Pontifex ipsum ad sacros promovit Ordines. Ordinatus itaque in sacerdotem, statim in virum alterum mutatus est: cœpit enim considerare altitudinem Sacramenti, & quanta ej reverentia deberetur. Quapropter ex immenso amore, quem ad Christi passionem gerebat, de licentia summi Pontificis usque in Hierusalem pervenit visitaturus loca, in quibus Dominus noster Jesus Christus nostram operatus est salutem.
[5] Lectio VII. Expleto itaque anno, iterum Romam regressus, [lectionibus perseverat.] a præfato summo Pontifice licentia obtenta prædicandi, totum Romanæ urbis ambitum peragravit ubique prædicando. Verum cum audiret Mediolani fidem periclitari ob Arianam perfidiam, concito gradu illuc pervenit: qui gratanter a fidelibus receptus est. Lectio VIII. Fuit autem de consensu tam fidelium, quam infidelium ordinata solennis disputatio, ad quam præsentes esse debebant disputaturi de fide beatus Philaster & Auxentius hæreticus. Venit igitur disputationis tempus & hora: & stabilito communi loco, accessit coram omni multitudine beatus Philaster habitu humili, sed Spiritu sancto plenus fiduciam habens in Domino de perfecta contra Arianos victoria. Lectio IX. Et ecce ex altera parte venit Auxentius hæreticus tumefactus cum caterva hæreticorum & Judæorum, qui parati erant contra dicta beati Philastri disputare. Erant autem multi populi utriusque sexus stantes, ut viderent finem. Factoque silentio, Auxentius clamare cœpit: Quid vis tu Philaster, qui fidem catholicam defendere conaris? Tunc beatus Philaster plenus sapientia & Spiritu sancto, aperiens os suum, ita insolubiliter argumentatus est contra Auxentium hæreticum, & eum conclusit, ut nihil contradicere sciret. Tandem beatus Philaster post multas injurias sibi illatas & crucis passionem Brixiam veniens, & ibi ordinatus episcopus in pace quievit. De S. Præsulis patria, angelica apparitione, studiis Atheniensibus, peregrinatione Hierosolymitana, aliisque, quæ in his Lectionibus narrantur, nulla fit mentio in concione S. Gaudentii, uti nec in antiquo carmine Sapphico, de quo jam pauca præfari oportet.
[6] Vir Clarissimus Paulus Galeardus, canonicus Brixianus, [Antiquo carmine, cujus auctor non videtur esse S. Gaudentius,] post opera S. Gaudentii, anno 1720 pulcherrimis typis Patavii excusa, edidit ex duplici codice Ms. Brixiensis ecclesiæ carmen ad laudem S. Philastrii olim compositum. Quidam putarunt, S. Gaudentium hujus carminis auctorem fuisse; sed laudatus Galeardus, cujus munere dicta S. Gaudentii opera ad nos pervenere, in admonitione huic carmim præfixa istud S. Gaudentio abjudicat, tum propter styli differentiam, tum ob sequens Ramperti testimonium: Sed & rhythmicum hymnum, inquit Rampertus in historia Translationis hic paulo post exhibenda num. 24, quem ergo auctoritatis Gaudentium episcopum fecisse ferunt, cantare de ipso sedule consueverat. Gaudentium autem ipsum composuisse nuto, cum longe aliterque sensus primæ lineæ sit, & ipse rhythmus elementa nominis compositoris sui per capita, ut ita dixerim versuum, si quis intendat, habeat. Notari meretur, quod Lipomanus & Surius hoc testimonium magna ex parte mutilatum ediderint, ac præsertim ea verba, quibus vulgo creditus rhythmi auctor a Ramperto in dubium revocatur, omiserint, quæ tamen in antiquiori codice Brixiensi diserte exprimi asserit Galeardus.
[7] At si hæc omnia sint Ramperti verba, inquiet aliquis, videtur ex iis erui posse nomen auctoris, cum dicat, [sed alius scriptor incognitus,] quod ipse rhythmus elementa nominis compositoris sui per capita, ut ita dixerim, versuum, si quis intendat, habeat. Hæc res majori difficultati obnoxia est, quam prima fronte appareat. Idem Galeardus loco jam citato eam difficultatem accurate discutit, ac nitide sic explicat: Ex initialibus litteris cujuslibet quaternarii nihil aliud efficitur, nisi Filastrius Bricsiensis Præsul. Proinde si quis hunc nodum solvat, erit mihi magnus Apollo: non enim crediderim, Philastrium ipsum rhythmum hunc in suimet laudem condere potuisse. Fortasse Rampertus intellexit, auctoris nomen contineri alio carmine, quod ad calcem illius rhythmi ab ipso auctore adjectum est, habeturque in priori ac vetustiori ex duobus codicibus Mss. Brixianæ ecclesiæ … hoc modo.
Perfectus quondam fueras, Pater alme Filastri,
Ingenio, vita, sensibus, atque fide.
Perfecti nervi studui tibi ponere carmen,
Devotus humilis servulus atque tuus.
Intercede tuis meritis pro me rogitando,
Perfecte semper per Dominumque Deum.
Si quis fortasse probare posset, rhythmi illius auctorem fuisse aliquem nomine aut appellatione Perfectum, ideoque vocem illam alternis versuum capitibus hoc carmine repetitam, non valde repugnarem.
[8] Hæc eruditi viri conjectura mihi non displicet; [laudes S. Philastrii celebrantur.] sed cum ipsemet fateatur, omnia hoc loco obscura & incerta esse, sine ulteriori ratiocinio istud carmen antiquum (a quocumque demum sit compositum) cum Ms. nostro collatum subjicio.
Fertilem cantum, habitator omnis,
Quo fluit Cleosa *, fluit atque Mella,
Circuit currens Ollium recurvum:
Concine mecum.
Istius cantus modulator adsit,
Nostra * Benaci habitans ad ora,
Liber & servus recinantque cunctis,
Vocibus odas.
Læta Plebs cuncta populi resultet,
Brixiæ quisquis genitus, & hospes,
Clerus & laici populi phalanges;
Sexus, & ætas.
Ad melos tanti Patris excitemur,
Ossibus cujus fruimur perenne;
Præsul, & quisquis fuit in hac Urbe,
Tempore prisco.
Septimus * sedis solio resedit,
Brixiensis hic bonus, & beatus,
Nobilis prudensque, Philastrius qui
Nomine dictus.
Turribus quorum genitus hic fuit,
Nullus ex nobis meminit sapit nec *;
Scimus hoc sed nos, Abraham Beatum
Esse secutum.
Rebus, & notis, patria relictis,
Ac fide sese comitante semper,
Dogma quæsivit jugiter supernum,
Sensibus imis.
Is vigil sacros relegendo libros,
Continens solus veluti fuisset,
Instruit sese sapiens amore,
Valde superno.
Vir bonus simplex, bonitate fartus,
Portionem qui propriam, suamque
Esse credebat Dominum, Deumque
Sorte perenni.
Sorte divina sacer est sacerdos
Consecratus; tum studuit deinceps,
Orbis ad metas populos docere,
Dogmate sancto.
Barbaras gentes idolis recurvas:
Atque Judæos homines iniquos,
Perfidos, contra monitis supernis
Restitit ipse.
Regis æterni amabilis * Minister,
Perfidæ sectæ monita magis sed *
Arianorum fore falsa dixit
Semper ubique,
Intimo sensu veluti repugnans.
Sedulis flagris sua membra fundunt,
Cæsa currentem rosei coloris
Sæpe cruorem.
Curiosus dum jugiter moneret:
Impiis tantum licuit in ipsum,
Ut suis membris nimium referret
Stigmata Christi.
Sed tibi, Auxenti, miser, imperite,
Restitit fortis fidei vigore,
Morsibus vestris populum refellens,
Usque cruentis.
In fide multas populi cohortes,
Urbis orbem per stabilibit ipse;
Brixiam donec adiit, volente
Rege poplorum *.
Et rudem, sed tunc cupidam moneri,
Insciam quamquam, tamen ad docendum
Firmiter promptam, studio sagaci,
Ingenioque.
Nam rudem plebem maculas habentem,
Exuit multas veteres: novisque,
Induens ipsam recreando Christo,
Moribus almis.
Sanctus hic vates fuit hujus ævi,
Nescius pompæ, Domini honoris
Arduus cultor, sua non requirens.
Euge fidelis.
Istius secli vacuos honores
Credidit vilis pretii fuisse,
Lege sub Christi meditatus est qui
Nocte, dieque.
Seculi magna, & pretiosa quæque
Sprevit; ut parvum, nihilumque duxit:
Venditores sed pretii minoris
Auxerat emptor.
Patris affectu patiens, ad iram
Et brevis, nec non * facile remittens:
Dulcis, humanus, sobrius, benignus,
Omnia cunctis.
Rectus & judex, medicusque prudens,
Spiritalem qui sapuit medelam:
Miscuit Baccho latices olivi,
Vulnera curans.
Ac Pater quamvis minimis fuisset *,
Nexior * semper, tamen ipse nexus *,
Sexus, ætatis, famulatus atque,
Nobilitatis.
Euge mirandus, imitandus atque,
Vilis, & grati habitus fuitque:
Vilitas spurco caruitque gestu,
Gratia fastu.
Sexies terna rapuit dies quem
Julii mensis, lachrymante clero;
Flente sed multum populi caterva,
Vocibus altis.
Unde nos semper meritis beatis,
Credimus nostri relevarierque,
Fasce peccati, veniæque locum
Posse tenere.
Luminis Patris, Genitique si sit, *
Spiritus sancti, miserendo nostrum,
Gratia perpes jugibus medelis,
Omnibus annis. Amen.
[Annotata]
* id est magisterio initiatus
* Ms. Clesis
* Ms. noster
* Ms. Decimus
* Ms. sapitve
* Ms. agilis
* Ms. magisque
* Ms. polorum.
* Ms. illam
* Ms. maximus
* Ms. minimus
* Ms. voluit videri
* Ms. Filii
§ II. Sancti Philastrii patria, scripta, episcopatus chronotaxis, Acta, & gloria posthuma.
Bernardinus Faynus in notis ad suum Martyrologium Brixianum pag. 100 affirmat, [Incerta est S. Philastrii patria.] S. Philastrium natione Hispanum, & quidem patria Cordubensem fuisse. Ughellus autem tomo 4 Italiæ sacræ col. 729 eum simpliciter Hispanum vocat. Tamayus aliique recentiores communiter ipsi patriam assignant Hispaniam. Caveus tamen in Historia Litteraria scriptorum Ecclesiasticorum pag. 159 suspicatur, eum gente forsan Italum fuisse. Sed tam hic, quam illi carent solidis ad id asserendum rationibus: quomodo enim recentioribus innotuisset certa S. Philastrii patria, quam antiquiores ignorarunt? Quod autem ea antiquitus ignota fuerit, patet ex his verbis carminis Sapphici, quod paragrapho præcedente edidimus.
Turribus quorum genitus hic fuit,
Nullus ex nobis meminit, sapit nec:
Scimus hoc sed nos, Abraham beatum,
esse secutum.
Hinc liquet, jam a multis seculis nihil aliud notum fuisse, quam quod Philastrius Abrahæ exemglo natalem terram & cognationem reliquerit. Quod si S. Gaudentius, ut facile fieri potuit, decessoris sui patriam noverit, saltem eam in hac concione panegyrica non expressit. Quare supra laudatus Paulus Galeardus, Canonicus Brixianus, in notis ad vigesimum primum S. Gaudentii sermonem pag. 240 sic prudenter & ingenue fatetur: Cujas esset Philastrius, omnino nobis ignotum. Nunc scripta ejus examinemus.
[10] [Scripta illius; de quibus Gregorius Magnus meminit,] Quidam opinantur, Acta SS. Faustini & Jovitæ nec non S. Afræ a Philastrio conscripta esse. Verum de hac re alii merito dubitant, ut videri potest in Actis nostris XV Februarii pag. 806, & XXIV Maii pag. 274. At certe Sanctus noster composuit librum de Hæresibus, de quo S. Gregorius Magnus in editione Parisiensi anni 1586 epistola 5 scribens ad Cyriacum episcopum Constantinopolitanum ita meminit: Præterea cum recta a vobis fides veraciter & subtiliter sit prolata inter eos quos per sanctissimas generales synodos damnandos esse censuistis, Eudoxium quemdam vos damnasse comperimus, cujus nomen in Latina lingua, neque in synodis, neque in libris beatæ memoriæ episcoporum Epiphanii, Augustini & Philastri, quos contra hæreticos præcipue disputasse novimus, positum reperimus. Deinde in epistola 15, quam ad Theodorum Diaconum ecclesiæ Constantinopolitanæ scripsit, ita loquitur: Sed ne dilectionem vestram in mea disputatione immorer, quid de hac hæresi Philaster in libro, quem de hæresibus scripsit, dixerit, cognoscit; cujus hæc sunt verba. Tunc subdit Philastrii textum, qui in Bibliotheca sanctorum Patrum, Parisiis anno 1589 per Margarinum Bigneum edita, tom. IV, col. 40 invenitur. Teste Galeardo, Joannes Albertus Fabricius a paucis annis novam hujus Philastriani libelli editionem meditabatur; eam hactenus non vidimus. Sane difficile foret, hunc librum a variis erroribus vindicare, & eruditis notis illustrare.
[11] Sanctus Augustinus in epistola ad Quodvultdeum, [& judicium fert S. Augustinus,] quæ in novissima editione anni 1700 reperitur tomo 2, col 622, de hoc S. Philastrii opere ita judicat: Philastrius quidam Brixiensis episcopus, quem cum sancto Ambrosio Mediolani etiam ipse vidi, scripsit hinc librum; nec illas hæreses prætermittens, quæ in populo Judæo fuerunt ante adventum Domini, easque viginti octo commemoravit, & post adventum CXXVIII. Scripsit hinc etiam Græce episcopus Cyprius Epiphanius, in doctrina catholicæ fidei laudabiliter diffamatus: sed ipse utriusque temporis hæreses colligens, LXXX complexus est. Cum ergo ambo id vellent facere, quod a me petis, quantum tamen inter se differant de numero interim sectarum, vides: quod utique non evenisset, nisi aliud uni eorum videretur esse hæresis, & aliud alteri Neque enim putandum est, aliquas ignorasse Epiphanium, quas noverat Philastrius, cum Epiphanium longe Philastrio doctiorem invenerimus, ita ut Philastrium potius dicere deberemus latuisse plurimas, si tamen plures esset ille complexus, & iste pauciores. Sed procul dubio in ea quæstione, ubi disceptatur, quid sit hæresis, non idem videbatur ambobus: & revera hoc omnino definire difficile est: & ideo cavendum, cum omnes in numerum redigere conamur, ne prætermittamus aliquas, quamvis hæreses sint, aut annumeremus aliquas, cum hæreses non sint. Vide ergo ne forte librum sancti Epiphanii tibi mittere debeam: ipsum enim arbitror Philastrio doctius hinc locutum. Præterea sanctus præsul Hipponensis in suo libro de hæresibus tomo 8 editionis jam citatæ col. 10 innuit, hæreses quasdam a Philastrio perperam distinctas fuisse.
[12] Recentiores critici, qui de scriptoribus ecclesiasticis egerunt, tanti Doctoris auctoritate freti huic sancto Scriptori notam crassi erroris libere inurunt. [a recentioribus criticis hinc inde erroris arguuntur.] Inter alios Cardinalis Bellarminus in libro de scriptoribus Ecclesiasticis pag. 147 de ea ita monet: Sed illud est observandum, multa a Philastrio inter hæreses numerari, quæ vere hæreses non sunt: proinde cum prudentia legendus est. Labbeus noster in Opere de scriptoribus Ecclesiasticis tom 2, pag. 213 de eodem sic pronuntiat: Etsi sanctus Philastrius sanctitate & doctrina præclarus extiterit, hoc tamen ejus opus de hæresibus caute & cum judicio quibusdam in locis legendum, quod nonnulla contineat cum placitis rectæ theologiæ non satis cohærentia. Sixtus Senensis lib. 5 Bibliothecæ sanctæ annotatione 27, aliique apud Possevinum nostrum in Apparatu sacro tom. 2, pag 273 citati observarunt singulares Philastrii errores, quos Ambrosius Rusconus monachus Cassinensis in suo Triumpho catholicæ veritatis anno 1619 Venetus edito excusare nititur hac responsione: Licet in aliquibus erraverit (nempe S. Philastrius, de quo ibi est sermo) hoc non fecit ex malitia & cum pertinacia, nec post datam ab ecclesia definitionem: imo semper Ecclesiæ mandatis se subjecit. Præterea licet a D. Augustino reprehendatur in proœmio sui libri de hæresi, quod scilicet nimis facilis fuerit alios notare de hæresi, hoc tribuitur magno zelo, quem semper habuit erga sanctam Ecclesiam Catholicam Romanam. Prætermitto hic sphalmata chronologica, quæ forte amanuensium aut typothetarum oscitantia in idem opusculum irrepserunt.
[13] [Fuit septimus ecclesiæ Brixianæ episcopus,] Alia hic de Sancto nostro occurrit quæstio; nempe quotus fuerit ecclesiæ Brixianæ episcopus. Ughellus tom. 4 Italiæ sacræ col. 729, Faynus in Cælo sanctæ Brixianæ ecclesiæ pag. 20, atque alii S. Philastrium in Brixiensi cathedra ordine decimum collocant. Huic opinioni fortasse causam præbuit alter ex duobus codicibus Mss. Brixianis, recentior scilicet, qui hoc loco corruptus est: nam ubi in versu Sapphico, antea dato, legitur, septimus sedis solio resedit, suppositum fuit Decimus sedis solio resedit. An id forte a quodam falsario factum est, ut ecclesiæ Brixianæ antiquitas altius repeteretur? Ut ut est, hæc fraus facile detegitur: in antiquiori enim codice sincera perseveravit lectio. Præterea posterioris codicis mutatio aliunde falsitatem suam manifeste prodit, cum huic corruptioni ipsa lex carminis repugnet, & Filastrii nomen, quod initialibus litteris cujuslibet quaternarii exprimi supra diximus. Denique historia Translationis a Ramperto conscripta, quæ in illo eodem codice, cui vitium illatum est, carmini præponitur, apud nos num. 5 sic aperte habet: Etenim hic Septimus episcopus Brixiensem ecclesiam Christo tunc prædicando congregans, sanctum dogma custodivit. Hanc Brixiensium codicum notitiam refero acceptam eruditissimo Galeardo, qui præviam suam in hoc carmen admonitionem ita concludit: Quorsum autem fraus hæc aut quo tenderet, brevibus dicam. Cœperat nempe jam tum apud nonnullos ex nostris male feriatos homines invalere recentior opinio, DECIMUM fuisse Philastrium Brixianæ urbis episcopum, qui antea SEPTIMUS habitus fuerat, cum sciolus fortasse aliquis conspicatus notam carminis hujus sententiæ suæ valde incommodam, delevit, ac recentiori atramento minioque oblivit, intactis relictis sermone Ramperti ac vetustiori codice, qui violatricem manum effugerunt.
[14] [& videtur obiisse circa annum 387.] De S. Philastrii chronotaxi pauca admodum comperta habemus. Ex Labbeana conciliorum collectione tom. 2, col. 978 tantummodo constat, eum anno 381 tamquam ecclesiæ Brixiensis episcopum synodo Aquileiensi interfuisse. Ex sermone S. Gaudentii, quem de sua ordinatione habuit, manifestum fit, illum ante S. Ambrosium obiisse. Plerique scriptores mortem S. Philastrii anno 387 consignant. Faynus tamen eam duobus annis prævertit, in suo Cælo Brixianæ ecclesiæ pag. 20 ita scribens: Philastrius Hispanus, & Arianorum vexatione celebris, in hac sede collocatus est anno CCCLIV. Brixiæ quievit in Domino anno CCCLXXXV. Juxta hunc computum debuit S. Philastrius triginta annis Brixianam sedem tenuisse, cum interim Ughellus in Catalogo Brixiensium episcoporum, loco jam aliquoties citato, de illo sic scribat: Præfuit annis octo, decessitque Kal. Augusti, sancto Ambrosio adhuc vivente, ut narrat idem Gaudentius in sermone de sua ordinatione. Reliqua, quæ ad chronologicam illus vitæ seriem pertinent, omnino incerta sunt. Quare non moramur hic eos, qui apud Ferrarium tradunt, S. Philastrium interfuisse concilio Nicæno, quod anno 325 celebratum fuit. Similes quippe conjecturas, quæ tam facile negantur, quam asseruntur, non tanti facimus, ut iis refellendis aut explicandis tempus & operam impendamus. Nunc de Sancti nostri Actis breviter disserendum est.
[15] Res a S. Philastrio gestæ adeo præclaræ atque copiosæ fuerunt, [Acta ejus S. Gaudentio vindicantur,] ut ejus in episcopali sede successor Gaudentius, qui quotannis virtutes Sancti decessoris sui coram populo prædicare consueverat, sese post quatuordecim sermones, in annu illius festivitate habitos, multas ejus laudes intactas reliquisse sateatur. Ex omnibus his concionibus una solummodo superest, quam etiam duo hypercritici Galli S. Gaudentio libenter abjudicarent; sed suppetunt nobis argumenta, quibus eam sancto isti Præsuli vindicemus. Imprimis, teste Galeardo, sermo hic habetur in duobus codicibus Mss. Brixianis, præmisso hoc titulo: Sermo beati Gaudentii episcopi de Vita & obitu beati Philastrii episcopi prædecessoris sui. Præterea Rampertus, qui ante medium seculi IX Brixiensem rexit ecclesiam, eumdem sermonem S. Gaudentio adscribit in Historia Translationis num. 12 his verbis: Veluti etenim in edito sermone a præsule Gaudentio, Vitæ scilicet beatissimi Philastrii pontificis, legitur, fuisse eum omni ætati & conditioni & sexui stupenda benignitate communem. Deinde num. 23 ejusdem concionis ita meminit: Cujus vitæ sanctitatisque eum sapuit episcopus Gaudentius successor suus, qui per quatuordecim annos, & forsan plus, diem transitus ejus feriatum ducebat, populo siquidem de eo sermonem faciens. Antiquis hisce testimoniis acquieverunt Baronius, Labbeus, aliique viri eruditi. Quare miror a Dupinio in Nova Bibliotheca Auctorum Ecclesiasticorum tom. 3, pag. 84, & ab altero ejusdem furfuris scriptore Gallo in tabula critica Vitis sanctorum mensis Julii præmissa, pag. 15 hanc concionem in dubium revocari. Lipomanus & Surius concionem jam memoratam sub S. Gaudentii nomine ediderunt. Nos eamdem, juxta Mss. Brixiensia a Galeardo emendatam, dabimus, varias codicum lectiones aliaque notatu digna in margine vel annotatis observaturi.
[16] Ad posthumam S. Philastrii gloriam spectat triplex sacri corporis ejus translatio. [& triplex sacri corporis translatio paucis refertur.] Prima anno 838 facta est a Ramperto episcopo Brixiensi, qui eamdem una cum miraculis tunc patratis posteritati scripto reliquit. Nos illam post S. Gaudentii sermonem ex emendatiori Galeardi editione exhibebimus. Altera contigit anno 1456, quam ex libro provisionum civitatis Brixianæ excerptam juxta Ms. nostrum excudemus. Tertia denique facta est anno 1572, quando sacrum S. Philastrii corpus ad altare sanctissimæ Trinitatis translatum est. Joannes Franciscus Florentinius in Indice chronologico Antistitum Brixianorum has tres translationes sic breviter describit: Ejus corpus anno DCCCXXXVIII, V Idus Aprilis a S Andreæ extra Brixiam antro abstruso, ubi quingentos ferme annos latuerat, una cum ejus pedo ligneo, pluribus miraculis celebre, in cathedrale templum hyemale illud, cui postmodum superædificata est ecclesia, quæ Rotunda vulgo dicitur, translatum est. Sexcentis post annis & amplius, veritis aliis, ne inde sublatum esset, non paucis vero contra nitentibus, ne iniquitate loci & confluentium aquarum injuria detrimentum caperet, publico consilio ibidem quæsitum & inventum anno MCCCCLVI a Paganino episcopo Dulcinensi decentius repositum, & anno demum MDLXXII, V Idus Julii a specu subterranea exportatum, & in altare sanctissimæ Trinitatis reclusum est. De tribus his translationibus singillatim agit Faynus in suo Martyrologio Brixiano; nempe de prima ad diem IX Aprilis, de secunda ad XVI Februarii, de tertiæ ad XI Julii. Jam tantum restat, ut in edendis Philastrianæ Vitæ ac translationis monumentis fidem nostram liberemus.
ACTA
Auctore sancto Gaudentio episcopo Brixiensi.
Ex editione V. C. Pauli Galeardi cum Mss. Brixiensibus collata.
Philastrius episcopus, Brixiæ in Italia (S.)
BHL Number: 6796
A. S. GAUDENTIO.
[S. Philastrius, patriarcharum filio comparatus,] Charissimi, nos hodie memores promissionum Christi, honorem debitum beato patri nostro Philastrio, tamquam vere viventi, deferimus: est enim Patirarcharum filius & socius in fide, & æmulator conversationis; quorum sinceritati simillimus [fuit], & qualem Christus a vivere Deo pronuntiat, incredulitatem Sadducæorum valida perscriptione refellens, dum dicit, illum, qui nuncupatur Deus Abrahæ & Isaac & Jacob, non esse Deum mortuorum, sed vivorum. Omnes enim, inquit, illi vivunt. Et certe Scriptura divina mortuos eos fuisse juxta conditionem carnis, quamvis in senecta bona, prædixerat, ac sepultos b, sicut extantia demonstrant sepulcra. Quod igitur beato Petro licuit audenter dicere de patriarcha David, quia mortuus fuerit & sepultus, cum sciret eum prophetica fide vitam præsumpsisse post mortem, quippe dixerat: Vivet anima mea, & laudabit te, & cetera hujusmodi: liceat & nobis audenter dicere ad vos de filio Patriarchæ legitimo, summoque sacerdote Philastrio, quoniam mortuus quidem est & sepultus, & sepulcrum ejus est apud nos: sed vita ejus in Christo est apud Deum. Itaque cum Christus apparuerit vita nostra, tunc & iste cum ipso apparebit in gloria.
[2] [deserit patriam, & post varia pro fide itinera ac certamina,] Legitimum vero eum esse filium beatismi Abrahæ, fidei atque operum testantur exempla. Credens enim Deo fide plenissima, exiit & ipse de terra sua, & de cognatione sua & de domo patris sui, & sequebatur verbum Dei, ab omnibus seculi impedimentis exutus: ac propterea cito assequi meruit, quod sequi studuit expeditus. Exercens namque continentiam singularem, pervigil in Scripturis sanctis, Dei sapientiam concupivit, portionem suam Christum reputans dominum: in quo sunt omnes thesauri sapientiæ cælestis absconditi. Quibus cum replevisset desiderium suum desideriorum cælestium Vir, & per impositionem manus presbyterii, dispensator fuisset divini sermonis electus, negligere gratiam Dei omnino passus non est. Sed circumiens universum pene ambitum Romani orbis, dominicum prædicavit verbum, Pauli Apostoli idoneus imitator existens. Sancto enim spiritu plenus, non solum contra Gentiles atque Judæos, verum etiam contra hæreses omnes, & maxime contra furentem eo tempore Arianam perfidiam, tanto fidei vigore pugnavit, ut etiam verberibus subderetur, & in corpore suo stigmata domini nostri Jesu Christi portaret. Nam & in Mediolanensi urbe idoneus olim custos dominici gregis fuit, Ariano repugnans Auxentio c, priusquam beatus eligeretur Ambrosius. Romanæ etiam non exiguo tempore moratus, multos & publica & privata disputatione lucratus in fide est d. Sed neque per vicos & castella diversarum præteriens regionum, prædicare verbum Dei umquam destitit fidelis Christi discipulus.
[3] Post illos itaque circuitus animarum plurium salutares, [Brixiam venit, ubi rudem populum erudit,] Brixia eum rudis quondam, sed cupida doctrinæ, promeruit; scientiæ quidem spiritalis ignota, studio tamen discendi laudabilis. Excidit continuo imis ab stirpibus horrentem sylvam * diversi erroris bonus agricola, & aratro doctrinæ pronus incumbens, invertit crudam totis viribus terram, squallentemque humum sulcis assiduis in novalia fœcunda convertit, affatim semina vitalium mandatorum gremio ejus insinuans. Plantavit quoque vineam, cujus lætaretur ex fructu: quoniam vinum lætificat cor hominis. Oleas etiam pacis agrestibus indidit oleastris, & asperitati pomorum sylvestrium, germina pinguedinis ac suavitatis inseruit, ut haberet Apostolicus vir aliquem & in vobis fructum, sicut & in ceteris gentibus. Et iste quidem consummati operis nunc apud Deum fructibus gratulatur: nam dignus est operarius mercede sua, & laborantem agricolam oportet primo de fructibus sumere. Ego autem minima ejus pars, omnibus votis exopto, ut agrum, bene a patre consitum, & non satis idonea successione susceptum, quoquo modo tueri prævaleam. Zelum fidei ejus, & magnitudinem laborum paulo ante perstrinximus.
[4] Jam reminiscamur, charissimi, vehemens ille ardor animi quantam possederit in sanctis moribus lenitatem: [& virtutum meritis plenus] illa celsitudo scientiæ quanta fuerit humilitate sublimis: Illa cælestium rerum peritia quam fuerit ignara terrestrium. Erat enim humanæ gloriæ nescius, & acer divini honoris exactor: non quærens quæ sua essent, sed quæ Jesu Christi. Amicitias seculi & officia mundana contemnens, servitio Dei jugiter adhærens, inter humana colloquia jugiter occupatus: nimirum ibi cor ejus erat, ubi thesaurus. Illud etiam quale est, quod cum operosa quæque hujus seculi ac pretiosa despiceret, vilium rerum pauperrimos venditores misericordi ambitione profusus emptor augebat? Parum scilicet computans, quod professis * egentibus largiretur. Erat idem sanctus ira brevis, indulgentia facilis, patientia superans *, humanitate devincens. In corripiendo districtus, in relaxando absolutus, liber in agendo. Omni ætati & conditioni & sexui stupenda benignitate communis, ac tum humilibus quibuscumque conjuctior. Ipse quoque in illo habitu vestium tota erat vilitate mundissimus. Gratus sine industria, contemptibilis sine fuco, & plane qui, ipso nil curante, mentis ejus panderet puritatem.
[5] Pauca hæc de virtutibus Hominis Dei e brevissimo sermone memoravi, [sancte moritur & annua festivitate colitur.] ne dies iste quo ad superna migravit beatur Philastrius patronus noster, cujus hodie festa celebramus, tristi silentio inglorius præteriret. Nam cum multa meritorum ejus præconia, quatuordecim jam per annos solennitatis hujus cultum renovans, auditui vestro intulerim, plura quæ prædicari adhuc possunt *, intacta perspicio. Quintodecimo autem Kalendarum Augustarum exuit hominem & migravit ad eum, quem dilexit. Tam digni igitur memoriam Sacerdotis debito affectu veneremur, ut ipsius quoque suffragio bona, quæ poscimus, facilius impetremus, largiente Dei Filio sempiterno, cui est omnis honor, virtus & gloria, cum Patre & Spiritu sancto in omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Lipomanus & Surius corrupte hic legunt æqualem Christum vivere Deo pronuntiat: nihil enim huc pertinet æqualitas Christi ac Dei, cum non sit sermo de Arianorum, sed de Sadducæorum hæresi, qui resurrectionem negabant, ut recte observavit Galeardus. Quare vetustioris codicis Brixiensis lectionem sequimur.
b Editiones Lipomani & Surii hic iterum erant mendosæ, quas juxta duplex Ms. Brixiense correctas damus.
c Iste Auxentius, qui Mediolanensem cathedram invaserat, in historia ecclesiastica satis notus est.
d Hinc fortasse aliqui S. Augustinum inter eos liberaliter connumerant. Sed Galeardus eorum conjecturam, nulla ratione nixam, merito explodit.
e Hic in antiquiori codice Brixiensi interponuntur sequentia: beatissimi videlicet Filastrii, egregii patroni nostri, cujus hodie festa celebrantur.
* al. silvis
* al professus
* al. supremus
* al. oporteat
TRANSLAT. ET MIRACULA
Auctore Ramperto episc. Brixiensi
Ex editione V. C. Pauli Galeardi, quam cum Mss. Brixiensibus contulit.
Philastrius episcopus, Brixiæ in Italia (S.)
BHL Number: 6797
AUCTORE RAMPERTO.
CAPUT I.
Antiquus S. Philastrii cultus, corporis translatio, & duplex miraculum in ea translatione factum.
Triginta Brixienses sunt episcopi a, quos meminimus, qui in altari, nomini beati Philastrii dicato, [Brixienses episcopi semper venerati sunt S. Philastrii reliquias,] & super caput ejusdem posito, preces Missarum celebraverunt, & diem transitus ejus venerantes, ab omni terreno opere Brixiensem populum abstinere jubentes, reverenter honoraverunt. Hi sunt, tertius ab eo & secundus a Gaudentio Paulus, deinde Theophilus, & Sylvinus & Gaudiosus, Optatianus & Vigilius, & Ticianus, Paulus, Cyprianus, Herculanus, Honorius, Rusticianus, & Dominator. Itemque Paulus, Paterius, Anastasius, & Dominicus, Felix, & Deusdedit: item Gaudiosus iterum, Rusticianus, Apollinaris, Andreas, & Theodaldus, Vitalis & Benedictus, Ansoaldus, Cunipertus, Amfridus & Petrus, venerabilis memoriæ episcopi. Quorum ordine & meritis novissimus ego Rampertus indignus episcopus Brixiensis sanctæ Ecclesiæ, dum officii assiduitas, & abundantia luminaria in eo venerabili loco non essent, quo beatissimæ memoriæ Philastrii corpus jacebat, non de meis pauxillis præsumens meritis, sed in Dei servitio, tanto Patri honorabiliori famulatu servire cupiens, consultis universis sacerdotibus meis, jejuniis & orationibus intervenientibus, anno dominicæ Incarnationis octingentesimo trigesimo octavo, Indictione prima, sexto Idus Aprilis, non sine timore fodiendo, eis junctis sacerdotibus, de quorum vita credulus eram, venerandum corpus reperiens, maximo cum timore, ut puta tam venerabilem glebam tam immeritus contingens, elevavi, collocans in feretri locello.
[2] Deinde quinto Idus Aprilis, congregato Clero, [quas demum Rampertus, etiam præsul Brixiensis, transtulit] stipantibus utriusque sexus immodicis catervis, maximi cum horrore timoris, summaque reverentia, idem corpus transtulimus in matrem ecclesiam hiemalem b nostram Brixiensem, penes altare sanctæ Dei Genitricis Mariæ, ubi præscriptorum Pontificum erat sedes. Et hoc divina providente gratia, non sine miraculo (ut instantia produnt exempla) gestum a nobis est. Ubi quarto Idus Maii, coadunata ecclesia, officiis & jejuniis cum orationibus præeuntibus, maxima cum devotione, in marmoreo recondentes antro, sepelivimus: ut ubi modo pontificum sedes aderat, ibi tanti Patris & Pontificis jaceret corpus: quo sedes honore, & populus devotione, & clerus suffragio, ejusdem meritis intervenientibus, Christo in omnibus favente potiretur: speramus enim Sanctorum meritis nos omnium foveri, & maxime eorum, quorum amplectimur corpora, quorumque vel nativitas vel habitatio fuit cum patribus nostris. Eorum quippe vel dogmate instruimur, vel exemplo martyrii * corroboramur. Quamvis enim homines, quorum nobis vita vel passio cognita est, dum viverent in hac ærumnosa procellosi fluctuatione pelagi, præ omnibus nostrates imbuerint sanctis dogmatibus, mirificisque exemplis, eosque suis suffragantibus jugibus precibus tutati sint, supernam implorando clementiam, tamen eosdem defunctos pro nobis non minus speramus, eorum intercedentibus meritis, nostros esse sub divinæ pietatis protectione patronos.
[3] Quamvis igitur certum sit, divinorum præsentia exempla miraculorum, superna radiasse providentia in nostri venerabilis Papæ translatione, [non sine patratis miraculis, quæ ipse statuit posteritati scripto relinquere.] eorum tamen scriptionis necessitate, nostra plebs eget. Hæc etenim passim affatimque evadens, ægri vulgi turba undique conveniens, & percepta sanitate rediens, mille prædicat vocibus. Hæc vicinorum villæ locorum, quarum infirmi varios secretosque habentes languores, inter tantam multitudinem venerabile corpus adeuntes, procurante Dei misericordia, meritis quoque ejusdem Sancti promerentibus, eorumque fide suffragante, de suis invaletudinibus convalescentes redierunt, fama nobis renunciante, eis supernum narrant miraculum, qui eorum pridie noverant infirmitates, & tot testes miraculorum Dei existunt, qui prius noverant ægros, nisi ægrotantium titubans fides officiat. Sed quia suorum testium, & nostrum generaliter debitus imminet obitus, pro futurorum hominum ignorantia, quorum fidei affectionem erga nostri Patris obsequia studiosam futuram esse speramus, atque audire ardentissimam, non solum lineæ fama generationisque narrante, sed etiam scriptura a nobis, quibus Deus hoc videre concessit, promulgata testante, saltem pauca de pluribus miraculis, quæ Christus misericorditer gessit, confluentibus catervis ad feretrum beati Philastrii confessoris, amatoris & prædicatoris sui, veraciter & compendiose scribere optimum credimus.
[4] [Multo populo ad sacri corporis translationem concurrente,] Cum igitur, ut a nobis prædictum est, plurimis utriusque sexus instructi phalangibus, prius sanctificato clero, sacrisque vestibus induto, effosso clandestino antro, quod ferme centum lustris c beatissimum habens occuluit corpus, attoniti super revelatione, sanctissimum carissimumque thesaurum, in sacerdotum humeros reverenter detulissemus, ad domum sanctæ ac semper Virginis Mariæ summa cum devotione pervenimus. Clero vero necdum ad ejus venerabilem aram pertingente, jam primis de populo sacras valvas aulæ tenentibus, sacerdotibus quoque, qui obsequium vehiculi circa feretrum succidui famulantes præbebant, infra templi limina septimo ferme gressu fortuito subsistentibus, eo præcipue voto, quo veniens devotus populus transiret sub feretrum postmodum ned de loco, quo steterant, vadere queuntibus, territa plebe & ingeminate, Domine miserere, clamitante, incredibilis ineffabilisque sonitus cælitus increpuit. Cujus sonitus tot testes sumus, quotquot tunc illic fuimus.
[5] [mulier languidam manum habens curatur,] Quo momento fragore sonitus exterrita quædam mulier, habens aridam dexteram, & ita rigidam & deorsum defluxam, ut foret invalida contingere os aut pectus suum, illico extendens eam, signum crucis Christi fronti notavit sub nomine Trinitatis summæ, ipsi gratias agens, qui est benedictus in secula, qui est mirabilis in Sanctis suis. O quam mirabiliter gessit! introëunte Sancti sui corpore in ecclesiam, benedictus Deus. Etenim hic septimus Episcopus Brixiensem Ecclesiam Christo tunc prædicando congregans, sanctum dogma custodivit, & arescentem dexteram fidei Catholicæ Ecclesiæ, pullulante sinistra Arianæ perfidiæ ubique quantum potuit, reformare mirifice * studuit. Nunc vero circiter septimum gressum introëuntium sacerdotum corpus ejus portantium, in ecclesia reformavit, pariterque Christianæ mulieris aridam dexteram.
[6] [& alia paralytica,] Sed prius introëuntibus nobis Brixiam, & jam partem aliquam civitatis eundo tenentibus, in subvectu sumpti feretri laudibus Altitonantis aëra pulsando, inter eos infirmos, qui producebantur, quatenus imitatoris Apostolorum transeunte loculo, vel umbra ejus obumbraret quemquam eorum, est evecta quædam triennis languida, quam bilis tabo sic madefecerat, ut in lectuli sui jacens strato, non se posset aliquo modo in alterum-vertere latus, neque cum una vectrice quomodolibet, nisi graviter transponi *. Quæ dum sensisset obumbratione feretri quamdam auram suæ saluti salubrem, cœpit vectricibus innuere, easque exposcere, consulens, uti illo eam portarent, quo sanctum deducebatur corpus, cujus consultus ad nos illatis petitionibus annuentes, præbuimus assensum.
[7] Deportata itaque prope feretrum, jacuit in basilica sanctæ Dei Genitricis perennis Virginis Mariæ, [sanatur.] ubi beatissimi corporis deposueramus feretrum. Et dum quotidie sese melius habere profiteretur, Omnipotenti grates referens, eumque exorans, ut Sancti ejus intervenientibus meritis, sibi tribueret restaurationem sanitatis, die sexto convalescens erexit sese, & accepto baculo, cœpit huc & illuc templi ambitus testudinem perambulare, non egens solito comitis vectricisque suffragio. Et deinceps jugiter in melius restaurata, sospitatis suæ gliscens, sine comitis sustentatione & sine quolibet vectricis juvamine domum rediit.
[8] O mirabilis laudabilisque medicina Dei! [Digressio auctoris.] qui in principio cuncta simul creata materie, per sex dies in proprium uniuscujusque formæ produxit opus, sextoque die ad imaginem suam formavit hominem, cujus filiam languidam, quam potuit modo in ictu oculi salvam facere, disposuit arcano suo arbitrio, paulatim membrorum reformatione, recreando vigorem, prope corpus idonei testis sui, patris nostri Philastrii jacentem, die sexto adventus ejus, ad pristinum revocare statum salutis. Quod medici per triennium arte sua cauti facere nequierunt, hoc perfecit omnipotens Trinitas, quam intemeratam ubique prædicavit Philastrius: pro cujus fidei ardore ab Arianis flagris, corpori suo in flagellando manentia stigmata notata sunt. Quorum vulnera nunc Dei providentia conficiunt medicinam salubrem salutemque cupientibus necessariam.
ANNOTATA.
a Utrumque Ms. Brixiense legit: Triginta autem Brixienses sunt episcopi; ex quibus verbis Galeardus non immerito suspicatur, deesse initium hujus sermonis, cum particulam autem videantur aliqua præcessisse.
b Hæc translatio, teste Fayno in suo Martyrologio Brixiano ad diem IX Aprilis, facta est, ex prima Cathedrali S. Andreæ jam solo æquata ad alteram S. Mariæ Rotundæ, in partem tamen illam hiemalem subterraneam modo penitus clausam.
c Rampertus hic numero rotundo usus est: nam inter annum 387 & 838 non potuerunt centum lustra intercedere, cum lustrum communiter accipiatur pro spatio quinque annorum completorum, ut videre est apud Labbeum nostrum in chronologia Technica parte 2, pag. 547.
* al. martyrum
* al. curiose
* al. tantum poni.
CAPUT II.
Multi variis morbis afflicti ad ejus sepulcrum prodigiose sanitatem impetrant.
[Puella paralytica,] Post illam beatissimi Patris nostri glebæ repertionem delationemque, custodibus in excubando erga venerandi pignoris loculum deputatis, turba languentium immodica conveniebat, superni numinis præstolans afflationem. Dum quadam die Dominica absque arbitro quidam de subjectis custodum inter jacentia languentium corpora transiret, & juxta altare puellam parvulam jacentem cerneret, & nescius languoris ejus, ut surgeret imperaret; illico surrexit, una manu aram tenens, altera patri gaudendo innuens, vulgari voce aiebat: Atta atta a, da mihi fustem, ut ambulem. Viso pater miraculo, non acquiescens precibus filiæ, sed palmis in cælum expansis, voce, qua poterat, subito, licet procaciter, tamen Omnipotenti gratias ingeminans, aiebat: Domine, tibi gratias, Domine, tibi gratias.
[10] Qua voce territi custodes, cucurrerunt ad eum, inquirentes causas gratiarum actionum. [quæ numquam pedibus incesserat, gressum subito obtinet;] Qui testans respondit: Hæc puella, quam altare tenere videtis, mea est filia, septem annos a nativitate habens, quæ numquam, nisi modo, super pedes constitit suos, & insuper quærit a me fustem, ut pergat. Tum unus de circumstantibus currens, reperto baculo, dedit gaudenti puellæ, & cœpit circa aram deambulare. Quam nos eadem hora ad orandum in ecclesia convenientes, deambulantem circa aram vidimus. Et deinceps in melius proficiscens cœpit puella cum * baculi sustentatione huc & illuc insolitum gradatim suum tentare gressum, nobis cunctaque plebe misericordi Deo gratias agentibus, qui non solum anima, sed etiam corpore sanat sperantes in se.
[11] [a quo miraculo auctor ad S. Philastrii laudes digreditur.] Euge incomprehensibilis & immensus, qualiter inter plura, quæ comprehendi possunt miracula, istud est mensus miraculum sua dispositione, plenus septiformi Spiritu sancto, dividens singulis prout vult! Qui dedit Philastrio spiritum scientiæ prædicandi, concessit & huic puellæ septem annos habenti, & juxta corpus prædicatoris sui jacenti, restaurationem compagum pedum atque crurium & feminum eo die, cui ipse sua resurrectione nomen indixit. Et ut detur intelligi, superna id fieri gratia, primum manum cælo extendit debitam: deinde quasi descendens, totum corpus: post hæc, pedum sanat juncturas. Et notandum quod pedes puellæ, manusque curaverit juvenculæ. Quid aliud, nisi quod ipse hoc mirabiliter egit, qui mirabiliter fecit hominem, mirabilius redemit? Qui dedit humanæ naturæ in puerilibus annis gressum, & juvenilibus exercitium operis, ipse puellæ reformavit gressum, & juvenculæ manum aridam restauravit.
[12] [Puero claudo] Veluti etenim in edito sermone a Præsule Gaudentio, vitæ scilicet beatissimi Philastrii Pontificis, legitur, fuisse eum omni ætati & conditioni & sexui stupenda benignitate communem, immo humilibus conjunctiorem quibusque: ita nunc omnibus languentium ætatibus (meritis suis suffragantibus, Christo mediante) profuit & sexibus. Nam inter languentium jacentes cuneos deductus est a genitore suo ita colobus b puer, ut sine vectore suo nequiret consistere aut ambulare, & dum fide parentis & sua comitatus, juxta feretrum beatissimi Philastrii frequentans, divinæ misericordiæ præstolaretur opitulationem, cœperunt nervorum habenæ & fibrarum hiatus, feminis crurisque sui Domino restaurante, reformari, usque dum convalescens super pedes constitisset suos, & solus suum tentaret paulatim, opitulante divino suffragio, gressum insolitum, ita ut aulæ mœnia sine cujuslibet juvamine, grates opifici suo referens, peragraret.
[13] Tum unus presbyter noster, quem custodibus præposueramus, [restituitur incedendi facultas;] accersito genitori suo inquit: Fili, ne mentiaris, sed confitere nobis veritatem causæ languoris hujus pueri, tui filii, utrum a nativitate, an postea femur aruit suum? Qui Deum testans, eique grates cum lachrymis gaudendo referens, confitebatur: Hic filius meus solito humanæ naturæ more in infantia sua a Deo recepit gressum, quo usus est per aliquot annos. Sed cum quodam die propria animalia foras de domo mea truderem, cœpit, me nolente, causa mei amoris hic post me currere. Quo cursu accidit ei dolor summitatis femoris, & post paulum in poplitem & crus defluens, sic effectus est colobus, ut jam per biennium nullatenus vadere quiret, nisi modo intervenientibus meritis (quod firmiter credo) Domini sancti Philastrii, Dei misericordia nobis miserante.
[14] Quam bonus Israël Deus his qui recto sunt corde! [unde Rampertus iterum ad alia dilabitur.] cujus congressu ejus feminis compago emarcuit, & sui prosapia claudicavit, adventu tenus Filii Dei. Sed qui per semetipsum & missos suos colobam Israëliticam plebem reformavit, quæ a recto tramite devians claudicaverat, is ad reformationem fidei nostræ, meritis beatissimi Philastrii, colobum puerum erigens, pie sanitatem afferendo reformavit Jacob enim omni tempore vitæ suæ claudicaverat, quoniam genus ejus in præceptis legalibus secundum litteram, quæ occidit, non secundum spiritum, qui vivificat, vivendo, colobum usque ad perfectionem euangelicæ gratiæ mansit. Puer autem iste originalibus per baptisma exutus sceleribus, sub gratia doctrinæ euangelicæ degens, eo tempore, quo ad lachrymas cum parentibus pœnitentiæ commotus ibat ad frequentatam ecclesiam, circa sanctissimum feretrum venit, & fide comitante, cooperantibus meritis præfati vatis, divina medente misericordia, habetur incolumis.
[15] Sed cum pluribus divinitus passim circa venerabilem redolentibus urnam miraculis, [Adolescens quidam,] reminiscendo nonnulla recolamus, & difficillimum sit omnia nostro comprehendere stylo, saltem quoquomodo, veluti in marginibus littoris pelagi sarculo pauxilli ingenioli collatis lapillis aggerem aggregando, scropea forma rivulum, quem prata bibere optemus, educere libet, & id notare, quatenus diversa in eo facta mirabiliter æterni coruscaverint opificis. Collatum igitur inter cetera est (ut ita dixerum) notissimum nostratis adolescentis cadaver, ac inter capedinem reclinatum, carentis equidem, excepto gustu, humani corporis sensibus, soliti scilicet jacere in lecto bigis imposito, parentibus semivivo aurigæ famulatu utentibus, & animalium suffragantium in iter agendo.
[16] [omnium fere sensuum usu destitutus,] Non solum eo ardore, quo alimoniam peterent, sed magis, ut id nato meritis Sanctorum, omnipotentis gratia eveniret, quod contigit ei, qui ab introëuntibus in templum gratia orationis beatissimis Petro Apostolorum principe & Johanne, eleemosynam petiverat. Isti autem cum grabato, a parentibus arbitrio opificis sui circa urnam deserto, ut operis operator curam gerat parentis lachrymosi, & longi oneris odiosi redeuntis, solers, industria miferentium custodum toto corpore destituto adhibita est in cibando, & ad ea, quæ necesse habuit, invehendo, & maxime in orando pro ipso, quin & pro omnibus ibidem sitis infirmis. Quare decreveramus consultu & consensu boni arbitrii nostrorum consacerdotum, quotidie super ipsis supernam petere medelam. Is enim corporeis sensibus ita defunctus erat, ut visu nil discernere, ore non nisi alio inferente mandere, pedum gressu neutrorum vadere quiret, manum nullam sui, cujusquamve utilitati habilem gerens, ita ut etiam quidam delirantes ei irriderent, credentes eum animæ tantum, corporis minime jam consequi posse sanitatem.
[17] [sanitatem recuperat.] Sed ejus clementia ipsum miserante, apud quem non est impossibile quidquam, corroborando corda fidelium instruendoque titubantium, atque ut aliorum miraculorum testis efficeretur, meritis, ut credimus, intervenientibus beatissimi episcopi Philastrii, pro cujus revelationis testimonio ipsum credimus usque ad id tempus in languore defluxum, ut ejus in eodem manifestaretur gloria, cujus fidei prædicator per urbes orbis fidus permansit Philastrius, superna luce visum, & afflatu loquelam, medelaque tactum cum gressu, sic priusquam venerabilia ossa sepelirentur, a Domino per ipsum accepit, & in ecclesia ejus habetur incolumis, ut gradiatur oculis comitantibus claustra ejus, & queat ori cibum, & fronti inferre crucis vexillum, linguaque fidem & orationem promere dominicam, & quidquid sibi necesse est pronuntiare. Cujus miraculi tot testes sumus, quot Brixiæ eodem tempore degimus, & prius languidum novimus. Qualiter autem prius languidus sese habuerit, non solum Brixienses, sed etiam a Ticino usque Venetiam c, omnes ostiarii religiosorum locorum, & domus proximæ flamineis d testari, si memoria retinent, possunt.
[18] [Auctor ex ea curatione,] Attente nunc meminisse juvat, & credere datur, quod is, qui dicente Domino, inter Hierusalem & Jericho semivivum repertum, indita medela, stabulario, ut curam sui haberet, commendavit, quique ob commissum protoplasti necis conditioni devinctum genus humanum, judicium deceptori, misericordiam decepto dividens, pietate gratiæ suæ eripuit, quod post discipulis curandum commisit, a quibus origo pastoralis curæ emersit, per universam ecclesiam maria terrasque replevit. Cujus officii honorisque curam beatissimæ memoriæ Philastrius episcopus suscipiens fideliter solerterque exercuit, & domino Deo nostro fide immaculata plebem bono exercitio roboravit, modo ad loculum fidelis famulatoris jacentem toto corpore debilem, parentibusque desertum, per omnes corporeos sensus, ita moderans restauravit, ut sibi, non mundo, vivat.
[19] Aperuit enim oculos ejus, ut duces gradientis fiant, [moralia documenta elicit.] non ut mundanam conspiciant vanam gloriam: patefecit aures, quo utilia intelligant, non ut detractionis susurrones audiant. Solvit vero linguam ejus, ut fidem profiteatur, & quæ deliquit, quod hominis est, confiteatur, & sibi necessaria quærat: sed ita parte altera ligatam eam reliquit, ut ad maledicendum & ad detrahendum prorumpere nequeat. Extendit autem ejus arida brachia, ad proprium corpus alendum & tutandum, sed rapinæ habilia non sint. Artuum siquidem inferiorum ita compages reformavit, ut ad sibi necessaria vadere queat, sed ad malum currere debilis, colobusque perseveret. O Philastri, solers stabularie, meritis tuis & gratia opificis nostri, in stabulo, ubi corpus tuum jacet, ita semivivus evasit, ut speculum humano fiat generi. Datur enim, ni fallor, intelligi, ut sensus nostros instar præfati languidi moderemur, utentes eis in necessariis utilitatibus, tam interioris quam exterioris hominis, ita moderando, ne exuberent ad quæque mala perficienda. O admirabilis humani generis opifex, qui in restauratione languidi nostri nos instruis ita corporis uti sensibus, quo valeamus intemeratos custodire sensus interioris hominis, & similes prudentium fieri virginum.
[20] Omnia siquidem, quæ divina immensitas in translatione sui Confessoris peregit, [Duorum juvenum aridæ manus sanantur;] comprehendere cum difficile sit, saltem unum, quod post diem sepulturæ ejus gestum est, ad memoriam charitatis fidelium reducere, sicuti possum, conabor. Nona enim die post reclinationem venerabilis glebæ in præfatæ hiemalis ecclesiæ sepultura, una eademque hora mirabiliter in languidorum turba, duorum adolescentum aridæ manus extensæ sunt. Quos subjecti præpositorum custodes, scientes prius manus ariditate esse defluxos, dum vidissent ad quæque vellent extendere, percunctando geminum reperientes miraculum patefecerunt. Statuentes eos coram, dixerunt vulgari locutione: Nonne videtis sideratos * nostros manus extendere, quas tam hodie, quam heri & prius contractas vidimus? Hoc non solum ipsi custodes & ceteri ibidem siti, sed etiam vicini & noti eorum, quia per longum tempus manus aridas habuerunt, testati sunt. Atque ea die quoniam crediderunt Omnipotentem hoc facere posse, non propiis præsumentes, sed beatissimi Philastrii episcopi meritis, Dei medela sese sanos effectos professi sunt. Unde præ gaudio lachrymosa ecclesia, multimodas Deo retulit grates, quoniam salvat sperantes in se.
[21] Solerter tamen existimo nobis necessarium esse scrutari, [quod miraculum Rampertus mystice interpretatur.] quantum humanus, Domino largiente, capit sensus, hujus qualitatem miraculi, quia credimus pro totius Ecclesiæ instructione hoc gestum. Unde notandum est, quod fide comitante, duobus simul aridæ manus reformatæ sunt. Per fidem, quam habuerunt in Domino promeruerunt salvari duo simul: quo codemur, confidere & sperare in Domino, & diligere proximum. Per manuum restaurationem monemur, ut cum dilectione Dei & proximi bona indesinenter exerceamus opera. Ut quid autem nona die gestum sit, videamus e. Hic enim numerus vi & natura secundus tetragonus est, qui per ternarium conficitur, & in ipso resolvitur. Nonne ter tres, novem faciunt? Et novenarius dividi æque non potest, nisi in tribus ter. Unde docemur Trinitatem credere in una divinitate, & ab ipsa nos esse formatos, & per ipsam juste resolvi. Ecce in secundo tetragono, in secunda nostri Episcopi sepultura docemur cum dilectione Dei & proximi bonis operibus farti, credere Patrem & Filium & Spiritum sanctum, unum esse Deum: Qui vivit & regnat in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Atta vox Gothica est, quæ patrem significat, ut patet ex oratione Dominica, quæ Gothice sic incipit: Atta unsar. Veteres Frisones patrem appellant haita. Hungari attia, & Cantabri per aita hodiedum patrem significant. Potuit ea vox commercio Gothorum aliorumve populorum, qui Italiam invaserant, Brixiæ vulgaris fieri.
b Lipomanus vitiose legit colophus, quod nil significat. Forte colobus provenit a Græca voce κολοβὸς, quæ mutilum vel vitiatum designat: nisi quis malit legere clodus pro claudus, quod in antiquis Mss. satis usitatum est.
c Ticinum seu Papia & Venetiæ notissimæ sunt Italiæ urbes, ita ut hic fusius de iis agere non sit opus.
d Opinor cum Galeardo hic per flamineas intelligi ædes ecclesiis proximas, in quibus olim clerici habitare solebant. Sic apud Gellium lib. 10, cap. 15 flaminia significat domum flaminis Dialis.
e Hic locus de nona die &c. omissus in editionibus, restitutus fuit ex utroque Ms. Brixiensi. Hanc autem esse veram lectionem patet ex sequenti explicatione novenarii numeri.
* al. sine
* id est paralyticos
CAPUT III.
Veterum prodigiorum obliteratio, summa erga S. Philastrium veneratio, & tria miracula ante translationem ejus patrata.
[Antiquitus etiam plura miracula S. Philastrii intercessione patrata esse,] Ceterum ne quis æmulus objiciat, & si quis desiderabilis indagator abs quolibet nostrum stipuletur, utrum absque quoquam miraculo clanculum sopita antro membra tanti vatis fuerint, an prius quiddam omnino gesserit ibidem is, cui semper extitit fidelis angelus testando, dicere pro pluralitate cuncta quis queat, cum a diversis hostibus linearis narratio a, in Italiam irruentibus barbaris & Gothis & Longobardis ceterisque, obliterata fuerit? Sed ne desidia nostra, quasi muta, priora tempora liquisse videamur, pauxilla de pluribus, partim ratiocinando, partim ut ipsi nobis retulerunt, qui colloquio quondam eorum sunt usi, qui aut in die annuali festivo ejus viderant, aut ad sepulchrum senserant Omnipotentis providentia, miraculum vel solatium, intente, mi charissime confrater, quicumque percunctator extiteris, considera.
[23] Qualem eum in Arianorum nefandæ procellæ temporibus, [colligit auctor ex celebri illius cultu;] sanctissimæ memoriæ Ambrosius Mediolanensis episcopus esse intellexit, qui sibi eum collegam habebat? Quantique meriti vicini episcopi eumdem esse existimabant, si quartus Pergamensis * episcopus in epitaphio tertii episcopi, hoc est, prædecessoris sui (ni fallor) meminisse studuit, quod Ambrosius ipsum episcopum b, Philastrius consecravit diaconum? Cujus vitæ sanctitatisque eum sapuit episcopus Gaudentius, successor suus, qui per quatuordecim annos, forsan & plus, diem transitus ejus feriatum ducebat, populo siquidem de eo sermonem faciens? Item triginta post eum Brixienses episcopi, quibus putas causis meritorum miraculorumque ejus conscii fuerint, qui imposito altari super sepulcrum ejus, divina mysteria celebrabant, annualem festum diem transitus ejus recolentes?
[24] Præcessor namque noster, hoc est, venerabilis memoriæ Petrus episcopus, [deinde narrat quomodo Petrus Brixiensis episcopus a febri liberatus fuerit,] tantæ venerationis eum esse monstrabat, ut anhelus mœroris sui, testaretur sese tempore presbyterii sui ita fuisse febribus anctum, ut nulla potio, nullumque unguentum eripere eum a febri quiverit, cum etiam ipse peritus fuerit artis ipsius. Sed cum post aliquod tempus ad sepulchrum beatissimi Philastrii venisset, & ibidem Deum efflagitasset, ut meritis ipsius intercedentibus sibi sanitas tribueretur, sic de oratione sanum se profitebatur erexisse, ut nullus rigor accessionis eum ultra tetigerit. Sed & rhythmicum hymnum, quem ergo auctoritatis Gaudentium Episcopum fecisse ferunt, cantare de ipso sedule consueverat c. Gaudentium autem ipsum composuisse nuto, cum longe aliterque sensus primæ lineæ sit, & ipse rhythmus elementa nominis compositoris sui per capita, ut ita dixerim, versuum, si quis intendat, habeat.
[25] Sed & temporibus sanctæ memoriæ Ansoaldi episcopi, [& quidam custos S. Petri,] dum quidam custos tituli sancti Petri, qui situs est in castro majori, in suburbano fundo possessionis ipsius tituli, cognomento Baronica, depositionem beatissimi Philastrii non rite celebrans, tantumque diem inhonorans, familiam suam in area laborare coëgisset, ita ut fatigati suo sudore, flagellis triticum a paleis excuterent, dicentes, sancti Philastrii festum est, requiescere solito debemus: & ipse magis, ut operi instarent, minans terreret eos, illico correptus a spiritu, per aream vexari cœpit amens. Qui ab attonitis famulis suis captus & vinctus, & insolito more turpiter ad præfatum titulum deductus est, & tamdiu catenis est vinctus, donec sese, inhonorando tantam festivitatem, profestus est deliquisse, & testis propii delicti, & beatissimi Philastrii honoris effectus est.
[26] Post aliquod autem hujus temporis spatium quidam dives Brixiensis eodem die festo depositionis beati Philastrii, in suburbanum casale d suum, quod vocatur Caloniola, pro fœni collectione operarios incaute misit, [aliusque civis Brixiensis ob violatum S. Philastrii festum pœnas dederint;] & jam sicco fœno, & partim plaustris, partim aggeribus aggregato, tam procellosa coruscatio subito tamque præceps adfuit, ut instar pulveris, omnis collectio diei ipsius ab oculis eorum elapsa fuerit, in tantum ut nec unus manipulus remansisset. Unde factum est, ut prædictus dives post hæc annuam festivitatem sancti Philastrii venerabiliter observaret *, & jacturam suam profitendo, testis nostri fieret Præsulis. Cui enim David cecinit, Misericordiam & judicium cantabo tibi, Domine: & qui justo judicio hostem humani generis reprobavit, & ut pia misericordia condolens, suam degeneratam creaturam, id est, humanum redimeret genus, formam servi assumpsit, hoc est, omnipotens, æternus Deus, qui in una eademque essentia, omnipotentia, æternitate, divinitate, carente initio & fine, auctione & diminutione, variatione atque divisione, & gignens, & genitus, & procedens, hoc est, Pater, & Filius, & Spiritus sanctus, cujus consilio persona geniti, humanitate perfecta est, quam misericorditer suspenso judicio cum nostratibus, sic & in omnibus, & cum omnibus in hac re mirabiliter egit.
[27] [ac denique trium horum miraculorum causas explicat.] O dilectissimi Brixienses, quorum unum febribus afflictum, mente humiliatum eripuit: alium scienter arroganterque peccantem, in sese corripuit: tertium, utpote popularem hominem, ignoranter forsan peccantem, in rebus suis afflixit, hoc est, in materie commissi: quoniam unus oratione obtinuit, quod fide credidit: alius vero, quia instanter VI cogens, nec Famulo Dei honorem, nec suis cessit misericordiam, turpiter publiceque intrinsecus correptus, pura tenus professione est, ut sibimet heret emendatio, & aliis exemplum: tertius vero, qui utpote pretio operarios conduxit, & sobria voluntate famulos misit, extrinsecus damnum passus est. Nam totum illud amisit, quod in illicito tempore operari nixus est, cum materie siquidem sua. Habebat enim viridia gramina, & sine peccato sicca, ut oportet, habere poterat: sed quia illicite siccare voluit, ipsam funditus amisit materiam, disponente vel permittente providentia Domini nostri jesu Christi, cujus amator fuit Philastrius, & cujus amorem nos cunctos oportet quærere; qui consubstantialiter * & coæternaliter & æqualiter indivise vivit & regnat cum Patre & Spiritu sancto per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Per linearem narrationem hic intelligi potest traditio, quæ per lineas generationis a patribus ad filios ac seros nepotes pervenerit. Videtur etiam per hanc expressionem posse intelligi narratio litteris delineata & scripto consignata, præsertim cum dicat Rampertus, eam periisse, barbaris in Italiam irruentibus.
b Ughellus tom 4 Italiæ sacræ col. 588 ex hoc loco recte colligit, tertium Bergomensium episcopum non fuisse S. Romulum, a S. Petro apostolo missum, quem aliqui liberaliter inter Bergomenses præsules numerant. Vide, quæ de eo dicta sunt tom. 2 Julii pag. 255.
c Lipomanus & Surius hic tantum ita legunt: Sed & rhythmicum hymnum, quem in ejus honorem Gaudentium episcopum composuisse ferunt, cantare de ipso secule consueverat. Reliqua vero usque ad finem numeri deerant, quæ nos hic juxta testimonium Galeardi ex duplici codice Brixiensi restituimus.
d Casale, quasi a casis deductum, significat villam, seu locum suburbanum. Unde Guilielmus Tyrius lib. 18, cap. 19. In suburbanis, quæ vulgo casalia appellant.
* an non Bergomensis?
* al. celebraret
* al. substantialiter
ALTERA TRANSLATIO
Ex libris provisionum civitatis Brixiensis.
Philastrius episcopus, Brixiæ in Italia (S.)
BHL Number: 6798
EX MS. BRIXIEN.
Anno MCCCCLVI, XXVI Januarii in consilio speciali. Item totis viribus dispositi sunt DD. consiliarii honorare corpus S. Philastrii episcopi Brixiæ, [Anno 1456 a Magistratu Brixiano deputati sunt,] quod, ut dicitur, jacet in capella subterranea ecclesiæ sanctæ Mariæ Rotondæ, quæ vocatur S. Philastrii, quod etiam dubitatur, quod illic sit: nam per aliquos dicitur, quod tempore dominationis magnifici Pandulfi Malatestæ asportatum fuit. Et quoniam aquæ scaturiunt in capella prædicta tempore pluviarum, & dictum venerabile corpus stat in aquis submersum, quod ab omnibus Christianis abominabile censetur, ad bussulas & ballottas a provisum & ordinatum est, quod D. Jacobus Saianus, doctor & advocatus civitatis, & alii cives electi sint cum reverendissimo D. episcopo Dulcinensi Vicario & suffraganeo, & cum auctoritate & beneplacito ejus excavent sub altare dictæ capellæ hoc tempore sicco, & tam profunde perfodiant, ut clare videatur, si dictum venerabile corpus adsit, vel aliqua pulchra arca: & casu quo illud comperiant, sicut juvante Domino speratur, illud elevent cum arca sua, & reducant cum omni honore supra terram in eodem loco, ut non stet aliqualiter in aquis, nec sub terra; & demum moneant DD. Rectores & consilium de quibuscumque repertis, & de modis per eos deliberatis & executis, ut possit provideri solemnitatibus opportunis pro tanta pretiositate reperta.
[2] Anno eodem die VI Februarii, exposito per D Jacobum de Saiano advocatum civitatis, [qui quærerent & effoderent S. Philastrii corpus,] quod in executione commissionis ipsi & aliis civibus factæ die XXIX mensis Januarii, supradicti fuerunt cum reverendissimo Domino episcopo Dulcinensi Vicario &c.; & Dei nomine invocato, devote & reverenter intraverunt capellam subterraneam de Dom, in qua, ut publice fertur, jacet venerabile corpus S. Philastrii episcopi Brixiæ; & cum aliquibus magistris intraverunt, & fregerunt altare magnum, quod ibidem erat, & nihil in eo invenerunt: sed ulterius procedendo fecerunt cavare sub dicto altari, & terreno perfosso, quasi per duo brachia vel circa, invenerunt arcam unam marmoream, & circum illam murum fortissimum de calce tenacissimo, quem totum fregerunt, donec discooperta fuit tota arca, in cujus coperto remanserat una fenestrella parva, per quam intuentes cum luminariis clare viderunt, quod in arca prædicta multa ossa consistebant: ex quo verum esse tenuerunt, quod in ipsa esset venerabile corpus antedictum, attento maxime, quod in dicto coperto sculptæ sunt duæ syllabæ magnæ ultimæ E & B, quæ significabant episcopus Brixiæ. Item in dicto coperto adest unus annulus argenteus, qui significabat dignitatem eximiam. Et ultra procedere noluerunt, donec Consilio hæc omnia reserarent.
[3] [quod inventum, & in alia capsa repositum,] Prædicti DD. consiliarii gratias Deo agentes laudaverunt solertiam prædicti D. advocati, & sociorum, qui tam diligenter & accurate commissa illis per consilium impleverunt cum grandi prudentia & discretione: & tandem post multa colloquia & consilia facta deliberaverunt ad bussulas & ballottas, quod lapso festo beatorum martyrum Faustini & Jovitæ, videlicet die XXVI (forte XVI, ut ex circumstantiis videtur legendum) discooperiatur undique arca prædicta evellendo copertum, prudenter tamen, ne frangatur, & cum omni veneratione videatur per tactum venerabile corpus S. Philastrii: & hoc in præsentia & secundum ordines reverendissimi Domini episcopi vicarii, & DD. prælatos ecclesiæ Majoris & magnificorum DD. Potestatis & Capitanei & civium deputatorum ad prædicta, & cum solemnitatibus opportunis &c.
[4] [honorifice transfertur.] Anno MCCCCLVI, XX Februarii in concilio generali. Considerantes DD. consiliarii, quod arca marmorea, in qua repertum venerabile corpus S. Philastrii episcopi Brixiæ, reperta est subterranea, & modo undique discalzata seu a terreno penitus separata, stat in evidenti periculo furtivi facinoris: & providere desiderantes honori reliquiarum prædictarum, ad bussulas & ballotas ordinaverunt, quod cives egregii, alias electi, una cum reverendissimo D. episcopo Dulcinensi suffraganeo & Vicario generali in nostro episcopatu cum omni debita reverentia & solemnitate condecenti tollant omnes dictas venerabiles reliquias extra arcam prædictam, quæ constat de pluribus petiis b marmoreis, illasque honorabiliter & devote reponant in sua capsetta plumbea, quam dicti cives statim honorificam faciant: & deinde reponant dictam capsettam plumbeam ornate fabricatam in capsono sito in sacristia de Dom circumsepto ferratis, in quo repositæ sunt SS. Cruces aureæ flammæ & campi: & quod post hæc, & quam citius fieri possit, fiat & fabricetur unum altare solemne in capella subterranea prædicta, in qua erant venerabiles reliquiæ seu venerabile corpus antedictum beatissimi antistitis Philastrii, & in ipso altari ponatur arca marmorea supradicta, quæ modo est sub terra, de qua terra elevetur & extrahatur, & supra terram ponatur in altari prædicto, in qua arca reponatur capsetta plumbea prædicta cum sacris reliquiis antedictis, ut ibi remaneat, sicuti ibi erat venerabile corpus antedictum dispositione divina.
ANNOTATA.
a Ad bussulas & ballottas est Italicus loquendi modus, indicans id factum esse per collectionem suffragiorum: nam Italice bussola vel bussolo significat capsam; ballotta autem est globulus. Quare puto, hanc phrasim ortam esse a modo, quo colliguntur suffragia.
b Petium vel petia, Italice pezzo, & Gallice piece, est frustum seu fragmentum, ut videre licet apud Cangium in Glossario.
DE S. ELIO SEU ÆLIO CONFESSORE
JUSTINOPOLI IN ISTRIA.
Ex Ferrario.
[Commentarius]
Elius seu Ælius conf. Justinopoli in Istria (S.)
J. B. S.
De Justinopolitana civitate (vulgo Capo d'Istria) fuse egit Ughellus tomo 5 Italiæ sacræ col. 354, ex quo succinctius in Actis nostris descripta est tom. III Junii pag. 884, ubi de S. Nazario, qui ibidem colitur cum S. Alexandro nostroque S. Elio, [Colitur ut depositus cum SS Nazario & Alexandro,] de quibus idem Ughellus col. 356: Hic asservantur tria Sanctorum corpora, nempe Nazarii episcopi, divi tutelaris, & sanctorum Alexandri atque Ælii, quæ eadem verba in Actis nostris referuntur die IV Maii in Commentario prævio ad Acta S. Alexandri Papæ num. 14. Ferrarium, qui Helium vocat, hic pro recepto cultu appellavi præcipue, quod de eo primus ipse testetur in utroque suo Catalogo; ex quorum primo elogium mox dabimus. In Generali sic ipsum annuntiavit: Justinopoli in Istria, sancti Helii confessoris; ubi notat, Sanctum acceptum ex tabulis ecclesiæ Justinopolitanæ, ortumque ipsum ex vico Cosabona, voluit haud dubie cum aliis dicere Castabona. Acta & tempus quo vixit, ignorari fatetur, remittitque ad Nicolaum Manzolum J. C. Justinopolitanum in Istriæ descriptione, seu potius in elencho Sanctorum istius regionis, ex qua tamen æque quidquam docebimur.
[2] Quæ sint allegatæ tabulæ Justinopolitanæ, ignoro; Manzolum præ oculis habeo, Italice testantem, exstare Legendam, [at de ejus gestis nihil superest,] quæ cantatur in festivitate S. Helii confessoris in vico Castabona huic diœcesi subjecto. Corpus, inquit, est in ecclesia cathedrali Justinopolitana. De quo, æque ac de S. Nazario, nihil reperi, cum perierit codex istius ecclesiæ, in quo eorum Vitæ describebantur. Porro Legenda tota meram exhortatiunculam complectitur, aptissimam quæ de quolibet Sancto & in quacumque catholica ecclesia recitari & decantari possit, ut in ea Latine vertenda aut hic describenda operam ponere, omnino supervacaneum sit. Sermonem Ms. vocat Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, habitum in ejus festivitate; addens, cetera penitus desiderari: antiquum tamen illum esse, ex eo quod urbem Justinopolitanam ad fidem converterit, apparere. Id vero mihi non facile suadebitur, si, ut alii volunt, S. Nazarii diaconus fuerat, hic vero secundus dumtaxat episcopus post Joannem, qui, teste Ughello, primum consecratus sit anno 756. Sed de hac re disputandi locus verosimillime recurret XII Octobris, dum de sancto Maximiliano agendum erit. En modo Ferrarii elogium:
[3] [ut satis certum non sit Ferrarii elogium.] Helius apud Justinopolim (quæ Histriæ urbs est primaria) vitæ sanctitate, doctrina & miraculis resplenduit. Is enim seculi hujus contemptis divitiis, se totum Jesu Christi servitio mancipavit: cumque & moribus & litteris esset excultus, plurimos prædicatione sua ad Christum perduxit, civitatemque Justinopolitanam ad veræ fidei agnitionem, tum concionibus tum miraculis, quibus doctrinam confirmabat, pertraxit. Cujus corpus cum ignotum aliquamdiu fuisset, inventum in ecclesia cathedrali honorifice reconditum est. Illius vero memoria hac die, quæ XV Kal. Augusti est, solenniter celebratur. Addidit noster Justus Locatellus litteris Tergesti datis IX Decembris 1690, sub ritu duplici, sic tamen ut non sit festum de præcepto. Reliquiæ depositæ sunt in cista laminis vitreis obserata, quæ aperitur in prædicti Sancti festo, exponiturque venerationi populi. Scripserat prius Franciscus episc. Justinopolitanus X Septembris 1677, Elium dici fuisse diaconum S. Nazarii, ejusdemque diœcesanum ex castro Costabona, non longe ab urbe dissito, cujus etiamnum exstat domus, in qua mortuus est, suntque ibidem ejusdem prosapiæ agnati, Portulana dicti. Poterat hoc taceri. Malim admittere, festivitatem celebrari ad altare proprium sub choro, propter multa prodigia, præsertim in doloribus capitis. Hoc celebrent Sancti cultores; ast alii de Eliano genere non vane glorientur.
DE S. ARNULPHO MARTYRE, FORTE EPISCOPO TURONENSI,
IN SILVA AQUILINA INTER PARISIOS ET CARNUTUM.
ANTE MEDIUM SEC. VI.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Arnulphus martyr, in Silva Aquilina, Parisios inter & Carnutum in Gallia (S.)
BHL Number: 0706
AUCTORE G. C.
§ I. Cultus ex variis Martyrologiis & Breviariis.
Quam certus est hujus Sancti cultus, tam incerta ac discrepantia sunt, quæ de illius gestis narrantur, sicut per hujus commentarii decursum ultro in lectoris oculos incurret. Auctaria Usuardina de cultu ejus satis testantur: [Ex Auctariis Usuardinis,] nam Pratensi Usuardi Martyrologio sub finem hujus diei hæc alio charactere addita leguntur: In pago Castrinse, sancti Arnulfi martyris & episcopi. Eadem habet codex Tornacensis; Heriniensis autem alia plane phrasi sic utitur: Ipsa die, in silva, quæ Equilina dicitur, festivitas beati Arnulfi pontificis Turonensis & martyris, qui contemporalis & discipulus fuisse noscitur beati Remigii. Antverpiensis Major, omisso episcopi titulo, eum tantummodo Martyris nomine appellat. Centulensis codicis annuntiatio diversa & fusior est hoc modo: In Francia castro Crispeio, natale beati Arnulfi, Turonicæ sedis episcopi, quem tradunt discipulum fuisse beati Remigii Remensium pontificis, a quo scilicet remeans, ab impiis peremptus est. Bruxellensis eum sic annuntiat: Apud Silvam Aquilinam, sancti Arnulfi episcopi & martyris. Codex Hagenoyensis cum Pratensi circa locum convenit. In pago Castrensi, sancti Arnolfi episcopi & martyris. Aquicinctinus eumdem cum Centulensi locum cultus assignat his verbis: Castello Crispiaco, sancti Arnulfi archiepiscopi & martyris. Daveronensis demque pagum Castrensem cum silva Aquilina ita componit. In pago Castrensi, qui dicitur silva Aquilina, natalis beati Arnulphi episcopi Turonensis martyris, cum uxore sua Scariberga. Alias ejusdem Sanctis annuntiationes videre licet in Usuardo nostro, ab aliquot annis illustrato. His adde Petrum de Natalibus in Catalogo Sanctorum lib, 6, cap. 113, ubi brevem Actorum synopsin texuit.
[2] Ex his haud dubie sua hauserunt recentiores Martyrologi, quamvis hinc inde in quibusdam circumstantiis discrepent. [aliisque Martyrologiis,] Maurolycus in suo Martyrologio hoc die ita scribit: Apud civitatem Turonensem, sancti Arnulphi episcopi, a beato Remigio Remensi episcopo baptizati, qui sanctitate & miraculorum gratia illustris eremiticam vitam ducens beato fine quievit. Vereor, ne Maurolycus Arnulphum nostrum cum Metensi ejusdem nominis episcopo hic confuderit: nam Ado a Rosweydo nostro editus XV Kalendas Augusti sic habet: Apud civitatem Metensium sancti Arnulphi episcopi (Maurolycus fere verbatim exscripsit sequentia) qui sanctitate & miraculorum gratia illustris, eremiticam vitam deligens beato fine quievit. At Usuardus Adonem secutus, iisdem fere verbis Arnulphum Metensem præsulem ad XVII Kalendas Septembris retulit. Sed nos hodie de ipso agimus. Ferrarius in Catalogo Generali XV Kalendas Augusti Arnulphum nostrum ita annuntiat: In pago Castrensi, S. Arnulphi episcopi Turonensis & martyris. In notis vero addit: Qui Castris apud Turones vitam agens eremiticam ab impiis occiditur. Quid de hac mortis palæstra censendum sit, postea discutiemus. Castellanus in suo Martyrologio universali, prudenter omittens episcopi titulum, asserit, hunc S. Arnulphum in tractu Aquilino, vulgo Yveline, inter Carnutum & Parisios occisum fuisse. Florarium nostrum Ms. eumdem Sanctum sequenti exornat elogio: In Gallia apud silvam Aquilinam, sancti Arnulfi episcopi & martyris, qui a beato Remigio baptizatus, Clodovei, regis Francorum primi Christiani, neptem habuit uxorem, cum qua virgo permanens, peregrinationem laboriosam in habitu laicali, XXVII annis Sanctorum loca visitando, perfecit: qui tandem post multos in prædicando Christum agones martyrizatus in præfata silva, a Scariberga, conjuge quondam sua, tumulatus est anno salutis DXIII. Hunc annum etiam postmodum examinabimus.
[3] [& elogio Saussayi ostenditur Sancti cultus.] Andreas Saussayus in suo Martyrologio Gallicano ad diem XVIII Julii prolixius more suo texuit elogium his verbis: Ipso die in sylva Aquilina agri Carnotensis, natalis sancti Arnulphi episcopi Turonensis & martyris, qui ex antiqua procerum Francicorum editus prosapia, a sancto Remigio de sacro fonte susceptus, bonisque moribus & pietate imbutus, regis Clodovæi in gratiam ab eodem sancto Præsule insinuatus, ejus jussu Scaribergam nobilem puellam duxit conjugem: quacum inito religioso fœdere de servanda integritate, angelico monitu ad Apostolorum limina devota peregrinatione, cunctis spretis honoribus ac opibus, perrexit. Ipsoque in itinere divinis favoribus coruscans, unum in Gallia, alterum Ravennæ mortuum ad vitam sua oratione revocavit. Tum Turones adveniens, ut sancti Martini sepulcrum veneraretur, cum, orbata præsule ecclesia, de eligendo episcopo a proceribus tractaretur, angelico indicio præsul designatus, hujus cathedræ invitus regimen subiit. Porro, sesquianno vix elapso, vir non tam oneris impatiens quam honoris, iterum peregrinari instituit, auditoque sancti Remigii obitu, ut ejus tumulum coleret, Remos adiit, sponsamque velo virginitatis amiciens, Christo sponso superno consecravit. Hinc excitatus Virginis propinquorum in Dei famulum furor; qui eumdem, de sancti Remigii oratorio exeuntem, impetentes impie trucidarunt. Sicque eorum mactatus gladiis pontifex simul & hostia pietatis ac puritatis occubuit, moriensque jussit sponsæ castissimæ atque charissimæ, ut Turones ad sedem propriam corpus suum deferri procuraret. Id pia virgo cum satageret, medio in itinere sacrum cadaver divino nutu fixum hæsit eo in loco, qui sylvæ Aquilinæ agellus in tractu Carnotensi, nunc ab ejus nomine sanctus Arnulphus dicitur, ubi digne cum conditus fuisset, mox divina virtus inclaruit. Ipsa vero Scariberga cellulam sibi ibidem exstruxit, vitamque religiosam ac solitariam amplexata, in omni perfectione ad obitum usque perseverans, ad cæleste sanctissimi sponsi meruit consortium feliciter pervenire. Inde tamen postea, alternis rerum civilium vicibus, beati ipsius Præsulis ac martyris corpus sublatum, atque Crespeium, Valesiani ducatus caput, advectum fuit, originemque dedit monasterio sui nominis, ubi etiamnum religiose asservatur in diœcesi Suessionensi. Habes hic Actorum compendium, quod ab ipsis Actis subinde differt. Hæc e Martyrologiis sufficiant.
[4] Cultus ejusdem Sancti hodiedum perseverat in variis Galliæ diœcesibus, sicut testantur earum Breviaria, [Lectiones Turonenses anno 1612,] in quibus habet Officium proprium. Juvat hic quasdam ecclesiarum lectiones inter se conserre, ut confirmetur Catholici cultus antiquitas, & simul ostendatur narrationis varietas Breviarium Turonense, anno 1612 typis excusum, celebrat ritu duplici Officium S. Arnulphi archiepiscopi Turonensis & martyris, in quo leguntur tres Lectiones ex Mss. ejusdem ecclesiæ hoc modo desumptæ. Lectio IV. Beatum Arnulphum nobilissimi parentes, a sancto Rhemigio baptizati, precibus a Domino impetrarunt; quem ipse sanctus Rhemigius de sacro baptismate levatum fide Christiana, bonis moribus, atque liberalibus disciplinis instituit, institutum & adultum Clodovæo Francorum regi commendavit: quem in tanto pretio & honore rex habuit, ut ei neptem suam Scaribergam cum Rhemensi comitatu in sponsam tradiderit. Lectio V. Cum autem beati conjuges exhortatione sancti Rhemigii castitatem Deo vovissent, & in omnibus pietatis officiis versarentur, beatus Arnulphus divina virtute his verbis animum pulsante: Si vis perfectus esse, relictis omnibus, Deum nudus sequere; traditis in eleemosynas pauperum patri spirituali bonis omnibus, decem & septem annis peregrinationis causa Romam, Constantinopolim, sepulcrum Domini laico habitu visitavit, & Ravennæ liberata a fauce dæmonis anima, Rhemos patrinum & sponsam visitaturus rediit. Lectio VI. Mortuo Rhemis suscitato, paulo post Tholosam ad sepulcrum beati Saturnini profectus, postea Turonis adveniens, cum de eligendo episcopo contentio suborta esset, voce angelica pontifex renuntiatus est. Post decem & septem dies, relicto episcopatu, undecim annis peregrinatus provinciam quamdam Hispaniæ ab infestatione serpentis liberavit, necatum hominem excitavit, regem cum uxore regnique proceribus ad fidem convertit. Tandem Rhemis cum ad episcopatum redire cogitaret, in oratorio a servis crudeliter occisus est, ejusque corpus (sicut moriens uxori mandaverat) in civitatem Turonicam allatum est.
[5] [& anno 1635 impressæ inter se differunt;] Breviarium Turonense, anno 1635 impressum, ab hac narratione multum differt: nam ubi in priori impressione dicitur S. Arnulphus post decem & septem dies reliquisse episcopatum Turonensem, in posteriori id factum fuisse narratur post sesquiannum. Si quis cupit alterum discrepantiæ specimen, conferat cum Lectione ultima, præcedenti numero exhibita, tertiam ex impressione anni 1635 desumptam, quæ sic habet: Tandem audita morte sancti Remigii, ut ejus veneraretur sepulcrum, Remos advenit, ac sponsam velo virginitatis induit. Unde irritata familia beatum Arnulphum a sancti Remigii oratorio exeuntem contrucidat: qui sponsæ moriens jussit, ut Turonum ad sedem propriam corpus suum sepeliendum deferret; quod divino nutu, medio itinere fixum stetit, & in silva Aquilina agri Carnotensis loco, qui nunc sanctus Arnulphus dicitur, honorifice humatum est cum sponsa sua Scariberga, quæ ibi sanctimonialem vitam maxima districtione laudabiliter consummavit. Vides in hac secunda impressione inter alias historiæ circumstantias locum sepulturæ omnino immutatum esse. Eumdem sepulcri locum in silva Aquilina assignant alia Breviaria, inter quæ est Parisiense anni 1584, cujus Lectiones cum Turonensibus secundæ editionis plane conveniunt. Aurelianense Breviarium tres Lectiones in unam contraxit, & ab Officio Parisiensi anni 1584 ac Turonensi secundæ impressionis vix differt, nisi quod indeterminate dicat, episcopatum Turonensem a S. Arnulpho post aliquod tempus relictum fuisse.
[6] [uti etiam Officium Ms. Crispeiense] Crespiaci in tractu Vadensi, ubi est ecclesia S. Arnulpho dedicata, fit proprium de eodem Sancto Officium, quod anno 1668 manuscriptum accepimus, ex quo hic partem aliquam transcribo. Hymnus ad Magnificat in primis Vesperis sic canitur: Fulgor æterni splendoris servos illustret tutoris Arnulphi & Scaribergæ conjugum divina lege. Ornantur matrimonio virginali, non vitio, integro carnis corpore, nec voluptatis opere. Virgo, martyr, præsul, sponsus fuit dimicans Arnulphus; carnem domuit superstes, Christo placuit antistes Lætetur Gallia, fœta Turonia præsulatu; urbem rexit Turonicam, vitam duxit angelicam. Livor servorum uxoris patravit necem Pastoris; Crespeium servat ambos, unde sibi crevit honos. Jam laudatur martyrium, uxor deflet flagitium poscens benedictionem supplex per devotionem. Eos precamur supplices, nos faciant sic felices, ut possimus paradisi introire claustra Dei Trino Deo & unico &c. Antiphona ad Magnificat: Exultet aula cælica, lætetur mundi machina, exultet urbs Turonica, congratuletur Gallia, Arnulphi magni martyris dum recolit solemnia. Deinde sequuntur Lectiones propriæ, quæ ex Actis excerptæ videntur. At de episcopali ejus munere habet sequentia, nescio unde eruta. Cum esset Turonis & episcopatus vacaret, angelo revelante, episcopus factus est. Ordinatus itaque, sedulus divinis curam impendebat ovibus, ut nullam ferino dente disperderet inimicus. In divinis plane cultibus plebs Christiana crescebat, ac sub tanto pontifice credulitatis suæ augmentis gaudebat, atque proficiebat. Per singulos ferme dies vir venerabilis ecclesias & circumquaque positas frequentabat parochias, & omnem, quæ culpa sacerdotum accideret, negligentiam eliminabat. Tandem episcopatus honorem, ut pondus fugiens, Hispaniam adiit, ubi multos ad Christi fidem convertit. Antiphonæ ad Laudes. I Francorum fausto germine, divino datus munere Arnulphus venerabilis surrexit vir mirabilis. 2. Rhemensium Remigio, tunc temporis episcopo oblatus est a parentibus, cujus fuit filiolus. 3. Beatus præsul puerum suscipiens ut proprium alumnum auctor aluit secundum legem Domini. 4. Pius pater, pius puer, psallebant Christo jugiter: docebat doctor docilem discipulum & humilem. 5. Regi multum amabilis sanctus Arnulphus meruit neptem regis accipere sub conjugali fœdere. Antiphona ad Benedictus: Adest nobis dies gaudii, qua beatus Arnulphus susceptus est inter agmina Sanctorum: nobis ergo succurre, pie pater, apud Deum. Oratio. Omnipotens sempiterne Deus, qui hunc diem nobis honorabilem beati Arnulphi martyris tui atque pontificis solemnitate tribuisti, da Ecclesiæ tuæ in hac celebritate lætitiam, ut cujus festa pio amore veneramur in terris, ejus intercessione sublevemur in cælis. Per Dominum &c. In collectis præcedentium Officiorum etiam martyr & pontifex appellatur.
[7] Prolixiores sunt Breviarii Carnotensis Lectiones, quas propterea hic exscribere non vacat. [& Lectiones Carnotenses;] Attamen earum partem, quæ singularia quædam & ab aliis omissa continet, hic proferre visum est. Ea sic habet: Verum audita morte divi Remigii (cujus fidei sponsam commiserat) statim Rhemos contendit, ut ejus sepulcrum veneraretur, ac virginitatis velo sponsam indueret. Id cum ægre ferrent Scaribergæ servi, adhuc infideles, & Arnulpho ob pietatem infensi, eum a sepulcro divi Remigii abeuntem per insidias fœde trucidarunt: qui moriens jubet corpus suum in Turonensi ecclesia recondi, in qua cælesti pabulo refici consueverat. Quod cum officiosa pietate uxor curaret, in itinere fixum & immobile stetit apud sylvam Aquilinam in agro Carnotensi, ubi honorifice sepultus Arnulphus in hunc usque diem miraculis claret. Porro ejus uxor in eodem loco parsimonia & sanctitate mirabili reliquum vitæ peregit, &, ingravescente senio, post mortem cum viro condita est, ut quorum mens una & eadem semper in Domino fuerat, eorum quoque corpora non separaret sepultura.
[8] Ex hactenus dictis apparet, quam varia in diversis Breviariis de S. Arnulpho nostro tradantur. [ac ideo forte Breviarium Parisiense anni 1684 antiquas Lectiones omisit.] Idcirco fortasse Illustrissimus ac Reverendissimus Dominus Franciscus de Harlay, archiepiscopus Parisiensis, in ecclesiæ suæ Breviario, quod anno 1684 typis vulgatum est, jussit duas priores Officii Arnulphiani Lectiones recitari de communi unius martyris, ac pro tertia legi sequens Sigeberti Gemblacensis testimonium hoc modo. Lectio III. Arnulfus (ut refert his verbis Sigebertus in Chronico) sancti Remigii [in] baptismo filius in Gallia claret, qui post multos in prædicando Christum agones, martyrizatur in silva Parisiorum Aquilina, & a Scariberga, conjuge quondam sua, tumulatus est. Ad id suspicandum me movet ejusdem Illustrissimi ac Reverendissimi Præsulis præmonitio, huic editioni præfixa, in qua sic loquitur: Cum itaque in Breviarium Parisiense postremis temporibus nonnulla irrepsissent, & ea quidem regulis ab Ecclesia constitutis non bene convenientia, omni cura, & qua oportuit prudentia, effectum est, ut quæ forent ecclesiæ splendori aut dignitati religionis minus consona, quæ in homiliis Patrum spuria vel supposititia, quæ in Actis Sanctorum falsa aut incerta, in omnibus demum, quæ pietati minus essent consentanea, ad legem & regulam componerentur: atque adeo necesse visum est quædam omnino expungere, nonnulla pridem omissa adjicere &c. Observa autem hoc Officium simplex celebrari de communi martyris, nulla habita de pontificatu mentione. Hæc pro sequenti paragrapho meminisse juvabit.
§ II. S. Arnulphi distinctio ab altero ejusdem nominis martyre, vitæ tempus, episcopatus, martyrium & Acta.
[S. Arnulphus, qui videtur distinctus ab altero ejusdem nominis martyre,] Nonnulli existimant, Arnulphum nostrum eumdem esse cum homonymo martyre, cujus reliquiæ anno 971 Mosomum translatæ sunt, & cujus Acta narrantur in Chronico Mosomensi, quod Lucas Dacherius tom. 7 Spicilegii pag. 632 edidit. Sed nobis tum ob locorum tum aliarum circumstantiarum discrepantiam probabilius diversi esse videntur: nam Arnulphus Mosomensis in chronico jam laudato dicitur fuisse Lothariensis terræ accola; noster vero traditur sub Chlodoveo rege nobilissimis Francorum ortus parentibus, ejusque pater, mater, ac spiritualis magister in Actis nominantur. Hæc autem omnia verosimilius ignota non fuissent auctori, qui circa medium seculi XI chronicon Mosomense conscripsit, si de nostro Arnulpho egisset. Præterea martyr Mosomensis narratur in tractu Porciensi vel Porcuensi a latronibus… usque ad mortem verberibus & plagis dirissimis toto corpore dilaniatus tandem vix ad villam, quam Gruerias appellabant, pervenisse, ac ibidem post perceptum sacræ Eucharistiæ viaticum pie obiisse. Sigebertus Gemblacensis in Chronico ad annum Christi 513 de Arnulpho nostro testatur, quod extiterit sancti Remigii in baptismo filius, & martyrio affectus in silva Parisiorum Aquilina, … a Scariberga, conjuge quondam sua, tumulatus fuerit. Albericus, Trium Fontium monachus, non ita pridem a Leibnitio editus, in Chronico ad annum Christi 514 de eodem Arnulpho ita scribit: Sanctus Arnulphus, quondam Turonensis episcopus, in silva Aquilina sepultus est. Dicitur, quod primo fuit comes de Reitesta. Denique qui utriusque Sancti Acta studiose conferre voluerit, verosimilius judicabit, S. Arnulphum, de quo hic agimus, distingui ab altero ejusdem nominis martyre, cujus Vitam & Translationem die XXIV Julii illustrare conabimur.
[10] [verosimiliter natus est ante baptismum Clodovei.] De S. Arnulphi familia varii auctores varia scripserunt. Sed cum hæc omnia solido antiquitatis testimonio careant, non lubet huic incertæ genealogiæ diu inhærere. Tantum obiter de nativitatis ejus tempore hic conjecturam facio. Nativitatis epocha præterpropter colligi debet ex Clodovei Francorum regis baptismate, quod circa finem seculi V contigit. Acta nostra indicant, parentes S. Arnulphi ad fidem Christianam conversos fuisse, filiumque genuisse, antequam Clodoveus bæptismum susciperet. Contra vero Breviarum Aurelianense, Parisiense anni 1584, & Turonense anni 1635 S. Arnulphum post Clodovei baptisma natum esse innuunt his verbis: Beatus Arnulphus parentes habuit e Francorum genere nobiles, sed infideles; qui cum rege suo Clodoveo per sanctum Remigium archiepiscopum conversi & baptizati post longa sterilitatis tempora, orante sancto Remigio, Arnulphum genuerunt At si verum est, quod Clodoveus S. Arnulpho neptem suam in matrimonium collocarit, ut postea in Breviariis & Actis narratur, probabilius est, S. Arnulphum ante Clodovei baptisma natum esse, cum Clodoveus juxta Cointium anno 511 obierit, adeoque S. Arnulphus ante hunc annum ætatem matrimonio aptam habere debuerit. Imo id necessario sequitur in sententia Cointu, qui in Annalibus Francorum istud matrimonium anno 503 alligat.
[11] Omnia Acta & Breviaria (excipe Parisiense anni 1684 supra citatum) unanimiter asserunt, [Acta, aliaque monumenta asserunt, S. Arnulphum fuisse episcopum Turonensem;] S. Arnulphum fuisse episcopum Turonensem. De duratione tamen illius episcopatus non conveniunt. Acta nostra ex Ms. S. Foillani, & a Joanne Bosco in Bibliotheca Floriacensi edita, tantum septemdecim dies ipsi tribuunt. Acta vero, quæ in Valcellensi nostro codice Ms. exstant, annum unum, decem & septem dies numerant. Vita metrica, quam post hunc Commentarium prævium secundo loco edemus, idem regiminis spatium ipsi adscribit. Breviarium Turonense anni 1635, Parisiense anni 1584, & Carnotense affirmant, S. Arnulphum cathedram Turonensem post sesquiannum deseruisse; Aurelianense æutem dicit, quod post aliquod tempus honorem episcopatus reliquerit. Attamen, ut dixi, hæc omnia monumenta in eo conveniunt, quod S. Arnulphum constituant episcopum Turonensem. His adde Albericum Trium Fontium monachum, qui in suo Chronico ad annum 514 agens de S. Arnulpho nostro, eum diserte vocat Turonensem episcopum. Instrumentum donationis, quam Simon Comes Crespeiensis anno 1077 ecclesiæ S. Arnulphi fecit, eumdem apellat archiepiscopum & martyrem, non assignato cathedræ loco, ut videre est apud Lucam Dacherium pag. 596 in notis & observationibus ad Opera Guiberti abbatis B. Mariæ de Novigento, quæ anno 1651 Parisiis edidit.
[12] Fateor hæc omnia simul sumpta non leve conficere argumentum pro Turonensi S. Arnulphi episcopatu. [sed maxime mirum est, quod S. Gregorius Turonensis,] At satis mirari nequeo, quod S. Gregorius Turonensis, eodem seculo ejusdem ecclesiæ antistes, & diligens suorum decessorum supputator, eum in Catalogo Turonensium præsulum omiserit. Ruinartius in notis ad Gregorium Turonensem in Historia Francorum lib. 10, cap. 31, col. 534 ita respondet: A Gregorio omissus videtur, quod sedem dies solummodo septemdecim obtinuerit. Sed imprimis hoc septemdecim dierum regimen incertum est, aliis plus quam annum illi assignantibus, uti superius vidimis. Deinde Gregorius videtur omnes suos antecessores voluisse enumerare, etiam eos, qui exiguo temporis spatio ecclesiam Turonensem gubernarunt: nam de Leone, quem Joannes Maanus in suo Catalogo antistitum Turonensium pag. 34 statuit S. Arnulphi successorem, Gregorius in editione Ruinartiana lib. 10, cap. 31, num. 13 ita scribit: Sedit autem menses sex, & sepultus est in basilica sancti Martini. Memorat etiam Dinisium, qui tantum decem menses sedem episcopalem occupaverat. Præterea in hac thronotactica episcoporum enumeratione Gregorius adeo exactus videri voluit, ut non tantum rotunde annos, sed etiam menses & dies computaverit.
[13] [in Catalogo decessorum suorum de illa non meminerit.] Guilielmus Marlotus in Historia Metropolis Remensis tom. 1, lib. 2, cap. 13 eamdem dissicultatem ita sibi objicit: Ceterum an beatus Arnulfus revera Turonensis archiepiscopus fuerit, merito quis dubitare posset, cum Gregorius in Historia Francorum lib. 10, cap. 37 (in editione Ruinartii est cap. 31) eorum texuit indicem, qui ante se ei ecclesiæ præfuerunt. Deinde Claudii Roberti sententiæ subscribens ita hunc nodum solvere nititur: At Robertus in Gallia Christiana omnibus rite examinatis, & quod a Sigeberto non vocetur episcopus, electum tantum fuisse putat, quod verosimilius est. Non omnino quidem displicet hoc effugium; sed tamen nondum omnis mihi scrupulus ablatus est: quomodo enim Gregorius, diligentissimus rerum Fræancicarum, ac præsertim prodigiosarum indagator, rem suo seculo gestam, & forte a senioribus urbis Turonicæ civibus, qui tunc adhuc vivebant, visam aut certe auditam, potuit ignorare? Quomodo ille prodigiosam S. Arnulphi electionem, qualis in Actis refertur, jussu angelico in sua ecclesia factam prætermisit, qui similia aliarum ecclesiarum miracula sedulo solet annotare, ut patet in eadem Historia Francorum lib. 2, cap. 13 ubi miram Rustici presbyteri evectionem ad episcopatum Arvernensem describit? Si Gregorius ob exiguum gubernationis tempus vel ob solam electionem episcopis Turonensibus S. Arnulphum annumerare noluerit, cur saltem alibi de eo obiter non meminit, quando gesta & miracula præsertim in Gallia a martyribus vel confessoribus patrata undequaque colligit? Existimo igitur, hunc S Arnulphum Gregorio ignotum fuisse, qualis certe non fuisset, si etiam exiguo temporis spatio cathedram Turonensem occupasset. Si quis hos scrupulos mihi eximere potuerit, confidenter Turonensi S. Arnulphi episcopatui acquiescam. Interim observo, Sammarthanos hunc nodum non attigisse, eosque S. Arnulphum Turonensium præsulum Catalogo non inseruisse. Nunc de vitæ ac mortis chronotaxi pauca dicamus.
[14] [Chronotaxis Vitæ Arnulphianæ,] Carolus Cointius in Annalibus Ecclesiasticis Francorum ad annum Christi 503 numero 6 Arnulphianæ vitæ tempora ita ordinat: Primo enim Arnulphus annos septemdecim sub habitu laicali peregrinatus est; deinde factus exorcista Tolosam se contulit, orationibus ad sancti Saturnini sepulcrum diu vacavit; tum Turonos profectus oneri pontificio collum invitus subjecit, dimissoque post septemdecim dies episcopatu, varias iterum provincias per annos undecim lustravit, ac tandem, audita sancti Remigii morte, Remos rediit, ut miracula cerneret, quæ Deus per gloriosa beati Pontisicis merita faciebat. Hæc autem ad chronologicos calculos ita rediguntur. Arnulphus anno Christi DIII primam peregrinationem suscepit. Clero se adjunxit post annos septemdecim anno Christi DXX. Post biennium ordinatus est episcopus Turonensis anno Christi DXXII, quo Theodorus & Proculus e vivis excesserunt. Eodem quoque anno postremæ peregrinationi se commisit, & undecim annis in ea expletis, reversus est Remos anno Christi DXXXIII, cum sanctus Remigius Idibus Januariis ejusdem anni jam obiisset.
[15] Hæc quidem Vitæ metricæ, a nobis secundo loco edendæ, ac Breviariis satis conformia sunt; sed repugnant Vitæ primæ, [incerta est;] quæ num. 13 significat, secundam peregrinationem a S. Arnulpho non fuisse susceptam ante obitum S. Remigii. Verba prioris hujus Vitæ sic sonant: Tunc vero gaudens beatus Remigius in omnibus, advocata sponsa domna Scariberga, sibi invicem statuere divinitatis obsequia, in quibus obsequiis domino, sanctissimoque Remigio adhærentes, usque ad obitum sancti Remigii dominus Arnulfus perstitit una cum virgine sponsa. Postea vero num. 21 non dicitur S. Arnulphus post secundam peregrinationem Remos rediisse, quia S. Remigii mortem audierat, ut passim in Breviariis & in Legenda metrica asseritur, sed ut cerneret miracula, quæ Deus per beati Remigii patroni sui merita faciebat gloriosa. Si igitur Arnulphus post mortem S. Remigii undecim annis peregrinatus sit, corruit ex parte Cointii chronotaxis, & saltem Arnulphianæ mortis epocha ad undecim annos differenda est. Nihil tamen absolute affirmo, cum utraque Legenda inter se pugnet, & vix major sit unius quam alterius auctoritas. De episcopatus Turonensis epocha, quam Maanus anno 519 consignat, hic disputandum non censeo, cum de ipso episcopatu dubitari posse supra ostenderim. Jam de loco mortis probabiliorem opinionem eligamus.
[16] Sigebertus in Chronico ad annum Christi 513 diserte pronuntiat, [certior tamen videtur martyrii palæstra.] S. Arnulphum martyrio affectum esse, in Silva Parisiorum Aquilina. Anonymus Actorum scriptor eum Remis percussum esse ostendit his verbis: Dum vero quadam nocte ad sepulcrum sancti Remigii iter capere orationis vigilantia decrevisset, sponiæ suæ servi eum in trivio (sicut mos est malignos bonis invidere) fustibus & gladiis appetierunt, & quidam cultello caput ejus percussit. Idem confirmat Vita metrica num. 46 Forte Sigebertus martyrii & sepulcri locum confudit; quod quidem mihi ideo fit verosimilius, quia Marlotus in Historia Remensi lib. 2, cap. 13 testatur, S. Arnulphum Remis vulneratum fuisse in via, quæ Barbastrum dicitur, ubi nunc crux erecta est in hujus rei monumentum. Idem asserit Ruinartius in notis ad Gregorium Turonensem lib. 10, cap. 31, ubi de S. Arnulpho agens, sic loquitur: Crux erecta eo loco, ubi passus est, etiam nunc visitur Remis via Cæsarea. Non arbitror, hic disceptandum esse de martyrii titulo, cum jam sæpe in opere nostro dictum sit, viros sanctos, qui a lationibus aut aliis impiis occiduntur, passim ab ejusmodi biographis vocari martyres, licet pro tuenda religione aut justitia sanguinem non fuderint. Quidquid sit de causa mortis S. Arnulpho illatæ, ubique in Officiis ecclesiasticis tamquam martyr colitur. Nunc de Actorum scriptoribus quædam investigemus.
[17] Joannes Maanus in Catalogo episcoporum Turonensium pag.33 de S. Arnulpho nostro agens asseveranter ita scribit: [Non videtur S. Audoënus scripsisse Acta S. Arnulphi;] Vitam ejus scripsit accurate S. Adoënus Rhotomagensis episcopus, cujus fragmentum extat apud Quercenatum Historiæ Francorum tom. I sub Chlodovæo. His lectis, mox Quercetanum seu Duchenium loco assignato adii, & pag. 533 indicatum fragmentum inveni; sed nullum ibi est indicium, ex quo colligi possit, istam Vitam a S. Audoëno scriptam fuisse. Deinde evolvi auctores, qui de scriptis S. Audoëni meminerunt. Hi quidem asserunt, S. Audoënum Vitam S. Eligii litteris mandasse; at nullus, quod sciam, eum facit Arnulphianæ Vitæ auctorem. Reperi equidem sermonem, ex Ms. abbatiæ S. Audoëni Rothomagensis editum, in quo fit mentio S Arnulphi & Scaribergæ ejus conjugis. An fortasse Maanus Vitam S Arnulphi, quæ in monasterio S. Audoëni exarata fuerat, ab ipso S. Audoëno conscriptam putaverit, & monasterium S. Audoëni cum ipso S. Audoëno confuderit, ignoro. Libenter hujus rei veritatem, solidis argumentis comprobatam, ab aliis discemus. Non est operæ pretium, hic transcribere preædictum Vitæ Arnulphianæ fragmentum, cum ab Actis nostris in substantia non differat.
[18] [sed ea ab Anonymo & a Letselino,] Amplissimus D. Thomas Luytens, dignissimus abbas Lætiensis, de opere nostro optime meritus, inter alia monumenta nobis subministrata, cum adhuc esset ejusdem abbatiæ supprior, exscripsit e Ms. S. Foillani Acta S. Arnulphi, quæ plane conveniunt cum ejusdem Sancti Vita, quam Joannes a Bosco in xysto dextero Bibliothecæ Floriacensis pag. 242 ex Mss. edidit. Quis fuerit illius Vitæ scriptor, quove tempore floruerit, hactenus assequi non potui. Quamvis in hac Legenda quædam nobis displiceant, quæ in annotatis observabimus, tamen quia reliquis paulo simplicior antiquiorque videtur, eam priori loco excudemus. Huic subjungemus metricam ejusdem Sancti Vitam, quam quidam, nomine Letselinus, Fratrum impulsu se composuisse testatur. Cum in epilogo hoc Letselini nomen legissem, incessit animum cupido cognoscendi hunc virum. Evolutis igitur frustra aliquot scriptorum catalogis, incidi in tomum IV Annalium Benedictinorum, ubi Mabillonius ad annum Christi 1008 num. 9 citat sequentia Helgaldi verba: Castrum, Crispiacus dictum, a Waltero potenti nobiliter constructum Suessionico in territorio, abbatiam sancti Arnulfi a se factam, nobilis nobilem, & per secula reddidit illustrem: nostra enim ætate ibi abbatem quemdam, Lezcelinum nomine, constituit, boni testimonii virum, professione regularis vitæ monachum. Ex his cœpi conjicere, hunc Letselinum forsan esse Vitæ metrica auctorem, tum quod in hac abbata (nunc est prioratus congregrationis Cluniancensis) reliquiæ Arnulphi quiescerent, tum quod ejus cultus illic præcipue vigeret, ut paragrapho sequenti videbimus. Hanc nostram de scriptoris ætate ac professione conjecturam ultro aliorum judicio submittimus.
[19] Habemus præterea in Ms. nostro codice Valcellensi proxilam S. Arnulphi Vitam, [ac præterea a quodam nugarore scripta sunt.] quam nugator quispiam, profana sacris miscens, composuit, & forte auxit, interpolando illam, quam primo loco edemus. Letselinus hunc interpolatorem præ manibus habuisse, & ex eo suam legendam metricam composuisse videtur; aut si in eo fallar, saltem interpolator Letselinum præ oculis habuit: nam tam presse mutuis vestigiis insistunt, ut alterum alterius scripta legisse oporteat, uti cuilibet ea conferenti manifestum fiet. Prudentior tamen fuit Letselinus, qui, quantumlibet poëta, a profanis in re seria & sacra magis abstinuit; errores tamen non paucos admisit, quos post singula capita verbo annotabimus. Ne quis vero miretur, quod hunc interpolatorem nugatoris nomine compellarim, habeat ex eo specimen, quod verbatim transscribo. Virum S. Arnulphi precibus a morte suscitatum inducit cum S. Remigio loquentem, & pœnas inferni, quas viderat, ita post alias nugas serio narrantem: Tria pariter stagni fluentis flumina vidi, quæ senex irreligiosus custodia servabat pervigili: ipse vero ratem conto subigebat, & ad hæc tormenta mortuorum umbras, quas ignis exusserat, navigio ducebat. Tunc vero insanabilis dolor, incomparabilis luctus, irremediabilis pœna, & geminata angustia, nullis penitus tribulantionibus comparanda. Erant ibi in foribus centuari immanes, scyllæ biformes, belua Lernæ, flammisque armata Chymera, Gorgones, Harpyiæque, centumgeminus Briareus, ac formati corporis umbræ: quæ loca cerberus triceps regebat, &, quæ alii non poterant, hic inferebat tormenta. Satis est ineptiarum; ad Sancti reliquias, variis locis honoratas, progrediamur.
§ III. Reliquiæ S. Arnulphi variis locis honoratæ.
In Vita metrica, quam secundo loco edemus, num. 53 narratur, quomodo S. Arnulphi reliquiæ ad Turonensem urbem deferendæ in silva Aquilina mirabiliter substiterint. [Reliquiæ S. Arnulphi Turones deferendæ,] Codex noster Valcellensis eamdem historiam refert his verbis: Post mortem sanctissimi Viri venerabilis matrona (nempe Scariberga) corpus ejus diligentissime tractavit, quod linteaminibus involvit, aromatibus condivit, & sarcophago impositum plaustro ad deducendum, quo fuerat jussa, superposuit: in qua deductionis via cuicumque ægrorum Sancto fuerunt obvii, per virtutem beati Martyris a quacumque detine bantur infirmitate, meruerunt liberari: quo rum quæ summa fuerit, non nostræ opis est evolvere verbis. Millia cæcorum, claudorum millia curavit, & quidquid natura indiscrete damnaverat, reparavit. Quo gloriæ triumpho comitante, virtutiferam glebam longius prosecuti sunt, donec stationem fecerunt in pago Castrensi Silvæ Aquilinæ in loco nomine Hibernio super fluvium Resbacis. In eadem autem silva Dordingus comes cervum venatibus agebat, qui fugiens juxta sarcophagum Viri Dei constitit; & insequentes canes, latratus officio privatos, virtus divina longius stare compulit. Cumque prædictus comes æstuans venisset, & virtute beati Arnulphi hoc factum veraciter comperisset, pronus in terram adoravit, & Sancto plurima donaria devotus obtulit.
[21] Sequenti vero die cum cœptum iter vellent peragere, [in Silva Aquilina mirabiliter substiterunt,] omnimodis impediti sunt divina voluntate: nam plaustrum rigebat, & boves pedes affigentes illud trahere non valebant. De quo loco cum corpus minime moveri posset, Dordingus comes plus devotionis erga beatum Virum habens, omnia, quæ ibi hereditario jure possidebat, sub chirographo tradidit, atque ibidem eum diligentissime ac condigno honore sepelivit; ubi florent ejus curationes, & multas sanitatum curationes per eum operatur Deus. Quo sepulto, venerabilis femina Turonos celerius abiit, & quæ acciderant, omnibus narravit: qui gavisi sunt, & super hoc laudaverunt Dominum, qui salvos facit sperantes in se in æternum. Inde regressa mausoleum, & in honore sancti Remigii pontificis super beatum Virum oratorium construxit, in quo postea ad ejus exsequias cum fratre suo Patricio episcopo per tria annorum, & eo amplius, curricula eremiticam vitam duxit. Letselinus etiam de Patricio Scaribergæ fratre meminit. Codex Ms. Collegii nostri Claromontani, & Vita Scaribergæ, quam hac die etiam marito suo subjungemus, per hunc Patricium intelligunt celeberrimum Hibernorum apostolum. Quod si eumdem hic indicare velint biographi S. Arnulphi, haud dubie toto cælo aberrant, ut in Commentario prævio ad Vitam S. Scaribergæ pluribus ostendemus.
[22] [indeque sublata,] Reliquiæ S. Arnulphi, ex silva Aquilina sublatæ, ad comitatum Vadensem pervenerunt, uti narrat auctor anonymus, quem post utramque Vitam e Ms. nostro dabimus fortasse sacra ossa distributa sunt in varias Galliæ ecclesias, quas jam recensere conabimur. Imprimis venerabilis Guibertus, abbas B. Mariæ de Novigento, qui anno 1124 obiit, in Monodiis seu Vita sua lib. 3, cap. 19 in hanc rem scribit sequentia: Brachium beati Arnulfi martyris in oppido unde eram oriundus (dicitur fuisse Belvacensis) habebatur, quod a quodam locis illis illatum cum oppidanos reddidisset ambiguos, ad probationem ignibus est injectum; sed exinde saltu subito est ereptum Succiduo denique tempore quidam consobrinus meus de castri primoribus, gravissima est passione percussus. Cui brachium beati Martyris cum fuisset ingestum, valitudo loco se mutans ad tactum ejus, locum ferebatur in alium. Cumque vis illa diffugeret, & fugienti e vestigio sacri brachii tactus insisteret, ad ultimum post aliquot in vultu membrisque discursus in ipso juguli scapularumque confinio, tota morbi illius violentia evagans, sublata paululum in modum muris cute, pariter glomerata sine dolore delituit. Cujus rei causa quotannis omnes clericos, qui ejus festivitati intersunt, eo die, quoad vixit, lautissime pavit, ejusque posteri facere hodieque non desinunt. Quod brachium, avi mei non uxor, sed familiaris quædam ad tales femina satis solers as seculum opimo auro lapidibusque contexit.
[23] [ad varias] Deinde de ejusdem Martyris reliquiis hæc subjungit: Gusia hujus Laudunensis pagi castellum est, in quo beati Arnulfi itidem brachium esse dicitur. Quod fures cum direpto ecclesiæ thesauro pariter diripere voluissent, jamque tenerent, de eorum sese manibus extorsit, nec uspiam ferri quivit. Hoc ipsi fures, cum residuis quæ asportaverant deprehensi, hora ipsa, qua erant efferendi in furcas, confessi sunt In auro, quo ipsum colitur brachium, locus est, qua nullo inclusorum artificio gemma ulla potuit cohiberi: inserta enim nec mora laxabatur; mutata cum opifice, & opitex ac opificium cassabatur. Quo loco jam sit hoc secundum brachium docuit me Casimirus Oudinus, tunc catholicus & religiosus, postea infelix Ordinis & fidei apostata, qui ad hunc Guiberti textum, ad Majores nostros transmissum, hæc notat: Brachium istud sancti Arnulphi habetur nunc in Abbatia nostra Buciliensi episcopatus Laudunensis. Idem Oudinus in alia scheda ad nos scripta, circa eamdem translationem sic distinctius loquitur: Collegium Castri Guisiani Canonicorum, juxta Guibertum libro I (voluit dicere 3) Monodiarum cap. 19, possidebat unum brachium sancti Arnulphi martyris, unde magno cultu quotannis hujus festum celebrabant. Sed id illorum assensu traditum (ut constat ex authentico desuper confecto instrumento apud eos) Abbati & canonicis Buciliensibus circa annum MDLXXX, ubi hucusque cultu religioso servatum, & ab Edmundo Sauvage abbate loci pientissimo, nunc autem ad abbatiam Jouillariensem translato, inclusum præclaro argenteo vase, accurrentibus interdum fidelibus spectandum ostenditur: quo ex anno Officium dicti Martyris in eadem abbatia insigni cultu canitur. Hæc ille, dum adhuc erat Catholicus & religiosus.
[24] Teste Miræo in Originibus Benedictinis cap. 26, [Galliæ] S. Arnulphi sacrum corpus (intellige partem pro toto, sicut in similibus expressionibus sæpe fieri debet) ut & sponsæ ipsius S. Scaribergæ, adservatur in … monasterio S. Arnulphi apud Crispeium: quod licet exiguum sit oppidum in ditione Suessionensi situm, est tamen caput regii ducatus Valesiani in Francia. Mabillonius in Annalibus Benedictinis anno 1008 num. 9 fundationem hujus monasterii sic refert: Eo tempore Walterius, cognomento Albus, Ambianorum comes & castri Crispiaci in pago Vadensi (vulgo le Valois) dominus, cum Adela uxore monasterium in eodem castro construxit in honorem sancti Arnulfi martyris, qui sancti Remigii discipulus, & Turonum archiepiscopus fuisse dicitur. Nec minori benevolentia hanc ecclesiam prosecuti sunt Walterii seu Gualteri nepotes, ut videre est apud Dacherium in notis & observationibus ad Opera Guiberti Abbatis de Novigento pag. 596 & 597, ubi inter alia profertur sequens diploma: In nomine sanctæ & individuæ. Trinitatis… Ego Simon comes Crespeiensis &c. Salutem animæ meæ, imo & patris mei venerabilis comitis Radulphi præcavens in futurum, præsentis vitæ dies nihil esse conspiciens, atque mentem pro posse in consideratione æternitatis figens, supradictum Radulphum patrem meum de Monte desiderio, jam per tres annos post sui corporis dissolutionem ibi jacentem, asportare feci, & ecclesiæ sancti Arnulphi, quæ ab eodem & ab antecessoribus in castello Crispiacensi honorifico schemate fundata, in qua etiam ex aqua & Spiritu sancto renatus fuerat, reddidi, ibique more antiquorum juxta sepulcrum matris meæ, uxoris suæ, nec non & prædecessorum nostrorum, cum psalmis & orationibus in spelunca duplici collacare feci, ut melius apud Deum, eumdem archiepiscopum & martyrem, videlicet beatum Arnulfum, habeamus pro animabus nostris intercessorem; eidem ecclesiæ per annulum aureum totam terram de Bonoculo, quam hactenus in dominio habebam, cum servis & omnibus appendiciis suis concedo &c. Actum Crispiacensi castello XI Kal. April. anno Incarnationis MLXXVII, Indict. XV. Epact, XXXIII concurr. VI, regnante Philippo rege Francorum. Alia ad idem monasterium pertinentia ibidem legi possunt.
[25] Intelligo, etiam Claromontii, quod est oppidum agri Bellovacensis, [ecclesias pervenerunt,] in Insula Franciæ situm, notabiles S. Arnulphi reliquias existere, atque ibi in ecclesia collegiata Deiparæ Virginis solennem esse hujus Sancti cultum. Vix dubito, quin in diœcesi Suessionensi aliisque vicinis sacra hujus Sancti ossa honorentur, cum de iisdem Officium recitetur. An subinde hujus Martyris lipsana cum homonymorum Sanctorum reliquiis confusa non fuerint, aliis disquirendum relinquo. Certe Rothomagi, ubi etiam de S. Arnulpho, tamquam martyre & pontifice, fit Officium in Breviariis, anno 1581 & 1627 impressis, reliquiarum partem antiquitus servatam fuisse, colligo ex tomo 3 Anecdotorum Edmundi Martene, ubi ex Ms. monasterii S. Audoëni Rothomagensis editur sermo in festivitate Sanctorum, quorum reliquiæ in præsenti ecclesia requiescunt. Hunc sermonem Rothomagi habitum fuisse, eruo ex his verbis num. 2 ibidem positis: Sanctissimus pater noster, hujus sanctæ metropolis gloriosus pontifex Audoënus, totius Galliæ & occiduæ regionis lucifer præfulgidus, laudabilis vitæ cursu peracto, hic sua membra deposuit. Deinde num. 3 ad rem nostram leguntur sequentia: Beati Calixti Papæ, & sancti Arnulfi archiepiscopi & marytris brachium nobis salutare conferant præsidium contra omnium occursus & impedimenta malorum. Idem confirmat catalogus reliquiarum (eas hæretici anno 1562 impie diripuerunt, aut flammis consumpserunt) anno 1532 authentice conscriptus, quem ex archivo Santandoënæo Arturus a Monasterio in sua Neustria Pia exhibet, ubi pag. 59 inter cetera sic legitur: Brachium S. Arnulphi martyris, albo inclusum argento, exterius adornatum XXVI lapillis utcumque pretiosis. Si fuerit hoc integrum Arnulphi nostri brachium, oportet illud aliunde eo allatum fuisse, cum jam superius num. 22 & 23 duo ejusdem Sancti brachia apud Guibertum abbatem invenerimus; nisi quis, more hagiographis satis usitato, ubique partem brachii pro brachio accipere malit.
[26] [& earum pars ex urbe Turonensi,] Maanus denique in sua sancta & metropolitana ecclesia Turonensi pag. 34 post descriptam ejusdem Sancti Vitam, de illius reliquiis ita testatur: Corpus autem in Aquilinam silvam delatum, tumulatum est a Scariberga conjuge, inquit Sigebertus, ubi stat hodieque oppidum S. Arnulphi ab eo dictum in agro Parisiensi: translatum vero Turonos aliquanto post tempore perhonorifice exceptum est a clero populoque, ac innumeris deinceps miraculis celebratum in cathedrali ecclesia, donec Calvinianis novæ factionis hæreticis ecclesias per summam impietatem deprædantibus, anno MDLXII concrematum est & ipsum cum sacris omnium reliquiis, quæ Turonis summo hactenus fuerant in honore. At oportet saltem aliquas hujus Sancti reliquias sacrilego Calvinistarum furori subductas fuisse, cum Capitulum Turonense anno 1570 partem coxendicis Philippo II Hispaniarum regi miserit, uti constat ex authentico testimonio, quod in Ms. Lipsanologio Escorialensis monasterii invenimus, quodque anno 1722, cum ibidem Sanctorum causa versaremur, transcripsimus hoc modo: Universis & singulis Christi fidelibus ad quos præsentes litteræ pervenerint, Decanus, totumque Capitulum insignis metropolitanæ ecclesiæ Turonensis, sanctæ Sedi Apostolicæ immediate subjectæ, salutem in eo, qui est vera omnium salus. TAntus in S. C. M. Hispaniarum regis Philippi Secundi, nunc regnantis, in his Galliæ, inter ceteras Christianorum partes, finibus erga orthodoxæ fidei cultum manutenendum exsuperavit zelus, ut in extremis hujus Francorum regni negotiis pro tuitione ipsius fidei non solum propriis opibus, verum etiam regnorum suorum militibus & incolis, quoties opus fuit, non pepercerit; tantaque in eo, Catholicæ Ecclesiæ rebus maxime agitatis, eluxit pietas & firmitas, ut etiam digno sui nomine Catholici regis omnium consensu fidelium illustratus sit.
[27] His itaque meritis, quidquid a nobis pro fidei augmento & conservatione duxerit petendum, [in Hispaniam missa est.] & neque debeamus, neque valeamus denegare: cujus piam devotionem amplectentes, & catholico favore præferentes, & ad instantiam illustrissimi Domini Francisci de Alava, militis Ordinis Calatravæ, Commendatoris commendæ S. Crucis, ejusdem S. C. M. consiliarii, & illius apud Christianissimum Francorum Regem oratoris dignissimi, Sanctorum reliquias in prædicta ecclesia nostra Turonensi ab omni ævo pie & religiose veneratas, visitare fecimus; de quibus unam ex S. Arnulphi martyris & hujus ecclesiæ Turonensis in episcopum electi, qui in Hispania prædicatione sua multos, præsertim regem tunc ibi regnantem, ad fidei Sacramenta convertit, & multis miraculis coruscavit, ossibus, panno serico purpureo digne reconditam & capsulæ inclusam, per hebdomadarium ipsius ecclesiæ nostræ inter Missæ majoris solennia distribuere, & tædis accensis, signisque pulsantibus cum aliarum solennitatum, in talibus requisitarum, adhibitione, impartiri curavimus, ut in ecclesiis & sacris Hispaniæ locis, in quibus reddita fuerit, digne veneretur. Et ne de ipsa reliquia ambigatur, aut suspicio aliqua habeatur, certificamus & attestamur, eam esse de dictis S. Arnulphi sacris ossibus, quæ ab antiquo & omni ævo in prædicta ecclesia nostra Turonensi semper venerata fuerunt & venerantur, prout tam antiquis scriptis, quam antiquorum ejusdem ecclesiæ nostræ testimonio ea fore vera comperimus. In quorum fidem & testimonium præsentes litteras per actuarium nostrum subscribi, & chirographari, sigillique nostri munimine jussimus & fecimus roborari, capsulamque supradictam cum reliquia præfata inclusa charta papyracea involutam ac chordulis sericis rubei croceique coloris alligatam, ne reliquia ipsa sancta a quopiam, donec ad locum venerandum perducatur, & in eo condigne reponatur, tangi posset, sigillo nostro præfato fecimus etiam communiri. Acta fuerunt hæc, prout supra in dicta ecclesia Turonensi XV Kal. Februarii anno Domini MDLXX. De mandato prædictorum dominorum Decani & capituli. Fougere. Jam tantum superest, ut primo Acta Sancti nostri ab anonymo conscripta, deinde metricam ejusdem Vitam, a Letselino compositam, ac demum antiquam reliquiarum translationem, ab ignoto, sed synchrono, vel saltem suppari, auctore narratam, typis evulgemus.
VITA AUCTORE ANONYMO
Ex Ms. monasterii S. Foillani collato cum illo, quod Joannes a Bosco in Bibliotheca Floriacensi edidit.
Arnulphus martyr, in Silva Aquilina, Parisios inter & Carnutum in Gallia (S.)
BHL Number: 0707
EX MS.
CAPUT I.
Sancti prosapia, & Clodovei regis Francorum conversio ad
fidem, Arnulphi matrimonium, virginitas, peregrinatio & miracula.
[1] [Steriles parentes,] Aggrediamur, Fratres charissimi, divinæ vocationis sanctissimam enarrare conversationem beatissimi Arnulfi episcopi, qui, præeuntibus virtutum coruscationibus, & derelicto a gentilitatis errore, meruit in sanctissimorum Martyrum seu Confessorum caterva, devotissimam patientiam obtinere, & cælestis gloriæ exultationem feliciter possidere. Fuit itaque beatissimus Arnulfus nobilissimis Francorum ortus parentibus, patre gentili, nomine Quiriaco, matre vero cognomine Quintiana. Qui dum gentili paganorum errore tenerentur impliciti, & idololatriæ diabolica fraude decepti deservirent, & varias * superstitiones excolerent, a beatissimo Remigio sæpius commoniti, baptismi gratiam sunt adepti, & mutatis gentilitatis nominibus, unus vocatus est Rogatianus, altera dicta Eufrosia; & merito Rogatianus est nomine dictus, quia sæpius commonitus & rogatus a sancto Remigio Francorum Apostolico, tali digne meruit censeri nomine b.
[2] Mater vero appellata est Eufrosia c propter prudentiæ perspicuitatem, [suscepto baptismate, S. Arnulphum genuerunt,] quia antequam baptizarentur, eo quod steriles ambo videbantur, & amore sobolis valde coarctarentur, traditis omnibus rebus proprietatis suæ sancto Remigio, quas in villa, Reiteste d nomine, habere & possidere videbantur, & arrhabone dato, quod si Deus eis donaret sobolem, beatus Remigius & pater spiritualis esset, & heres. Non longe post, divina ordinante clementia, & angelica prænuntiante loquela, filius datus est eis dominus Arnultus, ab antiqua senatorum prosapia, tali nomine a beato Remigio insignitus: quem beatissimus vir Apostolicus Remigius de sacro fonte suscipiens, post triennium sibi præsentari jussit, & scholæ ad imbuendum tradidit. Qui ita in infantia & pueritia educatus adeo omnibus erat amabilis, totiusque facundiæ eloquens, ut cælitus putaretur esse edoctus, & per omnia virtute credererur esse angelicæ vitæ socius.
[3] Dum vero beato Remigio spiritalis filiolus suus, [cui Clodoveus rex Francorum,] domnus Arnulfus, ita eluceret, utpote Spiritu sancto plenus, Deo in omnibus gratias agens, assiduas pro filiolo, & pro conversione Clodovei e regis Domino preces fundere non cessabat, commonens etiam Chrotildi f reginæ, quæ Christianissima conjunx regi pagano juncta erat, & ex eo filium susceperat, quem Christianitatis nomine baptismatis consecratione tinctum, urgente mortis imperio ad cælos Deus evocaverat, quatenus animum regis ab idolorum cultura aliena retruderet, & secrete in quantum valeret & auderet, illi veri Filii Dei vivi culturam prædicare, & pronuntiare non cessaret.
[4] In qua commonitione & cordis desiderio Chrotilde regina die noctuque æstuante, [ad fidem Christianam conversus,] dum Dominus januam suæ misericordiæ pandere & aperire voluisset regi incredulo, & sæpius victori Chlodoveo; repente, dum contra Alamannos g bellum ingredi properaret, fugam insolitam arripuit deos deasque invocans, quos nefarie colebat: at nullatenus se adjuvare illos sensit, sed fugaces suos prospicients postratos, totam faciem suam ex vulnere sanguineo fluxu cruentatam etiam vidit. Proventu denique Aureliani h consiliarri sui accidit, ut Deum cæli, Filiumque Dei crucifixum pro salute mundi, quem Chrotildis regina prædicabat, videret animo, asserens, ut si victor existeret, omnibus modis prædictæ uxoris verba non respueret, sed fideliter baptismatis unda se a sordibus idolorum abluendum condonaret. In qua voce & fide super hostes irruit, & magna cæde eos vastans subjugavit, & sicut solitus erat, victor ad Juviniacum i in pago Suessionico remeavit.
[5] Quo baptizato, cum omnium Francorum collegio a sanctissimo Remorum Apostolico Remigio, [neptem suam in matrimonium tradit] ita postmodum Deo charus fuit, ut ab omnibus veneraretur & excoleretur, ut decebat, sicut rex Christianissimus, & totius victoriæ efficacissimus. Regi itaque gloriosissimo Chlodoveo commendavit Beatissimus Remigius filium suum dominum Arnulfum, qui in tanta habitus est apud Regem honorificentia, ut ei rex neptem suam traderet sponsam, nomine Scaribergam, cum comitatu Remensi plurimisque aliis regiæ dignitatis honoribus: eosque pariter, virum scilicet & sponsam; beato Remigio commendavit, quatenus eos secundum religionem Christianitatis, juste vivere edoceret. Quos beatus Remigius cum gaudio suscipiens, eos præmonuit decorari ex præmiis virginitatis. Cujus monita, sicut spiritales filii, suscipientes, constituerunt se animi devotione, castimoniæ sanctitate perpetuo custodire.
[6] Dum hæc devotio omnibus modis eos possideret, [S. Arnulpus, servata virginitate, diu peregrinatur,] & eorum corda ad hoc peragendum flamma Spiritus sancti accenderet, & die noctuque pervigiles, in Dei servitio assisterent, quadam nocte de perfectione animæ virtus divina, animum beati Arnulfi pulsavit, dicens: Si vis perfectus esse, relictis omnibus, Deum nudus sequere. In qua communicatione, accedens quasi mortuus ad beatum Remigium, retulit divinitatis commercium. Relictis ergo & dispositis sub eleemosyna omnibus, & commendata uxore domna Scariberga patri spiritali sanctissimo Remigio, commonitionem peregrinationis, pro Christi nomine acceleravit expetere. In qua peregrinatione, sub laicali habitu decem & septem annis procurrens, primo Romam adiit: diuque ibi ad Apostolorum Petri & Pauli suffragia persistens, Constantinopolim perrexit, locaque sancta, ubi omnium Apostolorum doctrina effloruit, visitare studuit. Tandem vero, instinctu redemptionis nostræ ac venerabilis sanctæ crucis honore, Hierosolymam abiit ad sepulcrum Domini, ibique longo tempore, donec pro reduendo divinitus est admonitus, jejuniis & orationibus vacare procuravit.
[7] [& Ravennæ animam] Sed quia lucerna Domini sub modio erat abscondita, placuit omnipotenti Deo lucernam super candelabrum ponere, ut hominibus eluceret, ut plurimos radio claritatis illuminaret. Veniente vero lucerna Dei, adhuc in laicali habitu posito beatissimo Arnulfo ad Ravennatensium urbem, dum quadam Dominica nocte idem beatissimus Arnulfus matutinis se laudibus præsentare more solito studuisset: ecce subito vox egredientis animæ, quam diabolus tulerat secum, per aëra vociferare, cœpit: Sancte Arnulfe, succurre, sancte Dei, adjuva; quia a diabolo ad infernalia ducor tormenta, ejusque flammifero incendor anhelitu. Ad hanc vocem substitit beatus Arnulfus, & flexis genibus in terra, prostratoque corpore diutius divinam imploravit clementiam, quo perditæ sua misericordia succurrere dignaretur animæ. Ut vero divinum sensit adesse auxillium. surgens ab oratione vehementer increpavit inimicum, ne ulterius ferre præsumeret mancipatum, dominico Christi sanguine redemptum.
[8] [dæmoni eripit,] Mox vero fraus inimica, relicta animæ præda [patuit] ductuque divino [anima] algido multumque refrigerato cadaveri restituta [est] k Quid plura? Reviviscit homo exultat omnis Ravennensium caterva, & congaudent omnes de beati peregrini Arnulfi præsentia, credentes se visitatos esse divinæ clementiæ potentia. Excolitur veneraturque ignotus peregrinus, non multo post pontisicum societati præferendus. Dum vero pro humani favoris laude se voluisset delitescere & occultare, nocturno silentio commonitus est ab angelo, ut patrinum suum sanctum videlicet Remigium, sponsamque, Remis accelerans, visitaret. Statimque a solo, quo recubabat, surgens, secunda videlicet feria, ante lucis auroram iter arripuit, & ductu angelico infra quatuor dies l super Sequanam ad locum, cui Cellæ m vocabulum est, infatigatus pervenit feria quinta, quæ instabat a Dominica, quando anima per ipsum a dæmonibus fuerat erepta.
[9] In adventu vero ejusdem efferebatur quidam mortuus; quem a longe prospiciens, [ac in patria mortuum suscitat.] reflexis genibus ad terram, postulavit Dominum dicens: Domine Jesu Christe benignissime, qui es salus omnium in te sperantium, & requies, via, veritas & vita, ac resurrectio omnium tibi toto corde credentium, si ductu angelico tibi placuit ex longinquo me accelerare huic loco tam cito, resuscitetur mortuus iste, qui deportatur in feretro, in domini & beatissimi patrini mei Remigii testimonio. Ad cujus vocem, statim mortuus surrexit. Portantes vero stupefacti, & nimio terrore concussi mirari cœperunt, quid tale esset: & glorificaverunt Deum dicentes: Benedictus Dominus Deus noster, & magnus Dominus, & laudabilis nimis, & magnitudinis ejus non est finis. Ipse vero, qui resuscitatus fuerat, inter turbas accurrens, procidit ad pedes Domini Arnulfi dicens: Tu es, pater sanctissime, qui me liberasti de infernali sulphure, & de flammis gehennæ, & numquam te deseram, neque derelinquam omnibus diebus vitæ meæ. Cujus manum accipiens dominus Arnulfus, conduxit eum secum.
ANNOTATA.
a Non intelligo, quomodo gentilitatis errorem reliquisse dicatur S. Arnulphus, quem parentes, jam ad fidem Christianam conversi, genuerunt, & B. Remigio baptizandum tradiderunt, ut ipse Actorum scriptor postea testatur.
b Puerilis enimvero est hæc nominis interpretatio.
c Auctor hic alludit ad verbum Græcum εὐφρονέω id est sapio vel prudenter ago, quod oritur ex radice εὗ bene & φρὴν mens. Atque hinc, ni fallor, deducit nomen Eufrosiæ seu potius Euphrosiæ. Aliam tamen, mutata littera unica, nominis interpretationem habet Letselinus, ut in sequenti Vita metrica observabimus.
d Locus hic situs est ad flumen Axonam in finibus Remorum. Olim Comitem suum habuit, ac demum ad ducatus dignitatem ascendit, teste Adriano Valesio in Notitia Galliarum pag. 468, ubi plura de hoc loco videri possunt.
e Primus rex Francorum, qui in Gallia sedem stabilem fixit, & Christianam religionem amplexus est.
f De hac sancta regina egimus ad diem 3 Junii tomo 1 ejusdem mensis a pag. 292.
g Lis est inter historicos, quinam antiquitus proprie vocarentur Alemanni. Legi de hac re potest noster P. Daniel in Historia Gallica, Parisiis anno 1722 iterum impressa tom. 1 pag. 16, qui ibidem asserit, hanc pugnam in ducatu Juliacensi commissam fuisse.
h De hoc Aureliano fit mentio in historia Francorum per Fredegarium scholasticum epitomata cap. 18. Sed spondere non ausim, omnia vera esse, quæ ibi narrantur, cum viri quidam eruditi jam pridem ea inter fabulas computarint.
i Puto hic indicari Juviniacum vulgo Joyne in pago Tardonensi, qui diœcesi Suessionicæ adscribitur apud Adrianum Valesium in Notitia Galliarum pag. 544.
k Hieronymus Rubeus in historia Ravennæ lib. 3 ad annum Domini 503 idem miraculum narrat; sed fallit, aut fallitur, dum de S. Arnulpho hæc scribit: Turonensium fuit episcopus, ut testis Sigebentus: quandoquidem apud Sigebertum, in Commentario prævio num. 8 citatum, de S. Arnulphi episcopatu altum est silentium.
l Non potest sine miraculo, & singulari angeli ductu expicari, quod S. Arnulfus tam brevi temporis spatio tantum viæ confecerit, ut locorum distantiam consideranti patebit.
m Varia sunt Galliæ loca, quæ hoc nomine appellantur. Sed cum hic locus situs dicatur ad Sequanam, notissimum Galliæ fluvium, suspicor indicari Cellas, vulgo monstier la celle, urbi Tricassinæ vicinas. De his videri possunt Adrianus Valesius in historia Rerum Francicarum tom. 3, lib. 21 ad annum Christi 656, & Papirius Massonus in Fluminibus Galliæ pag. 150.
* al. vanas
CAPUT II.
Narratio pœnarum infernalium; Sancti exorcismus, secunda
peregrinatio, episcopatus, profectio in Hispaniam, prædicatio fidei,
miracula, & martyrium.
[Vir a morte excitatus,] Crastina die, quæ fuit Veneris, sexta scilicet feria, valde mane viso beatus Remigius filiolo suo, & mortuo resuscitato, exultans in Domino, gavisus est gaudio magno. Cum autem se mutuo filiolus scilicet cum patrino oscularentur, & genæ utrorumque lachrymis perfunderentur, ad solita studia recurrunt, diuque more solito incumbentes orationi secretæ, dum ab oratione resurgunt, beatus Remigius filiolum interrogavit, quid sibi de hoc mortuo resuscitato, quem secum adduxerat, ratio haberet. Percunctatis vero rei gestæ ordinibus & patefactis, advocato suscitato a feretro, sciscitatur diligenti examine beatus Remigius, quemadmodum illi erat, dum cerneretur mortuus. Ille vero palam elucidans suæ infelicitatis tormenta, retulit, se infernalibus obstrusum claustris, & partim pœnalibus destinatum tormentis, nisi quod tantummodo divina eum protexisset misericordia, in angelica custodia. [inferni pœnas exponit S. Remigio,]
[11] Visum namque sibi dixit esse, in modum tristegæ a, in infernali tormento, super se cathedram positam, ex qua tristega, procedebant tria incendia importabilia, quæ animas in circuitu positas, diverso laniabant cruciatu. Procedebat vero sicut ex fornace de tribus partibus, quasi sulfureus ignis. Ex una parte vero fœtore suo animas circumquaque mortificabat, ex altera parte flammeus ignis indeficiens; quo semper animæ arderi videbantur; ex tertia fumus nigerrimus quasi abyssos penetrans diversim animas crucians, nullatenus requiescere laxabat. Sub ipsa vero tristega, ipse miserabilem sessionem judicialem acceperat. Et erat quasi tribus foliis fici coopertus, umbraculo æstuantis gehennæ. Et dum tali se penuria videretur affligi, visum ei fuit a proprio custode, qui eum illic prævidebat, per orationem Arnulfi laici revocari. Quo completo, beatus Remigius sub humilitatis silentio hæc indixit non revelari. Pro adventu autem, ut decebat, filioli charitatis causa præparatur administratio.
[12] [quibus auditis, S. Arnulphum exorcistam consecrat,] Convocata denique sponsa domina Scariberga, celebratoque unanimitatis juxta voluntatem Dei convivio, valedicens beatus Remigius filiolo, sponsæ, & resuscitato, perrexit in matris ecclesiæ gremio, sanctæ scilicet Mariæ, consilii causa requirendi a pastore omnium Episcopo *, de hujusmodi re velationis negotio. Qui pernoctans vigilando ipso sequenti sabbato, convocato ecclesiastici ordinis concilio, detonso filiolo, statuit eum in clericali officio, immoque ipso die, sicut ordo se habebat, ad Ordines eum promovit ecclesiasticos, usque ad exorcistam. Quo ordinato, prima egressionis suæ die ab ordinatione, obviam fuere illi duo energumeni, masculus ac femina, quos, a masculo tribus ejectis dæmonibus, a fœmina duobus, per invocationem sacri Ordinis, ipsa die suscepti, sanavit.
[13] Quo audito, beatus Remigius lætissimus retulit Deo gratias in suis mirabilibus operibus. [eumque apud se retinens in variis virtutibus exercet.] Verecundiæ vero honoribus domnus Arnulfus implicatus, noviter ordinatus, fugam arripiens, ministerium peractum divinitus, perterruit * humiliatus. Quem consolando, beatus Remigius, ne desisteret in precibus, sed firmiter speraret in misericordiæ Dei visceribus, aliquando secum morari fecit in orationibus. Tunc vero gaudens beatus Remigius in omnibus, advocata sponsa domna Scariberga, sibi invicem statuere divinitatis obsequia; in quibus obsequiis Domino sanctissimoque Remigio adhærentes, usque ad obitum sancti Remigii b, dominus Arnulfus perstitit, una cum virgine sponsa, ac urgente charitatis ardore non recusavit eleemosynam de suis rebus facere, & explere sibi a sancto patrino commendata.
[14] Dispositis vero omnibus, denuo perrexit ad peregrina loca, [S. Arnulphus iterum peregrinatur,] in ipso ordinationis suæ exorcismi gradu. Et progrediens Tholosam adiit, diuque ad sancti Saturnini c sepulcrum in orationibus vacans, præmonitus ab angelo Pictavis ad sanctum Hilarium d orandi gratia perrexit. Tandem vero angelico ductu Turonis usque properans venit, ubi episcopus fuit ordinatus. Erat namque tunc temporis altercatio, & dissensio in Turonica urbe, de eligendo pontifice. Sed tamen instinctu divinæ clementiæ plurimi episcoporum illuc convenerant, & triduanum jejunium celebrare debebant una cum civibus & suburbanis sanctæ religionis filiis; deposcentes Dei clementiam, ut de subrogando pontifice, voluntas Dei manifestaretur in coadunata devocatione.
[15] Cum vero, ut præmostratum est, tertia dies jejuniorum instaret, [& fit Turonensis episcopus;] advenit domnus Arnulfus adhuc exorcista, sicut a sancto Remigio fuerat ordinatus, & clanculo se imposuit ad orationis studium. Oratione vero completa, dum ecclesiæ fores egredi curaret; ecce angelus Domini astitit, eumque in ecclesiam intromisit, & foribus omnibus obseratis, perduxit eum in collegio episcoporum, eumque ex parte Dei indixit orinandum. Qui omnimodis renuens, & numquid * se judicans, invitus trahitur, eligitur & ordinatur ab exorcista, in omnibus gradibus usque ad episcopatum.
[16] Dum vero post ordinationem, ad matutinale officium suete conveniret, [sed, episcopatu mox relicto, in Hispaniam proficiscitur,] & Domine labia mea aperies, ut ordo ecclesiasticus exposcit, initiaret; mox angelicam persensit vocem dicentem: Et os meum annuntiabit laudem tuam. Alia namque nocte, dum templum ingrederetur, Dei erumpens in laudem, ait: Exultabant Sancti in gloria; subsecuta est illum vox inquiens angelica: Lætabuntur in cubilibus suis. In episcopatu vero non perstitit nisi tantummodo decem & septem diebus, æstimans & valde pertimescens, detrimentum animæ esse, si se sub tali permitteret dignitate, sicut considerabatur in episcopalis majestate honoris. Iterum vero sicut prius omnia reliquerat, episcopatum deserens, peregrinando & prædicando per undecim annos pene universitatem regnorum perlustrans, Hispaniam pervenit, ubi prædicatione sua multos convertit ad fidei sacramenta.
[17] [ubi Regi fidem Christianam prædicat,] Ad extremum vero advocatus est a rege Hispaniæ; qui cernens claritatem vultus ejus, & admirans pulcherrimam faciem, quam gratia irradiabat divina, interrogavit eum, quæ esset hæc nova lex & doctrina, & hæc superstitio, quam in suo prædicabat regno, & quis Deus esset, quem coli juberet? Ille vero, ut Christi athleta, persistens imperterritus, utpote Spiritu sancto repletus, prædicabat Filium Dei pro salute generis humani venisse in uterum Virginis, natum & passum, resurrexisse, cælos ascendisse, super discipulos Spiritum sanctum misisse, ubique præsentem esse, judicaturumque vivos & mortuos in mundi fine e.
[18] [& miraculis patratis,] Quo audito, Rex volens probare, si hæc vera essent, dixit: Est serpens in parte regni mei, qui pene totam in circuitu terram comburere flamma videtur, silvas facit ardere, etiam suo flatu aquas dicitur siccare, ut relatum audivimus, habens capita quinque, quem hydrum appellant. Cujus pestem, si volueris exstirpare, aliquantulum poterimus te veracem probare: Cui fidenter beatus Arnulfus respondit, dicens: In nomine Domini mei Jesu Christi hæc paratus sum facere, si spoponderis, te verbis meis credere. Ad hæc respondit Rex: Et ego & omnes mei credituri erimus, si dictis facta compenses. Tunc beatus Arnulfus fisus in potentiæ Dei virtutibus, postulavit se deduci illas in partes, ubi belua ardens vastabat universa; sed defuit in ejus præsentia persona, quæ præsumeret ista; tamen diu multumque colloquendo, elegerunt se tres viri fortissimi, qui eum deduxerunt, usque ad quemdam montem, ultra quem serpens ille æstuabat.
[19] [Regem & multos alios convertit.] Viso vero serpente, in nomine Jesu, sumens stolam de collo suo, posuit super caput serpentis, moxque serpens humiliavit se, & quasi domestica bestia, sine læsione Servum Dei secutus est: perduxitque eum sanctus Arnulfus usque ad quoddam stagnum & lacum, ubi jacebat quidam homo multo jam tempore necatus, ad cujus adventum, mirum in modum, mortuus qui jacebat est locutus. O, inquit, serve Dei, noli hunc jactare super me, sed primo roga me venire ad te, & egredi de isto, ubi jaceo, squalore. Tunc beatus Arnulfus, vocato ad se mortuo & excitato in individua Trinitate sepulto, indixit serpenti, ut nullatenus se moveret de isto stagno, & nulli umquam valeret nocere in hoc mundo. Quod audiens rex, & cernens omnis Arianorum f multitudo, credidit ipse rex & uxor ejus & filii, omnesque Hispanorum proceres, multique Nicolaitarum g sectam respuentes, juncti sunt catholicæ fidei.
[20] [Denique Remos rediens a servis uxoris suæ vulneratur,] Conversis vero multis regnis, quæ perlustrare valuit undecim annis, beatus Arnulfus reversus est Remis, ut cerneret miracula, quæ Deus per beati Remigii patroni sui merita faciebat gloriosa. Dum vero quadam nocte ad sepulcrum sancti Remigii iter capere orationis vigilantia decrevisset, sponsæ suæ servi eum in trivio, sicut mos est malignos bonis invidere, fustibus & gladiis appetierunt, & quidam cultello caput ejus percussit, æstimantesque eum vere mortuum, semivivum reliquerunt.
[21] Sed tandem palpitante spiritu, domina Scariberga, [& sancte moritur.] jam dudum ei desponsata, accelerans flevit amare, & spopondit, se numquam corpus ejus relaxare diebus vitæ suæ. Cui sub tali conditione beatus Arnulfus imponens velum, perpetuæ scilicet sanctitatis & castimoniæ indicium, commonuit eam de præmio virginitatis, & de gloria sempiternæ felicitatis, contestans ei, ut corpus ejus cum aromatibus condiret, & Turonis, ubi episcopus ordinatus fuerat, procuraret cum sarcophago in uno conducere plaustro, quod & rei eventus denudavit. Convenientibus vero ad obitum ejus universis ordinibus cum episcopo, visum est beatissimum Remigium inter ceteros adesse, & beatum acclamasse sanctum Arnulfum: Ecce domine pater accipio a te viaticum, & pergam tecum. Ad hanc vocem, multis cernentibus, quasi columba nivea ex ore suo progrediens beati Arnulfi anima sic migravit ad Dominum, quinto decimo Kalendas Augusti, plena meritis virtutum, præstante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Hoc nomen in sacris Litteris usurpatum est. Græce dicitur τρίστεγον id est triplex contignatio, & componitur ex τρὶς ter & στέγη tectum; quod oritur a στέγω, id est tego.
b Ex hoc loco colligi potest, quod S. Arnulphus secundam suam peregrinationem instituerit post mortem S. Remigii, ut monui in Commentario prævio.
c De S. Saturnino, celeberrimo martyre, Tolosæ in Gallia ab ethnicis occiso, agit Martyrologium Romanum XXIX Novembris.
d De S. Hilario Pictaviensi episcopo egimus ad diem XIII Januarii.
e Hæc prædicatio iis temporibus minime quadrat, cum tunc Christiana religio in Hispania satis esset nota, quamvis reges aliique proceres forsan eo tempore Ariana hæresi infecti essent. Consuli possunt noster Joannes Mariana lib. 5 de Rebus Hispanicis cap. 7, Joannes de Ferreras in Historia nuper Hispanice edita sec. 6, aliique scriptores Hispani.
f Joannes a Bosco in editis S. Arnulphi Actis hic ad marginem pro Arianorum posuit paganorum. At si legi velit paganorum, falsa est suppositio, cum seculo VI incolæ Hispaniæ saltem Christum agnoverint, ut supra diximus. Si vero legendum sit Arianorum, lectio hæc cum præcendenti S. Arnulphi prædicatione non cohæret, in qua regem Hispaniæ, aliosque regni incolas, tamquam paganos, instruit.
g Notissima est Nicolaïtarum hæresis, quæ primo Ecclesiæ seculo exorta est; sed non videtur ea tamdiu viguisse, ut seculo VI in Hispania exstiterit. Puto igitur (siquidem vera sunt, quæ hic narrantur) quod per Nicolaïtas hic intelligi debeant homines, ac præsertim clerici impudici; quo sensu, S. Petrus Damiani lib. 1, epist. 6 scribit: Præterea non expavescis, o infelix episcope, quia dum in luxuriæ voraginem corruis, Nicolaïtarum hæresim incurristi.
* forte episcoporum
* id est timuit
* lege indignum
VITA METRICA
Auctore Letselino.
Ex Ms. Belfortiano.
Arnulphus martyr, in Silva Aquilina, Parisios inter & Carnutum in Gallia (S.)
BHL Number: 0709
EX MS.
PROLOGUS.
Sublimes actus, & quæ certamina gessit,
Magnificus miles, bellantia tela capessens, [Auctor, invocata S. Spiritus ope,]
Arnulphus, contra mundi rabiem, duce Christo,
Fratrum compulsus, cano metri lege, rogatu.
Insulso concede mihi, quæ nescio scire,
Thesauroque tuo quiddam sentire soluto,
Spiritus alme Deus, qui secula cuncta potenti
Jure regis cum Patre Deo, Genitoque per ævum.
CAPUT I.
S. Arnulphi parentes, nativitas & Clodovei regis conversio
ad fidem. Sancti juvenis educatio, matrimonium, prima peregrinatio &
miracula.
Est pater Arnulphi Gallorum stirpe creatus, [describit genus S. Arnulphi,]
Quiriacus primum gentili nomine dictus:
Hunc tu in fonte sacro pellem mutare videres
Æthiopis, velut ac florem de vepribus ortum,
Nomine rite novo vocitari & Rogatianum.
At conjunx ejus simili ratione renata,
Egregii generis mulier, quam Roma a superbo
Sanguine progenuit: quæ Quintiana priori
Nomine dicta fuit: melior sed origo vocavit
Eufrasiam, quia lingua bonis fruitura loquelis
Illius Christum Dominum jam læta fatetur b.
[3]
Ambos Remigius lavit baptismatis undis. [parentum sterilium conversionem, & pueri nativitatem.]
Cumque essent steriles, fundebant vota precantes
Ante pii vultum pastoris: qua prece multa
Flecteret Altitonum, qui mox valet id dare, quod vult.
Et dum tantus amor nimiis affectibus urit,
Prædia pro voto, quæ Reiteste vocantur
Cara, viro sancto semper traduntur habenda.
Prolesque ipsa Deo ferventi corde dicatur.
Angelus hoc visu mox nuntiat esse futurum.
Denique lætificat soboles concepta parentum
Viscera: felix o nimium, dum funderet, alvus
Optatum puerum, justi quandoque tenacem!
[4]
O quisnam referat facunde, gloria quanta [Deinde post digressiunculam,]
Sustulerit mentes divinæ legis amantes,
Dum puer Arnulphus vitales percipit auras.
Ergo Dei nomen laudabile prædicet omnis
Spiritus, obsequii persolvens munia puri,
Qui quod vult faciens, cunctorum conditor almus
Infima non abicit, miseras non calce querelas
Reprobat, aut surdam durat crudeliter aurem.
Rex æterne patent tibi cuncta & cognita fiunt.
Ni te dante, nihil homo prævalet utilitatis
Omnibus impartis tua, fons & origo bonorum.
Præbe signa viæ, quæ me non sinat inertem
Ire per abruptum; potius tutamine fultum,
Pandat iter fidum, sublatis undique fucis
Qui via semper ades, Jesu benedicte redemptor.
Hoc dixisse tuis, olim reminiscor alumnis.
[5]
Inde puer tantus, genitricis ut exuit artus,
Remigii statim curæ committitur almi, [sancti pueri educationem,]
Quem manibus traxit sacro de flumine fontis.
Et vice patris eum studiose prendit alendum,
Et vocat Arnulphum. Quod nomen celsa propago
Romanæ pubis quondam sublime ferebat,
A qua descendit consanguinitate gradatim.
Interea cœpit paulatim crescere membris
Corporis ad solidum, spatio labente dierum.
At licet hoc dicant nonnulli quod trahat ad se
Pectoris inclusas carnis corruptio vires,
Iste tamen Pauli vestigia rite beati
Sectatur, qui tunc sese plus posse fatetur,
Cum nimis atteritur, graviusque per aspera fertur.
Omnia devincens supereminet impedimenta.
[6]
Artibus incumbens apibus * puerilibus annis
In quibus haud modicum se exercuit, ingeniosos
Exuperans omnes etiam sibi consociatos,
Tunc canos mores modicis conformat in annis,
Legibus incumbens divinis nocte dieque;
Arboris ut lignum quod nutrit cursus aquarum,
Poma suo tribuens in tempore mitia, pulchrum,
Dum stabit folium cui semper prospera cedent:
Actibus in cunctis ita sese rite gerebat
Hic juvenis, qui nomen erat bonitatis adeptus,
Innocuis manibus, mundo quoque pectoris antro,
Qui vanis animam propriam non contulit usquam,
Propter hoc ipsi dabitur benedictio Christi,
Et Dominus Jesus plenum miserebitur illi,
Ut Samii lævos c, evaserit optime ramos
Liber, & in dextris se strinxerit, ut frueretur
Majore ingenio virtutum robore fixus.
[7]
Francia bellipotens, quæ nescia vertere
terga,
Victrici dextra refert famosa trophea, [Clodoveus ad fidem Christianam conversus,]
Proterit adversas sibi subdens undique gentes:
Ordine sat pulcro, cum rex Clodoveus & omnis
Pugnantum cuneus, comperto tramite Christi,
Magni Remigii succensi pectora verbis
Divinis optant in sacro fonte piari.
Gratia cælestis jam per sua vasa redundans,
Quæque suo loca magnifico spargebat odore,
Interius cujus moti spiramine multi
Horrent contusi vitæ monumenta prioris;
Erroresque cadunt, & fana relicta fugantur:
Luminis adventus nam semper decutit umbras.
Hæc est excelsi dextræ mutatio Regis;
Scilicet ut roseo vernent ornata decore
Arva, diu tribulos & sentes ferre suëta.
[8]
Sanctus Remigius baptizato Clodoveo,
Regi magnifico bellantum Francigenarum [neptem suam S. Arnulpho in matrimonium tradit;]
Offert Arnulphum: quem Rex suscepit honeste
Et magis atq; magis gratum sibi strinxit amore;
Scilicet in tantum, quod neptem valde venustam
Ille suam proprio Scaribergam nomine dictam,
Traderet Arnulpho maritali fœdere nexam.
Remigius vero monet illos deinde beatus,
Quid carnalis amor mercedis commereatur,
Quidve pudicitiam servantibus æthere servet
Omnipotens Dominus. Quibus auditis documentis:
Votis se Domino castis commendat uterque.
[9]
Crescit amor Christi post hæc fervore pudico [sed pari consensu virginitatem vovent,]
Cordibus amborum validissimus atque vacare
Incipiunt sacræ solerter religioni.
Pro risu lachrymas fundentes semper amaras,
Pro nihilo ducunt, mundus quæ diligit iste,
Obsequioque jugi Dominum secretius orant:
Cumque foris speciem ostendant se ferre jugalem,
Clarescit factis quidquid præcordia volvant.
Quamvis scripta canant, homo numquam dividat
illud,
Quod Deus imprimis conjunxerit omnicreator:
Ipse tamen si dissolvat, quis hoc reprehendat?
Corpora dissolvi non est quod corda ligari;
Solus idem Christus dominus dissolvere novit.
[10]
Denique per visum vir nobilis iste monetur. [& S. Arnulphus primo Romam,]
Quod qui non spernit, quæ possidet omnia, numquam,
Discipulus Christi esse valet. Sed & istud ab alto
Præcepit: Si vis jugiter perfectus haberi,
Omnia vende volens, & da miseratus egenis
Quæ tua sunt, mea post vestigia pergens,
Thesaurum sic exspecta super astra polorum.
Pontifici sponsam committit, & omnia linquens,
Carpit iter longum. Te primum visitat hospes,
Roma potens: quia te tollunt duo lumina mundi
In sublime, Petrus pastor benefidus ovilis,
Et Paulus pariter, doctor mirabilis orbis.
[11]
Hinc Constantinus quas condidit induperator, [deinde Constantinopolim & Hierosolymam peregrinatur.]
Arces Græcorum traxit te cura videndi.
Tum jacuisse sacrum corpus Domini Dominorum
Nostra fides testatur ubi, prostratus adoras
Æternum Regem, tibi poscens dona salutis,
Ante Deum multa rogitans prece longuis usq;,
Dum te sperantem vitæ illic ponere metam
Commonet ad patriam cæli dilapsus ab axe
Maturare viam reditus bonus angelus: unde
Festinus remeat, Christo domino duce, postquam
Ter senos annos uno minus egerat exul.
[12]
Ventum erat ad portum, qui fertur voce Ravenna. [In patriam rediturus Ravennæ animam a dæmonibus liberat,]
Pervigil excubiis, ibi sentit corpore lapsam
Infelicem animam, quam dæmonia excruciabant.
Non tulit hoc motus, quin terruit horrida monstra,
Extorquens illis animam, quæ corporis antro
Reddita convaluit: propter quod tempore parvo
Delituit Sanctus, furtimque recessit ab illis;
Scilicet hoc metuens ne laude feratur inani.
[13]
Tunc redit ad patrem tetræ caligine noctis, [& alibi mortuo]
Ante diem pergens; & pauco calle dierum
Expleto, venit Cellas, sub qua fluit amnis,
Sequana: ubi corpus jam cassum munere vitæ,
Funeris officio cupiebat tradere fossæ
Illius fundi populus collectus ubique.
Quod procul ut visu percepit, cordis ab imo
Commotus rogitat, genibus cum corpore flexis.
Qui potis es cælos & cuncta creata per orbem
Tradere in interitum, quæ vivunt, quæque moventur,
Et dare rursus eis vitam, nunc respice vultu
Prædulci, mea non obstent mala, sive retardent
Qui pius es nimium promptusque rogantibus, & non
Vis peccatorem damnari, at vivificari,
Flecte mihi vultum; faciem converte benignam
Redde suis membris surgatque cadaver
Hoc hominis miseri superis per secla negandū.
[14]
Confestim videas feretro (mirabile visu)
Surgere defunctum, luctusque in gaudia verti. [ad vitam revocatio,]
Mentibus astantum vehemens stupor irruit: inde
Læti se pariter referunt in tecta domorum
Laudantes Dominum, quem laudant regna polorum.
Iste tamen, cui vita redit, contemnit abire:
Dissipat ille moras, & cursu præpete tendens,
Arnulphi pedibus supplex prosternitur: & sic
Flagitat: O dilecte pater, famulum me semper
habeto;
Donec claudat iter comiti mors ultima vitæ,
Sim tibi conjunctus, non usquam dividar abs te.
Ergo præcepit secum perstare beatus,
Inter eosque fuit perpes concordia morum.
[15]
Jam manifesta fides signorum per loca multa
Tollitur in vulgus, cognoscit plurima plebis [a populo honoratur.]
Concio perspiciens, quanti venerabilis iste
Sit meriti apud Dominum, per quem tot signa refulgent.
Nimirum cæcis reparantur lumina passim,
Surdis & mutis redeunt sua munia prorsus,
Gressibus & claudi velocibus ire videntur,
Et natura suis respondet plena locellis.
Diffugiunt morbi, cedunt inimica saluti d.
Hanc Arnulfe tibi concessit ab ætheris axe
Signipotens virtutis opem, tua gloria, Christus.
O fortunatum qui Christi jussa secutus,
Ridebit, dum reddet ei manus omnipotentis
Gaudia completi semper mansura laboris.
Sed calamus nimio jam deficit oris hiatu:
Dormiat hic paulo, prorumpat ut altius idem.
ANNOTATA.
a De Romana hujus mulieris stirpe non meminit præcedens Vita.
b Letselinus aliam hujus nominis etymologiam excogitavit: auctor enim prioris Vitæ eam a prudentia nominat Euphrosiam; hic autem ab εὐ bene & φράζω id est loquor, eamdem vocat Euphrasiam; quasi dicas bene loquentem, ut satis duplici versu explicat.
c Quid hic Samii lævi rami sibi velint, fateor me non intelligere.
d Hic in genere multa adduntur miracula, quorum Vita prima non meminit. Fusius adhuc eadem recenset Ms. codex noster Valcellensis.
* forte acrius & studia narrat.
CAPUT II.
Reditus in civitatem Remensem; benevolentia S. Remigii erga S.
Arnulphum, quem exorcistam consecrat; qua dignitate præditus statim duos
energumenos liberat, & ob periculum vanæ gloriæ fugam meditatur.
Præsul adhuc vivens Christi pascebat ovile [S. Arnulphus precibus & lacrymis indulgens,]
Remigius, curis insistens, ne lupus intrans
Innocuo fauces intingeret ora cruore.
Arnulfus magno statim commotus amore
Festinum sudabat iter, dulcedine tractus
Cernendi patris. Quis gaudia norit amica.
Quæ fuerint, pariter dum miscent oscula chara.
Præmissis precibus tamen intima vota Tonanti?
Ecclesiæ valvas intrans prius obtulit idem
Arnulfus, vir conspicuus, deitatis amator,
Interiora petens, ubi se mactarat ad aram
Numinis excelsi: quam largos currere fletus
Aspiceres roseos per vultus, & lachrymarum
Ubertim faciem perfundi fonte coruscam;
Qualis, ubi pluviæ per cæca silentia noctis
Arva rigant, cursumque minant per concava rivi,
Ac si forte redit (dum cessat defluus humor)
Suda dies, rutilante polo, mortalia gaudent
Pectora, lætitiæ & vulgo splendescit imago:
Talis erat habitus cum membra levaret ab imo
Pulvere commixto passim fluviis oculorum.
Factæ nam post signa crucis se visibus offert
Mirantum, summe dulcis gratusque popello,
Qui circum ingenti steterat succensus amore.
[17]
Ecce autem pastorque pius clerique caterva, [a S. Remigio benevole excipitur;]
Hospitis adventum tanti dum fama referret,
Ocyus assistunt & suscipiunt reverenter:
Oscula porrectis infigunt dulcia labris
Exterius: nempe interius pia viscera flagrant,
Cordibus alterutrum complexis, seque salutant.
Tunc primas animis convivia dulcia mensas,
Admotus codex statuit, documenta ministrans
Legis divinæ, ac superans genus omne ciborum.
Corporeis post hæc indulgent: nam via valde
Longa fatigarat vel sæpe abduxerat error a.
[18]
Incipit Arnulfus, quæ dura & prospera duxit [interim vir a morte revocatus,]
Pergens aut rediens, humili narrare relatu.
Quis putet, ut tantum seducat gloria fallax
Ulla virum? Fugiat hæc pestis noxia cunctos
Christicolas: præsens aderat qui rettulit ipse,
Quæ sibi defuncto fuerant satis horrida visa:
Accipe magne pater, (dicens) quæ vera revolvam.
Spiritus hos quondam vitalis liquerat artus,
Undique constrictus, quo tempore multa timebam.
Namque duas coram cernebam stare cohortes:
A dextris stabat niveo vestita decore,
Aspectus cujus me solabatur amicus:
Altera pars miserum me susceptura fremebat
Sordida, deformis, cænosa, inculta, palustris,
Significans operum mihi reddere pensa meorū.
[19]
Heu quantus pavor hanc animam concussit, anhelos [describit pœnas infernales.]
Spirantem flatus, dum pendula vita trahebat
Tristia de summo spiramina pectore, visis
Luminibus torvis, quæ contorquebat in iram
Turba ferox, inimica boni, sed criminis ultrix!
Tandem justitiæ pendens examina, dixi:
Hei mihi! cum trutinam versent mea facta sinistram,
Deferor in prædam, larvalibus obruor umbris.
Jam loca pœnarum tristis peto, mœsta pericla.
Horrendum resonant, deformis arundo,
Cocyti palus, & Styx, atque inamabilis unda,
Ac simul omne genus erebi damnare pararunt.
Hæc tormenta videns, oculorum flumina fundo.
Talia dum facerem pavidus, venit ocyus ad me
Angelus e cælo, manibus qui extraxit ab istis,
Me referens, & restituens his concite membris,
Arnulfi precibus: veluti nunc indico præsens.
[20]
Teste viro, qui jam fuerat sic ore locutus,
Arnulfum tunc dulcifluis affatur adhortans [S. Remigius Arnulphum ad humilitatem excitat,]
Eloquiis præsul: Fili dulcissime, primum
Mente humili semper te custodire memento,
Ut concessa tibi maneat, nec deserat umquam
Gratia Supremi, qui sublevat inferiores,
Ponit & erectos. Tecum timor omnipotentis
Sit Domini: namque est radix & origo sophiæ.
Quæ tibi sunt concessa manu dominantis ubiq;
Nocte dieque vide solers, ne forte recedant.
Quod faciens multum ditaberis, & potiora
Repperies gaudens, altaque in sede locatus:
Unumquemque Deus rerum vult esse potentem.
Cum cruce post illum celeres percurre viator
Nudatus calles mundi, quia transit ut umbra;
Quidque recepturi sint pro sudore fideli
Mercedis Christi cultores, quidque maligni
Supplicii: super omne cave, ne gloria facti
Istius tangat te: verum dicito supplex:
Non nobis, sed Christe tibi tua gloria detur.
[21]
Interea domus obsequiis concussa modestis
Certat ovans mensis apponere singula quæque. [& post convivium,]
Porro pontificis jussu Scariberga jubetur
Affore conviviis non ingratis pietati.
Ut rosa cum zephyris spirantibus intepet aura
Verque rubens cogit pubescere germina terræ:
Hæc ita pulchrificis renitebat splendida factis,
Sole rubens vero, regalis & inclyta virgo,
Quæ jam virgineis flagrat compacta choreis,
Æterni Regis thalamo fruitura sereno.
[22]
Denique corporibus recreatis, reddere pergunt,
Grates magnifico, tribuit qui cuncta, datori. [ornat illum exorcistæ officio,]
Templa Dei Matris tunc sanctus pastor adivit
Mente petens una sibi quædam significari:
Nam secum curas animo trepidante movebat
Anxius, ut Christi juga collo imponeret hujus
Arnulfi: cui scire datur divinitus, illum,
Officio dignum fore pro certo clericatus.
A precibus surgens, mox ad se cogier urbem
Præcipit, ut tota sit jussio nota sub urbe.
Curritur ex voto, Remis glomeratur in unum
Auribus arrectis. Episcopus ore benigno:
Est, inquit, hic Arnulfus vir nobilis, atque
Ingentis meriti, dignum quem cælica virtus
Indicat ordinibus fore sacris, & clericatus
Officio fungi. Plebs laudat & annuit omnis.
Promovet ergo virum, tonsis barba atque capillis:
Exorcista dehinc factus, sic se manifestat.
[23]
Prosiliunt homines miseri duo progredienti;
Alter dæmonibus quassatus membra duobus, [in quo constitutus mox duos dæmoniacos liberat;]
Et tribus alter erat. Qui talia dum paterentur,
Incuterentque minas circum populo venienti,
Aspiciens servus Domini venerabilis, inquit:
Num tibi non satis est mentes invadere vanas
Gentilis populi, atque illic regnare malignis
Fraudibus? An Christi mundatas sanguine plebes
Dente cruentato moliris carpere mites?
Evolat ut fumus, fugit & procul ille tumultus,
Et dictum sequitur magnæ medicina salutis:
Incolumes gaudent, qui saucia pectora dudum
Rumpebant, huc atque illuc sine mente ruentes.
[24]
Postulat abscondi penitus nec famine ferri:
Verum non latuit, velut illud quod Deus olim [quam ob rem vitare cupiens plausum populi, fugam meditatur,]
Non diffamari præceperat, & tamen illi
Curati excelsam tollunt per climata vocem.
In hunc namque modum benefecerat omnia Christus,
Reddens auditum surdis, mutisque loquelam.
Hi vero, qui per famulum sunt cunctipotentis
Sanati, nequeunt tam grandia signa tacere.
Mirantur multi, crescit laus cuncta creantis,
Hoc signo audito, contendit quærere vulgus
Emittentem operum jubar admirabile seclis.
Jam quin ulterius lateat tam clara, lucerna
Fama volans agitat plebes atque arrigit aures:
Unde simul clamore petunt sibi propitiari.
Furtivam mox ille fugam meditatur, & exul
Vult fieri, ne tentetur deceptus amore
Laudis pomposæ. Quod noscens protinus almus
Remigius, mandat sibi præsentarier illum,
Ac revocans illum verbis demulcet amicis.
[25]
Non, inquit, tibi sit durum, charissime frater, [quam S. Remigius ipsi dissuadet;]
Quod te simplicitas quærit populosa videre.
Arctius hinc solito precibus consuesce profundis,
Spemque fidemque tuam Jesu committe tuendam.
Quin majora dat his quæ quisquam exposcere norit.
Magnus enim Dominus, numero nec clauditur ejus
Exuberans virtus, quæ dat quærentibus, ut vult,
Agnoscitque suos inter condensa malorum
Agmina commixtos, & quid mercedis utrisque
Pendeat ex merito. Te quamvis signa timore
Concutiant, & solicitet ambitio nulla:
Hoc tamen advertas, quia dat hæc omnicreator,
Qui dixit: Lux vestra palam splendescat in orbe,
Ut videant homines, & toto pectore vestrum
Glorificent patrem, qui cæli possidet arces.
Sic Domino semper reddetur gloria soli,
Illæsis nobis, labetur & aura favoris.
His dictis stabilitur mens, animique procella
Mansuescit; tamquam videas post nubila cælum
Luce micans, dum ducit equos jucundus Apollo.
[26]
Posthæc pungit amor, carnis qui cuncta trucidat [postea tamen S. Arnulphus iterum statuit]
Incentiva bonus, vivens ut hostia fiat
Sancta, Deoque placens, pleno obsequio rationis.
Continuis ideo se noctibus atque diebus
Mortificat lætus castigans corporis artus
Jejunos & pervigiles atque extenuatos.
Fletibus irriguis sancti memor esse Prophetæ
Dictorum cœpit, modo qui purgata fideli
Semina committunt ruri lacrymis resoluti,
Magna metent hilares venturo gaudia seclo.
Tum quali Israël luctu captivus agebat,
Flensque sedensque super Babylonis flumina mœstus,
Organa dum salices illic suspensa tenerent,
Cantica ne Domini mulcerent dulcia mentes
Rure peregrino: isthæc crebrius ipse volutans,
Se contemplatur patriis & dulcibus arvis
Longius avulsum miseras hic ferre querelas.
[27]
Sollicitabat eum, cujus gerit ista figuram, [patriam deserere.]
Syon pacis habens magnæque salutis asylum:
Cujus Rex Christus caput est, & conditor ipse.
Sancte pater, cujus nos hic amplectimur ossa,
Hanc toto sitiens animo vehementer amabas,
Atque inhians illuc currebas mente sagaci
Ad fontes, pedibus velox ut cervus, aquarum.
Jam memorata super Scariberga jubetur adesse,
Ut pariter sensus renoventur in actibus almis.
Et custodita per secula virginitate,
Divisi alterutrum cupiant compage ligari
Christi perpetua. Subeunt monitoris utrique
Imperium, ex voto quod denique complent.
Musa fatigato raucescit garrula cantu;
Nunc indulgeri sibi postulat, ut renovato
Prorumpat calamo, cœpto redimita cothurno.
ANNOTATA.
a Vita prior num. 8 asserit, quod S. Arnulphus ductu angelico infra quatuor dies super Sequanam… infatigus pervenerit. Contra vero Letselinus dicit, eum longitudine & errore viæ oppido fatigatum fuisse. Hinc colligo, alterutrum Vitæ scriptorem aliqua pro libitu hisce Actis inseruisse. Saltem satis patet, Letselinum quædam colloquia & sacra Scripturæ effata pro ingenio suo iis immiscuisse.
CAPUT III.
Secunda S. Arnulphi peregrinatio, episcopatus, iter in Hispaniam & miracula.
Postquam sanctus amor hos nexuit, atque seorsim
Divisit (nam corda ligat, si corpora findat) [S. Arnulphus sponsam deserens,]
Inter telluris quodam posito intervallo,
Accingunt se operi divino fortiter ambo:
Quo sponsi thalamos adeant, cui sponsa cohæret
Quæ macula rugaque caret, qui rite vocatur
Sponsus ob hoc, quia tam pulchram jungit sibi sponsam.
Jam vacat Arnulfus toto corde Altitonanti,
Pondera præsentis vitæ quem nulla tenebant:
Nocte dieque Deo servit, pro cujus amore
Omnia postponens istius prospera mundi
Exulat, atque humeros nudus crucis aptat honori,
Ipsam post Jesum semper portare paratus.
[29]
Arripit ergo viam, cupiens vitare perosa
Arva Cedar a, dulcesque situs, charosque propinquos, [secundam peregrinatio nem suscipit,]
Remorum fines patriamque relinquit avitam,
Factus cælicolum concivis vernula Christi.
O sola Tholosæ felicia, quæ pretiosi
Busta Saturnini conservas martyris! hic te
Visitat en primum, fundens tibi plurima supplex
Thura precum: posthæc Pictaven pergit ad
urbem,
Te (pater o Hilari) prece concutiens ibi multa.
[30]
Hinc (Martine) a te qui nullum calce repellis
Turonis te perquirit sibi propitiari. [& ad urbem Turonensem veniens,]
Illis urbs frustrabatur pastore diebus,
Pontificesque ideo pariter glomerantur, & omnes
Non animo coöunt uno, pars tendit eorum
Huc, & pars illuc, nec dicta coæquant
Inter eos ullum consensum: donec adesse
Præcipitur plebs, cui jejunia mox triduana
Indicunt, quod divinum vultum optime placat:
Nam cum tertia lux radiat jejuna diei,
Mature populus veniens nimis extenuatus
Intrat in ecclesiam, Domino suo vota daturus:
Cum quibus ingressus Christum rogat ejus amicus
Arnulfus; sed dum munit sancta cruce frontem
Præsentes fugiens tacitusque foras graderetur,
Angelus in medio dilapsus cardine summo
Concite restituit plebi, mediæque catervæ.
Illum igitur cuncti poscebant omnipotentem.
[31]
Dumque aliquod super hoc spectarent desuper illi
Auxilium properare sibi, gererentque labantes
Pontifices animos: hos astans angelus idem [angelo suadente,]
Cum sancto Arnulfo, verbis affatur honestis:
Quid vobis, inquit, longas versare querelas
Vel differre moras de præsule constituendo?
Ante Deum vestræ sonuere preces populique.
Hunc ideo per me qui conspectu fruor ejus,
Largitur vobis, quem jam nanciscitur aptum
Lucrandis animis, qui Arnulfus voce cietur:
Distisque his abiens, cæli remeavit ad aulam.
[32]
Tunc animos revocant, quod dudum cura tegebat [eligitur episcopus Turonensis,]
Anxia pastores in gaudia tota, recedunt
Nubila tristitiæ: sicut quandoque videtur
In facie cæli, solito dum clarius illud
Redditur, & nubes fugiunt quibus ante latebat.
Res ita gesta palam populi sermone notatur:
Unde alacres cuncti no hoc differre precantur.
Non valet ulterius Domini manifesta voluntas
Tardari: propter quod clamant vocibus omnes.
Acceleratur opus, benedicitur, atque sacratur
Ordinibus reliquis Arnulfus dignus & aptus,
Voce velut Domini, meus o dicentis amice,
Altius ascendens coram residentibus esto.
Tollitur a cunctis in sedem pontificatus,
Qui prius indignum se testabatur honore
Dicens, ausibus his nec fas nec jura favere:
Sed cœptis illum superant communiter omnes.
[33]
Ast ubi suscepit regimen tam grande animarum, [& gregi suo invigilans,]
Torpor discutitur, non serpere tœdia sinit,
Nec vano tempus carum vertigine volvit.
Immo gerens curam sibi commissi gregis atque
Pervigil incumbens studium sectatur Jacob,
Ac, se postposito, subjectum curat ovile:
Supplet ob hoc fœtura gregem, sub fomite tanti
Pastoris, qui septa ovium augmentata tuetur.
Plurima dona suis Dominus largitur alumnis,
Quorum mirificos miratur terra triumphos;
Quos humana nequit facundia dicere cunctos,
Si linguis etiam centum resonare valeret.
Et mihi si quamdam tribuat Dominus dominator
Ingenii venam, qua possim militis ejus
Arnulfi (quem nos colimus nimis hicce jacentem)
Partem operum memorare styli conamine
quamdam!
Quod minus est in me (o pater) id prece perfice ejus digna
[34]
Nunc cœptum repetamus iter. Moris fuit
Ut matutinos primus præsente caterva [cælesti favore honoratur;]
Inciperet cleri: sed crebro dum fieret hoc,
Accidit in quadam signum mirabile nocte:
Ad dictum ipsius, cum cœtus forte tenerent
Ora, nec ullius vox aures icta feriret,
Angelicus chorus extemplo respondit ovanter
Particulam versus reliquam. Rursusque secunda
Cum vice secretus caneret sibi: cælicus ordo
Adfuit, & medius mox respondetur ab ipso
Versiculus quidam, per quod cognovit adesse
De cælo Christi famulis solatia semper
Hæc: Quoniam Sancti exultabunt luce perenni
Inque suo lætabuntur sine fine cubili.
[35]
Sæpius hinc secum cœpit rimarier istud:
Huicque animum pulsant vitæ monumenta prioris [at relicto post paululum episcopatu,]
Quando quietus erat, curaram e mente remotis
Fluctibus, atque suo factori rite vacabat.
Fluctuat ergo, suamque parat dimittere sedem:
Interea ut prosit multis, ubicumque valebat,
Bis quinos septemque dies complevit & annum
His studiis, rexitque gregem per pascua pastor.
Post clam plebe fuga delabitur, omnia linquens
Atque viam carpens lustrabat regna locosque
Quamplures: ubi perspicuo corda arida verbi
Vomere volvebat, sulcos hominumque fideles
Actibus istis sex annos & quinque peregit.
[36]
Hispaniam versus post hæc deliberat ire,
Qua crudelis erat populus, gentilis b, & excors, [tendit in Hispaniam,]
Absque jugo Christi: monuit quem lege salutis:
Sed pars ad fidei documentum præbuit aures,
Pars tenebris immersa suis incredula mansit.
Ast ubi perversos incepit radere mores:
Vera patent odiis, linguisque trahuntur acutis:
Insurgunt stimuli, tædæ conflantur in illum
Invidiæ miles Domini vibice feritur
Non pauca: nam turba ferox circum ruit, atque
Nisibus omnimodis molitur carpere tantum
Cæde virum, morti pro religione paratum.
Verum cui secreta patent, differre volebat
Hoc adhuc, dum quippe foret multis animabus
Utilis, aut velut aurum purgaretur in igne.
[37]
Ad regem terræ comprensus ducitur insons
Quod fieri jussit, percepto, quod probitatis [& ad regem adducitur,]
Esset vir magnaæ, fama volitante per urbem.
Quem speculatus ait rex (nam vultus manifestat)
Mentem:) Cujus, es o bone vir dic, conditionis,
Vel cujus sectæ? Respondit denique pastor:
Nobilis omnipotens Dominus meus est: ego servus:
Spretis figmentis, pronis colo vultibus ipsum.
Qui vero ille meis contrarius est Deus, inquit?
Ad hæc Arnulphus. Vos (heu) quibus esse putarim
Consimiles, quos conjurent etiam malesani,
Non sani capitis fore, sensibus evacuatis,
Colla datis, quæ mente carent & voce, figuris
Pollice quas facitis. Da nobis (rex ait) illum
Esse Deum quem jactas: abs te discere quæro.
[38]
Christi servus habens de quo diffusius imbrem
Compluat eloquii, cui copia plena loquendi
Facundique mo di tropos & schemata dictant, [cui exponit]
Ut de thesauro nova proferat & veterana,
Esse salit fons vivus aquas de gurgite Christi:
Ebibe, rex omnesque tui, quæ verba ministrat
Vobis Arnulphus, pater optimus eloquiorum.
Funeste cecidit peccato protoparentis
Humanum genus, atque suo juga dura chelydri c.
Imposuit collo, sub qua pressum ditione
Longinquo jacuit heu, tempore! donec ad ima
Mitteret ingenitus Genitum Pater ob pietatem,
Qua nos dilexit. Qui tandem Flamine sancto
Conceptus, natusque sacra de virginis alvo
Mariæ, verus Deus & homo verus, in isto
Est conversatus mundo, medicamina præbens
Debilibus cunctis: & cum miseros miseratus
Perficeret pietatis opus, dira est cruce passus.
[39]
Sublatis spoliis, pridem quæ claustra tenebant
Impia tartareæque domus & monstra profundi. [fidei Christianæ mysteria.]
Tertia dum radios gaudens aurora pararet:
Ecce resurrexit sol maximus, & leo fortis
Quem tribus eduxit humano germine Juda.
Ipse suis posthæc dedit insuperabile robur,
Postquam sydeream remeans penetraverat aulam.
Judicii quandoque die confidimus illum
Affore, quando suo donabit quemque labore.
Hunc tibi credendum denuncio: quo sine nemo
Salvari valet, ac quivis jam desinit esse.
Sic tenet Arnulphus vir simplex oris habenas:
Reddit & intentum formosa oratio regem.
[40]
Tum rex: Paremus facturi quæque revolvis, [Sanctus, petenete rege, ad serpentem, terris illis noxium]
Si nobis quoddam afflictis præstare valebis.
Dixit pro signo: Si serpens scilicet ingens
Intereat per te, qui nostras perdit ubique
Res; scrobe nam latitans sinuosos complicat orbes
Ingentesque globos, & lucida terga volutat,
Quinque capax capitum linguis vibrantibus ora
Per varias squamas varius color indicat illud
Pestiferum corpus tumidum grassante veneno;
Sibila lambit hians: sed cum resolutus ad auras
Egreditur, solemque videt: distendere nodos
Incipit, in longum spiris per plana solutis.
Ascendente die, paulatim bellua sese
Erigit ad radios agitans fervore venena.
Posthæc letiferos eructans guttere flatus,
Sulphure succendit bona terræ & vastat ubique
Sic homines nequent se, illo vivente, tueri.
Quin etiam pecus omne peri:nec vivere juvat.
Hac ratione tui cultores numinis omnes
Esse suadebis, si victus cedat hic anguis.
[41]
His pater Arnulphus expletis, scilicet (inquit) [ducitur,]
Posse dedit Christus credenti singula quæque.
Imperio solo valet hic transponere montes,
Si fidei dono fervet sinapis adinstar.
Idque per ambages aut longa exordia nolo
Tendere: ductorem præbe qui dirigat illuc,
Os ubi contortus sese malus iste receptat.
Ducitur ergo Pater præeuntibus ad loca nota
Militibus tribus: hi latebas statim indice monstrant.
[42]
Viso angue, is se sternit humi, Dominumque precatur [eoque miraculose cohibito, regem aliosque convertit.]
Arnulfus vir signipotens, frontem cruce munit.
Exurgit, fidei quem thorax fortiter armat,
In monstrum visu horrendum. Quod denique verbo
Aggreditur tali: Per nomen cunctipotentis,
Qui meus est Dominus, Christus Salvator Jesus,
Dico tibi: Jamjam tota feritate relicta
Ad me festines, humili cervice serenus.
Qui paret statim, faciens quodcumque jubetur.
At Domini famulus, collum circumdedit ejus
Insigni stola, jussitque incedere post se.
Jussus abire procul, nusquam manifestus habetur d.
Quo felix signo flexus rex atque exercitus ejus
Cervicem duram submittunt legibus almis,
Consiliumque Viri gaudent implere beati.
Desinat hic paulo calamos inflare Thalia.
ANNOTATA.
a Puto, Letselinum hic respexisse ad illud, quod legimus Psalmo 119 ℣ 5. Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est: habitavi cum habitantibus Cedar: multum incola fuit anima mea.
b Hoc falsum esse ostendimus in Annotatis ad primam Vitam.
c Chelydrus proprie est testudo aquatica, a Græca radice χέλυς testudo & ὕδωρ aqua. At in Vitis Sanctorum passim significat diabolum, ut Cangius in Glossario ad hanc vocem exemplis probat, & ex ipso sensu hic satis liquet.
d Nulla hic fit mentio de mortuo resuscitato; quod miraculum in prima Vita num. 19 huic subjungitur.
CAPUT IV.
Reditus in patriam post obitum S. Remigii, martyrium, corporis
translatio, prodigiosa ejusdem immobilitas in silva Aquilina, sepulcrum
& auctoris Epilogus.
Postquam res sic gesta dedit nova corda modestis
Principibus: volat edictum cito regis ab ore, [Arnulphus, rege Hispaniæ aliisque baptizatis,]
Concutitur regnum, sonat Ecclesiæ salus animarum,
Regis ad imperium cadit omnis falsa deorum
Lex ritusque vetus, & quæ sibi repperit error
Gentilis scelerum contagia, jusque beatum
Erigitur, veteres nova lex exterminat umbras.
Abluitur primus rex sacri fontis in amne,
Uxor & illius, soboles hinc omnis eorum:
Inde domum regis totam reliquasque phalanges
Arnulfus laticis benedicti lavit in undis.
[44]
Jam pater eximius longævos vixerat annos
Remigius, certando bonum certamen in agro [& auditæ morte S. Remigii,]
Ecclesiæ, & vitæ finem properabat adire a.
Pro voto ergo animi carnales deserit artus.
Cælicolum turmis, jam signa potentia passim
Quod fuerit junctus declarant; denique fama
Detulit hæc usque Illyricam b, partesque replevit
Hispanas, ubi Vir sanctus constanter agebat
Arnulfus, quod Christus amat, quod mundus abhorret.
[45]
Talibus auditis alte premit omnia secum:
Quid pietas agitet rursus quod gloria tollat, [Remos revertitur,]
Et quid fiat ibi secum deliberat ipse.
Scilicet actutum personas eligit aptas,
Quæ rudibus præsint populis, & grata novello
Dona gregi tribuant. His autem rite patratis,
Carpit iter, callemque terit festinus ad urbem
Remorum, quo perveniens, ibi cespite tectum
Repperit almifluum, cui super structa nitebat
Ecclesiæ speciosa domus. De more retexens
Funeris officium psalmos, & cetera quæque
Perficiens adenti animo, quæ postulat usus
Et retinent apices c, Domino commendat amicum.
Dum foret his curis intentus valde, diebus
Non paucis, nunc usq; labor lustrare procellas d.
Jam vero portus & littora tuta videntur,
Auxiliante Deo, solvamus vela quieti.
Hospitium repetens ubi se paulum recrearet
Rursus ad optati remeabat tecta sepulchri.
[46]
Sæpius huc rediens cum quadam nocte veniret:
Ecce mali servi sponsatæ virginis ejus, [ibidemque ab impiis vulneratus,]
Cujus jam dudum meminit sententia scripta,
Fustibus & gladiis armati, in calle repertum
(Proh dolor!) insontem non pauco verbere cædunt.
Unus & ex illis, librata cuspide ferri,
Intorquet validum capiti ejus viribus ictum,
Quo læsus graviter, ruit, & prope terminat illum
Exitus extremus, sed adhuc in pectore tantum
Exiguæ vitæ pendebat spiritus anceps.
Quo facto fugiunt noctemque per invia ducunt;
Utpote quos error tam cæcus præcipitabat.
[47]
Accessit Scariberga dolens, faciemque refusa
Ubertim lacrymis quærit, quo corporis artus
Post obitum ferret. Qui consecrat illico velum [sponsam suam hortatut.]
Atque manu tensa capiti illud virginis almæ
Imponit, mulcetque piis affatibus illam:
Dulcis amica, nihil (dicens) me passio turbat
Quam bibo, nunc grates referens pro sanguine fuso,
Cujus amore diu mea mens exarsit, & inde
Sollicitudo mihi crescebat pectoris antro:
Nunc fruar optatis, Domino miserante, trophæis
Deque manu Domini capiam diadema triumphi.
Propositum vero te conservare cohortor;
Ut Salvatoris valeas amplexibus uti,
Virgoque virgineis læteris juncta catervis.
Quod quæris reliquum: Turonem defer in urbem
Zoma e meum: sedes mihi sit locus ille sepulcri.
[48]
Comperto quod res ita sit: glomerantur in unum [& perceptii Ecclesiæ sacramentis,]
Regni pontifices de vitæ limite fratris
Discere scrutantes gravibusque doloribus ejus
Sat pie compassi. Quos inter stare beatum
Remigium videt: ad quem sic clamore modesto,
O venerande pater (dixit) te dante, salutis
Sacramenta modo capiam, securior hincque
Egrediar capturus iter, tecumque morabor.
Ergo salutatis præsentibus, exit ab hujus
Ærumnis vitæ, felicia regna habiturus
[49]
Quinta dies dum ducit equos sextilis f anhelos [die 18 Julii pie moritur,]
Post decimam flammis insani accensa leonis,
Spiritus in specie cujus petiisse columbæ
Dicitur astriteros egressus ab ore meatus,
Significans quantæ fuerit vir simplicitatis.
Ecce, beatorum consors & civis habetur
Spirituum, quorum jugiter felicibus utens
Divitiis gaudet: quarum non contigit ullis
Visus adhuc specimen, carnalis nec trahit auris,
Humanum neque cor sensu comprehendere
quivit
Quas Deus huic donat, qui pure diligit illum.
[50]
Nos autem, venerande pater, quos vincula nectunt [ad quem auctore dirigit orationem.]
Multorum scelerum, grave pondus & opprimit intus,
Tu releva infirmos tanto sub fasce gravatos.
Heu nimium afflicti tabescimus hujus in imis
Gurgitibus mundi! nam suscitat ille minacem
Euripum, proras solitum demergere fundo,
Qui spumas procul intentat torquendo potenter
Naufraglum nostris trepidis hinc inde carinis.
Non nos mergat aquæ tempestas, nos neque tetri
Sorbeat illa rapax & dira vorago profundi,
Nec puteus nobis horrendum pandat hiatum;
Sed portum vitæ nobis exposce pusillis;
Ut Dominum digne tecum laudare queamus. [Corpus S. Arnulphi transfertur,]
[51]
Restat quid fuerit de sancto corpore factum
Cujus ad astra volans sibi præmia parta recepit
Spiritus. Idcirco supra memorata frequenter
Sponsa, sibi memor injunctum complere decenter
Festinat cupiens: & digne percelebrato
Funeris officio, prius illud quam studiose
Compositum, plaustro jam sublevat inde vehendum.
Dumque itiner gratum felix extenderet illuc
Quo gradiebatur cum digno pignore virgo,
(Non valet abscondi, quod vult Deus enucleari)
Concita multorum veniebat concio supplex
Debilium, morbo qui curabantur ab omni:
Quorum summa negatur adhuc mortalibus; unde
Gaudia suscepto pergebant longa metentes
Robore, post corpus mirabile, signipotensque.
[52]
Venerat ad quemdam, Domino ducente, locellum,
Qui situs in pago Castrensi g Hibernio h [dictus] [& miraculis indicatum,]
Resbacis i fluvii supereminet inclytus arvis.
Scilicet in saltu, qui nomen habens Aquiline k,
Innumeros nutrit per pascua congrua cervos.
Hucce canes instigati per prona fugatum
Insectantur (odor tribuit vestigia) cervum.
Sed procul amoti tantum [æthra secare valebant,
Et frustra longo latratu emittere voces:
Non tamen hunc avido tremulum contingere dente;
Quem Comes, ut feretro perspexit adesse propinquum,
Longius atque canum querulas requiescere linguas
Dordingus l stupuit hærens mirabile factum,
Martyris Arnulphi quod noverat interventu
Sic gestum, Domino Jesu favente, fuisse.
Tunc prostratus humi Sancto tulit optima dona.
[53]
Post vero cum dispositum pertendere gressum
Vellent, immoti stabant, neque longius ire [in silva Aquilina prodigiose sistitur,]
Aut sanctum permissi sunt portare cadaver.
Hic gradibus fixis animalia plaustra tenebant,
Nec mutare locum poterant, quia cælica virtus
Hoc ita constituit; Comitem quæ causa coëgit
Inflecti, tetigitque viri præcordia magni
In tantum, ut quæ cumque sui fuerant ibi [juris,]
Aut circumcirca spatio tenus undique sparsa,
Traderet hæc sancto, stabili firmata libello,
Arnulfo. Post hæc Comes, illius atque fideles
Componunt inibi patefacta cespitis alvo
Bustum, quo sanctum corpus sat religiose
Includunt, ubi signa sui quamplurima Christi
Pro meritis servi Dominus monstravit, & illic
Ægrotis velox variis medicina dabatur;
Auxiliumque sibi cito provenisse sciebant,
Martyris Arnulfi, quibus intercessio præsens.
[54]
Quod factum retulit quantocius inclyta virgo
Turonicæ sedis clero, populoque fideli. [ibidemque sepelitur.]
Hinc regressa super construxit busta beati
Remigii, quæ duxit ibi durissime vitam
Patricio m cum fratre suo, qui pontificatus
Enituit solio, felixque recessit ab isto,
Ad Dominum pergens, mundo victura per ævum;
Quam tegit hic parvus locus, illic no bilis ambit.
EPILOGUS.
En quasi… scriptor labiis corrodar acutis, [Letselini Epilogus.]
Materiemque labor carpendi [noster] habebit,
Si non obstiterit fratrum dilectio, quorum
Sæpius impulsum me crebra precatio traxit
Hoc ad opus… cede petenti.
Et licet in satyris recte… livor
Vix hærere valet stultis, habeat sed & istud n:
Debilis inhibitos inscitia possidet actus:
Est aliud tamen e modico parere roganti,
Atque aliud propriis confidere viribus: illud
Est sanum, velut istud contemptibile sordet.
Quisquis habens oculum purum, perspexeris
istud.
Letselinus o eget p; memor illius esto dolentis.
Nunc ad nos converto pium, pie Christe redemptor,
Aspectum, finemque operi, qui finis es omni,
Ante ad justitiam credenti impone peracto,
Ad laudemque tuam (cujus sunt omnia) claude;
Qui cum Patre Deo regnas & Flamine sancto.
ANNOTATA.
a Hic in Ms. interseritur astrologica quædam descriptio, ut ad marginem notavit amanuensis; quam sese omisisse ait, ne lectori tadium pareret.
b Non video, quid hic ad rem faciat Idyricum ab Hispania tam longe dissitum; nisi forte per has regiones Orientem & Occidentem designare voluerit.
c Suspicor per apices hic intelligi libros rituales, qui apicibus seu litteris constant. Hanc conjecturam videtur sensus exigere.
d Hic iterum sensus adeo obscurus & confusus est, ut non intelligam, quid sibi velit auctor.
e Vox σῶμα, quæ corpus significat, aliquando biographis infimæ latinitatis in usu est. Eamdem Letselinus, forte metri lege coactus, hic adhibuit pro corpore, ut satis patet.
f Sic olim vocabatur mensis Augustus, quia erat sextus post Martium, a quo veteres annum inchoabant. Hac poëtica phrasi auctor vult indicare, S. Arnulphum XV Kalendas Augusti obiisse.
g De pago Castrensi meminit Papirius Massonus in Fluminibus Galliæ pag. 200.
h Nomen hujus loci diu frustra quæsivi. Forte hodiedum ita mutatum est, ut amplius cognosci non possit.
i De hoc rivulo seu torrente videri potest Adrianus Valesius in Notitia Galliarum pag 471. In mappis geographicis hodiedum vulgo vocatur Remarde.
k In Geographia Blaviana tom. 7, lib. 24, pag. 33 silva Aquilina describitur, ibidemque de ejus nomine fuse disputatur.
l Aliqui suspicantur ab hoc Dordingo Comite nomen inditum esse loco, qui ab Aimoino Dordinga, a Gerberto epist. 94 Dordingus, & nunc vulgo Dourdan appellatur. Vicinus est hic locus silvæ Aquilina ad Orgiam vel Urbiam fluviolum.
m Si cum Ms. Collegii nostri Claromontani hic intelligatur Patricius notissimus Hibernorum Apostolus; quid de hac re sentiam, indicavi in Commentario prævio.
n Aliqua in hoc epilogo (nescio an imperitus amanuensis, aut forte corrosus codex in causa fuerit) ita vitiose scripta erant, ut nec legi nec intelligi potuerint. Quapropter puncta interponere coactus sum.
o Hinc collegi, Vitæ hujus scriptorem vocari Letselinum, & pro hac re dedi conjecturas meas in Commentario prævio.
p Forte legendum est: Letselinus egit, quamvis prima syllaba sit longa. Quod si quis legere malit Letselinus eget; puto subintelligi precibus aut simile quidpiam
TRANSLATIO ET MIRACULA
Auctore Anonymo suppare.
Ex Ms. cujusdam Bibliothecæ Galliæ, quæ non indicatur.
Arnulphus martyr, in Silva Aquilina, Parisios inter & Carnutum in Gallia (S.)
BHL Number: 0711
EX MS.
Fratribus nostris imprecantibus, ibidemque persæpe flagitantibus, rei scilicet ordinem sibi explicari, [Auctor pauca præfatus,] quomodo sacratissima beati Arnulphi martyris pignora allata fuerint huc, mecum anxie pro eorum desiderio, non minus quam ipsi, concutiebar prospiciensque fore congruum, quando pro communi commodo labor exercitationis erumperet, petita differe timui. Unde relata non solum ab his, qui audierunt, verum etiam, qui se vidisse testati sunt, quæ didici a, tam præsentibus quam futuris pro posse cognita fiant.
[2] Igitur quidam presbyter, nomine Constantius, Vadensis pagi b rure generatus, [narrat, quo modo quidam presbyter] sed, cogente propria necessitate, aptum sibi locellum perscrutans, ubi posset habitandi vivendique solatia reperire, exivit hinc; crescentibus vero corporalibus curis divina providentia consuluit. Interea rebus necdum apparentibus, quas postea perduxit ad effectum felicem modo viventibus: tandem prædictus presbyter, contubernio reperto in Aquilinæ sylvæ partibus, ubi pretiosus thesaurus, videlicet corpus sacratissimi martyris Arnulphi, servabatur, petivit a canonicis loci illius, ut ibi licenter humanitatis & necessitatis suæ procuraret subsidia; quem circa se satis amabiliter applicantes, privatis suis & penetrabilibus patefactis, præsertim cum ejus famulatus blandissima familiaritate demulceret eorum præcordia, gratumque esset obsequium ejus in oculis ipsorum, fovere tamquam domesticum: ac arbitrii sui licentia deinceps usus est, sicque annuentibus universis ejusdem loci habitatoribus, interiora considerabat & exteriora.
[3] Aliquot autem elapsis annis (omnia quidem quæcumque vult operatur Dominus, [reliquias S. Arnulphi] & latet intellectum humanum pro undissima dispositio, nisi quando quantumcumque revelare dignabitur) idem presbyter reminiscens carnalem patriam situmque natalem, iis affectibus vehementer exagitatur: verum ne vacua manu redeuntem confusionis rubor percelleret, thesaurum meditatur ingentem, quo modo secum sublato, properataque regressione, deinceps omne pro nihilo ducat infortunium. Denique tempus opportunum quæritur, quando concepta lætum habeant exitum. Factum est autem, ut, explorato rei eventu, clam custodibus, [in] quos sopor ex more meridianus irruerat, quique eos fervore diei æstuante nimis proluebat, [ingressus sit] locum quam potuit caute, in quo decus optabile, gemma purior, non satis digno cultu servabatur, & sublato tanto fœnore, prout potuit, tractavit, & involvens nitidæ lanæ, posuit in sacco, inculcans desuper vellera ad os usque sacci.
[4] [clanculum ablatas,] Tunc hilaris citatum carpebat iter, cum subito concussis custodibus, & diligenter perlustratis arcanis, nequaquam invenerunt, quod sublatum erat: qua de re pertubati, quonam se verterent, ignorant; tandem, repertis indiciis, insecuti sunt abeuntem presbyterum, ad quem celeriter pervenientes, eversa sarcina jumenti, tactaque visaque supellectili, superficiem sacci tantummodo inspiciunt; unde quod intus latebat ignorantes recedunt. Ergo cassa laboris mercede nimium consternati [sunt]: prædictus vero Constantius, inchoatis negotiis diligenter instans, gratulatur, se præteritum evasisse periculum hoc primum, quasi aviculam illaqueatam imitans, quæ si foret, contrito laqueo, sibi reddita libera facultate redeundi uti, quam velox quam prompta festinat ad solita, nihil prioris mœstitiæ vel formidinis curans: [& sicut] quælibet ferarum elapsa, dum ulterius vestigia retorquet in aliam partem insequentium canum vociferationum, in proprium sagacior defertur habitaculum.
[5] [ad Comitatum Vadensem detulerit,] Post hæc evidentibus indiciis patuere detecta; quæ pridem latebant: nam illic, ubi jam sacra pendebant patrocinia, in villa videlicet Rocummont c, in nocturnis horis quasi in obsequium præparantur cælitus luminaria, quæ tectum umbrarum densitate spoliant, ac coruscantibus flammis interiora domus decorant multo præstantius: in altera vero villa, quæ Vadodium d nuncupatur, ex cujus vocabulo territorium comitatus appellari consuevit Vadensium, ubi parum temporis, prædicto presbytero custode, morabatur, eadem signa magnum mirantibus incutiunt stuporem: unde ut comiti Radulpho e innotuit, non passus est rem differi ab omnibus innotesci, & ut effectus sponsionis velociter impleretur, addidit ad incrementum & ecclesiæ. De vilia Vuatmesia (Vaumoise f) allata sunt sacra pignora beati corporis huc, eo scilicet tempore, quando copia redundante frugum suarum lætificabat autumnus corda mortalium: magis autem de susceptione gratuita cælestis beneficii, quod divina gratia misericorditer dignabatur pro communi commodo largiri, fiebat inæastimabilis exultatio, gaudebatque nimium conventus astans omnium, quos fama nuntia concurrere certatim præmonuit undique, utpote quibus mittebatur divinitus tam grande subsidium.
[6] [ubi honorific e excepta] Post hæc memoratus comes in ecclesia, quæ sita erat in angulo castelli, reverenter & honorifice gloriosum corpus beati Arnulphi composuit, canonicisque constitutis, qui continuatim officia religionis exsolverent, inibi perpetuo tradidit in præbendæ solatium villam necessariis usibus bene competentem, quæ vocatur Otgerius, Gallice Oger g, cum ecclesiis suis & omni lege ac consuetudine, quæ prius dominatui suo cedebat. Quæ autem restant nullius levitatis vel jactantiæ flatibus quin posterorum memoriæ recitanda quisquam arbitretur exarata fuisse, vel judicet temere secretorum ignarus, quæ divinæ scientiæ placuit abscondisse sapientibus & revelasse parvulis: etenim sacramentum regis abscondere bonum est, opera autem Dei revelare & confiteri honorificum: neque temerarios sequitur retributio mercedis proficuæ, sicut obedientiæ subditos, quod signum est humilitatis & gratiæ spiritualis effectus. Hæc autem pauca interjecta sufficiant pro obice ratiocinationis. Ceterum ad reliqua tendat oratio.
[7] Præfatus denique Constantius cum pavidus ac tremebundus ob reverentiam loci debuisset vivere, [variis miraculis] ac incurvus sedulo castimoniæ vacare, sicut bonus gazophylax, nequaquam sese tam bene tractavit, sed, ut stolidissimum animal, oblitus omnino dignitatis humanæ, blandimentis petulantiæ cœpit illaqueari, adeö ut quadam die stimulatus libidine feminam lascive deosculans amplexibus stringere non timuerit ante sacrarium; & dum hæc tam impudenter agerentur, ostendit illico potentiæ suæ miraculum retrusum & inauditum omnipotens Deus per servum suum Arnulphum, per quod agnoscitur perniciosum fore, si Deo sacrata sordidæ manus, imo corda vitiosa, quibus nihil est mundum, tractaverint indigne, veluti quondam veteris & novi Testamenti nonnullis contigit, quos ultio divina terribiliter percussit.
[8] Stabat namque candelabrum ex honore coram altari vacuum, [fulgent;] quod paulatim cœpit agitari, nulla cujuslibet hominis manu contingente; quo percepto, fugæ præsidium rapiunt; candelabrum vero subsequens prolabitur & valide ferit in parietem. Deinde scholasticis testibus, qui videntes pavore magno concussi, fuga lapsi sunt, & facti modum retulerunt, cognoscens comes rei veritatem, purgavit mox locum, expulso scilicet perverso, & in loco ejus meliore restituto. Multis denique patentibus signis, adveniunt populi ex diversis partibus præsidia sibi profutura quærentes. Quot morbidi, quot imbecilles, quot diversis passionibus inutiles facti, quot invalidi compagibus artuum versantur per atria strata, quibus omnibus auxiliante divina clementia redit optatæ quietis remedium!
[9] Porro tempore recenti, quibusdam adhuc in hac vita morantibus, [inter alia puer a cane rabido vulneratus,] qui viderunt mirabilia Dei, quæ per martyrem suum Arnulphum dignatus est ostendere, clarescunt & nota fiunt pluribus; videlicet quemdam juvenculum rabidi canis dente vulneratum fuisse; quem sua mater adductum dolens & flebilis perorabat signari phylacterio martyris; quod ut factum est, hunc deinceps & evasisse periculum, & certum est reliquum vitæ spatium cucurrisse sospitem. Sed & multi vexabantur eo morbo, qui vocatur incensio h, qui meritis beati Arnulphi restituti redierunt in sua, de collatis beneficiis gratificati.
[10] Illud quoque cur sileam, quod aliam juvenculam adduxerunt parentes ejus, [& puella] ita dæmonis insania pertubatam, ut contortis manibus quantum poterat (nam vinculis arcebantur) elisis quoque dentibus moliretur obviantes corripere, vel quoque opprobriis & convitiis dilacerare, ac prope vim inferre. Verum robore tenentium fortiter pressa conabatur incassum omnia. Defertur itaque ad clamorem petentium beati Martyris phylacterium: quo tacta & consignata, evellitur omnis infestatio nequam; confestim mansuefacta puella penitusque curata lætificat, quos ante mente capta contristaverat.
[11] Simile huic post annos aliquot palam mirantibus miraculum actum est. [ac mulier energumenæ,] Quædam namque mulier suo viro nupta legaliter, remansit fortuito sola in domo, suo marito ex more exterioribus rebus occupato, ceterisque familiæ per diversa opera distributis. Locum igitur suum invidus humanæ quietis insidiator aspiciens, invadit vasculum, cui, prohibente obstaculo nullo, facilis patebat ingressus; at illa continuo ferebatur per omnia sui [impos,] quando superveniens vir ejus reperit ejusmodi labefactatam insania: qui contristatus admodum percurrit, sibi super hoc infortunio quali modo reperire valeat emolumenti consultum.
[12] [apud eas sanantur.] Conveniunt undique parentes & vicini dolentes, viso nau fragio & amico pie compassi suadent ad sanctum Arnulphum iter arripere: quia illic proculdubio, quicumque petit, angustiæ suæ plenum consequitur auxilium; unde collecta fiducia festinant adducentes eam; & ubi nuntiatum nobis innotuit, mox accedentes, invenimus eam in ecclesiæ vestibulo positam; cui instabat vir ejus & plures cum eo, quibus testibus, post aliquos psalmos pro remedio decantatos (horresco referens) erupit inimicus per os mulieris in hæc verba: Ego diabolus vocor; quo dicto subsistentes attoniti nimis horrent; ejusmodi quoque sonitu atque formidine diverberati proclamant, & inculcant, quod ulterius non oportebat differri. Proinde patrocinium succlamantibus cunctis, acceleratur sancti Martyris ad phylacterium; quo signata, & aspersa benedicto latice, divellitur ab ea quidquid inimicum intus sæviebat, & statim sibi restituta de cetero cupita fruitur sospitate.
EPILOGUS.
[Epilogus auctoris.] De multis pauca panduntur, & parvulæ relationis series contexitur. Quantumlibet autem videatur obedientiæ debitum exsolvi poscentibus, non protervia spiritum circumvolvi credito. Ceterum mirabilis operatio, quando non debeat laudari merito & benedici potius contrito corde & humiliato gratias ei referre de perceptis beneficiis indicitur & imperiali auctoritate sancitur cuicumque i: nos quoque pro modulo scientiæ nostræ quamvis novissimi & indigni, tamen de magna misericordia ejus præsumentes hæc ad notitiam futurorum expressimus, ut habeant ad dicere ad laudem ejusdem, qui mirabilis in Sanctis suis vivit & regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus. Amen.
ANNOTATA.
a Ex his colligo, scriptorem hujus translationis tempori fuisse vicinum.
b Pagus Vadensis, qui nunc recentiore vocabulo Valesia vel Valesium, vernacule le Valois appellatur, est tractus Galliæ, in Insula Franciæ situs, & nunc ducatus titulo insignitus. Ejus caput hodie est oppidum Crespeiense.
c Hujus nominis locum in mappis geographicis Valesiæ non invenio.
d Adrianus Valesius in Notitia Galliarum pag. 580 de eodem, ni fallor, loco ita scribit: Olim Vadum vulgo Ve videtur pagi Vadensis, cui & nomen dedit, caput extitisse. Vadum autem nostris Ve dictum, vicus hodieque est in pago Vadensi, inter Villarem ad collum Retiæ & Crespeium,
e Dacherius in Notis & observationibus ad opera Guiberti abbatis pag. 597, refert compendium diplomatis, quo Radulfus Comes Crespeiensis anno Christi 1053 quædam concessit ecclesiæ S. Arnulphi. Ex hac donationis epocha præterpropter colligi potest translationis hujus tempus, & scriptoris anonymi ætas.
f Hic pagus Vaumoise in mappa geographica Valesiæ non longe a Crespeio collocatur inter Orientem & Meridiem.
g Hic pagus etiam in mappis geographicis notatur non procul Crespeio dissitus versus Occidentem.
h Hic morbus ab Hippocrate vocatur Φλεγμονὴ, id est inflammatio. Ejus causas & effectum pluribus describit Joannes Gorræus in Definitionibus Medicis pag. 493.
i Sensus iste ita contortus est, ut vix intelligam, quid sibi velit auctor.
DE S. SCARIBERGA SANCTI ARNULPHI MART. UXORE ET VIRGINE
IN SILVA AQUILINA INTER PARISIOS ET CARNUTUM.
CIRCA MEDIUM SEC. VI.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sanctæ cultus, reliquiæ & Acta.
Scariberga, S. Arnulphi uxor & virgo (S.)
AUCTORE G. C.
Sancto marito virgini sanctam uxorem virginem, nomine Scaribergam, hac die adjungimus, quamvis in plerisque Actis dicatur ad æternam gloriam migrasse VI & V Nonas Octobris. Acta enim horum Sanctorum conjugum ita sunt connexa, [Probatur S. Scariberga cultus ex Martyrologiis,] ut separari vix possint. Adde, quod beata uxor in quibusdam Martyrologiis circa hanc diem referatur. Florarium nostrum Ms. die XVII Julii S. Scaribergam sanctæ Theodosiæ virgini adjungit: Saussayus in elogio S. Arnulphi de eadem Sancta meminit, ac præterea tomo 2 sui Martyrologii Gallicani pag. 1242 illam in catalogo posuit his verbis: B. Scariberga virgo Remensis, nobilis & devota, sponsa S. Arnulphi, postea episcopi Turonensis, & martyris, quocum virginitatis æternum fœdus pepigit; a quo etiam consecrata & velamine sacro amicta est; post cujus necem, vitam religiosam & solitariam complexa, in agello sylvæ Aquilinæ tractus Carnutensis ad obitum usque strenue in omni perfectione sanctitatis perseveravit. Arturus in sacro Gynæceo XVIII Julii eam sic refert: In Carnotensi pago, beatæ Scaribergæ virginis, beati Remigii Rhemensis episcopi neptis, quæ in assiduo contemptu, & rerum cælestium meditatione vitam mirabilem consummavit. Franciscus Lahierius noster in Menologio virginum eadem die affirmat, S. Remigium fuisse S. Scaribergæ patruum aut avunculum. Nescio, unde Arturus & Lahierius hanc Scaribergæ cum Remigio consanguinitatem eruerint. Quidquid sit de rei veritate, quam non facile detegendam arbitror, saltem monumenta in Actis S. Arnulphi citata, & Acta Mss., post hunc Commentarium danda, Scaribergam Chlodovei regis neptem appellant. Denique ut Martyrologis finem imponam, Castellanus in suo Martyrologio Universali eamdem Sanctam die II Octobris memorat.
[2] Etsi in antiquis Martyrologiis memoria ejus non reperiatur, [aliisque monumentis] tamen aliunde de cultu illius satis constat: nam Thesaurus Anecdotorum, ab Edmundo Martene nuper editus, tomo 3 habet sermonem, ex Ms. S. Audoëni erutum, in quo Sancta nostra sic invocatur num. 4: Beata quoque Scareberga, virgo decens & inclyta, nobis æternæ beatitudinis impetret gaudia. Præterea videtur annua S. Scaribergæ memoria olim Officio celebrata fuisse: habeo enim istius sanctæ Virginis Vitam, in octo Lectiones proprias dispertitam, quam Fredericus Flouetus Rothomago ad Majores nostros transmisit, quamque post hunc Commentarium curiosi lectoris oculis & judicio subjiciam. Interim hic exhibeo versiculos, qui istis Lectionibus subnectuntur hoc modo:
Inter castra Dei fulgentia lumina cæli
Inclytus Arnulfus martyr rutilat pretiosus;
Juncta sed & Christo Scariberga piissima virgo.
Flos velut ille rosæ fuso diadema cruore;
Hæc tenet æternum candens, ut lilia, sertum.
Ille Dei fortes lætatur adisse cohortes,
Martyribus sanctis digne conjunctus in astris;
Hæc cum virgineis gaudet sine fine choreis
Lætitiæ summo cantans nova cantica sponso.
[3] [& reliquiarum veneratione] Denique ex honorifica reliquiarum conservatione satis liquet, jam ab immemorabile tempore cultum huic sanctæ Virgini exhibitum fuisse, cum in Actis nostris, priori loco edendis, sic legatur num. 5: Ejus reliquiæ devote servantur in capsa lignea deaurata in sinistro angulo majoris altaris monasterii S. Arnulphi de Crespeio Ordinis Cluniacensis diœcesis Sylvanectensis. Arturus in sua Neustria Pia pag. 59 laudat catalogum reliquiarum, quæ olim in cœnobio S. Audoëni honorabantur, in quo inter alias Sanctorum exuvias recensetur capsa corporis S. Scaribergæ. Non scio, quomodo vel quando lipsana S. Scaribergæ ad monasterium sancti Arnulphi aut sancti Audoëni pervenerint. Saltem Breviarium Rothomagense anni 1627 in Lectionibus propriis S. Arnulphi sic simul de sponsæ ipsius sepultura loquitur: In Aquilina agri Carnotensis silva honorifice conditum fuit (scilicet S. Arnulphi corpus) ipsius Scaribergæ cura, quæ monasticam, id est solitariam, vitam professa, exacto ibidem vitæ cursu, commune cum sponso sepulcrum sortita est. Quædam Acta S. Arnulphi, & Breviaria, in Commentario prævio ad ejus Vitam allata, etiam testantur, S. Scaribergam, marito superstitem, in silva Aquilina vixisse, atque ibidem post aliquot annos sepultam fuisse. Dico indeterminate post aliquot annos; quia incertum est, quamdiu illic beata Virgo post S. Arnulphi necem vixerit. Acta enim Mss., primo loco excudenda, asserunt, quod ibidem vitam in cinere & cilicio per triennium duxerit. Alia vero dicunt, illam, septennio pœnitentiæ expleto ad cælum migrasse. Lectiones autem Carnotenses, in præcedenti Commentario citatæ, sine ulla temporis nota affirmant, eam obiisse ingravescente senio. Jam nihil superesse video, nisi ut de Actis illius quædam præmoneamus.
[4] Habemus tria Actorum ecgrapha; primum exstat in Vita S. Arnulphi, [In quibusdam Mss. Actis Patricius, Hibernorum Apostolus,] ex Ms. codice Collegii nostri Claromontani desumpta. Sed cum illud in præcipuis punctis cum tertio Ms. nostro conveniat, idem de eo habendium est judicium, quod mox de tertio isto Ms. feremus. Secundum, nescio ex quo codice descriptum; transmisit anno 1668 ad Papebrochium Ildephonsus Vrayet monachus Benedictinus, cui etiam alia Sanctorum Acta accepta referimus. In hoc secundo exemplari auctor anonymus quædam reddidit credibiliora: dum enim de Hispanica S. Arnulphi profectione loquitur, non dicit, eum Hispaniam adiisse ad exstirpandam idololatriam, quemadmodum in præcedentibus S. Arnulphi Actis narratur, sed ad fidem in Hispaniis collapsam restituendam. Fratrem quidam S. Scaribergæ vocat Patricium & Morinorum episcopum; sed nullibi asserit, fuisse illum famosum Hibernorum vel Scotorum apostolum, quod alia duo Mss. perperam affirmant, ut statim videbimus. At quamvis scriptor ille fuerit tam prudens, ut intra verisimilitudinis terminos se continuerit, tamen ex stylo videtur recentior, & certe non est valde antiquus, cum in fine de Ordine Cluniacensi meminerit. Acta tamen ab illo conscripta, tamquam ceteris præstantiora, primo loco excudemus.
[5] Tertium ecgraphum, quod anno 1644 noster Fredericus Flouetus Rothomago misit, [perperam vocatur frater S. Scaribergæ.] in octo Lectiones distinctum est, ut supra monui. In eo præter alia mihi displicet Patricius Hiberniæ apostolus, qui dicitur germanus S. Scaribergæ. Quomodo enim frater S. Scaribergæ esse potuit iste Patricius, qui juxta Acta, ad diem XVII Martii a Papebrochio illustrata, octogenario major obiit anno 460, quando Scariberga verosimillime nondum nata erat? Suspicor, hujus parachronismi auctores, similitudine nominis deceptos, alterum quemdam Patricium cum celebri Hiberniæ apostolo confudisse. At dices: Quis igitur est iste Patricius, Morinorum episcopus, qui hic in Actis memoratur? Ingenue fateor, me istud ignorare. Malbrancus quidem tomo 1 de Morinis lib. 2, cap. 19 ita scribit: Dabimus ad annum CCCCXXIV Patricium Hiberniæ apostolum Bononiensibus nostris per octennium insigniter delaborantem. Deinde cap. 36 ejusdem libri ita pronuntiat: Is est Patricius, quem etsi ut suum suspiciat & vendicet Hibernia; Morinos tamen etiam aliquot annis posse amplecti, & Mss. & episcoporum hujus diœceseos catalogi, & S. Arnulphi Suessionensis (voluit haud dubie dicere Turonensis) Vita abunde testantur: quæ fidem, apud me dudum ambiguam firmarunt tandem, cum tempus idoneum, quo sedem hic figere potuit, revolventi varia illuxit. Sed Papebrochius noster in Commentario prævio ad Vitam S. Patricii § 10 ostendit, Malbrancum fidem, apud se antea dubiam, nimis cito firmasse. At hæc proprie ad propositum nostrum non pertinent, cum in ipsa Malbranci sententia Patricius iste senior sit, quam ut frater S. Scaribergæ esse potuerit.
[6] Sammarthani in Catalogo episcoporum Boloniensium S. Antimundum constituunt anno 531 primum Morinorum præsulem, [Disquiritur; quis Patricius] & simul de quodam Patricio ita meminerunt: Sanctus Antimundus vel Aumondus missus a D. Remigio Remensi anno DXXXI ad Christi fidem iis populis promulgandam: hic cum Patricio & Rustico reperit & sustulit corpora SS. Victoris & Ursi martyrum. Videntur hic Sammarthani crassum anachronismum deglutiisse: nam Fredegarius Scholasticus in Chronico, quod Ruinartius post opera S. Gregorii Turonensis edidit, anno VII Theuderici, id est Christi 602, de hac, ni fallor, corporum inventione ita loquitur: Eo anno corpus sancti Victoris, qui Salodoro cum sancto Urso passus fuerat, a beato Æconio pontifice Mauriennense invenitur. Quadam nocte in sua civitate ei revelatur per somnium, ut surgens protinus iret ad ecclesiam, quam Sedeleuba regina in Suburbano Genavensi construxerat, in medio ecclesiæ designato loco, ubi sanctum corpus adesset. Cumque Genevam festinus perrexisset, cum beatis Rustico & Patricio episcopis, triduanum jejunium facientes, lumen per noctem, ubi illud gloriosum & splendidum corpus erat, apparuit; quod cum silentio hi tres pontifices, cum lacrymis & orationibus elevato lapide, in arca argentea invenerunt sepultum, cujus faciem rubentem quasi vivi repererunt. Ibique princeps Theudericus præsens aderat, multisque rebus hujus ecclesiæ tribuens, maximam partem facultatis Warnacharii ibidem confirmavit. Ad sepulcrum illud sanctum miræ virtutes ex ipsa die, qua repertum est, præstante Domino, integra assiduitate ostenduntur. Qui hanc Fredegarii narrationem clarius explicatam legere cupit, adeat Cointium in Annalibus Francorum tomo 2 ad annum Christi 602 num. 1.
[7] [potuerit esse S. Scaribergæ germanus.] Neque subsistit opinio Sammarthanorum circa tempus episcopatus Antimundi, si vera sunt, quæ Cointius tomo 1 operis mox citati ad annum 501 num. 3 sic scribit: Hoc anno Antimundus a Remigio metropolitano Remensi constitutus est primus Morinorum episcopus: sedit enim annos dumtaxat novemdecim, & Athalbertus ejus successor obiisse comperitur anno Christi quingentesimo quinquagesimo secundo, cum pontificatum annis duobus ac triginta gessisset. Matthæus Despretsius archidiaconus Morinensis, ut Antimundum statim a Clodovæi regis baptismo præpositum Morinis episcopum probet, ait eum non nisi tertio post anno in decretam provinciam penetrasse, quoniam ei via præcludebatur a Chararico, Morinorum domino; additque Athalbertum similiter impeditum fere biennio, quo minus in episcopatu resideret, ad quem sublectus fuerat. Eamdem chronologiam init Jacobus Malbrancus. Neuter affert auctoritatem aut conjecturam alicujus fidei. Multo probabilius est, Chararicum, qui procul dubio Christianus obiit, aliquot annis post Clodovei conversionem ad Christianam fidem perductum fuisse, nec prius cogitatum de mittendo ad Morinos episcopo Ita ille. Non est hujus loci eam controversiam dirimere, cum annus utrimque signatus saltem a Sammarthanorum opinione multum differat. Neque opus est hanc rem operose investigare, cum nobis sufficiat, quod Patricius, hic a Sammarthanis memoratus, juxta Fredegarium junior sit, quam ut frater S. Scaribergæ probabiliter dici possit. Idem Cointius ad annum Christi 502 num. 4 meminit cujusdam Patricii, qui tunc Bajocensem cathedram occupabat. Etsi autem tempus patiatur, ut hic fuerit S. Scaribergæ frater, tamen quia solida ratio ad id probandum non suppetit, hanc consanguinitatem aliis detegendam relinquo, & jam utraque Acta ex Mss. nostris prælo subjicio.
ACTA PRIMA AUCTORE ANONYMO
Ex Ms. quodam, cujus ecgraphum Ildephonsus Vrayetus Benedictinus anno 1668 transmisit.
Scariberga, S. Arnulphi uxor & virgo (S.)
BHL Number: 7512
EX MSS.
Regis Francorum Clodovæi neptem legimus Scaribergam, sancti Patricii primi Morinorum episcopi a, [S. Scariberga, inito matrimonio, virginitatem servat,] quorum metropolis Teruanna vocatur, germanam, Arnulpho comiti, Rhemorum consuli, desponsatam. Erat seculi dignitate sublimis, sed fidei ardore ac pietatis studio post baptismum degebat humilis; sponsarum privilegiis clara procedebat, sed virginitatis flore perpetuo induta cilicio radiabat. Nullam animi relaxationi, prout in curia moris est, temporis partem dabat; assidua erat [in] divinis officiis, frequentissime ad sacram synaxim accedebat, & totam se bonis operibus tribuebat. Exterius quidem fulgebat cultu magnifico, interius autem virtutum schemate placebat Domino. Sponsus ejus, & ipse virgo, suo exemplo præibat, & suæ virginitatem fovebat uxoris, dum cum ea pari studio sacris vigiliis & eleemosynis vacaret.
[2] Cum autem Arnulphus arripuit iter impeditissimum & periculis plenum, [& marito peregrinante,] angelo revelante, ad terram illam sanctam, quæ vagitus Domini nostri Jesu Christi suscepit, quæ eum concionantem audivit, quæ admirandis operibus certissima suæ divinitatis signa dantem obstupuit, quæ spectavit sublatum in crucem, & suo sanguine peccata nostra expiantem: tunc processit rarius in publicum, demissis oculis incedebat, tantumque sub ductore vitæ spiritualis & magistro sancto Remigio brevi tempore gradum tenuit sanctitatis, ut regi Christianissimo, princibus & nobilitate primis, toti denique regno admirationi, exemplo & ornamento esset. O beatum conjugium non carnis corruptione cognitum, sed spirituali charitate per expressa utriusque vota in manibus sancti Remigii, sacrosanctum Missæ sacrificium celebrantis, Domino Deo nostro consecratum, virginali gloria & puritate vitæ angelica decoratum!
[3] Tandem Arnulphus angelica commonitione reversus in Gallias & propria palatia, [ac in patriam reverso,] patratis ab eo aliquot miraculis, minoribus Ordinibus est initiatus. Cumque populus Rhemensis eum sanctum esse proclamaret, & miraculorum ejus fama latere non posset, honorem populi ad se confugientis fugiens, sibi se suaque postponere decrevit, iterumque pauper sequens Dominum in habitu clericali pereginatus est, & singulari divinæ providentiæ bonitate & solicitudine tertius post sanctum Martinum Turonensis episcopus, angelo volente & demonstrante, consecratus est cum omnium episcoporum & totius populi maximo gaudio, qui non satis mirari poterat, post injunctum & peractum publici jejunii decursum, eos esse evidentissimis cælestibus signis & miraculis exauditos, & Arnulphum principem, regis Christianissimi nepotem, habere in præsulem; ea videlicet tempestate, qua diœcesis Turonensis ob sancti Brixii b persecutionem, & duorum antistum sibi invicem succedentium, dum adhuc superstes viveret, videbatur esse neglecta, tantoque egere pastore; quamvis postea ob aliqua miracula laudem hominum fugiens, divino urgente Numine, ad fidem in Hispaniis collapsam restituendam sese impulerit, ubi ejus vita universis Christianorum provinciis conspicua Clodovæum regem, qui & ipse positis genibus ob suæ consecrationis miracula prædicta ab eodem petiverat & receperat benedictionem, habuit adjutorem, ut subministraverit ei & aliis, quos secum necesse fuit advocare vineæ Domini cultores, necessaria ornamenta & vasa sacrata. Inter alios vero, quos ad Hispanias sanctus Arnulphus accersivit, fuit unus ex suis canonicis Turonensibus, omnium doctissimus, cui solebat confiteri, quem postea episcopum consecravit c.
[4] [bona canonicis distribuit,] Interim vero Scariberga in ore omnium versabatur, occasionemque inde assumebat Deo ferventius inserviendi; & sic per annos plurimos absque viro, non absque Domino, in honoribus & aula permansit usque ad mortem sancti Remigii; donec redeunte sancto Arnulpho a conversione & prædicatione Hispaniarum, uterque pari consensu & devotione comitatum & bona sua metropolitanæ ecclesiæ Rhemensi concessit, ut inde alerentur canonici & ecclesiæ ministri: & ita in realem possesionem irrevocabilem induxit, ut nihil sibi reservarit præter victum quotidianum ab ecclesiasticis sibi, quoad viveret, providendum, dimissis, quos prius habebat frequentia nobilium & turmis famulorum, quibus omnia necessaria subministrabat: qui in odium tantæ virtutis & virginitatis, unde hæc omnia sumpserant initium, cum se ab ea dimissos vidissent (quippe quæ non valeret ipsis aliquid suppeditare) acti in rabiem & livore odiosissimo sanctum Arnulphum martyrem effecerunt. O præclarum conjugium toto orbe prædicandum!
[5] [& post sponsi necem solitarie duriterque vivens pie moritur.] Scariberga quidem femina fragilis erat, conditione tenera, corpore delicata, nobilitate & divitiis cumulata, honoribus ampliata, famulis constipata, & carnis curam in desideriis non explevit; sed ab omnibus his, tamquam alienis, animum abdicavit. O mulier fortis, miroque modo fortis in Domino! quæ non solum fallacia mundi blandimenta superavit, sed sexum vincens & seculum, ita Domino militavit, ut quæ semel ad solidam & immortalem gloriam recto itinere contendere ambivisset, omnia sibi, dum ad ea, quæ instituerat, perveniret, contemnenda & pro nihilo ducenda esse duxit. Denique sancto Arnulpho martyrii gloria coronato, & in partibus silvæ Aquilinæ mirabiliter sepulto, erexit ibidem oratorium in honorem beati Remigii, quod postea in basilicam sancti Arnulphi commutatum est ob patrata ab eo miracula; sed & oppidum sancti Arnulphi nuncupatur. Ibidem vitam solitariam in cinere & cilicio duxit per triennium, fabis & siliquis pro victu utens quotidiano, diebus dominicis & aliis solennitatibus etiam in Paschate solo pane hordeaceo & aqua contenta. Hanc summam austeræ & pœnitentis vitæ rationem cum fratre suo germano sancto Patricio observans, denique superstes virtutibus clara in cælum evolavit quinto Nonas Octobris. Ejus reliquiæ devote servantur in capsa lignea deaurata in sinistro angulo majoris altaris monasterii sancti Arnulphi de Crespeio d, Ordinis Cluniacensis, diœcesis Sylvanectensis.
ANNOTATA.
a In Commentario prævio num. 6 diximus, Antimundum vel Aumondum communiter status primum Morinorum episcopum. Quod si Antimundus anno 501, ut vult Cointius, constitutus sit a S. Remigio Morinorum antistes, non video quomodo Patricius S. Scaribergæ frater eum præcedere potuerit. Fatemur igitur, nos ignorare, quis qualisve fuerit Patricius hic memoratus.
b Vide de hoc Brictio Gregorium Turonensem, a Ruinartio editum, in Historia Francorum lib. 2, num. 1, & lib. 10 in Catalogo episcoporum Turonensium col. 518 & 529, ubi mirabilis illa persecutio narratur, quam Ruinartius etiam notis criticis illustravit.
c De hoc canonico Turonensi nulla fit mentio in Actis S. Arnulphi, quæ paulo ante ex duplici Ms. dedimus.
d De hoc monasterio egimus in Commentario prævio ad Vitam S. Arnulphi & alibi in annotatis.
ACTA ALIA
In octo Lectiones distincta
Ex Ms. quodam Rothomagensi, ex quo P. Fredericus Flouetus anno 1644 ea descripsit.
Scariberga, S. Arnulphi uxor & virgo (S.)
BHL Number: 7513
EX MSS.
Lectio I. Beata igitur Scariberga, genere nobilis, sed nobilior indole mentis, ab ipsis infantiæ rudimentis omnipotentem Dominum miro coluit famulatu devotionis: [S. Scariberga variis virtutibus fulgens,] nam licet regali orta stemmate, tamen per omnia humilitate proclivis illi se subdidit toto mentis amore, qui Dominus & re gloriæ homo fieri dignatus ex Virgine, propria mundum redemit passione. Ea enim fide prædita, spe subnixa, caritate fervida, moribus eximia, ad orationis studium prompta, ecclesiarum crebro limina frequentabat, ubi cælestis doctrinæ monita summa aviditate hauriebat. Non illa puellaribus jocis admisceri gaudebat, nec choris ludentium aut cantatricum interesse volebat, sed ad æternorum præmia gaudiorum sitienter anhelabat.
[2] [beato Arnulpho] Lectio II. Sub eodem tempore beatus Arnulphus, generositate conspicuus, morum elegantia præcipuus, in aula regis Clodovei morabatur; qui scilicet regum fortissimus a sancto Remigio, Remorum pontifice, ab idololatriæ cultu ad fidem Domini nostri Jesu Christi conversus cum omni gente Francorum baptismi gratiam est adeptus: a quo beatus Arnulphus, præfati antistitis in baptismate filius, tantam promeruit amicitiæ & familiaritatis honorificentiam, ut ei neptem suam traderet in conjugio, beatam scilicet Scaribergam.
[3] [despondetur;] Lectio III. Die itaque constituta a casto juvene casta despondetur puella, pulchra quidem externis lineamentis corporalibus, sed internis pulchrior animæ virtutibus. Ambo denique carnalis copulæ contemnentes illecebram, castam elegerunt ducere vitam. Illum siquidem beatus Remigius, postquam sub laicali habitu aliquot annos in peregrinatione peregit, sicuti petierat, coma capitis deposita, clericum consecravit, & ad ecclesiasticos promovens Ordines, exorcistæ officio decoravit. Hæc vero illibatæ virginitatis tiara coronari, & inter prudentes virgines meruit computari. Ornabatur non auro aut margaritis vel pretiosarum cultu vestium, quæ prostitutis & impudicis feminis congruunt ad multorum perniciem, sed spiritualium decore virtutum, ut decet virgines Christi, ad multorum salutem.
[4] [qui post diuturnam peregrinationem] Lectio IV. Beatissimus Arnulphus exulem se & inquilinum in hoc mundo cognoscens, & cælestis habitationem patriæ sitiens, beatam Scaribergam sancto Remigio commendavit, & denuo salutiferæ peregrinationis iter arripuit. Primum itaque Tolosam beati Saturnini a sepulcrum expetiit, & post Pictavis ad sanctum Hilarium properavit: inde Turonis ad beatum Martinum gressum deflexit, ubi angelico præmonente oraculo, licet coactus, vir litteris perfectus & moribus, pontificalem infulam suscepit. Et quia episcopalis ambitio virtutum fieri solet diminutio, verens per hoc detrimentum salutis, majoribus incensus studiis Hispanias ad prædicandum Dei verbum properavit, regemque illius patriæ cum omni populo miraculis coruscantibus ad Christi fidem perduxit. Inter cuncta vero quæ peragravit loca, divina comitante gratia, plurima gessit miracula; inter quæ virtutum insignia trium mortuorum resuscitavit cadavera. Sed ejus omissis insignibus gestis, quæ vitæ ejus vel passionis textus ubertim exsequitur, ad rerum exitum succincte pergamus.
[5] [in patriam redit & occiditur.] Lectio V. Beato igitur Remigio ab angelicis choris in cælesti gloria suscepto, beatus Arnulphus, comperto ejus obitu, in Gallias rediit, & ejus sepulcrum, miris virtutibus insignitum, frequentare cœpit. Quadam vero nocte solito more illuc orandi gratia euntem sponsæ suæ servi invenerunt, & sicut moris est malignis semper bonis invidere, dæmoniaca persuasi insania, fustibus & gladiis Virum Dei appetierunt, ac graviter vulnerarunt: quorum unus ferrum in caput ejus libravit, & solo tenus prostravit. Plagis autem impositis, abeuntes seminecem reliquerunt; palpitante autem in solo pectore spiritu, sponsa ejus, beata scilicet Scariberga, ad eum venit, & vehementissime flere cœpit. Cumque interrogaret, quid de ejus corpore ageret, ille, ut valuit, protensa manu velum consecravit, & ejus capiti imposuit, commonens eam de proposito puræ virginitatis, & gloria sempiternæ felicitatis: contestatur etiam, ut corpus exanime Turonis ad sedem propriam deferret, ibique cum omni diligentia sepeliret. Confluentibus itaque ad ejus obitum universis ordinibus cum episcopo loci illius, visus est etiam adfuisse beatus Remigius, ad quem beatus Arnulphus: Domine, inquiens sancte pater, ecce a te accipio viaticum, & pergo tecum. Ad hanc vocem, multis cernentibus, nive candidior columba de ore ejus exiit, & cælestia penetravit.
[6] Lectio VI. Beata vero Scariberga corpus ejus honorifice tractavit, [Scariberga sponsi corpus] linteaminibus involvit, aromatibus condivit, plaustroque cum sarcophago impositum ad locum, quo jusserat, deferre cœpit: in qua deductione corporis quicumque ægrorum Sancto fuerunt obvii, per virtutem sancti Martyris, a quocumque detinebantur incommodo, meruerunt liberari. Quo gloriæ triumpho comitante virtutiferam glebam, longius prosecuti stationem fecerunt in pago Castrensi silvæ Aquilinæ loco, nomine Ybernio, super fluvium Resbacis. In eadem vero silva Dordingus comes cervum venatibus agebat, qui fugiens, juxta sarcophagum Viri Dei constitit, & insequentes canes, latratus privatos officio, virtute divina eminus stare compulit.
[7] Lectio VII. Tanti igitur comes attonitus novitate prodigii beatam virginem Scaribergam percunctatur eventum rei: [miraculis illustre sepelit in silva Aquilina] cui illa per ordinem retulit vitam & meritum beati Martyris. Ille Domino gratias egit, & Sancto plurima donaria obtulit. Sequenti die cum cœptum iter vellent agere omnimodis divina impediti voluntate, nullo modo plaustrum valuerunt movere. Tunc prædictus comes erga Sanctum Dei majori æstuans devotione, cuncta, quæ tibi hereditario jure possidebat, ei sub chirographo tradidit, ibique eum decenter & honorifice sepelivit. Quo sepulto, venerabilis Virgo Turones celerius adiit, & quæ acciderant enarravit, beati Arnulphi hereditatem cum aliis rebus sancto Mauricio b tradidit, & cum suis ad locum, ubi tumulaverat Virum Dei, repedavit; ubi oratorium construxit, & ad fratrem suum, nomine Patricium, Taruennensem episcopum misit, ut veniret, & illud consecraret. Sed minime est repertus, quia ultra mare ad prædicandum Dei verbum fuerat jam profectus: ipse enim primus Hiberniæ genti verbum intulit salutis c. Conversis Scotis ad Catholicam fidem, reversus est ad propriam sedem. Denuo misit ad eum soror ejus, ut veniret, & basilicam, quam construxerat in honore sanctorum Remigii & Arnulphi, consecraret.
[8] [ibidemque solitariam & austeram vitam agens sancte obit.] Lectio VIII. Adveniente episcopo, & dedicato oratorio in honore Sanctorum, quiverunt in eodem loco Patricius scilicet, & venerabilis soror ejus annis tribus & dimidio d simul eremiticam vitam ducentes, & Deo vota persolventes. Post hæc dum beatus Patricius ad propriam sedem cuperet reverti, adstitit ei angelus Domini prædicens ejus obitum, & in oratorio e, quod dedicaverat, finem vitæ esse solvendum: qui sorori suæ angelicam visionem retulit, plenusque virtutum meritis ad Dominum migravit XIII Kalendas Aprilis. Post cujus obitum beata Scariberga in cinere & cilicio lugens ibidem permansit, & plurimo abstinentiæ genere carnem mulctavit. Diebus dominicis hordeaceo pane vescebatur, & in Pascha aliisque præclaris solennitatibus fabis & siliquis pro deliciis utebatur. Fertur etiam, quia dum Carnotis ad venerationem beatæ Domini Genitricis & Virginis Mariæ properaret, ab ea mulier cæca illuminata est f. Et quidam febricitans sumens de aqua, ex qua Sancta abluerat manus, confestim sanitati est redditus. His aliisque virtutibus inclyta, septenio dicatæ pœnitentiæ apud memoriam Sanctorum expleto, adveniente obitus sui die, petiit ab omnipotente Domino, ut quicumque in Dei nomine, & sanctorum Remigii, Arnulphi atque Patricii in eumdem locum deprecaturi venirent, petitionis suæ vota impetrarent. Cognoscens ergo se exauditam apud Dei misericordiam VI Nonas Octobris cælestem migravit ad gloriam, & ornata lampade boni operis, cælestis sponsi thalamum introivit: cui est honor & gloria cum Patre & Spiritu sancto in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Peregrinationes aliasque res a S. Arnulpho gestas in Annotatis ad ejus Vitam illustrare conatus sum. Quare ad ea lectorem hic remitto.
b Indicatur hic verosimiliter Mauritius martyr, de quo etiam agit Gregorius Turonensis lib. 1 de Gloria Martyrum cap. 76.
c De hoc errore aliqua diximus in Commentario prævio num. 5.
d In priori Ms. dicuntur tantummodo simul vixisse per triennium.
e Ex hoc mortis loco magis manifeste detegitur error scriptoris, qui Patricium cum altero seniore homonymo confudit: nam celebris ille Patricius, Hibernorum apostolus, in Hibernia mortuus est, ut in ejus Actis ad diem 17 Martii demonstratum est.
f Idem miraculum in Ms. Claromontano narratur; sed dicitur factum esse in solennitate Pentecostes, quod hic non additur.
DE S. GONERIO PRESB. ANACHORETA
IN BRITANNIA ARMORICA.
Ex Proprio Venetensi & Castellano.
[Commentarius]
Gonerius presb. anachoreta, in Britannia Armorica (S.)
J. B. S.
Proprium Venetense appello potissimum, quod ejus auctoritate S. Gonerium hic collocare ausus fuerim, remissum pridem a Majoribus nostris ex IV Aprilis ad XVII Junii, quod properanti calamo exciderit pro XVIII Julii, [A Saussayo præteritum signavit Castellanus,] quo die in dicto Proprio Venetensi signatur ejus commemoratio in tribus, quæ penes nos sunt, editionibus annorum 1630, 1652 & 1660. De cetero nullis usquam Martyrologiis, aut IV Aprilis aut XVIII Julii inscriptum comperimus S. Gonerii nomen, ne in magno quidem Saussayi Gallicano, ut solus citandus sit recentissimus Castellanus ad IV Aprilis eum referens his verbis: In Plougrescant, diœcesis Trecoriensis, S. Gonerii presbyteri, qui plures vitæ annos solitarius exegerat in eremitorio saltus de Breinguilly prope Rohanum. Vix plura habet Lobinæus in nova suo Armoricæ historia, solum addens, S. Gonerium oriundum esse ex majori Britannia; ut facile intelligas, de solo cultu ex adductis testimoniis certiores nos reddi. Cur autem variis diebus celebretur Sancti festivitas, non aliunde repetendum puto, quam ex mero Venetensis & Trecoriensis ecclesiarum arbitrio.
[2] Quamvis autem Sancti gesta & ætas penitus ignorentur, [Albertus Vitam composuit,] nihilo tamen minus more suo Legendam ipsi ad IV Aprilis aptavit Albertus le Grand de monte Relaxo, collectam asserens ex veteribus Legendariis Mss. ecclesiæ cathedralis Trecoriensis, ex Proprio Venetensi (nempe in quo, ut jam diximus, sola fit commemoratio de Communi conf. non Pontificis) atque ex vetusto item Legendario Ms. quod exstat in ecclesia parœciali de Plougrescant. Frustra Legendam Latinam exspectarunt Majores nostri, frustra ego ipsam sperem hodie; ut sola proinde supersit historia Magni Alberti, cui quantum tribuere consueverimus, nihil attinet hic pluribus exponere. Eam proinde vertendam equidem non suscipiam, sufficiet pauca contrahere quæ minus inverisimilia videbuntur. Britannum origine fuisse atque in Armoricam transfretasse, ubi in agro Venetensi aptam sibi solitudinem quæsierit, condito oratorio in quo sacris operari posset, quod modo in ecclesiam conversum sit, facile admitti potest; uti etiam quod austeram vitam duxerit, solo pane & aqua contentus, omnem alium cibum pauperibus distribuens, noctem orationibus, diem opere manuum suarum transigens, seque in omni virtute exercens.
[3] [cujus summa capita recensentur.] Subjungitur longa historia de Aluando regulo, homine fero, qui quod e venatione rediens a Sancto resalutatus non esset, multa ipsi minatus sit, servi autem Domini jussa ita prævenerint, ut S. Gonerium horrendum in modum diverberarint, ruptis duabus costis: quam crudelitatem secuta sit divina punitio; tum Aluandi ipsius ac famulorum pœnitentia, conversio ad Deum ac tandem sanatio. Ob nimiam populi concurrentis frequentiam dicitur Sanctus primam solitudinem deseruisse atque ad diœcesim Trecoriensem se recepisse, nempe in Plougrescant, ubi reliquam vitam sanctissime transegerit, ibidem mortuus & sepultus, multis miraculis tum in vita tum post obitum clarus. Sacrum caput nonnullaque ossa in sacrario cathedralis Trecoriensis asservari ait Albertus, variaque sacella per eam diœcesim Sancto erecta fuisse, præter illud in quo post obitum reconditus est.
DE S. THENNA SEU THENEW MATRONA MATRE S. KENTIGERNI
IN SCOTIA.
Ex Breviario Aberdonensi & Fastis recentioribus.
CIRCA AN. DLXXX.
[Commentarius]
Thenna seu Thenew matrona, in Scotia (S.)
AUCTORE J. B. S.
Thomas Dempsterus Menologii Scotici compilator ita scribit hoc die: Apud Dalgarnoch, Thennæ viduæ, S. Kentigerni matris miraculosæ mulieris; citans Breviarium Scoticum maxime Aberdonense, [Ex fastis Scoticis de cultu constare videtur:] Kalendarium Adami Regii, Cheynæi &c. At pridem monuit Henschenius tomo IV Maii pag. 184: Eidem apud viros eruditos reperturum Dempsterum, dum similium monumentorum, quæ singulis a se commemoratis Sanctis plura adscribit, vel unum saltem aliquis in lucem protulerit. Camerarius, priori non impar, plura habet sub alio nomine: Sancta Thametis, aliis Thennat, Scotorum regina, & in Glottiana præsertim Scotiæ provincia celeberrima. Fuit hæc mater sancti Kentigerni. In mediis licet collocata delitiis, assidua tamen abstinentia, crebris jejuniis, diuturnisque vigiliis tenellum corpus subdere animæ non destitit. Proxima morti cum esset, dixisse fertur; Domine Jesu, regnum, quod a te accepi, tui causa deserui, (post mortem enim mariti omni se cura regni abdicavit, & se totam divinis rebus contemplandis dedit) colloca me quæso in regno tuo. Testes adducuntur Hunterus in libro de sanctis Scotiæ, Regius in Kalendario & alii. Si hæc contuleris cum primo capite Vitæ S. Kentigerni ad XIII Januarii, statim intelliges, ut minimum valde dubia hic pro certis venditari.
[2] De S. Kentigerni Vita sic loco citato censuit Henschenius: [lectiones ex Vita S. Kentigerni,] Vitam S. Kentigerni episcopi Glascuensis edidimus ad XIII diem Januarii, ex Capgravio desumptam, sed a posteris e vulgi traditione tam stolide concinnatam, ut eam ab opere nostro vellemus abesse, aut saltem graviori censura castigatam fuisse. Ex his nihilominus desumenda sunt quæ de S. Thenna referri possunt; nam Camerarii elogium mere pro arbitrio videtur compositum. Equidem ad Prætermissos Sanctam rejecissem, tametsi & Ferrarius & Castellanus eam etiam annuntient, nisi citato sæpius Aberdonensi Breviario plusculum tribuendum censuissem, ex quo de cultu certiores reddimur; quidquid lectiones novem ibi expressæ eumdemmet stylum sapiant, quem in Actis nostris admissum doluit Henschenius; præterquam quod & alia comminiscantur, quæ lutosum plane fontem, ex quo promanarunt, ad oculum demonstrant. Titulus ipse id paradoxi continet, quod S. Thennam obiisse velit sub Eugenio II, anno CCCCXLV; ubi verosimillimum est, S. Kentigernum filium, ultra medium seculi VI vitam produxisse, de quo vide Bollandi Commentarium.
[3] [referri non merentur.] Ut ad Breviarium redeamus, novem istic omnino lectiones exstant, sed ita conceptæ, ut eas opere nostro non magis dignas censeam quam S. Kentigerni Acta, quæ inde abesse maluissent Majores nostri; id peculiare additur ad finem lectionis ultimæ, quod cunctis diebus quibus vixit, filium suum sancte & beate vivendo secuta sit, nec longe ab eodem moram in Glasgu fecerit, ubi frequenti dicti filii sui fruebatur colloquio. Tandem plurimis traductis in vitæ sanctitate annis, in cælos transvehitur cum dicto filio suo Kentigerno… & in Glasguensi civitate inclyta honorifice tradita sepulturæ, ut non videam cur in Dalgarnoch a Dempstero & ab iis qui ipsum secuti sunt, collocetur. Admitti utcumque potest Breviarii oratio in hunc modum concepta: Deus qui B. Thenew B. Kentigernum, cælesti gratia præventum nasci voluisti, concede propitius, ut qui eam sinceris venerantur mentibus, ab inferni valeant liberari periculis. Per &c. Atque hæc de S. Thenna seu Thenew satis dicta sint.
DE S. ARNULPHO EPISCOPO
METIS IN BELGICA I.
ANNO DCXL.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Arnulphus episcopus, Metis in Belgica I (S.)
AUCTORE P. B.
§ I. Cultus S. Arnulphi, basilica, reliquiæ, elogia.
Metæ, regni olim Austrasiæ caput, ipsaque adeo Austrasia Commentarios nostros tum alibi, tum præsertim tomo 1 Februarii a pag. 206, ubi de S. Sigeberto Austrasiorum rege, satis jam sibi sæpe ac prolixe vindicarunt, [De S. Arnulpho hoc die agimus;] ut hic iterum describi non debeant. Ostentat etiamnum urbs hæc nobilissima priscorum suorum temporum monumenta, uti apud Meurissium, episcopum Madaurensem & Metensis ecclesiæ suffraganeum, in Præfatione ad historiam episcoporum ecclesiæ Metensis videre est; sed nullum aut gratius Deo aut sibi gloriosius, quam sacras Arnulphi, præsulis olim sui, exuvias, quarum hoc die translationem, eodem teste Meurissio pag. 117, anniversaria celebritate recolit; cum natalem ejus, ibidem pag. 123, fasti Metenses consignet die XVI Augusti his verbis: Metis, natalis beati Arnulphi episcopi, qui sanctitate & miraculorum gratia illustris, eremiticam vitam deligens, beato fine quievit.
[2] Iisdem pene verbis diem ejus natalem recenset Ado ad diem XVIII Julii, [quamquam hic non est natalis ejus;] secutus, opinor, Bedam, seu potius Florum, qui ad eumdem diem sic habet: Natale sancti Arnulphi confessoris, non satis clare exprimens, nostrumne an alium Arnulphum designatum velit, ut in Usuardo nostro observatum est. Adoni consonant eodem die Rabanus ac Notkerus; hic succincto, ille prolixiori usus elogio; aliique apud Martene tom. 3 Thesauri Anecdotorum. Accedit his etiam Martyrologium Romanum; ubi hanc notationem subjungit Baronius: De eodem hac die (XVIII Julii) Beda; Usuardus autem & Ado ad XVII Kalend. Septembris, quo die ejus venerandum corpus translatum est. Et quamquam die XVI Augusti nulla translationis illius in moderno Martyrologio Romano fiat mentio; fecit illam tamen in suo Galesinius, & ante eum Florarium Sanctorum Ms. ac recentiores Canisius in Martyrologio Germanico, Wion, Menardus, Dorganius, Bucelinus, Antonius de Heredia, aliique passim, ita ab ecclesiæ Metensis instituto diversi, ut quem illa diem S. Arnulphi natalem celebrat, isti translationis esse velint; natalem vero illum putent, quo apud Metenses translatio colitur.
[3] [sed translationis.] Pro Metensibus quidem non facit Ado, ut a Rosweydo purgatus est, qui ad XVII Kalend. Septembris de S. Arnulpho omnino non meminit. Codicem igitur interpolatum consuluerit Baronius, ubi locum illum legerit ad XVII Kalend. Septemb., quem Rosweydus, tamquam Adoni suppositum, in Appendicem relegat. Favet illis tamen Usuardus a nobis editus, qui cum Adonis verba de natali S. Arnulphi, quæ ad XV Kalendas Augusti repererat, transtulerit ad XVII Kalendas Septembris; non temere id fecisse censendus est. Usuardum porro præcesserat Wandelbertus. Verum hanc qualemcumque controversiam priora, quæ dabimus Acta S. Arnulphi, num. 27, omnium certissime dirimunt: ibi enim translationem reliquiarum S. Arnulphi factam esse narrant; Post obitum beati Arnulphi anni fere jam acto tempore. Atqui fere annus est a XVI Augusti usque ad XVIII Julii sequentis; plus autem est aliquantulo quam annus a XVIII Julii usque ad XVI sequentis Augusti: ergo cum duo illi tantummodo dies vertantur in quæstione, dubium esse non potest, quin XVI Augusti obierit S. Arnulphus; translatus vero fuerit XVIII Julii. Quia tamen nihil de Sancto nostro, præterquam hoc die, notatur in Martyrologio Romano, id causæ est, cur de illo etiam nos hoc die meminerimus.
[4] Liquet vero ex iis quæ modo adduximus, quam celebris ac pervulgatus apud omnes Martyrologos fuerit S. Arnulphi cultus & veneratio, [Cultus ejus antiquissimus,] saltem inde a seculo nono. Sed multo altius, atque adeo ab ipsa sacri corporis prima translatione, hoc est, ab anno Christi 641, ejus primordia repetenda sunt; ut ex Vita nostra priori a num. 27 palam fiet. Exinde populi ad sepulcrum ejus suppliciter accidentis pietas ac fiducia multitudine miraculorum tam late continuo fundi cœpit; ut jam tum ecclesia Sanctorum Apostolorum in qua conditus erat, exolescente paulatim priori nomine, sancti Arnulphi ecclesia vulgo nuncuparetur, ut fidem faciunt instrumenta a Meurissio pag. 110 & sequentibus prolata. Et quoniam ecclesiæ hujus hic mentio incidit, non abs re facturus videor, si nonnulla ad eam spectantia commemoravero; cum ad rem, quam agimus, plurimum conferant.
[5] Fuerat ea olim ædificata non procul ab urbe Metensi, [& ecclesia Suburbana Metis Canonicorum Regularium,] teste Episcopo Madaurensi in historia episcoporum Metensium pag. 24 & seqq., a S. Patiente, IV ejusdem Sedis antistite, de quo & nos egimus ad diem VIII Januarii, nec admodum, ut ea ferebant tempora, sumptuose. Subinde immensum crevit ejus magnificentia: donec seculo quinto ab Hunnis eversa fuit, inquit Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 585 num. 33, sed paullo post restituta, monachisque consessa; demum sancti Arnulphi corpore, istuc per Goëricum successorem delato, ac nomine nobilitata est. In hac basilica multorum imperatorum, regum ac principum, insigniumque personarum monumenta exstabant ante, quam veteri monasterio destructo, seculi superioris anno quinquagesimo secundo monachi nostri in eam, quam nunc possident, Prædicatorum ecclesiam translati essent. Hæc omnia fusius apud Meurissium loco citato curiosus Lector inveniet; præter illud, quod ait Mabillonius de concessa monachis illa basilica seculo circiter quinto; cum juxta Madaurensem, pag. 31, id primum factum sit seculo decimo: quæ res mihi quidem certa videtur; quidquid eam etiam alibi negare videatur Mabillonius.
[6] Monasterium enim & basilica S. Arnulphi ad canonicos regulæ, id est regulares pertinuit; donec illos inde, [Ordini S. Benedicti concessa an. 941,] quia dissolutioris erant vitæ nec emendari poterant, expulit Adalbero Metensis episcopus istius nominis primus, subinductis monachis S. Benedicti, idque Othone I Imp. annuente quarto Idus Januarii, anno Incarnationis Domini nongentesimo quadragesimo primo, Indictione decima quarta, anno domini Othonis sexto; uti habet instrumentum authenticum apud Meurisse pag. 304; quod & aliud sequitur, quo bona Canonicorum iisdem monachis Imperator idem adjudicat tertio Idus Junii anno Domini nongentesimo quadragesimo nono. Item alia ipsius Adalberonis, quæ tam aperte docent numquam ante illud tempus monachos ad S. Arnulphum fuisse; ut satis mirari nequam ea vel a Mabillonio visa non fuisse, vel certe locis a me lectis dissimulata. Idem asserunt Acta Abbatum quatuor Metensis S. Arnulphi monasterii, quæ nuper edidit D. Martene Thesauri Anecdotorum tom. 3, ubi dicitur: Quando mutatus fuit ordo, id est Canonici Regulares in Ordinem monasticum, tunc factus est Albertus (Arbertus) primus abbas in ecclesia S. Arnulfi… Iste non tenuit, nisi duobus annis ecclesiam pastoralem. Et post hunc suscepit officium domnus Ansteus. Ansteum vero affirmat præfuisse per annos XVI, ac sepultum esse anno Domini 960.
[7] [a multis principibus ditata,] Jam quanta in veneratione ac pretio fuerit Arnulphi sanctitas, ex profusa multorum principum in ecclesiam hanc ejus liberalitate inde ab ipsa, ut modo dicebam, translatione manifestum est. Ejus aliquot hic specimina servato temporis ordine assignasse sufficiat. Primum est in duce Nothone sive Noddone, in cujus prædio miraculum illud, cum primum sacra hæc lipsana Metas transferrentur, patratum est, quod narratur in prima Vita S. Arnulphi num. 30: Propter quod miraculum (verba sunt excerpta e Vita Ms. S. Goërici danda die XIX Septembris) idem liberalissimus dux possessionem ipsam cum omnibus appendiciis suis Deo & sancto Arnulfo tradere festinavit. Ceterorum fere in eamdem basilicam beneficiorum chartæ authenticæ legi possunt apud laudatum jam sæpe Meurissium: & Pipini quidem Heristallii, qui fuit Sancti nostri ex Ansegisilo nepos, pag. 109: Drogonis, hujus filii; pag. 110; filiorum ejus Godefridi, Arnulphi, Hugonis, ibidem usque ad pag. 113; Chilperici II regis, pag. 145; Caroli magni imp. ejusque conjugis Hildegardis, pag. 179 & seqq.; nepotum ejus ex Ludovico Pio Lotharii, Ludovici Germanici, Caroli Calvi, a pag. 269 usque ad 274; Arnulphi imp. pag. 294. (Est & alia ejusdem Imperatoris anterior apud Martenium tom. 1 Thesauri Anecdotorum col. 54..) Contulit etiam aliqua filius ejus Zuentiboldus, ut omittam alios posteriores, quorum facile princeps cum Ottone I imperatore episcopus Metensis Adalbero, de quibus pag. 304 & seqq. Itemque Eva comitissa, ejusque filius Udelricus archiepiscopus Rhemensis, pag. 139. Sed minime prætereundus est S. Leo Papa IX, qui eamdem basilicam dedicando, millelesimo quinquagesimo anno, juxta Chronicum Senoniense lib. 2, cap. 18, aut potius 19, non mediocriter exornavit; idque petitu venerandi abbatis Warini, ut narratum est tom. 2 Aprilis in Vita S. Leonis pag. 660. Satis hæc sunt, opinor, ad antiquissimam non modo populi; sed etiam summorum principum venerationem pietatemque erga S. Arnulphum publicam assequendam, luculenta vestigia.
[8] Neque vero suas tantummodo facultates S. Arnulpho nostro principes, sed & corpora tradiderunt; [& sepulcris exornata; maxime S. Clodulphi Ep.] de quibus consule Chesnium in Historiæ Francorum Scriptoribus tom. 2, pag. 202, & 320, & Meurissium, ubi de S. Patiente, IV Metensium episcopo, a pag. 26. Eminebat inter eos S. Clodulphus, S. Arnulphi & filius & in ecclesia Metensi post S. Goericum & Godonem successor; qui sicuti sanctissimi parentis moribus ac vitæ semper adhæserat vivus, ita nec separari vel in sepulcro mortuus voluit. Conditus enim fuit apud S. Arnulphum, uti narrat auctor Vitæ ejus quam dedimus ad diem VIII Junii, pag. 132; donec inde seculo decimo in Layum, locum in Lotharingia Nanceio haud procul dissitum, & post Udelrici Rhemensis atque Evæ matris ejus donationem prioratu Benedictini Ordinis insignem, translatus est, ut in Commentario Vitæ ejus prævio num. 4 narratum invenies: quo loco hæc etiam addidit Henschenius noster: Meurissius addit (in Vita S. Clodulphi episcopi Metensis 32, lib. 2, pag. 136) … caput ejus adservari Metis in ecclesia S. Arnulphi. Idem dixerat Mabillonius in Actis Sanctorum Ordinis Benedictini seculo 2 pag. 1047. Monuit interea nos V. C. D. Augustinus Calmetus, Commentariis ac dissertationibus in S. Scripturam notissimus, epistola die IX Martii 1718 ad Sollerium data, id omnino corrigendum esse: Caput enim S. Chlodulphi cum suo corpore esse in sua apud Layum theca; & neutiquam in abbatia S. Arnulphi. Fides esto penes Auctorem.
[9] Ceterum basilica ac monasterio S. Arnulphi anno 1552 solo æquatis, [Ea diruta 1552, in aliam intra urbem translatus est,] vocati sunt in urbem monachi Benedictini, & cœnobium Fratrum Prædicatorum, ubi etiamnum degunt, incolere jussi. Translatæ eodem sancti Præsulis exuviæ ea pompa, quam describit Meurissius pag. 25 & seq., ibidemque etiam hodie coluntur, ut idem auctor affirmat pag. 117, loculo munitæ argenteo, cujus operculo hæc inscripta leguntur: Anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo sexagesimo septimo, Indictione quinta, imperante Domino Frederico, præsente venerabili Theodorico, Metensis ecclesiæ electo, sanctissimum corpus beati Arnulphi, Metensis episcopi, a venerando abbate hujus loci Simone, secundo Nonas Junii, hoc in vase translatum est. Operculum ambiunt plura regum atque imperatorum capita, opere antiquo elaborata. Latus alterum hæc nomina præfert insculpta: Priamus Rex, Marcomirus Rex, Pharamundus Rex, Clodius Rex, Meroüeus Rex, Hildericus Rex, Clodoveus Rex, Lotharius Rex primus, Lotharius Rex secundus, Dagobertus Rex, Clodoveus Rex, Theodoricus Rex, Hildembertus Rex, Dagobertus Rex, Hildericus Rex, Hildericus Rex, Pipinus Rex, Carolus Magnus Imperator. Latus alterum his insignitur: Ludovicus Imperator, Carolus Calvus Imperator, Ludovicus Rex, Ludovicus Rex, Carolus Imperator, Arnulphus Imperator, Odo sub Arnulpho Rex, Carolus Rex, Ludovicus Rex, Lotharius Rex, Ludovicus Rex, Hugo Capellus Rex, Robertus Rex, Henricus Rex, Philippus Rex, Ludovicus Rex, Ludovicus Rex.
[10] Sanctuarii hujus pedem aliorum regum & imperatorum capita circumdant, [argentea in theca.] subjectis hinc hisce nominibus: Sanctus Arnulphus, Anchisus Dux, Pipinus Dux, Carolus Martellus Dux, Pipinus Rex, Carolus Magnus Imperator, Ludovicus Imperator, Lotharius Imperator, Ludovicus Imperator, Carolus Calvus Imperator, Carolus Imperator, Arnulphus Imperator, Ludovicus Imperator, Conradus Rex, Henricus Saxo Rex, Otto primus Imperator, Otto secundus Imperarator, Otho tertius Imperator Inde vero hisce: Henricus secundus Imperator Bajoariæ, Conradus secundus Imperator, Henricus tertius Imperator, Henricus quartus Imperator, Henricus quintus Imperator, Lotharius Saxo Imperator, Conradus tertius Rex, Fridericus Imperator. Hinc intelligere licet, inquit ibidem Episcopus Madaurensis, illustrem S. Arnulphi genealogiam; sed de hac agetur paulo inferius.
[11] Hactenus de cultu, quem in ecclesia sua Metensi ab ipso propemodum felici obitu constanter obtinuit: [Cultus ejus in aliis locis.] omitto enim ecclesias alias, quæ Sanctum hunc nostrum peculiari celebritate venerantur, quas inter haud sane postrema est Amaniensis, ab ipsa S. Oda S. Arnulphi, ut creditur, matre fundata in diœcesi Leodiensi; cujus rei testimonium est apud Dominicium in variis antiquitatis monumentis, quæ habentur ad calcem Ansberti Familiæ Redivivæ pag. 19. De sacello, quod adhuc visitur in monte, in quem ab episcopatu se recepit Sanctus noster, erit infra dicendi locus. Tota certe Gallia patrocinium ejus fuit olim longe celeberrimum, quando, ut est in Annalibus rerum Francicarum apud Du Chesne tomo 3 script. hist. Francorum pag. 263, S. Arnulphus omnium Francorum coram Deo & hominibus patronus præcipuus habebatur. Nec omittit eum etiam auctor anonymus Vitæ S. Deicoli abb. Lutrensis ad diem XVIII Januarii pag. 201.
[12] [Elogia,] In Vita S. Goërici præclara hæc ei elogia tribuuntur: Beatus Arnulphus decus orbis, lumen patriæ, stabilimentum populorum, gloria sacerdotum, lucerna in tenebris sedentium, ornamentum non suæ solum, sed etiam omnium sanctarum ecclesiarum. Aliud accinit illi Poëta Saxonicus lib. 5 de Gestis Caroli Magni ad Arnulphum imp. apud Chesneum tom. 2, pag. 175.
Unum commemorem tanto de germine patrem,
Quem sanctum Christi prædicat Ecclesia;
Scilicet Arnulfum, Francorum qui fuit olim
Princeps, ac Præsul post satis egregius:
Ductus amore Dei qui spreverat omnia mundi,
Quæ mulcent oculos, quæque trahunt animos,
Malens divinas, mundi quam tradere leges,
Esse Dei famulus, quam populi dominus.
Nunc ovat in cælis, præbens miracula terris,
Sublimis meriti signa decora sui:
Indeque nostrorum totam seriem dominorum,
Stirpem nempe suam, protegit atque fovet
Præ cunctis igitur tibi cura nepotibus una,
Quæsumus, Arnulfus sit tuus homonymus. &c.
[13] [ex epist. S. Desiderii ep. Cadurcensis.] Sed quanto antiquius est Desiderii episcopi Cadurcensis testimonium, tanto est ad Arnulphi sanctitatem commendandam illustrius. Sic igitur habet in epistola, quam prope jam ætate confectus dedit ad S. Clodulphum, S. Arnulphi filium, apud Du Chesne in hist Franc. script. tom. 1. pag. 878: Gratulatione maxima præsentem paginam ad Dominationem vestram destinavi, per quam salute uberi fusa, precor Dominum, ut magis magisque suam in vobis tribuat largitatem pietatis, ac bonis faciat successibus abundare. Et quia scriptum legimus: Generatio rectorum benedicetur, tu, Vir excellentissime, benedictiones paternas semper memoriæ vivacitate conserva: & siqua sunt, vel quod monuit, vel quod egit, quasi ante oculos præsentaneo retine memoratu: multa enim sunt de ejus gestis tuis auribus recolenda, quæ si gestis adjicias vitæ hujus, & intenta meditatione conserves, ille orationibus donabit utique nunc favorem, quo probabiliter probe polleas, & istinc cursu feliciter auspicato, paternis muneratus præmiis adjungaris.
§ II. S. Arnulphi majores; tempus locusque nativitatis; honores in aula regia; uxor & filii.
De majoribus S. Arnulphi hæc habet ejus Vita sincerior num. 2: [Variæ sententiæ de majoribus S. Arnulphi.] Beatus igitur Arnulfus episcopus, prosapia genitus Francorum, altus satis & nobilis parentibus, atque opulentissimus in rebus seculi fuit. In secunda Vita num. 2 dicitur in aula Theodeberti Regis præfulsisse proavorum nobilitate. Neque eatenus ulla inter auctores disceptatio est. At ubi ad proavos illos suis quosque nominibus designandos acceditur, nulla propemodum inter eos consensio; aliis nihil quidquam hic satis exploratum esse contendentibus, imo conficta esse quæcumque de illis in gratiam, ut aiunt, principum stirpis Carolovingicæ jactata dudum fuere: aliis contra originem ejus a Ferreolo primo, præfecto prætorii Galliarum repetentibus; ut proinde non a Francis, sed a Gallis & exteris genus duxerit. Rursum alii principem eum fuisse volunt Merovingicum; alii denique id omnino negant, maluntque proavos ei legere Francos illos, qui ante Meroveum regnabant.
[15] Postremam hanc sententiam ita tuetur Adrianus
Jordanus noster in libello, [Quid hic tenendum censeat P. Jordanus.] quem inscripsit:
La Critique de l'origine de l'auguste
Maison de France, edito Parisiis anno 1683;
ut simul aliorum opiniones confutet: atque hanc
tandem ipse usque ad S. Arnulphum majorum
ejus seriem condit, tamquam dissertationum suarum
syllogen pag. 323:
Francus, primus Francorum rex, imperante
Valeriano & sequentibus.
Genebaudes, sub impp. Maximiano & Constantino.
Mallobaudes, sub impp. Constantio, Valentiniano,
& Gratiano.
Priamus; sub Theodosio magno.
Marcomirus, tempore Valentiniani secundi.
Pharamundus, imperante Honorio.
Clodio, temporibus Valentiniani junioris &
Maximi.
Sigismerus, sub Avito & seqq. impp.
Ferreolus, sub Clodoveo rege.
Ansbertus, tempore Clotharii primi.
Arnoaldus, sub Sigiberto primo & Guntramno.
S. Arnulphus, tempore Clotharii & Dagoberti.
In hac porro serie, quam ipse longius producit, ait eam servari rationem, ut consequentes præcedentium sine ulla interruptione sint filii. Qui totum hoc argumentum, nitide sane, & quanta fieri potuit diligentia atque eruditione elaboratum desiderat, adeat libellum citatum tota priori parte: neque enim animus est mihi diffusam adeo, atque a viris in hoc genere versatissimis agitatam toties controversiam instaurare.
[16] De avo tamen ac patre S. Arnulphi satis recepta apud plerosque genealogos, [Avus S. Arnulphi Ansbertus, avia Blithildis; parentes Arnoaldus & Oda.] etiam Fabro atque Adriano Valesio posteriores, sententia est; dum ex Ansberto & Blithilde, Clotharii primi filia, Arnoaldum, qui & Boggis & Butgisus, Buotgisus, seu Burtgisus dictus est; ex Arnoaldo vero & Oda natum esse Arnulphum ostendunt. Consule Jordanum ad nomina singula loco, qui in ejus indice assignatur; item Sammarthanos in historia domus Francicæ lib. 6, Labbeum in Tabulis Genealogicis, Dominicium, Bouchetium aliosque. Arnoaldus hic an ille fuerit, quem ecclesia Metensis in episcopis suis numerat vigesimum septimum; an alius quispiam, qui monasterium Glanderiense una cum Digno atque Undone fundaverit, quique cum iis, sub nomine Bodagisli, in Martyrologio S. Naboris colatur ut Sanctus XV Kalend. Januarias, disquirit Meurissius a pag. 94, ac posteriorem opinionem tuetur. De Oda, quæ, aut unde, aut quo tempore nata fuerit, nihilo minus intricata res est. Suevam facit Umno in Vita S. Arnulphi num. 2, & alia instrumenta apud Bouchetium citatum pag. 31 & 41, ac Meurissium pag. 95; non tamen Gunzonis Sueviæ Ducis filiam, quod quidam volunt. Legi interim potest Dominicius in Ansberti Familia rediviva parte 1, cap. 14; donec de illa loco suo fusius egerimus, ubi de S. Oda Vidua, S. Arnulphi, ut Acta ferunt, matre scribendum erit ad diem XXIII Octobris.
[17] [Nascitur Arnulphus in moderna Lotharingia, circa annum Christi 582:] De loco ac tempore, quibus lucem hanc primum aspexerit S. Arnulphus, prima ejus Vita nil memorat; at secunda sic habet, num. 2: Natus est autem beatus Arnulphus Aquitanico patre, Sueva matre in castro Laycensi, in comitatu Calvomontensi Imperatoris Mauritii temporibus. Est autem Layum in Lotharingia Nanceïo haud multum distans versus Septemtrionem, ut mappæ exhibent; fuitque olim villa Evæ comitissæ, de qua supra, & Ulrici archiepiscopi Rhemensis, ideo ab his S. Arnulpho delegata, quo isdem venerandus Antistes … in eadem villa præsentis exordium suscepit vitæ; & quia filii mei, inquit Eva, ab ipso ducebant originem ex paterno genere. Donationis hujus instrumentum dat Meurissius pag. 136. Mauritius vero imperare cœpit anno Christi 582 a die XIII Augusti, juxta Labbeum, usque ad annum 602 propemodum exeuntem: sub initium porro imperii ejus natum esse Arnulphum necesse est; cum episcopatum susceperit, ut infra videbimus, anno Christi 610. Imo vero seniorem illum facere non dubitarem, si auctorem ullum idoneum offenderem, quem Umnoni possem opponere: (nam auctor Vitæ S. Chlodulphi nimium quantum aberrat, cum fatetur, Arnulphum sub Theodeberto rege episcopum esse factum; ac tum subdit in fine Vitæ: Poterat autem (Chlodulphus) esse annorum triginta, dum pater ejus, dominus Arnulphus, ad pontificium sublimatus est.
[18] [ad aulam Theodeberti accedit anno ætatis circiter 16;] Verum tantum abest, ut Umnonis testimonio quidquam repugnet, ut favere potius Vita etiam prima videatur: narrat enim num. 3, Arnulphum, statim ut e ludo litterario emerserat (quod vix anno ætatis 16 serius statuendum videtur, licet ætatem illam ibidem auctor anonymus roboratam appellet) Gundulfo subregulo, seu etiam rectori Palatii, vel consiliario regis exercitandum in bonis actibus esse traditum. Regem hic haud dubie Theodebertum intelligit, cum eumdem paulo post nominet: id quod etiam Umno num. 2 diserte asserit. Atqui Theodebertus Childeberto patri in regnum Austrasiæ primum successit anno Christi 596; cum jam scilicet Arnulphus agere poterat annum circiter ætatis 14. Quis autem affirmare possit, aut statim cum novo rege majorem domus creatum esse Gundulfum; aut recenti adhuc majori domus Arnulphum esse traditum? Nihil igitur hic est, unde Sanctum nostrum ante annum Christi 582 editum fuisse in lucem existimes. At ne multo serius natus putari possit, tum tempus episcopatus, tum quæ ante illum ab eo sunt gesta, convincunt.
[19] [cujus tandem domesticus evadit;] Etenim annos ab illo plures in obsequio regis sub Gundulfo fuisse positos, antequam esse demum istic aliquid cœperit, satis innuit auctor Vitæ prioris num. 4 ita scribens: Hunc (Arnulphum) ille (Gundulfus) cum accepisset, per multa deinceps experimenta probatum, jam Theodeberti regis ministerio dignum aptavit. Nam virtutem belligerandi, seu potentiam illius deinceps in armis quis enarrare queat? Præsertim cum sæpe phalanges adversarum gentium suo subegerit mucrone. Quapropter effectus est demum, Christo præsule, omnium primus, qui dudum pene cunctorum ultimus videbatur: ita ut sex provinciæ, quas & tunc & nunc totidem agunt domestici, sub illius administratione solius regerentur arbitrio: Multa igitur de se experimenta dederat, ac dudum pene ultimus in aula fuerat, cum demum domesticus evasit: domesticus, inquam, non quadiscumque, ut cui villa regia sive palatium tantum unum subesset; sed talis, ut ipsi domestici alii plures cum suis quique palatiis per provincias omnino sex parere cogerentur. Quæ quidem ipsa administratio & ætatem auctoritatemque utcumque maturam, & versatam in rebus gerendis industriam per sese exigebat; quæ in S. Arnulpho tantopere eminebant; ut non videatur ei par alius inveniri potuisse, cum episcopus consecrandus esset: quandoquidem onus illud idem sustinere tunc etiam jussus est vel invitus; Sic deinceps episcopales gestans infulas, inquit auctor Vitæ anonymus num. 8, ut etiam domesticatus solicitudinem, atque primatum palatii acsi nolens teneret. Mirum ergo, si hæc ei administratio commissa fuit ante annum ætatis circiter 24, qui ductus ab anno Christi 582 incidit in annum Christi 606, Theodeberti decimum.
[20] Porro ex textibus numero superiori citatis colligere etiam licet, quæ fuerit S. Arnulphi nostri in aula Theodeberti conditio: [non tamen major domus; licet id aliqui velint,] nam quamtumvis diversis in palatio honoribus & ministerio primus floruit, ut est in Vita prima num. 5; majorem tamen palatii tum fuisse, mihi quidem haudquaquam fit verisimile; Valesius certe rotunde id negat Rerum Francic. lib. 17, pag. 558; eoque etiam propendisse majores nostri videntur ad diem XXI Februarii pag. 252. Et sane si ultra domestici dignitatem elatus tunc fuisset S. Arnulphus, cur id minus de illo expressisset auctor synchronus, quam id fecerit de Gundulfo, quem Subregulum vocat, seu etiam rectorem palatii; at nequaquam domesticum? Cur domesticum solummodo S. Arnulphum appellasset; cur illi sex tantum provincias, ac non universum potius Austrasiæ regnum administrandum assignavisset? Præterea si majorem domus agebat sub Theodeberto tum ante tum post adeptum episcopatum; cur eum gradu illo movisset Clotharius, cum ipsius præcipue ac Pippini factione Austrasiam ingressus esset? Ut narrat Fredegarius § 40. Cur ei Radonem suffecisset? Cur non statim in eadem dignitate S. Arnulphum in Austrasia confirmasset; ut in ea, juxta eumdem auctorem § 42, confirmavit Warnacharium posteriorem in Burgundia? Nam sic Fredegarium intellexit eo loco Valesius supra citatus.
[21] Deserendi hic ergo videntur, qui majorem palatii S. Arnulphum faciunt sive sub Theodeberto, quod facit auctor Vitæ S. Goërici, [sed alii sub alio rege.] dandæ XIX Septembris, & S. Clodulphi apud Mabillonium in Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti sec. 2, pag. 1044 & 1045 & Meurissium pag. 114; sive sub Theoderico, ut eadem Vita S. Clodulphi juxta editionem nostram VIII Junii pag. 128 & Regino in Chronicis ad imperium Mauritii; sive sub Clothario, ut idem Regino ad imperium Heraclii, & Hariulfus monachus apud Bouchetium supra pag. 38; denique Auctores nostri omnes, inquit Meurissius pag. 113. Verum de Umnone, quem inter præcipuos habet, dicam § 4, num. 54 & 55. Neque obest, quod illum auctor noster anonymus omnium primum fuisse tum dicat, aut ministerio primum, eique primatum palatii tribuat: hæc enim ipsemet satis explicat; ut ultra domesticatum & sex provinciarum administrationem, nihil intellexisse se significet: nam & domestici istiusmodi titulis ornari poterant; cum eos non numquam etiam majores domus vocitatos fuisse notet Valesius Rer. Franc. lib. 11, pag. 180. Quo quidem sensu admitti poterunt auctores modo adducti.
[22] [Videtur majorem domus egisse cum B. Pippino sub Dagoberto.] Majus in auctore nostro patrocinium invenient, qui S. Arnulphum sub Dagoberto, Clotharii filio, majorem domus in Austrasiæ regno constituunt: Hoc enim verba illa non obscure significant num. 17: Nam præfatus rex Clotharius tanta eum (Arnulphum) fide & amore dilexit; ut, cum prolem suam Dagobertum in principatus sui culmine sublimasset, eidem regnum ad gubernandum & filium ad erudiendum in manu tradidisset. Atque hunc locum, opinor, respexit Paulus Warnefridus, qui Vitam nostram priorem legerat, cum apud Chesneum tom. 2, pag. 201 de S. Arnulpho scripsit: Ita Dei ecclesiæ præfuit, ut & palatii moderator sub honore Majordomatus existeret. Si tamen honorem hunc sub Dagoberto Sanctus noster obtinuit, non videtur eum solus; sed cum Pippino habuisse communem; imo Fredegarius, licet auctore nostro seculo fere toto junior, Arnulphum quidem inter Dagoberti ministros primo loco appellat § 52 & 58; soli tamen Pippino titulum majoris domus utrobique concedit: Unde id confici potest, potiores quidem in consiliis ac regni negotiis decernendis S. Arnulphi partes fuisse, quod majoris domus erat proprium; at in decretorum executione potiores, atque adeo solas fuisse Pippini; quando hæ non secus ac majoris domus titulus hominem laïcum decebant magis, quam episcopum.
[23] [Dux fuit ante episcopatum.] Disputari etiam potest, an dux aliquando ante episcopatum S. Arnulphus in Austrasia fuerit: nam cum domesticatum illi tantum tribuat auctor Vitæ anonymus supra num. 19, consequens videtur, ut dux non fuerit; cum domestici dignitas, quantacumque fuerit, dignitati tamen ducis concesserit; ut patet ex Gregorio Turonensi lib. 6, cap. 11; ubi Gundulfum, matris suæ avunculum, ait, ex domestico ducem factum. Contra vero cum duces olim in Gallia dicti sint, qui provinciis præerant, quid ni ducem fuisse putemus S. Arnulphum; quandoquidem sex provinciæ, teste Anonymo nostro, sub illius administratione solius regerentur arbitrio? Nam quod supra provincias illas villas esse dixerim regias, in totidem provinciis sitas, in eo Valesii ac sequacium ejus Mabillonii ac Pagii interpretationem dedi potius, quam ipsa, ut jacent, Anonymi verba, quæ ita Cangius accipit, ut sonant; ut ipsas nimirum provincias, non villas, significent. Vide Glossarium ejus ad vocem Domestici. In eamdem sententiam Cangio præiverat Dominicius in Ansberti Familia rediviva part. 1, cap. 15; ubi exinde Ducem fuisse colligit S. Arnulphum, Fabrum arguens, qui id negaverat. Ducem illum certe etiam nuncupat Theganus apud Chesneum tom. 2, pag. 275, Albericus monachus apud Bouchetium de vera Origine secundæ ac tertiæ stirpis Reg. Franc. Famil. in Probat. I, part. pag. 39, aliique, ne quid dicam de diplomatis, quæ operi suo de Stemmatis Lotharingiæ ac Barri Ducum præfixit Rosieres, de quibus erit infra dicendi occasio. Adderem hic aliquid de S. R. I. Marchionatu ad Schaldim, quem S. Arnulpho hereditarium obtigisse volunt Roserius, Meurissius, aliique; nisi palpare non luberet in tenebris, quæ in illius Marchionatus primordiis plusquam cimmeriæ sunt; uti videre est apud Baronem Le Roy Notitiæ Marchionatus S. R. I. lib. 1, cap. 4 & alibi. Consulesis etiam Fabrum Considerationum historicarum lib. 1 a pag. 79.
[24] Duxerat uxorem interea Sanctus noster, nomine Dodam, [Uxorem habuit Dodam,] ut est apud Bouchetium citatum pag. 39, in Vita S. Clodulphi, & secunda S. Arnulphi, apud Sigebertum in Chronico ad annum Christi 640, aliosque passim. Celebratur ejus nobilitas etiam in priori Vita S. Arnulphi num. 5; sed ita, ut & genus ejus & patria sileantur. Hinc iterum auctorum inter sese recentiorum pugna; dum alii Saxonicam eam fuisse contendunt apud Sammarthanos hist. Famil. Franc. lib. 6, cap. 4, & Roserium Stemmat. Lothar. tom. 3, historia capitali 48; alii filiam esse volunt Desiderii comitis Bononiensis sive Boloniensis in moderna Picardia, ut habet noster Jacobus Malbrancq de Morinis lib. 2, cap. 56, pag. 259 & in scholiis ibidem pag. 657, & lib. 8, cap. 47, pag. 742; item Wasseburgius apud Meurissium pag. 108 ac citatus modo Roserius: alii denique Suevam fuisse statuunt, quæ sententia placet Sammarthanis, quamque fragmentum illud firmat, quod infra Vitæ secundæ subnectam; quo quidem dubitem, an proferri possit ad hanc controversiam componendam antiquius; quamquam ejus auctor alioqui non videtur esse permagni pretii.
[25] Dodæ elogium insigne est in Vita S. Clodulphi in hæc verba: [quæ plurimum laudatur,] Mater vero domini & venerabilis Chlodulphi, Doda nuncupata, non minori (quam S. Arnulphus) nobilitate clara refulsit: sed hanc ipsam nobilitatem morum pietate & animi sanctitate gloriosissime illustravit ac decoravit. Quæ cum Viro pudicissime, prout fert mundus, vivens, non patiebatur bonorum exhibitione se imparem fore. Et dum B. Arnulphus pontificali cathedra sublimatus est, ipsa etiam, fervente in ea ignea sancti Spiritus gratia, non solum spirituali veste & velamine induta est; verum etiam apud Treverenses inclusione usque ad diem mortis sese retrusit atque religavit. Similia lege apud Umnonem infra in Vita secunda S. Arnulphi num. 5, & in Fragmento eidem Vitæ subjecto, uti & in Chronico Sigeberti anno Christi 640. Locum, in quem se apud Treviros receperit, majores non definiunt, inquit Browerus Annal. Trevir. lib. 7, num. 38. Judocus tamen Coccius noster in suo Dagoberto cap. 9, De Heredia in Vitis Sanctorum Ordinis S. Benedicti, ad diem XVIII Julii, & alii, locum illum fuisse tradunt monasterium S. Mariæ; sed unde id hauserint, equidem nescio.
[26] Sunt vero etiam, qui eam Sanctis adscribant, ut Grevenus in sua editione Usuardi ad VIII Septembris, [imo & in Sanctos a quibusdam reponitur.] ubi sic habet: Ipso die, sancti Clodulphi episcopi Methensis, & Dodæ matris ejus. Eadem habet ad eumdem diem Canisius in utraque editione Martyrologii sui Germanici. Arturus in sacro Gynæceo sic eam annuntiat die 11 Januarii: Treviris: in Mosellanica Lotharingiæ, sanctæ Dodæ, Viduæ; quæ sanctis operibus se exercens, pietate ac religione enituit. De cultis tamen illi sive Treviris, sive alibi umquam exhibito, nihil hactenus nobis innotuit: nisi quod illi in celeberrima OEnipontana S. Crucis basilica, fusa visitur inter alias plures ex ære statua cum hac epigraphe; quam, quia expressissimis characteribus ad nos OEniponto missa est XII Julii 1712, iisdem hic verbis ac litteris adscribo: S. Doda Herczogin von Schbbeina S. Arnulphen Gemachel: id est, S. Doda Ducissa … S. Arnulphi conjux. Non verto istud Schbbeina; quia non intelligo; nisi forte corrupte positum sit pro Schwevia seu potius Suevia: at Gemachel facile quivis perspicit, idem omnino esse, quod modo Germani scribunt Gemahl.
[27] [Ex ea duos tantum habuit filios, Chlodulphum & Ansigisum.] Ex hac tam egregia fœmina duorum filiorum gaudia suscepit; ut asserit Anonymus noster num. 5. Horum natu major Clodulfus fuit, cujus Vitam dedimus VIII Junii; minor Anchisus sive Ansigisus, testibus Paulo Diacono, Umnone, aliisque apud Bouchetium ac Dominicium. Unde eos non immerito rejicit Mabillonius tum hic in notis, tum alibi sæpius, qui, cum auctoribus istis multo inferioris & nominis sint & ætatis, tertium S. Arnulpho filium Walchisum assignant, de quo sermo recurret in Vita S. Wandregisili die XXII hujus mensis. Mabillonium sequitur Cointius in Annal. ad annum Christi 601 num. 41. Quid ergo censendum de Antonio de Heredia in Vitis Sanctorum Ordinis S. Benedicti, ad diem XVIII Julii, qui non tantum tres ei filios tribuit, sed eos etiam omnes ait fuisse Sanctos, ac mortuos esse cum cucullo S. Benedicti, monachos professos? Quid de Roserio, qui Stemmat Lothar. tom. 3, hist. capitali 48, tribus jam dictis S. Arnulphi filiis etiam quartum adjungit, Arnulphum, ac Mariam insuper filiam? Certe qui ejus in hac re auctoritate standum putaverit; credat illi etiam, si lubet, ibidem affirmanti S. Valdrudem Walchigisi filiam fuisse ac simul S. Beggæ, Pipini Landensis filiæ, sororem. Porro quam late nobilissimum sanguinem S. Arnulphus per Ansigisum in principes, reges, imperatoresque propagaverit, passim apud Genealogos videre est. Quantus vero fuerit posterorum longo ordine secutorum in eum amor ac veneratio, erui utcumque potest ex dictis supra num. 7 & 8. Singulare quoque est illud quod de Ludovico Pio imp. retulimus in Translatione S. Sebastiani M. ad diem XX Januarii pag. 295, ubi S. Arnulphum, a quo genus ducebat, dicitur incomparabili amore complexus. Carolomannus etiam, Ludovici Pii nepos, filium suum, teste Reginone ad annum Domin. Incarn. 880, Arnulphum nominari jussit, ob recordationem reverendissimi Arnulphi Mettensis ecclesiæ episcopi. Mitto ceteros nepotes ejus omnes, qui nihil adeo sibi vertebant honori, quam quod ab Arnulpho genus ducerent; quos inter non nulli in Cælites relati Acta jam nunc nostra exornant.
§ III. S. Arnulphi episcopatus; ejus abdicatio; vita solitaria; tempus mortis.
[S. Arnulphus ante episcopatum non fuit monachus.] Dum hæc agerentur, inquit Anonymus noster num. 5, sicut jam supra diximus, diversis in palatio honoribus, & ministerio primus floruit (S. Arnulphus;) sed jugis illius meditatio circa monasteria, vel loca sancta invigilabat. Meditationem illam fovebat accendebatque mirum in modum S. Romaricus, qui & ipse pertæsus aulam, ad monasticam solitudinem anhelabat. Communi ergo consilio Lerinense monasterium adire decernunt, Deo deinceps rebusque cælestibus unice vacaturi. Sed utriusque desideriis, inquit Anonymus num. 6, in hac causa obfuit voluntas Altissimi: neque fas omnipotens Deus fore censuit, ut hi duo viri … sub unius modii articulo occultarentur … Incipit interea urbs Metensium indigere pontifice &c. Idem illud Lerinum cum Romarico adeundi consilium divina voluntate alio fuisse flexum narrat Umno infra num. 10; & auctor Vitæ S. Romarici a Mabillonio citatus in notis ad eamdem Vitam sec. 2, pag. 416. Auctor vero Vitæ S. Chlodulphi ad diem VIII Junii pag. 128 ait, S. Arnulphum, obnitente primum rege, derepente ex aulico clericum atque episcopum esse factum. Hæc eo annotare hic visum; quod auctores aliqui post S. Petrum Damiani Opusc. 19 de Abdicat. Episcop. cap. 7, & S. Antoninum parte 2 Chronic. tit. 13, cap. 6, § 13, solitarium seu monachum illum fuisse scribant, antequam ad gubernandam Mediomatricum ecclesiam accederet; & quidem apud Lerinum, ut Wioni, Ligni Vitæ lib. 3 ad XVIII Julii, aliisque placet; aut certe in Vogeso, ut alii volunt apud Antonium de Heredia in opere Hispanico modo citato.
[29] Quæritur nunc, quo tempore ad infulas Metenses vocatus sit; [Quo tempore sit factus episcopus, disputatur.] nam nulla hic fere est uspiam Scriptorum consensio. Arnoldus enim Wion loco assignato, Vincentius Barali in sua Chronologia Sanctorum insulæ Lerinensis pag. 203 & alii id factum putant anno Christi 623: Coccius noster in Epitome Chronographica, anno Christi 622; Meurissius in Chronographia, historiæ episcoporum ecclesiæ Metensis præfixa, anno Christi 624; Baronius jam de illo, tamquam episcopo sanctitate florenti, meminit anno Christi 614 num. 11; at ejus abdicationem recessumque refert anno Christi 631 num. 11; quæ duo consistere non possunt; cum non nisi annis 15, diebus 10 episcopum S. Arnulphus egerit. Baronium secutus fere est aliquando Henschenius noster in Diatriba de tribus Dagobertis lib. 4, cap. 6 & alibi; at postmodum aliter statuit idem Henschenius in notis ad Vitam S. Chlodulphi die VIII Junii pag. 132, ubi episcopatum S. Arnulphi orditur ab anno 611, vel potius 612, terminatque ad annum 626. Valesius Rer. Franc. lib. 18, pag. 26, difficultatem hujus rei agnoscit ingenue; censet tamen eum non nisi post Theodorici mortem, quæ accidit 613, in episcopali cathedra sedere cœpisse: Valesio adhæsit Mabillonius in notis ad Vitam S. Arnulphi sec. 2, pag. 151, ita ut initium sedis ejus referat ad annum Christi 614; finem vero ad annum 629: sed idem tom. 1 Annalium lib. 11, num. 62 secessum ejus illigat anno Christi 627; atque adeo initium episcopatus anno 612; quandoquidem illum fatetur præfuisse annis 15 ac diebus 10. Ego sententiam primo, quæ mihi maxime probatur, huc afferam, tum iis respondere conabor, quæ contra illam valere potissimum videbuntur.
[30] Silente hic Anonymo nostro, dubitare nemo potest, [Ostenditur ex Fredegario,] quin maxima esse debeat auctoritas Fredegarii, ut qui & accuratus est, & ad S. Arnulphi ætatem longe, quam ceteri, qui de illo Sancto miminerunt, propius accedit. Constat vero primo ex hoc auctore cap. 53, episcopum adhuc fuisse S. Arnulphum anno 42 regni Chlotharii Christi 625, quando ad litem patrem inter Clotharium filiumque Dagobertum reges dirimendam electi sunt ab utroque proceres, inter quos, inquit Fredegarius, & domnus Arnulphus pontifex Mettensis cum reliquis episcopis eligitur, qui benignissime, ut sua erat sanctitas, inter patrem & filium pro pacis loquebatur concordia. Idem firmari potest ex synodo Remensi, quam anno Christi 625 habitam esse sub Sonnatio, docet Labbeus in Epitome Chronol., & Cointius in Annalibus: nam inter episcopos, qui ad illam convenerunt, omnium primum recenset Arnulphum. Flodoardus hist. eccl. Rem. lib. 1, cap. 5: ubi etiam sanctus Arnulphus Metensium præsul invenitur interfuisse. Constat præterea ex eodem Fredegario, S. Arnulphum ab aula atque ecclesiæ Metensis administratione discessisse ante annum Christi 628, quo mortuus est Clotharius, ac Dagobertus Parisios venit: laudat enim ibi Dagobertum, quod ad illud usque tempus regnum præclarissime gubernaverit, Post discessum beati Arnulphi, adhuc consilio Pipini, majoris domus, & Chuniberti, pontificis urbis Coloniæ, utens. Jam ergo Arnulphus recesserat, jam ejus locum Chunibertus tanto tempore impleverat, ut etiam ipsius, non secus atque Arnulphi, consiliis integerrima, quam ad illum usque annum tenuerat Dagobertus, rerum omnium gerendarum ratio adscribenda videretur. Et vero vivente Clothario abiisse ad solitudinem Arnulphum, satis, opinor, ex Anonymo nostro perspicuum est a num. 17; & sic etiam sentit Valesius ipse supra pag. 27. Vix ergo id factum esse fingi potest vel post annum Christi 627; vel ante 625.
[31] [& aliis, id neque accidere potuisse ante an. Christi 610, nec post 612] Cum ergo sederit Metis annis 15, ut est in Vita S. Chlodulphi sub finem, & Chronico episcoporum Metensium, cetera valde vitioso, apud Acherium tom. 2 editionis novæ pag. 227; imo annis 15, diebus 10, uti tradunt Umno infra num. 23, & Index episcoporum Metensium tum in Corpore Francicæ Historiæ edito Hannoviæ anno 1613 pag. 178; tum apud Dominicium ad calcem, Ansberti Familiæ redivivæ, ubi idem Index editus est auctior & correctior ex codice S. Symphoriani Metensis; cum, inquam, sederit Arnulphus annis 15, diebus 10, non potest ejus initium vel statui ante annum Christi 610, vel post annum Christi 612, juxta adductum jam Fredegarium: non ante annum 610; cum anno 625 adhuc episcopus fuerit: non post 612; cum ante annum 628 secesserit. Errant igitur scriptores etiam antiqui, Fredegario tamen juniores, qui præscriptis hisce finibus evagantur; solique audiendi sunt, qui insistunt: at hi, saltem utcumque antiqui, consecratum esse dicunt S. Arnulphum sub Theodeberto, Theoderici fratre, Austrasiæ rege: (sic enim habet Vita S. Chlodulphi tam juxta exemplar Mabillonii in Actis Bened. sec. 2, pag. 1044, num. 4, quam Meurissii hist. Epp. eccl. Met. lib. 2, pag. 14; ex quibus nostrum corrigas, in quo pro Theodeberto Theodericus erat. Theodebertum etiam habet Vita S. Goërici, tum prolixior Ms., quam dabimus XIX Septembris, tum brevior alia, quam eodem die exhibet Surius.) Recte itaque ad Theodeberti tempora Arnulphi episcopi primordia a Cointio Pagioque revocantur.
[32] Verum, cum anno tantum Christi 612 post mensem Maium cæsus a fratre Theodebertus interierit, [Ordinatus est an. Christi 610 circa Septembrem; seditque usque ad 625,] secundum Fredegarium cap. 38; dubium manet, an episcopatum susceperit S. Arnulphus anno Christi 610 (neque enim citius potuit, ut modo dictum est) an 611, an denique 612; primum Pagio, alterum Cointio, postremum Henschenio placuit. Favet Pagio Index episcoporum Metensium correctior ex Codice S. Symphoriani apud Dominicium: nam juxta illum S. Arnulphus sedit annis 15, diebus 10; cui decedenti ab episcopatu, statim suffectus est S. Goëricus, qui sedit annis 18, obiit vero XIII Kal. Octobris (sic etiam habet idem Catalogus in priori editione; in Vita tamen S. Clodulphi, imo & S. Goërici, quam dabimus XIX Septembris, Goëricus sedisse dicitur annis 17;) Goërico successit Godo, & sedit annis 10, mensibus 2; obiit vero VII Idus Maii; Godonem secutus est S. Chlodulphus, qui præfuit annis 40, diebus 20; decessit vero VIII Idus Maii. Si hæc tempora recte notata sunt; profecto dicendum videtur, anno Christi 610 sub initium Septembris ordinatum fuisse S. Arnulphum: nam inde supputando omnia usque ad S. Clodulphum, incides in annum Christi 655, quo consecratum fuisse Chlodulphum omnino necesse est; quandoquidem ordinatio ejus accidere debuerit in diem vigesimam ab VIII Idus Maii retro ductam, hoc est in diem XIX Aprilis; dies autem illa anno Christi 655 fuerit Dominica, qualis ad ordinationem episcopalem requirebatur, uti docet Pagius in Crit. Baron. ad an. 67, num. 20.
[33] Quod ut pateat manifestius, placet hic seriem jam datam annis Christi accommodare, [juxta Indicem S. Symphoriani correctum.] ordiendo ab anno Christi 610, mense Septembri, quo inauguratum fuisse oportet S. Arnulphum. Anni ergo 15, dies 10, quibus præsederit, excurrent in Septembrem anni Christi 625; inde enim Goërici, qui statim illi substitutus est teste Anonymo nostro, anni 18 pertingunt ad annum Christi 643, diem XIX Septembris, qua decessit: (annos enim completos signari hic puto; si enim tantum inchoatos intellexisset auctor, non scripsisset 18, sed 17, addidissetque menses, imo dies, qui superfuissent, ut alibi solet.) Sequitur vacatio sedis per menses aliquot usque ad Godonem, qui præesse cœpit circa diem VIII Martii, anni nimirum sequentis, Christi 644; sedit exinde Godo annis 10, mensibus 2, id est, usque ad annum Christi 654, diem VIII Maii, qua vita defunctus est. Succedit vacatio sedis per annum integrum præter dies 20; quod colligitur ex tempore quo sedisse atque obiisse dicitur S. Chlodulphus: nam & hic juxta eumdem indicem mortuus est die VIII Maii, & tamen sedit annos XL & dies XX: non ergo eodem anno cœpit, quo decesserat Godo, sed uno saltem anno serius, sive anno Christi 655, die XIX Aprilis, signato littera D, quæ anno illo Dominicalis fuit: at eadem anno 656 diem Martis significabat, anno autem 657 diem Mercurii; non ergo aut hoc, aut illo ordinatus est Chlodulphus; quod tamen consequens esset, si S. Arnulphus vel anno 611, vel 612 episcopatum adiisset. Restat igitur, ut anno 610 ordinatum dicamus; quando extra tres annos illos excurrere secundum ante dicta non licet. Quod si cui auctores Vitæ S. Clodulphi & S. Goërici tanto in pretio sint; ut eos Indici S. Symphoriani præferendos putet; velitque adeo, S. Goëricum tantummodo sedisse annos 18 inchoatos; is, relicto Indice Dominicii castigato, vetustiorem alium sequatur cum Pagio. Non equidem refragabor: nam & sic ad annum 610 ordinatio S. Arnulphi redigitur, ut ad episcopos jam productos apud ipsum videre est.
[34] Ex dictis facile colliguntur supposita esse diplomata illa apud Roserium, [Inde colliguntur aliquot in hac re errores Chronologici.] quibus S. Arnulphus, nondum episcopus, sed Dux Austriæ Mosellanicæ anno Christi 623, subscribitur; quamquam non illud solum est diplomatum istorum vitium. Idem dictum puta de instrumento fundationis Montis S. Romarici apud Meurissium pag. 97, & siqua sunt alia ejusmodi. Colligitur etiam errasse Umnonem, cum infra in Vita secunda S. Arnulphi num. 23 habet: Præsedit autem ecclesiæ Metensi B. Arnulphus quindecim annis, diebus 10 sub Apostolicis Bonifacio, Honorio, Severino, Joanne; nam ita præsedisset usque ad annum Christi 641; ordinatusque fuisset anno Christi 626; quod immane discrepat a Fredegarii Chronico, ad cujus auctoritatem obscurus Umno ne comparari quidem potest; sicuti nec auctor codicis S. Symphoriani, saltem in prioribus episcopis usque ad tempora sibi magis vicina; quippe qui Umnone forte posterior fuit; cum episcopos Metenses enumeret usque ad seculum decimum apud Dominicium; vel saltem usque ad adultum seculum nonum, uti est in Corpore Francicæ Historiæ supra memorato. De loco illo Umnonis dicam iterum paulo inferius. Hic satis est observasse S. Arnulphum ad eremum abiisse, vivente adhuc Clothario; ut ipse Umno satis innuit num. 16 & 17; postquam jam annis 15, diebus 10 ecclesiæ Metensi præfuisset. Qua ratione ergo ordinatum fingere illum potuit anno Christi 626? Cum Clotharius obierit anno Christi 628.
[35] [Diluuntur objecta Valesii] Magis urgent, qui ipsum nobis Fredegarium objectant; ut S. Arnulphi ordinationem usque ad Clotharii monarchiam, sive annum Christi 614 differant; quod facit Valesius loco superius assignato, idque triplici argumento; & primo quidem, quia Fredegarius scribit, inquit, anno regni Chlotharii quadragesimo secundo, Dagoberti quarto, qui post Theodeberti mortem quintus decimus erat, Arnulphum Pontificem Mettensem inter duodecimviros controversiæ regum terminandæ fuisse: ita ut, si Theodeberti jussu sacerdos sit ordinatus, saltem sedecim ei episcopatus annos attribui oporteat. Hoc argumentum nullum est, si neges annum Chlotharii 42 fuisse quintumdecimum post mortem Theodeberti; atqui de eo jam convenit inter eruditos; cum Theodeberti mortem reponant anno Christi 612; annum vero Chlotharii 42 innectant anno Christi 625. Itaque rationem hanc primam eruditi Valesii prudenter omisit Mabillonius hic in notis pag. 151, ubi Valesii Chronologiam tuetur.
[36] [petita,] Secundum Valesii argumentum hoc est: Idem quoque (Fredegarius) mortuo Theodorico Theodeberti fratre, Chlotharium ab Arnulpho ac Pipino invitatum, Austriam intravisse tradit, Arnulphum utique (ni fallor) more suo episcopum vocaturus; si jam tum episcopus fuisset. Hæc ratio, tametsi sit negativa tantum, ut vocant; priori tamen validior est; neque enim negare ausim hic agi de Arnulpho nostro. Quare hanc arripuit Mabillonius loco citato; ut Antistitis sancti exordium anno monarchiæ Chlotharii secundo, Christi 614, defigeret. Verum qui ita sentit, necesse est, ut vel annos eum 15 sedisse solidos inficietur (quod neminem hactenus fecisse scio; ne ipsum quidem Mabillonium, qui in Annalibus, ubi recessum S. Arnulphi biennio prius collocat, quam statuerat in Actis, de ordinatione ejus silere maluit, quam illam ad annum Christi 614, ut in Actis fecerat, differendo, quidquam de annis 15 episcopatus decerpere:) vel a Fredegario desciscat, qui cap. 58 apertissime docet S. Arnulphum anno saltem Christi 628 pontificatu jam defunctum fuisse. Equidem horum alterum ut faciam, non satis impellor argumento negativo. Et vero quis Idacium, quis Isidorum, quis Gregorium Turonensem neget pro episcopis habitos fuisse a Fredegario? Nulli tamen eorum episcopi titulum adjungit in Prologo suo apud Ruinartium in Appendice ad S. Gregorii ep. Turon. Historiam pag. 585 & seq. Sic neque S. Columbano abbatis appellationem adscribit cap. 36: quam tamen cap. 44 adscribit Austrasio, qui Columbano successerat. Quid ni ergo idem istud fecisse illum in Arnulpho credamus?
[37] Tertium Valesii argumentum est: Præterea disertis verbis docet (Fredegarius) Dagobertum Austrasiorum regem primum Domini Arnulfi Mettensis pontificis & Pippini Majoris domus regiæ; [ex Fredegario;] deinde post Arnulfi mortem ejusdem Pippini, unaque Chuniberti Agrippinensis episcopi usque ad patris obitum adventumque suum Luteciam consiliis usum esse. Quare mihi videtur Arnulfus non nisi post Theodorici mortem in episcopali cathedra sedere cœpisse. Fallitur hic vir eruditus, dum verba Fredegarii (Post discessum beati Arnulphi) mutat in hæc: Post Arnulfi mortem: ut patebit ex Vita. Deinde quæ ibi narrat Fredegarius, ad annum Dagoberti 7, Christi 628 spectant; at Arnulphi discessus nequaquam ibi anno illo contigisse affirmatur: ut supra diximus num. 30. Quin imo vera esse possent, quæ ibi dicit Fredegarius, tametsi non nisi anno uno alterove Arnulphi consiliis usus fuisset Dagobertus, ac deinde usque ad annum septimum Chunibertus ejus locum tenuisset. Nihil ergo nobis infensum ex hoc loco extundi potest, ut S. Arnulphum usque ad annum Christi 628, imo 629 juxta Mabillonium in Actis, perdurasse in episcopatu putemus, atque adeo ad illum non nisi sub Chlotario pervenisse.
[38] Superest difficultas, quæ peti posset ex ætate ejus; [uti & difficultas ab ætate S. Arnulphi accersita:] etenim natum eum fuisse diximus anno Christi circiter 582: non igitur annis octo circiter ac viginti major erat, cum episcopus crearetur anno Christi 610; id quod Canones ante annum trigesimum fieri prohibebant in Gallia, ut patet ex concilio Agathensi, celebrato anno Christi 506, can. 17; & Arelatensi IV, quod habitum est anno Christi 524, can. 1; item Aurelianensi III, coacto anno Christi 538, can. 6. Verum hæc nobis objectio parum incommodat; quando exempla non desunt etiam plura eorum, qui ante annum ætatis trigesimum ordinati sunt; cum tamen ad conciliorum illorum tempora propius, quam S. Arnulphus accesserint. Talia sunt quæ alia occasione affert Jordanus noster (in libello, de quo dixi num. 15) a pag. 131, S. Gregorii Turonensis, ordinati anno ætatis 29; S. Remigii anno 22; S. Firmini anno 21, S. Germani anno 17 &c. Non erant igitur raræ tum temporis in ætate dispensationes; modo eam maturitas, doctrina, sanctitas eximia supplerent; quæ omnia aliaque ornamenta summa erant in S. Arnulpho.
[39] Ea porro quantum in ipso statim pontificatu ejus effulserint, [ætatem enim canonicam virtute supplevit.] ex utraque Vita potest intelligi; secunda tamen in commendanda S. Arnulphi erga pauperes & ecclesias munificentia locupletior est: quippe quibus non suas dumtaxat, sed & filiorum, certe Ansigisi, atque amicorum facultates insumpsit: nam quæ narrantur in secunda Vita num. 8 ac 10, æque ad tempus episcopatus ejus pertinent, ut adjuncta de filiorum consensu ac dissensu demonstrant, atque ea quæ leguntur ibidem num. 18. Quibus & illud addi potest, quod ecclesiæ Metensi a S. Bertichramno episcopo Cenomannensi per pium legatum acquisivit, de quo vide Acta nostra tom. 1 Junii pag. 722. Illud vero mirandum est maxime; quod, cum non suæ tantum, sed aliis etiam ecclesiis prospiceret; regni tamen interim negotia & multa & gravissima quæque tractaverit; ut ex Fredegarii capp. 40, 52, 53, 58 manifestum est. Sed tantæ demum curarum molis impatiens, ad tranquillam jam diu solitudinem toto animo ferebatur, donec eam post annos quindecim, quibus ecclesiæ Metensi præfederat, expugnata duorum regum pertinaci benevolentia ac tanti viri apud se utinendi studio, assecutus tandem est, anno Christi 625, mense circiter Septembri; juxta stabilitam ante a nobis episcopatus epocham. Atque hoc Arnulphi exemplum non secus ac monita S. Bertulpho animum injecerunt, ut & ipse, relictis omnibus, monasticum institutum Luxovii amplecteretur; ut narrutur in ejus Vita apud Mabillonium in Actis sec. 2, pag. 160.
[40] [Abdicato episcopatu, fit solitarius,] Iter ejus in solitudinem, patratumque in illo miraculum, locum denique in quem se recepit, enarrat Umno a num. 19. Theodoricus Ruinartius in notis ad Fredegarii cap. 58 sic locum, ut tunc erat, cum illum inspexit anno 1696, & vicina describit: S. Arnulfus, relicta sede sua, in solitudinem Vosagi secessit, ubi a S. Romarico, qui in Castro Habendensi monasterium virginum, & alterum pro monachis construxerat, susceptus, in vicino monte habitavit, ubi hodie sacellum visitur cum exigua eremitarum casa. Monasterium Habendense, quod a situ & conditoris nomine Romarici mons (Remiremont) postea dictum est, in vallem subjectam postea translatum, ubi etiam nunc exstat cum oppido cognomine juxta Mosellam, a canonissis secularibus inhabitatum, quæ regulæ Benedictinæ jugum excusserunt. Montem vero ipsum, qui hodie Mons sanctus dicitur, incolunt Benedictini Congr. S. Vitoni, ubi præter majorem ecclesiam hinc & inde aliquot sacella visuntur &c. Brevius Mabillonius in Annal. ad annum Christi 627 num. 62: Arnulphus in solitudinem Habendensis monasterii secessit: ubi, exstructis inter feras cellulis, cum aliquot monachis reliquum vitæ sanctissime exegit. Distat sancti Arnulfi eremitorium, quod Horembergum vocat scriptor Vitæ S. Germani abbatis Grandivallensis, duobus fere passuum millibus a Monte-sancto, interposita profundissima valle, lapideo ponte magnæ molis utrique monti juncta, ut facilior esset ad Arnulfi cellam aditus.
[41] [& monachi habitum induit. Moritur an 640, juxta Sigebertum,] Constat præterea, inquit Umno infra num. 24, quod hic Vir beatus monachi habitum in eremo suscepit. Quod confirmari ex eo videtur, quod S. Germano Grandivallensi ad se in eremum confugienti comam totonderit, atque aliquamdiu a se institutum, subinde ad monasterium S. Romarici direxerit, ut narrat Bobolenus in Vita S. Germani, quam dedimus ad diem XXI Februarii pag. 264 Deinde monachos istic vitæ socios habuit, ab iisque extremis munitus sacramentis, ac paulo post mortuus in monasterium elatus est, ut testatur Anonymus. Vixit autem post infulas depositas usque ad annum Christi 640, juxta Sigebertum in Chronico, atque ad mensis usque Augusti diem XVI, ut ante diximus; adeoque annis circiter 15. Meurissius tamen pag. 122, vita functum putat anno Christi 641; idque evinci ex ejus Vita, quam scilicet Umno conscripsit; quippe in qua (num. 23 infra) obiisse dicatur sub Constantino Heraclii filio. Verum istic Umno tam multa committit vitia, ut fidem vix ullam mereatur: hæc enim sunt ejus verba: Præsedit autem ecclesiæ Metensi B. Arnulphus quindecim annis, diebus decem, sub Apostolicis Bonifacio, Honorio, Severino, Joanne; imperantibus Heraclio, cum Heracleona matre (Puto legendum: Heracleona cum matre) & Constantino ejus filio. Obiit autem XVII Kal. Septembris anno primo ipsius Constantini, filii Heraclii.
[42] Hem, quot errores! Primo serius facit Arnulphum episcopum, [cui præferri non meretur hic Umno.] ut ante ostendimus; deinde secum ipse pugnat, cum ait, eum præsedisse annis 15, diebus 10, simulque addit, id eum fecisse sub Bonifacio ac Joanne Apostolicis & Constantino imp., Heraclii filio: Bonifacius namque vivere desiit anno Christi 625 die XXII Octobris, ut probat Pagius; Constantinus autem a morte patris imperare cœpit anno Christi 641: itaque vel ab obitu Bonifacii usque ad imperium Constantini plus est quam anni 15, dies 10. Tertio, quid sibi vult Anno primo ipsius Constantini? Certe Constantinus non totos 4 menses Heraclio patri superstes fuit. Quarto, cur Constantini imperium postponitur imperio Heracleonæ, cum hic, illo mortuo, aliquot adhuc mensibus, saltem duobus, imperaverit? Fallor, nisi hic Umno, ut alibi sæpius, secutus sit Paulum Warnefridum de Gest. Longobard. lib. 4, cap. 51, ubi, defuncto Heraclio, imperasse ait Heracleonam cum matre sua, annis duobus; Heracleonæ autem mortuo successisse Constantinum ejus germanum per menses sex; quæ & falsa sunt, & errorem Umnonis duobus annis augent. Denique sub Constantino Heraclii filio non potest accidisse obitus S. Arnulphi XVII Kal. Septembris; cum Constantinus Heraclio tantum centum ac tribus diebus supervixerit, teste Nicephoro Patriarcha in Breviario Historico; Heraclius vero obierit vel mense Martio, ut habet Theophanes, & quidem die XXI, ut Cedrenus affirmat; vel potius die XI Februarii, ut ostendit Pagius ad annum Christi 641 num. 2. Mitto dicere quam exiguum tempus S. Arnulpho post episcopatum concedat hic Umno; quod Anonymus noster num. 31 asserit fuisse diuturnum; imo multorum annorum, si Grimlaïco credimus cap. 1 Regulæ Solitariorum, quæ habetur in Codice Regularum collecto a S. Benedicto Anianensi abbate (qui septuagenarius obiit anno Christi 821, uti ostendimus in Commentario ejus Vitæ prævio die XII Februarii) part. 2 a pag. 464 editionis Romanæ anni 1661. Enimvero ejusmodi Chronologo præstat, opinor, qualiscumque Sigebertus; quem secutus est haud dubie S. Antoninus part. 2 Chronic. tit. 13, cap. 6, § 13, ubi Arnulphum migrasse ait ad Dominum anno Heraclii vigesimo octavo, quem annum Sigebertus cum anno Christi 640, licet non recte, conjungit.
§ IV. Acta S. Arnulphi, quæ hic damus.
De S. Arnulpho plurimi, ut ex iis patet quæ huc usque per hujus Commentarii decursum attigimus, auctores tum recentiores tum veteres aliqua meminore, [Auctores de S. Arnulpho agentes.] eaque ex uno fere de tribus hisce fontibus deprompta; ex Vita scilicet antiquissima, quam primo loco dabimus; ex Paulo Diacono, cujus Fragmentum subjicietur ad calcem; vel certe ex altera illa S. Arnulphi Vita, quæ hic primam sequetur. Itaque, ut quivis intelligat, quantum horum cuique tribuendum sit, meum hic de singulis qualecumque judicium proferam.
[43] [Maxima auctoritas prioris Vitæ S. Arnulphi.] Et prior quidem illa, quam dixi, Vita longe maximo in pretio habenda est; quando qui eam scripsit, ita de se ipse testatur num. 2: Hujus itaque laudabilia facto quæ gessit, non nulla ego a familiaribus illius narrantibus, pleraque per memetipsum, quæ scribenda sunt, cognovi. Pleraque ergo, quæ narrat, suis ipse usurpavit oculis, plerisque interfuit. Sic num. 22 & 23 sedati incendii miraculum ita narrat, ut non modo præsentem, sed & monachum, & S. Romarici socium fuisse se prodat. Tempus quo Vitam hanc scripsit, indicat in fine his verbis: Ecce, Reverentissime Domine Chlodulfe pontifex, habeto conscriptam, quam poposcisti vitam &c. Unde colligitur lucubrationem hanc elaborasse, cum jam episcopus esset S. Chlodulphus, hoc est, post annum Christi 654 aut 655. Quid ergo est, quod ad summam scriptoris hujus auctoritatem ultra quis exigat? Narrat quæ vidit homo religiosus; nec adeo diu post obitum S. Arnulphi; & scripta sua offert S. Chlodulpho S. Arnulphi filio; cui in hac re imponi non facile poterat; uti neque aliis plurimis, qui tum supererant, eaque vel viderant vel audiverant, quæ de sancto Pontifice suo referri vere possent.
[45] [quam composuit monachus anonymus Sancto familiaris,] Auctorem hunc Anonymum diximus: nam quod eum Emin. Baronius Jonam fuisse suspicetur, monachum Bobiensem, id negat Mabillonius hic in Observ. præviis, Jonas enim ille S. Romarici socius non fuit; quod tamen de se auctor noster non obscure fatetur num. 22 & 23. Sed neque fuit Paulus Langobardus; quod alii voluere: nam Paulus ille seculum nonum attigit; neque adeo vel cum S. Arnulpho, vel cum Chlodulpho vixisse potuit. Scripsit tamen aliqua de S. Arnulpho Paulus: sed non alia, ut putamus, quam quæ post utramque Vitam producemus inferius; neque quidquam amplius erui posse videtur ex libro ejus 6 de Gest. Langobard. cap. 16, ubi sic habet: De cujus (Arnulphi) mirabilibus apud Mettensem ecclesiam, ubi episcopatum gessit, liber extat ejusdem miracula & vitæ abstinentiam continens. Sed & ego in libro, quem de episcopis ejusdem civitatis conscripsi, flagitante Angilramno, viro mitissimo & sanctitate præcipuo, præfatæ ecclesiæ archiepiscopo, de hoc sacratissimo viro Arnulfo quædam ejus miranda composui, quæ modo superfluum duxi replicare.
[46] Liber ille S. Arnulphi miracula & vitæ abstinentiam continens ea ipsa Vita est, [quamque ipsam damue verbis ejus,] quam priori loco dabimus; nam ipsissimam illam citat Grimlaïcus, S. Benedicto Anianensi abbate, ipsoque, opinor, Paulo Diacono antiquior, Reg. solit. cap. 63: Beatus quoque Arnulphus, inquit, cum esset episcopus, postea solitarius factus, detractiones pravorum hominum æquanimiter toleravit. Unde in Gesta ipsius ita legitur: Quidam namque homo, nomine Noddo, &c. quibus ita prosequitur historiam Vitæ nostræ num. 13 narratam, ut eadem propemodum omnia adhibeat verba. Quæ causa est, cur exemplar illud Vitæ S. Arnulphi, quod secutus est editor Operum venerabilis Bedæ tom. 3, longe apographis nostris postponendum putaverim, cum illud nec ibi cum Grimlaïco, ut exemplaria nostra omnia; nec alibi cum nostris aliorumque codicibus in vocibus phrasibusque conveniat; tametsi in re quidem tanta consensio est; ut non dubitem, quin auctor ille, quisquis est, genuinum exemplar ante oculos habuerit, cum Vitam illam suam politiori minerva concinnavit. Eumdem in lapidem impegit Surius; hoc tamen venia dignior, quod id lectorem suum præmoneat, his verbis: Stylum, ubi visum est, modice expolivit Fr. Laur. Surius. Ex Surio sua desumpsere Vincentius Barali in Chronologia Sanctorum insulæ Lerinensis pag. 194, & Du Bouchet de Origine Domus Regiæ Franc. in Probat. 1 partis, cap. 6, aliique.
[47] Rectius nostro judicio Mabillonius; qui misso Surii nitore, [ex variis Mss. inter se collatis,] rem quidem eamdem, sed non mutatis, quas in Ms. codice Chesniano invenerat, phrasibus, committendam typis putavit. Quod & nos more nostro servamus; non unum tamen codicem Chesnianum, sed & alios non paucos seculi. Quam enim hic Vitam vulgamus, eam nobis sua manu descriptam e gemino Ms. Corneoli & Vallis Lucentis subministravit semper nobis laudatissimus noster Petrus Franciscus Chiffletius. Eamdem subinde contuli cum alio Ms., quod Majoribus nostris submisit P. Carolus Werpæus, ita in Lectiones dissectum, uti subservit Officio S. Arnulphi in ecclesia Amaniensi; quodque, ni fallor, illud ipsum est, quod Canonici Amanienses ab abbate S. Arnulphi flagitarunt anno 1446, ut videre licet apud Dominicium in Variis Antiquitatis Monumentis, Ansberti Familiæ Redivivæ subjectis a pag. 19. Contuli præterea cum apographo alio ex Ms. S. Maximini apud Treviros, quod Majores nostri cum aliis ibidem collatum acceperant, nempe cum alio Ms. ejusdem cœnobii S. Maximini, cum alio item S. Mathiæ ibidem, cui initium deerat; ac tandem etiam cum Vitæ quæ habebatur in codice S. Maximini in 4 rubro, uti adnotavit Henschenius, addens exstare eamdem in Ms. quod fuit D. Schenckinck.
[48] In quibus codices, tam diversis locis reperti, conveniunt, [& parum discrepantibus.] dubium esse non potest, quin genuinum in iis ac primum Vitæ S. Arnulphi exemplar, ut ab Anonymo conditum erat, expressum referant. Consonant autem fere in omnibus; si paucula excipias. Ac primo quidem nec in Amaniensi, nec in ullis Trevirensibus notatum invenio Prologum illum quem habuit codex Surianus, Chesnianus, Corneoli ac Vallis Lucentis infra num. 1. De uno tantummodo hæc adscripsit P. Henschenius: In Ms. codice S. Maximini in 4 rubro ante Vitam S. Arnulphi erat ejusdem genealogia, dein hic prologus Vitæ: In nomine Domini, in honore S. Arnulfi episcopi Adeldrudis Deo devota scribere ordinavit. Incipit Vita S. Arnulfi episcopi. In omnipotentis Dei nomine &c., quæ deinde cum Prologo nostro coincidunt. Secundo miraculum annuli in Mosellam projecti ac deinde in piscis cujusdam visceribus reperii, quod habes infra num. 7, non fuit in codice Surii, nec in eo quem secutus est auctor Vitæ S. Arnulphi, quæ est inter Opera Bedæ, nec in Ms. Amaniensi; est tamen in aliis passim apographis, ut in Chesniano, Corneoli, Vallis Lucentis, Cisterciensi & Autissiodorensi, teste Mabillonio hic; imo & in Trevirensibus, sed in his alio loco aliisque verbis insertum; ut manifesto constet, in primo exemplari scriptum illud non fuisse, quod etiam testabitur infra Paulus Diaconus; a quo sine dubio miraculum illud mutuati sunt, qui Vitam S Arnulphi post ejus tempora descripserunt. Tertio denique non legitur in Trevirensibus Mss. nec apud Bedam aut Surium, neque in apographo Amaniensi Epilogus ille, quo auctor opus suum offert S. Chlodulpho episcopo Metensi; quem tamen habent Mss. Chesnianum, Corneoli ac Vallis Lucentis. Et vero Vitam S. Arnulphi scriptam esse jussu S. Chlodulphi testatur, qui hujus Acta collegit apud nos die VIII Junii cap. 4, num. 15, pag. 131.
[49] [Objectio contra illam fieri nata dissolvitur.] Est igitur prior hæc Vita, juxta tria ista optimæ notæ Mss., antiqua illa, quam scribi jussit S. Chlodulphus. Ubi ergo; inquis, est historia illa, qua narratur S. Arnulphus a Chlodulpho & Ansegiso subsidium pauperibus poposcisse, & illud quidem ab Ansegiso consecutum esse, at a Chlodulpho nequaquam? Eam certe Vitæ Patris sui inseri jussit ipse Chlodulphus, ut biographus ejus refert loco citato. Respondeo, eam in nullo prioris Vitæ exemplari reperiri, ex omnibus autem erasam fuisse; parum credibile videtur. Existimo igitur, errorem esse in auctore Vitæ S. Chlodulphi; qui scriverit quidem scriptam esse S. Arnulphi Vitam aliquam jussu S. Chlodulphi; sed eam vel non viderit, vel cum alia longe posterius (puta ab Umnone) conscripta confuderit, in qua historia ista describitur num. 8. Sicut eamdem illam cum priore confundit Meurissius, ubi agit de Pappolo, XXVIII Metensium episcopo pag. 98 & 99. Neque enim auctor Vitæ S. Chlodulphi tam antiquus est, quam Jordano nostro aliisque visus est, ut ostendit recte Mabillonius in Actis SS. Ord. Bened. sec. 2, pag. 1043; ut adeo facile potuerit Vitam aliam S. Arnulphi vidisse, nec satis ab antiqua, quam forte non habuerit, discrevisse. Utut est; fuerit hæc historia in germano vetustissimoque Actorum S. Arnulphi exemplari, non fuerit; nemo defectum illum, aut alium quemlibet tanti fecit, ut huic Vitæ S. Arnulphi, prout hactenus edita fuit, auctoritatis quidquam antiquitatisque abrogandum putaverit; nedum Cantatarellus Faber; licet in sua Bibliotheca id notet Jacobus Longus; Faber enim Vitam hanc nostram priorem mirifice commendat in Discursu Historico de Matrimonio Ausberti & Blithildis cap. 20 Quod si Vitam alteram ab Umnone, ut putamus, adornatam sugillet Faber; non immerito id facit.
[50] [Vita altera,] Sane neque Philippus Labbeus noster opus illud Umnonis Bibliotheca sua dignum censuisse visus est; non enim dubito, quin habuerit, antequam Bibliothecam Mss: prælo mandaret; quandoquidem Parisiis huc scripserit XXIX Martii 1647, se Vitam (S. Arnulphi) expectare descriptam a quodamUmnone. Nec alius quispiam, quod quidem ego noverim, in tanta Anecdotorum edendorum prurigine inventus adhuc est, qui typis illud integrum commiserit. Quia tamen habet aliqua, quorum Anonymus nullam facit mentionem, ac præcipue quod ejus fragmenta quædam a Dominicio atque episcopo Madaurensi, tamquam pretii quantivis monumenta, citantur; operæ pretium me facturum putavi, si totum illud lectorum oculis judicioque subjicerem; ita facilius ac securius statuent, quantum Umnonis, in avulsis hinc & inde laciniis non satis sese prodentis, auctoritati sit concedendum. Totam, inquam, Vitam illam dabo; non ejus exordium bene longum, in quo disserit auctor de nobilitate S. Arnulphi, ut testatur qui Vitam nobis, omisso exordio, a se descriptam humanissime olim Mussiponti submisit hoc titulo: Vita S. Arnulphi, Mediomatricorum episcopi & confessoris ex antiquo codice Ms. Cancellariæ Vicensis fideliter descripta anno MDCXLVII per P. Franc. Lahier Societatis Jesu. In litteris eodem anno datis monuerat, Vitam illam in dicto codice scriptam esse antiquissimo charactere Gothico. Nomen tamen auctoris ibi nullum reperit; cum ibidem conjectando dicat, videri sibi ejus auctorem fuisse Paulum diaconum.
[51] [non a Paulo Diacono,] Verum Paulus diaconus manifeste innuit supra num. 45, nihil se de S. Arnulpho scripsisse, præterquam in libro suo de episcopis Metensibus; quod vero ibi composuit, inferius proferemus. Deinde Vita hæc scripta est saltem post annum Christi 816, ut in ea num. 9 planum facit auctor ex iis quæ narrat de Ludovico Pio: non ergo jussu Caroli magni (ut quidam volunt) qui obierat anno 814 mense Januario; neque a Paulo Warnefridi, Diacono, qui juxta Mabillonium in Annalibus Benedict. ad an. Christi 799 num. 86, non videtur hunc annum (799) prætergressus. Multo minus scripta dici potest paulo post mortem S. Arnulphi, quod miror incidere potuisse Meurissio pag. 98 & 99: nam quod ibi asserit, cadere non potest nisi in hanc Vitam secundam, in qua sola definitur, quamquam non recte, tempus episcopatus S. Arnulphi, ejusque decessor assignatur Papolus.
[52] Malim ergo auctorem ejus Umnonem quemdam statuere, [sed ab Umnonone quodam adornata,] cujus præfationem nec P. Lahier, nec Meurissius viderint; sed quæ habebatur in alio tamen codice monasterii Sancti Montis, Ordinis S. Benedicti, prope Montem Romarici, unde illam a P. Vignerio accepit Dominicius, & sic edidit in Ansberti Fam. rediv. parte 1, cap. 15: Exhortatione plurimorum commonitus Umno, Dei gratia præventus ac impulsus, gesta B. pontificis Arnulfi explananda suscepi; non ut aureo Babylonis poculo audientibus ficta propinarem; sed ut opera Dei, quæ in suo dignatus est operari sancto, ad ædificationem fidelibus assignarem. Priora siquidem de ipso adscripta quibusdam videbantur minus luculenta & ingrata; tum quia stemma ejus nobilitatis, tempus, locumque ipsius nativitatis, quæ sunt authentici fundamenta operis, quasi præ excellentia cunctis nota, præteribant; tum quæ incipiebant proloqui, minus assignata relinquebant. Memorabile quoque annuli ejus insigne omnino reticebant, quod Carolus Magnus, cui fuerat tritavus, cum veritatis approbatione scribi jussit (nempe per Paulum Diaconum in libro de episcopis Metensibus.) Is auctor, inquit Dominicius, Arnulfi genus cap. 1 describit. Capite autem 3 , eodem Dominicio teste, sic habet: Natus est autem B. Arnulfus Aquitanico patre, Suevia matre in castro Lacensi, in comitatu Calvimontensi, imperatoris Mauritii temporibus, qui primus de genere Græcorum imperavit Romanis. Ex hoc postremo fragmento (quando plura non suggerit Dominicius) quod de verbo ad verbum, ut ajunt, cum apographo nostro num. 2 convenit, manifeste colligitur, eamdem fuisse Vitam, quam habuit Dominicius, cum hac nostra; hujusque proinde auctorem fuisse Umnonem illum, quisquis is demum fuerit.
[53] Ceterum, tametsi in Prologo suo antiqua suggillet Acta, longeque ipse accuratiora spondeat; tantum abest tamen, [multis referta est erroribus,] ut id præstiterit, ut hæc ejus Vita, me judice, ad antiquam aliam ne comparanda quidem sit. Nam præter errores ejus chronologicos, quos paragrapho præcedente notavimus, quam multa sunt alia, quæ inscitiam ejus temeritatemque redarguant? Etenim, ut alia dissimulem, quis umquam in historia Francica tam rudis fuit, ut Childeberti filiis Theodeberto Neustriæ, Theoderico vero Austrasiæ regnum assignaverit? Quod facit Umno num. 3. Quis umquam, ut ille ibidem, Clotharium secundum Guntramni filium fuisse finxit; cum filius fuerit Chilperici Suessionum regis? Quis ante Umnonem domitos Saxones, eosque, qui regii gladii longitudinem excederent, trucidatos a Dagoberto dixit; quod in solum ejus patrem Clotharium cadit, qui filio periclitanti suppetias venerat? Quid vero insulsius, quam id quod habet num. 4; ubi Burgundiam nominans, addit: Id est, Austrasiam? Quasi vero non duo illa, ac plane diversa regna tum fuerint. Quid ibidem sibi vult Neustria a Parisiaca urbe usque ad Gerundam fluvium protensa? Quis vero ibi regnum Theodeberti vel somnians collocavit? Quam aliena ibidem Clotharii II effigies? Quamquam enim fuerit Venatione ferarum nimia assiduitate utens, ut scribit Fredegarius cap. 42, & postremum mulierum & puellarum suggestionibus nimium annuens; usque adeo tamen in regni administratione iners non fuit, ut mortuo Warnachario alium in Burgundia majorem domus non suffecerit, ut per se ipse omnia gereret; idque summa procerum voluntate. Fredeg. cap. 54. Fingere tamen resolutum luxus inertia regem placebat Umnoni, ut eo graviorem regni administrandi molem imponere posset Arnulpho, quem jam ei fecerat majorem domus, idque per monarchiam universam, seu tria regna Austrasiæ; Neustriæ & Burgundiæ; in quo plurimum fallitur.
[54] [quorum hic aliquos] Numquam enim Clotharius uni majori domus tria regna subjecit: nam ut primum Neustriæ suæ Burgundiam atque Austrasiam adjunxerat, Warnacharius in regno Burgundiæ, inquit Fredegarius cap. 42, substituitur major domus… In Auster Rado idemque hunc gradum honoris assumpsit. Warnachario autem vita functo in Burgundia sub Clothario nemo successit. Radoni vero in Austrasia substitutus est cum Arnulpho Pippinus, vulgo Landensis, ut supra dixi num. 22, qui Clothario superstes diu fuit. Nihil ergo umquam extra Austrasiam Arnulpho juris fuit; neque adeo per sex illas provincias, quas hic Umno more potius Romano, quam Francico atque hisce, de quibus scribit, temporibus usitato, recenset, quæque erant latissime per tria regna diffusa. Plura in hac re male cohærentia consulto prætereo.
[55] Nihilo meliora sunt, quæ habet num. 5 de Anchisi nomine, [notavimus?] a Troiano Anchise deducto; & martyrio, nusquam alibi agnito, Ansigisi. De principatu B. Pipini, de quo agit, num. 9 vide Commentarium ejus Vitæ prævium ad diem XXI Februarii. De S. Wandrigisilo vero quod ibidem asserit, examinabitur die XXII hujus mensis. Quid miracula commemorem, quæ narrat num. 20 & 21? Altum certe de hisce silet Meurissius, qui Vitam hanc tamen, cum scriberet, habebat in manibus; non ea utique, si probasset, omissurus. Mirum vero est, non meminisse Umnonem apparitionis gloriosæ SS. Arnulphi & Abbonis sive Goërici, quæ facta est diacono cuidam ipsa nocte instantis S. Romarico mortis, narraturque in hujus Vita apud Labbeum tom. 1 Novæ Bibliothecæ Mss. libb. pag. 783. Denique quod S. Germanum, num. 24, consecratum a S. Arnulpho abbatem, missumque ab eo ad prædicandum in Basileensem regionem fuisse narrat, id prorsus aliter habet Bobolenus, auctor coævus in Vita S. Germani apud nos tom. 3 Februarii pag. 264 & 265. Hæc eo dicta esse velim, non ut omnem Umnoni fidem adimam; sed ne dienceps majorem, quam mereatur, obtineat.
[56] [De binis Fragmentis quæ utrisque Actis subjicimus.] Vitam Umnonis, teste P. Laherio, sequebatur in eodem codice (nescio an eodem auctore) fragmentum, quod subdidi. De illo quod addam nihil est, ipsum de se indicium facit, quam sit miserum. Coronidem vero Actis S. Arnulphi imponet notum illud & vulgo traditum S. Arnulphi elogium, quod composuit Paulus diaconus, qui ex ipso S. Carolo Magno imperatore ea discere potuit, quæ de S. Arnulpho commemorat; id quod de annulo ejus in Mosellam abjecto, ac postea in exenterati piscis intestinis reperto disertis ipse verbis testatur, num. 2. Fragmentum hoc nolui e Surio describere, quia is textum corrupit loco non uno. Desumpsi ergo ex Historia Franc. Scriptoribus a Chesneo editis tom. 2; pag. 201; quod convenit cum libello Pauli Warnefridi, Langobardi filii, diaconi Forojuliensis de Episcopis Metensis ecclesiæ, edito Hannoviæ anno 1613 in corpore Franc. hist. Vet. & sinceræ a pag. 172.
VITA
AUCTORE ANONYMO SANCTI IPSIUS ÆQUALI.
Ex Mss. Corneoli, & Vallis Lucentis, quæ cum aliis multis tum manu exaratis, tum excusis typo exemplaribus collata sunt.
Arnulphus episcopus, Metis in Belgica I (S.)
BHL Number: 0692
EX MSS.
CAPUT I.
S. Arnulphi natales; profectus in litteris ac pietate; potentia
in aula; conjugium & liberi; episcopatus Metensis; austera vivendi
ratio; opera misericordiæ; miracula varia; amor solitudinis.
In omnipotentis Dei nomine, & Christi Jesu, Domini nostri, filii ejus, Vitam, vel Acta sanctissimi Arnulfi antistitis, [Præfatio Auctoris.] auxiliante Spiritu sancto qui in eo requievit, stylo elicere aggrediar, præcipiente Domino de bonis: Aperi os tuum, & ego adimplebo illud. Ergo reticenda non sunt quæque in exemplum bonæ actionis divulgata proficiunt, atque suis sectatoribus procul dubio municipatum tribuunt cum Sanctis.
[2] Beatus igitur Arnulfus episcopus, prosapia genitus Francorum, [Arnulphi nobilis ortus, & prædicta sanctitas; uti & fides Auctoris.] altus satis & nobilis parentibus, atque opulentissimus in rebus seculi fuit; sed nobilior deinceps, & sublimior in fide Christi permansit. Hujus itaque laudabilia facta, quæ gessit, nonnulla ego a familiaribus illius narrantibus, pleraque per memetipsum quæ scribenda sunt cognovi. Qua de re operæ pretium censeo, ut ab ipsius nativitatis die exordium loquendi sumamus Erat igitur quidam peregrinus, contiguo illo in loco habitans, a partibus Italiæ veniens, servus Dei, nomine Stephanus. Huic cum revelata fuissent hujus nativitatis exordia, silentio paulisper interposito, tamquam cælitus sibi responsum datum præsaga voce exorsus, ait: Scitote omnes, & attendite, quoniam puer iste qui natus est, sublimissimis atque summis honoribus gestandus, magnus erit apud Deum, & homines. Quod & deinceps verax probavit eventus.
[3] [Arnulphus litteras discit] Post hæc autem puer laudabilis indolis, plenus gratia Dei, ut tempus advenit, litterarum studiis imbuendus mandatur. Mox itaque traditus præceptori, inter ceteros contubernales suos sagax ingenio, & memoriæ capax, amabilis fulsit: eratque, Christo in se habitante, subditus cunctis, sed fide & caritate celsior omnibus.
[4] [instituitur a Gundulfo, & fit potens in aula Theodeberti, ac piui;] Cumque jam bene edoctus, ad roboratam venisset ætatem, Gundulfo a subregulo b, seu etiam rectori palatii, vel consiliario regis exercitandus in bonis actibus traditur. Hunc ille cum accepisset, per multa deinceps experimenta probatum, jam Theodeberti regis ministerio dignum aptavit. Nam virtutem belligerandi, seu potentiam illius deinceps in armis quis enarrare queat? Præsertim cum sæpe phalanges adversarum gentium suo subegerit mucrone. Quapropter effectus est demum, Christo præsule, omnium primus, qui dudum pene cunctorum ultimus videbatur; ita ut sex provinciæ c, quas & tunc, & nunc totidem agunt domestici d, sub illius amministratione solius regerentur arbitrio. Nam sedulus in oratione, in jejuniis, in misericordia pauperum incumbebat: & sicut scriptum est, Reddebat quæ Dei sunt Deo, & quæ cæsaris cæsari restituebat.
[5] [uxorem dicit, ex qua duos filios habuit;] Interea igitur vix cogentibus amicis atque parentibus e, ab inclyta & nobilissima gente puellam, quia sic Deus voluit, duxit uxorem: nam illud eidem Dominus speciale munus, veluti duarum gemmarum splendidum decus in mundo indulsit, ut ex eadem egregia femina duorum filiorum gaudia suscepisset. Dum hæc itaque agerentur, sicut jam supra diximus, diversis in palatio honoribus, & ministerio primus floruit: sed jugis illius meditatio circa monasteria, vel loca sancta invigilabat.
[6] [Lerinum cogitat cum Romarico; sed alitet Deo visum;] Temporibus autem illis erat in ministerio regis vir egregius, nomine Romaricus f, qui desiderio illius sancto, & familiari jungebatur affectui *. Cum hoc ergo consilio inito, secundum præceptum Domini (qui dixit: Vade, vende omnia quæ habes, & da pauperibus, & habebis thesaurum in cælo; & veni, sequere me) relictis omnibus, Lerinum usque ad monsterium g peregrinando propter Christum itinerare disposuit. Sed utriusque desideriis in hac causa obfuit voluntas Altissimi: neque enim fas omnipotens Deus fore censuit, ut hi duo viri, qui demum veluti duæ lampades fulserunt in seculo, sub unius modii articulo occultarentur; dicente Domino: Nemo accendit lucernam, & ponit eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus, qui in domo sunt.
[7] [annulum in fluvium projectum in signum remissorum peccatorum recuporat:] Miracula h autem aliqua saltem de multis quæ gessit, narrando aggrediar: sed illud primum quidem ponendum censeo, quod fertur idem egisse antequam episcopatus solium conscendisset. Hic equidem cum pro suis pœniteret excessibus, contigit, ut per Mosellæ amnis pontem transiret: cumque subter se fluminis alta, nec visui penetrabilia cerneret, gurgitis immensitate, annulum, quem forte secum habebat, accepit, & his verbis in flumen projecit: Tunc me, inquit, solutum nexibus peccatorum putabo, quando hunc, quem projicio, annulum recepero i. Post aliquantos vero annos, jam sacerdotali solio ascenso, allatus est sibi a quodam piscatore piscis; quem cum gratiarum actione vir Sanctus cum accepisset, præparari sibi eumdem (quia solito a carnibus abstinebat) ad vespertinam refectionem præcepit: quem susceptum minister cum secundum morem exenterasset, eumdem annulum in extis ejusdem reperit piscis. Sed nescius facti, rem admirans, sancto Pontifici detulit: quem ille recognoscens, jam fidus gratias Deo pro suorum agens solutione peccatorum, vitam postmodum in nullis remissus duxit, sed plus etiam post hæc jejuniis, vigiliis, & orationibus se coarctavit. Annulus quippe in palatio adhuc habetur k. Mirari potest, & in his Deus magnifice laudari, quomodo in præsenti effectu Sanctus vir certificari meruit, adhuc calibus subjectus, de remissione peccatorum suorum: quod proculdubio non fieret, nisi dignissimus Deo foret.
[8] Incipit interea urbs Metensium indigere pontifice; & vox consona populi ut sibi Arnulfus pontifex detur, [fit episcopus. Metensis, benignus in pauperes & peregrinos; in serigidus:] instare; quia & principi acceptissimus haberetur, & sacricolis actibus pollere nosceretur. Ille autem lacrymans, & compulsus, quia Deo ita placitum fuit, urbem ad gubernandum suscepit; sic deinceps episcopales gestans insulas, ut etiam domesticatus solicitudinem, atque primatum palatii acsi nolens teneret. Mox etiam tanta, tamque profusa munificentia in eleemosynis pauperum adcrevit; ut etiam de longinquis regionibus atque civitatibus fama currente, innumera caterva pauperum ad sanctum Arnulfum pontificem refocillanda festinaret. Erat namque jugiter solicitus, atque intentus in cunctis bonis actibus, præsertim in susceptione monachorum, seu peregrinantium devotissimus invigilabat; ita ut quos hospitio recepisset, manibus propriis pedes ablueret; illosque vestitos, atque refectos deducens, mox alios refocillandos susciperet. Porro abstinentiæ illius normam narrare quis valeat; vel maxime cum interdum post triduana, seu amplius protracta jejunia, pane hordeaceo, seu limphæ poculo victitaret? Indutus namque jugiter intrinsecus occulte cilicio, sicque exesis jam membris, vigiliis atque jejuniis geminum ingerebat cruciatum.
[9] Cumque in his, atque diversis bonis actibus tamquam potentissimus auriga jugiter invigilaret, [dæmoniacam liberat,] contigit, eum in contiguis partibus Vosagi, in prædio sancti Stephani l affore; ibique coram eo adducta est mulier quædam, nomine Bettila m, a dæmonio nequiter arrepta, & discrimine vitæ suæ sæpe fortiter quatiebatur. Cumque hæc coram sancto Præsule debacchari cœpisset, is quippe pietate, ut erat semper, immensa ductus, ait: Heu miserrimum humanum genus! Ut quid tantum prævaluit inimicus, ut ubi Christus debuit habitare, illo domicilium infelix possideat? Superventura igitur nocte mulierem in vigiliis assistere præcepit: cumque Vir sanctus sese in orationem dedisset, mox dæmonium clamans, & ejulans a muliere discessit. Illico gaudentibus omnibus, jussit illam abire incolumen, & lætam, quæ dudum fuerat ab inimico oppressa, & infirma.
[10] [item alias duas:] Per idem namque tempus quo triduanum jejunium universalis celebrare consuevit ecclesia, Vir sanctus extra civitatem cum crucibus atque promiscuo genere populi, orandi gratia secundum morem ex urbe processit: &, ecce, ex mediis catervis femina arrepta a dæmonio, clamare cœpit. Hanc ille cum vidisset, vexillo crucis injecto, mox ab adversario ereptam sanavit. Alio quoque tempore infra urbem, ob orationis gratiam, ad basilicam sanctæ crucis n accessit; ibique puellam nequiter debacchantem reperit. Quam cum vidisset, motus misericordia, archidiacono suo ait: Nunc igitur, frater, hac nocte pro ista miserrima orationis vigilias celebremus, & superveniente diluculo istuc pariter revertamur; cumque crastina die secundum condictum inibi affuissent, puellam ab hoste antiquo liberatam invenerunt: sicque factum est, ut sanctitas hujus Viri absentes longeque positos curaret.
[11] [ethnicum leprosum baptismo sanat:] Temporibus quoque Dagoberti regis cum in palatio esset, eidem quidam leprosus clamare cœpit, victum, seu vestitum deposcens; at ille statim jussit eum in hospitium duci: cumque erga illum secundum morem suum solitam impenderet pietatem, sciscitari voluit (quia barbarus erat) si sacra unda baptismatis ablutus fuisset. Repente ille; Nequaquam (ait) Domine mi; nam ego inselix abjectus in populo; quis mihi gratiam baptismi tribueret? Tum isdem inquit: Ne verearis, frater: possibile est: tantummodo crede in Christum, & erit Domini voluntas, ut geminam, id est animæ & corporis tui, capias medelam. Accepto ergo a sancto Viro baptismi sacramento, repente de corpore illius lepra discessit, & factus est deinceps in utraque substantia sanus, qui prius fuerat peccator & maculosus.
[12] [moribundum subito restituit.] Postea autem cum patrias Toringorum o cum eodem rege invisendas intrasset, forte fuit, ut quidam procerum, nomine Oddilo p, puerum atque parentem suum, quem satis diligebat, supremis funeraret fletibus: nam & consanguinitate propinquo, & amicitia eidem insolubili jungebatur affectu. Rege autem jam quantocius ex eadem properante villa, nihil aliud angustianti consilii aderat, nisi languentis capite amputato, more gentilium q, cadaver ignibus comburendum traderetur. Sed credimus omnipotentis Dei tunc voluntate id actum esse, sanctum Arnulfum episcopum a mansionibus nondum egressum fuisse. Quo comperto Oddilo, ad eumdem veloci perrexit gressu, & causam infelicitatis, potius singultibus quam verbis exposuit. Vir igitur egregius cum festinatione ad languentis perrexit lectulum; ubi cum humi fuisset prostratus, diutissime oravit. Tunc demum semivivum hominem, ut illius mos erat, alloquitur: Pœnite (inquit) fili, si quid forte male gessisti, ut duplicem accipias medicinam. Ille autem venisse hominem Dei exultans, vix verbis affatur quod corde volvebat; quia extremis quatiebatur conatibus. Quid plura? Calefacta affertur aqua, & manibus propriis Vir sanctus faciem ægroti, pedes & manus cum ingenti abluit diligentia, atque oleo r corpus illius perunxit: sicque factum est, ut eadem die, tamquam nullam infirmitatem perpessus, cum ceteris villam egrediens, incolumis, lætus, & gaudens iter arriperet.
[13] Alio denique tempore quod gessit miraculum silendum non est. [Ultio divina in ejus obirectatores.] Quidam namque homo scelestus, nomine Noddo s, quadam die alvo refectus vino æstuans, cum complicibus suis Viro sancto derogare ausus est; non esse scilicet cultorem Dei, sed potius hominem voluptati deditum; ad cujus videlicet lectum nocturnis horis, non solum rex; verum etiam & regina, tamquam consilium flagitans properaret. Cum ergo stratum una cum detrahente socio petisset, jubente Domino, casu accidit, ut omnia vestimenta illorum flamma circumdans vallaret; atque illico exsilientes aquam ingentibus deposcebant vocibus: sed aqua injecta flammam divinitus missam non extinguebat; ardebant nequiter circa nates vel genitalia loca camisiæ illorum nec a se ardentia vestimenta exuere prævalebant. Quid plura? Qui aliud facere non poterant, exsilientes, & adinstar porcorum, luto sese vociferantes involvunt. Sed magis ac magis genitalia ipsorum ignis cremabat immissus. Tunc quippe, ut reor, impletum est super illos, quod scriptum est: Detrahentem occulte proximo suo hunc prosequebar *: sicque divina censura jubente actum fuit, ut de quibus Pontificem sanctum detraxerant, in ipsis pœnam sentirent: nam non post multum temporis, in tantis transgressionibus præfatus Noddo deprehensus est, ut scelera illius una cum vita, quia justum erat, regalis gladius amputaslet: ac ne solus moreretur, filius ipsius mox eadem sententia perculsus interiit.
[14] Per idem autem tempus cum jam pene omnes thesauros in usus pauperum erogasset, [Discum pauperibus datum recuperat cum fœnore:] adhuc supererat & discus argenti, habens pondus libras septuaginta duas. Hunc Hugo quidam inter primates procerum, datis alimoniis, cum his quæ pauperibus necessaria erant, comparavit: sed omnipotens Deus non passus est, ut illo frueretur homo lacius, qui in honore beati Stephani protomartyris jam olim erat consecratus. Nam supradicto Hugone repentina morte prostrato, præfatus discus Clothario regi ablatus * est, qui cum a narrantibus comperisset, hoc a sancto Arnulfo ob alimoniam pauperum venumdatum fuisse, mox miro inspiramine tamquam cælitus actus, jubet eumdem velociter, superpositis centum aureis, usque Mettis deferri sancto Pontifici: sicque factum est, ut & matricularii t, seu ceteri pauperes Dei, sustentationem alimoniæ haberent, & res Sanctorum, quibus semel fuerat, absque ullius rei redderetur dispendio.
[15] Cumque hæ & similes quam plures virtutes per illum cœpissent crebrescere in populo, [solitudinem frequentat.] mox remotiora a fragoribus vulgi expetiit loca; in quibus sæpe ergastulo retrusus, soli Deo orationibus sacris studiosissime vacaret; monente altissimo, qui dixit: Vacate, & videte, quoniam ego sum Deus. Nam crebro in villa Dodiniaca, quæ contigua Vosagi est; interdum Calciaco, non multum longe ab urbe u, cellula retrusus, cælum diebus ac noctibus precibus pulsabat.
ANNOTATA.
a Idem ille, opinor, Gundulfus est, qui sub Childeberto, Theodeberti patre, e domestico dux evaserat; uti dictum est in Comm. præv. num. 23.
b Subreguli appellabantur majores-domus sub prima regum Francicorum stirpe, ut pluribus exemplis ostendit Cangius in Glossario.
c Quid per provincias hic intelligatur, non satis liquet. Vide Comment præv. num. 19 & 23. De regni Austrasiæ ditionibus fuse diximus in Commentario ad Vitam S. Sigeberti Austrasiæ regis die 1 Februarii.
d Domestici regis dicebantur, qui villis servisque fiscalibus præerant, ut vult Valesius Rer. Francic. lib. 11, pag. 180. At Cangius in Glossario ad vocem Domestici: Domensticorum, inquit, quod fuerit munus & officium in palatio Francico, ambigunt doctiores. Adi-sis illum hoc loco.
e Id est, consanguineis, ut reor: & hoc sensu ea vox iterum usurpatur infra num. 12.
f Vitam S. Romarici, qui postmodum abbai fuit, habes apud Labbeum nostrum in Nova Bibliotheca Mss. libb. tom. 1, pag. 781; & Mabillonium in Actis SS. Ord. S. Bened. sec. 2, pag. 416. Nos de illo scribemus ad 8 Decembris, quo de illo agit Martyrologium Romanum & Surius.
g De monasterio Lerinensi longe celeberrinso sæpius a nobis actum est. Vide diem 16 Januarii ad Vitam S. Honorati, ejus primum fundatorii atque abbatis, ac deinde episcopi Arelatensis.
h Toto hoc numero contenta, interpolator quidam interjecit, ut in Comm. § 4 monui.
i Simile quid narratur de S. Attilano ep. Zamorrensi, de quo agumus 5 Octobr. Et factum a superstitione vindicat Browerus noster Annal. Trevir. lib 7, num. 22. Non abludit etiam quod de S. Metrone narravimus ad diem 8 Maii.
k Porro iste Arnulfi annulus, inquit Mabillonius hic in notis; hodie quoque in S. Stephani ecclesia apud Mettas asservatur, & quotannis Benedictinis abbatiæ S. Arnulfi monachis in ejus festo solemniter ostenditur. Idem testatus ante illum fuerat Meurissius pag. 114.
l Fallor nisi pagus ille est, qui modo in mappis Geographicis appellatur S. Etienne, Mosella, adjacens prope Montem Romarici, qua inde Spinalium petitur. De Vosago sive Vogeso consule fuse tractantem Valesium in notitia Galliarum; nos de illo breviter meminimus 11 Julii ad Vitam S. Hildulfi.
m Mss. Trevirensia habent, Bertila.
n Basilicam S. Crucis sive S. Eligii Metis postmodum habuere Canonici Ord. Præmonstratensis, uti docet Medaurensis episcopus in Præfat. hist. Episc. Metens. § 6.
o An Tungrorum in Germania secunda cis Rhenum; an Thuringorum trans Rhenum? Nam utrique Toringi dicti sunt, utrique Austrasiorum regi parebant; ati diximus in Comment. præv. ad Vitam S. Sigeberti die 1 Febr. Tungros hic tamen intellexit Umno num. 13.
p Codices Trevirenses habent, Nodilo.
q Morem fuisse gentilium, cremare cadavera, vulgo notum est; quem etiam servasse Gallos ac Germanos, Cæsar Tacitusque testantur; non paucos etiam inter Francos, maxime Septemtrionales, diu post hæc tempora idolis addictor fuisse, docet Valesius lib. 23. At amputari consuevisse umquam apud eos languentibus capita, hoc vero adhuc alibi reperire non potui. Itaque suspicor hoc referendum esse ad impiam Oddilonis commiserationem; istud autem, more gentilium, tantummodo afficere id quod sequitur, nempe cadaveris combustionem.
r Cod. Trevir. habet, Oleo sancto.
s Historiam hanc iisdem pene verbis omnibus descripsit Grimlaïcus in Reg. Solitar. cap. 63 apud S. Benedictum abb. Anianensem part. 2. Codicis Regularum pag 587.
t Matricularii pauperes illi erant, qui in ecclesiæ matriculam sive album relati erant, ut ecclesiasticis stipendiis alerentur. Vide Cangium in Gloss. verbo Matricula.
u Calciacum illud esse puto, quod modo appellant Chaucy, qui pagus est Metis orientalis, ultra Nidam, Gallicum fluvium, quinque circiter, nisi fallunt mappæ, leucis ab urbe dissitus. Villam autem Dodiniacam nullibi descriptam pressius inveni.
* al. affectu.
* al. persequebar.
* Trev. cod. allatus.
CAPUT II.
Abdicatio muneris episcopalis; recessus ad eremum; restinctum
incendium; vita in solitudine; sanctus obitus; sepultura; corporis
translatio; miracula.
Sed dum in his athleta Christi contra diabolum sanctissime & fortiter dimicaret conscientia tactus, [Postulat successorem in episcopatu a Clothario;] ne plebs sibi a Domino credita, illo remoto, æternæ vitæ pabula quiddam minus acciperet, repente cœpit intentissime a principe flagitare, ut successorem sui præsulem daret: mittensque epistolas per internuntios, se indignum hujus operis, seque peccatorem clamitabat: & ut talem eligerent a pontificem, qui prædicationis verbum dignus seminaret in populum. Quibus relictis *, mox Clotharius rex non modicis repletur angoribus ab omni se auxilio distitutum clamitans, si sanctus Arnulfus a frequentia palatii sessasset; cui inter cetera nihilominus talia remittit scripta dicens:
[17] Domine pater, quæ scripsistis per vestram epistolam, ut in loco nostro * alium deberemus eligere successorem, [Clotharius successorem dare recusat; & recessum ægre permittit.] istud nostra præsumptio facere nulla ratione præsumit. Hinc iterum inter reliqua ait: Quantum de devotione vestra, quam ex ammonitione divina esse confidimus, gavisi sumus; tantum iterum dolentes tractavimus quod non optavimus de vestro conspectu esse absentes: immo, domine & pater, si qualibet devotione compulsus, pro boni operis actu, alicubi deliberatis proficisci; petimus, ut nos sine pace vestra, vel communione, pro amore divino nullatenus relinquatis. Nam præfatus rex Clotharius tanta eum fide & amore dilexit; ut, cum prolem suam Dagobertum in principatus sui culmine sublimasset, eidem regnum ad gubernandum, & filium ad erudiendum in manu tradidisset; quem ille acceptum ita altissima & profunda erudiit sapientia, ut in Sicambrorum b natione rex nullus illi similis fuisse narraretur.
[18] Sed cum insolubili desiderio ad eremum properare disponeret, [Dagobertus vero minis absterret;] voluit & suspicatus est prudens rex Dagobertus, eum minis terreri, scilicet ut ab ipsius consilio vel solatio non discederet; dicens ad eum: Dilectissimi filii tui, quia ita admissum habet, nisi nobiscum consistas, caput amputabo. Ad hæc ille respondens ait; Filii mei vita in manu Dei est: jam tu tuam vitam non possides, quando ab insontibus vitam auferre disponis. Tunc rex iratus adversus eum, dependentem ex poplite mucronem manu arripuit. Tunc sanctus Arnulfus, regis morituri parvipendens iram, constanter dixit: Quid agis, o miserrime? Mala pro bonis mihi rependere vis? Ecce me paratum: exerce arma in sanguinem meum, ut tuis libet animis; ego pro illius mandatis mori non dubito, qui mihi & vitam dedit, & pro me mortuus est. Tunc unus procerum ait: Noli impie agere contra temetipsum, o bone rex: an non vides Virum sanctum, destinatum & cupidum esse ad martyrium? Aut cur non pertimescis Christi Domini servum lacessere? Et his dictis, jubente Domino, ira ejus irretita paulisper conticuit.
[19] [at tandem annuit, flente miserorum turba,] Interea adest & regina; reminiscentes culpæ suæ utrique ad pedes sancti Arnulfi corruunt, & ut illis misereatur cum lacrymis exorant, dicentes: Perge, domine, ad eremum quo vis; tantummodo placatum te habeamus, quem molestum usurpantes exaggeravimus, Tunc sanctus Vir, data illis venia, a palatio egreditur. Et, ecce, reperit pro foribus, claudorum, cæcorum, atque universorum pauperum, viduarum, & orphanorum pene innumeram multitudinem adstantem; cumque eum vidissent, omnes vociferare cœperunt, dicentes: O Sancte pastor, cur nos miseros derelinquis? Aut quis miserebitur nostri? Aut quis tribuet nobis victum & vestitum? Nam, te amoto, moriemur omnes, nuditate atque fame consumpti. Obsecramus pro Christo, ne nos derelinquas.
[20] [quam solatur Arnulphus;] Tunc ille lacrymans, blanda voce eosdem alloquens, dicit: Dabit vobis Deus pastorem, qui vos pascat in miseratione & misericordia; nam faciem meam non longo tempore amodo videbitis: vos autem Quærite primum regnum Dei, sicut dixit Christus, & justitiam ejus, & hæc omnia adjicientur vobis. Estote pacati, invicem benigni, misericordes; ut, dum ista nunc paupertate, & miseria angustiamini, in futura vita felices regnare mereamini cum Christo: siquidem & Lazarus mendicus in sinu Abrahæ transportatus est ab angelis: ita & vos quærite Dominum, & hic & in æternum vivet anima vestra. Et his dictis, statim ad orationum pergit certamina.
[12] Post hæc autem paucis temporibus actis, Viro justo intentione pulsanti, [cui successor eligitur Goëricus.] sanctus Goëricus c, cognomento Abbo, hujus successor eligitur. Digne quippe a Domino actum est, ut sancto sanctus succederet. Quo audito vir egregius Romaricus a patribus Vosagi egressus, ad beatum pergit Arnulfum; atque ex providentia utriusque, vasti eremi aptum ei præparat locum. Sed mox eadem die, superventura nocte qua venerat, quid miraculi per hunc almificum Pontificem infra urbem gestum fuerit, silere non valeo.
[22] Casu contigit, ut promptuarium regis ignis vorans vexaret, [Arnulphus, præsente auctore hujus Vitæ, incendium restinguit,] atque eructans excellentissima flamma domos circumquaque affines minaciter lamberet. Repente exsurgens omnis civitais, videntes sui exitium, in ejulatu & clamore conversa est. Quo audito, nos veloci gressu ad domum Viri sancti pervenimus, & reperimus eumdem, sicut illius jugiter mos erat, psalmodiæ personantem: statimque apprehensa manu illius, ait Romaricus; Egredere, domine; ecce, inquit, adsunt pro foribus equi nostri, ne (quod absit) te in hac urbe ignis consumat. Ad hæc, inquit: Nequaquam, dilectissime; sed deducite me illuc, & videamus hoc impium, quod grassatur, incendium: & ponite me vicinum illius; &, si ita vult Deus, ut ardeam; ecce in manu ejus sum. Tunc nos tenentes manus ejus sanctas, ad larem pervenimus; & mox, jubente illo, in oratione prostrati, capitulo dicto, surreximus omnes. Tunc ille elevans manum, contra ingentes flammas vexillum crucis injecit: & mox miro modo tamquam cælitus percussus, nil alibi nocens, infra parietes in semetipsum totus retorsus ignis interiit.
[23] Nosque deinceps jam securi de periculo subacto, [quo urbs tota deflagratura fuisset, ut revelatum est.] gratias agentes Deo, dictis Matutinis, ad lectulos nostros remeavimus. Illico autem cuidam ex fratribus talis apparuit visio. Intuens in cælum vidit tamquam in flammam ignis signaculum crucis depictum: & statim de cælo ex obliquo crucis vox facta est, dicens: Cernis hoc, inquit, signum? Hac nocte Arnulfus episcopus per ipsum totam civitatem istam ab incendio liberavit. Mirantibus nobis omnibus virtutem, quam vidimus de igne prostrato, frater ille hanc visionem narravit.
[24] Posthæc autem bonus Arnulfus, relictis cunctis mundi rebus, [Bonis omnibus ni pauperes distributis, eremum petit, ubi leprosis in servit &c.:] atque bene perfecteque pauperibus erogatis, jamque fidus & securus de thesauro abscondito in cælo, non multis dilapsis diebus, pauper quidem propter Christum effectus in seculo, sed jam dives virtute Domini, veluti novus Helias, ad eremum properans & inter bestias & feras sylvæ, parvulis mansiunculis patratis, quotidiana meditatione laudes Deo personabat. Ascitis quoque aliquantulis secum monachulis, nec non & leprosis; manibus propriis fidelissimam illis servitutem jugiter impendebat; calceamenta a pedibus detrahens, atque detergens; capita & pedes illorum crebro abluens, necnon & lectos ipsorum reciprocis diebus studiosissime compositos parabat. Nam & coquinæ officium non abhorrens Episcopus sanctus, & cocus sæpe esuriens ipse, suos contubernales pascebat. Sed & lectum stratus ejus vile quidem in oculis hominum, sed pulcherrimum in obtutibus angelorum, spretis dumtaxat mollibus & pretiosis vestibus, cilicia exornabant.
[25] In his igitur atque ceteris innumeralibus bonis dum anglicam ageret vitam, [morti proximus angitur metus peccatorum:] jam omnipotens Deus, suum Athletam ad destinatum volens d vocare bravium, ad ultimum urgetur diem. Quo comperto, adest vir religiosissimus Romaricus, cum ceteris monachis, ejus præstolans egressum. Tunc electus Dei, & sacratissimus Pontifex eum alquens, ait: Bone vir & amabilis Domino, obsecra Christum pro me: jamque adest dies, in quo judici meo præsentandus apparebo. Quid faciam? Nil boni gessi in seculo: omnibus sceleribus, & peccatis vallatus coarctor; pro quibus Dominum, ut veniam merear, obsecro, supplicato. Hæc Vir sanctus ait, quia scriptum est: Justus in primordio sermonis accusator sui est.
[26] [moritur; & a Romarico sepelitur in Castro Habendensi.] Interea venit hora, ut sancta illa anima manibus sanctorum angelorum ad Christum gestaretur. Fit autem illic gaudium magnum procul dubio supernarum virtutum in cælo, & ingens luctus pauperum Christi atque monachorum in seculo. Adest mox juxta morem sanctum & Euangelium sacrum, quod lector inter psallentium luctus & cantus personat voce; sicque demum vir egregius Romaricus, allatum sanctissimum corpus illius, cum dignitate & honore, quo valuit, in Castello Habendo e sepulturæ tradidit.
[27] [Goëricus sacrum corpus Metas transfert, non sine multis in vid miraculis:] Post obitum beati Arnulfi, anni fere jam acto tempore, vir electissimus successor ejus Goëricus episcopus, consilio inito, coacervata clericorum seu etiam populorum caterva ingenti, ascitis quoque duobos episcopis secum, una pergunt ad heremum: quo in loco excubias cum reverentia celebrantes, sancta membra ab urna lapidis auferentes, grabato imponunt: atque mox arripientes itinera, cum gaudio remeant ad urbem. Nam suavitatis odor ex his sacris membris cunctos replebat evehentes. Sed qualia deinceps in itinere per eumdem claruerunt miracula, ut valeo, demonstrabo.
[28] [nam lapsis bajulis, suspensum hefte in aëre feretrum;] Dum autem gestantes veniunt ad quemdam rivum, cujus riparum tellure scissa f, euntibus convallem atque lubricum pandebat meatum, posteriores, qui feretrum portabant, casu corruunt. Sed, ut reor, eumdem g statim angeli susceperunt; nam priores evehentes nullo tardantes gressu, grabato in aëre sublato, gradiuntur libere; atque surgentes qui lapsi fuerant, jam transmeato convalle, sese jungunt ad collegas.
[29] [nec promoveri potuit ad villam hominis incestuosi;] Post istud denique in illo itinere mox aliud emicuit signum. Quidam homo in pago Calvomontense h, nomine Cunita, incestuosus fuit. Hunc ille cum sæpius redarguens, nec ad pœnitentiæ emendationem perducere potuisset, in hac vita impœnitentem reliquit. Forte fuit, ut in ejusdem incestuosi villa oratorium esset: quo in loco itinerantibus illis, congruum erat, ut mansio pararetur; ideo vel maxime, quia sanctum corpus oportebat excubiis in basilica honorari. Venientes autem ad terminos terræ hominis incestuosi, repente figitur gressus portantium; ita ut ulterius vectandi sacra membra facultatem non haberent. Et, ecce, angustia sacerdotibus, & universo populo, quoniam mansionem, ad quam verterentur, ignorabant, cum jam dies declinata esset ad vesperum.
[30] [sed alio procul mira celeritate defertur, suppeditata divinitus cerevisia comitantibus.] Tunc Noddo i dux, qui erat ex euntibus unus, ait: Videtis, quia terram incestuosi hujus ingredi despicit. Est autem procul villa mea; sed nox ante nos includet, quam illuc venire valeamus. Sed & deest mihi inibi potus vel apparatus, quo hanc multitudinem reficere possim; nisi tantummodo in imo vasculi * modicum quiddam cervisæ. Quibus auditis, universus populus iter retorquens, in tanta velocitate pergunt, ut potius geruli semetipsos portari, quam portare sentirent; atque diei adhuc lucem habentes, ad destinatum pervenerunt locum. Tunc Noddo ait: Nunc igitur beatus Arnulfus pascat nos nocte ista quoniam quod deest nobis, ipso intercedente, adesse potest. Statim in tanta exuberantia accrevit modicitas potus illius, ut omnibus affatim satiatis, adhuc in crastinum superesset.
[31] Post hæc autem cum magna prosperitate & lætitia ad urbem perveniunt. [Corpus Metis solenniter reconditur in basilica SS. Apostolorum;] Et, ecce, mox omnis civitas cum crucibus, & cereis, atque ingenti gaudio, & ammiratione obviam currit, & Pastorem suum, quem dudum veluti fugacem amiserant, cælo jam regnantem recipiunt, atque sacrum corpus illius in basilica sanctorum Apostolorum k cum reverentia & grandi exultatione sepulturæ recondunt. Mox quippe sepultus, quid apud Christum in heremo mercatus fuisset suis civibus, demonstravit miraculis.
[32] Nam mulier quædam, nomine Julia, luminibus olim cæcata, [ibi mox secuta miracula. Cæcavisum recipit:] ad sepulchrum ejus accessit: ubi cum prostrata cum fide orasset, absque mora lumen multorum annorum temporibus desideratum recepit; atque exitus viarum, quos externa auxiliante manu calcare consueverat, propriis cernens luminibus, ad diversorium læta remeavit.
[33] Aliud denique rursus miraculum non sileam, [Contracta ob violatam ante diei Dominicæ religionem, sanatur:] quod nuper, narrante viro religioso Arengisilo abbate, comperi. Siquidem mulier quædam, nomine Cencerella *, in suburbano Medio-matrici degens, ausa fuit Dominica die operari. Sed mox divinitus verberata, utraque manu contracta est. Tunc magnis vallata angoribus ad suprascriptum abbatem pervenit. At ille præcepit eidem, quatinus ad sepulchrum sancti Antistitis cum fide festinaret. Ubi cum venisset, ostia obserata repagulis invenit, & illico ante valvas sanctæ basilicæ semetipsam prosternens, se in orationem dedit cum lacrymis, vociferans atque deprecans sanctum Arnulfum episcopum, ut se sanaret. Statimque digiti illius, qui jam dudum fortiter palmis inhæserant, resoluto rigore, pristinam receperunt medelam: & remeat ad propria incolumis & læta, quæ venerat tristis & contracta.
[34] Per idem namque tempus homunculus fuit, [claudus erigitur.] nomine Ciaro, nequiter pedibus contractus, qui ex utroque latere auxiliantibus baculis, vix pedetentim & cum ingenti injuria callem nitebatur contingere. Hic cum crocis l suis ad urnam sancti Viri semetipsum sanandum in oratione prostravit. Statim resolutis nervorum contractibus, surrexit sanus & lætus, atque ad domicilium suum pedibus propriis revertitur, qui ad sanctum sepulcrum fustibus sustentatus venit, ut sanaretur.
[35] Hæc nos pauca de pluribus hujus Viri virtutibus, [Epilogus Auctoris,] vel operibus bonis, ut valuimus, scriptis indidimus. Ceterum si omnia bona, quæ egit, stilo prosequentes, membranis inserere studuissemus, enorme volumen & magnum legentibus affuisset: elegimus enim de multis saltem aliqua narrare, ne audientium auribus fastidium faceremus: auxiliante Deo omnipotente, & Jesu Christo redemptore nostro, cui est potestas & gloria per immortalia secula seculorum. Amen.
[opus suum S. Clodulfo inscribentis.] Ecce, Reverentissime Domine Chlodulfe pontifex, habeto conscriptam quam poposcisti vitam & gesta Genitoris tui. Juste quippe; atque perfecte censuisti, ut cujus tenes sedem, crebro relegas & Acta.
ANNOTATA.
a Ita exemplaria nostra omnia; Mabillonius tamen legit, eligeret, in singulari.
b Sicambri, quorum primæ sedes apud extrema fluminum Vahalis, Mosæ & Rheni assignantur, confundi subinde, uti hic, cum Francis cœperunt; ut late docet Browerus in notis ad Fortunati lib. 6, § 4.
c De S. Goerico vide plura in Vita sequenti num. 18.
d Constructio hæc in Actis satis frequens est, ubi barbare nominativus ponitur pro ablativo, ut vocant, absoluto.
e Vide dicta in Commentario prævio num. 40.
f Legendum esset juxta rectam syntaxim, tellus rescissa.
g Eumdem pro idem; sed res ejusmodi vix notatu dignas censeo; cum eas quivis facile deprehendat.
h Pagus Calvomontensis, alibi dicitur Comitatus Calvomontissæ; & videtur fuisse tractus quidem Mosellæ vicinus, in quo modo Spinalium conditum est. Adi Valesium Notit. Galliar. pag. 118.
i Non ille scelestus, de quo supra num. 13; sed alius & pius, & dux, & in cod. Trevir. appellatus, non Noddo, ut alius, sed Notho.
k De qua vide Comment. præv. a num. 4.
l Id est fulcris subalaribus; Gallice crosses, seu croces.
* al. relectis.
* al. vestro.
* al. in uno vasculo.
* al. Ceucerella
VITA ALTERA AUCTORE UMNONE.
Ex antiquo codice Ms. Cancellariæ Vicensis.
Arnulphus episcopus, Metis in Belgica I (S.)
BHL Number: 0693
EX MSS.
CAPUT I.
Gesta S. Arnulfi usque ad susceptum episcopatum.
[Arnulphus nascitur & prædicitur magnus futurus coram Deo & hominibus.] Beatus igitur Arnulphus ex tanto nobilitatis germine, velut aurea consurgens virga, quanto nobilius a progenitoribus sumpsit exordium, tanto dignius sanctis successoribus suis produxit exemplum: dispensatio etenim divina, quæ hunc sibi ab æterno consecrarat, sicut nobili genealogia, sic etiam cælesti prophetia est glorificare dignata. Quidam Dei servus, nomine Stephanus, loco dimorabatur vicino quo puer fuerat exortus. Hic ab Italia veniens, gladios Longobardorum a non formidine, sed fratrum utilitate declinans, suæ aliorumque saluti vacabat. Huic itaque cum divinitus revelata fuissent infantis merita exorti, ad oppidum venit, qui a progenitoribus seu reliquis militantibus honorifice suscipitur; ad cunabula pueri, cujus gratia devenerat, inducitur; quem ut aspexit, mox quæ de ipso sibi per spiritum fuerant præcognita, circumstantibus aperuit, voce præsaga dicens: Scitote omnes ac memoriter tenete, quoniam parvulus iste qui natus est, magnus erit multæque apud Deum sanctitatis, magnus & apud homines summorum dispensatione honorum; stirps erit regum gloriosa, gemmaque sacerdotum pretiosa. Quod vaticinium sicut magnum fuit in revelatione, ita in adolescentis indole succedenti extitit probabile.
[2] Natus est autem beatus Arnulphus Aquitanico patre b, [Patria ejus, parentes, educatio, promotio in aula Theodeberti regis.] Sueva matre in castro c Laycensi, in comitatu Calvomontensi, imperatoris Mauritii temporibus, qui primus de genere Græcorum imperavit Romanis d. Cum itaque disciplinis scholaribus esset sufficienter imbutus, aulæ Theodeberti regis inducitur, consiliis palatinorum admiscetur. Hic Theodebertus. Childeberti regis fuit filius, qui utrisque Belgicis, Lugdunensium quoque quadripartitis præsidebat provinciis. Sub hujus tempore Cundulphus extitit prætor, major videlicet domus & comes palatinus, qui quoniam ceteros præibat prudentia consiliorum, industria negotiorum, eidem quasi patrono atque doctori beatus adolescens Arnulphus commendatur, ut qui præfulgebat proavorum nobilitate, nequaquam inferior ipsis esset in regali administratione: quem cum isdem suscepisset, per multa probatum experimenta dispensationi regalium constituit non indignum.
[3] Theodeberto autem, qui Neustriæ, a Theodorico fratre, [ac deinde in aula Clotharii & Dagoberti.] qui Austrasiæ præerat e, perempto f, eodemque a Brunichilde haustu veneni perdito g, regna utrorumque in Clotharii potestatem, filii regis Guntranni, concesserunt. Hic Bruinchildem reginam ob multiplicem nequitiam equis alligatam indomitis discerpsit h; venerabilem quoque cunctis honestate simul ac admirabilem bellica fortitudine beatum Arnulphum palatii comitem constituit, cui & Dagobertum filium suum Christiana religione informandum commendavit; quia & ejus erat consanguineus i fide Catholicus, & jure civili peritus; cujus doctrina eo profecit, ut eminentior omnibus Francorum regibus ab historiographis comprobetur: nam & quantum Ecclesiam coluerit, nitor auri & argenti basilicæ sancti Dionysii Parisiacensis k, nobis tacentibus, clamat; quantusve in præliis extiterit, Saxonum gens, ab eo perdomita… quot ad sui longitudinem gladii emensus, omnes eumdem excedentes trucidavit rebellantes l.
[4] Igitur beatus Arnulphus major domus factus, [Gesta ejus, maxime in obsequio Clotharii regis.] qua virtute bellica qua consilii prudentia Burgundiam, id est Austrasiam, Neustriam quoque, quæ est a Parisiaca urbe usque ad Gerundam fluvium, tumultu bellorum liberaverit; dolos & insidias Brunechildis enervaverit, filios præfati Theodorici ex scorto progenitos deleverit, quis enarrare suffecerit? Hinc ut Josue Amalechitas, sic ipse perfidos devastabat: licet enim rex Clotharius disciplinarum artibus esset peritus, ac diversis actibus bonis intentus; tamen uti mos est regibus, inertia luxus resolvebatur; unde tota pene utilitas civilis providentiæ huic illustri Viro incumbebat; ita ut sex provincias solus regeret, quas tunc ejusdem totidem domestici administrant. Regebat namque duas Belgicas, in quibus sunt Treviris & Remis, cum sibi adjacentibus sexdecim urbibus: quatuor etiam Lugdunensium provincias, in quibus principales exstant urbes Lugdunum, Rotomagus, Turonis, Sennonum, cum sibi urbibus subjectis numero viginti novem m.
[5] [Dodam uxorem ducit, ex qua duo filii, Clodulfus & Anchisus:] Præter voluntatis suæ decretum, parentum ac procerum votis acquiescens, puellam nobilissimis ortam natalibus, nomine Dodam, sortitur uxorem, sibi per omnia in actibus honestatis concordem: Ex qua duorum gaudia filiorum suscepit, Clodulphum videlicet ac Anchisum. Hujus nomen est derivatum a Troiano Anchisa, qui fuit progenitor Æneæ. Hi denuo quasi duarum splendidum decus gemmarum in mundo effulserunt: nam Clodulphus ecclesiæ pontifex fuit Metensis: Anchisus signifer n aulæ regalis, idemque post non infimus martyr. Nam olim expositum quemdam inveniens infantulum nutrierat, foverat, Godinumque o nomen illi imposuerat, qui adultus sui susceptorem, dum venatur in silvis, impie trucidat, spe conjugii ejus ac dignitatum illectus: sed quis profectus perfidiæ ipsius? Dominum occidit: sed mox dæmone vexatus periit p.
[6] [meditatur vitam religiosam cum Romarico:] Quamvis autem beatus Arnulphus in palatio diversis floreret honoribus, oppotunitatem tamen omnia pro Christo relinquendi exoptabat: quapropter viro illustri, nomine Romarico, sui arcanum pectoris aperit; quia & idem vir cælestibus inhiabat desideriis: qui Romaricus, quia sibi maritima non ignota erant loca, vitæ districtioris atque religionis percongrua, suadebat beato Arnulpho Lirinum adire cœnobium; illo enim tempore fervebat illic disciplina monachalis, & commendabatur doctrina sancti præsulis Cæsarii Arelatensis q.
[7] [annulum in Mosellam projicit, ut si is ad se rediret, de venia peccatorum securus esset:] Interea r cum sibi beatus Arnulphus commissas inviseret provincias, forte Trevericam devenit ad urbem, ubi cum per pontem transitum haberet, profunditatemque Mosellæ fluminis, qui subfluebat, consideraret; quasi divino tactus instinctu, cælum suspexit, annulumque, quem digito ferebat, in illam fluctuum profunditatem projecit, dicens; Tunc certus ero, Domine Deus, tuæ propitiationis erga me, si meruero posthac hunc annulum recipere. Hunc autem annulum longo post interjecto tempore in penetralibus piscis inventum recepit.
[8] [portionem filiorum in usus pios postulat; annuenti Anchiso benedicit.] Ipse autem in hoc devotionis proposito perseverans, petit a filiis, suis, ut ea quæ in facultatibus suis mobilibus portio contingit, benigne patiantur ad usus pauperum dispartiri; sed in toto ei voluntas filiorum non obedit, ut sperabat. Enimvero prior filiorum Clodulphus hoc se implere negat: primogeniti namque in negotio tali sæpe reperiuntur difficiliores. At vero Anchisus, junior proles, patri per omnia libenter se obedire spondet, accommodans fidem admonitionibus ejusdem. Venerandus itaque genitor filio gratias agit, in omni copia rerum eum benedixit, progeniemque, de ipso nascituram, in regalem conscendere dignitatem prædixit; quod & factum est: nimirum & Anchiso plurimæ accesserunt divitiæ, strenui quoque ac fortes viri de ipsius prodierunt germine: regibus siquidem Francorum a fortitudine solita degenerantibus, regni sublimitas transiit ad ejus dispositionem, quia cælitus erat ordinatum ad ipsius progeniem Francorum transvehi regnum.
[9] Hic Anchisus patris consultu filiam principis Germaniæ secundæ Pipini, [Anchisi & Beggæ illustris posteritas] Beggam nomine, duxit in matrimonium, sanctæ videlicet Gertrudis sororem, quam in virginitate sanctus Foillanus enutrivit s. Ex hujus Pipini sorore, Waldrada nomine, natus est Gualchisus, qui sanctum genuit Wandregisilum Christi confessorem. Ex Begga igitur genuit Anchisus Pippinum, Avi nomen habentem. Hic tantæ fuit audaciæ, ut Rheni flumen cum uno satellite transvectus, sibi quemdam adversarium, in cubiculo residentem, cum suis obtruncaverit. Saxones Fresonesque detrivit t. Ipse Karolum Tudertem u genuit, qui Saracenos sic depressit x, quod hactenus arma Francorum formident; qui Karolus item genuit Pippinum, statura, quidem parvum, sed virtute magnum; ut singulari assultu leonem asseratur discerpsisse, velut agnum y. Hujus filius fuit Karolus Magnus z, qui præ cunctis præcedentibus Francorum regibus ampliavit regnum, Langobardos substravit, Constantinopolitanum imperatorem sine prælio suæ ditioni associavit, ipsam urbem Romuleam, gementem sub Langobardis cum tota Italia suis addidit sceptris. Ex hoc surrexit Ludoycus rex pius, qui præbendas, claustra, regulasque clericis ac monachis ordinavit aa.
[10] Enimvero, ut ad incepta redeamus, vir amabilis Deo, [Arnulphi pia liberalitas, Doda & Romaricus seculo valedicunt.] beatus Arnulphus, recepta filii liberalitate, pauperibus, viduis, orphanis indigentibus opes proprias distribuit; ecclesiis etiam nonnullis ampla concessit prædia, palatium, quod Mettis possidebat, Virdunensi ecclesiæ largitus est hereditario jure; Coloniensi quoque ac Trevirensi non minimam suarum partem possessionum indulsit. Non minus beata conjunx ejus Doda mundi abdicans vana, elegit Treviros in reclusione cælibem ducere vitam. His itaque completis, peregrinandi consilium, quod cum venerando habuerat Romarico, versus Lirinum enitebatur adimplere; sed quia non est in hominis potestate via ejus, quod ipsi ad propriam deliberabant salutem, Dominus transtulit ad multorum utilitatem; dominus siquidem Romaricus bb, beati prædicatione Amati, relictis omnibus suis, & egentibus elargitis, monachus in Luxuvio est factus, & post Romaricense fundavit cœnobium: beatus autem Arnulphus divino electus est judicio in præsulatu Metensi sicut exarabitur in pagina sequenti.
ANNOTATA.
a Langobardi e Pannonia in Italiam irruerunt anno Christi 568, uti docet Paulus diaconus de Gest. Langob. lib. 2, cap. 7. De grassationibus eorum in ecclesias, sacerdotes ac reliquum vulgus vide illum ibidem cap. 32, & alibi.
b Arnoaldus, S. Arnulphi pater, Aquitanicus fuisse dicitur; non origine, sed habitatione; uti docet Jordanus noster iu opusculo ante laudato.
c Castrum hoc villa vocatur sita in comitatu Calvo-montissæ, in instrumento donationis condito anno Christi 950 apud Meurissium, pag. 137.
d Hoc arripuit Umno ex Paulo Warnefrido de Gestis Langobard. lib. 3, cap. 15, sicut & alia plura. Ceterum Mauritius nomen & genus vetustius ex veteri Roma traxit; propinquiorem autem cognationem ex Arabisso patria habuit, quæ gentis Cappadocum est, inquit Nicephorus lib. 18, cap. 8.
e De his & similibus hujus auctoris erroribus vide superius notata in Commentario prævio § 4; quo multa congessi; ne nimis in annotatis hic longus essem.
f Vide Gesta Reg. Franc. apud Chesnium tom. 1, pag. 715, cap. 38.
g Adi ibidem cap. 39. Theodoricum tamen profluvio ventris mortuum esse, tradit Fredegarius cap. 39.
h Consule Fredegarium cap. 42.
i Aviam enim Arnulphus habuisse putatur Blitildem filiam Clotharii primi, qui Clotharii secundi avus fuit.
k Narrat hæc Fredegarius cap. 80.
l Lege hæc apud Aimoinum de Gest. Franc. lib. 4, cap. 18 & alios citatos ab Henschenio nostro in Diatriba de 3 Dagobertis lib. 1, cap. 5, qui huic historiæ parum fidit. Ceterum factum hoc non Dagoberto; sed patri ejus Clothario adscribitur.
m Quæ hoc num. explicatione indigent, satis exposui in Commentario § 4.
n Imo domesticus fuit Sigeberti regis, juxta Notgerum apud Chesnium tom. 1, pag. 643: ac subinde dux, ut illum appellat Theganus apud eumdem tom. 2, pag. 275.
o Patricidam hunc Gunduinum vocat Sigebertus in Chron. ad an. Christi 685.
p Vel potius a Pippino, Anschisi & S. Beggæ filio, paulo post occisus est; uti docet Valesius Rer. Franc lib. 22, pag. 324.
q Scripsit enim S. Cæsarius egregia & grata valde & monachis necessaria opuscula, teste Gennadio cap. 86. Nos Regulam ab eo scriptam dedimus ad diem 12 Januarii.
r Quæ sequuntur usque ad num. 10 a Paulo Langobardo desumpta sunt e fragmento, quod huic Vitæ subjiciam; non nulla tamen exornavit Umno.
s Vide dicta ad Vitam S. Gertrudis 17 Martii 594.
t Hæc omnia de Pippino Heristallo desumpta etiam sunt ex Pauli Warnefridi Gestis Langob. lib. 6, cap. 37.
u Vulgo Martellum.
x Idem narrat Fredegarii continuator apud Ruinartium cap. 108.
y Factum hoc refert Monachus Sangallensis lib. 2, cap. 23 apud du Chesne tom. 2, pag. 131.
z S. Caroli Magni imp. Acta dedimus die 28 Januarii.
aa Adi Concilium Aquisgranense celebratum anno 816, tom. 7 Conciliorum Labbe.
bb Vitam S. Romarici habes apud Mabillonium in Actis Sanctorum Ord. S. Benedicti sec. 2 a pag. 416. Nos de illo agemus die 8 Decemb.
CAPUT II.
Gesta S. Arnulphi a suscepto episcopatu usque ad obitum.
Papolo episcopo Metensi vicesimo octavo, a primo Clemente beato pontifice, vitæ subtracto, [Arnulphus eligitur episcopus Metensis; nec tamen ab aula recedere sinitur:] eadem plebs Mediomatrica pastore viduata, ut sibi pontifex dignus a Deo daretur, prece continua precabatur. Divinitus itaque primoribus cleri ac populi aspiratur, ut prædictus venerandus vir eligeretur Arnulphus; qui tandem renitens, consentiente rege Clothario, in episcopum Metensem assumptus est. In eo statu etiam palatinis, quamvis nolens, consulebat dignitatibus, omnium genere virtutum pollens, & miraculis diversis effulgens. Interea gloriosus princeps Clotharius, Guntramni regis filius, pacatis feliciter tumultibus regni, administrationem negotiorum filio Dagoberto commendans regali gaudet quiete. Qui Dagobertus familiaritatem Viri Dei valde amplexabatur, sanctitatem venerabatur, utpote ab ipso educatus & ad industriæ civilis eminentiam promotus: quapropter etiam nolentem in palatinis eum frequenter negotiis detinebat moderandis.
[12] Præsul autem non quærens quæ sua sunt, [leprosum baptismo sanat:] etiam in domo regia pauperum inopiæ subveniebat: nam cum leprosus quidam barbarus, seu paganus, ab eo victum seu vestimentum importune deposceret, ille nescius pauperis importunitate turbari, hospitio præcepit eumdem proprio deduci, quem postea baptizans a lepra curavit.
[13] Alio deinceps tempore isdem Præsul cum præfato rege Dagoberto Turingorum a regionem intraverat, [moribundum prece restituit:] quæ non modica provinciæ pars est Germaniæ secundæ, in qua est Colonia metropolis, ubi cum in regalibus componendis demoraretur, quidam procerum, Nodilo dictus, magno angustiabatur mœrore propter ægritudinem cujusdam sui familiaris consanguinei adolescentis, quem B. Præsul oratione fusa sanavit.
[14] Beatus itaque pontifex Arnulphus, sicut signorum virtute gloriosus, [discum pauperibus levandis distractum recipit:] castitate præcipuus Domino approbatus, hominibus innotuit; sic & largitate munificus, apud Clotharium principem venerabilis effulsit: nam cum pene omnes thesauros suos & Ecclesiæ indigentibus erogasset, ut justitia ejus in seculum hujus seculi consecutivum maneret; forte adhuc argenteus supererat discus, sancto Stephano consecratus, librarum pondo septuaginta duarum; hunc dum quidam vir illustris Hugo comparasset, vicissimque… pro eo in alimento pauperibus dedisset, eodem Hugone præsenti subtracto vitæ, isdem discus Clothario Regi est præsentatus; qui dum a narrantibus comperisset, eumdem olim a beato Arnulpho pro alimentis pauperum fuisse venumdatum, liberalitatem Sancti admiratus, Paraclitique dono compunctus, discum sancto Præsuli jussit Mettim referri, superadditis centum aureis. Impletum est hic illud Euangelicum; Date & dabitur vobis. Nam & indigentes sustentati sunt, discusque, semel sancto Protomartyri consecratus, munificentia regali est eidem restitutus.
[15] [solitudinem frequentat; ubi annulum reperit, pridem abjectum in flumen:] Cum ergo Præsul Deo amabilis sic misericordiæ insisteret studiis, frequenter, prout opportunitas se offerebat, reclusione solitaria sese coarctabat. Iter cæleste, quod semel arripuerat, indefessus viator peragebat; nam crebro in villa, quæ dicitur Dodoniaca, in partibus Vosagi sita; non numquam in villa Calciaco, se quasi quodam recludens ergastulo, die ac nocte vacabat Deo. Unde Domini pietas, ejus intendens desiderio, dignatus est eum consolari miraculo evidenti. Forte dum in Vosago demoraretur familiarique contubernio sanctorum Agili b, Amati, atque Romarici frueretur, procurator ipsius piscem pretio emptum eidem præsentavit, quem Præsul vespertinæ parari cœnæ jussit. Hunc minister more solito dum exenterasset, annulum reperit aureum intra ipsius piscis intestinum: miratus quod acciderat, sancto Pontifici annulum repræsentat; Antistes olim suum fuisse agnoscit, in fluctibus se illum projecisse meminit; Deo itaque gratias agit, suorum jam fidus absolutione peccatorum: non extollitur ignava elationis securitate; sed majori accensus igne desiderii, parabat se certius imposterum sibi complacare Deum.
[16] [successorem poscit, & missionem ab aula, ut in eremüm abeat;] Eapropter aures gloriosi regis Clotharii legatis ac litteris pulsabat, ut se præsente successor in episcopatu substitueretur, quo * liber a dispensatione regalium, propensius ac uberius Dei populum prædicationis verbo irrigaret, frequentique provisione quasi quodam … informaret; atqui rex dum id comperisset non modica perfunditur tristitia: dolebat enim se tanti Viri familiaritate privari; ejus lumine consilii subtracto, timebat tenebris perfidiæ regni securitatem offendi: soliditate namque ipsius fidei tam ipse rex quam & sua proles, quasi quodam robore fulciebantur: unde inter cetera rex eidem rescripsit: Nihilominus, domine ac pater, quia scripsistis per vestram epistolam, ut in loco vestro alium deberemus eligere successorem, istud nostra præsumptio facere nulla ratione audet. Enimvero isdem Clotharius ecclesiastica civilique admodum doctrina fuit imbutus; nam & ipsius suffragio statuta canonum ac decreta synodorum in regno ejus celebrata sunt & confirmata c.
[17] [primum renuente Clothario, secundum ægre permittente:] Hinc iterum inter reliqua beato Præsuli mandavit: Quantum & de devotione vestra, quam ex admonitione divina esse confidimus, vos a Domino fuisse commonitos gavisi recepimus, tantum iterum dolentes tractavimus, quod non optavimus de nostro conspectu esse absentes. Imo, venerande pater, si qualibet devotione compulsi pro boni operis actu alicubi desideratis progredi, petimus, ut nos sine pace vestra vel commumunione pro divino amore nullatenus relinquatis. Sic amabili rescripto tentabat rex eum sibi retinere, quia ipsum fideli diligebat amore: nam & Dagobertum filium, in principatus culmine sublimatum jam pridem, ipsi cum regno commendaverat, quem ipse ut præmisimus, altissima instruxerat disciplina.
[18] Qui Dagobertus rex dum perspicit, beatum Præsulem nulla prece paterna divelli posse a concepto eremi desiderio, [Dagoberto blanditiis ac minis obluctante; ac tandem permittente.] arbitratus est, minas blandiciis esse admiscendas: accersit igitur Episcopum, blanditur, inde cædem minatur ejus soboli, & tandem Præsulem, convenientia respondentem, ferire intendit gladio. Astabat & quidam procerum nobilissimus, nomine Audoënus d, qui jam sub militari habitu erat eximius cultor Christi, qui quantus fuerit sanctitate, omnibus notum est; in Rotomagensi civitate præsedit ecclesiæ. Hic tunc temporis primiscrinius notarius & assignator causarum, quæ in palatio terminabantur, erat. Hic ergo medium se injiciens, regem admonuit votis favere sancti Præsulis; quod & fecit, veniam cum regina, ejusdem uxore, ab eodem petens ad terram prostratus.
[19] Amabilis itaque Domini sacerdos Arnulphus, indulgentia regi data, [Goëricus cæcitate liberatus eligitur successor Arnulphi.] & ab eodem licentia sumpta, regalem egreditur aulam, & ad ordinandam sedem propriam redit. Contigerat autem illis in diebus, ut vir illustris, nomine Goëricus, filius Gamardi e, fratris avi paterni hujus beati Arnulphi, ab Aquitania monitu angelico Mettim devenisset f. Hic primo suæ gentis fuerat rex g officio, fidelis Christo; sed ut amplius eluceret ejus meritum, privatus est, ut quondam Tobias, lumine oculorum; qui, ut diximus, angelico duce Mettim devenit, B. Arnulpho, patrueli suo, se suaque contradidit. Hunc B. Arnulphus honorabiliter susceperat, tripartito ejus thesauros disperserat, ecclesiam in honore sancti Petri Apostolorum Principis fundari ex ipsius copiis disposuerat. Dum itaque rex (Goëricus) per se cum Præsule humum a fundamentis efferunt, rex lumen recepit pridem amissum; Deo autem gratias agit, clerici tonsuram suscipit, divino se famulatui de reliquo arctius mancipavit. Mettensis ergo ecclesia successorem B. Arnulphi hunc elegit, confirmat ordinat, consecrat: nihil quippe utilius populo, quam ut sanctus succederet sancto.
[20] Cum itaque sanctus Arnulphus, cunctis ordinatis, [Arnulphus in discessu urbem incendio liberat, & fontem e saxo elicit:] disposuisset & civitatem & præsulatum relinquere, venit beatus Romaricus illius itineris comes pridie; quo tempore ex coquinæ officina erumpens flamma promptuarium regis vorans invaderet, & etiam fastigium palatii corriperet: quod cernens beatus Arnulphus, oratione fusa, factoque signo crucis, civitatem ab incendio liberavit. Posthæc valedicens civibus, ab eis honorifice deducitur usque ad villam Areium h dictam, ubi dum resedisset, ac innumera multitudo plebis æstus fervore laboraret siti, beatus Arnulphus eis compassus, oravit ad Dominum, ut, sicut quondam ex saxo, sic modo suis fontem produceret ab humo. Finita oratione, dum baculum avellit, quem humi defixerat, fons aquæ protinus erupit, qui adhuc hodie persistit, qua multitudo recreata, ejusque benedictione repetita, redierunt in sua, gemino consolati beneficio, tum recenter ab incendio liberati, tum ad præsens poculo satiati. Ecce duorum insignia miraculorum una nobis renovantur persona; Aaron sacerdotis in sedato incendii periculo, Moysi ducis in productione fontis. Unde de eo dici potest: Transivimus per ignem & aquam &c.
[21] [Saxum insidenti molliter cedit.] Magnis majora succedunt miracula. Forte devenerat ad Burgallionis villam i, ubi amœnitate prati virentis placuit itineris sui ac sociorum relevare laborem; in quo prato ingens astabat lapis, supra quen Vir Dei cum resedisset, mirum dictu, quasi molle pulvinar lapis eum suscepit, &, eo recedente, velut cera mollis effigiem ejus artuum, corporis ac manuum hactenus ostendit; &, quod amplius est reverendum, animalia deinceps, ipsius prati pasta gramine, periclitantur, exceptis quæ ipsi Sancto ac ejus hominibus mancipantur. Simile hoc miraculum illi videtur, quo Christus a Pharisæis k impulsus, ut de supercilio montis præcipitaretur, hactenus rupes, quæ illum scissa suscepit, quantitatem ejus manuum & artuum impressam ostendit l. Sed quis in nubibus æquabitur Domino? Christus propria hoc signum virtute peregit; beatus vero Arnulphus Christi dignatione.
[22] [Eremus S. Arnulphi, ubi fons erupit.] Tandem ad eremi locum deveniens præparatum, non est nostræ opis evolvere, quam jugi Domino assistebat meditatione. Mons autem eremi hujusmodi, in quo demoratus est Vir sanctus, prius dicebatur Adventius, post ex habitatore vocatur mons sancti Arnulphi; in quo constat adhuc oratorium, ab ipso constructum, ante quod arbor delectabilis visu astat ab ipso, ut fertur, plantata. Ipse mons eo tenus carebat aquæ beneficio, sed oratione Viri Dei ad solatium laboris commorantium fons ad cubiti modum altus erupit, qui adhuc usque cernitur, qui quamvis sit parvus; tamen, ut fertur, omnium hominum usui abundans indeficienter perseverat.
[23] [Arnulphus sacro Viatico instructus sancte moritur.] Tandem febre corripitur, & ad extremum hujus vitæ terminum perurgetur: dominum itaque Romaricum suis cum commilitonibus accersit, resolutionem suam prædicit, eorumque orationibus se commendat. Sumpto ergo Sacramento, fratribus valedixit, & inter sacrosanctam lectionis Euangelii orationumque frequentiam ei assistentium felix anima carne solvitur, angelicisque associatur choris. Hinc ecclesiastico more traditur sepulturæ in Aventio monte, qui etiam dicitur Habendum Castrum, qui est vicinus monti cognomento Rotundi Becci * m.
[24] [Tempus episcopatus ejus & mortis.] Præsedit autem ecclesiæ Metensi B. Arnulphus quindecim annis, diebus decem, sub Apostolicis Bonifacio, Honorio, Severino, Joanne; imperantibus Heraclio cum Heracleona matre n & Constantino ejus filio; obiit autem XVII Kal. Septembris anno primo ipsius Constantini, filii Heraclii o.
[25] [Monachi habitum in eremo susceperat; & S. Germanum abbatem consecraverat.] Constat præterea quod hic vir Beatus monachi habitum in eremo suscepit; & beatum Germanum p in abbatem consecravit, & in Basileensem regionem ad prædicandum misit. Qui beatus Germanus congregationem religiosorum in loco, qui dicitur Grandis vallis, adunavit; sed dum incolarum vitia increparet, odium incurrit, perseverans martyrium promeruit, & in prædicta Grandis valle requiescit in Christo, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Id est, Tungrorum, juxta dicta in Comm. præv. ad Vitam S. Sigeberti regis die 1 Febr. pag. 208.
b S. Agili, abbatis Resbacensis, Vitam dat Mabillonius in Actis sec. 2 a pag. 316; ubi de hac re ne verbum quidem; sicuti nec in Vita S. Amati, quam habes ibidem a pag. 129.
c Adi Concilium Parisiense V, Clotharii II evocatione celebratum anno Christi DCXV apud Labbeum tom. 5 & in eo præcipue canonem 1 & 2: quorum hic vetat ordinari episcopum in locum alterius adhuc viventis, nisi is ecclesiam suam & clerum regere non possit; ille irritat ordinationem episcopi, qui aut potestate subrepat, aut quacumque negligentia absque electione metropolitani, cleri consensu vel civium fuerit in ecclesia intromissus.
d De S. Audoëno ep. agendum erit die 24 Augusti.
e Alii nepotem Gamardi ex Godino fuisse volunt; ut Bouchetius, Sammarthani lib. 6, cap. 1. Choletus de Ferreolis & Ansberto lib. 1, cap. 76. Contra cum Umnone sentiunt, & mea quidem sententia probabilius, Meurissius pag. 125, Dominicius in Ansberti Fam. Rediv. part. 1, cap. 7, Cointius Annal. Eccles. Franc. ad an. Christi 611 num. 7 &c. His favet epistola ipsius S Goërici sive Abbonis ad Desiderium, in qua Godinum, sive Gedenum, ut ibi legitur, appellat Germanum suum. Vide Chesnium tom. 1, pag. 886.
f Hæc & sequentia fusius narrantur in Vita S. Goërici, danda 19 Septembris.
g Sic etiam Vita S. Goërici, & omnia antiquiora monumenta nostra, inquit Meurissius loco citato: forte quod Aquitaniam administraverit, quæ regni nomine & ante & postea insignis fuit, uti docet Valesius in notit. Gall. Verum hæc discutienda sunt alibi. Modum hunc certe loquendi explodit Ludov. Cantarellus Faber in Discursu hist. cap. 6.
h Arrey pagus est Selnæ fluvio, qui ad Metas in Mosellam labitur, adjacens versus Montem Romarici (Remiremont,) septimo circiter ab urbe Metensi lapide, ut ex Mappis æstimo.
i Locus in itinere, quod Metis ducit in Montem Romarici; sed mihi hoc nomine ignotus.
k Imo Nazaræis.
l Quinam hoc asserant, & quam res ea fidem obtineat, vide apud nostrum Cornelium a Lapide in Lucæ caput 4, versum 30.
m Sive Rombech, uti appellatur in instrumento fundationis Montis Romarici apud Meurissium pag. 97; ubi & situs ejus describitur. Alii rectius scribunt Romberg, ut significet montem Romarici. Sed cum Gallice g finale non pronuntietur; & m ibi sonet ut nd; inde Umno finxerit Rotundum Bertum, quasi a Gallico Rond-Bert, aut Rotundum Beccum, quasi a Rond-Bec.
n Puto legendum esse: Imperantibus Heraclio, Heracleona cum matre (Martina scilicet) & Constantino ejus filio.
o Locus hic etiam corruptior est apud Bouchetium in Probationibus I partis Orig. Fam. Reg. Franc. cap. 6, pag. 51; ubi sic habet Extractum ex Chronico Ms. Episcoporum Metensium: Præfuit ecclesiæ Metensi XV annis, sub Apostolicis Honorio, Severino, Joanne & Theodoro: Imperatoribus Heraclio cum Heracleona matre sua & Constantino ejus filio. Obiit XVII Kal. Decemb. sub Constantino filio Heraclii. Redit hoc saltem ad annum Christi 642, quo sedere cœpit Honorius Pontifex sub finem Novembris, cum jam toto anno & amplius Heraclii filius Constantinus obiisset. At multo idem locus corruptior est in Chron. episcop. Met. apud Acherium in Spicilegio tom. 2, edit. novæ pag. 227. Præfuit ecclesiæ Metensi XV annis sub Apostolicis Joanne, Theodoro, Martino, & Eugenio; Imperatoribus Heraclio, Heracleone cum matre, & Constantino ejus filio. Obiit XVII Kalend. Decembris. Eugenius enim S. Petri Cathedram ornare primum cœpit an. Christi 652. Vide dicta in Comm. præv. § 3.
p De S. Germano abb. M. egimus die 21 Februarii. Consule Commen. supra § 4.
* forte qui
* Becci an Berti?
FRAGMENTUM I.
Ex eodem codice Ms. Cancellariæ Vicensis.
Arnulphus episcopus, Metis in Belgica I (S.)
EX MSS.
Hactenus liber manuscriptus. (Verba sunt P. Francisci Lahier, præcedenti Vitæ continuo adjecta) Sequuntur autem hæc: Notandum est quod, ut comperi in gestis & Vita beati Clodulphi, qui filius fuit sancti Arnulphi, ex Doda matre Sueva geniti, ut supra narratum est, videtur historiarum non ignaris, Suevos esse cognatos Sabæis; & hoc nituntur astruere vicinitate, quod testatur Isidorus in libro etymologiarum a. Notandum insuper ex eisdem gestis quod, cum beatus Arnulphus in episcopum Metensem assumptus fuisset, filiosque suos, Anchisum scilicet & Clodulphum, honoris palatii reliquisset heredes consensu regali, conjugem vero suam, natalibus & moribus clarissimam, nomine Dodam, jam cælestibus aspirantem, sacro indutam habitu in diœcesi Treverensi in conclusione permanere permisit: cui tantus ardor religionis accessit, ut etiam ipsi B. Arnulpho, conjugi suo, post multum temporis volenti ejus visitatione & allocutione perfrui, minime assenserit, seque ipsam deturpari vultu & crine non erubuerit, ac tali effigie viri accessum a se repulerit b. In quo loco hactenus patent visui vestigia beati Viri impressa lapidi velut ceræ molli, sæpe numero ægrotantium subvenientia necessitati. Beatus itaque Arnulphus in bonis actibus perseverans, in eremo mortis debitum solvit. Beato etiam Goërico XXI sui præsulatus anno c gaudiis perennibus inserto, successit ei Godo, pastor utilis Dei populo, qui annis octo d ecclesiam procuravit, qui frater ejusdem Goërici a pluribus creditur fuisse e; hic etiam, peracto certamine, ad gaudium Domini sui transmigravit; cui successit in episcopatu beatus Clodulphus.
Sequuntur (verba sunt iterum P. Lahier) in eodem Ms. Miracula veteri idiomate Gallico, quæ apud Surium & Vincentium Baralem edita sunt.
ANNOTATA.
a Neque in Vita S. Clodulphi, neque in libro Etymologiarum S. Isidori quidquam istiusmodi reperio.
b Indignum enimvero commentum! Quasi veroVir sanctissimus, si conjugem umquam episcopus factus inviserit, repelli vel debuerit vel potuerit per vultus ejus deformitatem.
c S. Goëricus sedit annis tantum 18, juxta Catalogum S. Symphoriani; vel 17, ut est in Vita S. Chlodulphi & S. Goërici, quam dabimus 19 Septembris.
d Totidem Godoni annos dat Auctor Vitæ S. Chlodulphi; sed Index S. Symphoriani juxta utramque editionem habet annos 10, menses 2. Henschenius noster plane aliter statuit, ubi de S. Godone die 8 Maii.
e Unde ea opinio nata sit, nescio; nam ejus fundamentum nullum reperio.
FRAGMENTUM II.
Ex libro Pauli, VVarnefridi Langobardi filii, diaconi Forojuliensis, de episcopis Metensis ecclesiæ. Apud Chesnium tom. 2, pag. 201.
Arnulphus episcopus, Metis in Belgica I (S.)
BHL Number: 0694
EX MSS.
Post hos (Pappolum & præcedentes) ad regimen ecclesiæ (Metensis) beatissimus Arnulfus ascitus est, [S. Arnulphus annulum in fluvium abjicit;] vir per omnia lumine sanctitatis & splendore generis clarus. Qui ex nobilissimo fortissimoque Francorum stemmate ortus, ita Dei Ecclesiæ præfuit, ut & palatii moderator sub honore majordomatus existeret. Hic denique & in corpore permanens simul & post vitæ exitum multa admiranda perpetravit. Quæ si quis nosse desiderat, libellum, qui de ejus specialiter Actibus conscriptus est, legat. Unum tamen ejus admirabile factum referam, quod satis miratus sum, quo ordine præterierit is, qui ejus contexuit Vitam. Hic denique, cum pœnitentiam pro aliquibus excessibus ageret, contigit, ut per Mosellæ fluminis pontem transiret. Cumque subterfluentium aquarum profundos nec visu penetrabiles gurgites cerneret, non dubiæ spei fiduciam mente gerens, extractum digito annulum in illam aquarum profunditatem projecit: Tunc, inquiens, me putabo culparum nexibus absolutum, quando istum, quem projicio, recepero annulum.
[2] Post aliquot vero annos, cum ad episcopatus ascendisset officium; [quem postea reperit in capto pisce.] ei die quadam piscator quidam piscem attulit: quem ille sibi, quia carnibus abstinebat, ad refectionem vespertinam jussit præparari. Cumque eum minister ejus officii more solito exenterasset, eumdem annulum intra ipsius piscis intestinum reperit. Ille factum admiratus, sed rem nesciens, beato Arnulfo detulit. Quem ille ut vidit, statim recognovit, ac Deo omnipotenti, jam de remissione delictorum fidus, gratias retulit: ac deinceps non remissius vitam duxit, sed majori se potius abstinentia coarctavit. Nec dissimiliter Pater hic venerabilis, quam olim Gedeon ille, signum a Domino poposcit. Ille etenim indicium per vellus in area positum capere voluit, utrum in bello victoriam de inimicis habere potuisset: iste annulum in profundissimum fluminis gurgitem projiciens, experiri cupit, utrum de inimicis jam victoriam cepisset. Fortes quidem erant, quos ille devicerat; sed hi, quos iste superaverat, fortiores. Hæc ego non a qualibet mediocri persona didici, sed ipso totius veritatis assertore, præcelso rege Karolo a referente, cognovi: qui de ejusdem B. Arnulfi descendens prosapia, ei in generationis linea trinepos extabat.
[3] [Accipit ab altero filio quod det pauperibus, eique futura prædicit.] Nam venerandus iste Vir, ut ad superiora redeam, juventutis suæ tempore ex legitimi matrimonii copula duos b filios procreavit, id est, Anchisum, & Clodulfum c. Cujus Anchisi nomen ab Anchise patre Æneæ, qui a Troia in Italiam olim venerat, creditur esse deductum. Nam gens Francorum, sicut a veteribus est traditum, a Troiana prosapia trahit exordium d. Cum igitur hos duos, de quibus præmisimus, venerabilis Arnulfus filios haberet, quoniam erat misericors, & ad pietatis opera semper intentus, prædictis filiis suis cœpit suadere, ut ei assensum præberent, quatenus omnes suas facultates ad usus pauperum dispertiret. Tunc unus filius, id est, Clodulfus, se hoc posse facere, id est, ut portionem sibi debitam pater e largiretur, omnimodis denegavit. At vero minor filius, id est Anchisus, fidens de Christi pietate sibi pluriora condonari, ad omnia, quæ patervellet, se libenter obedire promittit. Agit venerandus Pater gratias filio, & prædicit ei, pluriora eumdem, quam reliquerat, habiturum. Insuper benedixit eum, ejusque cunctam progeniem nascituram imposterum. Factumque est ita. Nam & pluriores Anchiso, quam reliquerat, divitiæ accesserunt, & ita in eo paterna est constabilita benedictio: ut de ejus progenie tam strenui fortesque viri nascerentur, ut non immerito ad ejus prosapiam Francorum translatum sit regnum.
[4] [S. Arnulphi posteritas.] Et ut hoc agnoscere possis, paucis adverte, docebo. Anchisus genuit Pippinum f, quo nihil umquam potuit esse audacius. Pippinus genuit Carolum, viris omnino fortissimis conferendum, qui inter cetera & magna bella, quæ gessit, ita præcipue Saracenos detrivit, ut usque hodie gens illa truculenta & perfida, Francorum arma formidet. Hic itaque genuit Pippinum sapientia nihilominus & fortitudine satis clarum: qui inter reliqua, quæ patravit, Wascones, jam dudum Francorum ditioni rebelles, cum Vuaifario principe felicitate mira debellavit & subdidit g. Hujus itaque filius, magnus rex Carolus h extitit, qui Francorum regnum, sicut numquam antea fuit, dilatavit. Denique inter plura & miranda, quæ gessit, Longobardorum gentem, bis jam a patre devictam, altero eorum rege, cui Desiderius nomen erat, capto; alteroque, qui dicebatur Adelgisus, ut cum genitore regnante suo, Constantinopolim pulso, universam sine gravi prælio suæ subdidit ditioni, &, quod raro fieri assolet, clementi moderamine victoriam temperavit. Romanos præterea, ipsamque urbem Romuleam, jam pridem ejus præsentiam desiderantem, quæ aliquando mundi totius domina fuerat, & tunc a Longobardis depressa gemebat, duris angustiis eximens, suis addidit sceptris, cunctaque nihilominus Italia miti dominatione potitus est. De quo viro nescias, utrum virtutem in eo bellicam, an sapientiæ claritatem omniumque liberalium artium magis admireris peritiam.
[5] Hic ex Hildegard conjuge quatuor filios & quinque filias procreavit. [S. Caroli M. uxores & filii.] Habuit tamen ante legale connubium ex Himmiltrude, nobili puella, filium, nomine Pippinum. Natorum sane ejus, quos ei Hildegard peperit, ista sunt nomina: primus dictus est Carolus, scilicet patris ac proavi vocabulo nuncupatus; secundus item Pippinus, fratri atque avo æquivocus; tertius Lodowicus, qui cum Hlothario, qui biennis occubuit, uno partu est genitus. Ex quibus jam, Deo favente, minor Pippinus regnum Italiæ, Lodowicus Aquitaniæ tenent. Mortua autem Hildegard, rex excellentissimus Carolus Frastradam duxit uxorem. Quæ Hildegard apud urbem Metensem in beati Arnulfi oratorio requiescit. Pro eo denique, quod a beato Arnulfo jam fati reges originem ducerent, suorum ibi carorum defuncta corpora posuere. Nam ibi humatæ sunt duæ regis Pippini filiæ, quarum una Rothaid, altera Adelaid appellata est. Ibi quoque & junioris regis Caroli duæ nihilominus tumulatæ sunt natæ, scilicet Adelaid & Hildigard: quæ Hildigard materno nuncupata nomine, matrem morientem citius subsecuta est. Quarum omnium epitaphia a nobis jussu gloriosi regis Karoli composita, ut de eis liquido lectori satisfieret, subter annotare curavi. Tum sequuntur epitaphia, quæ apud Chesnium legi possunt.
ANNOTATA.
a Carolum Magnum imperatorem significat; cui Paulus hic carus admodum fuit.
b Surius hic tres posuit; sed duos tantum habet genuinus textus cum apud Chesnium, tum in Corpore Francicæ Historiæ impresso Hannoviæ an. 1613 pag. 175.
c Surius de suo medium inter hos duos Walachisum interjicit, non recte.
d Hæc traditio modo ut fabula ab omnibus exploditur, etiam Gallis.
e Ita Chesnius; at Surius & Corpus hist. Franc. habent patri.
f Nempe Heristallium sive Crassum, B. Pippini Landensis ex S. Begga filia nepotem. Adi supra Vitam secundam num. 9; ubi eadem hinc desumpta reperies.
g Legi hæc fuse possunt apud Continuatorem Fredegarii Scholastici editum cum Operibus S. Gregorii Turonensis a Ruinartio inde a cap. 124. Ceterum Wascones hic improprie pro Aquitanis positi.
DE S. ARNOLDO CONFESSORE
IN PAGO ARNSVVILER IN AGRO JULIACENSI.
FORTE SEC. IX.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti cultus & Acta examinantur.
Arnoldus confessor, in pago Arnswiler, ditionis Juliacensis, in Germania (S.)
AUCTORE G. C.
Villare seu villa S. Arnoldi, quæ juxta Acta nostra num. 4 olim Ginnezwilre ac postea ob Sancti nomen Arnoldswilre vocabatur, & nunc vulgo Arnswiler appellatur, jacet in ducatu Juliacensi inter Juliacum & Marcodurum, [Cultus S. Arnoldi in Arnswiler,] prope torrentem communiter Elle nuncupatum. De hoc, ni fallor, loco meminit diploma Philippi Heinsbergici archiepiscopi Coloniensis, anno 1168 datum, quod apud Gelenium exstitisse, notatum reperi, & in quo refertur, quod Godefridus sacerdos de Wilre S. Arnoldi, divinæ miserationis intuitu pro remedio animæ suæ, parentumque suorum XX journales (id est jugera) in parochia villæ præmemoratæ donaverit S. Cuniberto. Sed licet hic seculo XII pagum Wilre S. Arnoldi nomine insignitum inveniam, tamen specialem istius Sancti cultum in Martyrologiis, seculo XV antiquioribus, diu frustra quæsivi. Cogor itaque recentiores adire Martyrologos & historicos, qui de publico S. Arnoldi cultu agentes eumdem pagum indicare volunt; at aliqui in assignando istius loci situ & nomine errarunt, ut per decursum observabimus.
[2] In Florario nostro Ms., quod circa medium seculi XV exaratum est, [probatur ex recentioribus,] primo reperi Sancti nostri memoriam his verbis: In territorio Juliacensi, villa Arnswilre, natale beati Arnoldi confessoris, citharœdi sancti Karoli Magni. Similia habent Lubeco-Coloniensis Usuardi editio, Grevenus, Canisius noster in suo Martyrologio Germanico, aliique Martyrologi Florario Ms. posteriores. Andreas Saussayus in Martyrologio Gallicano eumdem Sanctum sic annuntiat: In territorio Juliacensi, pago Arnsviller, depositio beati Arnoldi citharœdi Caroli Magni & confessoris, viri magnæ religionis & multæ erga pauperes pietatis. Claudius Castellanus in Martyrologio Universali nullam de Carolo Magno mentionem faciens ita loquitur: In Arnoldi villari prope Marcodurum, in terra Juliacensi, S. Arnoldus fidicen. Ægidius Gelenius in suo opere de Coloniæ Agrippinensis magnitudine lib. 4, pag. 706 prolixior est hoc modo: In Genetwillere, Juliacensis agri pago, qui nunc Arnoldi Willere dicitur, festum S. Arnoldi musici, qui ex Græcia instructus scientiis symphoniacis ad Caroli Magni aulam veniens, pietatis suavitate eam magis, quam artis dulcedine oblectavit, & Caroli animum ad commiserationem subditorum large inflexit, ut de fisco regio pauperibus lignari liceret.
[3] [Martyrologiis,] Theodorus Rhay, inter animas illustres Juliæ, Cliviæ &c. S. Arnoldum numerat, eumque die XVIII Julii exornat elogio sequenti: In Genetwillere, Juliacensis agri ad Duram pago, qui nunc Arnoldivillarium, vulgo Tarzwiller (alii scribunt Darnswiler) dicitur, festum S. Arnoldi musici, qui ex Græcia symphoniacis artibus instructus ad Caroli Magni aulam veniens, imperatoris animum plus pietatis, quam jucunditatis harmonia ita affecit, & ad subditorum commiserationem inflexit, ut de publico pauperibus magno silvarum tractu (quem prandente Cæsare, celeri cursu obequitando, fide & exspectatione majorem descripsit) lignari liceret. Sancti hujus corpus superioribus triginta annorum Germaniæ bellis, campestri & aperto fere templo, non sine vicinorum admiratione illæsum stetit.
[4] Joannes Molanus in additionibus Usuardinis de eodem Sancto ita agit: In territorio Juliacensi, pago Arnswilre, [& quidam errores circa loci situm,] natale beati Arnoldi citharœdi Caroli Magni & confessoris, multæ erga pauperes pietatis viri. Nescio, cur locum cultus, quem hic recte in agro Juliacensi collocaverat, postea mutaverit: nam in Indiculo Sanctorum Belgii anno 1583 Antverpiæ edito, pag. 12 loci situm ita describit: Locus est apud Falkenburgum inter Trajectum & Aquisgranum diœcesis Leodiensis, ut colligo ex charta dicti episcopatus, in qua Arnswilre est comprehensum. Eumdem errorem topographicum in chronico Sanctorum Belgii cap. 10 ita repetit: In wilre apud Falkenburgum, sanctus Arnoldus citharœdus ipsius Caroli. At postea Molanus ex rescripto D. Arnoldi Hisvelt, canonici Coloniæ, ut in titulo notatur, melius instructus in Natalibus Sanctorum Belgii, seu potius Petrus Louwius, qui ex posthumis Molani schedis hoc opus edidit, errorem hunc XVIII Julii ita corrigit: In territorio Juliacensi, pago Arnswiler, natale sancti Arnoldi citharœdi Caroli Magni & confessoris. Hunc comperi esse diœcesis Coloniensis: non enim in Wiler apud Falkenburgum, sed in Julia obiit, & quiescit in loco, qui ab eo dicitur Arnswiler; ubi ab incolis & aliis paganis, qui ejus nemoris, quod a Carolo Magno impetravit, participes sunt, solenniter celebratur die decima octava Julii. Conveniuntque ad festum diem processionaliter cum vexillis & crucibus.
[5] Idem Molanus in Indiculo Sanctorum Belgii fol. II verso Sanctum ejusque cultum sic describit: [deteguntur,] Sanctus Arnoldus e Græciæ partibus arte lyricus ob artis gratiam in regiam Caroli Magni aulam est susceptus, habitavitque in Genezwilre, quod hodie sancti Arnoldi villa dicitur. Ab Imperatore sylvam accepit, quam adjacentibus villis distribuit: cujus anniversarius dies ab incolis loci illius decimo quinto Kalendas Augusti summa recolitur cum veneratione, offeruntque ei quatuordecim candelas coram reliquiis in argentea capsa reconditis. Petrus Merssæus Cratepolius ex Ordine S. Francisci in Catalogo Electorum Ecclesiasticorum anno 1580 Coloniæ edito pag. 45 etiam de Sancti nostri cultu ita testatur: Arnoldus, olim Caroli Magni citharœdus, qui fuit valde benignus ac liberalis in pauperes, pie obiit, & reliquiæ ejus ob crebra miracula in Arwilre in honore conservantur. Cratepolius in exprimendo loci nomine hic hallucinatus est: siquidem Arwilre est oppidum ab Arnoldi villa seu Arnswilre longe dissitum: nam Arwilre fluvio Abrincæ, vulgo Ahr vel Are adjacet, qui prope Sinciacum in Rhenum influit, ut videre est in mappis geographicis. Pagus autem Arnswilre inter Juliacum & Marcodurum ad torrentem Elle situm est, ut num. 1 diximus. Crassius circa cultus locum errarunt Cartusiani Bruxellenses in Mss. additionibus ad Usuardum, ubi dicunt, corpus S. Arnoldi citharœdi quiescere in Flandria apud Oldenburgum: illic enim quiescit corpus S. Arnulphi episcopi Suessionensis, quem cum hoc Arnoldo nostro perperam consuderunt.
[6] [ac refutantur.] Quamvis ex jam dictis errores quorumdam satis refellantur, & locus venerationis abunde commonstretur, ne quis tamen scrupulus superesse possit, addamus etiam ea, quæ R. P. Jacobus Polius ex Ordine Fratrum Minorum de hac re ad Majores nostros scripsit: Pro vindicanda veritate, inquit, facit evidentia rerum: tumulus, sacræ reliquiæ, Vita Ms., chorus, annua festivitas, denominatio pagi, circumpositæ sylvæ, possessio cereorum annue offerri solitorum, & quæ sequuntur. Tunc ab eo subnectitur syllabus jurisdictionalis curiæ decumanæ in Arnoldiwilre in Februario anni MDLXXIX renovatus; ex quo tertiam clausulam, Germanice expressam, ita Latinam facit: Insuper declarant jurati, quod abbatissa ad S. Ursulam Coloniæ (domina curiæ decumanæ) parœciam S. Arnoldiwilræ annue ineunte Januario in quartum mensem die noctuque illuminabit binis lampadibus, altera coram venerabili Sacramento, altera in choro sancti Arnoldi. Atque hæc de loco fortasse plus quam satis; Nunc cultum ex Officio ecclesiastico stabilire pergamus.
[7] [Celebratur Sancti memoria in Ms. Officio Cartusiæ Confluentinæ,] Joannes Gamans, numquam sine laude memorandus in Actis nostris, de quibus optime meritus est, anno 1638 misit ad Bollandum Vitam S. Arnoldi ex Ms. Cartusiæ Confluentinæ desumptam, cui quædam antiphonæ propriæ & collecta subjunguntur in hunc modum: I. Exultat sancti Arnoldi spiritus in Domino, quem in cæli Christus beavit atrio, cui semper erit laus & jubilatio. O patrone, dux, & custos bone, sancte Arnolde, tuos juva famulos semper prece sedula in seculorum secula. Amen. 2. Gaude, sancte cytharista Arnolde, qui ut Psalmista demulsit regem Saulem; sic tu Carolum Cæsarem. 3. Gaude natus in Græcia, egrederis de patria, ut patriarcha Abraham, qui abiit in Chanaan. 4. Gaude, provisor pauperum, misertus adjacentium, impetrans ligna nemorum his ad fomentum ignium. Gaude, nam vitæ terminum præscivisti per annulum, hunc projectum in fluvium dum recepisti iterum. 5. Ora nunc Christum Dominum, ut tuum per suffragium, det nobis cæli bravium. In Ms. Cartusiæ Coloniensis additur post hoc naufragium. Deinde ibidem sequitur ℣ Ora pro nobis miseris, Arnolde beate: ℞ Ut simus digni cælesti flaminis igni. In utroque autem Ms. legitur hæc oratio: Omnipotens sempiterne Deus, cujus desiderabilis aspectus lætificat omnes Sanctos, concede propitius, ut intercedente sancto Arnoldo, confessore tuo, sic per tuam gratiam hic reficiamur in via, ut vultus tui claritate læti perfruamur in patria. Per Dominum nostrum. Amen. Hæc tantummodo circa Sancti nostri cultum invenire potuimus; jam de Actis pauca præmoneamus.
[8] [& in Actis ab anonymo ac incerti temporis auctore conscriptis,] Nescio cujus professionis aut ætatis fuerit anonymus Arnoldinæ Vitæ scriptor, cum neutrum uspiam indicet. Attamen satis patet, hunc auctorem diu post S. Arnoldi mortem Acta conscripsisse, cum ipse num. 3 ita ingenue fateatur: Cujus quidem ab initio vitam & generis originem malumus silentio præterire, quam de incertis verisimilia fingere: tantum ea de ipso percurrimus, quæ a nostris antiquioribus ab eo gesta esse comperimus. Cum vero non exprimat, quo tempore illi antiquiores vixerint, ne per conjecturam quidem assequi possum, quo seculo hæc Acta compilata fuerint. Quidquid sit de incerta illorum antiquitate, non placet mihi in iis miraculum annuli in fluviam projecti, ac postea prodigiose recepti, quod id facile aliunde desumi potuerit, ludique in nominis affinitate, cum simile prodigium de Arnulfo Metensi episcopo narretur, ut videri potest in ejus Actis, hac die illustratis. Non placet etiam Græca S. Arnoldi patria: inveni enim inter schedas nostras aliquem, qui suspicabatur, Rhætiam pro Græcia scribendam esse, sicuti in Catalogo Petri de Natalibus lib. 7, cap. 28 Creta pro Rhætia legitur. Saltem non Græcam sed Germanicam originem sapit nomen Arnoldi, de quo fuse disputat noster Arnoldus a Boecop in etymologia Actis S. Huberti, a nostro item Roberto illustratis, subjuncta pag. 520. Ceterum opinor, historiam de gestis hujus Sancti potissimum collectam esse ex populari quadam traditione, quæ temporis lapsu non parum crescere solita est, multumque mutari, ut quotidiana discimus experientia. Non rejicio tamen hic eam traditionem, quam ex certis & antiquis monumentis nec approbare nec improbare possum.
[9] Habemus quatuor Mss. eorumdem Actorum exemplaria, [quorum quatuor Mss. exemplaria recensentur.] quorum primum exstat in codice membranaceo Collegii nostri Paderbornensis, quem permutatione aliorum librorum nobis comparavimus: in eo Vitæ Arnoldinæ verbosus præfigitur prologus, qui ad rem parum facit, & unicuique Sancto facile aptari potest. Alterum est Ms. Cartusiæ Confluentinæ, in quo deest prologus & hinc inde exigua quadam facta est mutatio, ut in Annotatis observabimus. Tertium Ms. desumptum est ex Hagiologio Brabantino, quod asservatur apud canonicos Rubeæ Vallis prope Bruxellas. Hoc Ms. etiam prologo caret, & circa substantiam a præcedenti vix differt. Conjicio tamen illud recentius esse, quia sub finem Actorum interseruntur sequentia: Incolæ parochiarum circum nemus prætactum commorantes, ejusque lignis lares foventes, annue cum processione veniunt, & quatuordecim candelas offerunt, quæ coram Sancti reliquiis, in argentea capsa reconditis, ponuntur & accenduntur ad laudem Dei & memoriam Sancti. Simile quid supra ex Molano protuli; sed in aliis tribus Mss. hæc non leguntur. Quartum denique a Christophoro Mœvo Societatis nostræ verbatim descriptum est ex antiquo Officio Ms., quod in pago S. Arnoldi anno 1637 conservabatur. Ex hoc Officio, ut titulus indicat, Vitam S. Arnoldi desumpserunt, qui secundam Surii editionem curarunt. Sed cum ii prologum omiserint, & voces quasdam mutaverint, nos quartum hoc Ms. nostrum, quod cum primo seu codice Paderbornensi omnino convenit, integrum & genuinum dabimus, & variationes notatu dignas in margine vel in Annotatis observabimus.
ACTA AUCTORE ANONYMO.
Ex Officio Ms., quod in pago sancti Arnoldi conservatur, & cum tribus aliis Mss. collatum est.
Arnoldus confessor, in pago Arnswiler, ditionis Juliacensis, in Germania (S.)
BHL Number: 0685
EX MSS.
[Auctor dicit, pauperes spiritu præcipue a Deo eligi,] Legimus in Apostolo: Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide, & heredes regni, quod repromisit diligentibus se. Ubi notandum, quod dicitur pauperes in hoc mundo, ut videlicet aperte designetur, illos potius eligi a Domino, qui despecti, & vilissimi, & abjecti videntur in hoc mundo: isti enim sunt pauperes, de quibus in Euangelio veritas testatur dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cælorum: quamvis enim Deus potentes non abjiciat, cum & ipse sit potens; non tamen a primordio elegit principes, non senatores, non perfectos, non philosophos, non oratores, non aliquos molles in domibus regum degentes; sed elegit piscatores, & (quantum ad sapientiam hujus mundi, quæ stultitia est apud Deum) homines idiotas, & simplices, quos novæ gratiæ voluit esse præcones & doctores, & quibus dedit nosse mysteria sapientiæ Dei, quam nemo principum hujus seculi cognovit: sed pauperes isti divitiis abundant fidei, & qui videntur egere rebus istis transitoriis atque caducis, abundant cunctis virtutibus, coruscant miraculis, bonorum operum fulgent exemplis: fide etenim ægrotos sanant, leprosos mundant, claudos curant, cæcos illuminant, mortuos suscitant, de quibus propheta ad Dominum clamat: Nimis honorati sunt amici tui Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Vere nimis confortatus est principatus eorum, quibus datum est jus ligandi atque solvendi, quorum lingua clavis facta est cæli, ut nulli divitum facultas detur introëundi, qui non se cum his pauperibus Christo studuerit humiliari.
[2] [sed propterea non esse contemnendos divites.] Hi sunt igitur pauperes terram corporibus, cælum merito possidentes, ut & illius regni heredes, cujus gaudia, cujusque præmia nec oculi viderunt, nec in cor hominibus ascenderunt, quæ præparavit Deus his, qui diligunt illum. Ut dum quilibet forte de terrena felicitate ad regnum vocatur cæleste, verbi gratia si quis de præstante regia, aut de præfectura, aut de quolibet dignitatis culmine a Domino vocatur, & illius vocem audiens qui dixit: Nisi qui reliquerit omnia quæ possidet, non potest meus esse discipulus, cuncta quæ habebat reliquerit, & secularia cuncta postposuerit, ipsiusque Domini servitio se mancipandum tradiderit. Hic talis non contemnat ceteros, non despiciat alios, qui forte de mendicitate vocati sunt aut rusticitate; sed meminerit lectionis apostolicæ, quomodo Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide. Et sic se, quicumque a Christo vocantur, humilitate invicem studeant prævenire, quatenus nec pauper elevetur, electo se, quasi despecto divite, nec dives infletur, vocato se, tamquam contempto paupere; quia ut quidam venerabilis patrum dixit: Sive servus, sive liber, omnes in Christo unum sumus, & sub uno Domino æqualem servitutis militiam bajulamus, & non est apud Deum personarum acceptio. Hæc paucis sufficiat dixisse de divitis & pauperis vocatione. Ceterum nemini videatur incongruum huic nostro operi posuisse exordium, quoniam de ipso nobis est sermo, qui pauper divitiis & spiritu extitit in hoc mundo, quem signis & virtutibus Christus in præsenti glorificavit seculo, & post metam hujus vitæ cum principibus populi sui collocavit in cælo, de quo nunc oritur sermo.
[3] A progenie in progenies fecit misericordiam Deus Dominus, [S. Arnoldus natione Græcus, arte musicus,] qui eduxit Abraham de Ur Chaldeorum, id est de multitudine impiorum, & de ultimis finibus terræ sanctum nobis misit Arnoldum, qui quidem in hac terra nostra peregrinus fuit & incola; in illa vero patria cælesti convicis angelorum, & socius Sanctorum. Cujus quidem ab initio vitam, & generis originem malumus silentio præterire, quam de incertis verisimilia fingere: tantum ea de ipso percurrimus, quæ a nostris antiquioribus, ab eo gesta esse comperimus a. Gloriosi igitur Caroli regis temporibus advenit quidam in hanc provinciam e Græciæ partibus, vocabulo Arnoldus, arte lyricus, qui dum ob artis, quam exercebat, præstantiam in regiam susceptus esset aulam, velut alter David citharizando, diversoque genere musicorum suaviter modulando, regias frequenter demulcebat aures, cunctisque in spatio brevi temporis gratus extitit & amabilis. Studuit itaque vitam mutare, mores corrigere, tamquam * Deo interius, quam hominibus placere exterius: maxime autem inter cetera, quæ agebat, pauperum & orphanorum curam gerebat, & quidquid plectro suo acquirere poterat, ipsis fideliter impendebat. Ceterum qualis quantusve fuerit, ipse novit, qui hanc gratiam sibi contulit. Sed nos ea, quæ de ipso veris testibus narrantibus didicimus, breviter perstringamus.
[4] Morabatur tunc temporis prædictus rex Carolus cum suis comitibus apud villam, [pauperibus lignorum penuria laborantibus,] vocabulo Ginnezwilre b (modo vero dicitur ob reverentiam Sancti nominis Arnoldswilre) venandi gratia; a qua non longe aberat silva, Burgela c vocata, quam circumsedebant incolæ plurimi penuria lignorum valde afflicti, qui nequaquam inde ausi erant quidquam tollere, quoniam silva ipsa ad regium fiscum pertinebat; super quos vir Domini Arnoldus pietatis visceribus motus cogitabat, quo eos juvamine posset juvare, quos sic videbat egere: cujus pietatem animi respiciens pietas Christi dedit ei, quod pio gestabat in pectore, celeri effectu implendum fore: quodam enim die rege ad prandium discumbente, cum minister aquam principi funderet in manibus, prædictus affuit Arnoldus orans regem humilissimis precibus: O Rex serenissime, peto ut audias verba petitionis meæ, & quod rogo clementi concedas largitate: atque rege respondente, causamque sciscitante: Peto, inquit, domine mi, ut tantumdem mihi partis vicinæ reddas silvæ, quantum potero ipse in spatio mensæ vestræ cursim comprehendere. Cui rex: concedo; inquit, ut petis, & tantum te habiturum noveris, quantum valueris ipse, me interim convescente, itineris conficere. Mox sine dilatione [abiit,] suscepta auctoritate, causam suam cupiens impleri quam celeriter, nimio ardens desiderio subvenire quamplurimis sine alicujus dispendio.
[5] [impetrat a Carolo Magno silvam;] Collectis igitur jam pridem equis fortissimis cursuque rapidissimis, & circa silvam, quo deambulaturus erat, hoc modo dispositis, ut inter equum & equum adinstar stadii interesset spatium, mira usus astutia, ut nulla in iter agendo impediret mora, nec sibi invicem succedentia deessent jumenta, & uno in cursu fatigato, alterius statim insiliret tergo. Quid plura? Circuitur silva summa cum celeritate, quæ duobus miliaribus extendebatur in longitudinem, dimidioque in latitudinem; per singulos autem descensus in ipsis excelsis ilicibus gladiorum indicia relinquebat gressuum suorum, quæ d hodieque videntur ab his, qui hujus rei judices esse noscuntur. Circuita igitur silva gaudens & exultans pro peracta victoria lætus naviter & celeriter repedabat ad regem, quem adhuc reperit conviviis accubantem: in cujus ingressu stupefactus rex nimium mirari cœpit de tam celeri reditu Viri: ad quem vir Domini Arnoldus: Quid, inquit, domine mi rex miraris? nam me servum tuum, ut promisi, silvam percurrisse noveris. Quod si diffidis, mitte aliquem ex tuis fidissimis, qui tibi veritatem rei certis referat indiciis. Cujus verbis rex credulus, quod petebat, immo quod ipse promiserat, negare non potuit diutius, extractoque annulo, quem manu gestabat, more regio coram cunctis optimatibus suis prædictam silvam Arnoldo tradidit in jus possessionis: qui adorans regem impetravit ei a Domino vitam cælestemque remunerationem, & adjecit: Noveris, inquit, mi domine, hoc magnificum munus perpetuum tibi fore memoriale, quodque cælesti Regi offerre cupio tam pro tuæ animæ quam pro meæ remedio.
[6] [quæ donatio regalis annuli traditione confirmatur.] Accepta igitur regali possessione annulari traditione, distribuit præsertim adjacentibus villis, quarum nomina hic nobis placuit interponere, ne alienus & ab hoc dono extraneus audeat sibi inde quidquam vendicare; sunt igitur nomina hæc earum: Wylre, Ellen, Cirin superior, Cirin, Ligek, Embe, superior Embe, Angelsdorp, Egeldorp, Paffendorp, Glassin, Eppendorp, Sigendorp, Manheim, Kerpen e, Bladesheim, Golzheim, Burin, Mursazan, Mertzenich f. Nunc igitur admonendi sunt, qui hoc beneficium a tanto viro percipere meruerunt, ut assiduis orationum suffragiis, eleemosynarumque beneficiis largitori omnium bonorum pro requie ipsius felicis animæ grates non desinant reddere, & ejus memoriam in divinis laudibus semper habeant continuam. Dicit enim Scriptura; Memoria cum laudibus: & Psalmista; In memoria æterna erit justus, immortalis est enim memoria hujus Sancti, quia & apud Deum nota est, qui justitiæ ejus conscius est; & apud homines, qui virtutum ejus & operum testes existunt fideles. Digne igitur in memoriam vertitur hominum, qui inter homines positus eleemosynarum largitatibus ceterisque misericordiæ operibus afflictis & oppressis succurrebat hominibus. Hæc ad commonitionem illorum qui hujus Beati viri præmio perfrui meruerunt, & ad incitamentum laudis ejus sufficiat dixisse. Restat nunc ut, quemadmodum residuo supervixerit ævo, brevis percurrat sermo.
[7] Igitur vir Domini Arnoldus postquam cuncta, [Sanctus volens in Hispaniam proficisci, cogitur redire,] quæ habere videbatur, juxta Domini sententiam, qui divitem, ob amorem divitiarum cælestia temnentem, si vellet perfectus esse vendendo omnia quæ possidebat in terra, thesaurum sibi reconderet cælestem, & iens sequeretur se, salubri hortabatur admonitione, in Christi pauperes erogarat, ut juxta Psalmistam in seculum seculi manentem sibi pararet justitiam, & juxta euangelicam vocem Christum sequens nudam Christi nudulus bajularet crucem, sciens se non hic habere manentem civitatem, sed futuram inquirere, & ut cum propheta Domino posset dicere: Incola ego sum apud te & peregrinus sicut omnes patres mei, & juxta quod sequitur: Remitte me, ut refrigerer priusquam abeam, assiduis Dominum flagitabat precibus, ne prius a corporeis resolveretur nexibus, quam sibi in vita præsenti indulgentia cunctorum tribueretur peccatorum. Divino igitur tactus timore, & succensus amore decrevit adire partes Hispaniæ, ea nimirum intentione, ut beati Jacobi Christi Apostoli, fratris quondam beati Joannis Euangelistæ & Apostoli expeteret suffragia, cujus illic specialia quædam refulgent patrocinia. Et hæc quidem illi voluntas inerat, sed Dominus, qui futurorum est præscius, qui novit omnia antequam fiant, in cujus manu humana sunt tempora, sciens quæ ei forent ventura, & nolens famulum suum peregrinum habere sepulcrum, a cœpto eum revocavit itinere, morbo famis, quo tunc pro peccatis afficiebatur orbis, obsistente.
[8] Videns ergo se ulterius progredi non posse, [& annulo in fluvium projecto,] fame vehementer insistente, & intelligens, hoc Domini actum voluntate, solicitus de die vocationis suæ, arreptum cœpit iter deserere, & ad propria remeare. Perveniens ergo ad quamdam aquam, Gerundam g dictam, orasse fertur ad Dominum, ut si præsenti decessurus esset anno, quoquo sibi declararet indicio. Sumens igitur annulum, quem apud se habebat reconditum, per quem dudum regium acceperat donum, misit in flumen, iterum orans Dominum ut, si in ipso anno suum designasset transitum, dictum recipere mereretur annulum. His dictis recedebat gaudens, a Domino eventum rei sustinens. Confestim autem ad quamdam religiosam se contulit viduam, velut Helyas quondam ad mulierem Sareptanam, non a qua pasceretur, sed quæ ab ipso pasceretur. Nemini incongruum autem videatur, quod in hac parte Beatum istum Sancto assimilavimus prophetæ, quia etsi dispar in utrisque meritum, non tamen dissimile in ambobus extitit factum: ille enim divinæ obediens jussioni externi alitur pabulo cibi; hic vero nutu, ut credimus, divino, religiosæ exceptus feminæ hospitio contentus erat parco, & simplici cibo; ille orationibus sanctis interdum & forte operando manibus suis pastricem suam sustentabat; hic autem labore proprio, & jugi obsequio, victum deserviens quotidia. num semetipsum pascebat, & susceptricem suam non modico solamine juvabat. Studebat enim juxta Apostolum ne panem otiosus comederet, timens ejusdem Apostoli præceptum dicentis: Qui non operatur nec manducet, memorans illam sententiam primo parenti prolatam, In sudore vultus tui vesceris pane tuo, ideoque laborabat manibus suis, ne alicui esset gravis, aut panem alicujus comederet gratis: de his autem quæ sibi ex quotidiano victu supererant, aut quod loco mercedis accipiebat, humiliter pauper ipse pauperibus ministrabat: nil enim in terra possidebat; habens victum & vestitum his contentus erat, quoniam se alibi a Christo ditati sperabat.
[9] [eodemque prodigiose recepto, intelligit, instare sibi mortem,] His igitur & aliis bonis operibus deditus mala præterita diluebat, & futura præcavebat, & ante supplicium de supplicio cogitabat, pervigilque & solicitus horam sui transitus præstolabatur: nesciebat enim quamdiu subsisteret, & si post modicum eum factor suus tolleret. Sed misericors & miserator Dominus, qui voluntatem timentium se faciet, & deprecationem eorum exaudiet, non immemor petitionis famuli sui, qua eum in opere, ut præscripsimus, oraverat innotesci sibi vocationis suæ diem, dignatus est desiderio ejus satisfacere: quadam enim die solito more advenerunt pauperes eleemosynam petentes, quibus Vir Domini dum ad manum non haberet, unde eos reficere posset, dedit eis quantitatem argenti, unde sibi comparare possent victum unius diei, Qui cum accepissent pretium, adierunt forum rerum venalium, & exinde sibi ad refectionem comparaverunt piscem non fortuito casu, ut credimus, sed divinæ, rei ignari, parentes voluntati: quem cum exenterassent, & particulatim dividerent, invenerunt in ipso annulum quem ad servandum acceperat non ad devorandum. Super qua re vehementer stupentes, & ex inaudito casu mirantes arbitrabantur, quasi modo solito pro hamo captum piscem annulo. Læti igitur de invento thesauro decreverunt communi consilio hoc ipsum deferre datori suo, cujus beneficio abundanti se paverant cibo. Venientes igitur ad Virum Dei offerunt pretiosum munus annuli, gratias pro gratia agentes, pretium pro pretio referentes, aurum pro argento reddentes. Recognoscens igitur sæpe dictus vir Domini Arnoldus carissimum munus, gaudio gaudens non modico, grates immensas retulit omnipotenti Deo, quoniam intellexit preces suas exauditas ab ipso. Vocatis igitur pauperibus, quos ad se missos videbat divinitus, dedit eis pro mercede annuli argenti pondus, quanti pendebat ipse annulus.
[10] [quam in Germaniam reversus pie obit.] Sciens igitur adesse diem migrationis suæ, acceleravit quantocius ad solum proprium remeare. Veniens igitur ad supradictam villam Gennezwylre, quæ hodie villa S. Arnoldi dicitur ex ipsius nomine, cunctis rebus suis in pauperibus erogatis, in præfata villa beato fine quievit in pace, sepultusque est in eodem loco in quodam oratorio, ubi & annulus ipsius, de quo supra memoravimus, diligenter reconditus est, quem hodieque cernere licet h, ubi præstantur ipsius beneficia omnibus, qui ejus exquirunt suffragia fide non ficta. Cujus dies anniversarius ab incolis loci illius decimo quinto die Kal. Aug summa recolitur cum veneratione, non sine ipsius laude cujus majestas & imperium nec incipit nec desinit in seculum. Amen.
ANNOTATA.
a Præcedentes lineas etiam habet Ms. Cartusiæ Coloniensis, & codex noster Paderbornensis, cui præterea præfixus est idem prologus. Sed Ms. Cartusiæ Confluentinæ & secunda Surii editio tantum incipiunt Gloriosi &c.
b In Ms. Cartusiæ Confluentinæ vocatur Arentswyler, in aliis vero Gimeswilre.
c Frustra in mappis geographicis aliisque topographis hujus silvæ nomen & situm quæsivi.
d Dubium est, an hic relativum quæ de ilicibus an de indiciis intelligi debeat. Sed cum similia signa arboribus incisa spatio paucorum annorum deleantur, & auctor superius dicat, sese ea scribere, quæ ab antiquioribus audivit, videtur potius relativum intelligendum de ilicibus, quæ suo tempore superesse poterant.
e Noster Christophorus Mævus in margine Actorum ad nos transmissorum notat, incolas hujus loci jus lignandi perdidisse, eo quod aliquando silvæ præfectum occiderint.
f Nomina horum locorum cum adjuncta digressione auctoris in Mss. Cartusiæ Confluentinæ & Rubeæ Vallis omittuntur, in codice autem nostro Paderbornensi ita exprimuntur: Wilre, Ellin, Cyrin superior, Cyrin, Ligch, Embe superior, Embe, Angilsdorp, Egilsdorp, Baffindorp, Glessin, Eppindorp, Sigendorp, Manhem, Kerpin, Bladeshim, Godilshim, Burin, Moirsazan, Mercennych. In secunda Surii editione iidem pagi, mutatis hinc inde nonnihil nominibus, enumerantur, & aliqui ex iis sub simili fere nomine hodiedum in ducatu Juliacensi inveniuntur.
g In omnibus Mss. constanter vocatur Gerunda. Suspicor, indicari Gerunnam vulgo la Gironde; quod est æstuarium Galliæ in Aquitania, verius ostium Garumnæ fluvii.
h Anno 1637 ædituus templi in Arnswilre asseruit nostro Christophoro Mævo, hunc annulum ante aliquot annos a militibus vi ablatum fuisse.
* forte tamque
DE S. FREDERICO EPISC. ET MART.
ULTRAJECTI IN BELGIO.
ANNO DCCCXXXVIII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Fredericus episcopus martyr, Ultrajecti in Belgio (S.)
BHL Number: 3161
AUCTORE G. C.
§ I. Sancti cultus, sepulcrum, & reliquiæ.
Ultrajectum antiqua Batavorum civitas, quæ etiam vocatur Trajectum ad Rhenum, ut distinguatur a Trajecto ad Mosam (Petrus de Marca in Historia Bearniæ lib. 1, cap. 25, aliique exteri utramque hanc urbem confuderunt) plurimos habuit præsules sanctitate illustres, [Antiquus Sancti cultus ex Calendariis,] atque inter eos S. Fredericum episcopum & martyrem hanc die veneratur. Non dubito, quin Sanctus noster paulo post mortem coli cœperit, ut colligi poterit ex iis monumentis, quæ per decursum proferemus Attamen inter fastos ecclesiasticos, quorum determinatam ætatem novimus, prima ejus memoria occurrit in Kalendario Ultrajectinæ ecclesiæ, quod anno 1374 scriptum in Museo nostro servamus. Omnia posteriorum temporum Breviaria & propria Ultrajectinæ ecclesiæ Officia de hoc sancto Antistite meminerunt. Imprimis liber, anno 1503 impressus, qui vocatur Ordinarius perpetuus Trajectensis diœcesis, quique continent quoddam directorium ad rite legendas Horas canonicas, XV Kalendas Augusti de eo sic præscribit: Frederici episcopi Trajectensis & martyris. De hoc sancto Episcopo omni feria cantatur te Deum, & GLORIA IN EXCELSIS & ITE MISSA EST dicuntur.
[2] Tria Breviaria Ultrajectina, ex quibus primum anno 1508 Leidæ, [orationibus, hymno,] alterum eodem anno Gaudæ, ac tertium anno 1518 iterum Leidæ impressum est, de illo recitant sequentem collectam: Sancti Friderici martyris tui atque pontificis, Domine, confessio recensita conferat nobis piæ devotionis augmentum, qui in tuo nomine perseverans meruit honorari. Per &c. Propria Ultrajectinæ diœceseos Officia, anno 1623 & 1640 excusa aliam de eodem Sancto habent orationem; nempe antiquior impressio in hunc modum: Deus, pro cujus ecclesia * gloriosus pontifex Fredericus gladiis impiorum occubuit, da nobis, quæsumus, ejus intercedentibus meritis, contra oblectamenta peccati, mentis ratione persistere, & nulla hujus mundi adversa formidare. Per Dominum nostrum &c. Invenio præterea in manuscriptis ejusdem diœceseos Officiis hymnum proprium, qui an, & quo tempore in ecclesia Ultrajectina usitatus fuerit, ignoro. En ipsum:
Hymnum canamus gratiæ
Christo, quia est rex gloriæ,
Et Martyris victoriam
Ducamus ad memoriam.
Adsunt sacra solennia,
Quibus docet Ecclesia,
Qua sit virtute præditus
Fredericus martyr inclytus.
Invictus in certamine
Athleta Christi nomine
Fidem sinceram tenuit,
Et charitate micuit.
Hic cæsaris increpuit
Crimen videns, ut sedulus
Incestas damnat nuptias,
Vere saluti noxias.
Hinc ut sumatur ultio,
Præsul datur supplicio,
Mortemque fert alacriter
Causæ fretus justitia.
Deo Patri sit gloria,
Ejusque soli Filio,
Cum Spiritu paraclito,
Et nunc & in perpetuum.
[3] In Breviariis jam memoratis leguntur Lectiones propriæ, [& propriis lectionibus,] quæ non nisi Actorum postea dandorum compendium complectuntur. Atque illæ quidem, quæ ineunte seculo XVI impressæ sunt, res a S. Frederico gestas iisdem pene Actorum verbis breviter narrant; aliæ autem, quæ seculo XVII excusæ sunt, eamdem narrationem paulo probabilius limatiusque immutarunt. Editio Lovaniensis anni 1623, & Coloniensis anni 1640 in secundo Nocturno tribus Lectionibus hanc tradunt Vitæ synopsim: Lectio IV. Fredericus, nobili inter Frisones genere natus, ea fuit a teneris annis vitæ innocentia & animi candore, ut angelica puritate præditus videretur. Erat enim adhuc puerulus, præter corporis pulcritudinem, tot & tantis animi dotibus exornatus, ut contemptis rebus ludicris, pene assidue divinis vacaret, & lecta vel audita in ecclesia, maxima alacritate parentibus referret. Qua de re mater ejus plurimum gavisa, eum primo Religiosis quibusdam, deinde cælesti visione monita sancto Ricfrido Trajectensis ecclesiæ præsuli honestioribus litteris & sanctissimis displinis imbuendum tradidit: per cujus institutionem eo tandem profecit, ut, defuncto Ricfrido, omnium judicio ad eamdem ecclesiam regendam postulatus fuerit.
[4] Lectio V. Ad petitionem cleri & totius populi accedente suffragio Ludovici imperatoris, [ecclesiæ Ultrajectinæ probatur.] publica omnium gratulatione, pene invitus episcopus ordinatus fuit. Quo in munere, præter domestica virtutum ornamenta, ad commissi sibi populi salutem efficacius procurandam, omnem pastoralem solicitudinem & vigilantiam adhibuit. Wallachriam insulam, incestis nuptiis tunc valde infamem, jugi prædicatione, & maxime assiduis ad Deum fusis precibus ac lacrymis, ad meliorem frugem convertit. Frisiam quoque, ad Arianam & Sabellianam perfidiam declinantem, sancti Odulphi canonici Trajectensis opera adjutus, ad pristinæ fidei veritatem reduxit. Lectio VI. Tandem apud Ludovicum imperatorem graviter offendit; sive quod eum serio reprehenderit de Juditha, Bavariæ ducis filia, consanguinea sua in matrimonium assumpta, sive quod eumdem, de quorumdam Germaniæ & Galliæ episcoporum judicio condemnatum, pastoralis vigoris libertate ad saniorem mentem revocare conatus sit. Unde non destitit Juditha primo blanditiis & muneribus, deinde minis sancti Viri labefactare constantiam. Verum his frustra sæpius tentatis, a duobus sicariis post Missarum solennia, & habitam ad populum concionem, & suæ cædis prædicationem confossus, injuriam sacrilegis condonans, & fugam eis suadens, sepulcrum vivus ingressus est. Tum prædicens imperii & sedis Ultrajectensis per Danos & Nordmannos vastationem, inter plorantium & psallentium voces beatum spiritum Deo reddidit, suavissima odoris fragrantia ex ejus corpore redundante. Sepultus est ad sanctum Salvatorem: cujus merita & sanctitatem Deus per creberrima miracula ad sepulcrum ejus sæpius testatus est.
[5] [Auctaria Usuardina,] Varia Martyrologia eumdem Sanctum celebrant. Auctaria Usuardi in codice Antverpiensi maximo, Ultrajectino, Leydensi & Lovaniensi hac die sic habent: Eodem die, sancti Frederici Trajectensis episcopi & martyris. Codex vero Hagenoyensis eum confessorem vocat his verbis: Apud Trajectum, sancti Frederici episcopi & confessoris. Matricula Cartusiæ Ultrajectinæ locum sepulcralem sancti Præsulis sic præterea indicat: Frederici episcopi Trajectensis martyris. Requiescit ad sanctum Salvatorem. Denique codex Bruxellensis cædis causam (an ea vera sit postmodum discutietur) addit hoc modo: Apud Trajectum inferius, natale sancti Frederici episcopi & martyris: qui mandato imperatricis pro justitia legis divinæ occisus est; multis clarus miraculis. Grevenianus codex eamdem cædis causam ita clarius explicat: In Trajecto inferiori, sancti Frederici episcopi & martyris: qui cum zelo justitiæ illicitas nuptias Ludovici imperatoris argueret, alteram expertus Herodiaden, martyrio coronatur. Additiones Molani neminem nominatim cædis auctorem faciunt, sed ita in genere pronuntiant: Trajecti, Frederici ejusdem loci episcopi, & martyris: qui innocens a nocentibus pro veritate occisus est ante sanctum altare Dei post Missæ celebrationem; sepultus eodem loco. Hæc ex Auctariis Usuardinis sufficiant. Nunc alios quosdam Martyrologos enumeremus.
[6] Florarium nostrum Ms., a canonico Regulari collectum, [aliaque Martyrologia celebrant S. Fredericum,] S. Fredericum Ordini Canonicorum Regularium pro libitu adscribit, eumque hac die ita celebrat: Apud Trajectum inferius, natale sancti Frederici episcopi & martyris, de Ordine Regularium. Hic cum imperialem domum de incestu arguisset, regina incestuosa procuravit ipsum crudeli nece interimi: qua imminente, Vir sanctus de imperii desolatione prophetavit, sicque, ut prædixerat, evidenter evenit. Passus est anno salutis DCCCXXXVII. Galesinius in suo Martyrologio cædis causam subticet, dum eum ita memorat: Trajecti, sancti Friderici episcopi & martyris, cujus & vita sanctissime acta, & res pie gestæ leguntur maxima cum testificatione divinæ virtutis suæ. Saussayus in Martyrologio Gallicano hoc die prolixum ex Actis S. Frederici texuit elogium, in quo incestas Judithæ nuptias aliaque narrat, quibus scriptores Galli passim adversantur. Hodiernum Martyrologium Romanum decimo quinto Kalendas Augusti hunc sanctum Præsulem sic breviter annuntiat: Trajecti, sancti Frederici episcopi & martyris. Castellanus ad hæc verba Martyrologii Romani a se Gallice editi sic notat in margine: Non propter fidem; sed quia minatus fuerat excommunicare imperatricem Judith Bavaricam. Baronius in notis suis ad eumdem locum Martyrologii Romani sic de S. Frederico loquitur: Martyrio occubuit anno Domini DCCCXXXVIII ea de causa, quod sicut & sanctus Joannes Baptista, hic coarguit regem ob introductam pellicem consanguineam, cujus artibus, missis sicariis, occisus est. Sed idem Eminentissimus scriptor in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 838 hanc opinionem suam revocat, ut postea videbimus. Interim hunc paragraphum concludemus, ubi quædam de Sancti sepulcro & reliquiis dixerimus.
[7] Juxta citata quædam Usuardi Auctaria aliaque monumenta sacrum Martyris corpus in ecclesia S. Salvatoris sepultum est. Colligo ex antiquo carmine, [cujus sacræ ossa miraculis claruerunt,] quod noster Joannes Gamansius ex passionali pergameno Bodecensis monasterii in diœcesi Paderbornensi descriptum, anno 1641 ad nos misit, magno olim populi concursu hoc sepulcrum frequentatum fuisse. Carmen in Ms. codice Bodecensi sic sonat:
Trajecti sanctus requiescit corpore magnus,
Est nomen cujus, sicut fertur, Fredericus;
Qui præsul fuerat, fragili dum carne manebat.
Vir multum justus, nulli pietate secundus:
Post interfectus (quod gessit rex Ludovicus)
In dextra altaris tumulatur parte Joannis,
Qui in cœna Christi jacuit pectus super almi:
Partibus, & multis fulgens virtutibus, illis;
Dat cæcis claram lucem, mutisque loquelam,
Et sedat febres, zabulos * depellit & atros;
Erigit elisos, multos & sublevat uncos:
Et non it vacuus divino munere homullus *
Illius ex tumulo, quisquis pervenerit illo.
Propter quod clerus hunc orat, necne popellus,
Ejus per meritum semper sanctumque precatum,
Possit ut antiquum pedibus calcare tyrannum,
Ipsius & cunctas artes superare nefandas,
Secure ut valeat Domino servire superno:
Ejus & in jussis quo permaneat venerandis,
Ut per opus sacrum dignus sit scandere cælum,
Cum primum teneræ solventur debita carnis.
Hic tribuente Deo fit, poscunt hoc quod ab illo
Corde pio, ut homines conquirant protinus omnes.
[8] Olim ad Papebrochium nostrum Ultrajecto transmissa fuit quædam annotatio pertinens ad locum sepulcralem S. Frederici, [in ecclesia S. Salvatoris,] quæ ex veteri chorographia ecclesiæ jam destructæ desumpta est his verbis: In majori crypta est altare sancti Stephani. Ante idem altare sepulcrum erat S. Frederici episcopi & martyris: istud sepulcrum tectum fuit quodam pretioso lapide, semper madente, & ante illud pendebant duæ lampades nocte dieque ardentes. Auctor Bataviæ sacræ, anno 1714 editæ, ex Antonio Matthæo describit hoc S. Frederici epitaphium pag. 100.
Hoc tegitur sacrum Frederici marmore corpus
Martyris egregii, præsulis atque pii.
Et pius Albricus cubat hic, magnusque Ludgerus,
Compluresque alii; tu modo flecte genu.
Dixerit haud facile quisquam tibi, corpora Divum
Quot locus hic habeat; tu modo flecte genu.
Deinde idem auctor profert alteram inscriptionem circa Sancti tumulum læpidi incisam, quam spectare existimo ad prodigiosam impii æditui punitionem, quæ in Actis nostris a numero 48 usque ad finem refertur. Inscriptio illa sic habet:
Vestes cur sacras male polluis, impie custos,
Quos * pia divinis plebs dicat officiis?
Nostra quid obscœno fœdat tua crapula rictu?
Justa venit factis ultio digna tuis.
[9] Videntur omnia sancti Martyris ossa in hoc tumulo mansisse usque ad annum 1362, quando Folkerus episcopus Gibeletensis sacrum ejus cranium pretiosæ thecæ inclusit, sicut clausula, quam forte aliquis illo tempore manuscriptis Actorum codicibus adjecit, testatur his verbis: [e quibus pars cranii anno 1362 pretiosæ thecæ inclusa hactenus conservatur.] Anno autem Domini millesimo trecentesimo sexagesimo secundo, vigesima octava mensis Julii die, dum circa prædicti Martyris sepulcrum renovaretur tumba, extractum fuit per venerabilem patrem Folkerum episcopum Gibeletensem, tunc temporis vices episcopi Trajectensis in pontificalibus gerentem, ipsius Martyris caput & argento & auro inclusum ad omnipotentis Dei gloriam & laudem, & dicti Martyris ampliorem venerationem & honorem. Hanc Actorum clausulam confirmat clarissimus vir Gysbertus Lappius litteris, anno 1644 ad Bollandum nostrum datis, in quibus inter alia asserit, partem cranii S. Frederici, argenteo capiti mitrato inclusam, præferre sequentem inscriptionem, quam ipse exscripsit hoc modo: Anno Domini MCCCLXII Decanus et Capitulum S. Salvator. Trajectens. me ex tumba, pro tunc innovata, extrahi. et fieri fecerunt per Elyam Scerpswert aurifabrum. Solebant hæ reliquiæ in ecclesia publicæ populi venerationi exponi, quando religio catholica Ultrajecti florebat; sed in tumultibus Belgicis lipsanomachorum furori subductæ, hodiedum in privata cujusdam domo asservantur. Ubinam autem hoc tempore sit reliquum sancti Martyris corpus, non facile quis dixerit.
[Annotata]
* al. honore
* id est dæmones
* id est homulus vel homunculus
* lege Quas
§ II. S. Frederici patria, vitæ professio, gesta in episcopatu, elogia, & mortis annus.
[Lis de S. Frederici patria,] Recentiores Rerum Frisicarum scriptores affirmant, S. Fredericum in vico Sexberumo, non procul ab oppido Franekera, natum esse ex stirpe adeo illustri, ut avum maternum Aldegillum principem, & proavum Radbodum regem habuerit. Aubertus Miræus in Fastis Belgicis & Burgundicis ad diem XVIII Julii de Sancti nostri patria sic scribit: Fredericus episcopus Ultrajectinus VIII, nobili apud Frisios genere, in castro Adelensi prope Franequeram natus, Zelandos Christo adjunxit. Joannes de Beka & Wilhelmus Heda asserunt, eum nativitate Frisium fuisse, sed singularis loci non meminerunt, nec genus ejus ad Radbodum Frisiæ principem referunt. At Guilielmus Malmesburiensis, qui ante medium seculi XII obiit, libro 1 de gestis Pontificum Anglorum pag. 197 vocat Fredericum nostrum S. Bonifacii Anglo-Saxonis discipulum, & nepotem pagina sequenti, satis indicans, quod S. Fredericum saltem origine Anglum crediderit, dum Vitæ illius compendium, quod nos paragrapho tertio exhibebimus, ita concludit: Quod idcirco præter materiam exterius lecturis proferre duxi non inutile, ut Anglorum deputetur gloriæ, quod terras alienas illustrarint, peregrinante etiam sanctitate. Quando Malmesburiensis dicit, S. Fredericum fuisse discipulum S. Bonifacii, intelligendus est de mediato discipulatu, nisi quis S. Fredericum prope centenarium facere velit: nam cum S. Bonifacius anno 755 martyrium subierit, & S. Fredericus anno 838 eadem laurea coronatus fuerit, plus quam octoginta anni inter utriusque martyrium intercedunt, uti calculos subducenti patebit.
[11] Miror, hagiologos Anglos in suis Martyrologiis aliisque fastis sacris de hoc Sancto, tamquam populari suo, [inter Frisones & Anglos componitur.] nullam facere mentionem; imo & plerosque ejusdem nationis historicos de eo altum silere: quippe hactenus tantummodo inter eos inveni Nicolaum Harpsfeldium, archidiaconum Cantuariensem, qui in Historia ecclesiastica Anglicana seculi IX cap. 15 de illo sic loquitur: Restat, ut & alios jam aliquot Anglos, qui sua hoc seculo præsentia, doctrina, & pietate exteras quoque regiones ornarunt & illustrarunt, recenseamus… Insigniter inter alios enituit Fredericus Devonius, qui Trajectensi episcopatu ornatus est. Fuit ille Bonifacii illius Moguntini discipulus & nepos, & Romanæ, ut quidam scribunt, peregrinationis socius. Romanum S. Frederici iter, quod una cum S. Bonifacio suscepisset, nullo modo conciliare possum cum illius ætate superius indicata. Facilius mihi videtur posse componitis inter Frisones & Anglos, de S. Frederici natalibus contendentes. Forte Harpsfeldius eum cognominat Devonium, quia parentes ejus aut avos in occidentalium Saxonum provincia & agro Devoniensi natos esse existimabat. Potuit autem S. Fredericus in Frisia nasci parentibus aut avis Anglo-Saxonibus, qui Bonifacium consanguineum suum in Frisiam proficiscentem secuti sint, atque ita dici origine Devonius, eo quod ejus parentes ex hac Angliæ provincia oriundi essent. Saltem hoc pacto sententia Guilielmi Malmesburiensis & Nicolai Harpsfeldii non contradicit iis scriptoribus, qui eum solummodo in Frisia natum volunt, nec illius genealogiam ab antiquo principum Frisiorum stemmate repetunt.
[12] Altera quæstio est, quodnam vitæ institutum Sanctus noster ante episcopatum professus fuerit. [Examinatur ejus vitæ professio,] Jam supra num. 6 vidimus, illum in Florario nostro Ms. Ordini Canonicorum Regularium adscribi: at prout illud sine probatione asseritur, ita etiam sine refutatione negatur. Hugo Menardus lib. 2 observationum in suum Martyrologium Benedictinum pag. 641 de S. Frederico, tamquam Ordinis S. Benedicti religioso meminit, & aliquas saltem pro sua opinione affert rationes Imprimis citat hæc Guilielmi Malmesburiensis verba: Apud Trajectum fuit Fredericus: eum sanctitatis Bonifacii nectar spirantem, utpote nepotem & discipulum, Ludovicus Pius, filius Caroli Magni, eo promovit. Menardus ex hoc Malmesburiensis loco ita argumentatur: Quæ verba satis innuunt, hunc sanctum Fredericum fuisse monachum Benedictinum: quippe qui fuerit sancti Bonifacii discipulus, nempe ab eo disciplina monachali institutus, unde & illius sanctitatem imitatus. Numquam enim sanctus Bonifacius ludum litterarium aperuit. Accedit, quod clerici Ultrajectenses, in quorum numero fuit sanctus Fredericus, tum erant monachi, ut alias docuimus. Verum nec Acta nostra, nec alia, quæ de S. Frederico supersunt, monumenta illum monachum appellant. Rationes a Menardo allegatæ eruditissimos Ordinis Benedictini sodales Lucam Dacherium & Joannem Mabillonium non potuerunt movere, ut eum inter Ordinis sui Sanctos collocarent. Imo Mabillonius illustrans Acta Sanctorum Ordinis S. Benedicti sec. IV Benedict. parte 2, pag 582 satis ostendit, se hunc monachatum non admittere, dum de Fredericianæ necis causa, ab aliquibus narrata, ita loquitur: Menardus Juditham superductam legit ab Ludovico Pio, repudiata legitima uxore. Falsa hæc causa, dubia altera, ne quid dicam de Frederici monachatu.
[13] Non satis constat, quo anno S. Fredericus cathedram episcopalem ascenderit. Cointius in Annalibus ecclesiasticis Francorum tom. 8, [& episcopatus epocha.] pag. 26 censet, id anno 826 factum esse. Utut est, certe S. Fredericum anno 828 episcopum fuisse patet ex donatione Gerowaldi ecclesiæ Ultrajectinæ facta, cui ita subscribitur: Actum publice in villa Embrici anno XV imperii Ludovici, Incarnationis Dominicæ anno DCCCXXVIII, VII Idus Februarii … Ego Geraccarus, jubente domino nostro ipso Frederico, scripsi & subscripsi. Dum S. Fredericus Ultrajectinæ diœcesi præerat, facta est a Wiberto, & filio ejus Walberto, alia eidem ecclesiæ donatio, cujus annus infra sic signatur: Acta est autem publice in villa Oesterblech octavo Kalendas Januarii, anno Incarnationis Domini nostri Jesu Christi octingentesimo trigesimo quarto, Indictiode duodecima, regni etiam gloriosissimi Augusti imperatoris Ludovici anno XXI… Ego Bernoldus indignus presbyter, jubente Frederico episcopo, scripsi & subscripsi. Aliam etiam ejusdem anni donationem affert Wilhelmus Heda in historia episcoporum Ultrajectensium; sed hoc duplex instrumentum, quod in Batavia sacra, non ita pridem edita, integrum profertur, sufficere videtur ad convincendos eos, qui vel biennio circumscribunt S. Frederici episcopatum, vel post annum 830 episcopalem infulam illi primum tribuunt. Debuit itaque S. Fredericus inter annum 825 & 828 ad episcopatum Ultrajectinum evehi, cum Rixfridus ejus decessor adhuc anno 824 superstes fuisse legatur in diplomate Ludovici Pii, quod integrum exhibet Heda in opere proxime citato apud me pag. 45. Res a S. Frederico jam episcopo prælare gestæ, ut incestuosorum Walachrorum conversio, & Frisiorum, de sanctissima Trinitate male sentientium, instructio, aliaque, quæ in Actis nostris narrantur, non nisi per conjecturam ad exactos chronologiæ calculos reduci possunt. Quare huic numero finem impono recensendo quoddam opusculum, quod Sanctus noster (verosimiliter tempore episcopatus sui) conscripsisse fertur. Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica secundæ editionis pag. 249 illud ita commemorat: Scripsit Fredericus orationem luculentam de SS. Trinitate, qua Frisii olim adversus larvas, in albarum mulierum specie apparentes, uti solebant. Suspicor hanc orationem esse eamdem, de qua fit mentio in Actis nostris num. 30.
[14] [Beatus Rabanus synchronus in prosa,] In quanta veneratione apud synchronos fuerit sanctus Antistes noster, apparet ex B. Rabano Mauro abbate Fuldensi, ac postea archiepiscopo Moguntino, qui S. Frederici rogatu exposuit librum Josue, cui præfixit epistolam dedicatoriam, quæ in Ms. Chiffletiano & editione Mabillonii sec. IV Benedictino parte 2, pag. 42 ita habet: Domino beatissimo veræque caritatis officio plurimum venerando Friderico * episcopo Rabanus vilissimus servorum Dei famulus in Christo salutem. Studium tuum ac diligentiam in sacrarum Scripturarum meditatione, plures, qui Sanctitatem tuam noverunt, laudant; & merito, quia assiduus es in lectione, & frequens in doctrina, prout ratio Ordinis tui postulat, quem lucem mundi cum Apostolis Salvator nuncupat; ac de vero lumine inlustratam lucernam super candelabrum posuit, ut luceas omnibus, qui in domo Dei sunt. Unde plurimi fratrum venerationem tuam colunt, atque colendo diligunt; nobisque inde valde amabilis es, quod non tantum præsentes, sed etiam absentes fraterno provocas amore, ac salubri incitas exhortatione, ut legis Dei commune tecum exerceamus negotium. Nec absurdum est, quod facis, licet nos ad hoc officium impares atque indigni simus; cum ibi quæris sacræ legis confirmationem, unde accepisti Christianæ religionis exordium. Sanctissimus ergo antistes, & beatissimus Christi martyr Bonifacius gentem Fresonum, cui tua dilectio præest, non solum verbo, sed etiam sanguinis sui effusione ad fidem Christi convertit. Deinde post alia, quæ ad nos adeo prope non pertinent, quæque apud Mabillonium loco citato videri possunt, epistolam suam ita concludit: Bene valere te cupimus, sancte Pater, nostrique memorem in sacris orationibus fieri. Divinitas Domini nostri Jesu Christi vitam tuam conservet in ævum.
[15] Beatus Rabanus etiam ad ejusdem sancti Præsulis honorem composuit carmen, [& carmine laudat S. Fredericum,] quod Christophorus Browerus noster, inter istius scriptoris poëmata, ordine decimum sic edidit:
Spiritus alme veni, dulces mihi condere versus,
Dilecto ut præstes mittere dona patri.
Qui mox ut notus, fidus mihi adhæsit amicus,
Non nostri merito, sed bonitate sua.
Spiritus hunc cernens pietatis munere plenum,
Ex humili in celsum extulit ipse locum:
In quo Euangelii sententia vera probata est,
Quæ Salvatoris edita voce manet:
Qui se humilem præbet, sursum exalbitur ille,
Quique superba petit, pronus in ima cadit.
Sic te, care pater, antistes, sancte sacerdos,
Erexit Dominus millia multa super,
Ut verbum fidei claro tu famine narres,
Sis via, dux plebis ad sacra regna Dei.
Vos dixit Christus lux mundi, vosque lucernam,
Vos quoque sal terræ; hoc memorare pie.
Luceat en vestra lux, ceu sol splendidus orbi;
Fiat opus vestrum gloria magna Deo.
Condat dogma bonum fluitantia corda reorum,
Ne male putrescant, nec ea vermis edat.
Nomen posco tuum, videas quid continet ipsum,
Et sic exemplo discere facta potes.
Sic monet ergo pie, resonans: ulciscere pactum,
Quod gemino sensu vertere rite valet.
Fœdus cum vitiis hominum tua ut ultio scindat,
Et Christi pactum firmet ubique pie.
Non * dedit hoc nomen dudum tibi cura parentum,
Baptismum quando sorte tua tuleras.
Nunc quoque valde tibi nomen hic conferat ordo:
Perpendens disce mystica dona Dei.
Nam superintendens pie, episcopus ipse vocaris,
Quod monet, ut caute omnia semper agas.
Sic, pater alme, modo facias, ut diceris ipse,
Nomine & utroque actio digna tua est.
Solers intendas super omnes pastor honestus,
Pactum & defendat ultio digna Dei.
Sisque memor nostri, precibus insiste sacratis
Pro tibi devotis semper ubique pie.
Nam precibus Christum pulsamus perpete voto,
Ut tua de cælis tempora rite regat.
Hoc quoque nos omnes deposcimus ore fideli,
Hoc Fridurich semper Rhaban & ipse peto,
Ut vivas sospes in terris tempore multo,
Et post hæc scandas regna superna poli.
Quod peto, tu facias sacris altaribus astans,
Me ut Christo reddas, sancte pater, precibus.
Christus rex cæli, terræ rex, conditor orbis,
Me tecum faciat lucis habere locum.
[16] [quem nos a cujusdam hæretici calumniis vindicamus,] Rabanus hic alludit ad Germanicum Frederici nomen, quo proprie pacis dives significatur, & etymon nominis Germani, Friderich geminum reddit, ut sit initæ pacis aut fœderis auctor & violati vindex, quemadmodum loquitur Browerus noster in scholiis ad hoc carmen. At subit mihi mirari, Arnoldum Buchelium in notis ad Joannem de Beka pag. 26 adea fuisse impudentem, ut post talia beati Rabani testimonia ausus fuerit integerrimam sanctissimi Viri famam impie proscindere, eumque tamquam discordiæ fautorem ac optimorum principum calumniatorem depingere, quem incauta & male credula antiquitas inter Sanctos martyres retulerit. Omitto reliquas ejusdem hæretici blasphemias, ne catholicas aures offendam. Stultum enimvero hominis superbi dictum, quo vult assertionem suam præferre toti antiquitati, quæ, ipsomet teste, Fredericum inter Sanctos martyres retulit. Si Buchelius catholico Sanctorum cultui adversabatur, debuisset veterum scriptorum testimonio acquiescere, qui Fredericum episcopum Ultrajectinum ut Sanctum laudant; debuisset etiam aliquid deferre constanti traditioni patriæ suæ, in qua ipsi heterodoxi Fredericum saltem tamquam virum probum agnoverunt. Exemplum sumere potuisset ab Ubbone Emmio, qui quantumvis hæresi infectus, in historia rerum Frisicarum lib. 5 ad annum 838 sic modeste (si pauca hæretico spiritu prolata excipias) de sancto Præsule loquitur: Hinc annus alter, qui erat a Christi in terris exortu DCCCXXXVIII, Fredericum VIII Ultrajectinorum episcopum, virum magnum & omni memoria dignissimum, si superstitio nonnula illius seculi abfuisset, e terris abstulit. Deinde texit illius vitæ compendium, in quo inter cetera hæc memorat: Honore episcopatus suscepto & gesto aliquamdiu, tam clarum nomen industriæ, pietatis, prudentiæ tulit, ut ceteros ejus ætatis episcopos omnes facile superaret: cui hoc inter cetera etiam ecclesia Frisica debuit, quod ab Arii dogmate pestilenti, quod eo forte seculo istuc irrepserat, hujus maxime cura & studio sit vindicata. Atque hæc ad debitam sancto Viro reverentiam tuendam dicta sunto. Nunc probabiliorem mortis ejus epocham investigemus.
[17] [& cujus cædem an. 838 verosimilius factam esse arbitramur.] Plerique scriptores cædem S. Frederici anno 838 consignant: sed Cointius, qui in Annalibus Francorum tom. 8, pag. 542 eudem Fredericiani martyrii annum figit, eodem tomo pag. 390 nobis offert difficultatem, quam ipsemet solvere cogitur: ibi enim contendit, Humbertum Herbipolensem episcopum anno 835 obiisse. Cardo difficultatis, quam Cointius non observavit, in eo vertitur, quod Rabanus Maurus in præfatione ad libros Judicum & Ruth huic Humberto sive Hunberto sic scribat: Jesu-Nave vero expositionem BONÆ MEMORIÆ Freduricho, Trajectensis ecclesiæ episcopo, nuper transmisi: hoc similiter, ut mihi redditum fuerit, si Dei voluntas est, tibi committere curabo. Si igitur Humbertus anno 835 obierit, oportet S. Fredericum ante hunc annum occisum fuisse, ut verba BONÆ MEMORIÆ satis indicant, de qua loquendi formula fusius disputavi in Commentario prævio ad Vitam S. Joannis Gualberti num. 126. Censeo itaque potius cum chronico Herbipolensi, quod Cointius ipse laudat, Humbertum anno 842 mortuum esse. Diploma autem Ludovici regis, Gotzbaldo Humberti successori concessum, quod objicit Cointius, cum Mabillonio in Annalibus Benedictinis lib. 32, num. 6 commode explico. At ipse Mabillonius in determinando Fredericianæ mortis anno sibiipsi manifeste contradicit: nam in Annalibus Benedictinis lib. 30, num. 50 de hac re ita scribit: Non multo post librum Josue exposuit (scilicet Rabanus Maurus, de cujus scriptis ibi agit) petente Fridurico episcopo Trajectensi ad Rhenum; certe ante annum hujus seculi (nempe noni) tricesimum quartum, quo idem Friduricus cæsus est. Jam audi Mabillonium in iisdem Annalibus anno Christi 838 num. 5 sic loquentem: Non multo post, scilicet quinto decimo Kalendas Augustas ejusdem anni (838) necem passus est Fredericus episcopus ecclesiæ Trajectensis ad Rhenum. In Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti sec. IV, parte 2, pag. 41 iterum annum 834 S. Frederici martyrio assignat. Nos communiori sententiæ anni 838 adhæremus. Atque hinc liquet, viros etiam eruditos, præsertim qui rerum scribendarum multitudine ac varietate obruuntur, nonnumquam sui oblivisci. Hoc neque a nobis alienum putamus, &, si aliquando contigerit, ignosci cupimus. Nunc Acta nostra, cædisque causam examinemus.
[Annotata]
* Ms. Friduricho
* al. Nam
§ III. Examinantur ejus Acta, & cædis causa.
Proferimus ex Ms. Ultrajectino eadem S. Frederici Acta, ni fallimur, quæ Laurentius Surius præ manibus habuit, [Enumerantur varii Actorum scriptores,] & mutato stylo edidit. Invenimus illa etiam in pergameno Musei nostri codice, cujus character non admodum antiquus est: nam clausula, eadem manu in fine Actis adjecta, ostendit, codicem post annum 1362 conscriptum esse. Idem sentiendum est de codice papyraceo nostro, in quo eadem Acta leguntur. Hæc tria exemplaria adeo sunt similia, ut satis appareat, ea ex eodem fonte orta esse; præterquam quod scriba codicis papyracei studiose prolixiores orationes omiserit, & facta pene iisdem verbis compendiosius narraverit. Joannes de Beka canonicus Ultrajectinus seculo XIV, & Wilhelmus Heda præpositus Arnhemensis seculo sequenti, Vitam S. Frederici in compendium redegerunt. Ejusdem Vitæ synopsis etiam continetur in Chronico Ultrajectino pag. 18, quod Antonius Matthæus inter Analecta veteris ævi tomulo 9 edidit. Guilielmus Malmesburiensis inseruit libro primo de Gestis Pontificum Anglorum non exiguam Fredericianæ Vitæ partem, quam paulo post alia occasione proferemus. Contra hæc Acta, tum prolixiora tum breviora, insurgunt varii scriptores, præsertim Galli, eaque fictionis arguunt. Inter alios Carolus Cointius, in Annalibus ecclesiasticis Francorum tomo octavo ad annum Christi 838 a num. 35 usque ad 74 Acta a Surio edita operose impugnat. Nos postea Gallorum argumenta expendemus, ac interim Actorum nostrorum antiquitatem indagabimus.
[19] Scriptor Actorum ætatem suam utcumque prodit num. 48 his verbis: Sunt autem adhuc plurimi testes promiscui sexus superstites, [inter quos quidam Œtbertus seculo XI Vitam S. Frederici videtur scripsisse,] qui narrant, temporibus pii Baldrici præsulis quemdam virum prophanum res & omnem veteris templi post ædituum procurasse thesaurum &c. Obiit autem Baldricus XV episcopus Ultrajectinus, teste Joanne de Beka, anno 977. Unde Cointius in Annalibus jam dictis ad annum 838 num. 42 non male sic infert: Acta igitur Frederici relata sunt in litteras ab auctore, qui vixit undecimo seculo, & ab ipsius Frederici passione remotus fuit annis pene ducentis. Hinc iterum erroris convincitur Bailletus in tabula critica, mensi Julio præmissa, aliique ejus sequaces, qui hanc scriptorem ad seculum XII vel XIII rejiciunt. Cointius existimat, hæc Acta seculi XI ab aliquo postmodum interpolata fuisse. Quamvis id omnino dubium sit, tamen facile concedam, ea forsan postea ab aliquo posteriorum temporum verbosius amplificata fuisse, modo fateatur Cointius, cædis causam ab interpolatore non esse primo inventam, ac Actis illis insertam, cum eamdem Guilielmus Malmesburiensis ante medium seculi XII adduxerit. Opinor itaque non magnam admodum factam fuisse mutationem in rei substantia, etiamsi fortasse postmodum narratio pluribus verbis exornata fuerit.
[20] [ut ex prologo confirmatur,] Nemo hactenus, quod sciam, detexit auctoris nomen, scriptionis occasionem, & alia ad ipsum spectantia. Ingenue fateor, nec me ea reperire nisi per conjecturam, ad quam faciendam me movit membranaceus Bodecensis cœnobii codex, in quo leguntur Acta S. Frederici, quorum initium cum nostris sic omnino convenit: Sanctus igitur Fredericus Frisonicæ gentis archiereus, nobilis ex genere &c. Hisce autem Actis præmittitur sequens prologus.
Parvulus OEtbertus dum veni, nempe puellus,
Præsule Adawoldo Trajectum cum venerando,
Ex cujus studio locus ille nitet modo magno,
Sum mox antiqui ductus per mœnia templi
Orandi vere causa a quodam seniore;
Qui mihi, lustratis Sanctorum rite sepulcris,
Ostendit magni sepulcrum sancti Frederici:
Is cujus vitam flens narravit venerandam,
Qualiter & cultris fuerat percussus in extis;
(Quod suadente * vidit Ludovicus rex quoque jussit.)
Usque solum pronus studui tunc sternere corpus,
Viribus atque ejus veniam deposcere totis,
Esset quo Dominum meus intercessor ad almum.
Et quod poscebam, post hæc cito comperiebam.
Propterea parvam cupio componere chartam,
Si mihi nunc Christi concedit gratia summi,
Ipsius ex vita, quo non admixtio * magna
Hoc nobis tollat, senior plebs quod modo narrat:
Est quia combustus jam Danis forte libellus,
Ex ipso factus fuerat quod * magnus & amplus,
Cum multis aliis libris, veteris * dum funditus urbis
Trajecti muros heu! diruerent venerandos.
Idcirco memores fore non possunt seniores
Nostri, quid faceret vivus, dum carne maneret.
Sed quidquid recolunt, vel quæ verissima norunt,
Nunc sulcante stylo lentus peragrare studebo.
En quisquis schedam, rogo te, perspexeris istam,
Irridere velis ne me, tu domne: decennis,
Et puer indoctus nam feci, scito, rogatus.
[21] Nunc carmen illud notis aliquot illustremus, nostrasque conjecturas iis immisceamus. [ex quo etiam auctoris nomen, ætatem] Imprimis conjicio, Fredericianæ Vitæ scriptorem, nomine OEtbertum (divinare non lubet, an is fuerit Otbertus Notgeri Leodiensis episcopi discipulus, de quo fit mentio in Gestis Pontificum Leodiensium apud Chapeaville tom. 1, pag. 217) tempore pueritiæ suæ Ultrajectum venisse cum antistite Ultrajectinæ ecclesiæ Adelboldo, qui alias Albaldus, Athalbaldus, & forte etiam Adawaldus vel Adawoldus appellatur. Cum autem OEtbertus dicat, quod tunc magno Adawoldi studio locus ille niteret, colligo, hæc Acta ab OEtberto post annum 1015 scripta fuisse: nam Joannes de Beka de ædificiis, Adelboldi Ultrajectini episcopi cura exstructis aut restauratis, ita scribit: Adelboldus anno Domini MXV Trajectensem ecclesiam veteris structuræ destruxit, novæ fabricæ fundamenta jecit, quam cum ecclesia Tilensi paucis annis decentissime consummavit. De iisdem vero Wilhelmus Heda sic fusius loquitur apud me pag. 109: Anno MXXVII obiit Adelboldus episcopus, cujus excellens sapientia multis nota est, & qui summæ virtutis vir & consilii ubique prædicatur. Si de hoc cuiquam dubitare visum fuerit, respiciat Trajectum, diversis operibus ab illo auctum & ornatum, ibidemque novum monasterium sancti Martini miro ingenio ab eo fundatum & ordinatum, & mira celeritate paucis annis penne ad perfectionem perductum. Adde quod OEtbertus asserat, se Ultrajecti ductum esse ad templum antiquum nempe S. Salvatoris, in quo jacebat corpus S. Frederici, ut quasi distinguat a novo S. Martini, quod Adelboldus ædificaverat, aut saltem renovaverat.
[22] Præterea ex hoc prologo colligimus, Vitam S. Frederici olim fuse conscriptam fuisse, eamque in Danica Ultrajectinæ civitatis vastatione periisse. [& scriptionis occasionem colligimus.] Hanc jacturam utcumque resarcire conatus est OEtbertus litteris mandando ea, quæ a senioribus audiverat, quamvis non diffiteatur, plurima S. Frederici gesta oblivioni tradita fuisse. Cum vero dicat, se tantum velle parvam componere chartam de illius gestis, suspicor, Actis nostris satis prolixis aliqua postmodum addita fuisse, nisi fortasse chartam seu scriptionem suam parvam vocet respectu vetustioris libelli, quem magnum & amplum fuisse affirmat. Ut ut est, ferme ducentis annis post S. Frederici mortem ea conscripsit, quæ ex vulgari seniorum traditione acceperat. Quod autem in fine addit OEtbertus de sua ætate decenni, qua hæc scripserit, duplici modo interpretor. Forte significare vult auctor, quod ea decennis Ultrajecti audiverit, ac post aliquot annos audita litteris mandaverit. Fortasse etiam indicare voluit, quod ea admodum juvenis, puta quindecim aut sedecim annorum exararit, ususque est numero rotundo, qui illi metri causa necessarius erat. Etsi enim parachronismi aliique errores juvenili ignorantiæ adscribi possint, tamen tota scriptio, prout modo exstat, non videtur puero decenni conveniere. Hæc de Actis eorumque prologo sufficiant. Nunc ad controversam Fredericianæ cædis causam accedamus.
[23] Jam memoratus Actorum collector, & alii plerique scriptores eum secuti narrant, sanctum Fredericum suasu reginæ Judithæ a sicariis interfectum fuisse, [Baronius sibi non constat circa cædis Fredericianæ causam,] eo quod incestas illius cum Ludovico Pio nuptias reprehendisset. Huic opinioni adhæret eminentissimus Cardinalis Baronius, dum in notis ad Martyrologium Romanum sanctum Fredericum sancto Joanni Baptistæ, & Juditham Herodiadi comparat. Sed aliam plane sententiam amplexus est in Annalibus ecclesiasticis, dum ad annum Christi 838 num. 3 sic loquitur: Hoc enim anno Fredericum Trajectensem episcopum consummasse martyrium cum tradant, causam, quam puto confictam, referunt hujusmodi. Tunc relata causa, quam jam indicavimus, de Actis nostris ita judicat num. 7: Ceterum, quod multum ob connubium proscindatur in eis Ludovicus imperator, laudentur vero, qui ejus exauctorationis auctores fuerunt, episcopi, in quorum in eum accusationibus illatis nulla de his penitus habetur mentio, multaque etiam haud temporibus convenientia pariter coacerventur, in suspicionem venerunt, facta illa, nimirum concinnata fuisse ab alio, qui adversaretur tunc temporis Ludovico. Sed & cum nullum hactenus repererim ex veteribus, qui hisce scriptis testis accedat, suspectæ magis apud me fidei perseverant, aliamque potius cædis sanctissimi Viri causam præcessisse putarim. Fallitur Baronius, dum hæc Acta tempore Ludovici Pii ab aliquo ejus adversario composita esse suspicatur; ut ex supra dictis manifestum fit. Attamen non nego, eam famam forte a Ludovici & Judithæ inimicis sparsam Ultrajecti permansisse, atque ita postmodum ex seniorum narratione in hæc Acta relatam esse.
[24] [quam Guilielmus Malmesburiensis] Debuit hæc Judithæ accusatio seculo XI & XII satis vulgaris fuisse: nam Guilielmus Malmesburiensis ante medium seculi XII eamdem cædis causam memoriæ prodidit, dum lib. 1 de Gestis Pontificum Anglorum pag. 197 tale Vitæ Fredericianæ compendium texuit: Sed quia hujus viri Bonifacii, qui ante Winfridus dicebatur, toties se ingessit mentio, quiddam non adeo auditum cunctis & memorabile de Frederico ejus discipulo, quod aures meas attigit, stylo mandabo: nam & sanctitas magistri ex discipuli virtute potest conjici, quod habuerit ille domi, unde addisceret potentes non timere, mortem contemnere… Eubano * non adeo festinus successor propter ferociam gentis, apud Trajectum fuit Fredericus. Eum sanctitatis Bonifacii nectar spirantem, utpote nepotem & discipulum, Ludovicus Pius, filius Caroli Magni, eo promovit, licet multi tum pro se, tum pro suis adniterentur: primaque ordinationis die consessu dexteræ in prandio novum præsulem dignatus est. Multa ergo edulii parte consumpta, ad eum purpurati sermo dirigitur, ut recentis professionis memor, antecessorumque constantiæ sequax, sine acceptione personarum vera proponat, contemnentibus anathema indicat. At ille pudibundo lumine & dimisso capite, Recte, inquit, domine imperator, agis, qui professionis meæ teneritudinem sanctis animas hortatibus: sed, oro te, non gravetur majestas tua solvere, quod animi mei recessus diu volutarunt. Et ne longe exempla petantur: utrum piscem hunc mensæ appositum honestius est a capite, an a cauda aggredi? Ille præproperus, & quantum se inviscaret, nescius, a capite, respondit. Nec moratus Fredericus rapuit verbum dicens: Sic eat; domine auguste, sic eat, ut fides & pietas Christiana de tuis erratis te secure compellat, ne subjecti audeant spernere, quod te viderint tolerasse. Renuntia ergo incesto, quod contraxisti, matrimonio: quia ista Judith, quam tuo fœderasti lateri, proximo tibi affinis est sanguine; nec decet, ut thorus regius infametur libidine.
[25] Hoc dictum licet Ludovicus ægre accepisset, modesta tamen taciturnitate absolvit, [suasione Judithæ reginæ,] raptimque episcopum ad suam sedem ire laxavit. Verumtamen sermo, in tanta palatinorum frequentia effusus, occultari non potuit, quin omnium episcoporum regionis aures inquietaret, corda exulceraret, non frivolo dolore conferentium, quod episcopus novus talia aperta promulgasset libertate, qualia veteres ipsi nec tacito damnassent murmure. Quare ad audiendum * erecti frequentibus egere conciliis, ut, deducto cunnubio, cælebs viveret imperator. Itaque ipsum in ergastulum, feminam in monasterium includunt, conante quam maxime, ut supra dixi, Lothario Ludovici primogenito, ut is dictitabat, Christianitatis instinctu, sed revera invidiæ obtentu. Posterius vero, mediante Apostolicæ sedis pietate, molliori concilio decretum est, uti indicta pœnitentia legitimo de cetero lætarentur conjugio: & imperator quidem libens cessit sententiæ, rancorem adversus omnes benignitate mentis ejiciens. At Judith femineum virus exhalans, & in cœtu suorum de injuriis Frederici Trajectensis episcopi conquesta, quo potissimum auctore pertulisset mala, invenit duos, qui ad ejus interfectionem operam suam pollicerentur. Nec ista Præsulem latebant, qui esset ipsius deitatis sacrarium; sed venturos operiebatur intrepidus carnifices, accusabatque nebulonum moras impatiens martyrii cupido. Ita ipso mane, quo venturos non nesciebat, ad Missam se parat. Jamque albam induerat, cum ingressus puer, cujus erat officium admittere volentes dominum convenire, nuntiat imperatricis legatos pro foribus astare. Ille, impedimento excusato, jubet eos interim exspectare in triclinio.
[26] Missa cantata, sicuti erat sacris vestibus indutus, secretarium ingressus est, [patratam fuisse narrat;] illucque introduci lictores, semotis arbitris, mandat. Ingressos ita claritate visus & vestium reverentia perculit, ut animis concidentes etiam manibus sicas amitterent. Quo ille animadverso, qui vitam præsentem spe futuræ projecerat, ultro ad perficiendum, propter quod venerant, animavit percussores, ut resumerent animos, repararent vires, hortatus. Ita (quia nequitia facilis est ad persuadendum) sedentem adorti, alter a pectore ad inguina, alter per media ilia, sicas duxere. Tum ille comprehendens & constringens ambabus manibus vitalia defluentia: Abite, inquit, miseri, dum res clam meis est fidelibus, ne, si vos deprehenderint, actum de vobis sit. Sicarii vero velocitati pedum stimulos timoris addentes decurrere ad Rhenum, & inde brachiorum robore navem ultra impegere. Cubicularium interea supervenientem, percunctatumque, quid ita exsanguis sederet, turbide abegit, jubens cito de muro specularetur, si imperatricis nuncii Rhenum transissent: compertoque, quod longinquitas fugæ comprehendendi illos diffcultatem procurasset, clerum propere convocari jussit, totius tragœdiæ integro & sermone & sensu expositor. Imposita igitur per se antiphona, Aperite mihi portas justitiæ & cetera, vivens se mausoleo composuit, pulcra & venerabili morte cælum adeptus. Quod idcirco præter materiam exterius lecturis proferre duxi non inutile, ut Anglorum deputetur gloriæ, quod terras alienas illustrarent, peregrinante etiam sanctitate. Hæc Guilielmi Malmesburiensis narratio in quibusdam circumstantiis ab Actorum nostrorum auctore discrepat; at in assignanda cædis causa cum eo plane convenit. Unde assentiri non possum Cointio, qui in Annalibus Francorum ad annum Christi 838 num. 46 existimat, hanc cædis causam ab aliquo posterioris temporis interpolatore confictam esse: quamvis enim non diffitear, ut supra dixi, aliqua postmodum Actis addita aut inserta fuisse, tamen censeo, rei substantiam & eamdem cædis causam ab OEtberto ex seniorum narratione litteris traditam fuisse.
[27] [ac contra illius aliorumque narrationem argumentantur Galli,] Recentiores Galli pene omnes Juditham ab hoc sacrilego homicidio liberare conantur, & vulgarem narrationem, a quocumque demum profectam, impugnant argumento negativo, quod profecto hic robore suo non caret. In dissidiis domesticis, inquiunt, a privignis Judithæ nihil de incestis nuptiis objectum est. Lege, quæ scripta sunt a fautoribus Lotharianarum partium in gratiam Ebbonis archiepiscopi Rhemensis, Agobardi Lugdunensis Metropolitæ, Jessæi Ambianensis episcopi, & Walæ Corbeiensis abbatis, quos Ludovicus & Juditha sibi præ ceteris infensos habuere. Lege etiam librum Apologeticum aliaque opuscula, quibus ipsemet Agobardus causam suam defendit. Volve & revolve Acta, quibus Ludovici Pii exauctoratio describitur: in iis quidem Ludovicus dicitur perturbator pacis, in dividendo inter filios regno iniquus & inconstans, officii sui immemor, in administratione regni defes, antiquarum consuetudinum & religionis Christianæ contemptor, aliaque crimina ipsi objiciuntur; Juditha autem adulterii aliorumque scelerum insimulatur: sed in tanta scriptorum copia nullum prorsus invenies verbum de nuptiis incestis inter Ludovicum & Juditham. Atqui tamen hæc consanguinitas maxime contulisset ad finem, a Lothario ejusque sequacibus intentum, quo nitebantur Juditham a Ludovico separare. Unde Galli concludunt, hanc cædis causam in Actis nostris confictam esse.
[28] [quorum argumento expenso, lis indecisa relinquitur.] Ingenue fateor, hoc Gallorum argumentum adeo stringere, ut de liquida illius solutione desperem. Nihilominus ad minuendum illius robur, responderi posset, quod S. Fredericus fortasse primus detexerit aut libere reprehenderit istud consanguinitatis vinculum, de quo postea, mediante Apostolicæ sedis pietate, molliori concilio decretum est, uti indicta pœnitentia, legitimo de cetero lætarentur conjugio, sicut loquitur Guilielmus Malmesburiensis supra citatus. Inde vero sequitur, in Actis exauctorationis, aliisque Ludovici Pii accusationibus non debuisse objici illud matrimoni impedimentum, si jam Romani Pontificis acutoritate sublatum erat. Fieri etiam potuit, teste Malmesburiensi, ut imperiosa & impudica mulier (talis audit in libro apologetico S. Agobardi) odium conservaverit contra S. Fredericum, tamquam ambitioni suæ adversantem, eumque postmodum, data ultionis opportunitate, interfiei jusserit. Sed hanc conjecturam, utpote incertam, relinquimus. Sane non intelligo, quomodo hæc horrenda contra reginam accusatio Ultrajecti aliisque in locis antiquitus invaluerit, si Juditha nullo modo Fredericianæ cædis fuerit rea. Nolim tamen memoriam gravare illius reginæ, quam circa annum 836 beatus Rabanus in præfatione ad libros Judith & Esther ita laudat apud Mabillonium in Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti sec. IV, parte 2, pag. 42: Dominæ electæ, & merito magnæ pietatis, ab omnibus venerandæ atque amandæ, Judith augustæ, HRabanus servorum Dei servus æternam in Christo supplex optat salutem. Cum celsitudo magnitudinis vestræ at que largitio benignitatis, quæ non solum amicis, sed etiam inimicis, ab ipsius Domini ore instructa, prodesse didicit, plurimos faciat sibi devotos; nos etiam quantulacumque pars plebis, a Deo vobis commissæ, sub pietate vestra degentes, devotum cogitamus exhibere obsequium… De cetero, quia vos comperi, laudabili excellere ingenio, & sanctarum mulierum, quas sacra Scriptura commemorat, virtutes ac studium in bono opere imitari &c. Hic beatus Rabanus reddit rationem, cur opus suum ipsi dedicet, eique devictos inimicos gratulatur, & ulteriorem de iisdem æmulis victoriam precatur. Vides hic Juditham a Rabano tamquam piam feminam depingi, quæ a S. Agobardo aliisque ambitionis & lasciviæ accusatur. Cum igitur inter ipsos scriptores synchronos de Judithæ moribus non coveniant, litem Fredericianæ cædis indecisam relinquere cogimur, donec alicunde certa argumenta eruantur, quibus hæc Actorum nostrorum narratio confirmetur, aut manifestæ fictionis convincatur. Nos interim ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris Acta qualiacumque hic subjungimus, de quibus lectori liberum esto judicium.
[Annotata]
* lege suadens
* forte oblivio
* lege qui
* abundat libris vel veteris
* lege Eobano
* forte audendum
ACTA FORSAN AUCTORE OETBERTO
Ex Ms. Ultrajectino sancti Salvatoris.
Fredericus episcopus martyr, Ultrajecti in Belgio (S.)
BHL Number: 3157
EX MS.
CAPUT I.
Sancti Frederici pueritia, pia institutio, clericatus, virtutes & sacerdotium.
Sanctus igitur Fredericus, Frisonicæ gentis archiereus a, nobilis ex genere, sed nobilior extitit sanctitate. [S. Fredericus pie transigens pueritiam,] In prima etenim ætate sua magis angelicam quam terrenam ducebat vitam: quoniam cœtibus virorum Deum timentium se intermiscens, omnino lusibus suorum se subtraxit coætaneorum. Ad ecclesiam libenter currebat, & quidquid ibi legebatur vel cantabatur, intente audiebat, domumque rediens matri suæ verba, quæ intelligebat, referebat. Ob hoc mater sua læta facta, non voluntate patris, ad litterandum eum quibusdam commisit patribus, ipsosque muneribus frequentans & precibus, rogavit, ut eum sanctæ religionis docerent semitam, malique vitare consuetudinem.
[2] [a matre instituendus traditur Ricfrido episcopo Ultrajectino,] Interea cælitus visum est ei in conticinio, ut puerum inde tolleret; & S. Ricfrido b Trajectensis ecclesiæ pontifici commendaret. Quæ mox ingenti repleta gaudio, quia divinam eum sciebat regere clementiam, patre licet invito simul eunte, Trajectum usque perduxit, & pontifici jam dicto commendavit. Præsul autem spiritu prævidens prophetiæ, quod in pontificali regimine post mortem sibi deberet succedere quasi filium & heredem liberalibus simul, & ecclesiasticis ad liquidum imbuit doctrinis: ipse vero conversabatur in melius, & semper gradus sanctarum ascendebat virtutum.
[3] [a quo minoribus Ordinibus,] Bis binis etenim benedictionibus c dum adolescens sanctissimus adhuc sub scholis degens foret auctus, suum, quod ei fuerat injunctum, non neglexit officium, sed cunctis tam majoribus quam minoribus per se perspicuum tribuebat dogmatum d. Quosquos infra domum Dei risu vel aliquo joco vidit errantes, blande suaviterque, ne ita facerent, admonuit, eosque ut cultus religionis agere * deberet, edocuit. Multos vero, qui primi parentis noxia detenti fuerant culpa, catechizavit; lucisque perpetuæ præco, quæ mundum illuminat cunctum, lucifugos ex eis depellebat dæmones. Ad euangelizandum populis Dei Euangelium semper erat paratus, recolens Scripturæ dicentis: Clama ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam, & annuntia populo meo scelera eorum. Audiens eum prudens prudentior fiebat, & eo loquente, digitum ori suo ponebat.
[4] [& subdiaconatu initiatus,] Deinde cum manum ad aratrum mitteret, nec retro respiceret, quo regno Dei aptaretur, subdiaconus ordinatur. At cum sanctioris vitæ epithymia e vigiliis & orationibus, jejuniisque jugibus, pro Christi nomine corpus suum cœpit affligere, gloriamque pro nihilo ducere humanam, sciens quoniam cum interierit homo non sumet omnia, neque descendet cum eo gloria domus ejus. Quidquid etiam suorum bonorum habebat, per manus miserorum in regnum fecit deportari cælorum, quo nec erugine, vel tineis demolirentur, nec furibus effoderentur. Quapropter in illa cælesti theca semper cor habuit intentum, in qua suum thesaurum sciebat esse reconditum. Erat enim verus Israëlita, cujus in spiritu nullus nutriebatur dolus, aut cujus ex ore nullum aliquando auditum est exisse mendacium.
[5] [variis fulget virtutibus,] Neminem lædebat, neminem defraudavit vel odio habuit: nemini, quod sibi noluit fieri, fecit. Ad communionem corporis & sanguinis Domini sacrorum portitor vasorum custodivit se ab uxoribus mundum & castum, & pene ab omni carnali immunditia liberum: sic his, qui hujusmodi sunt ordinis, per prophetam jubetur dicentem: Mundamini, qui fertis vasa Domini. Postquam gloriosus Vir factus est diaconus, qualiter in Dei servimine desudaret die ac nocte, nullius oratoris lingua versatilis valet comprehendere dictis. Erat itaque juxta præceptum apostolicum pudicus, non bilinguis, non multo vino deditus, non turpe lucrum sectans, ineptas fabulas devitans, seniores non increpans, minores non contemnens, habens fidei dindimum f in conscientia bona. Exemplum vere fuerat fidelium in verbo, in conversatione, in caritate, in fide, in castitate, in patientia, in humilitate, in temperantia, in omni morum probitate gradum sibi acquirens optimum, & fiduciam multam in Christo Jesu. Tantus etiam ardor fuerat in eo Spiritus sancti, ut nec de adversis posset frangi, nec de prosperis extolli.
[6] Idcirco dominus Ricfridus, cum talibus eum fulgere videret in virtutibus, [ob quas sacerdos ordinatur.] nimio repletus est gaudio, quod talem mereretur habere successorem; illumque post eum jubens esse secundum, ipsum, quamquam invitum, ordinavit presbyterum. Nomen autem ejus divina providente clementia, per universam terram in tantum subito factum est encefalum g, ut etiam regales verberaret aures, & a cunctis honoraretur, veluti vir Apostolicus, cum pontifex Ricfridus, vir omni bonitate prædicandus, febre paululum tactus, plenus dierum, sicut a Deo fuerat præordinatum, terræ reddidit terrenum, Domino autem quod suum fuerat perpræclarum, stipatumque legionibus angelorum remiserat spiritum. Quo honorifice sepulto, clerus & populus sancto Spiritu inspirati, dicunt, se non alium eligere aut superponi [velle] episcopum, quam Fredericum, hominem videlicet venerandum.
ANNOTATA.
a Ἀρχιερεὺς vox Græca est, quæ significat pontificem vel præsulem, & cujus radix est ἀρχὴ principatus & ἱερεὺς sacerdos, quasi ἄρχων τῶν ἱερέων, id est princeps sacerdotum. Unde patet, quod auctor per hanc vocem, apud Latinos non usitatam, intellexerit Frisicæ gentis episcopum.
b Hic dicitur fuisse septimus Ultrajectinæ ecclesiæ episcopus, cui quidam sex, aliqui novem, alii denique viginti regiminis annos attribuunt. Certe diu episcopatum gerere debuit, si S. Fredericus puer ipsi jam episcopo ad erudiendum traditus fuerit, eique in episcopatu immediate successerit, ut Acta nostra aliique auctores tradunt
c Puto, quod Auctor bis binis benedictionibus significare voluerit quator Ordines sacros, quos vulgo vocamus minores. Surius hanc obscuram phrasin non intelligens, ita stylum mutavit: cælestibus auctus benedictionibus &c.
d Dogmatum forte hic idem significat quod dogma; nisi quis velit esse constructionem Græcam, quam subinde imitantur Latini dicendo perspicuum orationis pro perspicua oratione aut incerta viarum pro incerta via.
e Hic Auctor noster iterum Græca voce utitur: nam ἐπιθυμία Græce idem est quod Latine concupiscentia vel desiderium.
f Vocem dindimum, quæ in duplici Ms. clare legitur, diu frustra quæsivi in lexicis tum Græcis tum Latinis: At quid Auctor per eam velit indicare, colligo ex his verbis Apostoli 1 ad Timotheum cap. 3 ℣ 8: Habentes mysterium fidei in pura conscientia. Igitur dindimum idem hic debet esse quod mysterium, ut patet ex verbis citatis, ad quæ haud dubie Auctor alludit.
g Auctor hic rursus affectat Græce loqui: nam ἐγκέφαλον apud Græ est id, quod in capite vel in vertice est. Unde per nomen encephalum voluit dicere, quod nomen S. Frederici factum esset celebre vel summum.
* lege agi.
CAPUT II.
Promotio ad episcopatum post diuturnam recusationem.
[Mortuo Ricfrido, ad episcopatum postulatur;] Interim rex Ludoicus, Caroli Magni principis cipis filius, in una civitate forte veniens juxta Rhenum, Judith conjugem suam secum adduxerat consecrandam, quoniam ne excommunicaretur ab episcopis, eo quod ejus esset neptis, eam in partibus Galliæ tenere non audebat. Qui etiam, comperto præsulis obitu, per legatos mandaverat suis senioribus sanctæ Trajectensis ecclesiæ, ut beatum Fredericum sibi vellent episcopum acclamare, & cum summo honore electum ad ejus ducere palatium, nesciens quia voluntas esset omnium, quod & ipsius, suorumque fuerat primatum.
[8] [sed ille huic postulationi resistens,] Statim ut hæc Vir Dei cognovit se dignum tanti honoris, humiliter excusavit, & per se sceleratus a, si pontifex fieret eorum. Populo autem econtra clamante, neminem illo inveniri posse digniorem, quem vellent habere rectorem, Vir Dei ingemens obtorpuit, lacrymatusque coram cunctis ait: Cum sim homo peccator quomodo possum Dei ovium existere pastor? Cur me, qui, proh dolor! regem nescio, vultis habere rectorem, quorum omnium me cognosco citeriorem, & obsoletiorem *. Sinite, inquit, finite, & ad alium digniorem me, vos vertite; quia nil, quod Deo sit placabile, in me invenietis stabile. Igitur Paulo attestante apostolo, veluti nostis, episcopum oportet esse irreprehensibilem, sobrium, prudentem, ornatum, pudicum, hospitalem, doctorem, yreneum b, non vinolentum, non percussorem, sed modestum, non litigiosum, non cupidum, non neophytum, suæ domui bene præpositum. Idcirco dum domui meæ præesse nescio, qualiter ecclesiæ Dei diligentiam habebo; & qui peccati trabem de oculo meo eruere non valeo, quo pacto festucam de oculis aliorum amputabo?
[9] [ad regem accersitur,] His & aliis jam dictis similibus, missi sunt iterum viri potentes ex palatio, qui nuntiaverunt illi, si vellet regis habere gratiam, ut ad eum, quantocius posset, cum majoribus natu circa Rhenum venisset. At ille fine mora consurgens: Non est, inquit, contradicendum regis nostri imperio, sed ad ejus obsequium quodcumque jusserit, nobis est faciendum. Hæc enim loquens æstimabat apud regem excusare, se præsulatus dignum non esse, plebisque scitum prodigere: Rhenumque sic transiens ad regis usque pervenit regiam. Quem ut Ludoicus elevatis oculis ex adverso sibi videret adstare: Bene te, ait, serve Dei gratulor advenisse, datoque osculo sessum super appositam eum rogavit ire sellam. Tunc cunctis, qui aderant, accersitis arcomegistis c, & magnatis palatii, rex plebem interrogat, Trajectensem quem desiderant habere rectorem, seseque promittit eumdem illi superponere, quem ipsa vellet eligere. Cui omnes, dum adhuc conquiescerent, a minimo ad maximum, tale dedere responsum: Vivit Dominus Deus, quia non eligitur hodie alius, quam dominus, qui præsens est, Fredericus. Hunc agnoscimus, hic ab infantia sua nobiscum est conversatus; opus, quod Deo fuit placitum, hactenus est operatus Quo dicto, rex beato Viro jubet sacerdoti, ut sacerdotali veste vestitus, accedat ordinandus, dicens, hoc esse Dei velle, quod omnes habebant in mente, & econtra se nullo modo debere resistere.
[10] Vir autem Dei, ut hæc hausit, obortis surrexit lacrymis, [ac nequidquam reluctans,] regemque pronus adoravit, & infit: Precor te, domine mi rex, ne eis acquiescas in hoc, quod postulant: sed sanctiorem me, te jubente, eligant, & quidquid jure hereditario possideo, tibi, si in his mihi adjutor fueris, firma stipulatione trado. Non valet itaque pastor, qui veniente lupo nec ipsius nec gregis valet esse defensor. Filassere d gregem Dei nequeo, quia lupum a me ipso abigere non valeo. Timeo vir probrosus plebis sanctæ fieri episcopus, quia quod infirmum fuerit ignoro solidare, ægrotum sanare, confractum alligare, abjectum reducere, perditum quærere. Est horrendum, Paulo apostolo testante, incidere in manus Dei viventis, cujus per prophetam vox ista est comminantis: Væ pastoribus, qui pascunt semetipsos. Et item: Ecce ego ipse super pastores requiram gregem meum de manu eorum, & sanguinem pereuntis in die tribulationis exigam ab eis.
[11] Taliter cum sermonem suum duceret in longum, [post longam orationem,] rex illi, per nomen adjurato Christi, baculum tradidit pastoralem; eum quoque ordinari episcopum in sua præsentia præcepit. At ille cum videret nullo modo se posse excusare, mœstus, sequente multitudine militum, ordinaturus * sanctum introivit templum, pansasque ad cælum erigens palmas, hujuscemodi orationem gemendo fudit ad Dominum: Domine Deus omnipotens, qui in Trinitate perfecta dominaris, & regnas, cui secreta nota sunt omnia, qui es scrutator renum & cordium, tu scis, quam invitus, & coactus [accedam] ad regendum præsulatum, quia non cognosco me talem in mente & corpore, qualem te scio me velle habere; tamen super hæc omnia credo, Domine piissime & amantissime, quod voluntas tua sit ista: propterea te totis exoro gemitibus, quoniam tibi soli peccavi, & malum coram te usque in præsens feci, ut delicta juventutis meæ & ignorantias meas mihi dimittas, & de præteritis malis veniam concedas, atque de futuris custodias, quo reductus ad viam veritatis nocte & die legem tuam meditari, scrutarique valeam, & facere quod in tuis placitum sit oculis. Sana me, Rex æternæ gloriæ, medicus medicorum, cura languidorum, recuperatio cunctorum hominum in te sperantium, salvum me fac & salvus ero; quia tu es laus mea, lux mea, pax mea, spes mea, gloria mea, pulchritudo mea, beatitudo mea, refugium meum, vita mea, fortitudo mea, consolatio mea, illuminatio mea, corona mea, qui vivis, & regnas per omnia secula seculorum. Amen.
[12] [ad Deum fusam,] Misericors & miserator, qui neminem vis perire, sed omnes salvos facere, pœnitet me de meis criminibus, quæ contra tua hactenus feci præcepta, idcirco recipe me pœnitentem & peccatorem in tua misericordia confidentem; quia tu dixisti: Vivo ego, non volo mortem peccatoris, sed ut magis convertatur & vivat. Exaudibilis Domine, exaudi me orantem, sicut exaudisti latronem, dum in cruce penderet, sero pœnitentem, & da mihi spiritum sapientiæ & intellectus, spiritum scientiæ & pietatis, spiritum consilii & fortitudinis, spiritumque tui timoris, & pone verbum tuum in ore meo, quo populum tuum docere possim secundum velle tuum, & fac me fortem & stabilem in tuis cæremoniis, ut armis tuæ circumcinctus protectionis omnes meos gregisque tui mihi commissi visibiles, & invisibiles devincam contra facientes. Confirma me in omni opere bono, & dirige gressus meos in semitis tuis, & non veniat mihi pes superbiæ, neque manus peccatoris moveat me. Pone custodiam ori meo, & ostium circumstantiæ labiis meis, ne verbum ex eis egrediatur in conspectu tuo falsum, sed quod tibi sit omni tempore placitum: custodi etenim gregem tuum, rex regum, & Dominus dominantium, pastor partorum, cui ego criminator præferendus sum pastor, ne lupus rapax circumiens, [& quærens] quem devoret, ovem ex eo aliquam abstrahat, vel dilaniet; sed tua sancta dextera semper illum protegat, atque foveat. Tu scis, Domine, cui * rei indigeo & quid petere debeo: promptum fac in me quemadmodum spero & confido in te.
[13] [sit episcopus, & regis convivio excipitur.] Cum finis vix foret orationis, rex cum aliis superveniens episcopis Sanctum ordinare fecit supramemoratum mirum in modum [solicitum] circa frequens ministerium. Clerus autem & populus de benedictionibus illius multum lætificatus, quid laudis, quid gratiarum actionis Domino redderet, longum est narrare per singula. At ubi fuit peractum, quod ad opus pertinebat divinum, imperator clerum & omnes, qui aderant, nobiles, atque ignobiles ad suum invitavit convivium, ac per amorem Viri beatissimi diem illum, quasi festum maximum, cum magna lætitia, perducebat ad vesperum. Domnus vero Fredericus, Ceciliæ memor exempli, quamvis corpore videretur interesse convivio, tamen spiritu epulabatur cum Domino, istos secum tacite revolvens versiculos: Ciba me, Domine, pane vitæ, & aqua sapientiæ, vinoque compunctionis pota me, quoniam dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. Deinde consumpto surgens ex prandio, more solito vacabat in divino eloquio, remedium suorum scelerum deposcens a Domino: non parvipendebat hoc in animo, quod sibi commissum fuerat in episcopio.
ANNOTATA.
a Sensus hic obscurus est. Suspicor sic legendum esse: Humiliter excusavit, ut per se sceleratus, si pontifex fieret eorum. Id est, se excusavit, quasi scelus admissurus, si eorum fieret episcopus.
b Hic iterum intrusa est vox Græca, qua auctor significare voluit pacificum, quamque composuit a verbo εἰρηνεύω id est pacem colo vel in pace vivo.
c Rursus importune occurrit vox Græca arcomegistis, quam auctor, forte posuit pro archomegistis, & derivavit a radice ἀρχὸς id est princeps, & μέγιστος, quæ vox maximum significat; acsi diceret: accersitis principibus maximis vel magnatibus palatii.
d Verbum Græcum φυλάσσω vel φυλάττω, id est custodio, hic ad latinam inflexionem detortum est; ita ut filassere, seu potius phylassere gregem, idem sit quod custodire gregem.
* id est magis inquinatum
* lege ordinandus
* lege cujus
CAPUT III.
Reprehensio a S. Frederico facta regi ob illicitas ejus nuptias.
Transcurso igitur tempore nocturno, & fugato lucifero, jam sole surgente secundo, rex secum volvens in animo propter connubium illicitum a beato Friderico se forte maledici posse, [Rex neo-episcopum hortatur ad tollendas incestas Walachrorum nuptias,] jussit illum accersiri, & coram, qui aderant, præsulibus placando, dictis alloquitur talibus: Elegit te, carissime, Dominus sibi in sacerdotem magnum, quia ad hoc opus te cognovit idoneum: sed ut prædicationis, & admonitionis in studio [opinio] de te maneat, [curam habe] ferocium (suppliciter, mi, rogito) maritimarum gentium a: est enim insula, Walacram b nominata, tibi, ut reor, satis nota, in qua proh dolor! quod ad meas nuper pervenit aures, quisquis * neptem, aut quod pejus est, sororem, vel ipsam in matrimonio ducit genitricem. Ipsam vero; sicut notum est omnibus, aratrum, non circumspiciendo, recte tenentes sancti tui excoluerunt antecessores, & quod remansit incultum, tibi sine dubio reliquerunt excolendum. Quapropter te per Deum vivum adjuro, ut si quis nobilis aut ignobilis, dominus aut servus, dives aut inops a religione erraverit Christiana, & talibus, ut supra diximus, se polluerit criminibus, cum primum ad tuum pervenerit auditum, corrigas illum, & si correctus de prava sua non fuerit via reversus, & te vel Ecclesiam non audierit, ex communione omnium in Deum credentium auctoritate tibi tradita separes & condemnes, ut sit tibi sicut ethnicus & publicanus, donec ad Dominum nostrum, qui semper est paratus ad miserandum, si vera pœnitentia ductus, fuerit conversus.
[15] Quo dicto Præsul gloriosus ingemuit, & e contrario respondit: [sed parabolice a S. Frederico] Magno quidem, domine, ligasti me juramento: sed si salva gratia tua hæc fecero, mihi dicito? Cui rex quasi jam securus sui dixit: Non solum salva gratia mea hæc feceris, sed etiam, si volueris, adjutorem me in omnibus habebis. Ad quod ille repletus Spiritu sancto & memor sermonis ad Jeremiam dicentis: Probatorem dedi te in populo meo robustum, ut scias & probes viam eorum, regi inclinavit & infit: Dic mihi quæso, domine mi imperator, an rectius sit ad caput, vel ad caudam manducando incipere piscem, aut primum vel in altum ducere murum, & postea collocare fundamentum?
[16] Rex autem ut hausit, quid sibi talis vellet interrogatio secum admirans, ait: Piscis, ut opinor verum esse, ad caput manducando incipitur, & sic ad caudam usque consumitur. [de incesto suo matrimonio reprehenditur,] Fundamentum imprimis collocatur, & deinde murus in altum erigitur, quia sine fundamento opus minime stabilitur. Bene, inquit sanctus Fredericus, judicasti. Propterea te, quem verum caput & fundamentum sanctæ suæ Ecclesiæ præfecit Deus, ut bonum cunctis existeres ad exemplum, aggrediar, & demptis in capite vitiis, ac fundamento firmiter collocato, per corpus ad caudam pro posse meo Dei auxilio pervernio, & murum in altum erigo. Itaque, domine, putas te stare: idcirco quamvis gravis sit casus, cave ne gravius cadas. Habes enim in conjugio tibi junctam Judith neptem tuam, Welpi Bavariorum Ducis videlicet filiam, quam si non dimiseris, & pro commissis dignam Deo pœnitentiam non egeris, permaximum excidium regni tui tibi prædico esse futurum, & hunc sermonem dominicum in te veraciter complendum: Surget gens contra gentem, & regnum adversus regnum. Tradet autem frater fratrem in mortem, & pater filium, & insurgent filii in parentes, & morte eos afficient.
[17] [& multis rationibus,] Hæc si tuis non fuerint temporibus impleta, ista pro certo poteris Deo propitio sine crimine frui femina. Ceterum completa si extiterint, scito, quod nuptiæ tuæ in conspectu ipsius gratæ non fuerint. Scriptum est enim: Omnis homo ad proximam sanguinis sui non accedat, ut reveletur turpitudo ejus. Et iterum: Anima, quæ fecerit quippiam ex istis, peribit de medio populi sui: & in suis Salomon proverbiis dicit: Qui autem adulter est propter cordis inopiam, perdet animam suam. Turpitudinem & ignominiam congregat sibi, & opprobrium illius non delebitur, quia zelus, & furor non parcet in die vindictæ. Et Paulus Apostolus ad Corinthios scribens ait: Fugite fornicationem: omne peccatum quodcumque facit homo, extra corpus est: qui autem fornicacatur, in corpus suum peccat. Et item: Fornicatores, & adulteros judicabit Deus. Tibi etenim, domine, si foret conjux legitima non ex tuo sata sanguine, deberes animadvertere, quod idem adhuc divinitus sermocinator edocet vivificus: Qui habent uxores, quasi non habentes sint. Beatus vero Gregorius quid in canonibus de talibus dicat, ne irascaris, si dixerimus. Si quis duxerit neptem in conjugio, anathema sit.
[18] [minisque] Propterea si tormentum vis evadere perpetuum, & ad regnum pervenire cælorum, vera ductus pœnitentia, spretoque tali conjugio, convertere ad Dominum, ut tibi tuum dimittat commissum: quoniam vana hujus mundi est gloria, & omnis caro fœnum. Ad hæc etiam dum circumstantes in multis faverent pontifices, & ad destruendum tam invisum conjugium de sacris plurima proferrent testimonia Scripturis, vidit beatus Fredericus regem ea non animadvertere, ut debuerat, ad fandum rursus os suum aperiens dixit: Imperator bone, secundum Apostolum Domini, Deum debemus timere, mandataque ejus custodire; te autem honorare, & bonis in actibus consentire, malis resistere atque corrigere, Domino teste, qui ait: Si non fueris locutus, ut custodiat se impius a via sua, & ipse impius in iniquitate sua morietur; sanguinem vero ejus de manu tua requiram. Quapropter, domine, si tua tibi non annuntiavissemus peccata & non arguissemus te ab impietate tua, non convertereris, & viveres: & nos, qui non arguissemus te, qui, nobis tacentibus, peccares, flammis perderet perennibus. Est igitur nostrum officium, ut sanemus spiritali consilio peccatis infirmum.
[19] Vix ut ea erat fatus Præsul Deo dignus, imperator erubuit, [ab eo deterretur.] & ad tempus pœnitentia ductus lacrymatus est, dimissisque in terram luminibus suspirans ait: Peccavi, & a via erravi vera; reum me reddo, vestroque subjectus judicio libentem me de commissis emendabo. Cui econtrario dixit Episcopus: Quod si ex corde feceris, a Deo recipieris, qui, ut ajebas, multum est misericors ad miserandum, & erit tibi in patrem, & tu illi in filium, si saltem retro ab illo non recesserit cor tuum. Domum tuam noli ædificare super arenam, ne, dum venerit imber & influxurus est fluvius, & flaturus est ventus, impingant in illam, & cadat, & ruina ejus magna; sed leva de arena, & pone supra petram: nos autem non cessabimus pro te orare, & postulare, ut implearis agnitione voluntatis Dei in omni sapientia, & intellectu spirituali, & ambules digne coram illo per omnia placens. Tu autem teipsum tenta, & proba, si es in fide. Reddet pro certo in die judicii tremendo unicuique secundum opus suum.
ANNOTATA.
a Ita adjuvandus fuit hic sensus; alioquin non erat intelligibilis.
b Valachria seu Walachria, vulgo Walcheren, est insula Belgii in Zelandia, cujus præcipua urbs est Middelburgum. Ejus circuitus dicitur complecti circiter virginti octo millia passuum.
* lege quisque
CAPUT IV.
Virtutes in episcopatu, zelus apostolicus & constantia.
His tandem finitis sermonibus, cum ceteris pontificibus beatum Virum rex vocabat ad prandium, [S. Fredericus Ultrajectum reversus, & a civibus summo gaudio exceptus,] & deinde salutatum, cum summo honore direxit Trajectum. Et dum perventum fuerat ad Rhenum, clerus qui remansit, & populus vulgusque promiscuus ex illa regione in unum congregatur, illi ruit obviam protinus, ac Deo pro pastore optato gratias agens innumerabiles, cum condignis ad castrum duxerunt eum laudibus, & in sui templum sanctum beatæ Virginis atque Dei Genitricis Mariæ, in quo sepultus cum sociis continetur martyr Bonifacius a, intronizatus est. Ipse enim more solito singulorum orando altaria lustravit Sanctorum, cantansque illo die Missam, & sermonem suum fecit ad populum, dansque ei benedictionem post completum officium, valedixit, & abire permisit. Mansit vero in eodem castello tempore non modico docens & pacem faciens in populo, & quidquid in pago illo vetusti erroris colebatur, divino exstirpavit, atque peremit eloquio.
[21] [multa bona opera exercet,] Non exaltabat se de dignitate præsulatus, sed juxta sermonem divinum, quanto fuerat magnus, tanto humiliabat se in omnibus. In dandis eleemosynis, ut prius fuerat, largus, in receptione peregrinorum assidue paratus, captivorum & compeditorum liberator maximus, infirmorum visitator, nudis vestium dator, cunctis affabilis, & amabilis, vigiliis & orationibus deditus, dicens Domino, psalmistæ Davidis ad exemplum, septies in die, ac nocte laudem. Semper uno eodemque extitit animo, odium & iræ in eo dominatæ sunt nullæ, sed pacem & concordiam gerebat in pectore, longeque remotus ab illo, nulli secundus morum probitate fuerat, & bonitate. Quidquid etiam in mœnibus templi, & domiciliis fratrum atque in muris castri fuit lapsum restaurans: religiosioribus ex numero clericorum, & laicorum papum illud b, ne quid erroris nasceretur, commendavit ad custodiendum. Ipsum sibi commissum cupiens lustrare pontificium, ad insulam jam dictam primum ob euangelizandi studium iter disposuit suum.
[22] [& insulam Walachriam adit,] Salutatis quidem ex ordine fratribus domus, navem conscendit Episcopus, & vento prospero, ut libuit, Walachram applicuit, ingrediensque insulam perrexit ad ecclesiam; & interim viridibus in pratis suum jussit figi tentorium. Quem dum incolæ illius viderent adesse patriæ, multi, quibus sana fuerat mens, undique confluxerunt ad eum, & cum honore condigno susceperunt; plurimique vero supradictis polluti criminibus, adversus eum jam arma parabant, velut ad prælium, dicentes illum interimi, si ipsis aliquid faceret incommodi. Hoc dum ad Præsulis pervenisset auditum, sanctam jussit cunctis annuntiari synodum, & quicumque non veniret, se sciret excommunicandum, & post vitæ transitum, æternum supplicium minabatur. At illi cum ista pro nihilo ducerent, & in perversitate sua permanerent, soli seniores ad sanctam venerunt synodum, & in omnibus, ut justum fuerat, extiterunt obedientes.
[23] [ubi incestos incolas oratione & labore,] Beatus autem Pontifex, ut vidit indurata corda eorum, & se frustra in acquisitione eorum laborare, flendo omnes, qui aderant, suppliciter rogitabat senes, ut in destruendis tam invisis conjugiis, quam melius possent, adjutores existerent, & Domino talentum duplicatum offerent. Quod illi complentes ubique perrexerunt, supradictos admonentes, & postulantes, ut ita non facerent, sed veniam Episcopi, cui ad regendum erant commendati, quærerent, & culpabiles se in omnibus redderent, ne, si forte hæc negligerent, Dominus plagis, aut in barbaris, aut aliis in pestibus vel in fame totam illam consumeret terram, eo quod illum superpositum illis despicerent pastorem: ipse enim cum clericis in sancta remansit ecclesia gemitibus inenarrabilibus orans, & deprecans Dominum, ut aperiret corda illorum, & daret eis sensum agendi pœnitentiam, ac bono in opere permanendi constantiam, ne post emendationem scelerum, veluti canes, redirent ad vomitum.
[24] Tunc ejus oratio exaudita est pro certo: nam die sequenti illo cum clericis de divina sermocinanti Scriptura, [ad pœnitentiam adducit.] ex villis per gyrum fit ad eum populi concursio maxima quærens ex corde veniam, & promittit dignam de omnibus agere pœnitentiam. Præsul de talibus continuo mirum in modum lætus effectus, sanctam intravit synodum, & dixit eis, nullam posse agere dignam pœnitentiam, nisi prius relinquerent, & execrarent conjugia, & juramine firmarent, ne ea post hæc repeterent. Quod dum cuncti devote peregissent, & jam pœnitentiam susciperent secundum commissum, Vir Dei per aliquos inibi mansit dies, docens eos illa, quæ sunt Dei. Ut autem inde abiit, magnæ sanctitatis ad custodiendam plebem illic reliquit presbyteros; valedicensque omnibus ordinatim, suas in redeundo lustravit parochias, cunctisque bene dispositis, Trajectum venit, atque aliquamdiu ibi moratus est. Deinde prædicando, & ecclesias construendo totum circuiens episcopium, Domino suo, non minimus agricolarum, vineam replantavit speciosam, ac familiæ, supra quam fuerat positus, cibum dedit in tempore, ut cum inveniret vigilantem, & sic facientem, & talentum simplum sibi traditum, duplum reddentem, constitueret eum supra bona sua, atque suum duceret in gaudium.
[25] Imperator ergo, ut novit omnia erga beatum Fredericum fieri prospera, [frustra S Fredericum ad suas partes allicere conatur regina,] & nihil diabolici erroris in illa pullulare patria, timuit illuc diutius cum prohibita manere femina, sed versus Galliam remeans salutavit & dixit: Hunc nobis contrarium ob causam nostram si potes ullis flectere precibus, aut obcæcare pecuniis Pontificem, facito; si vero non vales, minis extorquere nitere. Quod illa ad jussum domini sui plerumque tentans, aliquando precando per epistolas, nunc innumerabiles præbendo gazas, Sanctum virum, qui nullius pecuniæ speravit in thesauris, ad id conabatur flectere, ut sibi tradita auctoritate coëundi & in conjugio permanendi, eis licentiam vellet concedere. Ad hæc dum ille sæpe reluctaretur, & talia sine summi Pontificis, & aliorum præsulum judicio fieri non posse diceret, regina ut comperit, in iram exarsit, miserabilique obcæcata amore, secus haud jussa, imperatorem est secuta, multisque causis Deo carum cœpit accusare Pontificem, jam tenens in mente, qualiter posset eum in futuro perdere.
[26] Tali etenim, ut fertur, post hæc mansit in flagitio, [quæ luxuriæ arguitur.] ut non solum videretur ei satis cum cæsare peccavisse, sed etiam quemdam Bernardum, imperatoris in baptismate filium, adolescentem videlicet Deum timentem, ut quondam æthiopissa Joseph patriarcham, est aggressa, & ut secum cumcumberet sæpe postulabat. Hoc ille Dei inspiratione inspiratus dum negaret, & maximum peccatum esse diceret perpetrare adulterium, Judith, proh dolor tali nomine nec digna! excanduit, timensque tam nefandam ipsius denudari suggestionem, omni spurcitia, & dolo plena, juvenem adhuc innocuum more æthiopissæ cœpit frequenter accusare ad cæsarem, quod eam vellet vi opprimere, atque rem illicitam secum perpetrare. Quam rem ut jam dictus cognovit Bernardus, voluit se de imposito crimine expurgare ac imperatori, cum duobus filiis Lothario, & Ludoico consedenti in palatio Theodonis c, omnem facere justitiam; sed non erat aliquis, qui cupientem armis pugnare ausus esset aggredi. Ista autem cum dominus comperisset Fredericus, multum doluit, & more Samuelis pro Saul orantis, inenarrabilibus pro cæsare, suaque perfida conjuge, ut resipiscerent, ad Deum intercedebat precibus.
ANNOTATA.
a Eo tempore S. Bonifacii sociorumque martyrum corpora non amplius erant Ultrajecti, ut videri potest in Vita S. Bonifacii, ad diem 5 Junii in Actis nostris illustrata. Sed forte Auctor more satis usitato sumit totum pro parte, ita ut tantum significare velit, aliquas S. Bonifacii sociorumque reliquias tunc temporis Ultrajecti conservatas fuisse.
b Suspicor, hic legendum esse pagum illum, tametsi duplex Ms. diserte exprimat papum illud. Suspicionem meam auget numerus præcedens, in cujus fine narratur, quod S. Fredericus exstirpaverit, quidquid in pago illo vetusti erroris colebatur. Præterea hanc aut similem vocem videtur exigere sensus, cum papum in lexicis non reperiatur, nihilque significet.
c Hic locus vocatur communiter villa vel palatium Theodonis & a Theodone, homine Franco, conditore suo nomen accepit. Situs est ad ripam fluminis Mosellæ inter urbem Mediomatricos & Circam, Gallice autem vulgo vocatur Thionville, & Germanice Diedenhoven. Plura, si lubet, de eo vide apud Adrianum Valesium in notitia Galliarum pag. 551.
CAPUT V.
Solicitudo pastoralis, prædictio ultionis divinæ, & regis Ludovici pœnitentia.
[S. Odulphus ab angelo monitus,] In ipsa vero tempestate quidam sacerdos, nomine Odulphus a, in vico, qui dicitur Oreschot b, deguit sanctissimus, nobili de patre Bodgiso satus, prædicator populorum non minus sacris deditus Scripturis, & bonis in actibus nulli fuerat postponendus. Hic cum quadam nocte in suo fessus quiesceret lectulo, vidit in visione angelum Dei sibi adstantem, claro lumine fulgentem, & talia roseo ore verba proferentem: Surge, serve Jesu Christi, surge; oportet te adire castrum, cui nomen est Trajectum c, & cum ceteris Dei famulis ibi ad tuum manebis exitum, & ad prædicandum populo beati Frederici, cujus illud est pontificium, te decet esse fautorem in quocumque jusserit locorum.
[28] [Ultrajectum venit ad S. Fredericum,] Extemplo vir Dei, tali visione perterritus, de nocte surrexit, & quod ei in itinere necessarium fuerat, præparavit usque ad diei crepusculum, memorque sermonis Domini dicentis: Omnis qui reliquerit domum, vel fratres aut sorores, aut patrem aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet, & vitam æternam possidebit. Relictis igitur omnibus, Dominum est secutus, Trajectumque, quemadmodum illi fuerat jussum, pervenit post triduum. Et cum sanctam ingressus esset urbem, præsul illi obviam cum clero ruit Fredericus, talisque viri adventu lætus effectus, suscepit eum cum gaudio & honore condigno, sanctissimoque facta oratione in templo, illi dedit ad habitandum in australi parte castri hospitium satis decorum, simul & viridarium. Ipse ergo talis in bonis mansit operibus, ut lucerna lucens ante Dominum illis resplenderet omnibus, & ob hoc ab ipso Pontifice, cunctisque fratribus pater monasterii est vocatus.
[29] Per idem fere tempus, diabolo instigante & administrante, [a quo postea in Frisiam mittitur,] Fresonicus populus de agnitione sanctæ & individuæ Trinitatis adeo multis erravit in locis, ut Sabellii, Ariique sectam secundo putares esse disseminatam, & exortam. Quod cum Præsulis verberaret aures, excanduit, citusque flendo, & ejulando, Alechmere d fluvium transmeavit, pagos & villas docendo peragrans: sed proh nefas! neque per semetipsum, neque per suos commilitones diram nequibat corrigere gentem. Tunc athleta Dei fortis quid ageret ignorans, tandem accepto consilio, Trajectum misit legatum, ut sanctum Odulphum, quam citius posset, ad eum in Frisiam pergere rogaret, si forsitan Deus aliquam illi populo per eum daturus esset salutem. Legato autem ad urbem veniente, & legationem suam narrante, vir Dei protinus desiderio martyrii ductus, quasi ad epulas invitatus, lætus surrexit, transmensoque jam dicto fluvio, ubi Pontifex mansit, Staveren e pervenit.
[30] Quo viso, Episcopus magno repletus est gaudio, [ut Frisones de SS. Trinitate male sentientes instruat.] datoque invicem osculo, ambo divini verbi armati gladio, totam illam regionem circuierunt prædicando & populum cor gerentem belluinum, Domini vivifico pascentes pabulo, mitigatum velut agnum ad fidem Catholicam reduxerunt. Continuo scripsit enim beatus Præsul hujusmodi chartam de sancta Trinitate constructam, quam ad se pertinentibus parochiis misit [&] sacerdotibus, ut si schisma ulterius fieret in populo, frequenter legeretur in publico: Æternus est Pater, æternus est Filius, æternus est Spiritus Sanctus; distinctio enim in personis, unitas cognoscitur in natura. Omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens & Spiritus sanctus. Trinum quidem nomen, sed una virtus, & potentia. Filius a patre incomprehensibiliter genitus, Spiritus Sanctus a Patre & Filio ineffabiliter procedens, potestas non accidens, sed perpetua & individua manens, summitas sociabiliter, regnum sine fine, gloria sempiterna, quæ sola creat, sola peccata dimittit, & cælorum regna concedit. Insuper ad placandam sanctam Trinitatem, orationem de sancta Trinitate compositam pro salute plebis singulis diebus tribus vicibus, videlicet mane, meridie, atque vespere jussit recitare. Sancto autem Odulpho cum consilio cleri, & fidelium illius patriæ laicorum, quamvis invito, Staverensem ad regendum commendavit ecclesiam, cunctisque bene dispositis, Trajectum reversus est.
[31] Interea volens Dominus gloriosi præsulis Frederici propheticum implere sermonem, anno Incarnationis dominicæ octogesimo * tricesimo quinto immisit in cor Murmani f regis Britonum, [Per rebellionem Britonum,] ut invaderet regnum Francorum, & arma levaret contra imperatorem, eo quod propter mulierem a vera errasset via, & ejus præcepta neglexisset, & legem. Tunc jam dictus tyrannus, quasi arenam maris collectis fortium militum copiis, quo patuit regnum Francorum est ingressus, & urbes ac vicos capiens ac debellans, est depopulatus, atque in ore gladii innumerabile mactabat hominum genus, multisque ditatus spoliis, illæsus ad patriam suam est reversus. Quem imperator tota fere in unum congregata Francia insequens, cum eo bellum iniit, sed minime prævaluit, plurimosque de suis in prælio perdidit principibus; quod cum persæpe ex utraque gessissent parte, quasi victus imperator Ludovicus alteri cessit, & inenarrabilia donans munera, pacem petivit, & calumniatus amicum sibi facit. Populus vero, quam ob causam permisit affligere ecclesiam Deus sanctam suam, cognovit, atque de conjugio imperatoris illicito murmur multum erat in eo.
[32] [adulterium reginæ aliaque adversa,] Transito vero illius anni circulo, regina causa pacificandi, Bernardum, quamquam invitum, ad se vocavit supradictum, & amore obcæcata venereo, quasi misericordia super illum mota, regis gratiam ei acquisivit & plerumque secum retinuit. Qua de causa varia ac inanis persæpe inter eos erat colloquacitas, & ut fieri solet, corrumpunt bonos mores colloquia mala, de assiduitate execrandorum colloquiorum, diabolica perpetrante astutia, ut fertur, cum regina dormivit, & cum illa concubuit. Tunc hanc denudata, & divulgata insamia, Pippinus g, de Hirmingarda h imperatrice cæsaris filius, tali de causa multum contristatus, de * Yesse Ambianensium episcopo, & Hilduino videlicet archicapellano suo, & Macfrido, ac Elyazar abbate atque Godefrido, aliisque quamplurimis de regni primatibus i, patrem adiit, & consanguinitatem uxoris, multaque alia ei objecerunt, atque de jam dicto reginam accusaverunt stupro. Quibus cum cæsar ad hoc nullum vellet dare responsum, sed agitando caput torvis eos inspiceret luminibus, vi reginam rapuerunt, & velaverunt, atque in unum mittentes templum, ad sua reversi sunt loca.
[33] [a S. Frederico prædicta,] Paucis quidem post hæc translapsis mensibus, imperator, sua recepta conjuge, Novimagum k adiit castrum, captoque cum multis Yesse pontifice, qui cordis sui in simplicitate ad emendationem vitæ velamen imposuit reginæ, de pontificatus dignitate (quod cunctis Deum timentibus displicuit) cogens ad hoc episcopos, deponere jussit, aliosque custodiæ mandavit, ac exilio damnavit. Hac re beatus Papa comperta Gregorius l, mirum in modum tristis effectus, & exiens de Romana civitate, transitis Alpium jugis, pervenit ad cæsarem, & ob malum, quod gesserat. fortiter increpabat, & ut resipisceret cum conjuge rogitabat, ac jejunium causamque pœnitendi illis prostratis, & veniam quærentibus imponebat. Episcopis autem tam præsentibus quam absentibus, ut illo recedente, eum suamque conjugem profanam admonerent ac spiritualibus pascerent eloquiis, Apostolica jussit auctoritate, & si pœnitentiam illis injunctam neglexissent, & implere noluissent, veluti ethnicos & publicanos eos haberent, & perpetuo anathemate condemnarent.
[34] Tunc imperator rursus prostratus se reum reddidit, [jussu Gregorii Papæ rex pœnitentiam agit;] obedientem in omnibus fore promittit: & pro se regnique sui statu ad Deum ut vellet orare rogans, multis regalibus eum ditavit muneribus. At mox Vir apostolicus istis donis non obcæcatus, sed prudens, ut serpens, simplex ut columba, de supradictis cæsarem corrigens transgressionibus, secum quæ deferebat ad salutem, ei suisque magnatis plurima Sanctorum contulit pignora, dansque de vita perpetua saluberrima monita, ut fuit salutatum, cum suis Romanam perrexit ad urbem.
[35] Nec mora (quod nefas est ad dicendum) imperator iterum suum reversus est ad vomitum, [sed mox ad pristinam vivendi rationem redit.] & pejus quam fecerat, postea coram Domino fecit peccatum. Attamen per Germaniam & Galliam episcopi, domini Papæ memores præcepti, per semetipsos, & epistolas, ne id ageret, eum rogabant, & quem sequi deberet, ut cognosceret, hortati sunt: idcirco palam, prout ausus fuit, eos odio habuit, & sanctum maxime Fredericum, quoniam ipse divino repletus afflamine ei suam denudavit pravitatem ac iniquitatem, & nihil, quod justum fuerat, reticuit: & ut se de commissis emendaret, semper plus ceteris non ob aliquam invidiam, sed propter Dei timorem, ne periret, postulavit. Et talia dixit: Non licet mulieri sanctum velamen, postquam accepit, dimittere, Zacharia sanctissimo Papa in hac testante epistola, Francigenis & Gallis directa. Qualicumque modo mulier, permittente canonice viro suo, aut eo defuncto, velum sanctum accepit in caput, aut sponte aut invita m, in eo permaneat omnino, nec dimittat.
ANNOTATA.
a Acta hujus S. Odulphi illustrata sunt in Actis nostris ad diem 12 Junii.
b Orschotum, quod vulgo dicitur Oorschot, est Brabantiæ municipium non exiguum in territorio Silvæducensi.
c Id est Trajectum inferius vel ad Rhenum, vulgo Utrecht, quod, teste, Beda lib. 5 hist. eccles. cap. 12, antiquitus vocabatur Wiltaburg.
d Ab aliis appellatur Almere, Alcmere, vel Elmere. Est autem trajectus maris, quod vocant meridionale, atque de eo iterum actum est in Annotatis ad Vitam SS. Bonifacii & Odulphi.
e Stavora vel Stavria, vulgo Staveren, est antiquum Belgii oppidum in Frisia, de quo latius videri possunt topographi passim obvii.
f De hujus rebellionis epocha discordant scriptores: Regino enim bellum illud anno 836 & mortem Murmani anno 837 collocat. Chronographus Saxo, a Leibnitio editus, eam rebellionem anno 834 figit, & anno sequenti ita scribit: Annus Domini DCCCXXXV, Ludovici XXI Murmanus rex Britonum obit, & Numenojo successit. Cointus in Annalibus Francorum tom. 8, pag. 549 vult, tumultum illum Britannicum anno 818 contigisse, & Actorum nostrorum chronotaxim refellit. Sed ego nec hic nec alibi Auctoris nostri chronologiam defendendam suscepi; imo præmonui; de illius parachronismis consulendum esse Cointium:
g Is fuit rex Aquitaniæ, obiitque anno Christi 838. Cointius hunc congressum anno 830 refert.
h Fuit hæc prima uxor Ludovici Pii.
i Hi fuerunt ex præcipuis. Ludovici Pii & Judithæ adversariis, ut satis notum est ex historia Gallica.
k Variæ sunt hujus nominis urbes. Sed puto, hic indicari notissimam Belgii urbem, quæ inter Rhenum & Mosam fluvios sita est, & distat sex leucis Ultrajecto. De ea videri potest Adrianus Valesius in Notitia Galliarum pag. 385.
l Is est Gregorius IV, qui ad componendam inter Ludovicam Pium & filios pacem, in Galliam venit. De Pontificis istius adventu & negotiis peractis consule Cointium in Annalibus Francorum ad annum Christi 833.
m Hæc propositio universaliter sumpta sanæ theologiæ & juri canonico adversatur, ut patet ex cap. de his, quæ vi metusve causa fiunt. Fusius de hac re disserit noster Laymannus in Theologia morali lib. 3, tract. 4, cap. 6, num. 3; & lib. 5, tract. 10, part. 2, cap. 5, num. 1.
* lege octingentesimo
* forte cum
CAPUT VI.
Iterata regis reprehensio ob incestas nuptias & Frederici martyrium.
[Ludovicus Pius e custodia eripitur,] Anno vero dominicæ Incarnationis octingentesimo trigesimo octavo, regni autem imperatoris vigesimo primo, convenientibus in unum filiis suis, factum est consilium inter eos & episcopos, ac duces, & primates, ut eum propter ignominiosum conjugium, & quia summi Pontificis transgressus est præceptum, derelinquerent, & ad locum ducerent secretum, quo tam diu custodiretur, donec pœnitentiam sibi injunctam digne perageret, & Deum votis suis æternum placaret. Quo facto, reginam, jam a Yesse pontifice velatam, miserunt ad civitatem Cartunam a, & inde si rediret, aut fugeret, mortem minati sunt. Post non multum ergo temporis. Ludoicus minor ex fratribus, paternis visceribus commotus, congregatis quos potuit Francigenis, genitorem necdum pœnitentia vix incepta, eripuit de custodia, & Aquis b honorifice in sua sede collocavit & aula.
[37] Extemplo imperator Ebbonem Rhemorum archipontificem, [& abductam uxorem recuperat,] ut potest cognoscere qui libros ejus vult perlegere, virum vere Deum timentem, jussit comprehendere, & rursus cogens episcopos ad hoc, sine causa deponere. His ad votum completis, ut conjugem reducerent, legatos misit versus Italiam: quam, illis reducentibus, cum maximo honore suscepit, & gaudio. Propter metum pontificum, relicta Francia in unam civitatem secundo venit juxta Rhenum, deinceps quotidie conviviis eorum citharis, & lyris, tympanis, & tibiis resonantibus.
[38] Tunc cernens gloriosus pontifex Fredericus, quod induratum esset cor ejus, [atque a S. Frederico idcirco reprehensus,] ut vellet eum, nisi conversus fuisset, excommunicare, per epistolam annuntiavit, in qua & multorum patrum dicta ponens, sic ait: Cur, si te Christi servum asseris, servos ejus, id est episcopos, Anselmum Mediolanensium, Wolfoldum Cremonensium, Theodolfum Aurelianensium, Yesse Ambianensium, Ebbonem Remensium sine ulla dijudicasti causa? Numquid tibi præcepit hæc agere ille, qui per suos dicit prophetas: Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei. Et rursus: Numquid vos ultionem reddetis mihi? Et si ulciscamini vos contra me, scitote, velociter reddam vicillitudinem super caput vestrum. Audistis Apostolum dicentem: Tu quis es, qui judicas alienum servum? Suo domino cadit aut stat. Tu enim servum tuum ab alio, quam abs te, dijudicari non vis; quod si etiam aliquis perpetrat, aut nimia indignatione irasceris, aut ultionem super eum quæris. Et quod tibi non vis fieri, quamobrem Domino dominorum intulisti? Pessime egisti, quia a Deo tuo, non ab hominibus, sacerdotes summi sunt judicandi, haud a pravæ vitæ hominibus lacerandi, sed potius portandi. Præterea, cithara, & lyra, & tympanum & tibia in vestris sunt quotidie conviviis, & opus Dei non respicitis, nec opus manuum ejus consideratis: propterea faciet Dominus in vos vindictam servorum suorum, & dilatabit infernus animam suam, & os suum, nisi vosmetipsos corrigatis, aperietur, & descendetis ad eum, atque vestri sublimes tunc deprimentur oculi, eo quod posuistis amarum in dulce, & dulce in amarum.
[39] Talibus igitur admonitionibus cæsar magis contra Virum Dei iratus, [Episcopi cædem reginæ committit,] qualiter eum morti tradat, tractat, & reginæ semper hæc persuadenti, ad perficiendum tale nefas commendat. Ipso autem in tempore cæsar Ludoicus Franciam adiit & profanam, ut festinaret in occisione Viri Dei, juxta Rhenum, ubi consederat, reliquit reginam: & ut factum foret, post se ire ne tardaret, præcepit. Tunc illa beato Sacerdoti plurimas parans insidias, cum ipsum nec precando, nec innumeras gazas promittendo a proposito flectere potuisset, quadam ætate dum ille Trajecti, paucis militibus secum retentis, more solito maneret cum fratribus, & præscius inibi diem sibi exspectaret exitus, ante dies caniculares convocatis undique ad se suis, & cæsaris fidelibus, verbis alloquitur talibus: Quantæ, & quam magnæ præ ceteris pontificibus Fredericus præsul Fresonicus mihi & domino meo sit molestiæ, vestræ, ut opinor, notum sit ignaviæ. Quapropter vos, quibus nostra fas est capessere jussa, totis adoro præcordiis, ut mihi vindictam de eo faciatis, & ingeniose, non publice, unde vobis magnum potest evenire periculum, occidatis, & quidquid boni nostri pro mercede desideraveritis, vel regni, ad dandum erimus parati.
[40] Talis sermo Deum timentibus dum displiceret omnibus, [quæ duos sicarios mittit, ut eum interficiant.] duo juvenes superbi ac cupidi, surgentes promiserunt, se ad voluntatem illius hæc omnia agere, si mercedem eis in futuro vellet reddere. Quo promisso, & ne quis innotesceret episcopo, juramine firmato, sumptis secum cultellis in manicis, eo die, quo sol vertitur in leonem c, Trajectensem venerunt ad urbem, & familiare de parte reginæ narraverunt cum Pontifice se velle habere colloquium. Hoc dum illi, ad Missarum solennia se præparanti, a suis esset nuntiatum, caput & palmas ingemiscendo levabat ad cælum, & Deo perplurimas propter tempus optatum reddens gratiarum actiones, ad circumstantes vultu angelico respexit & infit: Quid isti volunt, scio, sed ut exspectent, donec Missa sit peracta, præcipio.
[41] [S. Fredericus mortis sua præscius] Dein more pontificali a sua surgens cathedra, Missam, ut pulcre & optime cum timore Dei novit, celebravit, atque post lectionem euangelicam sermonem suum fecit ad populum, & ne contristaretur (quoniam diligebat eum ut patrem) obitum suum prædixit per allegoriam, & eodem die cibum perpetuum se cum Sanctis in regno cælorum a Deo esse accepturum: dansque corpus & sanguinem Domini, omnibus valedixit. Et pastor fidelis, pastori bono Domino nostro Jesu Christo lacrymando oves, quas illi commiserat, repræsentabat, & commendabat. Clerus etenim & populus præ dolore flebat universus, & quid in talibus significaret Episcopus ignorabat.
[42] Sacro autem rite celebrato Dei servitio, vestitus ut erat intravit sacrarium sancti Johannis Euangelistæ, [eos post celebratam Missam intrepide excipit,] in quo & illius steterat sarcophagum, exclusisque cunctis, præter unum suum capellanum, deforis patrocinia Sanctorum lacrymis, & suspiriis implorabat omnium, & ad se missos introducere fecit sacrarium. Qui cum essent introducti, clericum retro altare sancti Salvatoris præcepit ambulare, & ne rediret, donec eum vocaret, injungens. Illo exeunte, filios Belial vidit titubantes, & ait ad eos: Vestram, sicut vobis præceptum est, implete legationem, & ne terreamini; priusquam huc venissetis, scivi. Hoc ut audierunt illi cernentes, quod ultro festinaret ad mortem, extractis duobus longis de manicis cultellis, percusserunt eum in extis & irridentes dixerunt alternando: Nostra de te ulta est regina.
[43] Attamen Martyr Dei viribus, quibus poterat, ne sanguis & intranea exirent, [& letaliter vulneratus illis fugam suadet;] vulnera restrinxit, & homicidas illos, ne comprehenderentur, cum festinatione abire præcepit. Quibus velociter abeuntibus, ut paululum est moratum, ad se suum vocavit clericum, & jussit, ut ad videndum, si nuncii adhuc transissent Rhenum, super muros adscenderet, & cum quali festinatione pergerent, illi renuntiaret. Hæc ille, sicut fuerat jussus, implens est reversus, dicensque eos jam Rhenum transiisse, & quasi fugam maturare; diligenterque mutatam in Domini sui respexit faciem, & velut exanimatus, quid illi foret, vel accidisset, interrogavit. Quem Sanctus, ne contristaretur, rogavit, & dixit: Percussus sum, fili mi. Aduoca fratres & commilitones meos, voca populum Dei & reddat me, unde egressus sum, terræ terrenum; & oret, ut spiritus meus, quamvis non sit dignus, dirigatur ad Dominum, pro cujus lege, & amore sanguis meus fusus est in terram hodie. Quod ille ut audivit, suos evellens capillos, flevit: Ve, ve, & vah clamare cœpit. Et ut hæc cunctis narravit, quid planctus, & fletus; & lamentationis ibi oriretur, Jesu bone, quis poterit enarrare, nisi qui præsens dicitur adfuisse!
[44] Tandem sancto Odulpho, ipsius sancti Episcopi cooperatore, [& grege suo convocato, pie moritur.] cum clero, & populo, ceterisque omnibus, in unum congregato, & his omnibus clamantibus: Cur nos pater orphanos derelinquis? Gloriosus martyr lacrymatus, prophetando dixit: Fratres & filii carissimi mei, si qua pars mihi est cum Sanctis in cælis, non vos desolatos relinquam, sed vestræ semper intercessor salutis ero, & incolumitatis. Tamen sciatis, quod propter imperatoris, suæque conjugis, suorumque primatum nequitiam, totum ab incursione Danorum ad nihilum depopulabitur regnum, &, proh dolor! ob scelus nostrum civitas hæc, & istud comperiet & luet pontificium, quoniam semper mansit nobiscum. Quo vix dicto, suam super populum benedictionem fecit, & vivens sarcophagum intravit, atque psalmodias, quæ solent cantari ad exsequias mortuorum, ipse primum incepit, & dixit: Placebo Domino in regione vivorum. Deinde persæpe hunc versum repetens: In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum, cælum resupinus intuens, dixit: Hæc requies mea in seculum seculi, hic habitabo quoniam elegi eam. Tunc ejus sancto spiramine emisso, clericis adhuc corpus ejus humantibus, mira odoris fragrantia tota adeo repleta est ecclesia, ut omnis præsens turba perspicue sensisset, angelicam adesse catervam, quæ beati Martyris animam ad regna cum triumpho perduxit siderea, ubi per ipsius merita nos perducat. Qui vivit & regnat per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Annalista Bertinianus hanc urbem vocat Tartonam, quæ communiter vocatur Dertona, estque civitas episcopalis Italiæ, in ducatu Mediolanensi sita ad Iriam fluvium, non longe ab ea decurrentem.
b Id est Aquisgrani, quæ civitas aliquando simpliciter Aquæ appellatur. Est autem urbs satis nota in circulo Westphaliæ.
c Hac phrasi vult significare, id factum esse die 18 Julii.
CAPUT VII.
Normannica Frisiæ vastatio a S. Frederico prædicta, regis Ludovici mors; punitio æditui, qui sepulcrum S. Frederici profanarat.
Eodem ergo anno a propheticus sermo beati Præsulis cœpit impleri: nam Normanni, id est Aquilonares viri, in unum quasi arena maris congregati, [Normanni juxta S. Frederici prophetiam vastant Frisiam.] mare transierunt & villæ nomine Dorestadt b quondam magnæ, quæ nunc Wyck vocatur, in qua etiam, ut ferunt, quinquaginta quinque ecclesiæ in Dei & Sanctorum suorum honore fuerant constructæ, applicuerunt, & vastantes, atque comburentes ad nihilum redegerunt & cum spoliis multis populum captivum duxerunt. Deinde per totam navigantes terram, sanctamque affligentes & deprimentes ecclesiam, in sua redierunt; sed post non multos annos redierunt, & urbem Trajectensem armis capientes, nulli pepercerunt, nec ibidem aliquem reliquerunt mingentem ad parietem. Unde factum est, ut post obitum domini Alfrici c, germani sanctissimi martyris Frederici, & Lutgeri d episcoporum, fugatis de rure populis, pagus & urbs staret destructa, desolata, & deserta, donec pium Baldricum e illis locis pontificem, divina præfecit clementia, sub cujus temporibus, antiquis non similia, quamvis tamen bona, surrexerunt mœnia.
[46] [Rex & regina negant; hanc cædem suo consilio factam esse,] Pontifices autem per Germaniam & Galliam, innocua sancti Frederici nece comperta, unanimiter surrexerunt in reginam, & cæsarem, dicentes eos de regno debere expelli, & anathematizari, ac alteris melioribus illis regnum dari, qui populum Dei regere, non interimere scirent, & ejus in mandatis atque cæremoniis ambularent. Qua de re imperator multum extitit perturbatus, & timens, ne eum derelinquerent, ac de regno expellerent, & ad filios suos se verterent & eligerent, juravit ipse & regina in conspectu omnium, de occisione Pontificis se inculpabiles fore, neque in consilio aut voluntate se reos esse, & eos qui hoc egerunt homicidium, nullis in locis posse invenire. Hoc facto episcopi, qui convenerant, unusquisque in suum reversus est locum, & missis militibus longe terrarum spatiis hos jusserunt apprehendere viros. Illi autem, ut audierunt quoniam essent filii mortis, acceptis a regina pro mercede pecuniis, de regno perrexerunt profugi ad regnum, donec eis mors venit obviam subitanea, & duxit vinculatos ad infernum.
[47] [& rex prope Rhenum moritur.] Imperator ergo perjurus, & homicida, dum filium suum trans Rhenum causa occidendi persequitur Ludoicum, subito gravatus est morbo, & in navem missus juxta Enghelein f in una moritur insula. Deinde ad basilicam sancti portatus Arnulphi, sepelitur: & monstratum est omnibus populis, quamvis diceretur Pius, qualis in suis fuerat actibus. Quid vero reginæ accidisset, aut quem obitum habuisset, quia scriptum non invenitur, ignoratur g. Sed tamen ob tale pactum diro non evasit ex orco. Sanctus quidem martyr Fredericus multis fulsit virtutibus, sicut facit & hactenus, & est medicamentum & medicus omnibus eum invocantibus.
[48] [S. Fredericus ædituo sepulcrum suum profananti] Sunt autem adhuc plurimi testes promiscui sexus superstites, iqui narrant temporibus pii Baldrici h præsulis quemdam virum prophanum, res, & omnem veteris templi, post ædituum procurasse thesaurum, qui ad visum hominem se quasi mitem reddebat agnum. Sed ipse lupus rapax factum in abscondito perpetrans, suo nesciente domino, donaria, quæ offerebantur ad altaria, rapuit, candelasque ad effugandas nocturno tempore tenebras, in venerabili monasterio positas detruncavit, libidinoseque consumpsit. Hic vero dum persæpe media noctis in vigilia sanctum post intraret templum, & magis, quam dici potest, ageret sacrilegium, divinum, quo quotidie sacra celebratur Missa, sumpsit vestitum, & in sacrario sancti Euangelistæ Joannis, quo etiam supradictus requiescit Martyr, quia ibi suus stabat lectulus, sub se posuit, & sepulcra Sanctorum mingendo, ventremque purgando adeo fœdavit, ut quicumque causa orandi vellet accedere, horresceret appropinquare.
[49] Interim per opaca cujusdam noctis silentia adstitit illi dormienti sacer pontifex Fredericus, [apparet, eumque semel] cujus facies præclara, vestis & rubra resplenduit in ædificio, velut sol in cælo, & sequebantur eum domini Alfricus & Ludgerus, qui post ipsum tenuerunt i pontificium, & in eo demum sunt sepulti sacrario, magni splendoris & ipsi, baculosque gerebant in manibus pastorales. Tunc elevato suo sanctus Dei Martyr baculo, percussit virum in pectore ebrium, & excitans eum a somno ait: Quid hic, frater, jaces resupinus? Cur divina sub te ausus es sternere vestimenta, ac nostra fœdare sepulcra? Tuum foras projice lectum, purga & locum, Sanctis, quod & rapuisti, bonum restitue ecclesiasticum, pœnitens minue delictum, ex quo recessisti, repete Deum. Hæc si neglexeris vita cum præsente tormento carebis, & æternum subibis supplicium, ubi est fletus, & stridor dentium.
[50] Talia ut hausit ille, luce & claritate perterritus, [ac iterum monet, ut resipiscat;] timuit quamdiu eos vidit; sed post abscessionem eorum, timorem abjecit, & hoc phantasmati deputavit. Mane autem consurgens ædituo interroganti, si aliquam illa nocte vidisset visionem, dixit se tres angelos videre, illosque secum loqui, & diutius ne dormiret in templo, prohibere; sed, si verum fuisset, an phantasma, quo sæpe deluditur homo, fatebatur se ignorare. De causis vero ceteris, quibus fuit & admonitus, id est de divino, quod sub se posuit, vestimento, & sacrilegio, sacrorumque pollutione tumulorum, tacuit; quia, si confiteretur, luiturum se timuit. Tunc dominus ejus, ut inquireret nomina eorum, præcepit, si secundo eos videret per visionem & loquerentur secum.
[51] Ille autem tali visioni Deo gratias non reddens, [at ille hanc monitionem spernens,] permanebat in incepto, & inebrians se potu, mediæ noctis in conticinio solus suum rursus repetebat lectulum, & mox dum necdum oculos clauderet, & dormitaret, sed adhuc pene vigilaret, astiterunt ei secundo tres sacri sacerdotes ejusdem habitus, quo fuerunt ut prius, & quasi iratus cum baculo illum percutiendo Dei Martyr a somno excitavit & dixit: Quamobrem nostrum cæleste transgressus es præceptum, & admonitionem, quam vidisti, & domino tuo retulisti; sed quod jussum est tibi, tacuisti, & implere noluisti? Adhuc sume consilium, confitere delictum, lacrymis, & bonis operibus repete baptismum, quod culpabilis perdidisti per sacrilegium. Nam si dimiseris, & factum tuum confiteri nolueris, morte morieris; nostra vero domino tuo, ut rogavit, dicito nomina, Fredericus, ac germanus ejus. Alfricus, & Ludgerus pastor probus.
[52] His dictis abscesserunt, & ultra non apparuerunt. [& locum sacrum profanare pergens] Timor autem & horror visionis tantæ nor irruit super hominem illum; sed induratum est cor ejus, quia mansit in eo diabolus, & pro nihilo ducens, cœpit dormire in sua sepultus ebrietate: & ut factus est dies, ædituo visionem & nomina retulit Sanctorum, & de sacrilegio rursum reticuit, & confiteri noluit. Tunc ædituus secum admirans, ait ad eum: Cave ne contra Sanctos Dei aliquid habeas perpetratum, unde perpetuus tibi veniat interitus: nam si talis esses in mente, qualis videris in facie, tibi, ut opinor, comminando, tuum non jussissent foras projicere lectum. Si etiam verum narras, nescio. Sed ne dicat aliquis, te propter meum perire præceptum, fac ut tibi est jussum, & ante fores templi dormiens habeto grabatum, donec novero, quid apud pontificem hac de re fuerit collaudatum. Quod mox ille periturus transgrediens, plus solito bibit ex poculo, & in galli cantu dormitum venit in sacrario.
[53] Illa ergo nocte quid erga eum gestum sit, nescitur: sed in crepusculo diei, [horribili modo punitus invenitur.] dum nullus ad matutinales laudes pulsaret campanas, fratres parvam ex cardine levarunt januam, & intrantes dum excitare vellent, invenerunt eum ardentem, & lectum ejus jam igne sulphureo consumptum, ac sacrarium urina ac stercore ejus fœdatum. Quod cum cernerent, propter hoc scelus eum agnoverunt esse combustum, & convocantes omnem pagum ad videndum tale factum, extra castrum tulerunt eum ad sepeliendum. Et dum portabatur, e corpore illius ignis exivit quasi per aëra fulgetrum, & est populis demonstratum, quale & quam magnum contra sanctum Fredericum, ejusque successores egisset peccatum. Post diem ergo illum quisquam in sacrario illo vel in templo venerabili usque in præsens non dormiebat, sed posito lectulo ante fores, custos requiescebat, & penetralia seris muniebat.
[54] [Epilogus auctoris.] O quam felix est homo, cui Sanctus iste est in animo! Beatus ille, qui sibi apud Deum talem quærit intercessorem! O quam securus perpetue vivendi, qui isti adhæret dulcedini; quanta felicitate nauta occupat portum, qui sibi hunc præviderit gubernatorem! O quam sapientem dico viatorem, qui eum habuit insinuatorem! O quam prudens omnia bona faciendi, qui ejus vult sequi vestigia, qui de rebus suis honorificaverit illum in terris, centuplum cum Sanctis Dei recipiet in cælis. O civitas Trajectensis, tu felicior & sanctior multis, de tuis semper apud Jesum Christum Dominum nostrum lætare patronis! Pugnat contra hostem tuum pars innumerabilis cælestis exercitus, in cujus collegio, pretiosus martyr Fredericus, divino circumcinctus gladio, nocte & die viriliter te non desinit defendere, præstante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor & imperium sine fine permanens in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a De hac epocha iterum discrepant auctores: nam Annalista Fuldensis eam Normannorum irruptionem anno 835, Bertinianus anno 836, Sigebertus autem anno 837 consignat. Hæ tamen epochæ cum scriptoris nostri narratione conciliari non possunt, nisi quis S. Fredericum citius cæsum esse probaverit, aut Normannos serius Durostadium vastasse ostenderit.
b Durostadium, quod ab antiquis geographis vocabatur Batavodurum, & nunc vulgo Wyckte-Duerstede, est oppidum Ultrajectinæ provinciæ in Belgio. Aliqui scriptores cum Auctore nostro antiquam ejus magnificentiam ita extollunt, ut sine teste synchrono mihi nullo modo verosimilis videatur.
c Ille S. Frederico fratri suo immediate in episcopatu Ultrajectino successit.
d Joannes de Beka in Chronico pag. 27 hunc præfulem ita laudat: Defuncto quidem Alfrico pontifice, Ludgerus decimus Trajectensis electus est episcopus, vir devotus &c.
e Hic fuit XV Ultrajectinæ ecclesiæ episcopus, qui post diuturnum regimen anno 977 obiit.
f Ingelheim fuit celebre regum Francorum palatium, non procul a Rheno situm. Quo loco & modo mortuus fuerit Ludovicus Pius, legi potest apud Cointium in Annalibus Francorum ad annum Christi 840 a num. 17.
g Juditha anno 843 obiit, & sepulta est Turonis in ecclesia S. Martini, ut constat ex chronicis San-Gallensi, Lemovicensi, & Engolismensi, quamvis id auctor noster ignorasse videatur.
h Ex hoc loco inter alia scriptoris nostri ætatem præterpropter conjecimus in Commentario prævio.
i Aliqui inter Alfricum & Ludgerum statuunt Egihardum Ultrajectinæ eccl. episcopum, proferuntque diploma Lotharii imperatoris, in quo diserte exprimitur, Egihardus veteris Trajecti ecclesiæ vocatus episcopus. Cur autem iste in plerisque catalogis omittatur, non est promptum divinare.
DE S. BRUNONE EPISCOPO
SIGNIÆ IN LATIO.
ANNO MCXXIII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Bruno episcopus, Signiæ in Latio (S.)
AUCTORE J. B. S.
§ I. Sancti natales inter Vitæ scriptores controversi.
Gum a S. Brunonis Vitæ scriptoribus nonnulla repetenda sint quæ ad controversa ejus adjuncta pertinent; ita ordiendus fuit hic commentarius, ut illorum paulo plenior notitia haberetur, priusquam ad cultum progressus fieret. [De Sancto scripsere Petrus Diaconus & anonymus,] Neque de Signia describenda laborandum fuit, apud Ughellum satis depicta. Fateor equidem ad Actorum veritatem stabiliendam haud magnopere conferre, uter duorum biographorum, de quibus quæritur, rectius scripserit; at tanti momenti visa sunt paucula capita, ut negligenda non cesuerim. Leonem Ostiensem Chronici Cassinensis priorem partem edidisse & ad reliquum opus materiam Petro Diacono subministrasse, saltem viam stravisse, pro comperto habetur. Uter ea scripserit quæ S. Brunonis, seu mavis Bruni, Acta concernunt, nihil opus est diligentius inquirere, cum manifestum sit, ambos Brunoni ætate fuisse suppares, licet Ostiensis paulo senior, Petrus vero, Brunoni superstes, aliquanto junior fuisse sciatur. In jam dicti Chronici variis capitibus sancti hujus Brunonis gesta enarrantur, verum paulo aliter quam ea concinnaverit digesseritque scriptor alter anonymus, quem cur Chronico isti præferendum omnino existimem, ordine explicandum suscipio. Neque enim curandam putavi Vitam Italicam, Romæ an. 1698 editam, cujus pretium nullum esse potest, nisi qua parte ex jam dictis fontibus accepta est.
[2] Disceptationi ansam ultro præbuit R. D. Philippus Malabayla Astensis civis & Cisterciensis congregationis S. Bernardi olim visitator, [quorum primo adhæret Malabayla,] in Actis hisce nostris ob singularia merita pridem & sæpe laudatus, edita super his disquisitione quam invenio præfixam S. Brunonis operibus, a Mauro Marchisio monacho Benedictino collectis atque edi cœptis, ab Aloysio autem Squadrono illustratis ac vulgatis Venetiis anno 1651. Miserat olim ad Bollandum præfatus Malabayla Acta ipsa Sancti ab anonymo conscripta, atque ex tabulariis ecclesiæ ipsius Signiensis desumpta, quibus manu sua eas notationes jam tum subjunxerat quæ diende disquisitioni jam dictæfundamenta præbuerunt. Tradunt nonnulli, ipsissima ea Acta pridem typis excusa fuisse, verum apud nos non exstant, defectum supplentibus duobus exemplis manu exaratis, quorum alterum Roma ad Rosweydum misit noster P. Jacobus van Quaille anno 1623, alterum suppeditavit ipsemet Malabayla cum adjunctis, de quibus jam loquebar Mss. annotationibus; quibus demum accessit editio Veneta, quam cum Mss. collatam brevi exhibebimus.
[3] [ast anonymus merito præferendus est.] Ad articulos potissimum quatuor totum dissertationis argumentum reducit Malabayla, quos priusquam expendam, abs re non erit pauca de auctore anonymo præfari, ut lector de ejusdem fide & sinceritate securius statuat. Nomen ipse suum non expressit, nec ea addidit lineamenta, unde munus aut dignitatem satis certo dignoscas. Mihi quidem fit verosimile, canonicum fuisse Signiensis ecclesiæ, ex singulari illa, quam profitetur Signiensi episcopo obedientia. Noveritis, inquit, me hoc ex mandato inchoasse venerabilis viri Petri, ejusdem sedis (Signiensis) episcopi, qui memorato sancto (Brunoni) quartus in pontificali dignitate successit: cui non immerito obedientiam credidi, cum scriptum sit, Quia melior est obedientia victimis. Ita anonymus in prologo, cujus inde ætatem conjicies, quod sub Petro, quarto a S. Brunone Signiensium episcopo, se tradat vixisse. Cum vero Petrus, ab Alexandro III creatus, jam ab anno 1179 apud Ughellum Lateranensi concilio interfuisse legatur, consequens est, anonymum nostrum ante annum 1180 floruisse, ut infra magis declarabitur, atque adeo S. Brunonis ætati proximum, quippe qui mortem obierit an. 1123, ut suo loco dicemus. Recentissimam autem tum adhuc Signiæ fuisse viri Sancti memoriam, clarius est quam ut in dubium revocari possit.
[4] [Capita quatuor controversiæ,] His ita præmissis, venio ad capita controversiæ, quæ ad quatuor præcipua a Malabayla jam dixi revocata esse. Primum est de S. Brunonis ortu seu familia; & huic affine alterum de ejus patria. Tertium ad canonicatum spectat, qua nempe in ecclesia eo munere seu præbenda potitus fuerit. Postremum de causis recessus e monte Casino: quæ omnia modo longe diverso hinc ab auctoribus Chronici Casinensis, inde ab anonymo memoriæ tradita sunt. Hic jam quæritur, cujusnam fides sincerior, cujus auctoritas præferenda sit, Chronici an anonymi? Pro Chronico acriter decertat Malabayla, utpote cujus auctores & Casinenses ambo monachi, & Brunonem ambo de facie noverint, saltem novisse potuerint. Quam in rem vulgatissimum illud affert; Potiorem locum sibi in historicis vindicare illum, qui vel rebus ipsis præsens affuit, vel ab iis qui aderant, eas accepit; vel certe rerum memoriæ, ut ait Livius, proximior vixit; etiamsi huic tempore posteriores majoris alioquin sint auctoritatis. Equidem in eam sententiam regulamque ultro concedo, verum quid ea tantopere ad rem faciat, non video; cum Petrus Casinensis Bibliothecarius, quem librum quartum Chronici scripsisse constat, quique non nisi puer adhuc S. Brunonem vidisse potuit, ab anonymo tantillum ætate differat, ut in considerationem venire non possit: unde ex hoc capite nullius momenti præsidium Malabaylæ accedit.
[5] Multa alia congerit ad infirmandam anonymi augendamque Petri fidem, [non recte explicuit Malabayla,] quæ si accurate expendas, nihilo plus conferre deprehendes. Mihi non vacat singula persequi, qui nullo partium studio ducor, a quo non facile Malabaylam immunem reddes, pro cive & populari, ut vult, suo, immodice efferentem quidquid ad illustrium natalium splendorem aliaque hujusmodi spectare existimat. Nihil Chronico, nihil auctoribus ejus, ne vel apicem quidem detractum velim; ceterum qui Acta, ab anonymo sincere & candide descripta, quæ proxime expendemus, attente consideraverit, tantam in iis simplicitatem, integritatem & fidem in ominibus animadvertet, ut vel invitus mecum fateri cogatur, omnem ea cujuscumque invidiam superare: contra vero, nonnulos errores adeo palpabiles in Chronicon irrepsisse, ut vix credibile sit, aut Leoni aut Petro excidere potuisse. Speciminis loco sint principium & finis eorum quæ ad S. Brunonem spectant, ubi adventus Brunonis Romam, & in episcopum Signiensem designatio ad Urbani II tempora a Chronico referuntur, & obitus pridie Kal. Septembris in prædicto Chronico, multo melius ab anonymo consignantur, in quibus fatetur Malabayla, Bibliothecarium Casinensem a veritate omnino aberrasse.
[6] Hæc, inquam, speciminis gratia quæ a Malabayla ultro conceduntur, [neque aliunde explicari possunt.] nulla satis excusatione digna, quibus & alia accedunt a Chronico non satis exacta, quæ interim ab anonymo diligenter juxta ac fideliter enarrantur. Ut ea jam taceam in quibus Trithemius, Bucelinus aliique hallucinati sunt, ubi de rebus a S. Brunone gestis scriptisque magis pro arbitrio, quam ex certis monumentis aut statuunt aut parum verosimiliter conjectant. Et Trithemius quidem opera ipsi alia, quam scripserit, tribuere videtur, alia ipsi propria, nescio qua de causa abjudicat. Bucelinus vero in suo Menologio ita res confundit, ut nec anonymum nec Chronicon ipsum consuluisse dicendus sit. Brunonem hic, ejurato seculo, cucullum induisse asserit, priusquam a sancto Gregorio VII ecclesiæ Signiensi præficeretur. Ait, monachum etiamnum in pleno Romano concilio cum Berengario, Sacramentariorum omnium antesignano, hæresiarcha accuratissimo, congressum nempe quo tempore nec de monachatu Brunonem cogitasse satis constat. Mitto alia etiam a domesticis tradita, ut pateat, quam non fideliter Sancti nostri Acta prosecuti sint quicumque ab anonymo recesserunt.
[7] Nemo, mea quidem sententia, elogium brevius accuratiusque de S. Brunone contexuit quam ejus popularis Philippus Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, [Satis accuratum est Ferrarii de Sancto elogium;] cujus verba trascribere operæ pretium visum est priusquam ad Malabaylæ argumenta deveniamus. Ita habet ad diem Julii XVII. Bruno Soleriæ, pago agri Alexandrini non obscuro, Andrea patre & Scylla matre, piis parentibus ortus, in cœnobio S. Perpetui primum, deinde Bononiæ litteris operam dedit: cumque & moribus & litteris profecisset, Senis cathedralis ecclesiæ [canonicus] factus est. Inde Romam profectus, cum adversus Berengarium perversa de Eucharistiæ Sacramento sentientem disputasset, confutassetque, a Gregorio VII Pont. Max. episcopus Signinus creatur. Quod munus pastorale aliquot annos executus, contemplationis desiderio captus, in cœnobium Casinense se contulit: ubi cum vitam monasticam professus esset, ad ecclesiam suam, instante populo, invitus redire cogitur. Is a Paschale II Pont. Max. in Galliam primum, deinde in Siciliam ad eas ecclesias reformandas legatus mittitur. Quod cum egregie præstitisset, ad ecclesiam Signinam reversus, cum aliquamdiu illi sancte præfuisset, ac sub eodem Pontifice concilio generali Lateranensi affuisset, cumque plura pie docteque scripsisset, denique laboribus ecclesiasticis, & ætate confectus sub Callisto II Pont. Max. circa annum salutis MCXX (imo MCXXIII) migravit e vita XVI (imo XV) Kal. Augusti, multis clarus miraculis &c.
[8] [verum ex anonymo potius quam ex Chronico,] Porro Ferrarii ad hæc annotatio tanti est, ut hic adscribi mereatur, usui futura ad ea securius expendenda quæ tanto conatu urget Malabayla. Monasterium autem, inquit, S. Perpetui in memorato pago Soleriæ, qui Oliviensi pago, unde orti sumus, proximus est, non exstat, in ecclesiam collegiatam & parochialem, cui præpositus cum canonicis aliquot præest, conversum. Hactenus Ferrarius conformiter plane ad ea quæ scripsit anonymus, quæque Baronius aliique Chronici auctoritati longe præferenda censuerunt. Ital ille Legendam suam exorditur: Beatus Bruno ex Lombardiæ provincia, de villa quæ Soleria dicitur, duxit originem, humili quidem parentum exortus prosapia, velut in pauperis hortulo plerumque nascitur lilium vel rosa. Chronicon contra asserit ortum ex illustri Astensium prosapia. Atque hic primus est controversiæ nodus a Malabayla operose discussus. Et quidem duo peccasse anonymum contendit; nimirum & circa patriam, & circa parentum conditionem. Illam, Astam dicit, parentes vero non solum non ignobiles sed ex illustri sanguine progenitos, atque Astensis cognomentum non tamquam gentile, sed ut familiæ proprium pridem gessisse. Quibus id argumentis verisimile facere conetur, malo ex ipsa ejus disquisitione lector perspiciat, quam hic a me frustra refutetur.
[9] [de Sancti origine & patria statuendum est,] Ego & prosapiæ splendorem & illustrissimos natales S. Brunoni facile concessero, tametsi nullam comminiscar Astensem familiam, ante Malabaylam scriptoribus omnibus incompertam. Arnoldus Wion in Ligno vitæ, Chronicon ferme transscribit, dum ait Brunonem ex illustri Astensium sanguine ortum. Ab eo vix differt Camillus Peregrinius, in serie abbatum Casinensium, eum ex illustri Astensium civium prosapia genitum prædicans. Et ita reliqui pro S. Brunonis nobilitate certantes, sic tamen ut ejus causa, nemo familiam Astensem excogitandam putaverit. Aliam viam Ughellus ingreditur: Astæ natus est, inquit, ex familia Soleria nobilissima, castelli Solerii domina. Ughellum sequitur Joannes Baptista Marus in annotatione ad Petri Diaconi libellum de Viris illustribus Casinensibus. Alii alia miscent quæ non facile ad veritatem reduxeris nisi, medium tramitem ingressus, anonymum cum Chronico quoquo modo concilies. Id qua ratione fieri possit non video, præterquam si Brunonis parentes & nobiles & aliquali rerum familiarium domesticarumque angustia pressos fateare. Hinc fieri potuerit, ut & cives Astenses nobili prosapia ortos dicas, & tamen ruri degere coactos, tamquam humiliori loco natos acceperit, qui avitam nobilitatem ignoraverit anonymus. Eo item pacto & origine Astensis fuerit Bruno, quamquam in pago aut villa Soleria in lucem editus. Nec refragabor, si castelli Solerii dominos parentes vocites, unde Ughellus & alii a domino qualicumque S. Brunonis familiam nuncupandam existimaverint.
[10] Quam frequenter, ne dicam quotidie, accidat, ut familiæ bene nobiles ad rastros redigantur, ut de aliis regionibus taceam, [uti & de parentum conditione & nominibus.] docet in hoc nostro Belgio funesta nimis & deploranda experientia, qua provinciæ aliæ, præsertim Insubricæ, non eximuntur. Ceterum si cui conjectura nostra minus arrideat, per me licet, modum alium adinveniat quo & Chronicon & anonymi Acta ad concordiam reducat. Mihi cum Malabayla disputare non lubet, tametsi non solum a Trajani sed vel ab Augusti seculo Astensis prosapiæ originem repetere in animum induxerit. Alia Brunonis sunt decora quam quæ a genere & a proavis mutuatus est, utpote qui, juxta anonymum, genus suum virtutibus extulit, probis actibus decoravit. De parentum nomine silet Chronicon, anonymus & scriptores reliqui omnes patrem unanimiter Andream appellant, nullo cognomine addito. In matris nomenclatura nonnihil variant, aliis Scyllam, aliis Squillam, nonnullis demum cum Baronio Vuillam scribentibus. Attamen exigua illa diversitas non aliunde quam ex librariorum vitio procedere videtur, uti fit, dum ex varia litterarum efformatione altera alteri facile supponitur. Si quæras quid præferendum censeam; præplacet modus scribendi Baronii, nempe Willa celebre olim in Etruria marchionissæ nomen, ut videre est in Chronico Florentino Puccinelli a pag. 195, quod facile ad alias Italiæ provincias translatum, feminis proprium evaserit, fortasse per diminutionem a Guilielmo, alias Willelmo, aut alio quopiam viri nomine derivatum; unde & Guilla, Gall. Guillemette & Guillemin. Sed jam ad tertium controversiæ caput accedamus.
§ II. Canonicus Senesis, non Astensis fuisse dicendus est, & cur e monte Casino recesserit.
Sæpe citatum Chronicon verbis a nobis relatis de illustri Astensium prosapia, statim subjungit, sed illustriores ab infantia possidens mores, [Non Astensem sed Senensem canonicum fuisse,] liberalibusque studiis a pueritia sufficienter instructus, Astensis episcopi (alii legunt episcopii) canonicus exstitit. Nihil de eo canonicatu memorat anonymus, sed postquam pueritiam in monasterio S. Perpetui exactam, decursaque Bononiæ altiorum disciplinarum studia diligenter prosecutus est, hæc addit: Doctoris itaque nomen assecutus & gratiam, Senas petiit, ibi ab episcopo & canonicis honorifice susceptus, atque in canonicum majoris ecclesiæ gratanter admissus est. Hic rursus Malabayla adversus anonymum pro Chronico pugnat. Quis sibi persuadeat, inquit, adeo præclaræ indolis adolescentem, a parentibus in Bononiensi academia congruis impensis pluribus annis sustentatum, post assecutam doctoratus lauream, non quidem in patriam revocatum ab iis & ab episcopo suo inter concives canonicos cooptatum: sed illis insciis vel invitis, aliorsum divertisse, & ignotum ab ignotis inter canonicos Senenses tum adscriptum? Quid hæc probent, penes te, lector, judicium esto. Quasi vero tam præclarus doctor qui jam rogatu Ultramontanorum (teste anonymo) Psalterium secundum Gallicanam translationem compendiosa expositione percurrerat, non potuerit Senensi episcopo & canonicis forte condiscipulis innotuisse, & ab ipsis invitatus, Senis potius quam in patria, doctrinæ & virtutum radios circumferre.
[12] [ex Sancti ipsius scriptis evincitur,] Alia non desunt quæ Malabaylæ interrogationibus aptissime respondeam. Verum quid multa? Litem hanc Sanctus ipse dirimet præfatione in Apocalypsim diserte testatus, se Senensem fuisse canonicum, idque eo loco & modo, ut si umquam Astensis fuisset procul dubio non dissimulasset. En ejus verba: Et prius quidem quam ad episcopatus dignitatem, Christo Domino non meis meritis me vocante, conscenderem, Ingoni Astensi episcopo Psalterium, Senensibus vero canonicis, cum quibus & ipse qualiscumque canonicus victitabam, Cantica Canticorum, prout potui exposui. Ludit Malabayla in hac voce qualiscumque & in alia victitabam; quæ profecto verba, inquit, eum potius ab iis sustentatum, quam ex illorum numero, seu, uti dicitur, gremio fuisse ostendunt. Minime vero; sed ea verba aliis conjuncta aperte demonstrant, S. Brunonem verum fuisse canonicum inter Senenses canonicos; imo, nisi vehementer fallor, ex toto contextu a me allegato, non minus aperte evincitur, nullum umquam alium canonicatum eum obtinuisse. Quid enim? poteratne offerri locus opportunior loquendi de suo canonicatu Astensi, quam bui diserte affirmat se Ingoni episcopo Astensi Psalterium exposuisse seu dedicasse? Dixisset saltem Domino meo, Episcopo meo vel simile quid, unde vel conjectura tenui assequi liceret, eum in Astensi episcopatu aliquod beneficium ecclesiasticum possedisse.
[13] Tam diserta canonicatus Senensis affirmatio, tam altum de Astensi silentium, [adversus Malabaylæ argutationes,] in iis rerum circumstantiis, ut nulla appareat ratio unum præ altero indicandi, tam aperte, meo quidem judicio anonymi narrationem confirmant, ut quidquid conetur Malabayla, ejus auctoritatem nullatenus infringat. Ast, inquit, nulla Senis de S. Brunonis canonicatu exstat memoria: esto: An aliorum omnium memoriam proferre ipse poterit, qui toto illo & forte sequentibus seculis cathedralis Senensis canonici fuerint? Evenit omnino feliciter, ut Sanctus ipse beneficii olim Senis accepti meminerit, quod ad rem nostram satis superque esse nemo, opinor, dubitaverit, nisi Malabaylæ præjudiciis laboret. Attamen nequid intactum præteream, alia ejus argumenta audiamus quibus Astensis ecclesia suum canonicum vendicat. Et primum ejus imago antiquitus picta in tabula superposita altari, in quo die natalis ipsius, quæ est XVIII Julii, solennia sacra in ejus honorem peraguntur. Quæ ea aut qualis imago, non satis explicat. Quod si eam velit quæ ejus operibus præfixa conspicitur cum hac epigraphe. Effigies S. Bruni Astensis, Signiensium episcopi, & abbatis M. Casini, referens eum in habitu, quo tum incedebant cathedralis Astensis canonici, cardinales dicti, vitamque communem, S. Benedicti regulæ accommodatam ducentes, e quibus ipse unus erat, cum illorum episcopo Ingoni Psalterium exposuit: si eam velit, inquam, nihil magnopere probaverit.
[14] Etenim epigraphe illa ad arbitrium, & fortasse ab ipso Malabayla composita videtur. [quæ nihil prorsus conficiunt,] Imago ipsa, ad pictoris ingenium efficta, Sanctum refert vix javentutem egressum, jam tum pedo instructum aliisque lineamentis ita oranatum, ut non facile tantam vetustatem agnoscas ex qua prætensus canonicatus Brunoni vindicetur. Nec magis rem conficit, quod in tabulario ejusdem ecclesiæ (Astensis) studiose asservatur publicum documentum donationis eidem factæ de locis Canalium & S. Stephani, ab Adeleide comitissa; ubi inter eos qui chirographum suum apposuerunt, legitur subscriptus Brunus, quem canonici constanter tenent fuisse sanctum Brunum. Certe non adeo singulare fuit ea ætate Bruni sive Brunonis nomen ut non potuerit multis esse commune quemadmodum ex iis constat quos eo ipso seculo sanctitate illustres novimus. Sed canonici constanter tenent eum fuisse sanctum Brunum. Teneant, per me licet, & constanter teneant, illustrissima ortum familia, & genere & cognomento Astensem; nihil ego horum decorum Sancto nostro invideo: quæ dixi hactenus, in eum finem tantummodo adducta sunt, ut scriptoris anonymi fides adversus Malabaylæ disquisitionem propugnetur.
[15] Quæ autem huc usque stabilire conati fuimus, egregie confirmantur ex ipso S. Brunonis Officio ad norman Romanam reviso, [Sancti ipsius Officio rem totam dirimente.] restituto, & a S. Congregatione approbato, Romæ typis edito 1592, in quo IV Lectio in hunc modum concepta proponitur: Bruno Soleriæ in Insubria, non procul ab Aste civitate, Andrea & Scylla parentibus honestis & religiosis natus, admodum puer, religiosis viris monasterii S. Perpetui Astensis diœcesis in disciplinam traditus, in omni ecclesiastica doctrina mirabiliter profecit. Inde Bononiam studiorum causa missus, tum secularibus tum divinis litteris egregiam operam dum navasset, doctoris nomen assecutus est. Cum autem in Etruriam, episcopi civitatis Senarum cujus per id tempus nomen erat celeberrimum (erat is Radulphus patria Coloniensis, quem Tintus & Thomasius apud Ughellum sanctissimum virum appellant) visendi studio se contulisset, & ab eo est benigne acceptus, & in canonicorum majoris ecclesiæ collegium publico omnium gaudio adlectus. Nec sane cum Malabayla sentiunt Benedictini omnes, ut non dicam plures refragari. Marcus Antonius Scipio, in Abbatum Casinensium elogiis, rotunde enuntiat, Brunonem emenso studiorum curriculo, jam natu grandiorem in Etruriam discedentem, Senis in templo maximo, magna sodalium approbatione, canonicum aliquamdiu egisse. De Astensi canonicatu verbum nullum.
[16] Superest controversiæ caput ultimum in quo iste anonymum vellicat acerbius, [De monachis Casinensibus duriuscule locutus anonymus,] quasi si commentis suis sanctitati & existimationi monachorum Casinensium vehementer detraheret. Rem paucis expediam, ubi Chronici Casinensis verba cum anonymi commentariis contulero. Erat inter Paschalem Papam II & S. Brunonem, tunc abbatem, non modica dissensio, ex eo quod Pontifex quamquam adhibita vi coactus, investiturarum privilegium Henrico imperatori concessit: eaque ex nimia forte Sancti libertate adeo exarserat, ut, teste Chronico, Papa profiteretur; Nisi illum a monasterii administratione removero, ipse suis argumentis Ecclesiæ mihi regimen tollet. Notandum porro, ut ex vitæ serie deinceps patebit, prius Signiensis ecclesiæ commissam S. Brunoni administrationem, quam Casini monachum indueret. Itaque eidem abbati Brunoni direxit epistolam Paschalis Pontifex, qua vetuit, ne ultra episcopus esset atque abbas. Neque enim ultra ferre Apostolicam sedem, episcopum aliquem monasterio præesse tam celebri. Fratribus etiam per Leonem Ostiensem episcopum & hujus cœnobii monachum, litteras misit, mandans ne ipsi viro ulterius obedirent. Hinc pronum est conjicere ex diversis monachorum studiis non mediocres turbas in monasterio exortas. Has autem dum altius repetit anonymus aliaque admiscet, quæ licet monachis honorifica non sint, continuo tamen ut falsa ac commentitia traduci debere non videntur. Ait itaque in Casinensi monasterio, exceptis paucis qui manus suas lavabant inter innocentes, conventus erat malignantium, qui professionem maonasticam habitu profitebantur, sed operibus denegabant &c.
[17] [facile ad sanum sensum reducitur,] Duriora hæc sunt, fateor, quam ut ad litteram, seu, ut aiunt, in rigore verborum accipi debeant: verum si ad sanum sensum reducantur, ita intelligi poterunt, ut pauci illi, abbati suo & divino obsequio plane addicti, de aliorum machinationibus nihil curaverint. Pars maxima, uti fit, nec dyscolis nec bonis omnino annexa, magis tamen malignantium parti occulte faverit aut saltem consenserit: unde factum, ut diabolicis suggestionibus instigati, in abbatem suum conspirationem facientes, ipsum apud summum Pontificem accusarint, scientes eum indignationem Domni Papæ Paschalis graviter incurrisse &c. Iis deinde secutis quæ ex Chronico retulimus, ex earum continentia litterarum iidem monachi (solos ego malignantes intelligo) occasione accepta, illum non solum contumeliis verum etiam verberibus animo irreverenti & infrunito afficientes, de monasterio ejecerunt. Pro indubitato mihi est, non omnes, imo nec potiorem partem in tam tetrum facinus consensisse, forte nec ipsos illos qui tumultuantibus antea non refragabantur. Quapropter recte subjungit anonymus, Plerosque ex monachis qui spiritu Dei agebantur, super Patris injuria magno dolore commotos, ipsum libenti animo fuisse revocaturos, nisi timuissent mandatis Apostolicis obviare. In iis vocibus Plerique, & superius citatis exceptis paucis, manifestam se contradictionem deprehendisse insultabundus gloriatur Malabayla. Immerito quidem, nam cum plerique non de omnibus monachis, sed de aliquibus tantum enuncietur ex eorum numero, qui spiritu Dei agebantur; si ambas particulas exactiori trutina perpendas, nullo negotio conficies, plerosque illos ex iis qui spiritu Dei agebantur, ad paucos illos referri quos paulo ante memoraverat.
[18] Hæc ad salvandam contradictionem dicta sunto: [turbarum causis ad spiritum nationalem rejectis,] neque enim existimare ausim, in tam celebri monasterio totque Pontificum Romanorum ac episcoporum seminario, paucos fuisse qui spiritu Dei agerentur. Crediderim potius non nullum spiritum nationalem paulo ardentiorem inter eos religiosos, quantumvis cetera pios & bonos, viguisse, quem non ita perspiciens anonymus, in sequiorem sensum interpretatus sit. Certum est ad Montem Casinum ex diversis partibus orbis omnis nationis viros confluxisse (ut testatur Leo Ostiensis in prologo, atque in notis Angelus de Nuce) non omnes ea propensione vacuos, qua in populares magis quam alterius generis homines ferri solemus. Cum autem Insubres seu Longobardos, neque hoc tempore tanti facere soleant Itali reliqui, minime mirum videbitur, si ex iis partibus oriundos tenerius forte amaverit Sanctus ipse, & illi abbati suo addictiores fuerint, non sine aliqua ceterorum invidia, qua instigante, contentiones, simultates, discordiæ exortæ fuerint. Ne vero hæc temere a me cogitata existimes, argumento sunt verba a Chronico recitata cap. 42 editionis ab Angelo de Nuce vulgatæ 1658, ex qua etiam superiora desumpsimus. Nimirum cum jam Pontificis jussu S. Brunonis ex Casino monte recedere deberet; fratres convocavit … simulque etiam monuit illos, ut, si vellent abbatem quem ipse eligeret, & illos & hunc locum pro suo posse protegeret atque defenderet. Erat tunc in hoc monasterio frater quidam, Peregrinus nomine, natione Ligur (ex ea nempe Liguria ex qua Sanctus ipse a Chronico fuisse dicitur) seculari astutia callidus, cui eamdem abbatiam dare decreverat. Quod cum fratres didicissent, dixerunt Abbati &c. Secuta est armatorum militum, a Peregrino in suum auxilium evocatorum, violenta in abbatiam irruptio, quos Fratres, nimis hæc indigne ferentes, ac unanimiter super illos irruentes de monasterio ejecerunt. Nonnulla ex his detruncaverat Matthæus Lauretus quæ Angelus de Nuce restituere non dubitavit, addita observatione ex qua conjectura nostra non parum firmatur: Admisso etiam, inquit, Brunonem aut præjudicata mente deceptum, quod Peregrinum præ ceteris digniorem reputaverit: aut privato erga Ligurem civem & domesticum affectu præventum, abbatiæ infulis illum ornare statuerit, metu monachis per milites incusso, an tota illico Brunonis sanctitas irreparabiliter pessum ibit? Sancti viri, sancti quidem fuerunt, at homines: humanum nihil ab illis alienum fuit.
[19] Ex his, ni fallor, elucet id quod dicebam, S. Brunonis erga populares suos studium, quo procul dubio aliorum monachorum animos non parum a se alienos reddiderit. [quod Peregrinum popularem Sanctus aliis prætulisset.] Mihi certe probabilissimum est, hinc primas invidiæ scintillas exarsisse quæ sensim accrescentes, causis aliis seu prætextibus facile accedentibus, ita Italos omnes exasperarint, ut habito ad Pontificem recursu, de S. Brunone expellendo palam conspirarint, eumque reipsa ignominiose ejecerint, uti anonymus pluribus postea demonstrabit: in quo id solum desiderari existimo, quod corruptis monachorum moribus tribuerit, quæ verosimillime ex mero eorumdem nationali spiritu originem traxisse videntur, haud quaquam a graviori culpa excusanda, eaque tali ut punitionem merita sint, quam anonymus in Actis describit. Neque vero opus est, singulos ea qualicumque labe afflatos censeas; nam pervulgatum scimus, ut non religiosis solum sed quibuscumque communitatibus affricari soleat, quod vis paucis quandoque personis merito adscribi possit. Ad anonymi sententiam recte exponendam atque cum Chronico conciliandam hactenus dicta sint satis; non displicitura, opinor, æquis rerum æstimatoribus. Certe seditiones hujusmodi, quamvis fortasse aliis de causis, in Monte Cassino non adeo raras fuisse, is facile statuet qui paulo attentius Chronicon evolverit. Videat interim lector solum caput 29, lib. 4, cujus hic est titulus: Qualiter monachi conabantur abbatem Ottonem deponere. Is vero cum sanctum Brunonem proxime antecesserit, quid mirum si aliqui superfuerint rerum novandarum turbandarumque studiosi. Rem invidiosam pluribus tractare non lubet: Quæ ad Sancti cultum & reliquas vitæ circumstantias spectant sequenti paragrapho prosequemur.
§ III. S. Brunonis canonizatio, cultus, Officium & Vitæ series.
[Verum canonizationis Sancti tempus,] Multa hic rursus occurrunt ad concordiam reducenda, variantibus non solum Chronico & anonymo, sed iis etiam qui de secuta Sancti canonizatione aliisque ad cultum ejus spectantibus scripserunt. Est quidem extra controversiam, S. Brunonem, tum in vita tum post mortem miraculis clarum, & a Signiensibus & a monachis Casinensibus pro Sancto habitum, statim ab obitu privato saltem cultu honorari cœpisse, donec legitima auctoritate, annis post decessum octo & quinquaginta, a Lucio III inter Sanctos relatus est. Ita ferunt monumenta Signiensia ex quibus Officium, supra a nobis citatum, reverendissimus D. Josephus Veronensis, Signiensis episcopus procul dubio concinnavit. Refert Ughellus & ex eo alii, in cathedrali Signina inscriptionem spectari ad perennem rei memoriam, qua præfata canonizatio peracta dicitur. Est autem hujusmodi:
MEMORIÆ ÆTERNÆ BEATI BRUNONIS QUEM LUCIUS III PONT. MAX. CARD. ET EPISCOP. CONVENTU SIGNIÆ IN ECCLESIA B. MARIÆ UBI DEFUNCTUM CORPUS QUIESCEBAT, INTER SANCTOS JUSSIT ADSCRIBI ANNO AB EJUS ABSCESSU LVIII S. P. Q. S.
Hinc colligas, manifestos errores irrepsisse in appendicem Actis anonymi subnexam, dum dicitur: Dominum Lucium Papam tertium, in ecclesia Signina, quadragesimo anno post obitum beati Brunonis, canonizavisse ipsum sanctum Brunonem. Et additur: Ipsam canonizationem factam fuisse tempore domini Bartholomæi episcopi Signini.
[21] [ex anno obitus definiendum est,] Ad hæc refellenda, explicandaque nonnulla alia in hac re satis dubia, necessarium omnino est, ea explorare ex quibus constet, quo anno vir Sanctus ex hac vita migraverit. Matthæus Lauretus Hispanus Casinensis monachus in notis ad sæpe citatum Chronicon, ab ipso editum Neapoli 1616, putat juxta veriorem computationem, obitum Brunonis anno 1525 consignandum, in quo non paucos habet sibi consentientes, eo, ni fallor, argumento ductos quod Angelus Rocca, libro de Canonizatione Sanctorum, alicubi testetur, asservari Romæ in bibliotheca Patrum Congregationis Oratorii bullam canonizationis S. Brunonis factam a Lucio III anno Domini 1583. Hic vero annus cum esse debeat ab obitu Brunonis 58, sequeretur eum vita functum prædicto anno 1525. Ceterum & a Rosweydo pridem, & ab aliis prædecessoribus nostris bullæ istius qualecumque apographum obtineri hactenus non potuit. Suspicor ego nihil ibi aliud reperiri quam quod modo ex appendice ad Acta Signiensia referebam, nimirum a Lucio III in numerum Beatorum relatum S. Brunonem quadragesimo anno post obitum, non assignato anno æræ Christianæ quo id contigerit. Invenio etiam in Officio Romano, superius laudato, Brunonis canonizationem anno 1583 innexam. At enim hæc omnia per se concident, ubi annum obitus S. Brunonis stabiliverimus.
[22] Neque vero is certius definiri potest quam ex ipsis Anonymi Actis, [qui certo incidit in ann. 1123,] in quibus sub finem ita legitur: Migravit ad Dominum, quinto decimo Kal. Augusti anno quinto Pontificatus Domini Calisti II, sui vero episcopatus quadragesimo quarto. Notant hi characteres non annum 1125, sed 1123: nam cum Calistus II creatus sit mense Februario 1119, currebat ejus annus quintus quando S. Bruno XVIII Julii 1123 extremum diem clausit, nec ea ulterius differri possunt. Accedit unanimis scriptorum omnium consensus, initia episcopatus ejus collocantium anno 1079 sub Gregorio VII, eo ipso anno scilicet quo in Concilio Romano VI cum Berengario Bruno disputaverat. Ex eo autem capite aperte evincitur, Brunonis vitam ultra annum 1123 non esse extendendam. Demum cum in confesso sit, ex altera Actorum appendice, Honorium III anno 1223 Brunoni aram erexisse & propriis manibus consecrasse, is vero diserte fuisse dicatur annus ab obitu Brunonis centesimus, consequens iterum est eum e vita migrasse 1123. Idque ex eo etiam confirmabis quod, ut eadem appendix asserit, annus ille 1223, fuerit Honorii annus VII, utpote qui in Pontificem electus est 1216.
[23] His ita constitutis, nullo negotio refutantur quæ ex prima appendice falsa esse superius diximus, [unde plura refelluntur,] de canonizatione a Lucio III facta anno post obitum Brunonis quadragesimo, & de tempore Bartholomæi episcopi Signini pejus adhuc cum ea canonizatione connexo. Notior est Lucii Papæ III creatio quam ut in dubium revocari queat. Contigit illa XXIX Augusti 1181, atque adeo non nisi imperite (nescio a quo) scribi potuit, Brunonis canonizationem annis ab obitu quadraginta a Lucio III factam, quandoquidem ejus creatio annis omnino 58 ab ipso Brunonis obitu distet. Et si vere hic Pontifex anno post Sancti obitum 58 eum cultu sacro decoravit, id factum oportuit anno ejus pontificatus primo, Christi 1181. Quod autem magis mirere, Bartholomæus Lucio III conjungitur, tamquam Signinus episcopus, qui illo Pontifice annis fere septuaginta posterior est. Fides sit penes Ughellum in Catalogo episcoporum Signiensium, nullum ejus nominis producentem ante annum 1256. Pluribus opus non est, ut jam sæpe dicta appendix, saltem qua parte chronologiam attinet, prorsus convellatur. Forte nec in catalogo Cardinalium, quos Lucio III in canonizatione adfuisse narrat, satis accurata est, verum ubi de ipsius rei veritate abunde constat, frustra in iis nominibus diligentius inquirendis a nobis opera poneretur.
[24] En modo totam, ut jacet, appendicem, ex qua canonizatio verificetur, editione Marchesiana cum utroque Mss. collata. Hunc præfert titulum: Explicit Legenda sancti Brunonis. [quæ in aliqua appendice male commixta sunt.] Sequitur canonizatio ipsius, una cum dedicatione altaris, cum Indulgentiis suis, ut infra. Tum ita subjungitur: Dominus Lucius Papa tertius, præsentibus multis Cardinalibus cum eo in ecclesia Signina, quadragesimo anno post obitum B. Brunonis, canonizavit ipsum S. Brunonem, & concessit annum Indulgentiæ omnibus ejus limina visitantibus in ejus festo. Cardinales vero qui astiterunt dictæ canonizationi cum dicto summo Pontifice fuerunt hi: Dominus Conradinus Portuensis, Albanensis, Dominus Paulus Prænestinus, episcopi (ita ego legendum puto, tametsi & in impresso & in altero Ms. nomen episcopi transpositum reperiam) Dominus Vincentius tit. S. Stephani in Cælio monte. Dominus Arduinus (impressum habet Adrianus) tit. S. Crucis. D. Lambertus tit. S. Mariæ in Transtyberim. D. Albertus S. Rom. Ecc. Vice Cancellarius. D. Stephanus tit. SS. Apostolorum. D. Octavianus tit. S. Chrysogoni. D. Jacobus tit. S. Mariæ in Navicella. D. Ranerius (impressum legit Zeinerius) tit. S. Georgii. D. Gratianus SS. Cosmæ & Damiani. D. Goffredus S. Mariæ in Via lata. D. Gerardus S. Adriani, Diaconi Cardinales. Ipsa vero canonizatio facta fuit tempore domini Bartholomæi episcopi Signini, qui injunxit (numquid melius, concessit?) omnibus ad dictum festum venientibus, visitando ejus limina, quadraginta dies, & durat per totam octavam, & similiter ceteri episcopi concesserunt. Hactenus appendix prima.
[25] [Ætas anonymi adversus Malabaylam statuitur.] Quis vero, quo tempore, qua occasione illam Actis attexuerit, non habeo unde fundata satis conjectura distinguam. Illud mirari satis non possum, eam ab anonymo ipso adscriptam non esse, quem tamen ad Lucii III tempora pervenisse necesse est, si iis scriptoribus credimus, qui eum faciunt justo juniorem. Mihi indubitatum videtur, anonymum id non fuisse prætermissurum, si tum adhuc vixisset, utpote qui Petri episcopi, Lucii III synchroni, jussu Acta S. Brunonis se collegisse testatum reliquit. Hinc certe & Marchesium & Malabaylam refellas, qui, ut anonymi ætatem protrahant, audacter citant Ughellum tamquam qui Petri illius tempora ad annum 1190 reducat, ubi interim desertissimis verbis affirmat, præfatum Petrum ab Alexandro III, Lucii III decessore, creatum & ab anno 1179 concilio Lateranensi interfuisse. Nimirum scriptorum illorum intererat, anonymum a S. Brunone removere quam longissime, ad elevandam ei fidem, quam Casinensi Chronico vindicarent. Sed de his alibi satis. Hic solum obiter insinuatum volui, sæpe dictam appendicem Actorum scriptore multo esse posteriorem, & verosimiliter non prius, cum altera jam jam exhibenda, Actis illis adjunctam quam ab Honorio III peracta esset altaris consecratio, quæ illic ita describitur:
[26] [Dedicatio altaris ab Honorio PP. III.] In nomine Domini Amen. Anno Domini MCCXXIII, Pontificatus sanctissimi Domini nostri D. Honorii Papæ III anno ejus VII, mensis Julii die XVI, anno centesimo post obitum B. Brunonis episcopi & confessoris civitatis Signinæ, dedicatum fuit altare ipsius B. Brunonis existens in ecclesia Signina ad honorem ejusdem Sancti, per manus supradicti summi Pontificis, astantibus infrascriptis Cardinalibus, servientibus sibi in dicta consecratione, sive dedicatione, tribus episcopis, scilicet D. Petro Prænestinensi, D. Nicolao Tusculano, & D. Andrea Portuensi: & quatuor Presbyteris D. Stephano, D. Gregorio, D. Honorato, & D. Stephano. In quo quidem altari a dicto Pontifice reconditæ sunt hæ reliquiæ, videlicet. SS. Apostolorum Petri & Pauli. S. Laurentii M. S. Vincentii M. S. Cæsarii M. S. Mauritii M. S. Sebastiani M. SS. Cosmæ & Damiani MM. S. Saturnini M. SS. quatuor Coronatorum. S. Silvestri Papæ. S. Gregorii Papæ. S. Brunonis episcopi & confessoris. S. Mariæ Magdalenæ. S. Agathæ V. & M. S. Luciæ V. & M. S. Martinæ V. & M. Omnibus autem Christi fidelibus ad hanc dedicationem venientibus, in dicto die, dictus summus Pontifex de injuncta sibi pœnitentia, unum annum in Domino relaxavit, durante per totam octavam, cujus festum occurrerit tertia die post dedicationem, quod erit die XVIII mensis Julii. Et omnes episcopi Signinæ diœcesis anno quolibet injunxerunt in dicto festo XL dies. Deo gratias.
[27] Jam dixi verisimile, utramque hanc ad Acta additiunculam, [Martyrologio inscriptus & probatum ejus Officium] quiscumque demum earum sit auctor, eodem tempore conceptam esse & annexam. Quemadmodum autem nec scriptor dignoscitur, sic nec facile quis dixerit, quam ætatem ambæ sapiant. Mihi probabile est, ad seculum XIV vel forte XV pertinere, tum ex stylo tum ex crassissimo illo errore quo Bartholomæum Signinum episcopum cum Lucio III combinatum vidimus. Neque tamen refragabor siquis diversum dixerit earum auctorem, & successive appendices illas adjunctas velit. Etenim quandocumque id acciderit, de eximia Brunonis sanctitate, patratis miraculis, perpetuo in Casinensi monte & Signina ecclesia cultu, nemo, opinor, dubitaverit, qui antiquissimam Legendam, in Lectiones per Octavam distributam, & pridem Signiæ usitatam adverterit; sic ut merito eum Baronius Martyrologio inserendum censuerit, & sacra Rituum Congregatio Officium, ut diximus, ad normam Romanam redactum, approbaverit, postquam aliquot ante annis Gregorius XIII ad id potestatem fecisset, ut ex sequenti decreto patebit. Nos Guilielmus Sirletus presbyter Cardinalis, tit. S. Laurentii in Paneperna, fidem facimus & attestamur, S. D. N. Gregorium Papam XIII, vivæ vocis oraculo nobis facto, concessisse & licentiam dedisse episcopo & clero Signino in ipsa civitate & diœcesi Signina, publice & privatim recitandi Officium infrascriptum in choro & extra, S. Brunonis episcopi & confessoris, sub Officio duplici & cum Octava. Datum in palatio Apostolico in loco nostræ residentiæ die XI Junii MDLXXXIV, pontificatus S. D. N. Gregorii Papæ XIII anno XIII. In fastis ecclesiasticis aut Martyrologiis nulla antiquior exstat S Brunonis memoria; quid illud aut quale sit Casini Breviarium, quod pervetustum aiunt Marchesius & Malabayla, necdum videre licuit; id scio, interrogatum pridem a Papebrochio eruditissimum Mabillonium, qui illud ex monte Casino Parisios detulerat, num haberet lectiones de Sanctis, respondisse, nullas eo libro contineri. Jam Vitæ seriem paucis exponamus.
[28] Annum quo Sanctus noster in lucem editus est, [Sancti ætas,] scriptorum nullus expressit. Si conjectare quid liceat, non verebor dicere, trigesimum ætatis annum eum attigisse aut superasse quando in concilio Romano 1079 cum Berengario congressus, tantam apud Gregorium VII & B. Petrum Cardinalem, cognomento Igneum, existimationem consecutus est, ut viduatæ per id tempus Signinæ ecclesiæ episcopus destinatus sit, ut ex Actis mox ipse perspicies. Si itaque anni circiter triginta ei tunc tribuantur, consequens erit, natum fuisse circa annum 1049. Jam supra probavimus ex decursis episcopatus annis quatuor & quadraginta, ejus initia non ad Urbanum II, ut perperam legitur in Casinensi Chronico, sed ad Gregorium VII & præfatum annum 1079 omnino retrahenda. Nec quisquam mihi objecerit, quod in Lectione VI Officii Romani nuper citati legitur, nempe annis solum quatuor supra triginta episcopatum tenuisse Brunonem: id enim scriptores omnes, quos saltem consulere licuit, per errorem illuc irrepsisse unanimi consensu fatentur. Nos vitæ cursum sequamur. Signinam ecclesiam, priusquam monachum indueret, annos viginti & tribus sedulo administravit. Quo tempore Urbano II egregiam operam navasse loco non uno testatur Baronius. Atque imprimis quod approbaverit 1092 privilegium monasterio Cavensi ab eodem Urbano concessum, ut ex ejus subscriptione aperte colligitur. Addit Marchesius, certum esse, Brunonem in Galliam ab Urbano ductum sub annum MXCV, quo anno, inquit, interfuit concilio Claromontano, & consecrationi ædis Cluniacensis, in qua cum ipse Pontifex, ritu pontificio, consecraret aram principem, aliæ tres consecratæ ipsius jussu ab aliis tribus episcopis, Lugdunensi, Pisano & Brunone Signiensi, ut habetur ex Bibliotheca Cluniacensi.
[29] [& aliqualis gestorum ejus] Concilio Turonensi 1096 interfuit, ut ad eum annum tradit laudatus Baronius; ubi cum Urbanus II, inquit Marchesius, consecraturus esset VI Idus Martias ædem Majoris monasterii Turonensis, jussit a S. Brunone consecrari pridie sacellum infirmorum. Quod ex antiquis monumentis scite observatum a R. P. Jacobo Sirmondo e Societate Jesu, viro summe erudito in litteris ad reverendissimum abbatem Constantinum Cajetanum datis. Quo anno in Italiam redierit, incertum est; crediderim cum ipso Urbano II eodem illo anno 1096 ad ecclesiam suam reducem, pastorale munus resumpsisse, & in eo perseverasse, donec ad montem Casinum secessit anno, ut nuper dicebam 1102. Sunt qui ad biennium monachatum differant, verum cum ex abbatum Casinensium chronologico ordine constet, Brunonem Odoni seu Othoni successisse 1107, imo annum 1106 notet anonymi Casinensis Chronicon, ab Antonio Caracciolo editum, noster vero anonymus expresse affirmet, eum, exacto monachatus quinquennio, monasterii prælationem suscepisse, manifeste liquet, epochæ ratio a nobis constituta. Causas porro prædicti secessus in Actis ipsis lector inveniet. Præcipuam ego existimo, amorem solitudinis, qua tamen perpetua frui non potuit, legationem in Gallias suscipere coactus cum Boamundo Antiochiæ principe, bellis sacris celeberrimo. Eam legationem consignat Baronius anno 1104, non recte: siquidem Labbeus tom. 10 Conciliorum col. 747, verba Sugerii recitat in Vita Ludovici Crassi clarissime notantis annum 1106, quo Romanæ Sedis Apostolicæ legatus domnus Bruno Signiensis episcopus a domno Paschali Papa ad confortandam S. Sepulcri viam dominum Boamundum comitatus, plenum & celebre Pictavis tenuit concilium, cui & nos (de se loquitur Sugerius) interfuimus &c. Adjungitur Chronicon Malleacense aliaque a Pagio etiam memorata ad annum jam dictum 1106.
[30] Alteram quoque in Siciliam legationem simili diligentia executus est, [chronologica series,] verba sunt anonymi, priusquam ad montem Casinum reverteretur, procul dubio sub finem ejusdem anni aut initium sequentis 1107. Ea vero rite perfunctus non multo post, nempe mense Novembri, ut vult Peregrinius, abbatiam suscepit prælatus ordine quadragesimus eamque tenuit annis tribus & mensibus decem, vel potius undecim, juxta Indices Casinenses, qui Brunonem abbatia se abdicasse innuunt mense Octobri IIII, quando ad Pontificis Paschalis imperium ipsam dimisit. Priusquam id accideret aliam Pontifici operam navavit Bruno. Nam, teste Chronico, anno Domini MCVIII mense Octobri, Casinum advenit idem Apostolicus, adjunctoque sibi abbate nostro, Beneventum synodi celebrandæ causa pervenit … cum autem Capuam devenisset, rogatus ab eodem abbate ecclesiam S. Benedicti, quam Desiderius abbas intra eamdem civitatem renovaverat, solenniter dedicavit. Reliquo tempore in officio perstitisse censendus est Bruno, donec exortis cum Paschale dissensionibus, quas supra exegimus, ad ecclesiam suam postliminio redire compulsus ibi in pace quievit anno 1123, XVIII Julii: unde colligere liceat, obiisse in senectute bona, nempe qui quartum & septuagesimum annum attigerit, in ea etiam hypothesi quod annis triginta major non fuerit quando Signinum episcopatum adeptus est.
[31] His omnibus hactenus satis explicatis, id unum reliquum est, [Acta quæ & unde edantur.] ut ambas Vitas, de quibus jam supra abunde egimus, ordine subjungamus. Anonymi opusculum ex supra citatis duobus Mss. contuli cum editione Veneta Mauri Marchesii, multis mendis infecta, ubi tamen etiam titulus integer servatur, quem hic ex more nostro præmittere malui. Sic incipit: In nomine individuæ Trinitatis Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Amen. Hic liber continent Legendam B. Brunonis registratam & exemplatam de verbo ad verbum ex originali antiquo libro in cathedrali ecclesia S. Mariæ de Signia existente, tempore R. D. episcopi Bernardini Cauni, sub anno Domini MDXLIII, pontificatus Domini Pauli tertii. Puto addendum anno decimo, quamquam nec in Mss. nec in impresso exstet; recte autem hic notari annum 1543 pro 1541 a Marchesio posito. Qui vero hic Caunus dicitur, in altero Ms. & in edito paulo melius Calinus appellatur, optime fortasse ab Ughello Callinius, qui ex Ordine Minorum ad eam dignitatem assumptus est an. 1541. Sequitur Anonymi prologus, cui Vita ipsa subnectitur in triginta lectiones distributa, quam ita explicatam modo exhibui, ut eam pluribus annotationibus illustrare supervacaneum existimaverim.
VITA
Auctore anonymo, ex duobus Mss. collatis cum editione Mauri Marchesii.
Bruno episcopus, Signiæ in Latio (S.)
BHL Number: 1474
A. ANON. EX MS.
PROLOGUS.
[Redditur ratio scriptionis.] Beati Brunonis Signinæ sedis gloriosæ memoriæ venerabilis episcopi vitam, Salvatoris auxilio descripturus, ipsum supplici mente deposco, qui linguas infantium facit disertas, & aperit ora mutorum, ut donet mihi ad suam laudem, & auditorum ædificationem, hoc opus congruo sermone componere, ut non sit legentibus tædio, sed ad fructum eis proficiat animarum. Vos etiam legentes rogo, ut si sermo incultus aures vestras pulsaverit, rudi stylo veniam detis, quia sapientes non quærunt diserta, sed fortia. Memineritis etiam, regnum Dei non in eloquentia, sed in fide consistere: salutem quoque seculo non ab oratoribus, sed a piscatoribus prædictam. Ego enim utpote pauper ingenio, cum verecundia præsens negotium aggressus sum, eo quod aurum, & argentum non sit mihi, quia imperitus sum sermone, & scientia; sed ne forte ab aliquibus in hoc opere præsumptionis argui valeam, noveritis me id ex mandato inchoasse venerabilis viri Petri, ejusdem sedis episcopi, qui memorato Sancto quartus in Pontificali dignitate successit. Cui non immerito obedientiam credidi, cum scriptum sit I Reg. 15. Quia melior est obedientia victimis, cujus tanta est virtus, ut res etiam impossibiles ad possibilem plerumque redigat facilitatem.
LECTIONES XXX
In quas tota Vita distributa est.
DIE PRIMA.
[Inter arbores pretiosas] Lectio I. In paradiso Dei multiplices ac diversæ jugiter arbores oriuntur, non solum copiosis frondibus, verum etiam odoriferis floribus & fructibus salutiferis adornatæ. Quid enim aliud sancti viri sunt, nisi velut quædam arbores in domo Dei plantatæ; quorum affluentis verba doctrinæ, velut extensarum arborum folia, sub se quiescentes ab æstu vitiorum protegunt? Quorum gratissimæ opinionis fragrantia, & sanctæ conversationis exempla, velut quidam flores, nos ad amorem patriæ cælestis indesinenter attrahunt, & bonorum operum famelicos pascunt; de quibus dicitur in Canticis: Emissiones tuæ paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Cant. 4. Inter has arbores pretiosas B. Bruno Signinæ sedis episcopus, velut cedrus alta Libani, divina voluntate processit.
[2] Lectio II. Cujus non solum flores & fructus, [numerandus hic Sanctus,] id est virtutes & opera charitatis, nos & odore alliciunt & gustu reficiunt; sed etiam frondes, hoc est sanctæ prædicationis verba, magnum referunt legentibus & audientibus suavitatis odorem. Cui non incongrue adaptari potest ille psalmi versiculus: Justus ut palma florebit, & sicut cedrus Libani multiplicabitur, plantatus in domo Domini. Psal. 91. Et illud: Et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum: folium ejus non defluet; & omnia quæcumque faciet, prosperabuntur. Psal. 1.
[3] Lectio III. Beatus igitur Bruno, ex Lombardiæ provincia de villa, [a pueritia virtutibus ornatus:] quæ Soleria dicitur, duxit originem, humili quidem parentum exortus prosapia: velut in pauperis hortulo plerumque nascitur lilium, vel rosa: cujus pater Andreas, mater vero Squilla * vocabatur. Sed beatus Bruno genus suum virtutibus extulit, probis actibus decoravit. Nam ab ipso pueritiæ suæ tempore ita in suo pectore humilitati, & timori Domini, qui est initium sapientiæ, sedem paraverat, ut non immerito in ipso spiritus Domini plenius requievisse crederetur, sicut scriptum est Isa. 66. Super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem, & quietum, & trementem sermones meos? In omnibus vero suis actibus, non ut puerilis ætas se habere solet, levis, aut insolens, sed gravis & maturus quotidianis profectibus apparebat.
[4] Lectio IV. Proinde cum in monasterio S. Perpetui, [postea omnibus disciplinis instructus,] quod in Astensi episcopatu situm est, a parentibus esset traditus ecclesiasticis officiis instruendus, brevi spatio temporis, utpote puer capacis ingenii, & memoriæ singularis, non solum ecclesiasticis officiis, verum etiam singularibus disciplinis diligentius eruditus est. Deinde voluntate parentum se Bononiam transferens, liberalium artium doctrinæ vigilem curam exhibuit. Postquam vero non solum trivii sed etiam quatrivii a scientiam, cælestis gratiæ munere, plenius assecutus est; divinæ paginæ propensius operam dedit. Hauriebatque jam tunc sitibundo pectore euangelicæ fluenta doctrinæ, quæ posset congruenti tempore sitienti populo mellito gutture eructare.
[5] Lectio V. Dum autem in divinorum librorum doctrina præ suis etiam majoribus profecisset, [Psalterium explicat, fitque Senis canonicus;] ut dicere posset cum Propheta, Ps. 118: Super seniores intellexi, quia mandata tua exquisivi, rogatus a quibusdam Ultramontanis, psalterium secundum Gallicanam translationem compendiosa expositione percurrit. Postquam vero episcopali sublimatus est dignitate, ipsum juxta Romanam translationem, pleniori, & sublimiori stylo studuit explanare. Doctoris itaque nomen assecutus, & gratiam, Senas petiit; ubi ab episcopo, & canonicis honorifice susceptus, atque in canonicum majoris ecclesiæ gratanter admissus est.
[6] Lectio VI. Post hæc vero quibusdam negotiis ipsum trahentibus, [unde Romam pergit adversus Berengarium.] ad Romanam Curiam accessit, atque a venerabili viro Petro Albanensi episcopo benigne susceptus hospitio est. Eodem tempore beato Gregorio Papa VII in Lateranensi palatio residente; de Sacramento corporis, & sanguinis Domini nostri Jesu Christi, a quodam magistro Berengario, qui de eodem Sacramento minus fideliter sentiebat, gravis admodum agitabatur quæstio. Nec inveniebatur aliquis. qui cum eodem magistro de tanti mysterio Sacramenti disputare præsumeret: tum quia magister ille in quæstionum conflictu nimis erat exercitatus: tum quia in hujusmodi fides non habet meritum, cui humana ratio præbet experimentum.
DIE SECUNDA.
[Superato Berengario destinatur episcopus] Lectio I. Quia vero jam tempus advenerat, quo athletæ Christi Brunonis probitas, ac scientia universis in Curia Romana claresceret, de voluntate summi Pontificis, cum eodem magistro certamen disputationis aggressus, ipsum rationabili assertione ad viam veritatis a suo revocavit errore, atque ad Catholicæ fidei unitatem per Dei gratiam reduxit: gubernator etenim in tempestate dignoscitur, in acie miles probatur; & navis, quæ forti compage solidata est, procellis irruentibus non foratur; & arbor, quæ firma radice fundata est, ventis pulsantibus non movetur. Tunc summus Pontifex, considerata viri a Deo dilecti constantia Brunonis, & virtute; accersito ad se Albanensi episcopo ait; Hominem Dei, quem tecum hospitio suscepisti, tibi affectuose commendo. Existimo enim, quod per ipsum Ecclesiæ Dei magna poterunt obsequia, donante Domino, provenire. Altera vero die Dominus Papa eidem episcopo de fratrum suorum consilio, & voluntate mandavit, ut ad Signinam civitatem accedens, quæ proprio tunc erat viduata pastore, canonicis ecclesiæ sanctæ Mariæ salubri persuaderet consilio, ut talem virum, tamque prudentem, sibi eligerent in pastorem.
[8] [viduatæ Signinæ ecclesiæ,] Lectio II. Tunc episcopus Albanensis, lætus & hilaris ad hospitium reversus, dixit ei; Frater Bruno, mandatum nobis instat Apostolicum, ut ad partes Campaniæ pro quibusdam causis proficisci debeamus; rogo ut comiteris nobiscum, gratamque nobis exhibeas societatem. Qui [ait præto sum] & ascendentes equos, usque ad radicem montis Signinæ civitatis pariter pervenerunt. Tunc episcopus sancto Brunoni dixit; In civitate, quæ in isto monte sita est, quædam nobis imminent expedienda negotia: ibique si placet, honeste hodie poterimus hospitari. Cui Sanctus respondit; Quod bonum est in oculis vestris facite, ego enim paratus sum facere, quod vestræ placuerit voluntati. Tunc ascendentes in civitatem, apud ecclesiam S. Mariæ a canonicis cum honore suscepit, atque ibidem hospitati sunt. Sero autem cum S. Bruno, assistentibus sibi pro reverentia & honore canonicis ejusdem ecclesiæ, quieti membra daturus, recubuisset in lecto, dixine fertur; Hæc est requies mea. Cui episcopus Albanensis respondit; in seculum seculi. De qua videlicet responsione mirari cœpit beatus Bruno, & attentius cogitare, quid sibi vellet ejusmodi responsio: cujus rei causam e post facto cognovit.
[9] [ad quam ductus, mox eligitur,] Lectio III. Mane autem illucescente, beatus Bruno ad suggestionem Albanensis episcopi luculentum fecit in capitulo de vitula rufa sermonem. Completo itaque sermone, episcopus continuo, seorsum a B. Brunone, canonicis est locutus, eisque suadere cœpit, ut talem virum, tamque prudentem sibi eligerent in pastorem. Protinus vero canonici, deliberato inter se salubri consilio, in beati Brunonis electione unanimiter convenerunt. Divinæ siquidem voluntatis erat, ut lucerna super candelabrum posita, universis in domo Domini consistentibus manifesta luce claresceret. Et ut fidelis servus & prudens commissa sibi cælestium talenta donorum subjecto gregi fideliter dispensaret: consummato feliciter cursu, a cælesti patrefamilias æternæ beatitudinis præmia suscepturus. Episcopus itaque Albanensis, canonicorum voluntate comperta, consuluit eis, ut aliquos ex canonicis ad summum Pontificem destinarent, qui eidem ipsorum concordiam, & unanimitatem de pastoris electione patefacerent.
[10] Lectio IV. Episcopo itaque Albanensi cum B. Brunone ad Urbem reverso, [& a Papa confirmatur,] canonici Signinæ ecclesiæ aliquos ex fratribus suis prudentioribus ad summum Pontificem direxerunt, qui suæ confirmationem electionis ab eo suppliciter expostularent. Protinus vero beatus Papa Gregorius episcopo Albanensi secreto mandavit, ut sanctum Brunonem modis, quibus posset, induceret, ut Signinæ ecclesiæ petitioni non contrairet, & talentum scientiæ sibi commissum, & traditum, in sudario non absconderet, quod in episcopali officio utiliter posset expendere, atque opportune multiplicare. Tunc S. Bruno, licet huic oneri pariter & honori imparem se assereret, & minus idoneum se reputaret; tamen ne divinæ videretur voluntati resistere, cui tantorum vota cognoverat convenire; factæ de se electioni humiliter consensit. Ad hoc autem onus officii suscipiendum, quædam visiones ipsum maxime induxerunt, quas se præteritis noctibus vidisse testabatur.
[11] Lectio V. Quædam siquidem virgo admirandi decoris in visione sibi noctis apparuit, [visione primum commonitus,] quæ manu ejus accepta, ipsum per Lateranense palatium quasi spatiandi gratia deducebat, & aureo annulo, quem manu gestabat, annulari digito S. Brunonis immisso, virgo Christi ad propria revertebatur. In quo videlicet annulo quasi desponsationis arrham significari postmodum intellexit, quia Signina sibi ecclesia fuerat desponsata. Nocte vero sequenti eamdem sibi virginem apparuisse, & in uno canistro septem alia canistra sibi obtulisse referebat. In majori namque canistro Signinam civitatem: in septem vero minoribus canistris septem castella Signinæ ecclesiæ subjecta significari dicebat. De manu itaque summi Pontificis munere consecrationis accepto, suis comitatus clericis ad Signinam pervenit ecclesiam: ubi ab universo clero, & populo cum summo honore, magnaque lætitia susceptus est, atque in episcopali sede collocatus. Omnesque tam clerici, quam laici, viri cum mulieribus, pusilli cum majoribus in hymnis, & laudibus glorificabant Dominum, qui talem ac tantum Signinæ ecclesiæ concessit Pastorem.
[12] Lectio VI. Beatus igitur Bruno episcopi officium, & Pastoris nomen adeptus magnopere satagebat, ut concordaret vita cum nomine, [eamque ecclesiam egregie instruit.] professio cognosceretur in opere; ut convenirent vita, & doctrina, manus & lingua; quia si voci vita non discordet, si vox vitam non remordet, tunc reverentia divinæ laudis dulcis est symphonia. Non enim ignorabat, quia tantum debet actionem populi actio transcendere præsulis, quantum distare solet a grege vita pastoris. Primum ergo juxta mandatum Apostolicum 2 Tim. 3 irreprehensibilem se in omnibus exhibere cœpit, sobrium, castum, humilem, mansuetum, atque benignum. In incessu quoque, in stratura, in habitu, & in omnibus motibus suis nullius umquam offendebat aspectum: sed omnes actus sermonesque suos modesta semper gravitate moderabatur. Erat enim in sermone verax, in judicio justus, in consilio providus, in disponendo industrius, in jubendo discretus, & in universa morum honestate præclarus.
DIE TERTIA.
[Operibus caritatis intentus,] Lectio I. Proinde gregis sui circa custodiam, vigilem curam & attentissimam exhibebat diligentiam, ne lupus rapax sub sua custodia ovile Domini posset irrumpere, ovesque, sibi commissas aliquatenus perturbare. Circa. vero opera charitatis, & eleemosynarum ita erat attentus, ut nihil aliud cogitare videretur. Vestiebat nudos, esurientes alebat, peregrinos hospitio recipiebat, & omnibus pariter indigentibus subvenire curabat. Nam manibus plenis semper subvenit egenis. Ita ut cum beato Job dicere posset, Job. 31 & 29, Foris non mansit peregrinus. Ostium meum viatori patuit. Oculus cæco fui, & pes claudo. Pater eram pauperum, & causam, quam nesciebam, diligentissime investigabam. Præterea Christi sedulum exhibebat officium, & non diebus, neque noctibus a divinis colloquiis & ab oratione cessabat. Divinorum vero voluminum lectioni jugiter insistebat, & in lege Domini meditabatur die ac nocte: utpote qui sacram Scripturam non solum perspicaciter intellexit, verum etiam eleganter exposuit; sicut manifeste poterunt experiri, qui suas expositiones, atque sermones tam in novo, quam in veteri Testamento legere studuerint, vel audire.
[14] Lectio II. Beatus siquidem Bruno non secundum litteram occidentem, [sacræ Scripturæ intelligentiam ostendit,] sed secundum spiritum vivificantem, rationale, quod summo pontifici congruebat, in quo videlicet continebatur manifestatio, & veritas, assidue ferebat in pectore, quia in mente sua semper erat veritatis cognitio manifesta. Non enim ignorabat, mandatum fuisse in veteri Testamento, ut vectes, quibus arca fœderis ferebatur, annulis ipsius arcæ jugiter essent inserti, ut cum arca esset ad locum aliquem deferenda, nulla de intromittendis vectibus fieret mora. Quia videlicet doctores Ecclesiæ qui per vectes significantur, quatuor Euangeliorum lectioni, atque doctrinæ incessanter debent insistere, ut arcam Ecclesiæ Domini, hoc est Christi Ecclesiam, in toto orbe terrarum valeant circumferre. Hinc enim est, quod cum Salvator humani generis de quinque panibus turbas vellet reficere, prius ipsos benedixit, ac fregit, ac deinde per discipulorum manus turbis fecit apponi, quia sacras Scripturas prius per se disserendo exposuit, ac postmodum earum doctrinam per suos discipulos, & doctores Ecclesiæ fidelium populis erogavit. Hinc est etiam, quod doctores S. Ecclesiæ columbarum assimulantur oculis, quæ lacte sunt lotæ, & resident juxta fluenta plenissima. Doctor itaque B. Bruno bonus, qui salientes aquas in vitam æternam de fontibus hauserat Salvatoris, derivare fontes suos foras, & in plateis suis salutis aquas dividere non cessabat.
[15] Lectio III. Parvulos lacte doctrinæ simplicioris alebat: [quam in omnes partitur.] provectos vero solido cibo pascebat. Suscipiebat infirmos, consolabatur pusillanimes, publice peccantes coram omnibus arguebat: principibus, & tyrannis se exhibebat Joannem, Ægyptiis Moysen, fornicantibus Phinees: Eliam idololatris, Eliseum avaris, Petrum mentientibus, Paulum blasphemantibus, negotiantibus Christum: ita ut dicere posset cum Apostolo, Omnibus omnia factus sum, ut omnes lucrifacerem. 1 Cor. 9. Verum quia pretiosa unguenta plenius redolere nesciunt, nisi commota, & electarum aromata specierum sui odoris fragrantiam, non nisi cum conteruntur, vel incenduntur, expandunt; Vir iste sanctus quam fortis, & patiens in persecutione fuerit, compendioso duxi stylo perstringere, ne sermo prolixior tædium valeat in auditorum mentibus generare. Sacrosancta mater Ecclesia, velut Petri navicula inter hujus mundi procellas, & turbines inviolata permanet, & illæsa, illo gubernatore, qui ventis imperat, & mari, ipsam regente, & ad portum dirigente salutis. Cum igitur ea tempestate plurimas sustineret persecutiones, non solum ab extraneis, verum etiam a suis, qui eam defendere debuerant, quos ipsa nutrierat, & exaltaverat, ita quod dicere posset cum propheta, Filios enutrivi, & exaltavi, ipsi autem spreverunt me.
[16] Lectio IV. Unus ex filiis Belial, Aynulfus videlicet, quondam Signinæ civitatis comes, [A tyranno Aynulfo captus,] præsumptione temeraria ausus est in Christum Domini, videlicet beatum Brunonem manus injicere violentas, ipsumque carcerali custodiæ mancipare. Cum enim idem Sanctus die quadam ab urbe reverteretur, ubi consueverat Apostolicis interesse consiliis, & ecclesiastica de mandato summi Pontificis tractare negotia, memoratus comes in itinere sibi obviam venit, & tamquam unus ex iis, qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum, Episcopum callida fraudulentia salutavit: a quo cum fuisset resalutatus, usque ad radicem montis, in quo castrum Viculi situm erat, colloquendo pariter pervenerunt. Ubi cum comes malignus ad hospitium Episcopum invitasset; ipseque nihil mali suspicans, gratias ageret, dicens, ad ecclesiam suam velle reverti; prædictus iniquitatis filius, imo peccati servus, fraudem, quam mente prætexerat, operis exhibitione detexit, dicens Episcopo; Velis nolis, nobiscum venies, nec nostras manus prius evades, quam Signinam nobis restitui facias civitatem, quam de jure nostri comitatus constat existere. Et his dictis, non considerata tantæ personæ gratia, Dei timore postposito, & ecclesiastici Ordinis reverentia, servum Domini Brunonem, cum suis clericis servientibus capiens, in castrum Viculi violenter adduxit, ipsumque Sanctum in ejusdem castri turri carcerali custodiæ mancipavit, ubi pro scabello, in quo sedere posset, papilionem centum solidorum b dedisse memoratur. Verum quia sicut scriptum est, Prov. 28, Justus ut Leo confidens absque terrore erit, beatus Bruno, sicut non extollebatur prosperis, ita nec frangebatur adversis. Quod enim facit flagellum grano, fornax auro, torcular vino, vel oleo; hoc facit persecutio viro sancto. Vasa siquidem figuli fornax probat, & homines justos tentatio tribulationis.
[17] [miraculis se manifestat,] Lectio V. Cum autem Sanctus in custodia teneretur, ad declarandam fidei suæ constantiam, magnum dignatus est Dominus operari miraculum. Nam cum die quadam magnam Sanctus pateretur sitim, cuidam famulæ domus mandavit, ut sibi de aqua fontis afferret; quæ cum allata fuisset, protinus ut Vir Dei, signo crucis edito, de ipsa gustavit, vinum optimum esse cognoscens, mulierem reprehendit, dicens; Ego aquam afferri præceperam, tu quare mihi vinum portasti? At illa cum juramento cœpit afferere, se de fontis aqua tulisse. Tunc Sanctus rursum de aqua jussit afferri. Quæ iterum ad Viri Dei benedictionem, in vinum conversa est. Et hoc tertio factum est. Omnipotens enim Dominus, qui consuevit magnificare Sanctos suos, B. Brunonis constantiam, & virtutem hujus miraculi voluit ostensione monstrare; per aquam siquidem in sacra Scriptura persecutio, vel quælibet adversitas plerumque intelligitur, quam Sancti viri cum magno desiderio propter justitiam sustinere consuevere. Unde scriptum est; Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. Matth. 5. Et illud, Ibant Apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati. Act. 5. Per vinum vero Sanctorum virtus, atque constantia, vel etiam æterna lætitia, quæ ipsis post hujus vitæ stadium promittitur, non incongrue significatur. Unde Discipulis dicit Dominus in Euangelio; Tristitia vestra vertetur in gaudium. Potest etiam per aquam lex Mosaica, per vinum spiritualis intelligentia significari: sicut de primo Domini miraculo, quo de aqua vinum fecit, quidam bonus versificator ait; Mutat aquam, præstat vinum, sic se manifestat verbum divinum. Lex est aqua, gratia vinum.
[18] [sed paulo post dimittitur.] Lectio VI. Beatus namque Bruno aquam in vinum convertit, quia non solum quinque libros Moysi spiritualiter exposuit, verum etiam Psalterium, Esayam Prophetam, Regum libros, Job quoque, & alia plurima in Scriptura sacra satis eleganter, aspiratione S. Spiritus explanavit c. Memoratus itaque comes malignus videns se sua penitus intentione frustratum: considerans etiam de injuria Sancto illata sibi plura imminere pericula, recepta ab ipso aliquanta pecunia, retentisque sibi equitaturis, quas abstulerat, sanctum Brunonem episcopum cum multa verecundia, & rubore dimisit, nihil præter peccatum & infamiam, exceptis his quæ diximus, de perpetrata iniquitate reportans. Cum idem comes valde metueret, ne suus Episcopus hoc factum graviter ad animum revocaret, graviusque suam ulcisceretur injuriam; beatus Bruno, quem Spiritus sancti expleverat gratia, cujus mentem perfecta charitas possidebat, peccatum istud eidem comiti ex toto corde dimisit, asserens, suis exigentibus meritis, divinæ fuisse permissionis, ut filius in patrem manus injiceret violentas. Exhortatus est quoque ipsum comitem, ne propter hoc suum auxilium in suis opportunitatibus exposcere dubitaret, promittens se sibi suisque filiis nullatenus defuturum.
DIE QUARTA.
Lectio I. Mandavit quoque universis amicis & parochianis suis, ut eidem comiti in hac parte malum pro malo non redderent, [Punito divinitus tyranno,] nullumque sibi damnum propter hoc factum, vel injuriam irrogarent. Verumtamen Deus, judex justus, qui sicut nullum bonum irremuneratum, ita nullum malum etiam impunitum relinquit: Qui reddit unicuique secundum opera sua, Rom. 2. Injuriam Servo suo illatam, in præsenti seculo non reliquit inultam. Non enim longo post tempore, eidem comiti graves insidias, & persecutiones ab inimicis ejus excitari permisit: ita ut castrum & turrim, in qua Sanctum incarceraverat, amitteret: & licet illud castrum sæpe recuperaverit, pluriesque perdiderit, numquam tamen illud unius mensis spatio potuit possidere in pace. Ad tantam denique paupertatis inopiam devenit, ut vix stipendia vitæ posset habere. Cui tamen sanctus Bruno, sicut promiserat, sæpius in suis necessitatibus studuit subvenire; ipsique, nec non & filiis ejus vestes, pecuniam, aliaque necessaria sæpe largitus est; adimplens illud euangelicum mandatum, quo dicitur; Diligite inimicos vestros; benefacite his, qui oderunt vos. Orate pro persequentibus, & calumniantibus vos. Matth. 6. Hucusque de jam dicti comitis scelere & pœna, de Episcopi quoque patientia, & charitate circa ipsum exhibita satis dictum esse arbitror. Nunc de transitu ejusdem Sancti ad Casinense monasterium, & de duarum executione legationum, quarum altera in Francia, altera in Sicilia functus est, de pseudo quoque monachorum, & falsorum fratrum persecutione, quam idem sanctus Episcopus in Casino monte sustinuit, succincto, sicut Dominus dederit, sermone narrabo.
[20] Lectio II. Cum igitur, procedente tempore, Dominus Paschalis Papa secundus beatum Brunonem secum in Apuliam duxisset, [ad solitudinem anhelat,] contigit ipsum pondere magno ægritudinis pergravari: in qua videlicet infirmitate flagranti desiderio cupiens a curis secularibus secedere, & ad claustri solitudinem transmigrare, super hoc a Domino Papa licentiam postulavit. Summus vero Pontifex, licet ei, totique Curiæ hoc admodum esset molestum, quia talis, tantaque persona sibi tam in consiliis, quam in universis Ecclesiæ negotiis expediendis præ ceteris eo tempore utilis erat, & necessaria; tamen quia ipsum contristare nolebat, ne forte hac occasione infirmitatis languor invalesceret, suam petitionem post multam precum instantiam exaudivit d. Episcopus igitur, per divinam gratiam sanitate recepta, mox ad Casinense monasterium iter arripuit. Sed Dominus Papa nolens ipsum ab Urbis confinio nimium elongari, mandavit ei, ut in Casinensi monasterio habitum religionis acciperet. Quo cum S. Bruno juxta mandatum Apostolicum pervenisset, tam ab abbate Odorisio, qui tunc monasterio eidem præerat, quam ab universis ejusdem ecclesiæ fratribus honorifice valde susceptus est, ibique secundum beati Benedicti regulam, facta professione, habitum religionis accepit.
[21] [factusque Casinensis monachus,] Lectio III. Factus itaque monachus, magnis in eodem loco cœpit pollere virtutibus, & quasi vas aromatum, de cælestium unguentorum fragrantia inaspirabat sociis suavitatis odorem, ita ut tota domus repleretur ex odore unguenti. Universi fratres sui, qui spiritu Dei agebantur, per ipsum invitati, & tracti currebant in odorem unguentorum suorum. Abbati siquidem suo devotum & obedientem, fratribus vero se mansuetum & humilem exhibebat. Circa divina vero obsequia tempestivus ac devotus, jugiter in vigiliis & orationibus sedulus erat. Circa omnes seipsum bonorum operum præbebat exemplum, & sicut oliva fructifera in domo Domini, & ut vitis abundans de sua sancta conversatione, virtutum germina propagabat. Unde factum est, ut ex ingenti necessitate a summo Pontifice ad Galliarum partes, cum sui abbatis licentia transmissus, legationis ibidem officio fungeretur.
[22] [Legationibus fungi cogitur:] Lectio IV. Ubi pro Christo legatione functus, post aurum non abiit, nec speravit in pecuniæ thesauris, non requirens juxta mandatum Apostoli datum, sed fructum ubique. Apostolicæ Sedis auctoritate synodum e celebravit, in qua studuit errata corrigere, atque statuta salutaria utiliter ordinare, & elaboravit, fretus dextera cælestis auxilii, in eisdem partibus reformare pacem populis, ecclesiis ordinem, moribus disciplinam; non enim potuit aliter docere, cui spiritualis gratia exsuperabat ad meritum, & operum efficacia non deerat ad exemplum. Alteram quoque in Siciliam legationem simili diligentia executus est, tam in corrigendis moribus, quam etiam in virtutibus inserendis, multiplices bonorum operum fructus omnipotenti Domino reportando. Cum autem de Gallia reverteretur, in itinere sibi latrones insidias posuerunt, volentes eum suis facultatibus spoliare. Cum autem Sanctus illis appropinquasset, tanto in ejus aspectu divinitus sunt terrore percussi, ut ad pedes ejus cum reverentia procidentes, de malo proposito veniam peterent, ipsique in conductu itineris, quantum sibi placuit, obsequium exhiberent.
[23] [unde reversus abbas eligitur,] Lectio V. Posthæc reversus de legatione, exacto vero quinquennio f, defuncto quoque Odone, qui Odorisio in prælatione successerat, beatus Bruno de communi fratrum consilio eligitur in abbatem, & qui Liæ lippientis olim consortia fugiens ad Rachelis aspirabat amplexus, intermisso Mariæ residentes juxta pedes Domini officio; cum Martha, quæ occupatur erga plurima, iterum coactus est ministrare. Quamvis igitur invitus huic oneri, potius quam honori supponeret humeros, ad communem tamen fratrum instantiam, abbatiæ suscepto regimine, in dilectione quidem filiorum paternum exhibebat affectum, in doctrina vero morum, & regulæ disciplina magistri non omittebat officium. In suscipiendis hospitibus charitatis cum omni diligentia debitum exsolvebat: per incrementa namque temporum, & officiorum, crescebant in eo jugiter gratiarum charismata, & cælestium dona virtutum. Non puto prætereundum miraculum, quod Dominus ad hujus Sancti merita declaranda, in eodem monasterio dignatus est demonstrare: nam cum die quadam ecclesiam S. Thomæ extra castrum Vallis frigidæ solenniter dedicans, omnipotenti Domino salutarem ibidem hostiam obtulisset, & de aqua perfusionis ejus mulier arreptitia gustasset, spiritus immundus ex ea protinus exivit, & ad eam redire amplius non præsumpsit.
[24] Lectio VI. Verum sicut inter flores odoriferos infelix lolium, [sed subortis turbis cedit.] & steriles dominantur avenæ; sicut rosa, quæ redolet, crescit cum spina, quæ pungit; sic etiam in trino fidelium ordine mali bonis inveniuntur admixti, quorum exercitio justi proficiunt, & velut aurum in conflatorio, ex malorum persecutione clarius elucescunt. Hinc enim de sponsa in Canticis dicitur; Cant. 2. Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Hinc etiam ad Ezechielem Dominus dicit, Ezech. 2. Fili hominis … increduli, & subversores sunt tecum, & cum scorpionibus habitas. Hinc est quod in Apocalypsi angelo Pergami ecclesiæ Dominus dicit: Scio ubi habitas, ubi sedes est sathanæ, & tenes nomen meum, & non negasti fidem meam. Apoc. 2. In Casinensi itaque monasterio, exceptis paucis qui manus suas lavabant inter innocentes, conventus erat malignantium monachorum, qui professionem monasticam habitu profitebantur, sed operibus denegabant: quia cum in sua professione abnegassent carnalia desideria, quæ militant adversus animam, toto mentis affectu redierant in Ægyptum, ad pepones & allia: qui derelicto pallio, fugerant ab Ægyptia, crucem Domini quidem portabant, sed in angaria abbatis doctrina eis erat odibilis, & salutaris medicina videbatur illis poculum mortis.
DIE QUINTA.
Lectio I. Spiritus namque immundi, qui eos ad tempus reliquerant, videntes eorum domos exterius ornatas habitu religionis, [Accusatus apud Papam,] interius vacuas virtute charitatis, assumptis secum aliis septem spiritibus nequioribus, ad eos reversi plenius possidere cœperunt, & facta sunt posteriora illorum hominum deteriora prioribus. Hi siquidem diabolicis suggestionibus instigati, in abbatem suum conspirationem facientes, ipsum apud summum Pontificem accusarunt: scientes eum indignationem Domini Papæ Paschalis graviter incurrisse, pro eo quod beatus Bruno ipsum publice reprehenderat, de privilegiis Henrico regi, contra libertatem Ecclesiæ, atque canonica statuta concessis; dicens illa irritari debere penitus & cassari. Pro his & hujusmodi assertionibus summus Pontifex indignatus, memoratis monachis Apostolicas litteras destinavit, mandans ut B. Brunoni amplius non obedirent, sed alium abbatem sibi eligerent, asserens eisdem litteris, ipsum abbatem simul & episcopum esse non posse. Ex quarum continentia litterarum iidem monachi occasione accepta, illum non solum contumeliis, verum etiam verberibus animo irreverenti & infrunito afficientes, de monasterio ejecerunt. Plerique tamen ex monachis, qui spiritu Dei agebantur, super Patris injuria magno sunt dolore commoti, ipsumque libenti animo revocassent, nisi timuissent mandatis Apostolicis obviare. Pseudo quidem monachi in claustro sunt veluti arundo exterius nitida, interius vacua in horto: sicut mulier fatua in domo; quasi struthio pennata in deserto g.
[26] [ad priorem sedem suam revertitur,] Lectio II. Itaque cum S. Bruno ad episcopatum suum reversurus iter arriperet, memorati fratres, qui de Patris recessu filiali lamentabantur affectu, illum interrogasse feruntur, utrum essent amplius ipsum in hujus vitæ peregrinatione visuri? Quibus Sanctus euangelica respondit sententia; Non me videbitis amodo, donec dicatis, Benedictus qui venit in nomine Domini. Matth. 21. Quæ videlicet prophetia post ejus obitum noscitur fuisse completa. Nam filios iniquitatis, qui contra patrem suum erexerant calcaneum, divina ultio subsecuta est. Ex ipsis namque alii cæcitatis caligine percussi; alii pedum, vel manuum officio privati: alii vero insanabili sunt membrorum debilitate contracti, ut nullus illorum esset immunis a pœna, qui esse noluerunt immunes a culpa, ut ex infirmitate corporis atrocitas patesceret criminis, & corporalis in eis ostenderet inflictio pœnæ, quam execrabilis apud Deum. & homines fuisset tam horribilis commissio culpæ. Unde factum est, ut quidam eorum reatum suum cognoscentes, pœnitentiam agerent. Et cum procedente tempore Joannes bonæ memoriæ Signinæ sedis episcopus, qui eidem Sancto tertius in episcopatu successit, ad Casinense monasterium divertisset, præfati monachi eidem episcopo peccatum, quod in beatum Brunonem commiserant, cum magna sunt contritione cordis confessi, suppliciter rogantes, & postulantes ab eo, ut de reliquiis beati Præsulis aliquam illis portiunculam concedere dignaretur, quatenus qui viventi de commisso reatu minime satisfecerant, saltem post obitum, ipsum in suis ossibus venerantes, precibus ejus veniam possent a Domino promereri.
[27] [ubi summo applausu exceptus est.] Lectio III. His breviter transcursis, ad reditum memorati Præsulis sermonis nostri materiam convertamus. Cum igitur vox exultationis & lætitiæ clero & populo Signinæ civitatis de reditu sui Pastoris insonuisset, gavisi sunt gaudio magno valde, nec erat aliquis inter eos, de cujus ore non personaret gratiarum actio, & vox laudis. Omnes enim pariter in hymnis & confessionibus benedicebant Dominum, qui eis restituere dignatus est Pastorem, & Episcopum animarum suarum. Cum appropinquasset autem, exeuntes ei obviam extra civitatem, cum lætitia & exultatione magna, perduxerunt illum ad ecclesiam gloriosæ Dei Genitricis Mariæ, ubi congruo ordine completa oratione, clericis primum in osculo pacis a B. Brunone receptis, deinde laicis ad manus ejus & pedes certatim procidentibus, facta est ad invicem magna congratulatio, qualem exhibere solent filii patribus, vel parentes filiis de longa peregrinatione reversis.
[28] Lectio IV. Deinde vero accepta benedictione, universi sunt ad propria cum gaudio reversi, [Summa Signiensium in ipsum reverentia,] laudantes & glorificantes Deum. Non est silentio transeundum, qualiter populus ejus, & oves pascuæ ejus, ipso in monasterio permanente, scriptis Apostolicis eos ad electionem alterius invitantibus, responderunt. Nam tale super hoc summo Pontifici feruntur dedisse responsum: Nos, inquiunt, peccati non sumus conscii, pro quo Signina ecclesia suo pastore debeat viduari. Unde sciatis nos ipso vivente alium nullatenus recepturos: sed ipsum ipsum repetimus, ipsum cum desiderio jugiter exspectamus, sperantes de Dei misericordia quod desiderium pauperum exaudiet Dominus, & ipse intelliget clamorem nostrum, qui facit judicium injuriam patientibus, & non derelinquit sperantes in se. Omni autem anno, quamdiu permansit in monasterio, de manu ejus chrisma, & sanctum oleum susceperunt, quia charissimo venerabantur affectu.
[29] Lectio V. Beatus igitur Bruno considerans se de commisso sibi grege redditurum in districto Dei judicio rationem, [& mutuus ejus pro ipsis zelus,] vigilanti studio procurabat subditorum suorum errata corrigere, & eos ad frugem melioris vitæ salutaribus monitis incitare, & quasi currus Israël & auriga ejus filios suos sustentabat per patientiam, & regebat per disciplinam. More siquidem periti medici, pro diversitate morborum vinum & oleum pro curandis vulneribus adhibebat. Semper enim in archivio sui pectoris cum tabulis testamenti conjuncta erant & virga destrictionis, & manna dulcedinis. Maxime autem subditos suos exhortabatur ad tentationum & passionum tolerantiam: ostendens quia non coronabitur, nisi qui certaverit. 2 Tim. 2. Quia nisi præcesserit pugna, non potest esse victoria. Ubi autem præcesserit in pugnæ congressione victoria, tunc dabitur vincentibus & corona. Omnes autem qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patientur. 2 Tim. 3. Aiebat autem, Non esse condignas passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis. Rom. 8. Cum autem tempus advenisset, quo Dominus Sanctum suum de præsentis exilii peregrinatione ad cælestem patriam vocare decreverat, beatus Bruno transitum suum divina revelatione prænoscens, clerum & populum Signinæ civitatis ad se vocari fecit exhortaturus eos ad viam salutis æternæ.
[30] Lectio VI. Cumque ad eum populus convenisset, [usque ad mortem, quam piissime obit.] quia membra corporis ejus jam febrilis calor invaserat, ministrorum manibus sustentatus, & fenestræ suæ domus innixus, populum exspectantem, suæque doctrinæ fluenta sitientem, de fidei constantia, & fraterna dilectione, necnon & bonorum operum perseverantia compendioso, salubrique sermone commonuit, ostendens, quoniam perseverantis est salus, nec aptus regno cælorum creditur, qui retro respicit, postquam ad aratrum manus misit. Hinc est quod Apostolus gentium ea quæ retro sunt obliviscens, in anteriora semper extenditur, donec supernæ vocationis bravium consequamur. In veteri quoque Testamento virtus holocausti minuitur, si cauda cum membris reliquis non crematur. Joseph nisi talarem tunicam indueret, in polimita tunica patri non placeret. Hinc est etiam quod sacrificium vespertinum Deo gratius esse perhibetur. Quia, ut Scriptura sonat, sinis, non pugna coronat. Præmia justorum pendent ex sine laborum. Salvator enim noster usque in finem seculi cum suis fidelibus se perseveraturum promittit, ut tam diu perseverare nos doceat, donec status in nobis melior seculi consummetur. Completo vero sermone, prædixit eis, nullum de cetero tyrannum in Signina civitate turrim, vel quamlibet munitionem ad ipsorum jacturam vel oppressionem ædificaturum, ipsosque grata libertate, divini dono muneris, perpetuis temporibus gavisuros. Et his dictis, valedicens omnibus, extenta manu benedixit eis. Deinde reversus ad lectum, facta confessione, cælestiumque Sacramentorum perceptione munitus migravit ad Dominum quinto decimo Kal. Augusti, anno quinto Pontificatus Domini Calixti Papæ secundi, sui vero episcopatus quadragesimo quarto. Corpus autem ejus sepultum est in ecclesia Signina, cum debita reverentia & honore: in qua Deus per ipsum jugiter miracula operatur, cui gloria sit, & honor in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a De trivio & quatrivio non semel in hiscc Actis dictum est: prima voce intelliguntur tres primæ artes liberales Grammatica, Rhetorica & Dialectica, altera quatuor aliæ Astrologia, Geometria, Arithmetica & Musica, de quibus vide lexica.
b De qualibus solidis hic sermo sit, non habeo unde certo definiam: voluit ostendere auctor, magno pretio redemptum esse miserum scabellum, cui Sanctus insideret.
c Jam supra dixi, collecta esse opera ejus omnia in editione Mauri Marchesii, de qua vide appendiculam Actis subnexam.
d Hæc aliter narrantur infra a Petro Diacono; at nobis major anonymi quam alterius ratio habenda videtur.
e Nempe Pictaviensem, de qua vide Pagium ad an. 1106 num. 7.
f Exacto quinquennio, intellige monachatus, ut sub finem Commentarii prævii diximus.
g Quæ hic duriora sunt, in Commentario prævio emollire conati sumus.
* forte Willa
AD EXCERPTA
Ex Chronico Casinensi lib. IV.
Auctore Petro Diacono.
Bruno episcopus, Signiæ in Latio (S.)
BHL Number: 1473
AUCTORE J. B. S.
PRÆFATIO.
In Commentario prævio § 1 non semel de hoc Chronico sermo fuit, qua parte videlicet sancti Brunonis Vitam & res gestas exequitur. [Quæ de S. Brunone in Chronico Casinensi dicuntur,] Philippus Malabayla in citata ibidem dissertatione, in eo totus esse videtur ut Chronici hujus fidem supra modum extollat, in iis saltem quæ Sanctum nostrum concernunt. Nimirum non a coætaneo dumtaxat, sed ab oculato teste descripta contendit, atque in eum finem pro suo arbitrio comminiscitur, librum quartum, quo de agimus, sub Petri Diaconi nomine editum, præcipuum ac proprium auctorem habuisse eumdem qui tres priores scripserat, Leonem Ostiensem. Audi quo argumento. In epistola nuncupatoria ad Rainaldum abbatem Casini & Cardinalem ita loquitur præfatus Petrus Diaconus: Ego nempe vestræ jussionis imperio cervicem submittens, quartam vestræ Chronicæ decisionem, quam vir facundissimus Leo Ostiensis episcopus morte præventus explere nequivit, sicut disposueratis, scribere ordiar. Hæc paulo aliter retulit Malabayla secutus fortasse editionem Matthæi Laureti, quam ut deturpatam, mancam, diminutam, decurtatam proscribit Angelus de Nuce in novissima impressione 1668. Hac ego postrema usus sum hactenus, atque ex eadem decerpam quæ propius ad beati Brunonis Vitam spectare videbuntur, tametsi sexcenties adverterim, eam ab aliis editionibus & a Ms., a Malabayla ad Bollandum misso, longissime discrepare. Porro Diaconi verba, ex ea jam relata, multo aliter legit Malabayla, unum præcipue particulam decurtans in qua vim totam reposuit.
[2] Petrus, Rainaldum alloquens, profitetur se opus aggresum ex abbatis sui imperio ac proinde in fine citatæ periodi, [non Leoni Ostiensi sed Petro Diacono tribuenda,] sicut DISPOSUERATIS, inquit, scribere ordiar. Sic omnino legendum esse, nemo non videt. At Malabayla, cujus intererat quoquomodo Leonem etiam libri quarti auctorem facere, sive suo sive Laureti vitio, scripsit DISPOSUERAT, adeo ut sensus sit, Leonem Ostiensem jam ante obitum etiam quartam Chronicæ decisionem ita paratam disposuisse, ut Petrus non auctor, sed potius collector aut digestor fuisse intelligatur. Quam non recte Petri mentem hic assecutus sit Malabayla, ex toto prologi illius contextu nimis quam aperte liquet, atque ex eo apertissime, quod Petrus testetur se magnam tertiæ decisionis partem composuisse, nempe a renovatione ecclesiæ B. Martini seu a 34 capite ubi Leo scribendi finem fecerat. En ejus verba: Et quia abbatum series a Patris Benedicti temporibus, usque ad renovationem ecclesiæ beati Martini, a prædicto Leone fuerat exarata, nos ab ejusdem ecclesiæ renovatione scribendi sumentes initium, ea quæ de sanctissimi Desiderii Vita descripta non erant, eidem historiæ adjungere curavimus, ne ex maxima parte tertius liber detruncatus videretur.
[3] Plura hujusmodi afferri possent siquidem operæ pretium esset Malabaylæ fictionem pluribus refellere. Mihi certum est, [pluribus argumentis ostenditur.] quæcumque in sæpe dicto Chronico de S. Brunone tradita sunt, ea omnia solum Petrum Diaconum habere auctorem, eum nempe qui anno Dominicæ Incarnationis quintodecimo centesimo atque millesimo, sub Girardo abbate quinquennis a parente beato Benedicto oblatus est. Ætatem quousque produxerit, plane non liquet, inquit de Nuce: illud constat, exauctorato Ægidio Venusino abbate ab Alexandro III, suffectum in regimen monasterii Petrum Diaconum, titulo tantum procuratoris, donec de successore provideretur. Sedit autem Alexander ab anno MCLIX quo Petrus prope quinquagenarius erat. Hæc de Nuce. Ex quibus colligas, Chronici auctorem ad annum facile ejus seculi septuagesimum supervivere potuisse. Id saltem manifeste patet, anonymo, sæpe a nobis supra laudato, plane esse æqualem; unde fit consequens, ex parte ætatis, alterutrius fidem non esse posthabendam. Quinimo potior nobis esse debet anonymus ob narrationis sinceritatem, integritatem aliaque in Commentario prævio a nobis deducta.
[4] [Quanta sit Petri istius auctoritas.] Ceterum cum ibi conatus fuerim Chronici & anonymi discrepantias ad concordiam reducere, iis jam supersedeo. Nec multis vacat examinare qua valeat auctoritate Petrus Diaconus, quem paucis depingit Angelus de Nuce in notis ad prologum lib. 4 Chronicæ. Multa, inquit, scripsit, sed sine delectu, & sine crisi, vivido siquidem fuit ingenio, properantis tamen, ac subinde præcipitis interdum judicii. Hæc dicta sunt, meo quidem judicio, quam mitissime, plura qui volet, Baronium adeat apud quem Diaconus multoties vapulat, nec immerito: certe in hac ipsa Brunonis Vita adeo palpabiliter lapsus est, ut mirum sit, Malabaylam ejus auctoritatem anonymo nostro præferre voluisse. Ego ex Chronica illa solummodo decerpam quæ ad Brunonis Vitam attinent; iis prætermissis, quæ de Paschalis Papæ cum imperatore Henrico controversiis Malabayla adjungenda censuerat. Siqua vero ad claritatem desiderentur, brevibus annotationibus illustrare curabo. Sumitur Vitæ principium ex fine capitis 30 conjuncto cum capite 31 editionis Angeli de Nuce, ut jam præmonui. In nostro cod. Ms. solum exstat Vitæ initium.
De adventu sancti Bruni ad hunc locum (Casinum) & de bonis operibus suis.
A. Petro Diacon.
Beatissimus Brunus abbas hujus monasterii quadragesimus, [Post absolutæ studia Romam profectus,] sedit annis tribus, mensibus decem. Hic Liguria provincia ortus ex illustri Astensium prosapia; sed illustriores ab infantia possidens mores, liberalibusque studiis a pueritia sufficienter instructus, Astensis episcopii canonicus exstitit. Qui desiderio regni cælestis, patriam parentesque relinquens, ad hunc locum, ut Deo liberius sub monachali habitu deservire valeret a, Romanam properans venit ad urbem. His porro diebus Urbanus Papa II universali præsidebat Ecclesiæ. Factum est autem, ut eo tempore, quo idem Vir ad hunc locum tendebat, Signiensis episcopus vita decederet. Quem idem Reverendissimus Pontifex in divina servitute fervere aspiciens, dixit ad eum: Sicut tranquillitas maris multoties confert periculum nautis, ita & monachis a seculi turbine remotis, quies & securitas ipsa perniciosissimum solet inferre naufragium, unde nostris monitis te obedire convenit: & Signiensis ecclesiæ curam, quæ tibi a nobis injungitur, tanto religiosius ac diligentius, quanto scientia & sapientia polles, regere stude. Cujus cum ille sermonibus minime præberet assensum, præcepit ei, ut ad civitatem prædictam pergeret; ibique vice Romani Pontificis episcopum ordinans b, iret quo vellet.
[6] Tunc supra dictus Vir illuc adveniens, cum sibi injuncta implere satageret, [episcopus Signiensis a Papa destinatur;] idem Papa, clam Signiensibus apices destinans, eum episcopum ordinari præcepit. Talia dum ad ejus notitiam pervenissent, intempestæ noctis silentio, B. Mariæ ecclesiam egrediens, fugam arripuit. Itaque dum meditata implere satageret, in quodam trivio virgo quædam imperiali trabea adornata, cujus facies splendebat sicut sol, illi eminus astitit. Quam unde, qualis, quæve esset, & quo tenderet dum requisiisset; illa respondit: Sponsam, quam non bene fugis, me noveris esse. Quapropter, ut ad ecclesiam redeas, ex Dei omnipotentis parte præcipio. Et cave, ne Dei ulterius velis resistere voluntati. Et his dictis, disparuit. Perculsus ad hæc Bruno tanto virginis famine, Deique in sua ordinatione voluntatem advertens, succubuit: ac pontificii cathedram, lætantibus cunctis, suscepit. Ordinatus autem, in ea qua fuerat mentis intentione permansit. Unde adinventa opportunitate, sub supradicto abbate Oderisio, ad hunc locum perveniens, flentibus, qui cum eo venerant, & nihil tale de ipso suspicantibus, monachus factus est. Signienses autem graviter illius ferentes absentiam, Paschalem Papam II adeunt: rogant, ut illum potius episcopatus sui curam gerere cogeret, quam sibi tantum consulentem, in Casinensi cœnobio quietum, & remotum a seculi turbine, habitare permittat.
[7] Pontifex autem ad illorum verba commotus, strenuos a suo latere destinat viros c; [sed inde Casinum se recipiens,] per quos eidem Brunoni ex parte Sedis Apostolicæ mandat, ut in cura ovium suarum studeat, & Romano Pontifici pro causis ecclesiasticis semper adhæreat. Arguens insuper illum, & increpans; cur absque Apostolicæ Sedis licentia, ausus fuisset monasterium petere, in quo illum omnino esse non permitteret ipse. Ad hæc præfatus Bruno rescripsit: Cuncti procul dubio, qui in Romana sunt Ecclesia noscunt, quia nisi contra Ecclesiam schismaticorum sæviret insania, hoc, quod nunc egi, a multis jam annis opere implevistem. Nunc vero, quia in Romana Ecclesia, Petro clavum regente, tota per orbem Christi Dei nostri gratulatur Ecclesia: ventorum jam turbines silent: maria pacata quiescunt: idcirco quod Deo semel devoveram, reddere cogor. Melius est enim non vovere, quam vovere & non reddere.
[8] Quod si quis fortasse mihi objiciat, quod semel acceptum episcopatum relinquere non debeam, [superatis difficultatibus, monachum induit,] licenter respondeo: Quod multi sunt, qui pontificatus jura non deserunt: & de sinistris sunt, dicente Domino; Principes fuerunt, & non cognovi: Judices exstiterunt & non per spiritum meum. Hi autem, qui recta intentione episcopatum dimiserunt, certum est, eos de æterna felicitate perenniter cum Christo gaudere. Mihi porro exempla Sanctorum non desunt, quorum vestigia secutus sum: qui relicto tumultu seculi, quietam vitam adepti sunt. Unde per vos summum Pontificem obnixe deprecor; ut de reliquo amplius mihi molestus non sit: & quietum portum, in quem, Christo gubernante, perveni, ne me relinquere cogat, suppliciter posco. Cumque nulla ratione eumdem Apostolicum, nec Signinum populum flectere valeret, supradictus abbas Odorisius rogavit eumdem Pontificem, ut præfatum Virum sub monachali habitu, in hoc monasterio Deo militare permitteret, cujus precibus idem Papa aurem accommodans quievit.
[9] [ac deinde abbas eligitur.] Post hæc autem ab eodem Pontifice, una cum Boëmundo in Gallia directus, vice Romani Pontificis in eisdem partibus synodum, secundum traditionem ecclesiasticam, tenuit. Inde quoque Romam reversus, quadragesimo quarto die ab Ottonis abbatis depositione exstante, ad hoc monasterium rediit: atque a fratribus est in hujus cœnobii regimine ac cura prælatus. Idem vero Apostolicus ad hunc locum postea veniens, non solum dignum illum esse abbatem, in conventu fratrum peroratus est; verum etiam in Apostolicam Sedem dignum sibi successorem fore testificatus est. Non autem idem Vir otiose hic vixisse credendus est, qui tales ac tantos nobis Scripturarum exposuerit libros. De quibus summam, illorum scilicet qui in nostris manibus venere, pandere curavimus. Super Genesim, super Exodum, super Leviticum, super Numeros, super Deuteronomium, super Psalterium, super Isaiam, super Cantica Canticorum, super Judicum, super Apocalypsim. De totius anni festivitatibus, atque diebus Dominicis composuit sermones sexaginta novem, homilias centum quinquaginta quinque d.
CAPUT XXXII.
[10] [Occupatum a comitibus Aquin. castrum recuperat.] Hoc præterea tempore Adonulfus, Lando, & Atenulfus Aquinates comites, diabolica debriati vesania, castrum Terame rusticorum proditione ingredientes, & ejusdem castri habitatores in suam fidelitatem jurare facientes, oppida monasterio pertinentia deprædare cœperunt. Hoc ubi prædicto Abbati nuntiatum est, ad eosdem comites dirigens, ut castrum monasterio redderent, & a tantis iniquitatibus, & direptionibus cessarent, monere cœpit. Illi autem ejus dicta non solum facere, sed etiam audire spernentes deteriora in dies agere minabantur. Tunc Abbas cum fratribus communicato consilio, eosdem sacrilegos a liminibus Ecclesiæ separavit. Ac e vestigio Robertum e Principem evocans, ad ejusdem castri recuperationem invitavit. Qui copioso valde congregato exercitu, super idem castrum adveniens, illud oppugnare modis omnibus cœpit. Cumque hostiliter ibi per dies ferme quindecim resedisset, iidem comites miserunt ad eumdem Abbatem: Quod si illos cum armis suis exinde exire permitteret, idem castrum, absque omni controversia, protinus monasterio redderent. Quod dum abbas annuisset, supradictum castrum in monasterii hujus potestatem recepit, die Iduum Augustarum, anno Dominicæ Incarnationis MCVIII. Pro quo, videlicet castro, idem Abbas Capuano principi libras ducentas contradidit.
CAPUT XXXIII.
[11] Mense itaque Octobrio adveniente, idem Apostolicus ad hunc locum adveniens, [Interest synodo Beneventanæ cum Paschale PP.] sociato sibi nostro Abbate, synodum celebraturus, Beneventum perrexit. In qua videlicet vestigia prædecessorum suorum secutus, constituit: ut quicumque investituram Ecclesiæ, vel ecclesiasticam dignitatem de manu laici acceperit, & dans, & accipiens communione privetur. Vestimenta vero secularia, & pretiosa clericis reprehendit, & talibus uti interdixit. Cum autem Capuam devenisset, rogatus ab eodem Abbate, ecclesiam S. Benedicti, quam Desiderius abbas intra eamdem civitatem renovaverat, solenniter dedicavit. In qua etiam de vestimentis sanctissimi patris. Benedicti recondidit: sicque ad hoc monasterium veniens, Romam reversus est.
EX CAPITE XLI.
[12] His quoque diebus, dum Abbas noster Bruno ecclesiam S. Thomæ apostoli, [Energumenum maligno spiritu liberat.] extra castrum Vallis frigidæ sitam, solenniter dedicasset, mulier quædam, quam immundus acriter vexabat spiritus, ad eum delata est. Cujus calamitati compatiens, oratione præmissa, aquam de qua manus laverat, patienti feminæ in potum tribuit: moxque ab ea diabolum effugavit.
CAPUT XLII.
[13] Præfatus namque Abbas, adjunctis sibi Guala Regionensi episcopo, [Altercatio cum Paschale PP.] & Roberto Pasiensi & aliis Cardinalibus, cœpit omnimodis instare Pontifici, ut privilegium, quod Imperatori fecerat, disrumperet: eumque anathematis vinculo innodaret f. Hi autem, qui cum Papa in vinculis fuerant, dicebant: Quod antea prædicavimus, prædicamus, una & consona voce, & quod damnavimus, damnamus. Alii autem non solum non damnabant ea, quæ contra. Apostolicam & universalem Ecclesiam facta fuerant; verum etiam satis impudenter defendere conabantur. Igitur dum istiusmodi dissensionibus Apostolica Ecclesia quateretur, relatum est eidem Pontifici, quod supradictus Vir dissidii illius, & scandali dux & signifer esset. Quod ubi prædictus Abbas audivit, temporis opportunitate reperta, dixit ad eum: Inimici mei dicunt tibi: quia te non diligo: & quia de te male loquor: sed mentiuntur. Ego enim sic te diligo, sicut patrem, & dominum diligere debeo, & nullum alium, te vivente, volo habere Pontificem, sicut ego cum multis aliis tibi promisi. Audio tamen Salvatorem meum mihi dicentem: Qui amat patrem, aut matrem plusquam me, non est me dignus. Unde & Apostolus dicit: Si quis non diligit Dominum Jesum, sit anathema maranata.
[14] Debeo igitur diligere te: sed plus debeo diligere illum; qui & te fecit & me. Huic enim tanto amori nihil umquam præferendum est: fœdus autem illud tam fœdum, [de concessis Henrico investituris;] tam violentum, cum tanta proditione factum, tam omni pietati, & religioni contrarium, ego non laudo. Quis enim illud laudare potest, in quo fides violatur, Ecclesia libertatem amittit, sacerdotium tollitur, unicum, & singulare ostium Ecclesiæ clauditur, multa ostia aperiuntur, per quæ quicumque intrat, fur est & latro? Habemus canones, habemus sanctorum Patrum constitutiones, usque a temporibus Apostolorum usque ad te. Via regia incedendum est: neque ab ea in aliquam partem declinandum. Apostoli omnes illos damnant, & a fidelium communione segregant, quicumque per secularem potestatem Ecclesiam obtinerent. Laici enim quamvis religiosi sint, nullam tamen disponendi Ecclesiam habent facultatem. Hæc namque constitutio Apostolorum sancta est; cui quicumque contradicit, Catholicus non est. Omnis autem, qui hæresim defendit, hæreticus est. Nemo autem hanc non esse hæresim dicere potest, quam sancta, & Apostolica Ecclesia in multis conciliis hæresim nominavit: & simul cum suis auctoribus damnavit & excommunicavit.
[15] [ob quam abbatia excedere cogitur.] Talis allocutio inter Pontificem & Abbatem invidiæ, & odii fomitem ministravit. Inter reliqua autem, quæ tunc contra eumdem Abbatem locutus est, ait: Si non acceleravero tollere ei abbatiam, futurum est ut ipse suis argumentationibus Romanum mihi tollat pontificatum. Quapropter eidem Abbati ab Urbe direxit epistolam, per quam mandat, quod non deberet episcopus simul esse, & abbas, nec ulterius ferre Sedem Apostolicam aliquem episcopum tam famosissimæ abbatiæ præesse. Fratribus etiam per Leonem Ostiensem episcopum, & hujus cœnobii monachum litteras misit: in quibus præcepit, ut ulterius eidem Viro obedientiam non exhiberent: sed secundum Deum regulariter sibi abbatem eligerent. Quod si aliter agerent, in omnibus cellis huic cœnobio subditis, abbates proprios ordinaret. Hæc ubi Abbas audivit, fratres convocans, cœpit ostendere illis dissensionem, quæ inter se & Pontificem pro causis ecclesiasticis erat, simulque etiam monuit illos, ut si vellent abbatem, quem ipse eligeret; & illos, & hunc locum pro suo posse protegeret atque defenderet.
[16] [Turbæ propter electionem novi abbatis;] Erat tunc in hoc monasterio frater quidam, Peregrinus nomine, natione Ligur, seculari astutia callidus; cui eamdem abbatiam dare decreverat g. Quod cum fratres præscissent, dixerunt Abbati: Quia quamdiu ipse vellet abbatis jure præesse, omnes illi, ut patri & domino obedirent: sin autem abbatiam vellet relinquere, electionem, quæ illis ex præcepto regulæ debebatur, nulli omnino contraderent: sed ipsi antiquo more, abbatem sibi eligerent. Hoc ubi ille audivit, putans se id violenter implere, armatos milites ad monasterium custodiendum in suum auxilium evocat. Die vero altero, fratribus cum pace ad Missam celebrandam ecclesiam intrantibus, subito advenit, diversis armata telis multitudo furentium: &, qui essent, qui voluntatem abbatis nollent implere, quærentium. Fratres autem nimis hæc indigne ferentes, ac unanimiter super illos irruentes, monasterio ejecerunt.
[17] Quod cum Abbati nuntiatum fuisset, ad hoc monasterium ascendit; [reditus ad episcopatum & piissimus obitus.] & ad se fratres advocans; Nolo, inquit, ut propter me, inter vos, & Romanam Ecclesiam scandalum oriatur. Ideoque virgam pastoralem quam mihi tradidistis recipite, & mox eam super altare ponens, fratribusque absolutionem faciens, ad episcopatum suum reversus est. Ubi in sancta conversatione feliciter usque ad Oderisii secundi abbatis tempora vivens, e mundo recessit. Pridie Kal. Septembris. Sepultus vero est in civitate Signina, in ecclesia sanctæ Dei Genitricis, & Virginis Mariæ; ad cujus memoriam miracula Dominus patrare non desinit, usque in hodiernum diem.
ANNOTATA.
a Non uno errore refertum hoc Vitæ principium, jam diximus: de monachatu tunc cogitasse S. Brunonem, unde Petrus Diaconus hauserit, fateor me ignorare. De Urbano II in Commentario satis actum est.
b Inter plura quæ hic obscura sunt, id minime intelligo, Sanctum potuisse episcopum ordinare, qui necdum episcopus erat. Hæc omnia & sequentia melius narrantur ab anonymo usque ad num. 12.
c Neque hæc cum anonymo conveniunt, ut pluribus ea replicanda non censeam.
d De S. Brunonis operibus brevem appendicem mox adjiciam.
e Erat is princeps Capuanus, de quo plura apud Baronium ab an. 1114.
f De tota ista altercatione vide Baronium ad annum IIII a num. 29.
g De his egimus in Commentario prævio, qui cum ab anno 1708 ad prælum paratus fuerit, miretur nemo, quod Mabillonii Annales Benedictinos, toto post sexennio editos, non citaverim. Satis modo habui, prædictos Annales consulere, & cum iis quæ hic de S. Brunone hactenus disputata sunt, non oscitanter conferre: at, perpensis omnibus, nihil suggessit quod me a jam stabilitis revocaret. Paucula vero quæ sorte aliunde notavit, adjungenda non fuerunt, cum geminis Vitis illustrandis (quod unice nostrum est) præmissus Commentarius abunde sufficiat. Qui Mabillonii indices composuit, nescio ubi usquam invenerit, S. Brunonem fuisse Cardinalem, cujus rei in assignato loco auctor ipse non meminit.
DE S. BRUNONIS SCRIPTIS APPENDICULA.
Bruno episcopus, Signiæ in Latio (S.)
Non est mihi animus de sancti Brunonis nostri lucubrationibus operosam disquisitionem instituere. Si quem cupido incesserit plura de iis accuratius cognoscendi, [Nonnulla S. Brunonis opera,] consulat is apparatum ad ejus opera Venetiis edita 1651 per Maurum Marchesium, in Commentario prævio non semel a nobis citatum. Videat etiam Arnoldum Wion in Ligno vitæ pag. 19, Petrum Diaconum de Viris illustribus Casinensibus a Maro editum pag. 82, Labbeum aliosque de Scriptoribus ecclesiasticis tractantes. Paucis indicare visum est, multa ex illis attributa Eusebio Emisseno, S. Brunoni Cartusianorum parenti, S. Brunoni Herbipolensi, ut testatur Miræus in auctario de Scriptoribus ecclesiasticis, denique & S. Brunoni Russorum apostolo & martyri, cujus potissimum causa hanc dissertatiunculam adornaveram, ut ne periret notitia nuper acquisita de Bruno seu Brunone & Bonifacio, ab omnibus, quod quidem sciam, scriptoribus, uti & a Majoribus meis hactenus distinctis, cum tamen unus idemque esse videatur. Acta Sanctorum inspicienti statim occurrent quæ scripta sunt XIV Februarii de S. Brunone, & XIX Junii de sancto Bonifacio, tamquam diversis Prussorum vel Russorum archiepiscopis apostolicis. Præmittam itaque brevibus quæ ad S. Brunonis Signiensis scripta pertinent, deinde Russorum apostolum non geminum, sed unum atque indivisum esse, ubi probatum fuerit, indicabo.
[2] [aliis scriptoribus perperam adscripta sunt.] Trithemius lib. 2 de Viris illustribus Ordinis sancti Benedicti cap. 85, apud Bollandum XIV Februarii, agens de S. Brunone, Prussorum aut Russorum, vel potius utriusque gentis apostolo, asserit eum scripsisse præclarum opus in Genesim, & nonnulla alia quæ ad manus nostras non venerunt. Eadem tradit in libro de Scriptoribus ecclesiasticis, & post eum Eysengrenius & Sixtus Senensis. Sed is error (inquit Wion pag. 261) & alium absurdum magis peperit, ut dixerint, monachum Casinensem fuisse … & tandem per martyrii gloriam ad cælos evolasse. Quæ omnia, genere mortis excepto, non huic, sed S. Brunoni Casinensi abbati tribuenda sunt. Cum enim legissent Trithemius Sixtusque, qui illum sequitur, Brunonis in Genesim commentaria, & quis ille esset Bruno ignorarent, ex nominis æquivocatione, unum pro altero, non recte acceperunt, & hunc errorem suis chartis inseruerunt. Homilias, sub nomine Eusebii Emisseni aliquando lectas, Brunoni etiam Signiensi restituit laudatus Marchesius. Item opus sententiarum, de laudibus Ecclesiæ &c. quod inter opera S. Brunonis Cartusiensis vulgatum fuerat, Sancto nostro multis argumentis vendicat. Vitam S. Petri Anagnini scripsisse S. Brunonem refert Baronius, quæ proinde inter ejus opera refertur tom. 2, pag. 153: rectius elogium vocaveris, quod an non melius ab Ughello tradatur, mihi hactenus satis incertum est. Quid Brunoni Herbipolensi singillatim adscriptum fuerit, expressum invenies in Bibliotheca Gesneriana, ubi, nisi fallor, pleraque Brunonis nostri scripta Herbipolensi illi perperam supponit: in eo etiam errans quod Brunonem alterum Russorum, ipsi Ruthenorum, apostolum in Genesim scripsisse, & Italum natione affirmet. Alia præter hæc creduntur esse Signiensis opera quæ variis locis adhuc Mss. necdum lucem aspexerunt. Brunonem apud Russos martyrem, quidquid eum scientia & doctrina illustrem Trithemius prædicet, scripsisse quidquam quod posteritati commendatum sit, neque Bollandus, neque scriptores alii deprehendere potuerunt. Neque mihi de S. Brunonis Signiensis operibus plura dicenda supersunt: alia quæ paraveram de Brunonum distinctione, atque inter Brunonem & Bonifacium identitate, jam excusa habes tomo VI Junii a pag. 217.
DE B. ROBERTO SALENTINO S. PETRI CÆLESTINI DISCIPULO
PROPE SULMONEM IN APRUTIO CITERIORI.
ANNO MCCCXLI.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Robertus Salentinus, S. Petri Cælestini discipulus, prope Sul. monem in Aprutio (B.)
AUCTORE P. B.
§ I. B. Roberti cultus & Acta.
Quod plerisque religiosorum Ordinum fundatoribus accidit, ut quos ipsi sibi socios ac discipulos legerent, eos ad eximiam fere virtutem suis, ut ita dicam, manibus formarent, suoque penitus imbuerent spiritu; [Robertus S. Petri Cælestini discipulus,] hoc in S. Petro Cælestino, a quo Cælestinorum Ordo nomen accepit, observare in primis licuit, de quo ita Petrus de Aliaco, episcopus Cameracensis, ac deinde S R. E. Cardinalis in Vita S. Petri Cælestini, quam dedimus XIX Maii, pag. 491: Virum Dei ac Fratres ejus, tamquam sanctos universus exaltabat populus; quippe cum Deus non solum per eum, sed etiam per plurimos Fratrum suorum, multa & magna miracula, sua mirabili gratia, edere dignaretur. Inter hos ejus fratres ac discipulos miraculis ac vitæ sanctitate maxime excelluit, S. Petri deliciæ, beatus Robertus noster, quem ut ab aliis viris item egregiis ejusdem nominis, Ordinis, ac fere temporis, discernerent auctores, vel Salentinum a patria Salle, quod est oppidum Aprutii citerioris; vel Sulmonensem ab urbe, juxta quam coluntur ejus reliquiæ, nuncupaverunt.
[2] Beatum dixi Robertum: sic enim appellatum invenio ab omnibus, [Beatus passim appellatur,] qui Vitæ ejus historiam jam ab annis centum & quod excurrit, litteris consignarunt, præter alios plurimos, qui de eo in Vita S. Petri Cælestini obiter meminere, & Antiochum Honofrium in Heroum compilatis præconiis, editis Maceratæ anno 1683, qui non B., sed S., quod Sanctum sonat, ejus nomini præfigit pag. 146, Lelius Marinus in Vita S. Petri Cælestini, apud nos tom. IV Maii pag. 503, & beatum illum appellat, & servari hodieque vestimenta quædam ejus ait pro reliquiis. Quin ipse etiam primus Actorum ejus scriptor inde a medio circiter seculo decimo quarto istud ipsi passim adaptavit epitheton, ut infra patebit. Et quamquam illud ei non tribuit auctor item coætaneus Franciscus Petrarcha, ubi mentionem ejus facit, de Vita Solitaria lib. 2, tract. 3, cap. 18; de communi tamen sanctitatis ejus opinione ac fama non silet: Discipulus autem ille, inquit, consilii memor, usque ad tempora nostra perveniens, & dierum plenus, ante hos paucos annos post magistrum abiit, magna quidem apud suos sanctitatis opinione & mirabilium fama operum relicta. Quibus quidem Petrarchæ verbis in S. Petri Cælestini Vita subinde usus etiam est Petrus de Alliaco supra citatus pag. 496.
[3] Eumdem illi titulum adscribunt Martyrologi ad diem hanc XVIII Julii; [& notatur in Martyrologiis quibusdam.] ubi sic illum annuntiat Menardus: Sulmone in Italia, beati Roberti Ordinis Cælestinorum, discipuli sancti Petri de Murone, magnæ sanctitatis viri & miraculorum gloria illustris. Idem prolixius ejus elogium habet ibidem in Observationibus ad illum diem lib. 2. Menardum secuti sunt Bucelinus in Menologio Benedictino, & Antonius de Heredia in Vitis Sanctorum Ord. S. Benedicti ad eumdem diem; Vitæ tamen ejus epitomen uterque reservat in diem sequentem, quo sepultus fuit. Eumdem haud dubie designatum die XVIII Julii voluit Ferrarius in Catalogo Sanctorum qui in Martyrologio Romano non sunt, his verbis: Apud Sulmonem B. Roberti Ord. Cistertiensis. In notis vero sic habet: Roberti confess. ex Martyrol. monastico. Claruit sub Bened. Pap. XI. Migravit e vita an. MCCCXLI. De quo in Chron. Cistertiensi. Quodnam illud sit Chronicum Cisterciense, nescio. Certe nullam Chalemotus hoc die, nullum Henriquezius in fastis Cisterciensibus Robertum agnoscunt. Tum quid Cisterciensibus cum Sulmone? Enimvero dies, annus mortis, locus cultus non alii Roberto conveniunt quam Salentino, qui Cisterciensis non fuit. Rectius ita Usuardus auctus juxta codices Florentinos, ut notatur in auctariis Usuardi nostri ad hanc diem: Beati Roberti confessoris de Salle, Ordinis Cælestinorum. Quid vero per codices illos intelligamus, diximus ibidem in Præfatione pag. LXIII, num. 254. In hac re autem conveniunt collata istic exemplaria, id est, Ms. D. Caroli Strozzi, & excusum Florentinum anno 1486, ac Ms. bibliothecæ Medicææ, ut annotavit Henschenius.
[4] [Honoratæ jam olim publico concursu reliquiæ ejus;] Accedit testimonium venerationis ejus publicæ apud Joannem a Bosco in fine Bibliothecæ suæ Floriacensis, editæ Lugduni anno 1605, Vitæ B. Roberti Cælestini cap. 10, ubi sic habet: Ipsius vero (Roberti Salentini) corpus in monasterio sancti Spiritus prope Sulmonem, Ordinis Cælestinorum primario, intra arcam cancellis ferreis clausam, ad meridionalem ecclesiæ plagam reconditum, fidelum venerabili concursu honoratur. Quo autem tempore humo elatum fuerit, non reperio. Factum id putat Cælestinus Telera anno, qui felicem Roberti obitum proxime consecutus est, Christi 1342; nec sane improbabiliter, ut infra suo loco videbimus. Et quis credat vel tantisper ab intellecto ejus obitu cohiberi potuisse populum, quin ad eum continuo frequentissimus ac supplex afflueret, cujus etiamnum viventis tot spectarat, tot audierat celebrata quaquaversum prodigia; cum ea fere post mortem frequentiora esse consueverint? Multo vero id minus credas, si miracula consideres, quæ statim ab obitu tam crebra ad sepulcrum & invocationem ejus contigerunt; ut eo ipso anno usque in vicinas provincias non modo eorum celeberrima fama, sed ipsa etiam miracula una cum summa erga novum Patronum religione penetraverint; ut constat ex iis, quæ de se narrat auctor noster in prologo num. 5 & 6.
[5] Ad cultum publicum etiam facit quod habet Telera in Vita cap. 1, [erectumque ipsi sacellum.] erectum scilicet olim a Sallensibus beato Civi in suo in ecclesia sua majori fuisse sacellum, & elegans quidem, ut ipse loquitur, ædificium, quod ad hunc usque diem videtur. Itaque Beatum ipse Robertum appellare non dubitavit; cum tamen in præfatione ad Vitas SS. Discipulorum S. Petri Cælestini pag. 184 & seq. præmoneat, illum tantummodo titulum iis a se dari, quos antiquitas eo dignos censuerat a tempore immemorabili ante decreta Pontificia anni 1625 & 1634. Hæc omnia, credo, si vidisset D. Castellanus, priusquam ederet Martyrologium suum Universale, non tam timide Robertum annuntiasset, quam fecit ad hunc diem verbis, quæ sic reddo Latine: Prope Sulmonem, Venerabilis Robertus Salentinus, Ordinis Cælelestinorum. Quia tamen hujus viri in rebus istiusmodi indagandis explorata nobis fuit diligentia; nequid hic dubii superesset, ipsos RR. Patres Cælestinos per litteras consulendos duximus.
[6] Scriptum ergo est ad Rev. adm. P. Priorem cœnobii Heverani, [Cultus ejus solennis Salæ in Aprutio,] sive Heverleensis juxta Lovanium; ac deinde Parisios: unde didicimus, nihil prorsus in Ordine Cælestinorum provinciæ Gallicanæ de B. Roberto fieri, ne commemorationem quidem in Officio ecclesiastico. Quare in Italiam per nostros recurrimus, a quibus interrogatus amplissimus D. abbas cœnobii Bononiensis, ita respondit: Fuisse se in istis partibus. Corpus Beati esse extra muros Sulmonenses: Ordinem suum non celebrare ejus Officium: celebrare tamen illud sacerdotes loci in quo requiescit: ibi die ipsi sacra Missam solennem ac panegyricum fieri. Ceterum scripturum se, ut ad singula interrogata nostra convenientia obtineat responsa; eaque se promptissime communicaturum. Ita de summa Viri amplissimi humanitate per epistolam anno 1724, XVIII Aprilis Carpo Mutinensi datam testatus est P. Joannes Tedeschius Societatis Jesu. Cum vero dubitarem ego, ecqui essent illi sacerdotes loci, ita mihi per eumdem P. Tedeschium, qui sane operis nostri studiosum se in paucis ostendit, idem ampliss. D. Abbas rescribi in hæc verba curavit die IX Novembris anni 1724:
[7] Salæ, mediocri in oppido diœcesis Theatinæ in Samnitibus, [& ara in templo monasterii S. Spiritus prope Sulmonem,] in quo natus est Beatus, diuque moratus dum viveret, ejus festum quotannis solemni ritu, uti scriptum est, celebratur a loci presbyteris; quo nomine non Cælestinos monachos, quorum nullum ibi cœnobium est, aut regulares alios intelligimus; sed presbyteros seculares. Id cum probent ac permittant Theatini episcopi, neque P. Abbati de ullo constet ejus festi celebrandi concesso eidem oppido ab Apostolica Sede privilegio (quippe quæ nihil tale concessit adhuc Ordini Cælestinorum,) credibile est, cultum illum Beati longe antiquiorem ibi esse; quam ut abolitus censeseri debeat aut imminutus Bullis Urbani VIII. Ceterum Sulmone in monasterio S. Spiritus Beati cineres parva in capsula asservantur, ejusdemque in ecclesia monasterii, antequam tota corruerit postremo terræ motu, exstabat altare eidem Beato sacrum, ad quod rem divinam fecisse se pluries testatur idem P. Abbas. Ejusdem ecclesiæ reædificata nunc est ara tantum maxima; cum altaria reliqua restaurata [fuerint,] Palla, ut dicitur, sive pictura ejusdem Beati, quæ servatur adhuc, probabiliter reponetur altari suo. Hæc in litteris officiosissimis P. Tedeschii; in quibus etiam significat, amplissimum D. Abbatem sequenti anno Sulmonem ad Ordinis comitia generalia profecturum, indeque plura, si suppetant, monumenta missurum.
[8] [cujus pictura hic repræsentatur.] Pridie, si recte memini, quam litteras, modo
recitatas accepissem, alias submiseram, quibus
adderem viro stimulos jam suapte sponte currenti,
ut promissas nuper notitias maturaret; cum propediem
Acta B. Roberti essent prælo committenda.
Ad hasce etiam, tametsi importunas, pro sua humanitate
facilitateque rescribere continuo gravatus
non est Tedeschius, XV Januarii anni 1725. Et
vero ne vacuas mittere litteras videretur, binas
acclusit imagines, laminis æreis expressas, ac vulgi,
ut apparet, manibus tritas; minorem alteram,
in qua Beatus noster capite radiis incincto
refertur, posita juxta illum arbore bifurca, de
qua in Actis, num. 21, fit mentio; alteram aliquanto
majorem; quam, quia, teste eodem ampliss.
P. Abbate, qui utramque nobis consignandam
curavit, picturam illam refert quæ in ara B. Roberto
erecta in monasterio S. Spiritus prope Sulmonem
prostitit, iterumque probabiliter reponenda
est, æri incidendam putavi; quando tempus non
sinit me exspectare elegantiorem cum aliis monumentis,
quæ in reditu a comitiis allaturum se
spondet laudatus jam sæpe ampliss. P. Abbas Bononiensis.
Hæc eo placet magis quod perantiqua
videtur. Atque eccam tibi, sed paulo contractiorem.
Audieram & aliam icunculam circumferri, quæ
cor Beato nostro binis clavis transfixum exhiberet;
sed talem & amplissimus Abbas Bononiensis,
& Tedeschius, quos consulueram, vidisse
nuspiam sese, testati sunt.
[9] Nunc ad Acta B. Roberti progredior. Primus ea typis vulgavit, [Actorum B. Roberti scriptoribus recentioribus omissis,] quem ante dicebam, Joannes a Bosco, Parisiensis ac Cælestinus in Bibliotheca Floriacensi anno 1605. Inde ea, ut erant, accepit, qui Surium edidit Coloniæ anno 1618, uti ad diem XVIII Julii videre est. Inde etiam sua contraxerunt Benedictus Gononus in Vitis & Sententiis Patrum Occidentis lib. 6 a pag. 373, aliique plures, quorum aliquos supra memoravi; non tamen Wionius neque in Martyrologio monanastico quod citat Gononus, neque usquam alibi, quod sciam. Hi omnes ad ea quæ apud Bosco repererant, nihil attulere de suo. Plus aliquid spei fecerat diligentia P. Domni Lelii Marini, Cælestinorum abbatis generalis, qui in Vita S. Petri Cælestini non semel Acta B. Roberti pollicetur. Ea dederit, nec ne, nescio; nec tantopere id investigandum putavi, postquam incidi in historias sacras Virorum sanctitate illustrium e congregatione Cælestinorum, collectas scriptasque Italice a D. Cælestino Telera, diffinitore & abbate Cælestino, atque editas Bononiæ anno 1648. Eas inter est etiam Vita B. Roberti Sallensis a pag. 209, deprompta quidem ex illa, quam dedit a Bosco; sed ad calculos redacta chronologicos, rebusque omnibus aucta (si episodia quædam excipias) quas ille archivorum Ordinis sui scrutator eruditus ac sedulus e situ ac latebris potuit in lucem educere. Cujus quidem opera magno mihi adjumento fuit.
[10] Cum tamen nostrum sit in Actis Sanctorum edendis antiqua recentibus, [contemporaneum hic damus,] rivisque fontes anteferre, visum non est vel Joannis a Bosco, vel Teleræ Vitam hic proponere: quippe quæ adornata sit ex alia, quam conscripserat sacerdos quidam anonymus, eo ipso anno ope B. Roberti febri in Campania felice liberatus, quo ille quinque circiter ante mensibus in cælum migraverat; uti infra de se ipse narrat in prologo. Hujus opus rudi stylo compositum, resectis contractisque non nullis, expolivit a Bosco; quo labore dubitem, an majorem a lectoribus, antiquitatis quam elegantiæ nunc saltem avidioribus, gratiam interit, quam, qui idem factitare consueverat, Laurentius Surius. Ut ut est, fontem ego ipsum perquirendum existimavi, cujus non nisi prologum habebam e Ms. olim Belfortii desumptum. Recurri itaque primum ad Rev. adm. P. Priorem Heverleensem; a quo, cum nihil haberet, remissus sum Parisios ad R. P. Becquetum, Cælestinorum istic bibliothecæ præfectum, apud quem suam mihi operam perhumaniter addixit, ac vero etiam præstitit: vix enim epistolam meam acceperat Becquetus, cum accessit ad P. nostrum Claudium Joachimum Thoubeau, virum sibi amicum, atque inter eruditos notissimum; eique codicem Ms. accommodavit, qui præter id quod quærebam, alia multa continebat Legendis admodum similia, ut Acta S. Catharinæ Martyris &c. Inde nobis P. Thoubeau non modo describi curavit Vitam B. Roberti, sed & aliam, hortante Becqueto, B. Joannis Bassandi; quod hanc etiam nobis usui futuram prospiceret mense Augusto. Utrumque apographum accuratissime a memorato patre cum exemplari collatum ipsemet in Belgium afferre dignatus est Rev. admodum Pater Cælestini Ordinis per Galliam Provincialis, nobisque porro huc Antverpiam per suos officiosissime in manus consignandum curare.
[11] Et quod quidem ad Vitam attinet B. Roberti, est ea sine dubio antiquissima illa, [ex vetusto codice Ms. Parisiensi.] quam desiderabam, quaque usus est P. a Bosco; ut conjeci ex prologo, quem jam habebam, ut dixi, aliunde, aliquanto tamen, ut verum fatear, contractiorem; quod ne dissimulare videar, uncis ea inclusi, quæ in Belfortiani prologi apographo non leguntur. Idemne in Vita sit factum, quam aliunde non habeo, divinare nequeo. Sed neque hoc mihi constat, an auctaria illa verborum (nihil enim substantiæ continent) ipsius sint auctoris, an cujusdam interpolatoris; an contra brevitas auctoris sit; interpolatoris luxuria: neque adeo utrum præstet Ms., Belfortianum Cælestino; an Cælestinum Belfortiano. Certe de codice Cælestino scribit P. Thoubeau, videri sibi exaratum ante annos facile trecentos. Dabo igitur ex hoc B. Roberti Vitam, prout illam accepi; nisi quod litterarum compendia, sive abbreviationes, ut aiunt, suppleturus sim: erant enim frequentissimæ; easque religiose observari ab amanuensi voluerat dictus Pater, ac postea cum exemplari ipse contulit; nequid forte temere immutari potuisset. Orthographiam item plerumque restitui, ubi vocales simplices pro diphthongis erant, aut exoleta redundabat littera, uti in Sompno, dampno & similibus, quarum illis temporibus, usus fuit, seu potius abusus. Denique capita nostro more distribui; relicta tamen ad margines partitione auctoris.
§ II. Series chronologica vitæ B. Roberti privatæ.
[Natus est Robertus versus an. Christi 1273;] Quandoquidem auctor noster non nulla præteriit, quæ ad Acta B. Roberti faciunt, visum est ea hic una cum serie Vitæ chronologica attexere, qua in re utar imprimis opera D. Cælestini Teleræ, de quo supra memini. Natus ergo est B. Robertus vel anno Christi 1272 post mensem Julium, vel certe ante diem XVIII ejusdem mensis anno 1273. Patet id ex Actis infra cap. 6, num. 62 & 64, ubi mortuus esse dicitur XVIII die Julii, anno Domini 1341, ætatis suæ 69: nam anni 69 si ferme completi subducantur a 1341, reducentur ad annum 1272; sin delibati tantummodo fuerint, intra annum 1273 consistent. Telera tamen in Vita cap. 2 non putat illum ante 1273 editum in lucem fuisse; quod ex eo confirmat, quod in processu canonizationis S. Petri Cælestini examinatus cum aliis testibus Robertus mense Maio vel Junio anni 1306 de se testetur, ætatis tum se fuisse annorum 33. Recte quidem; si ita processus habeat, quem non licuit mihi consulere. Verum cum eumdem illum processus istius locum citans Lelius Marinus in Vita S. Petri Cælestini Italica lib. 4, cap. 11, pro annis ætatis Roberti 33 ponat annos 36, & Papebrochius noster Lelium vertens tom. IV Maii pag. 531, scribat ibidem ætatis annos tantummodo 26, dubiis hisce citationibus non sum ausus inniti. Itaque certum auctorem sequi malui; cum quo tamen minime pugnat argumentum Teleræ.
[13] [sit clericus circa annum 1287;] Postquam ætatem teneram usque ad annum 15, Christi circiter 1287, sub parentum disciplina integerrime traduxisset, clero nomen dedit; ut colligere licet ex Actis num. 8; nec diu post accidit insigne illud Christianæ caritatis exemplum, quod ibidem narratur num. 9. Eumdem rerum ordinem servat a Bosco. Cur autem Telera sic ab eo deflectat, ut facinus illud Roberti referre videatur ad ætatem ipsius teneriorem, non satis assequor: nam verisimile non est, parvulum tum fuisse Beatum nostrum, cum ejus opem injuriis affecta soror, jam tum mulier appellata, imploraret, idque adversus virum, & quidem furibundum. Ipso autem tempore deliberare cœpit cum S. Petro de Morono, qui postea Cælestinus V fuit, de religiosæ vitæ statu ineundo, imo jam sibi ipsius Petri Ordinem animo designare, eique semet polliceri; ut ibidem refertur num. 10; interjectisque diebus paucis, audito matris cum Deipara Virgine colloquio, festinabat implere opere, quod verbo promiserat. Ibid. num. 11.
[14] Ordinem ergo, qui postea a Fundatore ad S. Petri cathedram evecto, [& monachus Cælestinus anno 1288;] Cælestinus dici cœpit, ingressus est Robertus anno ætatis decimo sexto, Christi 1288 ante mensem Julium, ut ex Actis nostris eruitur; in quibus obiisse dicitur XVIII Julii anno 1341, juxta num. 62 supra citatum; postquam pastoris sui, vel patris (ut habet apographum Belfortianum) nempe S. Petri de Morono sectatus esset in religione vestigia per annos quinquaginta tres & ultra, ut est in prologo infra num. 4. Nam anni 53 ducti retro a die XVIII Julii 1341, complentur eodem die Julii 1288; quod vero ultra est, ad menses, diesve ejusdem anni 1288, XVIII Julii antecedentes referri potest, quibus jam annum ætatis ingressus esse poterat Robertus decimum sextum. In eumdem sensum videtur explicari posse locus e processu canonizationis S. Petri Cælestini desumptus, saltem ut exstat apud Marinum lib. 4, cap. 11, Teleram citatum cap. 2, & in Actis Sanctorum tom. IV Maii pag. 531; ubi dicitur Robertus in Ordine egisse annos septemdecim anno Christi 1306 versus mensem Junium, si anni intelligantur completi; quo pacto dici possunt anni septemdecim, quamdiu decursus nondum est omnino annus decimus octavus, licet sit excurrenti proximus: sac enim Ordinem iniisse Robertum exeunte Junio circiter anni 1288; erunt inde usque ad finem Maii vel initium Junii anni 1306, anni septemdecim cum undecim mensibus, id est, anni nondum completi octodecim: erunt inde etiam usque ad annum 1341 diem XVIII Julii, anni quinquaginta tres & ultra. Atque ita inter auctorem nostrum & jam dictum processum canonizationis optime conveniet; neque necesse erit, alterum deserendo, statuere initium vitæ religiosæ a Roberto datum anno Christi 1289; quod faciunt ibidem Lelius ac Telera.
[15] Locum, in quo habitum religiosum induit, satis constat ex iis, [apud montem Orphontis;] quæ sub finem capitis primi referuntur in Actis, fuisse montem Orphontis, sive Orfentis, cujus descriptionem ex Maphæo Vegio dedimus ad diem XIX Maii in Actis S. Petri Cælestini pag. 494. Eumdem fusius expositum habet Lelius Marinus lib. 2, cap. 13; atque huc redeunt, quæ istic tradit Italice: In summo vertice Majellæ montis, qua meridiem ac Sulmonem spectat, excurritque versus Apenninum in Pelignos, locus est ad initium vallis vastissimæ, quæ a fonte qui inde promanat, Orfente dicitur; ibi spelunca est ingens, abdita, inaccessa, quam sibi S. Petrus Cælestinus, quo securius lateret, elegit incoluitque ab anno circiter 1286 usque ad 1293, molitus primum instrumenta, quibus in eam eniti, atque inde descendere, seu potius demittere sese posset. Tum ibi oratorium S. Joanni Euangelistæ dicatum, & cellas sibi ac sociis exstruxit; imo & externis ac peregrinis. Ibi Robertus, inquit Telera cap. 3, annum tirocinii posuit; ibi miraculis S. Patris sui quamplurimis spectator astitit.
[16] Cum aliquamdiu proludentem virtutibus heroïcis Tironem magister sanctus observasset, exinde suo voluit consortio aggregari, inquit Auctor noster cap. 1, num. 14; [ubi a S. Petro Cælestino delectus in socium,] quem secum per quinquennium tenuit; donec scilicet electus Pontifex maximus ineunte Julio anni 1294, suæ cellæ & vitæ successorem faceret & heredem, uti dicitur ibidem num. 15. Itaque juxta biographum nostrum hæserit Robertus in Orphonte usque ad annum 1293, quo (uti docet Marinus lib. 2, cap. 21 & 26) circa mensem Junium inde migravit S. Petrus in Moronum, usque ad Pontificatum; atque adeo etiam cum illo B. Robertus. Dixi: juxta biographum nostrum: nam sunt, qui hic aliter sentiant, teste Telera cap. 4, velintque, Robertum cum sancto patre suo duobus dumtaxat annis ac mensibus decem cohabitasse: ita enim ipsum de se testari Robertum in processu pro canonizatione S. Petri Cælestini: & quidem totum hoc tempus, duorum scilicet annorum ac mensium 10, collocatum fuisse apud Orphontem. Verum hæc sententia repugnat, non tantum iis, qui B. Roberti Vitam, sed & iis, qui S. Petri Cælestini Acta conscripserunt, non secus ac Petrarchæ, loco quem assignavi supra; qui constanter affirmant socium S. Petri in cella Moronica fuisse Robertum, quando ille conquisitus ad Pontificatum, fugam cum hoc meditatus est anno 1294; in eaque interceptus, secum eumdem invitavit, ac restitanti desideratam cellam concessit, tamquam hereditario jure deinceps possidendam.
[17] [illi adhæsit familiariter] Quare Cælestinus Telera viam ibidem aliam sectatur, sibi, ut ait, magis probabilem; statuitque omne tempus, sive continuum sive interruptum, quo cum Cælestino Robertus habitaverit, fuisse annorum tantummodo duorum ac decem mensium: quandoquidem, inquit, nefas est impugnare examen, quod ipsemet, tamquam de facto proprio, fecit in asserto processu: ceterum menses illos 34 traductos haud dubie fuisse partim in Orphonte, saltem quoad annum integrum tirocinii, partim in aliis monasteriis jussu superiorum, partim in Morono, ubi tandem, velut Cælestino intimus, fugam cum illo tentaverit, & oblatam recusaverit dignitatem Cardinalitiam. Ita conciliat quidem testimonium ex processu jam dicto petitum cum Actis S. Cælestini; at nequaquam cum Vita B. Roberti citata.
[18] Mihi tamen integrum non est, in hac re certius aliquid affirmare; [usque ad Pontificatum an. 1294;] quando processum non habeo, unde infestum auctori nostro argumentum depromitur. Si tamen Roberti nostri testimonium ex processu fideliter interpretatus est Marinus lib. 4, cap. 11, nulla videtur esse difficultas: non enim ibi negat Robertus, sese cum Cælestino per quinquennium familiariter convixisse; sed asserit tantummodo, se annis solum duobus ac decem mensibus continuis Sancto ministrasse, seu serviisse: vel; se solum (adjective) Sancto ministrasse annis 2 m. 10: vel; se Sancto soli ministrasse annis &c. Sic enim exponi possunt hæc: Haveva servito al Sancto solo doi anni e dieci mesi di continuo. Aliud vero est esse socium, aliud ministrum; aliud etiam ministrasse, aliud ministrasse solum vel soli. Hæc an faciant satis, judicabunt, quibus processum ipsum licebit inspicere, quem ego non potui nisi apud Marinum. Quod si ipsius Roberti testimonium illud est (quod ex Marini textu non apparet; saltem quoad partes aliquas) & cum Actis ejus componi non possit; sine dubio præferri debet.
[19] [quo ipsi successit in cella Moroni,] Avulsi Romam S. Cælestini cellam occupare continuo cœpit Robertus, quam proinde breviter hic depingere non erit otiosum. Est Moronus, Murrone seu Morrone &c., mons altissimus in Aprutio citeriore, asper olim & incultus, ac silvis & saltibus horridus. Meridiem respicit ac Sulmonem vix duobus inde milliariis dissitum. In eo S. Petrus jam ab anno Christi 1239, teste Marino lib. 1, cap. 7, varia sibi variis temporibus receptacula struxit, atque incoluit; quorum ultimum cella fuit, e qua ad solium Romanum eductus est, postquam annum unum ac mensem illam habitasset. Saxo erat imposita; in montis clivo, tum quidem asperrimo, carceri, quam cellæ similior; adeoque angusta; ut præter altare (quod factus Pontifex ipse consecravit ac plenariis semel in anno ditavit indulgentiis) vix hominem caperet: humili arctoque ostiolo claudebatur: ac fenestram habebat cancellis ferreis munitam, per quam & videri sacrificans posset, & adventantes alloqui, ac necessaria recipere. Nomen loco fecit ad S. Onuphrium. Extra cellulam illam capacior erat alia, instar atrii, quæ minori illi prospectum in loca inferne posita subducebat. Aliæ insuper ibi cellæ per saxi longitudinem visebantur, uti & casa exigua, sociis ejus ac ministris exstructæ. Videri possunt hæc fusius apud Marinum lib. 1, cap. 7 & 15; lib. 2, cap. 22, 24, 26; lib. 3, cap. 6 & alibi. Consule etiam carmen Jacobi Cardinalis datum tom. IV Maii pag. 451 a num. 180.
[20] Remansit in hac cella B. Robertus usque post tempus, [in qua mansit usque ad an. 1297 aut 1298,] quo vir sanctus beatus Petrus abrenunciavit officio, & migravit ad Christum. Sic habent Acta num. 15. Renuntiavit autem Papatui S. Petrus Cælestinus anno Christi 1294 mense Decembri; ad Christum vero migravit anno 1296 die XIX Maii; quando se Roberto in cella spectandum exhibuit; uti narratur ibidem num. 16. Quamdiu vero post tempus illud ibi perstiterit, Acta non memorant: innuunt tamen, ibi mansisse illum, donec in aliam cellam in monasterio S. Georgii de Rocca Moria se contulit, in qua se per annos 12 occlusit; certe alterius interea domicilii non meminerunt, num. 17. Cum ergo sacerdos tum fuerit, cum in S. Georgii monasterio versaretur, ut constat ex num. 19; non potest, relicta priori cella migrasse in alteram ante annum Christi 1297, quo vigesimum quintum ætatis annum ingressus, sacerdotio initiari primum potuit, juxta ipsum S. Cælestinum Opusc. 8, parte 5, sect. 1, cap. 2. Et satis apparet verisimile, simul cum nova sacerdotii dignitate, novam illam ac plane cælestem vivendi rationem ab eo fuisse susceptam, atque ita etiam Teleræ visum est cap. 7, ubi Robertum ait perseverasse in Morono usque ad sacerdotium, quod ipse refert ad annum 1298, quia hæc S Cælestini verba loco citato, Sed modo potest ordinari (presbyter) habens viginti quinque annos, per annos 25 completos interpretatur; cum inchoati tantum intelligi debeant, ut colliges ex Lelio Marino in Vita S. Petri Cælestini lib. 1, cap. 6.
[21] Erit forte, qui aliquanto serius a S. Cælestini cella, [quando in alia cella se occlusit per annos 12.] ad monasterium S. Georgii transiisse B. Robertum existimet; cum non videatur duodecim annorum solitudinem in cella S. Georgii ante deseruisse, quam inde ad officium publicum in Ordine gerendum a superioribus evocatus sit; primum autem, quod gessisse sciatur, officium, impositum illi sit anno Christi 1314, ut infra notabimus; a quo anno si annos duodecim integros dempseris, quos inclusus egerat, ad annum 1302 devenias, quo a S. Petri cella ad solitariam illam S. Georgii transferre sese potuerit. Verum ne huic opinioni assentiar, faciunt Acta cap. 4, num. 43, ubi narratur episcopus Theatinus acceptarum eleemosynarum expensarumque a Roberto rationes exegisse a temporibus usque tunc Concilii Viennensis, hoc est ab anno Christi 1311, quo celebratum erat istud Concilium. Jam tum ergo noverat eum episcopus ille conquirendis eleemosynis, atque in usus pios profundendis vacasse. Atqui id non fecit (saltem ita, ut in oculos omnium posset incurrere, ædificandis nimirum fundandisque monasteriis & xenodochiis) ante expletum in cella S. Georgii annum duodecimum; ut patet ex Actis a cap. 3. Non ergo, deserta priori cella, secundam adiit post annum circiter 1298, a quo ducti duodecim anni solitudinis excurrunt in annum Christi 1310 aut sequentem, hoc est, in tempus fere Concilii Viennensis. Porro quem in hac postrema cella vitæ modum tenuerit, quam admiranda patraverit prodigia, Acta toto capite secundo docent. Et hæc quidem ad vitam ejus privatam attinent; atque ex ipsis Actis intelligi nullo negotio possunt. Utinam pari perspicuitate auctor idem ea tradidisset, quæ ad munia Beati nostri vitamque deinceps publicam pertinent. Nos quod in hac parte desideratur, quantum quidem inveniri potuit, ex laudato Cælestino Telera cap. 7 proferemus in medium.
§ III. Continuatio chronologica & munia in Ordine publica.
[Fit procurator monasterii S. Spiritus de Majella an. 1314:] Non ita uni sibi ac Deo vacare in cellis Roberto huc usque licuit, quin ad Ordinis sui comitia, seu capitulum, ut vocant, generale tertio quoque anno celebrari solitum, vel invitus excurrere teneretur, ut Acta tradunt cap. 2, num. 17. Ibi vero nimis emicabat prudentia ejus atque industria, quam ut illam patres diutius pati possent in umbris nemorum ac solitudine propemodum inutilem delitescere. Prodire ergo ex latebris, atque ad communem utilitatem necessitatemque studia imposterum sua conferre jussus est. Et quamquam id jam factum videatur ab anno Christi circiter 1311, uti ex numero præcedente colligitur; quid tamen illi tum officii impositum fuerit, ignoramus. Hoc certum videtur, quod tertio post anno ingentis monasterii S. Spiritus de Majella, quod initio inter alia tamquam præcipuum appellat in suis litteris S. D. N. Gregorius Papa X apud Marinum lib. 2, cap. 6, rem domesticam administrandam susceperit: Legimus enim, inquit Telera citatus, inter scripta antiqua instrumentum aliquod anni MCCCXIV ac diei XI Julii, in quo Robertus de Salla signatus occurrit procurator S. Spiritus. Atque hoc munus, inquit idem, gerere perrexit usque ad annum MCCCXVII, qui erat ætatis ejus XLIV.
[23] [tum prior S. Crucis in Monte plano an. 1317 usque ad 1320:] Hac sane permolesta cura non sine patrum gratulatione perfuncto imposita est alia anno eodem 1317, quo, juxta eumdem Teleram, prior designatus erat monasterii S. Crucis in Arce seu Rupe Montis plani; ita enim observatum esse ait jam dictus auctor in instrumentis aliquot archivi S. Spiritus in Morono; atque in primis in privilegio quodam comitis Joannis Rossi, Baronis Sublaci ac supradictæ arcis. Unde, quia istic de fundatione monasterii illius fit mentio, fas est credere, B. Patrem ejus auctorem fuisse, uti & aliorum, quæ secutis temporibus erexit … In S. Crucis perstitit annis tribus usque ad MCCCXX, non id agens tantummodo, ut monasterium istud, quacumque posset ope, perficeret; sed etiam ut aliud aliquod moliretur, ecclesiæ S. Petri Apostoli contiguum, quæ dudum ante a Cælestino V per Breve, datum Neapoli die IX Novembris MCCXCIV, unita fuerat monasterio S. Spiritus in Majella. Teleræ non omnino consonat Marinus lib. 2, cap. 11, ubi docet, monasterium S. Petri de Monte plano a B. Roberto tantum fuisse renovatum, ac deinde translatum ad S. Crucis S. Antonii (sive Antonini) in diœcesi Anagniensi.
[24] Postquam hæc monasteria rexisset (Teleram verto) comperimus, [inde prior Gessi 1320; iterumque in Monte plano 1324:] ipsum anno MCCCXX, ætatis XLVII, destinatum fuisse Gessum (oppidum Aprutii citerioris, de quo vide Leandrum Alberti in Samnitibus;) ubi brevi temporis spatio fundavit aliud monasterium, in quo officium prioris exercuit per annos tres usque ad initium anni MCCCXXIV. Inde rediit ad Arcem Montis plani, quod ejus ibi tum forte necessaria esset opera; quam etiam ob causam iterum loci istius prior in capitulo generali anno MCCCXXIV nuncupatus est; ubi usque ad annum MCCCXXVI, ætatis suæ LIII, commoratus, monasterium interea ædificio ac redditibus auxit, ac regularem instauravit disciplinam inter suos, qui ob vitæ probitatem, asperitatemque totidem reputabantur exempla sanctitatis.
[25] Interserit hoc loco aliqua Cælestinus Telera quæ ad modum spectant, quo cum subactis agere Robertus consueverat, [ac tandem procurator Ordinis generalis an. 1327;] suntque ea fere, quæ inferius tradentur in Actis cap. 5, num. 49. Tum cœptam rationem chronologicam ibidem ita prosequitur: Facere non poterat ejus Religio, quin tanto ipsius ardori ac studio responderet, eoque in negotiis tum gravibus, tum honorificis uteretur. Itaque capitulum generale anni MCCCXXVII procuratorem eum Ordinis generalem elegit, cum certa fiducia, fore ut vita ejus omnibus ad exemplum proposita, ratioque agendi efficax plus ad felicem in Ordinis totius negotiis exitum, quam aliud quidlibet valerent; id quod res ipsa subinde edocuit… Procuratorem generalem destinatum illum fuisse, palam faciunt schedæ complures antiquæ; atque illa præ reliquis, qua donatio consignatur cujusdam fundi, facta anno MCCCXXVII per dominam Cantelmam Cantelmi, ejusque filium D. Carolum, beato huic Patri, procuratori, ut ibi appellatur, generali Ordinis S. Petri confessoris. Servatur instrumentum illud in monasterio Lamensi, in Aprutio, quod vulgo dicitur, della Lama.
[26] Dum hoc officio fungebatur B. Robertus, fixum nusquam domicilium habuit, sed alia ex aliis, [varia interim fundans monasteria:] ut res ferebat, obivit monasteria. Romam ob urgentia negotia invisit sæpius. Caramanici (quod oppidum item est Aprutii citerioris non ignobile, & Sallensi ad Orientem satis vicinum) fuisse legitur ipso hoc anno MCCCXXVII: hortum enim istic emit monasterio contiguum, quod ibidem ipse sub titulo S. Petri de Morono fundaverat; at modo non apparet amplius. Lamam etiam invitatus fuit ad erigendum ibi cum templo monasterium; quod summa cum laude effectum dedit. Quam ad rem largæ ei eleemosynæ ac bonorum stabilium donationes a Baronibus regnique proceribus cessere. Deinde Atissam se contulit (quod est ejusdem Aprutii, teste Leandro Alberti, Castellum sive oppidum diœceseos Theatinæ) quo loco cum sparsa jam esset sanctitatis ejus fama, facile illi fuit monasterium condere, cui collocando vineam emit unciis auri quatuor, uti in scripto quodam ibidem asservato legitur. Ac tandem ipsum aggressus ædificium, piorum hominum larga munificentia perduxit ad fastigium.
[27] [Quæ res ei movent invidiam & persecutionem,] Ad hæc tempora spectare videtur persecutio illa, quam ab episcopo Theatino passus esse fertur Robertus in Actis cap. 4 a num. 43: Telera certe cap. 14 eam refert ad annum Christi 1329; sed in eo non satis memor eorum quæ ante scripserat cap. 7, quod eum tum fuisse velit hic priorem in Monte plano, quem cap. 7 jam a biennio prioratu illo defunctum, ac generalem Ordinis procuratorem electum fuisse narraverat. Ceterum non displicet mihi assignatus ad hanc rem annus 1329; quamquam non videam, cur id non potuerit accidisse vel anno 1328, vel 1331: nam ex Actis tantum eruitur id factum esse sub Joanne XXII, magnis temporibus post concilium Viennense, id est, post annum Christi 1311; Cum accepisset (episcopus Theatinus) a summo Pontifice Domno Papa Joanne in mandatis, ut contra Fratricellos … procederet. Hoc autem videtur ab illo Pontifice præcipue demandatum episcopis per Italiam ac Siciliam anno Christi 1331, juxta Odoricum Raynaldum, Baronii continuatorem, ad annum illum a num. 4. Quia tamen singulares de hac re litteras idem Pontifex anno 1328 dedisse dicitur ad Joannem Crispanum de Rocha episcopum Theatinum, teste Ughello tom. 6 Italiæ sacræ col 923, omnino probabile est, rem hanc circa annum illum contigisse: cum alii nulli episcopo Theatino tales a Joanne litteræ scriptæ ibidem memorentur.
[28] [ab episcopo Theatino an. circiter 1328 aut 1331,] Neque refert, quod hæc historia non admodum congruere videatur Joanni Crispano, qui vir fuisse dicitur omnium virtutum & eruditionum genere ornatus: nam & talis erat Nicolaus de Fossa ejusdem antistes ecclesiæ, qui tamen S. Cælestinum ejusque Ordinem, quem ante foverat, possumdare, quocumque posset modo, conatus est, quod per privilegia Pontificia Ordini recens concessa, juri suo derogatum aliquid arbitraretur; nec ante destitit, quam mentem ei meliorem Deus ultor injecit, vide Acta S. Cælestini tom. IV Maii, pag. 506; aut Ughellum tom. 6 col. 906 & seq. Et vero usque adeone est insolens, ut etiam peccent boni, tum maxime, cum maledicorum occupati calumniis, recte agere se putant? At enim alibi nihil quidquam simile de hoc episcopo legitur. Esto: nam neque simile quid legitur de præsulibus aliis, qui sub Joanne XXII cathedram Theatinam obtinuerunt; cum tamen in eorum aliquem id cadere necesse fuerit, siqua auctori synchrono ac pio fides est. Laudatur sane apud Ughellum episcopus hic a solicitudine ac labore, quem recuperandis ecclesiæ suæ bonis ac juribus impendit. Atqui hæc ipsa causa est, quæ commotæ in Robertum persecutioni prætexebatur, ut Acta nostra testantur. Mirum ergo videri non debet, si qui summum jus persequebatur, summam intulerit injuriam.
[29] [An. 1333 adhuc procurator generalis condit monasterium alterum Gessi;] Anno MCCCXXXIII, cum esset ipse sexagenarius, idemque etiam tum procuratoris generalis onus sustineret, Gessum denuo contendit, ut posset alterum ibi locum erigere (quam illi spem faciebat civium illorum erga se studium ac veneratio.) Et vero spes eum sua non fefellit, quando cœnobium ibi condidit S. Joannis Baptistæ; quo gaudet hodieque Ordo Cælestinus; tametsi prius illud S. Petri Cælestini, de quo paulo ante meminimus, ob varia quæ subinde acciderant, desertum fuisset. Qua de re instrumenta exstant authentica in monasterio Gessensi; in quibus præter alia singularia donationem legimus prati cujusdam, cujus fundus huic fabricæ destinatus erat.
[30] Totum hoc (subdit ibidem Telera) ex vetustis Mss. ac publicis instrumentis, [& plura alias & alibi alia.] quæ in variis Congregationis locis asservantur, colligere mihi licuit, quo desiderio eorum facerem satis, qui munia nosse cuperent a B. Patre in Ordine gesta. Quamquam, quod ad monasteria fundata pertinet, credibile sit, ea numero fuisse plura, quam sex illa quæ modo commemoravimus. Imo., juxta P. a Bosco, quatuordecim numerata sunt, quorum nomina, quia perspecta non habuit, non expressit: sicuti neque expressit auctor noster, cap. 3, num. 30, quem a Bosco secutus est. Porro ex iis, subdit Telera, quæ relata sunt hactenus, pronum est intelligere quam insigniter B. Pater de religione sua sit meritus, quantoque jure possit illius propagator appellari: parum enim illam, mea quidem sententia, juvisset initium atque incrementum quod a Cælestino acceperat; nisi eam sanctus hic ac perfectus ejus imitator Robertus sustinuisset, conservassetque, cum legum exacta disciplina, tum locorum, hominumque idoneorum ac spiritualium numero. Hæc ille.
[31] Quo tempore B. Robertus diem extremum clauserit, [Moritur anno 1341, 18 Julii.] ambigi non potest; cum id Acta diserte tradant cap. 6, num. 62 & seqq. accidisse Anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo primo, Indictione nona, ætatis suæ anno LXIX, tempore Domni Benedicti Papæ duodecimi, XVIII die mensis ejusdem (scilicet Julii de quo ante meminerat,) circa horam diei nonam, quæ more Italico numerata non multum differt ab ea, quam Belgæ aliique numerant a nocte media quintam. Erat tum ei annus ille ab assumpto habitu Cælestino 54 inchoatus, uti supra § 2 dictum est. Mortuus autem est Beatus noster, juxta Teleram cap. 17, in monasterio ditionis, quæ a Morrone nomen habet, sive apud castrum Murronis, ubi & primum sepultus est, ut colligere licet ex Actis cap. 7, num. 66.
[32] Inde porro anno sequenti MCCCXLII decreverunt Patres, [Translatio corporis an. 1342.] inquit Telera in fine Vitæ ejus, magis honorificam sacro corpori sepulturam concedere, unaque omnium sententia fuit, transferendum illud esse ad sancti Spiritus in Morono, ut in eo loco venerationi & curæ esset, qui Ordinis totius primarius habetur. Quam in rem vir quidam nobilis ac Beato devotissimus, nomine Robertus Lusmadus, cum ipso tempore vita functus esset, uncias auri decem legavit ad ornandum in ecclesia, quam Religio determinabat, Servi Dei sepulcrum expendendas. Ita prorsus legitur in scripto quodam archivi abbatiæ jam dictæ S. Spiritus. Unde credibile fit, traductas deinde ea pecunia fuisse reliquias a monasterio Terræ Moroni (quod exinde ad ejus memoriam S. Roberti nomen accepit) ad insignem abbatiam S. Spiritus in monte Morono; ubi columellis marmoreis erectum est sepulcrum illud, quod ad hunc usque diem spectatur, situmque est ad sinistram aræ majoris. A Bosco ait cap. 10, Corpus esse reconditum intra arcam cancellis ferreis clausam ad meridionalem ecclesiæ plagam, ut § I observavimus.
[33] [Inspiciuntur ejus reliquiæ an. 1597.] Post ducentos, quinquaginta & amplius annos inspectas fuisse B. Roberti reliquias narrat Lelius Marinus, Vitæ S. Petri Cælest. lib. 4, cap. 7, in hunc modum: Adm. R. Pater abbas D. Franciscus de Ajellis … diligentissimus antiquitatum nostrarum investigator, observatorque inter alia singularia quæ de vita Sancti hujus nostri (Petri) mecum communicavit, illud etiam scripto mihi significavit; quod anno MDXCVII curiosius inspicere volens, quænam essent reliquiæ in capsula quadam condita in pariete sacelli Beatissimæ Virgini Matri consecrati, quod est ad sinistrum (non dextrum, ut perperam in Actis nostris tom. IV Maii pag. 527 notatum invenio) latus aræ majoris in ecclesia abbatiæ S. Spiritus prope Sulmonem, pertundi murum jusserit a parte interiori, subter monumento familiæ Sulmonensis de Canibus, eductaque inde capsula, in qua asservatur corpus beati patris Roberti de Salle, de quo paulo ante meminimus, inter sacra hæc ossa repererit etiam pyxidem rotundam, medio circiter palmo altam, totam una cum operculo pictam; aperuerit eam ipse, ac reliquiis minutis variis plenam invenerit, atque inter eas clavum unum medio & amplius palmo longum, obductum particulis quibusdam concreti sanguinis colore ferrugineo, panniculo sericeo decolori involutum. Hæc ibi de reliquiis B. Roberti: nam quæ sequuntur; eo tendunt, ut lectori persuadeant clavum illum eumdem omnino esse, qui S. Petro Cælestino morti proximo per cranium fertur impactus.
[34] [Scripta B. Roberti.] Scripsisse aliqua Beatum nostrum, erui potest ex Actis cap. 2, num. 19; quod affirmans Telera cap. 8, Scripsit, inquit, multa de rebus spiritualibus; sed a patribus illis nostris asservata non fuerunt. At Lelius Marinus in Vita S. Petri Cælest. lib. 2, cap. 2, manuscripti cujusdam meminit, quod penes se esset, de Actis & Progressibus sancti patris Petri; cujus auctor fuerit unus e discipulis ejusdem S. Petri Cælestini, credaturque vulgo fuisse B. Robertus de Salle. Quibus ego quod addam, nihil habeo.
VITA
Ex codice Ms. RR. PP. Cælestinorum Parisiis.
Robertus Salentinus, S. Petri Cælestini discipulus, prope Sul. monem in Aprutio (B.)
BHL Number: 7271
EX. MS. A. Synchrono.
PROLOGUS.
Ante productionem machinæ mundialis in sua arte Deus cuncta præordinans: [Genus humanum a diabolo dejectum;] hominem, creaturarum dignissimam, pro tempore ad esse jussit prodire, propter quem cetera formaturus ordinare disposuit, deiformem faciens, suique capacem præponens universis: cui & vitam tribuit; &, ne mortem incurreret, præmonuit. Cujus felicitati invidens sator zizaniæ per consensum vetiti, accepti beneficii fecit ingratum, a patria exulem, mortis participem, & de honorabili angelorum concive, quia non intellexit, brutalibus comparatum [cum jumentis statuit habitare.]
[2] Sed æternus opifex, qui manuum suarum opera non despicit [nec despexit,] ad hujusmodi miserias relevandas [oculos pietatis inflectens], [erexit Deus mittendo Filium, & operarios in vineam suam,] fraudem diaboli in filiale pretium juridice commutandam per Filium humanandum sancivit a. [Ut immortalis, morte nostra assumpta, vitam perditam redonaret:] Inæstimabilem nobis caritatem ostendens, non parcens filio, ne servus deperiret. Hic est veridicus Domini Sabaoth vineæ heres & Dominus: in qua parabolice æternus Pater colonus ascribitur, Filiusque ejus vitis, in quo palmites radicantur, fructum producentes fidelium, superfluis resecatis, & infœcundis rejectis. Ad hanc certe vineam excolendam prima, tertia & sexta (hora) exivit: & a primordio creaturæ non destitit nec desistet operarios mittere, qui exemplo & verbo studeant de suis palmitibus in promptuaria Domini vini lætitiam reportare, pro labore æternum denarium recepturi.
[3] Sed diebus istis novissimis, vitæ præsentis adveniente crepusculo, indesessum labore virum, [atque inter alios hunc B Robertum,] fratrem Robertum de Salle, ad hanc excolendam vocavit, [qui possessoris & præmii allectus amore, viriliter labores assumens, proficiendo continuans, duxit ad vesperam: ut spectantem agonem nostrum placaret Dominum, perseveranti prœmia largiturum. Cujus certamen bonum & & meritorum insignia Deus, in Sanctis, mirabilis, approbavit in ævo illustrando miraculis, signa innovando antiqua: accendens homini candelabrum, non sub modio, sed in sublimi militantis Ecclesiæ apponendo, ut per ipsum lumen viam directionis videant, qui domum Domini desiderant introire b.] Habent igitur universi in hoc virtutum viam imitabilem quam sequantur, & stupenda prodigiorum insignia, quæ mirentur. Nam infirmantibus sanitas (fuit,) laborantibus requies, esurientibus cibus, sitientibus potus, leprosis munditia, mortuis vita, a dæmone obsessis libertas: &, quod iis omnibus majus est, morte præventum in culpa [suis precibus] revocavit ad vitam: viam & tempus tribuens reparandæ salutis c.
[4] Hic est certe alter angelus post beatum Petrum confessorem, [sanctitate & miraculis insignem.] patrem suum d, ab ortu solis egrediens: imperans angelis tenebrarum ne præstent offendiculum etiam imperfectis. Hic est qui in parentibus deperdiditam puritatem recuperare studuit, qui a tenera infantia, omni vigilantia hostem studuit subjugare domesticum, cedens mundo. Quoniam sui pastoris e sequendo vestigia, per annos quinquaginta tres & ultra assumpta paupertatis vita cum austeritate durissima, non deficiens, sed proficiens semper, manum mittendo ad fortia, non videbatur [homini] laboribus deprimi, sed juvari. Hic est quem nec adolescentia nec juventus traxit ad devia, nec senio ætas confecta assumptam carnis duritiam relaxavit: sed, quod est auditu [& dictu] mirabile, ubi vires defecerant carnis, spiritus assumpto fervore, semper stabat accinctus, & tamquam præpotens pugil, novos procurabat de hoste triumphos. [Qui de virtute in virtutem progrediens, meritorie studuit pervenire ad videndum in decore suo Regem æternum in speculo virtutis: quod est quies laborum: sinis desideriorum & terminus præmiorum, quem nunc eumdem fratrem Robertum credimus, Dei cooperante clementia, apertissime intueri.]
[5] [Partitio, & causa assumpti ab auctore operis hujus,] Cujus vitæ seriem, incessum, processum & terminum, necnon miracula per divinam clementiam operata in ipso, in vita, in morte, & post mortem, [pariter] duxi inferius [seriose] quinque capitulis declaranda. Nec immerito opus istud laboriosum assumpsi & ultra vires arduum; quia beneficiorum [ejus] non expers, si tacerem, possem sceleris argui, ut ingratus. Nam illo anno quo Vir sanctissimus, [carnis relicto ergastulo,] migravit ad Christum, [in hieme circa principium mensis Decembris] cum laborarem febre durissima, essetque stomachus meus tanta perfusus nausea, ut nullam posset cibi substantiam retinere; pro hujusmodi infirmitate, quæ mihi videbatur minari de proximo mortis exitium, misit dominus Admiratus pro medico apud Theanum f, scilicet magistro Johanne physico. Et illo sero, quo medicus applicuit [ad locum, ubi infirmabar,] scilicet sabbati primæ Dominicæ de Adventu, in præsentia dicti medici febris [cum rigore] me invasit, ultra solitum dura: & labore gravatus, quia multa de Viro mirabili jam præfato audieram [memoranda,] omni devotione ad ipsum me vertens, cœpi rogitare cum lacrymis; ut, quia sibi suum dilectum jam habebat præsentem, a quo poterat mihi sanitatis gratiam impartiri, sua solita benignitate, qua consueverat inclinari afflictis, dignaretur pro me, ut vel cito assumeret, vel pristinæ redderet sanitati, apud ipsum preces porrigere efficaces, promittens ipsius, dum possibilitas adesset, visitare sepulcrum, decantare Missam, & populo sua mirabilia promulgare.
[6] [votum scilicet, quo febri liberatus est, scribendi hanc Vitam.] Mirum in modum! Necdum quasi votum & preces exsolveram, cum insolito more somno suavi allectus, post somni quietem, mirantibus cunctis qui aderant & medico, inveni me ab infirmitate penitus liberatum. Debet igitur mundus hujus laudare præconia, prædicare mira [dignitatis cantica,] qui suo exemplo virtutum per vitam mirabilem ducit ad patriam, & suis meritis nostras infirmitates vehit ad veniam: signante utique provincia Aprutina, a qua Vir iste sanctus traxit originem, [& moribus consecravit, crebris & famosis pater exemplis paratus, & promptus se inexpugnabilem clypeum ponere, & a Deo pro ipsis veniam impetrare.] Recurrant igitur devoti, secure ipsius beneficia [juste] petentes, infallibiliter adepturi.
ANNOTATA.
a Ms. Belfortii habet: Fraudem diaboli in Filii humanandi pretium juridice commutandam sancivit.
b Quæ his uncinis inclusa dedi ex cod. RR. PP. Cælest., sic erant in Ms. Belfortii: Cujus labores, viriliter ad vesperam continuatos approbavit, ævum miraculis illustrando, signa antiqua innovando, candelabrum homini, non sub modio, sed in sublimi militantis Ecclesiæ accendendo.
c Vide rem hanc narratam infra in Vita c. 2, n. 14.
d Intellige S. Petrum de Morono sive Cælestinum, cujus Acta dedimus ad diem 19 Maii.
e Ms. Belfortii habet, Patris; & refertur ad S. Petrum Cælestinum.
f Theanum duplex est, aut potius fuit; alterum cognomento Apulum, urbs olim Apuliæ Dauniæ, cujus rudera hodie Civitate dicuntur, ad Frentonem fluvium: alterum Sidicinum, nunc Tiano, urbs parva regni Neapolitani in provincia Terræ Laboris, episcopalis sub archiepiscopo Capuano. Urbem hanc designari hoc loco, non castrum illud, satis patet ex ejus cum locis, in quibus B. Robertus vixit, vicinitate.
CAPUT I.
B. Roberti patria, parentes, præsagium sanctitatis; virtutes cum
in seculo tum in religione; amor in eum S. Petri de Morono, etiam post
mortem.
I
Secundum sententiam ineffabilis veritatis non potest arbor mala fructus bonos facere: sed bona arbor fructus producit suæ naturæ conformes. [Patria & piissimi parentes B. Roberti.] Vir iste sanctissimus, de Aprutina provincia, de loco, qui Salle a dicitur, oriundus, patre Thomasio ac matre Benevenuta, veris catholicis & devotis, ac pietatis operibus pro possibilitate extendentibus ad pauperes per hospitalitatem manus suas, ac operibus virtutum vacantibus. Nam a beato Petro confessore edocta mater, tres quadragenas jejunabat in anno, & hebdomada qualibet, quarta & sexta feria in pane tantum & aqua, omni die suis temporibus Horas canonicas absolvendo, & ultra hæc bis in hebdomada psalterium percurrendo. His & similibus vacans mulier memorata, contigit ipsam imprægnari, & ad partum festinare filii jam præfati.
[8] Ante cujus ortum vidit, se filium parituram in modum formæ orbicularis, [Visio matris in partu, & pia pueri educatio.] orbem totum involventis: quia quem Deus toti orbi per virtutum vitam determinaverat ponere in exemplum, digne orbis præferebat figuram. Nato itaque jam puero & parentis edocto vestigiis cœpit bonæ indolis puer ad meritorum apicem anhelare; nec, ut assolet illa ætas, cum devenisset ad pubertatis annos, attigissetque annum quintum decimum suæ vitæ, concupiscentiæ frena laxavit: sed quem ætas per fomitem trahebat ad devia. Omnipotens per jugum virtutum leve dirigebat ad patriam. Factus autem clericus & aliqualibus litteris eruditus cœpit in ecclesia ministrare, quotidie revolvens pro suo intelligentiæ modulo Euangeliorum & sacrarum Litterarum volumina; ut videret in speculo sacræ Legis, qualiter, contemptis corruptibilibus, deveniret ad summa. Cœpit que non solum præcepta, sed & euangelica consilia meditari, & meditans opere adimplere.
[9] Nam dum quidam furibundus insanisset in porcum sororis præfati Roberti, [Exemplum insigne dilectionis inimicorum.] inventum in campo olera comedendo, & interfecisset; soror hæc videns & dolens, & ad domum interfectoris portans, ante ipsius fores projecit. Quem assumens, in faciem præfatæ mulieris cum furore projecit. De quo fratri suo Roberto conquesta est. Cui benigne respondens faciam, inquit, quod agendum video justum. Die igitur sequenti dominico, cum in ecclesia ministraret, accepto a sacerdote pacis osculo, primo injurianti viro pacis amator pacis osculum præbuit; ut vere ostenderet secundum sententiam Scripturæ, quia ab infantia sua creverat secum miseratio, & una secum de materno utero est egressa, veritatis imitando vestigia, qui inimicos consuluit diligi, non odiri.
[10] [S. Petro Cælestino peccata confessus, prædicit, se fore sub eo religiosum;] Ipso autem tempore fama celebri audita de vitæ austeritate, religionis acerbitate, morum gravitate & virtutum omnium exercitatione beatissimi Petri confessoris, qui tunc moram contrahebat, in monte Orfontis b virtutibus pollens in terris, nunc gloriosus; supplex accessit; ut facta sibi confessione & accepta absolutione omnium delictorum, reseratoque arcano suæ mentis, quo in viam pacis intendebat dirigere gressus suos c, acceptoque ab eo consilio, quod pro hujusmodi acciperet alicujus Ordinis ab Ecclesia approbati statum; Vir Deo devotus benigne respondens ait: Pater, infallibiliter habitum vestræ Religionis assumam. Reversusque ad propria tantam morum & honestatis gravitatem servabat, ut omnes eum videntes una profiterentur sententia verbo prophetico: Vere hic sanctus erit. Ac sanctitatis nomine eumdem sanctutium d appellabant: quo nomine pater benignus beatus Petrus in posterum semper vocavit.
[11] Interjectisque diebus paucis cum moram cum matre contraheret, [matrem cum Deipara colloquentem audit.] una die solam stantem in camera eam audivit cum alio colloquentem. Qui reverenter dixit matri: Mater, cui loquebaris? Cui illa: Fili mi, Virgini gloriosæ, Matri Dei. His & aliis vacans juvenis memoratus festinabat implere opere, quod verbo promiserat; ut esset in eo vitæ bonitas, verbi veritas, exempli claritas: ut quem fœcundi parentes virtutibus, sacrisque instructionibus ad messem grana producturum adduxerunt, fructum virtutum studeret ex se producere & in alios seminare.
II
[12] Transactis itaque domi annis simplicibus, cum jam videret luce clarius sibi indurescere bella, [Robertus a S. Petro Cælestino habitum religionis accipit;] nec minus domesticum hostem quam exterum contra se exitii minantes discrimina, suas cogitavit salubriter manus ad fortia mittere, monitis salutaribus eruditus. Nam, venditis vel relictis se & suis quæ possidebat cum mundo, gladium emit spiritus, quo mentis penetralia vestiuntur, carne nudata; ut nudus luctaretur cum nudo e. Elegitque prudenter carnis supercilium per continentiam subjugare, mundi concupiscentiam abnegare cum vitiis & mentis jactantia, se subjiciendo per obedientiæ meritum in obsequium creatoris. Nam ad virum omni veneratione dignissimum, beatum Petrum confessorem accessit, ut habitum suæ Religionis, se relegato, assumeret; ut se Deo acceptabilem comprobaret.
[13] [mira ejus a cibo ac potu abstinentia a Christo probata.] Quo assumpto, modum & ordinem statuit suæ vitæ, pro exemplari assumens vitam beatissimi patris superius memorati omni duritia duriorem, imitans vestigia doctoris discipulus memoratus. Et (quod est durum & auditu mirabile) tantam sibi usque ad terminum suæ vitæ statuit in cibo & potu parcitatem, nullo modo nec sanitatis nec infirmitatis tempore relaxando, quantam a principio fere usque hodie non reperi in vita alicujus ab Ecclesia approbati. Nam statuit sibi per diem tantum paniculum unum in modica quantitate, qui fere ascendebat ad pondus unciarum octo, & potum aquæ in modica mensura, quam sibi præfixerat contento. Quam mensuram non sibi subripuit; sed per revelationem accepit a Christo. Nam dum quodam sero se orationi dedisset, quasi in principio suæ pœnitentiæ, non somno perfusus vidit ipsum omnium Salvatorem cum suis discipulis ad mensam recumbere, & cuilibet sigillatim unum porrigere panem præfatæ mensuræ, ac potum post cibum in illa, quam sibi assumpserat, quantitate. Quem visum Vir sanctus mature considerans, dixit, illam fore mensuram condignam necessitati naturæ. Et mirum! Semper sive jejunans & solus, sive cum aliis convivendo manum & animum tenuit ad præfatum: quia, licet quandoque cum fratribus convivando vesceretur de pluribus; non tamen relaxabat se ultra præfatam mensuram.
[14] Cœpit igitur his præludiis Vir sanctus faciem Domini prævenire; [Variis virtutibus fit S. Cælestino jucundissimus socius:] ut esset in eo morum gravitas, mentis caritas, obedientia prompta, obsequia studiosa, silentii firma custodia, orationis vigilantia. Quibus de eo compertis, vir sanctus, præceptor ejus, beatus Petrus, suo voluit consortio aggregari. Quem secum per quinquennium tenuit f; & demum ad apicem pastoralis dignitatis assumptus, cum eodem assentiente fugam petere voluit g; sed, custodia adhibita, fugæ via est perclusa. Tandem non voluntarie, sed quasi invite assentiens, prædictum fratrem Robertum requisivit, si vellet eum ad illa magnalia sequi.
[15] A quo Vir devotus cum magna instantia obtinuit, [cujus cellam præfert aulæ Pontificali:] ut suæ cellæ & vitæ successorem faceret & heredem. Remansit igitur in cella patris filius, disciplinam doctoris servans discipulus, jejuniis & orationibus vacans, prout didicerat a patre sanctissimo, usque post tempus, quo vir sanctus beatus Petrus abrenunciavit officio & migravit ad Christum.
[16] Hora denique, qua carnis reliquit ergastulum, fratri Roberto oranti, [ibique ab eo invisitur in cælos evolante.] & quasi in ecstasi posito apparuit in cellula, candidissima stola immortalitatis & virtutis assumpta, facie serena eumdem deosculans & amplexans. Quem frater Robertus ita alloquitur: Pater, placuitne summo Pontifici h te ad partes licentiatum remittere? Qui placide ac benigne respondens dixit: Sic præcepit rex. Et frater Robertus: Pater, quo vultis ire? Cui ille: Fili carissime, ad montem magnum me oportet ascendere; quia sic placuit regi. Et frater Robertus: Sequar vos, si placet, reverendissime pater. Cui ille: Non nunc; sed postquam nactus fueris merita ampliora. Et frater Robertus: Et ubi placet quod remaneam? Cui Vir sanctus: Sta, remane in solitudine & quiesce in pace. Quibus dictis, statim evigilans, vidit, aperto cellulæ suæ tecto, eumdem patrem sanctissimum cælos conscendere: & quarto post hæc [die] didicit eumdem patrem debitum solvisse naturæ. Hæc sunt, quibus incepit ascendere progrediens ad majora.
ANNOTATA.
a Est Salle oppidum non admodum nobile in Aprutio citeriore, Sulmoni, a quo distat octo circiter milliaribus Italicis, Septemtrionale.
b Vide quæ de Orphonte dicta sunt in Comm. præv. § 2 num. 15.
c Syntaxis mutila; quam sic restituas: Accessit, ut, facta sibi confessione &c. acciperet ab eo consilium. Acceptoque ab eo consilio, quod &c. quæ sequuntur.
d Ab Italica voce Santuccio, quod Sanctulum sonat.
e Scilicet dæmone, juxta S. Gregor. Hom. 32 in Euang.
f Adi Comm. præv. § 2 a num. 16.
g Hæc usque ad finem capitis hujus narrat etiam Franciscus Petrarcha de Vita solitaria tract. 3 cap. 18.
h Bonifacio VIII, qui S. Cælestino V successerat, quem deinde in castro Fumonis ad mortem usque detinuit.
CAPUT II.
Asperrima ejusdem solitudo per annos duodecim; desiderium &
imitatio mira martyrii; suscitatio mortui, aliaque miracula;
imperturbata cum Deo familiaritas.
III
Mos erat Viro venerabili numquam negociari a a bono. Quin in scala virtutum aliquando contemplando ascendebat in Deum; [Asperitas vitæ ejus & reclusio per annos 12;] aliquando per compassionis & pietatis opera descendebat ad proximum. Et, ut plenius pateant, modum ejus vivendi brevis a sermo percurrat. Cum esset locatus in monasterio sancti Georgii de Rocca Moria b, ibi primo statuta sibi cella Deo vacans, clausit se per annos duodecim, numquam egrediens, nisi quando invitus de triennio in triennium de necessitate ibat ad capitulum generale. In quo noram trahens, clam cilicium induebat ad carnem, de pilis nodosis contextum & hispidum: lectum statuens nudam terram; ut, si quando somnus imminens fatigatum corpusculum oppressisset, ipsi nudæ terræ, vel ad plus, tabulæ cum pulvinari de ligno, oblectamenta carnis devitans, ossa collideret.
[18] Jejunabat omni tempore secunda, quarta & sexta feria & sabbato in pane tantum & aqua, servata sibi mensura superius prætaxata. [jejunia hebdomadaria & anniversaria,] Jejunabat in anno sex quadragenas; tres tantum in pane & aqua, modum servando terribilem. Nam a fratrum & secularium omnium colloquio abstinebat: imo fratri ministranti sibi dicebat in principio quadragesimæ: Porta unam amphoram aquæ & pone in cella (quæ mensuras capiebat viginti secundum modum superius prætaxatum;) & post vicesimum diem aliam asportabis, intermedio nullum communicans verbum. Aliis autem quadragenis uno tantum ferculo utebatur in modica quantitate: ita ut omni tempore sicut a quanto, ita abstinebat a quali. Vinum sumebat aliis tantum temporibus in modica quantitate, & sic lymphatum, ut saporem amitteret vini.
[19] Determinaverat sibi in genuflexionibus numerum: [preces, sacrificia, vigiliæ, meditationes, flagellationes &c. quotidiana.] nam quingentis vicibus infallibiliter omni tempore inter diem & noctem ipsum Dominum salutabat. Surgebat omni tempore media nocte ad Horas Domino persolvendas: &, ipsis finitis, usque ad primam diei Horam c , qua Missam audiebat cum fratribus, suas orationes, non dormiens, persolvebat. Audita vero Missa, legebat psalterium usque ad Tertiam; & tunc Missam, præmissa confessione, devotissime decantabat. Qua finita, iterum reincipiebat psalterium usque in horam Nonam, qua comedere consuevit. Post comestionem scribebat aliquando, vel aliqua meritoria & utilia exercebat; ut nullum ad tentandum daret locum diabolo, semper meritorie occupatus in his usque ad Vesperas perseverans. Dictis vero Vesperis, se orationibus & divinis meditationibus occupabat quotidie usque ad profundissimam noctem: & tunc fatigato corpusculo dabat tempus quieti. Hoc modo didicerat distribuere tempora. Septies tamen in die duram recipiens disciplinam.
[20] Et (quod est auditu mirabile) suum semper fuerat desiderium, [Diabolum fugat, & martyrii desiderio satisfacit,] temporalem vitam per martyrium abnegare pro Christo; si causa sibi afforet justa: sed prudenter considerans, non posse congrue partes infidelium pro hujusmodi causa petere d , nec in partibus Italiæ justam causam invenire; cogitavit omnino in passione membrum Capiti communicare, & crucem portare cum Christo. Nam semel egressus cum socio ad meditandum, per nemus deambulans vidit arborem biforcatam e in modum crucis. Qua visa, nihil communicans socio, revertitur ad cellam. Qui noctis silentio surgens, cum instrumento ivit ad arborem succidendam. Qua succisa, humeris propriis deportabat. Quam cum deferret, obvium sibi habuit humani generis inimicum, in specie canis nigerrimi insilientem in ipsum, & multas molestias cum caninis latratibus inferentem. Quod cognoscens Vir sanctus f , signo crucis se muniens quo signabatur interius, illud phantasticum enorme evanuit.
[21] Et paratam arborem in crucis formam fixit in cella; [ex ærbore bifurca se quotidie suspendens cum immani cruciatu.] &, positis chordis in parte qualibet in modum nodi, in quibus per brachia se suspenderet, ipsam crucem omni die infallibiliter ascendebat, pendens tam diu per brachia, quosque diceret decies Pater Noster. Quæ Pater Noster ita sapide & morose dicebat, & tantam in quolibet moram trahebat, quantam in decem trahere consuevit; quod ascendebat ad centum. In qua pendens elevatis manibus, fundebat quasi aquam animam suam, tanto profluvio lacrymarum perfusus; ut oculi ejus non guttas, sed undas producerent lacrymarum. Nam videbantur omnia membra ejus, non oculi tantum, stillare in aquam. Et post assumptam hujusmodi meditationem acerrimam sæpissime divina consolatione repletus, tanta perfundebatur ex visione lætitia, quantam animus humanus ex se capere non potest, nisi manu adjutus divina. Hoc aliquando bis, aliquando ter operabatur in die.
[22] [Munibus per quas pependerat, sanat fistulam exulceratam,] Et quia cum Patre virtutum manus illas sacratas secum in cruce sacraverat; non defuerunt divina miracula, earum sanctitatem approbantia, signis mirabilibus fulgurare g. Nam cum quidam sui Ordinis frater, Angelus nomine, secum in dicto loco moram faciens, infirmaretur in manu de fistula, omni medicorum auxilio destituta, signo crucis] facto super vulnus, per manus illas sanctissimas extitit liberatus.
[23] [item lepram,] Alio quoque tempore, cum frater quidam ejusdem Ordinis esset ita lepra percussus, ut nulla sibi ad liberationem, sive potius mundationem, possent proficere remedia medicinæ, data sibi ad partem h cella per abbatem ejusdem Ordinis, & servitore, qui ministraret, propter evitandum scandalum aliorum: Frater sanctus compatiens, eumdem sæpissime visitabat, lavabat ulcera, educebat putredinem, saniem abstergendo; osculabatur plagas & ulcera, os suum ponens in pulverem i amore illius qui pro nobis contemptibilis apparuit, ut leprosus. Pro quo una die compatiens magis solito, orationem pro eo ad Deum fudit, vulnera signo Crucis suæ sacratissimæ manus signans: & subito extitit ab omni lepra mundatus.
[24] [Mortuum suscitat, ad excipiendam ejus confessionem.] Fuit & in dicto loco k compertum quoddam mirabile: nam quidam, Petrus nomine, oblatus l illo loco, nimia gravatus infirmitate, sine pœnitentia, confessione, & satisfactione diem clausit extremum. Quo mortuo, quia non erat oriundus de loco, sed aliunde; determinaverunt fratres amicos & consanguineos ejus requirere, si vellent venire, antequam corpus ejus tradederetur sepulturæ. Jacuit itaque in sepulchro m mortuus a media nocte usque ad comestionis horam diei sequentis. Quibus tardantibus, beatus frater Robertus præcepit fratres discumbere, ipso remanente cum duobus sociis ad funeris custodiam, pro eo Domino psalmos pœnitentiales & alias orationes dicendo. Et dum ibi assisterent, compatiens ejus damnationi, pro el lacrymas & preces efficaces fudit Altissimo; & postmodum stans super eum ait illi: Fili Petre, vis accipere pœnitentiam salutarem? Qui statim respondens ait: Volo, Pater. Et resedit, qui fuerat mortuus, & cœpit loqui plenarie: & confessionem faciens de delictis, ac accepta ab eodem Patre absolutione & benedictione, post multum colloquium iterum se ad lectum inclinans obdormivit in pace.
[25] [Actioni contemplationem jungit in qua a Deo obtinet surditatem admirabilem.] Et licet Vir sanctus in agibilibus sedule tam in eleëmosynarum largitione quam in monasteriorum ordinatione n Domino ministraret cum Martha; tamen determinatis temporibus meditationibus & orationibus vacans, & ad pedes Domini sedens reficiebatur dulciter cum Maria. In quibus sæpissime tanto perfundebatur jubilo; ut jam frui videretur æternis. Sed quia locus prædictus in quo moram trahebat Vir sanctus multos incolas habebat vicinos, concurrebat ad eum undique turba ex devotione: quorum strepitu in suis meditationibus non modicam portabat molestiam. Pro qua Deum suppliciter exoravit, ut in hoc sibi remedium adhiberet divinum. Sicque factum est, ut ex tunc ita orando perderet auditum; ut si totus clangor tubarum, omnesque campanæ de mundo ad suæ cellulæ pulsarentur portam, nihil penitus audiret. Imo, quod majus est, sic insensibilis reddebatur orando; quod non vocatus, non tactus; sed ictu impulsus revertebatur ad sua; cum tamen non orando acuto valde uteretur auditu Nec & constituto in tanta corporis maceratione & austeritate defuerunt divina solatia, qui o præsentem se offert in tribulatione afflictis dicens: Cum ipso sum in tribulatione.
[26] Ut autem de multis sibi a Deo factis aliqua narrem relatione digna; [Cum Christo in cella auditur colloqui.] semel cum minister ejus eumdem iret ad requirendum, si aliquo indigeret; audivit eum alta voce cum alio per magnum temporis spatium colloquentem. Qui expectans & admirans cum quo tantum, quod erat sibi insolitum, protraxisset sermonem, petita licentia & obtenta licentia intrandi ad ipsum, neminem reperit. Quod admirans cum multa instantia & reverentia requisivit, cum quo talia loqueretur. Cui ille vultu sereno & hilari facie ultra solitum respondit: Fili, locutus sum cum Salvatore nostro & omnium Jesu Christo. Et ille: In quo loco, pater? Qui respondit: Vere in loco isto.
[27] Hæc sunt, quibus profecit ad majora ascendendo Vir, [Epiphonema ad ea, quæ hactenus narrata sunt.] ad patriam anhelando: hæc sunt, quibus domuit hostem domesticum; ut recuperaret in protoparentibus deperditam puritatem. Hic didicit non in angariam, sed voluntarie crucis improperium cum Christo extra castra deferre, non habens hic, sed alibi, amabilem civitatem. His argumentis cœpit divina clementia vitam ejus approbare & gesta, mirificans Sanctum suum. His cœpit eum visitationibus consolari; ut aperte diceret Domino dedicatus, Christum nostrum bonum expectare certamen, aspectando victoriam; ut tandem coronam tribuat repromissam.
ANNOTATA.
a Imo otiari dictum voluit auctor, ut patet ex sequentibus.
b Vulgo Rocca, sive Arx Morisii in Aprutio citeriore, sita sub Majella monte juxta Leandrum Alberti; media fere Sulmonem inter & Teaten sive Chieti, ut vulgo dicitur: est autem illud monasterium S. Georgii e vetustissimis Ordinis Cælestinorum, ut patet ex Litteris Apostolicis Gregorii X apud Lelium Marinum lib. 2, cap. 6.
c Horæ videntur hic accipi more ecclesiastico, ut patet ex contextu; non vero more civili, quo in Italia hora prima dicitur, quæ occasum solis proxime sequitur.
d Utpote cui ex suorum majorum obedientia nefas erat partes adire infidelium; ut hoc loco notat a Bosco.
e Biforcatam Italus auctor pro bifurcam posuit.
f Nominativus pro ablativo absoluto. Sed quid res hujusmodi observare hic opus habeo; modo sensus auctoris utcumque barbari satis intelligatur?
g Sensus est, non desuisse miracula, quæ signis mirabilibus fulgurarent, seu potius fulgerent; atque ita manuum, per quas fiebant, sanctitatem approbarent.
h Ab italico a parte, quod seorsum significat.
i Pulverem hic putem appellari furfures seu squammulas ab infectis lepra partibus absistentes.
k Nempe in monasterio S. Georgii apud arcem Morisii.
l De Oblatis fuse agit Cangius in Glossario. Sed apud Cælestinos Oblati iidem sunt qui fratres conversi seu laïci, ut colligo ex P. Helyoto in hist. Ordin. Monast. tom. 6, pag. 191.
m Hoc ext in lecto, uti dicitur paulo inferius.
n Hæc ita intellige; ut eleemosynas non dederit, nisi ad se adventantibus extra quadragesimas; ut etiam monasteria aliter non ordinaverit, quam consilio, cum vel in cella vel in Capitulo generali id rogabatur: neque enim exibat ipse cella, nisi vel ad ecclesiam monasterii sui, hoc est, S. Georgii, vel ad generale capitulum semel triennio, uti dictum num. 17. Vide dicenda inferius ad num. 30.
o Nempe Deus, cujus erant solatia, quæ præcedunt.
CAPUT III.
Ejus opera misericordiæ maxime in condendis monasteriis, &
xenodochiis, crebra inter illa miracula, absentium ac futurorum notitia.
IV
Sed qui in cælis habitat Deus, homines docens in terris, [Aspirat ad opera misericordiæ spiritualia & corporalia;] cœpit cor ejus ambulantis simpliciter ad majora movere; [ne talentum sibi creditum foderet in terram] a sed commendatum mundo cum usuris in Thesauro Domini reportaret; [ut] lumen, quod usque tunc erat sub modio, super candelabrum Ecclesiæ poneret; ut viderent justitiæ lumen qui in domo Domini desiderant habitare. Nam considerans de examine tremendi judicis, opera pietatis exacturi a cunctis, cogitavit hujus opera non minus corporaliter quam spiritualiter velle implere; ut devios & a justitia aberrantes sub religionis tecto reciperet, famelicos veritatis verbo nutriret, sitibundis haustum præbendo salutis, sub vitio carceratis per exemplum justitiæ seipsum dando in pretium, infirmis compatiens medicamenta præbendo virtutis. Cum autem super hujusmodi cogitaret, quo utrolibet hoc adimpleret modo, nec pateret sibi per lumen inditum a natura via, qua posset opere adimplere; quia sub obedientia erat & paupertate nimia constitutus; orare cœpit devotus, ut quod infirmitas non valebat humana, bonitas ac clementia suppleret divina.
[29] [ad hæc suggerit ipsi media Christus apparens cum Sanctis:] Nocte igitur quadam deprecanti & cogitanti in talibus, in extasi posito apparuit Dominus Jesus Christus, qui astantibus sibi dixit: An iste est negligens servus meus, qui quingentis vicibus flexis poplitibus omni die humillime me salutat? Quem videns frater Robertus & cognoscens, humillime ante eum prostratus adorans, voce reverenti respondit: Ego sum. Cui Christus: Ascende in montem, fili, & dabo frumentum vinum & oleum, ac pro te Jesum Christum orabo. Ad quod dictum frater Robertus: Tu es Christus. Quomodo ergo pro me Christum orabis? His auditis, ad se reversus multa perfusus lætitia, petita & obtenta licentia ab abbate sui Ordinis, cum duobus sociis ad locum sancti Petri Apostoli de Monte plano b accessit: in quo siquidem loco tantam sibi Deus rerum opulentiam ministravit, quod non solum fratribus secum degentibus, verum etiam omnibus in circuitu patriam incolentibus manum porrigeret adjutricem.
[30] Cœpit igitur ex tunc pro hujusmodi causa loca sancta construere, [multa igitur monasteria condit & hospitalia, non sine miraculis.] religiosorum fratrum numerum aggregando c: cœpit & hospitalia facere. Nam post hæc construi fecit monasteria quatuordecim & hospitalia septem, in quibus posset ultrolibet modo d pietatis opera adimplere. In quorum ædificatione & eleëmosynarum largitione licet aliquibus infirmis fuerit (sed assumpta) e occasio scandali; non defuerunt divina portenta coadjuvantia & defendentia causam justam; nec defuerunt divina miracula: quoniam ex tunc in Viro vita probato requiescere cœpit duplex spiritus f Heliæ.
[31] Et ut breviter aliqua narrem de multis: tempore quo moram faciebat ibidem g, [Hominem per miraculum lepide confundit, qui mendicum se fingebat.] turba concurrebat eleemosynam offerendo, ipsum sciens eam in cibos & vestitum ac alias necessitates pauperum erogaturum. Quod audiens quidam satis justitiæ communis, simulans paupertatem, devenit ad locum. Qui dum esset ibi, se exuens nova, qua induebatur, tunica, & inter fruteta viridarii ipsam abscondens, perrexit ad locum. Qui pulsans, ostiario petenti, quid quæreret, Virum sanctum orantem in cella requisivit a fratre. Qui ad Virum Dei veniens, quid peteret, requisivit. At ille simulans nuditatem, pro vestitu eleëmosynam postulavit. Vir itaque sanctus, sancto Spiritu revelante, ait pauperi: Sta hic; quia tibi tribuam juxta posse. Tunc vadens ad locum, ubi præfatus vir secrete absconderat tunicam, & assumens, venit ad portam, ad quam expectabat qui eleëmosynam postulaverat; qui, aperto ostiolo portelli, propriam tunicam porrexit petenti, fictionem detegens, opere misericordiæ non negato. Qua statim vir se induens, considerata hinc inde, didicit fore suam. Quo facto se cognoscens ficte petiisse, & suam fictionem nudatam, cœpit, rubore & temore, tanto cursu petere fugam, quanto si insequeretur a multis.
[32] Alio quoque tempore dum instaret solicitus ad construendam ecclesiam sanctæ Crucis h, [Fabrum lapsu collisum operi suo statim restituit.] & hortaretur magistros operis ad cooperiendam ecclesiam, quidam de magistris, Galterius nomine, a summo deorsum cecidit super limpidissimos & duros lapides, ut patria gignit; subitoque collisus loquelam perdidit, nec respirare poterat ullo modo. Quod cum Viro sancto esset compertum, ad locum accedens & amplexans collisum ac de terra elevans, ait: Noli timere, fili; quia liberatus es. Mirabile narrandum, quod fuit mirabilius visu! Nam subito absque mora qui mortuus videbatur, surgens festinavit ad opus.
[33] Alio quoque tempore in eodem loco pro constructione monasterii sub quodam magno saxo extrahebatur arena; quod tam erat a terra divisum, [Saxum, a diabolo sustentatum, signo Crucis præcipitat.] quod subter fodientibus de proximo minabatur ruinam. Stabat tamen, ut certe creditur, diabolica fraude ad damnum alicui inferendum. Quod probabiliter videtur fratri Roberto fuisse divinitus revelatum: nam una die subito, dicta Missa, cum quodam fratre, nomine Antonio, illuc festine valde accessit; & appropinquans lapidi, socio dixit: Videsne aliquid super lapidem? Frater respondit: Nihil. Ibi enim, inquit, sedet diabolus. Et vocans operarium, qui subter fodiebat, ait: Festina, fili, exi: exi, fili. Post exitum viri signans lapidem signo Crucis dicendo in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, lapis cecidit, nullo adhibito humano impulsu.
[34] [Lapis in Bi Robertum ruens sustinetur divinitus.] Alio quoque tempore cum idem Vir sanctus moram traheret in loco sanctæ Mariæ de Lama i ad hujusmodi pietatis opera exequenda; cum quadam die ministri instarent cum ferreis instrumentis ad abscindendum lapidem magnum valde & longum pro liminari ejusdem ecclesiæ, essetque in parte decisus a latere magni lapidis, fatigati complere non poterant. Tunc Vir sanctus, dicta Missa assumpto baculo, cui innitebatur ex debilitate corporis, cum uno socio ibat ad opus. Mirabile factum! Nam subito sine ullo impulsu, quasi voto Sancti insensatum parere vellet, lapis contra Dei Virum, qui de subter per decliva montis veniebat ad locum, saltibus terribilibus ima petebat, ac per directum desuper properabat ad Sanctum. Quem beatus Vir videns, volens gravis molis contra se descendentis mortis vitare periculum, fugere cœpit. Quo fugiente, spina tetigit pedem ejus, & cecidit. Tunc immediate desuper Sanctum per longum divina clementia lapidem immobiliter fixit. Qui stetit super longitudinem motu proprio, qui a multis erigi non potuisset, quousque Vir Sanctus surrexit & declinavit a loco. Quo amoto, sine humano subsidio lapis cœpit prosequi motum suum.
[35] [Prophetiæ B. Roberti de futuro subsidio in necessitate;] His & aliis plurimis, quæ longum esset enarrare, in vita claruit signis & prodigiis Vir devotus; in quo non solum ista; sed requievit in eo Dei spiritus multiplex prophetiæ; prout aliquibus evidentibus exemplis inferius declararatur. Nam cum semel cum pauperculis fratribus moram traheret in monasterio sanctæ Crucis, & sederet in mensa, & eisdem panis non sufficeret quem habebant, tacito murmure conquerentibus fratribus de panis inedia; Vir Deo devotus benigna & hilari facie eos alloquitur, dicens: Jactate cor vestrum in Domino, & cum ipso voluntariam paupertatem teneatis; quia statim vobis necessaria Deus compatiens ministrabit. Quo dicto, nondum quasi verba compleverat; &, ecce, vir Dei nuncius portans panes pulcherrimos & recentes, in numero comedentium singulis singulos porrigendo.
[36] [item de tempestate futura, & immunitate fratrum ab ea,] Alio quoque tempore cum Vir iste aggregasset religiosorum fratrum multitudinem copiosam, quos suis moribus Domino nutriebat, sedensque super asinum iret ad visitandum more solito fratres, qui morabantur in loco de Quilionisio k, tranquillo pariter & sereno, nullo nubis vestigio apparente in aëre, comitantibus se fratribus dixit: Fratres, hodie coruscationes, grandines & tempestestates oppido nos invadent; sed benedictus Deus, qui per archangelum Gabrielem nostra corpora proteget; & sic illæsi evademus ruinam. Quibus dictis, subito ab aquilone, unde extenditur gelu, cœpit parvula nubecula surgere, quæ paulatim excrescens, totum cælum contexit; & post cœperunt insonare tonitrua, coruscare fulgura, & aqua grandoque effluere copiosa. Quæ videns Vir sanctus, de asino prosiliens, dixit fratribus: Oremus, fratres; & humillime se prosternens in terram, elevatis in cælum manibus, cœpit orare devote. Quo orante, cœpit retro concito gradu, via scilicet qua venerat, reverti pestis & grando. Et mirum, quod cum terram in circuitu grando præfata undique obtexisset, solus locus in modico spatio, in quo oraverat Vir devotus cum fratribus, remansit immunis. Quo facto, ait fratribus: Eamus in pace. Et parum procedentibus, invenerunt tantam grandinum quantitatem, quod ad modum nivis ascendebat ad talos.
[37] Alio quoque tempore cum Vir sanctus accederet ad Aquilam l cum quibusdam fratribus pro quibusdam meritoriis & necessariis Ordinis sui negotiis exequendis, [& de supplenda pecunia, quam, misertus asini cum bove arantis, rustico dederat.] ambulans pauperculum vidit arantem cum bove & asino contra Legem m. Quem vocans, ait illi: Quare injuriam facis asino, æquans bovi; cum in arando similem non possit ferre laborem? Cui cum responderet homo, quia paupertate coactus; Vir sanctus ait: Quantum sufficeret pro uno bove; ut cum duobus ares? Ait: Agustale n unum. Et Vir pius dixit socio suo, qui deferebat oblatam pecuniam a devotis tam pro usu, quam pro subventione pauperum: Huic pauperculo benigne tribuas. Socius hæc faciens, tacito murmure volvebat in pectore quod fecit Vir devotus. Cui sanctus: Fili carissime, ne queraris; quia potius pro pauperibus, quam pro nobis, oblata pecunia fuit: & ne timeas, quia dives est Deus, qui potest nostros supplere defectus; & cito tuum pecunia replebitur marsupium. His dictis, paululum processerunt, & a longe contra se venire quosdam mercatores viderunt. Tunc Vir sanctus, ne occuparetur ab eis, declinavit a via: qui procedentes, & de fratre Roberto quærentes a vicinis qui patriam incolebant, responderunt dicentes: In via debuistis eum invenire cum sociis. Tandem invenerunt duos fratres Ordinis Majellensis o, qui dixerunt: Ecce parum præcedit. Qui reversi concito gradu Virum venerabilem invenerunt, & summa cum reverentia recipientes eumdem, ac accipientes ab eodem pœnitentiam salutarem, post devota colloquia, pecuniam non modicum obtulerunt; & sic abscesserunt a Sancto. Tunc Vir sanctus ait fratri: Frater, divinam cognosce largitatem, nec abbrevies manum Dei in opere pietatis.
ANNOTATA.
a Quæ hic uncinis inclusa sunt, ego adjeci; quia necessaria videbantur ad complendam sententiam; quæ, his demptis, mutila est.
b Est Mons planus (vernacule Monte di piano) altissimus in Aprutio citeriori, de quo videri potest Leander Alberti in Regione Italiæ duodecima. Sed hic per Montem planum intelligitur arx seu castellum Montis plani (vulgo Rocca di Monte piano) Lentam inter & Forum fluvios, ubi duo fuerunt monasteria Cælestinorum, alterum S. Crucis, alterum S. Petri Apostoli, de quibus in Commentario prævio § 3 num. 23.
c Videntur hæc mihi pertinere ad annum circiter 1311; juxta dicta in Commentario prævio § 2 num. 21.
d Nimirum corporaliter & spiritualiter.
e Non enim præbebat scandalum male agendo Robertus; sed homines infirmi ejus benefacta sinistre interpretando inde scandalum, sive occasionem male agendi arripiebant. Referuntur hæc haud dubie ad episcopum Theatinum, de quo infra. Nota hic interea, hæc esse ædificia, has eleemosynas (utique post recessum a Cella S. Georgii & accessum ad S. Petri de Monte plano exercitas; ut patet ex præcedentibus) quibus invidiam incurrit episcopi illius; atque has easdem esse, de quibus rationem reddere jussus est inde a temporibus Concilii Viennensis, uti dictum in Comm. loc. cit.
f Duplex spiritus, miraculorum scilicet & prophetiæ.
g Hoc est in monasterio S. Petri de Monte plano, quod a S. Cælestino olim conditum Robertus postea renovavit, ut in Commentario diximus.
h Videtur hoc factum versus annum 1317, aut etiam aliquanto prius, ut colligi potest ex Comm. præv. § 3 num. 23.
i Lama castellum est sive oppidulum Aprutii citerioris juxta fluvium Aventinum, Sulmoni fere Orientale.
k A Bosco legit, Guilonisium; hodie Coglionisi juxta Phiternum fluvium in Capitanata, sex circiter milliaribus a mari Adriatico.
l Aquila urbs est celebris in Aprutio ulteriore, Aterno flumini insidens.
m Deuteronomii cap. 22, ℣ 10: Non arabis in bove simul & asino. Hujus commiserationis erga bruta animantia plura dedimus alibi exempla; & maxime ea excelluit S. Stephanus Sabaïta, cujus Vitam habes ad diem 13 hujus mensis.
n A Bosco legit Augustale. Erat autem Augustale seu Augustalis & Augustarius nummus aureus Imperatorum Occidentis a Frederico II primum cusus, cujus valor erat unius floreni aurei cum quadrante. Floreni vero aurei octo conficiebant unciam. Vide Cangium in Glossario.
o Majellenses & Moronenses dicti sunt olim Cælestini, a primariis montibus Majella ac Morono, qui Ordinis nascentis quodammodo cunabula fuerunt. Consule Marinum Vit. S. Petri Cælest. lib. 1, cap. 15.
CAPUT IV.
B. Robertus hospitium exstruit peregrinantibus in Garganum, non
sine miraculis; ecstases ejus favoresque; vexatio ab episcopo Theatino;
hujus pœna, ac Roberti submissio; item misericordia miraculo probata.
Cum igitur Vir sanctus esset in partibus Theatinis, & per viam, qua itur ad ad montem Garganum a fidelibus ad visitandum archangeli Michaëlis limina, [Peregrinis in Garganum domum hospitalem condit, divinitus adjutus.] videret locum aridum, in quo propter defectum victualium laborabat turba fidelium; fultus auxilio, ad honorem Dei & beatissimæ Matris suæ atque archangeli Michaëlis, pro consolatione & quiete fidelium bonum disposuit construere hospitale: quod ita factum est. In cujus constructione Deus, Viri confirmando consilium, multa & diversa miracula dignatus est operari. Nam cum una die post orationem præmissam, qua auxillium impetravit divinum, designato loco cum baculo, in quo construi determinaverat hospitale, magistri operis, de præcepto Viri Dei fodientes ad fundamenta jacienda, statim lapidem magnum, politum & aptum ad officum invenerunt altaris: ac deinde fodientes, alium repererunt ad limina ecclesiæ construendæ: quod omnibus transeuntibus fore extat notissimum & apertum.
[39] Postmodum facta jam eccclesia, cum esset ante altare lampas vitrea appensa, [Lampas ibidem lapsa; sed illæsa, nec effusum oleum.] oleo plena & accensa, a sublimi in terra coram multis in præsentia Viri sancti [decidit,] nec fracturam incurrit, nec oleum est effusum, nec lumen exstinctum.
[40] Sed quia hospitale constructum est in quodam dorso montis & aquarum caret effluxu, [Ibidem precibus æquam copiosam elicit Robertus ex arido monte.] fratres & hospitalarius ad Virum venerabilem recurrerunt, dicentes: Quid, Pater, faciemus de aqua? Quibus jocunda facie hilarique vultu dixit: Confortamini, tenentes in Domino firmam anchoram spei: quia potens est Deus nostros supplere defectus. Posthæc quadam die deambulans cum socio psalmodias psallendo, sequestratus ab hospitali quasi per lapidis jactum, vidit inter densitatem spinarum duos lapides sibi invicem adhærentes: qui vocans hospitalarium, dixit: Spinarum densitatem succide, & lapides tolle; quia præsto est, qui beneficium ministrabit. Factum est sancti Viri præceptum: & statim inventus est puteus fabricatus. Præcepitque inde extrahi, quæ desuper ceciderat, terram. Et extrahentes, & ultra profunde effodientes, nulla cœpit aquarum apparere scintilla. Qui dixerunt Viro sancto: Casso frustramur labore. Quo audito, Vir sanctus cœpit expansis ad cælum manibus fervide invocare Altissimum; ut aquam propinaret de sentibus, qui hactenus sitienti populo per Moysen servum suum aquam produxit. Sicque factum est, ut de mense Junii, quo tempore, sole ferventius æstuante, exsiccantur irrigua, inciperet abundantissime aqua clarissima scintillare, & in tanta quantitate; quod a fundo usque ad summum quindecim cubitis alta esset.
[41] [Apparet in ecstasi elevatus a terra.] Acciderunt autem & alia relatione digna. Nam cum solus in ecclesia sanctæ Crucis staret ad persolvendum divina, tanto cœpit a terrenis divinorum elevari amore; quod tunc versus cælum cœpit elevari & corpore: nam super se raptus & in extasi positus, fuit amplius quam per cubitum, videntibus qui aderant, elevatus a terra. Quod videns discipulus ejus, ipsum incaute apprehendens, vocavit eum, dicens: Quid est hoc, Pater? Qui illico ad se reversus, dixit: Fili, male fecisti; quia mente ferebar in Deum.
[42] [Alias in ea positus præter alia vidit Christum cruci affixum] Alio quoque tempore Vir Dei servando silentium in quadragesima majori in loco de Monte plano, cum decrevisset ad honorem sanctæ Trinitatis die quolibet multum & morose quadragesies decantare orationem Dominicam noctis tempore post completorium; uno die sic orando, cœpit cogitare, quomodo in patria assistentes visione fruantur divina; & quid faciant sic videndo. Tunc subito supra se raptus & extra se positus cœpit cantare alta voce: Kyrie eleison. Quod audientes fratres occurrerunt ad Virum sanctum: & cum eis Vir sanctus pro tunc nullo potuit colloquio uti. Sed post hæc aperiens oculos, cellam suam quasi fornacem candentem conspexit, & ibidem indicibilem claritatem, in qua vidit Christum cruci affixum & mente compatiens tamdiu oculos firmavit in ipsum, quousque apparitio illa sacrata abscessit.
[43] [Invidus Episcopus. eleemosynarüm ab eo rationes exigit;] Et licet Vir sanctus summo studio vitaret scandala aliorum; non desivit invidens sanctitati ejusdem sator zizaniæ (sed contra eum injuste) movere episcopum Theatinum a. Nam ad Virum sanctum devoti compatriotæ non solum propinqui, sed & a longe habitantes occurrebant, pro suis offensis eleëmosynas offerentes, scientes, Virum Dei eas vel usui pauperum, qui ad eum pro hoc undique concurrebant, dedicare, vel pro constructione hospitalium, in quibus recreabatur indigentium labor; vel monasteriorum, in quibus offerebatur Deo sacrificium a religiosorum turba devota. Credens autem episcopus eumdem multam habere pecuniam de oblatis, citari & accersiri fecit, ut sibi a magnis temporibus rationem [redderet;] scilicet a temporibus usque tunc concilii Viennensis; petens ab eodem sibi dari canonicam portionem, & dicens eum executorem multorum testamentorum fuisse: cum secundum rei veritatem numquam fuerit talibus occupatus.
[44] Sed quia Vir devotus oblata statim distribuebat secundum modum superius prætaxatum, [quas tum reddere non posset, nec episcopi avaritiæ satisfacere, alio migrat:] de oblatis nec recipiendo nec dando per scripturam ullam faciens nec recipiens cautionem, volens propter auctoritatem pastolarem quam verebatur, non propter conscientiam, vexationem tollere, vendidit calicem b; ut contra eum multimode insanientis avaritiam mitigaret, pactum faciens cum eodem. Nec his contentus episcopus in omnibus, in quibus non debebat, sed poterat, Virum sanctum verbo & facto multimode molestabat, impellentibus eumdem contra eum clericis impudicis: quia videbatur eis quod sibi debitas eleëmosynas auferebat. Quod cernens Vir sanctus, dare volens locum iræ, inde recessit, scilicet de monasterio sanctæ Crucis; & moraturus accessit ad locum sanctæ Mariæ de Lama, quem construxerat c Vir præfatus.
[45] Sed licet absentatus esset ab eodem per locorum distantiam; [sed absens tamen & exemptus injusta excommunicatione percellitur:] tamen eum præsentem habebat per innatam malitiam. Nam cum accepisset a summo Pontifice Domino Papa Johanne in mandatis, ut contra Fratricellos d monitione præmissa procederet, quam faceret in præsentia religiosorum & clericorum; pro hujusmodi causa ut eum vexaret, citari fecit & requiri fratrem Robertum absentem. Qui, recepto mandato, socium misit, cum esset infirmus & debilis, se excusans. Et hoc potissime fecit credens suam præsentiam sibi non fore acceptam. Quo non comparente, ille Papali auctoritate abusus e, in exemptum sententiam excommunicationis induxit.
[46] Quod audiens Vir sanctus, medullitus doluit; [absolutionem ab ea supplex petit, & quamquam indignissime habitus, extorquet humilitate.] tum quia claves & sententiam summæ verebatur Ecclesiæ; cum quia tunc in quadragesima exeundo, oportebat solitum silentium relaxare. Assumpto autem quodam venerabili viro sui Ordinis, pro absolutione supplex ad episcopum accessit. Quem videns episcopus non, ut moris est, paternali voce, sed procaci in cum insiluit, dicens: Vir hypocrita & simulate, quare meos depauperas clericos? Quid tuis fictionibus tanta facis? Quid occupas abutendo eleëmosynas aliorum? His & aliis multis, satis sibi indebitis tam dicenti quam recipienti, humillime propulsatus Vir sanctus, voce columbina, vultu reverendo, humili mente respondens, ait: Pater, bene dicis. Hæc & multa alia propter peccata mea merui & mereor audire. Et se ante episcopum prosternens, absolutionem cum emendatione petiit, & pœnitentiam instantissime postulabat.
[47] Qua devote recepta, ad locum suum reversus, [Sed episcopus divinitus punitur, juxta visionem B. Roberti.] stans in oratione, apparuerunt sibi patres sui, quorum agebat causam & sequebatur vestigia, beatus Benedictus & beatus Petrus confessor, & episcopus memoratus sedens in medio cum eisdem. Tunc beatus Benedictus turbato vultu dixit episcopo. Quid turbas? Quid inique a sua pace nostrum inquietas discipulum & amicum specialem? Quid injusta moliris, & mala malis accumulas? Beatus vero Petrus lento ictu eumdem episcopum in maxilla percutiebat, dicens tertio, & tertio percutiendo, qualibet vice manum quinquies a facie elevando & dicendo: Ipse bene se gessit in re. Mirabile factum! Sequenti mane versus partem illam, in qua ictum dederat Vir beatus, os episcopi versus aurem sic apparuit contractum & tortum, ut horribilem & terribilem cunctis videntibus divino judicio aspectum monstraret humanum.
[48] Quodam tempore cum moraretur Vir præfatus in pœnitentia persistendo in cella patris sui, [Pecuniam miraculo reperit, quam pauperi promiserat.] quidam pauperculus audivit, quod Vir sanctus manus suas largiflue extendebat ad pauperes, juxta posse eleëmosynas tribuendo. Hic cum filiam suam nubilem fecisset annulo subarrhari, & angustia rei familiaris inclusus dare viro non posset traducendam, pro hujusmodi paupertate adiit Virum pium, supplicans, ut divino intuitu sibi unum donaret florenum f, ut posset filiam dare viro. Cui respondens Vir sanctus, clementer ait: Vere pro nunc non habeo; sed revertaris huc ad diem octavum, & eleëmosynam tribuam, quam Dominus ministrabit. Sed quid accidit intervallo temporis? Post horam cum se orationi dedisset, & interea de pauperis eleëmosyna cogitaret, subito prope se miraculose reperit florenum unum pulcherrimum: & veniente paupere, pecuniam tribuit indigenti.
ANNOTATA.
a De hac re dixi in Comm. præv. § 3. num. 27.
b Telera cap. 14 legit, Multos calices & vasa sacra. Sane si unum tantummodo distraxerit Robertus, necesse est illum fuisse admodum pretiosum; utpote quo satisfieri quoquo modo posse speraret episcopo tam multa exigenti. Interim calicem in singulari invenit in suo etiam exemplari A Bosco.
c Ut supra dictum est cap. 3, num. 34.
d De Fatricellorum hæresi ac sectis variis videri potest Odoricus Raynaldus tom. 15 Annal. locis assignatis in indice.
e Neque enim aliam in exemptos a Pontifice potestatem acceperat, quam ut eos etiam per censuras compellere posset ad publicandum in ecclesiis processum & sententiam in Fratricellos latam; ut vide apud Raynaldum ad an. 1331 num. 5.
f Florenus nummus erat aureus apud Florentinos cusus, de quo supra ad num. 37.
CAPUT V.
Ejus sedulitas, & in suos modesta severitas; crebra per vitam miracula.
[Otii fuga, asperitas in desides, lenitas in gnavos, prudentia & & caritas in imbecilles.] Didicerat Vir devotus virtuose distribuere tempora occupando: quia aliquando vacabat silentio, orationibus & jejuniis insistendo; aliquando per loca, quæ construxerat, militando, quia copiosam religiosorum multitudinem aggregaverat, visitando eosdem; ut nunc sibi vacans, nunc proximis, nullum otio tempus daret. Hortabatur siquidem exemplo & verbo devotos; ac melius desides aspere corrigendo. Erat enim in exhortando modestus, in corrigendo austerus. Considerabat attente vultum pecoris sibi commissi: nam si aliquando infligebat disciplinam magister, discipulo eam non suscipiente devote, contra hanc impellens eum recalcitrare spiritus nequitiæ a; pius Pater compatiens, quem revocare non poterat timoris baculo, studebat tenere, ne frangeretur, virga amoris: quia se sibi b inclinans dicebat: Frater, ferte. Non bene feci; sed, rogo, conforteris & prudentius dirigas gressus tuos. Tanto enim afficiebatur amore ad animas Christi sanguine redemptas; quod, velut mater supra unicum defunctum deplorat, sic iste Vir pius, siquando videbat aliquem per abrupta defluere vitiorum, lacrymas effundebat. Videat igitur totus orbis ordinatum agonem militis gloriosi, quo de virtute progrediens in virtutem studebat properare ad palmam. Congaudeat, & sequi studeat Virum pium: qui, superato hoste domestico, & roboratus interius, ad exteriora manum adducens, lumen datum communicare studuit toti mundo. Cognoscat in eo divinam clementiam acceptantem confirmando prodigiis, protegendo defensis; quia in eum manum extendit clementiæ porrigendo petita; quod declarant miracula infra scripta.
[50] Cum moram faceret Vir sanctus in Castro Murroni, [Signo crucis phreneticum sanat,] quidam, nomine Robertus de Gualterio, ita factus est furiosus per ite & immanis; quod, ne seipsum & alios læderet, a consanguineis tenebatur vinculis astrictus. Ad quem rogatus a parentibus accessit Vir sanctus. Quem statim ut vidit infirmus, Virum Dei in maxilla percussit: quod patienter portans, super infirmum aperuit librum preces Domino effundendo, & ipsum crucis signo signavit. Quo facto, vir ille statim somno gravatus obdormivit; & evigilans extitit liberatus.
[51] Mulier quædam, Maria nomine, suo juramento firmavit, [& oblato Sacrificio mulierem paralyticam;] quod in pueritia dormiens ad latus Johannæ matris suæ, obumbrata fuit taliter; quod totum latus dextrum perdidit cum manu. Et ita partem illam per annos duodecim læsam tenuit; quia nihil inde poterat operari. Quæ ad Virum sanctum, tunc in cella sancti Petri de Murrone stantem, supplex accessit; &, ut pro eo intercederet, instantissime requisivit. Pro qua Vir sanctus compatiens, sacrificium Missæ obtulit Deo; statimque extitit sanitati omnimode restituta.
[52] Juvenis quidam, Robertus nomine, filius Guillermi judicis de Murrone, [item signo crucis herniosum & contractam,] a cunabulis rupturam patiens in latere dextro, post tempora ductus [est] ad Virum sanctum ab avunculo. Quem signo sanctæ crucis sua manu consignans, statim extitit liberatus, in præsentia plurium qui stabant. Juvencula quædam, Margareta nomine, filia Oliveri, ita divino judicio percussa est; quod contracta jacens in lecto per annos decem, non solum non poterat surgere, vel sedere, vel se erigere; imo sine adjutorio nullo modo movevere, nec de una parte corporis in aliam declinare. Quam pater portans ad Virum venerabilem, tunc commorantem in monasterio sancti Petri de Majella, sito in territorio dicti castri, eamdem obtulit Viro sancto. Qui surgens ab oratione, signavit eam signaculo sanctæ crucis & dixit: Hæc erit filiola Dei. Quæ ad domum reportata, statim exsiliens, ambulare cœpit sana, mirantibus omnibus, & operari manibus humano auxilio non adjuta.
[53] Cum moram faceret Vir sanctus in loco de Campo Basso c, [item moribundum,] vir quidam, Ricardus nomine, filius notarii Bartholomæi de Molisio, fuit ita gravatus infirmitate, quod nec respirare poterat, neque loqui: & adhibitis omnibus remediis medicinæ, omnino incurabilis reddebatur. Pater autem ejus & amici in instanti exspectabant, eumdem diem terminare extremum. Tunc pater surgens, festine accessit ad Virum Dei. Et coram ipso pro filio fundens lacrymas, instanter petiit; ut pro ipso Deum exoraret. Pro quo Vir Dei compatiens, ante altare se cum oratione prostravit; & surgens, oratione finita, cum quodam libro signo crucis signavit infirmum, & manu sua tetigit guttur ejus, ac iterum signo crucis signavit. Qui, videntibus multis qui aderant, statim redditus est pristinæ sanitati.
[54] [& mulierem contractam, cui jejunia imperat in actionem gratiarum.] Mulier quædam, Giburga nomine, de Campo Basso, per menses novem contracta in lecto ita jacebat immobilis; quod propria virtute se movere non poterat sine adjutorio alterius in partem dextram vel sinistram. Hæc ad Virum Dei portari se faciens, ait illi: Homo Dei, miserere mei, & pro me Dominum ora. Qui orationem Deo fundens, ac suæ manus crucis signo totam signans, ait illi: Confide, filia; quia dimissa es ab infirmitate tua. Quæ portata ad domum, post dies duos fuit plenarie liberata, ambulans & exsiliens & laudans Deum. Quod cum nuntiatum esset Viro sancto, dixit patri: Præcipias filiæ tuæ, ut grata Deo, incipiat ad ejus laudem quarta & sexta feria jejunare.
[55] [Precibus adolescentem calculo liberat.] Juvenis quidam, Johannes nomine, filius cujusdam, nomine Nicolai, infirmitate & dolore lapidis in renibus intolerabiliter per multa temporis spatia angebatur. Quem pater assumens & ad Virum Dei cum multa devotione portans, multis perfusus pro filio lacrymis, rogavit obnixius, ut pro filio exoraret. Qui infirmanti & patri compatiens, se protinus in oratione prostravit, & ab oratione surgens, ait illi: Fili, confortare; quia Dei beneficio liberatus es. Qui domum reversus, post duos dies lapidem emittens, ex tunc nihil sentiens, fuit plenissime liberatus.
[56] [Signo crucis contractum & aridum sanat; item puellam struma laborantem.] Vir quidam, Guillermus Bordonus nomine, decumbebat in lecto per sex menses, ita aridus & contractus; quod nec se poterat ullo modo movere, nec in longum contractos extendere pedes. Qui per internuntium Virum Dei rogavit; ut eum sua præsentia visitaret. Vir autem Dei pietate motus, ad domum patientis accedens, infirmo dixit: Confortare, fili; & convertare ad Dominum; quia liberaberis. Et, præmissa oratione, signans eum signo sanctæ crucis, statim cœpit extendere pedes & ambulare, laudans Deum & magnificans Virum sanctum. Vir quidam, nomine Guilielmus de Pratatellis, filiam habebat, nomine Mabiliam; quæ scrophulam ita grossam habebat sub maxilla in gutture; ut quantitatem ascenderet ovi gallinæ, & habuit a nativitate. Quam portans ad fratrem Robertum, adhuc viventem, cum ille locum signo crucis signasset, statim illa grossities monstruosa evanuit.
[57] [Eodem vinum impetrat plurimis diu sufficiens.] Tempore quo Vir Dei vitam præsentis miseriæ cum decem fratribus trahebat in loco sancti Petri de Campo Basso, pro necessitatibus fratrum quamdam vegetem non magnam vino impleri præceperat, de qua incepit statim post vindemias una cum fratribus secum morantibus & superne viventibus, ac aliis secularibus, caritative bibere, foramine, pro extrahendo, vegetis in medio posisito. Tunc circa festum sanctæ Luciæ deficiens vinum exire non poterat: fratres vero credentes oppilationem alicujus obstaculi, adhibito instrumento ad obstaculum, quod non erat nisi vini defectus, expellere cupiebant obstaculum. Tandem rei veritate comperta, nuntiare currunt illico Viro sancto. Ad quam vegetem videndam Vir sanctus accessit, & signans eam signo crucis discessit. Quæ statim tantam vini cœpit profluere copiam; quod & moram contrahentibus fratribus & supervenientibus, ac multis secularibus illuc declinantibus usque ad prædictum vegetis medium sufficeret. Quæ considerata per tres menses fratrum & secularium multitudini declinantium & bibentium tempore toto secundum naturæ modum sufficere tota vix debuisset.
[58] Vir quidam, Ludovicus nomine de Montagno, [Duos hernia laborantes, alterum cruce signando, alterum confessum absolvendo, sanat.] a nativitate in latere dextro notabilem patiebatur rupturam, nec sine lumbari ullo modo ad ætatem perductus poterat ambulare. Cum autem Vir sanctus adhuc peregrinaretur in carne & moraretur in Limosano d, archipresbyter dicti castri, saniori usus consilio, hominem præfatum ad Virum Dei adduxit. Pro quo rogatus Vir Dei, elevatis oculis ad eum, qui potest in cælis, & signato per eum viro signo sanctæ crucis, statim fuit integre liberatus. Vir quidam ordinis sui frater, Stephanus nomine, rupturam patiebatur in dextro latere, & ita gravem, quod cum lumbari vix posset ambulare. Accedens igitur ad Virum sanctum, qui tunc morabatur in loco sanctæ Mariæ de Lama, humiliter rogavit eumdem, ut pro sua infirmitate Deo preces porrigeret efficaces. Et, facta sibi omnium peccatorum confessione, & absolutione cum benedictione accepta, statim est redditus sanitati.
ANNOTATA.
a Iterum hic est nominativus absolutus, pro ablativo.
b Sibi hic & alibi sæpius pro illi.
c Campus Bassus oppidum est Apuliæ, qua Samnio jungitur, duodecim milliaribus Boviano distans, juxta Leandrum Alberti in Samnitibus sub finem, & in Apulia Japygia sub initium.
d Leandro Lumesano circa terminos Aprutii Orientales castrum, sive oppidum.
CAPUT VI.
B. Roberti morbus penultimus & lucta cum diabolo; cælestis
visitatio, & subita restitutio sanitatis: supremus morbus, piissimus
obitus, elogium.
Cum autem Vir Deo plenus, exhaustis corporeis viribus per carnis macerationem austerrimam, [Robertus ipse ægrotans, articulos fidei meditans,] quam a principio usque ad finem firmam servavit, & per ætatem decrepitam properaret ad palmam; antequam spiritum redderet cælo Altissimo, placuit eum benedictionis dulcedine prævenire. Nam contigit ipsum languere fortissime; ita quod sibi & omnibus aliis videretur ex hac debere morte concludi. Qui astantibus ibi fratribus dixit: Duo ex vobis me custodiant hac nocte: alii in suis cellis quiescant. Tunc cœpit Vir Deo plenus solicite revolvere in suo pectore omnes articulos fidei ac auctoritates sacræ Scripturæ, & dicta sanctorum Doctorum, quibus fides edocetur catholica & roboratur: in qua meditatione usque ad profundissimam noctem permansit.
[60] [diabolum apparentem semel iterumque abigit,] Post hæc dum vellet aliquantulum quiescere, subito apparuit eidem diabolus in brutali forma hericii in ipsum insiliens, ut eum morsu lacerare studeret. In quem spuens Vir sanctus, ait: Recede hinc, maligna bestia; quia nil in me funeste reperies. Qui confusus abscessit. Statimque idem in specie vaccæ nigerrimæ & absque cornibus iterato apparuit, ipsum impetens & lædere moliens. Cui frater Robertus: Recede hinc. Maledicat te Deus. Ad quem illa propius accessit; & ipse altius clamavit: Maledicat te Deus. At illa moliebatur appropinquando magis insilire in ipsum. Tunc ille tertio cœpit clamare multum alta voce: Maledicat te Deus Pater. Ad ejus clamorem fratres, qui erant nimio somno gravati surgentes, sciscitati sunt, quid haberet.
[61] [& mox gloriosæ crucis & Sanctorum aspectu recreatus simul, & morbo liberatus est.] Quibus narrans visa, ait: Vertatis faciem meam versus vos, & oremus, fratres, divinum Officium Domino psallentes. Cum quibus cœpit & ipse psallere. Quo finito, dixerunt psalmos pœnitentiales cum litaniis: pervento autem ad locum, ubi dicitur: Te rogamus, audi nos; quasi positus in ecstasi subito apparuit super eum crux, in claritate solem excedens, & tanti luminis, quod in ea visus omnino obtundebatur humanus. Crux vero erat maxima & longitudine quasi cannarum a septem; sub cujus brachiis apparuerunt a dextris crucis duodecim homines tantæ claritatis, quod ipsorum facies considerari non poterant: & a sinistris duodecim similis claritatis apparuerunt; & post astabant alii quadraginta hinc & quadraginta inde, non ita claritatis intensæ. Quam visionem tamdiu vidit ipse, quousque fratres litanias finierunt cum orationibus consuetis. Et iis dictis ad se reductus, oculis corporeis per tantam moram aspexit visionem præfatam, quantam traheret in dicendo Pater Noster. Tunc subito crux & homines ostensi sub ea, ipso vidente, ascenderunt ad cælum: & statim infirmitas omnis abscessit. Vir autem Deo plenus, surgens incolumis, gratias Altissimo tam de visione, quam de sospitate reddere festinavit.
V
[62] Post tempus modicum b prædictæ infirmitatis, anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo primo de mense Julii; [Anno 1341 mense Julio morbo tentatus, supremis Sacramentis muniri vult;] Indictione nona, ætatis suæ anno LXIX, tempore Domini Benedicti Papæ duodecimi, Vir sanctus, jam senio confectus, & austeritate defossus c, cœpit ita attenuari & resolvi; quod pelli suæ solum ossa inhærebant, consumptis carnibus: ita vero attenuatus, quod solus videbatur vitalis spiritus sub pectusculo aliquantulum palpitare. Et licet ita esset debilis corpore & consumptus, spiritu tamen fervidus, semper stabat contra hostem accinctus. Petitis autem & receptis omnibus sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ Sacramentis, hora illa novissima, qua adhuc poterat hostis irasci, voluit scutum accipere fidei, in quo posset omnia tela nequissimi ignea extinguere, galea assumpta salutis.
[63] Quarto namque die antequam spiritum redderet Deo, [ad mortem se comparans per actus fidei, & invocationem Dei, Mariæ, S. Joan. Bapt.] fecit omnes fratres ad se vocari; quibus astantibus, se fecit in pauperculo suo lectulo erigi, fratre uno insistente post eum, & sustentante, ne caderet. Ille vero, elevatis ad cælum oculis, hilari vultu, facieque serena magnificare cœpit Altissimum, & voce viva cum fluvio lacrymarum cœpit dicere symbolum Apostolorum multum morose, per partes distinguendo & dicendo: Hanc particulam dixit Petrus, hanc Paulus, hanc Johannes, singulis Apostolis suam attribuens. Et post hæc enumeravit decem præcepta Legis, & septem sacrosanctæ Ecclesiæ Sacramenta, & addidit: Credo & credidi; teneo & tenui; confiteor & confessus sum illam sanctissimam fidem quam Christus docuit, & sicut Apostoli prædicaverunt & tenuerunt, & sancta Dei Romana tenet Ecclesia & docet, in qua nunc præsidet Domnus Benedictus Papa duodecimus. Et, his dictis, adjunxit: Deo & beatæ Mariæ ac beato Johanni Baptistæ recommendo spiritum meum: ac Domino abbati nostro & omnibus fratribus jugiter recommendo, ut pro me debeant Deum suppliciter exorare.
[64] Et, iis dictis, circumastantibus filiis coram Patre, [tandem exhortatus fratres, eisque bene precatus, expansis in modum crucis brachiis, exspirat 18 Julii.] qui maceratione confectus & senio vergebat ad mortem, elevata voce, ut potuit, de sancta obedientia, observantia religionis, vigilantia castitatis, de amore paupertatis admonitionem faciens & sermonem protrahens juxta modicum posse, facie serena, oculis intentis in cælum, omnibus fratribus præsentibus & absentibus benedixit, signans eosdem signo crucis, & dicens: Benedicat vos omnipotens Deus Pater & Filius & Spiritus sanctus. Tandem veniens ad consummatum agonem XVIII die mensis ejusdem, quia Vir sanctus oraverat mori in cruce; quia crucem parvulam ligneam a principio pœnitentiæ suæ faciens, super pectus portavit; ut semper esset circa crucis supplicium occupatus cum Christo; seu quia crucem amplexans sæpissime se pro Crucifixo suspendit in cruce; expansis in lectulo manibus in crucis modum, coram fratribus pro eo psallentibus Domino, anima illa sanctissima, carnis relinquens ergastulum, ad Christum, quem semper amaverat, circa horam [diei nonam] feliciter transmigravit.
[65] O vere beate Vir, qui a cruce incipiens, in cruce proficiens, [Epiphonema & elogium defuncti.] tandem in cruce finisti! Sed, o felix anima, quis te beatam non prædicet, quæ vivens cum Johanne carnis illibatæ floridum virginitatis lilium, cum quo vocata fuisti, conservans migrasti ad Christum: quæ cum Stephano Christo compatiens, voluntarium corporis portasti martyrium: quæ etiam cum Paulo Christo filios generas, & in caula Domini bonus custos recondens, arguendo, obsecrando, increpando, gregem non modicum Domino aggregasti ! O certe felicissimum Virum, triplici aureola coronandum; qui nec labore macerationis carnis victus, nec amore passionis Christi morte vincendus, vitam præsentem tam feliciter conclusisti! Sed certe lapis in cælestis Jerusalem structura mirifice positus; quia sub multiplicis pœnitentiæ tunsionibus mallei conquadratus, per manum æterni artificis disponeris. Cujus laudabilem vitam (quia laus est præmium virtutis) Deus omnipotens approbans, in vita & post voluit signis & miraculis quampluribus approbare, de quibus, gratia devotionis & exempli, aliqua inferius subscribuntur.
ANNOTATA.
a Canna apud Italos ulnam significat, quo sensu hic etiam accipitur.
b A Bosco scribit: progressu vero temporis postea haud modico.
c A Bosco habet, confossus.
CAPUT VII.
Miracula Beati mortem secuta.
[Sanata mulier ad Beati corpus; & viri duo ex intestinis dolentes;] Antequam corpus dicti Sancti traderetur sepulcro, quædam domina de Castro Murronis, nomine Aldoisia, per annos duos fuerat ita contracta ex uno sui latere corporis, quod nullo modo poterat ambulare. Faciens autem se ad humatum a corpus sancti Viri portari, & tangens ex devotione, ac deosculans, continuo perfectissime extitit liberata. Vir quidam, Bartholomæus nomine, de Limosano, vexabatur dolore intolerabili in iliis per menses sex; qui gratia recuperandæ sanitatis accedens ad sepulcrum præfati Sancti, statim ut ipsum sepulcrum tetigit, extitit liberatus. Alius archipresbyter, de Cyracola nomine, similiter dolorem iliorum passus, ex devotione ad sepulcrum illius accedens, se Deo & beato Roberto confessori vovit. Qui statim ut sepulcrum tetigit, extitit liberatus; prout, tactis sacrosanctis Euangeliis, hoc ita fuisse juramento firmavit.
[67] [item clauda, contracta, hermosus,] Quædam puella, Maria nomine, oriunda de loco, qui dicitur Sancta Maria de Strata, de sinistro pede semper evidentissime claudicabat. Quæ ducta a patre suo Johanne ad visitandum sancti Viri sepulcrum ex devotione, statim ut tetigit, fuit perfectissime liberata. Quædam mulier, Guetialda b nomine, ita habebat manum dextram contractam, ut cum ea nihil posset operis exercere, & hoc per integrum anni spatium. Accedens igitur ad sepulcrum Sancti, & illud tangens, fuit meritis ejus mirabiliter sanata. Frater quidam Ordinis sui, nomine Guilielmus de Lincio de Limosano, cum pateretur rupturam in latere dextro, a mensibus undecim & ultra, & ex ea intolerabili dolore vexaretur, veniente prædicto fratre Roberto, adhuc vivente, ipse frater suppliciter exoravit eum, ut pro eo Deo preces funderet; ut mitius secum haberet. Cui respondens Vir sanctus, ait: Fili charissime, patienter porta, & in hoc Deum lauda; & facias tibi braccale ad tolerandum dolorem; quia præsto est Deus, qui tibi sanitatis beneficium largietur. Qui, accepto consilio, faciens juxta Viri Dei præcepta, ipsa perficiens nomen Domini laudando; modico tempore interjecto, Vir sanctus interim migravit a seculo. Occurrentibus undique fratribus ad exequias Viri sancti, patris morte audita, cum eis & ipse frater Guilielmus accessit; qui genibus flexis cum lacrymis deosculans manus præfati Sancti, statim fuit ab ipsa infirmitate immunis.
[68] Juvenis quidam de Castro Murronis, Johannes nomine, [item alius hernia, alius apostemate laborans;] per annos undecim rupturam passus in latere dextro, multis adhibitis remediis, nullo potuit medicorum auxilio liberari. Sed considerans miracula & merita Viri sancti, ad sepulcrum ejus devote accessit; & statim sepulcrum deosculans, oratione præmissa, fuit plenissime liberatus. Sacerdos quidam, nomine Johannes Anglicus, per annum & dimidium juxta femur quodam apostemate gravabatur, quod nec infirmum absolvebat, nec ad putredinem declinabat. Qui Deo se recommendans & vovens, ac beato Petro confessori, & ad sepulcrum beati Roberti se transferens, statim ut votum Deo reddidit, veniens & tangens sepulcrum, fuit totaliter liberatus.
[69] Mulier quædam, Maria nomine, Nicolai Deodati de Castro Murronis filia, [gutta salsa ibidem sublata; item paralysis, aliique dolores;] per multa annorum spatia guttam salsam passa fuerat in manu. Et licet multa procuraverit remedia medicinæ: nullo tamen potuit medicorum auxilio liberari; sed eorum definitione incurabiliter damnabatur. Quæ ad Viri sancti sepulcrum ex devotione accedens, tacto sepulcro, fuit statim ab infirmitate curata. Alia mulier, Trocta c nomine, de eodem loco, per annos quinque ita gravi & atroci gravabatur infirmitate, ut, urgentibus doloribus, continue latratu ejularet canino; & tanto afficiebatur medullitus tædio, ut nec hominem seu mulierem vellet respicere: ac in tantum erat debilitata nervis, ut quasi paralytica, fieret membris omnibus tremebunda. Quæ veniens ad visitandum sepulcrum beati Roberti, statim ut illud tetigit, fuit reddita sanitati.
[70] Quidam vir, Richardus nomine, diaconus officio, [iterum gutta salsa ac dolor brachii,] juramento firmavit, quod hactenus per annos quinque guttam salsam fuerat in crure durissime passus. Et adhibitis omnibus, quæ scivit & potuit, remediis medicinæ, nullatenus potuit liberari. Qui commendans se Deo & beato Roberto, veniensque ad visitandum sepulcrum ejus, statim post paucos dies fuit plenissime liberatus. Mulier quædam de Mirabello d tantum dolorem patiebatur in dextro brachio; quod id nec ad caput nec ad os valebat attollere: cumque hoc tolerasset tribus mensibus, vovit se Deo & beato Roberto. Post votum autem statim extitit liberata: quod juramento verum esse firmavit.
[71] In castro Pratacarellis juvenis quidam, Nicolaus nomine de Monte, [æriditas & contractio;] per spatium trium mensium habuit manum sic aridam & contractam & fluxu sanguinis a corde & colore naturali sic privatam; quod etiam in quantitate erat a manu altera diminuta. Hic ad sepulcrum ejus veniens, statim ut illud tetigit, redditus fuit pristinæ sanitati. Mulier quædam de Supino, nomine Flos, uxor Roberti de Mirabello, multis temporibus manum tenuit contractam & aridam. Quæ veniens ad sepulcrum & tangens, statim, videntibus multis, qui aderant, extitit liberata. Mulier quædam, Sebasta nomine, de Rippa Limosani, per annos octo fatigata, caput ad collum tenebat taliter contractum; quod ex defectu virtutis in capite erat in continuo tremore, ac per contractionem manum & brachium perdiderat totum. Quæ per merita Viri sancti reddita fuit pristinæ sanitati.
[72] [cæcitas, contractio, surditas;] Vir quidam, Thomasius nomine, de Ferraria e, fuit tanta infirmitate gravatus; quod lumen per tres menses simpliciter perdidit oculorum, nec medicorum adhibitis remediis convalescere poterat nec juvari. Qui diffidens de medicinæ remediis, & confidens de Viri sancti meritis, ad ipsius ivit visitandum sepulcrum. Qui statim ut applicuit ad locum, ubi corpus Sancti erat sepultum, aperiens oculos & clare videns, reddidit gratias Deo & beato Roberto. Mulier quædam, Bartholomæa nomine, de Casar Calenda f, brachium sinistrum propter contractionem nervorum omnino perdiderat. Quæ veniens ex ejus devotione ad Sancti sepulcrum, statim ut illud tetigit, fuit plenissime liberata. Mulier alia, quæ Purpura vocabatur, de loco sancti Martini, ita in totum perdiderat auditum; ut breviter loquentium sibi nec audire, vel intelligere poterat ullum verbum. Pro hujusmodi autem causa ad sepulcrum Viri sancti accessit, illoque tacto, ad propria rediit; quia ilico recuperavit auditum.
[73] [febris quartana, vexatis dæmonis, contractio, hernia;] Juvenis quidam, Nicolaus nomine, judicis Johannis filius, febrem quartanam passus fuerat per annum integrum, nec ab ea per medicorum remedia poterat liberari. Statim autem ut Viri sancti tetigit devote & visitavit sepulcrum, fuit plenissime liberatus. Mulier quædam, Gemma Galterii nomine, de terra Sancti Felicis g, obsessa a dæmone tenebatur, & gravissime vexabatur. Quæ a parentibus ducta ad sepulcrum venerabilis Famuli Dei, statim ut illud potuit oculis intueri, a dæmonis vexatione plene cessavit. Mulier quædam, Florentia nomine, uxor Nicolai de Quatrano, per annos tres brachium dextrum habuit sic aridum & contractum; quod nec ad caput suum valebat levare. Veniens autem ad locum sepulcri hominis Dei ex devotione, & illud tangens, statim sanata est. Vir quidam, Gualterius nomine, de eadem terra Quatrani, per quinquennium rupturæ passus fuerat læsionem. Qui veniens ex devotione ad Viri sancti sepulcrum, mox ut illic applicuit, redditus est pristinæ sanitati.
[74] [oris distorsio, febris quartana, dysenteria.] Vir alius, Galterius nomine, de Civitella h, ex timore nimio, quem vulgus appellat obumbrationem, rigescentibus & calore privatis membris, os habebat contortum versus aurem obliquam, in tantum, quod humanis aspectibus vultus ejus horribilis videretur. Vovens se igitur ad visitandum Viri Dei sepulcrum, statim est rectitudini pristinæ restitutus, in præsentia astantium plurimorum. Vir quidam, Robertus nomine, de Turre de Zippis, per annum integrum passus quartanam, nullo medicorum adjutus consilio, statim ut ex devotione Viri sancti venit visitaturus sepulcrum, extitit liberatus. Idem dysenteriæ incurrit molestiam, & vovens se dicto Sancto, ac ejus visitato iterum sepulcro, statim fuit sanitati pristinæ restitutus.
[75] Sacerdos quidam, Sebastianus nomine, de Campo Basso, [Pœna sacerdotis blasphemi, & restitutio ejusdem resipiscentis.] audiens famam celebrem Viri sancti & ejus a multis narrari divina miracula, non solum suam sub vera credulitate voluit captivare rationem; sed etiam in Virum sanctum insiliens linguam laxavit blasphemam, dicens, narrata vera non esse. Mirabile factum! Statim affuit ira Die, & vindicans famam Viri, ita obriguit cum vehementi dolore brachium ejus; quod ipsum non valebat erigere, nec ad caput levare, nec ab eo liberari valuit, quousque suam recognoscens nequitiam, vovit se cum multa devotione Sancti visitaturum sepulcrum. Emisso autem voto, statim fuit plenissime liberatus; & votum immediate complevit & reddidit.
[76] Juvenis quidam, Nicolaus nomine, filius Francisci de Monte Vayrano, [Curatur morbus caducus, cæcitas, contractio,] matre vero Francisca de Colle rotundo, in dicto loco Collis rotundi i, cœpit morbo caduco, sive pestilentico graviter infirmari. Quo per totum unius anni circulum laboravit, in tantum, quod aliquando ter, aliquando quater tali morbo cadebat per diem: & tantam puero dicta infirmitas molestiam intulit; quod ipsum ad mortis articulum duxit. Quod videntes parentes, promiserunt Deo una cum puero Sancti visitare sepulcrum. Sicque factum est, ut emisso voto, statim fuit puer ita a dicta infirmitate immunis; quod de cetero nihil sensit. Quod videntes parentes fecerunt eum Robertum ad devotionem sancti Viri vocari. Vir quidam, Raynaldus nomine, de Guido, in tantam cæcitatem, & orbitatem oculorum devenerat; quod sine ducatu alterius nullo modo poterat ambulare. Qui veniens ad Viri sepulcrum & tangens statim lumen recepit, & sine duce ad propria remeavit: quam cæcitatem passus fuerat anno uno & alterius dimidio. Vir quidam, Stephanus nomine, de Peselo Lauzani k, ita erat contractus, quod sine adminiculo lignorum & etiam cum ipsis cum multo labore poterat ambulare: quod passus fuit per annum integrum. Hic signanter contractus erat in latere dextro. Mox autem ut ex devotione & voto sancti Viri visitavit sepulcrum, fuit sanitati plenarie restitutus. Et quia cunctis incolentibus patriam notum fuit & celebre, factum est inde publicum instrumentum.
[77] Mulier quædam, Hilaria nomine, viginti fuit annis a dæmone vexata, [vexatio dæmonis, & contractio,] in tantum & taliter, quod frequenter eam arripiens, ut morti traderet, in ignem eamdem mergebat & aquam; ac eam studuit sæpissime suspendio perdere. Unde aliquoties, quando non detinebatur a parentibus, silvas & campestria petens, ejulabat ut canis. Quæ a consanguineis ducta ad locum, ubi Viri sancti erat sepulcrum, statim ut illud tetigit, vexatio maligna abscessit. Vir quidam, Lodoycus nomine, de Urbe, dum dormiret, tanto fuit percussus timore, sive obumbratus, ut vulgus loquitur, quod a somno evigilans, invenit brachium suum dextrum cum manu totum aridum & contractum; ita ut nec ad os, nec ad caput posset erigere vel levare, seu aliquid exercere: quod passus est per menses tres. Qui interim audiens merita & miracula Viri sancti jam pluries superius memorati, & vovens ipsius visitare sepulcrum, ac omni tempore diem obitus ejus in pane tantum & aqua jejunando celebrem facere; cum esset in via, ut votum exsolveret, statim extitit liberatus.
[78] [dolores letiferi, & apostema.] Vir quidam, Franciscus nomine, de Assisio, semel equitans, tantum incurrit circa verenda dolorem; quod domum rediens, ex dolore infallibiliter extremum credebat se claudere diem: & in tantum vexabatur; quod nec stare poterat nec jacere; sed hinc inde se volutabat per terram. Qui recolens audita miracula Viri sancti, vovit ejusdem se visitaturum sepulcrum, si suæ assisteret sanitati. Mox ut votum exsolvit, tangens sepulcrum, fuit plenissime liberatus. Vir quidam, Nicolaus Hugonis nomine, de Cobacta, in manu per annum integrum quoddam passus fuerat apostema, a quo nullo potuit medicamine liberari. Vovens autem ipsius visitare sepulcrum, vadens & tangens, statim fuit sanitati pristinæ restitutus.
[79] [Matri apparens B Robertus ejus filium hernia liberat.] Infantulus quidam, Nicolaus, Nicolai filius, de Limosano l, rupturam a nativitate contraxit. Mater vero devotionem habens in Sancto & ipsi se devovens, nocte sequenti cum se sopori dedisset, beatus Robertus in visu sibi apparuit, & de nati liberatione dulciter confortavit. Quæ exurgens Deo gratias & Sancto reddens, invenit puerum perfectissime liberatum m.
ANNOTATA.
a Humatum perperam hic ponitur pro nondum humatum, ut patet.
b A Bosco, Guclialda.
c A Bosco, Troëta.
d Est Mirabellum oppidum Lombardiæ transpadanæ; sed Mirabella castrum Aprutii apud Samnites; hoc itaque tamquam vicinius designari hic putem; non illud.
e Ferraria urbs est Italiæ in ditione Ecclesiæ, caput Ducatus Ferrariensis.
f Forte pro Casacalenda, quæ Blondo Flavio oppidum est Apuliæ.
g Oppidum Longobardiæ cispadanæ.
h Hoc nomine plura sunt oppida in Italia; hic vero Aprutinam Civitellam notari puto Aventino fluvio adjacentem.
i A Bosco scribit: Apud Collejocundum; sed tædet me obscurissima istiusmodi apud auctores oppidula pagosque persequi religiosius; quorum pleraque vel in Aprutio esse debent, vel inde non procul.
k A Bosco habet, Pesculo Langani.
l A Bosco legit, de Bonosano.
m Subjicit hic A Bosco miraculum, quod de se narrat supra in prologo presbyter ille, qui hæc Acta conscripsit.
DE B. SIMONE DE LIPNICA ORDINIS FRATRUM MINORUM DE OBSERVANTIA
CRACOVIÆ IN POLONIA.
ANNO MCCCCLXXXII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Simon de Lipnica, Ordinis Minorum, Cracoviæ in Polonia (B.)
AUCTORE G. C.
§ I. Initium cultus statim post Beati obitum, & ejusdem confirmatio Romæ facta.
Simon, a natali oppido cognominatus de Lipnica, fervidus Ordinis S. Francisci de Observantia concionator, tanta vitæ integritate ac sanctimoniæ fama enituit, ut statim post ejus mortem cives Cracovienses (prope hanc primariam notissimamque Poloniæ civitatem anno 1482, [Cultus a morte B. Simonis cœptus,] obiit) certatim ad illius sepulcrum opem imploraturi confluerent. Dixi, eum obiisse anno 1482, quamvis Waddingus in Annalibus Minorum ipsius mortem anno 1483 consignet, citetque Martinum Cromerum & Matthiam Michoviensem, quos suæ chronotaxi favere putat: nam ex die Jovis, quem Michoviensis aliique scriptores morti illius affigunt, cadente in XVIII Julii, satis patet, cum anno 1482 mortuum esse, cum eo anno curreret littera Dominicalis F, sicut computanti manifestum fiet. Cum vero Fratres Minores ob frequentem populi concursam in cantandis Horis canonicis impedirentur, obtenta ab Innocentio VIII licentia, venerabile corpus ad alium locum decenter transtulerunt, sicut refertur in Actis post hunc Commentarium dandis a num. 45. Neque ob hanc tumuli mutationem imminuta est populi devotio erga venerabilem Dei Servum, sed indies augebatur ob crebra, quæ per illius intercessionem patrabantur, miracula, de quibus lucülentum testimonium perhibebant varia anathemata, ad sepulcrum ejus appensa.
[2] Poloni reges ac præsules, hac publica populi veneratione, & constanti miraculorum fama excitati, [quem Sigismundus III,] sæpius ab Apostolica sede flagitarunt, ut venerabilis Simon solenniter in Beatorum catalogum referretur. Imprimis Sigismundus III Poloniæ rex anno 1609 ad Paulum V Pontificem de hac re ita scripsit: Post oscula pedum beatorum Sanctitatis vestræ, mei, regnorum ac dominiorum meorum humillima commendatione præmissa. Simonem de Lipnica Ordinis D. Francisci Minorum de Observantia, generis Polonici virum, mira sanctimonia, insignibus divinarum virtutum exemplis Christi fidelium animos ad veram pietatem informando, eosdemque ab interitu sempiterno ad viam veritatis reducendo, ita in terris jam dudum versatum accepimus, ut in carne cælestem vitam egerit, & beatarum mentium æternam felicitatem sit imitatus. Cujus Viri, mirabilis Dominus in Sanctis suis gloriam per ditiones nostras longe lateque illustrat, & populus universus opem ejus implorando præsentem sibi sentiens, præcipua religione divinum Virum, affixis etiam ad monumentum tabulis, accepti beneficii testibus colit.
[3] [rex Poloniæ,] Humillime itaque Sanctitati Vestræ supplico, ut in ejus omnem vitam, & ea quæ post discessum, ut credo in cælum, consecuta sunt, auctoritate Apostolica inquisitionem instituat: ac si ejusmodi erunt, quæ non aliqua humana, sed superna plane ac spirituali vi gesta judicentur, eidem hunc honorem, qui in Beatorum numerum relatis a summis Pontificibus tribui solet, decernat: & quo majori Christi fideles mentis affectu Beatum venerentur sacrosanctum Missæ sacrificium in honorem illius peragendi, ejusque anniversarium diem Officio proprio ad normam precum Breviarii Romani vel saltem ab hoc Ordine celebrandi impertiri dignetur facultatem. Accedet is Sanctitati Vestræ, regnis dominiisque meis non vulgaris apud Deum patronus, qui omnium nostrum actiones & sempiternam salutem assiduis precibus commendabit, eritque id illustre ac perpetuum Sanctitatis Vestræ, paternæ erga me voluntatis & gentem Polonam, Ordinemque D. Francisci argumentum. De cetero me ipsum, regna, ditiones meas gratiæ & clementiæ Sanctitatis Vestræ quam diligentissime defero atque trado. Vilnæ die V Julii MDCIX.
Sanctitatis Vestræ filius Sigismundus rex.
[4] Cum hæc piissimi regis epistola (nescio ob quam causam) desiderato effectu caruisset, [& Ladislaus IV ejus successor,] Ladislaus seu Vladislaus IV, Sigismundi successor, & paternæ pietatis heres idem negotium sibi promovendum censuit, datis anno 1636 ad Romanam curiam hisce litteris: Venerabiles devoti & fideliter nobis dilecti. Accepimus commissum esse FF. VV. a Reverendo episcopo Cracoviensi negotium indagandi de vita, innocentia & sanctissimis moribus religiosi patris Simonis de Lipnica, quem quidem nos ipsi, & dum inter mortales viveret, angelicam vitam egisse, & deposita mortalitate, hominum genus variis beneficiis, divina potestate cooperante, cumulare non ignoravimus. Perinde quoque tam honoris celsæ illius virtuti exhibendi nos cura tetigit, quam cupiditas obtinendi per eum peculiaris alicujus beneficii incessit: & licet non dubitemus Dev. VV. pro usitata sua diligentia, fide & pietate, accurate & exacte scrutinium, quod gravitate & præstantia facile omnia alia superat, præacturas; non alienum tamen a nostro in hunc Virum cultu per duas fere ætates constanti hominum opinione celebratissimum, putavimus, nostrum etiam apud Dev. VV. interponere studium, quo nimirum nihil inexcussum, nihil inexploratum relinquant, ut Viri innocentissimi nomen a reliquorum consortio segregetur, & exemplar illius virtutis ad imitandum orbi Christiano, & fideli populo sublimius collocetur. Atque si ita supremæ in terris secundum divina potestati placuit, Divorum numero inseratur; quod Dev. VV. sedulo acturas confidimus: quarum orationibus, atque adeo Beati hujus suffragio nos diligenter cupimus esse commendatos. Grodnæ die XI Decembris anno Domini MDCXXXVI.
[5] Quantopere illustrissimo ac reverendissimo Jacobo Zadzik episcopo Cracoviensi eadem res cordi fuerit, [nec non duo præsules Cracovienses,] patet ex duabus ejus epistolis, quarum una, anno 1636 Cracoviæ data, legitur apud Waddingum in Annalibus Minorum ad annum Christi 1483 num. 26; altera autem anno 1640 Radloviæ scripta refertur in Summario beatificationis num. 2. Ego uiramque brevitatis causa hic omitto. Etsi propter assidua in septemtrione bella, & intestinos Poloniæ tumultus causa beatificationis eo tempore intermitti debuerit, tamen omnino derelicta non est, uti liquet ex epistola, quam Petrius episcopus Cracoviensis ad sacram Rituum Congregationem anno 1651 dedit in hunc modum: Fœcunda sanctorum virorum familia sancti Francisci nihil moræ etiam in gelido hoc orbe ad fertilitatem habet: frustra enim reluctanti terrestri frigore, flores apparuerunt in terra nostra, & usque ad perfectæ maturitatis celebritatem fructificarunt, quos gloriosæ confessionis perseverantia, velut pruina quædam, decoxit. Inter hos venerabilis Simon de Lipnica Ordinis Minorum ante ducentos pene annos terris exemptus, cælestis habitationis argumenta crebra, & indubitata edidit, patriam hanc suam frequentibus miraculis, & subsidiis variis adversus infirmitates & necessitates humanas præstando; quorum præcipua singulari diligentia & studio antecessorum meorum, meaque perseveræ investigationis ad scrutinii examen collecta, discussaque nullam amplius dubitationem de sanctitate tanti Viri relinquunt.
[6] Non solum itaque religiosum patrem Ludovicum Skrobkovic ejusdem Ordinis, [Romæ confirmari frustra petierant,] tanti negotii fidele depositum, nempe processum de cultu immemorabili, & sanctimoniæ ac miraculorum certitudine, quibus Sanctum suum Deus honoravit, secum afferentem diligentissime Eminentiis Vestris commendatum cupio, sed & enixe rogo, ut benignum consensum canonizationi optatæ plena cum auctoritate præbere velint. Idem rogant, adeoque postulant publica regni desideria ac necessitates, quæ veluti nostrum patronum & protectorem non inani neque insolito exemplo fructuque a felici canonizationis publicatione ac gratia sperant, atque exspectant. Grati semper animi studiique restificatione beneficium hoc regnum universum prosequetur, & ego ad cujus proxime cathedram beatus Vir tumuli temporarii quidem honore, sed perpetua miraculorum gloria viget ac celebratur, me singulari obligatione Eminentiis vestris devinctum agnoscam; quibus postremo longam prosperamque a Deo incolumitatem, & felicia rerum incrementa precor. Datum Cracoviæ XV Martii MDCLI. At neque tunc illud negotium ita urgeri potuit, ut ad optatum exitum perduceretur.
[7] Tandem anno 1680 causa beatificationis novo fervore resumpta est, uti satis indicat libellus supplex Innocentio XI post tres annos oblatus, [demum anno 1680] qui in prædicto Summario num. I incipit his verbis: Beatissime Pater. Adeo hactenus aucta indiesque magis augetur fama sanctitatis servi Dei Simonis de Lipnica Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia una cum miraculis, quæ omnipotens Deus ejus meritis & intercessione concedere dignatus est, ut concepta in diversis mundi partibus, maxime vero Cracoviæ erga eum devotione a plerisque in eorum necessitatibus invocetur, & plurium etiam virorum existimatione beatificationis & canonizationis honore dignus, accedente infallibili Sanctitatis vestræ judicio, reputetur; ex quibus moti, piaque intentione ac particulari erga dictum servum Dei Simonem devotione ducti serenissimus Poloniæ rex, ordo senatorius & ordo equestris reipublicæ regni Poloniæ, academiæ, capitula, magistratusque complures per suas iteratas litteras instanter postularunt Sanctitatem vestram, ut ad ejusdem servi Dei Simonis beatificationem & canonizationem procedere dignaretur. Deinde petitur commissio causæ cum facultate discutiendi processum auctoritate ordinariæ consectum super cultu immemorabili, aliaque, quæ in similibus casibus observari solent, quæque in ipso Summario num. I fusius deducta videri possunt.
[8] [a summo Pontifice approbatur,] Denique, omnibus mature examinatis, anno 1685 emanavit sequens decretum: Cum sacra Rituum Congregatio, habita die XXII Maii MDCLXXXIII, proponente eminentissimo & reverendissimo Domino Cardinali Pamphilio ponente causam præfati servi Dei Simonis de Lipnica, censuerit ex processibus auctoritate ordinaria consectis, & in eadem sacra Congregatione discussis super sanctitate vitæ, virtutibus & miraculis & fama dicti Servi Dei talia resultare, ex quibus sit locus introductionis causæ & signaturæ commissionis, si sanctissimo Domino nostro visum fuerit, prout Sanctitas sua sub die XXII Junii ejusdem anni MDCLXXXIII annuens signavit hujusmodi commissionem introductionis causæ beatificationis & canonizationis præfati servi Dei Simonis directam eidem sacræ Congregationi cum facultate imprimis & ante omnia discutiendi processum auctoritate ordinaria confectum, cum sententia subsecuta super cultu immemorabili & casu excepto &c., si sit legitime confectus; sin minus ad novam legitimam illius confectionem deveniendi. Nunc vero, proposito per eumdem eminentissimum Dominum Cardinalem Pamphilium noviter deputatum in ponente dubio (concordato prius cum reverendissimo fidei promotore) an sententia judicis subdelegati super cultu immemorabili & casu excepto &c. lata, sit confirmanda in casu, & ad effectum, de quo agitur in causa prædicti Servi Dei. Et eadem sacra Congregatio, discusso præsato dubio, &, audito reverendissimo Domino fidei promotore in voce & in scriptis, censuit, sententiam esse confirmandam, & constare de cultu immemorabili, & casu excepto &c. si sanctissimo Domino nostro placuerit. Die X Februarii MDCLXXXV. Ea facta de prædictis Sanctissimo relatione, Sanctitas sua benigne annuit die XXIV Februarii MDCLXXXV. Ex una parte versus locum sigilli subscribebatur: Nicolaus Cardinalis Ludovisius; ex altera vero: Bernardinus Casalius sacræ Rituum Congregationis secretarius.
[9] Post paucos annos editum est alterum decretum, [& de B. Simone Missa cum officio recitari permittitur.] quo permittitur recitari Officium & Missa de B Simone Lipnica. Illius decreti ecgraphum, ad nos ex Polonia missum, sic habet: Piis precibus serenissimi Poloniæ regis Sanctissimo exhibitis per eminentissimum Dominum Cardinalem Barberinum nomine majestatis suæ, quibus enixe petiit, ut Sanctitas sua dignaretur indulgere in toto regno Poloniæ recitari posse ab omnibus Christi fidelibus utriusque sexus tam regularibus quam secularibus Officium & Missam de beato Simone de Lipnica sacerdotis Ordinis S. Francisci de Observantia, & remissis a Sanctitate sua ad sacram Rituum Congregationem: eadem ad relationem eminentissimi & reverendissimi Domini Cardinalis Pamphilii per plures vices re mature perpensa, audito in voce & scriptis reverendissimo Domino fidei promotore, censuit si Sanctissimo placuerit, petitam gratiam concedi posse cum Officio & Missa de communi confessoris non pontificis sub ritu semiduplici, attento quod prædicta causa non sit comprehensa in decreto Urbani octavi de anno MDCXXVIII; & ita decrevit hac die IV Decembris anno Domini MDCLXXXVIII. Et facta de prædictis Sanctissimo relatione, Sanctitas sua benigne annuit die XVII Januarii MDCLXXXIX. Subscribebatur: A. Cardinalis Cibo; & inferius: Bernardinus Casalius sacræ Rituum Congregationis secretarius. Atque hæc sunt, quæ de cultus initio, variis pro eo testimoniis, ac Romana ejusdem approbatione adferre volui. Nunc agendum est de quibusdam posthumis B. Simonis monumentis, quæ eumdem cultum confirmant.
§ II. Beati sepulcrum, aliaque ad posthumam illius gloriam spectantia.
Waddingus in Annalibus Minorum tomo 7 ad annum Christi 1483 num. 14 breviter B. Simonis sepulcrum descripsit; [Describitur B. Simonis sepulcrum,] at illustres & admodum reverendi Domini commissarii ad idem sepulcrum visitandum requisiti multo fusius exactiusque illud depinxerunt, & visitationem suam in scripta referendam dictarunt notario publico, cujus preinde verba hic excerpam ex supradicto Summario num. 3, ubi præfati Domini commissarii dicuntur accessisse ad Servi Dei sepulcrum, quod situm est in medio templi & chori majoris in cornu Euangelii versus septemtrionem circa parietem aquilonarem, & quadraginta circiter cubitis distans ab altari majori supereminens terræ & parieti: in quo quidem sepulcro deprehenderunt ante omnia statuam integram de solido lapide antiquitus efformatam, &, ut est constans fratrum loci traditio, corporis Servi Dei prædicti figuram & mensuram repræsentantem. Statua autem hæc non est erecta, sed in dextrum latus parumper versus occidentem reclinata, & in medium ecclesiæ aliqua ex parte respicit, circulo deaurato redimitum caput habens, & habitu religionis efformato induta refert Servum Dei cum inscriptione ejusmodi, quæ antiquissimo charactere, ita ut vix legi possit, exarata circumdat & ambit ex omnibus partibus dictam statuam: HIC VIR BEATUS MOLE CARNIS EXUTUS REGNAT POLO. Anno MCCCCLXXXII.
[11] [& inscriptiones,] Deinde notarius sic pergit: Visuntur ibidem circa eumdem locum sepulturæ ipsius Servi Dei & alia ornamenta ex marmoreis tabulis lapideisque variis figuris egregie sculpta & concinnata, quæ statuæ prædictæ superadditæ sunt circumcirca, inter quas figuras desuper sunt quatuor circuli ex secto lapide, in quorum primo repræsentatur mortuus, eidemque assistens Servus Dei cum tali inscriptione: QUOSDAM VARIIS CASIBUS E VIVIS SUBLATOS SUSCITAT, QUOSDAM AQUIS PRÆFOCATOS. In altero circulo tangit Servus Dei oculos cæcorum cum tali inscriptione: CÆCIS QUAMPLURIMIS TAM PRÆSENTIBUS, QUAM ABSENTIBUS OPTATISSIMUM MIRABILITER RESTITUIT VISUM. In tertio circulo idem Servus Dei tangit aures nonnullorum cum hac inscriptione: SURDIS DEMUM ET MUTIS AD MA… (hic ob interventum columnæ marmoreæ aliquot verba legi non possunt) REDDIT AUDITUM. In quarto circulo signat Servus Dei energumenam cum inscriptione hujusmodi: OBSESSAM A MULTIS … Hic itidem non possunt reliqua legi ob columnæ obstaculum. Item in summitate ejusdem sepulcri visitur talis inscriptio in tabula marmorea litteris deauratis expressa. Hic sequuntur verba inscriptionis, quæ in Actis nostris, post hunc Commentarium prævium exhibendis, num. 48 referuntur. Quare ea hic prætermitto.
[12] Postquam præcedentis tabulæ marmoreæ ornamenta generatim explicuit, [epitaphium,] exhibet aliam tabulam ligneam ad latus sinistrum ejusdem sepulcri tali inscriptam contextu: DEO OPTIMO MAXIMO, ET MEMORIÆ B. Simonis de Lipnica Ordinis S Francisci de Observantia.
Lipnicius jacet hic Francisci ex ordine Simon,
Divino frater fervidus eloquio;
Cujus perpetua fruitur jam spiritus aura,
Quod probus hic sancte vixerit atque pius:
Quod decorare Dei studuit Genitricis honorem
Doctrinam factis atque probare bonis.
Hunc miranda, vides, testantur signa beatum,
Qui miseris potuit ferre salutis opem.
Hunc igitur studeas tibi conciliare patronum,
Ut voti compos efficiare tui.
obiit anno Christi MCCCCLXXXII.
[13] [& alia cultus monumenta,] Iidem Domini commissarii ad dexterum tumuli latus viderunt Breve Innocentii VIII in charta extensum, & ligneæ tabulæ agglutinatum, quod exhibetur in Actis nostris num 46. Invenerunt etiam duas orationes, quæ a Christi fidelibus ad implorandam B. Simonis intercessionem recitari solent, quarumque tenor exstat in Actis nostris num. 50 & 51. Præter duos libellos, Vitam Servi Dei continentes, quorum unus Latino, alter Polonico idiomate excusus est, visitur ibidem, inquit prædictus notarius, altare cum mensa lapidea consecrata imaginem desuper habente, divo Francisco dicatum, & mausoleo Servi Dei prorsus contiguum, penes quod altare conduci solent Missæ ab his, qui vota sua servo Dei beato Simoni nuncupant: & istæ Missæ dicuntur ordinarie de sanctissima Trinitate; in ipso autem die felicis transitus sui Missa de eadem sanctissima Trinitate quotannis solenniter decantatur, concurrente undique populo ad vota sua Servo Dei reddenda: qui mos invaluit ab immemorabili tempore, hoc est ab ejusdem Servi Dei ad hunc locum translatione, quæ accidit anno MCCCCLXXXVII, ut ex Brevi Apostolico, de quo supra, colligitur, & fama publica constansque Patrum loci traditio confirmat.
[14] Denique curiosa ejusdem tumuli descriptio ita concluditur: [ipsi vicina recensentur.] Insuper visuntur ad eumdem locum sepulcri variæ & multiplices tabellæ votivæ, tam ex argento quam ligno & cera effiguratæ; argenteæque deprehensæ sunt pro nunc (scilicet anno 1640) centum quadraginta quatuor, exceptis aliis votis dissimili forma effigiatis. Dicuntur vero fuisse multo plures, sed sunt conflatæ in crucem magnam argenteam, quæ pro tunc fuit exhibita. Ne autem similes tabulæ amplius quoquo modo conflentur, serio Patribus loci inhibitum & injunctum est: & ad eumdem effectum omnes, quæ nunc exstant, isto ordine recensitæ & specificatæ sunt. Hic longo ordine sigillatim enumerantur centum quadraginta quatuor anathemata argentea, in quorum inscriptionibus plurimæ prodigiosæ sanationes explicantur, quas postea cum aliis colligemus. Post hanc anathematum enumerationem, nomina eorum, qui juridicæ huic visitationi interfuerunt, indicantur hac clausula. Acta sunt hæc anno, die, mense & loco, quibus supra; præsentibus reverendis, venerabilibus & nobilibus Christophoro Plaza; parocho in villa Tezenier diœcesis Cracoviensis, Gregorio Mazerowic, præbendario sanctæ Crucis in ecclesia cathedrali Cracoviensi, Jacobo Sowelski ecclesiæ cathedralis Cracoviensis psalterista; Sebastiano Dobrowski, Stanislao Manciowski, Vincentio Rathiniski testibus ad præmissa. Ita est; Laurentius Starczeuski cantor Cracoviæ commissarius manu propria. Nicolaus Skarseuski canonicus Cracoviensis manu propria. Nicolaus Oborski canonicus Cracoviensis, manu propria. Laurentius Karinski I. V. professor, manu propria. Joannes Chrysostomus Bodzenta causæ præsentis Notarius, manu propria.
[15] Viri jam memorati, testante eodem Notario, post lustratum B. Simonis sepulcrum, [Illius reliquiæ,] etiam ad sacristiam interiorem, circa dictam ecclesiam PP. Bernardinorum (sic passim in Poloma appellantur Minoritæ) in Stradom sitam descenderunt, ibidemque viderunt & reviderunt primo vestem seu pallium grisei panni, serico rubro undequaque circumsutum; secundo chordam seu cingulum regularem, argenteo ductili seu filato artificiose coopertum; tertio cingulum, quo in S. Missæ sacrificio usus est, quæ omnia in una eademque theca seu scriniolo occluso ibidem asservantur, & variis, infirmitatibus gravatis, ab immemorabili tempore multoties adhiberi perhibentur; quarto manuscriptum Beati ejusdem librum in theologia & sermonibus variis, qui a paucis legi potest. Hinc ad ambitum Conventus prædicti descendentes viderunt quinto puteum profundum, manibus ejusdem Sancti, ut dicitur, effossum, contiguum ecclesiæ; ad quem in variis infirmitatibus accedunt Christi fideles, &, ut constanter perhibetur, sanantur multi illorum & consolationem recipiunt; ad latus vero hujus putei est effigies depicta ejusdem Beati, dictum puteum fodientis, cum inscriptione tali: B. Lipnicius Simon conditor fontis hujus, qui perennem simulque proficuam omnibus cum fide accedentibus propinat aquam. Nescio, an de eodem puteo (fons enim appellatur) intelligendum sit, quod anno 1724 ex Polonia ad me perscribitur his verbis: Sciendum denique, penes sacellum in angulo, ubi nunc requiescunt ossa beati patris Simonis de Lipnica, esse fontem, quem idem beatus Pater suis propriis manibus elaboravit, cujus saluberrima aqua frigidissima & cristallo clarior potantibus & bibentibus, intervenientibus meritis, sanitatem præstat; super quem fontem ad latus in muro depicta est ejusdem Patris imago genuflectentis & devotissime orantis, cum hac inscriptione:
Optatam vobis homines propino salutem,
Undam, quam tribuit rex Deus ipse poli.
Hunc fontem digiti manuum fecere mearum
Omnibus ut prosit, vivere sitque diu.
[16] [domus nata, lis,] Sunt præterea in oppido Lipnicensi quædam monumenta, ad B. Simonis gloriam spectantia, de quibus Joannes Benilowski, in causa Beatificationis ad perhibendum testimonium juridice requisitus, ita testatur: In loco, in quo natus perhibetur & pro certo scitur is idem beatus Simon, fuit ante pauca tempora domus, quam simul cum alia vicina Illustrissimus Dominus Stanislaus comes in Wisnic Lubomirski modernus Palatinus Cracoviensis sumptu proprio coëmit & demolivit, & in loco præfato pro honore ejusdem Beati capellam ex muro vult exstruere, jamque lapides, cœmentum & materiam paravit, in dies muraturus, idque motu & instantia serenissimi Vladislai quarti regis Poloniæ moderni, qui prædictum Beatum vidit exercitum suum adjuvantem in quodam bello, annis superioribus gesto. De natali B. Simonis domo in sacellum commutata etiam meminit Ludovicus Skrobkovicius in Actis postmodum exhibendis num. 4.
[17] [& imagines in honore habentur.] Idem Joannes Bonilowski, octavus testis in causa Beatificationis juridice interrogatus, asseruit sequentia: In eodem loco circa cellarium dirutum, ubi hic Sanctus fertur fuisse natus, noctu sæpius lumen a custodibus civitatis videri solet; a tribus custodibus id ipsum fide dignis & juratis audivi: & nunc ante unam septimanam quidam juvenis vidit lumen noctu ad auroram ibidem. Item deposuit, quod in eodem loco in unam foveam congregantur aquæ pluviales, quas omnes penitus oppidani & vicini villani sumunt quotidie pro variis languoribus, tam humanis quam suorum animalium; oculos lavant, bibunt, & sanantur, adjuvanturque. Gregorius Pytko, undecimus testis in causa Beatificationis interrogatus de imaginibus Servi Dei respondit: Imagines, quas dixi supra, imprimis vidi hic in ecclesia in mausoleo ex lapide efformatam, & aliquot alias infra incrustationes sepulcri, tum & circa puteum ab eodem Beato effossum; secundo vidi in porta civitatis Casimiriensis; tertio in oppido Lipnica plurimas, duas in ecclesia nostra parochiali in tela depictas, unam antiquam ante annos credo quinquaginta depictam in capella sanctissimi Rosarii, & aliam novam a quodam presbytero ex Lipnica oriundo, qui dicebatur Severinus, testamento legatam in pariete appensas: multas itidem vidi in domibus concivium meorum: nam vix aliqua domus apud nos invenitur, in qua idem beatus servus Dei Simon non fuerit depictus: habent enim omnes oppidani, tamquam ad conterraneum suum, specialem devotionem, & ego in domo mea antiquitus illius imaginem habeo. At cum hic imaginum mentio occurrat, effigiem beati Simonis, Actis ejus præfixam, ari incidi curavi. Utrum hæc sit vera beati Viri effigies, judicent illi, qui eam umquam viderunt. Saltem sculptor exemplar Brunsbergense imitatus est. En ipsam hic redditam.
§ III. Beati Simonis elogia ex diversis scriptoribus collecta.
Ludovicus Skrobkovicius, ante Vitam B. Simonis a se editam, texuit catalogum auctorum, qui de ejus gestis & miraculis meminerunt, [Varii scriptores de gestis B. Simonis meminerunt,] inter quos alphabetico prænominum ordine enumerantur sequentes: Abraham Bzovius, Adamus Opatovius, Adamus Miecznikowski, Andreas Gronowski, Augustinus Culsius, Christophorus Przeworscensis, Gregorius Samboritanus, Franciscus Gonzaga, Joannes de Komorow, Joannes de Fulstin, Joannes Foxius, Martinus Cromerus episcopus Warmiensis, Martinus Bielski, Martinus Baronius, Matthias Miechovita, Matthias Ubiszewski, Matthæus de Warszawa, Nicolaus de Sokolniki, Præclaus Moiecki, Severinus Cracoviensis Ordinis Prædicatorum, Simon Starovolscius, & post topographiam monasteriorum Ordinis S. Francisci in provincia Polonica, Vincentius Marowski. Hisce ego addo Benignum Fremaut Belgam, qui Vitas Sanctorum, Beatorum, ac venerabilium Ordinis S. Francisci in duodecim tomos juxta seriem mensium distribuit, ac non ita pridem Flandrice edidit; in quo opere ad diem XVIII Julii gesta & miracula quædam B. Simonis breviter collegit. Ex quibusdam scriptoribus jam recensitis aliqua ad B. Simonis laudem pertinentia excerpemus.
[19] [ex quorum libris impressis,] Primus ordine temporis, & beato Viro coævus, est Matthias Michoviensis, ita a patria cognominatus, qui, ex medico Sigismundi I Poloniæ regis factus canonicus Cracoviensis, sic scribit in Chronica Polonorum lib. 4, cap. 73: Eodem anno (id est 1482 quando dies decima octava Julii incidit in diem Jovis, ut supra dixi) pater Simon, ex oppido Lipnicza natus, Frater Minorum, prædicator gloriosus & fervidus, peste quinto decimo Kalendas Augusti, die Jovis, decima octava Julii, quæ fuit dies sancti Arnolphi, mortuus est, in choro ecclesiæ sancti Bernardini in Stradomya per Fratres tumulatus. Sed cum miraculis coruscaret, a Fratribus honorifice in corpus ecclesiæ ad sinistram partem translatus & conditus est; cujus epitaphium unum est hoc: Lipnicius jacet hic &c. Tunc sequuntur versiculi, quos num. 12 dedimus. Huic synchronus aut certe suppar est Nicolaus Sokolnikius, de quo paragrapho sequenti plura dicemus. His duobus ætate proximus est Martinus Cromerus episcopus Warmiensis, qui res gestas Polonorum triginta libris complexus; in duplici editione Basileensi lib. 29 de beato Viro ita loquitur: Anno dehinc tertio (in margine utriusque editionis notatur annus 1482) ad medium mensis Junii pestis atrox ex Ungaria proserpens, Cracoviam cunctamque Minorem Poloniam invasit; sequenti vero anno Majorem quoque Poloniam, Mazoviam, & Prussiam ac Bohemiam quoque pervasit, & plurimos mortales absumpsit, inter quos insignis fuit Simon Lipniciensis, ecclesiastes disertus, Bernardini sodalitii ad meridianam portam Cracoviæ degentis, homo plebeius quidem & obscuro loco natus, sed probitate & sanctimonia vitæ clarus, ita ut ægroti complures ad sepulcrum ejus pristinæ sanitati restituti esse memorentur. Eadem fore habet Abrahamus Bzovius in Annalibus Ecclesiasticis tomo 18 ad annum Christi 1482.
[20] [aliqua honorifica,] Matthias de Obostow Strykowski canonicus Samogitiensis in Chronicis de regno Poloniæ & statu Litwaniæ, Samogitiæ ac aliis Polonorum principatibus lib. 20, cap. 5, & Bernardus Wapowski cantor ecclesiæ cathedralis Cracoviensis in Chronicis pag. 251, aliique, in causa immemorabilis cultus citati, similia habent. Sed nomina auctorum illic nonnihil mutata leguntur: ego Ms., ex Polonia ad me missum, in iis exprimendis secutus sum. Imo Martinus Bielski historicus Polonus, qui Lutherana hæresi infectus fuisse fertur (ab hæreseos labe Joachimus ejus filius, paterni studii heres illum purgare nititur) in historia Polonico idiomate conscripta lib. 4 de Beato nostro profert sequentia: Anno Domini millesimo quadringentesimo octuagesimo primo grassabatur atrox pestis Poloniæ ubique, quæ etiam durabat anno sequenti: originem ab Ungaris sumpserat. Secundo anno pestis obiit Simon de Lipnica Ordinis Bernardinici, vir optimæ vitæ; inde pro Sancto habetur, & fiunt miracula ad ejus sepulcrum. Versio ejusdem textus in Ms. nostro Polonico sic habet: Anno Domini MCCCCLXXXI erat magna pestis in Polonia allata, & altero anno ex Ungaria; in qua peste mortuus est Simon de Lipnica Ordinis S. Bernardini, homo bonæ vitæ: ideo illum etiam pro Sancto tenent, & ad ejus sepulcrum magnam devotionem exhibent. Honorificum enimvero testimonium, si ab homine hæretico profectum sit.
[21] Franciscus Gonzaga Ordinis Minorum Minister Generalis, [testimonia referuntur,] ac deinde post alias cathedras episcopus Mantuanus, in suo opere de Origine seraphicæ Religionis part. 2, pag. 464 beatum Virum hoc ornat elogio: Pater Simon a Lipnicza fuit pudicissimus, humillimus, abstinentissimus, atque dulcissimi nominis Jesu admirabilis cultor & prædicator, cujus gratia, uti alter beatus pater Bernardinus de Senis, cavillationes & imposturas perpeti meruit. Hic venerabilis Pater Hierosolymam peregrinationis causa petiturus, Franciscanam regulam, cujus zelantissimus fuit, memoriter didicit, ut si forte manuscriptam, quam secum semper habebat, sæpiusque lectitabat, sibi a Saracenis auferri contingeret, altera in memoria sculpta superesset, ad quam tamquam ad lydium lapidem suas actiones probaret. Mortuus tandem miraculis coruscare cœpit: nam juvenem sibi ex voto oblatum, e mortis amaræ faucibus erutum sanitati restituit; & puellam a nolente patre casu occisam, atque ejus sepulcro expositam, ad vitam revocavit. Plura alia beneficia, quæ omnia libello manuscripto commendata sunt, Cracoviensibus præstitit: quibus ejus sepulcrum ante summum hujus sacræ ædis (agit de Cracoviensi S. Bernardini conventu) altare situm, commendatissimum est.
[22] Jacobus Vitellius, Regius & Tylicianus in academia Cracoviensi professor, [& præter carmen ad ejus laudem compositum,] & Canonicus S. Annæ celebravit laudes B. Simonis Lipnicensis sequenti carmine Sapphico:
Sidus Arctoo rutilans in orbe,
Lechiæ gentis decus, Ordinisque,
Qua patet, sancti columen Minorum, &
Gloria fragrans.
Dive te Simon veneror, precorque,
Ut tui jucunda favoris aura,
Mi canenti aspiret, & inscienti
Verba ministret.
Tu procellosi fera monstra mundi,
Fulminantes atque acies averni
Cautus evitans, modo tecta Divum
Magna pererras.
Non satu humano, prope cælo ab ipso
Editum credo; tibi cum tenello
Cælitum concordibus adfuere
Numina votis.
Primo ab exortu, velut alter ille
Natus Alcmena, geminos chelydros,
Carnis & mundi illecebras, potenti
Comprimis ausu.
Ordini mox seraphico, daturus
Inclytum vitæ specimen, venuste
Ceu virens planta insereris Deorum
Læta propago.
Quid loquar? Sanctæ probitatis illa
Tam cito augmenta approperata, cursu
Atque inoffenso superata vitæ
Magna pericla.
Inter astrorum faculas minores
Qualis exsurgit Phaëton, renidens
Aureo vultu, populisque lucem
Vibrat amœnam.
Eminet qualis cyparissus alto
Arduus Pindo, caput atque celsas
Porgit ad nubes, humilesque myrtos
Anteit omnes.
Qualis aut florum rosa principissa
Late odoratis revirescit hortis
Purpura & Pæsti veluti superbo
Murice candet:
Inter humanos homo Sancte cœtus
Talis egisti; auricomus velut sol
Moribus splendens, & odore grato
Cinnama vincens.
Necdum eras hoc corporis exsolutus
Carcere, & necdum statione fida,
Quam timor nullus quateret, neque orci
Vis inimica.
Angelo par æthereo fuisti
Labis & noxæ inscius, atque totus
Fons ut illimis, nihil inquinatum
Corde volutans.
Ad tua extemplo veneranda jussa
Corpore humano rabidi dolores
Exeunt,tamquam ipse Machaön omnes
Arte fugaret.
Nunc tuos functi cineres rebellis
Orcus horrescit, stygiique ad imum,
Ut jubes, parent, abeunt, cerastæ
Corpora linquunt.
Nulla vis quemquam, mala nulla vexant,
Anxius postquam prece supplicanti
Rebus afflictis relevamen a te
Sancte reposcit:
Mox salutarem sibi præsto adesse
Dexteram sentit, stupet & favorem
Tam cito aspirasse tuum, libensque
Vota reponit.
Ob tuas, sanctissime Vir, medelas
Indigis semper quibus adfuisti,
Et gravi afflictos relevas vocatus
Fasce malorum.
Dignus ornari omnibus in triumphis,
Laudibus dignus celebrari, & ore
Omnium dici Lechiæ Patronus
Præsidiumque.
Poscimus nostri tibi cura numquam
Dive discedat, ferus ex utroque
Mundus atque orcus latere instat, urget
Nocte dieque
Dive tu nobis solito benignus
Rebus extremis ut adesse, opemque
Vindicem præstare velis precamur
Supplice voto.
Thure te sacro venerabimur, mox
Supplices fusi ad cinerem beatum
Seculo narrabimus, æternæ ævi
Posteritati.
Quod tua dextra prope funerati,
Casibus vitæ variis reducti,
Rursus ad sortem meliorem & aucti
Sospite vita.
[23] [etiam libri Mss. citantur.] Hactenus produximus auctores typis excusos; nec tamen desunt in Polonia libri manuscripti, qui B. Simonem meritis laudibus ornant, quique in causa Beatificationis pag. 52 recensentur hoc ordine: Reverendus ac religiosus pater frater Ludovicus Skrobkowiz, procurator principalis causæ cum sufficienti mandato juxta exigentiam termini hodierni, legitime alias in actu superiori assignati & præfixi, ad deducendum immemorabilem cultum & venerationem B. servi Dei Simonis, certa monumenta & libros antiquos variorum historiographorum, tam manuscriptos quam impressos, in quibus fit mentio beati Servi Dei, Dominis judicibus præsentavit & obtulit, & ex illis quæ faciunt processum, desumi & hic ingeri debita cum instantia postulavit. Et primo præsentavit librum reverendi olim patris Nicolai de Sokolniki manuscriptum antiquum & ob vetustatem vix legibilem, qui liber in sacristia asservatur. Secundo librum similiter manuscriptum antiquum cujus titulus: De situ, fundatione & divisione provinciæ. Tertio librum reverendi patris Joannis de Komorowo, veteri & antiquo charactere conscriptum, cujus titulus incipit: Breve memoriale Ordinis Fratrum Minorum, maxime Rectorum ipsius Ordinis. Quarto librum itidem manuscriptum, cujus titulus: Hortulus funebralis Fratrum & benefactorum loci Cracoviensis. Quinto librum etiam manuscriptum sic intitulatum: Catalogus Fratrum in loco sancti Bernardini apud Cracoviam, qui a tempore fundationis obdormierunt in Domino Jesu Christo. Deinde sequuntur ex singulis Mss. libris elogia, quæ brevitatis causa omitto, & transeo ad scriptores, qui ex professo, ut aiunt, gesta & miracula beati Viri posteris reliquerunt.
§ IV. Beati Acta & miracula.
Inter eos, qui fusius B. Simonis Vitam conscripserunt, numeratur Hieronymus Kakorosky Minorita, [Aliis prolixioris Vitæ auctoribus,] de quo Waddingus in Annalibus tomo 7 ad annum Christi 1483 num. 14 ita testatur: Omnibus diffusius & exactius Acta ejus (videlicet Simonis Lipnicensis) collegit Frater Hieronymus Kakoroski, provinciæ Russiæ vir doctus, & sedulus indagator monumentorum suæ religionis & nationis, cujus curæ & labori fateor me plurimum debere in iis, quæ ad sodalitium nostrum in illa spectant regione. Libenter hunc scriptorem consuluissem, sed eum apud Minoritas Polonos & Belgas hactenus frustra quæsivi. Vicem igitur illius supplere debebit alter ex eodem sacro Ordine scriptor, de quo Waddingus in Annalibus loco proxime citato ita loquitur: Exacte & studiose vitam totam descripsit, & quæ scire potuit, celebriora conscripsit miracula, Frater Ludovicus Skrobkovicius, ex canonico Visliciensi & cantore Tornaviensi, Minorita. Testimonio Nicolai episcopi Warmiensis digne commendata prodiit Brunsbergæ anno MDCXXXVI typis Gasparis Weingartneri. Hæc Acta, olim ad Bollandum missa, post hunc Commentarium recudemus. Prætermitto Adamum Miecznikowski Minoritam, Matthiam Ubiszewski clericum Posnaniensem, aliosque, qui ineunte seculo decimo septimo Acta & miracula B. Simonis, tum Latine tum Polonice, typis ediderunt.
[25] Scriptoribus numero præcedenti memoratis antiquior & B. Simoni synchronus est Nicolaus Sokolnikius, [antiquior est Nicolaus Sokolnikius, qui Actorum texuit compendium,] qui breviter quidem sancti Viri gesta litteris mandavit, sed fuse & accurate plurima illius miracula collegit, quæ R. P. Dominico Zatorskio, dignissimo Minoritarum Cracoviensium Guardiano accepta refero: cum enim intelligerem manuscriptum præfati Sokolnikii librum Cracoviæ in conventu S. Bernardini in Stradom conservari, atque hunc thesaurum absconditum prælo dignum judicarem, anno 1724 scripsi ad R. P. Guardianum Cracoviensem, petiique, ut ad illustrandam ac propagandam B. Simonis gloriam mihi ecgraphum istius libri procurare dignaretur. Is erat tunc R. P. Dominicus Zatorski, qui statim litteris meis humanissime respondit, seseque desiderio meo satisfacturum pollicitus est. Promissis stetit vir sedulus, & post paucos menses ad me liberaliter transmisit petitum libri ecgraphum, cui etiam addidit recentiora miracula, quæ omnia in ordinem digesta post B. Simonis Vitam typis vulgabimus. Sed ut lector prius ætatem ac fidem Nicolai Sokolnikii noverit, elogium illius describo ex libro vetustissimo (ita appellatur in manuscripto Cracoviensi) qui fol. 24 verso ita habet: Pater Nicolaus Sokolniki, prædicator ferventissimus, populo ultra modum acceptissimus, sanctæ Annæ devotus famulus, ad eamque honorandam in quolibet sermone populum incitabat; sicque ipsius monitis sacris capella turmis hominum decorabatur feriis tertiis: quapropter etiam feria tertia, veluti ipsius devotus, obdormivit in Domino MDXXII. Sepelitur ipso die undecim millium Virginum cum magno planctu totius civitatis: nam apud eos sanctus reputabatur. Hic pater Nicolaus Sokolniki erat scriptor seu collector miraculorum beati Simonis Lipnicii, ut testatur liber miraculorum beati Simonis, antiquissimo calamo manus, qui est in archivio conventus Cracoviensis. Eadem plane habet causa Beatificationis pag. 55.
[26] [in quo post prologum,] Juvat huic Commentario inserere compendiosam B. Simonis Vitam, quam Nicolaus Sokolnikius miraculis a se collectis ita præfixit: Suffragatus summi largiflua Conditoris benignitate atque Matre mihi Virgine favente, vellem in præsentiarum nonnulla meritorum suffragia fidelis servi, Christique strenui militis, almi patris nostri Simonis Lipnicensis, in Dei creaturas liberaliter ac ubertim exhibita commemorando subnectere, nostra nihilominus ceterorumque imposterum legentium seu audientium devotione in eum suscitanda: & ne mens titubantium pusillanimis quorumdam aliquamdiu mussitans languescat, sanctitatis ejusce incredula, contra ipsos & ipse Salvator invehens dixit: Nisi signa & prodigia videritis, non creditis, haud incongrua verba Prophetæ censui proferenda themati in hunc modum jam dudum proloquentis: Filii hominum scitote, quia Dominus sanctum suum mirificavit; quatenus quoque suos imbecilles talibus visis in Dei laudem ferventiorem & amorem valentius submoveamus, qui taliter suos veros perhonorans, & fideles servos magnificat, qui pro ipsius amore se ipsos contemnentes, humiliter aliis se dirigendos submittant, viventes in simplicitate, mundumque ac ejus fallacem deserentes vanitatem, in Deum se transformant unibili charitate: sed & hostis antiqui truculentam collidentes ferocitatem, nec non ipsius venenatam calcantes calliditatem, scuto timoris Domini, ejusque succincti pietate ipsum devincunt, angelica pollentes honestate.
[27] [narrat ejus mortificationes, orationem,] Quod sane in Viro isto beato, de quo nostra principalis versatur intentio, luculentissime comperiri singulariter potest: hic etenim mente sedula illud Apocalypsis revolvens: Qui, inquit, vicerit hæc sibi prædicta, puta seipsum, mundum, & diabolum, dabo ei coronam vitæ; pro viribus nisus est, ut in omnibus suæ salutis procurator, ac suæ carnis victor existens, exemplo Sanctorum omnipotenti Deo semper placere studeret omnimode; nec falsos curabat applausus, nec tempestatum procellosas pavebat auras: sed anchora spei suffultus, directe sub mundi hujus pelago navigans, ad portum patriæ cælestis tutissimus anhelabat, & virgineum florem nivei candoris, suarum ab ineunte fasciarum ætate in finem usque integre retinens, Virgini Mariæ Matri summæ pietatis semper obsequentissimus, quam sibi amasiam (fœtida spreta) delegerat. Nedum in claustro, verum etiam in seculo solitas intentissime persolvebat devotiones, carnem cum concupiscentiis edomans vigiliis, jejuniis, ceterisque castigationibus sive rigidis mortificationibus spiritui servire cogebat. Orationibus divinis ac contemplationibus vacans, sacrisque lectionibus ac meditationibus insistens, librum de manibus non dimittebat: ubi vero in his languescere videbatur, ad manuales pergebat labores: nam vel ligna scindebat, vel lateres faciebat, nonnumquam etiam cloacam fœtentem purgabat, & reliqua humilia & despecta non reveritus exercebat officia, mortifera devitans otia. Si denique eidem dicebatur, ut quandoque requiem fesso præberet corpusculo, respondebat: In monumento ossibus, inquit, collectis requiem diuturnam dabo.
[28] Hic etiam Religionis nostræ primicerius præfulgidus observantiam sacrosanctæ Religionis divi Francisci patris nostri seraphici nimium zelabat, [regendi modum,] ipsam ædificans & augens monitis salutaribus & exemplis quantumcumque potuit. Honores quosque fugiebat maxime, ut humilitatis custos sanctissimæ. Si vero, obedientia adstrictus salutari, quandoque præficiebatur Fratribus, nullatenus exinde a recto justitiæ tramite sive humilitatis pristinæ utcumque digrediens; vitiosos, si quos reperire poterat, sufficienti præhabita maturitate, paternaliter punivit; stantes autem, & de limitibus regularitatis non exorbitantes, benigne & favorabiliter confortabat; nempe morem persectatus pastoris, gregem sibi vigilantissime circumspectans commissum a morsibus teterrimarum solicite defendebat bestiarum.
[29] Sed & vires corporis & animæ pro salute incolarum libens exponebat, [zelum animarum,] animarum zelotypia succensus eorum, ne videlicet tam nobilis creatura, imagine Dei insignita & Christi pretioso sanguine redempta, aliquatenus tetris obvoluta criminibus, nobili & amabili sponso suo Christo Jesu redderetur detestabilis: unde verbi Dei pabulo ferventissimus reficiebat eamdem sedulo, & revera dicam, immersas tartareis fontibus animas cælo reddidit per vitæ emendationem, quorum quidem multi Religiosi effecti, quorum nonnulli cohærentes ipsius habitui adhuc exstant vivi; quidam autem pœnitentiam agebant sub habitu seculari sive alterius cœnobii, corde compuncti ex ejus admirandis prædicationum eloquiis, imo etiam divinis sacrorum morum exemplis, quibus optime refulsit: quippe tanta verbi Dei gratia supereffluebat, quod non modo materias in fide notas, sed etiam nonnullos sacræ Paginæ articulos, apud plerosque doctos admodum difficiles, verbis limatis ac plenis non minus devotis quam ignitis sic lucidissime accuratissimeque decidebat, ut nedum ab vulgaribus dumtaxat populis & potentibus, verum etiam ab egregiis sapidus redderetur doctoribus, quos sermoni capiebat affectuose intentos. Sed nec hos aut alios divinus iste Præco utcumque veritus, quin potius spiculo veritatis ancipiti corda omnium æqua lance feriebat intrepidus, ex his utique vepres resecans scelerum & semina retundens vitiorum virulenta, inserebat germina virtutum, in quibus sane Deus & ipse Dei coæternus Filius Christus Jesus sitibundus pascitur, delectatur. Perfluebant sane saxosa plurium & arida corda in guttas lacrymarum uberes, imbre completa cælesti ab Simonis ore sacro in eos manante, ac ipsa quoque carnalia seu mundialia, in promptu demutata, Christo reddebantur firma charitate unita.
[30] [aliasque virtutes,] Ceteras vero illius virtutes ac merita singularia quis dinumeret aut explicet? Nemo profecto: sola pia mens eadem facile de paucis jam prætactis multa veridice poterit elicere. Quæ ad præsens breviter & succinctim perstringuntur, dealibi legenda diffusius videri possunt. Id tamen potissimum insigne humilitatis nequaquam silentio prætereundum censui, quandoquidem in hac summopere superstes fundatus exstiterit; novissime vero limitibus exulatus sui advolutus, Fratrem sui circumspectorem non modo instanter quam devote sepeliendum se deprecatus est sub limine præ foribus ecclesiæ. Nec abs re id profecto, ut qui in vita respectu ceterorum pulverem se æstimabat exiguum, in morte quoque fieret calcaneus eorumdem. Domino vero ordinante, qui suos humiles semper exaltare pollicitus est, secus evenit ab ejus voto sive desiderio, sed potius non sine ejusce ingenti præconio: Frater enim ille promissum, quod pollicitus erat implendum, e memoria penitus habens dilapsum, ipso jam ex hac sublato tempestate, non tam cito menti reduxerat, donec videlicet alia foderetur fossata eidem.
[31] [& piam mortem,] Fide igitur plenus, lingua disertus, fama celebrandus, sermone acceptissimus, scientia tum humana tumque divina superabunde eruditus, gradu utique pompa seculi etiam pollens baccalaureatus in artibus, morum lenitate circumornatus, conversatione honestus, spiritu jucundus, consilio præclarus, charitate venustus, salutis omnium sitibundus, ceteris ac salutaribus virtutum opimis exuberans prærogativis, finito memorabili sermoneque egregio celeberrimæ Octavæ Visitationis Mariæ suæ zelotissæ, visitatus & ipse a Domino, ulcere pestilentico torquetur acerrime supra scapulam sinistræ manus; cui nempe tanta inerat feritas [ut] quod quidem de carne illius uno die rubrum visum erat, altero denuo superveniente consumptum ab igne ulceris nigrefiebat. Eo itaque in eum magis ac magis dietim vigescente, sexto die sui decubitus solvens vitæ debitum mortalis, terminum conclusit exiliatæ carnis, assumptusque e medio felix iste Domini Servus super pauca sibi talenta commissa fidelis, pergit super multa jam in ævum constituendus, pro suisque laborum repræmiandus conatibus ex tunc condigne, anno salutis millesimo quadringentesimo octuagesimo secundo sub die quinto decimo Kalendarum Augusti, sive feria quinta in crastino S. Alexii hora quasi decima ultra citra; atque eodem in ecclesia S. Bernardini penes Cracoviam, ubi pro tunc prædicationis explebat injunctum officium, corpus ipsius, omni veneratione dignum, ante majus altare præfatæ ecclesiæ contra medium, inter duos alios Fratres merito certe præfulgidos, Fratrem videlicet Timotheum de Sylvano ex una, & Fratrem Bernardinum de Zarnowiec partibus ex altera, terræ extitit (licet incongrue) commendatum.
[32] Nicolaus Sokolnikius huic Actorum synopsi subnectit miracula, [ac denique miracula,] quæ post B. Simonis mortem tam crebra tamque prodigiosa fuerunt, ut beatus ille Vir, aliis nationibus pene ignotus, merito thaumaturgus Poloniæ appellari possit. Ea quidem R. P. Dominicus Zatorskius summo labore & pulcro charactere describi curavit ex Ms., quod in conventu S. Bernardini prope Cracoviam asservatur; sed incuria aut ignorantia amanuensium, qui forte autographum non satis commode poterant legere, tot sensus obscuri, vitiosi & mutili in apographum nostrum irrepserunt, ut eos sæpe ex conjecturis illustrare, corrigere, & implere coactus fuerim. Porro magnam miraculorum illorum copiam ordine temporis in tres partes dividemus, & singulas partes, claritatis causa, in sectiones subdistinguemus; quæ vero aliqua explicatione indigere videbuntur, in Annotatis exponemus.
[33] Cum miracula alia, quæ post Sokolnikii obitum contigerunt, [quæ una cum aliis sparsim collectis ex Ms. Cracoviensi dabimus.] non in unum librum relata, sed sparsim annotata sint, eadem ex variis instrumentis collegi, exceptis illis, quæ defecta annotationis oblivioni tradita sunt, de qua negligentia jam sæpe laudatus Zatorskius merito conqueritur. Non enim nostra ætate prodigiosum B. Simonis patrocinium defuit afflictis, opem illius implorantibus, ut conjici potest ex posterioribus miraculis, quorum notitiam officiosæ R. P. Zatorskii diligentiæ me debere libenter fateor. Imo neque hodiedum cessant benefica ejusdem Beati prodigia, sicut idem Zatorskius in litteris, anno 1724 die XXVII Junii Cracovia ad me datis, testatur hoc modo: Hodie in expeditione epistolæ de pago Wieliezka, ubi thesaurus regni est, scilicet salis, missa sunt cum devotione quatuor vota argentea, in vim gratitudinis ei, cujus precibus uni oculorum sanitatem, alteri insaniam capitis & aliorum membrorum, duobus quoque aliis illico Deus sanitatem restituit. Alia miracula his diebus succedentia vix enumerata: ideo si cuncta scribentur, nec charta sufficeret. Deinde idem vir diligentissimus XXII Julii ejusdem anni inter alia sic iterum scribit: Modernam B. Simonis solennitatem magno cum applausu tota absolvit & venerata est Cracovia; ad cujus altare alii quatuor, quibus eo intercedente visus redditus est, affixerunt vota argentea quatuor adinstar oculorum efformata. Ut concludam, sæpe cæci vident, ægroti surgunt, & plurima missa sunt. Jam nil restat, nisi ut B. Simonis Acta & miracula, hactenus solis Polonis fere nota, toti orbi Christiano manifestemus.
VITA
Auctore Ludovico Strobkovicio Ordinis Minorum Polono.
Ex libello impresso Brunsbergæ in Prussia regali anno 1636.
Simon de Lipnica, Ordinis Minorum, Cracoviæ in Polonia (B.)
EX IMPRESSIS.
PROLOGUS.
[Cum Deus velit Sanctos honorari,] Prodiga cælestis Regis vel hic eminet liberalitas, quod cum sit mirabilis in majestate sua, vult & in Sanctis suis apparere gloriosus: non quo plus innotescat, qui sibi sufficiens est ad omnem magnificentiam, sed ut cum electis, quod suum est, commune faciat. Quærit itaque passim in Sanctis gloriam, ne solus tantum habeat, eosque non solum cælo sublimes, incircumscriptæ felicitatis perfundi dulcedine, sed apud populos quoque amplioribus semper posthumæ laudis splendoribus attolli gaudet; ipsis denique cineribus, quibus tamquam organis & vasis usus est ad omnia opera bona Spiritus sanctus, publicæ venerationis innocens tributum ab Ecclesia militante decerni mandat: Vere dives in omnes qui invocant illum.
[2] [& B. Simon Lipnicius publicam populi venerationem habeat,] Ab hoc fonte ortum habet servi Dei D. Simonis de Lipnica, Ordinis Minorum de Observantia, religiosior per omnes late patentis Septemtrionis ecclesias cultus, qui ab ejus statim felici transitu, id est ab annis plus centum quinquaginta, non populorum dumtaxat publico sensu ac voce, sed & utili multis pietate ad nos usque propagatus, lætioribus indies assurgere dignoscitur incrementis. Crescentibus enim donis, quæ meritis & suffragio cælestis Viri, & numero prope infinita & successibus non tam admiranda quam stupenda de cælo quotidie veniunt, par est, ut crescant quoque donorum rationes. Sane si æque superioris atque hujus seculi fidem circa idipsum pietatemve exploremus, fere omnes in ejus laudibus defixi hæserunt. Loquuntur hoc, muta licet per naturam, tot ad ejus mausoleum in sensus omnium incurrentia anathemata; non dissimulant ævi utriusque scriptores, exceptione omni majores, quorum nullus res Polonas attigit, quin simul in eodem Servo Dei, pro merito celebrando pius juxta atque disertus esse contenderit.
[3] [inductus fuit auctor ad colligendam ejus Vitam.] Unde mihi quoque ardor primum, deinde audacia, quæ illi sparsim in suis Annalibus adnotarunt, in ordinem cogere. Non quod ambitioso præconio efferre propositum sit mihi eum, qui jam altior humana conditione, omnem dicendi transcendit facultatem, sed ut in una charta liberam magnarum virtutum ipsius & prodigiorum admirationem omnibus relinquam. Et jam operi, quia Superiorum urget authoritas, manum admoveo, non tamquam laudator, sed breve dumtaxat indicium daturus eorum, quæ in glorioso Servo Dei admiranda sive veterum historiographorum commendavit industria, sive recentiorum per ipsum beneficiorum portentosa magnitudo confirmat. Utque ab ortu Servi Dei nostra quoque narratio sumat exordium
CAPUT I.
B. Simonis patria, parentes, studia, & ingressus in religionem.
Ipsa agnominis simplex usurpatio, prodit solum natale D. Simonis, nempe oppidum Lipnica, [B. Simon honestis parentibus in oppido Lipnica natus,] unum ex Submontanis, septem leucarum intervallo Cracovia procul. Ibi Servus Dei, honestis, iisque potius catholicæ religionis laude quam nobilitatis prærogativa illustribus, parentibus natus & eductus. Monstratur cælestis hujus depositi primum in terris conditorium, non absque venerationis illorum incolarum præjudicio, domus scilicet paterna, dudum votis & voce populi, quæ non immerito dicitur vox Dei, designata, nunc jam, raro piæ liberalitatis exemplo, per heroëm a meritis in toga & sago præstantibus mansurisque gravem resolvi cœpta, ut dedicetur in delubrum.
[5] Vix autem prætextam Vir Dei induerat, mox spem & vota parentum, [pie ac sedulo transacta domi pueritia,] indole ætatem antecedente, æquavit. Jam tunc seipso quodammodo major, sibi æqualium familiares levitates, nullo deterrente, declinare; frequentare templum, nullo præeunte; magnæ Dei Matri quotidianum singularis devotionis pensum absque exemplo fideliter persolvere visus. Docile ingenium & ad bonum sponte ruens, formandum primis artium elementis circumspecti parentes in sui oppidi schola curant. Nullus illo in muniis scholæ obeundis accuratior, & facere imperata prius quam moneri iterum solers; præceptorem quidem anxia de suo profectu cura absolvit, parentum vero de se conceptam semel spem accendit magis. Quæcumque vulgus puerorum sive amata persequitur, sive negata dolet, ille aut non vidit, aut neglecta transiit. Reficiendo a studiis corpusculo tempus arbitrio ipsius permissum ita dispensavit, ut coætaneis ad vanitates, sive nugas pueriles varie dilapsis, ille, sibi semper par, nihil indignum indole sua in moribus præ se tulerit. Unde parentibus occasio, ab hujusmodi felici tyrocinio, & prima cura, capacem ampliorum virtutum Cracoviam ablegandi.
[6] Erat in recenti veneratione & linguis omnium gymnasium Cracoviense, [studiorum causa ad academiam Cracoviensem mittitur,] ad quod Musas & gratias, dimisso semel Helicone totiesque mutatis sedibus, novissime divertisse, non ex vano jactatum. Commendabat famæ sinceritatem exaggerata multorum eruditio, victuris voluminibus feliciter adeo repræsentata, ut arbitri ea tempestate litterarum, quantumvis ex intervallo, gauderent vices nostras; ceteris, qui in rerum paratu aut æstimatione nomini tanto impares, ad novos plausus suspensis. Ad hoc itaque eruditionis omnis pelagus, parentibus manu ducentibus, Servus Dei ubi propius accessit, non in littore ignobiles levioris argumenti materias, speciosasque plus quam eruditas, ceu conchas inanes aut cucurbitas legendo substitit; sed in ipsam abyssum reconditioris sapientiæ magno animo totum se demisit. Unde brevi robustioribus utriusque philosophiæ præsidiis satis instructus, postquam in erudito magnarum illarum animarum Areopago comparuit, non solum plausum meruit, sed & primam in bonis artibus lauream, tulit præmium.
[7] [ubi concionibus S. Joannis Capistrani,] Commodum, Deo ita ordinante, accidit, quod sub idem fere tempus B. Joannes Capistranus b, magnus proferendæ gloriæ b Dei & paupertatis sanctissimæ zelator, omnes urbis angulos, fama nominis sui & sanctitatis opinione impleverat. Divisam is cum sancto Bernardino Senensi c propagandæ Observantiæ, cujus ambo fuere alteri conditores, provinciam nactus, post Austriam Bohemiamque (factus ubique multis causa salutis æternæ) peragratam, parium successuum fiducia finibus Poloniæ se intulit. Mox inusitato regis Casimiri totiusque populi plausu Cracoviæ exceptus, erigit suggestum in medio civitatis foro. Ubi prædicationi verbi Dei absque intermissione insistens (uno ex alumnis academiæ, qui officio interpretis ad populum Latini sermonis expertem defungeretur, adhibito) piam in mentibus hominum, non bene cum cælo convenientium, exercuit tyrannidem. Palam, clam, cominus, eminus, fiebat concurius omnium ad virum verba vitæ loquentem; neque aliquis propius accessit, ut non melior rediret.
[8] [inter alios excitatur ad ingrediendum Ordinem S. Francisci,] Gratum fuit cælo spectaculum, ad vocem unius hominis tamquam vocem ipsius Dei, undique hominum peccatorum greges confluere, & non cum vitiis solum, sed (quod levioris noxæ titulum censuramque meretur) etiam cum mundi vanitatibus densari pulchra divortia. Sane ex sola aleæ, taxillorum, globulorum lusoriorum, & similium ad pedes viri Dei ultro projectorum, promiscua congerie, tantus tunc in altum crevit acervus, ut postquam piacularem concepit ignem, non rumoribus tantum, sed trepidationi quoque causam dedisse memoretur. Nobilior vero longe flamma illa cælestis, quæ eodem pabulum verbi Dei suggerente, ejusmodi vim in circumstantium sensibus collegit, ut ex solis famosissimæ scholæ alumnis, sive trecenti juxta calculum Præclai Moiecii d, sive centum triginta dumtaxat, Petro Skarga e supputatore non vitia solum, sed seculum quoque deseruerint, Christum induerint, viro sancto sub iisdem legibus, quibus ipse paruit, perpetuo adhæserint. Hos fortunatos nimium transfugas B. Simon in exemplum sibi proposuit, iisque non ita multo post aggregatus, non prius oculis usurpari, quam coli ab omnibus meruit. Esse quippe jam cœperat in pretio apud omnes virtutum ipsius, cum quibus adolevit, diu latens concentus, quem claustro illatum, ubi arctiore nexu votorum religiosorum devinxit, facile omnium in se non oculos tantum, sed studia traxit.
ANNOTATA.
a Is est Illustrissimus Comes in Wisnicz palatinus Russiæ, ut notabatur in margine. Vide, quæ de illo diximus in Commentario prævio num. 16.
b De hoc indefesso dominicæ vineæ cultore agemusad diem 23 Octobris cum Martyrologio Romano.
c Henschenius noster Acta S. Bernardini Senensis illustravit ad diem 20 Maii, ut videre est tom. 5 ejusdem mensis pag. 257*.
d Hic a Skrobkovicio recensetur inter eos, qui B. Simonis sanctitatem & prodigia celebrarunt, ut diximus in Commentario prævio num. 18.
e Iste est scriptor e Societate nostra, cujus elogium videri potest in Bibliotheca scriptorum ejusdem Societatis.
CAPUT II.
Ejus fervor in oratione, amor erga Deiparam, humilitas, & castitatis
custodia.
Porro Servus Dei, parum sibi de mundo triumphare visus, quia illi corpus subduxit, nisi etiam mentem, [In Religione ferventer orat,] humana pridem fastidientem, a corpore (quantum fas) divideret, in eumque eveheret gradum, supra quem ascendi non potest, totum se in eam partem dedit. Cælestium enim contemplationi semper intentus, diei noctisque expuncto discrimine, invictum ab oratione spiritum non relaxabat. Quoties ad decantandas Dei laudes signum datum esset, nullus prior in chorum venientis, nullus posterior discedentis deprehendit vestigium. Dilapsis ad quietem Fratribus, ille perpetuas excubias agere, sive in domo Dei, sive in cella, quæ sicut paradisus Domini, ob familiare ipsius cum Deo contubernium, reliquis eminebat. Somni necessarii vix tantillum patiens, quantum ad corpusculum continuis vigiliis attenuatum, reficiendum, non recreandum, sat esset.
[10] Ceterum secundum Deum in honorem Deiparæ fuit effusissimus. [& Deiparam Virginem exemplo SS. Francisci & Bernardini,] Ejus dulci alloquio plures horas devotissime impendebat, Officio vulgari benedictam utrique coronam quotidie superaddendo. In illius honorem jejunia sive sibi ipse indicebat, sive indicta ab aliis producebat. Diebus nomini illius dicatis, solenne eidem asperius cilicium induere, sicut non nemini palmeum stragulum in Paschate a. In hoc erga Dei Matrem cultu ut multus esset, illi, qui & vitæ religiose instituendæ, fuere ipsi duces; orbis, inquam, illud miraculum sanctus Franciscus, & sanctus Bernardinus. Quorum ille (ut Seraphici Doctoris utar non solum testimonio sed verbis quoque) “Matrem Domini indicibili complectebatur affectu; in ipsam post Christum præcipue fidens, eam sui ac suorum advocatam constituit, & in ejus honorem a festo SS. Apostolorum Petri & Pauli, usque ad Assumptionem devotissime jejunabat”. Istius pariter vota & preces die noctuque in eamdem Virginem ferebantur, devotioneque illius & gratia inflammatus, tenera ætate sabbatho jejunans, laudabili cursu, quoad vixit, perseveravit.
[11] [devote colit, aliosque ad ejus cultum hortatur.] Ad tantorum magistrorum exemplum D. Simon, omni tempore in colenda magna Dei Matre præ se tulit sinceritatem. Quam vero id cordi fuerit Virgini sanctissimæ, palam ipsa fecit: nam se Viro Dei visibili specie pluries obtulisse, præbuisseque cælestium consolationum gustum, constans est traditio Patrum loci, picturis ævum ferentibus, varie repræsentata. Exstant in fronte cellæ, quam D. Simon incoluisse fertur, metra ab ipso composita b, & sacra manu exarata, quæ hic subjicere placuit. Firmant enim dicta nostra, simulque innocentis vere seculi indolem loquuntur:
“Tu quisquis fueris hujus casæ habitator,
Memento, quod sis Mariæ Matris amator:
Quod dum fideliter feceris, securus ad astra meabis,
Eximiæ Matri, Proli quoque gloriam dabis.
Et pro scriptore haud dubium ferventer orabis.
Si fuit, qui scripsit, mori c, quem Deus benedixit,
Cracoviæ vixit, multis salutem ac induxit,
Ductor cæcorum, plenus sorde vitiorum,
Attamen cunctorum tractus odore bonorum,
Quem Virgo regia mundet a crimine pura,
En commissa sibi datur de homine cura.
Hanc veneretur omnis qui sorde tenetur,
Ut emundetur, cæli quoque sede locetur.
Fiat sic Amen, quod detur omni solamen;
Sentiant juvamen flentes per secula Amen.”
[12] [Virtutem humilitatis,] Ad fervorem devotionis reliquarum omnium virtutum præsidia adhibuit, quibus, præcipue vero humilitate, & candore puritatis, velut alis duabus subnixus, in arcem perfectionis feliciter evasit. Et sane omnium quæcumque Deo charæ fuere animæ, potissimum elaboravit industria in hac virtutum antesignana sibi concilianda, humilitate scilicet; sine qua virtutis tantum umbram, ac ne umbram quidem habuissent: nam sicut ab utribus necesse est quidquid aëris intus latet foras emittere, ut bonus odor infundatur, sic ab animis evomendus est omnis arrogantiæ flatus, ut suus virtuti relinquatur locus. Altus de se sensus facit, ut unusquisque se ignoret, & pluries post multos labores virtutis thesauros exhaurit.
[13] [a Christo præcipue commendatam, acquirere nititur;] Hinc ipsa Veritas, cernens magnis virtutibus perniciosam supercilii tabem vulgo adnasci, ad ipsam de cordibus suorum expungendam, cælestis paradoxi nec antea in terris usurpati, (Cum feceritis omnia, dicite servi inutiles sumus,) vim momentumque Apostolis anxie instillavit. Alte in suum demisit pectus hoc Salvatoris monitum Sanctus noster; non sibi tribuebat, quæ Deo largiente accepisset, aut juvante perfecisset, glorificando in omnibus unum Patrem cælestem. Laudes hominum æquabat aut fumo oculis inimico, aut scorpio post lenocinantem oris sibilum cauda ferire solito. Ab illis proinde contendit esse procul; objectas vero & se invito offerentes, sui obliviscens, subito in authorem omnis boni regerebat.
[14] [unde vilissima ambiens munia,] Cultum quoque corporis innocentissimi, ad omnem componebat modestiam, ut ex omni parte vilis ipse sibi deprehenderetur. Ab altissima cælestium rerum contemplatione colligendo vires, transferebat ad operas, vulgi sensu ignobiles, sed ejus modestia dignissimas, & vel lignis scindendis, vel fingendis lateribus vacare, familiare habuit. Sæpius delicati animi fastidio sublato, in fœtentem cloacam se inferne demisit, ut elueret; quodque ceteris probrum aut horrorem inducit, ille suum decus interpretabatur. Et quamvis in Religione præfici sæpius meruit (nam & munus sustinuit Commissarii) id tamen quam ipsi insipidum fuerit, nisi totum obedientia condivisset, charitas inflammasset, non diffimulat vetus scriptor, & ejus in officio prædicationis successor d.
[15] Sic autem ille: “Honores quosque [& honorifica quæque fugiens,] fugiebat maxime, ut humilitatis cultos sanctissimæ. Si vero obedientia adstrictus salutari quandoque præficiebatur, nullatenus exinde a recto justitiæ tramite, sive humilitatis pristinæ utcumque digrediens, vitiosos, si quos reperire poterat, sufficienti præhabita maturitate, paternaliter punivit. Stantes autem & de limitibus regularitatis non exorbitantes, benigne & favorabiliter confortabat, nempe morem pii sectatus pastoris, gregem sibi vigilantissime circumspectans commissum, a morsibus teterrimarum solicite defendebat bestiarum.”
[16] Neque aliquando vir Sanctus desiit esse similis sibi; [se omnibus minorem æstimabat.] nam ut eumdem scriptorem iterum in theatrum producam: “Limitibus exulans sui advolutus, Fratrem sui circumspectorem, non modo instanter quam devote sepeliendum se deprecatur sub limimine præ foribus ecclesiæ; nec abs re profecto, ut quoniam in vita respectu ceterorum pulverem se existimabat exiguum, in morte quoque fieret calcaneus eorumdem” Porro Vir Dei cum hoc modo se reliquis hominibus ex humilitate substerneret, mentis altæ judicio humana transcendit, gloriæque prætereuntis imaginem calcavit non inglorius. Non extinguetur enim in nocte oblivionis lucerna sanctitatis ejus, & benedicente illo, qui ponit humiles in sublimi, laudes ipsius enarrabit omnis Ecclesia Sanctorum.
[17] Flos censetur præcipuus ecclesiastici germinis, [Virginitatem illibatam conservavit;] decus atque ornamentum gratiæ spiritualis, læta indoles laudis & honoris, opus integrum atque incorruptum, Dei imago respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior portio gregis Christi, quisquis non mentis solum, sed carnis quoque puritate, beatarum mentium conditionem, antequam placide usurpet in cælis, hic fortiter æmulatur. Talis fuit Vir Dei, de quo nobis sermo. Florem nivei candoris suarum ab ineunte fasciarum ætate in finem usque integre retinens. Ut vero retineret, quam semel induit, armaturam pudoris nusquam deinceps exuit; circumduxit vallum verecundiæ, murum sensibus opposuit, qui nec oculos ejus in alia præter cælum transmitteret, nec admitteret alienos. Noverat bene, fidem, oculum, castitatem, non ferre ludum citra noxam. Noverat colorem hominis perfecti facile mutari, nisi quis contineat oculos a vanitate, pedes ab evagatione, manus a mollium contactu, cor a terrenorum desiderio. Totus proinde in eo fuit, ne quid in sensum ullum incurreret, quod adversaretur puritati, solitudinis amantissimus, & illis dumtaxat patere solitus, quos misericordia non erubesceret, neque præteriret verecundia. Et ne quis fidem historiæ aut temerarius elevet, aut rideat dissolutus, apponam, antequam hic desinam commemorandam Viri Dei in retinendo congenitæ puritatis candore solicitudinem.
[18] [quantam vero illius curam habuerit exemplo declaratur.] Invaserat matronam quamdam, genere æque ac moribus illustrem, sexui suo morbus vulgaris, intempestivum desiderium de propinquo videndi, & in mores Sancti curiosius inquirendi, quem non nisi fama, aut certe ex intervallo, dum ex suggestu ceteris emineret, fas erat oculis promiscuis usurpare. Itaque voti impotens venit ad portam conventus, formoso stipata comitatu, petitque a Viro sancto breve colloquium, & quidem, quo facilius impetret, obtentu confessionis. Monitus eo nomine per portæ custodem Vir Dei respondet, nihil minus quam se posse mulierculis impendere, aut personam, quam solam sustinebat prædicatoris, cum confessarii officio confundere. Institit vero illa magis, sive repulsæ insueta, sive secura Servi Dei constantiam vel sola importunitate prætensæ pietatis expugnatum iri. Et cessit quidem ille tunc ex parte importunitati, non tamen videndum se feminæ concessit. Vicinus enim portæ ipsam pessulo superinducto claudi imperat, ne plus, ultra quam audiri posset, pateret. Sic mulier cum totum vellet, vix vocem hausit; nec ipsam totam, quia intra obstantis parietis recessus pene suffocatam, quamquam jugulandæ levitati suffecit: nam magnifica illa solicitatrix primum intra se confusa, mox reversa ad cor, cui nonnihil illuserat, deinceps venerata est sincerius sanctitatem. Quisquis hæc leges puritatis amans, disce, ut claudas vas tuum, ne unguentum effluat, claude virginitatem verecundia loquendi, & abstinentia gloriandi. Etiam sub specioso prætextu spiritualis necessitudinis informia præcipitia latent; & ab incautis insidias pulcras sæpe contingit non prævideri prius, donec involvant.
ANNOTATA.
a Hic indicatur S. Antonius eremita, de quo Hieronymus in vita S. Pauli eremitæ sub finem ita scribit: Tunicam ejus sibi vendicavit (nempe S. Antonius) quam in sportarum modum de palmæ foliis ipse sibi contexuerat… diebusque solennibus Paschæ & Pentecostes semper Pauli tunica vestitus est.
b Si hæc tamquam metra a Beato composita sint, ut vult Skrobkovicius, satis patet, eum artis poëticæ non fuisse peritum.
c Hic sensus vitiosus est & vix intelligibilis, nisi forte ab amanuensi sit corruptus.
d Indicatur hic Nicolaus Sokolniki; qui si fuerit immediatus B. Simonis in munere concionatorio successor, certe plurima de illo scire potuit, & in Actis ac miraculis, quæ collegit, magnam fidem meretur.
CAPUT III.
Carnis maceratio, patientia & fortitudo in adversis.
[Necessariam in vita spirituali,] Tritum est in schola medicorum, omne dulce esse obstruendis impediendisque visceribus aptum; & curandis repletionibus amara pharmaca propinari, non dulcia: idem in Christi schola usuvenit, in qua oportet (inquit Hipponensis ecclesiæ decus,) ut intelligat homo, medicum esse Deum, & tribulationem medicamentum ad salutem. Solus in deliciis Salomon fuit, & ideo forsan corruit. Unde viri sancti, cum aliunde cessarent, ipsi sibi admovebant doloris instrumenta, hoc ipso non calamitosi, sed fortes. Evigoratur alta pace militum industria; sic, quotquot spirituali militiæ inserti, nisi fortibus pœnitentiis excitentur, languescunt. Nec fidendum carni, quantumvis se substernat animo. Si desinas ferire, subito insolescit. Asinum cogita, animal mite quidem & ad laborem natum, sed nisi stimulis cogas ad officium, negligit.
[20] Carnem sortitus erat moratam bene Sanctus noster, [carnis macerationem B. Simon summopere amat,] cui animus, non tamquam pars adhæsit, sed ut princeps præfuit. Carni tamen non fidit, cui a libertate ad interitum transitus facilis. Cogitabat illas apud magnum Augustinum cedros Dei, Ecclesiæ luminaria, duces gregum, qui dum minus timent, gravius labuntur. Apprehendit itaque disciplinam, ut non periret in via justa. Præcinxit cilicio lumbos suos, nec refibulavit aliquando, nisi quando superinducendum esset asperius. Humiliabat in jejunio animam suam. Punivit fletibus culpas, non quas in se deprehenderet, sed quæ displicebant in aliis. Non laudes, rem narro. Et ne per communia & generatim diffusa semper incedam, appono singulare.
[21] Erat in conventu senticetum, formicarum, pulicum, [& ideo pulicum aliorumque animalium aculeis se ultro exponit,] & hujus generis similium ferax, Purgatorium vulgo dicebant. Huc sæpius Vir sanctus clam ventitare, & postquam putredini dixit: Pater meus es tu, mater mea & soror mea vermibus; illis se detracta veste permiscere; imitatus consummatæ patientiæ speculum sanctum Job, qui non dispari indole deliciabatur in sterquilinio. Nisi quod iste vermes testa sive lapide radebat, noster concitabat in se. Et forte ille, cum linteum non deesset, petram potius adhibuit, quia in petra Christum (Petra enim erat Christus) oculis propheticis usurpavit: alter eumdem Christum, qui se non hominem sed vermem alicubi nominat, felicius inter vermes quæsivit, quia re ipsa tenuit, nec dimisit aliquando, ponendo ipsum ut signaculum, super cor suum, ut signaculum super brachium suum. Ipsius societate delinitus tot in unum coëuntium morsibus bestiolarum peti diutius sustinuit, moveri ne tantillum. Vibrabant illæ aculeos, ut ferirent; aperiebat iste os suum, ut pro illis Conditori laudem ferret.
[22] Cessantibus a morsu bestiolis, carni innocenti seu insuetis, [variisque modis corpus suum affligit.] seu parcentibus, superinducebat nodosum e funiculis tormentum: nec retrahebat fessam ictibus manum ante illud spatium, quantum psalmis, quorum apud pœnitentes usus, non perfunctorie percurrendis impendi vulgo solet. Sic ille, in mediis quoque sordibus, aram exstruebat puritati. In illa cor suum immaculatum charitatis excitato igne adolere; masculum orationis thus accendere: carne lacerata, velut mactata hostia, placamentum facere Domino solens. Petitus pia adulatione Fratrum, qui monebant, ut subinde indulgeret numquam quiescenti corpusculo, ille digito sepulcrum monstravit, subjiciens, nimium in eo quietis imminere corpori; interim redimendum esse tempus, neque cessandum a negotiatione, ut reportemus promissiones.
[23] [Beatus vir, quoslibet obtrectatores patienter tolerare solitus,] Magna hæc sunt quibus unam carnem domuit, majora per quæ dispersos varie animi motus compulit in ordinem; æqualis sibi semper, & cælo ultra nubes & supra ventos tranquillior. Nulli in ipso invidiæ turbines, nulla irarum fulgura, aut truces in vultu nebulæ, nisi quando concrescebat in pluviam doctrina ejus, aut fluebat ut ros eloquium ipsius. Lætis non insolescebat, inter adversa cogitabat neminem vere esse beatum, cui non incumbit patiendi necessitas: virtus enim in infirmitate perficitur. Quotquot omni seculorum memoria sanctitatis luce orbi fulserunt, iisdem alieni livoris umbra semper illusit; & vulgo, quo manus prorepere non possunt, linguæ audent. Ipsa Divinitas voces contra se audit, & sustinet. Neque Vir Dei hac in parte plus felix. Virtutes ejus, qui non ferebant, oderant. Et fortasse suorum murmur, familiare claustris malum, levius evenisset, sed exterorum quoque patuit conviciis. Multi mores ipsius innocentissimos sugillare, inediam, flagella in suspicionem trahere vanitatis, prædicandi gratiam non ad profectum audientium, sed alio flectere. Sed sicut nulla sagitta in solem cadit, quantumvis mille projicias, ita Vir Dei frustra est oppugnatus, nescius moveri.
[24] [quosdam ob devotionem erga nomen Jesu sibi adversanies,] Inter cetera, quibus Vir Dei præibat omnibus ad pietatem, fuit tenerrimus affectus ipsius erga tremendum nomen Jesus. Hinc quoties ex suggestu erudiebat ad justitiam populos, in fine sermonis idem nomen dulcissimum (quo altius infigeretur cordibus auditorum) ter diserta juxta ac devota voce, resumente populo, invocare familiare sibi fecerat. Materiam interpretationibus nacti, qui de pietatis profectu judicare aut facere eumdem rudes, rem ad præsides sacrorum deferunt, quasi oleret perniciosam novitatem. Monitus Vir Dei, ut in sacro amplissimi capituli Cracoviensis consessu compareret, sistit se concilio nihil minus cogitans, quam se impietatis aut erroris ad publicæ animadversionis censuram exigendi peti. Et ubi ante omnia, pro suo & Religionis more, advolutus pedibus cunctorum deprecatus est humiliter culpam, cujus non fuit capax: patres mox subjiciunt, non esse in obscuro vitæ & morum ipsius integritatem, displicere tamen sibi, quod rebus novandis studere videatur, usurpando in concionibus ternam absque exemplo nominis Jesus invocationem; cum exquisita privatorum pietas sæpius causam dedisse in Ecclesia factionibus & divisioni fuerit deprehensa.
[25] [egregie refellit,] His auditis Vir Dei, non suum, sed Dei honorem illa accusatione verti animadvertens, sui prorsus immemor, totus instar Heliæ in ignem, sed qualem suggerit cælum, abiit, & verbum ejus quasi facula arsit. O bone (inquit) Jesu! o suavissime Jesu! Quid est quod nomen tuum fastidio esse incipit, quod est dulce super mel & favum? Cur usurpari prohibetur, cum scriptum sit: Omnis qui invocaverit nomen Domini salvus erit? An non istud nomen coram gentibus & regibus & filiis Israël portare jussus est Vas electionis? Nomen (inquam) quod est super omne nomen. Quod Benjamin Christi a in suo, brevissimo quantumvis omnium, euangelico codice plusquam ducenties vicies repetiit. Cujus Doctor gentium in ipsa cum morte lucta tenax, jamque capite minor, ter Jesum dum nominat, tribus fontibus originem prodigiosam & inde nomen in Urbe celebre dedit. Quod denique quia in ore, dum viveret, habuit semper Deifer Ignatius, ideo postquam vivere desiit, in intimo cordis recessu aureis punctis tamquam stellis distinctum præ se ferre meruit.
[26] Fremat licet mundus, dicam quod sentio: Aridus est omnis animæ cibus, [& in suam sententiam adducit.] si non istius salutaris nominis oleo perfunditur: insipidus est, si non isto sale conditur: si scribas; non sapit mihi, nisi legero ibi Jesum. Si disputes aut conferas; non sapit mihi, nisi sonuerit ibi Jesus. Moriar ego; vivat Jesus. Jesus mel in ore, in aure melos, in corde jubilus b! In hunc modum disserente Viro Dei, intuebantur omnes vultum ejus, tamquam vultum angeli stantis in medio; deinde non exspectato suffragiorum censu, uno omnium ore pro vituperio plausum tulit; solicitatus præterea ad plura audendum pro gloria nominis sæpius nominati, numquam celebrati satis. Ceterum ut convitium sic laudes inferne non admisit, mirabili pugnantium affectuum temperamento, cujus constans sibi semper in vultu color fuit index.
ANNOTATA.
a Significatur hic haud dubie Joannes Euangelista, qui a Christo supra ceteros Apostolos dilectus fuit, sicut Benjamin super reliquos fratres.
b Hæc sunt verba S. Bernardi Clarævallensis abbatis.
CAPUT IV.
Iter Hierosolymitanum, reditus in Poloniam, conversatio cum piis viris, & zelus erga proximum.
Quasi omnem prorsus patientiæ virtutumque ceterarum materiam domi obviam exhausisset, [Hierosolymitanam peregrinationem,] egreditur foras Vir Dei, similis Euangelico negotiatori, quærenti bonas margaritas, & in una plus pretiosa subsistenti: quod ad scientiam Salvatoris & resurrectionis arcanum ingeniose refert sanctus Hieronymus, alii ad charitatem, sine qua nihil alicui prodest, quodcumque habuerit. Quantam vim amoris erga Deum & proximum collegerit intra se Servus Dei, vel hæc sacra, de qua nobis sermo, peregrinatio luculenter prodit. Charitas ad iter calceavit in præparationem Euangelii pacis pedes ejus, diu jam in publico non deprehensos. Amoris vehementia, a quietissima cælestium rerum consideratione mentem ægre abstraxit; & hæc ipsa corpusculum vix ossibus hærens, novis longi æque ac molesti itineris incommodis objecit. Ergo partim desiderio martyrii properat ad locum, ubi caput Martyrum pro iis, quos ut alteros se diligebat, animam posuit; partim spe lucri Christo faciendi animas, quarum interitus cordolium excitaverat in Viro Dei, transgreditur ad gentes.
[28] [adita prius cum socio Roma,] Scio multos corripi peregrinandi prurigine, sed fine non uno. Noster præter Dei gloriam, & proximorum ædificationem ad aliud respexit nihil. Hinc non solum Superiorum Ordinis, sed ipsius Verticis Ecclesiæ auctoritate & votis accingi ad iter meruit. Ante iter susceptum regulam Franciscanam, cujus fuit zelantissimus, memoriæ mandavit, ut si forte manu scriptam, quam semper secum habebat, sæpiusque lectitabat, sibi a Saracenis auferri contingeret, altera in memoria sculpta superesset, ad quam tamquam ad Lydium lapidem suas actiones exploraret. Comitem viæ adhibuit moribus suis non absimilem, & sanctitatis quoque opinione celebrem, B. Tiburtium Szrodanum a. Prius vero sanctitatis omnis arcem Romam, antequam Hierosolymam adire, officii necessarii duxit. Limina Apostolorum & Christi in terris Vicarium devote cum socio veneratus, ad adorandum loca, Christi sanguine purpurata, gressum movit.
[29] [nudis pedibus & sine viatico aggreditur,] Quidquid loci nos inter, Romam, & Palæstinam interest, nudis pedibus, viatico suffultus nullo, uterque emensus est; memores verborum Domini, qui parum existimavit, si tantum possessionem lautioris substantiæ discipulis auferret, nisi etiam peram ipsam acturo longum iter Apostolo sustulisset, & unius eum tunicæ singularitate, insuper calceamentorum interdicto mulctasset. Quanta porro toto sacri istius itineris decursu oportuit ipsos pati, dum Christum & hunc crucifixum inimicis crucis magno animo ubique prædicarent, & in ejusdem nomine (quod tantopere infidelibus cor sauciat) stipem necessariam corrogantes, alienum limen tererent, liberum cuique suspicandi sensum modestia ipsorum reliquit. Neque enim nobile istud par Fratrum, testem alium admisit suarum actionum, præterquam illum, cui patebunt cordis abscondita in die novissimo. Videor autem inter currendum audire concinentes: Benedicimus Regem cæli, qui perfecit pedes nostros tamquam cervorum, ut super excelsa statuat nos. Ah! Quando veniemus, & adorabimus in loco, ubi steterunt pedes ejus? Num quem diligit anima nostra vidistis? Indicate nobis, ubi pascit, ubi cubat in meridie? Fulcite nos floribus, stipate nos malis, quia amore languemus.
[30] [& post lustrata tenero affectu sacra loca] Sed ecce deveniunt tandem per casus varios in terram, cui benedixit Dominus, & post consalutatum reverenter Bethleemiticum præsepe, salutaresque cunas, montem, in quo Deus passus per unionem, cum per naturam non posset, humiliter adorant; inde ab ubere, hinc refecti a vulnere. Liquefiebat anima Viri Dei a multitudine prodigiorum, quæ fecit Altissimus in terra illa, non solum lactis & mellis in Filii Dei nativitate, sed sanguinis quoque a sacris ejusdem vulneribus divite. Et quamvis dudum mysteria vitæ & mortis Salvatoris altissime cordi impressa ubique circumferebat, tamen loci illius sensibili dulcedine delibata & degustata intimius, mirabiles tunc in ipso cælestis incendii effectus excitarunt. Jam ab eo momento vivebat ille non amplius ille, sed Christus in illo; plus solito Crucifixo suaviter commori, & corpus tamquam aliud a corpore sensibus orbum proferre in sublime visus, tam procul a terra, quam ipse propior mente dilecto, qui supra cælos. Omne opus ejus inusitata charitate arsit, sermo passione Agni & Sponsi rubuit, atque adeo omnis ejus conversatio videbatur esse in cælis.
[31] Spe martyrii, quod semper animo volvebat, præcisa sibi in Palæstina, [revertitur in Poloniam, tunc piis viris præcipue florentem,] serius in patriam, Dei spiritu impellente, revertitur. Redux Cracoviæ ingenti omnium lætitia exceptus est, præsertim [ab iis,] quos ipsi par vitæ innocentiæ & gloriæ Dei proferendæ studium, arctius devinxerat. Multos vero tales in ea tunc urbe (quæ ideo Pantheon seu omnis sanctitatis nidus audire meruerat) floruisse, non dissimulant privata diversarum congregationum diaria Vulgo tamen quinque attolluntur; non quod plures ejusmodi tunc abessent, sed quia jam latent. B. Joannes Cantius b S. Theologiæ doctor & celebris academiæ Cracoviensis professor, vir vitæ sanctitate, atque omni innocentia conspicuus, interque plurima miracula precibus & meritis ad Deum suis plurium mortuorum resuscitator magnificus. B. Suentoslaus c mansionarius B. M. V. in Circulo Cracoviensi ultimarum voluntatum exequutor, visionum cælestium contemplator ac perpetuum silentium in vita servans. B. Michaël d Ordinis S. Mariæ de Metro apud sanctum Marcum plurimorum miraculorum patrator clarissimus. Beatus Stanislaus e Casimiritanus Can. Reg. Ord. S. Augustini, Casimiriæ ad ædem Sanctissimi Corporis Christi plurimorum infirmorum curator, mœstorumque consolator proficuus. Et B. Isaias f Ordinis Eremitarum S. Augustini a morum, doctrinæ, & signorum gloria eruditis piorum calamis daturus semper materiam.
[32] Horum cælestium virorum necessario alloquio postquam ex itinere temporis aliquid impendit Vir Dei, [quibuscum paululum conversatus solitudinem elegit,] vix deinceps alicui patuit. Nam quamvis eorumdem sanctorum virorum jucundo aspectu frui sæpius cupiebat, Religionis instituta & cura rerum divinarum obsistebant. Animo tamen semper hæsit in admiratione excelsarum virtutum, quas in ipsis velut in exemplari, sibi omni conatu æmulandas proponebat. Non quod earum dives non fuerit, sed ut ab æmulatione sumerent robur. Itaque erga omnes benignus, sibi mutatus in crudelem, solitudinem religiosius coluit. Nihil austeritatis poterat ab aliquo excogitari, quod ille in se aut non prior exerceret, aut resumptum ingeniosa pietate, non plus sævire faceret. Vitæ tamen communis (quod quis jure miretur) inter exquisitas etiam pœnitentias semper tenax, quo majorem se abjiciendi in oculis omnium haberet opportunitatem. Vestis illi, qualis ceteris omnibus, quibuscum vixit, nec aspera nec culta nimis; ut sævientem aliunde in corpus vestis horror non proderet, & tamen vestis ejusdem lenitas durare quam mulcere aptior, præ se ferret paupertatis altissimæ arcanam majestatem. Est in magna veneratione ad hunc diem, quia virtus sæpius exit ex illa, rectoribus tenebrarum infesta, salutaris hominibus.
[33] [ita tamen, ut concionibus suis multos peccatores coverteret,] Porro non sibi dumtaxat ut prodesset solitudinem elegit, sed vires corporis & animæ pro salute Christicolarum libens exponebat, animarum zelotypia succensus, ne videlicet tam nobilis creatura, imagine Dei insignita, & Christi pretioso sanguine redempta, aliquatenus tetris obvoluta criminibus, nobili & amabili sponso Christo Jesu redderetur detestabilis. Unde verbi Dei pabulo ferventissimus reficiebat easdem sedulo. Et revera dicam; innumeras tartareis eruens faucibus animas, cælo reddidit per vitæ emendam: quandoquidem religiosi multi effecti, quorum nonnulli cohærentes ejus habitui adhuc extant vivi; quidam autem pœnitentiam agebant sub habitu seculari, sive alterius cujuscumque cœnobii, corde compuncti; & ejus admirandis prædicationum eloquiis, imo etiam divinis sacrorum exemplis morum, quibus apprime refulsit, profluebant plane saxosa plurium & arida corda in guttas lacrymarum uberes, imbre compluta cælesti, ab ejusdem ore sacro in eos manante; ac ipsa quoque carnalia seu mundialia in promptu devitata, Christo reddebantur firma charitate unita.
[34] [aliosque suis instructionibus ad eximiam vitæ sanctitatem adduceret.] Monstratur in archivo conventus Cracoviensis codex molis justæ, totus Viri Dei manu exaratus, in quo ejus ignita vehementer eloquia (nisi hominem homo penitus exuat) facile sentit, quicumque usurpat. Ceterum [ex] multis, qui ab ejus diserto ore pendebant & disciplina, tres maxime per traducem pietatis laudem famosi. B. Joannes Duklanus g, B. Ladislaus Gelnovius h, & B. Raphaël Prossovicius i. Singuli tantum isto doctore profecerunt, quantum postea ipsorum declaravit sanctitas, a fide Annalium, continua miraculorum serie, & conscientia gentis nostræ hominum exigenda. Eam separatis voluminibus includere frustra tentarunt nonnulli: nam semper occurrit, quod semper addant; Et dum hæc scribo properat ad finem BB. Joannis & Ladislai vitæ & miraculorum examen, auctoritate summæ Sedis in forma (ut vocant) probante institutum. Nec ambigitur, debitis brevi ab Ecclesia universali cumulandos honoribus, quos instar civitatum refugii, ecclesiæ Septemtrionales expertæ sunt pluries proficuos patronos. Sed de hoc felici ternario non plus, ne ex ejus causa alia dicantur, cujus omnia dicere propositum est nostrum.
ANNOTATA.
a Apud Waddingum, Arturum, Hueberum aliosque scriptores Minoritas frustra quæsivi, quis fuerit iste Tiburtius Szrodanus. Miror, eum hic Beati titulo honorari, cum in nullis Martyrologiis occurrat. Proinde doceant nos Poloni, an aliquem cultum habeat.
b Habemus varia hujus Joannis Cantii Acta & miracula, quæ ad diem 24 Decembris examinari poterunt. Refertur etiam inter Divos Poloniæ Tutelares anno 1617 Cracoviæ impressos. Interim scire cupimus, an ab immemorabili tempore cultum habuerit, vel de facto habeat.
c Cum hactenus non satis constet de hujus venerabilis viri cultu, de eo actum est inter Prætermissos ad diem 15 Aprilis.
d De hoc B. Michaële cognomento Godroyc egimus 4 Maii, tom. 1 istius mensis, pag. 552.
e Acta hujus B. Stanislai illustrata sunt in Appendice ad tomum 1 Maii pag. 779.
f Is est B. Isaïas Bonerus, de quo in Opere nostro actum est ad diem 8 Februarii.
g Ad diem 29 Septembris examinari poterit, an huic venerabili servo Dei, cujus causa Romæ aliquoties agitata est, tribui debeat nomen Beati. Vide Waddingum ad annum Christi 1484 a num. 25.
h Istius beati viri Acta & miracula fuse excusa sunt die 4 Maii, tomo ejusdem mensis primo a pag. 560.
i Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1468 num. 23 testatur, de Beatificatione illius actum esse in curia Romana. Sed cum nihil hactenus, (saltem quod sciamus) declaratum sit, decisionem Romanam exspectabimus, antequam ipsi Beati titulum tribuamus.
CAPUT V.
Spiritualia ejus monita, & pia mors.
Sermo est interpres mentis, & vulgo ex cordis abundantia os loquitur. Hinc cum gestis præclare dicta confunduntur, [Quamvis B. Simon raro loqueretur,] pari virium in animos capaces æstimatione. Informant præcepta, firmant exempla, digna utraque cedro, si ad virtutem. Non erant itaque citra injuriam prætereunda quæ ab ore Viri Dei hausta, ad nos usque transmisit accurata singulorum adnotatrix antiquitas. Quamquam beatus Simon plura in vita gessit quam dixit; imitatus gemin as omnis perfectionis ideas, Salvatorem scilicet, os suum in parabolis post triginta primum annos aperientem, & ejus gloriosam Matrem, quam non plus quinquies locutam produnt Euangelici codices.
[36] Murmur ad mensam multorum malorum fomitem, [tamen aliquot monita spiritualia acute proferebat,] ubi serpit impune, ita suaviter sustulit. Repetebat sæpius familiare sibi monitum. Frater cave, ne sis Prælatus, Coquus, Medicus; id est; ne tibi assumas partes Prælati distribuendo promiscue aliis, quod tibi assignatur; Coquinarii aliter condiendo; Medici oblata refutando, obtentu non boni nutrimenti aut saporis. Rogatus a quodam Fratre artem recte proficiendi in prædicationis munere, tribus verbis omnem acute involvit, subjiciens: Ora, labora, despera. Ora, Deum deprecando; labora, Scripturas volvendo; despera, arrogantiam declinando. Peste gravius Cracoviæ sæviente, cum plerique in Dei bonitatem vocibus blasphemis injurii essent, ille flagellum hoc Dei mitissime interpretabatur, vocando JUBILEUM ELECTORUM.
[37] Novitiorum, quando ipsis præesse contigit, ita explorabat constantiam. [& novitiorum constantiam miro modo explorabat.] Ardentes prunas nudis pedibus calcare unumquemque jussit. Qui titubabat, rejiciebatur; alacritatem qui præ se tulit, tamquam non indignus sancto sodalitio, inveniebat gratiam in oculis Viri Dei. Narrat P. Joannes de Komorowo a, unum e multis sic ad ignem examinatum, sibi vero familiaritate intimum; quod ubi ad nutum Viri Dei oblatos carbones pedibus præcox subjecit, quasi rosas aut violam pressisset, subito sensit mutationem dexteræ Excelsi, truci elemento delicias non suas ingerentis.
[38] [Peste per Poloniam grassante,] Frustra velociter currit, qui, priusquam ad metas venerit, deficit. Sic currite (inquit Apostolus) ut comprehendatis. Itaque ingressus semel consummatæ virtutis orbitam Vir Dei, non respexit aliquando retro, neque declinavit ad dextram aut ad sinistram, sed apprehendens justitiam, induit eam tamquam poderem honoris, & ideo in die agnitionis invenit firmamentum. Jam paulo ante innui de peste, Poloniam tunc pervadente. Densabantur ubique funera, citra ullum sexus, ætatisve discrimen. A quibus ipsa contagio procul, metus terrebat universos: eo quisque felicior, quo latuit plus. Sacerdotes sacris, sacra altaribus destitui, ad cumulum publicæ calamitatis accedebat.
[39] [beatus Vir luem in obsequio proximi contrahit,] Ceterum Vir Dei contumax adversum spes aut metus, cernens multam messem, operarios autem varie dilapsos, suscepit magno animo intermissam ab aliis, juvandi properantes ad interitum animas, provinciam. Infert se in mediam feralis illius incendii flammam, prædicat omnibus opportune, importune, annum Domino placabilem, clamat, nec cessat cum illo fideli Consiliario b: “Si reversi fueritis ad Omnipotentem, ædificabimini, & longe facietis iniquitatem a tabernaculis vestris, dabit pro terra silicem, & pro silice torrentes aureos”. Evenit autem, quod finito memorabili egregioque sermone celeberrimæ Octavæ Visitationis B. Mariæ suæ zelotissæ visitatus & ipse est a Domino, ulcereque pestilentico torquetur acerrimo super scapula sinistræ manus. Cui tanta inerat feritas ut quod de carne uno die rubrum videbatur, altero denuo superveniente, consumptum ab igne ulceris nigrefiebat. Cum tantum in corpus posset, animi immortalitatis gaudium jam delibantis constantiam, ne quidem attigit exquisitus adeo dolor. Hunc, quasi ad se parum pertineret, Vir Dei non tam non sensit quam contempsit; timidus, ne vel vivendum sibi adhuc esset, aut dolendum minus.
[40] [& S. Bonaventuram, tunc recenter inter Sanctos relatum, panegyri ornare frustra cupit.] Opportune sub id prorsus tempus pervagatus tota urbe rumor de Seraphico Doctore c universalis Ecclesiæ placito Divis recens adnumerato, auribus Servi Dei adlabitur. Pulchram is dedit materiam novo gaudio novisque votis Viro Dei. In alienæ sanctitatis elogio, suum jam decus intuebatur, & vitæ alias prodigus, vitæ inducias a Deo poposcit, quantum uni dumtaxat panegyri in laudem novi Sancti per ipsum cogendæ satis esset. Sed Deo ordinante aliter, fatalem horam imminere sibi Vir Dei sentiens, totum se iis pietatis exercitiis dedit, quæ mentem quantocius conjungerent suo primo principio, unde venerat. Moram faciente Sponso, differente scilicet præmium, quo cumulatius redderet, ille tanto plus arsit desiderio potiundi, quem solum dilexit; nec voluit consolari, quia nondum veniebat.
[41] [Dæmonem sibi apparentem fugat,] Dum sic in Christum de Cruce pendentem oculis defixis a cælestium contemplatione nihil prorsus remittit, monitus a suo curatore voluntatis Superiorum, reficeret modico cibo evigoratum corpus, in promptu esse piscem, quem ipsi solicita nonnullorum de ejus incolumitate pietas transmiserat, annuit, insolens non obsequi. Sed vix ori admovet oblatum piscem, videt illum, qui circuit quærens quem devoret, sub larva coquinarii piscem exsquammantis. Olfecit facile astum inimici ad turbandam quietem nihil sibi consciæ mentis plurimum intenti. Ergo intrepidus invehitur in spectrum illud: Vade (inquit) retro sathana, nihil in me, funeste, reperies. Si lautius solito epulari tibi videor, Majorum voluntatem in causa esse scito, non meam libidinem. Piscis iste non est gulæ irritamentum, sed obsonium obedientiæ. Quidquid Deus non est, mihi pridem sordet; ad hunc solum inquietum est cor meum, nec quiescet, donec perveniat ad eum. Dixit, & veteratorem in indignationem simul, & fugam dedit.
[42] Jam contemplamini mecum oculis mentis Virum Dei, [& ferventi desiderio ad cælestem patriam anhelans moritur,] (quia languor ursit) in accubitu asseritio, stramine modico instrato, colligentem membra, sed cujus humilitatis nardus cum regio accubitu suavitate certabat. Dulces gemitus, mellea suspiria, quia amoris & desiderii myrothecium illud cæleste absque intermissione efflabat. Veni, clamabat dilecte mi, & assimilare capreæ hinnuloque cervorum, veni & introduc me in paradisum gaudii æterni. In nidulo meo moriar, & sicut phœnix multiplicabo dies meos. Cupio dissolvi & esse cum Christo! Sic orans cælo, quæ fuit patria sua, quia virginitatis, proximus fit, sextoque die sui decubitus solvens vitæ debitum mortalis, terminum conclusit exiliatæ carnis: assumptusque e medio felix iste Domini Servus super pauca sibi commissa talenta fidelis, pergit super multa jam in ævum constituendus, pro suisque laborum conatibus ex tunc condigne repræmiandus, anno salutis millesimo quadringentesimo, octuagesimo secundo, sub die quinto decimo Kalendarum Augusti, sive feria quinta in crastino S. Alexii, hora quasi decima ultra citra.
[43] Videns qui moribundo adstitit Fr. Joannes Laicus Bohemus, [in opinione sanctitatis.] quod sic orans exspirasset, nec tam obierit quam cupidus migraverit ad immortalitatem, post dissuaviatum millies sacrum corpus, manicam vestis ejus dissuit, illique fragmento cultum SS. reliquiis peculiarem, religiose impendit: expertus porro non inutilem sibi eam esse pietatem (præveniri quippe ab eo tempore variis de cælo benedictionibus meruit) non prius de conceptæ semel devotionis affectu aliquid remisit, donec totum cum vita exuit.
ANNOTATA.
a In causa Beatificationis pag. 54 liber Ms. P. Joannis Komorowo dicitur constare foliis ducentis nonaginta septem, & finitus esse anno 1535. Sed cum antiquius sit Ms. Nicolai Sokolnikii, istud huic prætulimus.
b Hæc leguntur in singulari cap. 22 Job ℣ 23 & 24.
c In Actis S. Bonaventuræ die 14 Julii , illustratis tomo 3 ejusdem mensis, a pag. 830 exhibuimus ipsum Sixti IV diploma, quo Seraphicus Doctor catalogo Sanctorum adscribitur.
CAPUT VI.
Concursus populi ad B. Simonis sepulcrum, & publica ejus veneratio.
[Ad tumulum B. Simonis in choro positum statim tantus fiebat populi concursus,] Ad justa deinde properatum est, licet magnitudo nominis tanti moram longiorem poscere videbatur. Sed cum desiderium & communis omnium veneratio dimittere adhuc totum terris nollet, temporis calamitas eadem, quæ cœtus hominum coire in unum vetabat, pompam etiam funeris acceleravit. Itaque eodem die, quo decessit, in ecclesia sancti Bernardini penes Cracoviam, ubi pro tunc prædicatoris explebat injunctum sibi officium, corpus ipsius omni veneratione dignum ante majus altare præfatæ ecclesiæ contra medium, inter duos alios Fratres, merito certe præfulgidos; Fratrem videlicet Timotheum de Sylvano a ex una, & Fratrem Bernardinum de Zarnowiec b partibus ex altera terræ extitit commendatum.
[45] Funus quibus deducere integrum non fuit; ab his ex intervallo certatum votis, quæ cælo fuisse grata, exitus postea commendavit. Dies non plus quatuordecim a suo obitu effluxere, intra quos tres clericali nota insigniti, & jam animam ob pestiferam conceptam in visceribus luem acturi, votis ad Divum nuncupatis, simul cum decumberent, revaluerunt simul; & puer bis mortuus, toties reanimatus. Crevit cum tempore, non numerus tantum, sed magnitudo quoque prodigiorum, in quibus longo ordine recensendis accuratum nomenclatorem agit P. Nicolaus de Sokolniki c. Ad hunc cupidum talium remitto; ego promissi memor, ne ultra quam indicium dem eorum, quibus celebrandis pro merito par non sum, festino ad alia. Effundebatur non ipsa solum civitas, sed regnum universum ad venerandum tumulum ejus, cujus illustriorem portionem præmiserat in cælum peregrinatio nostra, quo prodesse ibi tantumdem posset, ut vellet. Et cum neque loci angustioris ambitus capere tantum concursum, neque tumultuantis populi preces inconditas, Fratres in choro Domino psallentes ferre possent, de transferendo inde sacro pignore in augustiorem templi partem ad sanctam Sedem referunt.
[46] [ut Fratres Minores, obtenia a Pontifice licentia,] Præerat tunc Ecclesiæ Innocentius VIII Pontifex maximus, apud quem innocentis vitæ Divi nostri & miraculorum ex fide publica recensita series, ad eliciendum primum sanctitatis fumum satis fuit. Preces inde Fratrum admissæ; Translatio decreta; Diploma desuper compositum in hunc, qui sequitur, modum: “Dilectis Filiis Vicario & Fratribus Ord. Min. de Observantia provinciæ Polonæ pro tempore existentibus salutem & Apostolicam benedictionem. Sacræ vestræ Religionis, sub qua devotum & sedulum exhibetis Domino famulatum, promeretur honestas, ut votis vestris, illis præsertim, per quæ divinus cultus augeri, & fidei Christianæ religio propagari valeat, favorabiliter annuamus. Vestris igitur supplicationibus inclinati, ut corpus Fratris Vestri P. Simonis Lipnicii, miraculis coruscantis, in choro ecclesiæ conventus vestri sepultum, propter quod concurrente multitudine Christi fidelium utriusque sexus ad dictam ecclesiam, pro implorandis divinis auxiliis intercessione prædicti Patris sepulti, de diversis partibus confluentium, in horis Canonicis recitandis non modicum sicut accepimus, recipitis detrimentum, & devotiones vestræ minuuntur; de choro ecclesiæ hujusmodi, in quo sepultum jacet, ad alium locum ecclesiæ ejusdem decentius & convenientius, noctis tempore vel alias clandestine absque pœnarum seu censurarum ecclesiasticarum incursu transferre, & in loco decenti & honesto, sicut profertur, reponere possitis, tenore præsentium licentiam elargimur. Non obstantibus quibuscumque aliis ordinationibus Apostolicis in contrarium facientibus. Datum Romæ apud S. Petrum sub annulo Piscatoris XII d Julii anno Domini MCCCCLXXXVII, Pontificatus nostri anno tertio.”
Hieronymus Baldarinus.
[47] Celebrabatur Cracoviæ conventus provincialis Fratrum, [corpus ejus alio transferre coacti fuerint,] quando expetitum tantopere rescriptum ab Urbe venit. Pervasit vero simul animos omnium incredibilis oblectamenti spiritualis sensus, suprema Sedis sanctæ authoritate ad vota publica se demittente. Jam plus ab eo tempore licere sibi rata multorum hactenus timida pietas, omnes in ornando Sancto nimios esse contendebat. Sed obstabant Fratres, ultra Apostolicarum litterarum elogium amplioris venerationis obsequia, populo nequidquam flagitante, non admittentes. Ergo solis Fratribus monumentum intrantibus, sublatum est inde reverenter corpus sacrum, &, iisdem Fratribus succollantibus, in augustiorem, ubi & nunc visitur, loculum transportatum.
[48] Eminet supra lapidea statua, & pro versibus, [ubi præter novam inscriptionem,] quos vetus historiographus e narrat, substituta recentior inscriptio. Ad Opt. et Max. Dei laudemet gloriam Mausoleum istud dedicatum est, B. Simoni de Lipnica, viro utique ante omnia in Ordine Minorum religiosissimo sanctissimoque; deinde vero augustissimi nominis Jesu prædicatori ferventissimo, tum vita ac præcipue virginali castimonia integerrimo, denique innumerabilium pene prodigiorum singulari prærogativa longe lateque clarissimo. Migravit e vita anno Domini MCCCCLXXXII.
[49] Ceterum cum ad ejus sepulcrum vere gloriosum numquam deessent, qui vota sive pro acceptis beneficiis exsolverent, [& varia publicæ venerationis indicia,] sive pro novis nuncuparent, solito tamen major turba de civitatibus confluebat semper, die in orbem redeunte, qua non ambigitur, dilectus Deo & hominibus B. Simon pompa triumphali cælum invectus. Solenne statim ab eo tempore Fratribus, cum thure, floribus, cera, cineri sacro reverenter assundi, votisque vota trudere. Dulce undique murmur, & exaltationes Dei in gutture omnium, quod beneplacitum esset Domino in Servo suo, & quia exaltavit mansuetum in salutem. Retinens in hunc diem pulcri moris tardior Fratrum ætas resumit religiose vota & SS. sacrificia sub honore Triadis Sanctissimæ, ad quæ ipsis seria Majorum pietas prætulit facem.
[50] [exstat una,] Extat præterea binum orationis exemplum tumulo sacro appensum, quod ævi illius sinceritas ad conciliandum Divum populo proposuerat. Et quia mihi quoque pie conciliandus est, quod ejus amplissimas virtutes intra unius alteriusve chartæ angustias cogere fuerit fiducia, utrumque non ore tantum, sed stylo quoque exprimo, antequam desinam:
O nova lux Poloniæ,
Clarum sidus Cracoviæ,
Fervens verna tu Mariæ
Summæ Matris clementiæ.
Florens rosa munditiæ
Felix proles Simon pie
Francisci Observantiæ;
Fer Beate præsidium,
Tandem cæli nobilium
Fac consortes nos civium.
℣ Precare Deum pro nobis beate Simon.
℞ Ne nos devincat callidus dæmon.
ORATIO.
Da quæsumus, omnipotens & misericors Deus, ut B. Simonis confessoris tui præclara nobis merita proficiant, & tua gratia, quam precamur, nos dignos efficiant, in qua firmati, tuæ gloriæ simus adnumerati. Per Christum, &c.
[51] [alteraque oratio, qua B. Simonis intercessio imploratur.] ORATIO ALIA. Felix beate Simon; qui jam transisti hujus mortalitatis fluctus, & pervenire meruisti ad portum perpetuæ quietis, securitatis & pacis; securus & tranquillus, semperque festivus atque gaudens es; obsecro te per tuam charitatem, qui securus es de te, solicitus esto de nostra multiplici miseria. Per ipsum te rogo, qui te elegit, qui te talem fecit, de cujus pulcritudine jam satiaris, de cujus immortalitate jam immortalis factus es, & de cujus beatissima visione semper gaudes; esto jugiter memor nostri, subveni nobis miserrimis, qui adhuc in salo hujus vitæ circumstantibus agitamur procellis. Tu porta pulcherrima, qua in magnam surrexisti altitudinem, adjuva nos vile pavimentum longe inferius. Da manum, o Minorum decus, & erige jacentes super pedes, ut convalescentes de infirmitate, fortes efficiamur in bello; intercede & ora constanter atque indesinenter, pro nobis miseris multumque negligentibus peccatoribus, ut per tuas orationes tuo sancto consortio conjungamur. Sumus namque valde fragiles & nullius virtutis homunciones, animalia ventris, & carnis mancipia, in quibus vix aliquod virtutis vestigium apparet. Et tamen sub Christi confessione positi ligno Crucis ferimur navigantes per hoc mare magnum & spatiosum, ubi sunt reptilia, quorum non est numerus, ubi sunt animalia pusilla cum magnis; ubi est draco sævissimus, semper paratus ad devorandum; ubi sunt loca Scyllæ & Charybdis, & alia innumerabilia, in quibus naufragantur incauti, & in fide dubii. Ora Dominum, ora piissime, ora B. Simon, ut tuis precibus meritisque adjuti, salva nave, & integris mercibus, pervenire mereamur ad portum perpetuæ salutis & continuæ quietis. Amen.
ANNOTATA.
a Is fuit artium magister, virtutibus & scientia illustris, ut tradit Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1483 num. 10.
b Waddingus loco proxime citato illum appellat Bernardinum de Parnovia; sed nos Polonis, nominum vernaculorum peritioribus, magis credimus.
c De hoc scriptore egimus in Commentario prævio num. 25, & promisimus, nos miracula ab ipso collecta huic Vitæ subjuncturos.
d In ecgrapho, ad me ex Polonia misso, huic diplomati subscribitur dies 17 Julii, & secretarius subnotatus vocatur Hieronymus Baldacinus.
e Significatur Matthias Michoviensis, de quo aliqua diximus in Commentario prævio num. 19, & versiculos ab ipso relatos exhibuimus num. 12 ejusdem Commentarii.
EPILOGUS.
Habes, pie lector, pauca ex multis, de vita & meritis gloriosis B. Simonis Lipnicii. Fuit olim historia ejusdem argumenti diffusior a; [Auctor dicit, se ex iis monumentis quæ supersunt, B. Simonis Vitam collegisse;] sed fuit. Nunc præter defrustati voluminis reliquias occurrit nihil. Quisquis invidit totum, aut servavit male, næ ille in sanctos manes & nos simul injurius. Nostra hæc cum leges, cogitabis, quomodo si inveniatur granum in botro & dicatur, Ne dissipes illud, quoniam benedictio est, ita hic prorsus evenisse. Plurima olim in vita & moribus Servi Dei observata celebrataque cum essent, sola tamen hæc evasere temporis calamitatem, ceu in vinea grandinata botri aliquot dispersi feliciter. Scio, non omnibus placere notas & compendia; sed neque mihi studium placendi omnibus. Unus mihi pro mille satis, de quo scribo, cui scribo; ultra, ne quidem votum.
[53] Ceterum licet non dubitem ad hoc, ut Sanctus habeatur quis apud homines, [sed prætermisisse ejus miracula,] in Ecclesia militante duo esse necessaria, virtutem nimirum & veritatem signorum, merita videlicet & miracula, ut hæc & illa ab invicem sibi contestentur, cum nec merita sine miraculis, nec miracula sine meritis plene sufficiant ad perhibendum inter homines sanctitatis testimonium, frustra tamen hic a me miracula exspectes. Singulare hæc poscunt volumen, dum sine modo & numero nova novis quotidie succedunt. Stellas in firmamento, si potes, numera prius, aut in sole atomos; deinde nostrum verecundum damnabis ea in re consilium,
[54] Quamquam fuere, qui plurima conjecerunt in sua diaria, [quæ ab aliis fuse scripta sunt;] & quidem pleraque per inquisitionis non perfunctoriæ facem jam explorata. Antequam tamen ab Apostolicæ Petræ velut lydii lapidis exactiori trutina vim plenam colligant, præconium eorum publicum differre tantisper placuit, præsertim uno ex adnotatis supra scriptoribus, me hac cura fere absolvente. Sic autem ille in fronte sui libelli. “Quamquam, ut verum fatear, signa non faciunt Sanctum principaliter nisi aliqualiter & consecutive sanctitatem protestentur, & declarent infuisse, præsertim cum tot tanta ac talia sint, quod in eorum consideratione mens expavescat humana, virtutem Dei in Sancto ejus admirata. Equidem Joannes Christi Jesu dignissimus præcursor, ut & multi ceteri, signum fecit nullum. Ergo non est Sanctus? Absit hoc a veris Christicolis. Sensualitati tamen istorum faciendo satis, qui dicunt, signa nostra non vidimus, jam non est propheta, id est, verus Frater minor & Christi fidelis imitator qui prophetat, id est, viam rectam & securam in regnum cælorum demonstrat exemplis sanctis & salutaribus doctrinis, aliqua benignitate Dei omnipotentis meritisque Virginis gloriosæ Mariæ nec non servi sui Simonis beati mirabiliter patrata, ac varie pro laude hujuscemodi Viri, præclarissimique Primicerii sacrosanctæ plantulæ religionis novellæ consignabo. Nam benignissimus Dominus faciens mirabilia magna solus, qui hunc in vita virum spectabilem prærogativis meritorum effecerat insignem, post mortem nihilominus multo præstantius effecit clariorem b”.
[55] [e quibus tamen aliqua in genere enumerat.] Persequitur deinde singula longo ordine. Hunc consulat, qui menti pie curiosæ ab ipso fonte embamma vult: incurrent enim in oculos sensusque ejus: Decem vere mortui vitæ restituti. Feminæ animam agentes (ex difficili partus occasione) viginti octo erectæ. Pestilitatis tempore septuaginta novem de morte, nidum in ipsorum corporibus statuente, triumphantes. Viginti quatuor hydropem, viginti sex febrim qui exstinxerunt aut profligarunt. Ab exquisito capitis dolore & vertigine ad usum rationis conversi viginti septem. Tres muti, quibus redintegrata loquela. Cæci tredecim, quibus, repulsa cæcitate, reluxit dies. Octo de gravi tribulatione & discrimine prodigiose erepti. Energumeni plures (fremente inferno) emancipati facilius, quam essent occupati. Sed ista numeret, cui Altissimi gratiam infinitam coërcere certo numero audacia. Fidem imploro omnium non hujus solum urbis, sed regni universi incolarum, quod morbis sonticis, vel quorum feritas omnem ingeniis artem eripit, ex solo pallii & chordæ Divi nostri contactu remedia promiscue quærantur. Nec ulli, modo rite expietur, pietas hæc frustra esse solet. Plurimum se debere communi omnium Patrono fatentur singuli, & beneficii memores, tabulas varii, ut metalli ita & pretii, gratiæ consecutæ indices, conceptis ex pietate votis certatim suspendunt. Quibus & ego hanc meam appono pennam, plus quam erat par, pietate plausum posthabente, ausam, ductu & auspiciis ejusdem Thaumaturgi nostri, quem recte quisquis invocavit, confusus non est.
ANNOTATA.
a Sokolnikius, cujus compendium in Commentario prævio protuli, ibidem num. 30 testatur, ejus Vitam fusius scriptam fuisse, quæ jam aut periit aut latet, sicuti hic Skrobkovicius satis indicat.
b Iste est prologus, quem Sokolnikius miraculis præfixit, ut mox videbimus.
MIRACULA COLLECTORE NICOLAO SOKOLNIKIO ORDINIS MINORUM
Ex Ms. Cracoviensi, quod anno 1724 ad nos transmissum est.
Simon de Lipnica, Ordinis Minorum, Cracoviæ in Polonia (B.)
BHL Number: 7758
EX MS.
PARS PRIMA.
Prodigiosa beneficia, quæ B. Simon de Lipnica patrocinium suum implorantibus præstitit anno 1482, quo obiit.
SECTIO PRIMA.
Quamquam autem (ut verum fatear) signa non faciunt Sanctum principaliter, nisi aliqualiter & consecutive sanctitatem pertestentur & declarent infuisse a, præsertim cum tot, tanta, ac talia sint, quod in earum consideratione mens expavescat humana, virtutem Dei in Sancto ejus admirata. Equidem Joannes, Jesu Christi dignissimus præcursor, ut & multi ceteri Sancti, signum quidem fecit nullum: ergo non est sanctus? Absit hoc a veris Christicolis. Sensualitati tamen illorum satisfaciendo, qui dicunt: Signa nostra non vidimus, jam non est propheta, id est verus Frater Minor, & Christi fidelis imitator, qui prophetat, id est viam rectam & securam in regnum cælorum demonstrat exemplis sanctis, & salutaribus doctrinis, aliqua benignitate Dei omnipotentis meritisque Virginis gloriosæ Mariæ, nec non servi sui Simonis beati mirabiliter patrata ac varie pro laude hujuscemodi Viri præclarissimi, primiceriique sacrosanctæ plantulæ nostræ Religionis novellæ consignabo.
[2] Nam benignissimus Dominus faciens mirabilia magna solus, qui hunc in vita virum spectabilem prærogativis meritorum effecerat insignem, post mortem nihilominus prodigiis multo præstantius effecit clariorem; & quidem, ut pater misericordiarum, Deus ipse totius consolationis voluit pestis funestæ afflictum deterrima strage falceque horrenda populum, quæ sub illa tempestate Cracoviæ ceteris ac civitatibus oppidis & villis partibusve illi adjacentibus sæviit in homines furibunde, hoc fideli servo suo Simone, quem præ ceteris dilectum ex multis delegerat unum, salubriter consolari, dans eumdem largum ægris medicamen, mœstis pium solamen, sanis dulce recreamen, atque omnibus ipsum fideliter & devote præsidio acclamantibus suis in cunctis opportunitatibus (saluti utique talium non absonis) beneficum sublevamen: quod potissime & principaliter tres quidam adolescentes clerici in se experti recognoscuntur. Hi namque altera statim comparente hebdomada a felici hujuscemodi Patris commigratione, principalissime, quasi tres illi pueri in camino ignis ardentis, Dominum laudavere de beneficiis, meritis B. Simonis ipsis elargitis, dantes etiam bonum sanctitatis testimonium atque magnitudinis ipsius coram Domino judicium, ut in eo quoque comprobaretur illud Ambrosii dicentis: Quoniam oportet Sanctos & ab his, qui foris sunt, habere testimonium.
[3] Prædicti igitur adolescentes, gravissima pestis infirmitate detenti, & jam fere agonizantes, quorum unus pro horrore doloris in eum vigescentis per aliquot tempora insensibilis ac tremulus in membris extitit omnibus; matrona vero quædam nutrix & custos eorum in hospitali, conditione sui status, soror tertii Ordinis sanctissimi Francisci, compassa cruciatibus eorumdem, posteaquam de morte patris resciverat Simonis, cum devotione, qua majori potuit, de misericordia Dei confidens, atque beatæ Mariæ Virginis adjutorio, præfatique Patris suffragio eosdem ad sepulcrum ipsius prima devovit: qui statim cœperunt melius habere in suis infirmitatibus. Videns autem hæc illos tandem non mediocriter sublevatos, narransque factum eisdem, admonebat, ut quanto celerius votum ab ea missum ad prædicti Patris sepulcrum solverent bono modo. At illi non ingrati, talia audientes, vota sua solennius perfecerunt, veneruntque sani per Dei gratiam vota solventes cum candelulis devoti, beato Patri Dominoque gratantes. Quos frater Leonardus de Sadecz, pro tunc guardianus præfati loci Cracoviæ, magnæ profecto maturitatis vir, advocans patres & fratres loci illius, quam plures potuit, pro illa hora de hac re examinavit fideliter. Illi vero humiliter & cum lacrymis supradicta latius efferentes ore proprio affirmabant, se sanos fuisse per Dei gratiam & patris Simonis merita.
[4] Item quædam pistorissa b, cognomento Habona, lethali fatigata infirmitate, quodam die dominico semiviva jacens, patrem Simonem cum alio fratre vidit in visu quasi ad se venientem; quem intuita obnixius deprecabatur, pro se orationem fieri in sermone ad populum: cui prædictus Pater nihil respondens, sed manum capiti ejus, ut ei videbatur, imponens evanuit. Illa autem ad se rediens sanam se reperit votum mox mittens, sepulcrum ejusce Patris cum cereo visitatura, perfecitque tandem hoc ipsum magis grata.
Item domina Barbara relicta, cognomine Bobrowa, matrona famæ optimæ, afflicta gravissimo dentium dolore, emisso voto ad patrem Simonem ejusque tumbam, confestim sanitatem recepit.
Quidam etiam Joannes, arte carpentarius, contortus ægritudine febrium cum caloribus per unam septimanam, facto voto ad sepulcrum præfati Patris, illico sanatur votum solvens cum candela.
Item quædam vidua de Cracovia, vehementissimo capitis pressa dolore, spondens votum Patri beato, mox pulso quovis dolore, recens signum cereum super sepulcrum ipsius reliquit.
Quidam Martinus clericus de Slupeza c dolorem capitis incurrens maximum, ut votum emisit nudipes sepulcrum Patris aditurus, statim convaluit, solvens quod voverat. Item Elizabeth virgo de Cracovia, filia fabri calcarium, quæ perpessa apostemata mortifera, postquam recommendata fuit beato Simoni, sanitatem recuperavit, votum complens cum cereo.
Item Stephanus tabernator & braxator dolore pedis acerbo prægravatus, ut primum votum beato emisit Simoni, salvus exstitit, signum e cera relinquens ad tumbam præfati Patris: cujus etiam filius, medicus arte, dolorem oculorum patiebatur vehementem, devotus ab eodem Stephano, liberatus a dolore permansit.
Item Catharina Droskowa de suburbio Cracoviensi quadam nocte in infirmitatem inciderat sævissimam, sic ut mori videretur; cui sic afflictæ in mentem venit, ut, sepulcrum patris Simonis si visitaret, sanaretur. Quæ cogitationi assentiens, votum vovit tumbam aditura, & illico sanata erat, explens promissum die comparente nudipes cum cereo.
Quidam scholaris, nomine Michaël de Lutostom juxta Lioza, morbum perpessus pestilentiæ in manu sinistra, & votum fecit patri Simoni, ipsumque persolvit, & ab eo salvatus est.
Item Catharina relicta, cognomento Panazkowa, de platea S. Stephani Cracoviæ, dolore capitis similiter & oculorum interius anxiabatur, ita ut præ dolore vehementi videre non poterat. Quadam itaque vice admodum aggravata dolore vidit patrem Simonem, quasi ipsam alloquentem in hunc modum: Quid inquit tecum agitur, & quo indiges? Cui illa: Dilecte, ait, Pater ora pro me anxia Deum, ut sanitate perfrui merear. Et ipse ad eam: Crastina die meum visitabis tumulum, & sanaberis; & statim ab ea disparuit. Illa vero mox votum iter actura spondens ad ipsius tumulum sanata est solvens votum cum cereo.
[6] Item Stanislaus villicus cum Dorothea conjuge sua de Dæbnik, villa juxta Cracoviam, gravissima pestis infirmitate decumbentes, consilio cujusdam dominæ præsidio patris Simonis se humiliter sanaturi commendaverant, ac subinde obtinuerant petita desideria meritis dicti Beati, offerentes in voto duo lumina proceræ altitudinis diversique coloris, & duas gallinas.
Domina Christiana de Cracovia, alias Niklosowa, citra partum constituta, molestum apostema in pede subortum patiebatur, ac demum apostematis causa dolore capitis durius constricta vix de se parum quid scire videbatur: cumque votum pollicitans limina patris Simonis [adire] proposuit, valetudini pristinæ restituta erat. Obtulit ergo in voti solutionem & signum pedem cereum atque verticem.
Stephanus quidam civis Cracoviæ de platea S Nicolai cum sua consorte Agnete, alias Sclachcina, cum parvulo etiam puero valida erant percussi infirmitate. Vir quidem tribus apostematibus obvolutus erat; uno sub ascella sinistræ manus d, altero sub mento, tertio circa costas; mulier autem corrosiones ventris patiebatur mirabiles, sic quod ambo morti dispositi communicaverant, ut veri Christiani. Demum ex consilio devotarum quarumdam mentium, votum Deo Patrique beato spoponderunt, & confestim sanati sunt, venientes ad sepulcrum viri prædicti cum candelis pariter.
[7] Item Anna Bartossowa de platea S. Annæ Cracoviæ, existens in sermone ipso die Assumptionis Virginis Mariæ in ecclesia S. Francisci ad Conventuales, subito opprimitur gravi ægritudine, ita quod insensibilis pene effecta, exanimis videbatur. In qua sic permanens & in domum delata suam, nec meminit, quod dominici corporis Sacramento erat procurata. Cui sic afflictæ menti ejus spiritus quidam illabitur de voto faciendo ad quempiam Sanctorum pro recuperanda sanitate. Ei autem ita titubanti; an videlicet ad S. Mariam in Czestochowa e, sive ad S. Crucem Montis Calvi f, an ad patrem Simonem se debeat devovere, inspirat Spiritus ille bonus, ut ad Patrem prænominatum se promittat accedere cum lectione Missæ, sperans firmiter se adepturam pristinam sanitatem integram: vixque medium unius horæ erat a voto dilapsum, cum ipsa plene sanitati restituitur. Quæ sana recensque infra Octavam dicti festi die dominico, ut Deo Patrique beato de beneficiis gratias redderet, veniens, hoc ipsum accito patre Anastasio, pro tunc præsidente loci, in quo requiescit corpus prædicti Patris beati, pure, ut secum gestum est, enodat ac pro Missa petit; ipse vero (ut prudens) assumpto secum altero Fratre optimi utique meriti, Mathia de Skowina mature rem gestam ab ea exquisivit ad laudem Dei omnipotentis.
[8] Item tres scholares in studio Cracoviæ constituti, omnes ulceribus pestiferis usque ad mortem decumbentes correpti cum per nutricem eorum (quæ mater hospitalis fuit in quo jacebant) erant ad tumbam patris Simonis devoti, sani euntes vota perfecerunt, nomina ac locum nativum infirmitatesque suas patri seniori eos percunctanti manifestaverunt. Quorum primus Joannes de Laczyca, secundus Joannes de Kaliss nominabatur. Tertius etiam de Laczyca; hic utique etsi minus plene tunc sanus fuit, mirabiliter tamen convaluit: nam, referente nutrice eorum, pluries agonizabat: & quam primum per eamdem fuit devotus, convaluit, vivensque venit ad monumentum, [&] votum solvit.
Item Margareta Pawlowa, de platea S. Nicolai Cracoviæ carnificissa g, dolorem colli patiebatur durissimum, non potens aliquantisper caput movere fere per integram septimanam: cumque fama celebri patris Simonis audita, fuisset illi devota Virginique Matri, sanitatem recuperavit.
Similiter & domina Barbara, de S. Stephani platea dictæ urbis, languescens in omnibus membris trepidabat, moxque, ut votum sæpe memorato Patri pollicita erat, sana extitit.
Michaël quidam de Swizcimictz, villa adjacenti Skowina, detentus pestilentica infirmitate, cum fortius ea premeretur, emisso pacto Simoni beato, sanus cum viva oblatione votum explevit.
[9] Item domina Anna quondam Girzykowa civis Cracoviensis, cordis tædium passa vehementissimum, quod quidem hoc modo inciderat: nam huic, viro adhuc superstite, cum multæ opes essent, ipso tandem mortuo, vix unus (ut referebat eadem) obolus in domo remansit, balteis ceterisque rebus magni ponderis exceptis. Videns autem quod sepulturam viro suo quo perficeret debitam non haberet præter res magni pretii, quas invadiare h nolebat, de defectu pecuniæ conquerebatur. Tandem sic tristis ad doctorem Clementem prædicatorem Polonorum ad S. Barbaram Cracoviæ accedens consilium super eventu petiit, virumque orationibus suis mortuum commendavit. Qui postea in ambone juxta morem existens virum ipsius communi orationi populi adstantis in sermone recommendavit: Orate, inquiens, pro anima bonæ memoriæ Girzit, qui in magna paupertate decessit. Quod audiens domina supra memorata nimium turbata erat, eo quod pauperem virum ipsius nominabat. Unde & multi alii id ipsum audientes more detractorio illi illudebant, quod sic virum post mortem commendaverat, utique olim locupletem. Ex hac igitur fama undique vulgata pauper domina & mœsta tædium incidit vehementissimum, ita ut cor ejus rumpi præ dolore videbatur; imo dicebat illachrymans: Nisi, inquit, beatus iste Pater adjuvisset me, in hac vice omnino aliquid mali incidissem. Sed ego misera confidens in meritis ipsius, flexis poplitibus rigans genas lacrymis, voto misso ejusce patrocinio sum suffragata, attulitque pro voto cor de rubra cera.
[10] Item Michaël studens almæ universitatis Cracoviensis, natu de Miedzyrzye, cum infectus gravatusque esset diuturna pestis funestæ ægritudine, ac tandem a quadam matrona persuasus de voto patri Simoni faciendo, ipso misso, meritis ejusce fideliter sanus extitit.
Item Dorothea ancilla, alias coctrix hospitissæ scholarium, nimis rigida febrium quartana torquebatur; cumque a sua domina almo Simoni fuisset devota, ab hac salva est.
Dominus Thomas civis Cracoviensis cum sua conthorali domina Dorothea atque pueris eorum, afflicti pestis gravissima infirmitate atque per parentes pro se & eorum pueris (specialiter tamen pro uno illorum qui tribus vicibus jam agonizabat morboque etiam caduco fatigabatur) voto ad limina beati patris Simonis emisso, curati sunt, & eodem die cum devotione cum pueris, cereisque protensæ quantitatis vota sua perfecerunt.
Item Anna vidua alias Szezepanova de Bwierzynice percussa ægritudine pestilentica nimis gravi, ut etiam de vita jam desperaret, poscens præsidium almi Simonis incolumis recensque sanitati pristinæ restituta est.
Quædam etiam Anna Polenezyna de Cafimiria, uxor piscatoris, filium suum parvulum, infirmitate valida laborantem, patri huic Beato devoverat; qui ad votum matris sospes illico remansit: post hæc, matre sua præfata votum promissum implere non curante, iterum & acrius recidivat i; quem ipsa devotis genibus flexis ad limina patris Simonis promittens, ad puerum jacentem nimisque afflictum manus porrexit: Veniamus, inquiens, charissime in S. Bernardinum ad tumbam patris Simonis. Et ecce puer ille confestim, velut e somno expergefactus, matri manus tetendit, nec amplius jacere aut sedere, voluit, donec secum mater ad tumbam beati Viri deveniret.
ANNOTATA.
a Auctor vult significare, ni fallor, quod miracula a viventibus patrata, non præbeant certum sanctimoniæ indicium: nam quæ intercessione alicujus Sancti post mortem fiunt, sunt indubitata sanctitatis signa, ut ex aliis docet Felix Contelorius in Tractatu de canonizatione cap. 19.
b Pistorissa hic idem est quod Latine pistrix; sed ejusmodi voces barbaras deinceps non explicabimus, nisi sensum reddant dubium aut obscurum.
c Martinus Zeillerus in Germanica Poloniæ descriptione pag. 95 vocat Slupeciam, dicitque sitam esse in palatinatu Sendomiriensi ad radicem Montis Calvi. At ne nimium excrescant hæc Annotata, similium locorum descriptionem deinceps omittam, tum quia in mappis geographicis passim occurrunt, tum quia plurima ex iis explicata sunt in Actis S. Stanislai episcopi Cracoviensis & martyris, quæ ad diem 7 Maii illustravimus.
d Puto, quod Sokolnikius ascella sinistræ manus voluerit significare axillam sinistri brachii.
e Czenstochova est oppidulum Poloniæ Minoris ad Wartam fluvium in confinio Silesiæ situm, & miraculosa Deiparæ imagine inclytum, ad quam plurimæ instituuntur peregrinationes. Vide Dlugossum lib. 1 Historiæ Polonicæ col. 33.
f Cromerus in Descriptione Poloniæ agens de Polonici soli cælique qualitatibus hunc montem sic describit: In meditullio vero Minoris Poloniæ Lysecius est, quasi tu dicas calvum sive calvastrum, in quo monasterium est sanctæ Crucis nomine lignoque celebre.
g Carnificissa, id est uxor lanionis, aut mulier, quæ vendit carnem: sic etiam carnifex hic sæpe ponitur pro lanione, quod semel monuisse sufficiat.
h Invadiare hic idem est quod Latine oppignerare, sicut ex sensu satis colligitur.
i Recidivat hoc est in eumdem morbum recidit; quod verbum in hisce miraculis sæpius recurret.
SECTIO SECUNDA.
Quid referam ausculta: nam Zophia biennis [filia] Nicolai telæ textoris de Tarnow ludens pueriliter in via serpebat, qua permissione Dei, quadrigam tribus equis trahentibus desuperque tribus actualibus cerevisiæ cohærentibus contigit vehitari; una autem rota dicti currus (auriga improvido) subacto puellulæ collo illud moleste pertransiit. Unde illa mox capitis collique tumorem incurrit pergrandem, exhalatumque * e vicino præstolans semiviva recipitur ac emortua. Unde quibusdam duobus Fratribus Minoribus de Observantia illac casu supervenientibus, unus eorum nomine Benedictus, patri Simoni utique devotus, parentibus ceterisque lugubri spectaculo assistentibus puellam sic mactatam ipsi patri Simoni recommendare consuluit, & ut alios ad fidem, ferventioremque devotionem animaret, ipse primus pro ea votum mittere non prorogavit. Quid multis immorer? En dictu inaudibile, puer ille, qui jam e vivis erat abiturus, voto misso a patre Fratre præfato, in continenti incolumis efficitur nec ad vesperam usque languens jacebat. Cujus pater nimium gratus votum cum puella exsolvit.
Item adolescens quidam Jacobus de platea Vistensi Cracoviæ mortali decumbens infirmitate, cum ei nulla jam spes sanitatis esset, tandem desperatus gratiæ divinæ præsidio sibi patrem invocavit Simonem & sanatus est.
[12] Item Victoria, Palatini Ravensis a filia, soror tertiæ Regulæ sanctissimi Francisci, moram habens Cracoviæ in clausura ad S. Agnetem, percussa ægritudine pestilentica, finique appropians, dum votum patri emisit Simoni, ipsam evasit. Quia vero personaliter ob clausuram votum complere non potuit, per alias duas sorores ejusdem Ordinis, ad extra manentes, lumen protensum ad sepulcrum Viri beati submisit.
Item Stanislaus, cognominatus Chlopiec, de Wierzbno villa adjacenti Prosowicze, impeditus pestis morbo sævissime [cruciabatur apostemate] tum sub oscella manus sinistræ, tum etiam in inguine atque post aurem in collo ad quantitatem ovi gallinarum [crescente,] sic quod jam de sanitate penitus desperaverat. Cumque sic gravaretur, nec valeret triturare frumenta, quod cœperat, ecce clericus seu quidam socius advenit, eumque interrogat, quidnam haberet. Cui ille: Nimis debilitor; statimque socius: Amore Dei promittas, te iturum ad beatum Simonem, Cracoviæ nuperrime clarescentem. Ille autem hoc audito, dimissa confestim oribula, votum devotus fecit, & pristinæ sanitati e vicino restitutus integre, alacer solvit veniens pedes votum.
[13] Item quædam domina Barbara civis Cracoviæ infecta funestæ pestis infirmitate atroci, mori plus quam vivere sperabat: non enim jam poterat loqui: contigit autem eidem tale quid in nocte quadam: vidit etenim (nec dormiens a tactu primæ usque ad tactum horæ nonæ) visiones varias de animabus mirabiliter ac varie in futuro seculo se habentibus, atque demum dæmones eam terribiliter pavefacientes, sic ut eam vellent de lecto recipere. Hæc matrona Deo multum devota nesciens, quo se tutius muniret, signum sanctæ Crucis, in se sæpius replicans, [pro] scuto assumebat. Nec tamen eatenus visiones illæ evanescere quoquomodo quibant: ipsa denique multum territa ad beatum patrem Simonem confugiens ei supplicare cœpit apprime: O, inquiens, serve Dei altissimi & amator ferventissime nostri Jesu Christi. Ecce pius Pater continue sibi affuit, ipsamque liberam consolatamque reliquit & in crastino, quæ jam pridem semiviva fuit, optime ambulavit. Sana igitur existens votum gratissima exsolvit. Cum hac autem etiam & aliæ mulierculæ duæ de Cracovia venerant, commissamque sui successus patribus quibusdam illuc astantibus revelaverant. Nam prima, Dorothea nomine, ferme quinque hebdomadis infirma jacuit. Quæ ut patri Simoni votum fecit sepulcrumque visitavit, sana extitit; similiter & altera, nomine Barbara, pestilentico languore attrectata, meritis beati Patris se humiliter commendans liberata est.
[14] Item dominus Slimak, vir utique sagax & crine canus, advocatus de Stradomia capitis immani pressus dolore, spondens ita sæpe memorato Patri, cum cereo sanitatem recuperavit. Cujus voto concordans Catharina quædam, cujusdam carnificis uxor de Cracovia, nimio capitis detenta dolore, facto voto beato Simoni, sanitatem pristinam reassumpsit, obtulitque in voti signum verticem cereum ad tumbam præfati Patris.
Item Simon scholaris de wastynin in hospitali pestilentica jacens ægritudine pluries agonizare videbatur; cumque per nutricem ipsius, alias per matrem hospitalis, fuisset patri devotus Simoni, optime convaluit.
Item Ursula quædam de Stradomia infirmabatur nimium & ob id, uti morti vicina, salutari viatico procurata erat. Quam visitans homo quidam eidem persuasit, ut se ad limina patris recommendaret Simonis: quo facto incolumis e lecto surgens votum persolvit.
Item Nicolaus annorum quinque vel citra [filius] Magdalenæ de Kleparz molesto colli dolore attractus [erat tam] mirabiliter, ut capitis partem anteriorem retro verteret. Hunc dum mater sua prædicta patri commendasset Simoni, sanum directumque recepit meritis Viri Dei.
Item Swiætochna de Zwierzyniec plurimum infirmata, imo plus jam sperabat alteram, quam præsentem consecutura vitam: sed cum sarcophagum beati Simonis visitare concepisset, incolumis surrexit ac recens votum, ut decuit, complevit.
[15] Jacobus quoque, studens almæ universitatis Cracoviæ de Zwena, corporis ægritudinem patiebatur gravissimam: qui famam patris Simonis percipiens celebrem, viam se illi pollicitus erat facturum sanandus; sanitate vero adepta, viam ut ingratus explere vilipendens, juste multo ferocius recidivat. Denique corde compunctus beneficiique non oblitus pristini, iterum firmiter bustum præfati Viri memorabile aggredi proposuit, & ita votum non negligens integre sospes complere non prorogavit.
Puella quædam nomine Dorothea de Stradomia ultra sex septimanas languens jacebat; nocte vero quadam jam agonismo laborabat. Quamobrem mater ejus mœsta nimis plangebat stans super eam. Mœstorum itaque consolator omnipotens Deus pie eidem inspiravit, ut natam in voto huic Patri offerret beato. Ipso igitur facto, puella in crastino sana optime nimisque læta votum ad tumbam Simonis profert.
Item quædam Elisabeth de subcastro b Cracoviæ febrem patiebatur rigidam; cumque sepulcrum Simonis beati visendum devovisset, ipsa liberata evasit.
[16] Joannes quoque filius cujusdam bonæ memoriæ de curia Domini Abbatis Tiniecensis c cum diu peste decubavisset, ac patris Simonis patrocinio ab eadem matre ipsius deditus fuisset, convalens sospes permansit.
Item tres feminæ in una domo de Zwierzyniec, quarum duæ, Swiætochna videlicet ac Barbara, ulcere pestilentico validius tortæ, emisso pacto fossatam * Simonis visendi, continuo pristinæ restituuntur sanitati. Tertia vero earumdem, Anna nomine, jecur intestinaque admodum dolebat; sed, voto [facto cum] præfatis sociabus, consolata in crastino optime sana surgens votum cum eisdem complevit.
Quidam Stanislaus, succrescens aliquot obvolutusque apostematibus, de sanitateque jam omnino desperatus, dum per dominum suum Jacobum barbitonsorem ad fossam beati Simonis erat recommendatus, incolumis integre permansit, offerens in voto cereum staturæ æqualem suæ.
[17] Item quædam domina de Cracovia nimium locuples, dicta Giermakowa, fere quinque septimanis infirmata lecto immobilis decubabat; cumque mortem jam e vicino præstolaretur, ac fuisset per quamdam aliam dominam visitata, atque ab eadam patri Simoni recommendata, tandem ipsa in mane convalescens ad limina beati Viri pro voti solutione venit.
Non huic dissimile in quodam Nicolao cultrifabro de Cracovia evenit: eo etenim in via nundinarum, ad quas equitaverat, existente, infirmitatem incidit maximam, moriturum se in proximo æstimans. Hunc ergo cum vir alter ipsius comes sepulcro Simonis beati sistendum pollicitus erat; non mora, infirmus ille surrexit sanus, votumque tandem rediens, ut decuit, solvit offerens duos cereos pro Missæ lectione.
[18] Item Catharina filia Margarethæ, alias Czayczyna, de Stradomia languens gravi dolore per dies septem jacebat; jamque illi mater præfata lumen agonizantium pluries porrigebat accensum: sed fama celebri beati Simonis crescente, ac undique beneficia se invocantibus præstante, pia mater ad ejus etiam confugit patrocinium in filia habendum. Quæ mox misso voto, cum filia sana in crastino votum grata solvit.
Quædam etiam Catharina de Casimiria, circa partum constituta, nimio affligebatur dolore, periculumque sibi non longe pariens venturum [sensit.] Ad tumbam beati Simonis accedere devote statuit, & ita a contrario quovis liberata remansit.
Item Valentinus Margarethæ de Cleparz filius parvulus valida languebat infirmitate; cumque mater eumdem patri devovisset Simoni, sanus extitit; pro quo figuram ceream mater eadem ad tumbam prædicti Patris detulit.
Item Catharina, uxor Cunat, capitis dolore pressa acerrimo, & Anna de platea, quæ appellatur Szwinska de Cracovia, eadam pœna capitis ac insuper dolore laborans oculorum, devotæ fratri Simoni sanitatem perceperunt.
[19] Paulus famulus castrensis in Dopezice mortali ægritudine dudum jacens postea vulneratus, fere de se nihil sciebat, insipiens factus. Cum vero per alium fuisset prædicto beato Viro commendatus, continuo convaluit, sanusque existens decenter votum solvit cum cereo altæ proceritatis Missam ibidem audiens.
Item Anna de Czyrzyny febrem peracutam patiebatur, ut etiam noctem, in qua opprimebatur, insomnem duceret: hæc, quam cito se visitaturam limina beati Patris devovit, sana facta est.
Item Nicolaus sartor de Cracovia cum vice quadam prædicationi verbi divini assisteret alicubi; inter cetera recommendationem etiam patris Simonis audivit, quod videlicet magnus esset cuivis ipsum invocanti in quacumque necessitate adjutor. Non longo tracto tempore, in infirmitatem lapsus erat vehementem; & cum de sanitate omnino desperaret, reducens memoriæ merita supra memorati patris Simonis, ad eum statim preces fundere cœpit ut valuit. Qua finita in se facto recognovit, quod in aliis verbo audivit.
[20] Martha uxor cujusdam sutoris civis Cracoviensis ingens apostema in pede perpessa, facto voto beato Simoni, morbus pestifer ab ea evanuit non amplius apparens. Veniens itaque pro sano pedem obtulit cereum.
Mathias secundum agens ætatis suæ annum, Margaretæ filius de Dopezyce, in festo Assumptionis gloriosæ Mariæ semper beatæ Virginis uvam pruni a matre sibi præstitam edens, & nucleum tandem intro manentem, cujus testam dentibus tenerrimis non poterat conterere, integre voluit deglutire, nisi illum arctitudo juvenilis arteriæ d cohibuisset: unde nucleus integer in stricto remanens gutture eum suffocare cœpit, lividum ex hoc efficiens & nigrum ac mortuum. Mater itaque indiscreta magisque tristis superveniens, eo sic viso, volebat subvenire, si quomodo potuisset, eidem; sed minime valuit via humana. Flens igitur atque ejulans, nec aliunde videns sibi superesse tutius refugium, altas cælo voces sustollebat, patrociniumque Viri gloriosi in puero jam quippe morienti exoptando [exclamabat.] Ipsa vero aliquamdiu tristes lachrymis genas spargente, en puer caput sensim movere cœpit, nimiaque tussitatione nucleum mox sanus factus evomuit, hinc matrem lætificans.
[21] Item Catharina puella annorum sere novem de Cracovia pergrande apostema juxta auriculam fixum patiebatur; & diffisa in sanitate ab omnibus, jacensque semiviva, a matre lugente beato pollicetur Simoni; unde, cui nulla spes sanitatis erat humano judicio, meritis Viri Deo dilecti sanatur optime. Læta igitur atque jucunda gratias Deo retulit veniens dignas.
Bernardinus quidam de Mastella Cracoviensis civitatis oppressus ulcere pestilentico in manu nimis acri; dum spopondit se iturum sepulcrum Simonis visendi causa, incolumis debite votum persolvit.
Quædam etiam Domina Catharina de Bronowice lethali infirmitate detenta dudum languens jacebat: voto simili misso, e vicino sana surrexit.
Item Joannes pellifex pestilentialibus febribus per duas ferme dies tortus vehementibus, nec interim aliquatenus ab eis dimissus, die noctuque, facto voto Simoni beato, statim illas evasit sanus.
Similiter etiam Dorothea quædam, eadem febrium laborans peste, nec a quodam medicamentum ab ea receptum ei quidquam in hac re conferre potuit: cumque tædio exhinc afficeretur, votum præconcepit beato Patri faciendum. Quo facto sospitati pristinæ restituta est.
Item Petrus studens Cracoviæ, cum ad mortem usque ægrotaret peste, facto voto Patri persæpe nominato, sanitatem recuperavit, solvens votum nudipes cum candela.
ANNOTATA.
a Cromerus in Descriptione Poloniæ de hoc palatinatu ita loquitur: Ravensis quoque satrapia quondam pars Masoviæ fuit, suosque duces habuit.
b Subcastro Cracoviæ significari existimo arcem Cracoviensem, quam Cromerus in opere jam citato ita describit: Habet & arcem peramplam Cracovia a latere australi in colle seu rupe Vistulæ & Stradomiæ imminentem, mœnibus turribusque munitam, & magnificis regiæ ac basilicæ, in qua sedes est episcopi, duorumque præterea delubrorum & aliarum privatarum domuum ædificiis exornatam.
c Hoc monasterium, de quo agit Dlugossus lib. 3 historiæ Polonicæ ad annum Christi 1044, fuit totius Poloniæ locupletissimum, & ex Cluniacensi cœnobio ortum. Videri de eodem potest Cromerus de rebus Polonorum lib. 4, pag. 77.
d Forte legendum est arytænæ: sic enim (vel etiam arytænoeides juxta Bartholomæum Castellum) a medicis vocatur quædam cartilago laryngis, similitudine desumpta a gutturniis seu infundibulis vasorum, quæ Græci ἀρυταίνας appellant. At lectio nostra utcumque intelligi potest, cum arteria, teste Gorræo, præter alia significet fistulam, quæ ex ore in pulmones descendit.
* id est mortem
* id est sepulcrum
SECTIO TERTIA.
Domina Wiianoska concivis Cracoviæ, infirmitate mortali percussa, ac de salute corporis desperans taliter Simoni supplicabat beato sanitatis consequendæ causa: O inquit patrum optime Simon, virorumque inclyte; si loci tui recubitus aditum habere cuperem, me indignam penitus esse scio. Tuorum saltem Fratrum, o Vir sancte, ecclesiam visitare promitto, ibique ad gratiam [impetrandam] in laudem Dei & honorem tui quinque Pater noster & totidem Ave Maria votivam oretenus facere vellem orationem: solum autem tui locusculi, quo corpore hæres, meo cooperire donario insuper promitto. Hæc ita eadem ibi dictante, mirum admodum mulier sana surrexit, & ut mente conceperat ac ore expresserat, perfecte implevit opere
Item Stanislaus quidam de Stradomia, cum quemdam mortuum in cœmeterio ad patres Bernardinos a sepelisset, infectus ab eo, lecto mox acerbissime incubuit; emisso vero voto adeundi sepulcrum patris Beati statim convaluit. Minus tamen miser iter parvipendens dissimulabat: unde permissione divina in eamdem incidit fortius infirmitatem. Videns itaque in se divinam ultionem justam, humilior factus ac devotior fideque constantissimus votum iteravit, & ita confestim e lecto surgens votum persolvit nudipes: cum quo & alius venerat, Paulus videlicet nomine, etiam de Stradomia arte murator æger nimium; postea vero quam talia de patre audiverat Simone ab aliis sibi devotis, & ipse voto affimilatus eorum sanitatem adeptus est.
[22] Item Catharina Catharinæ de Cracovia parvula filia cum premeretur languore mortifero, materque ipsius pluries super eamdem illacrymaretur spiritu compassivo, ut Dei instinctu hominumque suasu ipsam patri commendasset Simoni, incolumem recepit.
Pari ægritudine Jacobellus puer puto quatuor annorum dominæ Catharinæ de Stradomia lecto accumbens, cum fuisset devotus ab eadem Simoni dignissimo, optime convaluit.
Item domina Catharina de Cracovia, cognomento Rothisarowa, longa nimis atque acerba infirmitate constricta, emisso voto, ipsam incolumis totaliter evasit.
Nicolaus filius Dorotheæ de Stradomia mirabiliter peste vulneratus, nec medicinalis emplastri appositione aliqua ex parte adjutus, cum mater ipsius, Patris in eo almi præsidium invocasset, mox convaluit recensque, acsi numquam ægrotasset, votum perfecit.
Item Hedvigis de Ilkuss b dum subita & acri quassaretur debilitate intensius, fama de Patre hoc audita salubri, continuo ad suffragium sanctitatis suæ confugiens ab ægritudine extitit liberata.
[23] Joannes quidam de Stradomia vir ætate grandævus, cum peregrinaretur ad Virginis festa gloriosæ in Czstochowa, volens ecclesiam intrare in novo monte turbo aëris mali ipsum subito percussit; & nisi sublevatus ab aliis fuisset, retrorsum moleste cecidisset. Ecclesiam itaque vix vel ingredi potuit. At fere semivivus, ne statim moreretur, ut sperabat, confessus est: agente autem circa eum nihilominus diu aëre malo, in Patris hujus beati se tutelam contulit fidelis. Sospes eapropter atque alacer domum regressus est, gratias pro viribus Deo Simonique beato agens debitas.
Item domina quædam Dorothea benefactrix & pia Simonis amatrix, hinc inde se circumvolvens cum suis mercenariis dolore capitis per longum tempus gravabantur. Hæc quodam tempore famam Viri beati longe vulgatam audiens, ipsi se voto astrinxit sananda ut limen ejusce visitaret, & mox sanam ideo se reperit.
Quidam Joannes, sellarum artifex de Cracovia febribus acerrimis longe nimis, atque post tanto oculorum dolore torquebatur, ut crepare præ doloris ejusdem excessiva valetudine cito putaret. Inspiratus bonitate divina fidem erigit ad merita beati Patris: voto igitur facto, sanitati integerrime redditus est.
[24] Margareta in Ilkuss oppidana, ægritudine pestis nimium afflicta, cum septimanam exegerat morti potius quam sanitati continue propinquior, quamprimum per quasdam personas patri Simoni fuit devota; hæc etiam per seipsam nihilominus sollennizans latius id, dum sana existeret, illo die, quo corpus ejuscemodi Patris beati visitatura esset, nihil penitus comedere proposuerat usque dum veniens [votum implevisset.] Unde factum est divina benignitate, ut mox de bono in melius procedens, sana decenter cito facta, votum implevit.
Joannes quidam urbis Cracoviensis incola ætatis jam provectæ, prout canities ipsius denotabat, quodam tempore in villa juxta Cracoviam constitutus, inflaturam perniciosam incurrerat capitis ad modum vesicæ conflatæ. Enimvero eo sic diutius languente, uxor ipsius, ut votum Simoni faceret, suggessit eidem, ad devotionemque, prout potuit, ipsum animavit. Qui non moram trahens, consilio feminæ bonæ acquiescens, Patri huic venerabili se dedidit in voto. Incolumitate igitur optima potitus votum complevit, gestumque rigans lacrymis faciem narravit.
[25] Item Helena de Ilkuss morbo decumbens pestilentico duabus hebdomadis, devota a quibusdam personis, protinus levamen non mediocre persensit; morbusque ille teterrimus successive disparens sanitati pristinæ eam restituit de proximo; illa vero, ut grata, votum solvit nudipes ac sine camisia.
Item dominus Joannes, famosæ urbis Cracoviensis advocatus, vir utique locuples ac notabilis, tribus septimanis vel circiter ægritudine detentus pestifera, ac tandem Patri sæpe dicto devotus cum lectione Missæ ad bustum ejus, incolumis plenissime cum cereo proceræ altitudinis votum persolvit.
Item Anna de Cracovia, in hospitali constituta, dolore capitis atque aurium vexabatur eximio; unde & auditum sonitus cujusque per tres & amplius hebdomadas minime potuit habere. Quæ ut voto se astrinxit Simoni beato, sana potissime, ut ante, extitit. Votum itaque explevit, a limite choralis ostii in manibus ac genibus se vehitans usque ad tumbam Patris prædicti, insigniaque aurium e cer secum detulit.
Item Jacobus pistor de Cracovia decem septimanis febribus correptus acutissime: nunc enim tertiana, nunc quartana, ac demum quotidiana atrocius opprimebatur. Hic in præsidium Patris beati confugiens humili fidaque devotione, in crastino voti locum felicis recubitus præfati Viri beati visitavit illas evadens, Missamque ibidem audivit, Domino ejusque fideli Servo gratias de beneficio agens.
[26] Item Catharina quædam, soror tertii Ordinis sanctissimi patris Francisci, dolore capitis pulsata gravissimo, quam cito Simonis gloriosi monumentum adire proposuit, ab eodem liberata extitit. Mente autem jam sana secum pertractans de voti impletione, ac subinde in eam inimici irruente tentatione, illud non magni ducens, solvere noluit: & ecce subito in eamdem capitis infirmitatem incurrit. Unde ad se rediens iterum eidem voto astringitur. Mox etiam a dolore libera manens, votum etiam utique minime implere curavit. Ideoque divina justitia tertio punitur tam mirabiliter, ut omnibus fere infirmitas, ejuscemodi [in] domo commorantibus, eadem innotesceret. Nam quidem nedum caput, sed & omnia membra vehementer dolore cœpit; verum jacente ea nocte quadam nec præ tristitia dormitante, voce quadam rigide corripitur taliter: Jam, inquit, o infelix mulier, tertio divino plagaris judicio; necdum tamen, quod promiseras, implere conaris; imo, sicuti Deum irridens, illi mentiris. Ad hanc igitur vocem matrona contremiscens, fidelior efficitur atque devotior. Statim tertio misso voto, sana optime conversari visa est. Obtulit autem in voti solutionem [&] signum, verticem cereum. Hæc ex ore ipsius etiam jurata.
[27] Stanislaus clericus octo annorum, Margaritæ de Cracovia filius, valida pestis ægritudine quassatus dimidio alterius hebdomadæ spatio; quem postquam mater supradicta ipsius, suasu cujusdam matronæ salubri, huic Beato cum lacrymis devovisset, e vicino integre sanus hilaris & ridens votum cum ea veniens adimplevit
Quædam Elisabeth vidua, ad valvam novam penes Cracoviam inhabitans, dolore scapularum necnon capitis cruciabatur acerrimo, non parvo tempore. Hæc quia devotionem specialem ad Patrem hunc adhuc viventem habuit, confidens in meritis ipsius jam seculo defuncti non mediocriter; vice quadam cum plus solito cruciaretur, in ejus se patrocinium contulit. Invocato itaque ipsius nomine, factaque eidem aliquali oratione, illico sospes permansit.
Item Joannes, filius Martini de Wægrzynowice diœcesis Cracoviensis, septennis vel citra infirmatus plurimum per duas dies loquelam concluserat, rugiens tantummodo mirabiliter; qui ut per patrem præfatum sæpe sæpius repetito Viro beato devotus erat, in crastino, ac deinceps gressu sanus factus est.
Item Anna, puella annorum quatuordecim Catharinæ de Radvanowice peste correpta duabus septimanis est: commendata a matre Simoni beato accepit sanitatem.
Joannes Margaretæ de Bochnia cadens percrebro epileptico morbo horribili, mœstæ matris cor tristitia non modica configebat; quem ut eidem patri Simoni curandum devovit humiliter, salvum de cetero continuit.
[28] Ausculta quique legeris & hoc: Anna etenim natula duorum ferme annorum, dominæ Hedwigis in Polanovice, cum aliquando avus suus generosus videlicet dominus Nicolaus Grzymala c de villa, ubi pestis apprime viguit, ad eos devenisset, puella more parvulorum illi congratulans collo ipsius se appendebat, & ob id sine mora ab eodem pestilentico inficitur aëre, languore obruta. Quo magis magisque invalescente, nocte una agonizare cœpit, atque manus pedesve distendens, oculis etiam eversis, nec spirare potuit: cujus cruciatus mater mœstissima cernens, ejulatu nimio in lacrymas prorupit maximas! Heu me, inquiens, heu me! omnipotens Altissime matri gementi succurre, nec unica hac filia me orbatam sinas. Cumque tales ac his similes ingeminaret voces, misericors Dominus eidem matronæ bonum ingessit spiritum, sicut & domino Grzymala, ut hanc natulam præsidio beati recommendarent Simonis. Ut ergo hoc perfecerunt (stupendum profecto!) ecce puella illa jam fere exanimis, e lecto in altum exiliens, matrem complexata est, eidem dulcia atque lætabunda præbens oscula. Mater ipsius igitur cum præfato Grzymala, præ gaudio velocius pedestres viam quatuor milliarium assumentes, in Cracoviam properarunt, patremque Simonem magnopere laudis novo genere efferentes, rem gestam patri seniori loci Cracoviæ & aliis pluribus cum lacrymis narraverunt ad laudem summi Opificis omnium.
[29] Item Nicolaus de Thasyce colonus plurium apostematum sævitia affligebatur vehementissime. At viciniorem se morti sentiens propter indispositionem mori timuit. Ob hoc itaque remedium efficacius non inveniens, in sui relevationem, Patris beati tumulum visitare spopondit. Unde vir ille moriens subito sanus extitit.
Item Barbara, cujusdam pistoris uxor de Bochnia, cum morbo pestilentico per tres fere septimanas immanius torqueretur, confestim ab ea, voto emisso, morbus ille letifer disparuit. Quæ facto hujuscemodi nimium stupens, ut Domino servoque suo Simoni gratias referret, ad plenum sanitate donata festinavit.
Item Mathias, de Dopicice, arte lutifigulus, cum fatigaretur diuturna morbi ægritudine, fama percepta super hoc Viro mirabili, ipsi se etiam, ut alii, humiliter commendavit, & ita pristinam sanitatem sumpsit.
[30] Item domina Dorothea, cujusdam pellificis conjunx de Cracovia, horrendis stimulis in scapulis ac dorso fortiter angustiabatur, dolorque se propensius augens, usque ad cor vehementius penetrabat. Ei vero sic afflictæ quædam persona persuasit de voto eidem faciendo: quo facto, dolorem penitus evasit, offerens tandem in voto duo signa cerea brachiorum, atque cordis tertium.
Hujus etiam famulus, Martinus nomine, etiam pellifex, prævalida peste lecto mortifer decubabat, atque dolore vigescente, veluti amens factus est: de grabato ter fugiebat clamans sæpeque replicans id videlicet: Mittite me, ut votum persolvam. Denique velut in ecstasi positus Patrem vidit hunc beatum, sic eum alloquentem: Adolescens ita te Deus vult corripere; attamen ne timueris de morte. Post hoc statim prædictus, Martinus nomine, etiam pellifex, ad se utcumque veniens, Patri præfato, si sanus foret, viam promisit. Quare protinus levamen salubre percipiens, de prope convenientur sanus obtulit cereum nudipes & sine camisia adveniens.
[31] Agnes puella adultæ ætatis de Cracovia, Margarithæ [filia], hydropisi toto in corpore constricta, jacuit immobilis adinstar trunci; quam mater sepulcro Simonis sistendam recommendans, ab omni gravante tumore ac dolore salvam retinuit.
Item Bartholomæus de Bytom, scholaris parvus, morbum pestiferum in inguine dolorosum ferens, postquam ad tumulum Viri beati hujus se vovit, illico convaluit, nec triduum jacens, sanus surrexit.
Item de Cracovia Catharina quædam relicta, cum peregrinaretur in sanctam Crucem Montis Calvi ceteraque loca devota suis cum tribus liberis, casu incidit in latrones in quodam nemore horribili admodum. Itaque desperans totaliter ac timens de salute, cum jam ab eis detineretur; præsertim tamen propter filiam timuit annorum duodecim, quam una secum in lucum recipere conati sunt, volentes ipsis abuti. Sed hæc recordata patris Simonis, cujus famam in via perceperat, concito illum humiliter fideliterque invocans, eosdem sana atque intacta cum filia evasit, licet aliqualiter despoliata.
ANNOTATA.
a Ita passim in Polonia appellantur PP. Franciscani de Observantia, ut testatur Cromerus lib. 22 de Rebus Polonorum, ubi de S. Joanne Capistrano sic scribit: Erat autem is Italus non ignobilis de sodalitio Franciscanorum, qui se Observantes & Bernardinianos appellant.
b In Ms. nostro legebatur Olkuss; sed cum istius nominis urbem aut pagum in Polonia non inveniam, suspicor scribendum esse Ilkuss, quod est oppidum quinque circiter leucis Cracovia dissitum.
c De hac nobili familia consuli potest Simon Okolski Dominicanus tom. 1 orbis Poloni a pag. 255. Pro alia Polona nobilitate, in his miraculis nominata, lectorem curiosum ad eumdem scriptorem remitto.
SECTIO QUARTA.
Joannes, textor de Padoweza villa prope Zator, ulcere pestilentico pergravatus circa femora, ut votum Viro huic expressit glorioso, in brevi sanus evasit, venitque jejuno stomacho votum solvens nudipes prope septem milliaria, signumque pedis cerei tumbæ appendens. Hujus etiam textoris uxor, nomine Hedwigis, cum dolore langueret acuto capitis, absque mora post votum sanatur, [in] signum verticem comportans cereum.
Item Joannes, filius Annæ relictæ de Stradomia, trium annorum vel circiter, correptus [est] repente maxima ægritudine, cui etiam mors vicina ingruebat omnium judicio eumdem contuentium: cujus rei causa mater ipsius prædicta lumen camisiolamque, ut moris est, pro agone subministraverat. Nihilominus tamen de gratia Dei meritisque Simonis venerandi confidens, ejusce patrocinium in puero peroptavit devota. Vix itaque puer ille unam horam aut paulo amplius infirmitatis suæ exegerat; en post votum matris somno arripitur, ac demum expergefactus incolumis plenissime matri restitutus est.
[33] Item Anna, puella adultæ ætatis Margaretæ de Mssezonow, cum rigidissimis morbis duobus in genis faciei e diverso vallaretur, expresso voto pro eadem a matre patri Simoni, sanam, nec aliqualiter ob id in vultu deformatam, nemo eam non vidit.
Quidam Stanislaus de Padbrzezie villa, artificio serrator lignorum alias tracz, immani capitis dolore fatigatus, jamque ille de propinquo mors inde comminabatur affutura. Hunc ergo dum quædam matrona divino Spiritu præclare hujus Confessoris patrocinio subdidisset fideliter [& ipse promisisset, se] unum Pater noster, Ave Maria & Credo ad ipsius fossatum dicturum, protinus ille decenter sospes consurgens, promissum explevit de beneficiis gratissimus.
Item Anna vidua, cognomento Krzyzanowa de Skawina, oppressa truculenter tribus nocivis apostematibus, ut huic Patri almo de vota extitit, ipsis non longe disparentibus, convaluit libera ad laudem Christi suique fidelis Servi.
[34] Quidam presbyter, Martinus nomine, de Sandecz natus, sed officio psalterista castri Cracoviensis, ad annum dimidium & amplius fluxus gravedine nimia tortus, jam in pectore, nunc in capite ad frontem, ubi fortius, tandem vero per venas in gutture atque in pedibus, deinde totus fortiter opprimebatur, decubans grabato quandoque per quinque vel sex hebdomadas: si autem aliquando septimanam aut duas cum illo ambulans pausavit, iterum recidivabat; qui persuasus [est] a quadam persona, ut faceret votum patri Simoni: audierat enim hæc eadem, quosdam ipsius meritis beneficia sanitatis jam consecutos. At ille, non parvipendens ipsius consilium, libens annuit: quoniam & ipse Patrem hunc celebrem optime noverat, & verbum prædicationis ipsius devotus in castro & alibi audiens, beatum Simonem sperabat miraculis clarescere. Unde pia mente se illi commendavit, [& promisit, se] Missam lecturum ad ejus tumulum, si sanus existeret. Deo igitur imperante, & Beato ejus suffragante, torturam illam sanus evasit, votumque perfecit cum lumine suæ proceritatis, gestum nihilominus etiam patribus humiliter narrans.
[35] Item Barbara, conjux Nicolai vitra vendentis de Cracovia, molestum nimis apostema patiebatur in gutture, propter quod nec loqui valens jam suffocabatur & fere in procinctu laborans, divinitus afflata, mente fideli patris Simonis suffragium poposcit, spondens, se cum cereo staturæ æquali visitaturam ejus sepulcrum. Unde extemplo veluti favonius ille aër gratissimus guttur ipsius perflaverat, dulcem nec mediocrem ei conferens refocillationem, ipsamque dehinc incolumitati pristinæ in brevi restauravit.
Item domina quædam Dorothea, uxor domini Laurentii civis de Casimiria dicti Soltisek, cum esset obvoluta tribus funestis apostematibus, eisque obnixius cruciaretur, cordi ipsius subiit memoria venerabilis patris Simonis; quem devoto præsidio invocans sanam liberamve ab hisce e vicino se reperit, pro voto deferens tandem cereum formalem.
Item Hedwigis de Pædocza prægnans, nimio pectoris ac ventris dolore contorta, timens de morte, salutari convivio reficitur, ac post invocato Simonis salvifico suffragio, recens decenter cingulum de cera in voto secum eidem obtulit.
[36] Item presbyter quidam dominus Stanislaus, vir utique maturus, vicarius in Russeza, magnum apostema patiebatur in inguine. Suffragante autem sibi divina clementia, votum mittit huic venerando Confessori; nec est fraudatus suo desiderio: sed statim levamen non mediocre adipiscens de bono continue procedens in melius, valetudini optatæ non longe restitutus est.
Item Agnes,legitima conjunx Janusii de Casimiria, profluvio menstrui defluens, quo nimis angebatur, spatium unius anni dietim percurrit, & meritis patris Simonis confidens humiliter patrocinium ejusce peroptavit, promittens se adituram tumulum ipsius, nec non offerre pro voto vivam oblationem, puta anserem: unde in continenti, facto votio, profluvium illud molestum restrictum est, & ipsa beneficio gratissima menteque devota, promissa implere non prorogavit.
Item Nicolaus clericus annorum quatuordecim, filius Gregorii, cognomento Pawlik de Kosczyce, pestilentico morbo rigide afficiebatur, & fere de vita desperatus, ut promissus erat a parentibus cum cerea figura ad tumbam Viri hujus venerabilis, apostemate illo resoluto, mox e vicino sanus cum patre votum solvit.
[37] Item Anna virgo, curam hospitalis maternam gerens in Bochnia, tota letaliter infirmabatur; sed audita fama celebri de patre Simone, non diffidens, sed devota se illi commendare cœpit: statimque dolore decrescente, paulatim cito sanitate condonata pro voto imaginem supra sepulcrum appendit.
Item Albertus, Stanislai filius de Miechow, clericulus tredecim fere annorum, dolore acerrimo dextri oculi quassatus inflaturam grandem incurrerat ejusdem, sicque a multis eum contuentibus de sanitate ipsius desperabatur; parentes vero remedium tutius non comperientes, beato patri Simoni ipsum recommendabant, illoque voto emisso, oculus ille turgidus ab inflatura cœpit declinare, quæ disparens sanum clarumque oculum ei restituit, visum nec in aliquo offendens.
Item Dorothea de Wyciæze villa, gravissima decubans ægritudine, ut per quasdam personas patri Simoni fuit devota, sana votum complevit.
[38] Item Joannes Læcki oppidanus in Koszyce, progenie tamen nobilis, morbo pestifero vexatus in inguine, devotus erat per quemdam cognatum Simoni patri, qui jam utcumque sublevatus a dolore, movebatur ab eodem pro voti solutione. Ille vero tunc recusabat; sed quam cito satius convaluisset intendebat. Non mora trahitur; en post dicta morbus ille obstruitur, & ipse longe ferocius duobus gravissimis apostematibus sub ascellis ambabus opprimitur, ac dolore gravatus sensum veluti amens perdiderat, dæmonumque oppugnationibus vexabatur: præsertim tamen positus velut in ecstasi a septem truculentis dæmonibus captus ducitur ad infernum, existensque quasi ante inferni januam (ut ei videbatur) vidit Virginem gloriosam Mariam in forma mulieris speciosissimæ una cum duobus Viris beatis, videlicet Joanne Cantio a venerabili olim doctore, jam inter Dei Sanctos conjubilante, nunc autem in terris signis coruscante, cum altero quoque in habitu Fratrum Minorum beato videlicet patre Simone. Supplicans igitur Virgini dicebat: O, inquiens, Virgo virginum! O Maria regina cælorum, o relevatrix miserorum consolatrixque mæstorum, succurre mihi misero in tanta angustia constituto!
[39] At illa: Si, ait, vis inde liberari, vade Cracoviam, & visita sarcophagum horum Beatorum, quos cernis; videlicet Joannis Cantii & fratris Simonis prædicatoris ad sanctum Bernardinum penes Cracoviam noviter defuncti & ab illis liberaberis. Et inde fit, ut quos antea numquam noverat, tunc cognovit. Qui respondit: Libenter, dilectissima; Sanctisque mox supplicare cœpit. Illi vero ad Dominam oraverunt: Ne, inquientes, o Domina & Regina nostra, pereat [anima] tam insperate, sed digneris eamdem reddere corpori ad faciendam pœnitentiam. Votum igitur faciente, dæmones illi ferocissimi eum dimiserunt; sed unus illorum sic alloquebatur eumdem: Nisi, dicebat, hæc Domina cum his Beatis tibi auxilio affuisset, omnino propter hæc specialiter (quia non lubens audiebas verbum Dei, nec ecclesiam frequentabas) in hunc lacum inferni te mersissemus. Sicque evanuit vifio prædicta, & ipse veluti expergefactus convalescere cœpit, votumque non longe solvit devotus ac pedes septem milliarum viam peragrans.
Item Magdalena, conthoralis Davidis de Wrozinice, cum morbo pestilentico nimis arctaretur, vicarius dictæ villæ ei compatiens fideliter patris Simonis subsidium in ea postulavit; & matrona, Deo favente, a die votivo & deinceps convalens ambulavit.
[40] Item Stanislaus laicellus quindecim annorum, Catharinæ viduæ de Nowawies [,filius] morbo pergravatus pestifero in inguine, quamprimum per matrem suam prædictam Patri beato devotus extitit, ipso die suffultus meritis almi Simonis surgens e lecto ambulare cœpit.
Item Catharina vidua, commorans in suburbio Ilkusz, tribus apostematibus trium spatio septimanarum lecto incumbens, assisten te sibi clementia Salvatoris, per confessorem suum patrocinio sæpius repetiti Patris repromittitur, atque tandem ab hisce liberatur.
Item Stanislaus Cmeto b de Szidzina, dolore suum caput premente gravissimo, duobus solito plus diebus angustiabatur lecto non alienus: ut votum misit, patris Simonis sepulcrum adire, secundo die liberatus dolore, ambulavit sanus
Item Helena molendinatrix post valvam sancti Nicolai Cracoviæ capitis ægritudine trium ferme hebdomadarum atrociter in lecto detenta, meritis precibusque patris Simonis patrocinari non refugit; sed humilius votum eidem mittit cum Missæ lectione. Nocte itaque proxime sequenti alleviatur non modicum, atque dehinc pleniori approprians saluti, non longe totaliter liberatur: duos vero cereos pro solennitate Missæ votum solvens attulit, verticemque cereum ad ejusdem sarcophagum benefactori ad laudem reliquit.
[41] Nec hoc prorfus tacebo: nam Hedwigis, filia strenui viri domini Nicolai Grzymala, conjunx vero nobilis Stanislai heredis & domini in Polanowice, cum funesta pestis circumquaque furiosius in homines desævit, & ipsa quoque a Domino corripitur sub scapula: namque post tergum morbum pati cœpit durissimum. Quo rigescente superiusque emergente immanius dolore anxiabatur. Enimvero videns hæc eadem, plurimos nec triduum vel biduum exspectantes peste absumi e medio, formidans atque titubans de corporis salute virum suum præfatum obnixius deprecabatur, quatenus pro illa votum faciat cuipiam Sanctorum: ille autem, ut pius maritus, consortique fidelis condolens, ejusdem confestim petitis annuit, secedensque in partem, majori, qua potuit, devotione ipsam Simoni colendo commendare non refugit, non immemor beneficii non longe præstiti in filiola propria jam agonizante ac emortua, meritisque dicti Patris almi veletudini optime reddita. Quid multa? Nocte sequente matrona dolore alleviata, quo jam biduo decubabat, illico sudare cœpit vehementer, & morbus ille sudore fugatus eamdem sanitati pristinæ restituit.
[42] Item Barbara quædam, domini Petri civis Cracoviæ dicta Motyczka uxor ætate matura, cum pergrandem atque molestam sinistræ manus inflaturam pateretur, confidens in meritis almi Simonis, ejus se patrocinio repromisit sananda. Quæ mox optatum percipiens desiderium, ut ingrata, votum non implens secundo atrocius recidivavit. Unde reminiscens salubris dati beneficii, humilis & compuncta iterum suffragari poposcit. Misericors itaque Dominus, qui humilium ac vero corde compunctorum cælo residens e vicino vota prospectat, Sanctum suum clarius magnificare cupiens, iterato beneficio eidem frui non denegavit. Grata igitur votum solvens manum ceream sana retenta supra tumbam appendit.
Item Paulus, vir senectæ proximus, & filius ejus Martinus adolescens circa decem novem annos [natus] de Branice, ambo uno tempore ægritudini validæ subjecti erant: habebant enim punctiones mirabiles, iterationesque puto etiam ex infectione pestis. Sic igitur pressi, casu Deique nutu rumores bonos de patre Simone ejusque patrocinio, optima matrona quadam referente, perceperunt. Sed dictus Paulus, relatis non incredulus, devotus huic Patri efficitur, seque ac filium suum prædictum ejus piis meritis committit ab ægritudine liberandos. Facto igitur voto, hi, qui jam morti (prout ferebatur) proximi erant, quarta feria salvi venerunt, proximo die sabbathi humiliter promissa solventes ac Deo gratias referentes: post votum namque illud cœperunt sudare, ac tandem somno arrepti ægritudines evaserunt.
[43] Item Casparus Nicolaides, circiter annorum decem de Ilkuss, tribus septimanis totus letaliter infirmatus (nec enim sedere vel comedere valebat) præsertim tum duobus diebus valentius tortus nihil comedit. Qui quamprimum a matre sua, nomine Barbara, patri Simoni fuit devotus, mox convalere cœpit atque comedere, recensque cum dicta matre votum ad tumbam patris Simonis persolvit.
Item Joannes, sedecim fere annorum laicellus de Stryow villa adjacente Mogila, germanus molendinatoris ibidem diro nimis apostemate in inguine gravabatur; & hic, postulato prædicto patris præsidio Simonis per dictum fratrem suum, ab ægritudine liberatus est. Die etenim crastina votum [implevit] cum præfato suo fratre ad tumbam patris Simonis, qui præcedenti die totaque nocte grabato incumbens jacebat de sanitate desperatus.
Auxiliatus est nempe & Catharinæ viduæ de Sczytniki: nam hæc cum bienno præ dolore sinistri decubaret pedis nimium molesto (quoniam vix quandoque sustentata baculo opus perficiebat necessarium) audita salubri fama de Simonis almi suffragiis, confugit humilis atque devota ad ejus patrocinium spondens, se visitaturum limina sacra. Opere igitur non frustrata non longe post sana plenissime sineque quovis adminiculo perfecit, quod devoverat ad laudem Altissimi.
ANNOTATA.
a De hoc insigni viro egimus in Annotatis ad Vitam B. Simonis post caput 4.
b Cmeto hic significat agricolam, ut colligo ex Cromero, qui in descriptione Poloniæ agens de variis hominum ordinibus dicit, agrestes in Polonia cmiecie seu cmetones vulgo vocari. Cangius autem in Glossario scribit kmetones, dicitque, esse servilis conditionis homines in Polonia.
SECTIO QUINTA.
Item Ursula quædam, conthoralis Andreæ de Czyrzewo villa, cum corrosionibus interioribus quateretur atrociter per longum tempus, præsertim tamen pestis tempore acrius mordebatur, lecto nec[erat] aliena. Mox vero patre Simone clarissimo advocato subsidii sui causa, libera ab hisce fuit.
Item Catharina, Nicolai chirothecarii filia decennis de Cracovia, tota decubabat lethali ægritudine, nec valuit quidquam comedere per septimanam: quam ut mater ejus, nomine Magdalena, patri Simoni devovit, comedens placita, sana planissime permansit.
Item Dorothea quædam ætate gravida, uxor domini Soltyszek in Stradomia, Fratrum loci sancti Bernardini penes Cracoviam procuratoris sagacissimi, cum etiam a Domino corriperetur torti infirmitate, in ea jacens, notitia discretioneve hominum triduo caruit. Benignitate itaque conditoris sibi applaudente, treta utcumque hominum pristina notitia, patri Simoni efficitur devota, ipsius præsidium exposcens sananda. Igitur mox, voto facto, valetudinem consecuta est.
[45] Item laicus, cognominatus Pogoda de Chrosczobrod villa, mortali ægritudine decem septimanas in grabato exigens, ut mater ejus cum reliqua matrona cognomine nobili eumdem Patri huic beato repromiserunt devote, die altero immediate sequenti dictum votum ac deinceps ambulavit sanus. Perfecit ideo votum pedes iter octo milliarium itinerans.
Item Cæcilia, consors Nicolai pictoris de Cracovia, permissione Dei subito obruta nimis gravida infirmitate, [ita] quod etiam, sicubi necessario voluit [ire,] ductoribus circumvolvebatur. Hujus vero infirmitatis diuturnam non tulit molestiam: nam quam cito patri Simoni devota exstitit, & centies Ave Maria recitare promisit, plenissime liberata est, monumentumque ipsius devote visitavit, complens interim dicta centum Ave Maria.
Item Stanislaus, Catharinæ viduæ filius de Szczegles villa, novem annorum puer, cum duobus apostematibus majorem in modum vitæ obnoxiis spatio quatuor septimanarum decubaret, uno illorum sub ascella sinistræ manus, altero vero super pectus sævius prægravabatur; ex cujus infirmitatis rigiditate per bis agonizabatur. Videns autem afflictionem ejus avia, sive mater antiqua, affectu compassivo ducta, huic Viro beato, tunc solenniter innotescenti, votum pro puero mittit. In crastino itaque puer dolore alleviatur, ruptis nihilominus apostematibus, cœpitque exhinc ambulare.
[46] Item Margareta quædam, uxor Mathiæ de Swiætniki, rediens domum suam ipso die Simonis & Judæ post Missarum solennia cœpit repente viribus destitui, subita ægritudine visitata, sicque nec comestibilia mensæ afferre, nec aliquod opus familiare domus voluit facere per totum diem illum. Cum vir ejus prædictus compatiens, patri Simoni pro ea supplicat, & matrona in die crastino [convaluit,] & panes sanissima pistavit a , aliaque negotia pro libitu operata est ad laudem Christi Jesu.
Item Felix puer dimidium [&] quartum ætatis suæ annum agens, filius Joannis mensarum artificis de Cracovia, per tres septimanas valida infirmitate detentus, a parentibus agonizare videbatur: jam enim & loquela destitutus erat. Mox vero a parentibus suis prædictis Simoni beato devotissime illacrymantibus super eum recommendatus convaluit.
Item quædam Elisabeth, conthoralis Stanislai de Zielenki villa de prope Cracoviam, cum mortali & aggravante nimis prostrata esset infirmitate tutius refugium non comperit quam ut votum faciat Simoni colendo: fidelis itaque matrona ac devota poposcit humiliter suffragari. Ad postremum autem gratulata est desiderio, sanam non longe plenaliter se reperiens.
[47] Item nobilis Petrus, dominus & heres in Wierzbno, cognomento autem Maslowski, villa a Prosowice medio milliario distante, circa festum Michaëlis Archangeli dolore non modico sinistræ mamillæ stimulatus, audita populi devotione in virum gloriosum Simonem, & ipse quoque supplex eidem efficitur, a dolore prædicto relevari cupiens, spondens nihilominus visitare glebam corporis ejusdem Patris venerandi. Sed timore pestis adhuc vigentis Cracoviæ tentatus, viam tunc dissimulabat. Tandem feria sexta ante [festum sancti] Martini dolore, quo alleviatus jam pridem extitit, acrius prægravatur. Qui hunc modo humano evadere cupiens minutionem sanguinis velocius adhibere nititur; sed nec illa quoque minutio aliquantisper sanitati contulit, quin imo majori & fortiori eumdem debilitati subdidit. Cernens vero vir præfatus, quod hoc quidem dispensatione Domini secum ageretur, credensque, quod non aliter dolorem evaderet, nisi votum servo Dei Simoni promissum expleatur: die igitur Dominico lassus, devotior proponit, ut quam cito posset sepulcrum ipsius gratissimus adire vellet, etiamsi in itinere constitutus moriens vitam finiret. Sed revera, Domino miserante, servumque suum Simonem patentius præconizare volente, nocte irruente sequenti sanus optime efficitur, ac dolore penitus privatur; ideoque votum humillimus gratificans Deo perfecit.
[48] Item Anna, uxor Stanislai de Szkrzice villa, cum horrendo apostemate in sinistra manu aggravaretur, intensius devota patri Simoni efficitur, relevari humiliter expostulans. Morbus itaque ille teterrimus die altero de manu exiliens evanuit, matronam lætificans.
Item Stanislaus, kmeto * de Brzieze, dolore acutissimo capitis septimanam jacebat, morbo pesti ero sibi illuc subintrante; nec triduo valebat quid comedere: ut ergo beato Simoni devotus est, tertio die bibere atque tandem comedere cœpit: de bono continuo progrediens in melius, sanitati cito restitutus est optime. Hujus etiam filius novennis, nomine Nicolaus, triduo toto ægrotus exstitit, sed mox Patri prædicto recommendatus convaluit.
Sed & hoc quoque innotescat. Quoniam Barbara quædam, conjunx Stanislai de Bolkowice villa, milliari uno a Cracovia distante, in partu constituta, per diem & noctem laborabat molestius; sed nec comedens interim vel bibens periculo mortis vicinissima ab obstetricantibus decernebatur. Domina vero prædictæ villæ hoc negotium percipiens, ut pia nec Patri huic venerabili indevota, eamdem matronam fideliter patri Simoni devovit. Et ecce mox illa fœtum, omni periculo libera, edidit, nomenque puerulo ad sacrum fontem baptismatis Simon imposuit: quem mater ipsius tertia dominica a partu recens ad tumbam detulit gratificans Domino.
[49] Item dominus Albertus presbyter, natu de Wieliezka, gradu quoque baccalaureus in artibus, officio autem Rector scholæ ibidem, vir profecto maturus, nec non moribus abunde compositus. Hic passus febres cum caloribus, menti ejus hujusce Patris memoria beati subintravit, ut eidem votum faciat intrepidus. Qui suggestioni bonæ assentiens, confestim ei fidelis annuit spondens, se lecturum Missam ad bustum ejus: & ita desiderio salubri extunc & amplius usus est sanus, cruciatu foras dimisso, legitque Missam de Assumptione B. Mariæ Virginis votum solvens.
Item Elisabeth, puella sedecimum agens annum, & Hedwigis uterina ipsius quartumdecimum solvens ætatis suæ annum, filiæ Catharinæ viduæ de Staniætki, gravi infirmitate per septimanam in lecto detentæ termino vitæ appropinquantes venerabili Dominici corporis Sacramento erant procuratæ pro via tutiori migraturæ: quas tum mœsta mater devote patri Simoni compromisit, ut quam cito potuisset libenter easdem pedites sepulcro ejusce Patris pro voto grata repræsentaret. Quæ, misso voto a matre prædicta, eodem die ambulare cœperunt, in septimana tandem sanissimæ votum cum matre solventes.
[50] Item Nicolaus, hortulanus domini Janusii heredis in Czyrzowo villa, cognominatus Brozynka, quatuor hebdomadis totus lethaliter ægrotabat, per unam septimanam nihil comedebat. Quem domina Petronella, uxor dicti nobilis Janusii, eumdem visitans, Patri huic beato recommendavit humiliter. Qui tamen post septimanam ambulabat pro libitu. Statimque comedere cœperat post votum dictæ dominæ alleviatus.
Item Matthæus Gierass triduo jacebat nimium infirmatus; nec interim comedit vel bibit, lingua tamen brodio pauxillo aspersa: cui matrona quædam compatiens, in prædicta villa etiam degens, patri Simoni ipsum devovit fidelis. At ille mox recreatus post votum comedere appetivit, desiderium etiam implens, & in crastino ambulavit.
[51] Item Joannes de Trzemiessnia, villa adjacente Mystenice, artificio scutellarum & cantatorum operator, vulgariter tokarz, ægritudine pectoris ex peste multum molestabatur per septimanam: & quamvis per vim lectum fugere conabatur, nihilominus tamen, Deo permittente, interdum illi incumbebat devictus. Tandem morbo pestifero ad inguinem ei descendente, ferocius cruciabatur eodem: quem virgo Dorothea, soror tertii Ordinis S. Dominici, ejus autem amita, visitans consuluit, ut non moras ducens votum faciat Simoni beato, dicensque, quia Dominus præbet multa beneficia ipsius sanctis meritis: videbat enim prædicta soror, [eum] multo plus solito angustiari. Qui statim secedens, ut potuit, ad partem orationi se contulit sic orans: O sancte Bernardine b benedictus sis in æternum, quod de tuo sancto hoc Ordine tanto Sancto nos lætificasti; tu autem o sancte Simon, dilecte Dei, succurre nunc angustiato mihi, & ego, quam cito potero, sive pedes sive eques monumentum beatitudinis tuæ gratissimus visitabo. Hæc verba hujusce fuerunt simplicia, sed profecto multo efficacia: nam ut eadem finivit, mox alleviatus non mediocriter extitit, qui judicio humano, etiam suo, vita in brevi cariturus decernebatur. Nocte vero sentiens, se competenter sanatum, consurgens ceram arripuit, propriis manibus lumen facere cœpit, funem quinduplicem in eo complicans; unum pro se, alterum pro sua uxore, reliquos vero pro sibi conjunctis sigillatim. Quo facto, equum ascendit, viamque pollicitam in crastino de mane ad tumbam præfati Patris sanus complevit.
Item quædam matrona, nomine Magdalena de Cracovia, valida nimis infirmitate detenta, viribus sensuumque usu & ratione destituta erat. Ut autem per quasdam matronas huic Patri beato devota fuit, viribus usuque sensuum & ratione recuperatis, meritis dicti Patris cito convaluit.
ANNOTATA.
a Forte a nomine pistor barbare factum est verbum pistare. Vult dicere: panes sanissima coxit vel pinsuit.
b Hic simplex homo alloquitur S. Bernardinum, tamquam Ordinis institutorem, forte quia conventus Stradomiensis communiter S. Bernardini appellatur, vel quia Minoritas vulgo Bernardinos vocari audierat.
* id est agricola
SECTIO SEXTA.
Stupeant insuper arrogantia corda in hoc portento mirifico, quod in Matthæolo infantulo, Gregorii serifabri filio, evenit, & cessent sancto Dei Simoni obtrectare, cujus meritis Dominus benigne nobis elargitur talia; imo potius laudi præsidioque ipsius inhiare studeant. Nam dictus Matthæolus infantulus de Stradomia, quamprimum de secretioribus materni exiens uteri in lumen prodiit, fluxum sanguinis mirabilem audituque inaudibilem ex oculis veluti ex duobos rivulis manantem quotidie spatio unius hebdomadæ est perpessus, nec interim aliquantisper vidit: qua transacta, pater ejus ac ceteri hunc conspicientes attoniti existimabant, jam & globos oculorum ab orbibus effluxisse nec umquam amplius visurum posse præ valetudine sanguinis. Parentes vero Dei ductu nihilominus accurvatis terræ genibus ad patris Simonis sepulcrum eumdem devote toto vultu mœsti positurum repromittunt. Et ille puer ita in triduo præfati voti, sanguine restricto, visum recepit; cum quo postea non ingrati promissum parentes cum cereo reddiderunt.
Item Stanislaus quidam, rector scholarum in Niegovice villa in Szezyrzye pestilentica ægritudine quatuor septimanis detentus, ex infectione stomachi nil comestibilis ac potagii a retinere poterat, in toto vomitans: sed nec ea de causa sacrosancto dominici Corporis viatico procurari præsumebat, periculum formidans irreverentiæ. Unde fama Viri hujus venerabilis percepta, voto se eidem astringit; quo misso, sanitate pristina cominus usus est ad nutum perficiens, quod spoponderat.
[53] Item domina Margarita, domini Petri sculteti conjunx legitima de Budzow villa, milliari uno a Cracovia, quinque annis vertiginem capitis patiebatur nimis molestam sibi ceterisque domesticis, præsertim tamen marito ac liberis: propter quam in eam sævientem nunc in terram cadens membra collidebat velut epilepticus, nuncque gestus leves sicuti malesanus exercebat. Quamobrem custodia supra se ubique, velut in puero, fieri oportebat; vix autem moram modicam ab hac dimittebatur. Quæ audito præconio Simonis almi, se illi sponder humatam ejus venerabilem aditura glebam. Et ita de gratia Dei meritisque ipsius Beati potissimam adepta est sanitatem. Hæc etiam interea oculorum pressa dolore, ac deinde eidem Patri devota, liberata plenissime extitit. Votum itaque solvens, viam quinque milliarium pedes peragravit, & a crata b chori ecclesiæ Fratrum usque ad sepulcrum (& econtra) humillima geniclinavit, caput cereum & crinile relinquens appensum.
Quidam adolescens, puto viginti annorum, Franciscus nomine; nobilis vero cognomine dictus Mirzynski, circumseptus lethiferis apostematibus binis sub ascellis *, jamque agonia laborans lumen eidem tertio porrigebatur. Sed hunc mater ipsius domina Helena sic contuens mœstissima, votum fideli Simoni promittit pro eodem [nempe] sepulcro beati Patris sistendum peditem ac sub aliena eleemosyna, voto viri concordans Beati, quem patrocinio implorabat, quatenus vere sic celerius optamum consequeretur effectum. Is vero, misso pacto, relevatus eodem die ambulare cœpit; die vero tertio integre curatus est, evanescentibus morbis pestiferis, & ideo non ingratus, sed promissum realiter exsolvit devotus cum cliente per novem milliaria.
[54] Prodeat & hoc in lucem non immerito, quod in generosa domina Anna relicta, cognomento Niedzwiedeka, patratum evenit: quæ cum Dei nutu, anno revoluto integro, dirissima manuum ac pedum quastatione torqueretur, eatenus lecto nusquam interim [erat] aliena. Nam & digitos palmaticos dolore mirabiliter distentos recurvare minime potuit; sed etiam rigido morsu doloris sævientis manuum & pedum persæpe ululans in clamorem prorumpebat, atque mœrentes oculos recreans sopor perraro concludebat. Unde hæc sic afflicta modum succurrendi acquirit humanum, medicumque sibi deprecatur accersiri. Quo accito & ei remedia varia consiliante ac præbente, nullum penitus subinde consequitur subsidium. At ubi devecta erat in Vlino villam suæ filiæ dominæ Magdalenæ pro sui circumspectione tutiori, dominaque Hedwigis, dicta Grodoswka, eamdem & matrem pia visitans altera filia, condolens ejus afflictioni desiderat, si quoquo modo salubrius posset, subvenire eidem; & quia decreto divinæ bonitatis alias non putaverat sanandam, sane fama Viri beati auribus ipsius advolante vulgata, matrem devota pollicitare non cunctatur; quin imo votivam mittit patri Simoni pro eadem celerius precem (certe discrete) spondens, se peditando pro matre sene, si sana foret, viam quatuor milliarum peragere. Ubi vero diluculum comparuit, genitricem interrogat, qualiter secum esset, & si somnium lassæ palpebræ receptassent. Et illa: Dilecta, ait, filia per Dei gratiam bene soporavi, [ita] nimirum quod dolore sim alleviata. Eapropter matrona die illo ceteris ac posteris jam dudum optatam consecuta est plenariam sanitatem, offerens in solutionem voti duos pedes binasque manus e cera factas.
[55] Item nobilis Nicolaus Porebski duabus septimanis ægritudine valida quassatus est toto in corpore. Cui mater ipsius compatiens, cruciatuique condolens, patri Simoni ipsum non infidelis recommendavit. Ipse ergo, voto emisso a matre, convalescere cœpit, ac citissime sanitatem pristinam recuperavit, votumque pedester solvit.
Item Catharina, uxor Martini braxatoris domini Abbatis Tynecensis, existens in Læg villa prope Cracoviam, pestilentica infirmitate fatigabatur immaniter: nam vestigia mortis (puta pustulæ nigræ, alias Przystudzienice) in ea exortæ vicinissimam morti præmonstrabant, quæ propensius spargebantur in manibus. Præfatus itaque vir percipiens eam infirmam atque eamdem visitatam sic moleste prospiciens, vadit plurimum tristis Cracoviam ad ejus sororem Margaretam, narrans hoc lugubre negotium, exquirensque aliquale infirmæ uxori, si sciret, præsidium. At illa refugium non comperiens salubrius, statim patri devovit Simoni eamdem cum cereo ad ejus tumulum. Et ita fere eadem hora voti pro ea missi (prout postea invicem tractantes de hoc autumabant) matrona illa mox sublevata a dolore e vicino plenissime sanatur.
[56] Item dominus Adam institor & civis Cracoviæ, negotia sua in partibus Austriæ sive Hungariæ peragens, gravi apostemate opprimitur in inguine, tribus diebus decubans eodem. Sed quam cito spopondit, seipsum cum lumine ad sepulcrum Viri venerabilis sistendum, dolore quovis sublato, sanissimus domum remeavit.
Item Hedwigis, Alberti cujusdam lictoris c Cracoviæ uxor, dum tempore pestis morbo funesto acrius aggravaretur per septem fere hebdomadas, suffulta præsidio hujus almi Patris, ab ægritudine plenissime liberatur Ipsa tandem iter visitandi sepulcrum Beati complere dissimulante, peste jam cessante, Cracoviæ vidit Virum hunc celebrem nocte quadam nec dormiens velut sermocinantem, qui inter alios & hanc considerans in hunc modum alloquitur: Ubinam tu, ait, fuisti ad meam fossatam? Illa vero: Quomodo, Pater charisstime, illuc valeo adire, cum nec locum tuæ scio sepulturæ, neque horum Fratrum tuorum sepulturæ [locum] cognosco mulieres intrare. Cui ille: Vade, inquit, celerius, quoniam tibi aperietur, meamque tumbam deosculare, Deo gratias agens. Quæ tunc quasi ibidem veniens, vidit in visu somnii copiosam nimiumque speciosam multitudinem virorum senum & reliquorum circa tumbam ipsius lætissime & cum ingenti cereorum fulgore astantium, inter quos humillime inclinata sepulcrum deosculans recessit; & ex tunc somno expergefacta ad se liberius rediens, die sequenti cum magno rogatu, quod admitteretur, jussa illic perfectius complevit.
[57] Item Catharina, conjunx Blasii de Trædnowice, ulcere pestifero apprime torquebatur vergens continue [ad mortem.] Quamobrem salutari viatico jam erat procurata, sacraque unctione delibuta. Interea vero merita patris Simonis relatu percipiens, ipsis etiam suffragari deposcit fideliter, & ita mox de bono in melius progrediens, incolumis plenaliter votum perfecit ad ejus tumulum per Dei gratiam & merita beati Simonis.
Venerat etiam quandoque multitudo copiosa hominum sexus promiscui una die de Plassow, ut omnino totam villam venisse putares; quorum nomina ac infirmitates varias, quia longum esset narrare, tædiumque doctis legere sigillatim, brevitatis causa dimitto. Saltem in communi [dico,] salutem corporis eis mirabiliter a Domino concessam per merita servi sui Simonis.
Hoc ipsum etiam & alia turma hominum in crastino veniens de alia villa, nomine Wirzbow, in se recognovit misericorditer operatum ad laudem altissimi.
Quædam etiam Anna, inquilina domini Gawron civis Cracoviensis, infirmitatem inciderat gravissimam, quod nec manibus aut pedibus [se] movere poterat penitus. Tandem de sanitate desperans in suffragium recurrit beati Simonis. Unde sanata, nudipes & sine linea camisia votum promissum implevit.
ANNOTATA.
a Potagium Gallis vulgo dictum potage, idem est plerumque quod Latine jusculum. At interdum pro qualibet potione sumitur, ut videre est apud Cangium in Glossario.
b Latine dicitur crates vel cratis. Hic vitiose declinatur, forte propter terminationem vocis Polonicæ krata, quæ idem significat.
c Lictores a Romanis vocabantur, qui consulem prcedebant, & jussi de reis supplicium sumebant. Jam plerumque accipitur pro carnifice, qui sceleratos morte afficit. Puto hic sumi pro quodam apparitore, aut simili justitiæ ministro.
* lege axillis
PARS SECUNDA
Miracula, quæ ab anno 1483 usque ad 1487 notata sunt.
SECTIO PRIMA.
Primo igitur: Ipso die Circumcisionis Anna quædam, matrona ætate jam provecta de Stradomia, anno medio in oculis penitus cæca [erat.] Verum accepta fiducia constanti in meritis beati Viri, votum eidem mittit devotissima, deprecans illuminari; quo fit (dictu profecto mirabile) [ut,] ea quidem matrona sic orante, oculi in procinctu aperiantur ipsius. Exhinc utique & per amplius optimo matrona visu freta exstitit, laudans Dominum, servumque suum fidelem Simonem optimis attollens præconiis.
Item Catharina Pudlowa, civis in Opatow, percussa erat gravi infirmitate usque ad mortem. Unde vir ejus Martinus, vocatus Bohemus, jam omnino morti eam cum ceteris adjudicans defleverat. Animatus vero divinis suffragiis almi Fratris sæpe fati, fidelissime, lacrymis tristes spargens genas, eamdem pollicitus erat eidem; & sic mox nimium gaudens ac conjugem stupens sanissimam recepit.
Item Nicolaus, oppidanus in Ilkuss, febribus per annum integrum atrociter tortus (tunc enim tertiana immanius premebatur) labori omnino cuipiam ineptus [erat;] quem Margareta conjunx ejusce videns nimis afflictum, ac domui penitus inutilem, Patri venerabili non prorogat recommendare. Ideoque vir suus præfatus statim, ab ea misso voto, ab ægritudine plenaliter est liberatus.
[59] Item Stanislaus annorum quatuor vel circiter, filius domini Georgii dicti Langpedor civis consulisque præclari famosæ urbis Cracoviensis, septimana caloribus detentus [est] intentissimis, quibus arsit veluti carbo continue. Quamobrem positus velut in ecstasi loquebatur quidquid ori occurrit, nec ea aliqualiter discernens præ valetudine ægritudinis. Mater ipsius itaque, nomine Anna, hoc percipiens, vicinum morti putabat, atque præsidium Simonis in eo devotius extunc obtestatur: & ita in continenti, caloribus illis funestis ab eo seclusis, sanitatem obtinuit.
Item Anna puella jam adulta Petri Javin de Niezwanowice villa, hydropisin primum in pedibus ac manibus tandemque in collo incurrerat tetram & magnam; nec subinde tribus hebdomadis utcumque moveri potuit, solo capite vix paulisper. Pater ergo ipsius animadvertens suffragiorum Simonis præclara ab aliis recepta præsidia, confugit & ipse cum precibus pro filia ad eumdem fidelis. Quare, vcto misso, puella statim convalare cœpit, ac deinde tertio die pleniorem recuperavit sanitatem ambulans & faciens, quæ placita ei erant.
Item Jordanus puer unius anni & supra morbum passus epilepticum, quem vulgo caducum vocant, per unius spatium anni & supra, quo crebrius cadens (quolibet videlicet mense bis) parentibus ac ceteris domesticis vehementem ingerebat dolorem. Uno igitur tempore pater ejus, Dominus videlicet Joannes Stoiakowski, & Regina mater hunc videntes cruciatum mœsti nimis, patri mox Simoni devote recommendare cœperunt, atque extunc & post amplius liberum lætumque puerum obtinuerunt, Domino hinc gratantes.
[60] Item generosa domina Magdalena, dicta Stadnicka, sex truculentis circumsepta apostematibus usque in sextam hebdomadam, ob eorum vehementem sævitiam agonizare videbatur; lumenque exhinc porrectum manus illius jam contractaverat. Percepta vero fama celebri de miraculis Simonis, sublevari fidelis ejus meritis deprecatur a Domino. Qua ex re, dolore statim magna ex parte sublato, brevi sanitatem recuperavit. Nobilis etiam dominus Stanislaus Polanowski, in partibus Austriæ seu Rakusanis a quadam in causa constitutus, febribus primum acerrimis opprimitur, ac tandem ulcus pestiferum ex se subortum passus, recolens beneficia pii Simonis, in uxore suaque etiam filia jam pridem percepta liberaliter, in se ipso etiam poposcit humiliter eadem experiri misericorditer, ut vel sanus in domum redeat, vel saltem in partibus alienis morbo pestifero non intereat. Fit denique quiddam gaudiosum: en, die comparente, sanum plenissime, se reperit, ac demum propria pro nutu lætus repetiit.
Item Catharina, ancilla dominæ Catharinæ de platea castrensi Cracoviæ, alias Platnetzowty, dolorem ac tumorem sinistri pedis incurrerat maximum, ita quod nec super eum aliquatenus progredi potuit. Hanc ut præfata domina mœsta de viribusque suis labori ineptis conquesta Simoni devovit beato, lucis hora comparente, ancillam sanam directeque gradientem reperit læta, offerens tandem pro voto protensum cereum cum eadem.
[61] Item Sebastianus, triennis Dorotheæ viduæ de Cracovia filius, infirmatus ad mortem, & ob id patri Simoni devotus per matrem, convaluit. Ipsa denique votum implere procrastinante, imo non curante, secundo intentius recidivat. Quam cito vero firmiter proposuit cum eodem votum perficere, incolumem brevissime obtinuit.
Item Anna Johanna de Oswiæcim, ægritudine nimia capitis decem septimanis jacens, repromissa almo Simoni Lipnicensi mox alleviata [est] magnopere. Tertio vero die, lecto dimisso, perfecte deinceps pro nutu ambulavit.
Item dominus Petrus de Cracovia, cantharorum stanneorum & scutellarum operator, plurimum ægrotabat tribus hebdomadis, viribus destitutus immobilis manens. Ut ergo seipsum Patri huic venerando repromisit, citissime plenam recuperavit sospitatem.
Item Catharina, uxor cujusdam Mathiæ de Skawina, dolore sinistræ manus pressa vehementi; clamans & rugiens persæpe ob eumdem, tandem consulta de voto patri Simoni faciendo, statim facto, eumdem libera evasit.
[62] Item Zophia, puella circa sedecim annos [nata] Bartholomæi de Trædnowice cognominati Pyrzyna, pestilentica ægritudine tribus ferme hebdomadis detenta, ac tandem huic Viro per amitam devota beato, incolumis conversari visa est.
Mathias annorum fere quatuordecim [filius] nobilis Gregorii cognominati Talenta, heredis autem in Cheehel villa, a Cracovia sex milliaribus distante, rigidissimo pestis ulcere quassabatur in inguine per duas septimanas. Quare viribus destitutus lecto accubuit; præsertim tamen duobus diebus sermone quovis & ratione carens aliquoties agonizabat, lumen præ manibus tenens porrectum, ut moris est terminum vitæ præsentis concludentium. Cumque per parentes fuisset Simoni commendatus, illico convalens rationem atque sermonem est adeptus, ad tertium diem & per amplius ambulavit sanus.
Item quidam laicus, nomine Dominicus, paulo minus ab anno integro viribus destitutus lecto accubuit, ex eo quod laborans supra vires suas quandoque offensus erat. Cum igitur votum fecisset patri Simoni: vires recuperavit, eodem die deambulare incipiens. Tertio vero die sepulcrum ejusce Patris sine b quovis adminiculo visitavit, narrans factum quibusdam de fratribus.
[63] Item domina Zusanna, conjunx pannitonsoris de Casimiria, per totum tempus quadragesimæ & amplius jacuit, dolore capitis atque corporis prægravata. Postquam vero votum misit dicere quinque Pater noster, prona jacens super sepulcrum almi Simonis sanitatem pristinam recuperavit.
Item & alia quædam matrona de Piotrkow per septem hebdomadas valida detenta erat infirmitate, ita quod nec vidit interim nec audivit. Quamprimum autem in corde præconcepit se ipsam sepulcro Simonis sistendam, pro libitu a dolore sublevata est.
Item dominus Petrus Niger, civis in Opatow gravi afflictus ægritudine, cum ab uxore sua beato Simoni recommendatus fuit, sanus ad plenum conversari visus est.
Item domina Catharina Zarogowska, febribus quartanæ acerrimis unius anni spatio fatigata, ut votum emisit beato Simoni, non eis deinceps sana obruebatur, detulitque in voto cereum discolorem atque protensum.
Joannes Catharinæ filius de platea Slawkoviensi Cracoviæ, ab exordio sui tertiam agens septimanam invasus ægritudine molesta, sanguinis fluxum patiebatur ex umbilico per triduum. Devotus tandem a præfata matre ipsius patri Simoni, sanus liberque matri restituitur meritis fidelis servi Dei Simonis.
Item Elisabeth vidua alias Trzewikowa de Podgrodzie villa patiebatur febrim tertianam per tres septimanas: cumque votum Patri beato fecit, ipsa libera evasit.
Margareta quædam de villa prope Niegowice acutis quartanæ febribus agitata citra annum, postquam votum humilis misit Simoni beato, liberata est.
Item Ursula, uxor Joannis pellificis vocati Gorczica de Lublin, decubans quatuor septimanis, & jam morti vicinissima, loquelam amiserat. Verum ut vir ejus præfatus ipsam patri Simoni commendavit, in brevi sanam accepit, sepulcrumque ipsius admodum beneficio gratus visitavit.
Quædam Gertrudis, relicta incola Leopolis Russiæ c, habuit duas boves (alias usitatiori vocabulo vaccas) multum infirmas per unam septimanam, ita ut jam morituræ in brevi a plerisque decernebantur: quas dum in patrocinium beati Viri cum sua filia devovisset, salvas incolumesque rehabuit, & ut grata viam in voto ad tumbam beati præfati Patris cum duabus candelulis exsolvit.
[65] Item nobilis domina Hedwigis, consors generosi domini Joannis vocati Sznaclek pro tunc vicecapitanei castri Cracoviensis, duabus septimanis dolore peracuto & pene intolerabili capitis contorta, mox oratione modica ad Dominum missa, quatenus per merita hujus almi Viri dignaretur, dolore pulso, eidem sanitatem impertiri, ipsam obtinuit, appendens posthac verticem cereum super tumbam ejusce Patris.
Item Michaël de villa prope Zator septem apostematibus circumseptus jacuit per quinque hebdomadas; ob quorum dolorem vehementem sui inscius exstiterat, nec aliquatenus e lecto progredi valens. Dum ergo per quamdam matronam domus suæ vicinam fuit beato Patri recommendatus, statim alleviamen percipiens, tertio die ambulare cœpit, licet adhuc baculo sustentatus; atque continuo de bono in melius procedens, cito perfectissimam sospitatem accepit.
Jacobus de ibidem frater patruëlis prædicti Michaëlis eadem peste ægrotabat, tribus apostematibus prægravatus, suique etiam inscius: sed posteaquam per aliam matronam almo Simoni fuit devotus, sanus cum præfato Michaële, calceis a pede detractis, vota protinus & consimiliter peregerunt ad laudem Dei.
[66] Item Barbara puella duodecim annorum Hedwigis de Skawina cognomento Szezurkowey dimidia altera septimana jacuit immobilis ex peste, nec de se quid animadvertens triduo loquelam amiserat: quam cum Margareta ejus avia patri Simoni devovit, statim alleviata, vires, verbum, & sensum rehabuit, ac tertio die ambulavit.
Simili peste Stanislaus Ottuwie, filius Annæ de Ciecwikowice villa, per duas septimanas gressu caruit, loquelamque per aliquos dies etiam amiserat. Postquam vero per quasdam cognatas. Patri beato commendatus fuit, eodem die sanus ambulavit.
Item Catharina, uxor Petri de Skawina, decem ferme hebdomadas pestilentica ægritudine laborans ambulare minime valuit, nisi tantummodo per alias delata. Cumque se patrocinio almi Simonis subdidit, sanitatem plenariam recuperavit.
[67] Item Stanislaus adolescens de Stradomia febribus acutis spatio tredecim septimanarum correptus, ut a matre sua Margarita beato Simoni repromissus extitit, decenter ab eis liber fuit, obtulitque in voto cereum suæ altitudinis.
Item Catharina quædam vidua de Tarnow tribus apostematibus vehementer cruciabatur: sed per unam septimanam viribus destituta lecto accubuit; præsertim tamen per tres ferme dies notitia atque memoria carens morti adjudicabatur; cui beatus Pater sub specie unius Minoris Fratris apparens in ecstasi commonuit eamdem, ut, si sana fore vellet, sepulcrum ejus in Cracovia visitaret. Quæ annuens commonitioni statim, ad se rediit atque convalescebat propensius amodo usque ad perfectissimam sospitatem.
ANNOTATA.
a Non intelligo, quid sibi hic velit in partibus Austriæ seu Rakusanis; nisi forte legendum sit Raclitanis. Est autem Raclitanum, incolis vulgo Rackelspurg, Slavis Radconii, urbs Germaniæ in Stiria inferiori ad Muram fluvium sita, & dominio Imperatoris subdita.
b Duplex est hujus nominis oppidum; unum in palatinatu Lublinensi ad Vistulam situm; alterum vero est suburbium Cracoviense, de quo Cromerus, in descriptione Poloniæ ita loquitur: Adjuncta sunt ei (nempe urbi Cracoviensi, de qua agit) duo oppida; a meridie quidem Cazimiria, ponte ligneo juncta, interlabente Vistula. Est tamen intermedius urbi & ponti continens viculus, cui nomen est Stradomia, quem flexus Vistulæ tria latera ambientis, & influentis in eum Rudaviæ occursus facit insulam. A septemtrione vero pomariis urbis continens est Cleparia, non tamen cincta mœnibus, ut est Cazimiria. Hæc omnia simul exscripsi, ut eadem opera proponerem topographiam suburbiorum, quæ in his miraculis sæpe memorantur.
c Est urbs Poloniæ dicta incolis Lwow, Germanis Lemburg, & in Russia Rubra intra colles non procul ab amne Peltew (Dlugossus vocat Polthew) condita, quam Cromerus in opusculo proxime citato ita describit: In Russia Leopolis longitudinis gradu fere XXXXVI, latitudinis XXXXIX, sita quinquagesimo a Cracovia milliario: urbs est satis munita, duas arces adjunctas habens; emporio civiumque elegantia & humanitate florens, ac sede alterius archiepiscopi, duorumque episcoporum Armenici atque Russici non ignobilis.
SECTIO SECUNDA.
Gloriosus Deus in Sanctis, mirabilis in majestate sua faciensque prodigia, qui ab exordio mundum suis mirabilibus renovans, dona gratiarum largitatis suæ ob invocationem verorum servorum benigne elargitur, cui, quomodo, & quantum, secundum divinitatis suæ imperscrutabilem scientiam dignoscit opportune exhibenda. Unde oculo pietatis suæ intuens suos, quos dignatur certa ex causa paulisper perturbare, gratuite consolatur ad se humiliter confugientes: quod plane luculenter clarescit in his, de quibus calamus ad præsens subvexus committitur. Joannes quidam, tertium agens ætatis suæ annum, filius Martini pistoris de Dopcice, ascendens quandoque stubam a domus suæ per gradum, parentibus ipsius hoc non considerantibus, præcipitioque ex hac molesto in terram corruens deorsum, a parentibus heu flebilis reperitur atque mortuus. Et sic puer quatuor horas & amplius lividus & niger permansit. Super quem mater ejus, nomine Dorothea, lamentans admodum dolorosa cœpit eum ad limina S. Sophiæ ante Lanckorona repromittere; sed nullum inde penitus in filio consequitur subsidium.
[69] Ast per longam moram, quasi videlicet per duas horas, quædam matrona domus suæ vicina tam lugubre percipiens negotium, ipsam pie visitavit salubreque super hujuscemodi eventum mœstæ matri præstitit consilium: narrans enim de quibusdam beneficiis, meritis beati Simonis tunc recenter patratis, persuasit eidem, ut, quavis semota ambiguitate, puerum jam mortuum ipsius suffragio recommendaret: namque experimento didicerant, quod penitus mortuus erat, fundentes aquam super eum frigidam, ut vel sic motum in eo modicum aliqualiter dignoscerent, sed nullum monstravit. Ipsa itaque vicina matrem pueri præfati aliosque illuc concurrentes ad devotionem animans, puerum prior cœpit Patri beato recommendare; ac post & alii ibi adstantes voto ejusce consimilati, præsidium prædicti Patris beati in puero acclamabant devote. Et ecce (narratu certe mirabile) post vota illorum puer sensim movere & respirare cœpit, clamans puerili voce, blu, blu, quod fuit indicium appetitus sui ad bibendum, prout parentes etiam, ipso antea sano existente, didicerant: nondum enim etiam voces totaliter regulatas proferre scivit. Quod factum omnes, illic coram positi, cernentes, aliique id ipsum audientes, Dominum in servo ejus Simone, novo laudis præconio mirum in modum extulerunt glorificantes. Ex hoc igitur puer de bono in melius progrediens, sospes, pulcher, & lætus votum cum figura cerea a parentibus ad sepulcrum beati Viri delatus exsolvit: cujus parentes rem gestam coram quibusdam de patribus loci, Cracoviæ ad testimonium deputatis, pure narraverunt; coram videlicet fratre Francisco de Hungaria & fratre Bernardo de Brzesck senibus & canis presbyteris, tertioque minore his fratre Luca de Rydzina, ad laudem Christi Jesu.
[70] Item Dorothea, vidua de Lublin, ulcere pestifero torquebatur in gutture per duodecim septimanas, ac ob id per unam septimanam nihil bibit aut comedit, viditque in visu Dominam pulcherrimam cum quodam Viro specioso ad se venientes. Quæ Domina sic ipsam allocuta est nec valentem loqui interim: Si, inquit, vis inde liberari, fac votum ad tumbam hujus Viri beati, qui nuper clarescit ad fratres de sancto Bernardino Cracoviæ, & liberaberis. Quæ assentiens monitis salutaribus, votum misit, atque, ulcecere pestifero statim a rigiditate declinante, ipsum cominus libera evasit.
Item Joannes sartor de Bytom infirmatus etiam peste tribus septimanis; sed per unam illarum per se progredi nullatenus valuit: jamque inunctus loquelam clauserat: ideoque uxor ejus & ceteri cognati vicinissimum morti omnino decernentes, fideliter in patrocinium beati Simonis pro eodem confugiunt. Unde ab eis misso voto, statim convaluit, residensque comedere appetivit, implens re desiderium.
Quædam Hedwigis Gawlowa de Prosowice ex quadam ægritudine immani surditatem per duas hebdomadas incurrerat, nihil omnino interim audiens. Cum autem flectens se ad limina beati Patris devovisset, in instanti, ruptis quibusvis obstaculis auditus sui (quod etiam sensibiliter percepit) extunc & deinceps per Dei gratiam & merita beati Patris audiens sana conversari visa est.
[71] Item dominus Mathias Sator, consul & civis in Skawina, dolore intestinorum gravissimo per quatuordecim annos lecto accubuit. Fatigatus itaque, quod nullum cibariorum interim sumptum digerere aut conservare potuit, quando jam deglutitum emitteret per vomitum. Eo autem in eum validius rigescente, tempore Quadragesimæ anni præcedentis, jam omnino mortalis cernebatur humana conjectura. Sed Dominus oculo suæ clementiæ ipsum respexit per invocationem sui fidelis servi Simonis beati. Mox, ut eidem se devote repromisit, quidquid comedit aut bibit eodem die ceterisque ac posteris, retinuit. Sanus optime factus detulit eapropter cereum pro voto in corpore marcidus ex tam longa dicta [ægritudine.]
Item domina Magdalena, civis in Ilkuss, duobus annis & ultra corrosiones interiorum perpessa molestas admodum, quam cito se ipsam in præsidium Patris persæpe nominatum venerabilis contulit, ab eis plenissime liberata est; venitque cum viro suo, beneficium sibi collatum narrans.
[72] Item Jacobus citra annos duodecim, filius Annæ Puchalina vocitatæ de Wyciæza, positus ad quiescendum super vestes pestilenticorum defunctorum, subito gravem inciderat ægritudinem, quem mater ejus præfata illic adstans, velut lignum, semimortuum recepit alibi collocandum, permanensque in eadem infirmitate ad tres dies & de vita desperatus, cum a prædicta matre beato Simoni devotissime fuit repromissus, extemplo convaluit.
Item Dorothea, uxor Mathiæ dicti Szuba de Giedczyca villa, per sex septimanas febribus continuis cruciata, ut votum misit beato Patri, statim & de cetero ipsas libera evasit.
Item Swiætochna, de Bukowie villa, quatuor septimanis in sua, quam passa erat, pestilentica infirmitate laborans, maxime tamen duabus ex prædictis septimanis de se penitus nil animadvertens, notitia hominum, quos antea competenter noverat, caruit; cujus menti instinctus quidam divinus illapsus taliter eam allocutus est: Vis, inquit, sana fieri, fac votum adeundi tumulum beati Simonis in Cracovia nuper clarescentis, & sanaberis Cui matrona grata assentiens, expresso voto patri Simoni, quem ante non noverat, nec de nomine ejus audiverat, nisi tunc, confestim sana surrexit.
[73] Item Ursula uxor Joannis de Ilkuss, similiter & Anna septimum continuans ætatis suæ annum, filia Dorotheæ de Wieliczka, tertianam febrem sustinentes, prima per novem, altera per quinque hebdomadas, cum per matres earumdem beato Patri fuissent recommendatæ poplitibus flexis, ab hoc & deinceps ab eis salvatæ fuere.
Item Ægyptiaca annorum quatour, filia Elisabeth de Stradomia, per tres hebdomadas febribus continuis atque caloribus acutis torquebatur fortiter; sed quamprimum per matrem suam præfatam patri Simoni devota extitit, statim liberata est.
Similiter & Barbara, uxor Alberti de quadam villa prope Wieliczkam, per totam quadragesimam & amplius febri tertiana vexata, cum se in patrocinium almi Patris humilis contulit, in continenti ab eis salva permansit.
[74] Item Nicolaus doleator * & civis in Boczæczin ex hydropisi, quam primo passus est in pedibus, nec non ex incisione venarum antepediarum b bolorem incurrerat acerbissimum, crinibus malis utique venarum vulnera incisarum subintrantibus: ob quorum sævitiam cruciatumque vehementem frusta carnis non parvo dolore consecta ac putrefacta frequenter extra projiciebat dolorosus, nec eatenus valens aliqualiter progredi citra annos duos. Interim etiam hydropisim in toto corpore sustulit pergrandem, præsertim tamen ventris; propter cujus tumorem neque pedes videre seu aspicere poterat. Quamobrem primo anno suæ prostrationis, voto se Virgini Mariæ astrinxit, [ejus] gratia in Czæstochowa migraturus. Non tamen ex hoc utcumque fuit sublevatus, quoniam Dominus Dominaque cunctipotens aliter sanandum decreverant, sanctum videlicet suum Simonem in eo magnificare disponentes. Proximante itaque fine anni secundi suæ infirmitatis, auditis insigniis, virtute Dei & meritis præfati patris beati Simonis patratis, ipsum etiam devotus acclamare cœpit præsidio. Unde mox majorem in modum a dolore ac tumore sublevatus, in crastino per se ecclesiam adiit. Atque posthac cito viæ votivæ subjectus, crinibus illis funestis inibi sublatis, plenarie sanatus est. Veniens igitur ad sepulcrum præfati Patris ostendit vulnerum cicatrices sive vestigia eorum, in pedibus antea dolorosis remanentes, ad validius testimonium perhibendum.
[75] Item Benedictus, anniculus & supra, cujusdam filius viduæ Zophiæ nomine Kleparz, quatuor hebdomadis dysenteriæ ægritudine, sive vocabulo usitatiori, fluxu sanguinis vomituque creberrimo satis insuperque fatigatus, cum a matre præfata ac altera muliere in patrocinium viri beati Simonis commendaretur, ad diem tertiam & deinceps languore liber evasit.
Item Anna quædam, relicta de Cracovia, febres caloresque acutos per trium septimanarum spatium passa, voto emisso, mox a febre & caloribus curata, ad beati patris Simonis se obtulit sepulcrum, laudans & magnificans Dominum, ejusque fidelem servum Simonem beatum.
Item Hedwigis Karasiowa, oppidana in Pokrzywnica, doloribus obruta letalibus, quatuor septimanis non gressu nonve cibo usa interim erat proprio, nisi quod per alios aut de loco in locum deportabatur aut pauxillo brodio c lingua ipsius cochleari aspergebatur. Cumque in preces sese beati Patris contulit, alia super hoc muliere nihilominus ipsam instigante, atque voto ejusce concordante, sanissima postea iter viginti milliarium in voto habere pedes visa est.
Item Mathias Gawronck, civis Cracoviæ, dolore dentium capitisque acutissimo per unam septimanam grabato detentus, mox facto voto sepulcrum visendi patris Simonis, dolorem sanus evasit.
Item nobilis Stanislaus Opaczynski, infirmatus ex peste anno præterito usque ad mortem, tribus hebdomadis gressu caruit; verum cum jam agonia laborans de se quidem penitus inscius lumenque accensum (talibus solitum offerri) præ manibus teneret; en, pater ipsius nimis tristis supervenit, dominus videlicet Jacobus Opaczynski, atque eum sic aspiciens afflictum, fideliter & oculis illacrymatis pro eodem Patri huic beato supplicavit: qui exhinc confestim alleviatus, satis ad diem tertium ambulavit ac deinceps sospes.
Item generosa domina Barbara, nobilis domini Stanislai Boturzynski conjunx legitima, cum in partu constituta diutius moleste laborabat, ac vicinissima morti a quibusdam ipsam taliter conspicientibus putaretur, virgo quædam cognata sua, spiritu compassivo devicta, patri Simoni devote eam cœpit commendare: & ecce, illa, post votum a præfata virgine expressum, statim libera fœtum, licet exanimem, profundit: quem fœtum tandem multi aspicientes, nec spiritus vitales aliquantisper parvos in eo considerantes, per moram non modicam mox unanimes corde voceque concordes misericordiam Dei per suffragium & merita beati Patris pro eodem implorant; quo facto, Deus omnipotens, qui ex mera bonitate ac dulcedine suæ pietatis de vivo mortuum, de mortuo vivum, & de infirmo sanum facere consuevit opportuno tempore, ad invocationem sui fidelis Servi puero exanimi spiritum vivificantem misit, ipsumque ex hoc vivere fecit, ad laudem suam, atque sui servi beati Simonis clariorem meritorum magnificationem, & fidelium consolationem.
ANNOTATA.
a Per stubam, ni fallor, hic significatur hypocaustum, quod Germani vernacula lingua stube appellant. Eorum magnus usus est in Germania & Polonia.
b Forte legendum est venarum antepedalium, per quam phrasim intelligo venas, quæ sunt in superiori pedis parte.
c Brodium est carnium elixarum jus, quod ab Italis vulgo vocatur brodo, & a Germanis bruhe.
* id est doliarius
SECTIO TERTIA.
Margareta quoque Jacobi vocati Kossalia de Trzebinia villa versus Ilkuss, dum etiam esset patri Simoni devota a præfato viro suo Jacobo, quam magna molestia confecto, etiam ex ipsius angustia & dolore, quo nimis acerbe fatigabatur in fœtus sui parturitione, usque videlicet ad ignorantiam sui nominis, salva Annam sanam enixa, ipsum lætificavit meritis Viri Dei.
Item adolescens quidam, nomine Fabianus, Elizabethæ tabernatoris viduæ filius, de Poznania cum Cracoviam studii gratia se contulisset, non longe post duobus funestis apostematibus sub ascellis obstringitur, tribus hebdomadis grabato cohærens, a medicoque, vice quadam urinam ipsius conspiciente, de vita jam diffidatus. Tandem prædictus adolescens post hæc vidit in visu virum quemdam, habitu Fratrum Minorum superindutum coronaque trabeatum, quasi in nubecula sibi appropinquantem & baculum pastoralem in manibus prætendentem, quo illum tangens jussit e lecto surgere. Ipse vero sentiens, se ex hoc non mediocriter sublevatum, votum misit patri Simoni, quem verisimiliter putabat. Unde incolumis citissime permansit, ulceribus illis pestiferis ab eo sublatis, votumque perfecit nudipes & sine camisia.
[78] Item domina Catharina, nobilis Michaëlis heredis in Raysko uxor, infirmata plurimum dentium dolore per unam septimanam, cum se Patri sæpe fato commisit, sanam liberamque se reperit.
Quidam Mathias Slony, oppidanus in Ilkuss, per quatuor hebdomadas febrium lassitudine fortius attrectatus [erat], primum quidem tertianis, postmodum autem quartanis: cum vero ab uxore sua atque ab alia muliere votum beato Simoni fuisset pro eodem missum, super quo idem gratissimus a devotis præfatis matronis interrogatus assensit, ex hoc funestas febres incolumis evasit.
Item Margareta, cognomento Szymkowa de Stradomia, sex septimanis sævissimo doloris morsu in uno pede quassata, persæpe ejulans præ dolore rugiebat. Aliunde tutius refugium sanitatis non sperans, ad Simonis gloriosi subsidium sese transvehit, orans eumdem: O, inquit, Simon beatissime succurre mihi modo anxiæ. Et ecce mox exaudita pristinam recuperavit sanitatem, offerens cereum pedem pro sano. Antequam ad tumbam pro voti solutione venisset (quia fere ad octo septimanas iter votivum dissimulabat compiere) apparuit ei Pater sæpenumero repetitus in visu & ait: Quid cunctaris, o mulier misera? Solve quod vovisti infra has nundinas circa translationem sanctissimi Stanislai, accedensque ad Fratres de sancto Bernardino penes Cracoviam pete pro uno Ave Maria ad populum fieri in sermone, ut ex hoc Deus laudetur & Virgo gloriosa Maria.
[79] Petrus quoque quidam nobilis adolescens, generosi Domini Dunin filius, cum grabato mortaliter accubuisset per unam septimanam, maxime tamen uno die, jam de vita penitus desperaverat, de se quidquam parvi minime advertens, sed in spiritu dumtaxat præmunitus, ut beato votum faceret Simoni. Quo confestim misso, sospes plenissime remansit, die eodem ambulans; in crassino vero satius ambulavit, quoquo voluit, & equitavit, votumque non longe cum cereo solvit.
Item Dorothea vidua de Wlodziflow, febribus tertianæ per sex & amplius hebdomadas attrita validis, facto voto Patri beato, ab eis pro voto liberata est.
Joannes etiam vocatus Protrkowski nobilis notarius domini Præpositi in Staniætki a, tribus septimanis gravi capitis ægritudine jacuit fatigatus: verum consultus per confessorem, cui tunc peccata sua fassus erat, votum misit beato Simoni, & ob id extemplo notabiliter alleviatus, intra septimanam integre sanatus grabatum dimisit, caputque cereum ad tumbam detulit.
[80] Quædam etiam puella nobilis in ætate nubili, nomine Hedwigis Slupska vocata, infirmitate gravi laborans per unam hebdomadam, cum votum fecisset beato Patri, mox convaluit.
Similiter & dominus Joannes, insignis genere advocatus in villa Bochnia b dicta vir magnæ profecto maturitatis, quatuor septimanarum percurrit moleste spatium, grabato cohærens viribus destitutus, modicave jam hominum notitia fretus: nam & cibo interim caruit, pauxillo dumtaxat sorbillo linguam cochleari respersam habens. Posteaquam vero soror ipsius de cœnobio Staniætecensi cum altera sorore sui Ordinis ipsum pie invisens advenit, & eudem Viri sepulcro gloriosi sistendum repromisit, eo die convaluit, comedit, & ambulare cœpit, lectulumque de cetero sanus dimisit.
Item Hedwigis, uxor cujusdam fabri de Skawina, [cum esset] quartanis febribus caloribusque intensius occupata a festo sancti Bartholomæi usque ad festum sancti Thomæ Apostoli, vidissetque illo die, quo finaliter languit, in visu virum quemdam habitu Minorum cappatum se interrogantem, quidnam haberet; & illa: Nimis, respondit, anxior hic caloribus; quoniam, ut ei videbatur, quasi in fornace ignito jacuit. Dixitque illi vir prædictus: Fac votum adeundi bustum Simonis Cracoviam ad Fratres de sancto Bernardino. Quæ in continenti ad se rediens & terræ genua accurvans votum fecit, ac deinceps non eis vexabatur sana.
[81] Item Domina Hedwigis Kunczowa de Posnania immani prægravata [erat] ægritudine, sic quod nonnumquam in desperationem prorumpebat, facta velut amens ex dolore. Quamobrem maritus suus dominus Kuncka, arte recamator c, plenus doloris amaritudine cum aliis cognatis ejusdem vota diversiticabant. Pro eadem [fiebat] votum ad Corpus Christi in Posnania, ad sanctam Mariam in Czestochowa, ad sanctum Stanislaum in Cracovia & ad beatum doctorem Cantium: nec subinde paulisper sublevata erat in aliquo. Ad quam vice quadam soror sua virgo, nomine Margarita, adveniens & ei de votis supranominatis narrans adjecit: Vis, inquit, votum faciam ad patrem Simonem in Cracovia, quem bene nosti viventem: quoniam nescio, ad quem Sanctorum te amplius devovere debeamus in nostra Poloniæ provincia. At illa nutibus corporis manus complicans supplicabat, ut votum faceret: nam & loqui jam competenter nequiverat proxima exhalatui, habens ex hoc supra se cereum accensum. Itaque voto pro eadem misso a virgine præfata, mox recreatur non mediocriter, sanitatique pristinæ restituta est. Attulit eapropter figuram ceream complens votum suum.
[82] Quidam Frater Ordinis Minorum de Observantia, Euangelista nomine, gradum gerens diaconatus, quodam tempore in anno suæ probationis, quam Cracoviæ explebat ad sanctum Bernardinum, anxiatus naturali egestione infra orationem, nec præsumens de ecclesia interim exire ob magistri sui pristinam correptionem, quæ agebatur propter frequentem ipsius egressum ab ecclesia, præsertim infra tempus orationis, incurrit molestam ingentemque rupturam in inguinibus, ita ut viscera vesicam ipsius per unam septimanam abunde replerent. Atque ea semel in vespere supra modum pauper fatigatus, recogitansque beneficia almi Præconis ab aliis copiose recepta, eidem supplex effectus poposcit remediari. Unde ponens in terra poplites spopondit ad ejus monumentum quinque orationes dominicas decantare in honorem quinque vulnerum Domini Salvatoris, & tria Pater noster super sepulcrum prostratus ad crucem pro anima Patris prænominati. Qui tamen mane consurgens ante matutinum, sacrista excitato, petiit reserari sibi templum velocius ad explendum, quod voverat: non enim dormire potuit dolorosus. Expleto igitur voto, non adhuc suffragatur; verumtamen statim peracto matutino, pergit ad somnum capessendum in cella, a quo expergefactus sanus plenissime nec in aliquo dolorosus, quin imo lætus e lecto consurgit & gaudens, magistroque suo factum prodigium exponit concito, nec non patronum suum Simonem beatum laudibus sustollit, quem ille demum, ut taceret, interim prohibuit, donec annus probationis suæ terminum acceperat, neve etiam ea de causa propelleretur ab Ordine velut illi inhabilis. Completo itaque & transacto suæ probationis sanationisque anno cum aliquot hebdomadis, rem, quam tacitus jam dudum observabat, liber confessus est; adjiciens insuper, quod de cetero torturam illam in parte minime sensit.
[83] Monacha sanctimonialium de Staniætki, Anna nomine, & nobilis propaginis Czirska cognominata, per quinque septimanas & amplius variis acta intrinsecus ægritudinibus, maxime tamen capitis, vires & gressum perdiderat, aliena dumtaxat ope necessitatem perficiens. Hanc dum sua abbatissa, domina Margareta, patri Simoni commendatam fecisset, nec tamen sublevaretur in pauxillo, posteaquam devecta fuisset a præfata abbatissa in Cracoviam voti solvendi sepulcrumque Simonis gloriosi visendi gratia, confestim ut ire disposuit, sola ad ipsius tumbam de curia, ubi steterant, sospes ac sine cujusvis adminiculo per se venit. In crastino autem cum prædicta abbatissa sua, & tertio cum sororibus habitus sui venientes gestum pure enodarunt coram patribus Guardianis, patre videlicet fratre. Stanislao Guardiano Bydgostiensi, & fratre Procopio de Lublin Guardiano Radomiensi ad laudem summi Salvatoris.
[84] Swiætochna, vidualis mulier conditionis de Birkow villa, a duro morsu dextri pedis cruciata in quatuor hebdomadas, ut Simonem sibi auxilio invocavit, a quavis angustia libera permansit: enimvero, evoluto suæ curationis anno, illam rem circa se operatam meritis Viri beati promulgat, patentius declarans, quod prædicti pedis dolore per sedecim annos singillatim revolutos vexabatur certo tempore; videlicet autumnali per aliquot septimanas. Unde nec ambulare aut laborare, imo nec sedere valebat. Post votum autem factum Simoni celeberrimo, deinceps isto toto caruit.
Joannes triennis Stanislaides de subcastro Cracoviæ annum integrum & ultra exhausit quartana febri agitatus. At e contrario ad votum genitricis suæ Annæ pellificistæ, quod pro liberatione ejus patri fecerat Simoni, concito eum febris funesta reliquit salvum.
[85] Anna quoque vidua de Wieliezka ex morbo, quem in capite intrinsecus pertulit, moleste [afflicta,] cæcitas persecuta erat, ad annum dimidium nihil penitus conspicere permittens. Acriorem dietenus perpessa doloris molestiam, ad desperationem miserabilis femina quandoque jam deveniebat, volens se transfigere cultello. Divina tamen protecta benignitate, nec non rationis recto suffulta consilio revocabatur ab actu cruento. Dum igitur nocte quadam plus solito cruciaretur, in subsidium Simonis venerabilis sese dedit devota; sisque a somno, quo post votum erat consopita, expergefacta, morbum illum atrocem persensit resolutum in vertice, amodo actum videndi recipiens, nec potentiam visivam læsam retinens. Cumque in crastino foras civitatem ad Crucifixi exisset effigiem, staretque ibidem versa facie ad civitatem, competenter illam prospexit cum nimia admiratione & exultatione Dominum hinc laudans in suo servo Simone.
ANNOTATA.
a Joannes Dlugossus lib. 7 Historiæ Polonicæ ad annum Christi 1253 de hoc monialium cœnobio ita scribit: Innocentius Papa IV monasterium sanctimonialium in Staniatki Ordinis S. Benedicti in diœcesi Cracoviensi situm, quod Clemens de Klimuntow, comes de domo & familia Griphonum, Castellanus Cracoviensis ex facultatibus propriis muro coctili condiderat, fundaverat & dotaverat, confirmat.
b Laudatus Dlugossus lib. 7 hist. Pol. ad annum Christi 1251 de hoc loco sic meminit: In villagio & rure Bochnia, quinque a Cracovia milliaribus distante, sal…repertum est, & oppidum locatum.
c Nescio quid hic significet recamator, nisi proveniat a verbo Italico recamare vel ricamare, id est Phrygionum artem exercere vel acu pingere, ita ut recamator hic idem sit quod Latine Phrygio vel qui acu pingit.
SECTIO QUARTA.
Zophia de domo Domini Wlodzislawski, a Nicolai muratoris a Cracoviam incolens, aspero & duro capitis suppressa dolore per septem dies, non dicam cibum tantummodo, sed nec gressum aut somnum interim gustavit modicum. Sua demum inquilina, nomine Barbara, ipsam persuadente de sepulcro Simonis beati adeundo, & ab illa angustiata in tantum femina devotissime expresso [voto,] mox sublevatam somnus prosequitur placidissimus. Die autem crastino consurgens, seseque præcipiti dedens itineri, tumulo Viri applicuit gloriosi, fassa (ut grata beneficio) clementiam divinam in se sic operatam fuisse meritis dicti Patris; cui prænominata inquilina contestabatur.
Nec ipsa quoque domina Barbara Chynczyna, civis Posnaniensis relicta, succursu Viri hujus beati caruit:namque cum hæc eadem diutius atroci gravaretur ægritudinis mole, sed & ipsi remediorum emplastra adhibita multimoda, prorsus in irritum forent ad extremum; deinde vomens a medicis conspecta [est,] & morti penitus adjudicata ob sævitiam corporis cordi illius invalescentis. Mulier quædam dispensatrix ipsius miserabili mota animo in dominam suam, quam unice diligebat, ex dictis medici in fletum resolvitur, ipsumque velocius Simonem implorans pollicetur, facturam se & oblaturam appensuramque cor de argento nitido super sepulcrum ipsius in laudem sui nominis, quatenus cor afflictæ dominæ suis dignaretur meritis refocillare, & hanc eadem faceret supervivere. Quid multa? Lucratur revera prudens femina: cor etenim dominæ suæ post votationem missam recreatur non modica ex parte, atque successu temporis non multo ipsam pro nutu incolumem retinet integre. Offerens igitur oblationem promissam cordis argentei cum cerea figura animo nimirum ferventi rem professa [est,] & sic ex ordine factam fuisse multis coram positis ac ejus oblationem promissam cordis argentei hominibus utriusque sexus patulo videntibus narravit.
[87] Sortis ingenuæ Adam ætatis puerilis, trium puto annorum vel supra, Zophiæ legitimæ consortis generosi Domino Matthiæ Wzdowski filius, tertiana vehementer attritus febre, trium spatio hebdomadarum, & hac per omnia labefactatus macilentusque ac velut exsanguis & propediem vitam hanc miseram & instabilem conclusurus putabatur: enimvero nobilis præfata Zophia parens hujusce in desperationem versa ceu non jam conspectura denuo filium incolumem quin potius exanimem præstolans, vertit inversa vice se ipsam, fidemque erigit in almi Patris præsidium, atque filium ita languidum meritis velox dedit ipsius: post cujus sponsionem puer recreatur, nec deinceps funestæ febris loris constringitur; una saltem vice quasi obriguit ex ea paululum. Quare sospes plenissime & alacer cum utroque parente in Cracoviam, viginti quinque milliarium iter concludens; sistitur sepulcro Viri venerandi. Parentes autem iidem præfati pueri coram tribus, deputatis talibus audiendis, acta seriatim & mature propalarunt adjutoriumque magnificum ad invocationem beati Simonis sibi præstitum luce clarius sua offerebant confessione.
[88] Sanctimonialium quoque una cœnobii Staniætki soror, nomine Apollonia, genealogiæ insignis Szeniawska nuncupata, ejuscemodi languore tabescens funesto, in sex fortassis septimanas producta erat, lecto prorsus non aliena: namque triduanarum febrium calorumque similium intempestivo contorta rigore, [copia] remediorum aromaticorumque similium, sive succi cujusvis ægritudinis effugandæ gratia receptorum, penitus expers efficitur virtute. Anxia igitur & usquequaque miserabilis domicella dominam abbatissam, Margaretam nomine, accersiri poposcit, votumque pro se fieri obnixius obsecrat Simoni benedicto: nec pius Pater defuit ejus solatio; quin imo, voto misso a præfata nobili & religiosa abbatissa, rigor doloris monachæ propulsatur patientis, dumtaxat eam utique vexans aliquantisper. Post quam vexationem sanguinis profluvium de naribus suis prorupit admodum copiosum, ita ut totum sorores effluxisse ex ea putarent cruorem, diemque obituram brevi: non enim eumdem quoquomodo restringere conatæ valuerunt, donec votum Simoni beato replicasset. Incolumis itaque facta, arrepto lumine, quod manus ejus offenderant, in Cracoviam se contulit visitatura mausoleum sui benefici Simonis, altera sibi comite sociata, & hoc ipsum protestante sorore, Religionis ipsius habitum etiam deferente, Anna nomine, ad laudem Largitoris omnium bonorum.
[89] Frater aliquis zelator Observantiæ regularis Fratrum Minorum, & actu operam dans eidem pro viribus, sortis & excellentiæ sacerdotalis, circa festa sancti Bartholomæi, Apostoli Domini nostri Jesu, anno salutiferæ nativitatis ejusdem Domini nostri millesimo quadringentesimo octuagesimo secundo, proxime ante capitulum provinciæ Polonicalis Fratrum Prædicatorum, quod in loco sive monasterio sanctæ Annæ penes oppidum Kolno celebrabatur, die natalis serenissimæ sanctissimæque Genitricis Salvatoris nostri Virginis Mariæ semper purissimæ, binos paroxysmos sive pestilentiales febres atrociter inciderat: hoc etenim bene noverat taliter appellari, sicut is, qui non parum de arte medicinali & infirmitatum proprietatibus didicerat. Quamobrem varia & diversa sibi ipsi subministraverat herbarum lenimenta, ex quorum operatione & effectu, semotis febribus, pestiterum ulcus, paucum quidem entitate, habens quantitatem videlicet ovi instar passerini sive columbini; qualitate vero vigoreque atque situ acerbum & molestum: [nam] juxta anum ejus exortum situatur in uno nervo, qui nervus postea ex ulcere eodem ruptus majorem in modum ipsi extitit dolorosus atque perniciosus, carpens aculei vespæ similitudine sive bucci b venenati, præsertim dum egestionis gravabatur sorte seu naturali necessitate; quia tunc nervo illo protenso ad inguinis medium, nec jacere, imo neque se penitus movere poterat; manibus tantum ano suppositis eumdem complectebatur resupinus jacens quandoque per sex horas.
[90] Qui cum in octo productus fuisset hebdomadarum tempus, & medelarum ulceri superpositarum interim usu ad resolutionem noctu & interdiu haud in aliquo sublevatus, dolore prægravatur: [cumque], angoris sui & debilitatis corporeæ sensu crescente in octiduum, conscius certam sibi prope in horas necem imminere certis ominaretur argumentis, noctium una mortis meditationem & vitæ desperationem diutius secum volvens, in lamentabiles ejulatus ac mœrores erupit, succursumque gloriosi Joannis Capistranensis implorat. Post defatigationem quoque carnis & spiritus in aliqualem soporem arripitur, & horrendum illud & pestilens ulcus leviamen illi aliquale attulit, sed non sanitatem. Quod factum dum pater Vicarius alias Bal pro comperto tenens ægre ferret, ægroto nimirum condolens, in Posnaniam transvectum ire præcepit, medelæ cujuspiam suffragio sanaturum. Illuc itaque eo transvecto, medicus procuratur; sed nullius prorsus remedii & medelæ suæ sanationis levamen sive fructum invenire quibat: neque enim succi, quos medicus congruos applicandos decentesque autumabat, illi conducebant, sicut & ipse Frater patiens plene intellexit, vim eorum animadvertens in contrarium ire. Fluctuat eapropter plus ac magis angustiatur: nam ulcus illud funestum totum ani foramen orbiculariter jam circumdederat. Jam igitur longius fatigatus pluris ducit divinum beatissimique Simonis patrocinium consiliumve sub re hujuscemodi capessendum, ad quod, abjecta prorsus humana fide, & spe plenus regreditur, nec frustrandus desiderio.
[91] Ubi vero votum pollicitus est orandi centum Pater nostre & totidem Ave Maria ad sepulcrum Viri beatissimi, iter usque Cracoviam accepturus, a dolore gravante fluxuque manente non parum confestim sublevatur, ambulans, & factitans placita. Veritus tandem pauper licentiam carpere a Vicario, in Posnaniensium oris agente, ac ipso post in Cracoviam discedente, miserabilibus priscis opprimitur angoribus: quod videns, & pro comperto habens, quod ratione incuriæ suæque veluti levipensionis itidem recidisset, velocius quo potest pro obedientiali licentia in Cracoviam ad patrem submittit Vicarium, statimque obedientia itineris habita, non moras trahens properat gradu concito in eamdem cum Fratre sibi assignato. Quid plura? Mirari si cupis, plane habes unde: namque egresso qualitercumque Posnaniensi loco, & transfretato fluminis Vartensis alveo juxta Posnaniensem civitatem, meatu ducente, sorte [aliud quid] accidit. En Fratrem socium atque currum perdit, ac eos, per devia quæque velociter & expedite currens, per abrupta quoque camporum & convallium saltitans quærit, nec invenit, donec quinque milliarium callem solus & pedes complens, in locum Fratrum circa oppidum Vartofilum veniret, non ut jam infirmus aut fluxu morbi aggravatus, sed ut sospitate desiderata potitus: Et ita Cracoviam usque perraro & brevi currum ascendens advenit. Quo demoratus aliquamdiu neque præfatum centum Pater noster voti sui complens, tum forte ductus desidia tumve rubore Fratrum aliorum perfusus ac verecundia, in tempus congruum dissimulans protelabat completum iri. Iterum fluxus molestia irritatur. At revera, expletis orationibus votivis, sospes fluxum evasit, parvulo ulceris in eo remanente vestigio.
[92] Domina Catharina Jurkowa, sartorissa de vico castrensi Cracoviæ, languoribus ægritudinis suæ acta pene mortalibus ad unam septimanam, & prece Simoni beato transfusa, promisit, aliquantula sese oblaturam, ac tandem cum cereo ad ejus bustum, si sana foret, venturam; & eodem die gressum ambulans figebat. At rursum, evoluto dierum intervallo, iter dissimulans in languorem dentium versa recidit atque capitis, recognitaque sua culpa parvipensionis, revertitur ad beneficium Simonis, ac se sepulcro ipsius velocius præsentat cum lumine cereaque mandibula, binum ad Simonis invocationem gloriosi beneficium consecuta.
[93] Hieronymus impubes decennis vel supra, generosi domini Nicolai Dæbicki & Annæ conjugis suæ filius, de villa Rzochow Cracoviensis diœcesis versus Tarnow habente situm, languens diutius septimanam unam pernox & perdius cibo minime sustentatus [fuerat,] aut gressum transegerat; quin imo periodo adjudicatus exitii notas seu vestigia pestifera in diversis corporis partibus jam nigra nunc glauca habebat. Miserabilem igitur nobilis domina Anna in puero deplorans sortem, convertitur ad imaginem Virginis, quam in stuba appensam frequentius conspiciebat, fletque, deprecatur & orat, quatenus virginum Virgo Maria, per sui quandoque cordis amorosi dolores atque sui Simonis almi devotas intercessiones, dignaretur eam cosolari in præfato filio prope horam moribundo; similique Simoni supplicat voce ipsum ingeminans, pollicensque, illum busto præsentandum ipsius. Lapsis igitur aliquot horis, puer Hieronymus, vesperarum hora comparente, genitricem advocans, refectionem sibi concito parari jubet, desideriumque appetitus exhinc & per amplius implevit expedite, incolumis infra septimanam factus. Verum autem prædicta domina narrans ipsum devote coram patre Guardiano loci Cracoviæ, tunc fratre Martino de Kamiona, alteroque sibi assistente Fratre sacerdote & hæc per omnia audiente, adjecit, quod & ipsa in quinque hebdomadarum spatium gravi deducta [fuerit] ægritudine, ad quam profugandam remedia plurimæque medelæ in vanum illi porrectæ nequidquam profuerunt, donec vis auxilii salubris beati Simonis implorata accessit, doloremque penitus & ægritudinem ab ea, ut & ab ejus filio, abegit ac diffugavit.
[94] Ordinis tertii sanctissimi patris Francisci Soror, nomine Ursula, inter reliquas sui Ordinis sorores in Kasimiria degens, longo dentium dolore [torquebatur.] Quam maxime autem duabus septimanis eodem pene intolerabiliter gravabatur, præsertim refectionis cupidine affecta. Verumtamen applaudente sibi misericordia divina, oraculo inspiratur, ex alto, committendam se fore in suffragium Simonis. Quod dum præconcepit, dolore gravante privatur. Fragilitati denique conditionis subjecta labitur in quoddam nefas seu culpam: quam cum coram seniore matre sui Ordinis effata fuisset, ac ob id probris sui excessus seu demeriti afficeretur, tristitiam vehementem illabitur nec valens confessoris sui monitis compesci aut consolari per totam Octavam Conceptionis immaculatæ gloriosæ Mariæ Dominæ nostræ. Die itaque octava festi prænominati solito plus mœrore confecta plangit & ejulat in ecclesia Fratrum Minorum de Observantia penes Cracoviam, ubi instinctu sufflatur divino [ut aliquo voto se obstringat:] cui assentiens, mox mœrore abscedente, læta in domum revertitur, offerens demum in voto mandibulam ceream cum lumine ad laudem Dei.
ANNOTATA.
a Hic videtur omissa vox filia, uxor, vidua, aut huic similis. Alibi sæpe ejusmodi nomen substitui, quod sensus determinatum indicabat; alibi illud subintelligi potest.
b Nusquam reperio, quæ sit significatio bucci venenati, quemadmodum hic scribitur. Suspicor, legendum esse bruchi, cujus animalis sæpe meminit Scriptura sacra, & nominatim Jeremias cap. 51 ℣ 27 appellat bruchum aculeatum.
SECTIO QUINTA.
Stanislaus decimum septimum suæ juventæ agens annum, filius Stachnæ Malkowey relictæ de Kleparz, ab æstivo in hiemale usque tempus a duro poplitum sive genuum productus angore, ita quod nec progredi potuit, sæpe sæpius loco alicui applicatur: cujus mater prædicta miserabilis & dolorosa duabus hebdomadis ante natalem Domini Salvatoris spe saluberrimæ curationis filii ex invocatione meritorum almi Simonis, afflictum taliter subdidit dictum eidem Stanislaum. Confestim alleviatum ex hoc toto, & plenaliter liberum in gressu [habuit] filium, cum quo cereum sepulcro Viri beati appropiata obtulit in crastino Epiphaniarum Domini. Rem facti ejusmodi patri Guardiano loci Cracoviæ & reliquis, qui intererant, Fratribus narrans, Missam ibidem audivit.
[96] Propaginis ingenuæ domina Margareta Mokrzka diro dentium dolore attrectata [erat] noctu & interdiu. Ab ancilla familiari noctium una solito validius audita [est] ex hoc anxiari: quæ mox, non ferens dominæ tantam molestiam, pium erigit cor, Simonique illam beato devotat sanandam seu recreandam. Verum, voto commisso a præfata ancilla, Beata nomine, domina Margareta, dolore anxio semoto, dulci arripitur somno, sospitatem tum celerem admirata in mane; cui demum prædicta ancilla votum enodat, ipsam ut gratam beneficio lætificans. Bartholomæus oppidanus laicus & incola in Kozioglowi, tempore pestis illic sævientis ulcere collisus apostematico sub ascella dexteræ manus, a festo Michaëlis Archangeli usque ad Adventum Domini grabato decubabat, periodo exitii ab omnibus ferme adjudicatus; quos contra mater ejus, nomine Catharina, inescata celebri fama suffragiorum Præconis gloriosi, & a quibusdam pro voto faciendo monita, ipsum cum cereo promisit & Viro Dei commendavit, & amodo æger cœpit convalere: votivum igitur iter post sanissimus, pedester duodecim milliarium egit.
Prolapsa denique in pestem Catharina, uxor Martini sartoris de Sacrano, alias de Oswiecim, sex exegit cum eadem hebdomadas dolorosa. Cumque in patrocinium Simonis sese fidelis contulisset, tunc Deo clementissimo opitulante, & Beato ipsius interveniente, femina suffragatur, die crastina gressum figens amissum ac diebus posteris.
[97] Nobilis Hincza, curialis domini Posnaniensis, febrium calorumve continuis oppressus ardoribus, ita quod pene letales illi viderentur; exitiumque, brevi collapsurus, ex eis ominabatur. Quocirca præconio afflatus Patris venerabilis, devotus incurvat poplitem, ab eodem Viro suffragandus beato. Unde confestim funestos illos liber evasit ardores deinceps, nec quidquam molesti ab eisdem sensit. Quo facto ipse & ceteri attoniti stupebant, Dominum in Simone laudantes omnipotentem.
Veronica proinde, quæ alias Wrona suo nuncupabatur idiomate Theutonico, consors Joannis Jaworck fabri lignarii de Casimiria civitate, quæ Cracoviensibus adjacet mœni bus contigua, septenam per integram dietim occupata peracutis febrium atque calorum cruciatibus, dum modo mente præmeditando sese pollicituram proposuisset, vir Dei Simon beatus ægritudinem de cetero sua ab egit effugavitque intercessione, prout ipsa tandem iter voti solvens, suo sibi conjuge associato, hoc per ordinem effata est.
[98] Collabente etiam domino Nicolao Zylka, consule vici Stradomiensis, gravem in ægritudinis molem, binasque cum eadem transigente hebdomadas, ex ulcere funesto, quod ejus collum sive guttur corrodens ferocius constrinxerat, & in mortem tandem vix illum non dejecit: duobus attamen diebus præfertim illo prohibitus ab esu. Unde nequaquam cursu communi auspicatus est, se superstitem fore, nisi Simonis gloriosi succursus præsto sibi affuisset. Quare mox imploratus ægroto salubre pius Frater administravit refrigerium: nam resoluto post vocationem ulcere molesto, saniem exscreavit ore, ac sic sanitatem diffisam recuperavit omnimodam, applicans se cum cera benefici sepulcro post hac Simonis.
Catharina veterana tertianas febres tolerans a festo omnium Sanctorum simul & per totum sere tempus hiemale, poplite in terram posito & corde in oratione levato, infirma quidem carne, sed fide fortior inventa, oravit ad Dominum, quatenus per dulcem benignitatis suæ dotem, & beati Simonis strenuam opem sublevari mereretur, præsentatura se cum cereo, quem nendo elaborasset. Ad sepulcrum ipsius libertatem adepta est incolumitatis, a tortura deinceps erepta febricitatis.
[99] Valentini organistæ de platea S. Spiritus filius, nomine Joannes, spatio decem hebdomadarum peracutis quartanæ febribus agitatus, ut vix ejus vita speraretur, cum per matrem suam Margaretam almo Patri commissus erat, peramplius salvus exstitit.
Similibus arctatus ardoribus Stanislaus, unius anni cum dimidio, filius Elisabeth Toxowey relictæ de Casimiria, a festo sancti Martini usque ad Purificationis festum Virginis altissimæ, postquam a matre præfata de consilio cujusdam matronæ fuit recommendatus huic venerabili Viro, mox eo die, quo jam torqueri & frangi visus erat, febris eum dimisit.
Nobilis Catharina Baranowska filiam habuit unicam, nomine Annam: quæ dum gravi oppressa fuit infirmitate spatio hebdomadarum quinque, ita quod nulla spes salutis in ea esset: nam & usu sermonis privata mutaque effecta [est:] quam mœsta mater ejulans & lacrymans ad limina beati Simonis devovens, quo magis potuit, devota sancti Patris implorabat auxilium, ut ejus patrocinio adjuta filia saltem amissam rehaberet loquelam, ut per sanctam confessionem migratura ex hoc mundo suam purgaret conscientiam. Mirabile dictu! Deus in Sancto suam magnificat potentiam: nam mox, matre pro filia votum emittente, filia eadem hora nedum sermoni restituitur pristino, sed & sanitati meritis & intercessione Viri sancti.
[100] Nec tacenda insuper sunt magnalia Dei in Sancto: nam nobilis Anna, alias Czayczina de Nowydwor de districta Radomiensi, veneno pestisero infecta, gravissima oppressa jacebat infirmitate: nam duo admodum grandia apostemata in corpore semimortuo exorta ejus spiritum extinguere propediem nitebantur. Concurrunt amici, totiusque domus angulus lacrymas habet omnis, mortemque inevitabilem flebiles spectant, lumineque accenso ad funestum vigilant corpus. Sed illis ex alto inspiratione data, fundunt preces, dominam suam suffragiis committunt, voventes illam ad sepulcrum Simonis sancti Stupendum factum! Nam postulationi eorum datur consolatio: ruptis quidem mox ulceribus, sanieque decursa, sanitati debitæ restituitur. Quæ quidem domina ipso die S. Stanislai vota persolvens cum lumine cereo ad suæ personæ longitudinem, tumbam Viri sancti visitavit lacrymisque irrigans, tanto pro beneficio Deo omnipotenti & beato Simoni immensas peregit gratias.
[101] Insuper non latet sidus Patris in firmamento cæli jam positum, quando virtutem postulantibus in fide infirmis non denegat. Ecce laboriosa, sed utique Deo & Patri devota, mulier, nomine Anna, conjunx Stanislai de villa Doroschowka nuncupata, filium nomine Thomam jam in agonis certamine, dumtaxat parvulo in pectore agitante spiritu, positum mœsta ad Simonis almi vovet tumulum. Res prædicanda! Nam vix matre verba exprimente, filius repente se de lectulo erigens, manibus in cælum erectis, vultuque læto prospiciens parentibus dixit: Jam sum sanus. Fit in vicinia concursus; cuncti mirantur virtutem divinam per Patris merita; gaudent adesse postulantibus; datur filius implens vota tumulo, & grates una cum matre exhibet Deo.
Præter hoc fulget Vir Dei prodigiis: nam mulier quædam Catharina, uxor Jacobi de Opatow, per medium anni jacebat diversis laborans febribus: cui prorsus dum nulla medicina saluti profuisset, fidem firmam habens in Domino & Patre venerando, tumbam illius visitare vovit. Continuo, ipsa promittente, divina adest consolatio: nam eadem hora convalescere cœpit; temporisque successu incolumitatem meritis Servi Dei habere promeruit, votaque persolvens sepulcro venerandi Simonis seipsam sana præsentavit.
[102] Intuendum præter hoc nobis est admiratione dignum omnipotentis Dei in Servo suo opus: nam vir quidam de Polomice, Stanislaus nomine, qui quondam cum ceteris stipendio militantibus castra hostilia solebat evertere, qui divino timore postposito suis non contenti stipendiis plurimas oppressiones injuriasque violentas & angarias a exquisitas in plebejos & subditos solent intentare. Hic dum quodam in hospitio apud providum Joannem Szyb in Stradomia residebat, interim sua intra semetipsum temporis acta animo volvebat, & culpa sua coram consedentibus multis de malis recognita, spiritu utique humili & contrito se ipsum arguebat dicens: Vereor valdeque pertimesco divinam astare præsentiam meorum magnitudine scelerum inquinatus, dignus pluries gehenna; crederemque, mihi concessam ex alto misericordiam, si hac in vita plagatum contigeret iri. Hæc illi interim verba proferenti adest subito in eo petitus plagarum effectus: repente etenim obmutuit, totusque elinguis, stupentibus cunctis, permansit. Currunt vicini, ruunt populi talia stupenda videre.
[103] Affuit tunc temporis dicto in hospitio quidam presbyter dominus Joannes de castro Cracoviensi, vir utique moribus vita & ætate maturus. Hic statim nutibus & signis declarantem ad sepulcrum inclyti patris Simonis devovet, inclamans, ut multam haberet spem & fidem in Domino: quem in ecclesiam, multis illum sequentibus, conduxit sancti Bernardini; ac ille signis ac nutibus ostendendo, fusis lacrymis se intromitti ad sepulcrum patris Simonis petebat; daturqu: illi aditus. At dum se, presbytero domino Joanne ipsum excitante habere fidem in Domino, pronus in modum crucis ad sepulcrum patris Simonis jecit cum lacrymis, corde illum invocans, intervallo modico temporis facto, cœpit imprimis Jesus Maria voce intelligibili personare; tandem se in altum erigens, laxis fibris, loquela pristina ad plenum uti, Fratribus completorii divina persolventibus: promisitque diebus vitæ suæ diem obitus beati patris Simonis in pane & aqua jejunare, abiitque sanus clara voce magnificans Deum & ejus potentiam in Patre: quod gestum est feria tertia ante [festum] beatæ Zophiæ b proxima, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi.
[104] Nec silendum in Viro Dei omnipotentis evidens factum: nam generosa domina Barbara Czyzowska, olim magnifici domini Joannis Castellani Cracoviensis conjunx, tum jam relicta, domina magnæ juxta mundum reputationis lineaque generis alti, gravem incurrerat infirmitatem, ita ut nullius toto in corpore membri debitum haberet usum: nam manuum inflaturas & pedum [patiebatur,] partibusque in aliis cute inflata & sanie intra gravante [torquebatur] ita quod nec ei nervorum contractio retractioque dabatur. Acerbissimo itaque per anni medii spatium grassante indies dolore, ne vitalis in ea spiritus extingueretur, manus aliena modicum ei subministrabat cibum, caputque tremulum sustentabat: dumque sic gravata decumbebat, miseram pluries deflens vitam, potius desiderans obire mortem, quam singulis torqueri media vita diebus.
[105] At illi inter jacendum obtulit se memoriæ quoddam ante gestum per virum Dei Simonem in famulo ejus miraculum: nam quidam de servis prædictæ dominæ cubicularius, ut ipsa dicebat, nomine Joannes, dum quadam legatione peracta iter ageret, marsupium pecuniarum collapsum in via perdiderat, nullaque spes erat rehabendi propter multorum viam pergentium tollendi suspicionem. At illa intra se perturbatione quam plurima molestus, quid agendum sit dubitat, seque pecuniarum in damno, patri Simoni visitaturum limina sua vovet; retrorsumque pergens, pecuniam amissam [ope] patris Simonis integre invenit; & rei factum, quod in via ei acciderat, domum veniens coram multis enarravit. Quo miraculi motivo domina in gravi dolore constituta patrocinium Viri Dei precibus in auxilium invocans, sepulcrum ejus vovet visitare. Adest Deus refugium petentibus: nam meritis patris Simonis, humanis non proficientibus remediis, tumor ille intracutaneus ruptus est, & solatium vitæ præstitit & membrorum usum, cœpitque statim convalescere, quæ fuit semianimis propediem moritura. Demum potiori resumpta sanitate, ad solvendum votum stipata famulatu venit, ore magnificans Dei omnipotentis potentiam in servo suo Simone, quæ ad sui invocationem in ea est operatus, enarrans, manibusque cancellatis c tam pro insigni beneficio promisit centum florenos pro Canonizationis trophæo negotium adjuvare, præsentibus patre Francisco tunc præsidente, fratre Zbioneo, fratre Basilio presbyteris, tunc præmissa audientibus, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi.
ANNOTATA.
a Vox angaria diversas habet significationes, ut videri potest apud Cangium in Glossario; sed hic significat vexationem, seu injustam coactionem, ut ex sensu colligitur.
b Varias hujus nominis Sanctas jam in Actis nostris dedimus. Sed nescio, quænam sit illa, de qua hic fit mentio.
c Cancelli sunt ligna aut ferramenta modicis intervallis in transversum invicem annexa; & cancellatum dicitur, quod cancellorum figuram imitatur. Hinc suspicor, manibus cancellatis hic significari manus decussatim vel transverse ante pectus positas.
SECTIO SEXTA.
Famam Sanctorum suorum miraculis innotescit Deus. Nam quædam urbanæ conditionis femina, relicta Ludovici de Cracovia, Anna nomine, trium annorum spatio podagræ plurimum agitabatur tortura, ita ut emortua membra pedumque venæ grandi præ infirmitate pro tempore rumpere illi videbantur. Sub vinculo itaque tantæ ægritudinis constituta, & ministerio, quo sibi velut orphanæ patrimonii inops consulere consueverat, deficiente, ad producendam vitam aliud adminiculum non habebat, nisi publice verecunda victum emendicare. In preces itaque & obsecrationes ad famulum Dei Simonem tota conversa, nomen ejus pro sua tantaæ ægritudinis molestia cœpit invocare. Ecce adest orati optata consolatio: nam, universæ podagræ tunc rabie diffugiente, vidua gradu concito ex grabato consurgens, quo detinebatur, limina patris Simonis visitavit, perfecto gressu rediit, votivam oblationem Viro Dei offerens, & ejus merita in sanitate sua glorificans.
[107] Adhuc prædicatur in Viro Dei omnipotentis clementia. Nam quædam conditionis plebejæ femina, Barbara nomine, conjunx Nicolai de Poræba, quodam gestu curioso cum viro suo lætitiæ utique vanæ immoderata ducens præambula, marito pecuniam computante, latos grossos a clam duos arripiens, viro ab ea illos repetente, ori imponens, habere se illos negavit; sicque, sermone properante, casu illos deglutivit, & latitudine arterias gutturis illius impediente, suffocatum se iri miserabiliter exspectabat: nam per spatium dierum quinque cibo nec & sermone usa, cruciatu hujuscemodi plurimum fessa, obire timebat mortem. Ad preces itaque patris Simonis se devote contulit, vovens illius visitare sepulcrum: nec frustrata [est] spe salutis: continuo enim massa illa, jam sanguine obducta, ad interiora tendente, salva permansit, votivumque iter perficiens cerei cum oblatione, in servo Dei Simone divinam laudabat clementiam.
[108] Nec cessat liberalis in patre Dei Simone ubertas & altipotentis effusa misericordia: nam quidam nobilis Petrus, heres de Naszowa, primogenitum, pestifera illum graviter invadente infirmitate, Matthiam nomine, jam in agone mortis laborantem [habebat:] & ne pater miseram tam carissimi filii spectaret mortem, sui doloris majus in augmentum (nihilominus illum vovens patri Simoni) e domo discessit hora completorii, committens familiæ circa funebria pueri operam dare. At nocte sequente, agente silentio, puer semimortuus subito convaluit: fitque præsentibus in Domino ingens lætitia, seque cum puero sepulcro Patris juxta promissa obtulerunt, protestantes, illum nullo modo posse vivere, nisi suffragiis patris Simonis adjutus fuisset, & tamquam pro a mortuis resurgente gratiarum Deo & servo ejus Simoni dabant actiones.
[109] Fulget præter hoc decus sanctitatis in servo Dei Simone. Nam quidam Vir, Stanislaus nomine, conditionis licet plebejæ, honestæ tamen famæ & vitæ de Bochnia, alias de suburbio dictæ civitatis, mirabili (divina agente gratia) percussus [erat] infirmitate: nam interdum magnis æstuabat febribus; interdum corporis tremulæ vires singula concutiebant membra. Tandem, grassante passionis infirmitate in poplite dextro, morbus quidam qualitatis magnæ exortus est, eum adeo crucians, ut illi videbantur venæ pectoris disrumpi: & non aliud quam claudicatum se ire credebat, si contingeret, eum taliter de infirmitate consurgere. Hæc eo secum lamentabiliter cogitante, ecce ipso die ascensionis Domini nostri Jesu Christi quædam vox articulata & sonorosa ad eum dirigitur: Vade ad sepulcrum patris Simonis Cracoviam, & salvus eris. Qui statim e lectulo consurgens hora eadem, ut ipse confessus, est, totus sanatus fuit. In quo patet liquide, quod non naturalis operatio, quæ successiva est, sed divina, quæ repentina dicitur, virtus salutis operata est effectum: qui in evidens sanitatis suæ indicium, cereum pedem, gressu perfecto adveniens, sepulcro Patris appendit, quæ illi acciderant publice notificans ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui tot per servos suos operatur magnalia.
[110] Præterea clarum Sidus Minorum, in tuto jam positum, cæcis lumen præstitit: nam matrona quædam status vidualis, genere conditionis simplex, Catharina nomine, tamen juxta fragilitatem humanam Deo & patri Simoni pro posse devota, & sermonibus ejus Cracoviæ demorans plurimum affecta, gravi oculorum dolore, longo spatio temporis procedente, torquebatur, ita quod jam penitus solitum naturæ videbatur amisisse visum. Inter hunc misera cruciatum patrocinio Patris se commendat, ejusque limina visitare devovet, obsecrationes plurimas ingeminans, ut visum amissum Patris suffragio mereatur recipere; mandatque vittam ceream modo circulari cum insigniis oculorum ad majus indicium figurari. At ubi primum in dictæ matronæ præsentia, cera liquescente, figura rotabatur, mox subducto oculorum nubilo, salus illi restituitur intuitus, clareque prospiciens, vittam acceptam & capiti impositam ad patris tumulum [detulit, &] vota persolvit, magnificans Dominum suorum de sanitate oculorum.
[111] Eodem modo femina quædam Elisabeth de Dopczice per biennium penitus, ut ipsa testata est, visu oculorum privata, vota ad Patris sepulcrum emittens promeruit visum amissum restitutum, debitumque voti sine duce progreditur solvere, quæ ante opus ad omne ductore indigebat, divinam in Patre laudans clementiam.
Non sine admiratione prædictorum aliud prædicatur miraculum: nam mulier quædam conditionis urbanæ Catharina, conjux Stanislai cognomento Piorunek de Cracovia, in partu plurimum laborans, diutiusque punctionibus intraneis cruciata prolis, præ miseria propediem horam flebilem exspectabat mortis. Tandem mota, quasi spiritu pueri intra matris secreta latente, ad patris Simonis sepulcrum vota emisit, statimque infantem, dolore omni semoto, mundo peperit: quæ demum, puerperii tempore completo, cum cereo ad patris sepulcrum [puerum] obtulit, suffragia ejus in eam effusa prædicans, & quæ illi acciderant enarrans ad laudem Domini nostri Jesu Christi.
[112] Præter hoc juvat intercessio patris Simonis inclyti: nam quidam studens, nomine Bartholomæus de Frastuk, in bursa studentium commorans, morbo pestilentico in corpore percussus inter plures, tandem per preces sancti Stanislai martyris b, voto emisso, sanatur. Non longo vero post tempore eadem tactus infirmitate vel multo ferociori (nam apostemate suborto videbatur illi propediem spiritum exhalatum iri) huic iterum devotatus nullum sibi fieri cognovit auxilium. Tandem, gratia Dei inspirante, patris Simonis limina se visitare vovit: mox ulcere rupto, convalescere cœpit, temporisque tractu modico plenariam percepit sanitatem, votaque cum candela ad corporis sui longitudinem persolvens, Domino & Patri beato immensas peregit gratias.
Huic adjungitur simile: nam quidam vir nomine Jacobus, cognomento Straka de Oswyeczim, filium nomine Joannem, annum sextum attingentem, infirmum, cereo accenso, parentibus miseram lamentabilemque exspectantibus mortem, sepulcro patris Simonis dum devovet, adest illis optata meritis Viri Dei consolatio: nam idem puer hora eadem e lectulo sanus surgit: quem tandem pater cum lumine sepulcro beati Simonis præsentat, Deo pro posse agens gratias, & factum enarrans.
[113] Denique tertium additur tale. Nam Anna, conjunx Stanislai de Opatow, gravi per annum cum medio oppressa [fuerat] infirmitate, cui spes jam nulla dabatur vitæ: vix enim ossa cuti adhærere, viribus naturæ consumptis, videbantur, ususque naturalis subtrahitur manibus. Hæc cum in lectulo se volutans (malens obire mortem quam infirmitate tanta quassatam vitam ducere in multis diebus) flebat uberrime. Dum se nihilominus patris Simonis commendat meritis & precibus, voto promittens ejus visitare sepulcrum, adest prædicabile in femina sanitatis auxilium: nam cœpit statim convalescere, tractuque temporis ad plenum pristinam recepit sanitatem, infirmitatis fugata molestia: & quod promisit verbo, exsolvit facto, laudans in Servo Dei omnipotentis clementiam.
[114] Ad hæc licet in omnes gratia per patrem Simonem precibus obtenta effunditur, magis tamen in illos, qui innocentiæ flore coram Deo grati existunt. Hujusmodi multorum in pueris probavit eventus, inter quæ admiratione dignum [est, quod sequitur.] Generosa Domina Catharina, conthoralis magnifici domini capitanei Radomiensis, charissimum ei filium, Bartholomæum nomine, quintum vel ultra annum attingentem in lectulo tempore prolixo gravi infirmitate decumbentem [videbat, &] non sine lacrymis tenera & jam morti vicina spectabat membra: quem dum sepulcro Patris devovet, sanum meruit habere, quem jam quasi deflebat mortuum: & quod promisit verbo, implevit facto, cereum holocaustum ad pondus pueri ad sepulcrum Patris deferens, in Viro Dei divinam magnificans virtutem.
[115] Catharina, conjunx Stanislai pistoris de Cracovia, partus difficultate tribus diebus & noctibus gravissime laborans, mortique jam proxima [erat:] quæ dum per feminas astantes Viro sancto commendata fuit, & ejus sepulcrum [se] visitaturam [promisit,] statim dolore omni semoto, infantem mundo genuit, suæque promissionis votum persolvit.
Helena, Jacobi conjunx pistoris de Cracovia, infantem Stanislaum, morbo squammatico c guttur acerbe obducente [habuit afflictum,] cui nec anhelitus, nec cibus naturæ dabat sustentamentum. Quem dum viro Simoni beato devovet, salvum ad plenum [meruit] suscipere, & promissa devote implevit.
[116] Hedwigis, uxor Joannes Vicher cognomine de Wolborz, gravissima & diuturna oppressa [erat] toto in corpore infirmitate: nam per integrum annum cum medio lecto decubans, alienæ manus, motu proprio se movere cum non posset, illi præstabant, nedum cibi, verum & corporis, quasi semimortuam vertendo, auxilium. Taliter itaque longo pro tempore ægritudine flagellata, dum inspiratio divina illi affuit, se, quantum potuit, viro beato Simoni commendabat, & sepulcrum ejus visitare [promittebat,] si contingeret eam de tam gravi infirmitate incolumem precibus surgere. Igitur sana protinus, quasi numquam infirma [fuisset,] cunctis stupentibus surrexit, & sepulcrum Patris, qua potuit devotione, visitat, Dominum in Sanctis magnificans.
Laicalis status quidam Leonardus de vico sancti Nicolai apud Cracoviam, algoribus æstibusque sævæ collisa sustinens membra quartanæ hebdomadis quinque, ut se Simonis commisit auxilio, perire ex tunc illos a se propulsos veniens clara effatus est voce.
[117] Dorothea denique conditionis humilis matrona de platea castrensi Cracoviæ, ad quinque vel supra septimanas, noctes tremulas diesque transigens molestos, subjecta precibus tutelæque Simonis almi, in continenti suffragatam se mirifice professa [est.] Refectionem etiam, quam quandoque interpolatis diebus non aut vix habebat insipidam palato, sapidam discrevit, lacessentis stomachi desiderium re complens, cereumque tandem labore partum salvifici tumbæ Patris obtulit.
Nobilis Dorothea, domina & heres villæ cujusdam prope Tarnow, terrores mirabiles stuporemque passa per annos quatuor, ita quod audito pulsu campanæ suæ parochialis ecclesiæ, aut etiam in eadem Missarum audiens solennia, perterrita, nec Pater noster cantare seu dicere quibat. Cum ergo patrocinio Simonis se adjecit, mox & de cetero inimici tentationem evasit totaliter.
[118] Consueta largifluæ bonitatis suæ beneficia clementissimus Deus non desinit in suos misericorditer elargiri. Hinc etiam, ad quam nobis sermo in præsentiarum extendendus, proponitur miseranda matrona, relicta de suburbio Cracoviensi, [cui] pia non defuit commiseratio, præconis sui Simonis gloriosi implorato auxilio: namque ipsius filius, nomine Nicolaus, puerilis suæ ætatis secundum continuans annum, genitrice sua præfata inferius descendente, ac eo in foribus cameræ pavimenti superioris infauste dimisso, ascensuræ appropians graduali, ab alto decimi noni gradus collapsus ad ima, humi in cervice colloque letaliter collisus ac per omnia labefactus, miserabiliter colligitur; nigerque manens, ac spumatum glaucum, veluti felle in se rupto, (prout alii jam sibi accidisse verisimiliter existimabant) ab ore emittens, mortuus & exanimis ab hora antemeridiana in vesperam usque productus est; miserabilis vero parens ipsius, sat interim superabundeque mœrore confecta, pro comperto tenens collisum filium, mortuum prorsus existere, in ejulatus verba resolvit & in fletus. Quæ postæ divino inescrata instinctu, in Simonis se transfert patrocinium, cui congeminans gemitus, obsecrationesque replicans, consolari in filio exanimi promeruit resuscitato, exaudita in altis pro voto.
[119] Prolapsis autem aliorsum aliquot septimanis, e domo (uti sæpe inops) in laborem alicubi egressa, nec Simoni præsentata, puer ille ob non debitam ancillæ sui custodiam in posticum domus ad hortum actus, in lacum seu piscinam præcipitatur, atque ab amne mox receptus præfocatur circa finem vesperarum; prænominata vero mater ipsius, Marussa vulgarius nuncupata, superveniens domum, inquirit de puero, ubinam esset: quem demum mœsta & lacrymosa per devia quæque domus seu horti loca solicite disquirens, nec eum inveniens, inspecto lacu, lineam sive camisiam pueri supernatare aquæ conspicit, arreptoque rastro, filiolum exanimem ab aqua extrahit, fatum in eo tam miserandum sortemque adversam mater nimis deplorans visceribus perforata. Spiritu igitur tabescens tanti præ dolore casus, quasi salutis oblita suæ, & aliena a ratione etiam transfigere carnem propriam, animamque miseram exhalare damnabiliter satagebat, nisi ab optimo Deo cultelli carentia præstita sibi affuisset. Inferens eapropter prædictum domum filium, lamenta renovata acrius multiplicat.
[120] Denique præ dolore & lacrymis angustiata, quid agendum sit cum tali puero ignorans, nil aliud suspicatur, quam ut procuretur velocius sepulcro: ponit ergo illum ad asserem. Enimvero nocturni una hora silentii dilapsa, cum se jam sopori vellet dedisse, menti suæ pristinum Simonis incessit beneficium, ipsam omnino in fide corroborans. Relevata itaque spiritu devoto repetit Simoni vota beato, & autumans hoc sibi lugubre discrimen ob ingratitudinis vitium evenisse, culpam fatetur, se ipsam arguit, indulgentiamque poscit atque suffragium, quatenus Deo propitio iterato illi præstaret frui solatio & filio resuscitando. [Spondet,] se utique pro laude Dei aliquid boni perfecturam [, quod] ex eodem sequi deberet.
[121] Adest ea de re virtus Omnipotentis: nam puer post vota expressa mugitus vocem parumper primum dare cœpit sic hæ hæ! & ita de bono quotidie succedens in melius, non longe post sospes, rubicundus, & totus grossus * sepulcro Viri Dei sistitur cum matre; quæ tandem hæc omnia ad unguem seriatim prosecuta, coram nonnullis de senioribus fratrum Ordinis Minorum observantibus, apud Cracoviam in loco de sancto Bernardino commorantibus, patre videlicet fratre Bernardino tunc novitiorum magistro, fratre Innocentio, fratre Francisco de Hungaria, patre Petro, fratre Leone de Lancut, alioque his assistente & aure patula hæc omnia auscultante, omnibus ejusdem gradu gaudentibus sacerdotii pro tempore illo studiose accersitis, testes etiam fide dignos velut in jurejurando huic facto, allegabat ad laudem summi Largitoris omnium, qui est benedictus in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Est genus monetæ, quæ pro variis temporibus & regionibus diversum valorem habet.
b Hujus sancti Episcopi & Martyris Acta & miracula, ut superius in Annotatis dixi, dedimus ad diem 7 Maii, tomo 2 ejusdem mensis a pag. 198 usque ad 281.
c Etsi ignorem, quis sit proprie hic morbus; tamen conjicio ex hac voce, eum ita appellari, quia producit varos seu pustulas instar squammarum.
* id est pinguis
PARS TERTIA
Miræ sanationes, quæ ab anno 1487 usque ad 1520 conscriptæ sunt.
SECTIO PRIMA.
Petrus decennis, filius Hedwigis de Cracovia, lapidis gravedine ab initio suæ infantiæ per octo annos & supra continue [affligebatur,] virilia sufferens corrosa, ita quod non modo sibimet dolorosus, verum etiam pauperi suæ genitrici onerosus ex hoc, supra quam dici potest, fuit: nam præ fletu ipsius nec matrem pauperem, ut inquilinam, hospites conservare quibant, quousque in pauperum commune domicilium se cum eodem aliisque suis quatuor pueris recepit. Sæpissime itaque diebusque singulis temporis anteacti, eodem grassante, magis ac magis invasus calculo in lacrymosos ploratus prorumpens, visceraque etiam vi tumoris tempore noctis in vesicam patiens effluentia, mœstissimæ matris nedum lacrymas excutiebat ab oculis, sed & lumen tandem visivum ab ea abstulit præ doloris angustia capitis, ac fluminosis fletibus continuatis. Demum a die natalis Domini nostri per quatuor septimanas plus solito anxiatus, jam nec gressu utens libero, nec dimidia altera septimana cibo refectus, priusquam a matre sua præfata huic Viro deifico devotissimis ac flebilibus supplicationibus erat recommissus, duo lapilli adinstar granorum faginulæ, a alias bukwie, unus taliter cornutus, alter vero obliquus, ex eodem prosilirent impetuose, genua ipsius fortiter tangentes, qui etiam ad tactum eorum obriguit, deinceps ab iisdem liber permanens. Cumque postmodum mater sepulcro Viri sancti se præsentavit, ab eodem puero ut cæcutiens ducta [est,] cereumque ibidem satis bonum reliquit ad laudem ipsius.
[123] Mulier quædam de Cracovia maxillarum seu dentium angore spatio duorum annorum & amplius singulis quasi diebus pressa, præsertim vero his finalibus septimanis duabus, statim Simoni pollicita beato, suffragari, ut poposcit, promeruit, sanitatem adepta.
Item Anna, soror tertii Ordinis sanctissimi patris Francisci, quatuor hebdomadis perenni etiam dolore angustiata [&] dentium miseria ita quod aliquando nec Pater noster cantare poterat, præsertim ipso die Epiphaniarum vix & cum magna difficultate matutinalem, quam in domo sua faciebat, complevit orationem. Hæc vidit, aliunde prorsus sibi deesse suffragium, nisi ut sese conferat velocius ad Præconem hunc gloriosum: cui confestim promittens cereum, & centum Pater noster totidemque Ave Maria, suppositis nudis terræ genibus in ecclesia, ubi sacrum pignus Viri beati requiescit, decantare, ac ita paulisper obdormiens sensit, quasi aliquis mandibulas ejus manu humana hinc inde leniter contrectasset. Ad quod stupens expergefacta, sanam se ad plenum deprehendit, dentem unum dumtaxat egressum in somno illo jam vigil inveniens; suspicata vero creduliter, non alium quempiam, ipsam sic dulciter contrectantem, quam cui se devoverat, Simonem fore, in crastino velocius ad ecclesiam properans explevit realiter quod voverat, Domino gratias agens.
[124] Similiter Agnes, uxor Valentini de Cracovia, tortura dentium fortius occupata per anni unius spatium, quam cito votum fecit glorioso Simoni, ab eadem tortura sanam se reperit, votationem pro viribus implens.
Pari modo Barbara de Cracovia, conjunx Nicolai pellificis, molestia dentium ad quatuor deducta septimanas, mox suggerenti Spiritui bono adhærens, devota Simoni celeberrimo velut spinam pungativam evulsam ab eisdem sentiens dentibus, sospitatem consequitur, & prout spoponderat, mane comparente, ad beneficum Simonem, sic ut primum de lecto consurrexisset, nudipes venit, dictura Pater noster, candelulamque oblatura ad ejus sepulcri fossatam.
Margareta vidua de Casimiria civitate, vicina Cracoviensi, diebus aliquot manus confossa [est] dolore in ossibus. Quare laboris cujusquam inepta, dum interim se medendam almo commisisset Simoni, in ecclesia sua parochiali ad corpus Christi in continenti mirabilem recepit sanitatem, offerensque post hæc non longe manum ceream tumbæ beati Viri Simonis circa se operata devota propalabat attestatione.
[125] Similiter Stachna sua convicis, Nicolai braxatoris uxor, gravi oculorum dolore per sex septimanas retenta, noctes duxit insomnes. Cumque Simonis etiam sancti invocasset subsidium, illico juvamen expediens obtinuit, in oculis sospitata.
Agrestis conditionis Catharina, uxor Laurentii villici in Pychow, dominio fratrum de Rupella sancti Stanislai, onustis & a duris febrium corrossionumque interiorum torturis immaniter fatigata per aliquot septimanas, quammaxime autem per duas (ita quod & gressu privata) propediem præstolabatur exitium. Quocirca in preces tutelamque Simonis commissa gloriosi, eodem die deambulatione bonaque valetudine usa extitit, prout id ipsum devotis assertionibus, viro suo attestante præfato, veniens effabatur, signum cereum instar cinguli secum deferens.
[126] O magnam Dei pietatem! ecce Jacobellus Petrides, dimidii [&] alterius anni puer de suburbio Cracoviensi, collapsus in fluvium Rudawka, qui mœnia muri Cracoviæ circumcingit, ac sic ab aquis mox receptus per sex aut amplius domos fluctuans vehebatur. Quem demum quidam Nicolaus Languichid cerdo taliter videns natantem ex ostensione cujusdam Joannis causidici, de aquis eripuit præfocatum, nec motum vel parvissimum aliqua in parte corporis sui habentem per tempus notabile. Cum autem parentes dicti pueri advocati venissent, discrimen tam infelix in filio mœstissimi deplangunt. Quo accepto exanimi & turgido præ aquis, livido toto capite & ore deorsum ipsum declinant: unde profluvium aquæ ex eo multimodo emanare videntes, Simonis salvifici in eodem devote obsecrant succursum. Genitor veru suus, nomine Petrus, puero taliter relicto, ad limina beati Viri sese nihilominus contulit, Sanctum præsentialiter oraturus. Quare domum regressus filium reperit vivum, consolatus inde plurimum, eodemque die, dominica videlicet QUASI MODO GENITI, infantem sanum, adhuc tamen frigidum, cum camisiola madida sepulcro patroni sui Simonis præsentavit, hæc per ordinem narrans coram venerando patre Michaële Bal & fratre Euangelista Vitratore, prædicatore loci Cracoviæ famosissimo, fratre Elisæo confessor, fratre Baptista de Pobiednik, fratre Basilio, me b ipso etiam præsente ad laudem omnipotentis Dei & sanctissimæ Virginis.
[127] Quidam civis de Ilkuss dolore capitis & oculorum captus decem & octo septimanis, tandem cæcitatem omnimodam expertus est; quam cito vero eumdem uxor sua, nomine Helena, cum aliis huic Viro beato devovit, visum, quem omnino desperaverat se umquam habiturum, bonum recepit. Præterea de die in diem votum dissimulans, prolapsis aliquot hebdomadis, ita divina virtute correptus est atrociter, quod pristinum dolorem, iterato patiens cæcitatem similem, per unam diem incurrerat. Qua in re plagam Dei in se velut ingrato recognoscens, humillimis precum obsecratiunculis sese iterum Viro commendat beato, proponens, quam citius posset, sepulcrum ipsius visitare. Unde fit, ut statim acciperet beneficium sanitatis. Huic alter civis quidam, Joannes de Ilkuss, in his per omnia testatus, est examinatus.
[128] Magnifica domina Magdalena, illustrissimi Principis Janusci consors legitima, domini & heredis in Zator, tacta longo & duro capitis angore, in preces patris beati confugiens Simonis, successu brevis temporis sublevata sese ad tumbam sui benefici Simonis obtulit, crinile argenteum ibidem relinquens ad suæ laudis amplitudinem.
Joannes, cognominatus Sulcia, agrestis conditionis de villa Tanie prope Cracoviam ulcere squamatico in gutture plurimum molestatus [est.] Unde a die Dominica usque in sextam feriam sermone ac quavis privatus refectione [mansit.] Cum se jam de hac vita cito migraturum putaret, casu felicique sorte accidit, duas advenisse ad illum mulieres eleemosynæ petendæ gratia (nam in Czæstochowa peditabant) quæ angustiam ipsius atque uxoris ejusque liberorum plorantium in eo cognoscentes, ad Simonem gloriosum sine dubio aliquo illum commendaturum consulunt. Is vero, Simonis præconio audito, corde devotissimo orans, genibus pro posse terræ advolutus nudis, ipsius cœpit obsecrare subsidium. Quare statim alleviatus obdormivit aliquantulum. Expergefactus deinde, resoluta sanie ulceris mortiferi, loquelam & deambulationem sumpsit, ac in crastino equum ascendens in Cracoviam properavit.
Catharina, conjunx Stanislai carnificis de Cracovia, quatuor septimanis dentium vexata dolore, statim misso voto beato Patri, salvam se sensit, detulitque secum ceream mandibulam.
ANNOTATA.
a Vult indicare lapillos illos fuisse similes glandibus seu nucibus fagi, a qua facit corrupte diminutivum faginula; Id colligo ex adjuncta voce Polonica bukwie, quæ, ni fallor, fagum vel glandem fageam significat, sicut in eodem idiomate faginea arbor bukowadrzewo appellatur.
b Forsan hic designatur ipse Nicolaus Sokolnikius; quod tamen non omnino certum est, quia alibi alter, addito suo nomine, idem de se ipso scribit, ut postea observabimus.
SECTIO SECUNDA.
Non cessat pietas Dei omnipotentis immensa suæ largitatis beneficia benigne elargiri his, quos dignatur aliqua ex causa perturbare, gratuite consolans ad se omnes humiliter confugientes. Joannes quidam de suburbio Cracoviensi, dicto Karnory, ex infirmitate gravissima oculorum cæcitatem omnimodam incurrit, jam omnino desperans, se umquam visum habere. Positus in tali tribulatione inconsolabili, videns tamen signa divinitus operata per merita beati Simonis, spopondit visitare ejus sepulcrum cum devotione, votoque emisso, arripitur modico somno. Revigilans invenit se in oculis sanum, ita uti prius vidit, visitatque secundum promissum, ejus corpus humatum, magnificans Deum in Sanctis suis, & profitens coram patribus ejusdem religionis, se visum accipere per merita beati Simonis.
Item Margareta de Cracovia servilis [conditionis] detenta maxima & violenta infirmitate, videlicet torta gravissimis punctionibus sub ascella, ita quod nec spirare potuit, nec manum movere valebat. Quæ quam cito votum fecit flexis genibus adire cum cereo ejus glebam humatam, statim & [sine] intermissione miro modo sanitatem accepit.
[130] Item Gregorius civis Cracoviensis una similiter cum sua uxore Agnete acerrima & vehementi infirmitate obvoluti per duos dies, mori plus quam vivere exinde sperabant. Hi autem positi in tantis angustiis, videntesque crebra insignia ad tumulum hujus beati Simonis, reassumptis spiritibus, una voluntate tamquam uno ore & una voce, ardentique desiderio & devotione se Deo omnipotenti sanctoque Simoni commendarunt, voventes visitare ejus sepulcrum cum lumine cereo. Mira res! statim, voto emisso, sanitatem in se omnimodam perceperunt, complentesque votum cum cereo, & glorificantes Deum in Sanctis suis, divulgarunt hæc coram patre Guardiano Baptista pro tunc existente & aliis fratribus astantibus.
Item Zophia, filia domini Stanislai Mlodziciowski, fere sex annorum, nimis opprimebatur caloribus, ita quod spiritus vitalis vix in ea remaneret per aliquot septimanas: cui condolens pater suus una cum sua consorte Felicia, vidensque eam diu cruciatam, eam voverunt sistere ad sepulcrum Simonis beati cum cereo; votoque facto, statim incepit convalescere, Deo adjuvante, & facta est sana.
[131] Item Agnes, consors Nicolai de Cracovia de platea sancti Nicolai, proxima partui, casu satis infelici & improviso cecidit de ponte alto ad glacies in medio hiemis, qui est situs penes valvas sancti Nicolai, nimis & acriter concussa tota in omnibus membris corporis, & pes valde suus fuit convulsus, ita quod non potuit surgere de loco. In quo casu impossibile fuit & in tali tempore & in tali ponte non assequi irreparabile & maximum periculum tam in se, quam in partu suo: nam in eodem loco sani homines & tali casu maxima pericula in sua sanitate & suis pecoribus perceperunt, vel pedis fractionem vel manus vel damnosas & insanabiles infirmitates. Quæ Agnes videns se gravissime concussam & debilitatam & vicinam periculo, tam in se quam partus, multis hominibus adstantibus, cum clamore se Deo omnipotenti & beato Simoni commendat, proponens mente, & ore vovens sepulcrum adire beati Simonis, si Deus omnipotens eam per merita ipsius pristinæ restitueret sanitati. O fiducia hujus mulieris dictæ, & bonitas Dei omnipotentis! Statim, facto voto, invenit se fere totam in sanitate recuperatam, & partum suum in sanitate conservatum. Postea complevit votum cum partu suo optime sana, laudansque Deum omnipotentem in Sanctis suis, narrat hæc omnia coram patre Guardiano dicto Baptista ejusdem religionis, & fratre Ladislao.
[132] Item Anna, dicta Janowska, oppidana de Wieliczka vertiginem capitis satis mirabilem pariter & dolorem supra modum patiebatur, ita quod, quando elevabat caput per se vel per quem alium, tunc præ maximo dolore videbatur sibi quasi centum cultelli in caput ejus essent infixi. In qua erectione capitis nec sensum seu rationem nec memoriam se habere putabat. Hæc patiebatur per aliquot septimanas, jam desperans de sua sanitate. Quæ dum fuit nimis torta, vidensque beatum Simonem coruscare miraculis, Deo omnipotenti & beato Simoni se in manus contulit, promittens visitare glebam ejus humatam. Facta promissione, statim pristinam sanitatem est adepta. Divulgans hoc circa sepulcrum ejus cum fletu Deo omnipotenti & beato Simoni immensas gratulationes agebat.
[133] Item Martha pellificissa, dicta Cipsarowa, oppidana de Cracovia, maximum dolorem apostematis in inguinibus perpessa fuit. Dum acrius illo dolore cruciata obdormivit, in somno visum est sibi, quasi visitaret sepulcrum beati Simonis, revigilansque & visionem credens esse non phantasticam, secundum admonitionem, in visione factam, promisit hoc idem perficere cum viginti Pater noster & quindecim symbolis: & facta est ei repentina alleviatio, ita quod, quæ prius ambulare non poterat præ dolore, jam statim cœpit ambulare, & per consequens sana per merita beati Simonis.
Item Dorothea, consors Simonis de suburbio Cracoviensi dicto Kawiory, [ejusdem intercessione sanata est.] Hanc, cum jacuit in puerperio, una cum fœtu suo maxima & vehemens infirmitas [invasit,] ita quod quasi videbatur mori, quia signa faciebat tamquam agonizans, quia [aderant] convulsus oculorum & inquietudo & alia, lumenque sibi accendebatur tamquam agonizanti. Quam videns vir suus Simon fere positam in mortis periculo, devovit eam ad sepulcrum beati Simonis una cum fœtu suo, emissoque voto, statim ille dolor vehementissimus est valde alleviatus, & quasi de somno evigilans, Deo omnipotenti & beato Simoni gratias egit de tali subventione.
[134] Item Magdalena, vidua de Cracovia, gravi & communi infirmitate oppressa in toto corpore, maxime in pectore, in quo nec anhelitum potuit habere (nam homines videntes talem infirmitatem, eam jam non sperabant vivere) quæ jam sperans sibi in proximo mortem imminere, omnia sacramenta juxta morem infirmorum perceperat, videlicet confessionem, corpus Dominicum, & sacram unctionem: sed socia ejus Anna, quæ tunc sibi ministrabat in infirmitate, videns eam fore morti proximam, confidens Dei omnipotentis gratiæ & meritis beati Simonis, flexis genibus eam devovit ad beati Simonis sepulcrum cum cereo. Mira Dei clementia! Postquam fecit votum, statim fuit ille dolor prædictæ Magdalenæ alleviatus, ita quod incepit convalescere & ambulare Distulitque votum propter paupertatem suam: quia non habuit, unde cereum compararet. Sed uno tempore pressa somno obdormivit, visumque est sibi, quasi appareret sibi unus de fratribus Minorum fratrum, dicens sibi, quare votum non compleret. Quæ allegans suum defectum dixit, se non habere, unde cereum compararet. At ipse: Vade & comple cum isto, quod habes. Unde ipsa revigilans, non quasi incredula, sed magis in Domino confortata, facit secundum promissum, prædicans coram fratribus aliquibus, videlicet patre Ladislao & patre sacristano.
[135] Item Felicia, consors cujusdam Marci militis de Cracovia, maximum in capite perpessa est dolorem per duas septimanas, ita quod per eumdem dolorem auditu fuit privata: quæ quam cito concepit in mente adire sepulcrum beati Simonis, statim in se percepit pristinam sanitatem.
Item Matthias civis de Wieliczka cum sua consorte Elisabeth in vita & statu suo laudabiles, [B. Simonis opem senserunt: nam] horum filius, nomine Joannes, annis fere septem gravi infirmitate tentus, per unam septimanam [acrius affligebatur, ita quod] de ejus sanitate desperabatur. Mater ejus Elisabeth videns eum jam morti proximum, confidens utique de aliqua subventione hujus beati patris Simonis, flexis genibus eum devovit ad sepulcrum ejus fore sistendum. Emisso voto, mox juvenculus ille arripitur somno, & in crastino revigilans repertus est sanus.
Quædam etiam Anna, famula cujusdam Annæ uxoris Nicolai de Bodzianow villa, satis magnam infirmitatem in gutture patiebatur per integram septimanam, ita quod nec comedere, nec deglutire aliquid potuerit, ex hoc etiam non modicum cruciatum in corpore toto ferens. Quam videns domina sua dicta Anna, positam in tali gravi infirmitate, eam devovit ad sepulcrum beati Simonis. Voto emisso, ut referebat, inventa est statim sana.
[136] Stanislaus de Cleparz magnam & mirabilem vertiginem capitis per quatuor septimanas patiebatur, ita qud modicum vel nihil rationis putabat se habere. Quem mater sua videns sic anxiatum nec libera ratione utentem, eum devotissimis supplicationibus huic Viro deifico recommisit, & statim incepit convalescere & optime sanus effectus [est.]
Hujus dicti Stanislai natula annorum fere duorum, duobus diebus graviter infirmata est. Quam cito per suos genitores fuit pollicita ad sepulcrum hujus Patris, mox infirmitas cessavit.
Item Apollonia, servilis conditionis de Cracovia, maximum apostema habuit in sinistro latere, & ex hoc magnum & crudelem dolorem patiebatur per tres hebdomadas, ita quod vix suspirare potuit, ex hoc magis sperans mori quam vivere. Quæ audiens ex ore aliorum, hunc Virum diversa miracula divinitus facientem, confidens etiam de meritis ipsius, flexis genibus cum precibus devotis ad sepulcrum ejus se devovit. Voto emisso, eadem hora, prout referebat, illud apostema est ruptum, & ex hoc statim incipiens convalescere totaliter, Deo omnipotenti & beato Simoni votum complens immensas gratiarum actiones referebat.
[137] Item Martha consors Benedicti, dicti Sledziciowski, civis de Cracovia, gravi & vehementi infirmitate obvoluta [erat] in pectore, ita quod præ magnitudine doloris & violentia ejusdem nec spirare nec loqui potuit: nam & vomitum faciebat sanguineum, defluebatque sanguis etiam e naribus incessanter ultra morem: venitque ad eam confessor de castro Dominus Joannes Chrotowski; quæ nec confiteri potuit præ cruciatu instanti coram eo; sed jam sperans magis in proximo periculum subire in sua sanitate, loquique non valens, sed tantum intentione optima, quam tunc temporis potuit habere, se Deo & beato Simoni commendabat, affectans utique ab eo aliquod suum juvanem pro recuperanda sanitate, intentione tota proponens visitare ejus sepulcrum, si esset reddita sanitati. Hoc concepto, ut referebat, statim sensit alleviamen, & reddita [est] pristinæ sanitati.
Item Margareta, uxor cujusdam Mathiæ cmetonis a de Tæczym villa, [morbum] caducum patiebatur tribus vicibus multum rigide, ex hoc sperans sibi crebrius & longius evenire. Quam pater ejus videns tali peste non modice cruciatam, non sperans aliunde subjuvamen, nisi spem omnimodam in Domino Deo ponens & in meritis beati Simonis, eam devote recommendans huic beato Patri promisit ad sepulcrum visitandum. Ex hoc per amplius illa infirmitas illam non vexavit.
ANNOTATA.
a Quæ sit significatio cmetonis vel kmetonis jam supra dixi in Annotatis post sectionem quartam partis primæ.
SECTIO TERTIA.
Declarantur etiam beneficia Dei omnipotentis in Viro Dei a Deo divinitus operata. Ordinis tertii sanctissimi patris Francisci soror, nomine Anna, inter reliquas sorores ejusdem Ordinis in Casimiria manens, vehementi & gravi æritudine tenta est magis in pectore & in humero sinistro, ita quod nec spirare nec loqui poterat per quatuor dies, nec confiteri præ magnitudine languoris, jam ex hoc sperans citius mori, quam vivere: nam & supervenientes & eam intuentes de ejus sanitate numquam sperabant. Quæ posita in tali periculo, licet sibi usus loquelæ deficiebat, tamen intentione omnimoda se Deo omnipotenti & beato Simoni contulit, affectans ab eo aliquod subjuvamen pro restauranda aliqua alleviatione, ut posset tantum confessionem facere. Nam & socia ejus, quæ sibi ministrabat, eadem hora eam devovet ad sepulcrum prædicti Patris. In hoc statim somno arripitur, visumque est sibi, quod vir beatus Simon sibi appareret cum altero fratre, quem ipsa cognovit: cœpit ea infirmitatem ei suam exponere, hoc est in oculis, in capite, in quibus ex antiquo patiebatur, & etiam de illa, qua noviter fuit obvoluta. Qui benigne eam consolans, dixit: Deus te vult habere in tali infirmitate, quam ex antiquo pateris propter tuum melius; sed hunc dolorem, quo es noviter tenta in pectore, eruam de te, & jam fies sana. Hoc dicto, illa mox revigilans invenit se optime sanam, & surrexit quasi ex gravi somno. Quam videns ejus socia obstupuit vehementer de tam subita sanatione. Et illa dixit, se reparatam in sanitate per gratiam Dei omnipotentis, & per merita beati Simonis: & de his prædicta Anna est diligenter examinata per patrem Ladislaum & per patrem sacristanum.
[139] Item Catharina, uxor cujusdam Martini carnificis oppidani de Cracovia, magnam & gravem vertiginem in capite est perpessa per quatuor hebdomadas, ob quam etiam fere fuit pro parte annihilata: nam & colli inflatura magna invalescebat, ex qua dolores continuos & punctiones in pectore circa cor habuit, propter quos vix potuit suspirare. His itaque invalescentibus, vix potuit confessionem facere. Quæ jam desperans de sua sanitate, confugit ad subsidium hujus beati Simonis, promittens se offerre ad sepulcrum ejus cum cereo & crinali de cera facto, si esset recuperata in sanitate per ejus suffragia. Hæc post promissa sana est effecta; sed minime implevit promissa. In brevi transeundo a sermone, de sancto Bernardo dicto, invasit eam gravis infirmitas, ita quod non speravit jam vivere præ cruciatu magno. Hæc uno tempore existens in magna debilitate & inaudita infirmitate, apparuit ei quidam pater maturus interrogans eam, si eum nosceret. Illa vero non novit eum Qui dixit: Simon [sum,] cujus votum promissum non implevisti: ecce jam sanaberis, sed votum non dissimula. Et subjunxit: Et hoc dices patribus, quod hæc publicabunt in sermone bino coram populo. Quæ revigilans magis de debilitate quam de somno fuit in Domino confortata, & eodem die sanitati restituta plene. In crastino votum complens, hoc miraculum narrat coram patribus, videlicet fratre Ladislao, & alio portulano a Deum magnificans in Sanctis suis.
[140] Petrus pistor de Cracovia & uxor ejus Barbara [erant] in vita sua Deum timentes. Horum filius Thomas fere trium annorum valde infirmatus [est,] ita quod nec potuerit uti aliquo cibamine nec potagio præ languoris magnitudine. Quem cum mater ejus flexis genibus vovitat [ad] sepulcrum hujus beati Patris, statim est factus sanus, statimque comedit & bibit, prout ipsa referebat, Deo omnipotenti gratias agens & beati Simoni.
Innotescunt larga beneficia divinitus per Sanctos mirifice operata. Veronica nomine, consors Andreæ dicti Janik de Ilkuss, magnis febribus per semi alterum annum obvoluta [fuit;] in qua infirmitate contigit, quod graves punctiones & continui dolores invalescebant in eam per semialteram septimanam in capite, ita quod nec comedere nec bibere aliquid, nec loqui unum verbum potuerit præ cruciatu nimio: nam in tali infirmitate fere ratione privata fuit, quia nec se nec aliquem novit. Sed soror ejus germana de Cracovia venit ad eam ad consolandam eam in tali infirmitate, vidensque eam tam atrociter afflictam languore maximo, & perpendens, quod humanum sublevamen sibi omnino defuit pro recuperanda sanitate, flexis genibus penes eam cœpit Deum omnipotentem interpellare & beatum Simonem pro sanitate sua, sciens quod multa beneficia sint exhibita multis, eum devote invocantibus, promittens eam ad sepulcrum ejus, si Deus omnipotens per merita ejus dignaretur eam sublevare. Magna Dei clementia! Vix verba finierat, & statim infirma sensit alleviationem, & cœpit affectare aliquot potagium; quod fuit signum divinitus & subito concessum: in crastino autem recuperata in sanitate (nam & ratio & loquela plene fuerunt sibi restituta) votumque complens publicavit hæc cum fletu coram patre Ladislao, & fratre Basilio, & fratre sacristano, de quibus est per eosdem debite examinata, referebatque Deo omnipotenti & beato Simoni de tantis beneficiis sibi collatis gratiarum actiones.
[141] Consueta pietas Astripontentis non desistit [beneficia] elargiri in suos. Hinc est quod puer quidam, nomine Christophorus, trium annorum, filius cujusdam nobilis Joannis dicti Mossezynski heredis de Lazany (nescitur quo casu satis infelici & quo tempore) cecidit in fontem aquæ plenum, ibique est submersus. Frater ejus senior uno anno, videns eum submersum, perterritus cœpit clamare ad suos genitores, narrans de suo fratre submerso: quem cum mater eorum, nomine Barbara, ipsum audiret clamantem, obstupefacta cucurrit ad fontem, & invenit eum jam supernatantem. Viso enim eo nimis territa, non est ausa eum deponere; sed cucurrit ad suum maritum clamans ejulatu satis mœsto, & enuntians de puero: ipseque veloci cursu veniens eripuit eum de fonte jam mortuum, & posuit eum ante se in sinum suum, vidensque eum totaliter mortuum, anxiatus & tristis dejecit eum in terram sicut mortuum, jam non sperans, eum revicturum.
[142] Sed mater ejus dicta Barbara existens multum anxia & lacrymosa de tali casu infelici, non diffidens, sed omnimodam spem ponens in larga & inenarrabili pietate Dei omnipotentis & subventione beati patris Simoni, cujus fama satis fuit sibi notabilis, cadens in terram in modum crucis cœpit alta voce beatum Simonem invocare, ut eis dignaretur subvenire in tali mœrore, promittens eum una cum suo marito ad sepulcrum ejus deferre pedestres & discalciati non edentes nec bibentes, si puer eorum vitam consequeretur; pater autem audiens suam consortem votum facientem, eadem intentione hoc idem facere præconcepit oreque expressit, votumque facientes, pater puerum ex terra accepit in sinum suum: quem dum tenuit, intentiones suas totas in Deum omnipotentem & beatum Simonem ferentes [renovarunt.]
[143] Mira res & inexhausta misericordia omnipotentis est ostensa. Puer nondum aqua missa ex se, prius incepit quasi stertere alias krzækac. Qui audientes, aliquantulum consolati, jam spem habentes de vita ejus, cum majori diligentia & devotione cœperunt beatum Simonem invocare. Et pater puerum in sinu tenebat vultu in terram dimisso, ut qua ex eo stillaret; quæ dum non stillavit, pervertit eum, & ad pectus suum applicat, affectu paterno ei compatiens. Mox puer tamquam ex gravi somno excitatus subito revixit, & prorumpens in amplexus patris cœpit flere, quasi ex tenore aliquo proferens aliqua verba suo patri. Postea statim cœpit aquam de se evomere, quod fuit contra cursum naturæ. Qui grati de tali pietate votum in crastino cum puero optime sano compleverunt tali modo, quali votum est factum, Deo omnipotenti & beato Simoni immensas gratiarum actiones referentes, quod dignatus est eos consolari in puero, clara & lamentabili voce enodantes tale beneficium coram patre Michaële dicto Bal pro tunc exeunte commissario, & patre Ladislao, & fratre sacristano ceterisque circumstantibus.
[144] Continuatur Dei pietas in miraculo simili per beatum Simonem divinitus operato. Gregorius civis de Kleparz & Catharina ejus consors, veri cultores Dei, in statu suo probi & honesti [erant.] Horum filius, nomine Valentinus, duorum annorum vel ultra (ignoratur quo tempore, quo casu) exiens de domo cecidit in fluvium dictum Rudawka prope manantem & tunc temporis inundantem, & quamdiu in aqua fuit ignoratur: sed soror ejus germana modicum senior parvula, nimis perterrita venit domum flens & narrans de casu fratris sui. Quo audito, pater & mater maxime turbati cœperunt quærere puerum hincinde, jam de periculo irrecuperabili suspicantes. Quærunt omnes & non inveniunt; dolor & anxietas augetur: sed inquilina eorum Dorothea, multum Deo devota, quærens præ aliis ferventius, complicatis manibus cœpit beatum Simonem invocare, promittens puerum ad ejus sepulcrum portare cum decantatione quindecim Pater noster & totidem Ave Maria, si puerum possent sine periculo invenire. Ipsa dum sic quæsivit circumiens littus prædicti fluvii, vidit verticem capitis cum crinibus in aqua, existimans utique vel caules altas vel panniculum b supernatare, corpusque non videns, quod fuit totum in aqua, appropinquans propius & considerans puerum submersum indicavit patri; ipse autem currens eripuit eum de aqua mortuum totum nigrum, ut asserebant, nec aliquot signum vitæ habentem: nam etiam tunc temporis non modica frigora & gelua invalescebant, quia est actum hoc in festo Galli c.
[145] Qui dum portatus fuit domum, concurrerunt homines, videntesque eos maxima tristitia & fletu circumdatos, & ipsi tristabantur & flebant. Omnes invocant beatum Simonem in adjutorium, ut dignaretur eos consolari in tali puero. Puer autem jacuit incipiendo ante meridiem usque ad crespusculum mortuus, nec aliquod signum fuit suæ vitæ: ipsique continuabant preces & promissiones huic beato Simoni, ponentes omnimodam spem in eo. Sed deus omnipotens suos non deserit, sed multum longeque conturbatos continuantesque in spe & orantes, cum differt, magis ac mirabiliori modo consolatur. Appropinquante autem vespere cœperunt puero applicare torturas calidas ad faciem, & fundere cochleari in os ejus potagium, quo utique aliqua signa reperirent vitæ in eo. Qui nutu Dei omnipotentis & meritis beati Simonis cœpit spirare & moveri, & successive de bono in melius proficiens, in sanitate optime ad diem crastinum recuperatur. In die crastino votum compleverunt [parentes] cum puero optime sano, magnificantes & laudantes Deum in Sanctis suis, de quibus omnibus fuerunt examinati per fratrem Ladislaum & fratrem sacristanum, & alios adstantes.
ANNOTATA.
a Portulanus apud scriptores medii ævi significat eum, qui recipiendis in portu vectigalibus præest. Sed cum hic similem significationem habere nequeat, nescio an sit nomen proprium, an appellativum, an aliud denique ab amanuensi corruptum.
b Arbitror, legenaum esse potius paniculam, quæ est suprema pars seu coma arundinis, ex qua semen dependet. Hanc lectionem sensus exigit, ut consideranti patebit.
c Waddingus in Annalibus Minorum tom 7, pag. 149 scribit, hoc miraculum patratum esse anno 1489 die 15 Septembris. At R D Mathias Ubiszewski in Vita B. Simonis dicit id contigissetigisse 16 Septembris ejusdem anni. Sed errat uterque, si hoc factum sit festo S. Galli abbatis, quem Ado & Usuardus die 20 Februarii suis Martyrologiis inseruerunt; alii vero Martyrologi eumdem die 16 Octobris referunt.
SECTIO QUARTA.
Anna, uxor cujusdam domini Nicolai nobilis, dicti Mysskowski, per duos annos fluxum album a supra modum patiebatur, quem nullus medicorum potuit retinere secundum pristinum meatum; & multum exposuerat in medicinis, vidensque humanum auxilium sibi deficere, confugit ad divinum. Hæc cum devotione vovit visitare sepulcrum beati Simonis pro recuperanda sanitate, & post votum effecta est sana optime ex adjutorio Dei omnipotentis, precibusque beati Simonis.
Sacerdos quidam, Stanislaus nomine, plebanus de Wyzina, vir utique probus ætateque maturus, incurrerat cæcitatem oculorum per sex annos, jam non sperans aliquando in vita sua visum habere. Quem dum quædam matrona vidit sic cæcum (quæ etiam experta erat beneficia beati Simonis) consuluit ei, quod faceret votum ad eumdem beatum patrem Simonem cum aliquibus orationibus speque bona. Ille non vacillat, sed optima fide votum facit ad sepulcrum prædicti Patris, petens ab eo hoc beneficium, ut in suis oculis recuperaretur in sanitate. Hoc facto, statim cœperunt tamquam squamæ de oculis ejus descendere, & in crastino percepit omnimodam sanitatem. Ipse autem sanatus sic, votum complens, publicat hæc coram quibusdam patribus, ad hæc deputatis, videlicet fratre Ladislao & fratre sacristano, petens propter Deum, quod hoc beneficium publicaretur coram omni populo in sermone.
[147] Filius medii secundi anni barbitonsoris, dicti Andris, civis de Cracovia, erat involutus subitanea & gravissima infirmitate, ita quod videbatur omnino agonizare: quem pater & mater videntes morti propinquum, confugerunt ad beatum Simonem, voventes eum sistere ad sepulcrum ejus. Vix votum finierunt, statim infirmitas est sibi alleviata, & hac nocte optime est effectus sanus, & in crastino cum eo votum compleverunt optime sano.
Catharina, uxor cujusdam Benedicti, civis de Casimiria, per quatuor septimanas laborabat in partu in maxima anxietate & proxima periculo, ita quod nec potuit quidquam comedere nec bibere: de cujus etiam vita omnino desperabatur; quæ, ut fecit votum ad sepulcrum beati patris Simonis cum cingulo cereo, eodem die peperit. Quæ ut votum persolvit, ad devotionem ea retulit.
[148] Natula, Barbara nomine, fere trium annorum domini Pauli nobilis Mysskowski, gravi infirmitate obvoluta [fuit,] ita quod etiam nullus sperabat eam supervivere. Quæ, ut asserebat mater ejus Magdalena, jam agonizabat, lumenque ei accendebatur, ut agonizanti. Quam mater sua dicta Magdalena videns tam proximam exhalatui, non diffidens adhuc de meritis beati Simonis, eam devovet ad sepulcrum ejus. Voto emisso, statim prædictæ natulæ dolor vehemens est mutatus in alleviationem, & deinceps de bono in melius succedens, pristinæ sanitati est restituta anno Domini MCCCCLXXXVIII.
Martinus quidam, puer quasi trium annorum, dolorem intensissimum oculorum patiebatur, sic quod neque dormire neque comedere potuerit præ nimio dolore. Mater sua multum anxia, nomine Anna Miklassowa de platea Cracoviæ dicta Stlawkowa, quam cito votum emisit ad offerendum eum ad sepulcrum beati viri Simonis cum oblatione viva, mox ab eadem infirmitate oculorum mirabiliter fuit liberatus.
[149] Joannes Reczko, incola de Michatowice, fuit correptus gravi infirmitate corporis totius, qua tentus fuit quasi quatuor septimanis. Voto facto ad sepulcrum beati Viri visitandum cum oblatione, pristinæ sanitati fuit restitutus miro modo.
Andreas de Naquassino, artium bacchalaureus Cracoviæ, dolorem unius oculi sinistri novum patiebatur, & videbatur sibi quasi debuisset e capite exsilire præ nimio dolore, incipiens a feria sexta magna b usque ad feriam secundam Paschæ, sic quod nullam scripturam eodem oculo inspicere potuerit. Ipse audiens sermonem feria secunda Paschæ ad sanctum Bernardinum, audito miraculo quodam, quo homo manu confracta sanitatem recuperasset per preces beati patris Simonis, ipse etiam cogitans in animo ut etiam sibi posset in sua infirmitate subvenire, & veniens ad sepulcrum beati Viri, flexis genibus ante sepulcrum signavit oculum signo crucis. Invocato auxilio beati Viri pro sanitate, mox ab eadem infirmitate oculi fuit perfectissime curatus, & statim, peracta Missa, hoc ipsum miraculum propria in persona retulit.
[150] Quidam puer anniculus [erat], Petrus nomine, de Mistrzowice, cui morbus pestilenticus guttur obsederat, [&] de cujus vita desperabatur. Anna matre sua, uxore Jacobi de dicta Mistrzowice villa, faciente votum ad sepulcrum beati Viri præsentandi eumdem puerum, mox morbus ruptus fuit, & puer pristinæ sanitati restitutus, & demum ad sepulcrum beati Simonis oblatus.
Thomas puerulus septemdecim septimanas habens, nimio ignis ardore inflammatus [erat:] cujus vitam parentes sui jam non sperabant. Matre sua, nomine Zophia, uxore Martini arcuficis de Stradomia, faciente votum portandi eum ad sepulcrum beati Viri, miro modo pristinæ sanitati est restitutus. Mirabilis Deus mirabilia per suos electos operatur.
[151] Quidam puer, Stanislaus nomine, quatuor temporis annorum, filius Jacobi pistoris de Cracovia, patiebatur febres & calores. Quod plus, in eadem infirmitate accidit sibi quædam rana c sub lingua, quæ ipsum anxiabat, ita quod nec dormire, nec comedere valuerit. Si adhuc solummodo per duos dies ipsum eadem infirmitas tenuisset, vitam omnino exspirasset. Helena mater sua, uxor jam fati Jacobi pistoris de Cracovia in arcto cordis posita, quid agere debuit penitus ignorabat. Sed recolens beneficia Creatoris sui, quæ faciebat per merita beati patris Simonis, ipsum Stanislaum filium vovit ad sepulcrum beati Simonis cum cereo deducendum. Mox facto voto, puer pristinæ sanitati fuit restitutus mirabiliter: sed matre sua Helena dicta, quadam miserabilitate & lenitate votum explendum ad decursum unius anni protrahente & negligente, idem puer, Stanislaus nomine, quasi eodem tempore, elapso anno, festo Paschæ peracto, incidit in gravem infirmitatem oculorum, sic quod facies sua fuerit tumefacta, alias opuchla una cum oculis: & sic lacrymæ sanguineæ de oculis illius infirmis profluebant. Cernens mœsta mater ultionem Dei propter suam ingratitudinem in filio suo excrevisse, immediate filium suum recommendavit auxilio beati patris Simonis, promittens, quanto citius posset, voto suo satisfacere, & filium ad sepulcrum cum cereo offerre. Voto sic emisso, puerum sub curru in medio circuli Cracoviæ, ubi panes vendebat, reclinavit. Ipso obdormiente, post modicum spatium puer sanus, ut primum, apparuit: quæ feria quarta post conductum d Paschæ una cum cereo eum ad sepulcrum præsentavit, narrans, quæ & quanta Dei clementia cum ipsa in filio operabatur mirabilia.
[152] Quidam Andreas prætorialis alias witnicki de Cleparz patiebatur acutam e alias strzykanie maximam in capite, sic quod non potuerit dormire præ nimio dolore: quæ infirmitas duravit a sabbato proximo post conductum Paschæ usque ad feriam quartam proximam. Qui non diffidens de meritis beati viri Simonis, ad ejus se sepulcrum devovit visitandum cum Missa audienda, tali conditione adjecta, quod quamdiu Missa legetur, tamdiu prostratus ad crucem ad sepulcrum jacuisset. Quo voto sic emisso, statim ille dolor cessavit capitis, & postmodum Dominico proximo votum suum, prout voverat, ad laudem Dei omnipotentis & beati viri Simonis adimplevit, & ea, quæ facta fuerunt, declaravit.
Quædam Swiætocha, relicta de villa Birkow prope Prosowice, patiebatur maximos dolores dentium, pariter & capitis, ita quod non potuit dormire: quæ infirmitas eam tenuit quasi duabus septimanis. Facto autem voto ad visitandum sepulcrum beati Simonis, obdormivit & surgens a somno, ab omni dolore dentium, pariter & capitis, plenissime fuit liberata. Quæ Swiætocha veniens ad exsolvendum votum, hæc facta fuisse certitudinaliter declaravit.
[152] Stanislaus carpentarius de Stradomia, vir satis probus [erat]: hujus uxor, nomine Anna, puerum trium hebdomadarum posuit in lectum ad quiescendum. Veniens vir suus prædictus, inscius de puero jacente, casu quodam cussinum * magnum & gravem projecit super eumdem puerum: qui cussinus una hora jacuit super eo, sub quo nec clamare nec flere potuit. Mater vero ejus transiens dormitum ad eumdem lectum, invenit puerum sub cussino suffocatum, totum spumis madefactum, & omnia signa mortui habentem, nisi valde pusillum [motum] in pectore palpitantem; ipsa vero nimis perterrita & mœsta viro retulit. Hi jam de puero diffidentes nesciunt, quid agere debeant. Instinctu quodam confugerunt ad Deum omnipotentem & beatum Simonem, uterque flexis genibus puerum voverunt ad sepulcrum beati Simonis offerre. Sic vota sua continuantibus & beneficia poscentibus, puer cœpit reviviscere & ulterius in sanitate proficere. Quem dum ad sepulcrum beati Simonis obtulerunt optime sanum, fuerunt rite examinati per fratrem Ladislaum & fratrem Albertum presbyteros ejusdem Religionis.
[154] Quædam nobilis domina, Barbara nomine Pieniæzkowa, doloribus gravissimis afflicta, scilicet capitis, colli, & dorsi, duabus septimanis continuando, & , prout in examine retulit, morti futuræ proxima fuit. Hæc in hac anxietate dolorum posita, quid agere debuit, dubitat; sed recolens beneficia, quæ facit Deus per merita beati patris Simonis, non diffidens in auxilio, sed fortiter credens consequi sanitatem a Domino per merita ejusdem Sancti, votum vovit ad sepulcrum ejus cum Missa & cereo visitandum. Voto sic emisso, plenissime ab omnibus doloribus superius enodatis fuit liberata.
[155] Quædam nobilis domina, nomine Dorothea, Absalonis heredis de Czezica conthoralis, maxima corporali infirmitate sex septimanis continuis Dei permissione correpta [fuit:] quæ, ut asseruit, usum rationis jam amiserat, & sui immemor fuit, nec homines novit, cujus mors qualibet sperabatur hora certius, quam vita prolixior. Vir suus Absalon spem in Domino firmam & in meritis beati Simonis de sanitate uxoris habens, votum fecit ad sepulcrum beati patris Simonis visitandum: quo sic emisso, miro modo pristinæ sanitati fuit restituta. Eadem domina jam convalescens, & votum suum Deo & beato Viro persolvens personaliter ea, quæ facta fuere, certitudinaliter in examine per ordinem declaravit.
[156] Quædam honesta domina, ætate matura, uxor Wenceslai civis de oppido Wielopole diœcesis Cracoviensis, patiebatur permaximas amborum pedum corrosiones doloresque insupportabiles tribus quartalibus anni, sic quod ambulare nullo modo potuerit. In his sic doloribus & anxietatibus posita, convertit se ad Dominum pro auxilio implorando, qui per suos electos non desinit facere mirabilia, ipsum devote implorantibus. Confidens per merita hujus beati Viri obtinere sanitatem, & fidem rectam habens, votum fecit ad sepulcrum ejus cum pedibus cereis visitandum. Quo sic emisso, sensit alleviationem, & cœpit ambulare, & postmodum Deo & beato viro Simoni satisfaciens venit ad sepulcrum ejus, narrando hæc, quæ Deus per merita beati Viri cum ea ex sua misericordia dignatus est facere, laudans & glorificans Deum, qui talia per suos dilectos operatur magnalia.
ANNOTATA.
a Est ferme assiduum & inordinatum sanguinis albi ac saniosi prosluvium, quo mulieres laborant, differtque a menstruo earum fluxu. Morbus ille a medicis Græcis vocatur ῥοῦς γυναικεῖος, vel ῥοῦς τῆς ὑστέρας. Vide Gorræum in definitionibus medicis ad vocem ῥοῦς.
b Videtur indicare diem Parasceves, seu feriam sextam majoris hebdomadæ.
c Bartholomæus Castellus in Lexico medico pag. 423 hunc morbum ita describit: Ranula tumor est phlegmonodes sub lingua consistens, potissimum in pueris, quem Græci βάτραχον vocant. De eodem morbo videri potest Gorræus ad vocem βάτραχος, ubi eadem fere habet.
d Suspicor, hic per conductum (eadem vox paulo infra iterum recurrit) intelligi nundinas aut simile commercium, quod circa tempus paschale institui solet.
e Subintellige cephalalgiam aut similem capitis dolorem, ut ex sensu satis colligitur.
* id est pulvinar
SECTIO QUINTA.
Quædam domina, nomine Apollonia, de Casimiria circa Cracoviam, uxor Alberti civis de eadem Casimiria, filiam suam nomine Catharinam pro tunc duos quasi annos habentem, patientem magnam infirmitatem, voverat cum lumine cereo tantæ longitudinis, quantæ puer extitit, ad sepulcrum viri beati Simonis offerendam: quo voto sic facto, puer pristinam reacceperat sanitatem, nec ultra eadem infirmitas eam vexabat. Isto sic stante, mater ejus dicta Apollonia quadam levitate & incurabilitate * votum emissum pro modico ponderans, quamvis candelam obtulerat, sed puerum ad sepulcrum deferre, prout voverat, minime advertebat. Quid miraculi emersit audiamus. Duobus annis post votum devolutis, parentibus in eadem incurabilitate sic existentibus, quadam die videlicet feria sexta ante Dominicam Pogonum a, anno Domini MCCCCLXXXVIII, matre jam nominata ipsius pueri eundo ad vendetam b cum rebus venalibus, quibus victum quærebat, filiam suam Catharinam jam pro tunc annum medium quartum attingentem secum accepit.
[158] Matre circa venalia sedente, filiam prior infirmitas reacceperat, & eam miro modo agitabat, patiendo trepiditatem corporis, & fuit quasi cerea effecta, prout mater retulit sua. Oculos aperire non valuit, nisi interdum modicum quid; sed lucem aspicere non potuit. Cernens mœsta mater ultionem Dei in ea invalescere propter ipsius ingratitudinem & voti dilationem, convertit se ad Dominum Deum, & ad merita hujus viri Simonis pro consilio & consolatione, & accepta filia, semota omni dilatione, statim cucurrit ad sepulcrum beati patris Simonis, & veniens ad sepulcrum osculata est illud statim, & puero fecit sepulcrum osculari: quo osculato, statim visum reaccepit, & ab eadem infirmitate magna liberata fuit, & die Dominico proximo iterum puerum cum alio cereo ad sepulcrum adduxit, laudans & glorificans Deum & beatum Simonem pro tanto beneficio, & hæc, quæ sibi acciderant, examinata per ordinem retulit.
[159] Nicolaus quidam pellifex & civis de Casimiria habuit mirabiles & intolerabiles corrosiones in brachio dextero, sic quod nec dormire potuerit, nec per consequens laborare eadem manu quidquam præ dolore nimio: qui Nicolaus ut solus veniens benevole, non requisitus, retulit, si adhuc eum eadem infirmitas sic immaniter tenuisset, vitam, prout sibi videbatur, exspirasset. In hac anxietate doloris sic positus, voto emisso ad visitandum sepulcrum beati Simonis, mox ab eadem infirmitate & dolore vehementissimo fuit perfectissime liberatus: qui votum persolvendo Deo & beato Simoni factum, ea, prout sibi acciderant, sicut superius factum est, per ordinem declaravit, laudes & gratias agens Domino Deo, qui mirabilia per suos electos ineffabili modo operatur.
Quædam domina Janowska, Anna nomine, de Wieliczka patiebatur quinque septimanis continuis vertiginem capitis alias zawrot. Facto voto veniendi ad sepulcrum beati Simonis cum capite cereo, statim per merita beati Viri ab hac vertigine capitis fuit liberata, & in sanitate confortata.
[160] Quædam domina, Hedwigis nomine, de Wieliczka Joannis conjunx, febrem quartanam medium annum, & quædam etiam domina Catharina, Petri uxor de Wieliczka tertianam aliquot diebus patiebatur. Hæ ambæ, factis votis, quælibet earum seorsim ad visitandum sepulcrum beati viri Simonis, ab ipsis febribus fuerunt plenissime liberatæ meritis beati Viri. Quæ exsolventes vota sua Deo omnipotenti & beato Simoni, in examine lucide notificarunt, laudantes Dei clementiam pro sanitate recuperata.
Duæ sorores germanæ, una Dorothea de Myslinice senior & virgo annorum maturitate confecta, & alia Agnes nomine, Andreæ cmetonis uxor, de Pezim diœcesis Cracoviensis junior priore, mansionibus divisis distinctæ, sed vinculo maternalis uteri & consanguinitate unitæ. Hæ ambæ acutas c alias strzykanie capitis patiebantur: una videlicet Dorothea senior per totam quadragesimam, reliqua vero temporis diuturnitate immemor. Quando votum ambarum seorsim factum [est] ad sepulcrum beati viri Simonis visitandum, ab eisdem acutis vel punctionibus fuerunt miro modo curatæ.
[161] Albertus quidam, incola de Sosnowice quadam villa, patiebatur grandem infirmitatem tribus septimanis assiduis. Margareta matre sua ipsum ad sepulcrum beati Simonis vovente, ab eadem infirmitate fuit plenissime liberatus, & eodem die Deo omnipotenti & viro beato Simoni votum persolvens, requisitus omnia, quæ & quomodo facta fuere, clare declaravit.
Agnes quædam domina de Posnania, uxor Nicolai cognomine Cytwarowa, tribus septimanis jacuit in infirmitate gravissima. Facto voto ad sepulcrum cum Missa & cereo veniendi, ab eadem infirmitate fuit liberata, & veniens votum solvere Deo & viro beato Simoni, quæ facta fuerunt, lucide enodavit, laudans & glorificans Deum & Virum beatum.
[162] Quædam Margareta, uxor Andreæ de villa dicta Biessnasowice, doluit pedem sinistrum, quem morbus apostematicus circumdederat; præ cujus dolore vix vel quasi nihil ambulare potuit a festo sancti Martini usque ad septuagesimam: & facto per ipsam voto ad sepulcrum beati Simonis visitandum, statim ruptus est morbus, & exinde successive sanitatem pedum recuperavit, & veniens ad sepulcrum beati Simonis, ea in examine notificavit.
Quædam matrona, vidua de villa Siedlec, oculos duos annos doluit. Voto facto ad sepulcrum beati Simonis veniendum, mox alleviamen in eisdem sensit. Margareta quædam servilis de Cleparz ceciderat in cæcitatem omnimodam ex igne, cui se applicabat in coquendo. Hæc per totum annum nihil vidit, nec sperabat aliter recuperari in visu. Hanc dum quædam matrona vidit sic cæcatam, suadebat sibi, ut faceret votum ad sepulcrum prædicti Patris. Quæ Margareta grate consentiens, votum fecit; post votum, visum accepit, & postea complevit.
[163] Dorothea de Podbrzezie villa, oppressa [erat] gravi infirmitate & acri dolore in pectore & scapulis, ita quod ex vehementi dolore jam sperabat imminere sibi periculum irreparabile tam in se, quam in suo fœtu, quem in utero gestabat adhuc. Quæ, facto voto ad hunc beatum Simonem, statim fuit liberata ab illo dolore.
Anna quædam domina de platea sancti Nicolai extra muros Cracovienses, uxor Nicolai, filium peperit valde debilem, nomine Simonem, qui jam positus quasi in janua mortis niger factus [fuerat:] cujus vitam nullus mortalium sperabat. Matre vero, Anna jam nominata, faciente votum offerendi eum ad sepulcrum beati viri Simonis, convaluit. Mater vero voto satisfaciens, offerendo eum personaliter, ea, quæ sibi acciderant, per ordinem declaravit, laudando Deum de sanitate filii.
[164] Martinus quidam etiam de platea sancti Nicolai extra muros Cracovienses tribus septimanis gravi tenebatur infirmitate, sic quod parum quid comedit vel bibit. Uxore sua, nomine Zophia, una cum sororibus tertiæ Regulæ sancti Francisci, videlicet Anna Almatina & Catharina, faciente votum visitandi sepulcrum beati Simonis cum cereo & oblationibus pro usu fratrum & Missa, statim sensit alleviationem infirmitatis, & sic tunc successu continuo temporis pristinæ sanitati fuit restitutus. Idem Martinus una cum conthorali sua solventes votum Deo omnipotenti & beato viro Simoni, prout ea res gesta est, veridice significavit, glorificans Deum, qui talia per suos electos operatur magnalia.
Mulier quædam, Anna nomine proprio nuncupata, nutrix uberi Uldryschindrowa de platea S. Nicolai extra muros Cracovienses, dolores capitis & gutturis per quatuor septimanas (sed validius una septimana) patiebatur, parum comedens vel bibens: de cujus vita domina sua hospita modicum sperabat; sed facto voto cum capite & collo cereo ad sepulcrum beati viri Simonis visitandum, ab eisdem doloribus penitus fuit liberata.
[165] Matrona quædam, annorum ætate confecta, nomine Piechna, coctrix domini Plebani de Prosowice, & vidua ambos pedes doluit, in quibus habuit intolerabilem corrosionem; sed in uno majorem quam in altero sensit dolorem, sic quod duabus septimanis ambulare non potuerit. Hac sic infirmitate quassata, multi de ejus vita desperabant; jamque viaticum spirituale pro suæ animæ consolatione perceperat. Quid in tali anxietate factura [esset,] penitus ignorabat. Sed recolens beneficia omnipotentis Dei, quæ per suum electum Simonem in diversis hominum generibus operatur, & spem firmam in Domino & meritis beati viri Simonis habens, sanitatem consecutura votum fecit ad sepulcrum ejus visitandum. Quo facto, sanitatem pristinam reassumpsit, & veniens ad sepulcrum, quæ & quomodo facta fuerunt, notificavit. Laus sit Deo & ejus dulcissimo filio.
[166] Quædam nobilis domina, Zophia nomine, de villa Niesskowice diœcesis Cracoviensis prope Bochnia adjacente, patiebatur maximos dentium dolores & capitis, sic quod, ut asseruit, dormire præ nimio dolore non potuerit. Hæc devotione affecta ad beatum Simonem votum fecit ad visitandum ejus sarcophagum: quo facto, a prædicto dolore fuit liberata, & in bona sanitate confortata. Eadem domina Zophia, Niesskowska dicta, votum suum differens quasi per tres annos complendum, in manu dextra fuit nimio dolore Dei permissione constricta, patiendo in eadem manu intolerabiles corrosiones digitorumque fracturas; & quod majus, fuit sibi eadem manus tumefacta alias naciekla. Facto iterum secundario voto ad beati Simonis sepulcrum cum manu cerea veniendi, fuit plenissime ab hac infirmitate manus liberata, & veniens ad vota primo & secundo modo facta Deo omnipotenti & Viro beato solvenda cum manu cerea, ea, quæ sibi acciderant, notificavit, laudans Salvatoris clementiam de sanitate obtenta.
Item quædam etiam nobilis Anna, ætate annorum jam maturata, & virgo adhuc existens, dicta Zbiezniaschowska, annis duobus patiebatur pectoris infirmitatem, sic quod respirare non potuerit. Dumtaxat in mente cogitavit, quod vellet cum eadem domina Zophia, superius nominata, ad sepulcrum beati viri Simonis ire, si vir suus, hoc est vir Zophiæ Nieslowski permitteret, uxorem suam cum ea ire. Statim in pectore fuit sanata, nec amplius ejusdem pectoris dolores sensit.
ANNOTATA.
a Nescio, quid hic sibi velit Dominica Pogonum, nisi forte etiam hoc vocabulum, sicut multa alia, ab amanuensi corruptum fuerit, legendumque sit Palmarum.
b Ex sensu conjicio, per vendetam intelligendum esse forum seu locum, in quo merces venduntur.
c Hic iterum subintellige punctiones aut quid simile, ut supra diximus: nam non videntur designari febres, quas medici acutas vocant.
* id est incuria
SECTIO SEXTA.
Albertus de Zbuk, studens Cracoviæ, cistam librorum cum aliis rebus repletam portando læsus est: ex qua læsione in pectore incurrerat dolorem nimium, & sibi videbatur tamquam duo cultelli essent suo pectori infixi, ita quod etiam patiebatur febrem & calores continuos per tres dies, ita quod nec comedere nec bibere nec dormire nec spirare potuerit. Hic in tanta anxietate positus, quarta nocte videns se jam nimium debilitatum, cogitavit in mente, ad quem Sanctum deberet habere refugium pro auxilio. Ipsi sic cogitanti, non dormienti, sicut dicebat, sed vigilanti (nisi quod fuit debilitatus) apparuerunt viri duo in habitibus religiosis: quos cognoscens dicebat esse beatum Franciscum cum stigmatibus in dextra parte, & sanctum Bernardinum in parte sinistra, figuram Crucifixi in manu dextra tenentem, stantes & deprecantes illum Crucifixum pro eo. Ipsa sic visione comperta, intellexit, quod hæc voluntas Dei fuit, quod votum faceret ad sepulcrum beati viri Simonis pro obtinenda sui corporis sanitate. Qui statim flexis genibus complicatisque manibus, ipsis præsentibus, fecit votum ad ejus sepulcrum ante eamdem passionem, quam sanctus Bernardinus in manu deferebat.
[168] Facto voto, sic statim beatus Simon in simili habitu est illis associatus; & hi omnes, tam sanctus Franciscus, & sanctus Bernardinus & beatus Simon ante illum Crucifixum orarunt pro eo, & infirmum dictum Albertum etiam ad orandum instigarunt. Quo sic orante & nimis debilitato, indicarunt sibi, ut quiesceret paululum. Ipse sic obdormiens & una hora somnum continuans, evigilans invenit se optime sanum & nullum dolorem sentientem, [ac] adhuc eos vidit stantes cum illa imagine Crucifixi placatos & blandos sibi taliter dicentes: Ecce post tres dies sanatus eris. His dictis, disparuerunt. Idem Albertus voto suo Deo omnipotenti [&] beato Simoni satisfaciens, hæc omnia, quæ sibi acciderant, retulit patri Bernardino, reverendo Michaëli Bal pro tunc existenti: & postmodum pater Guardianus, vocatis fratribus Ladislao & Alberto, ad examen deputatis, fecit eum denuo examinari; qui, ut & antea, omnia per ordinem declaravit, laudans & magnificans Deum omnipotentem, qui per suos dilectos mirabilia operatur.
[169] Quædam domina, Dorothea nomine, conjunx cujusdam Nicolai cerdonis extra muros Cracovienses commorantis, gravissimo cruciatu in partu (at maxime una dierum) circumventa, fœtum prolis emittere nullatenus potuit. Catharina quædam matrona vidua de platea piscatorum, extra muros Cracovienses habitantium, ipsius specialis benefactrix & amica, videns eam sic in arcto & periculo maximo tam sui quam etiam ipsius prolis positam, animo condolenti vovit eam ad sepulcrum beati Simonis sistendam. Quo sic facto, statim miro modo femellam, nomine Zophiam, peperit Deo & beato viro Simoni gratias agens de tam subita & inenarrabili consolatione. Et ambabus, tam voventis Catharinæ, quam etiam votæ Dorotheæ, votum persolventibus una cum puero Zophia, ea, quæ & quomodo facta sunt, in examine notificaverunt.
Quædam natula, annum medium cito attingens, filia cujusdam Agnetis, uxoris Stanislai, de suburbio Cracoviensi platea piscatorum, letali infirmitate oppressa [erat:] de cujus jam vita plurimum parentes dubitabant. Inquilina quædam ejusdem Agnetis, nomine proprio soli omnipotenti Deo cognita, ipsam vovente ad sepulcrum beati Simonis offerendam, in crastino statim post emissionem voti natula illa cœpit convalescere, & sic successu continuo temporis sanitatem optimam reaccepit. Agnes vero ejusdem natulæ mater votum cum filia solvens, in examine ea, quæ fuerunt facta, manifestavit.
[170] Quædam femina, nomine Catharina, uxor cujusdam Nicolai oppidani in Cihrczanow, cognominata Doikrowa, tribus diebus in partu laborabat, a feria sexta ante conductum Paschæ quovis modo parere non valens. Considerans se sic in periculo maximo positam, tam ipsum fœtum quam etiam seipsam (prout sæpius in tali casu consuevit evenire periculum mulieribus sic laborantibus) devotione quanta potuit majori convertit se ad suffragia beati Simonis, votum faciendo ad sepulcrum suum cum cingulo cereo, & prole, si illæsa eam per merita beati patris Simonis in mundum educeret, visitandum. Quo sic formato, Dei adjutorio peperit filiolum amicabilem; nomen Bernardinus imponi jubens, & veniens una cum filio, nomine Bernardino, ad votum Deo & beato Simoni persolvendum cum cingulo cereo, prout voverat, in examine, quæ gesta fuerunt, manifestavit.
[171] Quidam puer, Bernardinus nomine, annos quatuor habens, filius cujusdam Mathiæ pellificis civis de Stradomia circa Cracoviam, letaliter ad mortem infirmatus (de cujus vita jam omnino desperabatur & jam sibi candela quasi agonizanti aliquoties accendebatur) jacuit quasi semimortuus. Mater sua, nomine Dorothea, uxor dicti Mathiæ pelificis, vita & conversatione laudabilis, videns sic filium in extremis positum animo turbato, mentem suam spe firma ad merita beati Simonis convertit, pro sanitate sui filii obtinenda votum faciendo, filium suum sic in infirmitate gravi positum cum oblatione viva & lectura Missæ ad sepulcrum præsentandum. Quo sic formato, statim puer in crastino cœpit ludos pueriles exercere, sanitate optima obtenta.
[172] Quid adhuc mirabilius in eadem domina Dorothea contigerit audiamus. Non longe post convalescentiam filii sui Bernardini, alium filium in die S. Stanislai in Majo, gloriosi martyris & patroni Polonorum præclarissimi, peperit, sed mortuum; qui quasi media hora jacuit inanimatus niger quasi lutum factus. Mater sua Dorothea jam expressa, viso sic puero mortuo & inanimato, non modicum perterrita, imo plurimum tristis & dolorosa, statim cœpit implorare auxilium a beato Simone pro consolatione & vivificatione pueri, votum faciendo una cum aliis matronis, quæ pro tunc circa eam in tali casu necessitatis præsentes aderant (videlicet Anna Kladezina & Dorothea vidua de Casimiria) cum cereo tantæ proceritatis, quantæ puer extitit longitudinis, una cum Missa audienda ipsum puerum ad tumbam beati patris Simonis offerendum. Quo sic emisso & taliter fabricato, puer immediate cœopit palpitare in concavo pectoris, & postmodum spiritum vitalem reaccepit & supervixit. Quem sua mater una cum aliis matronis in persolvendo votum, domino Deo & beato Viro factum, infra Missam tunc lectam supra tumbam beati Simonis superposuerat; quem ego a una cum fratre Bernardo confessore ad examen vocato nostris oculis conspeximus. Mater vero ejusdem pueri Stanislai nominati, ea, quæ sibi acciderant, coram fratribus Alberto de Casimiria & Bernardo confessore per ordinem declaravit, laudando Dei clementiam de tanta & tali consolatione, per merita beati Simonis in ea facta.
[173] Quædam matrona & vidua, annorum ætate provecta, nomine Catharina, & cognomine Stripcowa de Skawina, manum sinistram doluit, in ea dolores intolerabiles videlicet corrosiones patiendo, sic quod eam minime levare potuerit. Voto facto ex devotionis affectu ad beati Simonis sepulcrum cum cereo tantæ proceritatis, quantæ manus extitit longitudinis, visitandum, statim alleviationem ejusdem doloris in eadem manu dolorosa miro modo sensit.
Item domina de Wieliczka etiam vidua, nomine Agnes, diebus tribus continuis dolores intensissimos dorsi patiebatur, sic quod præ nimio dolore dormire nec sedere potuerit. Similiter voto cum cingulo cereo ad tumbam beati Simonis facto se oblaturam, statim pristinæ sanitati fuit restituta, & voto suo satis aciens, Deo omnipotenti & Viro beato [grata] in examine ea, quæ sibi contigerant, notificavit.
[174] Joannes quidam sacerdos de Prossowice præ maximo oculorum dolore visum totaliter amiserat fere quasi per medium annum, sic quod jam mendicitate sibi victum quærebat. Videns se sic in hac anxietate depressum, flexis genibus votum fecit ad visitandum sepulcrum beati Simonis: quo sic emisso, mox visum reaccepit. Qui veniens ad persolvendum votum, Deo & beato Simoni obligatum, ea, quæ sibi evenerant, in examine in medio chori propalavit, gratias Deo & Viro beato faciens de sanitate obtenta.
Infans quidam duodecim habens septimanas, nomine Nicolaus, filius cujusdam Joannis serificis de Stradomia, glaucitatis b nimia infirmitate depressus [erat:] de cujus vita modica vel nulla spes habebatur. Mater sua, Catharina nomine, præfati Joannis serificis conthoralis, maternali affectu filio compatiens, votum fecit genibus flexis cum cereo & Missa legenda filium ad sepulcrum beati Simonis præsentandi: quo sic emisso, successu temporis continuo puer priori sanitati restitutus [est:] quem juxta obligationem voti sanum ad sepulcrum præsentavit, narrando in examine, prout factum se habuit.
[175] Quædam domina, nomine Dorothea, uxor cujusdam Martini fabri, civis de Cleparz dicti Stopnicky, quatuor septimanis continuis gravissime in partu laborabat, nec quidem parere potuit: de cujus jam vita pariter & prolis, modica vel quasi nulla spes habebatur. Quibusdam matronis circa eam in tali casu existentibus (videlicet Hedwige sorore germana ipsius infirmæ, & Hanussowa de Cracovia) & votum genibus flexis facientibus, ad tumbam beati Simonis cum lectura Missæ & eleemosyna facienda pro usu fratrum, eamque una cum prole, si supervixerit, præsentandam promiserunt. Quibus sic votum contextis, peperit famellam meritis beati Simonis, & ipsis votum Deo & beato Viro factum persolventibus, in examine, proutres se habuit, declaraverunt.
Ingeniosus Sebastianus baccalaureus artium studii inclyti Cracoviæ, filius cujusdam Mathiæ de Ilkuss, patiebatur febres tertianas cum caloribus a festo Ascensionis Domini ad festum Joannis Baptistæ. Matre ipsius, Magdalena nomine, ipsum ad sepulcrum beati Simonis cum cereo vovente, ab eadem infirmitate fuit plenissime curatus, & votum Deo & beato Simoni persolventibus, præfatus baccalaureus, ea quæ facta fuerunt, personaliter notificavit, præsentibus fratribus Alberto Ruperto & Alberto de Casimiria examinatore ad hoc officium deputato.
[176] Frater Marcus de Ponicz, scriptor Minorum de Observantia, habuit morbum internum in gutture a quindecim annis, ratione cujus in choro cantare minime potuit. Hic, auditis miraculis, quæ Deus per merita beati Simonis in variis infirmitatibus diversi generis hominibus faciebat, votum fecit ad visitandum ejus sepulcrum, ut hoc sibi bono modo & de licentia sui prælati permissum fuisset. Isto hic stante, per aliquot annos quinque vel citra ab ipso voto per hæc tempora faciebat speciales orationes ad laudem Dei omnipotentis & beati Simonis; & dum capitulum provinciale fuit Cracoviæ per reverendum patrem Ludovicum de Tury Veronensem commissarium ex parte Generalis Ordinis Minorum anno Domini MCCCCLXXXVIII celebratum, idem frater Martinus c de Ponicz per obedientiam ad ipsum capitulum veniens Cracoviense, ad sepulcrum beati Simonis juxta votum promissum accedens orando quinque Pater noster & totidem Ave Maria, & osculato ipsius sepulcro, fuit ab eodem morbo curatus: & hæc veniens ad examinatorem miraculorum coram fratribus Francisco de Cosmin & Gregorio de Stawissyn & Adalberto de Casimiria personaliter publicavit, laudando Dei clementiam de tanta misericordia, per Dei pietatem meritis beati Simonis facta.
ANNOTATA.
a Forte hic rursum designatur Nicolaus Sokolnikius, tamquam oculatus hujus miraculi testis.
b Hic morbus vulgo vocatur glaucedo, & a Græcis γλαύκωσις vel γλαύκωμα. Gorræus in desinitionibus medicis de natura ejus fuse disputat, quod hic indicasse satis est, cum ejusmodi disputatio ad institutum nostrum minime spectet.
c Idem, qui paulo ante Marcus nominabatur, hic appellatur Martinus. Alterutrum nomen verosimiliter amanuensis oscitantia mutatum est.
SECTIO SEPTIMA.
Anno salutis MCCCCLXXXIX, Michaël clericus, tunc apud sanctum Stephanum in Cracovia sacristiæ custos, nimium prægravatus ægritudine, ad beati patris Simonis confugit præsidium, ibidem Missam auditurus cum oblatione eleemosynæ secundum suæ conditionis facultatem. Quo facto ad locum fratrum veniens, valetudine bona meritis jam dicti Patris donatus, laudans Dominum in ejus Sancto, rediit consolatus ad laudem Dei omnipotentis, ejusque matris Mariæ. Amen.
Et quia cura est Deo de Sanctis suis, hinc est quod plerumque contra obtrectationem & vesanam stoliditatem non cessat eos magnificare magnitudinis suæ virtute, mirabilique sua operatione in eis, qui pio ac devoto animo sibi poscunt in necessitatibus quibuslibet per eosdem suffragari, sicuti clare liquet hoc in prodigio mirifico. Generosus siquidem vir dominus Mlodziejowski plurimis & a duris diutissime actus dolorum angoribus, nec patrociniis sanctorum Stanislai præsulis martyrisque sanctissimi, ac beati Joannis Cantii meritis persæpe imploratis, divina dispensatione relevari aliquatenus ab ipsis potuit, donec Simoni glorioso sese recommendasset devotius. Quod ut fecit, optatum desiderium [consecutus] in effectu optime sanitatem recepit, offerens se tandem cum cereo ad ejus tumbam, & hæc eadem per ordinem narrans coram venerando fratre Ladislao de Bieliniow pro tunc vicario provinciæ Polonicæ, anno Domini MCCCCLXXXIX Dominica sexagesimæ infra Missam summam, in choro ecclesiæ sancti Bernardini circa Cracoviam celebratam, ad laudem Dei omnipotentis & ad confutationem omnium suæ sanctitatis insigniis detrahentium.
[178] Anno Christi Jesu Domini MCCCCXC… honorabilis vir dominus Joannes de Sandomiria, capellanus castri Lanckorona, peracto sermone in die parasceves anni præsentis, molestissimam incidit corporis infirmitatem, in qua ultra tres perdurans hebdomadas, sæviorem adaucto tempore in se expertus dolorem, sacræ quoque Unctionis delibutus antidoto, confidens in cælo, vicinissimam præstolabatur vitæ mortalis novercam a suo pluriumque subnixus judicio: nam dolor morbi mortiferas cordi ejus acutius & crebrius imprimebat punctiones, quibus tabefactus vigorem motus amittens per alios usque de latere uno in aliud regyrabatur. Die itaque inventionis S. Crucis sic defatigato venit menti ipsius quidam devotionis dulcor in beatum Simonem, ut se ejus patrocinio committat, ubi corde fideli stabiliens dicere Deo tria Pater noster & totidem Ave Maria pronus, si sanus esset, ad tumbam ipsius, diemque obitus sui celebrem Missa aut jejunio, vel saltem, si adhuc facultas deesset, quinque denariis pauperibus distribuens usque in finem vitæ suæ recolere, statim convaluit & infra septimanam post hoc, locum suæ depositionis devotus & pedes visitavit, laudans clementissimum Deum in suo Servo.
[179] Anno Domini MCCCCXCII coruscationes ex bonitate summi Opificis ad invocationem Simonis viri Dei, præconis verbi Domini excellentissimi, uberrime micantes subsequuntur. Nobilis ac generosus dominus Nicolaus Suchorabski infirmitate hydropica diuturna oppressus [erat], de cujus salute fuit desperatum. Facto voto ad sepulcrum beati Patris cum cereo, mox ab infirmitate est curatus.
Item nobilis domina Catharina Szarpska subito infirmitate præventa est, ita quod totis viribus fuerit destituta: manus & pedes ejus fuerunt infrigidati, & in agone jam immobilis quiescens, per amicos suos facto voto ad tumbam beati Patris, pristinam salutem est adepta.
Item quidam puer gravissima infirmitate anxiatus, per parentes suos facto voto ad sepulcrum beati patris Simonis cum oblatione viva, mox est sanatus.
Item quidam vir, utique fide dignus, graviter & gravi morbo correptus, & quasi de salute desperans, in tam gravi dolore debilitatus, & quasi in ecstasi quiescens, per visionem admonitus [est,] quatenus se ad sepulcrum præfati Patris promitteret: quo consentiente, mox pristinam salutem obtinuit. Sed voto per eum retardante adimplere interim, ipso in lecto quiescente, & medium somnum actuante, duo viri in habitu fratrum illi apparuerunt, dicentes: Cur votum ad sepulcrum beati patris Simonis, quod promisisti pro salute tua, non imples? Scito, si secus feceris, gravior te infirmitas invadet. Qui statim consurgens votum implet, & coram tribus fratribus nostræ Religionis hæc manifestavit fide dignis.
[180] Jacobus quidam clericus, tunc in minoribus constitutus, cum causa visitandi limina Apostolorum Petri & Pauli in Roma devotionem accepisset, jamque cum sociis itineris iter suum prosecutus fuisset de partibus Russiæ de civitate Sal, hic Cracoviæ veniens in ecclesiam ad sepulcrum beati patris Simonis suas recommendationes itineris devotione qua potuit, fecit. Post egressum autem de ecclesia cum jam in itinere ad domum hospitii sociorum, ut jam simul iter prosequerentur, pauperi cuidam obvianti cuperet causa orationis eleemosynam porrigere, cumque manum ad largiendum suæ peræ immisisset, illam, quam pro viæ suæ expeditione summulam pecuniæ collegerat, penitus perditam cognovit: quare multum turbatus, maxime quo iter suum perficeret cum non haberet, statim flexis genibus iterum devote se suumque depositum beato Patri, devotione qua potuit, recommendavit; & post illam recommendationem iterum manum ad locum pecuniæ cum immisisset, eam integram reperit, & gaudens iter peregrinationis suæ persecit. Qui post hoc ad Ordines in Cracoviam veniens, jam existens Curatus ecclesiæ in antiqua Sambor anno Domini MD, coram me fratre Matthæo de Warssawa b confessus, & cum fletu firmissime ita protestatus est ad laudem Dei omnipotentis suæque Genitricis Virginis benedictæ Mariæ. Amen.
[181] Anno Christi Jesu Domini MCCCCXCIV novalia subnectuntur mirabilia virtute omnipotentis Dei ad invocationem almi Simonis operata. Cracoviæ una domina satis notabilis acerrimo dolore capitis & oculorum affligebatur fere per tres anni partes: promisit & vovit, ut visitaret limina beati Simonis sanctæ memoriæ apud Bernardinos quiescentis: feliciter, quam cito votum complevit, sanitati restituta est integre, oravitque, ut hoc per prædicatores publice in sermone proclamaretur ad Dei gloriam, & cujus apud Deum meriti hic existat Beatus, ostendendum; quo ceteri ad similia facienda in angustiis positi majorem ad hunc habeant ardorem.
[182] Solius Dei virtute facta & fideliter examinata anno Domini MD. Mulier quædam natione de Lublin ex infirmitate capitis, oculorum cæcitatem incurrerat, ita ut penitus nihil videret. Hæc cum se devovisset visitare sepulcrum beati Patris causa sanitatis acquirendæ, mox voto facto, ille qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, per merita beati Simonis ad ipsius sanctitatem declarandam, ipsam clarificavit.
Huic post mulieri cum casu quodam vermis in aurem intraverat, ipsam nec dormire nec quiescere permisit, sicque ab eo molestata extitit, quod se rationem amittere timuerit. Cum autem per votum [ad sepulcrum.] Patris beatissimi venisset, statim ille vermis de aure ipsius periit, & sic mulier, jam bis ad sepulcrum Beati consolata, gratias Deo & Sancto ejus egit.
[183] Si his auditis animus auditoris ad devotionem non assurgat, audiamus tertium maximum mirabile in eadem muliere factum, ut sic talibus confricatus ad laudem Dei & Sancti ejus devotionem incalescat. Hæc eadem igitur mulier, morbo francoso c inter homines [per] suam tyrannidem grassante, torturam manus in nervis maximam incurrerat: quæ ad visitandam ecclesiam beatæ Mariæ in Czestochowa iter cum aliis arripiens, continue se beato Simoni committebat: quam cum quidam sacerdos, ejusdem itineris comes, audisset nomen Simonis beati sæpius in sua invocatione nominare, spiritu invidiæ stimulatus cœpit prædictam mulierem deridere dicens: Quem invocas? Illum monachum, o stulta? Putas illum esse tam sanctum, quod te posset adjuvare? Illi monachi propter oblationes ipsum sic excogitaverunt sanctum. Quibus verbis & aliis multis mulier cœpit in corde suo dubitare de sanctitate hujus venerabilis Patris, cogitans: forte verum loquitur iste sacerdos. Et ecce statim post illam cogitationem dubitabilem virtus Altissimi puniens, ut in Zacharia patre Joannis illam dubitationem, sic & hanc: nam statim manus illius mulieris (illa quam prius doluit) contracta est cum ingenti dolore totaliter usque ad brachium.
[184] Quæ sentiens in se manum Dei aggravatam, dissimulat dolorem, quamdiu fuit in via: veniens autem ad hospitium causa refectionis, cum ab illo eodem sacerdote, qui suis blasphemiis mulierem ad dubitationem adduxerat, fuisset invitata ad comedendum, [recusavit.] Qua recusatione [facta] propter dolorem, quem jam dissimulare non poterat, idem sacerdos dixit: Quid est? Quare non comedis? Respondit mulier: Non possum; & ostendit ei manum contractam totaliter dolore cum maximo, illisque omnibus comitibus sui itineris. Requirente autem presbytero, quid ei accidisset, dixit mulier coram omnibus: Quando vos, domine, dixistis, quod ille pater Simon, qui jacet Cracoviæ ad sanctum Bernardinum, non esset vere sanctus, egoque his auditis cœpissem cogitare dubitans: forte sic est, ut hic dicit sacerdos; statim ecce, ut cernitis, manus mihi totaliter contracta est. Quod sic sacerdos audiens, compunctus est, & statim coram omnibus, qui aderant, cœpit dicere: Vere nunc credo ipsum esse sanctum; & flexis genibus devovit illam mulierem ad sepulcrum beati Simonis cum Missa. Sed quia Deus omnipotens qui dicit, ego occidam & ego vivificabo, percutiam & sanabo, ex sua misericordia cor contritum & humiliatum non despicit, illos etiam contritos & lacrymantes non despexit: nam statim voto tali facto, mulier illa, quæ fuit percussa propter dubitationem, sanata est propter suam fidelitatem: nam statim manus ejus restituta est pristinæ sanitati. Quod videntes omnes Deum in Servo suo fideli laudarunt pariter; mulier autem sanata votum suum complens, hæc coram confessore suo & patre prædicatore seriatim revelavit cum lacrymis, laudans & glorificans Deum in Sancto ejus.
[185] Quædam mulier de villa dicta Mogila prope Cracoviam, uxor villici de ibidem, paralysi tacta in toto corpore, sicut lignum immobilis lecto decubuit per biennium, solo auditu & aspectu remanente in ipsa. Cum post biennium semel ad ejus virum rustici omnes, necessitate impellente, illius villæ convenissent, cœperunt intra se multa, ut moris est talium, colloquia habere. Inter hæc autem venit in medium sermo de miraculis, quæ faciebat Deus per merita beati patris Simonis, dicebantque ad invicem, illa muliere omnia in grabato intelligibiliter audiente: Ecce pater Simon, cujus nos sermonem multoties audivimus, ut ab omnibus communiter fama [fertur,] claret maximis miraculis, ita quod quicumque in quacumque necessitate ad ipsum se devovent, auxilium recipiant [&] sanitatem cum consolatione ad sepulcrum ejus. Quod illa audiens mulier infirma, Spiritu Domini ducta, corde fideli & devoto (quia ore ac lingua non poterat) se devotione qua potuit, beato Viro recommendat dicens: O beate Pater, cum aliis tuum sepulcrum visitantibus sis gloriosus, digneris me etiam pauperculam adjuvare: promitto enim firmissime tuæ sanctitati, si sana surrexero, tuum sepulcrum visitare cum viventi oblatione.
[186] Quid multa? Ecce misericordia Domini: statim enim, ut hoc in corde suo hæc mulier oravit, omnimode sanitati per merita beati patris Simonis mulier illa restituta est virtute omnipotentis Dei, illicoque surrexit de lecto, benedicens Deum cum perfecta vocis modulatione: quod videntes omnes rustici illi & vir ejus, stupefacti dicebant: Nonne hæc est mulier, quæ in grabato quasi mortua jacebat; & quomodo nunc & quo miraculo ambulat & loquitur & gaudet sana? Illa autem ab eis requisita cum gaudio ait: Vobis nunc de beato patre Simone loquentibus, quod claresceret miraculis, ego, his auditis corde, quanto potui, devovi me suæ sanctitati; & ecce, ut omnes cernitis, me virtus Altissimi per merita hujus sanctissimi Patris sanavit. Illi autem hæc videntes, omnesque lacrymantes, flexis genibus Deo gratias & Sancto ejus egerunt. Mulier autem juxta suam obligationem votum complens, juxta suæ facultatis possibilitatem duos gallos vivos obtulit in manus patris Francisci de Cossmin pro tunc confessoris in loco existentis, & hæc omnia sibi seriatim explicans cum lacrymis Deo gratias egit. Laus ergo Christo (vox [erat] omnium) in Sancto ejus.
ANNOTATA.
a Per hanc vitæ mortalis novercam puto inusitato loquendi modo explicari mortem, ut sensus indicat.
b Ex hac phrasi colligo, omnia miracula a NicolaoSokolnikio non fuisse collecta, nisi forte ab amanuensi omissa fuerit conjunctio &, ac ita sit legendum: coram me [&] fratre Matthæo de Warssawa.
c Frustra apud medicos quæsivi, quis sit ille morbus francosus. At forte legendum est morbo famoso id est passim cognito, quia, ut addit auctor, tunc inter homines grassabatur.
SECTIO OCTAVA.
Nobilis dominus Laurentius Pilchowski de terra Lanciciensi, infirmitate gravissima oppressus [fuit, ac] tali, quod etiam de lecto suo se movere nequibat, & etiam ad naturales necessitates aliorum manibus ferebatur; & hoc actum est hic in Stradomia. Quam cito votum emisit de Missa legenda ad tumbam beati Simonis, ejus patrocinium confidenter implorando, mox restitutus est pristinæ sanitati, votumque suum die eadem devote & humiliter persolvit, baculosque quatuor ad sepulcrum ejus appendit, scilicet feria quinta ante festum virginis Margaretæ anno Domini MDXV, seriemque totam beneficii sibi collati ad omnipotentis Dei gloriam cultorisque sui beati Simonis patenter declaravit coram pluribus fratribus ejusdem loci sancti Bernardini, soluto voto, videlicet venerabili patre Hieronymo de Sendomiria pro tunc ejusdem loci Guardiano, fratre Blasio de Pilsno, magistro novitiorum, fratre Laurentio de Balice prædicatore, fratre Joanne Baptista confessore secularium & serenissimæ Reginæ Polonorum, & fratre Joanne de Stobnika artium liberalium magistro famoso, ejusdem loci lectore clarissimo, & aliis quamplurimis religiosis cum multa gratitudine profitebatur secularibusque, instantissimeque postulavit, id ipsum per prædicatorem publicari ad honorem hujus Beati, tamquam gratus beneficio suo; quod & factum fuit sequenti Dominica in sermone.
Eodem anno post festa Paschalia dominus Juchno vexillifer terræ Podoliæ a filium suum quinquennem, Cracoviæ existens, gravi infirmitate correptum, voto emisso ad sepulcrum beati Simonis cum Missa & candela, sanum cum gaudio recepit.
[188] Anno Domini MDXV mulier Elisabeth de Casimiria, uxor carnificis, habuit filium unius anni, qui a prima Dominica Quadragesimæ usque ad Dominicam quintam post Pascha febribus quotidie affligebatur: insuper interdum epilepsia b vexabatur: quæ votum pro eo factum ad ecclesiam S. Valentini in Cleparz cum Missa lecta complevit, nec tamen filio sanitatem obtinuit. Quædam soror, nomine Zophia, Ordinis tertii ibidem manens in Casimiria, patienti & matri turbatæ compassa, quia hic honor Simoni beato divinitus servabatur, votum vovit, quod, si meritis beati Simonis puer præfatæ mulieris restitueretur sanitati, mater ipsum ad tumbam beati Simonis deferret, & Missam ad altare prope sepulcrum ejus legi ordinaret; factoque tali voto a prædicta sorore, mater sanum filium eodem die recepit, & veniens ad portam coram fratre Nicolao de Sokolniki, præfati loci prædicatore, & fratre Baptista de Pobiedniki, mater ipsa & soror eadem præfata retulerunt ad Dei & cultoris sui Simonis laudem.
[189] Domina Skassowska affligebatur per quinque hebdomadas febribus & dolore capitis intenso, alias strzykanie: conversa ad Deum flectens genua oravit, ut ad honorem suæ passionis meritis beati Simonis eam sanaret; & mox sanata est.
Eodem anno puer ad invocationem beati Simonis alias ab epilepsia sanatus est.
Item alius, pedibus infirmus per decem annos, simili invocatione curatus est ab infirmitate sua.
Item eodem anno mulier quædam de Stradomia, sex annis capite infirma, voto facto ad beatum Simonem, mox sanata est, & venit ad portam narrando beneficium. Dei sibi collatum coram me fratre Nicolao de Sokolniki prædicatore c.
Eodem anno ante festum sancti Michaëlis, ipso die sancti Stanislai episcopi, quidam artifex de Cracovia venit ad portam, declarans, se perfecte sanatum ab intenso dolore pedum, quem multo tempore patiebatur, statim ut se devovit cum Missa ad sepulcrum beati Simonis; & rogavit, ut id publice ad Beati gloriam in sermone propalaretur, quod & factum est.
Eodem anno etiam ante festum sancti Michaælis quædam suburbana Cracoviæ, dolore capitis quinque hebdomadis vexata, ita quod destructionem capitis suspicabatur & ad mortem se præparabat, statim, voto emisso ad tumbam sancti Simonis, convaluit.
[190] Item anno Domini MDXVIII, ante festum Ascensionis Domini ex voto venit quidam Joannes, cognomine Mino, qui habuit tunc filium in ordine nostro, nomine Zachariam, civis de magna Opatow, referens fideliter & devote, quomodo, cum in quadam [concione] apud Fratres nostros in Opatow audisset, quod idem Beatus, cui tunc supplex vota persolvit, a morbo epidemiæ plurimos liberaret, contigit, ejusdem uxorem pestilentia sævissima adeo præoccupatam, ut non aliud, quam mors ejus ab omni judicio domesticorum & vicinorum speraretur. Reduxit idem Joannes Sancti merita nuper audita in mentem, atque devotus infirmam & jam pene morientem uxorem commisit ejus patrocinio: quæ mortis eruta faucibus humiliter & cum viro suo, qui in simili periculo non longer post adjutus est a Sancto, similiter persolverunt vota, Christum Dominum in Sancto ejus & Matrem benedictam, cui se idem Sanctus singulari quodam devinxerat obsequio, collaudantes: qui hæc, ut profertur, retulerunt fideliter & devote.
[191] Item eodem anno ante festum sanctæ Virginis de Nive quidam civis Cracoviæ, Grzanka cognominatus, fideliter retulit, quod filius ejus decennis tanta gutturis & pectoris gravedine fuit oppressus, quod non aliud sperabatur nisi animæ exhalatio. Tam gravis infirmitatis agente angustia, parentes ejusdem pueruli, ultima tristitia constricti, voverunt eum ad limina beati Simonis, & cum Missa ad S. Stephanum; & statim puer melius habere cœpit, atque successu temporis plene est restitutus sanitati. Eodem tempore quædam domina in maxima constituta tristitia, postquam se Sancti precibus, quanto potuit devotius, commendavit, contra omnem spem ab omni eadem tristitia per negotii sui in optimo & insperatissimo fine constitutionem est liberata.
Item quædam alia maxima capitis gravitate & dolore sic consternata [est,] ut pene ex nimietate doloris amentiam sibi evenire speraret; sed tandem toto melius affectu in Domino sperans, & in meritis Beati confidens, ut sese ejusdem mausolæo repræsentare repromisit, in instanti est plene restituta sanitati.
[192] Item eodem anno circa festum Pentecostes frater Simon de Brzeznika Ordinis regularis observantiæ, tunc ordinarius loci Cracoviæ confessor, fideliter coram multis fratribus retulit, quod anno Domini… recedens ad capitulum nostrum ex loco Skampensi, timens infectionem pestilenticæ contagionis, quæ tunc passim in locis plerisque desæviebat, de uno pede sanguinem minuit; in qua minuitione est infectus a minutore, qui prius pestilentia infectus sanguinem, & forte eodem die, minuerat: ex qua quidem minuitione tantum ulcus, per totam quasi serpens sive se dilatans superficiem, & dolorem contraxit, & periculum attulit & difficultatem, quod post annos duos ab infectione veniens Cracoviam nullus medicorum & chirurgorum illius curam subire voluit: sed unusquisque, viso pede, se signo crucis muniens abscedebat. Ille in desperatione constitutus sui pedis sublevandi, surgens, ut valuit, ad sepulcrum beati Simonis pergens tales effudit affatus: Tu qui aliis opem ferre consuevisti in eorum infirmitatibus, assistente divina tuis patrociniis potentia, memento mei, cum quo in domo Dei ambulasti cum consensu, favorabiliter convixisti, & amicabiliter sæpe contulisti salutis & humanæ conditionis necessaria: ora pro me ad Dominum & Divam ejus Genitricem, ut tuo interventu (si cum mea sit salute) in sanitate optata adhuc eidem Domino militare valeam. Et his dictis, oravit unum Pater noster & Ave Maria. Surgens ab oratione, se melius sentire cognovit, & in brevi, omisso medicorum consilio, est plene sanitati restitutus.
[194] Item eodem anno Domini MDXVIII circa eadem Ascensionis festa coram multis fratribus & sororibus quædam persona publice recognovit, quod ante unum annum in una manu sua ulcerosa & dolorosa existens ad chirurgum, nomine Stanislaum, fuit coacta accedere, quatenus ulcera & eorum dolorem sibi tolleret: qui conspecta manu & ulceribus: Non aliter, inquit, te sanare possum, nisi mihi dederis mediam alteram marcam d. At illa, quæ pauper erat, hujusmodi summa carens, penitus quasi animo consternata, & in angustia posita ex vi dolorum, accessit ad sepulcrum beati Patris, ejusdem auxilium flebilibus exorans gemitibus, quatenus & suis doloribus & suæ commisereatur paupertati. Quæ in domum suam rediens, cœpit sibi præparare comestibilia, & digitos manus infirmæ, & reliquum, quod semper apparere solet nudum, ab ulceribus liberata videns, gaudio simul & exultatione perfusa, reliquam partem manus sic sanatam in instanti & insensibiliter conspexit, quod nec vestigia quidem in plerisque locis manus ulcerum remanserint: quod ita, ut præfatur, evenisse ad honorem Dei & Sancti gloriam enarravit.
[195] Item eodem anno post festum Pentecostes quædam domina nomine… in Stradomia manens, gemellis fœtibus onerata, ex divina permissione est læsa, ita quod irruentibus in eam magnis doloribus, cœpit abortire. At ipsa fere exanimis, nec sui nec suorum memor partuum, ut ad se redire cœpit, audivit a circumstantibus beati Simonis sese auxiliis commendari; quod intelligens itidem in corde suo meditabatur humiliter, ut saltem fœtus nati, quamvis erant immaturi, nihilominus tamen jam animati possent baptizari. Et in brevi enixus primus vivus baptizatus est; & post aliquot horas in nocte alius filius, similiter baptizatus, mortuus [est.] Utique hoc solatium parentibus præstiterunt, quod renati ex aqua & Spiritu sancto, participes gloriæ æternæ effecti sunt, qui vivere non poterant propter immaturitatem & debilitatem. Eidem post aliquot septimanas filius natu primus, nunc septennis, gravissima infirmitate victus cœpit agonizare, oculos vertere, pallescere; & omnia morientium signa in eo apparuerunt. Mater lacrymosa mox ad beatum Simonem currens, eidem primogenitum puerulum morientem cum fletu & gemitu magno commendabat. Rediens domum suam ex magno dolore ad lectum agonizantis appropinquat. At puer aperuit oculos, & matrem plorantem conspiciens: Da mihi, inquit, domina mater panem, & flere noli. Quod omnes videntes post paucos dies quasi cum tota familia in testimonium facti miraculi cum eisdem parentibus ad portam venientes, & in melius habente puerulo omnia præmissa [contigisse,] ut præfatum [est,] enarrarunt.
[196] Item anno MDXVIII, circa festum nativitatis Domini quædam matrona, uxor cujusdam funificis in Casimiria, gravissimas torsiones patiens, ita ut pene moreretur, cœpit se vovere ad sancti Stanislai tumbam, & ad alios civitatis Cracoviensis patronos; sed nil levaminis persensit. Ultimo venit ei in mentem beati Simonis patrocinium, cui se devote commendante, eodem momento omnis dolor cessavit, & eodem die se ejusdem Sancti monumento præsentavit, & hæc præmissa fratri Simoni confessori retulit fideliter.
Anno Domini MDXX, frater Marianus de Turobin Ordinis Minorum Observantium divi Francisci, tunc magister clericorum, Cracoviæ existens, infirmitate gravi percussus in pede, postquam se beato Simoni devovit, & illius tumbæ se obtulit, extemplo in pede illo fuit ejus meritis, Deo patrante, sanatus, & hoc coram fratribus multis ejusdem Ordinis confessus est clare.
ANNOTATA.
a Est provincia Poloniæ, barbarorum incursionibus & præliis famosa, de qua vide cosmographos passim obvios.
b Epilepsia est morbus variis nominibus appellatus & vulgo cognitus. De ejus causis & effectibusvideri possunt Gorræus, Castellus, aliique medici.
c Ex hoc loquendi modo patet, sæpe memoratum Nicolaum Sokolnikium tunc Stradomiæ prope Cracoviam habitasse, & verosimiliter multa B. Simonis miracula collegisse.
d Marca Slavonica appendit duodecim solidos, ut tradit Wichbildus Magdeburgensis art. 44 § 3. De variarum marcarum valore consule Cangium in Glossario.
ALIA MIRACULA,
Post obitum Nicolai Sokolnikii patrata, & ex variis instrumentis tum impressis tum manuscriptis collecta.
Simon de Lipnica, Ordinis Minorum, Cracoviæ in Polonia (B.)
EX VARIIS
CAPUT I.
Prodigia, quæ testes super immemorabili cultu examinati exposuerunt in causa Beatificationis a pag. 15.
Magnificus ac generosus dominus Joannes Starsky a, annorum sexaginta quatuor, … ultimo ex pietate dominorum commissariorum judicum per ipsum illustrem dominum Skarszowski interrogatus, an ultra præmissa, de quibus interrogatus fuit, sciat & velit deponere aliquid in causa præfata pro D. Fiscali, respondit: … Hoc unum scio, & depono in vim præstiti a me juramenti, quod ipse expertus sum ejusdem Beati singulare auxilium. Et narravit seriem rei gestæ in hunc modum: Ante annos viginti circiter, in anno videlicet millesimo sexcentesimo vigesimo primo, quo maxima pestis ubique in Polonia, & bellum Turcicum grassabatur, [me] manente in villa nobili Gidle archidiœceseos Gnesnensis viginti milliaribus a Cracovia distante, quam vigore certorum jurium & summarum pecuniariarum tunc retinebam, & in qua ante multos annos fuit & exstat hactenus imago miraculosa beatæ Virginis Mariæ sub cura patrum Prædicatorum, tempore æstatis (diei non recordor modo) consors mea Anna Modeska, nobilis Polona, ibidem in curia ejusdem villæ, primæ prolis partu summo dolore affecta, multis diebus periclitabatur. Mihi refugium nullibi nisi mortem præstolanti venit in mentem fama dicti Beati Servi Dei, quam antea bene noveram.
[198] Cracoviam veni, & pallium ejusdem, quod in talibus casibus aliis multum semper succurrisse cognoveram, quantocius potui, a patribus loci & Conventus in Stradom summis precibus impetravi: quod ubi opera cujusdam patris Ordinis Prædicatotum, cujus nunc nominis & cognominis non recordor, consors mea tetigit, brevi ex post absque omni dolore & difficultate enixa est illam primam prolem in præsentia multarum vicinarum & nobilium & villanarum, ibidem tunc adstantium. Hoc idem pallium post tam felicem effectum propter pestem Cracoviæ grassantem penes me aliquot mensibus retinere debui. Interim evenit, ut in ligneis illis habitaculis curiæ meæ maximum incendium igne exarsit quodam tempore, sed ex præsentia illius pallii sine magnis damnis consopitum est: nam ad illud ignis (quod miraculose factum puto) non appropinquavit; verum cum appropinquasset ad illa ædificia, ubi repositum fuit pallium, exstinctus ignis est: pie credo, nec possum aliter, quod hoc beneficium ex præsentia dicti pallii tunc ibidem præsentis evenerit
[199] Dominus Dominicus Paczko, annorum octuaginta circiter, … ulterius interrogatus ex pietate dominorum judicum, is idem testis secundus sub & in vi facti juramenti respondit & deposuit de se ipso, quod in anno millesimo sexcentesimo trigesimo nono circa festum sanctissimi Corporis Christi graviter infirmabatur morbo incurabili, & a medicis desperato, in lecto depositus, ita quod nullius membri ministerio, nisi cum adjutorio alterius, potiebatur. Cumque jam nulla spes humana superesset, antiqua devotione, quam ante multos annos ad dictum Servum Dei gerebat, & instantia uxoris impulsus petiit & obtinuit a patribus loci hujus in Stradom pallium ejusdem Beati: quod ubi corpus ejus attigit (ut deposuit testis) statim convalescere cœpit, & in tribus diebus jam desperatus plene convaluit, statimque post convalescentiam in signum gratitudinis erga suum Medicum tabellam votivam argenteam ad sepulcrum ejus posuit.
Petrus Stolnicky b, annorum sexaginta quinque, … interrogatus ex pietate dominorum commissariorum, an aliquid deponere ultra deposita velit & possit, respondit: Ego ipse expertus sum auxilium & patrocinium ipsius beati servi Dei Simonis; quia in gravi maligna febri, quam duabus septimanis continuis passus sum etiam cum desperatione medicorum, per appositionem pallii ejusdem Servi Dei totaliter derepente sanatus & liberatus sum.
[200] Joannes Bonilowski c, annorum sexaginta sex, … insuper ex pietate & officio dominorum commissariorum interrogatus, [an] aliquid ultra prædicta, uti practicus magis aliis in hac causa, & plebanus in patria Beati, deponere velit, & habeat, respondit: Volo, & habeo ad laudem & probationem immemorabilis cultus & venerationis ac sanctitatis dicti beati Simonis aliqua deponere, & ibidem in continenti deposuit: Primo. Audivi a matre mea charissima toties id ipsum ingeminante & repetente, quod, dum me portaret in utero, commendabat se & me orationibus ejusdem servi Dei beati Simonis, & in partu, illius intercessionibus anno circiter millesimo quingentesimo septuagesimo sexto citra vel infra, dum me parturiret, se adjutam fuisse referebat, dicens, Vidisse se in somnis monachum quemdam, qui ambulabat in summitate turris ad ædem divæ Mariæ Virginis parochialis in circulo Cracoviensi ædificata, & me natum dependens *, in sinum suum excepit. Hinc mihi a teneris mater mea commendabat devotionem ad eumdem, & dum Romam profecturus eram, Missam circa sepulcrum ejusdem, ut dixi, ex instinctu matris audivi: hincque credo, quod intercessionibus ejusdem ex multis periculis & infirmitatibus liberatus, beneficium parochiale in oppido paterno ejusdem obtinui.
[201] Secundo de loco, in quo natus est dictus Dei servus beatus Simon, deposuit hoc: In loco, in quo natus perhibetur, & pro certo scitur is idem beatus Simon, fuit ante pauca tempora domus, quam simul cum alia vicina illustrissimus D. Stanislaus comes in Wisnic Lubomirski, modernus Palatinus Cracoviensis, sumptu proprio coëmit & demolivit, & in præfato loco pro honore ejusdem Beati capellam ex muro vult exstruere; jamque lapides, cæmentum & materiam paravit indies muraturus, idque motu & instantia serenissimi Vladislai quarti regis Poloniæ moderni, qui prædictum Beatum vidit exercitum suum adjuvantem in quodam bello, annis superioribus gesto … Tertio. Filius Gregorii Pytko civis & consulis Lipnicensis, dum mater sua ante annos aliquot in gravi infirmitate & desperata jam agonizaret, habens annos octodecim vidit quasi hominem sanctum in habitu religioso, qui venit ad matrem, & a somno excitatam benedixit signo crucis & disparuit: illa autem brevi convaluit, rediit ad se, & sanata est. Et hæc audivi ab ipso juvene filio ut supra.
[202] Quarto. Juliana Baldouna, uxor Joannis Stawinoga, ante annum unum & medium morbo contagioso, speciem pestis præ se ferente, vulgo luznica dicto, decumbens, & penitus jam agonizans, vidit in somnis beatum Simonem, qui eidem mandavit, ut in loco natali ipsius puteum effodiat, in quem aquæ pluviales congregantur. Expergefacta fecit mandatum & convaluit, liberataque est a contagio, quo maritus ejus & domestici aliquot perierunt. Quod audivi ab ipsa, & scio bene id, quod omnes sciunt. Quinto. Circa annum d millesimum sexcentesimum trigesimum quartum ante annos septem circa vesperam quadam die in ipso circulo oppidi magnum incendium exortum est; & cum omnes clamarent: Sancte Simon, ora pro nobis, adjuva nos; hoc facto, mirabiliter in fumum illud incendium conversum, & sine magno damno ipsum sponte sopitum [est.] In crastino vero villani parochiæ meæ, longe ab oppido distantes, narrabant omnibus & mihi, quod videbant tempore incendii in aëre beatum Simonem, qui pallio suo exstinguebat incendium.
[203] Valentinus Znamierowski, annorum octuaginta, … præterea ex pietate dominorum commissariorum interrogatus, an ultra prædicta aliquid deponere velit & possit, respondit: Præter hæc, quæ deposui, velim sciant illustres dominationes vestræ hæc, quæ etiam annotari hic inter meas depositiones peto. Primum. Audivi a Dibrochowska avia mea materna, quæ etiam audivit ab avia sua, quod ad eumdem Beatum adhuc vivum quædam mater de civitate Cracoviensi recurrit pro recuperanda sanitate filio suo muto & loquela; quem ille Beatus per triduum penes se relinqui jussit, & post triduum reddidit matri sanum & loquentem. Secundum. Incendium magnum ante annos septem exortum fuit in oppido nostro Lipnicensi, & pueris clamantibus, Sancte Simon ora pro nobis, exstinctum fuit. Visus autem fuit a multis quidam monachus in aëre incendium illud exstinguens. Tertium. In loco, in quo natus est beatus Simon, multoties visuntur luminaria magna: ego quidem ipse non vidi, sed audivi a custodibus civitatis fide dignis, qui id ipsum viderunt.
[204] Gregorius Pytko e, annorum sexaginta, … ex pietate dominorum commissariorum ulterius interrogatus in vim ejusdem juramenti, an ultra prædicta aliquid deponere velit & possit, respondit & deposuit: Primo. Ante annos viginti in hospitio certo, vicino illi loco, in quo idem Servus Dei natus est, illi [,qui] ibidem hospitabantur & bibebant, viderunt ex cellario, ubi dicitur esse enixus, lumen magnum resplendescere; & hoc audivi a quibusdam illorum, qui ibi fuerant; sed non recordor, qui fuerant. Secundo. Ante annos septem, dum quadam die sub vesperum in oppido Lipnica magnum incendium fuisset exortum, mirabiliter, omnibus causam ignorantibus, sopitum & exstinctum est: jam autem ex longinquis villis parochiæ Lipnicensis visebatur a multis quidam monachus pallio suo illud incendium exstinguens; quod postmodum referebant omnibus, publice pueris tunc clamantibus: Sancte Simon ora pro nobis. Tertio Uxorem meam propriam ante annos septem in gravi febre & morbo contagioso, vulgo loznica, infirmantem custodiebat filius meus annorum septemdecim. Hic voto facto ad eumdem Beatum pro sanitate matris, & peregrinatione ad ejus sepulcrum promissa, nocte sequenti vidit eumdem ambulantem in cubiculo extra somnum, qui apprehensam matrem sanavit, ita quod in crastino perfecte convaluerit; & votum explevit.
[205] Andreas Petricovius, annorum sexaginta quatuor, … interrogatus respondit: … Ultra ista, quæ interrogatus deposui, velim sciant illustrissimæ dominationes vestræ, quod de me ipso depono in recognitionem beneficii divini per merita & intercessionem ipsius beati Simonis accepti. Anno Domino millesimo sexcentesimo trigesimo nono, die vero S. Mariæ Magdalenæ in morbum subitaneum & gravissimam febrim malignam incidi cum diarea *, ita quod ter in diem patiebar febrilem accessionem & continuam febrim malignam, reliquaque symptomata medicis ignota, ita quod jam a medicis desperatus & relictus fuissem. Cumque jam deficerent humana remedia, nec superesset alia spes nisi a Deo & intercessione singulari beati Simonis prædicti, ad quem specialis devotionis affectum gerebam, opportune uxore mea id mihi insinuante, rogavi & mandavi mihi afferri vestem seu pallium ejusdem Beati; quam cum a patribus loci allatam osculatus fuissem, applicavi ad certa membra corporis mei, utpote caput & pectus, cum plena fide. Mox in placidum somnum delapsus sum, & expergefactus a febri illa maligna & continua post quinque dies successive totaliter liber evasi, & amplius non recidivavi; & in istius rei testimonium veniens post quinque dies ad sepulcrum illius Beati, Missam celebrari feci, in qua confessus sacram sumpsi communionem, & postmodum tabellam argenteam circa sepulcrum ejusdem reliqui.
ANNOTATA.
a Is est primus testis in causa Beatificationis, & ibidem pag. 13 in tabella testium nomen ejus ita scribitur: D. Joannes de stara Starski nobilis Polonus.
b Cognomen hujus quarti testis etiam in tabella testium jam citata mutatum est: sic enim ibi legitur: D. Petrus Flotynski diœcesis Posnaniensis.
c Etiam cognomen hujus testis, qui est ordine octavus, in prædicta tabella sic variatur: D. Joannes Borcikowski Cracoviensis.
d Hic erat distoria & vitiosa constructio, forte typothetæ errore posita, quam in ordinem redegi.
e In tabella jam aliquoties memorata excuditur Pistko.
* forte defendens
* lege diarrhœa
CAPUT II.
Miracula collecta ex inscriptionibus quorumdam anathematum, quæ ad B. Simonis sepulcrum appensa sunt.
D. O, M. Beato Simoni a Lipnica, cujus vestis parturienti imposita, matri salutem, fœtui vitam, utrique in periculo utrumque attulit. Joannes Innocentius Petricius a doctor ex voto.
Precatio pro me sancti Simonis patroni mei ex Ordine PP. Bernardinorum, facta in ecclesia eorum, liberavit me maximo ex morbo apud Deum omnipotentem in Trinitate unum, Deum meum, Dominum meum, Tutorem meum, quem laudo pro hoc beneficio; Patronoque huic meo gratias ago immortales. Crocoviæ XX Octobris anno MDCXVI. Joannes Niemsta de Krzeczyce dapiser sacræ regiæ majestatis Sigismundi tertii regis Poloniæ.
D. O. M. anno MDCVIII mense Novembri ego Henricus Bagge recognosco, uxorem meam, nomine Annam, per intercessionem B. Simonis de Lipnica, ad cujus sepulcrum pro illa, in longa infirmitate difficilis partus existente, pater Alexander votum fecerat, ad primam sanitatem miraculose restitutam esse. Igitur in vim gratitudinis uxor mea Anna hoc votum personaliter offert Domino Deo ad sepulcrum B. Simonis de Lipnica ad ecclesiam PP. Bernardinorum ad Cracoviam. Structor mensæ S. R. M. Henricus Bagge.
[207] Nobilis Petrus Linchowski, dum anno Domini MDCXXXVII sabbato ante Dominicam Palmarum confracto pede ægre decumbit, febre corripitur, igne sacro afficitur: vovet beati Simonis de Lipnica bustum visitando venerari; tebri & torpore liberatur, pedeque validior votum solvit non ingratus.
Anno Domini MDCXXXVII, die VII Maii generosus dominus Joannes Pernus obtulit hanc tabellam & pedem cereum in signum, quod gravi oculorum & pedis infirmitate correptus, voto ad beatum Simonem nuncupato, revaluerit. Præterea Sacrum de sanctissima Trinitate ad ejusdem Divi mausolæum recitari, & Litanias de beatissima Virgine Maria decantari fecit.
Anno MDCXXVIII ego uxor Stanislai Bodaviczova civis Cracoviensis, cum filius meus esset morbo caduco oppressus, mediante informatione cujusdam sacerdotis hujus religionis, votum pro ipso feci ad sepulcrum beati Simonis de Lipnica, per cujus intercessionem sanitatem obtinuit.
Divo tutelari Simoni de Lipnica, propitio sospitatori, ob depulsam a suorum liberorum ac familiæ capitibus vicinam pestilentiæ luem, ex voto beneficii testem tabellam appendit.
[208] Ego Anna de Nadanzin Uchanska, palatina Plocensis, recognosco singularem ac beneficam gratiam domini Jesu mei, & dominæ Mariæ Virginis ac beati Simonis. Magnam obtinui consolationem per intercessionem præfati B. Simonis, pro qua gratia sit semper honor & gloria domino Jesu meo.
D. O. M. Votum feci Domino & B. Simoni Ordinis de Observantia, cujus intercessione, morbo percussus gravi, in statum valetudinis pristinum restitutus sum, per quem Deus ter optimus maximus in seculum sit benedictus. Anno Domini MDCXVI, die XVII Novembris. Frater Ludovicus Ubiszowski Ordinis Minorum de Observantia.
Insignia beneficia Dei recepisse me agnovi per intercessionem beatissimæ Virginis & dilecti sancti Simonis: aliquoties enim a peste præservatus sum, cum hac essemus infecti, & nostra conversatio esset cum infectis, ab eadem per gratiam Dei præservati eramus, & a gravissimis infirmitatibus liberati. Eamdem benedictionem Dei agnovi in constitutione liberorum meorum: pro quo sit ipsi honor & gloria in secula. Similem gratiam obtinuit mea ancilla: hæc enim cum jam agonizans decumberet, recommendata ad sepulcrum B. Simonis ad ecclesiam PP. Bernardinorum, in pristinum valetudinis statum erat restituta.
[209] Magnifico dominum Deum meum & debitam Sanctis ejus facio reverentiam: præcipue beatissimæ Virgini & sancto Simoni Ordinis S. Francisci, quo dominus Deus hunc locum consecravit & ornavit; cujus interventu dominus Deus me liberavit ex periculis gravissimarum infirmitatum, & ad primam reduxit claritatem, pro quo sit ipsi gloria in secula.
Cum essem oppressa gravissima febri, recursu facto ad patrocinium B. Simonis, protinus etiam a domino Deo exaudita & recreata [sum] in obtenta sanitate. Sancte Simon in memoriam tantæ gratiæ & in signum gratitudinis meæ, hoc exiguum donum tibi offero, & pro auxilio devotissimas persolvo gratias.
Gravi infirmitate pressa, mediante visibili benedictione sancti Simonis, sanitatem obtinui. Igitur in vim gratitudinis hoc votum ipsi præsento; pro dono temporali gratias ago, æternum donum similiter imploro.
[210] Generosus Stanislaus Stanislawski sexagenarius glorificat Altissimum in beato Simone, quod contracta ejusdem manus, voto ad Divum nuncupato, prodigiose ad officium rediit anno Domini MDCXXXXVII.
Generosus dominus Joannes de Przedborz Koniecpolski adolescens gravi oppressus infirmitate votum fecit ad beatum Simonem: sanitatem obtinuit, votum præsentavit ac obtulit.
Generosus dominus Alexander Marzeiowski, Cracoviæ cum periculoso morbo esset gravatus & a medicis derelictus, recommendavit se beato Simoni ad ecclesiam PP. Bernardinorum. Petierat, ut ei adferrent pallium hujus Servi Dei; protinus sanitatem obtinuit, & hucusque per dei gratiam sanus & incolumis existit anno Domini MDCXXXVI; quod ipse agnovit coram illustribus & admodum reverendis dominis commissariis.
Sigismundus Hippolit, civis Cracoviensis, filius consulis Cracoviensis, obtulit B. Simoni. Dum esset in sua infirmitate derelictus a medicis, sanitatem obtinuit. Gratitudinis ergo tempore sacrificii ibidem votum suum exsolvit ad mausolæum Beati X Augusti MDCXXXIX.
[211] Illustrissima domina Zophia de Tenczin Danielowiczowa thesauraria regni, capitanea Preomisliensis, Samboriensis, Dorobiensis, per intercessionem beati Simonis de Lipnica, quem sibi elegerat patronum ad vitæ tempora, ob receptam in suis necessitatibus consolationem offert ad ejus sepulcrum hanc tabellam anno MDCXXXVIII die XII Februarii.
In mea infirmitate cum essem a medicis derelicta, a domino Deo per tuam intercessionem, o beate Simon, eram sanata. Barbara Zyczkowa.
Dive Simon miserum juvisti; en vota rependo:
Utque perenne juves, id, rogo pignus habe.
Obtenta sanitate post gravissimam infirmitatem, hoc votum obtulit beato Simoni domina Zlotnicka in Casimiria.
Generosus dominus Marianus Borowski, recepta sanitate post gravem infirmitatem per intercessionem B. Simonis, in vim gratitudinis ad ejus sepulcrum hanc tabellam offert anno MDCXXXIX, die IV Februarii.
[212] Anno MDCXXXVII D. Albertus, venditor imaginum, agonizantem infantem recommendavit B. Simoni; illo voto promisso, obtinuit sanitatem, & huc usque vivit.
Ex Varsavia quædam domina Pulczina infantem suum infirmum obtulerat; ad sepulcrum B. Simonis sanitatem obtinuit XVII Julii MDCXXXIX.
Anno Domini MDCXXXX dominus Sebastianus Dobumyski, opifex habenarum, civis Casimiriensis, gravi cum esset oppressus infirmitate, in eadem longo existens tempore, ubi promiserat votum ad sepulcrum beati Simonis, postridie sanitatem obtinuit, & hanc tabellam tempore sacrificii Missæ obtulit die XI Junii b.
D. O. M. Anno MDCVIII mense Maio ego Joannes Palanowski, cum laborarem gravissime ex capite, & remedia mihi medicorum peritissimorum prodesse nequiverant, voto ad sepulcrum beati Simonis de Lipnica facto, brevi ejus suffragio & patrocinio me levatum & juvatum attestor.
Deo omnipotenti sanctissimæque Trinitati sit sempiterna laus, honor, virtus & gloria, qui me a morbo caduco per intercessionem beati Simonis liberare dignatus est.
[213] Anno Domini MDCVIII, die XV Octobris unus civis [fuit], cui infans submersus est nomine Gregorius: per intercessionem beatæ Mariæ Virginis & beati Simonis Dominus Deus eum sanavit.
Sit laus, honor, virtus & gloria Deo omnipotenti, qui me per intercessionem beati Simonis liberavit a maligna febri. K. B. anno Domini MDCIV.
D. O. M. Anno Domini MDCVIII ego Samuel Konarski Castellanides Culmensis magno & gravi morbo correptus mensibus aliquot cum decumberem medicorum frustratus auxilio, spiritualibus usus remediis, divinæ me languidus commisi voluntati; sed dum periclitarer, & jam pene, intuentibus mœstissimis parentibus aliisque tum circumstantibus, agonizarem, subiit quibusdam spiritualibus personis, me ad sepulcrum beati Simonis de Lipnica voto obligare: quod dum faciunt, brevi convalui, & gratiarum actionibus præmissis, hanc tabellam ex voto & grata animi significatione affigi curavi.
Stanislaus Zielienki cognovit, quod illum dominus Deus sanaverit per intercessionem beati Simonis anno MDC.
ANNOTATA.
a Ita Ms. nostrum Cracoviense nomen hujus viri exprimit; causa vero Beatificationis anno 1685 Romæ impressa, habet pag. 8 Patricius. At puto lectionem Ms. præferendam esse, quia videtur esse idem doctor, qui historiam belli Turcici Cracoviæ anno 1637 edidit, in cujus titulo Joannes Innocentius Petricius appellatur.
b Huc usque perveniunt anathemata, quæ in causa Beatificationis a pag. 8 recensentur, ex quibus multa omisi, quæ vel oblationis causam vel sanationis modum non exprimebant. Reliqua, quæ hic sequuntur, ex Ms. Cracoviensi desumpsi.
CAPUT III.
Quædam miracula desumpta ex Ms., quod R. P. Dominicus Zatorski, Minoritarum Guardianus, anno 1724 Cracovia ad nos misit.
Anno Domini MDXXXIV recenter non contemnendum sane miraculum beati Simonis suffragio declaratum est. Mulier enim quædam [in loco,] non admodum a Cracovia distante (vulgo Ferali dicitur) commorata, tam misera gravissimaque quadam ægritudine afflictum vexatumque puerum habebat, ut per totum plane anni circulum continuo puer ille assiduis laboribus ac fletibus (vix umquam aliquid [dicebat] de cibo capiendo) cruciaretur; nec ullo remedii genere vis elevari fletusque ac dolores temperari poterant; mater vero gemebunda varios medendi tentat modos: cum nullum malo posset remedium adferre, rumpebantur præ nimio maternæ compassionis dolore viscera sua, parumque aberat, quin desperationis discrimen subiret: videns enim puerum suum tam acerbissime torqueri, nulloque medicamine auxilium posse ferri, magis ipsa materno compassa pectore torquebatur. Verum ut pueri & suo cruciatui jam finem imponeret, impium facinus clam opprimendo puerum agitabat, ut sic una potius hora intolerabilem angorem tolleret, quam productum temporis intervallum in dies magis ac magis augeret.
[215] Sed antequam id attentare ad effectumque deducere ausa fuisset, prius (instinctu Dei procul dubio) ad Præmonstratenses religiosos in eodem præfato loco manentes (ex quorum relatu & veridico testimonio scripta sunt) accessit, suamque Priori eorum anxietatem lamentabunda exposuit, ac simul rem a se propositam interimendi puerum enodavit. Ille nefandum impietatis scelus aggredi prohibens, salubre in animam ejus injecit testimonium, ut quantocius ad fratrum Minorum ecclesiam peragraret, ibidemque Missam ad beati Simonis sepulcrum, penes quod est altare, legi procuraret, cui ipsa Dei auxilium per sancti Simonis invocationem implorando ac pro salute filii sui interpellando interesset. Accepit consilium mulier, monitisque parens sine mora votum redditura properat: tandem post devotam unam atque alteram devote Missam precesque cum lacrymis ad Deum & beatum Simonem, domum redit. Ecce vero puerum ibidem jam antea desperatum; quem, nullo medicinæ auxilio consulere ei valens, interimere parabat, bene sanum, incolumem jucundumque, acsi numquam vi morbi tactus fuisset, offendit, lætaque suscipiens, Deo & beato Simoni gratias egit, ac venerandi illius Prioris salubre consilium beneficii sibi præstiti non ingrata laudavit.
[216] Honesta matrona optimæ apud omnes æstimationis & famæ, nomine Dorothea, quæ adhuc superstes est, dum prægnans morbi occulti vehementia oppressa omnem spem prolis emittendæ amisisset, voto facto ad sepulcrum beati Patris, ita se protinus sensit ad primam spem divinitus reductam, ut nihil omnino dubitaret, se id beati Patris meritis, quidquid fuit, recuperasse: mater denique effecta ad ejusdem pedes felicissima prolem cum ædificatione populi humillime ac devotissime obtulisse visa est anno Domini MDCVI.
Mulier, Dorothea nomine, ex Arianæ a sectæ coœno divina miseratione eruta, & ante biennium ferme baptizata, occultis divinis judiciis a sævo dæmonio vexata semel ac iterum & tertio, denique mirabiliter supra quam dici potest, liberata est. Ad hunc enim actum cum populus venire prohiberi non posset (erat enim dies Dominicus proximus ante festum omnium Sanctorum anni præteriti MDCVI) dæmon horribili voce, cunctis audientibus, in medium protulit, se plurima atrocia moliri ac perficere in regno Poloniæ pro conventu Sandomiriensi studere, nisi a Simone & Francisco impediretur. Unde satis constat, quanti meriti apud Deum sit, fueritque semper beatus Simon Lipnicius.
[217] Anno Domini MDCLXXXVI in claustro monialium, sub titulo sancti Andreæ erecto, duæ sorores gravi infirmitate laborantes pallium divi Simonis affectarunt, recommendantes se meritis ejusdem beati Patris; quo habito & super illas imposito, divina gratia adjuvante, ambæ pristinæ sanitati restitutæ sunt, laundantes Dominum. Mulier quædam in suburbio Cracoviensi, vulgo Polonico idiomate in Wesolo, per integros duos dies partu opprimebatur; neque prolem parturire valuit semimortua, donec ex superposito ejusdem beati Patris pallio feliciter prolem progeneravit, intercedentibus meritis ejusdem divi Patroni.
In Pocla Grodnensi Cracoviæ uxor quædam, mulier cujusdam, simili modo fœtum in lucem per aliquot dies edere non potuit; sed tandem, superposito pallio beati Simonis, faciliter prolem suscepit.
[218] Anno Domini MDCLXXXIX, quo fuit translatio facta ossium sancti Simonis de Lipnica ex ecclesia cathedrali Cracoviensi ad ecclesiam sancti Bernardini, Stradomiæ in suburbio Cracoviensi sitam, patres Minoritæ Observantes miserunt nobis b ad ornandum feretrum & caput ejusdem beati patris Simonis Lipnicii. Tunc temporis vero ægrotabat soror nostra Prudentia Grothowna, graviterque toto fere novitiatus sui anno laborans capite, sentiebat cataractam c seu stridorem, obstructionemque aurium & narium: quæ veniens ad gazophylacium, ubi ornabatur prædictum caput, absolvit flexis genitus tres Dominicas orationes, in honorem beati Patris. Inde reversa ad infirmariam, senserat obstructas nares moveri. Sternutavit itaque tribus vicibus, tertia vero vice ejecit talem vermem cum sanguine, qualem doctores cernentes probarunt quomodo illum facere possent obrigescere; illa autem mox notabilem sensit in capite alleviationem, ac pristinæ sanitati restituta est, quæ adhuc ultra triginta annos vixit: & sic, quod hæc omnia miraculose contigerint per intercessionem beati Simonis Lipnicii, recognoverunt prædictæ sanctimoniales Cracovienses, una cum sorore Prudentia supra nominata, quæ hoc miraculo pristinæ sanitati fuerat restituta, licet jam a medicinæ doctoribus fuerit destituta.
[219] Anno Domini MDCCXIII magnifica domina Drzewiecka gravi infirmitate penitus depressa jamjam ultimam vitæ horam exspectavit, quam & doctores propter irrecuperabilem sanitatem penitus dereliquerunt: illa tamen confugiens ad merita divi Simonis ad pristinam rediit sanitatem, dum pallio cooperiretur.
In suburbio Casimiritano, vulgo Kazmierz dicto, Magdalena Passmaniczka tribus diebus affligebatur partu; jamque in agone existens se merito & intercessioni beati Simonis recommendabat, magnaque fide poscebat pallium ejusdem beati Patris; quo adepto & superposito, ad effectum pervenit pristinæ sanitati restituta: hoc voto præmisso, [quod] si Deus dederit filium, præfati Sancti nomine eum nominari velit, quod & factum est.
[220] Generosus dominus Joannes Wolenski Bochensis officialista ad salisfodinas, jamjam pene desperans de sanitate sua propter maximos dolores, quos passus est, obtulit se beato Lipnicio: vix enim id fecit & mox meliorem sanitatem adeptus, secunda die ambulare incepit, gratias reddens Deo pro obtenta sanitate, votumque argenteum addidit altari.
Cujusdam pictoris uxor in suburbio Cracoviensi, vulgo Stradomia nuncupato, agonizantem filium suum viva fide & spe acquirendæ sanitatis deportavit ad sepulcrum ejusdem beati Patris, quod & consecuta est, dum superimposito pallio gratiam & auxilium ejusdem sancti Patroni, & redditam filio sanitatem agnovit & deprædicavit.
[221] Anno Domini MDCCXIV, famata domina Zophia Slosarka, in Stradomia Cracoviensi suburbio habitans, graviter decumbens, ante diem partus graviter fatigata, jam morti propinqua confugit ad intercessionem beati Simonis, votumque argenteum donavit ad altare ejusdem; cumque ita ante partum anxiaretur, expostulavit pallium beatissimi Patris: quo habito cooperta est, moxque feliciter filiam peperit, ac Deo & beato Patri gratias exsolvit.
Famata domina Susanna, cujusdam aurifabri uxor, gravi anxiata morbo jamjam ultimam vitæ exspectavit horam, adeo ut a filiis & filiabus suis deploraretur, XVI Junii. Desideravit interim pallium beati Simonis, Missamque cum Litaniis cantari [jussit] ad ejus sepulcrum, audientibus & devote preces ad Deum pro sanitate matris fundentibus filiis; & factum est, quod, dum pallio præfati Patris tegeretur, subito se in meliori sanitate constitutam sensit, pro quo beneficio argenteum votum altari addidit.
[222] Anno Domini MDCCXIV conjunx famuli domini Laimensis civis Cracoviensis periculose partu anxiabatur; sed mox salvata est, dum pallio tegeretur ejusdem beati Patris, cujus precibus & intercessioni se commendabat.
Famulus Casimirus Mitialski inexplicabiles dolores passus est toto corpore; his tamen adjutus fecit votum confugiendi sub protectionem beati patris Simonis, addendo, quod si sanus evaserit, se lusurum fore musicaliter in choro (erat enim musicus) die solemnitatis suæ: quod ubi fecit, ecce ulcera, totum per corpus diffusa, aperta sunt, effluxaque materia abominabili, pristinæ sanitati restitutus est.
[223] Anno MDCCXIV die… mensis Julii gravi correptus est febre Thomas Cantius, adeo ut nec edere, nec bibere præ debilitate valuerit. Interea venerunt illi in mentem merita servi Dei beati Simonis Lipnicii, cui se totum recommendavit. Misit proinde puerum pro aqua ad ejusdem Sancti fontem; quam dum gustasset & bibisset, statim melius habere sensit, pro quo beneficio Missam ad ejus altare celebravit, oblatis candelis divo Lipnicio.
Elapso aliquo tempore iterum idem præfatus Thomas Cantius Kurzelski mansionarius ad sanctam Barbaram die XXXI ejusdem mensis in similem morbum lapsus est, toto in corpore dolores patiens; cum vero & medicamenta jam nil juvarent, viva fide obtulit se intercessioni ejusdem Beati, & hausta aqua convaluit.
ANNOTATA.
a Impia Arianorum aliorumque hæreticorum colluvies adhuc superest in Polonia, uti Cromerus in descriptione Poloniæ deplorat his verbis: Nuper adeo nostra memoria Lutherana primum, mox etiam Berengaria seu Calviniana labes a mercatoribus & bonarum litterarum studiosis juvenibus, levitate animorum & curioso studio novitatis inductis, peregre invecta multorum animos infecit … Jam autem non solum illæ, quas dudum memoravi, verum etiam Picardorum, Anabaptistarum, Arianorum, Pneumatomachorum, Tritheitarum, Photinianorum, Ebionitarum, Recutitorum, & nescio quæ non pestes, proh nefas! Poloniam laxatis semel licentiæ habenis, agminatim invadunt.
b Est testimonium monialium tertii Ordinis S. Francisci, quæ intra mœnia Cracoviensia in monasterio S. Josephi degunt, ut in margine notabatur.
c Cataracta sive suffusio, quæ Græce dicitur ὑπόχυμα, apud medicos est crassi humoris in cornea membrana juxt a pupillam concretio, de qua fuse agit Gorræus. Ex particula disjunctiva seu colligo, quod hic in alia significatione usurpetur.
MONITUM
In fine harum annotationum censeo, monendum esse lectorem de quibusdam erratis, quæ vitare non potui: cum enim Ms. Cracoviense non esset satis clare exaratum, sæpe in nominibus propriis ac vocibus Polonicis inter c & e aliasque litteras distinguere nequivi. Accedit, quod Poloni habeant quosdam characteres, idiomati suo proprios, ut a cum adjuncta virgula, l cum transversa lineola, aliaque his similia, quæ nos belgicis typis exprimere non possumus. Quare ignoscant nobis Poloni, si eorum urbes, pagos, familias, & voces vernaculas subinde luxaverimus.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 18. Juli
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 18. Juli
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung