18. Juni
DIES DECIMA OCTAVA IUNII.
SANCTI QUI XIV KALENDAS IULII COLUNTUR.
Sanctus Leontius, miles, Martyr Tripoli in Phœnicia
S. Hypatus Tribunus, miles, Martyr Tripoli in Phœnicia
S. Theodulus, miles, Martyr Tripoli in Phœnicia
S. Marcia, Martyr in Africa.
S. Emilius, Martyr in Africa.
S. Felix, Martyr in Africa.
S. MARCUS, Martyr Romæ, via Ardeatina.
S. MARCELLIANUS, Martyr Romæ, via Ardeatina.
S. Ætherius Martyr, forsan Nicomediæ.
Sancti duo Martyres apud Græcos
S. Thomas, Martyr, forsan Romæ.
S. Paulus, Martyr, forsan Romæ.
S. Cyriacus, Martyr, forsan Romæ.
S. Martyrius, seu Martharus, Martyr Ravennæ in Italia.
S. Felix, Martyr Ravennæ in Italia.
S. Emilius, Martyr Ravennæ in Italia.
S. Crispinus, Martyr Ravennæ in Italia.
S. Marina, Martyr Alexandriæ.
S. Theonius, Martyr Alexandriæ.
S. Cyriacus, Martyr, Malacæ in Hispania.
S. Paula, Martyr, Malacæ in Hispania.
S. Elpidius Martyr, Brivate in Arvernia.
S. Archontius Confessor, Brivate in Arvernia.
S. Potentinus, Steinfeldiæ in diœcesi Coloniensi.
S. Felicius, Steinfeldiæ in diœcesi Coloniensi.
S. Simplicius, Steinfeldiæ in diœcesi Coloniensi.
S. Leontius Pastor, a Græcis honoratus.
S. Erasmus, apud Græcos.
S. Moyses Æthiops, Martyr in Ægypto
SS. VII Anachoretæ, Martyres in Ægypto
S. Amandus Episcopus Burdegalensis in Aquitania.
S. Calogerus Presbyter, Eremita in Agrigentina Siciliæ diœcesi.
S. Sierius ejus Discip. Eremita in Agrigentina Siciliæ diœcesi.
S. Gregorius Episcopus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio.
S. Demetrius Diaconus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio.
S. Calogerus Hegumenus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio.
S. Autbertus, Episcopus Abrincensis in Gallia.
S. Fortunatus Episcopus, quiescens in agro Galliæ Senonensi.
S. Speciosa Virgo, Papiæ in Insubria.
S. Elisabeth Virgo, Ord. S. Benedicti Schonaugiæ in diœcesi Trevirensi.
B. Maria dolorosa, in territorio Bruxellensi in Brabantia.
B. Gerlandus, Eques Ord. S. Joannis Hierosolymitani Calatagironi in Sicilia.
B. Marina, fundatrix monasterii S. Martini, Ordinis S. Augustini Spoleti in Italia.
B. Osanna Andreasia, Virgo tertii Ordinis S. Dominici, Mantuæ in Italia.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI,
Opera & studio R. P. Godefridi Henschenii piæ memoriæ,
nisi litteræ Margini appositæ aliud indicent.
| D. P. | |
|---|---|
| Ferdinandus Pirez, Prior Canonicorum Regularium Oliveriæ in Lusitania, anno 1340 sancte defunctus, & corpore incorrupto repertus an. 1558, atque hoc die honorificentissime translatus; refertur a Cardoso in Hagiologio, asserente, adversus capitis dolores usurpari quemdam ejus pileolum, cum transferretur corpus extra arcam servatum; efficaciam ejus probante innumera per ipsius contactum sanatorum multitudine, quorum enumeratio libros impleret; sepulcrum autem potissimum frequentari, ut in die obitus, adquem pleniora documenta expectabimus, referenda in supplemento, | XVIII Jan. |
| C. I. | |
| SS. Rochi & Sebastiani Apparitio celebratur hoc die Tusculi, vulgo Frascati, loco, Principum Romanorum palatiis, villis, rusticatione nobilissimo, in ecclesia S. Mariæ de Vivario, quæ olim cathedralis ibi fuit, nunc fere S. Rochi appellatur. Initium celebritas habuit anno MDCLVI quando grassante Neapoli pestifera lue, quæ dimidiam incolarum partem frequentissimæ civitatis absumpsisse creditur; atque inde per campaniam Romanum late serpente, multosque etiam Tusculi inficiente, die XVIII Iunii apparuit in pariete laterali, quæ templum ingredienti a sinistra est, non procul a frontispicio, primum vultus imaginis S. Rochi, & paulo post etiam vultus S. Sebastiani, prope illum depicti, decidente sine ullius opera, nec opinato, muri tectorio, sub quo latebant, & latuerant tam diu, ut nulla talium illic imaginum apud cives maxime senes memoria superesset. Rata continuo civitas, sanctos, tali tempore ac loco tam mirabiliter apparentes, patrocinium sui velle suscipere contra violentæ contagionis incursum; ipsos sibi precibus votisque magis ac magis conciliarunt. Nec vero opinione sua falsi, nec spe frustrati fuere. Nescitur quippe, ullum pestilenti lue Tusculi tunc extinctum fuisse. Afflati quidem illa fuerunt aliqui, sed illiti oleo lampadis, quæ ante imagines Sanctorum lucet, curati & servati sunt. Imo idem oleum, etiam ab exteris pluribus, tum Religiosis, tum secularibus, præsertim Romæ, petitum, & cum fiducia infirmis adhibitum, non dissimiles curationes operatum est. Certe tot oblationes & anathemata illam ob causam undique fuerunt allata; ut inde marmoreum altare ad ipsas imagines excitatum sit. Hæc ipsemet nuper [1699] Tusculi versatus, a personis fide dignis accepi; & altare imaginesque Sanctorum, amoto velo, per vitreas, quibus concinne teguntur, fenestras coram in pariete inspexi, justam hominis staturam & nescio quid venerandæ antiquitatis ac majestatis habentes. Civitas, beneficii memor, quotannis hoc die publicam supplicationem, comitantibus omnibus piorum civium Sodalitiis, in gratiarum actionem instituit. Nos egimus de S. Sebastiano die | XX Januarii: |
| Acturi de S. Rocho | XVI Augusti. |
| Caduranus, ex Episcopo Bengorensi Monachus Durensis in Anglia, Ordinis Cisterciensis, cum titulo Beati refertur in Menologio Henriquez; ejusque exemplo a Bucelino & Chalemoto. De eo egimus inter Prætermissos | XX Januarii. |
| S. Balbina, Martyr Romæ, indicatur apud Wandelbertum, in Appendice Adonis, in Ms. Leodiensi S. Laurentii, duplici Trevirensi S. Maximini & S. Martini, aliisque. Acta ejus dedimus | XXX Martii. |
| Colmannus Abbas memoratur in Ms. Florario & Catalogo Henrici Fitzimon: apud Grevenum præponitur, In Hibernia: Sed inter tot Colmannos, quis hic sit, unde conjiciemus? Colganus in Indice tertio ad Triadem Thaumaturgam ultra viginti numerat, quos arbitratur Sanctos haberi. In secunda editione Martyrologii Anglicani indicatur Colmannus, ex Scotia oriundus; & in eadem Abbas circa annum 1670. Citatur Leslæus lib. 4, ubi de | |
| S. Colmanno Episcopo varia confundit, & de alio agit relato in prima editione ejusdem Martyrol. Anglicani | XXVIII Junii. |
| Brandani, Abbatis & Episcopi, festum agi ait Petrus Cluniacensis. Ita Dempsterus. Sed nullo indicato loco. S. Brandani Abbatis Cluainfertensis Acta dedimus, & Brandani Abbatis Culrossiæ notitiam | XVI Maji. |
| Gebuinus, Archiepiscopus Lugdunensis, ut Sanctus refertur a Saussaio: sed videtur sumpsisse XIV Kalendas Julii, qui ab aliis habetur XIV Kalendas Junii, uti diximus inter prætermissos | XIX Maji. |
| S. Cunera, Virgo & Martyr in oppido Rhenensi, memoratur a Martyrologio Germanico Canisii & inscriptis ad Usuardum Greveni supplementis. Acta dedimus, nostrumque de iis judicium tulimus, | XII Junii. |
| S. Hymerius, Episcopus Cremonæ, indicatur a Greveno & Molano in prima editione Auctarii ad Usuardum; item a Canisio & aliis. Fuit is Episcopus Ameriæ, sed Patronus Cremonæ, ob corpus eo translatum. Dedimus Acta | XVII Junii. |
| S. Hervei eremitæ, in Britannia Armorica, colitur in Namnetensi & Redonensi ecclesiis, ab aliis pridie, | XVII Junii. |
| Tarasia Regina & monialis S. Raynerius Confessor Pisis indicantur a Bucelino. Acta utriusque dedimus | XVII Junii. |
| SS. Theodorus, Leontius, Joseph & Maria, Martyres apud Castrum Octavianum prope Barcinonem passi seculo octavo; referuntur in Chronicis sub nomine Luitprandi & Iuliani Petri hoc seculo protrusis, uti annotat Ramires de Prado: de Leontio & Theodulo in Phyrgia passis vide Martyrologium XVIII Junii. Hinc eos ad hunc diem inscripsit suo Martyrologio Hispanico Tamayus de Salazar. Silent de illis in Hispania passis antiquiores & meliores scriptores. | |
| Sancta Osana, soror Osredi Regis, in Borealibus Angliæ trans Humbrorum finibus, in ecclesia de Hovedene, Cultum habuisse intelligitur ex Silvestro Giraldo Cambrensi in Itinerario Cambriæ, relato inter scriptores a Canbdeno editos pag. 824. Non videtur negari posse fides oculato testi, & memoriam meretur pœna divinitus inflicta impudicæ mulieri, presumenti sedere supra ejus sepulcrum; ideoque voluimus ejus hic, occasione alterius Osannæ Mantuanæ, mentionem facere; donec aliunde eruatur dies, qui hactenus latet: quare nec ullis Anglorum fastis adscripta invenitur. | |
| Ethelredus, Rex Merciorum, dein monachus, ut vir venerabilis indicatur a Bucelino, ac mortuus dicitur anno DCCIV. | |
| S. Dunstanus Abbas monasterii cui Carnaminum nomen, cuique sanctissime præfuit, memoratur in Menologio Scotico Camerarii: hunc sequitur Martyrologium Anglicanum primæ editionis; quod & fecerunt ferrarius & FitzSimon. Sed in posteriori editione nomen ejus omissum est. At Dempsterus XXVIII Ianuarii; In Levinia, inquit, Dunstani Abbatis, qui Regi optimo Aidano a sacra confessione fuit. Secutus iterum est Ferrarius. At Leslæus, a Camerario citatus in Aidano XLIX Rege, scribit fuisse in Scotia tres doctrina & pietate præstantes viros, natione etiam Scotos, Hebredum scilicet, Dunstanum, & Convallum, quorum memoria etiam hoc nostro ævo apud Scotos magna celebritate colebatur. Non plura de eo potui nancisci: Nedum invenire diem cultus. | |
| Cincuinus Monachus cœnobii S. Petri apud lindisfarnum, qui artem fabrilem exercebat, in cujus obitu Angeli visi sunt, refertur a Menardo, ut Beatus. Silent Wilsonus, Alfordus & alii. Dicitur Vita ejus versibus scripta quam non vidimus: & ea visa fortassis sententiam mutaremus. | |
| Sanctorum ac Beatorum Ordinis S. Benedicti, potissimum in Anglia, Commemoratio celebratur in Menologio Bucelini. | |
| Guillielmus, XXVII Prior Ordinis Carthusiani, vir multæ abstinentiæ & pietatis, & miraculis clarus, refertur a Saussaio inter Pios, & cum titulo beatæ memoriæ. | |
| Joanna a Guevara, Virgo Clarissa, circa annum 1460 vixit cum magna opinione sanctitatis, relata ab Arturo & aliis ab eo citatus. | |
| Raimundus Gaufridus, XIII Minister Generalis Ordinis S. Francisci, Episcopatum Patavinum recusavit, & privatus deinde vixit. De loco & modo mortis varie sentitur. Interim cum titulo Beati refertur ab eodem arturo. | |
| Guillielmus Servaserius in Gallia, an. 1560, | |
| Joannes Lovanii Portugallia, anno 1569, | |
| Sebastianus in insulis Moluccus an. 1626, Ordinis S. Francisci, pro fide Christi occisi, ut Beati & Martyres referuntur ab eodem. Utinam hi aliique vindicentur. | |
| Franciscus Bazo Mantuæ an. 1540 ejusdem Ordinis similiter inter Beatos ab illo numeratur. | |
| D. P. | |
| Joannes Vannegus, Carmelita Conventus Toletani in Hispania, plures hæreticos in Mauritania convertisse; & Algerii, quod Christum ejurare nollet, una cum Fratre socio Jona Catalano, dicitur flammis exustus, an. 1588. Cum titulo Beati Martyris refertur Joannes, in Acie bene Ordinata Philippi a Visitatione, & in Notis Mss. dicuntur Reliquiæ, in Hispaniam relatæ, congruo honore coli. De hoc honore cum distinctius constiterit nobis qualis sit (fortassis enim honorifice quidem, sed privatim servantur, donec Apostolica Sedes causam cognoverit definietrique) poterimus & nos debitum, non solum Joanni, sed etiam Jonæ locum in hoc opere dare. | |
| S. Ediltrudis, ex Regina Angliæ Sanctimonialis in Coldingham, nominatura Dempstero in Menologio Scotico quod secutus est Ferrarius, & Kalendarii cujusdam recentioris Auctor. Aliis Etheldreda, est, cujus Acta damus | XXIII Junii. |
| Aidus Hua-Foirreth, Archischolastrius, imo & Episcopus & potius suffraganeus, hoc die mortuus cum titulo Beati refertur a Colgano in Append. ad Acta S. Patricii, nullis additis quæ ipsum habeant Martyrologiis, ut alias ille solet. | |
| Sebastianus a S. Joseph Ord. Minorum Discalceatorum Provinciæ S. Pauli, post multos in Moluccis insulis labores, fidei causa exantlatos, sagittis confixus occubuit, an. 1610: de cujus martyrio & miraculis Processus formati supremum Sedis Apostolicæ judicium Romæ expectant; sicut me docuit R. P. Benignus Fræmaut talium scrutator & eruderator in defessus. | |
| SS. Tranquillinus & Marcia, parentes SS. Marci & Marcelliani, (de quibus hoc die agimus) indicantur in additionibus scriptis Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Ex his Marcia colitur | II Julii. |
| At S. Tranquillinus | VI Julii. |
| S. Marina Virgo, quæ mutato habitu Marinus dicta, vitam monasticam egit, refertur in Ms. Florario; & a Domenecco in libro de Sanctis Catalauniæ, nec non a Tamayo in Martyrol. Hispanico, ob Reliquias, in monasterio S. Mariæ de Mercede Barcinone adservatas: item a Masino in Bononia perlustrata, ob reliquias in ecclesia S. Francisci & S. Gabrielis ad portam Ravegnanam in veneratione habitas. Videtur Baronius ad hoc eis dedisse occasionem, eo quod, cum S. Marinam Martyrem Alexandrinam ex Usuardo retulisset, uti hoc die etiam nos facimus, in Notis de Marina hac seu Marino agat. Corpus ejus Venetiis sepultum Kalendis Septembris asserit Petrus de Natalibus lib. 6 cap. 108 & quievisse in Domino XVI Kalendas Augusti; & sic cum Martyrol. Romano agimus de ea | XVII Julii. |
| Marinæ Virginis passio in Antiochia, quæ per Olibrium Præfectum multa tormenta passa est pro nomine Christi, vincula, carceres, flagella, equulem; quam & diabolus in draconis specie, similiter & in Æthiopis tentavit & subvertere voluit, sed per signum sanctæ Crucis effugatus & superatus est; novissime vero per prædictum Præfectum decollata cum sacro martyrio vitam finivit. Ita B. Rabanus Abbas Fuldensis, dein Archiepiscopus Moguntinus, mortuus anno DCCCLVI die VI Februarii, quando ejus Acta illustravimus. Rabanum descripserunt B. Notkerus eodem adhuc seculo nono, de quo ejusque Martyrologio egimus VI Aprilis; & Auctor Bedæ supposititii. Hæc est S. Marina quæ celebrem venerationem habet apud Græcos die XVII Julii, ejusque Acta Græca habemus. Eadem a Latinis sub nomine S. Margaritæ colitur a variis die XIII Julii, ab aliis cum Romano Martyrologio ad diem XX Julii, quando & varia Acta Latina cum Græcis collata erunt discutienda, quæ quod huc spectat cum dictis Martyrologiis consentiunt. Hinc quæstio oritur, num S. Marina Virgo, quæ ab Usuardo Alexandriæ passa refertur, sit eadem jam relata. Ita censuit Molanus in prima sua editione Usuardi, & totum elogium ex Rabano & Notkero adjunxit, atque in Margine apposuit, hanc nos Margaritam nominamus. Verum in posterioribus editionibus omnia omisit, forsan suspicatus, aut aberrasse Usuardum collocando nomen Aleandriæ loco Antiochiæ, aut ista verba ab aliis adjecta. Baronius in Notis ad memoriam S. Margaretæ die XX Julii, asserit hanc Marinam dici a Beda & Usuardo XIV Kalendas Julii, & errare eos qui ipsam Alexandriæ passam referunt; quod nobis plane probatur, sentimusque cum illis, qui elogium addunt ex Actis S. Marinæ seu Margaritæ Antiochenæ. Aliam Marinam Alexandrinam hoc die damus. Reliqua dicentur | XX Julii. |
| Dominicus Martinez, Abbas Alcobatiæ in Hispania Ordinis Cisterciensis, cum titulo Sancti indicatur a Menardo; cum titulo Beati, a Chalemoto ad diem XXVII Ianuarii; cum titulo autem Sancti a Chrysostomo Henriquez, eumque secuto Tamayode salazar in Martyrologio Hispanico; idque ad diem (in quem petimus administrari instrumenta necessaria) | IV aut V Augusti. |
| S. Bartholomæi Apostoli solennitas, quando de insula Lipara Beneventum translatus est, indicatur in Ms. Centulensi S. Richarii. Ejus natalis est | XXIV Augusti. |
| Nectarias, Episcopus Constantinopolitanus, indicatur in scriptis ad Grevenum per Carthusianos Bruxellenses. Colitur a Græcis | XXVII Septembris & XI Octobris. |
| S. Constantia Virgo, S. Rainaldus Episcopus Græcus, S. Joannes Episcopus Armenus, S. Willebrandus dux Italus, Sancti multi alii, Martyres ex Societate Ursulana, quorum Inventio celebratur, Coloniæ in Ecclesia SS. Joannis & Cordulæ. Ita Gelenius in fastis Coloniensibus: de quorum certitudine agi poterit ad festum S. Ursulæ & sociarum | XXI Octobris. |
| SS. Nunilonis & Alodiæ, Virginum & Martyrum, Translatio, ex Bosa ad Legerense monasterium S. Salvatoris in Navarra; indicatur ab Ambrosio Moralez in suis ad Eulogium Scholiis lib. 2 cap. 7. Harum natalis est | XXII Octobris. |
| S. Thomas Apostolus indicatur in Ms. Vaticano S. Petri, ejus natalis est | XXI Decembris. |
DE SANCTIS MILITIBUS MARTYRIBUS LEONTIO, HYPATIO, ET THEODULO,
TRIPOLI IN PHOENICIA.
SUB VESP.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De cultu sancti eique dicatis ecclesiis & martyrii tempore atque scriptoribus.
Leontius, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
Hypatus Tribunus, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
Theodulus, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
AUCTOR. G. H. & D.P.
Inter plurimos Sanctos, & potissimum Martyres, Leontii nomine appellatos, celeberrima est memoria Sancti hujus Martyris Tripolitani, [Acta Græca & Latina] passi decima octava Junii. Ejus Acta Græca reperimus Romæ in bibliotheca Vaticana, & quidem in duplici Ms. codice, sub numero 821 & 1667. Eadem ex illis Latine reddidit Guilielmus Sirletus, postea S. R. E. Cardinalis, ediditque Aloysius Lipomanus Episcopus Veronensis, par. 2 tomi 7 de Vitis Sanctorum patrum, atque ex illo Laurentius Surius. Nos & Græca, & cum his collata damus Acta Latina. Sub eorum finem legitur: Has memorias beati Martyris Leontii, Cyrus quidam Commentariensis (Sirletus non bene Scribam vertit, cum Custos carceris significetur) in tabulis plumbeis describens, [ex memoriis a Cyro carceris custode relictis composita.] juxta monumentum sancti Martyris posuit, ut bonum memoriale relinqueret generationibus secuturis. His verbis non hoc videtur auctor indicare, quod captivi sancti custodiam sibi habuerit commendatam, clam Christianus aut ejus exemplo postea conversus quæ viderat ipse (ut re necdum plene examinata aliquando censuimus) vel alius, data per Constantinum Magnum Christianis pace, ejusdem carceris custodiæ præfectus, ex majorum relatu, Acta sicut habentur scripserit; & monumentum sic sculptis tabulis plumbeis exornarit: sed, quod eorum alteruter ita scripserit reliqueritque substantiam rerum hic narratarum, seu quæstionum singularum epitomen, quam alius stylo rethorico extenderit in hunc modum; de suo addens verba, qualia utrimque dici potuerunt; & consolationes Angelicas, quarum nullus testis fuerat, velut ex congruo adjiciens. Quapropter innominatum Auctorem relinquo, satisque habeo indicasse eum a quo scribendi argumentum is sumpsit.
[2] Palestra martyrii & habitationis dicitur Τριπολιτῶν πόλις, urbs Tripolitanorum; sed ubi illa sit, [Palæstra Tripolis in Phœnicia:] non additur. In Martyrologio Romano & de urbe & S. Leontio ejusque sociis ista leguntur: Tripoli in Phœnicia S. Leontii militis, qui sub Hadriano Præside, una cum Hypatio Tribuno & Theodulo, quos convertit ad Christum, per acerba tormenta pervenit ad coronam martyrii. [ibi ejus ecclesia,] Addit in Notis Baronius, Tripoli in Phœnicia, nobilis memoriæ Leontii Martyris mentionem fieri, in Quinta Synodo actione prima: & quia Acta dicunt in ipsius tripolis portu sepultum, ibidem ecclesia ejus fuisse videtur; ideoque in quodam Kalendario Syriaco nominatur S. Leontius ad mare. Illustravimus nos ad diem XX Januarii Vitam S. Euthymii Magni, Hegumeni in eremo Sanctæ civitatis seculo Christi Sexto, quo dicta Synodus habita est: in qua Vita Cyrillus Monachus, auctor coævus, num. 129 narrat, quemdam juvenem, Leontium nomine, [alia in eremo Hierosolymitana,] in monasterio magni Euthymii vitam monasticam sumpsisse, eique curam traditam monasterii, quod conditum fuit in honorem magni Martyris Leontii. Quidni hujus Leontii, in Phœnicia Vicina martyrio coronati? Eodem modo Procopius Cæsariensis lib. 5 de Ædificiis Iustiniani Imperatoris cap. 9 asserit, [& Damasci.] ab hoc constructam Damasci ædem S. Leontii nec dubitamus quin huic cum Damasco vicina Phœnicia sit.
[3] Ad eumdem etiam videtur respexisse Theodoretus Episcopus Cyri, dum adversus Gentiles de Evangelica veritate sermonem VIII de Martyribus ita concludit: Quid Philosophos & Imperatores commemoro? cum eorum quoque, qui passim dii ferebantur, memoriam e mente hominum aboleverint? Horum namque templa sic destructa sunt, ut ne figurarum quidem permanserit species, nec earum formam hujus seculi homines sciant, Harum autem materia omnis Martyrum fanis dicata est. Suos etiam mortuos Dominus Deus noster in templa pro diis vestris induxit: ac illos quidem cassos vanosque reddidit, his autem honorem illorum attribuit. Pro Pandiis enim Diasiisque ac Dionysiis & aliis festis vestris, Petri & Pauli & Thomæ, & Sergii & Marcelli, & Leontii, & Panteleemonis, & Antonini & Mauritii, [a Theodoreto inter primarios martyres habitus.] aliorumque Martyrum solennitates peraguntur: & pro illa veteri pompa, turpique rerum ac verborum obscœnitate, modestæ celebrantur festivitates, non ebrietatem & jocos risusque exhibentes, sed divina cantica sacrorumque sermonum auditionem & preces laudabilibus lacrymis ornatas. Et inter præcipuos Syriæ Patronos S. Leontium habitum.
[4] Nec tantum in dictis Orientalibus regionibus celebris fuit illius memoria, sed etiam Constantinopoli, uti in antiquo Ms. Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ, [loca illi dicata Constantinopoli,] post encomium de quo infra legitur his verbis Græcis: Τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ σύναξις πέραν ἐν τῷ καμαριδίῳ καὶ ἐν τῷ εὐκτηρίῳ ὀἴκῳ αὐτοῦ τῷ ὄντι ἔγγιστα τῆς πόρτης τῆς πηγῆς. Quæ sic explico. Celebratur ejus solennitas trans fretum in Camaridio, & in oratoria ejus domo, existente proxime ad portam fontis. Carolus de Frene lib. 4 Constantinopolis Christianæ cap. 15 num. 13 asserit ædem sacram fuisse ad portam auream, uno ferme ab urbe stadio exstructam, ubi fons tacita scaturigine lenem ac dulcem aquam effundit; & est ibi ædes Deiparæ ad fontem dicta. Potuit proxime ad portam hanc fontis extitisse oratorium S. Leontii: cui etiam alter locus trans fretum in Camaridio dicatus fuerit.
[5] Pro harum Constantinopolitanarum Ecclesiarum aliqua, crediderim esse compositum Encomium, quod in Laurentiana Magni Ducis Hetruriæ bibliotheca Florentiæ reperimus Græcum, descripsimusque ex Plutei IX Codice 33, [& encomium compositum, quod hic etiam datur.] Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ πανενδόξου μεγαλομάρτυρος Λεοντίου. Sancti ac gloriosissimi magnique Martyris Leontii. Encomium autem istud, non quasi novum aliquid aptum docere, sed ut pietatis Græcanicæ medio ævo monumentum non contemnendum, subjungimus antiquioribus Actis, pariter Latine redditum.
[6] Porro præcipuum hac die XVIII Iunii cultum S. Leontii apud Græcos, [Cultum autem præcipuū probat Ephemeris] & horum exemplo apud Ruthenos, probant nostræ Græco moschæ Ephemerides, quarum unæ diem istum hoc versu consignant:
Ὀγδοάτῃ δεκάτῃ πλήγαισι Λεόντιος ἐκπνεῖ.
Immoreris plagis decima octavaque, Leonti.
Huc facit totum diei istius Officium in menæis cum Canone & Elogio ex more præmittuntur hæc Distica
Ἄκμων
τὸ
σῶμα
τοῦ
Λεοντίου
τάχα,
Ἄκμων
σιδηροῦς
πρὸς
σφύρων
τὰς
αἰκίας.
Fortasse ut incus corpus est Leontii,
Et ferrea incus ad ictus malleorum.
Idem distichon etiam reperitur in Divionensi Synaxario, ubi pro duobus sociis aliud sic additur:
Ἐλευθερόφρων
Θεόδουλος
πρὸς
ξίφος,
Τοιοῦτον
ὄντα
καὶ
τὸν
Ὕπατον
βλέπω,
Theodulus ensi, libero se animo offert,
similique cerno spiritu ad stantem Hypatium, [& Canon]
Canonis autem prædicti Acrostichis hæc est:
Νίκη Θεός σοι καὶ γήρας, Λεόντιε,
quam paulo pluribus litteris sic Latinam feceris:
Victoria & marces tibi Deus est, Leonti.
[7] Nomen Poetæ additur, Ioannis monachi, quem Damascenum fuisse nihil ambigimus; ejus qui cum S. Sophronio Patriarcha libros hymnosque sacros in Terra sancta pene amissos restituit novisque additis auxit: [auctore S. Io. Damasceno,] ideoque minus miramur quod strophis duabus tribusve amissis, pauciores illæ in Menæis excusis reperiantur, quam sint ipsius Acrostichidis litteræ. Præmittuntur Canoni ex more stichera seu Versiculi similares, quorum tertius testatur frequentia Sancti miracula, hoc modo: Τίς σε οὐ θαυμάσειε Λεόντιε; ὅτι ἔνοικον λαβὼν τῆς ἀληθείας πηγὴν, ποταμοὺς εὐεργεσίας ἀναβλύζεις τοῖς πιστοῖς· καὶ πᾶσι ἀναργύρως ἀνεπίφθονον προφέρεις τοῖς διψῶσι τὰ δωρήματα· εὐφραίνεις δὲ τοὺς μετέχοντας τοῖς ὕδασι τῆς χρηστότητος· ἱκέτευε τοῦ σωθῆναι τὰς ψύχας ἡμῶν. Quis te non admiretur, Leonti? [quia curationum gratia Sanctum laudat.] qui inhabitantem in te suscipiens fontem veritatis, flumina beneficentiæ effundis fidelibus: & citra invidiam atque gratis profers sitientibus omnibus done tua, fruentibus autem exhilaras aquis bonitatis. Deprecare, ut animæ nostræ salventur. Magis autem explicite gratiam curationum denotat Tractus ante Elogium, sic terminatus, ἴασιν τῶν νοσημάτων πιστοῖς παρέχεις διὰ τοῦτό σου τὴν μνήμην τιμῶμεν πόθῳ, σοφὲ Λεόντιε. Morborum medelam fidelibus præstas, ideoque memoriam tuam cupide honoramus, o sapiens Leonti.
[8] Non eadem elogii, inter sextam septimamque Oden recitandi, loco ipsorum quæ olim recitabantur Actorum, auctoritas est. Synaxariorum enim, [Tripolis Africæ unde irrepserit Synaxariis.] unde assumitur, usus recentior est, neque seculo X antiquior; ipsumque sive brevius, in eo quod Basilius Porphyrogenneta colligi jussit; sive aliud duplo prolixius, in Menæis excusis, immediate ex Actis est sumptum; sed utrumque est compendium recentioris quod dixi Encomii, cujus Auctori cum excidisset, ut Tripolim Africæ acciperet pro Tripoli in Phœnicia; transfusus hic error est in omnia Synaxaria: & sic in Basiliano dicitur Sanctus fuisse διατρίβων ἐν Τριπόλει τῆς Ἀφρικῆς; in Menæis vero ἐν Τριπόλει κατὰ τὴν Ἀφρυκὴν: licet Sanctus mox accusatus delatusque dicatur Adriano Phœniciæ Præsidi; unde oportuerat errorem animadvertisse.
[9] Quid quod, primis a Christo nato seculis, clarissima fuerit Tripolis Phœnices; obscura vero, aut plane etiam ignota, Tripolis Africæ, saltem sub hoc nomine? [Erat tum Tripoli hac clarior altera Tripolis Phœniciæ,] Ptolemæus certe ac Stephanus nullius in Africa Tripolis mentionem faciunt: eam recentiores alii Sabratam olim alii Oëam arbitrantur fuisse. Hac porro sententia ad missa, Sponte sua intelliguntur, alioquin inexpliçabilia, quæ in Actis græcis leguntur num. 2 de patria illorum, qui primi disciplinarum sublimiorum inventores fuerunt. Si enim horum patriam constituas Tripolim Africæ, eamque velis primam litteris ac scientiis excelluisse; [de qua tamen commodius intelliguntur Acta.] putasne futurum, qui opinioni tam peregrinæ assentiatur? Certe ab omnibus nunc passim illa Tripolis Barbariæ vocatur. Assentientur autem omnes, qui vel leviter antiqua delibarunt, si gloriam illam Phœniciæ tribuas, eamque artium ac litterarum inventricem primam appelles. Plinius lib. 5 cap. 12 diserte asserit, gentem Phœnicum in gloria magna esse, litterarum inventione, & siderum, navaliumque ac bellicarum artium. Atque hinc in ipso Actorum textu pro ἐν Ἀφρικῇ suppono ἐν Φοινίκῃ Τρίπολις, adjecta Annotatione. Unum invenio Baronium, qui in Martyrologio a nobis stet, ac Tripoli in Phœnicia martyrium subiisse Leontium asserat; quamvis nullam asserti sui rationem reddat uspiam in Notis.
[10] Hactenus de loco Martyrii contra Synaxariorum sententiam, quæ videri potest errore librarii inducta, aut confidentia interpolatoris adstructa fuisse. Cum enim tabulæ istæ plumbeæ; quas Cyrus quidam de S Leontio conscripsisse, & apud monumentum ejus deposuisse legitur, in ipso sepulcro videantur cum Sanctis Reliquiis conditæ fuisse; credibile est, diutule illic abditas, in lucem non fuisse protractas, nisi postquam nomen & fama Tripolis Africanæ inclaruit. [Unde error possit irrepsisse?] Unde fieri potuit, ut si in tabulis tantum legebatur Tripolis, interpolator aliquis e cerebro suo addiderit τὸ Africæ, tamquam de notiori tunc civitate. Si vero in tabulis expressum fuit Tripolis Phœnices; quidni longo temporis lapsu potest ita exesum fuisse plumbum, ut imperfecte repræsentaret commissam sibi scripturam, & librarius aliquis pro φοινίκη, legerit ἀφρίκη, ubi notior tunc erat Tripolis.
[11] Quid autem si scribentibus hæc Acta tenebras offuderit amphibolia nominis Africa, ex vulgata quidem notione Provinciam longe a Phœnice remotam significantis; [quid si ab Africanæ Legionis stativis apud Tripolim?] hic vero accipiendi pro Legione Africa, seu Africana, quæ in Phœnice stativa habens sub Tribuno Leontio haud procul Tripoli, nomen fecerit ipsi stativorum loco, sed transitorium; non autem perennaturum apud posteros, sicut perennavit nomen Italicæ in Hispania, prope Hispalim, relictum a Legione Italica, qualis sua etiam in Palæstina staviva habuit & inter alios Centurionem Cornelium, ex Actis Apostolorum notissimum. Sic Romæ per plura secula in regione trans Tibrim celebris fuit civitas Ravennacium, a Ravennatibus istic olim commoratis & multa ejusmodi alia locorum nomina possunt in exemplum adduci, atque credibile facere longe plura similem quandoque appellationem habuisse ad breve tempus, quæ vetus nomen resumpserint, ideoque sub temporario illo nuspiam inveniantur appellatæ: aut si inveniantur alicubi, offendunt lectorem velut supposititia.
[12] Quod attinet ad tempus Martyrii, tolerati cum sociis SS. Hypatio vel Hypato & Theodulo; [tempus martyrii] assumptus est Vespasianus (sub quo passus S. Leontius dicitur) anno LXIX ad imperium, & sequenti per filium Titum expugnavit Hierosolymam. Hic, cum Christianos non satis a Judæis distingueret, facile potuit persuaderi, ut potestatem aliquam Adriano, forsan a Judæis incitato, concederet contra Christianos, præsertim militiæ desertæ prætextu: nescitur tamen decretum aliquod contra eos edidisse Vespasianus, uti supponunt Acta, phrasibus quarti seculi adornata: quod sufficit hic animadvertisse. Est autem vita functus Vespasianus anno Christi LXXIX.
ENCOMIUM S. LEONTII MART.
Ex Ms. Medicæo Bibliothecæ Laurentianæ Florentiæ.
ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ
ΤΟΥ
ΑΓΙΟΥ
ΛΕΟΝΤΊΟΥ
Ex memoriis Cyri Commentariensis ab incerto Auctore scriptum.
& ex Mss. Vaticanis Latine redditum a G. Sirleto.
Leontius, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
Hypatus Tribunus, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
Theodulus, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
INTERP. SIRLETO
CAPUT PRIMUM.
Quæsitus ad mortem Sanctus quærentes hospitaliter habet,
seque manifestans convertit eos & baptizat.
[1] Βασιλεύοντος Οὐεσπασιανοῦ τῆς τῶν Ῥωμαίων ἀρχῆς, ἀνήρ τις τῆς συγκλήτου ὀνόματι Ἀδριανὸς, ὠμὸς καὶ ἀπεινὴς τῷ φρονήματι, καὶ πάσης κακοτέχνου μηχανῆς εὑρετὴς, ἀκούσας ὅτι εἰσί τινες Χριστιανοὶ λεγόμενοι, καὶ πάντας τοὺς θύοντας τοῖς θεοῖς ἀποστρέφονται, καὶ τούτους ἀτιμάζειν σπουδάζουσι, καὶ ἀποστῆναι τοὺς ἀνθρώπους τῆς τῶν θεῶν ὠκειώσεως ἐκ τῆς μαγικῆς αὐτῶν διδασκαλίας καὶ κολακείας πείθουσι, καὶ λέγουσι μὴ εἶναι θεοὺς, ἀλλ᾽ ἕνα Θεὸν· θυμῷ κρατηθεὶς, προσελθὼν τῷ Βασιλεῖ, ἠξίωσεν δοθῆναι αὐτῷ τὴν κατ᾽ αὐτῶν ἐξουσίαν. Ὁ δὲ Βασιλεὺς παρευθὺς τὴν πᾶσαν ἐξουσίαν ἔδωκεν τῷ Ἀδριανῷ, ἐντειχάμενος αὐτῷ, ὅτι πάντας τοὺς τέλοντας πεισθῆναι τῷ δόγματί μου καὶ προσκυνῆσαι τοῖς θεοῖς ἡμῶν, τιμῆς μεγάλης ἀξιώσας ἀπόστειλόν μοι· τοὺς δὲ ἀντιλέστοντας βασάνοις δεινοτάτοις ὑποβαλὼν, τῷ θανάτῳ παραδίδον.
[2] Ἐξελθόντι οὖν τῷ Ἀδριανῷ τῆς μεγαλοπόλεως Ῥώμης ἐγνωρίσθη αὐτῷ ὑπό τινων λεγόντων, ὅτι ἐν τῇ Τριπολιτῶν πόλει ἐστὶ τίς ἀνὴρ στρατιώτης, ὀνόματι Λεόντιος, καὶ ἀθετεῖ τοὺς θεοὺς, καὶ τοὺς θύοντας αὐτοῖς ἀποστρέφει τῆς τούτων θεραπείας ἔχεσθαι καὶ τὸ νωάτριον ἡμῶν καταλύει θεσμόν. Ἀκούσας δὲ ὁ Ἀδριανὸς περὶ αὐτοῦ, περιχαρὴς ἐγένετο, καὶ προέπεμψεν πλῆθος στρατιωτῶν, ὅπως συσχεθῆ ὁ Λεόντιος τοιαῦτα δρῶν. Ἐν δὲ τῷ φθᾶσαι αὐτοὺς τὸν τόπον τῆς πόλεως, ὁ Τριβοῦνος τοῦ αὐτοῦ ἀριθμοῦ, -Ὕπατος αὐτῷ ὄνομα· καὶ αὐτὸς φίλος ὢν τῆς δαιμονικῆς λατρείας, καὶ ἀνακείμενος τοῖς εἰδώλοις, ἀφνοτάτῳ πυρετῷ συσχεθεὶς, ὅλος ἐφλέγετο· ἔλεγε δὲ ὑπ᾽ αὐτὸν στρατιώταις τοῖς, Μὰ τὴν τῶν μεγάλων θεῶν εὐμένειαν, οἶδα πόθεν τὸ καῖον τοῦτο συνέβη μοι· οἱ θεοὶ ἠγανάκτησαν κατ᾽ ἐμοῦ· μέλλων γὰρ ἔρχεσθαι ἐνταῦθα, θυσίαν αὐτοῖς οὐ προσήγαγον τὴν συνήθη. Ὁρῶντες οὖν οἱ στρατιῶται πάντες τὸν Ὕπατον οὕτως κατακαιόμενον ἐπὶ τρεῖς ἡμέρας, καὶ μηδενὸς μεταλαμβάνοντα, ἀλλὰ πλέον ὑπὸ τπν πυρετῶν ἐξαπτόμενον, ἐν θλίψει πολλῇ ὑπῆρχον.
[3] Τῇ δὲ νυκτὶ ἐκείνῃ Ἄγγελος Κυρίου ἐφάνη αὐτῷ λέγων, Ὕπατε, εἰ θέλης ὑγιὴς γενέσθαι, συνελθόντων σοι τῶν στρατιωτῶν, κράζον τριτον, Ὁ Θεὸς τοῦ ἁγίου Λεοντίου βοηθῆ μοι, καὶ εὐθέως σωθήση. Ἔν ἐκστάσει δὲ γενόμενος ὁ Ὕπατος, καὶ ἀνανήψας, εἶδεν τὸν Ἄγγελον, ὡσεὶ λευχήμονα νεανίσκον, καὶ τὴν μορφὴν τῆς ὄψεως αὐτοῦ φοβερὰν, εἶτα λέγει αὐτῷ· Ἐγὼ ἀπεστάλην ἅμα τούτοις τοῖς στρατιώταις, ὅπως συλλαβὼν τὸν Λεόντιον, φυλάξω ἕως τῆς ἐπανόδου Ἀδριανοῦ τοῦ Ἡγεμῶνος· καὶ σὺ λέγεις μοι ὅτι κράζον, Ὁ Θεὸς τοῦ ἁγίου Λεοντίου βοήθη μοι, καὶ σωθήση; Ἔν δὲ τῷ διαλέγεσθαι αὐτὸν τῷ Ἀγγέλῳ, ἀφανὴς ἐγένετε ἀπ᾽ αὐτοῦ, καὶ θάμβος ἐκράτη τὸν Ὕπατον. Φωνήσας δὲ τοὺς στρατιῶτας, ἔτι κείμενος ἐν τῷ κλινιδίῳ, λέγει αὐτοῖς· Ἄκούσατε ἀδελφοὶ· ἐν τῷ πρώτῳ μου ὕπνῳ ἔρχεταί τις ἀνὴρ λαμπρὸς, καὶ λέγει μοι, Ὑπατε, εἰ θέλης ὑγιὴς γενέσθαι, κράζον τρίτον, Ὁ Θεὸς τοῦ ἁγίου Λεοντίου βοήθησόν μοι, καὶ ἀφανὴς ἐγένετο ἀπ᾽ ἐμοῦ. Ἐν δὲ τῷ διαλέγεσθαι αὐτὸν, Θεόδουλός τις, ἀνὴρ ἐκ τῶν στρατιωτῶν, ἀκούσας, παρεκάθητο τῷ Τριβούνῳ αὐτοῦ Ὑπάτῳ, ἐν νῷ ἕχων τὰ λεχθέντα αὐτῷ ὑπ᾽ αὐτοῦ· φθάσαντος δὲ τοῦ καιροῦ τοῦ πότου αὐτῶν, ἐκάλουν καὶ τὸν Θεόδουλον οἱ στρατιῶται, λέγοντες αὐτῷ, Ἔλθε καὶ συναπόλαυσον ἡμῖν, ἀδελφὲ, ὡς ἀεὶ· ἦν γὰρ καὶ αὐτὸς ὁ Θεόδουλος τῶν πρώτων ἑλλήνων, παῤ ὅν ἄλλος οὐκ ἦν τοιοῦτος. Ὡς δὲ ἀπεσώβησεν πάντας μὴ θέλων γεύσασθαί τινος, ἀνέστη, καὶ ἔθηκεν ἑαυτὸν, καὶ ἐκοιμήθη χαμαὶ, πολυνήστης ὤν. Διυπνισθεὶς οὖν λέγει τοῖς συστρατιώταις αυτοῦ, Τῇ αὕριον ἡμέρᾳ Ἄδριανὸς ὁ Ἡγεμὼν ἔρχεται, καὶ ὁ Λεόντιος οὐ συνελήφθη· ἀλλ᾽ εἰ δοκεῖ παντὶ τῷ πλήθει ὑμῶν, λαβὼν ἐγὼ τὸν Τριβοῦνον Ὕπατον, καὶ ἐλθὼν ἐν τῇ πόλει, ἐπιζητήσω ὁποῖος ἐστὶν ὁ Λεόντιος, καὶ τοῦτον κρατήσαντες ἀσφαλισόμεθα παρὰ τοῖς Κεντυρίοσιν, ἕως τῆς ἐπανόδου τοῦ Ἡγεμόνος Ἀδριανοῦ· ῆν γὰρ καὶ ὁ Ὕπατος ἀπὸ τῆς ὁπτασίας ἐκείνης ἐν ὀλίγῳ ὑγιὴς γενόμενος ἀπὸ τοῦ πυρετοῦ.
[4] Καὶ φτασάντων αὐτῶν τὸ ἄκρον τῆς πόλεως, ἰδοὺ καὶ ὁ Λεόντιος ὑπήντησεν αὐτοῖς λέγων· Χαίρετε ἐν Κυρίω, ἀδελφοί, Ἀκούσαντες δὲ γἀρ αὐτοῦ οἱ δύο στρατιῶται, Ὕπατος καὶ Θεόδουλος, εἶπον αὐτῷ· Χαῖροις καὶ αὐτὸς, ὦ ἑταῖρε. Καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Λεόντιος, Ἀδελφοὶ, τίνα ζητοῦντες τήνδε τὴν χῶραν ἐφθάσατε; Οἱ δὲ στρατιῶται εἶπον αὐτῷ· Ἀνήρ τις Λεόντιος, σοφὸς ἐν λόγῳ καὶ ἔργοις πιστὸς, ἐμηνύθη τῷ αὐτοκράτορι Οὐεσπασιανῷ, ὅτι ἐνθάδε οἰκεῖ, καὶ τούτῳ συνόμιλοι ἀξιοῦμεν γενέσθαι, ὡς προπεμφθέντες· μέλλει γὰρ ἐν ταύταις ταῖς ἡμέραις καὶ Ἀδριανὸς ὁ Ἡγεμὼν φθάνειν τὰ ἐνταῦθα, ὅπως καὶ αὐτὸς θεάσηται αὐτὸν, καὶ τιμῆς ἀξιώσει μεγάλης, ὡς φίλον ὄντα τῶν θεῶν, καὶ ἀπαγάγει αὐτὸν πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα· πᾶς γὰρ ἡ σύγκλητος Ῥωμαιων ἐπιθυμεῖ θεάσασθαι αὐτὸν ἀκούσασα αὐτοῦ τὰ κατορθώματα, ἅ εἰς τοὺς θεοὺς ἐπιτελεῖ, καὶ ὄτι στρατιώτης ἐστι, καὶ τῶν πρώτων τῆς Τριπολιτῶν, πόλεως. Ἀκούσας δὲ ὁ Λεόντιος εἶπεν· Ὡς ὁρῶ ξένοι τῆς χώρας ταύτης ὑπάρχεσθε. Ἔλθετε οὖν σὺν ἐμοὶ, καὶ ἀναπαύεσθε, κἀγὼ ὑμῖν ὑποδείξω Λεόντιον, ὅν λέγετε ὑμεῖς φίλον τῶν θεῶν· ἐκεῖνος γὰρ οὐκ ἔστι φίλος τῶν θεῶν, ὧν ὑμεῖς σέβεσθε, ἀλλὰ Χριστιανός ἐστιν καὶ πιστεύει εἰς τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν. Οἱ δὲ ἀκούσαντες τοὺς λόγους αὐτοῦ, ἔλεγον πρὸς ἑαυτοὺς, Τίς ἐστιν οὗτος, ὅς λέγει Λεόντιον Χριστιανὸν εἶναι; ἄρα τῆς συγγενείας αὐτοῦ ἐστιν; Εἶτα λέγει ὁ Θεόδουλος· Τί τὸ ὄνομά σου; Καὶ ὁ Λεόντιος λέγει αὐτῷ· Τὸ ὄνομα τὸ ἐμὸν θεόγραφόν ἐστιν· γέγραπται γὰρ ἐν ταῖς θεοπνεύστοις γραφαῖς, ἐπὶ ἀσπῖδα καὶ βασιλίσκον επιβήση, καὶ καταπατήσεις λέοντα καὶ δράκοντα· δεῖ με οὖν καταπατῆσαι λέοντα καὶ δράκοντα· λέοντα τὸν ἀόρατον ἐχθρὸν, καὶ δράκοντα τὸν ἡγεμόνα καὶ τοὺς συμβούλους αὐτοῦ. Ἀκούσας δὲ Ὕπατος ὁ Τριβοῦνος, εἶπεν τῷ Θεοδούλῳ, Τίς ἐστιν οὗτος, ὅτι λέγει, δεῖ με καταπατῆσαι λέοντα καὶ δράκοντα, καὶ τοὺς συμβούλους τοῦ Ἡγεμῶνος. Ἀμηχανία οὖν καὶ ἔκστασις περιεῖχεν αὐτοὺς, καὶ οὐκ ἔθελον τὴν ἑαυτῶν γνώμην φανερῶσαι τῷ ἀνδρὶ, διὰ τὸ εἰπεῖν αὐτὸν αὐτοῖς, Ἔλθετε πρός με, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς· καὶ πάλιν τὴν ἀπήνειαν τοῦ Ἡγεμῶνος δεδειῶτες, ὅμως τὴν ἐπὶ τῆς οἰκίας τοῦ ἀνδρὸς πορίαν ἐποιοῦντο.
[5] Εἶτα λέγουσιν αὐτῷ· Ιδοὺ, ἀνὴρ καλὲ, ἐν τῷ δώματί σου ἐφθάσαμεν, καὶ πάντων τῶν σῶν ἀπολαύσομεν· σπεῦσον οὖν μηνῦσαι ἡμῖν τὸν Λεόντιον, ἵνα καὶ τιμῆς μεγίστης ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ Ἀδριανοῦ τοῦ Ἡγεμῶνος ἀξιωθήσῃ, καὶ πάμφιλος γενήσηται τῶν ἐν τῷ παλατίῳ κρατούντων. Ταῦτα αὐτῶν εἰπόντων, λέγει αὐτοῖς ὁ Μάρτυς τοῦ Χριστοῦ, Ἐγώ εἰμι Λεόντιος, ὅν ζητεῖτε· ἐγώ εἰμι ὁ στρατιῶτης τοῦ Χριστοῦ· ἐγώ εἰμι ὅν Ἀδριανὸς διώκει δι᾽ ὑμῶν. Οἱ δὲ ἀκούσαντες παρ᾽ αὐτοῦ τὸ, Ἐγώ εἰμι, πεσόντες ἐπὶ πρόσωπον, ἤρξαντο κράζειν, Δοῦλε τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, συγχώρησον ἡμῖν τὴν ἁμαρτία ταύτην· σπεῦσον δυσωπῆσαι τὸν Θεόν σου, ὅπως ἐξέληται ἡμᾶς ἐκ τοῦ μύσους τῶν εἰδώλων, καὶ ῥύσεται ἡμᾶς ἐκ τοῦ ἀνημέρου θηρὸς Ἀδριανοῦ· ἡμεῖς γὰρ Χριστιανοί ἐσμεν. Καὶ εἰπόντων αὐτῶν ταῦτα, ἔῤριψεν ἑαυτὸν ἐπὶ τὸ ἔδαφος ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ Λεόντιος, κλαίων καὶ λέγων, Κύριε ὁ Θεὸς, ὁ θέλων πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι, καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν, ὁ δοὺς ἡμῖν ὑποδείγματα σωτηρίας· ἔπιδε ἐφ᾽ ἡμᾶς τῇ ὥρᾳ ταύτῃ, ὅ τοὺς κατ᾽ ἐμοῦ ποιήσας, ἵνα σώσῃς με τὸ ἀπολωλὸς πρόβατον, καὶ τούτους μετ᾽ ἐμοῦ φώτισον τῷ φωτὶ τοῦ ἐλέους σου, καὶ πήγασον αὐτοῖς τὴν χάριν τοῦ ἁγίου σου Πνεύματος, καὶ δεῖξον εἰς αὐτοὺς καθαρὰν καρδίαν, καὶ σφράγισον αὐτοὺς τῇ σφραγίδι σου, καὶ ἀνάδειξον αὐτοὺς στρατιῶτας ἀηττήτους κατὰ τοῦ ἐχθροῦ, δύναμιν καὶ ὅπλα παρέχων αὐτοῖς τῇ εὐσπλαγχνίᾳ σου, ἀσπῖδα καὶ δόρυ τῇ σοφίᾳ σου· ὁ ταφὴν τριήμερον κατεδεξάμενος, ὁ πατήσας τὴν κεφαλὴν τοῦ κακούργου δράκοντος, δὸς τὸν Ὕπατον τοῦτον καὶ Θεόδουλον πατῆσαι τὴν κεφαλὴν τοῦ κακοτέχνου Ἡγεμῶνος Ἀδριανοῦ, καὶ ἐνίσχυσον αὐτοὺς ἐν τῇ χάριτι τῆς σῆς ἰσχύος· σὺ γὰρ τοὺς ἀπεγνωσμένους καλεῖς πρὸς ἐπίγνωσιν σὺ τοὺς πλανηθέντας ἀνακαλεῖς τῇ εὐσπλαγχνίᾳ σου· ὁ τῶν καρδιῶν γνώστης, καὶ πάσης ἀνθρωπίνης φύσεως δημιουργὸς, δέξαι μου τὴν ἱκεσίαν τοῦ ἁμαρτωλοῦ, δεῖξον καὶ τούτοις ὅτι σὺ εἶ ὁ Θεὸς καὶ ουχ ἕτερος, δεῖξον τοῖς πιστεύουσιν τοῖς ἀναισθήτοις θεοῖς ὅτι εἰσὶ μάταιοι, καὶ φώτισον τοὺς ἐν ἀγνοίᾳ ὄντας ἀνθρώπους τῇ σῇ επιγνώσει. Ναὶ, ὁ Θεος, ὁ Σωτήρ μου, ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία, καὶ ἡ δύναμις, καὶ ἡ δόξα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ὑοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, νῦν, καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
[6] Καὶ εἰπόντος αὐτοῦ τὸ Ἀμήν, κατῆλθεν νεφέλη ὕδατος ἐπὶ Θεόδουλον καὶ Ὕπατον, καὶ ἐφώτισεν αὐτούς. Ἰδὼν δὲ ὁ ἅγιος Λεόντιος τὸ γεγονὸς, ἔκραξεν φωνῇ μεγάλῃ λέγων, Δόξα σοι, ὁ Θεός μου, ὁ μὴ ἀποβαλλόμενος τὰς προθέσεις τῶν ζητούντων σε· καὶ ἠμφίασεν αὐτοὺς στολὰς λευκὰς, καὶ κηροὺς ἔμπροσθεν αὐτῶν ἐποίησεν φέρεσθαι. Ἰδόντες οὖν τινες Ἑλλήνων, ὅτι τοιοῦτον θαῦμα γέγονεν διὰ Λεοντίου· ἤρξαντο θρῦλλον ποιεῖν ἐν τῇ πόλει, κράζοντες οὕτως, οἱ τοὺς θεοὺς αὐτῶν ἀθετοῦντες, ὀλεθρίῳ πυρὶ ἀπωλέσθωσαν, καὶ ἦν οὐ μικρὸς θόρυβος ἐν τῇ πόλει.
[1] [Ad capiendum sanctum directus Adrianus a Vespasiano,] Quo tempore Vespasianus Romanorum Imperium tenebat, vir quidam ordinis Senatorii, Adrianus nomine, crudelis, & animo valde immanis, omniumque pessimarum artium inventor, cum audivisset quosdam Christianos esse ab omnibus illis abhorrentes, qui diis ipsis sacrificia offerunt, deosque ipsos despicientes, & alios homines magicis artibus ac disciplinis & adulationibus a deorum familiaritate removentes; quippe qui dicerent, non esse deos, sed unum tantum Deum: furore percitus Imperatorem adiit, & ab eo petiit, ut sibi contra homines Christianos potestatem daret. Imperator vero statim omnem potestatem Adriano contulit, eique mandavit, ut quicumque ejus edicto parere, & diis sacra facere vellent, honore magno donati ad eum mitterentur; qui vero nollent, [præmittit Tripolim Tribunum cum militibus:] cruciatibus gravissimis subjecti morti addicerentur.
[2] Cum igitur Adrianus ex magna Roma discessisset, significatum ei fuit a quibusdam, in urbe Tripoli esse militem quemdam, a Leontium nomine, qui deos ipsos reprobaret, & eos qui sacra illis facerent ab eorum cultu auerteret, & patrias leges dissolveret. Cum hæc Adrianus de Leontio audivisset, hilaritate non mediocri affectus est, & b militum cohortes præmisit, ut Leontius, qui talia faceret, comprehenderetur. Cum vero prope urbem venissent, eorum Tribunus Hypatius nomine, qui & ipse dæmonum superstitioni & idolis addictus erat, repente febre totus correptus est, & militibus suis dicebat: Ita mihi dii propitii sint, ut ego scio, unde nam hoc malum in me profectum sit. Dii adversus me indignati sunt; cum enim huc profecturus essem, congruentem victimam illis non obtuli. Milites igitur cum Tribunum suum ita febri æstuantem per tres dies, neque cibum aliquem sumentem, sed magis magisque febri laborantem viderent, multis angustiis premebantur.
[3] Nocte autem illa Angelus Domini apparuit ei, dicens: Tribune, si vis sanus fieri una cum militibus, [qui febri curreptus:] qui tecum sunt, ter clames: Tu, qui S. Leontii Deus es, mihi, quæso, auxilium feras. Si hoc dixeris, statim sanus fies. Cum Tribunus in talem mentis excessum venisset, & sobrius esset; vidit Angelum, ut adolescentem aliquem, candida veste indutum, & aspectus speciem quamdam terribilem præseferentem. Tum ille; Ego, inquit, missus sum una cum his militibus, ut Leontium comprehendam, [jussusque ab Angelo Deum S. Leontii invocare] & servem usque ad reditum Adriani Ducis, & tu mihi dicis, ut clamen; Deus S. Leontii, auxilium mihi afferas, ut saluus sim. Cum hæc Angelo diceret, ille ab ipso evanuit, & stupor Tribunum corripuit; qui cum adhuc jaceret lectulo, & febre vehementi teneretur, militibus ad se accersitis sic ait: Audite fratres c Cum primum somnum cœpissem, vir quidam illustris ad me venit, & dixit: Si vis sanus fieri, ter clames: Deus S. Leontii, [rem indicat Sociis, mirante præ ceteris uno:] opem mihi afferas: & his dictis, evanuit. Cum hæc Tribunus dixisset, Theodulus quidam miles plus ceteris obstupuit, & quæsivit a Tribuno, an ejus, quem dicebat, vestis alba & aspectus terribilis fuisset; idque ita se habere didicit. Postridie vero mane Theodulus ipse assidebat Tribuno, quæ audiverat in mente habens. Cum autem & compotationis tempus venisset, Theodulum milites vocarunt; ut una cum ipsis, quemadmodum semper consueverat, se oblectaret; erat enim Theodulus ipse inter Græcos homines maxime illustris. Ille ad compotationem invitatus, [cum quo jam sanus] omnes cibos rejecit, neque quidquam gustare voluit; sed humi jacens diutius jejunus permansit, ac tandem somnum cœpit. Experrectus autem commilitonibus suis; Adrianus, inquit, Præses crastino die veniet, & Leontius captus non est? Sed si placet omnibus vobis, mecum habens Tribunum ad urbem proficiscar, & quæram, quisnam sit iste Leontius; quem postquam comprehenderimus, caute servari jubebimus, quoad Adrianus præses venerit. Erat autem Tribunus sanus jam factus, & a febre liberatus, cum visioni illi obedivisset.
[4] Postquam igitur illi ad summum urbis verticem venerunt, [occurit Leontio;] ecce Leontius ipse illis occurrit, quibus ait: Saluete in Domino, fratres. Id cum audissent duo illi milites Tribunus, & Theodulus; Salve, inquiunt: & tu amice. Tum Leontius dixit: Quidnam, fratres, quærentes huc venistis? Tunc milites; Virum, inquiunt, quemdam, Leontium nomine, doctum & probatum, Imperatori Vespasiano hoc loco habitare significatum fuit: hunc igitur nos convenire cupimus, ut jussi sumus. His enim diebus Adrianus Præses huc venturus est, ut & ipse Leontium videat, eumque ut deorum amantem honore maximo prosequatur, atque ad Imperatorem ducat; totus enim Romanorum Senatus illum videre cupit, cum ejus præclara facta & in deos observantiam audiverit, præsertim cum sit unus e Principibus viris, qui sunt in urbe Tripoli. Cum hæc audisset Leontius; Ut video, inquit, peregrini estis, & hujus regionis ignari. Venite igitur, & mecum una requiescite: ego vobis Leontium illum monstrabo, quem vos deorum amicum esse dicitis. Ille vero non est iis diis amicus, quos vos colitis, sed scio ego Christianum illum esse, & Domini Iesu Christi fidem tenere. His auditis, illi secum dicebant. Quisnam iste est, [Hic eos invitat ad suas ædes:] qui dicit, Leontium Christianum esse? Num aliquis ex ejus cognatione est? Itaque Theodulus; Quodnam, inquit, est nomen tuum? Tum Leontius: De nominis mei significatione in litteris divinis scriptum est his verbis: Super aspidem, & basiliscum ambulabis, & conculcabis leonem & draconem. [Psal. 90] Oportet igitur a me conculcari leonem & draconem: leonem, inquam, hostem illum, qui corporeis oculis non cernitur; & draconem, hoc est Præsidem ipsum, & ejus consiliarium. Tum Tribunus ad Theodulum conversus; Et quisnam, inquit, iste est, qui dicit, Oportet a me conculcari leonem & draconem, & Præsidis consiliarios: Dubitatione igitur detenti ambigebant quidnam facturi essent. Eo enim quod tam benigne invitati erant, remorabantur ne pravum consilium suum viro illi aperirent. Veruntamen cum Adriani sævitiam perspectam haberent, & eam formidarent, neque vellent re infecta reverti; iter ad Leontii domum, amicitiam simulantes, una fecerunt.
[5] [& semet prodit:] Deinde, En, inquiunt, vir optime, domum tuam pervenimus, & rebus tuis omnibus fruimur. Festina igitur nobis Leontium ostendere, ut cum venerit Adrianus Præses, honore maximo dignus habeatur, & Imperatorum amicissimus in eorum palatio versetur. d Hæc cum illi dixissent, tum Christi Martyr; Ego, inquit, sum Leontius ille, quem vos quæritis; ego sum ille Christi miles; ego sum, quem Adrianus per vos insequitur. Illi cum audivissent quod dixit, Ego sum; in faciem prostrati clamare cœperunt: serve Dei altissimi, remitte nobis hoc peccatum, festina Deum tuum placare, ut nos ab idolorum fœditate, & ab illa immani fera Adriano eripiat; & nos enim Christiani sumus. Hæc cum illi dixissent, sanctus Dei servus Leontius in terram se dejecit, flens & dicens: Domine Deus, qui vis omnes homines salvos fieri, & ad agnitionem veritatis pervenire, qui dedisti nobis salutis pignora, respice nos, quæso, in hac hora; qui fecisti, ut qui contra me venerant, pro me essent, me ovem illam perditam serves oro, & istos mecum una illumines misericordiæ tuæ luminibus, quibus & sancti Spiritus tui gratiam effundas, & cor purum crees, tuoque signo notatos, invictos milites contra hostem diabolum efficias, potentiam & arma illis præbens, propter viscera misericordiæ tuæ. Pro scuto & hasta sit illis sapientia tua Tu, qui tribus diebus in sepulcro esse voluisti, qui malefici draconis caput conculcasti, da, quæso, ut Tribunus hic & Theodulus conterant caput malitiosi draconis Præsidis Adriani, [& pro eisque inde conversis ad fidem orat,] tuique roboris gratia illos confirmes. Tu enim desperatos ad cognitionem & spem invitas; tu errantes misericordia tua in viam revocas; quippe qui cordis arcana cognoscis, & universæ humanæ naturæ creator es. Accipe, quæso, preces peccatoris Leontii: ostende & his, præter te non alium Deum esse: fac, ut qui diis inanimatis & mutis fidem habent, illos vanos & inanes esse cognoscant; & tuæ cognitionis lumine illustra eos, qui veritatem non cognoscunt. Ita, quæso, facias, Deus Salvator noster, quoniam tuum est regnum, potentia, & gloria, Patris, & Filii, & Spiritus sancti, nunc, & semper, & in secula seculorum. Amen.
[6] [ac ipsos baptizat.] Cum dixisset, Amen, descendit nubes aquæ in Theodulum & Tribunum, eosque illuminavit e. Quod cum S. Leontius factum vidisset, voce magna clamans; Gloria, inquit, tibi sit, Deus meus, qui voluntatem quærentium te non aspernaris. Tum illos albis vestibus induit, & cereos accensos ante ipsos ferri jussit. Cum vero quidam ex Græcorum numero rem tam f miram per Leontium factam vidissent, cœperunt per urbem tumultuari, & ita clamare: Pernicioso igne comburantur illi, qui deos nostros reprobant. Itaque non mediocri tumultu civitas illa perturbata erat.
ANNOTATA D. P.
a In Mss. Synaxario & Menæis sic incipit Elogium. Οὗτος τὴν γέννησιν ἔσχεν ἐξ Ἑλλάδος· μεγέθει δὲ σώματος συνανξηθεῖσαν ἔχων ἀλκὴν καὶ ῥώμην, τοῖς στρατιωτικοῖς καταλόγοις ἐτάχτη· ἐν δὲ τῷ πολεμεῖν καὶ ἐν τοῖς ἐναντίοις ἐμπλέκεσθαι Ἀνδρεῖος, καὶ ωολλάκις τρόπαια στήσας, δόξας δὲ καὶ σύνεσιν ἔχειν καὶ λογισμὸν ἔμφρονα, τῇ στρατηγικῇ στολῇ καὶ τοῖς παρασήμοις κατεκοσμήθη. Διατριβὼν δὲ ἐν Τριπόλει . . . ταῖς βασιλικαῖς σιτήσεσι καὶ φιλόφροσύναις ἐδεξιοῦτο τοὺς πένητας, καὶ γνησέως εἰλικρινῶς ἐλάτρευε τῷ Θεῷ. Hic ex Græcia natales habens, magnitudini corporis pares habebat vires & rebus; relatusque inter ordines militares, sæpe cum hostibus generose congressus, de illis victoriam reportavit ac trophæa statuit. Cum autem & prudentia & consiliis excellere videretur; Dux belli creatus, cultum & insignia bellica Duci convenientia accepit. In Tripoli autem … degens, Regia annona pauperum inopiam sublevabat: omnesque pauperes singulari venevolentia complexus fovebat, Deoque sincere serviebat. Quæ ex Encomio mox dando sumpta fuisse apparebit; simulque judicium nostrum, de fonte elogiorum in Synaxariis descriptorum, confirmabitur.
b Eadem Menæa Ἀποστέλλει πρὸς αὐτὸν Ὑπατίον Τριβοῦνον, μεθ᾽ ἑτέρων δυὸ στρατιωτῶν, ὧν ὁ ἕτερος Θεόδουλος ἐκαλεῖτο. Misit ad ipsum Hypatium Tribunum, cum duobus aliis militibus, quorum unus Theodulus nominabatur, & sic etiam in Ms. Medicæo Ὕπάτιος, & in Martyrologio Romano Hypatius scribitur; Ὕπατον tamen constanter habent Græca Vaticana, & Synaxarium Rasilianum.
c In Græco erat Ἀνθύπατε quod esset Proconsul. Correxi ergo Ὕπατε, ut sit nomen proprium, sicut ante & postea.
d Verterat Sirletus in secunda persona, Habearis, & Verseris: sed Græcus textus non erat mutandus, utpote captæ simulationi conformis; necdum enim indicarant, Leontium a se ad judicium quæri.
e Illuminavit, id est, Baptizavit: qualis autem fuerit sic collatus baptismus, disputent Scholastici; suffecisse eum ipsis, ad significandam eamdem quæ per ordinarium baptismum conferendæ erat gratiam, judicavit Leontius, secundum hunc Auctorem.
f Ad verbum. Tantum miraculum, & sic vertit Sirletus: sed ambiguam vocis Miraculi significationem, judicavi tollendam; ut intelligi possit, Gentiles illos fuisse commotos illa Neophytorum deductione per urbem in albis & cum cereis; non autem miraculo nubis, descendentis ad preces Leontii; quod ipsa in domo Sancti factum oportet, alio nullo præsente.
CAPUT II.
[7] ΜΕτὰ ἡμέρας δύο ἐπέστη ὁ Ἀδριανὸς, καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ πάντες· καὶ στὰς πρὸ τῶν πυλῶν τῆς πόλεως εἶπεν, Τίς ἡ ταραχὴ τῆς κραυγῶς, τὶ καταβοῶσιν οἱ δήμιοι; Οἱ δὲ πρῶτοι τῆς πόλεως εἶπον αὐτῷ· Ἀνήρ τις, ὄνομα Λεόντιος, Χριστιανὸς λεγόμενος, παντας ἀποσοβεῖ ἀπὸ τῶν θεὸν ἡμῶν, μαγείαις τισὶν ἐξαπατῶν τοῦς ἀνθρώπους, καὶ μεγαλύνων τὸν ὑπὸ ἀνθρώπων σταυρωθέντα, ὃν Πιλάτος ἤτασεν καὶ ἐφραγέλλωσεν, καὶ οἱ Ἰουδαῖοι ἐῤῥάπισαν· ἀλλὰ καὶ τοὺς στρατιῶτας τοῦ Βασιλέως ἡμῶν διὰ τῆς μαγείας αὐτοῦ ἐπλάνησεν, καὶ πρὸς τὸν Γαλιλαῖον εἴλκυσεν, καὶ τούτους λευχήμονας ἔχει, ἴδε τρεῖς ἡμέραι εἰσὶν, καὶ τοὺς μεγίστους θεοὺς ἡμῶν ἀθετεῖ. Ὁ δὲ ἡγεμὼν θυμοῦ πλησθεὶς κελεύει, τοῖς ἑπομένοις αὐτῷ στρατιώταις λέγων, Συσχόντες τοὺς τρεῖς τούτους ἐν ἀσφαλείᾳ ποιήσατε, ὅπως ἄξω αὐτοὺς πρὸ βήματος. Οἱ δὲ στρατιῶται τὸ κελευσθὲν ποιήσαντες, καὶ κρατήσαντες αὐτοὺς, ἀπέθεντο ἐν τῇ φυλακῇ. Δι᾽ ὅλης δὲ τῆς ἤμέρας οὐκ ἐπαύετο ὁ ἅγιος Λεόντιος ἐκδιδάσκων αὐτοὺς τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ, καὶ λέγων αὐτοῖς, Ἀδελφοὶ, μικρὰ ἡ βάσανος καὶ πρόσκαιρος, μεγάλη δὲ ἠ χαρὰ καὶ αἰώνιος καὶ ἡ δορυφορία, ἐκεῖ τὴν ἄνεσιν εὑρίσκωμεν. Καταλαβούσης δὲ τῆς νυκτὸς, ἤρξατο ψάλλειν οὕτως, Ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ, πάντα ὅσα ἐθέλησεν ἐποίησεν· καὶ πάλιν, Ὁ Θεὸς ὁ περιζωννύων με δύναμιν, καὶ ἔθετο ἄμωμον τὴν ὁδὸν ἡμῶν.
[8] Πρωΐας δὲ γενομένης ὁ Ἡγεμὼν, προκαθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος, ἐκέλευσεν ἀχθῆναι αὐτῷ τὸν Λεόντιον, καὶ τοὺς δύο στρατιῶτας. Ἀχθέντων δὲ αὐτῶν ἐπὶ τοῦ βήματος, ὁ Ἄρχων εἶπεν· Σὺ εἶ Λεόντιος; Καὶ ὁ Μάρτυρ, Ἐγὼ εἰμι. Καὶ ὁ Ἡγεμὼν εἶπεν, Ποίας τύχης ὑπάρχεις φημὶ καὶ πῶς ἐσύλησας διὰ τῆς κακοτέχνου σου μαγείας τοὺς στρατιῶτας τοῦ Βασιλέως, παρ᾽ αὐτῷ ἀεὶ φοιτευοοντας, καὶ ἐποίησας αὐτοὺς πιστεῦσαι τῷ λεγομένῳ παρά σοι Θεῷ; Λεόντιος εἶπεν· Ἐγὼ φωτὸς υἱός εἰμι, τοῦ ἀληθινοῦ, τοῦ φωτίζοντος πάντα ἄνθρωπον ἐρχομενον εἰς τὸν κόσμον, καὶ πᾶς ὁ ἐρχόμενος εἰς τὸ φῶς, οὺ προσκόπτει. Ἔγνω γοῦν καὶ Ὑπατος καὶ Θεόδουλος, τί ἐστιν ἡ ἀρχὴ τοῦ φωτὸς, καὶ τὸ πλήρωμα, ὅς ἐστιν Χριστὸς· καὶ κατέλειπον τοὺς θεούς σου, τοὺς ὑπὸ ξύλων καὶ λίθων εἰργασμένους καὶ ὀστέων, οἵ τινες συντριβονται. Ἀκεύσας δὲ ὁ Ἡγεμὼν τοῦ Λεοντίου, λαλοῦντος ταῦτα παῤῥησίᾳ, ἐμμανὴς ἐγένετο, καί φησιν, Ἐστῶτα τοῦτον τὸν ἀνόσιον βάκλοις συντρίψατε. Τυπτόμενος δὲ ὁ Λεόντιος, εἶχεν τὸ ὄμμα εἰς οὐρανὸν· εἶπεν δε τῷ Ἀδριανῷ· Σὺ νομίζεις βάσανον ἐπάγειν μοι, ἑαυτὸν βασανίζεις. Ἰδὼν δὲ αὐτὸν ὁ Ἀδριανὸς βασανιζόμενον καὶ ἄτρεπτον ὄντα ἐν τῇ ὁμολογίᾳ, ἐκέλευσεν ἀπαχθῆναι αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῇ.
[9] Εἶπεν δὲ τῷ Ὑπάτῳ καὶ τῷ Θεοδούλῳ, διατί καταλελοίπατε τὸν γονικὸν ὑμῶν ἄρτον, καὶ τὴν στρατείαν, καὶ λύπην τῷ Αὐτοκράτορι ἐποιήσατε; Οἱ δὲ εἶπον τῷ Ἡγεμόνι, ἡμῖν ἄρτος ἐδόθη ἀδαπάνητος, ἐξ οὐρανοῦ καταβὰς, καὶ οἶνος τὸ ποτήριον τῆς πλευρᾶς τοῦ Ὑψίστου, ἀντὶ δὲ τῶν φθοροποιῶν κρεῶν τὸ σῶμα τοῦ ἀμώμου ἀρνοῦ. Ἀδριανὸς ὁ Ἡγεμὼν εἶπεν αὐτοῖς, Ὁ κακόφρων Λεόντιος ὑπέθετο ὑμῖν ταῦτα λέγειν. Θελήσατε οὖν τὰ κελευόμενα ὑμῖν ὑπὸ τοῦ Βασιλέως ποιῆσαι· ἤ ἀγνοεῖτε ὅτι πρόσταγμα ἀπέστειλεν τοιοῦτον ὁ αὐτοκράτωρ, τοὺς θύσοντας τοὺς θεοὺς τιμῶν μεγίστων ἀξιωθήσεσθαι, καὶ στρατείας μείζονος, τους δὲ μὴ πειθομένους κακοκάκως τοῦ ζῇν ἀπαλλάττεσθαι. Καὶ λέγουσιν αὐτῷ Ὕπατος καὶ Θεόδουλος, ἡμῶν ἡ στρατεία ἐν Οὐρανοῖς ἐστιν, ὃ βούλει ποιεῖν ποίει· κακομόρφων γὰρ εἰδώλων ἔκδικος ὢν καθ᾽ ἡμῶν παρατάττη, ἀλλ᾽ ἔρημος ὅλος ὁ βίος σου, καὶ ὁ χρόνος τῶν ἡμερῶν σου ὀλιγωθήσεται. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Ἀδριανὸς, ἐκέλευσεν τὸν μὲν Ὕπατον ἀναρτηθῆναι ἐπὶ ξύλου καὶ ξέεσθαι, τὸν δὲ Θεόδουλον σπαθίζεσθαι. Τιτρωσκομένων δὲ αὐτών, οὐδεμία φωνὴ ἦν παρ᾽ αὐτοῖς, ἢ μόνον, Σῶσόν με, Κύριε, ὅτι ἐκλέλοιπεν ὅσιος. Θεασάμενος οὖν ὁ Ἀδριανὸς τὸ ἀμετάθετον τῆς γνώμης αὐτῶν, ἐκέλευσεν ἀποτμηθῆναι αὐτῶν τὰς κεφαλάς. Οἱ δὲ δύο ἀπαγόμενοι ἔψαλλον λέγοντες, Ὅτι σὺ εἶ ὁ ὑπερασπιστὴς ἡμῶν, Κύριε· εἰς χεῖρας σου παρατίθωμεν τὰ πνεύματα ἡμῶν. Καὶ εἰπόντες τὴν εὐχὴν, ἐκρούσθησαν ὑπὸ τοῦ σπεκουλάτορος, καὶ παρέδωκαν τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς ἐν καλῇ ὁμολογίᾳ.
[10] Μετὰ ταῦτα δὲ κελεύει ὁ Ἀδριανὸς ἐνεχθῆναι τὸν ἅγιον Λεόντιον. Ὁ δὲ ἀχθεὶς, ἔστη πρὸ τοῦ βήματος, καὶ λέγει αὐτῷ; Λεόντιε, ἐλέησον σεαυτὸν, καὶ μὴ δεινῶν βασάνων πειραθεῖς, ὡς καὶ Ὕπατος καὶ Θεόδουλος, οἱ ὑπὸ σοῦ ἀπατηθέντες· ἀλλ᾽ ἄκουσόν μου, καὶ θῦσον τοῖς θεοῖς, καὶ λήψῃ τιμὰς μεγίστας ὑπ᾽ ἐμοῦ, καὶ τοῦ Αὐτοκράτορος, καὶ πάσης τῆς συγκλήτου· πολὺ γὰρ ποθεῖ ὁ Βασιλεὺς καὶ οἱ σὺν αὐτῷ θεάσασθαί σου τὴν μορφήν. Λεόντιος λέγει, Μὴ γένοιτό μοι ἰδεῖν ὄψιν μιαρὰν Βασιλέως καὶ ἐχθροῦ τοῦ Θεοῦ· ἀλλ᾽ εἰ δοκεῖ σοι, Ἀδριανὲ, σὺ γενοῦ φίλος τοῦ Χριστοῦ, καὶ δείξω σοι πόσης σωτηρίας καὶ βοηθείας καὶ πλοὐτου αἰωνίου ἀξιωθήτῃ παρ᾽ αὐτοῦ. Καὶ ὁ Ἀδριανὸς χολερὸν ὑπομειδιάσας, εἶπεν, Ὅσην εὖρεν Ὕπατος καὶ Θεόδουλος, τοσάυτην θέλεις κᾀμὲ εὑρεῖν σωτηρίαν; ὦ μιαρὰ κεφαλὴ! οὐκ οἶδας ποίᾳ τιμωρίᾳ ἀνηλώθησαν; Λεόντιος εἶπεν, Μὴ λέγε, τιμωρίαν, ἥν ὑπέμειναν ἐκεῖνοι, ἀλλὰ μᾶλλον ζωὴν, καὶ εἰρήνην, καὶ χαράν. Νῦν γὰρ χαίρουσι καὶ ἀγάλλονται, καὶ σύγχωροι Ἀγγέλων γεγόνασιν. Καὶ ὁ Ἀδριανὸς, Πρόσχες λεγομένοις σοι παρ᾽ ἐμοῦ, ὦ Λεόντιε; Τίς ανθρώπων λογισμοῦ κύριος, ἔσπευσε καταλιπεῖν τὸ ἀήττητον φὼς τοῦ ἡλίου, καὶ τοὺς μεγίστους θεούς, Δία τε, καὶ Ἀπόλλωνα, καὶ Ποσιδῶνα, καὶ Ἀφροδίτην, καὶ τοὺς λοιποὺς, καὶ μόρῳ δεινῷ ἐξελθεῖν τόν δὲ τὸν βίον, εἰ μὴ ἐκεῖνοι οἱ ὑπὸ σοῦ πλανηθέντες; Ὁ ἅγιος λεόντιος εἶπεν· . . . . Οὐκ ἠκούσας, ὦ Ἡγεμὼν, ὅτι γέγραπται, Οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν δαιμόνια εἰσὶν, ὅμοιοι αὐτοῖς γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ, καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾽ αὐτοῖς. Τίς οὖν τῶν εὖ φρονούντων ἀφωνείας ἀπραγμοσύνῃ τοιαύτῃ, οἱα ἐστι τῶν θεῶν ὑμῶν, ἑαυτὸν ἐξομοιώσει, μήτιγε θύσει.
[11] Ἔτι δὲ λαλοῦντος τοῦ Ἁγίου, εἰσκόψας ὁ δικαστὴς, ἐκέλευσεν ἁπλωθῆναι αὐτὸν ἐπὶ τοῦ ἐδάφους, καὶ βάκλοις τύπτεσθαι αὐτὸν ὑπὸ τεσσάρων, καὶ κράζειν τὸν κήρυκα οὕτως, Οἱ τοὺς θεοὺς ἡμῶν εὐτελίζοντες, καὶ τὰ δόγματα τοῦ Βασιλέως ἀθετοῦντες, οὕτως ἀπολοῦνται. Ἐπὶ πολὺ οὖν τυπτομένου αὐτοῦ, καὶ τῶν βασανιστῶν ἀτονισάντων, λέγει ὁ ἅγιος Λεόντιος τῷ Ἡγεμόνι, Εἰ καὶ τὸ σῶμα μου καταλύσεις, κάκιστε, ἀλλὰ τῆς ψυχῆς μου οὐ κυριεύσεις. Ἐκέλευσεν δὲ ὁ Ἀδριανὸς, κρεμασθῆναι αὐτὸν ἐπὶ ξύλου καὶ ξέεσθαι τὰς κνήμας αὐτοῦ. Ἐπὶ πολὺ δὲ ξεομένου αὐτοῦ, καὶ μὴ δὲ ὅλως ἀποκρινομένου αὐτοῦ, ἢ μόνον εὐχομένου καὶ λέγοντος, Ὁ Θεὸς ἐπὶ σοὶ ἤλπισα, σῶσον με· ἀναβλέποντος δὲ αὐτοῦ εἰς τὸν οὐρανὸν εἶπεν ὁ Ἀδριανὸς τοῖς ὑπηρέταις αὐτοῦ, Καταγάγετε αὐτὸν ἐκ τοῦ ξύλου, οἶδα γὰρ ὅτι ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν, τοὺς θεοὺς παρακαλεῖ, ὥστε. ἄνεσιν αὐτὸν σχεῖν. Ὁ ἅγιος Λεόντιος εἶπεν, Συναπόλοιο τοῖς θεοῖς σου ἀτυχέστατε, ἐγὼ γὰρ τὸν Θεόν μου ἱκετεύω, ὅπως ἐνισχύσῃ με ὑπομεῖναι τὰς βασάνους σου. Ἐπὶ πολὺ οὖν ἰδὼν ὁ Ἀδριανὸς τὸ ἀμετάθετον τῆς γνώμης αὐτοῦ, κελεύει πάλιν αὐτὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου κρεμασθῆναι κατὰ κεφαλῆς, καὶ λίθον μέγαν δεθῆναι ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ, καὶ οὕτως αὐτὸν βασανίζεσθαι. Ὁ δὲ ἅγιος Μάρτυς γενναίως τὰς βασάνους ὑπέμενεν, καὶ ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν, εἶπεν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ ἐνισχύσας τοὺς δούλους σου Ὕπατον καὶ Θεόδουλον εἰς τὴν σὴν ὁμολογίαν, κἀμὲ τὸν σὸν δοῦλον καὶ ἱκέτην ἁμαρτωλὸν ὄντὰ στερέωσον, ὑπομεῖναι τὰς βασάνους ταύτας, καὶ μὴ καταισχύνῃς με ἀπὸ τῆς προσδοκίας μου.
[12] Εἶπεν δὲ αὐτῷ Ἀδριανὸς, Λεόντιε, οἶδα ὅτι φίλος γενήσῃ τῶν θεῶν. Ὁ δὲ ἅγιος Λεόντιος εἶπεν αὐτῷ· Ἐγὼ μὲν δοῦλος εἰμὶ τοῦ Θεοῦ τοῦ Ὑψίστου, σὺ δὲ τῶν θεῶν σου· συναπόλοιο οὖν αὐτοῖς καὶ παντὶ τῷ στρατῷ σου. Ἐκέλευσεν δὲ ἀπαχθῆναι αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῇ καὶ τηρεῖσθαι εἰς ἑτέραν ἐξέτασιν. Εἰσελθὼν δὲ ἐν τῇ φυλακῇ καὶ τηρεῖσθαι εἰς ἑτέραν ἐξέτασιν. Εἰσελθὼν δὲ ἐν τῇ φυλακῇ; δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς ἔψαλλεν λέγων, Κύριος φωτισμός μου καὶ σωτὴρ μου τίνα φοβηθήσομαι; Ἐν δὲ τῷ ψάλλειν αὐτὸν, Ἄγγελος Κυρίου ὤφθη αὐτῷ λέγων, Ἴσχυε καὶ ἀνδρίζου, Λεόντιε, ἐγὼ γάρ εἰμι μετά σου. Κύριος ὁ Θεός σου ἁπέσταλκέν με, ὅν σὺ ζητεῖς.
[13] Πρωΐας δὲ γενομένης, ἐπεζήτησεν αὐτὸν πάλιν ὁ Ἀδριανὸς. Ἀχθεὶς δὲ ὁ ἅγιος Μάρτυς ἐπὶ τοῦ βήματος ἔστη, καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἀδριανὸς· Λεόντιε, ἐσκέψω τὸν συμφέρον σοι; Ὁ ἅγιος Μάρτυς εἶπεν, Τὸ συμφέρον μοι γινώσκων ἀεὶ, παρεταξάμην τοῖς λόγοις σου τοῖς ματαίοις καὶ ἅπαξ καὶ δὺς, καὶ πάλιν λέγω σοι, ὅτι τὸν ποιήσαντα τὸν οὐρανὸν, καὶ τὴν γῆν, καὶ τὴν θάλασσαν, καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν υἰὸν τοῦ Θεοῦ, τὸν δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καταδεξάμενον παθεῖν, οὐ καταλιμπάνω· ἀλλ᾽ ἐν αὐτῷ μόνῳ, καὶ εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐλπίζων ἐλεηθήσομαι. Καὶ κελεύει αὐτὸν ὁ Ἀδριανὸς κρεμασθῆναι ὑπὸ τὸν ἀέρα ἐκ τεσσάρων, καὶ τύπτεσθαι εὐτόνως, ὅπως διαφωνήσῃ. Τυπτομένου δὲ αὐτοῦ, ἐβόα ὁ Ἀδριανὸς, Πείθητί μοι, καὶ θῦσον. Μὰ τὴν σωτηριαν τῶν εὐμενῶν θεῶν, ἐὰν θύσῃς, τῆς ἀξίας τῆς ἐμῆς τυχεῖν σε ποιήσω καὶ πολλῶ πλέον. Ὁδὲ ἅγιος Λεὸντιος εἶπεν, Πόσας ἀξίας ἀξιῶσαί με θέλης, ἵνα ἀρνήσωμαι τὸν Θεόν μου, καί σοὶ ὐπακούσω, δαίμοσί με προτρεπόμενον θύειν; ἐμοὶ γὰρ οὐδ᾽ αὐτὸς ὅλος ὁ κόσμος αἰρετός ἐστι τῆς εἰς Χριστόν μου ἀγάπης.
[14] Ὡς οῦν ἐθεάσατο ὁ Ἀδριανὸς τὸ ἀμετακίνητον τῆς γνώμης αὐτοῦ, ἀπεφήνατο κατ᾽ αὐτοῦ, λέγων, Λεόντιον, τὸν μὴ θελήσαντα πεῖσαι τοῖς θεοῖς, καὶ εἶξαι τῷ δόγματι τοῦ Βασιλέως, ἀλλὰ καὶ τοὺς εὐμενεῖς θεοὺς ἐνιβρύσαντα, κελεύομεν ἐκ τεσσάρων πάλων κρεμασθέντα τύπτεσθαι αὐτὸν ἔως ὅτου τὴν ψυχὴν ἀποῤῥίξει. Ἐπὶ πολὺ δὲ τυπτόμενος ὁ ἅγιος Λεόντιος, καὶ κατατεμνόμενος τοῖς αἰκισμοῖς, παρέδωκε αὐτοῦ τὸ πνεῦμα τῷ Κυρίῳ, καὶ ἐτέθη ἐν τῷ αὐτῷ λιμένι τῆς Τριπολιτῶν πόλεως, ὀκτὼ καὶ δεκάτην τότε τοῦ Ἰουνίου ἄγοντος, καταλείψας τῷ κόσμῳ άγαθὸν μνημόσυνον, δι᾽ οὗ ὁ Θεὸς δοίη ἡμῖν μέρος τῆς αὐτοῦ βασιλείας.
[15] Ταῦτα τὰ ὑπομνήματα Κύρος δὲ τις Κομενταρήσιος γράψας ἐν πλαξὶ μολιβδίναις, ἀπέθετο παρὰ τὸ μνημεῖον τοῦ ἁγίου Μάρτυρος, καταλείψας ταῖς μετέπειτα γενεαῖς ἀγαθὸν μνημόσυνον ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν· ἀλλ᾽ ὅστις ἀναγινώσκει, καὶ ἀκούει τὴν ἀγαθὴν αὐτοῦ ὁμολογίαν, τὰς χεῖρας ἐκτείνων, δόξαν ἀναπέμψει τῷ Θεῷ τῷ δόντι αὐτῷ ὑπομονήν. Ἐτελειώθη δὲ ὁ ἅγιος Μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Λεόντιος μηνὶ Ἰουνίῳ η᾽ βασιλεύοντος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
[7] Biduo autem postea venit Adrianus Præses, & omnes qui cum illo erant: [Adrianus id intelligens,] cumque ante urbis portas constitisset, quæsivit, quænam voces & tumultuatio illa, quinam populorum clamores essent. Tum ejus civitatis optimates; Vir, inquiunt, quidam, Leontius nomine, qui Christianus appellatur, omnes a deorum nostrorum cultu dehortatur ac removet, magicis quibusdam artibus homines ipsos circumveniens, dum prædicat, & nugaci oratione celebrat, extollitque virum quondam ab hominibus in crucem suffixum quem Pilatus ipse inquisitum flagellis, & Iudæi alapis verberarunt. Quin etiam Imperatoris nostri milites veneficiis suis decepit, & ad Galilæi hominis illius religionem attraxit, [jubet illos carceri includi:] eosque albis vestibus indutos tertium jam diem apud se habet, & maximos deos nostros reprobat. Tunc Adrianus Præses, furore accensus, jussit militibus, quos secum habebat, ut tres illos comprehensos caute in carcere custodirent, quoad ante tribunal sisterentur. Fecerunt milites quod jussi fuerant, & homines comprehensos in carcerem conjecerunt. Leontius vero per totum diem non desistens magni Dei fidem & doctrinam illis tradere; Agite, inquit, fratres, estote fortes & cogitate, præsentes cruciatus parvos esse, & ad breve tempus: gaudium vero illud & jucunditatem sempiternam futuram. [Ps. 113, 2 & 17, 33] Itaque si nos hic nefariorum hominum injurias sustinemus, illic requiem perpetuam inveniemus. Nocte vero cœpit Psalmi versus illos canere; Deus noster in cœlo & in terra, omnia quæcumque voluit, fecit: Deus, qui præcinxit me virtute, & posuit immaculatam viam nostram.
[8] Cum vero dies illuxisset, Adrianus Præses in tribunali sedens jussit ad se duci Leontium, [deinde iis coram sepositis] Tribunumque & Theodulum. Qui cum præsto essent; Tune, inquit Præses, Leontius es? Ego, inquit ille, ipse sum. Tum Præses: Cujus fortunæ & conditionis homo es? Quomodo pravis & maleficis veneficiis tuis milites ab Imperatore nostro subripuisti? Eos, inquam, qui semper cum Imperatore nostro erant, subripiens fecisti, ut ei, quem tu Deum dicis, crederent. Respondit Leontius: Ego Christi mei sum miles; ego sum illius veræ lucis filius, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Omnis, qui venit ad hanc lucem, non offendit. Scit Tribunus & Theodulus, [verberari Leontium:] quæ sit hujus luminis origo & perfectio, Christus videlicet; itaque dereliquerunt deos tuos e lignis, lapidibus, & animalium ossibus confectos; quippe qui fragiles sunt, & comminui facile possunt. Cum Pæses audisset Leontium tam libera oratione utentem, furore inflammatus præcepit servis, ut baculis Leontium ipsum contunderent. At ille cum verberaretur, erectis in cœlum oculis: Tune, inquit, Adriane, putas cruciatum mihi afferre, qui te ipsum crucias? Cum vero illum Adrianus vidisset cruciari quidem, sed in Christi confessione constanter permanere, illum jussit in carcerem duci.
[9] Tunc & ad Tribunum ac Theodulum conversus; Quare, inquit, vos patrios vestros mores abjecistis, [atque in fide constantes socios] in quibus educati estis, & derelicto militari stipendio, Imperatori nostro mœrorem parastis? Tum illi responderunt: Nobis datus est panis, qui consumi non potest, quique e cælo descendit, & vini poculum e latere altissimi Dei acceptum; pro illis autem carnibus, quæ corruptioni subjectæ sunt, corpus puri & omni macula carentis agni nobis datum est. Tum Adrianus; Ista, [securi percuti jubet:] inquit, vobis suggessit improbus Leontius. Facite igitur, quæ Imperatori grata sunt. An ignoratis, ita Imperatorem a jussisse, ut qui diis sacra fecerint, maximis honoribus & militiæ gradibus honestentur, qui vero jussis parere noluerint, illi pessimis modis vita priventur? Ad hæc Tribunus, & Theodulus responderunt: Nostra militia cælestis est; fac quidquid vis. Tu quidem, cum turpissimorum idolorum ultor sis, contra nos ipsos te armas; sed tota vita tua deserta erit, & tempus dierum tuorum minuetur. Hæc cum Adrianus audivisset, jussit Tribunum in ligno suspendi, atque incessanter unco lacerari; Theodulum vero in terram prostratum verberibus cædi. Qui cum acerbe cruciarentur, nullam aliam vocem emittebant, nisi hanc: Salva nos, Domine, quoniam defecit sanctus. Adrianus vero, cum illorum sententiam stabilem atque immobilem vidisset, jussit eos securi percuti. Qui dum ad supplicium ducerentur, canebant versus illos: Tu es pro tector noster, Domine; in manus tuas commendamus spiritus nostros. Cumque orationem complevissent, a carnifice percussi sunt & animas suas in confessione illa sancta Deo tradiderunt.
[10] Posthæc jussit Adrianus duci S. Leontium. Qui cum præsto esset, Age, inquit Leonti, [tum iterum frustra blanditur Leontio] misereat te fortunæ tuæ, ne graves cruciatus experiare, quales experti sunt Tribunus & Theodulus, homines a te circumventi; jamque audi me, & diis sacrifica, sic enim honores maximos a me, & Imperatore, totoque Senatu consequeris; nam Imperator ipse valde cupit aspectum tuum videre. Avertat Deus, inquit Leontius, ut ego ejus Imperatoris aspectum videam, qui execrabilis hostis Dei est; sed si placet, tu, Adriane, Christi amicus sis; id enim si feceris, ostendam tibi, quantam salutem, quantam opem, & quam perennes divitias ab ipso percipies. Tum Adrianus præ bile subridens; Tantam, inquit, & me salutem consequi vis, quantam Tribunus & Theodulus consecuti sunt? [& cæsos socios beatos dicentem,] An nescis, scelestissimum caput, quali supplicio illi consumpti sint? Ad hæc Leontius: Minime supplicium appelles, quod ipsis intulisti, sed vitam potius, pacem & gaudium; nunc enim gaudent & exultant, & una cum Angelorum choris versantur. Tum Adrianus; Adhibe, inquit, Leonti, mentem iis, quæ a me dicentur. Quisnam mentis compos hanc solis lucem, & maximos illos deos, Iovem, Apollinem, Neptunum, Venerem, & reliquos unquam relinquere voluit, ut morte pessima vitam finiret? Nemo certe, nisi qui a te circumventi sunt. Ad hæc Leontius: Minime tu audisti, quod scriptum est: Dii gentium dæmonia: & similes illis fiant, qui faciunt ea, & omnes, qui confidunt in eis. Quis igitur est, modo sanæ mentis ille sit, qui mutis lapidibus & talibus rebus, anima & sensu carentibus, cujusmodi sunt isti b vestri dii, similem se esse velit, nedum ipsis sacra facere?
[11] [varie torqueri mandat, semel] Cum hæc Iudex audiret, Martyris sententiam firmam esse videns, jussit in terram prostratum de quatuor palis suspensum verberari, & præconem clamare: Qui deos nostros pro nihilo faciunt, & Imperatoris edictum non observant, ita peribunt. Cum diutius Leontius verberaretur, & carnifices defessi essent, ad Præsidem loquens; Quamvis, inquit, corpus meum, pessime homo, dilaniaveris; numquam tamen animæ meæ dominus fueris. Iussit deinde Adrianus illum in ligno suspendi, & ejus latera atque crura lacerari. Qui cum diutius laceraretur, neque quidquam aliud diceret, nisi hoc tantum; Deus in te speravi, salva me, Domine; cumque cælum Martyr suspiceret; tunc ad ministros suos Adrianus conversus; Deponite, inquit, illum de ligno; scio enim quod cumin cælum intueatur, deos ipsos orat, [iterumque] ut requiem illi afferant. Ad hæc S. Leontius dixit. Pereas tu cum diis tuis, Adriane infelicissime & execrande, ego enim Deum meum precor, ut robur ac vires mihi suggerat, quo tormenta tua sustinere possim. Cum igitur Adrianus Leontii mentem constantem & firmam vidisset, rursus jussit in ligno eum suspendi, capite in terram converso, & magnum saxum ex ejus collo appendi, ut ita cruciaretur. At sanctus Martyr generoso & forti animo cruciatus illos perferens, ac cælum intuens, sic Deum oravit: Domine Iesu Christe, qui corroborasti servos tuos Tribunum & Theodulum, ad præstandam tui nominis confessionem; & me seruum tuum supplicem & peccatorem confirmes, ut tormenta hæc sustinere possim, neque expectationi meæ deesse velis.
[12] Tum Adrianus; Scio, inquit, Leonti, diis nostris te amicum futurum. At ille: Ego servus sum Dei altissimi; tu vero deorum tuorum servus es: cum illis igitur & tu, & exercitus tuus peribit. Porro Adrianus, [ac rursus in alia quæstione constantem,] cum Leontii mentem stabilem vidisset, illum jussit in carcere servari usque ad diem posterum. Ille vero in carcerem ingressus, per totam noctem psalmum canebat: Dominus illuminatio mea, & salus mea; quem timebo? [Ps. 26, 1] Cum vero psalmum caneret, Angelus illi apparuit, & dixit: Esto fortis, Leonti, ego enim tecum sum. Me Dominus Deus tuus misit, quem tu quæris.
[13] Cum vero dies illuxisset, jussit Adrianus ad se Leontium educi, quem sic affatus eset: numquid, Leonti, cogitasti quid tibi expediat? Tum sanctus Martyr; Cum semper, inquit, cognoverim quid mihi expediat, vanis tuis sermonibus restiti; quare semel, bis, & ter tibi affirmo, me numquam commissurum, ut derelinquam eum qui fecit cælum & terram, mare, & omnia quæ in eis sunt, Dominum Iesum Christum Dei filium, qui propter nos homines crucem pati voluit; illum, inquam, minime deseram, in eo enim solo, & in ejus nomine spem collocans, misericordiam consequar. Tum jussit Adrianus in aëre ad quatuor palos suspendi, & vehementer verberari. [cædi crudeliter,] Cum vero ille verberaretur, clamavit Adrianus: Fac, Leonti, quod dico, & diis sacrifica; id enim si feceris (per deorum nostrorum salutem ac benignitatem) faciam c, ut dignitatis gradum & longe plura consequaris. Ad hæc sanctus Martyr Leontius: Et quænam, inquit, dignitas tanti erit, ut ego Deum meum negem, & tibi obediam? Mene hortaris, ut dæmonibus tuis sacrificem; cum ne totus quidem mundus tanti sit, ut cum Christi mei caritate conferri possit?
[14] Cum igitur Adrianus ejus mentem ita firmam vidisset, [donec expiret,] ut mutari non posset, hanc sententiam contra illum tulit: Leontium, qui diis libare, & Imperatoris edicto parere noluit, nostrosque nobis propitios deos contempsit, jubemus e quatuor palis suspensum tam diu verberari, donec animam emittat. Cum igitur sanctus Martyr Leontius diutius verberaretur, & vulneribus ac plagis laceraretur, spiritum suum Domino tradidit, & in ipsius Tripolis portu sepultus est, decimo octavo die mensis Iunii, cum mundo ipsi bonum virtutis monumentum reliquisset; Martyr, inquam, Leontius, per quem Deus sui regni partem nobis concedat.
[15] Has memorias beati Martyris Leontii Cyrus quidam Commentariensis in tabulis plumbeis conscribens apud sancti Martyris monumentum deposuit, [Cyrus Acta scripta sepulcro imponit.] ut postea futuris generationibus optimum exemplum relinqueret in Christo Iesu Domino nostro. Quisquis igitur ea legit, & bonam ac sanctam Martyris confessionem; manus in cælum erigat, & Deo ipsi gloriam reddat, qui Martyri patientiam suggessit. Martyrium autem complevit Christi martyr Leontius decimo octavo die mensis Iunii, ut jam diximus, sub Imperatore Vespasiano, in nobis autem regnante Domino nostro Iesu Christo; cui sit gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA G. H.
a Græce Ὅτι πρόσταγμα ἀπέστειλεν, Præceptum promulgant. Tale decretum a Vespasiano emanasse nusquam legitur, itaque per rhetoricam licentiam, ex posteriorum martyriorum phrasi, ita loquitur Adrianus.
b Ἐκ τεσσάρων Sirletus male verterat, a quatuor carnificibus: Minus ille aberrat mox infra num. 14 ubi ἐκ τεσσάρων πάλων, vertit, ex quatuor vectibus. Sed nec hoc probatur: non enim vectibus, sed palis terræ infixis extensi, & ad duos tresve pedes suspensi a terra Martyres, proni vel supini, vapulabant, atque hoc erat, ἐκ τεσσάρων τύπτεθαι, quemadmodum videre est in libro Gallonii de cruciatibus Martyrum.
c Scribam reddit Sirletus: sed quid apud Latinos istius ævi usitatissimum nomen commutare? maxime cum officii ejus esset, non scribere Commentarios, id est, nomina & causas captivorum; sed eosdem ipsosque captivos, custodire.
ACTA ALTERA
Ex Ms. bibliothecæ Medicæ interprete C. I.
Leontius, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
Hypatus Tribunus, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
Theodulus, miles, Martyr Tripoli in Phœnici (S.)
INTERP. C. I.
CAPUT I.
Leontii natales, militia, virtutes Christianæ:
nec non conversio Hypatii & Theoduli.
[1] Τὸ μὲν τῆς παροιμίας προσίσταται· τὸ δὲ τῆς προθυμίας διεγεῖρον οὐ παύεται. Τὶ; τὸ τῆς παροιμίας ζητεῖτε μαθείν; Οὐδέν, φησι, κοινὸν πιθήκῳ καὶ λέοντι· a ἐκ διαμέτρου τυγχάνειν δηλοῦν οὕπω θέλουσα, τὰς δυνάμεις σφῶν καὶ τὰς ἰδιότητας, τοῦτό με δεινῷς ἀποτρέπει τῆς ἐγκειρήσεως. Λόγοις καὶ γὰρ προτεθύμημαι τοῦ περιφανοῦς ἐν μάρτυσι Λεοντίου τοῖς ἄθλοις ἐπαποδύσασθαι· συστέλλει δέ με καὶ μεθίστησι τοῦ πρὸς βούλησιν, ἡ τῆς ἰσχύος ἐπίγνωσις· Πιθήκου γὰρ ἄντικρυς ὅρμημα τὸ ἐμὸν φανείη ἐγχείρημα πρὸς γενναῖα κινήματα Λέοντος, τὰ τοῦ Λεοντὶου κατὰ θεὸν ἀγωνίσματα. Ἀλλ᾽ ἐατέον τὰ τῆς παροιμίας χαίρειν· ἐπιχειρητέον δ᾽ ὠς ἐνον τοῖς τοῦ μάρτυρος. Οὐδὲ γὰρ βλοσυρὸν ἡμῖν ἀτενίσειεν, οὐδὲ βρυχηθμῷ καταπλήξειε· μαλλον μὲν οὖν καὶ ἔλεων ἐπιβλέψειε, καὶ τῆς προθυμίας ἀποδεξάμενος τὰ εἰκότα συνάρεσθαι σπεύσειεν. Οὐκ ἐν τούτῳ μόνον τῷ λόγῳ καὶ κατὰ τὸ παρὸν, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἅπαντίγε καὶ εἰς ἀεὶ.
[2] Τοῦτον, ἴνα ἐνταῦθεν ἀρξώμεθα, ἤνεγκαν μὲν ἡ Ἑλλὰς, ἡ δ᾽ ἐν Φοινίκῃ b Τρίπολις ἔργάτην ἀρετῆς ηὔχησε. Καὶ μάλα γε εἰκότως ἐκ ταύτης ἐκέινη τοῦτον διαδέξαιτό τε καὶ ἀναδέιξειεν, ἥ τε γὰρ Ἑλλὰς λόγων καὶ παιδείας χῶρον ἀνέκαθεν· καί γε οἱ τἀκεῖσε μέρη c λαχόντες οἰκεῖν πρῶτοι μαθημάτων ὑψηλοτέρων εὐρεταὶ γένοιντο, καὶ μένοντες ἐπὶ γῆς ἄνθρωποι τῶν οὐρανίων πρώτως ἐκεῖθεν ἐπιβατεύσαιεν, καὶ ὡς ἐν οὐρανῷ γεγονότες τὰ ὑπὲρ γῆς ἠκριβώσαντο. Ἀλλ᾽ ὡς σεμνὸν τοῦτο τῷ Μάρτυρι, καὶ πρὸς κοσμιὴν οὐ τὰ μικρὰ συναιρόμενον περιφανειαν, οὕτω τοι μεγάλα πρὸς τὰ κρείττω καὶ κατ᾽ ἔφεσιν προσιστάμενον. Τίς γὰρ οὺκ οἶδεν, ὡς ἄνωθεν ἡ Ἑλλὰς ἐμεμῄνει περὶ τὰ εἰδωλα μύθοις ἐνασχολουμένη, καὶ δαίμοσι προσανέχουσα· Αἰγυπτός τε καὶ Συρία σὺν Φοινίκῃ d ἐκ προγόνων τὸ ῥαδίως θεοποιεῖν κληρωσάμενοι, οὐχ ὁπως περὶ τὴν ἐπίγνωσιν τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ χωλαίνοντες ἔτυχον, ἀλλ᾽ (ὅ φασιν) ὅλῳ ποδὶ πρὸς τοὺς ψευδωνύμους ἀπέκλιναν, ὡς καὶ τῶν βοσκημάτων συχνοῖς τὸ τίμιον ἐπιφημίζειν τοῦ Θεοῦ ὄνομα, βουσί γε καὶ τράγοις· ἐῶ γὰρ κνωδαλοις λέγειν καὶ ἑρπετοῖς, καὶ ὃ δὴ χείρονος ἀναισθησίας τεκμήριον, ποταμοῖς τε καὶ ἄλσεσιν.
[3] Ἀλλ᾽ οὐ μὲν οὖν οὐ κατίσχυσαν τοῦ γενναίου τοῦδε αἱ ἐξ αὐτῆς γενέσεως πολυσχιδεῖς αὗται τοῦ ἐχθροῦ πλάναι, καὶ τὰ πολυειδῆ μαγγανεύματα· ἀλλ᾽ ὑπερέπτη πάντων, ἀετὸς ὑψιπέτης ἀναφανεὶς, οξυδερκήσας πρὸς τὴν ἀλήθειαν, καὶ μετάρσιος ταῖς ἀρεταῖς καταστὰς, καὶ γενόμενος ὅλος οὐράνιος. Ὡς γὰρ δὴ πρὸς τῆς φύσεως οὐ μικρὰ τὰ πλεονεκτήματα ηὔξη σε· μεγέθους τε γὰρ ηὐμοίρησε σώματος, καὶ ῥὠμης ἀναλόγου καὶ κάλλους ἐξαισίου. Ὃ δὲ τριτον τοῦ ἀγαθοῦ μέρος οἱ σοφοὶ λέγουσι, στρατιωτικὴν εὐθὺς τάξιν εἴληχε, πλεῖστα δὲ καὶ μεγάλα διαπραξάμενος. Εἶχε γὰρ τὸν Θεὸν συναιρόμενον, ᾧ καὶ καθαρὰν τὴν λατρέιαν ἀποδιδοὺς ἦν, ἕνα καὶ μόνον ὁμολογῶν, τρισυπόστατον τοῦτον καὶ ὁμοούσιον, Πατέρα δηλαδὴ ἄναρχον, Υἱὸν μονογενῆ καὶ συναναρχον, καὶ Πνεῦμα συμφυὲς, καὶ ὁμότιμον. Τὸν οὒν Θεον ἐντεύθεν ἔχων μεθ᾽ ἑαυτοῦ, μεγάλα κατ᾽ ἐχθρῶν διεπραττετο. Ἀμέλει τοι καὶ ἐκ στρατιώτου κεχειροτόνησαι στρατηγὸς, καὶ τὰ κατὰ φοινίκην ἐμπεπίστευται, ἱνα δὴ διατρίβων ἄπασαν, f ὡς ἐχρῆν, τοῦ Χριστοῦ πεπλήρωκεν ἐντολὴν, πρᾷος τοῖς ὐπ᾽ αὐτῷ τυγχάνων, καὶ ἀνεξίκακος τοῖς κατ᾽ αὐτὸν ἢ καὶ περὶ αὐτὸν, εὐόμιλος καὶ εὐέντεκτος, προαιρετικὸς πρὸς τοὺς χρήζοντας, οὔς γε καὶ διὰ πλείστου μανθάνειν πεποίητο. Τίς ἄρα τῶν τινος πρὸς χρείαν στερίσκοιτο, ὤστε καὶ φθάνειν διδόντα τοῦτον ἢ αἰτοῦντας τοὺς οὔτως ἔχοντας; τοῖς ἀμαρθάνουσι συμπαθὴς, τοῖς προαιρουμένοις τὸ ἀγαθὸν συνεργὸς, καὶ καθάπαξ τύπος τις ἔμψυχος τοῦ κατὰ Χριστὸν ἀνεφάνη βίου, καὶ πίναξ ἀρετῆς ἀκριβέστατος.
[4] Τοιοῦτος τὴν πολιτείαν ἔτι στρατηγῶν καὶ ἐν Φοινίκῃ διατρίβων, ἐτύγχανεν ὢν ὁ κλεινὸς οὗτος Λεόντιος· ἀλλ᾽ ἔδει καὶ τὸν ὑπερ αὐτοῦ Θεοῦ ζῆλον ἐνδείξασθαι, καὶ τὸ περιὸν ἐνταῦθεν μᾶλλον ἐμφανίσαι τῆς ἀρετῆς, ὡς καὶ πανταχόθι τῇ φήμῃ διαδραμεῖν καὶ εἰς οὐρανοὺς ἐντελέστατον φθάσαι τοῦτον ἀγωνιστήν. Καὶ τῷ ἐν τελεῖ μισθαποδότῃ παραστῆναι Χριστῷ, μηδενί πως μηδαμῶς ἐλλειπόμενον. Καὶ γοῦν κατὰ τὴν ἐκ μακροῦ προθεσιν εἰς ἀγῶνας μαρτυρικοὺς, ἀποδύεται. Τῷ γὰρ δὴ τῆς Φοινίκης g, ἡγεμονεύοντι Ἀδριανῷ τὴν κλῆσιν, σκαιῷ τὸν τρόπον, ἕλληνι τὴν θρησκείαν, θερμοτάτῳ δαιμόνων θεραπευτῇ, τοὺς μὲν πατρίους διαχλευάζων θεοὺς, τὸν Χριστὸν δὲ μόνον Θεὸν καταγγέλλων μηνύεται, καὶ ὡς παρευθὺς (οὐδὲ γὰρ μικρὸν ᾠήθη τὸ κατ᾽ αὐτὸν· εἴγε στρατιωτικὴν ἀξίαν οὖτος αὐχῶν, ἐναντία τυγχάνει φρονῶν στρατιᾷ τε ὅλῃ καὶ βασιλεῖ) Ὑπάτιον, τὴν ἀξίαν Τριβοῦνον καὶ Θεόδουλον (στρατιωτικῆς οὗτος ἦν φάλαγγος) στέλλει, διὰ τάχους δέσμιον τὸν Λεόντιον προς αὐτὸν ἀγαγεῖν. Οἱ μὲν οὖν τὸν μέγαν τοῦτον κατασχεῖν ἔσπευδον· φθάνουσι δ᾽ οὗτοι τῇ παναλκεῖ τοῦ Κριστοῦ δεξιᾷ συσχεθέντες καὶ ποδηγεθέντες πρὸς τὴν ἀλήθειαν.
[5] Ἐν γὰρ τῷ μεταξὺ τῆς ὁδοῦ περετὸς τῷ Τριβούνῳ λαβρὸς ἔνσκηψε, καὶ δεινῶς ἄγαν κατέτρυχε. Τά τε γὰρ ἐντὸς κατεφλέγετο, καὶ τὰ ἐκτὸς διεπρίσατο, i ὡς μηδὲ ἀναπνεῖν αὐτὸν δύνασθαι, μὴ ὅ γε φθέγγεσθαι, ἀλλ᾽ (ὦ Θεοῦ σοφίας καὶ ἀγαθότητος!) παρὰ πᾶσαν ὡς ἀληθὼς προσδοκίαν, τὴν ἴασιν εὐχερῆ εὕρατο· ὁ γὰρ τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων ἄμισθος ἰατρὸς, ἀοράτως ἐπισκήπτει, τὸν, ᾧ λατρεύει Λεόντιος, εἰς θεραπείαν ἐπικαλέσασθαι. Ἀκούει γοῦν φωνῆς ἐνεχθέισης ἄνωθεν τρὶς οὕτω πως διαγορευούσης· Εἰ τοῦ συνέχοντος ὦ οὕτος ἀπαλλαγῆναι βούλει νοσήματος, τὸν τοῦ Λεοντίου Θεὸν ἐπικάλεσαι· ἥς γε καὶ φωνῆς καὶ Θεόδουλος ἤκουσε, καὶ καρδίας καὶ αύτὸς εὖ ποιῶν παρακατέσχε, μυχοῖς. Ὁ δ᾽ Ὑπάτιος ἅπερ ὁ λαλήσας αὐτῷ, παρηγγύησεν (ἔγνω γὰρ, ἀκριβῶς ἔγνω, ὅτι τε Θεὸς ὁ φωνήσας· καὶ διπλῆν αὐτῷ τὴν ὑγίειαν χαρίσασθαι βούλεται) ἀσμένως εὐθὺς ἐξετέλεσεν, Ὃν γὰρ ἐπήκοον ἐκεῖνον μόνον ὁμολογῶ Θεὸν, ἔφησεν, ὃν ὁ θεῖος σέβει Λεόντιος, καὶ καθαρὰν παρ᾽ αὐτὰ τὴν ὑγείαν ἀπέλαβεν, καὶ σύν γε τῷ καλῷ Θεοδούλῳ τὴν [ὅδον] … ἔσπευδεν· οὐκέθ᾽ ὅμοια, πάντη δὲ διάφορα τῶν προτέρων σκοπούμενος. Ἐζήτει γοῦν ἐκεῖσε γενόμενος τὸν Λεοντιον· αὐτῷ δὲ Λεοντίῳ ἐπιξενωθεὶς ἔλαθεν, ὡς δὲ καὶ ἤρετο τοῦτον, ὡς περί τινος ἄλλου, περὶ αὐτοῦ· Τίς τε ὁ τὴν κλῆσιν Λεόντιος, καὶ ὅπη διάγων· Ἄγε μοι πρὸς τοῦ φιλίου γνώρισον ἔφησεν. Ἐγὼ γέ, φησιν, οὐκ ἄλλος, ὁ τοῦ Χριστοῦ δοῦλος Λεόντιος. Ὁ δὲ παραυτίκα πίπτει πρινὴς, καὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ περιπτύσσεται, καὶ σὺν τῷ δὲ Θεόδουλος, αἰτοῦντες ἄμφω θερμῶς δι᾽ αὐτοῦ προσενεχθῆναι Χριστῷ, καὶ τοιαῦτα δή τινα λέγοντες· Μὴ βδελύξῃ τοὺς πεπλανημένους ἡμᾶς, θεράπων Χριστοῦ· μὴ ἀπώσῃ προσελθόντας ἀληθινῶ δεσπότῃ Θεῷ, τοὺς τοῖς ἀποστάταις εἰς ἔτι καὶ νῦν κατασχέτους τυγχάνοντας δαίμοσι.
[6] Τί γοῦν ὁ τοῦ Χριστοῦ δοῦλος οὕτος, καὶ διάπυρος τῆς αὐτοῦ χρηστότητος μιμητὴς; Περιβάλλει τούτους, καὶ ποθεινῶς κατασπάρεται· καὶ πρὸς ἱκετηρἰαν τραπεὶς, Δέξαι, φησὶ, τούτους, φιλάνθρωπε Κύριε, ὁς ἐαυτὸν κενώσας ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ τὸ ἴδιον αἷμα ἐκχέας εἰς κοινὴν τοῦ πλάσματος ἀπολύτρωσιν. Ἔνδυσον ἀφθαρσίας στολὴν διὰ τοῦ βαπτίσματος, καὶ τῆς γῆς βασιλείας κληρονόμους ἀνάδειξον. Οὔπω πέρας ἐσχήκει τὰ τῆς δεήσεως, καὶ νεφέλη περίεσχεν αὐτοὺς πλήρης ὕδατος καὶ φωτὸς (τὸ θαυμάσιον, τὸ δέ γε θαυμασιώτερον) καὶ φωτὸς υἱοὺς τούτους ἀνέδειξε διὰ τοῦ βαπτίσματος· καὶ λευκαῖς ἀναβολαῖς ἐφαίδρυνε (τὸ θαυμασιώτατον) ὡς τούς δε μὲν πλησθῆναι ἀγαλλιάσεως· τοὺς δ᾽ ἀπιστίᾳ συνισχυμένους, καὶ τῷ τῆς πλάνης ἐζοφωμένους σκότει τὸν νῶν, φρικῇ καὶ δέει συσχεθῆναι, καὶ τὸ τῶν ἐμβρωντήτων παθεῖν ἄντικρυς μήτ᾽ ἀκούειν, μήτε λαλεῖν ἐφ᾽ ἱκανὸν ἔχοντας.
[7] Ἆρ᾽ εἰ προσεικάσειέ τις τὴν νεφέλην ταύτην τῇ ἐπισκιασάσῃ πάλαι τὸν Ἰσραὴλ, οὐκ εὐστόχως ἂν προσεικάσειεν, καὶ μάλαγε καθηκόντως παραλληλίσειεν; φωτεινὴ γὰρ κᾀκείνη, καὶ τὸ πνῖγος ἀπείργουσα καὶ πρὸς σωτηρίαν καθοδηγοῦσα· καί γε αὑτὴ τῆς αἰωνίου λυτρουμένη φλογὸς, καὶ τὸ ἄδυτον καὶ σωστικὸν καταγγέλλωσα πῶς. Πλὴν ὅσον γογγυστὰς μὲν ἐκείνη καὶ ἡμιμοχθήρους τὰ πρὸς εὐσέβειαν ἐπισκίασεν, οἷς ὅτι καὶ τῶν ἐπηγγελμένων ἀπέτυχον· εὐγνώμονας δὲ αὑτὴ καὶ τάγε εἰς ὁμολογίαν οὗπερ ἐπέγνωσαν θεοῦ, βεβαίους πάνυ καὶ ἀσφαλεῖς. Χριστὸν γὰρ ἐπιγνόντες θεὸν ἄχρι καὶ θανάτου Θεὸν τοῦτον ἀληθινὸν ὡμολόγησαν. Τῶι τοι καὶ τῶν ἡτοιμασμένων ἀγαθῶν οὐκ ἠστόχεσαν, καὶ τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας κληρονόμοι γεγόνησαν.
[1] Hinc quidem me absterret proverbium, inde vero excitare alacritas animi non cessat. [Anxietas Scriptoris,] Quid? sensum proverbii, discere cupitis? Nihil, inquit, commune est simiæ ac leoni; innuens videlicet, differre multum inter se eorum vires ac naturas. Id quod vehementer me ab instituto deterret. Verbis namque vestris incitatus, perillustris inter martyres Leontii certamen aggredi cupio; impedit vero me, & ab eo quod cupio evertit virium mearum cognitio: nam impetus, quo simia fertur, repræsentare poterit inceptum meum: generosior vero incessus leonis referri ad Leontii suscepta propter Deum certamina. Sed prætermittenda nobis, quæ ad proverbium; suscipienda vero (ut par est) quæ ad Martyrem spectant. [opem a sancto sperantis.] Neque enim periculum est, ne torvum nobis aspexerit, aut rugitu suo perculerit, sed potius propirio vultu nos intuebitur: & acceptam habens prompitudinem nostram, festinabit nobis suggerere quæ veritati consonant, non pro hacce tantummodo oratione ac tempore præsenti, sed pro universis quæ deinceps scripturus sum.
[2] Protulit quidem (ut hinc ordiamur) Leontium Græcia; [Leontius in Græcia natus,] enutrivit vero ipsum in exercitatione virtutum urbs Phœnices Tripolis. Et vero jure meritissimo inde eum excepit urbs illa, mundoque ostentavit. Græcia namque eloquentiæ atque eruditionis patria ab olim constituta fuit; [Tripoli educatur,] qui vero primi Phœnicen incoluerunt, disciplinarum sublimiorum inventores fuerunt, ac inhabitantes terram homines inde primi in cælestia inquisiverunt; & in cælum quodammdo sublati, terrena curabant diligentissime. Verum uti id honorificum Martyri fuit, atque ad mundanam gloriam non parum contulit; ita etiam plurimum attulit impedimenti, [utroque scientiis celebri loco,] quo minus ex voto eniteretur ad virtutem. Quis enim nescit, quam insano olim studio idola coluerit Græcia, fabulis perpetim intenta ac dæmonibus addicta? Ægyptus autem & Syria cum Phœnice, hereditaria quadam a majoribus relicta vesania in idola fingenda proniores, [sed & idololatriæ addictissimo.] non modo circa veri Dei notitiam claudicabant, sed (quod dicitur) e toto etiam pede ad falsi nominis deos ferebantur; adeo ut animalibus quoque obviis, bobus puta atque hircis, venerandum Dei nomen tribuerent; ut nihil dicam de belluis ac serpentibus, &, quod deterioris stupiditatis signum est, de fluviis nemoribusque.
[3] Verumtamen non prævaluerunt adversus generosum hunc pugilem istæ, a nativitate eum comitantes, tam diversimodæ inimici fallaciæ ac varii generis imposturæ: sed omnibus sublimior, altivolans aquila visus est, irretortos in veritatem oculos reflectens, præclaris virtutibus eminens, [Qua nihil ipse infectus;] & totus cælestis homo factus. Non vulgaribus nempe prærogativis veluti a natura cumulatus fuit. Procera namque corporis statura, viribusque staturæ convenientibus, & pulchritudine eximia excellebat. Quod autem tertiam honesti partem sapientes appellant, in militiam mox adscriptus est, in qua plurima eaque summa patravit. Habuit enim Deum sibi cooperatorem, [& Dux creatus,] quem & puro venerabatur cultu, & unum solum profitebatur in essentia ac trinum in personis, Patrem videlicet principio carentem, Filium unigenitum coæternumque, & Spiritum, eadem natura præditum, eodem honore prosequendum. Quam ob rem Deum sibi propitium habuit, cum eoque præclara quævis contra hostes operatus est; ac tandem etiam ex milite evasit Ductor, [Christianis virtutibus insignis;] & legiones Phœnices sibi commissas obtinuit; ut nempe illic commorans, universam, ut par erat, Christi legem adimpleret; exhibens se mitem erga subditos, clementem in inimicos æque ac amicos, blandum & benignum in egenos, quos ut plurimum etiam principiis fidei instruendos curabat. Nam cui, amabo, rerum ad usum necessariarum indigenti aliqua non citius illam ipse contulit, quam indigus petiit? Erat enim misericors in peccatores, connitentibus ad virtutem adjutor, exemplum aliquod animatum Christianæ vitæ, ac tabula virtutum accuratissima.
[4] Talis vitæ erat inclitus noster Leontius, dum adhuc militiæ Præfectus, in Phœnice versabatur. [quibus & martyriū meruit.] Verum oportebat ut ejus quoque zelus pro gloria divina manefestaretur & reliquæ ejusdem virtutes inde magis illustrarentur, usqueadeo ut perfectissimus iste athleta fama crebrescente, ubique terrarum innotesceret, in cælum ascenderet, [Defertur ad Adrianum Phœnices Præsidem,] Christoque præclaro remuneratori præsentaretur, nuspiam deficiens. Igitur secundum propositum suum pridem conceptum, accingitur ad certamen martyrii. Etenim Phœnices h Præsidi, Adriano nomine, moribus feroci, religione gentili, ardentissimo dæmonum cultori defertur Leontius, irrisis patriis diis, Christum solum Deum annuntiare. Quapropter illico Adrianus (putavit enim id non parum ad se pertinere; cum Leontius militari dignitate glorians, [qui mittit capturos eum Hypatium & Theodulum;] contraria toti exercitui ipsique Imperatori saperet) misit Hypatium dignitate Tribunum, atque Theodulum qui cohortis militaris erat; ut quantocyus ad se vinctum adducerent Leontium. Atque ipsi velociter exequi mandatum connisi sunt; sed potenti dextera Christi Domini a scelere retenti, & via recta ducti, ad veritatis agnitionem venerunt.
[5] Dum enim iter facerent, invasit Tribunum calida febris & vehementer afflixit; [quorum alter febri correptus,] viscera enim exedente calore, exteriora corporis rigebant frigore, sic ut nec respirandi nec loquendi facultas reliqua esset. Verum (o sapientiam Dei, o bonitatem !) præter omnem omnino expectationem, valde subito pristinam valetudinem recuperavit. Animarum quippe corporumque gratuitus medicus invisibili modo imperat, ut quem Leontius colit, [jubetur Deum Leontii invocare;] in curationem sibi invocet. Audit siquidem vocem cælitus delatam, ter ita personantem: Heus tu, si morbo qui te corripuit liberari vis, Leontii Deum invoca. Atque hancce vocem Theodulus quoque audiit, & intimo corde (cum & ipse recte viveret) recondidit. Hypatius vero, quæ sibi per vocem denuntiata erant (cognoverat enim & probe cognoverat, [quod fecit,] quod qui locutus ei fuerat Deus, duplicem vellet impertiri sanitatem) confestim ac lubens opere complevit, palam dicens; illum se quem veneratur Leontius, solum confiteri Deum; & continuo integram adeptus est sanitatem, ac celeriter prosecutus cœptum iter est … cum præclaro socio Theodulo, [in ipsumque Leontium inquirens cum socio,] non jam similia ac prius, sed plane diversa animo volvens. Ut igitur pervenit [quo missus fuerat] in Leontium inquisivit, ab ipsomet Leontio exceptus hospitem suum ignoravit, ipsumque de ipso, tamquam de alio quopiam interrogans, quæsivit, quis tandem Leontius istic appellaretur, & ubi ageret; Fac, inquiens, ut virum cognoscam. Ego vero is sum, non alius, inquit famulus Christi Leontius. Ad quæ verba pronus in terram procidit Hypatius ac pedes ejus amplectitur, sequente exemplum Theodulo: [inventum rogat, sui ut misereatur.] & ambo ferventer orarunt ut se ad Christum perduceret, hunc in modum loquentes; Ne despexeris nos per errorem abductos, famule Christi: ne repuleris accedentes ad verum Dominum Deum, illos qui hactenus, & nunc etiam sub apostatarum dæmonum imperio sumus.
[6] Quid ad hæc famulus Christi, ejusque ardens imitator bonitatis? Amplectitur ambos, idque ardenti cum affectu: & ad orationem se convertens; Suscipe hos, inquit, [Orat pro eis Leontius] hominum amantissime Domine, qui te ipsum exinanivisti pro nobis & sanguinem tuum effudisti in communem plasmatis redemptionem; indue illos stola immortalitatis per sanctum baptisma, & regni tui heredes esse commonstra. Nondum finierat orationem, [cum subito nube circumdantur] cum nubes ipsos circumdedit, aquæ plena & luminis. Atque id quidem mirabile videri potest. Quod vero mirabilius est; commonstravit ipsos lucis filios esse per sacrum baptisma: quodque mirabilissimum omnium, candidis vestibus eosdem induens perquam fulgentes reddidit: [ad stuporem spectantium;] ut alii quidem complerentur gaudio; alii vero, in infidelitate obfirmati atque errorum tenebris mentem offuscati, timore ac tremore corriperentur; nec omnino, quæ viderant accidisse, audire aut eloqui multo tempore possent, sicut solent tonitru vehementi perculsi.
[7] [illa comparatur nubi] Si quis modo hanc nubem comparaverit illi, quæ olim umbra sua texit populum Israëliticum; nonne, is aptam adduxerit similitudinem & convenientem instituerit comparationem? Lucida namque & illa fuit, æstum solis arcens, & viam salutis monstrans: hæc vero æternis suos eripit flammis, & lumen annuntiat, quod & servari potest & occasum nescit. [populum Israel obumbranti.] Illud tamen inter utramque intercedit discrimen, quod illa obumbraverit murmaratores ac divino cultui parum addictos, quam obrem & promissis sibi exciderunt bonis: hæc vero obumbravit viros beneficiorum memores, & in confessione agniti a se Dei fortes stabilesque. Christum namque ut cognoverunt Deum, eumdem usque ad mortem Deum verum confessi sunt: quapropter & præparata sibi bona obtinuerunt, & regni cælestis facti sunt heredes.
ANNOTATA C. I.
a Nihil de illo Adagio, quod miror, apud Erasmum invenio.
b Legebatur ἐν Ἀφρικῆ. Sed cum in Commentario prævio demonstratum sit, Tripoli Phœnices passum esse Leontium, non Africæ, malui ejus loco supponere ἐν Φοινίκῃ; ne quid Lectorem moraretur.
c Τᾳκεῖσε μέρη, non ad Græciam, sed ad Phœnicen referendum esse, ex lequentibus colligi potest. Et vero magis huic, quam illi convenit, fuisse primam inventricem artium ac litterarum.
d Hic quoque legebatur σὺν Ἀφρικῇ, quod etiam rectius intelligi potest σὺν Φοινίκῃ: cum Phœnicia, quodammodo pars sit Syriæ: atque eadem modo etiam infra ubi agitur de Provincia, in qua primum miles, tum Tribunus fuit Leontius: non quia peregrinum videatur hujusmodi ex una in alteram provinciam, quantum visdistantem transisse: sed quia commissum semel errorem, uno loco vero simile est tota narratione continuari.
e Neque illud dictum, inter Adagia Erasmi reperire est. Innuit toto conatu aliquid fieri.
f Interponebatur εὖγε, καὶ. quod nescio quid hic sibi possit velle.
g Hinc etiam arguitur, uti supra notavimus Tripolim, in qua enutritus fuisse Leontius dicitur, non intelligendam esse Africæ seu Barbariæ, uti auctor dicit; sed Phœnices.
h Si dici non potest ex Asia in Africam Provinciam missos qui Leontium caperent, multo absurdius dicerentur ex Tripoli Africana missio in Asiam: quare hic non prodest mutatio nominis, Phœnicen substituens: sed vel ipsum omnino expungendum est, vel intra Phœnicen invenienda Africa, qualem conjectura suggeri in Comm. pr. n. XI.
i Ita corrigo pro διεπέμπατο quod ante legebatur.
CAPUT II.
Leontii & Sociorum Martyrium, tormenta, & constantia.
[8] Ὁς γὰρ οἱ παρατυχόντες ἐκεῖνοι, καὶ τὰ περὶ αὐτοὺς θεασάμενοι, Ἀδριανῷ τὰ κατ᾽ αὐτοὺς δεδηλώκεσαν· ἑτέρους οὗτος ἐπιλελεξάμενος, τὴν δυσειδαιμονίαν οὐδὲν αὐτῶν λειπομένους, αὐτῷ Λεοντίῷ Ὑπάτιον ἅμα καὶ τὸν θεόδουλον, μηδενὶ τῷ τρόπῳ ὑπερθεμένους τὸ κατ᾽ αὐτοὺς, ἁγαγεῖν δεσμίους παρακελεύεται. Ἐπεὶ δ᾽ ἀναχθέντες παρέστησαν, καὶ εἰς λόγους ἐλθόντες, οὐδὲν ὅτι μὴ καὶ Λεόντιος, Ὑπάτιος λέγειν ἤθελον καὶ θεόδουλος τὸν Χριστὸν πρὸ τοῦ στόματος ἔχοντες, καὶ Θεὸν τοῦτον ὁμολογοῦντες ἀληθινόν. [Ὁ δὲ Ἀδριανος] τῷ τέως ἀφέμενος, πρὸς αὐτοὺς τρέπεται· καὶ πρώτῳ μὲν σκώπτει τούτους ἀφελείας αἰτιώμενος καὶ κουφότητος· Ἵνα τί λέγων, ἐμῆς ἐντολῆς ἠλογήσατε, τοὺς πατρίους τε θεοὺς ἠθετήσατε, καὶ τῷ ἀπατεῶνι τούτῳ προσεκολλήθητε; εἰ σὺ μὲν ὁ τριβοῦνος ἐκεῖνος Ὑπάτιος, σὺ δ᾽ ὁ στρατιώτης Θεόδουλος γένησθε, ὑμῶν αὐτῶν μεταβουλεύσασθε τὰ σωτήρια. Καὶ οἱ, Λεοντίου ὡς ἀληθῶς μεταλαβόντες φρονήματος, μόλις εἶπον· Ἔγνωμεν τὴν ἀλήθειαν, καὶ συλλαγογεῖς ἅυθις ἡμᾶς, μάταιε, καὶ μεθέλκεις πρὸς τὴν ἀπώλειαν; σὺ αὐτὸς, εἰ νοῦν ἔχεις, τῆς περὶ τὰ εἴδωλα μεθῆς ἀνάνηψον, καὶ τὸν μόνον Θεὸν ἀληθηνὸν τὸν σωτήρα γνῶθι Χριστόν· ἵν᾽ ὅπως ἐπιτύχης τῆς τῶν αφάτων ἀγαθῶν ἀπολαύσεως, ἅ πρὸ αἰώνων ὁ ἐξ οὐκ ὄντων τὰ πάντα παραγαγὼν, ἡτοίμασε Κύριος. Ἐφ᾽ οἷς ὁ δυσειδαίμων θυμοῦ πληρωθεὶς· Μὴ ὡρᾷς εἶπεν, ἐχοίμην, εἴγε τῶν ὑμετέρων ληρημάτων ἀνέξομαι, κάκιστοι ἀνθρώπων καὶ βδελυρώτατοι, καὶ τοῖς περὶ αὐτὸν ἔφησεν· Ἵμασι στεῤῤῶς τοὺς ἀλάστορας δήσαντες, καὶ τὰς σάρκας σφῶν σπάθης ἔργον ποιήσαντες, καὶ ὅτι δεινῶς αὐτοὺς βασανίσαντες, εἰ ἔτιπερ ἐμπνέοντας ἴδητε αὐτῶν τε ἀφέλεσθε κεφαλῶν, καὶ ὡς ἐναγεῖς ἐν ἀβάτῳ που ῥίψατε, καὶ οἱ μὲν οὕτω Θεῷ προσηνέχθησαν, [ἀνα]-θήματα λογικὰ, ὁλοκαυτώματα μεμυελωμένα τὸ τοῦ Δαβὶδ εἰπεῖν πρόσφορον, τῇ γλυκείᾳ τῆς εἰς Χριστὸν ὁμολογίας μεμεστωμένα ποιότητι.
[9] Εἴσεισι δ᾽ ὁ μέγας μετὰ τούτους ὁ Λεόντιος. Ἀλλὰ τίς ἂν ἀξίως τὰ τοῦ Μάρτυρος διηγήσαιτο; τίς τὸ γενναῖον, τίς τὸ πρὸς τὰς βασάνους καρτερικὸν, ὡς δέον ἂν ἀπαγγείλοιεν, καὶ τοῖς ἔπειτα παραδοίη ἀληθινοῖς, ὡς ἁληθῶς ἀνδρείας ὑπόδειγμα. Ὡς γὰρ εἰς λόγους αὖθις, τοῦτον Ἀδριανὸς ἐλθεῖν ἤθελε, καὶ δευτέραν τῆς γνώμης ποιεῖσθαι διάπειραν κηλῶν ὑποσχέσεσιν, ἀπειλαῖς δεδιττομένος· τὸ τῆς γραφῆς οὗτος ἐν ἑαυτῷ διέδειξεν ἐναργῶς τὸ, Δίκαιος ὡς λέων πορεύεται πεποιθώς. Ἐγκόψας δὲ γάρ, τί δέ, φησιν, ἄφρον, κενὰ λαλεῖν οὕτω θέλεις καὶ μάταια; Ἔστιν ὅπως Θεὸν καλιπὼν ἀληθῆ, δημιουργὸν ἀγαθὸν, σωτῆρα κηδεμόνα, δαίμοσι χαιρεκάκοις ἀνάσχομαι προσελθεῖν, καὶ τοῖς ἄνωθεν ἡμῶν πολεμίοις θυσίαν προσενέγκειν; Μὴ οὕτω μανείην, μὴ εἰς τοσοῦτον ἐκπέσοιμι τοῦ φρονεῖν. Σὺ μᾶλλον σύνες αὐτὸς, καὶ τῆς πλάνης ἀνανήψας, γνῶθι, τίς τε ὁ τοῦδε τοῦ παντὸς ποιητὴς, καὶ σοφὼς τῶν ὅλων προνοητής μάθε που τὸν δημιουργὸν, πρόσιθι τῷ πλάστῃ, καὶ θυσίαν τούτῳ θύσον ἀναίσεως, βώμοις ἀποίνοις a ἐφηδομένῳ, οὔδε γὰρ αἵματός ἐστιν οὐδὲ κνίσσης Θεός· θεὸς δὲ ἐλέους καὶ οικτιρμῶν, ἢ, ἴν᾽ εἴπω, ὅπερ αὐτὸς ἐκεῖνος ἄνθρωπος γενόμενος, καὶ ἀνθρώποις συναναστρεφόμενος εἴρηκε, πνεῦμα ἐστιν. Ὅτι καὶ θεὸς ἀψευδὴς, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν, ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν.
[10] Ὁ δ᾽ ἀσύνετος ὢν, οὐ συνῆκε· πλύνας γὰρ ὕβρεσι, καὶ, ὁ δή φασι, τοῖς ἐξ b ἁμάξης λοιδορησάμενος, βουνεύροις τυφθῆναι διακελεύεται. Ὡς δ᾽ ἐφ᾽ ἱκαναῖς ταῖς ὥραις οὐδὲν οὐδαμῶς εἶδεν ἐνδιδόντα τυπτόμενον, μᾶλλον μὲν οὖν καὶ ἀκμαιότερον, ταῖς τε ἐνστάσεσι καὶ ταῖς ἀποκρίσεσι μακρῷ τινι γενναιότερον, θωπείαις, αὖθις, (ὦ φρενοβλαβίας! ὦ πλάνης! ὦ ματαιότητος!) ἠθέλησεν μετελθεῖν, τιμάς τε καὶ δωρεὰς ἐκ Βασιλέως κατεπηγγέλλετο. Ὠς δ᾽ οὐχ ὅτι τοῖς λεγομένοις ἔβλεπε προστιθέμενον, ἀλλὰ καὶ βλοσυρὸν δήπουθεν ἀτενίζοντα, καὶ τῷ ἐπισκυνίῳ σφόδρα τοῦτον, ὡς εἰπεῖν, δεδιττομένον· χειρῶν, φησι, λαβόμενοι καὶ ποδῶν, κατὰ γῆς διατέινατε τὸν ἀλάστορα, καὶ τύπτετε σφοδρῶς, ὅση γε ὑμῖν ἰσχὺς τύπτετε, ἕως ἂν ἐπίσχητε τῶν κατὰ θεῶν τὴν κακήγορον ταύτην τὴν γλῶτταν βλασφημιῶν.
[11] Ἐτύπτετο γοῦν ὁ γεννάδας, ὁ ἀθλητὴς ἐμαστίζετο· ἀλλ᾽ ὤφθη ἐξ ὑπομονῆς καὶ αὖθις νικητὴς, καὶ ἐκ καρτερίας περιφανέστερος ἀριστεύς· ὑπεφώνηκε γὰρ μαστιζόμενος, Μὴ ἐγκαταλίπῃς με, Κύριε, μὴ ἀποστῃς ἀπ᾽ ἐμοῦ, μὴ ἀποστρεψῃς τὸ πρόσωπόν σου ἀπὸ τοῦ παιδός σου. Καὶ ταῦτα δ᾽ ἐπισυνεῖρεν, εὐχαριστῶς ἄγαν καὶ γαληνῶς. Ἑνεκά σου θαναθοῦμαι τοῦ παράγοντος Θεοῦ· Τὰ νῶτά μου κατά σε εἰς μάστιγας ἔδωκα, καὶ τὰς σιαγῶνάς μου εἰς ῥαπίσματα, ὑπερ τοῦ δι᾽ ἐμὲ κατ᾽ ἐμὲ γεγονότος, καὶ ὑπὲρ ἐμοῦ ταῦτα παθεῖν οὐκ ἀπαξιώσαντος, ἀλλ᾽ εἶτε μοι καὶ πλείω παθεῖν γένοιτο, ὡς κρειττόνων τῶν γερῶν τύχοιμι. Καὶ πρὸς τοὺς περισστῶτας στραφεὶς, ὁρῶ μου τὸν μισθαποδότην, ἔφη, Θεὸν ὡσεὶ βίβλῳ τοὺς ἐμοὺς ἄθλους λαμπρῶς ἐναπογραφόμενον, καὶ τὰ βραβεῖα τῶν πόνων κρείττω ταμιευόμενον.
[12] Ὁ δε Ἀδριανὸς καίπερ ὅσα καὶ τὸ μηδὲν τὰς τύψεις οὕτῳ βλέπων ἡγούμενον, καὶ εἰς ἐπήκοον τοιαῦτα φθεγγόμενον, ἐξ ἀφελείας, ἤ μᾶλλον εἰπεῖν δυσειδαιμονίας ἄκρας, καὶ αὖθις καταπείθειν τοῦτον ἠβούλετο, καὶ λόγους συνεῖρε, καὶ χρόνον κατέτριψεν. Ὡς δ᾽ ἀνόων καὶ πάλιν εἶδεν οὐδέν· Εἰς κενὴν τὸ τοῦ λόγου ψάλλομεν, πρὸς τοὺς παρεστῶτας εἰπὼν ἐπἰ ξύλου μεθέωρον θεῖναι προσέταξε, λίθον τε τῆς κεφαλῆς ἐξαρτῆσαι καὶ τύπτειν κατὰ παντὸς τοῦ σώματος, μηδεμίαν μηδαμῶς ποιούμενος φειδώ. Καὶ γοῦν μετάρσιος ὁ ταῖς ἀληθείαις οὐράνιος γίνεται, λίθῳ τε βαρεῖται τὴν κεφαλὴν ὁ ἐκ πολλοῦ τὰ ἄνω ζητῶν, καὶ μηδενὸς τῶν ἐπὶ γῆς μὴ δ᾽ ὅλως ἐπιστρεφόμενος. Καὶ οἱ δήμιοι τὰ τῆς σφετέρας οὐχ᾽ ἧττον κακίας ἐκπιμπλάντες, ἣ τὰ τῆς προσταγῆς τοῦ τυράννου παραίνοντες λόγοις, τὸ μαρτυρικὸν σῶμα κατέξαινον· αἱ μὲν δὴ τοῦ μάρτυρος σάρκες διερρήγοντό τε καὶ ἐσκειδάννυντο, ὀχετοί τε αἱμάτων ἀνεστομοῦντο ὡς καὶ περιῤῥαινόμενον τὸ ἔδαφος φοινίσεσθαι.
[13] Ὁ δ᾽ ἀδάμας ἐδείκνυτο, Θεῷτε ηὐχαρίστει πάσχων ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ τὴν ψυχὴν ὑπὲρ τοῦ φιλουμένου τιθέμενος ἔχαιρε, καὶ τέλος το τοῦ Δεσπότου πρὸς τὸν Δεσπότην εὐθύμως ἄγαν εἰπῶν· Εἰς χείρας σου τὸ πνεῦμα μου παρατίθημι, ἠρέμα καὶ γαληνῶς ἀπέθετο τὴν ψυχὴν· ἣν χαρᾶς μὲν ἰδόντες ἐπλήσθεσαν Ἄγγελοι, χοροι τε Μαρτύρων ἠγαλλιάσαντο καὶ ἐσκίρτησαν, οὕτω γενναίων προσειληφότες ἀγωνιστὴν, καὶ στεφανίτην βασιλείας οὐρανῶν ἄξιον. Οἱ δέ γε διαφθυνοῦντες καὶ τὰς βασάνους ὑποβάλλοντες δαίμονες, αὐτοῖς δημίοις, καὶ τυράννοις τοῖς σφετέροις ὑπασπισταῖς αἰσχύνην τε ὁμοῦ καὶ χλεύην ἀνύποιστον ἀπεκέρδαναν. Ἀλλ᾽ ἡμεῖς ὁ τοῦ Χριστοῦ, λαὸς, ὡς τοῦ Χριστοῦ στρατιώτην καὶ τῶν Χριστιανῶν πρόμαχον προίστασθαι, διὰ παντὸς ἡμῶν ἱκετεύσωμεν. Καὶ νῦν μὲν ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν ὑπερτέρως διατηρεῖν λιπαρήσωμεν, ἐκεὶ δὲ γενομένων καὶ λόγους ἀπαιτουμένων ὧν ἐν βίῳ πεπλημμελήκαμεν, τὸν δεσπότην καὶ δικαστὴν ἱλεώσασθαι, ὡς τῆς καταδίκης ῥυσθέιημεν, καὶ τῶν ἡτοιμασμένων ἀγαθῶν τύχοιμεν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ ὑπὲρ ἡμῶν καθ᾽ ἡμᾶς γεγονότος ἑνυποστάτου λόγου θεοῦ, ᾧπερ πρέπει τιμὴ, δόξα τε καὶ μεγαλοπρέπεια, νῦν, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν
[8] Ubi qui rei spectaculo intererant, viderunt quæ acciderant; cuncta significarunt Adriano, [Adrianus conversos avertere a fide tentat,] qui mox alios nihilo minus ipse superstitiosos, eligens imperat, ut sine mora: Hypatium atque Theodulum, præter ipsum Leontium, quantum quidem in ipsis esset, vinctos ad se adducant. Posteaquam vero adducti in quæstionem venerunt; nihil quod non præivisset Leontius, proloqui voluerunt Hypatius ac Theodulus, Christum semper in ore habentes, ipsumque Deum verum profitentes. Sed illum tantisper dimittens Adrianus, atque ad hos se convertens, primum quidem irridere illos cœpit, & simplicitatis levitatisque accusare; Cur mea, inquiens, mandata neglexistis, [ipsum vero ad fidem convertere tentantes] & patrios deos aspernati adhæsistis impostori huic? Si tu quidem Tribunus es Hypatius, tu vero miles Theodolus, mutate quod cepistis de salute vestra consilium. At illi, vere participes ejus quæ in Leontio erat sapientiæ, vix tandem ita locuti sunt: Cognovimus jam veritatem, & tu, stolide, nos inde reducere & pertrahere in interitum vis? Imo ipse, si sapis, ab insania qua colis idola, resipisce; & solum Deum verum servatorem agnosce Christum; ut tandem bonis illis fruaris, quæ lingua eloqui non potest, quæque ante secula paravit Dominus e nihilo omnia producens. Ad quos superstitiosus ille, [necari jubet.] furore æstuans; Non habeo horas quas velim perdere: si deliramenta vestra tulero, pessimi atque impurissimi hominum. Et ad suos; Ligate, inquit, firmiter scelera ista, & carnes eorum gladiis perforate; & postquam crudeliter eos laniastis si superesse vitam animadverteritis capita eorum amputate, & execrabiles truncos in avia alicubi loca proiicite. Et illi quidem tali modo oblati sunt Dei rationabile sacrificium, holocausta medullata, ut recte David loquitur, dulcedine confessionis christianæ repleta. [Ps. 94, 15]
[9] His peractis ingreditur magnus Leontius. Verum quis digne Martyris gesta enarret? [Post hæc Leontio blanditur minaturque,] quis magnanimitatem, quis constantem in cruciatibus perseverantiam, ut par est, proponat atque ad fideles posteros, ut veræ fortitudinis exemplum, transmittat? Ubi enim in quæstionem redire Leontium, ejusque mentem secundum tentare voluit Adrianus, blandiens promissis minisque territans; ipse palam in se commonstravit, verum esse dictum illud Scripturæ sacræ; Iustus ut leo ambulat confidens. [Prov. 28, 1] Interpellans enim loquentem; Quid tam vana, inquit, stultaque in medium profers, mentis impos? Fierine potest, ut Deum verum, creatorem bonum, salvatorem beneficum derelinquens, [sed ab eo increpitus,] ad cacodæmones, malis nostris gaudentes, confugiam? & hostibus ab initio nostris sacrificium offeram? Prohibete, Superi, ne ita insaniam, ne adeo a mente aliener! Tu ipse potius intellige atque ab errore resipiscens, agnosce mundi hujus conditorem & sapientem rerum provisorem. Disce ubi sit artifex ille, accede ad Creatorem, & sacrificium laudis ei offer aras a incruentas amanti: neque enim sanguinis ille ac nidoris Deus est; sed Deus misericordiæ ac miserationum; aut (ut dicam, quod ipse, hominem indutus atque cum hominibus conversatus, dixit) spiritus est; &, quia similiter Deus verax est, qui adorant ipsum, in spiritu & veritate oportet adorare. [Joa. 4, 24]
[10] Verum Adrianus, ut erat mentis expers, nihil istorum intellexit: sed injuriis Martyrem incessens, [ipsum cædi nervis jubet] & convitia veluti e plaustro, uti adagium habet, ingerens; nervis bovinis cædi eum jubet. Quod ubi multo tempore durasset, cæsumque nihil quidquam de sententia sua discedere animadverteret; imo etiam ferventiorem interrogationibus responsionibusque & longe generosiorem fieri; blanditiis iterum (o stultitiam, [humi extensum,] o fallaciam, o vanitatem!) nisus est ipsum a fide abducere; honoresque & munera nomine Imperatoris promisit. Cumque nec sic assentiretur ipsi, sed torvo potius vultu intueretur, & magnanimo supercilio, ut ita dicam, incuteret timorem: Manibus, inquit, pedibusque arreptum distendite in terra perniciem illam, & crudeliter quantumque vires sinunt verberate; quo tandem maledicam illam & in deos blasphemam compescatis linguam.
[11] Verberatus itaque & flagellatus est athleta generosus; [sed inter tormenta constantiorem] sed rursum evasit patientia sua præclarior victor, ac tolerantia gloriosior pugil. Exclamabat enim inter verbera: Ne dereliqueris me, Domine, ne discesseris a me; ne avertas faciem tuam a puero tuo. Insuper & illa placido admodum atque tranquillo adjungens animo: Tua huc me adducentis causa, mortificor, Deus. Dorsum meum exemplo tuo in flagella & genas meas in alapas dedi pro te, propter me adinstar mei nato, & pro me illa pati dignato. Sed utinam mihi plura etiam pati liceat, ut majora consequar præmia! Et conversus ad circum adstantes; Video, inquit, remunatorem Deum, veluti libro splendidis litteris inscribentem certamina mea, & præmia laborum meorum præclara asservantem.
[12] Adrianus interim videns pro nihilo eum verbera ducere, atque talia dicta adstantium auribus palam ingerere; ex simplicitate, aut potius dicam insano idololatriæ studio, alia denuo persuadere Martyri præsumpsit, [gravioribus tormentis excruciat] oratione longa & multi temporis impendio. Ubi vero illis omnibus nihil denuo profici sentit, cum dixisset præsentibus; Nequidquam huic verba facimus; ligno cuipiam ipsum imponi sublimem præcipit, saxum capiti imponi, verberibus in totum corpus sæviri, nullo plane loco clementiæ relicto. Sic itaque sublimis Leontius, vere cælestis factus est: & saxo gravabatur capitis, qui pridem cælestia ambiebat, nihil omnino quod terram saperet in amore habens. Interea carnifices, non minus suam explentes rabiem, quam tyranni laudantes jussa, suppositum tormentis corpus dilaniabant, dissecta dispersaque ejus carne; & sanguine veluti per canalem sic defluente, ut pavimentum circum irrigatum ruberet.
[13] Sed ipse adamante constantior, Deo, cujus causa cruciabatur, gratias agebat; & animam pro Dilecto suo ponere gaudebat; ac tanden ipsum Domini dictum. In manus tuas commendo spiritum meum, multa cum alacritate ad Dominum elocutus, in pace ac tranquillitate animam reddidit; quam cernentes Angeli, [gaudentem interea in Domino,] gaudio repleti sunt; & chori Martyrum exultaverunt tripudiaruntque cum tam generosum pugilem & coronatum athletam, cælesti regno dignum, ad se receperunt. [Luc. 23, 46] Contra vero invidi ac tormentorum ejus præcipui auctores diaboli ipsis carnificibus tyrannisque satellitibus suis confusionem ac ludibrium intolerabile compararunt. [& expirantem lætantibus Angelis,] At nos, Christi populus supplicemus Christi militi & Christianorum propugnatori, ut nos perpetuo defendat, & nunc quidem in hoc seculo visibilibus atque invisibilibus inimicis superiores nos præstet; deinde vero in altero, cum rationem illorum quæ in vita deliquimus postulabimur, [diabolis vero frementibus.] Dominum ac judicem nobis propitium reddat; ut damnationis sententia absoluti, præparata bona consequamur, per gratiam & benignitatem illius; qui pro nobis nostrum adinstar nasci voluit, in una persona subsistentis Verbi divini, quod decet honos, gloria & majestas nunc, & in secula. Amen.
ANNOTATA C. J.
a Ecgraphum ἀποίροις: vecto autem incruentum quasi ἄποινος a ποινὴ Pœna, quæ sanguinis effusionem comitatur.
b De illo Erasmus Centuria 7 adagio 73: natumque ait ex eo, quod prisci fabulas suas in plaustris agentes, facie fæcibus oblita ne possent agnosci, magna licentia in obvium quemque dicteria jactabant. Hinc adagum ait ὡς ἐξ ἄμαξι λαλεῖν id est tamquam e plaustro loqui, de his qui palam ac libere convitiantur.
DE SS. MARCIA, ÆMILIO, FELICE,
MARTYRIBUS IN AFRICA.
Notitia ex Martyrologiis præsertim Hieronymiano.
Marcia, Martyr in Africa (S.)
Emilius, Martyr in Africa (S.)
Felix, Martyr in Africa (S.)
G. H.
Auspicantur hunc XVIII Junii quatuor antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa his verbis: XIV Kalendas Julii, In Africa, Marciæ, Emilii seu Emelii, Felicis. At, Marcia omissa, sæpius alii duo proferuntur. Ita Mss. Richenaugiense & Rhinaugiense; In Africa Emilii & Felicis. Ms. Aquisgranense. In Africa Emeli & Felicis. Ms. Florentinum Conventualium S. Francisci: item in Africa SS. Ameliæ & Felicis. Ab aliis adduntur SS. Marco & Marcelliano, de quibus seorsim agimus, & Romæ tribuuntur. Mss. Florentina Bibliothecæ Medicææ & Musæi Strozziani: Romæ SS. Felicis & Æmilii. In Ms. Bruxellensi S. Gudulæ ita scribuntur In Africa natale Sanctorum Hermelii & Felicis. At palæstra omissa in Mss. Augustano, Gellonensi, Labbeano & San — Gallensi celebratur memoria Emelii & Felicis. Neque plura de hisce Martyribus occurrunt.
DE SS. MARCO ET MARCELLIANO
MARTYRIBUS ROMÆ VIA ARDEATINA.
CIRCA CCLXXXVII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Cultus in Martyrologiis & libris Sacramentorum, Reliquiæ locis variis.
Marcus, Martyr Romæ, via Ardeatina (S.)
Marcellianus, Martyr Romæ, via Ardeatina (S.)
AUCTORE G. H. & D.P.
Hos duos Martyres secundo loco consignante dicta antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa, his verbis: Romæ Marci & Marcelliani. Ast ordine inverso ita referuntur in Ms. Epternacensi: [Cultus Sacer apud S. Hieronymum,] Romæ Marcelliani & Marci. Similia passim in parvis Martyrologiis, quæ alibi accuratius citamus, habentur. [S. Bedan,] Beda in genuino suo ista habet: Natalis Sanctorum Marci & Marcelliani Missa propria, ubi innuitur Missa a S. Gregorio Magno in libro Sacramentorum præscripta, [S. Gregorium] & tres Orationes, quæ hactenus in Missali Romano recitandæ præcipiuntur, ibidem habentur, cum summo servatæ antiquitatis testimonio. [S. Gelasium] Illo tamen antiquius est, quod ex Gelasii (ut creditur) Papæ Sacramentario, sub annum MDCLXXX Romæ excuso, eruitur: ubi hujusmodi tres orationes præscribuntur, I Sanctorum tuorum nos, Domine, Marci & Marcelliani natalitia tueantur: quia tanto fiducialius tuo nomini supplicamus, quanto frequentius Martyrum benedictionibus confovermur. II. Suscipe, Domine, munera tuorum populorum votiva, & SS. Marci & Marcelliani precibus tibi grata esse concede, pro quorum solennitatibus offeruntur. III. Libantes, Domine Mensæ tuæ beata mysteria, quæsumus, ut beatorum interventu Sanctorum, Marci & Marcelliani, & temporalem nobis misericordiam conferant & æternam. Romanum quoque Kalendarium, annorum circiter mille, a Joanne Frontone Parisiis editum, eosdem habet; præcipitque Euangelium ab hodierno deversum ex Joanne, Hoc eit præceptum meum ut diligatis invicem.
[2] Rabanus in suo Martyrologio hoc eos elogio honorat: Romæ Marci & Marcelliani Martyrum, qui Temporibus Diocletiani & Maximiani per Sebastianum militem Christi, a blandimento vano mulierum revocati, [B. Rabanum] ac sano dogmate confortati, pro nomine Christi passi sunt. Usuardus deinde illorum martyrium ita describit: Romæ via Ardeatina natalis Sanctorum Martyrum Marci & Marcelliani fratrum: [Usuardum] qui a Duce Fabiano tenti, & ad stipitem ligati, in pedibus acutos acceperunt clavos: cumque demum non cessarent laudare Christum, lancea per latera transfixi, cum gloria martyrii ad siderea regna migraverunt. Hæc ibi. Aliquanto plura ex Actis Martyrii habentur apud Adonem, [Adonem & alios.] & hos passim sequuntur [tum monasticæ Consuetudines sub festo III Lect. apud Martinuæm, tum] recentiores cum hodierno Martyrologio Romano. Acta accurate describuntur in Actis S. Sebastiani a nobis ad XX Januarii illustratis. Aliquod ex hisce ad honorem SS. Marci & Marcelliani extractum compendium damus, [Acta ex Vita S. Sebastiani collecta.] prout illud in Ms. Ultrajectino Ecclesiæ S. Salvatoris asservabatur, omissis Annotatis, quæ in Actis S. Sebastiani abunde sunt producta.
[3] In hujus etiam ecclesia pervetusta Romæ, quæ
ab Amphitheatro venientibus non procul ab arcu
Titi & Vespasiani ad lævam occurrit, conspici
eorumdem Martyrum imagines antiquitus ad utrumque
Deiparæ latus ostensum est in Paralipomenis
ad seriem Romanorum Pontificum ante Majum
illustrata: [Corpora in ecclesia SS. Cosmæ & Damiani,]
quas hic reproducere grave non erit,
ut appareat quod ibi dixi quam insulsa fuerit
eorum conjectura qui sibi imaginabantur istic
videre S. Benedictum inter Apostolos Petrum &
Paulum, & suppletis quas ætas extriverat litteris quibusdam
credi voluerunt opus esse Benedicti I Papæ.
Corpora olim deposita fuerunt in ecclesia SS. Cosmæ
& Damiani in Campo Vaccino; ibidemque
anno MDLXXXII in arca marmorea reperta
XXVIII Julii, [Reliquiæ in ecclesia
S. Nicolai & S. Praxedis,] una cum corpore S. Tranquillini
Martyris illorum parentis, cujus festum agitur
VI Julii sicuti narrat Baronius ad an. 357 num.
50. In eorumdem Sanctorum honorem Gregorius
Pontifex XIII sacellum istic erigi curavit; ibidemque
hoc die cum magna solennitate celebratur
ipsorum festum concessis Indulgentiis. Festum etiam
agitur ob aliquas eorumdem Reliquias, in ecclesia
S. Nicolai in carcere, & S. Praxedis in monte:
de quibus agunt Octavius Pancirolius ad dictas
Ecclesias, & Abbas Piazza in Sanctuario Romano
ad hunc XVIII Junii. Masinus in Bononia
perlustrata asserit festum quoque agi in
Ecclesia S. Pauli Barnabitarum, & in Ecclesia Jesuatorum
extra portam S. Mamoli, [Bononiæ,] ob similes Reliquias
ibidem depositas. Præterea apud Volaterranos
in Ecclesia Cathedrali & altari Sanctæ
Crucis & altari S. Petri in ecclesia de Monte
Albano, & in ecclesia majori S. Marci inter
alias Reliquias etiam SS. Marci & Marcelliani
fuisse ex accurata ad nos transmissa descriptione
constat. [Volaterræ,] Sunt etiam horum Sanctorum Reliquiæ in
monasterio Suessionensi S. Medardi, ubi coluntur
sub ritu duplici, & in Diario Reliquiarum Metropolitanæ
Pragensis notantur partes duæ, [Suessione.] una
de tibia, altera de capite, sed unde allatæ non
constat. Denique fit horum Martyrum aliqua
memoria in quodam Ms. nostro ad diem secundum
Julii, & apud Græcos XVIII Decembris.
ACTA MARTYRII
Ex Gestis S. Sebastiani desumpta, Ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris.
Marcus, Martyr Romæ, via Ardeatina (S.)
Marcellianus, Martyr Romæ, via Ardeatina (S.)
BHL Number: 5302
EX ACTIS S. SEBAST.
[1] [Marcus & Marcellianus Captivi cum servis confortantur a S. Sebastiano:] Clarissimi viri Marcus & Marcellianus, gemini fratres, cum servis suis tenti; & in vinculis constituti, a S. Sebastiano confortabantur & hortabantur fugitiva seculi blandimenta contemnere, & momentanea tormentorum genera non timere. Qui cum non acquiescerent, & verbera carnificum patienter transirent, jussi sunt capitalem subire sententiam, nisi jdolis sacrificarent.
[2] Quorum pater Tranquillinus, Mater Maria, illos sequebantur cum uxoribus & filiis eorum: & quia nobiles erant, [impetratis 30 dierum induciis,] a Chromatio Præfecto triginta dierum inducias impetraverunt; in quorum spatio cum eis ageretur, ut ad immolandum idolis consentirent. Accedentes ergo amici eorum dicebant eis; Unde vobis tam dura mens, tam ferreum pectus, quod canitiem patimini patris abiicere, & matri jam decepitæ vanos partus afferre intolerabilis doloris. Vita contemnitur, gloria respuitur, & contemptis omnibus pietatis affectibus, mortis atrocitas appetitur. [mater eos blandimentis oppugnat;] Otio talia dicentibus, mater miseram se clamans advenit, & soluto crine canos suæ senectutis ostendens, coram eis vestem qua pectus tegebatur scidit, cunctisque flentibus, laxis pellibus, mamillas quas suxerant ostendebat; blandimenta eorum infantiæ exhibita memorabat. Heu inquit me miseram! amitto filios, ad mortem ultro properantes quos si mihi hostes auferrent per medias sequerer acies bellatorum: si judicia violenta concluderent; carcerem simul irrumperem moritura. Novum hoc pereundi genus, in quo carnifex rogatur ut perimat; mors optatur, ut veniat. Talia matre prosequente, pater infirmus & senex, manibus servorum adducitur; & capite asperso pulvere clamabat: O filii! baculus senectutis meæ, & geminum lumen, cur sic mortem diligitis? [pater querelis,] venite hic juvenes, & flete super juvenes sponte pereuntes; venite senes & patres, & prohibete ne talia patiamini. Post hæc advenerunt conjuges cum natis propriis, flentes & dicentes; Quibus nos dimittitis! qui horum erunt Domini filiorum? Quis vestras largas dividet possessiones? Heu! quam ferrea pectora! [& uxores lamentis.] quia parentes, amicos, uxores & filios & abjicitis & vos tortoribus spontaneos exhibetis. Inter hæc cœperunt virorum corda mollescere.
[3] Tunc S. Sebastianus, qui ibi aderat, prorumpens in medio, ait. O fortissimi milites Christi, nolite per misera blandimenta coronam deponere sempiternam. [S. Sebastianus nutantes confirmat:] Sed & parentibus dixit: non separabuntur a vobis, sed vadunt in cælum parare vobis sidereas mansiones: nam ab initio mundi hæc vita se expectantes decepit; est enim labilis, instabilis, incerta, & fallax vita. Hæc suadet avaritiam, gulam, luxuriam, acediam, tristitiam, invidiam, iram, superbiam: suadet fallaciam, injustitiam, concupiscentiam, malitiam, segnitiam: [propositis vitiis hujus mundi,] postquam vero de spurcitia fuerit saginata, servientes sibi tradit filiæ, id est morti æternæ. Nam primi parentes, qui ad vitam æternam erant facti, per gulæ concupiscentiam meruerunt mortem corporis & animæ & pœnæ æternæ. Christus autem, qui est via, veritas & vita; moriens, resurgens, & ascendens, liberavit in se credentes ab æterna morte & pœna, ubi sunt malleus & fœtor cum vermibus, ignis & algor, visio dæmonica, [pœnis æternis damnatorum,] tenebræ, rubor, ignea vincula; item vermes, & terebræ, flagellum, fumus & ignis, dæmonis aspectus, scelerum confusio, luctus; item torquentes pœnæ pix, nix, probra, vincula, vermes, flamma: chaos, fœtor, pudor, atque fames, sitis, horror. O amici, nolite fallaciter vos & amicos vestros in has æternas miserias perdere: sed si diligitis eos, gaudeatis, quia præcedunt vos ad æterna gaudia Sanctorum & Angelorum. [& cælestium spirituum gaudiis,] Nam est ibi pax, pietas, bonitas, lux, virtus, honestas, gloria, laus, requies, amor & concordia dulcis, gaudia, lætitiæ, dulcedo, vita perennis: pax requies libera, secura juventus, pax secura, decus, & gaudia sunt animarum uberrima, virentia sunt pascua, pinguia, plena. Patria namque electorum sunt vultus præsens Dei: qui dum sine delectu conspicitur, sine fine mens vitæ cibo satiatur. Ibi hymnidici Angelorum chori, ibi societas supernorum civium, ibi dulcis solennitas a peregrinationis hujus tristi labore redeuntium. Si ergo consideremus, quæ & quanta sint quæ nobis promittuntur in cælis, vilescunt animo omnia quæ habentur in terris. Terrena namque substantia supernæ felicitati comparata, pondus est, non subsidium.
[4] [divitiæ creatæ, Deo in custodiam tradendæ] Si quæris; cur Deus fecit divitias, si ejus leges contemnendæ sunt? Respondemus, quia sequi nos morientes non possunt, antecedere possunt, si eas pro Deo dederimus. Cupidus fœnerator aurum tradit homini, quod duplicatum recipiat: agricola semina terræ committit, ut centuplum crescat. Tradidit tibi Deus divitias, ut scias quanta sit in eis requies, voluptas & luxus, ut per has habens claritatem cum auctore divitiarum, ipsi eas tradas custodiendas. Quia si ipsi eas nolueris tradere, gula, luxuria, superbia vel cetera vitia eas rapient: aut certe mors auferet. Num quid si transires per medias acies barbarorum, & invenires virum fortem te diligentem, qui etiam sacculum pecuniæ tibi dedisset, dicentem tibi; Da mihi custodiendas pecunias has quas tibi dedi, ne Barbari eas rapiant & te occidant; [& servandæ in aliā vitam.] nonne rogares ut eas custodiret, de quo certus esses quod etiam ampliora quam accepisset redderet, & te ab hostibus liberaret? Similiter delitias, qui habet aures audiendi, audiet dicentes sibi; Si nos diligitis, illi nos commendate, qui nos vobis integras & illibatas restituet. In hac vita, si nostrum volueritis præoccupare officium, quasi sic expensæ vobis omnino negabimur. Dimitte nos interim servire morituris brevi tempore, ut in mortalibus electis jugiter famulemur, quando liberabimur a servitute corruptionis malorum in libertatem gloriæ filiorum Dei. Igitur, o amici, nolite a vita ad mortem quos diligitis revocare: quotidianus enim defectus corruptionis, est quædam prolixitas mortis. Præsens dolor aut levis est & tolerabilis; aut gravis, & cito finem affert; dolor vero futurus intolerabilis & æternus. Ne timeamus ergo dolorem unius horæ, si volumus semper cum Deo gaudere.
[5] Dum igitur tam Martyribus quam eorum amicis, de contemptu seculi, de pæna inferni & de gloria Paradisi, talia & similia breviter dicta, [Convertuntur Zoe post loquelam receptam,] Sanctus Sebastianus prudentissime prædicaret; subito per unam fere horam, splendore nimio de cælo veniente, illuminatus est; & juvenis, pallio candidissimo amictus, apparuit juxta eos. Hac autem gerebantur in domo Nicostrati Primicerei, cujus uxor, nomine zoë ante sex annos ex diutina infirmitate loquelam amiserat. Quæ cum intellexisset ea quæ S. Sebastianus dicebat; procidens ad pedes ejus, manu & nutu veniam precabatur. Tunc S. Sebastianus ait: Si ego Christi servus sum, & si vera sunt omnia quæ de ore meo hæc mulier audivit & credidit; aperiat os ejus, [& Nicostratus] qui aperuit os Zachariæ Prophetæ Dei. Ad hanc vocem mulier clamavit: Benedictus sermo oris tui, & beati qui credunt, & maledicti qui non credunt his quæ dixisti. Vidi enim Angelum ad te venire de cælo, & librum ante te tenentem, [qui dimittit Sanctos] ubi scripta erant omnia quæ dicebas. Hæc videns Nicostratus vir ejus, procidens ad genua, veniam petebat, eo quod Sanctos Dei Marcellianum & Marcum imperiali jussu haberet in vinculis. Et solutis illis, genua eorum amplexus, rogabat eos abscedere; dicens; O quam felix essem, si pro salute vestra possem mereri constringi! Qui dixerunt: Si tu Dei gloriam, quam nondum habueras, accepisti; quomodo nos, quod ab infantia habuimus relinquentes, tibi passionis nostræ calicem damus? Cumque hæc audientes flerent; Marcus ait: Discite, parentes, quia hæc tota belli diaboli valliditas est, a suppliciis eripere & animam vitiis subjugare. Sed qua ratione mori timeant, qui sciunt hanc hominis esse naturam, non pœnam: Quantos hujus falsæ vitæ amatores ruina gravis oppressit, fulmen incendit, naufragium perdidit, gladius peremit! & istam vitam miseri cum doloribus amittentes, veram illam penitus invenire non possunt. Ad illam enim non ducit pœna, sed causa: eodem enim pœnarum genere & innocentibus salus æterna confertur, & pœna delinquentibus irrogatur.
[6] [baptizantur horum parentes & alii:] Tandem omnes prostrati cum lacrymis dicebant se credere & velle baptizari. Tunc S. Sebastianus vocavit S. Polycarpum, latentem propter persecutionem: qui baptizavit Tranquillinum patrem Sanctorum Marcii & Marcelliani, & matrem eorum, cum multis aliis & erant numero sexaginta octo. Baptizatus est & Chromatius, [Sancti Diaconi facti,] urbis Præfectus, cum filio suo Tyburtio, & ex familia mille quadringentæ animæ. Tranquillinus etiam & Chromatius, & alii infirmi sanati sunt.
[7] Marcus autem & Marcellianus, a B. Caio Papa Diacones sunt ordinati: & cum ipso morantes apud castulum quemdam Christianum, ditissimum Zetarium palatii, latenter cum aliis fidelibus die noctuque fletibus & jejuniis intenti erant; orantes, [martyrio coronantur.] ut perseverarent in fidei confessione. Multaque per eos fiebant quotidie miracula: cæci illuminabantur, dæmones ejiciebantur, infirmi sanabantur. Cum autem per quemdam falsum Christianum, nomine Torquatum, proditi fuissent, & aliqui jam martyrio coronati; jussit Fabianus Præses Sanctos Marcum & Marcellianum teneri, & ambos ad stipitem ligari, clavos acutissimos in pedibus eorum affigi faciens. [Ps. 132, 11.] Quibus dicebat Fabianus; Tamdiu fixis plantis stabitis, quousque diis immortalibus debitum officium persolvatis. Tunc ambo fratres, in ligno confixi pariter psallebant, dicentes: Ecce quam bonum & quam jucundum, habitare fratres in unum. Cumque transissent una dies & una nox, & illi in psalmis & hymnis perseverarent; jussit eos ambos, ubi stabant, lanceis per latera perforari: sicque cum Martyrii gloria ad regna siderea migraverunt. Amen.
DE SANCTO ÆTHERIO, MARTYRE
FORSAN NICOMEDIÆ IN BITHYNIA.
SUB DIOCLET.
Notitia Martyrii & temporis ex Menæis.
Ætherius Martyr, forsan Nicomediæ (S.)
G. H.
Memoratur hic sanctus Martyr in Menologio Sirleti his verbis: Eodem die XVIII Junii sancti Martyris Ætherii, qui fuit sub Imperatore diocletiano, delatus vero, oblatus est Edesio Præsidi: Christum vero confessus prosternitur, & igneis facibus comburitur; ac diversos cruciatus perferens, gladio percutitur. Hæc ibi, satis tenuiter contracta, unde etiam contractius translati in hodiernum Romanum sunt, hac forma: Eodem die S. Ætherii martyris: qui in persecutione Diocletiani, post ignes & alios cruciatus, gladio cæsus est. Nescio an suboluerit aliunde Baronio, [Eleusio non Edesio Præside,] mendum Sirleto obrepsisse circa nomen Præsidis. Eleusium, non Edesium scribendum apparet ex Menæis, quæ sola præ oculis Sirletus habuit uti & Maximus Cytherorum Episcopus ἐν βίοις Ἁγίων. Eleusium autem istum eumdem arbitramur, a quo Nicomediæ plurima sibi illata tormenta fortiter sustinuit S. Juliana Virgo, cujus acta ex pluribus Mss. collata illustravimus ad diem XVI Februarii. Possunt hæc aliquam lucem hujus Martyris Elogio conferre, ac verosimile facere, ipsum quoque Nicomediæ, aut saltem in Bithynia, passum esse. Est autem Elogium illud hujusmodi.
[2] Οὗτος ἦν ἐπὶ τῆς βασιλείας Διοκλητιανοῦ. Διαβληθεὶς οὖν παρέστη Ἐλευσίῳ τῷ Ἄρχοντι· καὶ τὸν Χριστὸν ὅμολογήσας, [eadem tormenta patitur Ætherius] τείνεται καὶ λαμπάσι πυρός καταφλέγεται, καὶ βόλοις σιδηροῖς πυρωθεῖσι τὰς μασχάλας διακαίεται, καὶ κατὰ τὸν νῶτον καὶ τὰ στέρνα καὶ τοῖς μυκτῆρσιν ογκίνους ἐκδέχεται, καὶ ἐν χαλκῷ τάπητι πυρῶθέντι ἁπλοῦται, καὶ ἐκ τούτων πάντων Ἀγγέλου ἐπιστασὶᾳ λυττροῦται, εἶθ᾽ οὔτως τὴν κεφαλὴν τέμνεται. Sanctus Martyr Ætherius sub Imperio Diocletiani accusatus, ad Præsidem Eleusium ad ductus est; & Christum confessus cæditur, & lampadibus ardentibus uritur & globis ferreis ardentibus sub axillis ustulatur, [quæ S. Iuliana Nicomediæ.] & uncis in tergo, pectore & naribus carpitur, & in aheneo tapete ardenti extenditur; ex quibus omnibus ope Angeli præsentis liberatur, ac Demum gladio obtruncatur. Hæc ibi, quibus similia tormenta Eleusius Præses inferri S. Julianæ curavit, & fuit ea ab Angelo liberata, ac tandem gladio percussa coronam martyrii obtinuit Nicomediæ.
DE SANCTIS DUOBUS MARTYRIBUS
APUD GRÆCOS PASSIS.
Ex Ms. Synaxario Divionensi.
[Commentarius]
Duo Martyres apud Græco (SS.)
G. H.
Synaxarium Ms. Divione in Collegio Societatis Jesu apud Petrum Franciscum Chiffletium repertum a nobis anno MDCLXII, hos Sanctos sic refert: Οἱ ἅγιοι δυὸ Μάρτυρες, οἱ … τοὺς πόδας καταφλεχθέντες τελειοῦνται. Sancti duo Martyres, … pedibus combustis, vitam finiverunt. Inter ipsa verba aliquid non potuit legi, sive locus Martyrii fuerit, sive tempus indicato Imperatore sub quo certarint; quod forsan alibi reperietur, & poterit aliquando addi. Interim versus ex more præmissos accipe.
Καῦσιν
ποδῶν
στέργοντες
εἰς
ὥραν
μίαν,
Αἰωνίως
χαίρουσι
Μάρτυρες
δύω.
Pedum ustionem cupide ad horam Martyres
Unam passi, lætantur æternum duo.
DE SS. THOMO, PAULO, CYRIACO,
MARTYRIBUS FORSAN ROMÆ.
DISQUISITIO HISTORICA. De numero & loco Martyrii, ex antiquioribus Martyrologiis.
Thomas, Martyr, forsan Romæ (S.)
Paulus, Martyr, forsan Romæ (S.)
Cyriacus, Martyr, forsan Romæ (S.)
G. H.
Gravis circa hos Sanctos exoritur difficultas, de numero & palestra eorum. In antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, post relatos Martyres passos Romæ Marcum & Marcellianum, tertio loco ista subduntur: Thomi, Pauli, Cyriaci. [An tres Martyres,] Ita ecgrapha Epternacense, Lucense, Blumianum. At Lucas Acherius in edito Corbeiensi, loco Thomi apposuit puncta, & solum retulit nomina Pauli & Cyriaci. Eodem modo ista duo nomina inter alios referuntur in Ms. Richenoviensi. Ast ordine mutato tria collocantur in Mss. Casinensi & Altempsiano; Cyriaci, Thomi, Pauli, Quo etiam ordine sunt in Ms. S. Cyriacæ; sed Thomæ scribitur: & Apostoli additur in Ms. Vaticano. Interim prævalet lectio Thomi: de qua voce dubitavimus, num Tomi, urbs mœsiæ inferioris, in hodierna regione Bulgariæ & ora Ponti Euxini, exilio Ovidii Poëtæ celebris, sit intelligenda ubi plures olim occubuere Martyres. Huic urbi favet Ms. Florentinum monasterii sanctæ Crucis Patrum Conventualium S. Francisci, in quo post Martyres Afros supra relatos ista habentur: [& Romæ passi?] Thomis sanctorum Martyrum Pauli & Cyriaci: & hi isto modo memorantur ad diem XX Junii apud Usuardum & alios cum Martyrologio Romano. Verum in antiquis dicti Martyrologii Hieronymiani apographis alii quinque socii conjunguntur, & ab his illi ut diversi proferuntur. Franciscus Maria Florentinius, in Indice ad hæc Martyrologia, nomen Thomi pro Sancto Martyre Sumpsit: & favet aliorum transpositio, per quam Thomi nomen medium inter nomina Cyriaci & Pauli collocatur. Præterea urbs Thomi ubique absque aspiratione scribitur, cujus contrarium hic observatur. Sed, inquies, si Thomus ponatur Sanctus, quænam ipsi & sociis palestra tribuenda erit? Quidni vero ipsa urbs Roma? Annectuntur enim SS. Marco & Marcelliano, licet forsan aut alio loco aut via, aut alio anno, aut aliis sub Imperatoribus sint passi. Postremo alios arbitramur a SS. Cyriaco & Paula Virgine, in urbe Hispaniarum Malacensi passis, de quibus mox agemus.
DE SANCTIS MARTYRIBUS MARTYRIO SEU MARTHARO, FELICE EMILIO ET CRISPINO,
RAVENNÆ IN ITALIA.
Notitia ex Hieronymiano & aliis antiquis.
Martyrius, seu Martharus, Martyr Ravennæ in Italia (S.)
Felix, Martyr Ravennæ in Italia (S.)
Emilius, Martyr Ravennæ in Italia (S.)
Crispinus, Martyr Ravennæ in Italia (S.)
G. H.
Progredimur cum antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, in quibus quarto loco Martyres quatuor collocantur; & in vetustissimo Epternacensi his verbis: Ravenna civitate Martyrii, Felicis, Emilii, Crispini. In primi Martyris nomine diversa est lectio. In lucensi & Blumiano est scriptum Narthari, in Corbeiensi Martheri. In Mss. Florentinis Magni Ducis & Strozzii Senatoris Martati at Patrum Conventualium ibidem Maritati: apud Notkerum Macharii, in Ms. Bruxellensi S. Gudilæ Marcurii. In antiquo Ms. Reginæ Sueciæ & Ms. Florario dicto nomine omisso, ista leguntur: Ravennæ natalis Sanctorum Martyrum Felicis, Emili, Crispini, ubi videtur ex nomine Martyrii formatum Martyrum: neque multum discrepat crepat nomen Marthari seu Martheri, quod in aliis apographis erat. Nomina Felicis & Crispini ubique invariata reperiuntur, at loco Emilii scribitur etiam Emeli Amilii & Æmilii. Hos autem tres solum proferunt Mss. Romanum Cardinalis Barberini, Trevirense Monasterii S. Maximini, Leodiense Ecclesiæ S. Lamberti, & aliud monasterii S. Laurentii. Et in omnibus jam citatis Martyrologiis numero quindecim, allegatur palæstra Ravenna civitas: in cujus tamen ecclesiis celebratur officium de SS. Marco & Marcelliano, nulla horum Martyrum facta commemoratione.
DE SS. MARINA ET THEONIO
MARTYRIBUS ALEXANDRIÆ.
Ex iisdem Martyrologiis.
[Commentarius]
Marina, Martyr Alexandriæ (S.)
Theonius, Martyr Alexandriæ (S.)
G. H.
Vltimo loco, in eisdem Hieronymianis apographis, ista habentur; in Epternacensi, Alexandria civitate Marinæ. In Corbeiensi Parisiis excuso: In Alexandria natalis Sanctæ Marinæ, Theoni. Verum per errorem (ut agnoscit Florentinius) in Ms. Lucensi legitur, S. Marii; & in Blumiano, Maria. In antiquis Mss. Reginæ Sueciæ, Romano Cardinalis Barberini, & Coloniensi S. Mariæ ad Gradus: In Alexandria natalis S. Marinæ, & per errorem in Ms. Richenoviensi Marini est. Secutus Usuardus: in primario Ms. Alexandria passio S. Mariæ Virginis, In aliis Mss. & apud Bellinum Grevenum, Molanum cum Martyrologio Romano S. Marinæ Virginis. In appendice ad Adonem: In Alexandria S. Mariæ Virginis & Martyris, & Balbinæ. Hæc Balbina Romæ est adscripta in Mss. Trevirensibus S. Martini & S. Maximini; Leodiensi S. Laurentii, ac Ms. Florario, de eaque egimus XXXI Martii. Ast Theonium detinemus, in antiquo Ms. Corbeiensi additum, ne memoria ejus pereat. Alii adjunxerunt elogia ex Vita S. Marinæ seu Margaritæ Virginis & Martyris, uti inter Prætermissos diximus: & latius dicendum erit ad diem XX Julii: An ex illa Marina hæc etiam Virgo appelletur dubitamus; ideoque eo titulo abstinemus cum antiquioribus Mss.
CYRIACO ET PAULA VIRGINE
MALACÆ IN HISPANIA
CIRCA CCCV
SYLLOGE HISTORICA
De eorum passione, cultu, & ætate.
Cyriacus, Martyr, Malacæ in Hispania (S.)
Paula, Martyr, Malacæ in Hispania (S.)
AUCTOR G. H.
Malaca, urbs est antiqua Hispaniæ Bæticæ, in hodierno regno Granatensi Episcopalis, & celebre ad Mediterraneum mare emporium. Hæc sub jugo Saracenico annis septingentis septuaginta gemens ab eodem armis Ferdinandi Regis Catholici anno MCCCCLXXXVII liberata, [Memoria in Fastis:] antea viderat insigne certamen SS. Cyriaci & Paulæ Virginis. Horum memoriam suo Martyrologio ante octingentos annos inscripsit Usuardus his verbis: In Hispaniis civitate Malaca, sanctorum Martyrum Syriaci & Paulæ Virginis, qui post multa tormenta sibi illata lapidibus obruti, inter Saxa animas cælo reddiderunt. Ex hoc elogio, secundum nostram in talibus experientiam, judicamus, olim Acta martyrii extitisse, in quibus multa illa tormenta & magnanimitas Martyrum exponebantur; sed ea inter persecutiones Saracenorum periisse putamus, saltem apud Hispanos, an aliqua forsan in Galiis adhuc lateant dubitari potest. Nomen sancti martyris in præcipuis Mss. Usuardi scribitur, Siriaci, quod retinuit etiam Molanus, sed in margine apposuit nomen Cyriaci quod alii passim habent qui dictum elogium descripserunt, videlicet Bellinus, Grevenus, Maurolycus, Galesinius, Canisius, aliique cum Martyrologio Romano, & cum Mss. quamplurimis.
[2] Thomas de Trugillo, tomo 2 Thesauri Concionatorum, exponit Euangelium Cum audieritis prælia & seditiones, in festo Beatorum Cyriaci & Paulæ, & addit eorum aliqua Acta his verbis: Passi sunt martyrium in civitate Malaca gloriosi Martyres, Cyriacus videlicet & Paula, decima octava Iunii, & tali die collocant festum horum Sanctorum ipsa Martyrologia. Dicunt autem & narrant, breviter quidem & succincte, de martyrio admirabili horum Sanctorum, quod postquam variis tormentis afflicti fuerunt, tandem lapidati sunt: [aliquod elogium] atque it gloriosi Martyres migrantes ad Dominum, sempiternam felicitatem sunt consecuti. Unde & Papa Innocentius VIII in suo Brevi, quod misit ad Catholicos Reges Ferdinandum & Isabellam, agendo eis gratias pro eximio quodam munere ab eis accepto, quando sibi compararunt prædictam urbem Malacam; faciens, inquam, præfatus Pontifex in prædicto Brevi mentionem dictorum Sanctorum dicit, quod fuerunt similes Beato Stephano in suo martyrio. Hæc ibi, quibus similia omnia Hispanice ediderunt Ambrosius Morales lib. 10 Historiæ Hispanicæ cap. 28; Ioannes Marrietta, lib. 2 de sanctis Hispaniæ cap. 31; Franciscus de Padilla, Doctor Theologus & in Malacitana Ecclesia Canonicus, ac Thesauri sive sacrorum vasorum Præpositus, in Historia Ecclesiastica Hispaniæ in dicta urbe Malacitana anno MDCV excusa, centuria 4. cap. 29; & Martinus de Roa, Societatis Iesu tunc Rector in ista civitate, in sua Historia Malacensi, ibidem anno MDCXXII edita cap. 17; addunt autem hi duo festum horum Martyrum, ut hujus urbis Patronorum, magna solennitate celebrari cum Octava, & in ipso die inititui generalem processionem ab Ecclesia Cathedrali ad Ecclesiam Parochialem dictorum Sanctorum; [solennitas Malacæ.] eorumque statuas argenteas, præclare elaboratas, sub umbella a præcipuis Equitibus urbis in medio Processionis deferri. Tempus martyrii arbitrantur post Moralem, Garybaum & Vasæum, fuisse in decima sub Diocletiano persecutione.
[3] Ioannes Tamayus Salazar in Martyrologio Hispanico ait omnes fateri, Acta eorum periisse, ea tamen ipse profert, [Acta ex Ms. Legendario.] velut desumpta ex Legendario Asturicensi, quæ placet judicio aliorum subjicere: Temporibus Diocletiani impiissimi Imperatoris, postquam jam Imperii gubernacula recepisset, divulgata sunt multa Christianorum millia per totius Orbis Romani provincias. Cumque hoc audiisset impiissimus Imperator, [passi sub judice Ruffino,] iracundia plenus, fecit dimitti plures Judices & Præsides per totum Imperium, qui eos tenerent, & in custodiam publicam conjicerent, donec superstitionem abjurarent, & diis Romani Imperii thura litarent. Ex Africa venit Malacam urbem maritimam quidam, Ruffinus nomine, Judex: qui antea plurimos ad mortem traxerat, dum per Hispaniam vagaretur, Christicolas. Hic cum Malacam venit, Imperatoris edicta fecit publicari, quatenus omnes, qui Christi fidem amplecterentur, carceri mancipatos teneret, donec aut diis sacrificia offerrent, aut vitam exuerent. Inter alios igitur Christianos, quos satellitum inquisitio comprehenderat, erant Cyriacus juvenis venustus, & Paula Virgo pulcherrima, de genere Oppiorum, vetustissimorum Christianorum, qui primi Christi miracula in Hispanias invexere & ex eadem urbe oriundi. Quos cum ante se, in tribunali sedentem, perduci juffisset Judex, dixit Cyriaco: Qui vocaris, vel ex qua natione te ostendis, [generose fidem Christi profitentes,] edicito nobis: Cui respondens, sanctus juvenis dixit: Mihi nomen Cyriacus, hæc Virgo Paula, hujus urbis oriundi, ex parentibus & genitoribus Christianis: Christiani sumus. Quibus Ruffinus: Nunc ergo audite me, & eligite vobis e duobus unum responsum: aut diis sacrificate immortalibus, & estote amici invictissimi Imperatoris, aut certe suscipite sententiam nefandorum criminum. Respondit tunc Cyriacus: Ultimam sententiam eligimus: nam primam totis visceribus abhorremus. Tunc jussit eos Præses diversis tormentis cruciari: sed cum non posset Sanctos Martyres a proposito confessionis fidei avertere, [lapidibus obruuntur.] in campum extra urbem deduci & lapidibus impeti præcepit: atque ita religiosi Martyres migrantes ad Dominum, sempiternam felicitatem sunt consecuti, XIV Kalendas Iulii anno Domini CCCV.
[5] Hæc ibi, quæ viderentur verosimilia, si non Diocletiano adscriberentur quæ fieri potuerunt per Maximianum Herculeum: [Figmentum sub Juliani nomine.] qui abdicatum imperium solus recipere tentavit sed hoc quoque destruit fabulator, qui quod nuper sub nomine Iuliani Archipresbyteri Toletani prodiit, in cujus Adversariis num. 24 & 156 dicuntur SS Cyriacus & Paula anno LX aut LVIII in persecutione Neronis passi. Præfert quidem eam sententiam Tamayus, toto suo Martyrologio solitus istius pseudo-Iuliani quisquilias, confracti vitri frustulis comparandas, tamquam raræ antiquitasis æstimationisque gemmas adhibere. Nobis securius videtur ab ipsomet oblatum Legendarium Asturicense sequi, figmentis istis haud dubie antiquius multo.
DE S. ELPIDIO MARTYRE ET S. ARCHONTIO CONF.
BRIVATE IN ARVERNIA GALLIÆ PROV.
SYLLOGE HISTORICA.
Ex S. Gregorio Turon. Proprio Aniciensi, & Jacobo Branchæo.
Elpidius Martyr, Brivate in Arvernia (S.)
Archontius Confessor, Brivate in Arvernia (S.)
D. P.
Brivate clarum Galliæ apud Arvernos oppidum, ad sinistram Elaveris ripam, [Putantur esse senes illi] licet a propiori situ, ubi hodiedum vetus Brivate nuncupatur, ad unam circiter leucam descenderit, suum adhuc nomen retinet Latine scribentibus, quod vulgus utrobique ipsum in Brioude commutavit: retinet etiam veterem Patronatum, & corpus S. Iuliani Martyris. Colitur is XXVIII Augusti, ab ejusque passione, virtutibus & gloria S. Gregorius Turonensis auspicatur librum 2 Miraculorum; ubi inter alia cap. 1 sic habet Senes qui sacro-sanctum corpus mancipaverunt sepulturæ, ita redintegrati sunt, ut in senectute summa positi tamquam juvenes haberentur.
[2] Vetustior, unde hæc sumpta sint Passio excidit: [qui S. Julianum M. sepeliverunt] si tamen ulla unquam fuit vetustior S. Iuliani Legenda, quæ distinctiorem rei gestæ notitiam daret: nam ex Gregorio sumpta videntur, quæcumque nunc reperiuntur in Passionalibus Mss. Senum tamen prædictorum nomina exitum cultumque ad posterorum notitiam transmississe putatur Brivatensium traditio, unde in Proprio Aniciensis Ecclesiæ sub annum MDCXLII sic legitur: Dum jaceret humi truncatum Iuliani corpus, superne Elpidium Opilionem monuit Angelus, ipsum sepultura afficeret, quod & præstitit cum Archontio Pastore. Uterque senex erat: in præmium tamen sepulturæ Martyris, eorum reviruit juventus, senio fugato. Elpidius in colle ad. fluvium Elaverim martyrio est sublatus: Archontius autem ad Iuliani tumulum vitam religiose finivit, uterque sanctitate clarus inter sanctos habetur.
[3] Iacobus Branche in Gallico opere de sanctis Arverniæ, [quorum unus etiam 8 Jan. sit adscriptus] decennio post jam dictum Proprium edito, allegat etiam Breviaria Maldense, & Claromontanum in cujus ultimæ Ecclesiæ Martyrologio asserit nomen Arcontii referri ad VIII Ianuarii. Elpidium vero, qui vulgo S. Ilpis dicitur coli hoc XVIII Iunii. Insuper de hoc ultimo narrat, quod relicto ad sacri tumuli custodiam cultumque Archontio, solitariam vitam elegerit recipiens sese sub rupem fluvio imminentem, supra quam nominis ejus ecclesia visitur, juxtaque castrum, ad jus Marchionis de Langeac pertinens. Hic cum sancte per biennium vixisset irruisse in Galliam Constantino Imperante Barbaros, qui ab eo nec aurum, quod nullum habebat; nec fidem Christi, quam præ vita amabat, extorquere valentes, post dira flagra & cruciatus caput reciderint; quod simul cum corpore allatum ad S. Iuliani ecclesiam, [alter obierit Martyr hac die.] ibidem credatur conditum haberi cum corpore S. Archontii, istic post illum etiam pie defuncti, & a Brivatensibus coli soliti; die IV Februarii.
[4] Eodem, inquit die colitur etiam S. Archontius, in Prioratu ab Albatia vulgo de Chases dicta dependente; [An ab isto alius S. Arconcius in sui nominis vicino oppido,] qui locus uti & ecclesia ibidem parochialis, passim S. Arcons nominatur estque ad alteram Elaveris ripam, in conspectu oppidi seu castri Langeac, quinque circiter leucis Brivate & totidem distans Anicio seu Podio Velaunorum: ubi omnia sancti corporis ossa servantur in capsa marmorea, ferreis vinculis probe munita sub altari majori: in cujus operculo, atque etiam in plumbea lamella sit sculptum, Hic est corpus Beati Arconcii, cum nota anni MCCCLXXIX, paulo recentiori scalpro impressa. Addit idem Branceus ipsum se, ab Episcopo S. Flori in visitanda diœcesi socium sumptum, vidisse prædicta sacra ossa, quibus præter maxillam deerat: quam olim argento inclusam atque a Calvinistis direptam traditio erat. Lapidi quoque altaris arcam operientis inscriptum legi ait: [arte latomus?] Hic jacet corpus sancti Arconcii; similiterque insculpta lineamenta, circini, mallei atque lineæ, quæ sunt Latomorum instrumenta: qualem etiam fuisse hunc S. Archoncium loci traditio sit, confirmata veteri altaris tabula ita sanctum exprimente. Huc accedit altera traditio, qua idem creditur fundando Aniciensi templo operam sic locasse, ut quotidie vesperi ad locum habitationis suæ, cujus ibidem adhuc rudera monstrentur rediret, parentibus decrepitis ministraturus, nec ideo minus cito sequenti mane rediret ad opus, non sine miraculo.
[5] Hinc conficere Iacobus nititur, duos constituendos sanctos Archoncios sive Arcontios: quod in tanta locorum vicinia æque difficulter mihi probaverit, quam prænominatos Brivatensium sanctos, [Veremur ne hic confundantur personæ ac tempora] esse illos ipsos duos senes, quos corpus S. Iuliani sepelivisse dicit Gregorius, esto ea opinio invaluerit in vulgus, ea quod cum corpore S. Iuliani SS. Elpidii & Arcontii corpora istic haberentur: quamvis ipsi illo forte fuerint seculis aliquantis posteriores. Brivate esse utraque corpora, asserentibus credit, non vidit Iacobus: donec autem vidisse se dicat aliquis, vebementer suspicabor utrumque ad sui nominis ecclesias delatum fuisse, istis quibus coluntur diebus IV Februarii & XVIII Iunii, ac forte primum anno supra notato MCCCLXXIX Quod autem Branchæus Brivatensem Arconcium velit sub Diocletiano vixisse alterum sub Alexandro Imperatore, sub quo dicuntur jacta Marianæ apud Vellaunos ecclesiæ fundamenta; & hunc quidem latonum, istum opilionem, parum me commovet: [aliique sint præfati senes ab his duobus Sanctis.] Nam ut initia istius ecclesiæ tam sint antiqua, quod modo non disputo, evidens est ab Alexandri tempore sæpius restaurandam fuisse novamque conditam, atque ita allaborantem illi Arconcium serius vivere potuisse, & Brivate pro sua devotione sepeliri, cum ad corpus sancti Martyris extremos vitæ annos traduxisset: miraculis autem inclarescens potuit ad paternæ habitationis locum fuisse relatus, cum ibi sub ejus nomine ecclesia conderetur. Itaque de ætate pretitulatorum Sanctorum nihil definio; nedum illorum causa, quos oportet, vixisse ecclesia pacem habente, differre Martyrium S. Iuliani ad ultimam persecutionem; cum potuerit Iulianus multo citius fuisse passus, ac forte inter primos Galliæ. Martyres numerari, de quo suo tempore disputabimus. Sint ne autem senes duo, a Gregorio memorati, aliquando adscripti sanctis; id tacente ipso & solis recentioribus Breviariorum auctoribus asserentibus, fatebor me dubitare.
DE SANCTIS CONFESS. AN MARTYRIBUS? POTENTINO, FELICIO ET SIMPLICIO,
PATRONIS STEINFELDIÆ IN DIOECESI COLONIENSI.
SEC. VI
COMMENTARIUS CRITICUS.
Potentinus, Steinfeldiæ in diœcesi Coloniensi (S.)
Felicius, Steinfeldiæ in diœcesi Coloniensi (S.)
Simplicius, Steinfeldiæ in diœcesi Coloniensi (S.)
BHL Number: 6904, 6905, 6906
AUCTORE D. P.
§ I. Proponitur controversia & antiquioris, pro prima parte, Legendæ contextus.
Germanicis milliaribus quinque supra Confluentiam Rheni atque Mosellæ, [Prius Carroduni 3 Januarii] ad hujus sinistram ripam jacet Carrodunum, alias Caradonum, vulgo Carden, Canonicorum Collegio insigne oppidum, cui primam celebritatem attulit S. Castor loci Presbyter, discipulus S. Maximini Trevirensis seculo IV, quo de egit Bollandus noster ad XIII Februarii. Is Castor, cum viveret, ibidem creditur sepelivisse S. Potentinum cum sociis: quorum corpora seculo X translata Steinseldiam, olim Sanctimonialium Benedictinarum, [nunc 18 Junii coluntur Steinfeldiæ:] nunc Canonicorum Præmonstratensium Abbatiam, in confinio Trevirensis atque Coloniensis diœceseon positam, coluntur ut loci Patroni, hac translationis eorum die, cum Octava: itemque III Ianuarii, quo videntur eos, tamquam S. Potentini die natali Carrodunenses & Confluentini colere. Confessores an Martyres dicere oporteat, & quo potissimum ritu festum agi debeat, ambiguum faciunt, quæ prorsus diversissima, ante & post adventum Præmonstratensium, de iis scripta, & ad nos perlata sunt; neutra satis antiqua, ut de rebus seculo IV gestis certam fidem faciant; utraque autem hic summatim proponenda, ut Lector discernere per se possit, penes quam partem stet verosimilitudo major.
[2] Ab anno, inquit Præmonstratensis scriptor, Incarnationis Dominicæ DCCCCXX, quo sumpsit Regnum Henricus Primus Romanorum Imperator, [ab initio conditi monasterii sub an. 920.] (potius Rex dicendus) per centum septuaginta septem annos, atque adeo usque ad MXCVII, sub Abbatissis & Monialibus, Regulam S. Benedicti professis, in cœnobio Steinfelt Domino servitum est. Quibus ob negligentiam suam amotis, Canonici Regulares de monasterio Sprenkirsbacensi substituti sunt; [quo circa an. 1097 ad Canonicos Regul. translato,] qui Regulam B. Augustini professi, per viginti tres annos, scilicet usque MCXX ibi Domino servierunt. His, quemcumque occupabant locum, haud minimum studium fuit conscribere Sanctorum Legendaria per anni circulum & inventorum in unoquoque Patronorum historias, aliis sui Ordinis professoribus transscribendas communicare. Hinc illam Legendam, quæ post Sanctorum corporum Translationem ad usum Benedictinarum, ex Carrodunensium Canonicorum instructione scripta est, non quidem Steinfeldia accepimus, [in plura Mss. Legendaria Ordinis transiit Vita,] ubi per super inductam novam prior videtur fuisse abolita; sed ex Canonicorum Regularium monasteriis duobus, altero Coloniensi Corporis Christi, altero Bodecensi prope Paderbornam, nec non ex tertio Ms. ecclesiæ Collegiatæ S. Salvatoris Trajecti, semper absque prologo, quem, nobis quidem desiderabilem, sed ad Chori usum haud valde necessarium, scriptores isti ubique omiserunt. Ultimum Ms. sic prætitulatur, Vita S. Potentini Ducis; in secundo additur, & Confessoris. Contextus autem omnium idem hic est.
[3] Venerandus igitur confessor Potentinus, ex clarissima Aquitanorum prosapia genealogiam duxit: [ubi Potentinus dicitur ortu Aquitanus,] vestemque Christi indutus, in Ecclesiæ gremio sacris ab infantia institutus est disciplinis. Parentes vero ejus, quantum ad seculum opulenti & nobiles, Christianæ confessionis præcipui cultores extiterunt; eamdemque viam editam a se sobolem insistere, sedulo exhortationis informabant exemplo. Studebant quoque a primævo ætatis flore incitamenta quæque virtutum sibi instillare, ut rudis adhuc & mollis animus prægustaret quæ post procedenti tempore reliqua vita firmiter retineret… Denique, ut postea evidentibus claruit indiciis, [pieque educatus a parentibus Christianis,] non sine divina quadam providentia, in auspicium futuræ prosperitatis & salutis, Potentini vocabulum accepit. Cumque ad intelligibilem ætatem perductus fuisset, generositatem paternam, quam privilegio nominis signanter expresserat, virtutum incrementis æmulari exoptabat. Prima virtus ejus fuit, incentiva viciorum crebro frangere, nullam obscœni rumoris fabulam in sese dare, adolescentiæ fervorem frænare, nihil tale aliquando committere in quo superni Judicis gratiam potuisset offendere; sed cauto moderamine nec ad dexteram, nec ad sinistram divertens via regia gradiebatur. Noverat enim scriptum fuisse, Optimus in omni re modus, & laudabilis ubique mensura.
[4] Sciens itaque honorabiles nuptias & cubile immaculatum, conjugali vinculo copulatus est, ea scilicet intentione, ut nuntio semel matrimonio secundum castimoniæ gradum arriperet, morumque honestate & continentia cœlibatum rursus redintegraret. [filios habuisse Felicium & simplicium] Maluit enim in humilioribus tuto pergere, quam pendulo gradu in sublimioribus fluctuare. De hac nuptiali copula duo præclarissima pignora Felicius & Simplicius nuncupata, ut postea rerum probavit eventus, felici omnino propagine sunt procreata. Cumque celebriori fama gloriosus Christi vernaculus claresceret, & caritatis in eo munificentia & virtutum constantia longe lateque percrebuisset, a Rege Aquitanorum, qui tunc temporis gentis illius gubernacula strenue, nobiliterque regebat annuentibus amicis & parentibus, [cum iisque, dimissa Prefectura & patria,] in curiam susceptus est. Cernensque in eo nobilitatis titulum & elegantiam meritorum, omnium acclamatione dignissimus in locum Ducis subrogatur. Hunc tantæ dignitatis apice non in mundi gloriam sed ad Christianæ religionis humilitatem inclinabat: Apostolico jam edoctus exemplo omnia omnibus factus ut omnes lucri faceret; seniores honore præveniebat, juniores paterna dilectione admonebat, ubique per officium commissum non sua sed quæ Dei sunt studiose querebat. Nam licet secularis adhuc palæstræ desudaret gymnasio, ardenti tamen desiderio totis visceribus Domino jugiter adhærebat; indutus scilicet lorica justitiæ, assumebat scutum fidei: calceatos habens pedes in præparationem Euangelii pacis.
[5] Prælibatus itaque Dei famulus … divina inspiratus gratia, calcatis mundi deliciis, pro nansciscenda supernæ patriæ gloria, egressus est de terra & de cognatione sua: ut qui prius in procinctu bellorum pro terrenis negotiis studiosus decertabat agonista; postea Christo Regi militaturus æternæ vitæ stipendia susciperet. [ad sancta loca peregrinatus] Verum non immemor quia multi retro rediere post sathan; veritus prædictos duos filios Felicium scilicet & Simplicium post se relinquere, secum abduxit: quatenus & ipsi mundana exuti tunica, viam veritatis incedentes, nudi & expediti, Christi vestigia sequerentur. Quanta vero pro Deo in hoc itinere sustinuit, quam assiduus loca sancta frequentando extiterit, in hoc perspicuum est. Nam dum multas Regiones, Christi Ecclesias visitando, lustraret; contigit etiam urbem Treverorum, tunc maxime patrociniis Sanctorum celeberrimam, ingressum fuisse. Ea tempestate B. Maximinus, [junxisse se S. Maximino Treviren.] Pontificali stola infulatus, hujus urbis Sedem ministrabat. Pastor eximius: qui tunc Catholicæ fidei verus dogmatista, Dominicæ segetis agrum excolebat Divini semine verbi in defessus agricola: totus namque erga animarum salutem satagebat, totus misericordiæ visceribus redundabat. Ab hoc electo Christi Antistite vir sanctus caritative susceptus, & hospitalitatis humanitatisque officio tractatus, omnem peregrinationis ejus causam exposuit: suosque sanctissimos relatus instar Mariæ secus pedes ejus audiendo recubuit; ne veniente Domino in conspectu ejus vacuus appareret, sed talentum sibi creditum cum usura duplicatum reportaret.
[6] Nec multo post cum inibi moraretur; cernens adventantium frequentiam, & intolerabiles hominum tumultus; nimium veritus ne mundi sarcinaæ, [aquo deinde solitudinis studio abjunctus,] quas prius abjecerat, sub urbanis deliciis rursus sibi aliquatenus blandirentur; accessit ad Pontificem, obnixe deprecans, quatenus illum ad remotiora demigrare loca permitteret, ubi totum vitæ suæ cursum sine inquietudine agere potuisset; sciens scriptum esse, militantem Deo non oportere implicari negotiis secularibus. Audiens vero Beatus antistes votum ipsius, licet multum contristatus si tanti hospitis præsentia destitueretur, precibus tamen ejus acquiescebat; & locum quemdam secus fluenta mosellæ, cui vocabulum Caronotum est, [S. Castori Presb. se subjecerit,] sub sua Diœcesi, proposito suo idoneum demonstravit. Per idem autem tempus quidam Presbyter, nomine Castor, miræ sanctitatis, in eodem loco parvam habitationis cellulam construens mansitabat, omni virtutum genere præcipuus; dives eleemosynis, humilitate sublimis, sensu sobrius, corpore castus, inter divites & pauperes medius, vigiliis atque orationi deditus totus, ob amorem supernæ patriæ die noctuque laborans. Huic spirituali patri Christi confessor Germana caritate sese sociavit; ubi quanto secretius, tanto liberius Deo militavit; bonum scilicet certamen certando, cursum consummando fidem servando, de reliquo sciens sibi repositam esse coronam justitiæ.
[7] Interim paucis transactis diebus, contigit negotiatorem quemdam, cum nave sale onusta in eodem loco advenisse. [cum eoque orando navim submergendā periculo eripuerit;] Hunc quidam ex vicinis eleemosynariis pro hoc condimento implorabat: sed obstinatus mercatoris animus, Christum in paupere despiciens, postulata denegabat. Jam illo recedente & navi in altum tendente, subito tumentibus undis maxima est exorta tempestas, ita ut extremum jam omnium immineret periculum. Hujus viri casum quidam Servo Dei velociter nuntiabant, deprecantes, quatenus per orationem ejus a naufragio liberaretur. Statim invocato Christi auxilio, sedata est tempestas, & omnes sani & incolumes ad terram egressi sunt. Alia sunt quidem multa, quæ per eum Dominus operari dignatus est miracula, nobis incognita, soli Deo nota. Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? Sed si ista, quæ veridica quorumdam relatione didicimus, scribere tentemus; prius deficiet tempus quam materia.
[8] Qualiter autem & ex hoc mundo migraverit ad Dominum, explanare incipiamus. Postquam vero pius athleta & Sanctus Christi Confessor, [ac denique pie mortuus ab eo sit sepultus.] cursu fideliter peracto, præmia laboris accipere debuit; infirmitate prævalescente decubuit: divina prædestinante clementia, ut in eodem loco, ubi plurimum in Dei sudavit servitio, inde ad coronam æternæ beatitudinis perveniret. Accersito itaque Beato Castore, ut animam Conditori suo precibus ejus commendaret, sacramentis Dominicis communitus, ex hujus vitæ solutus ergastulo, ad celestia regna spiritum emisit. Sepultus est autem ab codem Christi Confessore aliisque probabilibus personis, in loco dignum funeris officio: ubi postea filiorum ejus corpora Felicii scilicet & Simplicii honorifice tumulata sunt. In quo loco a quibusdam fidelibus viris ecclesiola constructa est, in qua adorantibus & credentibus multa divina demonstrata sunt beneficia, ad laudem & gloriam summæ Trinitatis, cui est honor & jubilatio cum æterno patre & Spiritu sancto, per infinita secula seculorum Amen.
[9] Hic finis Legendæ, Caroduno allatæ, & ad signata hic puncta … iis solis locis mutilatæ, quæ nihil ad historiam facientia vel laudant statum matrimonii, [Omittuntur supervacania;] & Aquitaniam Sanctis fœcundam, Sanctosque Maximinum & Athanasium; vel inutiliter extendunt orationem. Ea autem tali fine omissa sunt, ut facilius judices, utrum in tota hac narratione sit aliquid haud verosimiliter scriptum; excepta sola mentione Regis in Aquitania Dominantis, Ducemque Potentinum constituentis: ex usu scilicet VIII aut IX seculi, quibus ista videntur scripta: quod autem num. 7 narratur miraculum id S. Castori attributum in ejus vita prolixius leges. Evolutis itaque multis temporum curriculis cum declarare. Sanctorum Confessorum merita Dominus voluisset, quatenus tam præclara luminaria supra candelabrum posita splendidissimo sanctitatis fulgore latius ad salutem lucerent multorum, [& additur translatio corporum steinfeldiā,] quam sub unius loci latebris abscondita latuisset; cuidam nobili & religioso de Ripuaria, nomine Sigebodo, ex divina quadam revelatione innotuit, qualiter inde transferendi, & in locum tumulo priore digniore deducendi forent. Hac visione certior factus, & multum in Domino gavisus, a Pontifice Treverorum, cui subjectus erat ille locus, eadem corpora impetravit. Nam inde translatos, singulos in singulis sarcophagis posuit, & in prædio suo stteinfelt digno honore recondidit: ubi postea monasterium construens, cœnobialem vitam Sanctimonialium instituit: quæ ibi sub regulari tramire degentes laudes, divinas Domino incessanter persoluerent. Iis etiam tantum de prædiorum suorum substantia delegavit, quantum illis ad necessaria sufficere potuisset.
[10] Addit alterius Legendæ auctor, quod apertis loculis, in quibus Sanctorum corpora requieverant, odor paradisiacus, cunctorum non solum nares, sed & mentes delinivit; quodque omnimoda curationum gratia eo die Dominus, gratiæ dator & gloriæ Sanctos suos mirificare dignatus est. Facta autem, inquit, est Translatio hæc quarto decimo Kalendas Julii: [18 Iunii.] & illatus est thesaurus sanctissimarum Reliquiarum, super aurum & topazium pretiosus, in locum ubi nunc celebris ejus viget memoria, situm in silva quæ Arduenna vocatur, in pago Eyffliæ, in loco Steinfelt vocato; ubi præfatus nobilis vir, secundum votum suum ecclesiam, in honorem sanctæ Dei Genitricis, & B. Petri Apostolorum Principis construxerat: ibique Sanctimonialium numerum adunavit; quæ ad sacrosanctas beatorum Potentini, Felicii & Simplicii Reliquias divinis insisterent laudibus, & in Regularibus institutis Domino deservirent.
§. II. Expenditur ætas, origo & auctoritas alterius Legendæ martyres facientis S. Potentinum & socios.
[11] Sub annum, ut alibi dixi, MCXX Præmonstratum venit S. Norbertus, [Steinfeldensibus Canonicis in Ordinem Præmonstrat, cooptatis post an. 1120,] ibique jecit novi Ordinis fundamenta; qui cum antea fuisset Sanctensis in diœcesi Coloniensi, Canonicus, inter primas curas quas patriæ suæ juvandæ impendit, non ultimam habuit illuc inducere Fratrum suorum coloniam. Neque diu quærendus locus fuit, eisdem Canonicis Regularibus, qui non ita pridem Steinfeldiam obtinuerant, Ordini Præmonstratensi se subjicientibus. Atque ita, inquit alterius Legendæ scriptor, in eodem Ordine usque nunc Domino servitium exhibetur, & Dei annuente clementia exhibebitur; quam diu Dei providentia, disponens omnia, præscivit sibi exhibendum. Sit igitur Deus noster in secula benedictus, [multis Sanctus miraculis claret,] qui pusillum gregem suum a sua gratia non exclusit; sed locum nostrum pie vifitare & paterne hereditare dignatus est; dum ipsum, per venerabiles Sanctorum Reliquias, ad honorem sui nominis dedicare voluit, & pretioso ditare thesauro; ut nos pauperes suos de tantarum Reliquiarum præsentia constanti fiducia sublevaret, & tanto patrocinio communiret. Per merita vero Sanctorum suorum, tantis locum nostrum dignatus est Dominus miraculis illustrare, & beneficia beneficiis accumulare non cessat; ut vere dicatur ab omnibus, quia Dominus est in loco isto …
[12] In his fere terminatur Legenda altera, quam vel inde intelligas, non solum a Præmonstratensi scriptam, sed etiam post Ordinis hujus introductionem annis aliquam multis, [nova Vita circa an. 1150 scribitur, velut Martyris,] hoc enim significare solet particula, Usque nunc. Quæres, quantis? Fr. Melchior Weirtz, Pastor S. Andreæ in Steinfelt ejusdem Ordinis, ipsam Vitam editurus, sub approbatione adm. R. D. Ægidii Gelenii, Coloniæ ad S. Andreæ Canonici & Historiographi Archiepiscopalis, in Commentario desuper ad eum directo, nobisque Steinfeldia misso, sic præfatur: scriptam arbitror ad annum MCL plus minus; quando scilicet monasterium adhuc per Præpositus administrabatur (quorum, inquit Mireus in Chronico Præmonstr. quinque fuisse inveniuntur) & adjuvante ad hoc Archiepiscopo Coloniensi Friderico, per theodoricum Comitem de Are ampliatum atque in melius reformatum est, bonisque ac reditibus amplioribus donatum anno MCXLII. Idem monasterium deinde circa annum MCXCIV, Præpositis in Abbates evectis, sub horum regimine usque nunc persistit. Sed videamus argumenta, quibus prælaudatus Melchior tantam Vitæ isti antiquitatem concedendam censet; &, quod est consequens, S. Potentinum, ab annis quingentis & amplius, coli ut Martyrem. Sic enim pro anno MCL ratiocinatur.
[13] Ad eum annum referre possum officium Canonicum, quod hic loci bis in anno de S. Potentino Martyre publice & solenniter decantatur; & ex Vita hac Ms. desumptum, aut hanc ex illo, certo manifestatur legentibus. Reperi quippe Ms. Diurnale, quod Officium S. Potentini continet, annumque præfert MDXII. Reperi aliud, quod Collectam ejusdem Officii habet, scriptum anno MCCCCLXIV. [ut probatur ex libro tunc scripto:] Demum reperi scriptum Psalterium, una cum Collectis & Capitulis, in omni Officio per annum recitari solitis, ejusdem manus cum alio simili, in quo hæc verba est legere: Liber hic scriptus est, cum aliis sibi contemporaneis, anno plus minus millesimo centesimo quinquagesimo; a veteri autem situ detersus anno MDXLIX. Est is pergamenus & manuscriptus, valde tamen attritus, licet sæpe de novo compactus. Hic cum Collectam ejusdem Officii sancti Martyris Potentini, eamdem quæ est hodie, [illa ex vetustiori rythmo] contineat; nullum mihi dubium est, quin eo temporis, quo liber iste scriptus est, & Officium & Vita in usu nostris fuerint; qualis absque Prologo, qui in aliis exemplaribus reperitur, divisa per certas Lectiones legi solet, pro Lectionibus Nocturnorum, tempore Translationis ad XVIII Junii per totam Octavam. Vidi tertio aliud Manuscriptum Vitæ, una cum Translatione, sed ejus vetustatis, ut legere & intelligere vix potuerim; maxime quia metro & rythmis constabat, antiquum seculum valde redolentibus.
[14] Hoc ultimum & antiquius ceteris Ms. ut probet aliquid, debet intelligi ejusdem fuisse substantiæ, [sumpta videtur;] quoad narrationem eo contentam, cum Vita & Officio: vehementer autem fallor, nisi ipsum sit fons utriusque; ac proinde vereor, ne tota utriusque auctoritas refundatur in Poëtam, qui ingenii sui periculum facturus, omissa veteri a Carrodunensibus accepta Legenda, maluerit aliam ad stylum Romanciarum ejus ævi, licentia plus quam poëtica, comminisci, & legendam obtrudere. Hoc autem posito, nimiæ simplicitatis fuerit ei adhibere fidem, & veterem ritum Officii commutare, atque pro Duce & Confessore nominare Levitam & Martyrem. Interim hoc secutus Grevenus, in Additionibus ad Usuardum anni MDXXI, scripsit quod hoc die colatur Natalis (Translationem Steinfeldenses vocant) Sanctorum Martyrum Potentini Diaconi, Felicii Presbyteri, & Simplicii Militis, in Steinfelt quiescentium. Eadem ad verbum Germanicæ dedit Adamus Wallasser, editor Germanici Martyrologii, Dilingæ anno MDLXXIII excusi, & XCIX ibidem recusi; quod quia cum nostri P. Petri Canisii Præfatione de cultu Sanctorum in lucem venit, sub ejus nomine laudare solent decessores mei Bollandus atque Henschenius. Florarium Sanctorum, [quam secuta recentiora Martyrologia.] ejusdem seculi initio exaratum, etiam ex simili auctoritate loquitur ad diem præsentem: Item Sanctorum Potentini & Sociorum ejus Martyrum. Ista tamen mutatione inducta, non cogitaverunt Steinfeldenses mutandum quoque Patroni sui habitum; sed ejus imagines ac statuæ, quotquot ibi vidimus anno MDCLXVIII, quæque hodiedum supersunt veteres ac novæ, repræsentant Sanctum toto armatum corpore, cum lancea & duabus sagittis; congruo scilicet habitu ad titulum Ducis, quo primitus indigitabatur, quando credebatur Confessor. Ipsam Imaginem hic vide una cum effigie B. Hermanni Josephi, simili modo iisdemque locis expressa eoque libentius hic addita quod in Commentario de S. Norberto ejus meminerimus propter habitus præmonstratensis veterem formam.
[15] His tamen præmissis, nolim adhuc præjudicet Lector, donec summam posterioris Vitæ acceperit, contuleritque cum jam data Epitome prioris. Auctor ergo Vitam laudabilem illustris Martyris Potentini scripto cupiens, [Ea vita Sanctum facit] ut præfatur, commendare, ut jam dudum quasi jacentem sub modio absconsionis, super candelabrum manifestationis exaltet… Christum ipsius invocat adjutorem, deinde sic orditur. Igitur S. Potentinus, nobilissimis & secundum seculi dignitatem illustrissimis exortus parentibus, [filium Regis Parisiensis,] gentilibus tamen, (sicut dici solet) rosa de spinis procreatus est. Nam pater ejus Antimius nomine, atrox & incredulus Rex fuit Gallorum, qui speciali nomine Francigenæ nuncupantur, eisque barbarica tyrannide imperabat. Hic Sedem regni in urbe Parisiensi habebat. Potentinus itaque, a tempore nativitatis suæ gratia divina præventus … cœpit ab omnibus vitiis temperare… Christianos diligere, & eorum vestigiis tenaciter inhærere… Parentes impii monent, increpant, [a quo fidei causa multa passus puer] ut patrios ritus observet, Deorum sacrificia veneretur… Ventis verborum incassum tendentibus … venitur ad verbera: Nondum Christianus pro amore Christi duriter castigatur, cruciatur, flagellatur… In ignem tribulationis impositus, non consumptus … frequentius & audacius Christianorum habitationes intrabat, & doctrinam eorum delectabiliter audire studebat …
[16] Cum autem placuit ei qui eum segregaverat a peccatoribus, etiam baptismi sacramentum consecutus est, [& quindennis clam baptizatus,] cum jam quintum decimum ætatis suæ annum ageret … cogitabatque se penitus a parentibus separare, & manifesta re Christianis conjungere. Cogitans igitur quod opportunitate loci suum posset desiderium adjuvari, ab urbe regia quasi iter unius diei recessit … locoque solitario delectabatur, totam mentis aciem in Dei contemplatione suspendens. Sed lucerna tanta universarum virtutum diu latere non potuit, quinimo citius patuit universis… Igitur pro tanta opinione virtutum confluxerunt ad eum de diversis mundi partibus Christiani, [ab aula secesserit;] cupientes oculo ad oculum videre, quod eis fama nuntiante fuerat revelatum… Ibat modis omnibus proficiens ante Deum & homines, ita ut in modico tempore, docente se sancti spiritus unctione de omnibus, [divinitusque edoctus Scripturas,] præ omnibus secum manentibus Christianis, clarus fieret in sapientia Dei & vitæ sanctitate … Perfectus autem in scientia Scripturarum, quod ante jam dudum biberat pectore sitibundo, etiam aliis ad salutem eructare curavit. … Magnas etiam virtutes per illum Dominus eo tempore operatus est: [& curationum gratia præditus,] nam mulierem quamdam, quæ paralysis morbo amplius quam per annos quinquaginta laboraverat, & jugiter in lecto ægritudinis detinebatur, sola oratione & manus impositione reddidit sanitati: similiter & virum, in eadem infirmitate annos triginta habentem.
[17] [Levita sit ordinatus;] In Ordinibus quoque ecclesiasticis usque ad gradum Levitarum ascendens, per Dei gratiam promotus est: quem Ordinem tanta humilitatis & devotionis gratia decoravit, ut nullus dubitaret … quod omnes virtutes, quibus universi famulantes Domino decorantur, [tum ætatis anno 30 postulatus ad Episcopatum Monasteriensem] in tali viro quadam excellentia fierent clariores… Cum igitur jam factus annorum triginta, in virum perfectum ætate & gratia profecisset; ad dignitatem Episcopatus, in quadam congregatione Clericorum electus est. Erant enim tunc temporis in quadam civitate Teutonici regni, in provincia Westphaliæ, in civitate quæ vocatur Monasterium, Clerici in Dei servitio congregati. Horum quidam cum fuissent peregrinati in Franciam, [per SS. Felicium & Simpliciū legatos;] ubi tantarum virtutum audierant & viderant virum … persuaserunt ceteris Fratribus, ut B. Potentinum sibi eligerent in Pastorem… Missisque legatis, viris honestis & Deum timentibus, Felicio sacerdote, & simplicio laico, virum Dei ad consentiendum sibi humiliter interpellabant.
[18] Habebat sane vir sanctus fratrem, nomine Castorem, seniorem se, & sororem nomine Castrinam, [illuc profectus cum fratre S. Castore Presb. & S. Castrina sorore] monitis B. Castoris jam mundatam baptismate, licet occulte… Hujus fratris sui B. Potentius animatus consilio, onerosum honorem Episcopatus acceptare decrevit… Tempore igitur proficiscendi disposito, B. Castor cum fratre peregrinari desiderans, decrevit sororem non solam relinquere inter hostes… Accedens igitur ad parentes, pia calliditate obtinuit, ut eam, tamquam gratia recreationis, ab urbe regia posset ad suburbana educere. Egressi itaque, fratrem sanctissimum pedetentim secuti sunt: & cum eo in loco quem condixerant convenerunt. Ab his qui cum eis erant noctis tempore elapsi, jam duorum dierum iter compleverant, [fuerit a patrum insequente occisus cum sociis:] cum innotuit sermo parentibus: moxque patruus eorum, vir crudelissimus … cum immani furore eos persequens, irruit super eos & interfecit. In ipsum autem Levitam Dei Potentinum truculentius quam in ceteros sæviens, non solum gladiis, sed & ictibus sagittarum multarum corpus ejus atrociter confodit: & sic in confessione sancta gloriose comsummatus est …
[19] Sanctorum itaque Potentini, Felicii & Simplicii, [corpora sepelierint comites qui effugerant,] Castoris quoque & Castrinæ sacro martyrio perpetrato, persecutor abscessit; & Sanctorum corpora, feris ac bestiis laceranda, tortor inhumanus inhumata reliquit … Illi autem qui fuerant in comitatu sanctorum, & mortem timentes manus tortoris evaserant fugiendo; illo recedente, ad locum martyrii redierunt: & in eodem loco Sanctorum corpora sepulturæ, cum planctu & lacrymis tradiderunt: locum quoque ut potuere signantes, reversi sunt in patriam suam, & quod factum fuerat Fratribus indicarunt … Post multos autem dies, Fratres iidem ad locum eumdem reversi sunt, & effodientes thesaurum Reliquiarum sanctarum, ad ecclesiam suam deducere proponebant. Sed … cum per descensum fluminis Mosellæ ad propria repedarent, ad locum qui Cardena dicitur pervenerunt: [quæ dum postea Monasterium per Mosellam vehuntur,] mirumque in modum factum est, ut Sanctorum corpora tam gravia & importabilia fierent, ut ab eodem loco nullatenus possent amoveri. Cum ergo diu casso labore fatigati fuissent … cesserunt voluntati divinæ, cujus hæc esse opera cognoverunt; & sepultis ibidem Sanctorum corporibus, repleti stupore vehementi in eo quod ipsis contigerat, abierunt. Locus autem, in quo super illos irruit persecutor, nullius famosi nominis erat; sed erat juxta locum ecclesia, quæ cognominabatur Rufa, & post tempora martyrii Sanctorum bis ab infidelibus destructa est. Passi sunt autem in quodam loco amœno, in declivo montis juxta fontem, qui appellatur Roël, tertio nonas Januarii. Quo loco fons iste, alias etiam Regel scriptus reperiendis sit difficile divinabit aliquis; [facta apud Cardenam immobilia ibi manserint:] fortassis etiam suspicabitur, eum qui temporum nulla habita ratione, tot seculis dissita compaginare potuit, asystata fingendo; potuisse ex Scriptura mutuari nomen fontis Rogel, in libris Josue ac Regum notati. Indulgentior Melchior, mallet detortum nomen credi a vico Regel ad Mosellam aliquam multis supra confluentes leucis. Idem hic verosimiliter est qui Tacito, lib. 4 Historiarum, Rigodulum est; locus montibus aut Mosella amne septus, quem adversum Romanos Valerianus cum magna Treverorum manu insederat, & addiderat fossas obicesque saxorum; non tamen defendere se potuit, quin victus caperetur a Cereali, qui postero die Coloniam Trevirorum ingressus est, avido milite diripiendæ civitatis. Pagum istum Dagobertus Rex cum aliis nonnullis ecclesiæ S. Maximini tradidisse legitur, in privilegio alias a nobis laudato.
[20] Sunt autem isti Martyres, inquit Legenda posterior Vitam hic finiens, [& hæc facta dicuntur ante an. 286,] magnæ antiquitatis: nam ante tempora S. Mauritii & sociorum passi sunt Tempore S. Gaji Pontificis. S. Mauritius & socii, a S. Marcellino ejus tunc Presbytero postea successore baptizati, deindeque martyrio coronati fuerunt, vivente adhuc eodem S. Cajo, sub annum CCLXXXVI; quo Maximianus Imperator, qui illos evocarat contra Bagaudes pugnaturus, de ipsis Bagaudibus triumphavit; sicut obiter animadverti in Conatu de Pontificibus. Quid autem Franci quorum Rex Antimius fingitur? Fuerunt illi primum Mosam transgressi, atque indulgente Juliano Cæsare necdum Apostata in Taxandria, [quando adhuc nulli in Gallia Franci] quæ nostra Campinia Brabantica est, sedes fixere circa annum CCCLVIII; quas sedes annis fere LXXX post, Clodio paulatim ad Scaldim promovit occupato Cameraco, & sedem Regni Tornaci posuit. Hanc deinde, producto ad sequanam usque regno, Chlodovæus I Parisios transtulit, circa annum CCCCXC. Westphalia, pars Occidentalis est veteris Saxoniæ, unde & nomen habet: huic autem ad fidem Christi adducendæ, simul & imperio suo adjungendæ, primus cum effectu intendit Carolus Magnus: qui denique subacta gente, annuis pene defectionibus molesta, [aut in Westphalia Christiani,] Episcopatus ad eam erudiendam necessarios fundavit, interque eos Mimigardi fordensem, nunc Monasteriensem appellatum, instituto istic sub annum DCCCII primo antistite S. Ludgero; ante cujus Vitam XXVI Martii § 1, argumentum istud fuse tractavit Bollandus, in eoque scribendi de Sanctis finem fecit, nihil quod magni studii esset ultra molitus.
[21] [Melius igitur S. Castor colitur ut Confessor ab iis qui corpus habent.] Non existimo pluribus opus esse, ut qui vis non omnino pervicax intelligat, istius qualiscumque rythmi unde talia accepta sunt auctorem, poëtam potius quam historicum vocandum, qui nulla vel exigua rerum temporumque notitia instructus accesserit ad versificandum de S. Potentino; neque sperandum Steinfeldensibus esse, futurum ut Cardenensibus Confluentinisque persuadeant, Patronum suum S. Castorem, cujus tota apud ipsos Vita non aliud quam Confessorem sonat, colendum sibi ut Martyrem; aut ei jungendam S. Castrinam sororem, nullo alio argumento sibi notam. Viderint porro Steinfeldenses, an vel ipsi sibi persuadere ultra possint, aliquid solidæ veritatis, tali Vitæ subesse. Non equidem ignoro quod eorum Abbas Balthasar Panhausen miserit compendium talis Vitæ Jacobo Mollano, Ordinis Prædicatorum viro erudito, communicandum cum Auberto Mireo, Chronicon Præmonstratense sub annum MDCXIII concinnanti, prout huic illud insertum legitur pag. 47. Habent etiam nobisque miserunt Commentarium, quem suus Melchior concinnavit, ad complanandas quasdam primo intuitu occursuras difficultates. Confido tamen quod his consideratis nemo inter ipsos futurus sit quantumvis obfirmatus ad titulum Martyrialem retinendum, [Quidni etiam sic denuo colatur S. Potentinus?] qui Martyrii historiam, uti traditur tueri perget. Quin potius existimo optaturos plerosque, ut resumpto veteri usu, proculque ablegatis Levitæ ac Martyris titulis, honoretur S. Potentinus conformiter suis imaginibus ac statuis, ex majorum invariata traditione acceptis, ut Dux, sive Miles, & Confessor; non Parisiis ex Francorum nondum Christianorum Stirpe; sed ex veterum Aquitanorum, Romana religione ac lege utentium, prosapia nobili, ex qua etiam S. Maximinus, ac fortassis etiam S. Castor processit. Id ut facerent auctor esset noster Joannes Grothusius, si viveret, ut constat ex ejus litteris quas habemus ad Bollandum datas anno MDCXXXIV: Ego nihil præscribere ipsis volo, solum ostendi quam nullo fundamento fulciatur traditio de Martyrio S. Potentini: quamvis huic data fides, fortassis causa fuerit, cur illius statua, non solum cum militari hasta in manu repræsentetur; sed etiam cum sagittis, quasi ex postrema Legenda sumptis, melius judicio meo omittendis.
§ III. Eruditi cujusdam Steinfeldensis commentario controversia expenditur, & cultus Confessoris antiquior certiorque esse probatur.
[22] Hactenus fueram commentatus pro titulo Confessoris restituendo, cum beneficio hodierni Abbatis Ampliss. ac Reverendiss. Michaëlis Keul, accipio eruditum Commentarium de prænotata controversia, a R.D. Petro Rostio, Canonico Steinfeldensi, [Petrus Rostius, an. 1626,] scriptum anno MDCXXIV; eo fine ut Heriberto Rosweido nostro, Vitas Sanctorum grandiori, quam Surius ediderat, opere colligere pollicito, usui foret, ad dijudicandam causam totam; quemadmodum Auctor ad commentarii istius calcem profitetur. Quod ipsum inter relicta a Rosweido cœptæ collectionis monumenta non repererimus, argumento mihi est missum numquam fuisse; quod autem missus non sit, suspicor factum per eos, qui titulum Martyris manu tenere cupientes, [proponit Rosweido] Vitam cum Officio ut tunc legebatur typis mandari cupiebant, sub auctoritate Gelenii, uti supra num. 12 dictum. Nunc cum Steinfeldenses profiteantur, nihil se in suorum Patronorum cultu aliud spectare quam Veritatem, vel saltem ejus majorem similitudinem; libenter prænotatum commentarum hic attexam, sicut eum accepi.
[23] Duæ dissimiles de S. Potentino sociisque extant Historiæ seu Vitæ. Nam præter eam, quæ hic apud nos in vetusto reperitur codice, [Legendas duas,] alteram, ex Bodecensis in Wesphalia Monasterii Bibliotheca erutam, Venerandus Christi Sacerdos D. Conradus Lutenus ante octodecim annos nobis transmisit. Nostra Steinfeldensis Vita habet, B. Potentinum Antimii, Regis Gallorum Ethnici filium, Ordine Diaconum, [quarum una Martyrem,] una cum Castore fratre, & Castorina sorore, & Felicio Presbytero & simplicio Laico, Cleri Westphalo-Monasteriensis legatis (qui ipsum iis Episcopum postulaverant) Martyrio Coronatum esse. E contra Bodecensis illa Vita habet, B. Potentinum fuisse Aquitaniæ Ducem & Confessorem a religiosissimis parentibus, in Dei timore ad omnigenas virtutes optime educatum; Matrimonium intra secundum castitatis gradum iniisse, & Felicium simpliciumque filios procreasse: ac demum Aula Regis Aquitaniæ & omnibus relictis una cum filiis peregrinationem ad loca Sancta suscepisse; & sic variis peragratis Regionibus Treviros quoque venientem a B. Maximino Episcopo, [altera Confessorem Potentinū facit,] etiam Aquitano ac nobili, devote susceptum, & Charitative habitum, & vitæ solitariæ desiderio flagrantem, ægre tandem ab eo dimissum ad locum secus Mosellam, Carodunum dictum: ibique B. Castori, Presbytero & Eremitæ Sanctissimo, se adjunxisse; a quo in extremo vitæ munitus Sacramentis & sepultus fuerit.
[24] In præcipuis tamen punctis utraque Vita concordat, videlicet quod S. Potentinus ante annos circiter Mille trecentos claruerit, & vir fuerit Sanctissimus, [alias in multis concordes] clarissimis in Galliis ortus natalibus, arctamque viam quæ ducit ad vitam, a puero ingressus: quod aula relicta, egressus sit de terra & Cognatione sua, Sanctos Felicium & Simplicium, itineris seu peregrinationis suæ comites habens: quod locis solitariis delectatus, & S. Castoris Sacerdotis usus sit consiliis, etiam in vita multis clarus miraculis; quod ipse & Sociis Cardenæ sepulti, & eorum merita multis a Deo declarata sint miraculis, & Christi fidelibus eos invocantibus varia præstita Beneficia: Quod Sibodo, vir religiosissimus & Nobilissimus, post revelationem sibi factam, horum trium Sanctorum Reliquias, Trevirorum Episcopo Consentiente, ad prædium suum Steinfelde (in quo postmodum, Sanctimonialium ab eo fundatus sit Conventus) transtulerit; quodque festum sancti Potentini Felicii & simplicii XVIII die Junii Celebretur.
[25] Ista vita, quæ hactenus hic extitit, vel ideo fidem mereri videtur, [isti inhæret uetus Officium 3 seculis antiquius] quod modernum de Patronis officium in omnibus cum ea conveniat: quod officium non multo minus quam trecentis annis frequentatum este, vetustiores Ecclesiæ nostræ Codices convincunt. Adhæc Tumba seu Capsa SS. Patronorum hanc antiquam extrinsecus habet inscriptionem; S. Potentinus Martyr. Et Canisius in suo Kalendario Ecclesiastico ad XI Januarii sic habet, Steinfeldiæ Translatio &c. & ad XVIII Junii sic: [atque Canisius.] Natalis Sanctorum Martyrum Potentini Diaconi Felicii Sacerdotis, & simplicii Militis. E contrario, Vitam istam Bodecensem, quæ S. Potentinum Confessorem, & BB. Felicii & Simplicii patrem fuisse memorat, ante hanc modernam hic Steinfeldiæ extitisse, & fide dignam fuisse habitam, [Alterius major antiquitas probatur] quoddam antiquissimum de patronis officium missæ demonstrat; quod isti Vitæ Conforme, apud nos reperitur in Missali ante annos quingentos vel circiter scripto: nam eadem manu, qua utraque pars majoris istius lectionarii in Choro nostro, exaratum est. Eo Missali prælatos hujus loci olim usos fuisse, inde colligi potest; quod solum præcipuarum solemnitatum contineat officia, aureis litteris initialibus insignita, omissis Epistolis & Euangeliis, quæ a Diaconis cantantur. Rasus quidem & mutatus est in prædicto codice seu officio de patronis Introitus, [ex Missalibus ante 500] itemque Offertorium & Communio: sed ea primitus fuisse, Justi epulentur, Mirabilis Deus, & Ego vos elegi, partim ex rasuræ vestigiis, partim ex codice æque vetusto probari potest. Collectæ sunt eædem cum modernis, nisi quod pro erasa dictione Confessorum, recentiore manu posita sit vox Martyrum. Graduale, Exultabant Alleluia. Lætamini. Euangelium & Epistola in textu Euangeliarii æque vetusto sunt rasa & mutata. Sequentiæ hoc initium: Plangat dulcedo Vocis organicæ & paucis interjectis sequitur: laudans Deum in Sanctis suis mirabilem, & post aliquot versus, Inter quos cum filiis, ejusdem vitæ (æternæ) heredibus, Potentinus potenter tripudiat in Cælestibus.
[26] Eadem missa habetur in Fussenich, in Codice ante annos, ut videtur quadringentos a Virgine quadam scripto: [& 400 annos scriptis,] in cujus Kalendario ad XVIII Junii sic habetur Potentini Confessoris & Sociorum ejus. Introitus, Justi epulentur. Collecta, propitiare quæsumus Domine nobis famulis tuis, per Sanctorum Confessorum tuorum Potentini, Felicii, & Simplicii merita gloriosa &c. Epistola, Justi autem in perpetuum vivent. Graduale, Exultabunt Sancti. Lætamini. Euangelium, sint lumbi. Offertorium, Mirabilis Deus. Communio, Ego vos Elegi. Cum hoc antiquiore Missæ Officio & præmemorata Bodecensi Vita quoque Conveniunt hæ: quæ; Reverendissimo Domino Christophoro Pilckman Abbate moderno teste, in ipsa capsa intrinsecus reperiuntur Sanctorum Reliquiarum inscriptiones: Caput S. Potentini Confessoris S. Potentinus Confessor S. Simplicius Conf. S. Felicius &c. [item titulis Reliquiarum.] Quod autem eadem Tumba extrinsecus hanc habeat inscriptionem S. Potentinus Martyr: Dici posset: Tumbam istam fortasse interea temporis quo patroni nostri cœperunt credi martyres, fuisse fabricatam; vel aurifabrum per errorem S. Potentinum Martyrem titulasse, & sic erroris non levis occasionem posteris præbuisse. Quod vero Canisius in Kalendario suo Ecclesiastico SS. Patronos nostros ita asscripsit. Steinfeldiæ SS. Martyrum Potentini &c. Hoc non aliunde putandus est habere, quam ex Usuardi Martyrologio ante centum annos a Carthusianis Coloniensibus cum additionibus edito; qui patronorum nostrorum nomina, diem, & historiam ex nobis didicerint
[27] Martyrologium nostrum Steinfeldense sic habet ad X Januarii Passio Sanctorum Martyrum Potentini & Castoris fratrum & Castrinæ sororis eorumdem; [Sic etiam S. Castor ut Confessor colitur.] qui tam genere quam virtutibus præclari ob Christi Confessionem, cum sanctis Felicio & simplicio Martyrii palmam adepti sunt. Ast vero XIII Februarii sic habet: Apud Cardonam S: Castoris Confessoris, nosque cum Confluentinis, qui ejus gaudent reliquiis, & cum tota diœcesi Trevirensi, hac die 13 Februarii festum B. Castoris tamquam vere confessoris agimus. An non igitur recogitare & dubitare deberemus, num recte nuper 10 Januarii festum passionis & sociorum Celebraverimus? S. Castorem legimus a parentibus nobilissimis B. Maximino Trevirorum Episcopo Traditum erudiendum, & cum ab illo optime educatus & Presbyter esset ordinatus, mundo spreto Eremum ingressum, ibi die nocteque Deo in omni sanctitate servivisse, anno autem Christi CCCC in pace quievisse, & Cardonæ sepultum, ac postmodum Confluentiam latum esse; unde probabilius videtur, eum ex Gallia Belgica & fortasse ex ipso Episcopatu Trevirensi, quam ex Celtica vel Aquitania oriundum fuisse. Si ergo Vita nostra Steinfeldensis in eo errat, quod S. Castorem filium Regis Franciæ & martyrem asserit fuisse, quis judicet ei, idem de S. Potentino affirmanti, necessario esse credendum? adde quod eumdem videamus in grandi sua lignea statua effictum in habitu cataphracti Ducis cum scuto liliato, quales etiam figuræ in quibusdam vetustis paramentis extant pictæ; unde facile apparet, quam opinionem illarum authores habuerint de nostro S. Patrono, ejusque cum in has partes ex Gallia advenit statu, non Presbyterali (ut nostra nunc fert legenda) sed Laicali, qualem indicant Acta Bodecensia.
[26] Fertur surius vitam SS. Patronorum nostrorum suis Tomis inserere recusasse; quod non adeo mirum est. [Surius merito omisit Acta,] Nam iis temporibus, quibus illa Vita S. Potentinum claruisse refert scilicet ante tempora SS. Martyrum Mauritii sociorumque, qui passi sunt Anno Christi CCXCVII Francia nondum habuit Reges, quorum, post Duces, Pharamundus primus fuit an. CCCCXIX; nec ullus Francorum Regum nomen Antimii habuit, nec aliquis Parisiis resedit ante Clodovæum qui an. CCCCXCIX ad fidem conversus ibi sedem regni constituit: neque S. Potentinus ante mille trecentos ut potuit a Westphalis postulari Episcopus, [ut præmature fingentia Reges Franciæ,] qui ante octingentos vix, ut fidem Christi susciperent, a Carolo magno Cogi potuerunt. Hic vero Episcopatum Miminge vordensem (Monasterii nomen locus ille postmodum accepit) primus erexit; eique S. Lutgerum, qui an. DCCCIX obiit, [& Episcopos Monasterienses] primum præfecit Episcopum.
[27] Etiam id tempore translatonis & Sociorum non concordant historiæ. Habet Vita nostra Steinfeldensis S. Potentinum, Castorem Sociosque Cardonæ sepultos esse. Et prope finem, nulla facta S. Castoris mentione vel exceptione, eosdem sanctos dicit exhumatos & Steinfeldiam translatos esse: [maleque differentia S. Castoris translationem,] dicit tamen Deo Volente Reliquias nostrorum esse Divisas ut diversis locis provideretur de Patronis, & Deus pluribus locis in suis sanctis laudaretur. Habet quoque Vita utraque, Sanctorum Patronorum Corpora ad prædium Steinfeldt esse translata ante monasterium ibidem fundatum, cujus Ecclesia, secundum Annales nostros, anno DCCCCXX constructa est: ante quam ecclesiam, ibi Sacellum aliquod extitisse videtur. Ast juxta Bibliothecæ nostræ Chronicum Trevirense Ms. S. Castor facile centum annis ante B. Potentinum Translatus fuit; sic enim habet: Hettus Episcopus Trevirensis anno XXIII Imperatoris Ludovici Caroli Magni Filii, (is fuit annus Christi DCCCXXXVI) a S. Materno in visu admonitus, Corpus S. Castoris, de loco qui Cardona dicitur Confluentiam ad monasterium, quod ipse Construxerat, asportat: quod pridie idus Decembris consecravit in honorem S. Castoris & omnium Confessorum: & post Consecrationem Sanctum Corpus in Ecclesiam recondidit, ibique Ludovicus Imperator multa dona præsentavit.
[28] Quo ad tempus quo SS. Patroni nostri claruerunt, ait vita nostra Steinfeldensis: martyres istos magnæ antiquitatis esse & ante tempora S Mauritii sociorumque ejus passos, [ætatem vero Potentini anticipantia.] qui passus legitur ante annum Christi CCC: secundum vitam Bodecensem SS. Patroni nostri vixerunt temporibus S. Maximini Trevirorum Episcopi, qui S. Severinum Coloniensibus præfecit Episcopum & S. Athanasium exulem, & S. Potentinum cum sociis hospitio suscepit & B. Castorem educavit & Presbyterum ordinavit. Hactenus Rostius qui deinde prædictorum Sanctorum chronologiam ex Cratepolio aliisque sic deducit, ut oporteat S. Potentinum si illis contemporaneus fuit diu post Thebæorum tempora seculo IV ultra medium deducto obiisse. Eorumdem tempora certius definita habere qui volet, legat Henschenii Commentarium ad XXIX Maji, & inveniet S. Maximinum ordinatum Episcopum anno CCCXXXII vitam prorogasse usque ad XLIX Sanctum vero Castorem quem ille Presbyterum ordinavit & a quo S. Potentinus sepultus esse dicitur in Vita Bodecensi existimat Bollandus, ad ejus Vitam XIII Februarii, differri posse usque ad seculi istius annum LXXIX; quod non male convenit cum opinione, Confessores omnes faciente. In quam propensior idem Rostius sic progreditur. Iisdem fere temporibus, quibus B. Potentinus, etiam Claruerunt S. Paulus primus Eremita & B. Antonius quorum recens exemplum, sanctum Castorem & Potentinum sociosque secutos esse, aliquis suspicetur, obiit S. Paulus anno CCCXL, S. Antonius anno CCCLVI, B. Athanasius, qui virtutes S. Antonii noverat, & referens aliis haud dubie narrando propalavit, eo venerat anno CCCXXXVI.
[29] Sanctus tamen Patronos nostros non nuper cœpisse credi & coli martyres, inde Colligitur, quod Officium, [opinio Martyrii videtur seculo 14 nata,] in nostrorum festo cani solitum circa annum Christi MCCCLII scriptum sit manu F. Wilhelmi Gressenick qua & Vita S. Potentini: quæ hic extat, videtur exarata esse; & fortasse Wilhelmus hic tam officii, quam Vitæ fuit author. Cantus officii, qui Suavissimus est, fertur Coloniæ alicubi extare, unde eum author quiscumque fuerit putatur esse mutuatus. Wilhelmus de Gressenich qui Weinrico Rumscuttel Abbati resignanti seu Deposito successit, nec multo post resignavit & ipse, vir doctus fuisse videtur; & non nulli extant divini officii libri, ipsius manu pulchre scripti. In horum duobus adjecit in fine, aliquot Hexametris leoninis seu rhythmicis, annum Currentem, nomen suum, & nonnulla quæ illo anno contigerunt; unde Colligitur, eum quoque Vitæ Beati Ioseph, eodem metro constantis & ipsius manu scriptæ, [verioribus Actis jam deperditis] authorem esse. Potuit successu temporis, dum hic Steinfeldiæ monialibus monachi, & Springersbacensibus Præmonstratenses successerunt, maxime autem sub funesto illo monasterii statu, quando canonicos habuit nobiles, prior illa & verior patronorum vita intercidere, & inde paulatim talis ignorantia & error oriri, ut crederentur martyres, qui fortasse fuerunt Confessores. Certe de prædecessorum incuria & rei tam arduæ oblivione conqueri videtur Auctor vitæ nostræ Steinfeldensis, dum ita loquitur in Prologo: Vitam laudabilem illustris Martyris Potentini, scripto cupiens commendare, ut jam dudum quasi jacentem sub modio absconsionis, super candelabrum manifestationis exaltem, Deum invoco Auctorem &c Vitam autem illam ab aliquo Religioso Steinseldensi Norbertino scriptam esse ex ultimo ejusdem capite apparet, ubi exacte describit, quot annis ibidem a monialibus, quotque a Springerbacensibus Deo servitum & quando Præmonstratensium Ordo sit introductus.
[30] In latina rhythmica fundationis nostræ seu Bonscharianti historia, quæ incipit
Puer quidam semine claro generatur
Proprio qui nomine sibodo vocatur. [quid sentiendum de Veteri Rhythmo postea composito?]
In ipsa rithmorum serie post narrationem elevationis Reliquiarum SS. Patronorum nostrorum sequitur potior prædicti officii pars, videlicet omnia novem responsoria ac deinde sex antiphonæ; tum demum pergit translationis historiam texere, acsi unus idemque utrarumque esset auctor. Sed hoc nemo facile dixerit, cum illa historia videatur fabulosa continere, & in Responsorio, lucerna tanti luminis nequivit latere, fabulatur, quasi debeat de Sanctarum Reliquiarum Thesauro e terræ latebris eruto intelligi, quod in officio Patronorum intelligitur de beato Potentino in locis Solitariis latere & nesciri cupiente, sed non valente, quia Christi fideles, percrebescente sanctitatis ejus fama, undequaque ad eum ventitabant. Eadem historia seu potius fabula Bonscharianti non levi fundatorem nostrum afficit injuria quem utraque tam Steinfeldensis quam Bodecensis Vita virum describit admodum religiosum, talemque cui Deus Beatas Patronorum Reliquias revelare dignatus sit. Affirmat autem Poëta illum sanctæ Crucis signo non solitum se munire & scientem ac lubentem ministerio & opera usum fuisse sui Bonscharianti, ipsum non tantum per aëra quo peteret vehentis, sed etiam nonnumquam hostes suos sternentis invisibili & horribili Dæmonis specie &c. Imo, quod turpius est, non veretur addere, Bonscharianti indicio sacras illas Reliquias inventas esse, ideoque merito vulcano traderetur tota istæc fabula, Credibilius est & fortasse de sibidone & Bonscharianto intelligendum quod Cæsarius Heisterbacensis lib. 5 rerum memorab. cap. 36, narrat de quodam milite seu nobili viro, cui Dæmon in venusti adolescentis specie diligenter & fideliter deservierit, ipsumque aliquando dum eques cum eo iter ageret, hostibus cinctum per magnum fluvium, vadum ei ostendens, traduxerit; uxorem quoque suam ad mortem ægrotantem, lacte leænæ, unius horæ spatio ex arabiæ montibus allato sanaverit, quem miles dæmonem esse hinc advertens, statim dimiserit.
[31] Officium antiquum de Patronis fortassis alicubi reperitur totum in antiphonariis vetustis hic scriptis, quales sunt in Ruestrin, [Officii antiqui reliquiæ.] Tulpeti, Dirdorff: & ejus pars esse videtur responsorium sequens, quod hic extat: Domus orationis, Sanctorum Corporum Reliquias continens, cælestibus redundat beneficiis: in qua cæci vident, surdi audiunt, claudi ambulant, leprosi mundantur, dæmones effugantur ℣ super aspidem & Basiliscum ambulatur, leo cum dracone Conculcatur. Item Antiphona ista, Potentine præpotens, Cæli sacer incola, in supernis renitens tamquam stella fulgida: simplice Simplicio, felice Felicio tibi sociatis; subveni clientibus, criminum ponderibus nimis prægravatis. Item ista, Benedictus Dominus, qui sicut locutus est erexit cornu salutis fideli populo, meritis Sanctorum removens nocentia, tribuens optata, fæcundans tempora, largiens prospera, ut sine timore serviamus ei in sanctitate & justitia.
§ IV. De Translatione veteri metro descripta, deque Reliquiis hodie extantibus.
[32] Non meretur Boscarianti Historia, seu potius fabula, ut publicæ luci detur tota: quia tamen vel ejusdem Auctoris est qui Sanctorum Vitam rhythmice descripsit, [Inter miracula translationis] necdum mihi hactenus repertam, vel eamdem præ oculis habuit; potuit ex hac accepisse quædam Translationis miracula, sicuti ex officio transscripsit Responsoria & Antiphonas: non fuerit igitur prorsus inutile partem aliquam ejus depromere. Postquam igitur insulsus poëta induxit sybodonem de nova Steinfeldiæ a se structa ecclesia, Sanctorum Reliquiis cohonestanda, consultantem cum suo Bonscharianto, & hunc coëgit indicare corpus.
Potentini Martyris maxime potentis.
Cum suis aptissimæ Cardonæ jacentis,
Sic prosequitur.
Auditis sermonibus his omnes festinant,
Treviri Primatibus se prece inclinant,
Pro translationibus Martyrum Sanctorum
Annuit his precibus chorus Prælatorum…
Monachi cum Clericis Patronis inventis.
Cum hymnis & canticis & cum canamentis,
Celebrant consocia exultatione,
Festum & prodigia de Inventione.
Fit concursus undique magnus populorum,
Morbus omnis denique sanatur ægrorum. [factæ ex consensu Trevirensium,]
Signa quæ Inventio Stephani notavit
Ista revelatio recapitulavit.
[33] Presbyteri Luciani Epistola, de Inventione S. Stephani, solum meminit suavis fragrantiæ ab invento thesauro erumpentis & pluviæ opportune decidentis: ad aliam ergo Historiam respicere videtur Auctor, illam scilicet quam fabulosam judicavit Baronius; & cujus ineptias coactus fui distinctius propalare, in meis ad Exhibitionem imputatorum mihi perperam errorum Responsionibus, Art. XII § I. Ibi legitur quod, Venerabilis Papa Pelagius una cum Clero… usque ad Basilicam B. Petri, [recensetur immobilitas corporis,] quæ dicitur ad Vincula, Corpus venerabile secutus est… & nitebantur illuc introducere; quod dum sæpe tentarent, & nihil proficerent; tandem lassi quieverunt: donec scilicet diabolo per os energumeni loquente, didicerunt, velle Sanctum Reliquias suas poni juxta Corpus S. Laurentii. Certiora quam istud sit immobilium simili occasione Reliquiarum exempla, potuisset ex melioribus Sanctorum Actis Poëta adducere; imo huic quod narraturus erat facto viciniora; ubi nempe immobilitas talis indicio fuit, gratum sanctis fore si istic aliqua sibi oblatio fieret, prout hac occasione factum affirmatur sequentibus versibus.
Potentino propria Comes offert dona.
Quæ sunt prima libere Ellens tanta bona…
Comes de Reliquiis gloriatur vere,
Procedens cum sociis prima nocte Wehre. [qua motus Sybodo Comes]
Mane vult procedere: suique sodales,
Venientes prope Monasteriales,
Dicunt; Aut periculum tristes dabit mentes,
Aut magnum miraculum faciet gaudentes:
Quia Sanctuarium deferre nequimus,
Nec levare scrinium, omnes cum velimus.
Dicit illis Sybodo Æstimo quod vere
Patronus omnimodo plus velit habere.
Potentino tribuit iterato dona, [Ellensi prædio Addiderit alia]
Libere qui habuit Wehre sua bona.
Post hoc Offertorium Sanctus consolatur,
Leve Sanctuarium fit & deportatur.
[34] Seniores populi dicunt, (& hoc vere)
Quod frequenter anguli, in quibus stetere
Martyres immobiles, gramina virescant,
Et inviolabiles flores ibi crescant.
Wyterscheidt Reliquiis dum Comes procedit:
Sic cum attinentiis illud totum dedit.
Versus Nechterscheim processio tunc movit,
Iterato primum donum renovavit;
Dicens: O Sancte Potentine Martyr Christi,
Qui meum digne recipere meruisti
Donum primum, habeas & Nechterscheim cum illo; [& rursum alia.]
Integrum accipias, nil inde tenebo:
Vindex ut sis super illos male tollentes.
Sic, rogo, plaga illos male regentes.
Surge Potentine, inglorios & redde
Raptores, prosterne simul qui spernunt te.
In munus perpetuum sic facit heredem,
Æternorum fructuum capiat mercedem.
Postquam hæ Reliquiæ terram intravere,
Populi provinciæ in unum convenere,
Patronum suscipiunt digne venerantes.
Vocibus incipiunt Domino cantantes
Monachi cum Clericis Te Deum laudamus,
Rustici cum laicis, Gratias agamus. [In Nechterscheim fons excitatus.]
Hinc homo per devium venit festinanter;
Indicit silentium velut indignanter;
Terram terit baculo: adstantes mirantur;
Dicit ergo populo: Si Sancta tractantur,
Fons de terra prodeat, bibant sitientes;
Signum hoc appareat, satiet egentes.
Fontem trahit baculus, nova Testamenta;
Bibit omnis populus simul & jumenta:
Arbor fit de baculo; videntes mirantur,
Homines miraculum, fons arbor testantur.
Levantur Reliquiæ cum devotione,
Conventus ecclesiæ cum Processione
Occurrit, & suscipit tam dignum Patronum,
Cum quo sane recipit tam honestum donum.
[35] Supra Laudatus Melchior in suo ad Gelenium Commentario testatur in quodam Ms. legi duo vel tria miracula istius Translationis; nec dubitare possumus quin hæc illa ipsa sint, ipsumque Ms. hæc eadem Historia rhythmica; quia eorum unum ait esse de fonte in Nechterscheim, qui ad solatium sitientium emanavit huc usque satis nominatus. Habuerit ea Auctor ex populari traditione, ex qua & ex sui Monasterii monumentis, mirum est non habuisse eumdem notitiam sancti monialium prius ibi a Sybodone collocatarum, sed ubique meminisse Monachorum, quasi hi, non illæ, primitus istic collocati fuissent. Quæpropter operæ pretium foret utriusque fundationis seu donationum a Sybodone & Theodorico Comitibus illi loco factarum instrumenta huc apponere; si ea ex Archivio steinfeldensi aliquando accipiamus.
[36] Dabit ea fortassis, una cum aliis multis, nova quam Eruditi illi Religiosi moliuntur Historiam Monasterii. [Carodunenses Steinfeldensibus,] Interim ad rem præsentem propius facit quod Capitulum Carodunense, felicibus Steinfeldensium successibus congratulans, suam eis Fraternitatem obtulerit, eorumque vicissim expetierit per litteras anno MCCXXVIII. Harum initio præfantur illi, istud faciendi occasionem sibi Dari ex eo quod ipsorum S. Castor filius fuerit S. Potentini quos legenda Steinfeldensis fratres fuisse Vult credi, & Bodecensis antiquior nulla affinitate connectit: [anno MCCXXVIII.] hinc autem intelligitur, quam parum inter se concordes fuerint utriusque loci de suis Sanctis Patronis traditiones jam inde a principio utriusque Ecclesiæ & Sanctorum Corporum ad eas translatione. Sufficere tamen potuit ac debuit ad confraternitatem mutuam optandam & colendam, quod certo constaret Reliquias S. Potentini Caroduni olim requievisse, & hinc Steinfeldam translatas fuisse. Igitur ipsarum litterarum tenorem, sicut eas Steinfeldia accepimus, hic lege:
[37] Reverendo ac spiritualium Virtutum undique in Christo fundato Domino Machario Abbati totique Conventui Ecclesiæ in steinfeldt, Iggebrandus Præpositus, Godefridus Decanus totum Capitulum & Conventus Ecclesiæ Cardonensis devotas in Domino Orationes & æternam in Christo salutem. Quoniam inter Patrem, Patronum vestrum videlicet Potentinum & filium suum Patronum nostrum Sanctum Castorem, verus amor tam Carnalis quam spiritualis, pura fides & perpetuæ devotionis affectus finem ignorant & otium; quæ utilia sunt & optima atque animabus nostris salubria, Ecclesiis Conventuum nostrorum quæ pie suademus & petimus non differunt operari ut quanto magis valemus in Domino vestra nobis & nostra vobis semper Oratio permaneat memorialis. Nostra igitur decrevit Communio Communioni vestræ quidquid in Orationibus ceterisque bonis facere valuerit, fideliter impertiri. Unde omnium beneficiorum nostrorum cum plena firmitate & perfecta Caritate vobis & Congregatione vestræ successioni concedimus Communionem. Præterea si quis de fratribus vestris ad locum nostrum devenerit vel per nos transierit, Præbendæ nostræ sicut unus ex nobis perceptione gaudebit. Hoc igitur factum, ut vobis & successoribus vestris firmum in perpetuum relinquamus, præsens scriptum sigilli nostri impressione Confirmamus; & idem Nobis a Vobis per omnia fieri postulamus. Acta sunt hæc anno Dominicæ Incarnatiois, MCCXXVIII.
[38] Restat ut de ipsis Sanctorum Reliquiis hodiedum superstitibus dicamus. [Arca anno MDXCII effracta Dissipatis Reliquiis, & anno MDCXV reparata,] Fuerunt eæ a tempore immemorabili sic inclusæ arcæ cuidam ligneæ, auro & coloribus illustratæ, ut exponi ad venerationem in Altari, & circumferri ad supplicationes possent. Talem invenerunt qui anno MDXCII die X Ianuarii Monasterium invaserunt Hollandi prædones; & occisis duobus præsidiariis militibus, qui Ecclesiam tuebantur, ceterisque fugatis, omnia deprædati, sacram quoque Arcam effregerunt & per pavimentum disperserunt Reliquias intus repertas. Collegere disparsas regressi Fratres, [quid nunc contineat] & in eandem Arcam recluserunt: quam cum Anno MDCXV utcumque reparandam curavisset ejus temporis Abbas, ibidem sacra pignora reclusit quatuor pannis sericis involuta: Quorum primus quid contineret indicabant schedulæ veteres tres pergamenæ, inclusæ totidem schedis novis, veterem & fere exoletam scripturam sic innovatam repræsentantibus. [tribus in sacculis] I. De ossibus & sepulchro Patronorum nostrorum II. Reliquiæ S. Potentini Confessoris & S. Simplicii. III. S. Simplicius, secundum pannum cum Anno MDCXCVII modernus Abbas Michael Keule, aperiret, quæsiturus num scriptura aliqua, quæ nulla aforis apparebat, saltem intus lateret, nullam reperit, novoque lineo panno obvolutum veterem, sicut invenerat; reposuit intra Arcam prædictam. Super tertio panno inveniuntur schedæ duæ, [cum capitibus S. Potentini, & unius Ursulanæ.] sic inscriptæ, Prima Reliquiæ S. Felicii Confessoris. Secunda, S. Felicius. Hactenus Reverendissimus præfatus. De ipso S. Potentini Capite addens eidem similiter adscripta fuisse hæc verba, Caput S. Potentini: aliud quoque Caput in eadem Arca reperiri, Cui inscriptum undecim millium Virginum; quod suspicatur esse S. Gertrudis Virgunculæ, a B. Hermanno Colonia allatum, prout fuse narratur in ejus Vita Trac. 1. Cap 5. Arcæ prædictæ formam placet hic etiam ære expressam adjungere:
[39] [Maxillæ pars una in Wehr,] De aliis alibi Reliquiis necdum comperi, nisi quod intelligam os maxillare bifariam divisum haberi in duabus Parochiis, quarum una jam inde a partem dimidiam principio S. Potentino dedicata Wehrensis Ecclesia accepit, dono Reverendissimi
Christophori Pilckman anno MDCXXXV
Abbatis Electi; prout scriptum reperio in Epistola
quam D. Henricus Firmenich loci Pastor dictavit, [ubi frequens oculorum curatio]
asserens quod alteram medietatem isti plane similem
ipsemet viderit in sayna Anno MDCLIX, in
choro intra Reliquiarium ad sinistrum latus Altaris,
cum inscriptione S. Potentinus. Est hic prædictæ
Parochiæ Wehrensis Patronus primarius, ejusque
ibi festum celebratur maximo cum accursu locorum
circumjacentium: unde non tantum illo die sed
etiam per annum totum multi accedunt voti causa,
missasque legi curant ob specialia sanitatis beneficia,
quæ sæpius ex voto ad hunc sanctum Patronum
facto perceperunt: præsertim ii, qui vel plane cæcutiunt
vel notabilem atque immedicabilem aliquem in
oculis defectum patiuntur.
[40] Id meo tempore, inquit Præfatus pastor, experta fuit quædam mulier in sua filia in Hersbach in Kesnigerthall, [probata experimento anni MDCLIX.] quæ multis in medicos frustra erogatis, deque remedio filiæ oculis per eos obtinendo desperans, tandem peregrinationem votivam huc faciendam suscepit, & desideratum beneficium recepisse se mirata est, prius etiam quam votum compleret. Complevit autem ipsum Anno MDCLIX in festo S. Potentini una cum filia. Vidi ego eo die, post Divina peracta, mulierem istam cum filiola ante altare & statuam sancti orantem cum lacrymis. Domum autem reversus & quid vidissem narrans iis, quos ad festum invitaveram, simulque mulieris habitum statumque describens, a Pastore Vicino D. Mathia ex Ridden qui & ipse devotionis causa advenerat, intellexi mulierem esse ex Hersbach, quæ ipsa nocte apud eum hospitata narrasset, quomodo filia sua ad invocationem S. Potentini curata fuerit. Misi continuo qui requisitam in Templo fæminam ad Domum pastoralem deduceret, ut & nomen & circumstantias facti reliquas accuratius discerem: sed frustra id fuit in tanta hominum multitudine: quare satis habui hoc ut potui ad meam aliorumque memoriam scripto mandare.
DE S. LEONTIO PASTORE,
A GRÆCIS HONORATO.
Notitia ex Synaxariis duobus Mss.
Leontius Pastor, a Græcis honoratus (S.)
G. H.
Retulimus supra ad hunc diem, S. Leontium celeberrimum Tripoli in Phœnicia Martyrem: de quo cum longissimum elogium esset productum, in antiquo Ms. Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ; additur Μνήμη τοῦ ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Λεοντίου, τοῦ ποιμένος, τοῦ κειμένου περὶ τοῦ ἄστεος memoria sancti Patris nostri Leontii, Pastoris, prope urbem sepulti. Eademque leguntur in Ms. Divionensis collegii. In Vitis Patrum fit mentio aliquot virorum piorum, Leontii nomine appellatorum, sed non potuimus colligere de hoc S. Leontio Pastore quis sit aut quæ sit urbs, prope quam esset sepultus. Dicitur Ἄστυ, Urbs: quod vocabulum peculiare fecerunt Athenienses urbi suæ, hinc & Ἀστοὶ & Ἀσταὶ cives Athenienses erant. Eo modo, quo Πόλις, civitas peculiariter dicebatur Alexandria, & Urbs hoc adhuc tempore Roma. An ergo prope Athenas S. Leontius, sub pastoritia professione disciplinam anachoreticam exercens, sepultus fuerit, judicet qui potest. Pro Urbe Constantinopolitana, quo alias magis propendio, nihil hactenus reperi ad asserendum ei hujusmodi Sanctum.
DE SANCTO ERASMO,
APUD GRÆCOS.
Ex Divionensi Synaxario Ms.
[Commentarius]
Erasmus, apud Græcos (S.)
G. H.
Laudatum jam Synaxarium Ms. Divionense, ad hunc eumdem XVIII Junii sic habet Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ ἅγιος Ἔρασμος ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται. Eadem die S. Erasmus in pace quievit & hi adduntur versus; in quibus alluditur ad nomen Erasmi, quod Amabilem, sonat
Θνήσκων
Ἔρασμος,
Ἡδέως
ἔχω,
λέγει,
Ἐράσμιον
γὰρ
ἔστι
μοι
τὸ
τεθνάναι.
Moriens Erasmus, Suaviter mihi est, inquit:
Mihi namque semper visum est amabile, mori.
DE S. MOYSE ÆTHIOPE ET SANCTIS VII ANACHORETIS,
MARTYRIBUS IN ÆGYPTO.
Ex Hagiologio Metrico Habessinorum.
[Commentarius]
Moyses Æthiops, Martyr in Ægypto (S.)
VII Anachoretæ, Martyres in Ægypto (SS.)
D. P.
[1] Notus Passim Latinis æque ac Græcis est S. Moyses Æthiops, ex famoso latrone insignis Monachus, & Plurium Monachorum institutor, [Ab alio simili Moyse,] relatus in Fastos ad diem XXVIII Augusti: sed is diuturnæ exercitationis finem placida morte compositus habuit, alter ejusdem ordinis, coloris, ac fere etiam instituti ante conversionem æque sanguinarii, similiter etiam ut ipse Monachus sive Anachoreta, dissimillimum prorsus, sed nihilominus felicem nactus exitum, [diversus hic] prodit nobis ex Habessinorum Hagiologio. Hunc dum in Eremo vitam cum septem Sociis duxisse lego, existimo ad Ægyptum potius quam Æthiopiam pertinere: memor plurium Martyrum Anachoretarum, quos in solitudine deprehensos subinde interemerunt Barbari, qualis fuit is qui prætitulatis Martyribus necem intulit.
[2] Eorum duci sic accinit Poëta: Saluto Moysem Nigrum, qui recordatus iniquitatum suarum omnium præteritarum, patienter commoratus est in deserto interiori; hodie autem Barbari cujusdam gladio occisus est, sibi ipsi dicens; Nisi per sanguinem non emundatur sanguis. [mortem a barbaro prompte tulit, cum 6 sociis] Itaque morti ipse generose se obtulit cum sociis sex; interim dum latebris sese abdit septimus: sed hunc etiam cito protraxerunt coronæ, cælitus ad illos deferri visæ: quod idem Poëta sic exponit, Salutem dico septem Fratribus barbarico gladio simul cum Moyse Nigro interemptis: quorum singulis dum suam cuique coronam ferri ab Angelo vidit unus, qui se absconderat, in fiduciam conversus est pavor ejus. De tempore quo id contigerit nolim gratis divinare, [& cum septimo visis eorum coronis animato.] quamvis suspicer ad quintum sextumve seculum eos potius quam ad anteriora pertinere. Iobus Ludolfus in Annotatis ad Fastos Æthiopicos, ad sola utriusque Moysis principia attendens animum, non etiam ad finem, in unam ambos personam conflavit.
DE SANCTO AMANDO
EPISCOPO BURDEGALENSI IN AQUITANIA.
SEC. V.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Ex Epistolis Paulini, S. Gregorii Turon. Historia, aliisque.
Amandus Episcopus Burdegalensis in Aquitania (S.)
G. H. & D. P.
Floruit seculo Christi quarto, & quinto, sapientia & sanctitate insignis, Amandus Episcopus Burdegalensis, & Metropolitanus Aquitaniæ secundæ. Prima ejus notitia offertur in epistolis S. Puulini Episcopi Nolani, qui earum sex illi scripsit, quando adhuc erat S. Delphini, Episcopi Burdegalensis, [Laudatur a S. Paulino] aut Presbyter aut Diaconus. Hinc etiam se Delphini & Amandi plantationem, gaudium, coronam, curam, & apud Christum laborem quotidianum appellat, Epistolis ad Amandum tertia & quarta, quasi ab illis aut in baptismo susceptus, aut certe catechesi instructus. Epistola vero secunda singularem hanc gratiam S. Amando tribuit: Scimus, inquit, quia a pueritia ipsi [Deo] militans, & sacris litteris enutritus, nulla conversationis terrenæ & carnis labe pollutus, invenisti gratiam in conspectu Altissimi. Hinc suas Epistolas hoc titulo inscripsit: Sancto & merito venerabili ac dilectissimo Amando Paulinus. Ac primam quidem Epistolam sic exorditur: Dulcissimum oris vestri gustum, in brevi sanctitatis vestræ sermone. [quem spiritualiter instruxerat,] libavimus. Nam sicut mellis gutta idem sapit, quod totus favus; sic & in uno licet verbo, stillicidium linguæ vestræ totum sanctæ animæ vestræ saporem refert: quia quidquid de bono thesauro promitur, bonum atque pretiosum est: nec ideo Margarita vilis est, quia exigua; sed ideo magis pretiosa, quia & in exiguo modo magnum pretium habet … Sed & granum sinapis, quod minimum videtur in semine, maximum tamen extat in olere. Cujus seminis verbum, quia in vobis satum est, & in corde vestro viget (unde cor ardens in via Domini) ideo etiam brevis sermo vester dulcedinem simul ac vigorem regni cælestis tenet, & nobis ministrat, ut nos etiam vestræ prudentiæ sale condiamur. Deinde in reliqua epistola animam fratris sui mortui & seipsum Amandi precibus commendat, Epistolam secundam potissimum de gratia Dei, non minus piam quam elegantem scribit, commemorans Dei benignitatem & altitudinem Divini consilii super salute generis humani. At quo Amandus Spiritu similem doctrinam exceperit, colligimus ex Epistola tertia, in qua Paulinus amanter cum illo expostulat, quod Delphinum Episcopum impulerit, ut a se aliquid salutaris doctrinæ peteret; excusat vero suam imperitiam, & opem ipsorum implorat: multa interim ad pietatis institutionem prudenter inspergens.
[2] In epistola quarta nuntiat Paulinus, se invitum Sacerdotem creatum, [& rogatur ut velit ulterius id facere.] & Sacerdotalis muneris partes perstringit; opemque ejus & Delphini, per quos Deo natus erat, ad eas explendas implorat, & inter alia sic loquitur: Epistolis tuis nos sæpe instrue necessariis supplementis: enutritus enim sermonibus fidei & bonæ doctrinæ, quam a puero in sacris litteris subsecutus es, informa nos ad regulam directionis; pasce nos spiritali cibo, id est verbo Dei, qui est verus & vivens panis, & in quo magis quam in ipso pane vivitur: quoniam ipse est esca justorum, qui ex fide vivunt. Nec hinc negligentior sis circa solicitudinem institutionis meæ, quod loco Ecclesiæ, non tantum corpore, separamur. Unus enim Deus, unus mediator Dei & hominum, qui est Ecclesiæ caput: in qua cum omnes unum simus, tamquam in una domo vivimus … Ergo ut tuum ac tecum manentem spiritaliter videns ac tenens, instrue, juva, hortare, confirma. De vobis enim & per vos Deo natus in Christo, vestra potissimum cura esse debeo: quia vestrum opprobrum, si indignus; aut vestrum gaudium ero, si ex fructibus bonis vestræ arboris ramus esse cognoscar. Hæc ibi. Utinam, si alicubi lateant epistolæ S. Amandi, aliquando proferantur in lucem, ad illuminationem sanctarum animarum, qua illas epistolas instructissimas esse arbitramur. In epistola quinta describit Paulinus initium Euangelii S. Ioannis, quo uno ait claudi ora omnia, quæ adversus Christi & Deitatem & humanitatem latrant. In sexta gratulatur Amando, quod Delphinus Episcopus, a gravi infirmitate liberatus, pristinæ sanitati sit restitutus.
[3] Hic quoque Delphinus Sanctus est, & Romanæ Ecclesiæ Fastis ad diem XXIV Decembris insertus: [S. Delphino succedit post annum 400,] extant ad illum quinque S. Paulini Epistolæ: in quarum secunda describit Anastasii Romani Pontificis & Venerii Mediolanensi Antistitis erga se caritatem. Illustravimus Acta S. Anastasii XXVII Aprilis, & S. Venerii IV Maji. Ex his Pontifex Anastasius præfuit Ecclesiæ universæ ab anno CCCXCVIII, usque ad CCCCII, & Venerius suæ diœcesi ab anno CCCC, usque ad annum CCCCIX. Unde certo concludimus S. Delphinum adhuc in vivis extitisse dicto anno CCCC. Verba Paulini sunt ista: Mediolanensis quoque Episcopus novus, filius vester huc usque, nunc frater, Venerius, jam scripserat nobis post suam Ordinationem. Interim videtur diutius adhuc vixisse Delphinus, propter alias tres ipsi a Paulino missas epistolas, in quarum penultima gratulatur ipsi redditam valetudinem: nisi forte fuerit ordo epistolarum immutatus.
[4] Mortuo ergo S. Delphino die XXIV Decembris, successit S. Amandus, [fidei religionisque custos habetur] quem celebrat Gregorius Turonensis lib. 2 Hist. Francorum cap. 13, ubi de illustribus Aquitaniæ Episcopis ista verbis Paulini scribit: Si enim hos videas dignos Domino Sacerdotes vel Exuperium Tolosæ, vel Simplicium Viennæ, vel Amandum Burdegalæ, vel Diogenianum Albigæ, vel Dynamium Engolismæ, vel Venerandum Arvernis, vel Alethium Cadurcis, vel nunc Pegasium Petrocoriis, utcumque se habent seculi mala, videbis profecto dignissimos totius fidei religionisque custodes. Hæc ibi. Ex hisce indicatis Episcopis celebravimus S. Venerandum Arvernorum Antistitem, XVIII Ianuarii; S. Simplicium Viennensium, III Februarii: de S. Exuperio Tolosano agendum erit XXVIII Septembris: reliquorum nomina necdum reperimus ullis Fastis sacris inscripta. Quo tempore præerant Ecclesiæ Burdegalensi dicti Delphinus & Amandus, erat Coloniensium Episcopus S. Severinus, qui ex Burdegalensi novilissima familia originem duxisse fertur, & solennissimam venerationem obtinet cum Octava apud Burdegalenses & Colonienses. Est etiam Fastis Romanæ Ecclesiæ adscriptus. ad diem XXIII Octobris, quando ejus Acta ex variis Mss. erunt proferenda, extantque etiam apud Laurentium Surium; ex quibus nunc proferimus sequentia.
[5] [S Severinum Episc. Coloniensem excipit,] Coronata igitur & bene stabilita Dei gratia Ecclesia Coloniensi, in Dei opere permanens indefessus, per visionem monetur, ut Burdegalense oppidum & partes Aquitaniæ, unde etiam claram traxisse fertur originem, cælestis lucri causa visitare non dubitaret. Qui statim cognita Dei voluntate, licet jam senili gravaretur ætate, perficere aggresius est. Dum igitur (ut Gregorius Turonensis de Gloria Confessorum cap. 45 progreditur) iter ageret, & Ecclesiam Burdegalensem Amandus Episcopus regeret, apparuit ei Dominus in visu noctis dicens: Surge & egredere in occursum famulo meo Severino, & honora eum, sicut Scriptura sancta docet, amicum Divinitatis: melior est enim te meritisque sublimior. Exurgens autem Amandus Episcopus, accepto bacillo in manu sua, perrexit in occursum ejus, nihil de viro sancto sciens, [eumque substituit in suum locum:] nisi quæ Dominus revelasset. Et ecce S. Severinus veniebat quasi obviam ei. Tunc appropinquantes sibi, & propriis se nominibus salutantes, ruunt pariter in amplexus; deosculatique, fusa oratione Ecclesiam cum magno psallentium choro sunt ingressi. Quem deinceps in tantum dilexit ac veneratus est Amandus Episcopus, ut eum in locum suum substitueret, ac ipse quasi junior habebatur. Denique post paucos annos obiit beatissimus Severinus; [mortuum anno 508 sepelit,] quo sepulto Amandus Episcopus recepit locum suum; quem ei non dubium est per obedientiam redditum, quam in Dei Sanctum exercuit. Hæc Turonennensis. Ægidius Gelenius lib. 1 de Coloniæ Agrippinæ magnitudine pag. 58 scribit S. Severinum Aquitanum, VIII Episcopum Coloniensem, obiisse Burdegalis X Kalendas Novembris anno æræ Christianæ CCCCVIII.
[6] Sammarthani in Archiepiscopis Burdegalensibus, ex Tabulario Abbatiæ S. Severini, plurima annotant pag. 197, unde ista excerpimus: S. Amandus illo tempore Comes & Archiepiscopus Burdegalæ fuit, quando S. Severinus advenit; sed Angelo jubente & Archiepiscopatum & Comitatum Sancto tradidit Severino, ut sub illius esset dominio. Post S. Severini transitum (quem S. Amandus ipsius petitione apud hunc sepelivit locum, ob reverentiam sancti Confessoris) S. Amandus huic loco hanc imposuit legem: Ut quicumque Comes in hac patria constitueretur, apud hunc locum ob honorem S. Severini gladium super altare ipsius poneret, [ejusdem venerationem promovisse fertur.] & cum vexillo & eodem gladio Comitatum a S. Severino reciperet: & per omne tempus, quidquid magni vel in prælio, vel in alio negotio facturus esset, per auctoritatem & licentiam talis Patroni faceret. Ex quo tempore, dispositione S. Amandi, talis lex & consuetudo est istius loci, ut omni annuo tempore S. Severini festivitatis, talem censum Comes isti loco & Canonicis S. Severino servientibus persolvat, quatuor quartarios frumenti, & guarradam purivini non aqua mixti, quinque porcos, & unum verrem, & unam vaccam, pro qua solvuntur omni annuo decem solidi in festivitate S. Severini. Hæc ibi. Verum multa hic a posteris inserta sunt cum monasterium esset penes Canonicos Regulares S. Augustini, quod modo esse penes seculares scribunt citati Sammarthani: unde quæ de Comitatu adferuntur optaremus antiquiori aliquo instrumento confirmari: imo nec nomen Archiepiscopale tunc usurpabatur, licet ipsum munus penes Episcopos foret Metropolitanos.
[7] Quam diu, post resumptam ab obitu S. Severini administrationem Episcopalem, [Annus obitus ignoratur.] S. Amandus superfuerit, ne quidem ulla conjectura assequi possumus, cum de successoribus nihil certi consiet: & qui in Catalogis substituitur Gallicinus, videtur variis ille esse, quem anno CCCCLXXV cum aliis Episcopis in sæva Gothorum strage occisum scribit Sidonius Apollinaris, epistola Sexta libri septimi ad Basilium Episcopum. Natalis ejus habetur XVIII Junii, quo die in urbe & diœcesi Burdegalensi colitur Officio Ecclesiastico sub ritu duplici, & a Greveno in Auctario Usuardi, anno 1515 & 1521 Coloniæ excusi, refertur cum hoc encomio: Civitate Burdegala S. Amandi, Episcopi & Confessoris, qui B. Severinum Coloniensem Archiepiscopum Angelica admonitione suscepit; & quem ante non viderat, [Natalis 18 Junii in sacris fastis.] proprio nomine salutavit. Memoratur etiam in Ms. Florario, item a Canisio, Ghinio, & Molano, & hoc citato in Martyrologio Romano. Majus elogium collegit Saussaius in Martyrologio Gallicano, sed ex rebus jam a nobis relatis. In registro beneficiorum urbis & diœcesis Burdegalensis indicatur in Archipresbyteratu Buchensi & Bornensi parochia S. Amandi de Ceurgas: sed num hujus, an S. Amandi Episcopi Trajectensis, etiam ex hac Aquitania oriundi & eodem in exilium amandati, ex nudo nomine nequimus dijudicare.
DE SANCTIS EREMITIS CALOGERO PRESBYTERO, ET SIERIO EIUS DISCIPULO,
IN AGRIGENTINA SICILIÆ DIOECESI.
CIRCA AN. CCCCLXXXV.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De variis in Sicilia locis sacris S. Calogero verosimiliter Plusquam uni. Saccensis Eremitæ Vita antiqua & cultus.
Calogerus Presbyter, Eremita in Agrigentina Siciliæ diœcesi (S.)
Sierius ejus Discip. Eremita in Agrigentina Siciliæ diœcesi (S.)
AUCTORE D. P.
Regalium in Sicilia civitatum una quales Sex Agrigentina diœcesis numerat, Sacca est Diodoro atque Straboni Selinuntiorum Thermæ dicta, sita, inquit Rocchus Pirrus, [Sacca, olim Thermæ selinuntiorum,] ad oram maris Lybici & radices montis: mons vero ille in mare procurrens plures habet cavernas, unde lutoso sulphure, sale, ignibus & calentibus aquis abundat; & quidem Sulphureus latex, non uno in loco, arcanis naturæ Mysteriis est saluberrimus; inde nomen ac ornamentum civitati accessit Saracenis sic balnea appellantibus, & Normannis post eos expulsos locum restaurantibus, [ad montem Gemmariarum:] qui etiam nunc bene muratus frumentario commercio ditescit. Mons ipse, inquit Fazellus, Divo Calogero sacer est, qui olim Mons Gemmariarum, quæ palmæ sunt agrestes, dicebatur: ubi nimirum ille, vitæ curriculo sanctissime peracto, obiit. Ad verticem, juxta antrum, [ibi sepultus S. Calogerus,] templum est erectum, populi frequentia & Divi miraculis celeberrimum; ibique Calogeri corpus tumulatum creditur. Illuc, Junio præsertim mense, ex omni ferme Sicilia, Morbo aliquo affecti, ad balnea a Divo nuncupata confluunt, ubi præsens experiuntur remedium: inde factum est ut & xenodochium ibi, ad ægros excipiendos, extructum sit. Addit Pirrus; templum illud antiquum restauratum tunc cum scribebat, id est anno MDCXXXVIII, opera Calogeri Quartararii optimi viri, distare ab. urbe 2 p. m. & Divi Calogeri marmoreum signum ibidem piissime coli.
[2] Octavius Cajetanus noster tom. 1 de Vitis Sanctorum Siculorum, inter animadversa ad Vitam hujus Sancti, de qua mox, ubi dicitur Lect. 7, [putatur etiam vixisse apud Thermas Himeræorum,] quod is in præfato loco quinque & triginta annos mansit, enumerat plura loca in quibus etiam vixisse aut saltem fuisse aliquando dicitur. Et, Thermis Himeræorum, inquit, traditio est Calogerum, in monte urbi incumbente ad mare Tyrrhenum aliquamdiu vixisse, ac sanctissimæ Deiparæ in cacumine sacram ædem extruxisse, quæ nunc Divo Calogero dicata est. Et Mons cui olim nomen Eraucus a Divo Calogero nomen tulit; [Panormi,] eamque ob causam patronum Thermæ illum colunt, ejusque imagine, [Leontinis,] tamquam urbis insignibus, utuntur. Memorant accolæ illuc venisse Calogerum, ad expellendos dæmones ab eo Monte atque ab eorum balneis. [Nari,] Præterea Panormi, sub veteri æde SS. Cosmæ & Damiani, quæ Domus Professæ Societatis Jesu adjuncta est, antrum visitur D. Calogero dicatum, ubi is fuisse perhibetur. Prope emporium Leontinum specus est, & ædes D. Calogero dicata, tituloque Prioratus insignitas, ubi monumentum adventus in ejus locum extructa. In oppido Nari alia ejusdem sancti spelunca colitur. Denique relata Fazelli de sepultura prope Saccam sententia, subjungit: Sed SS. Calogeri Gregorii ac Demetrii corpora (nescio an integra) in monasterio S. Philippi Fragelatis, [Fragalate.] in Messanensi Diœcesi juxta oppidum S. Marci servantur.
[3] Illud hic monuerim, inquit idem Octavius, multa apud Thermitanos Hymeræos vulgo tradi de Calogero, [Sed videntur confundi duo vel tres synonymi] ejusque cum dæmoniis certaminibus, quæ vel vulgi nugæ sunt, vel alterius videntur fuisse. Ego non tantum facile crediderim esse alium: sed etiam pleraque enumeratorum locorum alios a Saccensi incolas habuisse. De Fragalatensi autem pæne certum me reddunt socii duo Saccensibus prorsus ignoti, cum quibus ibi Calogerus colitur; sed etiam Acta utriusque diversissima, etsi omnes assumpserint diem XVIII Iunii, Saccensi proprium; ex quo scilicet hic post receptam de Saracenis insulam ceterorum distinctiorem memoriam obscuravit. [fortassis non proprie, sed appellative Calogeri.] Imo dubito, an vel huic, uni ex omnibus nomen proprium fuerit Calogerus: eo quod nihil usitatius fuerit, jam inde a seculo V, ut pulchre ostendit Cangius in Glossario mediæ & infimæ Græcitatis, quam Monachos omnes, præsertim Anachoretas, non tantum Γήροντας id est Senes sed Καλογήρους vel Καλογέρους, id est Bellos seu Bono-senes appellari: eoque titulo multos fuisse quam proprio nomine notiores accolis, tanto facilius mihi persuadeo; quod etiam nunc videam sic fieri apud Scriptores hodœporicorum Orientalium, quoties incidit mentio loci quem Solitarius aliquis Græcus Armenusve incolit: quod & in Sicilia & in Calabria obtinet, licet Græcismo nunc fere abolito.
[4] Utinam Cajetano curæ fuisset Himeræorum traditiones colligere, aut si quid scriptum de iis habetur Lectori æstimandum proponere, [Itaque optantur ejus qui apud Himeram colitur Acta,] æque ac proposuit summarium Actorum veterum Calogeri saccensis, licet minus sibi probatorum, vel ideo maxime, quod certioribus Fragalatium Actis repugnent in multis, Nempe, licet cogitarit, hunc quoque posse diversum esse, maluit tamen uni eidemque tribuere omnia, & saccenses privare corporis possessione, ob illud quod apud Fragellates habetur sub eodem nomine. Ego vero hunc esse censeo ipsius Fragalatensis monasterii Fundatorem: ideo hoc ejusque sociis seorsim elegi agere: idem forsitan facturus de Himereo, [& alius creditur Abbas Fragalati.] si quæ de eo traduntur, accipiam descripta, uti cuncta mihi describi peto pro hujus mensis supplemento.
[5] Quia tamen Narus, Mediterranea Siciliæ civitas, Regalis etiam ipsa, solum L. P. M. Sacca distat; [Nari potuit fuisse saccensis,] haud ægre credidero, eumdem utrobique coli. Pirrus post laudatum pag. 345 eo loci Societatis nostræ Collegium, ubi P. Gaspar Paranymphus Narensis, concionandi munere illustris, sanctitate & pietate illustrior, obiit XXIII Januarii anno MDCXXIV describit Canonicorum Regularium S. Georgii in Alga Collegium X Religiosorum, sub Eugenio Papa IV fundatum in honorem S. Antonii, post in S. Calogeri extra urbem ad IV sapidem. Et hic, inquit, magno est in honore signum nobilissimum S. Calogeri Monachi, cujus festus dies solennis, ut Patroni civitatis, celebratur etiam XVIII Junii cum nundinis: sub templo est antrum, in quo aliquando Calogerum incoluisse traditio est.
[6] Pater Antoninus Maria Rossi Narensis e nostra Societate, interrogatus quodnam sit istud nobilissimum signum a Pirro laudatum Respondit; videri eam statuam esse eo titulo venerabilem Narensibus, [ubi ejus statua ad vultum apparentis expressa,] quod traditio sit, illius caput miraculo potius quam humana arte perfectum esse. Cum enim sculptor qui faciendam susceperat, eo imperfecto relicto obiisset, superstitesque filiæ, & ipse in ea arte versatæ non parum, perplexæ hærerent, inter pactum quod pater suus cum civitate inierat, [& probata in peste,] & metum operis ab ea non admittendi si ipsæ illud niterentur absolvere; nec satis discernerent, quam speciem eidem vultui inducerent, ex lineamentis a defuncto adumbratis; ad orationes & jejunia recurrerunt, merueruntque ut Sanctus ipse iis appareret, animos addens, ut qualem videbant talem effingerent. Successit autem res tam feliciter, ut statua illa publico exposita, non solum placeret omnibus, sed Deo accepta probaretur frequentibus ad eam miraculis, quacumque in necessitate seu privata seu publica. [atque hernia currandis.] Quin & in ultima pestilentia, quæ civitatem nostram totis sex mensibus afflixit, cum circumlata processionaliter ea statua pervenisset ad collem, in quo Lazaretum publicum erat: quotquot ibi tunc decumbebant ægri, sanati subito omnes sunt, & contagio universim cessavit. Nec unquam contigit eamdem statuam ipso Sancti festo circumferri, quin pueri complures curentur ab hernia: quem in finem a matribus adferuntur collocandi supra gradus arcæ ad id per disposita loca in apposito suggestu locatæ ac subsistentis, præsente ad omnia medico a senatu deputato, qui singulas ita receptas gratias juratus recipiat ab adjuratis pro veritate dicenda testibus.
[7] Sub eodem templo, ut scribit idem Rossius, scaturit seculis jam multis fonticulus S. Sierii, [Ibidem est fons S. Sierii,] quem sancti Calogeri fuisse discipulum Majorum nostrorum traditio habet. Scaturit autem eo loco, ubi putatur Sanctus ipse sepultus, atque de sepulcro oleum manasse: quod fieri desierit, postquam publica meretrix de eo sumpserat. Dicitur ab annis retro non paucis operose effossam circa humum fuisse a sperantibus ibi reperire Sanctum corpus. Verum scripturæ nihil de ea re superest: quia si quid tale habebatur, id vel una cum reliqua omni suppellectili loci consumptum est flammis, post præmemoratam pestilentiam; vel amissum quando dissolutum Collegium prædictorum Canonicorum fuit, [ejus forte qui Calogerum sepelivit.] eorumdem Congregatione tota sub Alexandro Papa VII extincta, sub ingressis in eorum locum Fratribus Conventualibus S. Francisci, parum solicitis de servandis antiquis loci illius monumentis. Octavius Cajetanus in Idea ipsum Magistro suo ad hunc diem conjungit, & ante opus suum in Indice Nominum; nullum tamen notans, ut solet, tomum vel folium uti de eo revera nusquam agitur, defectu memorabilis alicujus notitiæ aut proprii cultus. Satis tamen causæ fons prædictus videtur, suggerere, ad retinendum Sancti titulum, atque nomen huic loco inserendum. Fortassis autem ipse est, qui in Vitis appellatur Archarius seu potius Arcuarius, quasi Sagittarius, ab eo qui istic narratur casu, proprio autem nomine dictus Sierius. Ipse enim a S. Calogero baptizatus, eidem sepeliendo & arcanis ejus revelandis fuit divinitus destinatus, filius ipsius spiritualis, & Nari forsan sepultus.
[8] Denique idem Rossius monet quod in oppido Salemii, diœcesis Cephaleditanæ, inter civitatem & Saccam XVI fere milliarium intervallo utrimque specus est S. Calogeri dicta, [Alia specus ei sacra Salemii.] & Cajetano prætermissa, ubi similis traditio fert habitasse Sanctum: quo accurrens populus & caput immittens ab hujus doloribus liberari se credit. Eam nunc curant Tertiarii Franciscani, & in ecclesia sua capellam Sancto dicatam habent cum altari, supra quod conspicitur ipse adjunctam lateri habens confixam telo cervam, cujus lacte aliquamdiu nutritum narrat Vita. [Nomen in Fastis,] Hic autem uti & Saccæ & passim alibi festum S. Calogeri agitur XVIII Junii: quando nomen ejus cum elogio reperitur in Molani Additionibus ad Usuardum, Ferrarii Catalogo, Kalendariis siculis ac denique in hodierno Romano, cujus hæc sunt verba; Apud Saccam in Sicilia S. Calogeri Eremitæ, cujus sanctitas in energumenis liberandis maxime effulget.
[9] Plus aliquid Abbas Messanensis Maurolycus dixerat, sed quasi de alio scribens; [An idem in Lipara?] In Lipara Calogeri Monachi sanctissimi, de quo videtur Gregorius in quarto Dialogorum mentionem facere. Ait enim, a quodam Solitario magnæ sanctitatis viro, Liparam habitante, Theodorici Regis Arriani interitum, ejusque animam a Joanne Papa & Symmacho Patricio, quos ipse peremerat, in Vulcani incendium jactatam. Potuit Solitarius hic, communi omnibus solitariis nomine Calogerus appellari; sed non potest sub eo nomine cultus dici, [certe non is qui vidit animam Theodorici R.] cum Theodoricus interierit anno DCCVI, Saccensis autem natus fit tempore Arcadii Imperatoris: & tamen Maurolyci conjectura, in novo de Saccensi Calogero officio quod habeo in Messanensi proprio anni MDCIV, tamquam res fere certa ponitur, Lect. 5 sic incipiente. Ceterum hic Sanctus vir ille prorsus existimatur, de quo mira S. Gregorius scriptis mandavit his Julianus familiaris meus narravit mihi &c. ut legere est um apud ipsum Gregorium, tum in nostro Majo ubi de S. Joanne Papa die XXVII num. 34. Alius a Saccensi igitur is fuit; quod & David Romæus credens apud Cajetanum Annot. 10, in Lipari Calogerus, inquit, vir Solitarius, natus fortassis in agro Calimeræ vel ibi humatus est XIV Kal. Quintiles. Cajetanus ipse in Vita, Baptistam Aloysianum allegat, qui asserit, Eremitam istum fuisse S. Launonem, ex familia Eremitarum S. Augustini; sed merito additur, fides apud illum sit; ego, an quis uspiam S. Launo fuerit vel colatur, hactenus ignoro & libenter discam.
[10] Officii istius novi Lectiones, abolitis prioribus compositas ait Cajetanus, [licet ita legatur in officio novo anni 1698] an. MDXCVIII, quo Simon Aragonius, Siculus & S. R. E. Cardinalis, a Clemente VIII petiit, ut in Siciliæ regno Missa & Officium S. Calogeri recitari solenni ritu possent. Auctorem autem movisse potuit, ut aliunde illas impleret; & S. Rituum Congregationem, [Vetus lectum in Brev. Gallicano seculi 13,] ut id fieri approbaret; quia Baronius indicarat, plura quidem de illo habere Breviarium Gallicanum & Fazellum sed inquibusdam mendosa. Fuit Breviarium istud in Sicilia receptum, una cum Francorum dominatu, seculo XIII: & illis cito pulsis diu retentum. Qui ante illos ereptam Saracenis Insulam Christianis reddiderant Normanni seculo XI, [potest ex Græco sumptum credi,] & rerum Sacrarum cultum, per quadringentos annos barbaricæ tyrannidis desolatum restaurarunt, non aliis usi libris quam quibus in Italia assueverant, Latinis sic utebantur ritibus, ut multæ sub iis ecclesiæ retinerent Græcos; qua lingua verosimile est extitisse olim Saccensis Calogeri vitam licet ea non perduraverit ad posteros, sed solum Latina versio; quæ deinde in Gallicanum Breviarium transiit.
[11] Illius qualiscumque Vitæ textum Sincerum nec dum assequi potui, nec invenit diligenter quæsitum P. Guido Roberti, [daturque ex impresso anni 1610,] Saccensis nostri Collegii inquilinus anno 1691: sed reperit Officium S. Calogeri confessoris non Pontificis. Fuit hoc collectum ex quodam vetustissimo codice manuscripto uatque Breviario Gallicano, per R. P. Fr. Marcellum Grasso Ordinis Prædicatorum, S. T. D. typis datum ad instantiam & beneplacitum Vener. sororis Angelicæ Hortafa, [in 12 Lectiones divisum,] monialis monasterii S. Catharinæ civitatis Saccæ, celebrandum die XVIII Junii in toto Trinacriæ regno, sub festo Duplici, ex præcepto S. D. N. Clementis Papæ VIII, Pontificatus sui anno septimo (is est Christi MDXCIX) Panormi apud Jo. Antonium de Franciscis Impressorem Cameralem MDCX, Superiorum permissu. Dividitur illud in duodecim Lectiones more monastico; quæ omnes sunt de Sancto, etiam pro III Nocturno, cujus primæ, & in ordine ceterarum nonæ Lectioni, præmitti jubetur. Lectio S. Euangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis; Nemo accendit lucernam &c. Reliqua, puta Antiphonæ, [cum propria Collecta.] Hymni, Capitula, Responsoria &c. dum non explicantur, supponuntur sumi ex Communi Monastico, præter hanc propriam Collectam: Omnipotens sempiterne Deus, qui gloriosum Calogerum Confessorem tuum, ad diabolorum conculcandam nequitiam, de eremi contemplatione præelegisti, concede quæsumus nobis, ut sua perenni interventione, cujus natalitia colimus, ab omnibus exuti peccatis, vitam mereamur æternam.
[12] Ex dictis apparet per illud aliud Officium, ubi solum tres habentur Lectiones de sancto, non fuisse alteri derogatum, prout indicare videtur Cajetanus; sed iis consultum, qui ad Romani Breviarii usum obligantur. Cajetanus, ut animi incertus hærebat circa vitam prædictam, propter Hymnos Sergii de Fragalate de S. Calogero non parum diversa enuntiantes, censuit tamen se debere summam quæ apud siculos diu recepta circumfertur, Vitæ ex hymnis collectæ adnectere; ne, inquit, omnino rejecisse videar, quæ a probatissimis viris probata hactenus fuerunt, [Summa illius apud Cajetanum:] neque certæ falsitatis omnino argui possunt; si saltem sentias duos fuisse Calogeros, qui Siciliam suis præclaris facinoribus illustrarunt. Id ego cum sentiam, idque bono (ut mihi quidem videtur) cum fundamento; non possum non integram eam Vitam dare, sicut ex impresso descriptam accepi. Nec vero multum est, quod in ea corrigi debeat, si interpolatori imputare liceat, quod, [ubi si Petri nomen expungas,] ubi nullum Romani Pontificis nomen expresserat Auctor, ibi inveniatur nomen Petri Apostoli, cum mentione Neronis ac Simonis Maji, quasi illo regnante missus in Siciliam Calogerus sit: quæ si expungas, non ideo minus bene cohærebit sibi contextus totus, ut consideranti patebit.
[13] [recte dicetur venisse in Siciliam Calogerus cum S. Philippo Argyr.] Hic dicuntur cum eo pariter missi, simili contra dæmones virtute præditi Sancti, Philippus Argyriensis, Honophrius & Archileon. Prioris Græcolatinam Vitam illustravit Henschenius XII Maji, in eaque dicitur natus ille in Thracia temporibus Arcadii Imperatoris, qui post obitum Patris Theodosii ab anno CCCXCV ad CCCCVIII regnavit. Neque magni fecit idem Henschenius, quod Pirrus & Fasellus ex alio Apocrypho contendunt, eum a S. Petro Apostolo missum tempore Neronis. Qui hoc commentus est, aut similis alius summæ antiquitatis zelator, etiam Vitam S. Calogeri interpolarit: [& obiisse circa 485.] & hoc contempto, nihil obest, quo minus simul in Siciliam ambo missi sint, idque ab eodem Romano Pontifice, puta S. Leone Papa, qui sedit usque ad annum CCCCLXI. Ita S. Calogerus, apud Saccenses per annos XXV commoratus, potest vixisse ad annum CCCCLXXXV plus minusve. Cajetanus, licet Petrum cum Nerone vitio intrusos putet, refert tamen S. Calogerum ad persecutionem Diocletiani & Maximiani: ideoque negat Philippum cum sociis Calogero adjungi posse, præsertim Hymnis alios nominantibus; quod, posita diversitate præmissa duorum Calogerorum, nullam facessit molestiam.
VITA
Ex Officio antiquo & editione anni 1610.
Calogerus Presbyter, Eremita in Agrigentina Siciliæ diœcesi (S.)
Sierius ejus Discip. Eremita in Agrigentina Siciliæ diœcesi (S.)
AUCTORE D. P.
IN PRIMO NOCTURNO.
Lectio I[Natus Constantinopoli] Calogerus, bonus Senex interpretatur: Calo enim Græce, Latine Bonus; Gerus, senex. Hic magnæ vitæ honestatis & virtutis fuit, majorisque abstinentiæ extitit. a Istius ergo sancti Patris Calogeri nativitas fuit de civitate Constantinopolitana, cujus parentes posuerunt eum ad discendum Scripturarum divinarum litteras. Qui continuo addiscens Scripturam sacram, a sua pueritia se ornavit moribus & virtutibus, [& jejunie assuetus a pueritia,] quod nulla dæmonum tentatio, neque vitiorum tenebræ potuerunt mentis sinceritatem, ac ejus intellectus puritatem aliqualiter violare. A tempore enim suæ pueritiæ, usque ad ultimum, jejunavit sex diebus cujuslibet hebdomadæ, in pane & aqua solis; ut voluptatem carnei vasis regularet, ne fieret similis bestiis viventibus in concupiscentiis carnis suæ. Perseverabat autem B. Calogerus diu noctuque in continuis orationibus, semper præ oculis habens Christi passionem. Tantus enim erat amor ejus ad Deum, [Romam venit] quod relictis parentibus & terra nativitatis suæ, plenus Dei gratia iter accepit versus partes urbis Romæ, ut P. videret [eum] qui Pontifex Urbis Romæ ac primus omnium [Episcoporum] erat … b
Lect. II. Beatus itaque Calogerus ivit ad pedes Beati … Pontificis, cui quidem patefecit vitam suam & gesta. [in eremum secedit,] Beatus … [Pontifex] audiens vitam & sanctitatem B. Calogeri, ordinavit eum Monachum: B. Calogerus accepto Ordine, & habita benedictione Pontificis, ivit in desertum vocatum c Humihomum; ubi vivens in orationibus & jejuniis, in tantum vitam suam strinxit, quod solis vescebatur herbis & aqua. In quo quidem deserto fuerunt ei revelatæ inspiratione divina operationes dæmonum, [accipit in dæmones Siciliæ infestos potestatem,] quas operabantur in insula Siciliæ in animarum perniciem. Unde præcepit Angelus ei ut iret ad Beatum [Pontificem] ut ei daret in Socios, Philippum, Honofrium & Archileonem, quibus datum erat a Domino, ut expellerent dæmones, degentes in insula Siciliæ, corrumpentes universum mundum. Eadem quoque hora Spiritus Domini fuit ad Beatum [Pontisicem], & dixit ei omne id quod B. Calogero dixerat Angelus in deserto.
Lect. III. B. Calogerus auditis verbis Spiritus sancti, egressus est desertum, & ivit ad Beatum … [pontificem] ut adimpleret præceptum Domini, [eoque missus a Rom. Pontifice,] quod audierat in deserto. Sanctus itaque … [Pontifex], viso B. Calogero, surrexit obviam ei, dicens: Bene veniat Legatus Domini, data est tibi potestas fugandi dæmones, habitantes in insula Siciliæ. Beatus itaque Calogerus, auditis verbis Apostolici miratus est, & osculatus est pedes Beati … [Pontificis] devotissime, dicens: Vere Tu es locum-tenens D. N. Jesus Christi in hoc mundo: [cum S. Philippo & sociis 2] nosti enim omnem Dei voluntatem: nam mihi revelatum fuit per Angelum ejus, ut ad Te venirem, & dares mihi socios Philippum, Archileonem & Honofrium, ut cum benedictione Dei & tua iremus in Siciliæ insulam, ad dæmones fugandos ibi degentes & corrumpentes universum mundum; & Tu me Legatum Dei, super fugandos dæmones, prædixisti. Vere, iterum dico, Tibi data est potestas super terram. Summus itaque Pontifex convocari fecit ad eum Honofrium Philippum & Archileonem, [cadem potestate instructis.] & præcepit eis ut una cum dicto Calogero irent in insulam Siciliæ, ad propulsandos & fugandos dæmones habitantes in ea, dicens; Spiritus Domini vobiscum est: ite: ne timeatis; quia in solo Crucis signo, in nomine D. N. Jesu Christi, eos fugabitis, & omnem potestatem & malitiam eorum confringetis, per virtutem Spiritus sancti qui habitat in vobis. Qui quidem unanimiter responderunt, dicentes: Pater sancte, tuum est præcipere, nostrum autem tuis obedire mandatis, & eligimus hilariter mori pro fide D. N. Jesu Christi, cujus personam geris. Benedic ergo nobis, ut cum gratia tua recedamus, ad Dei verbum implendum: Beatus itaque … [Pontifex] dato eis osculo pacis, benedixit illis, dicens: Ite benedicti, in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti: confirmet vos Deus in omni opere sancto seu bono, usque ad ultimum vitæ vestræ perseverantes in fide D. N. Jesu Christi. Spiritus quoque sanctus descendat super vos, in cujus nomine & virtute, cuncta quæ operari volueritis, facietis, tamquam Apostoli & Discipuli [Christi] ligantes etiam dæmones & solventes eos.
Lect. IV. Recesserunt ergo cum gratia Sancti … [Pontificis] & in Dei nomine in quamdam naviculam ascenderunt, [Omnes in Liparam appellunt,] & in Insula Lipara d, in portu qui vocatur Vulcanium applicuerunt: est enim Insula quædam contigua Siciliæ. Beati itaque Honofrius & Archileon, cum licentia sociorum, recesserunt, & venerunt Siciliam in desertum e Suteræ, per revelationem Spiritus sancti; ibique in nomine Christi multitudinem dæmonum expulerunt. Beatus autem Philippus ivit ad montem Argyrion, ubi & dæmones expulit, [ubi relictus Calogerus multos convertit,] & multa alia signa Dei virtute fecit. Sanctus vero Calogerus remansit in insula Lipara, quia senectute gravabatur: ob cujus merita Deus expulit omnes dæmones ibidem degentes: fecitque ibi B. Calogerus plurima & diversa miracula. Inde universus populus illius loci conversus est ad fidem f D. N. Jesu Christi; & ob id in illo loco, ad Dei laudem & in nomine B. Calogeri, omnes ad fidem conversi ædificaverunt ecclesiam.
IN SECUNDO NOCTURNO
Lect. V. Calogero itaque stante in oratione, Spiritus Domini locutus est coram omni populo dicens: Calogere, vade ad montem g Gemmariarum, & noli tardare ut adimpleas quod tibi injunctum extitit in deserto Humihomo, ut præceptum tibi fuit in civitate Romana: [inde ab Angelo jussus transire in Siciliū,] socii enim tui jam perfecerunt quod eis injunctum extiterat. Etenim dæmones Suteræ, Argyrionis & Paternionis expulerunt, & exaltaverunt nomen D. N. Jesu Christi coram omni populo. Vade ergo & tu, & expelle legionem illam maledicti Sathanæ, quæ habitat in profunditate illius montis, ut populus illius regionis ab eorum tentationibus & molestiis quiescat, & sic clarius agnoscat semitas Catholicæ fidei, & baptizetur, & vivat, in nomine D. N. Jesu Christi, [& dæmones e monte Gemmariarum pellere,] qui regit mundum & dæmones in virga ferrea. Beatus autem Calogerus, audita voce Angeli Dei, egressus est ecclesiam, ivitque ad mare, & invenit naviculam, & ingressus est eam: & eadem die applicuit in quamdam terram contiguam monti Gemmariarum.
Lect. VI.[Saccam appellit,] Ingressus itaque B. Calogerus terram illam, invenit mulierem quamdam, cui humiliter dixit: Filia mea, quod nomen est hujus terræ? Quæ dixit illi, h Syac appellatur, in qua paucæ animæ habitant, propter dæmones habitantes in monte Gemmariarum, a quibus quotidie vexantur. Hæc audiens B. Calogerus, in prædicta terra Syac verbum Dei cœpit prædicare, stetitque ibi per hebdomadam unam ut requiesceret, & fecit ibi plura & diversa miracula: sanavit enim plures diversis morbis ægrotos cum solo Crucis signo: unde totus populus terræ Syac credidit i fidei D. N. Jesu Christi, & baptizatus est. Postquam B. Calogerus quievit per hebdomadam, ascendit in montem Gammariarum, ivitque ad locum in quo innumerabiles dæmones habitabant, [multosque convertit] & ibi erat continuus ignis. Maligni autem spiritus, videntes B. Calogerum, timuerunt valde, clamantes: Væ, væ, væ Societati Sathanæ, quia venit inimicus noster, ad expellendum nos de loco habitationis nostræ. Beatus itaque Calogerus, roboratus virtute Spiritus sancti, qui eum ubique sociabat, clamavit dicens: Ite, maledicti, ad loca inhabitabilia, nemini molestiam inferentes [eorum] qui recte crediderunt in fide de Jesu Christi, [& dæmones abigit,] & renuntiaverunt Sathanæ. Conjuro quoque vos per virtutem sanctæ Crucis, in qua positus fuit Redemptor mundi D. N. Jesus Christus, qui cuncta creavit, coram cujus facie mare & abyssus contremiscunt, qui morte sua mortem suppeditavit, & dæmones ligavit, ac posuit terminos mari qui præteriri non poterunt: & quod statim recedatis a monte isto, euntes quoque ad loca inhabitabilia, & nemini noceatis, qui vere crediderit in fide D. N. Jesu Christi, & abrenuntiaverit Sathanæ & operibus ejus. Et sic eodem momento, clamantes & ululantes, recesserunt ab illo monte.
Lect. VII. B. Calogerus fugatis dæmonibus sanctificavit montem illum, [sibique in spelunca oratorium aptat, & 35 annis ibi manet.] stetitque spatio triginta quinque annorum; elegitque locum orationis speluncam, quæ est in profunditate cavernæ montis Gammariarum, & in ea condidit altare ut sacrificium Deo offeret. Erat itaque Calogerus jam in senio constitutus, atque ejus corpus in tantum defecerat, quod vix poterat pedibus sustentari. Tunc Deus volens suæ indigentiæ subvenire, misit ad eum quamdam cervam, quæ miraculose portabat B. Calogero alimenta. Processu vero temporis quidam k Archarius, transiens per partem speluncæ, vidit cervam dormientem in ingressu illius speluncæ. [Occisa quæ senem alu erat cerva,] Qui quidem Archarius vulneravit cervam illam sui arcus sagitta, credens illam fore suam: quæ sic vulnerata fugiens, ivit ad speluncam illam, quousque venit ad pedes B. Calogeri, ibique mortua est.
Lect.VIII. Beatus itaque Calogerus, videns cervam mortuam coram se, [optat sibi sisti auctorem cædis,] flevit super illam, & clamavit dicens: O Deus bone, qui dignatus es sociam dare cervam istam, ut meam vitam suo juvamine sustentarem; dignare hodierna die ad me illum, qui eam interfecit mittere, ut priusquam moriar, sibi virtutes quas elegisti in habitatione mea [facere], manifestem; ut per istum nuntientur populo & pateant universis; ut populus erroneous in tuæ fidei veritate firmetur, & tibi sit gloria sempiterna in secula seculorum. Amen.
IN TERTIO NOCTURNO.
Lect. IX. Finita oratione B. Calogeri, Archarius, qui cervam interfecerat, apparuit: quem cum vidisset B. Calogerus, laudavit Deum & alta voce dixit: O fili, quare interfecisti cervam istam, quæ ferebat mihi escam & victum virtute divina? Archarius quoque cum vidisset B. Calogerum, statim cognovit eum, quia ipse Archarius fuit primus qui in terra Syac fuit baptizatus a B. Calogero. [eumque agnoscens a se baptizatum,] Qui statim prostratus in terram, adoravit eum dicens: O Pater sancte Calogere, parce mihi, quia cervam istam numquam cognoveram: ego enim fui primus filius tuus, quem baptizasti in terra Syac. Cui quidem B. Calogerus benedixit, & signavit signo sanctæ Crucis, dicens: O fili, benedicat te Deus omni tempore vitæ tu e. [benedicit ei;] Beatus venter qui te portavit, quia per te plures animæ servabuntur, erisque medela populis infinitis, si facias quæ tibi hodie declaravero. Veni ergo, fili mi, & vide miracula Dei, quæ fecit in monte isto, pro salute populi. [ostensisque veterum balneorum sedibus,]
Lect. X. Duxit B. Calogerus ipsum Archarium in quamdam cavernam ipsius montis, in qua erant plures Sedes l lapideæ, quas Deus dotavit diversis miraculis ad certas ægritudines curandas; dixitque ei omnes virtutes sedium: in qua quidem caverna est continuus calor, & in eam ingredientes continuo sudant, & in proprio sudore lavantur. Deinde duxit illum magis intus in aliam speluncam, in qua erat puteus, profundus usque ad profundidatem Montis Gemmariarum, in quo est continuo attractio aquarum, ibique miraculosæ fiunt [curationes].
Lect. XI.[instaurari illa jubet,] Ex quibus aquis vapor continuo resolvitur, & ascendit usque ad summitatem montis Gemmariarum, & ingreditur cavernam m sedium virtuosarum. Aquæ vero ingrediuntur quemdam conductum, cujus finis est in gremio montis Gemmariarum, magis contiguum terræ Syac. Dixitque virtutes illas aquæ, ac injunxit ei ut ibi balnea conderentur. Hoc peracto egressus est B. Calogerus, [& 40 die post mortuus] & ivit ad suum oratorium: præcepitque illi ut recederet cum benedictione divina. Post mortem itaque cervæ vixit B. Calogerus quadraginta diebus.
Lect. XII. Archarius prædictus, qui sæpe visitabat eum, invenit corpus flexum coram altare n speluncæ, ibique profusis lacrymis sepelivit eum in pace: in quo loco, divina providentia suffragante, [ibidem sepelitur.] per merita B. Calogeri sæpe sæpius miracula infinita emanant. Currite ergo, fideles, ad S. Calogerum, ut intercedat pro vestra salute: fundite preces Deo suo, qui ob ejus præclara merita & suam infinitam misericordiam vobis largiatur vitam æternam. Amen.
ANNOTATA D. P.
a Hic primum puto incipere Vitam antiquam, ampliori Prologo præcedente, quem ordinator Officii Dominicanus in pauca contraxerit, incipiens ab explicatione nominis, pro more tunc frequenti, & qui Jacobo de Voragine mire placuit, sub finem seculi 13, ut in ejus Legenda sive Historia Lombardica videre est: quamvis sint qui putent præfatiunculas illas, ut plurimum insulsissimas, ab aliquo posteriori adjectas.
b Impressum sic: Ut Petrum videret, qui Pontifex urbis Romæ & primus omnium Apostolorum erat, & hoc fuit tempore Neronis, Imperatoris Romanorum crudelissimi. Tunc erat Simon Magus, & multitudo idolorum. Antiquitus forsitan sic legebatur. Et hoc tempore Theodosii (scilicet Junioris) Imperatoris Romanorum. Ego expuncto Petri nomine substitui puncta cum titulo Pontificis; & loco Apostoli infra pono Apostolici, qui est Romani Pontificis titulus.
c Cajetanus Homiononum, quod magis probatur essetque nomen Græcum a pascuis inter se similibus sumptum.
d Alias Lipara, Æoliarum seu Vulcaniarum præcipua, & sola nunc habitata, Roma venientibus ad 60 p. m. propior quam ipsa Sicilia: portum haud incommodum habens, cujus antiquum nomen alibi necdum legi. Ibi olim Vulcani templum steterit, nec procul inde Olla Vulcani, sic dicta a perpetuo quem vomit igne.
e Sutera, una ex sex Regalibus Agrigentinæ diœcesis civitatibus, (nam majora omnia oppida civitatis appellatione in Sicilia gaudent) mediterranea est, & Sacca distat ad p. m. 30 eam Pirrus describit pendentem ex monte, & nobilem quibusdam antris, æstivo tempore ad delicias aptis. Mirum neutrius Sancti ibi reliquam ullam memoriam esse. Cajetanus Eunophrium appellat, & Archileoni qui subinde ei Archirion est Paternionem incolendam adscribit, cujus loci situm necdum comperi.
f Seculo 5 bonam Insulanorum illorum partem adhuc infidelem fuisse, mirum nemini videri potest.
g Gemmar, inquit Cajetanus, Saracenica vox est, palmas silvestres, quibus ea ora abundat, significans; non igitur sic appellabatur cum eo sanctus appulit. Cranium montem antiquitus appellatum dicit Fazellus: dubitat Cajetanus an non potius legeretur Cronium, a templo Saturni, Κρόνος Græcis dicti. Eidem Cajetano inter Liparam & Saccam numeranti millia passuum 240, vix credibile apparet, tantum spatium uno die enavigari potuisse. Fateor, si miraculum absit, quod gratis hic negaretur.
h Videtur corrupte scriptum Syac pro Siacca (sic enim vulgo dicitur) sive Succa; quod similiter Saracenicum est, Balneum significans: notis autem sui temporis nominibus usus auctor, vel interpres sit.
i Quamquam jam pridem Christiana tota Sicilia esset, fide ibidem ab ipsismet Apostolis cœpta prædicari ac nominatim Agrigenti, ut fertur; nihilo tamen minus potuerunt Saccenses ad gentilismum relapsi fuisse præstigiis & terriculamentis dæmoniacis, quibus infestabantur.
k Cajetano semper sine aspiratione Arcarius, & verosimiliter ita hic dictus ab arcu, alias Sagittarius dici posset.
l Fazellus: Fama est apud Saccenses, Sedibus vivo in saxo excavatis, in quibus ægri sederent ad balnea sudatoria ingressi, titulos fuisse inscriptos quibus ostenderetur, quis in unaquaque sede morbus depelleretur; eosque a medicis ob avaritiam ferro corruptos.
m Diodorus Siculus & sedes & Balnea Dædali opus esse scribit: hunc enim Spelæum in agro Selinuntiorum adornasse, in quo vaporem, a subterraneo istic igne exæstuantem, dextre excepit, ut tenero calore sensim sudor eliceretur; & cum voluptate quadam inibi versantium corpora paulatim, sine ulla fervoris molestia, curarentur. Hæc a tam antiquo Auctore satis probant, non novam eo loci fuisse virtutem, quæ S. Calogero hic adscribitur; sed solum ejus meritis renovatam. Nempe restauratis iis quæ antea istic fuerant, & quorum indicia erant Sedes illæ, ibi jam olim excavatæ, & superstitiosis notis inscriptæ. Ea balnea propter dæmonum in iis stabulantium infestationes deserta & quoad qualitates cuique sedi proprias ignota, S. Calogeri meritis dici possunt Saccensibus reddita, & salubriora etiam facta; naturam juvante sanctitate nova loci, & Sanctum invocantium fide.
n Jam supra ex Lect. 7 didicimus conditum altare fuisse a Sancto ut sacrificium Deo offeret; unde colligimus, vel Presbyterum fuisse in patria ordinatum antequam ea excederet, vel saltem Romæ, adeoque centenario propinquum aut majorem fuisse cum obiit: utpote qui Liparam appellens, 35 annis aut pluribus prius quam inde transiret in Siciliam, jam senectute gravabatur, adeoque sexagenarius ut minimum erat.
DE SANCTIS MARTYRIBUS AN CONFESSORIBUS? GREGORIO EPISCOPO PRIMATE, DEMETRIO EJUS ARCHIDIACONO, ET CALOGERO HEGUMENO,
IN FRAGALATI SICILIÆ MONASTERIO.
SEC. V
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De eorum patria, transitu in Siciliam, ætate ac notitiis aliis, ex Officio proprio per Sergium Monachum composito.
Gregorius Episcopus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio (S.)
Demetrius Diaconus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio (S.)
Calogerus Hegumenus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio (S.)
AUCTORE D. P.
Fragalatense S. Philippi monasterium, in Occiduo Siciliæ latere juxta oppidum S. Marci situm esse, [situs loci,] sub Episcopatu Messanensi, ex Cajetani animadversionibus scimus; plura de eo reperturi in Sicilia sacra Rochi Pirri, si hic, quemadmodum in tomo 3, sic etiam in 1 & 2 ubi Notitia Ecclesiæ Messanensis habetur, exposuisset singularum diœceseon civitates, oppida, Monasteria &c. Nunc aliud non possumus lectorem de eo docere, quam quod oppidum S. Marci, cui adjacet, pari fere 34 milliarium intervallo distet Milazzo & Cephalædio, in eodem Occidentali Siciliæ latere. Ibidem prætitulatorum Sanctorum corpora servari, tradit idem Cajetanus; sed dubitat an integra; eo quod istic conditum S. Calogerum non distinguat ab Eremita Saccensi, de quo supra. Interim ex Menæis istius Monasterii, quod Græcorum Ordinis S. Basilii est, profert ipse cujusdam Sergii Chronistæ, [ubi eorum corpora habentur,] Hymnos Canonem Græci dicunt & in Odas plures distinguunt Psalmodiæ festivæ ad Matutinum interserendas. Has ipsi latinas fecit Augustinus floritus noster ego græcas expetii, & vix demum impetravi mutilas, quales istic hodie supersunt & latine versioni alternatim quatenus licebit adjunctas dabo. In harum Odarum V nominatur Gregorius Hierarcha, & Demetrius magnus Ecclesiæ Diaconus, indicanturque Socii plerique alii sanctimonia insignes viri, in quibus noster Calogerus, inquit Auctor, ejusdem monasterii Fragalatis verosimiliter Monachus.
[2] Hi scilicet inscensa navi, in Insulam profecti dicuntur, persecutione ab impii erroris sectatoribus excitata. [illuc advectorum ab Occidente,] Ubi autem? Chalcedone: si vera illa lectio est, quæ Urbs Ode II etiam Calogeri patria nuncupatur. Interim Similarium Versuum tertius ab Occidente in Siciliam appulisse eos dicit. Ita in exemplari Græco irrepserat, inquit Cajetanus; sed addit quod reliqua facile lapsum manus hic incident. Non video ego quomodo cujusquam manus sic labi facile possit ut pro Ανατολῇ Oriente, substituat δυσμὴν Occidentem, nec enim, ut Latina aliquam initio ac fine similitudinem habent, sic etiam Græca. E contrario pro voce Καρχηδὼν id est Carthago facile potuit Χαλκηδὼν id est Chalcedon obrepere. [adeoq; non Chalcedone sed Carthagine,] Itaque meliori jure quam Cajetanus ex occidente fecit orientem, faciam ego ex Chalcedone Cartaginem caput Africæ, unde innumeri confessores, Episcopi, & Clerici, Monachique persecutionis Wandalicæ tempore in Sardiniam insulam aut velut Africæ proximam relegati aut fugitivi, dein ad Europæ provincias varias transierunt, & ut Sancti Confessores coluntur. [delati prius in Sardiniam,] Est autem Sardinia Siciliæ ad Occidentem sita. Hoc ergo indicio, quod suggerit Sergius, inducor ut opiner, Carthagine natum Calogerum, cum aliquo vel istius vel vicinæ (puta Byzacenæ) Provinciæ Primate pulsum aut fugitivum Fragalatem appulisse, propinquo ex Sardinia trajectu; & monasterium ibi vel inventum, vel a se conditum gubernasse aliquammultis annis, ac demum obiisse; præmortuis jam pridem duobus Sociis.
[3] [tempore persecutionis Wandalicæ,] Invaserunt Africam Wandali anno CCCCXXVII, & Carthaginem occuparunt anno CCCCXXXIX, quando Rex eorum Geisericus, teste Victore Vitensi, memoratæ urbis Episcopum, id est Carthaginis, Deo & hominibus manifestum, nomine Quodvultdeus, & maximam turbam Clericorum, navibus fractis impositam, nudos atque expoliatos expelli præcepit. Anno post hæc XV permissus est ibi ordinari S. Deo gratias; sed hic est functus sacerdotio annis tribus dumtaxat; [sec. 5 per annos 84 continuatæ,] & mox Geisericus Ecclesiam Carthaginis claudi præcepit, dissipatis atque dispersis per diversa exiliorum loca, quia Episcopus non fuerat, Presbyteris & Ministris, sic autem mansit Ecclesia annis XXIV: post quos ordinatus S. Eugenius anno CCCCLXXX. Quarto post anno, cum ceteris Episcopis idem Eugenius in exilium est missus a Rege Hunerico, iterumque a Gunthamundo Rege circa annum CCCCXCVI. Gunthamundo Thrasimundus successit, qui Ariana insania plenus, sicut omnes sui decessores, Catholicos insectatus, ecclesias clausit, Sardiniam exilio, ex omni Africæ Ecclesia, centum viginti Episcopos mittit. Atque hic fuit ecclesiæ Carthaginiensis status usque ad S. Hormisdæ Pontificatum, cujus temporibus (uti in secundo Catalogo Pontificali leges) Episcopatus Africæ reordinatur, post annos septuaginta quatuor (imo octoginta quatuor) quatuor (puta anno DXXIII) quo ab hæreticis fuerat exterminatus tempore persecutionis. [per Africam totam.]
[4] Hæc cum esset fortuna Carthaginensis Ecclesiæ, tota Africa Principalis, qualem putabimus fuisse aliarum Primatialium quinque, ex quibus Carthaginensi Proximæ Byzacena vel Numidica, Eposcopum Primatem seu Archiepiscopum potuerunt habuisse Gregorium; nihil enim cogit Carthaginensem Episcopum facere, licet Calogerus, cum eo advectus in Siciliam, Carthagine natus concipiatur. Plura divinare nihil attinet: satis enim dixisse videor, ut Καρχεδῶνα pro Χαλκηδῶνα reponens textui, vel Græco perperam transcripto, vel Latino exerranti, omnia invenias apte scripta a Sergio; simulque intelligas & causam & tempus percutionis quæ prætitulatos Confessores Africa expulit, vel sponte fugitivos vel urgente Regis Ariani præcepto exules. Sic in Insulam profecti dicuntur; sed quam? Prima Hymni Strophe nominatur Sicilia; sed Strophe tertia dicuntur huc appulisse ex Occidente, Africa autem Siciliæ ad meridiem, jacet, ad Occidentem Sardinia.
[5] Huc igitur primo illi advenerint, & post aliquem fructum prædicando relatum inter Sardos agrestes, bonam partem adhuc paganos, [An duo ex illis in Sicilia facti martyres.] ut ex S. Gregorii epistolis constat; Lilybeum, proximum Sardiniæ, appulsi inde secundum Borealem Siciliæ oram versus Orientem progressi eo loci substiterint, ubi nunc oppidum S. Marci est, p. m. circiter XL infra Mylas, ibique invenerint vel condiderint monasteubi collocatis sociis, ipsi tres vel duo ex illis Gregorius & Demetrius excursum fecerint ad mediterranea, Paganismi reliquias, inter montana restitantes, adducturi ad Christum, mor temque tulerint a furentibus ethnicis illatam, sicut in Tridentinis vallibus Sanctis Martyrio Sisinnio & Alexandro contigit tempore SS. Ambrosii & Vigilii seculo IV exeunte ut dictum XXIX Martii. Id suadere videntur Hymni prædicti Strophætertia & quarta; ubi dicitur quod Gregorius Archihierarcha, detestans nimian Idolorum superstitionem, meruit pro Christo calicem bibere; & tum ipse, tum Demetrius vocantur invictissimi Martyres Christi, quod idem etiam in Canone fit Ode VIII ℣ 2: Corpora autem ad Fragalatem deferens S. Calogerus, Gregorii administer humanda curaverit, ipse diutius superstes, & monasterium regens, ac miraculis vivus mortuusque celebrior. Sed quia in Canonis ejusdem Ode IV ℣ 3 Gregorius, Calogerus atque Demetrius pariter & indifferenter nominantur Martyres invictissimi, & tamen Calogerus nusquam ut Martyr colitur, imo & toto reliquo Canone, potius intelligitur in pace obiisse; non fui absolute ausus vocare Martyres, nisi quomodo etiam Confessores sic appellentur, aut quomodo ærumnis approperata mors eum titulum mereri videtur in Sanctis Marcello, Martino ac Silverio Pontificibus. Certe S. Joannes Euangelista Martyr non obiit & tamen promisit ei Christus quod æque ac frater Iacobus esset suum calicem bibiturus.
[6] Quod porro dicatur S. Calogerus Ode IX, ℣. I in Siciliensi antro domicilium fixisse; &, in versibus similaribus post Canonem, antrum, reddidisse sanctum dæmonibus exterminatis & in Christi templum commutavisse; hæc, [In Canone videntur duo synonymi confundi,] aliaque ad dæmones victos spectantia, viderijure possunt Saccensem Patronum attingere propius. Quidquid enim sit de gratia fugandi dæmones, quæ sicut Philippo Argyrionensi communicata fuit, sic etiam posset Calogero Fragalati communicata præsumi; nolim ego fingere, proprium istic, quod hic incoluerit & sanctificaverit antrum. Potius dixerim, distinctionem duorum Calogerorum (quam dissimillima in utroque cetera omnia pene certam reddunt) obscuratam videri trium seculorum decursu, & Fragalates Monachos populo persuasum voluisse, eum cujus apud se erat corpus, Saccense antrum incoluisse aliquamdiu, indeque ad se venisse, & apud se obiisse. Interim diversissimæ sunt utriusque imagines Saccensis ut supra vidimus num. 6 pingitur simpliciter ut eremita scipione instructus: Fragalatensis omnia habet propria Abbati Græco cum iis insignibus quæ opere pretium fuerit hic expressa videre; scilicet cambutam seu pedum Abbatiale ex quo pendentes flocci quales ex Cardinalium vel Episcoporum pileispendere latini faciunt peculiarem aliquam considerationem merentur. Epomidi quoque sive Mozzette circumductus Limbus ac supra ipsum verba in nomine Jesu quod etiam per modum bullæ ad pectus pendet necdum alibi vidi, libenterque discam utrum hæc sint communia Abbatibus siculis. Arcula ex dextera pendens haud dubie notat reliquias sanctorum ab eo ad Fragalates allatas. Iussi tamen hinc auferri genuflexum ad pedes sagittarium & cervam telo trajectam: hæc enim Saccensi ita propria sunt ut Fragalatensi citra confusionem personarum aptari non possint.
[7] quod ad Sergium Canonis Auctorem attinet; cum hic petiisset Ode VI, a damnis ira, minis, obsidione hostium liberari; & in mox sequenti Theotokio rogasset Deiparam exorare filium ut a jugo Ismaëlitico Siculos vindicet in libertatem: [ab Auctore qui vixit sec. 9] denique Ode X precatur pro Regibus Orthodoxis; unde conficit Cajetanus, Poëtam hunc floruisse auspicante Imperium Basilio Macedone, filiisque Constantino, Leone, Alexandro conregnantibus, quod in annum DCCCLXII incidit; quando jam aliæ urbes erant a Saracenis subactæ, aliæ parem sortem formidabant.
[8] [an inter 29 Hymnographos celebris?] In ea viginti novem Hymnographorum Græcorum Catena, quam in Triodii fronte repertam, XXX. Maji (ubi de Clemente Poëta) verbis explicui; & spectandam oculis objecit Nicolaus Rayæus in tractatu præliminari ante II Tomum Junii pag. XX. Penultimum post Episcopos locum inter Senatorios viros, obtinet Sergius quidam. Quid ni is Constantinopoli, adhuc secularis, hymnis sacris conscribendis inclaruerit; ac denique in Sicilia Monachum induerit? Nunc ipsum opus ejus, quiscumque fuerit, quando totum Græce non possumus, Latine proferamus, sed Ordine quam Cajetanus alio: Quod enim Hymnum secundum vocat, solis quatuor Sirophis constans Poëma, non facit ad plenitudinem ordinarii Officii, sicuti ejusmodi Officia in Menæis magnis habentur digestæ. Cum autem plurima contineat ipsi quod dixi Officio multum lucis allatura malo id primo loco ponere, & propriis Annotationibus explicatum præmittere sub titulo Hymni, quemcumque is locum festo illo habuerit, fortassis sub sacra Liturgia, vel Horis eam sequentibus. In ceteris, quæ Cajetano faciunt Hymnum primum, per partes distribuendis sequar paradigma, ex Menæis proponendum die sequenti pro festo S. Judæ Adelphothei.
POEMA SERGII CHRONISTÆ,
Ad usum divini Officii compositum ex Ms. Græco ipsius Monasterii.
Interprete Augustino Florito S. I.
Ab Octavio Cajetano editum.
Gregorius Episcopus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio (S.)
Demetrius Diaconus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio (S.)
Calogerus Hegumenus, Confessor Afer, an Martyr? in Fragalati Siciliæ monasterio (S.)
AUCTORE D. P.
HYMNUS.
I Sacro-sanctæ Crucis virtute serpentem a interemisti, idolorumque errorem extirpasti, Calogere Sanctissime; [In Siciliam appulsus Calogerus,] ac in Siciliam profectus miraculis coruscasti. Ora pro nobis, qui pie studioseque te celebramus.
II Iis, qui cum fide ad tuam speluncam accurrunt, multarum curationum gratiam scaturis; & b sudoris miraculum liquido cognoscentes, Deo gratias agunt immortales, Sancte Calogere. Interim me indignum, tuis gratis acceptisque precationibus redde condignum, [speluncam sanctificavit] qui te merito laudem; te enim præstas patronum, adiutorem, beneficiorumque promum iis, qui flagranti animo te colendum censuerunt.
III Ab Occidente c in Siciliam appulisti Divine Pater, ut a multis d maioribus accepimus, una cum Gregorio tuo Archierarcha Sancte Calogere, detestans nimiamidolorum superstitionem e sed ille meruit pro Christo calicem bibere; tu vero qui in antro habitasti, intercede pro filiis, qui tui memoriam colunt.
IV [martyres facti Gregorius] Profecto fluenta sanitatum in hos quotidie effunditis, o Divinissimi Patres Gregori Hierarcha ac Demetri, celeberrimi invictissimique f Martyres Christi: cujus minister populorum studiosissimus, Calogerus, ægrotantibus præsentem opem affert.
ANNOTATA D. P.
a [Pagani seu 6 in Sardinia] Sub medium seculi V quo opinamur in Sardiniam amandatos Sanctos, bonam incolarum ejus partem adhuc fuisse idololatras, non mirabitur; qui leget S. Gregorii Epistolam 16 lib. 3 ad Ianuarium Calaritanum, ubi ait: Accidit autem aliud valde lugendum, quia ipsos rusticos, quos habet ecclesia tua, nunc usque in infidelitate remanere negligentia fraternitatis vestræ permisit. Neque hoc de Barbaricinis intelligas, ex Africa illuc deportatis perWandalos, ut scribit Procopius lib. 2: quia hi montes occupavere qui circa Calarim sunt, non enim agriculturæ laboribus illi se sustentabant; sed primum quidem clanculo latrocinia in vicinos exercebant; [ad eos prædicatio S. Calogeri] postea vero non minus quam ad tria millia, omnem circa oram depopulati sunt, queamobrem Barbaricini a vicinis appellati. Vide Baronium ad an. 594 num. II, & lege Gregorii ejusdem Epist. 27 ad Ducem illius gentis jam factum Christianum, ceteris adhuc ligna & lapides adorantibus. Non est igitur recurrendum cum Cajetano ad seculi 3 & 4 confinia ut Gentiles reperiantur quibus convertendis allaboraverit Calogerus cum sociis; quod antem ad Serpentem interemptum attinet, eum vel verum vel Symbolicum accipias ut lubet.
b Nihil dubito quin de Spelunca Saccensi hæc intelligat Auctor, inter Calogeros non distinguens: quod hic monitum, deinceps valeat.
c Ita in Græco legi fatetur Cajetanus; sed ipse corrigit, in Oriente: quod non probamus; & potius putamus a transcribentibus peccatum in nomine patriæ, ita ut Χαλκηδὼν obrepserit pro Καρχηδὼν; & fidenter nominent Carthaginem, patriam Sancti.
d Recte vocem Græcam retinuit Cajetanus, licet alias inusitatam Græcis: non enim satis fuisset titulus Archiepiscopi vel Metropolitæ, quibus illi assueti in una sæpe provincia plures habebant; Afri autem in singulis unum solum habebant Primatem, qualis videtur fuisse Gregorius: qui si non fuit Carthaginensis, non solum in Proconsulari Provincia, sed etiam tota Africa, quasi Primas Primatum; potuit fuisse Adrumetinus: & sic occasio daretur suspicandi, Adrumeti quoque Monachum vel Hegumenum fuisse Calogerum: sunt autem Adrumetini Monachi sancti Augustini scriptis famosi usque hodie.
e Si verum sanguinis martyrium phrasis hæc notat & quidem in Sicilia toleratum: ergo etiam ibi paganos sancti invenerint.
f Hinc intelligeretur etiam Demetrius Martyr factus.
AD VESPERAS. VERSUS SIMILARES.
Πάτερ θεόφρων Καλόγηρε, δἱ ἐγκρατείας πολλῆς καὶ συντόνου δεήσεως τῶν παθῶν σκηρτήματα παντελῶς ἐξηφανίσας, καὶ ἀπαθείας χάριν δεξάμενος, δοχεῖον ὤφθης ἁγίου Πνεύματος· ἤρθεν τὰ πνεύματα ἀπολαύνεις πάντοτε τὰ πονηρὰ τῶν νῦν καὶ μετὰ θάνατον θεομάκαριστε.
I Plentissime a Calogere, singulari temperantia, continentique precationis studio turbulentos animi motus ita domuisti; ut Dei virtute nihil ab iis afficerere; [Calogerus gratia contra dæmones donatus,] sancti Spiritus receptaculum visus, a quo adeptus es, ut tartareos spiritus undique fugares; & in vita, & post mortem Cælestium numero adscriptus.
Πάτερ θεόφρων Καλόγηρε, Ἀβραὰμ μιμητὴς ἀψευδὴς ἐχρημάτισας, θεραπεύων πάντοτε τοὺς πρός σε καταφεύγοντας· Ἰὼβ ἐκτήσω τὸ ἐν τοῖς πόνοις στεῤῥόν· Δαβὶδ τὸ πρᾷον ὄντως ἐζήλωσας. Βίον ἰσάγγελον ἐπὶ τῆς γῆς διήνοισας, τῶν ὀρεκτῶν ἔφθασας τὸ ἔσχατον, ὑπὲρ ἡμῶν δυσωπῶν.
II Sanctissime Pater Calogere, Patriarchæ Abraham verus imitator, [Abrahanu & Davidi comparandus] procurabas quotquot undique ad te confugerent: ad hæc Iobi in adversis fortitudinem tibi comparasti, ac Davidis mansuetudinem æmulatus es, Angelicam vitam in terris traducens, ad concupitæ felicitatis terminum pervenisti, nos Deo commendaturus.
III Sancte Pater Calogere, tu ejus, quæ vere vita est, desiderio inflammatus, [in spelunca dicitur se exercuisse] in speluncam te abstrusisti, hostis insidias ejusque verbera, ac vanos strepitus minime pertimescens: quippe quæ sacrosanctæ orationis vi armatus facile conculcasti, magnanimus eremi cultor: ex quo fit, ut & veneremur te, beatumque prædicemus.
ANASTASIMON
bΚαταύγασόν μου νοῦν καὶ διάνοιαν, Σῶτερ, τοῦ ὑμνεῖν τόν σου ἀσκητὴν Καλόγηρον· Χριστὲ φῶς ὑπάρχων ἀνέσπερον, ὅπως ταῖς αὐτοῦ εὐμεσιτείαις τῶν πταισμάτων συνχωρησιν παρά σου ἀξίως λάβοιμι.
IV Illustra animum, mentemque meam, Salvator optime, ad Calogerum pietatis cultorem laudibus cohonestandum; tu, inquam, Christe, qui lux es, nesciens occasum, ut ejus meritis errata omnia mihi digneris condonare.
THEOTOCION
V O rem admiratione dignam! quomodo rerum omnium molitorem tuo utero gestasti? quomodo infantem tuis ulnis fovisti orbis universi effectorem? Sane quidem tuus ineffabilis partus mentem omnem cogitationemque timore percellit, o purissima, o integerrima Dei genitrix: proin eum deprecare, ut nostri misereatur.
ANNOTATA D. P.
a Quamquam Ordinis qualitate postremus trium, primus tamen & præcipuus in hoc Canone est Calogerus, utpote monasterii ipsius, quemadmodum ex toto decursu apparebit Pater, & qui SS. Gregorii & Demetrii martyrum corpora illuc adferenda curavit.
b Familiare sacris Hymnographis est singulas Odas suorum Canonum terminare Theotokio, id est Strophe una de Deipara, cui nonnumquam præmittunt aliam ad Christum vel resurgentem (& vocant Anastasimon quale hic vides) vel crucifixum (& appellant Staurosimon); aut etiam ad sanctissimam Triadem, quod dicunt Triadicon. Primum hic invenitur, secundum in Menæis frequens est, tertium in fine Odes X, loco Theotokii. Sunt & Anatolica apud Arcudium, & tale videtur poni post Theotokion Odes III, ubi anima sub auroram ipsa sese excitat elevatque ad Christum, qui etiam in sacris litteris Oriens nuncupatur. De quibus omnibus vide tractatum Nicolai Rayæi ante Tomum 2 Junii.
AD MATUTINUM. CANON
ODE I
[Laudandus cum Gregorio & Demetrio,] I Calogerum Fidelem concordi animo laudibus cohonestamus, unaque simul Demetrium, ac Gregorium, numen assidue nobis propitium conciliantes.
Ακέστωρ πεφυκὼς τῶν ψυχῶν καὶ σωμάτων τοῖς προστρέχουσι πιστῶς τῷ ναῷ σου, σοφὲ θεοφόρε Καλόγηρε· ἴασαι καὶ τῆς ψυχῆς μου τὰ θαύτης πάθη, δεχόμενος τὸ ἐγκόμιον Πάτερ τῶν δούλων σου.
II O sapiens, divineque Calogere, corporum, animorumque medicus, [cunctis refrugium præbens in templo suo] quotquot ad tuum templum cum fiducia confugiunt: nostras etiam pravas animi perturbationes iam nunc medicare, acceptis laudibus, quibus tui te servi exornant.
Λιπὼν τὴν πατρικὴν τῆς Καρχήδονος χώραν, τῶν ἀνόμων δεδρακὼς θρισκεῖαν τὴν δεινὴν, Σικελίαν κατέλαβες, Πάτερ, καὶ σὺν τῷ προφήτῃ Γρηγορίῳ διδάσκοντες προσκυνεῖν ὀρθοδόξως Τριάδι Θεῷ.
III Tu relicta Carthagine patria, exosus detestandam impiæ c gentis religionem, in Siciliam applicuisti: eoque loci cum Gregorio (cui de cælo datum futura longe providere) orthodoxum unius trinique Dei cultum docuisti.
THEOTOKION
IV Quæ Dei Verbum supra omnem intelligendi rationem peperisti, qua ratione sibi visum est, qui ex eodem Deo genitus est; O nesciens thalamum Domina, ne desinas orare, ut universus terrarum orbis ab omnibus malis liberetur.
ODE III
[quo advenit Carthagine patria relicta] Tertia, inquam, quia ut dictum est in Tractatu Præliminari ad tom. 2 Junii num. 18. secunda in festis Sanctorum omittitur.
Torrente lacrymarum tuarum incultæ solitudinis sterilitatem irrigasti, & suspiriis ex imo petitis, tuorum laborum fructus uberrimos retulisti. Atque hinc miraculorum splendore instar solis terrarum orbem illustrasti, Calogere Pater. Neque interim tamen Christum Deum orare prætermittas, ut salutem animæ nostræ adipiscamur.
II Honoratus es, ut verus Dei amicus, nimisque tuus confortatus est principatus: [Lacrymarum dono] qua precibus, qua jejuniis hosticas fraudes elusisti, o Calogere, miraculorum patrator, proinde Deum nobis reconcilia.
THEOTOKION
[& gratia miraculorum clarus,] III Quænam unquam mater dicta est virgo? quænam virgo dicta est mater? Enimvero Dei genitrix, omnia mira sunt, quæ de te dicuntur; ideo magna cum fide te magnam prædicamus.
KATHISMA
Ad primam post Psalmos consuetos
SESSIONEM.
IV Excute, anima, inertiæ soporem, & accende præclaram pœnitentiæ facem, magnaque cum lætitia egredere ex vitæ hujus caligine ad occursum immortalis Sponsi. Dic vero; Suscipe me, o Verbum Patris, neque me repellas, si tuæ unquam Genitricis preces tibi acceptæ fuerunt.
ODE IV
Σπεύσωμεν προφθάσαι τὸ ἄντρον, ἀδελφοὶ, καὶ ἰδώμεν θαυμάσια, εξ ᾧ ὁ ὅσιος φάλαγγας ἐδίωξεν τῶν δαιμόνων· βρύει δὲ ἰαματα παθῶν τοῖς προστρέχουσι.
Ad antrum festinemus, Fratres, ut admiranda facinora videamus; [laudatur ut dæmonum victor & Crucis sectator] quo simul penetravit Sanctus vir, dæmonum acies exegit; omnibusque eo confluentibus, morborum curationes benigna manu elargitus est.
Εἰς πᾶσαν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου τὴν γὴν, Καλόγηρε πανθαύμαστε· τὰ γὰρ θαρθὰ κατέλειπας καὶ ἄρας σου ἐπ᾽ ὤμων σταυρον καθεῖλες ὄφιν ἀρχίκακον, ὅθεν ὑμνοῦμέν σε.
II In omnem terram exivit sonus tuus, Calogere admirande: fluxa enim caducaque dereliquisti, ac sublata super humeros cruce serpentem teterrimum, malorum omnium originem, subegisti, quare te hymnis honoramus.
Ῥεῖθρα ἰαμάτων παρέχετε ἡμῖν, Γρηγόριε πανεύφημε, Δημήτριε πανθαύμαστε, Καλόγηρε θεόφρων, και καλλινικοι Μάρτυρες καὶ ὅσιοι [παρα τοῦ] Θεοῦ προστάται ἡμῶν.
III [una cum sociis Patronus omnium.] Fluenta curationum nobis abunde præbetis, vos, o undequaque laudabilis Gregori, divinissime Calogere, admirabilisque Demetri, Martyres d invictissimi, nostrique apud Deum Patroni sanctissimi.
THEOTOKION
IV Portus, Deipara, famulorumque tuorum tutela, virgo simul & mater purissima, ad te ego etiam supplex accurro, opitulare mihi, Domina, meque libera angustiis.
ODE V
Εἰς ὄρος ἀνελθὼν θεωρίας Παμμάκαρ, καὶ πράξεως σαφῶς ἀστραπαῖς τῶν θαυμάτων ὡς ἥλιος ἑξέλαμψας ἐν Σικελία πανθαύμαστε. ὅθεν σήμερον τὴν φωτοφόρον σου μνήμην ἑορτάζοντες ὑμνολογοῦμέν σε πιστοὶ θεόφρων Καλόγηρε.
I Conscenso jam contemplativæ actuosæque vitæ fastigio, Pater beatissime, [Eörumdem in Siciliam transitus celebratur.] miraculorum fulgoribus instar solis in Sicilia perspicue enitescis: quo circa hodie præclarissimam tuam commemorationem celebrantes, magna cum fide te laudamus, divine Calogere.
Γενομένου ἐν τῇ χώρᾳ διωγμοῦ τῆς Καρχήδονος τῆς ἀθέου πλάνης, ὁ ἐν αῤχιερεῦσι Γρηγόριος, τοὺς τῆς ἁγίας Τριάδος δούλους ἤθροισεν· εἰσελθόντες εἰς πλοῖον πρὸς νῆσον ἀπέδρασαν.
II Carthagine ab impii erroris sectatoribus e persecutione excitata jam, Hierarcha Gregorius, convocatis iis, qui Sanctæ Trinitatis cultui se mancipassent, conscensa navi in Insulam profecti sunt.
Ἱεράρχης ὠν μέγας ἐν Ἁγίοις Γρηγόριος Δημήτριον πάνυ τὸν τῆς ἐκκλησίας Διάκονον καὶ ἀλλους πλείστους λαβὼν Ἁγιους ἐν οἷς πέφυκεν ὁ Καλόγηρος οὗτος ἐμθριως κατέπλαυσε.
III Cum esset hierarcha Gregorius sanctitate conspicuus, Demetrium magnum Ecclesiæ Diaconum, plerosque alios sanctimonia insignes f viros secum accipiens (in quibus noster Calogerus) secundo cursu navigarunt.
Οὐ τὰς ποινὰς τῶν βασάνων πεφυγότες, μὴ γένοιτο· ἀλλὰ τοῦ κηρῦξαι πᾶσι τῆς Τριάδος τὴν δύναμιν. Κατελθόντες οὖν ἄρδην το Λιλυβαῖον νοσφισμὸς αὐτοῖς γέγονε διὰ τὸ κήρυγμα.
IV Nequaquam vero pœnas, cruciatusque (absit hoc ut dicamus) fugientes; verum, ut Sanctissimæ Trinitatis vim virtutemque omnibus promulgarent. Cum igitur Lilybœum g tenuissent, fuga abscondere se necesse iis fuit, propter prædicationem.
THEOTOKION
V Intacta Virgo, præsidium gloriaque eorum, qui te laudibus efferunt, serva quæso, qui fide pleni tuam opem implorant; & a cunctis necessitatibus libera, quæ Deum incarnatum, quæ ejus fuit voluntas, edidisti.
ODE VI
Σπήλαιον πέφυκεν ὁ ἀσκητὴς οὖτος στερρὸς καὶ μεγας Καλόγηρος· καὶ κατοικητήριον ἀκαθάρτων δαιμόνων λιτανεύσας τῇ δυνάμει τοῦ σταυροῦ εἰς κευθμῶνας ἁδου ἐδίωξεν.
[Sed Calogeri imprimis auxilium petitur.] I Rupes erat inconcussa magnus asceta Calogerus: immundos spiritus e suis sedibus, oratione, & Crucis virtute, in profunda inferorum deturbavit.
Ὑπὲρ τὸν ἥλιον καὶ νῦν πᾶσιν ἔλαμψε πιστοῖς οὗτος ὁ Ὅσιος, βρύων ἰάματα τοῖς προστρέχουσι πιστῶς αὐτοῦ τῷ οἴκῳ καὶ τελοῦσι τὴν φαιδρὰν καὶ ἁγίαν αὐτοῦ πανήγυριν.
II Nostris etiam temporibus, sole ipso illustrior, omnibus fidelibus Sanctus vir elucescit; ejus in templo sanitatum scaturigo [manat] omnibus, qui cum fiducia illo confugiunt, ejusque diem festum colunt.
Μνήσθητι, Ὅσιε, ταῖς σαῖς εὐχαῖς πάντων τῶν πιστῶν Πάτερ Καλόγηρε ἐπἰ τελούντων σου τὴν ἀοίδιμον μνήμην· καὶ βλάβης ἀπειλής τε καὶ ὀργῆς καὶ περιστάσεως ἐλελευθέρωσον.
III Recordare, o beatissime Pater Calogere, fidelium omnium, qui venerandam tui memoriam celebrant, tuisque precationibus adiuua; & a damnis, ira, minis, obsidione hostium libera.
THEOTOKION
IV Respice nostras tuorum famulorum miserias angustiasque, o una inter omnes optima, Deipara Virgo; & festina Filium tuum exorare, ut a jugo Ismaeliticæ nos servitutis vindicet in libertatem. h
ODE VII
Νεκρώσας τὰ πάθη τῆς σαρκός σου δι᾽ ἐγκρατείας Πάτερ, Ἡλίου τοῦ θείοῦ ζῆλον ἔχων, πλάνης, στεῤῥῶς νοητῆς ἀπήλλαξας Ἰεζαβὲλ, καρτερόψυχε.
[Ut pote asceticis virtutibus clarioris] I Edomitis per temperantiam pravis carnis tuæ motibus, magnanime Pater, tamquam adversus Iezabelem divini vatis Eliæ zelo præditus, errore animum fortiter liberasti.
Ὁ προφήτης πάλαι ἐμελῴδει Δαβὶδ ὁ θεοπάτωρ, Ἰδοὺ ἐμάκρηνα φυγαδεύων· ὃν καὶ καλῶς, Πάτερ, μιμησάμενος πρὸς τὴν νῆσν καθώρμησας.
II Vates David, Christi Domini pater, olim cecinit: Ecce elongavi fugiens: quem recte ipse quoque imitatus, ad Insulam appulisti.
Νεῦσον πρὸς ἡμὰς τοὺς ἐκτελοῦντας τὴν ἔνδοξόν σου μνήμην· καὶ κάκωσιν ἰδὼν Θεώφρων, λίταις ποίου εὐσπλαγχνον Θεὸν ῥυσθῆναί με βλάβης ἐχθρῶν.
III Annue nostris precationibus, qui gloriosam tuam agimus commemorationem: respice quæso miserias calamitatesque nostras, divine Pater; & preces apud eum effunde, qui unus misericors est, ut ab hostium nos malis tueatur indemnes.
THEOTOKION
IV O Laudatissima Domina Virgo, quæ Deum, ut sibi visum est, progenuisti; precibus ab eodem contende, ut nobis, qui te hymnis cohonestamus, peccatorum remissionem impertiat.
ODE VIII
Καλογήρου σήμερον τὴν θείαν μνήμην ἐκτελοῦντες ἄσμασι δοξολογήσωμεν Χριστὸν τῷ Ὁσίῳ τῶν θαυμάτων παρέχοντα ταύτην τὴν χάριν ἰᾶσθαι νοσήματα.
I Calogeri hodierna luce divinam memoriam cantibus celebrantes, [Invitantur omnes ad laudem Sanctorum] Christum etiam laudemus, qui miraculorum gratia sanctum virum donavit, ad morbos omnes rite curandos.
Ρεῖθρα ἡμῖν ἰαμάτων παρέχετε θεωφόροι καθεκάστην ἀληθῶς, ὦ Γρηγόριε Ἰεράρχα σὺν Δημητρίῳ ὦ πανεύφημοι Χριστοῦ Μάρτυρες ἀήττητοι, ὁδὲ μόνος συνεραστὴς τοῦ Χριστοῦ θεράπων Καλόγηρος ὁς πάνυ τοῖς νοσούσιν οἶκτρον δίδοσι τάχυ μεθ᾽ ὑμῶν ἱκετεύει ὑπὲρ τῆς ποίνης ἡμῶν.
II Fluenta nobis sanitatum quotidie præbetis, Sacerdos Gregori, & Demetri, celebratissimi, fortissimique Christi Martyres, & vobiscum una Christi amantissimus Calogerus, qui morbo laborantibus præsentem opem affert, simul etiam vobiscum una pro suo ovili Deo supplicat.
Πῶς ὑμνήσω σε ὁ τάλας καὶ ταλέπορος ἐγὼ, παμμάκαρ Καλόγηρε; ἀλλὰ προσδέξαι μου τὸν ὕμνον τοῦ ἀναξίου δούλου σου κἀμὲ ἐμπόνιστον.
III Qua ratione te miser ego, contemptusque laudaverim, te inquam beatissime Calogere? [præsertim S. Calogeri,] Verum ne dedignere laudes, quas tuus tibi famulus i continenter decanto.
Ῥάβδον φέρων ἐπὶ ὤμων τὸν σταυρὸν τοῦ Ἰησοῦ, Καλόγηρε ἔνδοξε κατήσχυνας ἀθέον πλάνην οὗ τῇ δυνάμει δαίμονας ἐπελαύνεις ἀείμνηστε.
IV Humeris gestans Christi crucem pro virga, impiorum errorem confudisti: cujus etiam virtute fugas dæmonum cateruas, Pater in omnem æternitatem memorande.
Οἱ πιστῶς ἐκτελοῦντες τὴν ἁγίαν, φαιδρὰν, πανεύφημον μνήμην σου Χριστὸν ἀνυμνοῦντες βοώμεν εὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ δοξάσας τοὺς ἁγίους σου.
V Nos qui sanctam hilaremque tuam festivitatem fideliter colimus, Christumque rite commendamus, una omnes voce clamamus. Benedictus es, Domine, qui tanta gloria Sanctos auctas tuos.
THEOTOCION
VI Qui solus ex Virgine, ut probe nosti, prognatus es, Servator, ratione ineffabili; ejusdem precibus acceptissimis, eos qui ad te magna cum fiducia accurrunt, incolumes serva.
ODE IX
Εὐκάλως ἐμιμήσω, Μακάριε, Ἀβραὰμ τὸν προπάτορα, Ὄσιε· τὴν γὰρ πατρίδα ἔλειπες καὶ ἐν ἄντρῳ ᾤκησας τῆς Σικελίας, εὐλογήσας ἀσιγήτως τὸν κύριον.
[Abrahamum incitati] I Sane quam probe imitatus es Patriarcham Abraham, sancte Pater, cum carissimam patriam dereliquisti, & in Siciliensi antro tuum domicilium figens, Deum optimum laudas, & benedicis.
Φύλους πάντας ἐκτήσω Μακάριε τοῦ Θεοῦ νουθετῶν, αὐγάζων πιστοὺς τῷ φωτισμῷ τῆς πίστεως, καὶ διδάσκων τὸ ψάλλειν, Πάντα τὰ ἔργα ἐλογῆτε, ὑμνῆτε τὸν Κύριον.
II Omnes conciliasti in amicitiam tuam beatissime Dei vir, monitionibus & fidei lumine illustrans, erudiensque ad psallendum; Omnia opera benedicite, & laudate Dominum.
Ἐν τῇ ὑπομονῇ σου, Καλόγηρε, τὸν μισθόν σου ἐκτήσω πανθαύμαστε· ταῖς γὰρ χερσὶ παρέδοκας τοῦ Θεοῦ τὸ σὺν πνεῦμα ψάλλων ἀπαύστως, Εὐλογεῖτε, ὑμνεῖτε τὸν Κύριον.
III In patientia tua, Calogere, mercedem tibi comparasti, in manus enim Dei tradidisti spiritum, continenter illud cantitans; Benedicite, & laudate Deum.
THEOTOCION
IV Vaticinia Prophetarum Dei simul, & hominis Mater, adimpleta sunt: tu enim vero Mons es, Thronusque, ac Porta est solus Deus noster.
ODE X
Ῥώμῃ τοῦ παντάνακτος Θεοῦ τῶν ὅλων, τὴν ἰσχὺν κατάβαλες τοῦ πολεμήτορος, Πάτερ σοφὲ· διάδημα, Ἐνδοξε, τῇ κορυφῇ σου δεξάμενος ὅθεν ἀναπέπαυκας.
[cujus meritis etiam Deus oratur] I Tu virtute Omnipotentis Dei hostis tartarei vires afflixisti, sapientissime Pater; accipiens capite tuo diadema decoris ex quo in pace requiescis.
Ἐπίβλεψον Δέσποτα, ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἴδε τὴν ταπείνωσιν ἡμῶν τῶν δούλων σου, τῶν δισμενῶν κατελὼν τὸ φρύαγμα· παράσχου θάττον εἰρήνην ἡμῖν πρεσβείαις τοῦ Ὁσίου σου.
[fidelibus sue currere] II Respice, Domine, de cælo, & vide humilitatem nostram servorum tuorum; hostium deprime supercilium, ac largire nobis pacem precibus Sancti tui.
Ἴσχυν αἴτει Ὅσιε τῷ σῷ δοθῆναι ὑμνωδῷ ἄηττιτον ἀεὶ Καλόγηρε, κατὰ παθῶν, καὶ πᾶσι τῇ πίστει ἐν τῷ τεμένει σου φοιτῶσι καὶ Βασιλεῦσι τοῖς ὁρθοδόξοις.
III Impetra, quæso, invictam fortitudinem tuo laudatori, ad elidendas pravas animi libidines; tum omnibus qui fiducia pleni celebrant templum tuum, tum vero Regibus k orthodoxis.
Triadic.
V O suavitas ac dulcedo iis omnibus semper expetenda, Pater, Verbum, & Spiritus Sancte, quæ coleris in unitate Deitatis, nos omnes servare digneris.
ODE XI
Ὦ φωθαυγὴς πανήγυρις ἡ τοῦ Ὁσίου σήμερον ἡ φωταυγίζουσα μνήμη τὰς τῶν πιστῶν διανοίας. Δεῦθε πιστοὶ ἐν ἄσμασι, φαιδρῶς πανηγυρείσωμεν καὶ πρὸς αὐτὸν τὸν Σωτῆρα [ἀναπέμπωμεν] τοὺς αἴνους.
I O illustrem hunc solem! o diem festum commemorationemque sanctissimi viri præclaram, [in die tantæ solemnitatis.] ad fidelium mentes illustrandas! Agite, Christiani cœtus, festis cantibus hilarique animo, hunc diem celebremus, omnesque una ad eum mittamus voces, qui assiduis precationibus nobis Salvatorem reconciliat.
Καλόγηρον, πιστοὶ, συμφώνως ἀνυμνοῦμεν, ἅμα σὺν τῷ Δημητρίῳ Γρηγόριον τὸν θεῖον, οἳ ὑπὲρ ἡμῶν πρεσβεύουσι.
II Calogerum, Demetrium, ac Gregorium concordi voce fideles in cælum tollamus, utpote qui nobis Deum deprecantur.
Ἄλλος τις ἐπὶ γῆς Πατρῶν ὁσίων ὡς σὺ, Παμμάκαρ, ἐπέφανε [δυσωπῶν] τὸ θεῖον ἰδρυσι τῆς ἀσκήσεως. Πρεσβείαις, ὦ Θεὸς, τοῦ θείου Καλογήρου τὴν ποίμνην ταύτην σὺν τῷ ποιμένι εὐλαβεῖ συγτήρησον.
III Nemo quisquam alius ex sanctis Patribus æque Deo gratus & acceptus fuit, ac tu; assiduis te laboribus exercens. Precibus B. Calogeri Deus, Pastorem, l gregemque suum serva incolumem.
THEOTOCION
Tuum, o Sacrosancta Virgo, mysterium ne cælestis quidem mens, ne dicam mortalis ac terrena comprehendere unquam potest ut enim ineffabile est, ita incomprehensum. Tuo enim utero concludi voluit, qui nullis potest finibus capi.
ODE XII
I Certamina sapientum m Monachorum, ac Christi militum labores, ut par est, [& in commemoratione talium Sanctorum] exornantes Gregorii, inquam, Calogeri, ac Demetrii, voces ad usque cælum tollamus; ut velit nos Deus ex omnibus malis eorum precationibus seruare.
II Insignem plane a Deo pacem adepti estis, Patres generosissimi, malorum calamitatumque fluctus jam emensi, viri sanctissimi, milites fortissimi; eorumque qui vos laudant, apud Deum deprecatores.
III Legitime decertastis sapientes quidem, at vero a Deo redditi longe sapientiores, ac veluti bonorum omnium receptacula mundo apparuistis, divina ecclesiæ luminaria, Martyres, ac Sanctorum ornamenta.
THEOTOCION
IV O sola mundi Regina, sola Dei genitrix, sola hominum salus, Beatorum Martyrum meritis undique nos defende. n
VERSUS SIMILIARES
Σήμερον τῶν Μοναχῶν τὰ πλήθη ἠθροίσθησαν προθύμως. Σήμερον δοξάζουσι τὸν ἱερὸν Ποιμένα, [præsentim S. Calogeri, Patris monachorum] τῶν ὁσίων ὁ δήμος εὐφραίνεται καὶ τῶν δαιμόνων ἡ φάλαγξ ἠμαυρώθη, καὶ ἡ αὐτῶν κατοικία καταλέλυται καὶ ἡμεῖς εἰς οὐρανοὺς ἀνυψώθημεν· διὸ ανυμνοῦντες βοῶμεν καὶ λέγομεν, Δόξα ἐν ὑψίστοις τῷ Θεῷ.
I Hodie Monachorum cœtus libenti animo coacti sunt, hodie sacro Pastori laudes, hymnosque persolvunt. Lætatur Sanctorum populus, tremunt tartareæ phalanges: dissipata jam eorum habitatione, nos etiam ad cælum usque elevati sumus; ac proinde collaudantes clamamus; Gloria in excelsis Deo.
II Tamquam verus Christi asceta, beatissime Pater, [veri Ascetæ,] coronatus es; oculum enim animæ ita perpurgasti, ut Deum, cujus amore æstuabas, merueris videre; quemadmodum vidisse te olim accepimus, quando ab illo miraculorum gratiam accepisti, quibus in tui cognitionem venimus tui laudatores.
[dæmonibus fermidandi] III Agite jam fideles universi, qui ejusdem festum celebraturi convenistis, intueamur magni Calogeri miracula: antrum enim reddit Sanctum, Dæmonibus procul inde exterminatis, & in sacrosanctum Christi templum commutavit; ubi malis omnibus ii liberantur, quicumque ejus celebrant festivitatem.
IV Plane dignus fuisti, Pater Calogere, charismatis Spiritus sancti: [& gratia pleni.] impendis autem fidelibus, qui tuam memoriam colunt, pacem, ac misericordiam; nosque ab omni periculo salvos, indemnesque servatos ad lumen occasus ignarum perduc, pretiosissimis tuis meritis, Pater undequaque felicissime.
ANNOTATA D. P.
c Wandalorum scilicet Arianam hæresim.
d Martyres vocat etiam infra; licet Calogerus Confessor solum fuerit.
e Per totam quidem, qua Romanorum fuerat, Africam, quaque tum ea Christiana erat, persecutionem patiebantur Orthodoxi; sed dum Episcopi ad regiam cogebantur, vel in hæresim pertrahendi, vel in exilium amandandi, huic potissimum urbi adscribitur persecutio; nec propterea debet ejus Episcopus fuisse Gregorius, sed satis est si alicujus ex Primatialibus fuerit.
f Potiores scilicet de Clero Gregorii.
g Lilybæum Siciliæ promontorium e Sardinia venientibus proximum est.
h Hic juxta morem Menæorum deberet interponi Synaxarium de Sancto, sive breve Actorum compendium: sed ex usu plerorumque monasteriorum Græcorum, Canones per modulos decantandi seorsim describebantur; Synaxaria, uno tenore legenda, in altero; sicut apud Latinos Antiphonarium & Martyrologium: & ideo illud hic adhuc desideratur.
i Ex hac voce continentur, colligit Cajetanus, plura alia de Sancto composuisse Sergium: sed ex græco ἐμπόνιστον tantum intelligitur quod in hoc hymno componendo valde & sedulo laboraverit author.
k Puta Basilium Macedonem ejusque filios.
l Fragalatensem Hegumenum & Monachos ejus intellige.
m Hinc colligo in eodem Monasterio omnes tres monasticam vitam egisse, & forte Hegumeni loco duobus etiam aliis fuisse Calogerum, ut scientiorem exercitationis monasticæ.
n Quæ sequuntur Stichera seu Versus quatuor non sunt pars Canonis, alias ut Odæ cætere Theodokio vel Triadico aut Staurosimo terminarentur, sed similares, ut in principio. Solis autem præcipuis solennitatibus convenit, ut illi duplicentur, sic in Menæis pro festo S. Antonii quatuor Προσόμοια ante, totidemque post Canonem inveniuntur.
DE S. FORTUNATO EPISCOPO
QUIESCENTE IN AGRO GALLIÆ SENONENSI.
CIRCA DLXXV.
SYLLOGE HISTORICA.
De ejus cultu, ætate, scriptis, Episcopatu.
Fortunatus Episcopus, quiescens in agro Galliæ Senonensi (S.)
G. H.
Inter Archiepiscopos Bituricenses in Aquitania prima numeratur octogesimus octavus Petrus Cadoëtus, qui sedit ab anno MCCCCLXXXIII ad annum MCCCCXCII, eique inscripsit suum Martyrologium Joannes Muneratus, B. Mariæ de Salis Canonicus ac gymnasii navarrici apud Parisios Scholasticus & in choro Cappifer: illudque prima vice edidit anno MCCCCXC, recusum postea anno MDXXI & MDXXXVI. In hoc Martyrologio vulgatur textus Usuardi, [Elogium ex Martyrologio an. 1490] additis hinc inde quibusdam elogiis nonnullorum aliorum Sanctorum. Ita, quod huc spectat, habet ad diem V Maji ista: Apud Cellas, Sancti Fortunati Episcopi & Confessoris, & plenius ad hunc XVIII Junii his verbis: In territorio Senonensi apud Cellas, depositio B. Fortunati Episcopi & Confessoris. Qui Vercellis civitate oriundus, & a primævæ ætatis flore peritiæ litterarum traditus, micanti studio Longobardorum philosophus: deinde vero a B. Germano Parisiorum Episcopo cognitus, Vitam S. Marcelli prædictæ urbis Antistitis totius mundi gyramini indubitanter patefecit. Post Paulum vero temporis S. Germano ægrotante, inedia fervente, Angelica visitatione submonitus, cupiens quoque fervore speculationis aggredi Parisios, ac sic circa vicesimum ab urbemilliarium, Dei nomine tactus, in pace quievit. Hæc ibi phrasi satis confusa, quæ tamen plane eadem ad utrumque diem descripsit Molanus in Additionibus ad Usuardum primæ editionis anni MDLXVIII, in secunda vero & tertia editione aliqua de ejus itinere ad Germanum ægrum, deque illius obitu fuerunt omissa. Canisius in Martyrologio Germanico hæc inde contraxit: In territorio Senonensi apud Cellas, depositio S. Fortunati Episcopi, Vercellis nati, [& aliis.] qui tam vita quam doctrina illustris circa vicesimum lapidem ab urbe Parisiensi in pace quievit. Ejusdem memoria celebratur in Ms. S. Richarii, & apud Grevenum in Auctario Usuardi, atque Ferrarium in Catalogo generali.
[2] Saussajus in Supplemento ad diem XVIII non Junii, sed Junii hoc ei concinnavit elogium: In territorio Senonensi S. Fortunati Episcopi, qui S. Germano Parisiensi Episcopo coætaneus, eidem que ob sanctimoniæ affinitatem percarus, cum ad eum visendum ægrotantē pergeret Cellis, viginti milliaribus Gallicis ab urbe regia dissitis, ipse anticipatus evocatione divina, carnis exuta mole, animam meritis fretam, pure ad optatissima cæli tabernacula transmisit. Hæc Saussajus, qui utinam, quam ob vicinitatem loci poterat, adhibuisset ulteriorem inquisitionem de situ loci, de Sepultura, Reliquiis, patronatu, & veneratione qualem hoc tempore adhuc habent.
[3] Hactenus Henschenius noster, quæ cum in ejus Ms. legisset Claudius Castellanus Parisiensis Canonicus sæpe nobis alibi laudatus a diligentia, sua manu sic adscripsit. Inter Melodunum & Monasteriolum ad Fastum-Icaunæ est locus dictus Cellæ vulgo magna Parochia & uno milliari versus Melodunum est Vernosum, ibique Ecclesia S. Fortunati; olim SS. Felicis & Felicissimi, qui ibi passi sunt XII Maji anno CCLXXXVII: sed occasione reliquiarum S. Fortunati, nomen mutavit. Ad semimilliare est alia Ecclesia S. Fortunati cum fonte: prope autem viculus dictus Cella, diversus a Cellis prædictis. In quatuor Mss. Martyrologiis Ecclesiæ majoris Parisiensis, in quorum martyrologiorum, uno antiquissimo dicitur Vercellensis scriptor vitæ S. Marcelli, & S. Germani amicus & in iisdem quatuor V Maji habetur, item memoria S. Fortunati.
[4] Tempus vitæ colligitur ex ætate S. Germani; qui creatus est Episcopus Parisiensis circa annum DXXX, mortuus anno DLXXVI, XXVIII Maji, quo die Acta ejus illustrata dedimus. Proinde S. Fortunatus, si hoc XVIII Junii vitam mortalem exuerit, ante DLXXVI annum id contigisse necesse est. Si tamen obiit die V quinta Maji, [Locus & tempus obitus,] quando eum pluribus referri inter Prætermissos ostendimus, potuit eodem quo S. Germanus anno ad Christum migrasse: cum jam suum dominatum ab anno DLXVIII Longobardi cœpissent habere in Italia. At cujus loci fuerit Episcopus, non satis liquet. Ferdinandus Ughellus tom. 2 Italiæ sacræ unum nominat Foropompiliensem in Flaminia, a Vercellis longius dissitum, qui seculo VI sederit, & huc videtur propius referibilis. Licet enim obiisse dicat anno DC, id tamen non nisi per meram conjecturam definivisse potuit; utpote nullum habens quem nominaret post Azellum, anno D præsentem Romanæ Synodo; & Mailocum, ex tabulis illius Ecclesiæ agnitum pro anno DCXXII. Est tamen difficile aliquid certi statuere ex solo nomine, quod eodem tempore commune potuit esse pluribus Episcopis quorum nos deficit notitia. [ab hoc alius S. Fortunatus Episcopus Pictaviensis.] Quod Claudius Robertus in Gallia Christiana putavit fuisse Venantium Fortunatum Episcopum Pictaviensem ratio temporis prohibet: quia Fortunatus iste, adhuc Presbyter, scripsit Vitam S. Germani Episcopi Parisiensis, ante quem in pace quievisse nunc Fortunatum ex dictis constat. Colitur Pictaviensis Fortunatus XIV Decembris. Cui ex hisce tribuenda sit Vita S. Marcelli Episcopi Parisiensis, poterit Kalendis Novembris accuratius examinari.
DE SANCTA SPECIOSA
VIRGINE PAPIÆ IN INSUBRIA.
SUB INITIUM SECULI VII.
Notitia cultus & vitæ ex Ferrario, translatio Reliquiarum in Saxoniam.
Speciosa Virgo, Papiæ in Insubria (S.)
G. H.
Coli hac die Officio Ecclesiastico apud Ticinenses S. Speciosam Virginem scribit Ferrarius in Catalogo generali, additque in Catalogo Sanctorum Italiæ Vitam Ms. apud moniales S. Mariæ Capularum esse, quam necdum potuimus obtinere, sed ejus loco damus Vitam ab ipso Ferrario ex illa contractam & est hujusmodi.
[2] Speciosa Virgo, S. Epiphanii Episcopi Ticinensis soror, corporis quidem specie pulcherrima, & animi virtutibus clarior, ab infantia virginitatem suam Christo dedicavit. [Synopsis vitæ ex Ferrario,] Sed cum parentes illam cuidam nobili adolescenti invitam despondissent, & nuptiarum tempus ad esset; Speciosa sponsum ad castitatem sæpius invitavit, sed frustra. Quapropter illa ad orationes & jejunia confugiens, Deum precabatur, ut quoquo modo virginitati suæ consuleret. Non irritæ preces fuere. Nam sponsus paulo ante nuptias moritur. Miranti autem Epiphanio, quod de sponsi morte, ut fieri solet, non tristaretur, sed lætissima appareret, causam lætitiæ exposuit: vitamque asperam herbis & leguminibus agens, in rerum divinarum contemplatione occupabatur; nec tamen, ob jejunia assidua & alias carnis macerationes, species ejus immutata est. Infirmis, quos frequens visebat, propriis manibus ministrabat. Consilio omnes accedentes juvabat: illam sæpius S. Epiphanius consulebat. Cujus etiam orationibus Constantinopolim profecturus, seipsum & Ecclesiam suam commendavit. Vitam hanc, cum ad annos octoginta prorogasset, decedens cum æterna commutavit decima quarta Kalendas Julii: cujus corpus odorem suavissimum mittens, in æde S. Vincentii Martyris conditum fuit: nunc in ecclesia S. Epiphanii una cum corporibus Sanctarum Luminosæ & Liberatæ sororum asservatur apud Canonicos Regulares. Hæc ibi. De S. Luminosa egimus die IX Maji, diximusque non videri Sororem extitisse S. Epiphanii, sed intimæ caritatis vinculo conjunctam fuisse. Fuerunt autem Sorores S. Epiphanii & S. Speciosæ, supra indicata Liberata quæ XVI Januarii, & S. Honorata relata est ad diem XI ejusdem Januarii: Sanctus autem Epiphanius, Episcopus Ticinensis, anno CCCCXCVI defunctus colitur XXI dicti Januarii: cujus Vitam ab Ennodio etiam Episcopo Ticinensi editam ex Mss. dedimus, & adjunximus historiam Translationis ejusdem, ex Sideribus Christophori Broweri, in qua hæc cum memoria S. Speciosæ narrantur.
[3] Solennibus jejuniorum festive expletis, divinitus, ut credo, ecce affuit Landwardi Mindensis Episcopi Presbyter, nostro Fratri contubernii gratia familiarissimus: qui illum adhuc titubantem, cum animum ejus aperiret, solicite de omnibus, ac si idem quod ille sentiret, [Aliquæ Reliquiæ ablatæ] perquisivit; sanctissimique Patris Epiphanii Reliquias, sanctæque Virginis Speciosæ, uno ambitu templi inclusas auferre suasit: supervenientis noctis tempus, nec in aliud protelandum, illis competere. Nec mora, complacitum est: collecto per diem huic officio apparatu necessario, nocturno suffragante silentio, ecclesiam intrant. Se tanto operi terra tenus strati, impares accusabant: audacis nihilominus cœpti veniam exorabant, illorum se patrocinio attentius commendantes, ut vel eorum Reliquiis remunerari mererentur, vel si id non dignarentur, sine damno saltem sui ab illis protecti, cœpto pie removerentur. [& Hildesium ac Mindam translatæ.] Surgentes itaque B. Epiphanii sepulcrum recludere diu multoque sudore certabant; nullo ingenio, cum omne studium impendendo consumerent, proficientes. Itaque B. Speciosæ Virginis Tumbam in promptu aperuerunt. In pavimentum itaque ante sacras Reliquias provoluti, orationique aliquantulum intenti, surgentes eas deosculando, hymnis & laudibus sustulerunt: quarum parte qui Fratris nostri studio illi suffragabatur, piæ memoriæ Dominus noster Otwinus, huc postea cum B. Epiphanii Reliquiis transtulit, commendata quæ sibi competebat parte Landwardo venerabili Episcopo. Hæc ibi. At supra retulimus S. Speciosæ corpus adhuc in ecclesia S. Epiphanii asservari unde arbitramur, aliquas solum Reliquias ejus Hildeshemium & Mindam translatas: quod vel ideo magis probatur, quod in Officiis propriis anno MDCLVII pro Ecclesia Hildesiensi excusis nulla fiat mentio S. Speciosæ Virginis: at S. Epiphanii festum sub ritu duplicis celebratur die XXII Januarii, diciturque is translatus anno nongentesimo sexagesimo tertio; atque in choro superiore Ecclesiæ Cathedralis miraculis clarus, religiose & honorifice asservatus.
DE SANCTO AUTBERTO
EPISCOPO ABRINCENSI IN GALLIA
INITIO SEC. VIII.
SYNOPSIS HISTORICA.
De S. Michaëlis ecclesia ab ipso condita, ejusque ibidem cultu & translationibus.
Autbertus, Episcopus Abrincensis in Gallia (S.)
G. H.
Abrincæ, urbs Episcopalis hodiernæ Normanniæ, juxta fines Britanniæ Armoricæ, haud procul ab ora maritima, celebrat hoc XVIII Junii festum S. Autberti Episcopi, [Cultus sacer] sub ritu duplicis secundæ classis: & in Proprio Sanctorum hujus Ecclesiæ anno MDCXXXV omnia præscribuntur de Communi Confessoris Pontificis, excepta Lectione quarta secundi nocturni, quæ est hujusmodi; Beati Autberti memoria inter eos, qui Ecclesiam Abrincensem gubernarunt, maxime elucet, propter admirabilem ejus sanctitatem, & singularem illam B. Michaëlis Archangeli apparitionem & revelationem: quam ipse piissime executus, in celeberrimo Monte-Tumbæ ecclesiam & cœnobium construxit, & Principi Angelorum consecravit: [in ecclesia S. Michaëlis] in quo sanctum ejus corpus sepultum, post aliquot secula, Richardo secundo Duce Normanniæ, & Hildeberto Abbate mirabiliter inventum est, & ibidem cum summa veneratione asservatur & colitur. Hæc ibi. Ejusdem S. Autberti Episcopi Abrincensis depositio inscripta est Martyrologio Ms. Bruxellensi Ecclesiæ S. Gudilæ, & Gallicano Saussaii.
[2] In Chronico Sigeberti res gesta narratur in nostro perantiquo codice Ms. quam Autbertus Miræus, quasi ab aliquo adjunctam, [cum cœnobio per Sanctum condita,] alio charactere edidit, & est hujusmodi. Childeberto monarchiam regni Francorum tenente, Archangelus Michaël apparens Autberto, Abrincatensi Episcopo, monuit semel & iterum, ut in loco maris qui propter eminentiam suam Tumba vocatur, [ex apparitione ei facta,] fundaret ecclesiam, in memoriam sui, volentis talem venerationem exhiberi sibi in pelago, qualis exhibetur in Monte-Gargano. Interim taurus a latrone furtim raptus, in illo loco religatur. Unde Episcopus tertio admonitus, ut in illo loco fundamentum jaceret, ubi taurum religatum inveniret, & sic ut eum terram pedibus protrivisse videret, sic ecclesiæ ambitum duceret; ecclesiam in honorem sancti Archangeli constituit, & ex illo tempore, sicut in Monte-Gargano, ita etiam in illo loco, quod modo dicitur In-periculo-maris, veneratio Archangeli frequentari cœpit. Hactenus Chronicon Ms. nostrum Sigeberti, quod post mortem ejus ad annos duos & quinquaginta productum est, ut possit satis genuinum censeri. Notabatur annus XII dicti Childeberti, referendus ad annum Christi DCCIX, aut præcedentem ad consensum aliorum Chronologorum.
[3] Sammarthani tomo 4 Galliæ Christianæ, dum agunt de monasterio S. Michaëlis de Monte-Tumbæ in periculo maris, [translatumque ad Benedictinos.] asserunt a S. Autberro institutos Canonicos, qui divino cultui vacarent. Verum, ut fert rerum humanarum conditio, cum a primo pietatis zelo non tantum deflexissent, sed in morum corruptelam sensim dilapsi, Christi nomen profanarent; Richardum primum Normannorum ducem, congregatis e variis Neustriæ Divi Benedicti cœnobiis triginta monachis, anno DCCCCLXVI eos in Canonicorum locum substituisse. Hæc ibidem Sammarthani, qui tomo secundo in elogio S. Autberti scribunt, ejus sanctissima ossa prolixiori tempore cunctis mansisse incognita, a Bernerio quodam in eodem cœnobio Montis S. Michaëlis abscondita; [Ossa S. Autberti inventa circa an. 1021] ac tandem supremo Opifici placuisse, ad decus loci, ea manifestare, Richardo secundo Normannicæ gentis principatum gubernante, & Hildeberto Abbate dictum cœnobium regente: quo suadente dicitur Richardus ædificia monasterii ampliasse. Præfuit Hildebertus ab anno MXIII, & post sex annos fatis cessit anno MXXIII.
[4] [translata anno 1158.] Fuisse autem tunc ossa S. Autberti honorifice inclusa, & caput seorsim adservatum, constat ex alia translatione facta anno MCLVIII, quæ sic describitur a Roberto Abbate de Monte, in Appendice ad Sigebertum, quam Lucus Acherius post opera Guiberti Abbatis de Noingento vulgavit. Ibi ad dictum annum MCLVIII ista leguntur: Eodem anno Robertus Abbas S. Michaëlis, meliorans auro & argento quædam antiquata in capsa S. Autberti Episcopi, invenit in ea ossa ipsius Sancti, excepto Capite, quod per se reservatur in eadem ecclesia in vase argenteo. Invenit etiam cum eodem corpore litteras testificantes in ipsum, & quamdam tabulam viridis marmoris. Repositum est iterum corpus beati Confessoris & Episcopi Autberti in eadem capsa in tribus ligamentis, & marmor, & vetus breve cum novo, in quo indicatur sub quo anno Dominicæ Incarnationis, & a quo Abbate repositum fuit tunc idem corpus.
DE S. ELISABETH VIRGINE MAGISTRA SORORUM ORD. S. BENEDICTI,
SCHONAUGIÆ IN DIOECESI TREVIRENSI.
ANNO MCLXV.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus ætate, visionibus, Vita; hujus scriptore Egberto atque laudator Emichone, & occasione cultus in hodierno Romano.
Elisabeth Virgo, Ord. S. Benedicti Schonaugiæ in diœcesi Trevirensi (S.)
AUCTORE D. P.
Cattimillebocensis in Adrhenana Germania Comitatus, [Schonaugiæ in Treviren. diœcesi ad millium] vulgo Catzenelleboghen dicti, occiduum limitem, qui Rhenum duarum circiter leucarum intervallo respicit, perstringit Millus fluviolus, veterum ibidem Cattorum reliquiis nomenclaturæ partem largitus, qui Lano ad Nassoviam illapsus nomen amittit, prius quam ab ipso & cum ipso devolvatur in Rhenum: Ad hujus fluvioli initia, a quinque & semis seculis fundata est nobilis Abbatia Benedictini Ordinis, a situs pulchritudine Feutonicum nomen Schonaugiæ adepta: de cujus origine Browerus noster in suis annalibus ad an. MCXXV ita scribit. Hoc tempore Trevirorum diœcesis novo percelebri Schonaugiensi monasterio aucta est. Id in Lurenburgensium Comitum prædio, trans Rhenum, [Virginum Abbatissa fuit Elizabeth,] sedecim contra Bingam Millibus passuum ab Hilduwino locuplete viro inchoatum, a Ruberto Lurenburgensi Comite postea perfectum, atque B. Florino, cujus sacris insignitur cineribus, postea dicatum est. Hildelinus autem primus monasterio præfuit: qui ad teli jactum aliud item Virginibus eodem nomine monasterium constituit; in quo, sanctimoniæ & cælestium instinctuum fœcunda, nec non admirandæ pietatis laude cantata Virgo, Elisabeth de Schonaugia postea claruit. Ipsa se scribit humilem Monacham, & Magistram sororum quæ in Schonaugia sunt. Recentiores male Abbatissam vocant, quæ sub Abbate constituta vivebat.
[2] Hujus germanus frater Ecbertus, cum adhuc esset Bonensis ecclesiæ Clericus, [cujus dictata edidit & obitum scripsit Ecbertus frater ejus.] ad Sororem, jam divinitus visitari & frequentibus visionibus illustrari cœptam, evocatus anno MCLII, easdem visiones dictante ipsa scripsit libris duobus: tertium deinde, qui Viarum Dei intitulatur, similiter litteris consignavit jam Monachus Schonaugiæ; ac deinde (ut de quinto, dubiæ auctoritatis libro taceam) ultimum scripsit de ejus obitu, testis magna ex parte rerum tunc gestarum oculatus; postea vero Schonaugiensis Abbas secundus, teste. Trithemio; qui inter illustres eum laudat, ut virum non minus devotione & religione quam scientia clarum; [Illa autem obiit feria 6, 18 Iunii,] in Chronico autem Hirsaugiensi dicit, successisse eum primo Abbati Hildelino, mortuo Nonis Decembris MCLXVII. Sub finem ultimi libri dicitur deposita Virgo, XIV Kalendas Julii, Feria sexta, hora nona; qui concursus Kalendarum & feriæ cum designet annum Domini millesimum centesimum sexagesimum quintum, non vero præcedentem quartum, oportet errorem agnoscere in codice, unde edita prædicta sunt, eumque corrigere ex Trithemio, qui usus accuratiori Ms. mortuam ponit anno Domini MCLXV, Indictione XIII.
[3] Idem tamen Trithemius in Chronico Hirsaugiensi, ante prolixum elogium Sanctæ (ut appellat) & Deo dilectæ Virginis Elisabeth, non solum corruptus est ab oscitantibus librariis, MCLXII & 1162 perperam notantibus, cum antea præcesserint notæ MCLXV & 1165: [anno 1165 quem & Trithemius notat,] sed etiam sui oblitus videri posset, quando post notatam illo anno Ruperti Abbatis Hirsaugiensis electionem, factam altera die post festum ad vincula Petri, quæ fuit IV Nonarum Augusti, subjecit, Virginem obiisse anno ruperti Abbatis primo currente. Neque excusandum quis putet, ac si forte scripserit anno ultimo currente: sequitur enim mox quod anno prænotato, quo sancta Virgo Elisabeth de corpore migravit, qui fuit Ruperti Abbatis primus, hiems fuit asperrima, & subsecuta est fames magna, cum pestilentia & multis malis, Verum hic rursum librarii audacis culpam deprehendo. Cum enim Trithemius soleat annos morientibus ac succedentibus Abbatibus communes inter utrosque dividere, & a vulgaris anni initio exordiri sequentes porro annos, [licet loco non uno corruptus.] ac subinde transilire aliquos nulla memorabili re signandos (sicuti in hoc Ruperto omisit annum ejus II & V, respondentes annis Christi MCLXVI & IX) prioris anni notam loco non suo posuit editor; atque ita fecit, id, quod anno prænotato MCLXV adscripserat de hieme & peste Trithemius, anno sequenti adscriptum videri. Simili ratione factum puto, ut in ejusdem Trithemii Chronico Spanheimensi, ubi inter annum MCLIII & VII trium annorum numeri deficiebant, obitui S. Elizabeth (sic enim ibi scribitur) prænotetur annus MCLXIV loco V.
[4] Corpus defunctæ, postquam apud Sorores triduo toto fuerat a concurrenti certatim populo honoratum, ex more ceterarum delatum est ad ecclesiam Fratrum prædicto S. Florino sacram & positum in loculo secus altare, [Nomen additum Usuardo Coloniensi] Domino & omnibus sacris Virginibus dedicatum. De cultu, an & qualem ab antiquo ibi habuerit aut etiamnum habeat S. Elisabeth, dum ex vicinis quæro; dicere interim mihi posse videor, primos fuisse Colonienses Carthusianos, qui ipsius nomen publicis fastis Martyrologii, ab Usuardo olim editi, adscripserint ad diem prædictum; secutos vel Ecbertum præfatum, vel proprias Schonaugiensis sacrarii tabulas, aut saltem loci Necrologium. Impressus fuit sic auctus Usuardus Coloniæ anno MDXV, & recusus anno MDXXI, cum his ad calcem diei XVIII verbis, Beatæ memoriæ Elisabeth, Virginis Sanctimonialis in Schonaugia, cui multa secreta a Domino revelata sunt, circa annum MCLXI. [unde transcripsit Molanus,] Eadem verba, ut in nullis Usuardi quocumque loco aucti manuscriptis, sed apud solos Colonienses Carthusianos reperta, primæ suarum Additionum editioni anno MDLXVIII subjecerat Molanus, charactere minusculo: in aliis autem duabus anni LXXIII & LXXXIII, quibus adhuc biennium supervixit, omissis Beatæ memoriæ titulo & anno vitiose notato, hoc solum scripsit, Schonaugiæ obiit Elisabeth, Virgo sanctimonialis, cui multa secreta a Domino sunt revelata. Prima interim editione (quam forte solam vidit Baronius, [quem secuti Recognitores Romani Mrlii.] & pene pro oraculo habuit) tantum effectum Romæ est, ut in Martyrologium, auctoritate Gregorii XIII recognitum auctumque, & anno MDLXXXIV publicatum addita sit ejus memoria, cum titulo Sanctæ, hac formula quæ hodiedum legitur: Schonaugiæ S. Elisabeth Virginis, monasticæ vitæ observantia celebris. Ubi hoc prudenter factum, quod omissa sit mentio revelationum, de quibus (ob illa præsertim quæ de S. Ursulæ Martyrio lib. 4 leguntur, nulla prorsus fide digna) merito dubitabatur.
[5] Amplectimur Sedis Apostolicæ judicium de Romano Martyrologio, Fidelibus proposito, [Omissa prudenter mentione Revelationum,] tamquam per viros eruditos ad fidem historiæ, quæ rerum gestarum, personarum, locorum, temporum varietate continetur, correctum & multis locis auctum, sicut præfatur Gregorius: quoadusque tamen singula fuerint ad fundum (sicut conamur facere) examinata, merito censuit Franciscus Maria Florentinius, in sua ad vetustissimum Occidentalis Ecclesiæ Martyrologium Præfatione, superfuturum semper quod corrigatur. Sed hoc non est paucorum annorum, quibus Gregoriana correctio curata fuit, fortassis nec seculi unius alteriusve: Quidquid Porro de aliis sit, hic certe prudenter processum videtur, omissa revelationum mentione, quæ apud imperitos habuisset locum approbationis expressæ. Quanto autem prudentius hic processisse Romani Martyrologii Recognitores censemus; tanto pluris facimus eorumdem judicium in attribuendo, [& addito titulo Sanctæ.] quem ante Trithemium nemo usurparat, titulo Sanctæ: velut fundatum in meritis vitæ, morte sanctissima confirmatis: quia tale judicium speciem aliquam Canonizationis obtinere videtur, nec nisi temere posse vocari in dubium: ideoque secuti ipsum in titulo sumus: sicuti etiam fecerunt Monasticorum fastorum collectores omnes, Menardus, Wion, Dorganius, Bucelinus, &c.
[6] Post Ecbertum prælaudatum, Schonaugiam, Trithemio teste, [De ejusdem laudibus scripsit Emicho Ab.] rexit Emicho (apud Molanum in notis, & hinc apud Baronium Einicho) Ecberti supradicti quondam auditor atque discipulus, vir in divinis scripturis studiosus atque eruditus, secularis quoque litteraturæ non ignarus, ingenio promptus & clarus eloquio, non minus vita quam scientia insignis. Scripsit tam metro quam prosa multa præclara opuscula, de quibus tamen (inquit Trithemius) pauca ad manus pervenerunt, Legi opusculum ejus de laudibus divæ Virginis Elisabeth Schonaugiensis & quædam alia. Utinam id etiam invenisse nobis contigisset vel posteris supplementum scripturis contingat. Interim contenti iis erimus quæ ipsamet vivens dictavit, & postea de mortua scripsit Ecbertis. Ea Molanus ait emissa per Fabrum (Stapulensem vulgo dictum prænomine Jacobum, [Vita primum a Fabro in Gallia] virum superiori ævo libris edendis tota Gallia clarissimum) in libro qui inscribitur Liber trium virorum & trium spiritualium mulierum: qui tamen inter plurimos Stapulensis libros, a Gesnero enumeratos, non invenitur sed extat apud nos, excusus Parisiis anno MDXIII & dedicatus Adelaidi devotæ Christi famulæ, Deoque sacratarum virginum cœnobii Hildegardis Matri. Ceterum ut editio tam antiqua nunc haud magnopere desideretur, Brigittinorum Coloniensium diligentia fecit: qui cum anno MDCXXVIII, typis heredum Antonii Boetzeri, recudendas curassent Revelationes sanctæ suæ Matris Birgittæ; eodem anno iisdemque typis, tacito tamen suo nomine, [deinde Coloniæ edita a Brigittinis,] in lucem ediderunt, ex antiquis (ut præfert titulus) monumentis, Revelationes sanctarum Virginum Hildegardis & Elizabethæ, in Martyrologium Romanum relatarum; unde hic placet recudere, nostroque modo in capita dividere, quæ posterioris vitam spectant (nam de Hildegarde agemus XVII Septembris) librum primum & secundum cum parte tertii & totum sextum, aliis obiter dumtaxat delibatis, eo quod minus ad historiam faciant.
[7] Eadem Birgittinorum diligentia, inter elogia Ecclesiæ ac Doctorum virorum, [præmissa laudatione Emichonis, Elizabeth] Elisabethæ data operique præfixa, exhibetur nobis Emichonis Abbatis laudatio quædam, sive rythmus: quem si constaret aliquando inter Officia divina usurpatum, sufficeret probando temporis immemorabilis cultui. Hunc illi profitentur acceptum ex lib. bibliothecæ Schonaugiensis. Hunc Rythmum hic atttexere juvat; vehementer enim suspicor illud esse quod legit Trithemius, nec aliud superesse optandum.
Salve, felix Elizabeth, odorifera rosa,
In Dei mirabilibus virgo satis famosa.
Salve viarum Domini devota contemplatrix,
Simulque individuæ Trinitatis amatrix. [in qua multis titulis ornatur Elisabeth,]
Salve Mariæ Virginis filia singularis,
Nam ab ea in extasi crebro visitabaris.
Salve cujus aspectui sancti apparuere,
Nam eos festis singulis meruisti videre.
Salve fons, plenus rivulis scientiæ divinæ,
Guttas stillans mellifluas deificæ doctrinæ.
Salve vernans arbuscula silvæ Schonaugiensis,
Circumdata ramusculis visionum immensis.
Salve cui cæli januæ apertæ videbantur,
Secretaque cælestia inibi monstrabantur.
Salve absque ruga speculum, in quod desiderabant
Cæligenæ prospicere: nam multum te amabant.
Salve, quæ clausam pyxide Sacramenti, vidisti
Clam veræ carnis speciem corporis Jesu Christi.
8 Eia nunc benignissima, in cælis sublimata,
Quæ es, (ut pie credimus) sis nobis Advocata.
Defende hoc cœnobium, [& pro monasterio invocatur] nosque inhabitantes.
Mei, rogo, memineris, nosceque te amantes.
O Virgo, fac ut jugiter Religio accrescat,
In nostro monasterio, ne profectus decrescat.
Repelle, quæso, dæmonum cunctas illusiones,
Angelorumque nobis obtine munitiones.
Cuncta nobis contraria tu ora mitigari,
Prospera quæque tempora exopta nobis dari.
O virgo devotissima, virtutibus decora,
Apud Deum altissimum, rogamus, elabora;
Ut nos ad se recipiat, cum hinc egrediemur;
Præstetque nobis præmium, quo æterne
lætemur.
Deo Patri sit gloria, ejusque sacro Nato,
Æqualisque Spiritui gloria sit beato. Amen.
[9] O sponsa Christi nobilis, o Mater venerabilis, intercede pro nobis ad Dominum, Regem Angelorum: [tamquam Sancta.] quem semper puro corde dilexisti, in cujus amplexibus sine fine permanes; ut remittat nobis omnia quæcumque in ipsum peccavimus; tribuens nobis fervorem amoris sui sanctissimi, & post exilium brevissimæ vitæ mansionem cælestis habitaculi. Amen.
Subveni nobis Elisabeth, Virgo sanctissima, æterni Regis Sponsa nobilissima, in cujus aula splendescis sicut stella fulgentissima. Esto miseris refugium in omnibus necessitatibus & tribulationibus. Amen. Præter hæc, nullum est invenire Schonaugiæ cultus antiqui vestigium: sed postquam in Romanum, [Hodie de ea fit festum duplex.] ut supra dixi, Martyrologium nomen Elisabethæ admissum est, cœpit habere festum sub ritu Duplicis, una cum Officio & Missa de Communi Virginum; plane sicut accidit S. Popponi, Abbati Stabulensi, postquam occasione Vitæ, inter Sanctorum vitas excusæ a Surio, simili honore dignus Baronio visus fuit, ut dictum ad XXV Ianuarii.
[10] Qui ex nostra ad S. Goaris Residentia, nutu serenissimi Principis Ernesti Landgravii Hassiæ nuper pie defuncti, & sui Superioris P. Nicolai Graß, [Ejusdem sepulcrum in Sacello cum altari] illuc excurrit mense Octobri 1690 P. Joannes Helm. Inde nobis refert Superesse virorum monasterium, destructo per Suecos eo quod feminæ incolebant; istic autem a dextro ecclesiæ latere Sacellum esse, S. Elisabethæ nunc dictum, cum duobus altaribus; in cujus Sacelli parietem immissum ex parte est vetus sepulcrum, quod olim confractum ab hæreticis, uncinis ferreis commissum iterum est, [Reliquiæ ossium pauculæ,] habeturque in honore æque ac altarium unum, ab illa nuncupatum. In ipso sepulcro ossa nulla relicta: solum effugerunt scrutantium sacrilegas manus paucula una cum Capite, quæ serico involutæ exponuntur ad venerationem. Similiter nullum superest veteris Epitaphii vestigium, sed ipsum quidam nobis misit sicut invenerat scriptum post vitam, hoc tenore:
Virgo Prophetarum similis, quæ summa polorum [Epitaphium,]
Mente, Deo [adhærens], perspexerat, hic
locat ossa.
Elisabeth vive, gaudens in lumine vitæ,
Quam prægustasti speciali munere Christi.
Insuper habetur Schonaugiæ libellus precum, B. Elisabeth dictus, in pergameno antiquo, in cujus primo folio sic legitur: Iste liber pertinet monasterio B. M. Virginis in Schonaugia, Ordinis B. Benedicti… die Venerabilis Sacramenti, [libellus precum.] quod fuit III Nonas Junii, sub Julio Papa II & Maximiliano Rege Romanorum. Ergo anno MDVII, quando Pascha celebratum fuit IV Aprilis: unde suspicari quis posset unum alterumve verbum, quo indicabatur tunc completus vel finitus a scribente liber extritum esse de industria, ad persuadendum facilius quod ipse in usu Sanctæ fuerit, cum forte ex eo quo usa fuerat jam detrito tunc sit transcriptus.
[11] Qui Elisabetham hanc una cum S. Hildegarde Ordini Cisterciensi adscripserunt Henriquez & Libanorius, aliique nonnulli, [Non fuit ipsa Ordinis Cisterciensis.] decepti fuerunt ambiguitate nominis, pluribus alibi monasteriis communis, propter communem Etymologiæ rationem. Talium unum Virginum, in Franconia fuit; alterum Virorum, in diœcesi Moguntina; ubi B. Hildegundis ad XX Aprilis celebrata in hoc opere, sub virili habitu & Iosephi nomine latuit: & ibidem, medio seculo post illam defunctam, Abbas fuit B. Daniel, ex Hemmerodiensi cœnobio assumptus, de quo nobis mentio facienda XXIX Iunii. Errorem animadvertit Iongelinus, in Notitia Abbatiarum Ordinis sui, nullam nisi Hemmerodiensem in diœcesi Trevirensi agnoscens: animadvertit etiam Chalemotus, ipsam atque S. Hildegardim Bingiensem tacitas prætermittens. De Hildegardi pridem nobis constabat, qui Bingii fueramus anno MDCLX, ibique sacra illius & ossa & scripta, nec non cucullam videramus coloris non candidi ut Cisterciensium, sed ex rufo subnigri, ut Benedictinorum fuit. De Elisabetha ejusque laudatoribus ad annum 1221 cap. 6 miratur Manrique, quomodo adscribi Cisterciensibus potuerit; neque enim Cisterciensium Monasteria duplicia (ut Schonaugiæ erant sub uno Abbate) hactenus habuit: quod, inquit, obiter libuit propalare, ne, quibus tot ac tanta propria suppetunt, ad aliena extendere manus videamur, vel cum eis qui extendunt dissimulare.
VITA
Partim ab ipsamet dictata, Partim ab Egberto fratre scripta:
Ex editione Coloniensi.
Elisabeth Virgo, Ord. S. Benedicti Schonaugiæ in diœcesi Trevirensi (S.)
BHL Number: 2485, 2486
AUCTORE D. P. & AUCTORE EGBERTO FRATRE
PROLOGUS EGBERTI
Cum epistola Virginis ad S. Hildegardem.
Ex Trithemii Chronico Hirsaugiensi.
[1] Fuit in diebus Eugenii Papæ, in finibus Trevirensis diœceseos, [An. æt. 23, Religionis 11, Christi 1152,] in cœnobio cui nomen Sconaugia, sub regimine Hildelini Abbatis, adolescentula quædam monasticæ professionis, nomine Elizabeth: quæ cum inter religiosas fœminas undecimum in monasterio ageret annum, habens ætatis annos tres & viginti, in anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo quinquagesimo secundo, visitata est a Domino: & erat manus ejus cum illa faciens in ea, juxta antiquas miserationes suas, opera magnæ admirationis & digna memoria. Datum siquidem est mente excedere, & videre visiones secretorum Domini, quæ ab oculis mortalium abscondita sunt. Id autem non sine evidenti miraculo contingebat: frequenter enim & quasi ex consuetudine, [Elisabeth divinitus visitata, cœpit Latine loqui] in diebus Dominicis aliisque festivitatibus, circa horas in quibus maxime fidelium fervet devotio, rapiebatur in mentis excessum; & resumpto paulatim spiritu, subito verba quædam divina Latino sermone proferebat, quæ neque per alium aliquando didicerat, neque per seipsam invenire poterat; utpote quæ esset inerudita, & Latinæ locutionis nullam vel exiguam habens peritiam. Sæpius etiam canonicæ Scripturæ testimonia, aliaque divinarum laudum verba, congruentia iis quæ per spiritum viderat, absque omni præmeditatione pronuntiavit. Igitur omnia quæ circa ipsam gesta sunt, & ad gloriam Dei & ad ædificationem fidelium pertinere visa sunt, in præsenti libello ex magna parte conscripta sunt, juxta narrationem ipsius, [quæ suo deinde fratri dictavit.] qua uni ex Fratribus suis, de ordine Clericorum, quem præ ceteris familiarem habebat, singula exposuit. Cum enim ab inquirentibus multa occultaret, eo quod esset timorata valde & humillima spiritu; huic, diligenter omnia investiganti & memoriæ ea tradere cupienti, germanitatis & dilectionis gratia, & Abbatis jussione, cuncta familiariter enarrare coacta est. Narrationis autem initium erat hujusmodi.
[2] Hactenus Egbertus Virginis Frater, & idem qui sub tertia persona dicitur omnia scripsisse Clericus, cum quo in persona ipsius Virginis locuturo priusquam progrediamur; [Scripsit illa S. Hildegardi,] exhibenda est Elisabethæ Epistola ad S. Hildegardem, mire faciens ad totum sequens argumentum illustrandum. Frustra eam nunc requireremus, nisi illam suo Hirsaugiensi Chronico ad annum (ut legendum monuimus MCLXV) Trithemius Abbas inseruisset. Sancta autem Hildegardis (ut hoc obiter ex ejusdem Trithemii Chronico Sponheimensi dicam) Virgo Christi, fundatrix & Magistra cœnobii S. Ruperti juxta Bingiam XV Kalen. Octobris moritur anno ætatis suæ LXXXIII, Domini MCLXXIX Indictione XIII dumtaxat inchoata, mense Septembri; adeoque nata anno MXCVII senior fuit annis XXXIII quam Elisabetha, solum nata anno MCXXX eique ad annos XVIII supervixit. Fuerunt vero inter se quam simillimæ: nam Elizabeth ut in præcitato Chronico dicit idem Trithemius divinis revelationibus visitari a juventute sua meruit; ex quibus multa jussione divina ad utilitatem posterorum conscripsit: [simili quo ipsa spiritu plenæ,] cumque esset Latini sermonis ignara, & præter simplicem psalmodiam nihil ab homine didicisset, interno Spiritus sancti Magisterio edocta, omnem scripturam positionem seu constructionem operis recte intellexit; Revelationes autem suas & visiones cælestes partim Latino partim Teutonico protulit eloquio. Epistola ex certa consideratione (quam haud ægre conjectaveris spectare fidem revelationibus Elisabethæ dandam) de verbo ad verbum producta a Trithemio & sub annum MCLXII vel etiam LX scripta, cum jam Virginibus præesset Elisabetha talis est.
[3] Dominæ Hildegardi, venerabili Magistræ Sponsarum Christi, quæ sunt apud Bingiam; Elisabeth, humilis Monacha, [a qua consolatorias acceperat,] & Magistra Sororum quæ in Schonaugia sunt, devotas cum omni dilectione orationes. Gratia & consolatio Altissimi repleat vos gaudio, quia meæ tribulationi benigne compassa estis, sicut ex verbis consolatoris mei intellexi, quem de mei consolatione diligenter commonuistis. Sicut enim vobis de me revelatum fuisse dixistis, fatear vere, quamdam perturbationis nubem me nuper in animo concepisse, propter ineptos sermones populi, multa loquentis de me quæ vera non sunt. [quædam sibi falso affingi;] Sed vulgi sermones facile sustinerem, si non & hi qui in habitu Religionis ambulant, spiritum meum acerbius contristarent. Nam & hi, nescio quibus stimulis agitati, gratiam Dei in me derident; & de his quæ ignorant, temere judicare non formidant. Audio & quasdam litteras, de suo spiritu scriptas, sub meo nomine circumferre, de judicii die me prophetasse diffamantes: quod certe numquam facere præsumpsi, cum omnium mortalium cognitionem effugiat ejus adventus. Sed hujus famæ occasionem vobis aperiam, ut judicetis utrum præsumptuose quidpiam in hac re fecerim aut dixerim.
[4] Sicut per alios audistis, magnificavit Dominus misericordiam suam mecum, [gratias autem sibi factas] supra quam meruerim, aut mereri ullatenus possim; in tantum, ut cælestia quædam sacramenta frequenter revelare dignatus sit. Significavit mihi etiam per Angelum suum frequenter, qualia ventura essent super populum suum in his diebus, nisi pœnitentiam agerent de iniquitatibus suis; atque ut palam hæc annuntiarem, præcepit. Ego autem, ut arrogantiam evitarem, nec auctrix novitatum viderer, in quantum potui, omnia hæc studui occultare. Cum igitur solito more, quadam Dominica die, essem in mentis excessu; adstitit mihi Angelus Domini, dicens; Quare abscondis aurum in luto? hoc est, verbum Dei, quod per os tuum missum est in terram, propter facies distortas; non ut abscondatur, sed ut manifestetur, ad laudem & gloriam Domini nostri & salvationem populi sui. [se coactam revelare ab Angelo flagellante,] Et hoc dicto, elevavit supra me flagellum, quod quasi in ira magna quinquies mihi inflixit amarissime, ita ut per triduum in toto corpore, ex illa percussione languerem. Post hæc apposuit digitum ori meo, dicens: Eris tacens usque ad horam nonam, quando manifestabis ea quæ operatus est Dominus tecum. Ego igitur usque ad horam nonam muta permansi. Tunc significavi Magistræ, ut adferret ad me libellum quemdam, quem in stratu meo absconderam, continentem ex parte ea quæ fecerat Dominus mecum. [& sicut eas scripserat in libello, Abbati traditas:] Quem cum offerrem in manus Domini Abbatis Hildelini, qui ad visitandum me venerat; soluta est lingua mea in hæc verba; Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. Post hæc, cum & alia quædam ipsis revelassem, quæ scriptis committere nolueram, videlicet de vindicta Domini magna, quam universo mundo in brevi superventuram ab Angelo didiceram; rogavi illum diligentissime, ut verbum illud haberet absconditum.
[5] Præcepit autem mihi ipse Dominus Abbas, ut operam darem orationi, atque a Domino postularem, [qui deinde imminentem mundo plagam, ipsi revelatam evulgatuturus;] quatenus daret mihi intelligere, utrum ea quæ dixeram silentio tegi vellet, an non. Cumque per aliquod tempus hac de re, orationi insistendo, me afflixissem, in Adventu Domini, in festivitate S. Barbaræ, in prima vigilia noctis, corrui in extasim: & adstitit mihi Angelus Domini dicens, Clama fortiter, & dic Heu! ad omnes gentes, quia totus mundus in tenebras est conversus. Et dices: Exite: ille vos vocavit, qui de terra vos formavit. Et dic, Pœnitentiam agite, quia prope est regnum Dei. Hoc igitur sermone inductus Dominus Abbas, cœpit divulgare verbum eorum magistratibus Ecclesiæ & viris religiosis: quorum quidam cum reverentia exceperunt verbum; quidam vero non sic; sed sinistre de Angelo, qui familiaris mihi est, locuti sunt; dicentes eum esse illusorium spiritum, & in Angelum lucis transfiguratum. Unde & ipse Dominus Abbas per obedientiam me constrinxit, [jussit ut apparentem sibi Angelum illa ad juraret:] præcipiens, ut cum mihi rursus appareret, per nomen Domini ipsum adjurarem, quatenus indicaret mihi, utrum verus Dei Angelus esset, an non. Ego autem præsumptuosum id æstimans, cum timore magno præceptum, hoc suscepi. Quadam igitur die, cum essem in excessu meo, solito more se mihi obtulit, & stetit in conspectu meo, & dixi tremens ad eum; Adjuro te per Deum Patrem, & Filium, & Spiritum sanctum, ut recte dicas mihi, si verus Dei Angelus sis; & si veræ sunt visiones, quas vidi in excessu meo, & ea quæ ex ore tuo audivi. Respondit ac dixit: Scias pro certo, quia verus Angelus Dei sum, & veræ sunt visiones quas vidisti, & quæ de ore meo audisti vera sunt, & vere fient, nisi reconcilietur hominibus Deus: & ego ipse sum, qui diu laboravi tecum.
[6] Post hæc in Vigilia Epiphaniæ dum orarem, rursus apparuit mihi Dominus meus, sed procul a me stans, & faciem habens aversam a me. Ego autem indignationem ejus intelligens, dixi illi cum timore: Domine mi si molesta tibi fui in eo quod adjuravi te, [quod factum is ægre tulit,] ne quæso imputes mihi: converte faciem tuam ad me, & esto mihi placabilis: quia constricta per obedientiam feci, nec ausa fui transgredi mandatum præceptoris mei. Cumque in hujusmodi verbis multas lacrymas profudissem, conversus est ad me dicens, contemptum mihi fecisti & fratribus meis, quia diffidentiam habuisti ad me: unde pro certo noveris quia ultra non videbis faciem meam, neque vocem meam audies, nisi placatus fuerit Dominus & nos. Et dixi: Domine mi, quomodo placari poteris: Et dixit, Dices Abbati tuo, ut in memoriam mei & fratrum meorum celebret Officium divinum devote. [voluitque Officio de Angelis dicendo placari.] Cum ergo, non semel, sed pluribus vicibus, tam a Domino Abbate quam a reliquis Fratribus, Missarum solennia ad honorem sanctorum Angelorum celebrata fuissent; simulque Sorores Psalmorum lectionibus eos honorassent; rursus apparuit mihi Dominus meus placido vultu, dixitque ad me: Scio quoniam in caritate & obedientia factum est quod fecisti idcirco veniam consecuta es; & de cetero frequentius te visitabo, quam hactenus.
[7] Post hæc Dominus Abbas ire disposuit in locum quemdam, rogatu Clericorum illic manentium, ut prædicaret verbum comminationis Domini in populo, [Denuo autem interrogatus,] si forte pœnitentiam agerent, & averteretur ira Dei ab illis; primum aggressus est deprecari Dominum, una cum omnibus nobis, ut nobis revelare dignaretur ancillæ suæ, utrum sermonem, qui jam manifestus esse cœperat, amplius divulgari oporteret, an non. Ipso igitur divina Mysteria celebrante, & nobis devotissime orantibus, subito dissolutæ sunt compages membrorum meorum, & elangui, & veni in mentis excessum. Et ecce Angelus Domini stetit in conspectu meo, & dixi ad eum: Memento, mi Domine, quod dixeris ancillæ tuæ, verbum meum per os tuum missum est in terram, non ut abscondatur, sed ut manifestetur ad gloriam Dei & salvationem populi ejus. Et nunc indica mihi, quid oporteat fieri de verbo comminationis quod locutus es ad me; numquid jam satis manifestum factum est? [jussit intrepide evulgare omnia:] an adhuc amplius prædicandum? At ille, severo me aspectu intuens, ait; Noli tentare Deum: qui enim tentant illum, peribunt: & dices ad Abbatem: Noli timere, sed perfice quod cœpisti. Vere beati sunt, qui audiunt verba prophetiæ tuæ & servant ea, & non fuerint scandalizati in te. Hoc autem illi suggeras, ut eam formam, quam hactenus in prædicatione habuit, non immutet: in hoc enim ego consiliarius ejus fui. Dicito illi, ut nequaquam attendat verba eorum, qui ex invidia dubie loquuntur de his quæ dicta sunt in te, sed attendat quod scriptum est, Quia nihil impossibile apud Deum. [prout Abbas fecit, fructu non pœnitendo,]
[8] Hoc igitur sermone animatus, locum quem disposuerat adiit: & populum, qui ejus adventum præstolatus fuerat, ad pœnitentiam exhortatus est; annuntians iram Dei superventuram, nisi pœnitentiæ fructibus eam prævenire studerent: quales autem plagæ mundo imminerent, nequaquam, veluti diffamatus est, in aliqua prædicatione sua enarravit. Factum est igitur, ut multi, apud quos iste sermo diffamatus est, per totum tempus Quadragesimale, in timore magno per pœnitentiam se affligerent, eleemosynisque & orationibus studiose insisterent. In tempore illo quidam, nescio quo zelo ductus, [unde etiam Deus pœnam intentatam distulit,] ad urbem Coloniam, in persona Domini Abbatis, ipso ignorante (Deus novit) litteras direxit, in quibus terribiles quædam comminationes audiente omni populo lectæ sunt: unde, quamquam ab insipientibus illusum nobis sit; prudenter tamen (ut audivimus) & reverenter sermonem animadverterunt, & pœnitentiæ fructibus Deum honorare non contempserunt. Factum est autem in quarta feria ante diem Paschæ, cum post magnos labores corporis in extasim venissem, apparuit mihi Angelus Domini, & dixi ad eum: Domine, quid fiet de verbo quod locutus es ad me? Qui respondit: Noli contristari, neque perturberis, si non in die, quem determinavi tibi, evenerint quæ prædixi: quoniam multorum satisfactione placatus est Dominus.
[9] Post hæc in sexta feria, post horam tertiam, cum gravi passione veni in excessum mentis; & rursus adstitit mihi dicens: vidit Dominus afflictionem populi sui, & avertit iram indignationis suæ ab eis. [jubens patienter ferre Virginem obloquia hinc sibi nata.] Cui dixi: Quid ergo, Domine mi, nonne ero in derisionem omnibus, apud quos hoc verbum diffamatum est? Qui ait: Omnia quæ in occasione hac evenerint tibi, patienter & benevole sustineto; illum diligenter advertens, qui, cum esset totius orbis creator, hominum irrisiones sustinuit. Nunc primum patientiam tuam Dominus probat. Ecce, Domina mea, totum ordinem rei vobis explicavi, quatenus & vos innocentiam meam & Abbatis nostri cognoscatis, & aliis manifestare possitis. Obsecro autem ut & orationum vestrarum participem me faciatis; &, prout Spiritus Domini vobis suggesserit, aliqua mihi consolatoria verba rescribatis. Gratia Domini nostri Jesu Christi vobiscum sit omnibus. Amen. Hactenus illa: quorum cum nihil in sequentibus libris contineatur, datur intelligi, quam plurimas alias revelationes oblatas fuisse Virgini, multasque ab ea epistolas scriptas, quarum istic habita ratio non sit. Nunc veteris divisionis titulos accipe, cum indicio nostrorum numerorum ex latere.
DIVISIO ANTIQUA.
| Lib. I Cap. I Primo sermonem facit ad fratrem suum Egbertum. | 10 |
| II De tentatione maligni, & horrenda tristitia comite. | 13 |
| III De adversario apparente Elizabeth in similitudinem phantasmatis horribilis. | 15 |
| IV De apparitione ejusdem in aliis formis. | 16 |
| V Visio quædam facta illi in sublimi. | 17 |
| VI Visio adversarii loci ejus, & quorumdam cælestium. | 18 |
| VII De adversario in specie delicati Clerici. | 19 |
| VIII De compassione Fratrum & Sororum in eam, luce magna, & Spiritus sancti columba. | 20 |
| IX De apparitione sanctæ Crucis & beatissimæ Virginis. | 20 |
| X De apparitione columbæ, & SS. Joannis Baptistæ & Joannis & Pauli Martyrum. | 21 |
| XI Visio multorum Sanctorum & aliorum mysteriorum. | 24 |
| XII Aliæ cælestes apparitiones & aliorum Sanctorum. | 27 |
| XIII De Sanctorum ordinibus, item de Filio Dei & divina majestate. | 29 |
| XIV Visio divini Agni & aliorum mysteriorum. | 31 |
| XV De gloria Virginis Mariæ, & verba exhortatoria. | 33 |
| XVI Apparitio gloriosissimæ Virginis, cum Præcursore Domini. | 36 |
| Lib. II Cap. I De apparitione Crucis, S. Michaëlis, sanguinis & corporis Domini. | 37 |
| II De visione Cassii & Florentii Martyrum, & undecim millium Virginum. | 39 |
| III Visio omnium Sanctorum, Angeli boni, Purgatorii loci, Paradisi amœnitatis, liberatarum animarum, & liberatione cujusdam amici. | 40 |
| IV Visio cælestis Jerusalem & aliorum mysteriorum sanctorum. | 43 |
| V De Protomartyre, Euangelistis, Agno Dei, Innocentibus & tribus Regibus. | 45 |
| VI Apparitio sacratissimæ Virginis Mariæ. | 46 |
| VII De rota, avicula, monte, scala, Eucharistia, & S. Gregorio. | 47 |
| VIII De adventu justi Judicis, cum signis vivificæ Passionis: de iis qui a dextris & qui a sinistris: de Juda, Pilato & crucifixoribus Domini: quædam secreta revelatio. | 50 |
| IX Visio ingressus Salvatoris in sanctam civitatem, & honoris a turba illi impensi. | 53 |
| X Mysterium a lotione pedum discipulorum, usque ad captivitatem Domini. | 54 |
| XI Mysterium a captivitate passionis usque ad sepulturam ejus. | 55 |
| XII Visio Angelorum & matronarum, & quomodo Salvator discipulis apparuit. | 57 |
| XIII Mysterium Ascensionis Domini & missionis Spiritus sancti. | 59 |
| XIV De sedente in throno, cum exercitu in circuitu ejus. | 61 |
| XV Specialis revelatio, cum increpatione Cleri, & de præsepio Domini. | 63 |
| XVI Visio Euangelistarum, Angelorum habentium potestatem plagarum, & non nullorum aliorum mysteriorum. | 66 |
| XVII De infirma Sorore, spirituali inunctione Elizabeth, & nonnullis aliis. | 69 |
| XVIII Quomodo ex gravi infirmitate qua decumbebat in lecto, ab Angelo Domini repente curata est. | 72 |
| XIX Comminatio iræ Dei super populum, falsos Religiosos, & iniquos Pastores; & exhortatio ad pœnitentiam. | 74 |
| XX Exhortatio ad mundi hujus amatores, & instructio ancillæ Dei. | 75 |
| XXI De throno Dei & quatuor animalibus ac rotis. | 77 |
| XXII De Eucharistia, Spiritu sancto, civitate Dei, judicio & libris factorum cum bonorum tum malorum; & de vero die revolutionis Paschæ. | 78 |
| Lib. III Hic est liber Viarum Dei &c. | 86 |
| I Visio prima. | |
| II Visio secunda. | 87 |
| III Visio tertia. | 88 |
| IV Visionis primæ interpretatio. | 89 |
| V Visionis secundæ interpretatio. | 90 |
| VI Visionis tertiæ interpretatio. | 91 |
| VII Declaratio quatuor viarum Dei quæ sint | |
| VIII Alia visio. | 92 |
| IX De via Contemplativorum, Sermo primus. | 93 |
| X De via Activorum, Sermo secundus. | 94 |
| XI De Via Martyrum, Sermo tertius. | 95 |
| XII De via Conjugatorum, Sermo quartus. | 96 |
| XIII De via Continentium, Sermo quintus. | 98 |
| XIV De via Prælatorum, Sermo sextus. | 102 |
| XV De via Viduatorum, Sermo septimus. | 106 |
| XVI De via Eremitarum & Solitariorum, sermo octavus. | 107 |
| XVII De via Adolescentum, Sermo nonus. | 108 |
| XVIII De via Infantium, Sermo decimus. | 109 |
| Lib. IV Visio de Assumptione Virginis Mariæ. | 110 |
| I Protestatio Angeli de Annuntiatione libri Viarum Dei. | 106 |
| II Sermo Elizabeth de undecim millibus Virginum, aliisque Martyribus, passis inter eas Coloniæ. | 110 |
| III Ad Abbatem Tuitiensem & Fratres ejus. | |
| IV Ad Sorores sanctarum Virginum in Colonia. | |
| V Ad Venerabilem Abbatem Tuitiensem. | 83 |
| VI Visio quam vidit Egbertus qui & obtulit Revelationes Elizabeth in altari. |
Lib. V Prologus.
Epist. I Ad Ludovicum Monachum, postea Abbatem ad S. Eucharium Treviris.
II Ad Abbatem de Busindorpo & Fratres ejus.
III Ad Dominum Hilinum Archiepiscopum Trevirensem.
IV Ad Abbatem Otinhensem & Fratres ejus.
V Ad Fratres Nurimbergenses.
VI Ad Sorores Auturnacensis cœnobii.
VII Ad Sorores in Borma.
VIII Ad Sorores sanctarum Virginum Coloniensium.
IX Ad Sorores Dierstenses.
X Ad dilectissimam Abbatissam Dirquircensem.
XI Ad eamdem Abbatissam Dirquircensem.
XII Exhortatoria epistola Elizabeth ad cognatam suam.
XIII Alia ad quosdam religiosos Patres exhortatoria.
XIV Ad Abbatem Tuitiensem.
| Lib. VI qui est Ecberti ad cognatas suas. | |
| Cap. I De obitu Elizabeth Virginis. | 112 |
| II De felici exitu ac sepultura Elizabeth. | 116 |
| III De suo fine solicita, Sororum saluti diligenter intendit. | 118 |
| IV Protestatio quod nihil fictionis admissum sit, in eis quæ ab ea sunt visa & audita: adhortatio Sororum, & Sacramenti Unctionis postulatio. | 120 |
| V Oratio Elizabeth & exauditio pro perceptione Corporis Dominici: divisio lucis, & signum transitus ejus. | 122 |
| VI Consilium de substituenda alia loco ejus, & salutaris admonitio ac diligens præparatio ad exitum vitæ hujus. | 125 |
| VII Visio ex qua cognovit Elizabeth discessum suum, & divinum cultum permansurum in loco illo. | 128 |
| VIII Commendationes & gratiarum actiones, quas Elizabeth habuit in fine. | 130 |
| IX Visio de exitu ejus, & orationes quibus usa est. | 132 |
| X Cur transitus ejus aliquantulum dilatus est: & quomodo ad omnes se habebat, & contra. | 136 |
| XI De exitu ejus. | 139 |
| XII De Sacerdote quodam subito erumpente in laudes ejus, & sepulturæ officio. | 141 |
CAPUT I.
Allocutio ad fratrem; tentationes diabolicæ, divina visitatione discussæ; visionum initia.
[10] Petis a me, frater, & ad hoc venisti, ut enarrem tibi mesericordias Domini, [Gaudet res suas posse communicare fratri;] quas secundum beneplacitum gratiæ suæ operari dignatus est in me. Promptum quidem est in me, frater, per omnia dilectioni tuæ satisfacere: nam & hoc ipsum diu desideravit anima mea, ut daretur mihi conferre tecum de omnibus iis, quæ magnifice operatus est Dominus in me, ac tuum audire judicium: sed quæso modicum sustine, & attende, mi dilecte, multiplices angustias cordis mei, quæ supra quam credi potest me coarctant. Si verbum illud, de quo audisti, in commune prodierit, sicut per quosdam incautos Fratres (novit Deus) contra voluntatem meam ex parte jam prodiit; quis putas de me sermo erit in populo? Dicent forte nonnulli, alicujus me sanctitatis esse, ac meis meritis gratiam Dei attribuent, existimantes me aliquid esse, cum nihil sim. Alii vero cogitabunt intra se dicentes, Hæc si esset Dei famula, [& quamvis prævideat nascitura hinc sibi obloquia multa,] sileret utique, & non sineret magnificari nomen suum in terra, nescientes qualibus stimulis urgeri soleo ad dicendum. Non deerunt etiam qui dicant muliebria figmenta esse omnia quæ audierint de me, vel forsitan a sathana me illusam judicabunt. His & aliis modis, Carissime, in ore hominum ventilari me oportebit. Et unde hoc mihi ut alicui hominum innotescam, quæ elegi esse in abscondito, & quæ certe nec dignam me arbitror, ut ad intuendum me quisquam oculos suos attollat? Illud quoque non parum angustias meas adauget, quod Domino Abbati complacuit, ut scriptis verba mea commendentur. Ego enim quid sum, ut memoriæ tradantur ea quæ sunt de me? Nonne & hoc arrogantiæ poterit adscribi?
[11] Sed dicunt mihi quidam ex sapientibus, quia non propter me solam hæc fecit mihi Dominus; sed aliorum quoque ædificationi per ista providit; [persuadetur tamen eas pandere ex consilio sapientium,] eo quod ad fidei confirmationem aliquatenus attinere videantur, & ad consolationem eorum qui tribulato sunt corde propter Dominum: & idcirco pro ejusmodi causis quæ prædictæ sunt, opera Dei silentio prætereunda non putant. Et ita quidem esse ut dicunt ex parte credo, propter quædam quæ tibi nunc indicabo. Accidit aliquoties, cum in corde meo posuissem celare ea quæ ostensa mihi erant a Domino, tanta præcordiorum tortura me arripi, ut morti me proximam existimarem: at ubi iis qui erant circa me quid vidissem aperui, continuo alleviata sum. Sed fateor quia nec sic adhuc huc omnino certificata sum, quid potissimum agere debeam: nam & tacere magnalia Dei, periculosum mihi esse intelligo; & loqui, periculosius fore pertimesco. Minus enim discretionis me habere cognosco, [& conscientiæ remorsu.] quam ut sufficiam discernere, quid ex iis quæ mihi revelantur dici conveniat, quidve silentio honorari oporteat. Et ecce inter hæc omnia, in periculo delinquendi posita sum. Propter hoc, dilecte mi, non cessant ab oculis meis lacrymæ, & anxiatur spiritus meus jugiter in me: sed ecce ad introitum tuum consolari cœpit anima mea, & facta est tranquillitas magna in me. Benedictus Dominus, quia suscipere dignatus est orationem ancillæ suæ qua diebus multis eum de tuo adventu deprecata sum.
[12] Et nunc, quia Domini voluntate ad me de longinquo directus es, [Exordiens autem a gratiarum actione,] non abscondam cor meum a te; sed ea quæ sunt de me, bona & mala, tibi aperiam: deinde quid fieri conveniat, in tua & Domini abbatis discretione positum sit. Gratias ago Domino, ego pauperum ejus minima, quoniam a die quo sub regulari institutione cœpi vivere, usque in hanc horam, ita confirmata est super me manus Domini, ut nunquam sagittas ejus in corpore meo portare desierim. Ægritudines meæ variæ & diuturnæ, non solum me vexaverunt, sed & omnes Sorores quæ in circuitu mei sunt. [pro immissis sibi morbis,] Det illis Dominus misericordiam, quia onus calamitatis meæ materno affectu mecum portaverunt. Aliquando & medicamina infirmitatibus meis adhibuerunt: sed eo amplius infirmata sum, & audivi in visione nocturna vocem dicentem mihi; Deus autem noster in cælo, omnia quæcumque voluit fecit. [Ps. 113, 3] Unde me admoneri intellexi, ut non medelis hominum, sed voluntati Creatoris mei corpus meum committerem; & ita quidem feci. [paralysi,] Cumque sæpe tanto languoris obruerer labore, ut nullius membri (excepta lingua) compos essem; sine arrogantia dixerim, non minus in Psalmis ruminandis sedula permanebam: sed cum & linguam paralysis mihi subduceret, linguæ officium mente supplevi. Quantas autem cum infirmitatibus meis rerum necessariarum penurias sustinuerim, longum est enumerare. Ipse nosti, quia & domus nostræ possessio modica est, & elongati sunt a me, qui debuerant misereri super me. Sed pater orphanorum Dominus solicitus est mei, per cujus gratiam gaudium magnum est cordi meo omnis mea contritio. [& egestate;] Per omnia benedictus sit consolator humilium Deus. Sed ne diutius te protraham, nunc ad ea de quibus potissimum interrogas, sermonem convertam.
[13] Factum est in die sancto a Pentecostes, convenientibus ad Dominicam cœnam Sororibus, ego occasione quadam detenta sum, [narrat quod per octavam Pentecostes 1152, mœrore gravata] ut divini illius ac vivifici Sacramenti particeps non fierem. Unde illius diei solennitas, non me ut solebat, exhilaravit; sed in quadam obscuritate animi tota die permanebam. Postera etiam die, & tota illa hebdomada, in eadem obscuritate animi tristis incedebam, nec potui ab animo excutere tristitiam. Ascendebant in cor meum plus solito omnia delicta, & magnificabam singula apud me, & ita mihi ipsi dolores accumulabam. Crescente igitur paulatim apud me hac non bona tristitia, adeo mente obscurata sum, ut quocumque me verterem, in tenebris me ambulare æstimarem, lucis comparatione quam antea in me senseram: inter hæc tanto etiam tædio afficiebar, [ac plena fastidio,] ut nihil esset quod non fastidiret anima mea. Moleste mihi erant ipsæ orationes, quæ summæ deliciæ meæ esse consueverant. Psalterium, quod jucundum semper mihi fuerat, quandoque vix uno Psalmo perlecto, longe a me projeci. Iterum recogitans ac mecum admirans quid mihi accidisset, resumpsi illud & legi: sed rursus mente concidi.
[14] Omnes enim vires suas effudit in me adversarius meus: nam etiam in fide hæsitare me fecit ille perfidus, [cœpit circa fidem Christi passi tentari,] ita ut de Redemptore nostro dubie cogitarem, dicens intra me: Quisnam ille fuit, qui tantum se humiliavit propter homines? Nunquid vera esse potuerunt omnia quæ scripta sunt de illo? Verti me alio & dixi: Bonus tamen erat ille, quisquis fuit, de quo tot bona prædicantur. De beatissima Advocata nostra similiter dubie cogitabam, cum ejus memoriam agerent Sorores. Et quid mirum, frater? Pene omnis sensus meus sub versus erat in me. Aliquoties autem ad meipsam rediens, tentari me intellexi, ac fortiter reluctabar, meosque familiares ut pro me orarent admonui: [& ad inferendam, sibi mortem.] sed tanto fortius insistebat adversarius meus, ita me perturbans, ut etiam tæderet me vivere. Cibum & potum præ tædio sumere non potui nisi tenuissime, & ibam deficiens & tabescens toto corpore. Novissime autem id mihi inspiravit ille perfidus, ut vitæ meæ ipsa finem imponerem, atque ita ærumnas meas, quas diu sustinueram, terminarem. Sed in hac tentatione pessima, non dormitavit super me qui custodit Israel. [His tenebris discussis,] Non enim permisit ut dominaretur mihi iniquitas hæc maxima; sed dedit mihi intelligere malitiam insidiatoris mei, & subito me avertit a cogitatione hac. Quam copiosus es in misericordia Domine, qui de tantis periculis eruis confidentes in te! Confiteor tibi, Pater, quia nisi tu adjuvisses me, paulo minus habitasset in inferno anima mea.
[15] Et hæc quidem ita se habebant circa me usque ad festum Maximini, b quarto calendas Iunii c. Illo autem die ad Completorium, vidi in sacello nostro phantasma parvum, [turbatur phantasmate diabolico,] quasi cuculla Monachi indutum, Statim autem dicto Completorio irruit super me gravissima infirmitas, & rogavi Magistram, ut assumptis Sororibus veniret mecum in Capitulum, ibique orationes funderent super me. Cumque ibi prosternere me vellem ante Crucifixum, ita diriguerunt ossa mea, ut nullatenus genua flectere potuissem. Ego itaque mihi ipsi vim faciens; graviter me projeci in terram. Cumque surrexissem ab oratione, allatum est Evangelium, & legere me fecerunt passionem Domini; & adjuvabant me quoniam imbecillis eram ad legendum. Dum autem legeremus, apparuit mihi idem phantasma ut prius: & legentibus nobis locum illum ubi dicit Evangelista; Intravit autem sathanas in Iudam qui cognominatur Scarioth; cœpit exultare & risum movere. Dicebam autem Sororibus, ut pessimum illum abigerent; & mirabantur de quo loquerer eis. Perlecto autem Evangelio, evanuit. Post hȩc in Matutinis stabat coram me, in humana effigie, statura brevis & spissus, & horribilis aspectu: facies ejus igneæ, lingua ejus flammea & longe ab ore porrecta; manus ejus & pedes similes unguibus avium rapacissimarum. In hac specie, septies illo die mihi apparuit. [quod postridie septies varia forma recurrit:] Et semel in specie canis teterrimi. Sequenti die d mane astitit lecto meo, & cum suo quodam juramento minatus est mihi, quod in dentes me percussurus esset calceo, quem in manu tenere videbatur. Post hæc paulo ante Missam, iterum se mihi obtulit in specie tauri magni & horendi, dilatans super me os suum, quasi ad deglutiendum me, & cymbalum in collo gestare videbatur.
[16] Deinde cum inchoaretur Missa de beatissima Virgine Domina nostra (sabbatum enim erat) veni in extasim. [sed in Sabbato adfuit Deipara,] Et apertum est cor meum: & vidi super aërem rotam magni luminis, similem lunæ plenæ, sed quasi duplo majorem. Et introspexi per medium rotæ, ac vidi similitudinem regalis feminæ stantem in sublimi, quasi candidissimis indutam vestimentis, ac purpureo amictu circumdatam. Continuo intellexi hanc esse sublimem cæli Reginam, matrem Salvatoris nostri, cujus semper desideravi aspectum. Cumque intenderem in eam cum summo desiderio, procidit in faciem suam ter, adorans coram divino quodam lumine, quodam lumine, quod erat ante illam. Quarta autem vice cum se humiliasset, longam moram in jacendo facere visa est. [cum S. Benedicto,] Ut autem surrexit, convertit ad me faciem, & modicum progressa est in inferiorem aërem contra me, habens duos comites gloriosos, unum a dextris & unum a sinistris. Qui a dextris erat, cuculla Monachi indutus esse videbatur, candidissima tamen, & baculum monastici Patris manu gestare visus est. Unde menti meæ incidit hunc esse venerabilem Patrem nostrum B. Benedictum. Qui autem a sinistris erat, juvenis decorus videbatur, candida & crispanti coma spectabilis. Stans autem Domina mea, signo Crucis me consignavit, & hæc verba menti meæ nescio qualiter inseruit: Ne timueris, quia nihil tibi ista nocebunt. Vocis quidem sonitum non audivi, [ipsique benedixit:] sed tantummodo labiorum ejus motum distincte aspexi. Post hæc regressa est ad interiora luminis sui, & ego devotissime adorans sequebar eam laudibus tredecim versiculorum, quos in consuetudine habeo. Et his dictis, ab extasi reversa sum: & continuo refeci spiritum meum Hostia salutari. Tunc rogavi Sacerdotem, ut invocaret nomen Domini super me: qui cum inchoaret Litaniam, rursum in extasi facta vidi Dominam meam, stantem secus altare, in veste qualis est casula Sacerdotali; & habebat in capite diadema gloriosum, quasi quatuor gemmis pretiosis insignitum, eratque ei circumscripta Angelica illa salutatio: Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum. [tum iterum apparens sathanas]
[17] Eodem die ad vesperam, rursum vidi malignum illum, in specie tauri, pendentem coram me in aëre: & paulo post respexi consolatricem meam in cælesti lumine, ut prius, munientem me Crucis signaculo. Postera die quæ erat Dominica iterum e se mihi præsentavit insidiator meus in specie tauri, ut prius. Tunc, quia nimis vexaverat me horrenda visio illa, dixi ei confidenter: Si vere tu es ille malignus, præcipio tibi in nomine Domini, ut cito tranfigures te, & in hac specie ultra mihi non appareas. Continuo disparuit: & respexi vallem quamdam horribilem plenam fumo & flamma nigra, & exibat inde grex caprarum turpissimus. Die illa ad vesperam lux magna in cælo mihi apparuit, & de medio ejus columba niveo candore, & quasi flammeo splendore venusta, elapsa est, nescio quid rubeum in ore demonstrans: & ut subito gyrum fecit in aëre, [visis cælestibus cessit:] iterum se recepit in lucem. Ego autem cum veneratione eam prosequens, orationes de Spiritu sancto dicebam, quoniam in specie columbæ eum apparuisse audieram. Post hæc ad Completorium cum starem ante Crucem, ac devotissime eam salutarem, ostensa est mihi in cælo Crux magna aurei fulgoris, ita splendida, ut etiam reverberaret oculos cordis mei, quibus eam intuebar.
[18] Die altera mane, cum starem sola in Capitulo & orarem, iterum se mihi obtulit adversarius meus, [denique in forma petulantis Clerici] stans coram me in specie adversarius meus, stans coram me in specie delicati Clerici, quasi indutus camisia candida. Et expavi quidem, sed tamen in oratione perseverans, nihil segnius egi, quo magis eum confunderem. Expleta autem oratione, ascendi in dormitorium, & illuc me subsecutus est. Discessi inde in sacellum, & veni stare inter duas Sorores orantes. Illuc etiam me subsecutus est: & stabat coram me, in turpi quodam gestu illudens mihi, nec potui avertere ab eo mentis oculum quo eum intuebar: Tunc nequitiam ejus ultra non ferens, dixi ei audacter: Præcipio tibi in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, ut cito ab hujusmodi gestu cesses, & talem nequitiam ultra mihi non ostendas. Continuo habitum priorem dimisit, & stabat reverenter, quasi indutus veste religiosa. Deinde exivi sedere in conventum Sororum, & illuc me insecutus est; & stans arrisit mihi. [ab eodem vexata,] Cum ergo tunc disparuisset, ultra mihi non apparuit. Deinde cum audita Missa communicassem, & ad prandium accessissem, præ nimia vexatione vix cibum attigi. Post prandium autem subito elangui, nec remansit in me quidquam virium, & ita coarctabar undique ut nullum membrorum meorum esset absque passione. Tunc astantibus circa me Sororibus vix linguam movi, ut significarem eis, quod allatis Reliquiis dicerent super me Passionem Domini & orationes. Dum autem orarent, sensi guttur meum quasi manu cujuspiam fortiter stringi, ita ut pene halitus meus intercluderetur. Cum ergo transisset hora illa, de cetero majorem pacem habui a tentatore meo, per gratiam Domini, qui novit suos de tentatione eripere; quod, ut arbitror, impetratum est a Domina.
[19] Convenerunt Sorores ac Domini Fratres, videntes angustias animæ meæ, ac decreverunt, ut septem continuis diebus communes preces funderent, [liberatur, utroque Conventu pro ea orante.] & se affligerent coram Domino pro me, ac singulis diebus singulas Missas pro angustiis meis celebrarent. Cumque inter septem Missas, una de Spiritu sancto in quinta feria esset decantanda, cum magno desiderio diem illum expectabam, sperans aliquid consolationis tunc me recepturam. Venit desiderata dies & Fratribus divina celebrantibus, jacebam in oratione cum Sororibus: & dilatatum est cor meum, & vidi lucem grandem in cælo: & ecce columba magnæ pulchritudinis, qualem & ante videram, de luce egrediens, pervenit usque ad me: & cum tribus vicibus capiti meo expansis alis se circumtulit, mox ad superna convolavit. Post hæc in sexta feria, cum diceretur Missa de Sancta cruce, & me prostrassem in oratione, gloriosum Crucis signum in cælo mihi ostensum est, quasi a sinistris divinæ Majestatis.
[20] In Sabbato autem, cum celebraretur Officium de gloriosissima Virgine, vidi iterum eam in superna claritate, [Sabbatis dein singulis adest Deipara.] coram Majestate magna adorantem. Cumque ministri altaris, laudes ejus devote concinentes, in sequentia, Ave præclara, processissent ad versiculum, qui est, Ora Virgo nos illo pane cæli dignos effici; procidit in faciem suam, totamque se in oratione prostravit: sicque permanebat quousque Euangelium inchoaretur. Ab illo die usque ad hæc tempora, singulis fere Sabbatis & quandoque aliis diebus, cum de ea Officium celebraretur, eamdem visionem videre consuevi. Eadem die post Nonam, cum starem in Capitulo & amarissime flerem, propter somnia quædam in quibus animam meam valde molestaverat nequitia insidiatoris mei; rogabam Dominam meam devotissime, ut si forte nocituræ mihi non essent illæ molestiæ, aliquid mihi consolationis exhibere dignaretur. Et ecce subito lux illa cælestis emicuit, & progressa est inde consolatrix mea: & cum paululum descendisset, contra me stabat; & ego intendens in eam motum labiorum ejus diligenter observabam: & cognovi quod nominaret me nomine meo, Elizabeth, & amplius non adjecit: quod ego pro consolatione recipiens, gratias egi illi, & recessit a me.
ANNOTATA D. P.
a Anno ab incarnatione Christi 1152, litteris Dominicalibus F. E. Pascha celebratum fuit 30 Martii; atque adeo Pentecoste 18 Maji, Itaque infra descripta mentis obscuritas duravit ad 25 ejusdem.
b S. Maximinus Episc. Trevir. colitur 29 Maji tunc cadente in Feriam V.
c Utique Feria VI, & consequenter 30 Maji.
d Mane diei Subbati, uti mox dicitur: & sic omnia recto ordine sequuntur.
e Scilicet 1 Junii; & consequenter sequentes Feriæ 2 & 5 quibus visi Sancti.
CAPUT II.
Visi sancti, a 23 Iunii 1152 ad 14 Septembris 1153.
[21] Accidit quadam vice, cum frequenter se mihi obtulisset columba nivea illa de qua dixi, [Sæpe apparent Crux & Columba,] ut apud me ipsam dubitarem de illa, & quærerem a Domino Abbate, utrum posset sathanas se transfigurare in columbam. Qui cum negaret se unquam hoc legisse, & ego dubia permanerem; aspexi quadam die Crucem, quam videre soleo; & venit ex adverso columba illa & resedit in ea. Sic ergo certificata sum, non esse hoc sathanam, quoniam inimicus crucis est.
[22] In vigilia a B. Ioannis Baptistæ; dum divinum celebraretur Officium, [in festo S. Joannis Bapt. etiam ipse,] fui in oratione, ac dicebam quinquaginta Psalmos & alias quasdam orationes, in laudem illis venerandi Præcursoris Domini. Cumque orationes pene complevissem, subito lux magna refulsit in cælo, & in medio ejus quasi species viri gloriosi; & in vestitu candido apparuit stans contra ortum solis. Et post pusillum convertit ad me faciem blandam & valde amabilem, quasi volens conspici a me. Habebat autem coronam aurei fulgoris in capite, valde radiantem, & in parte anteriori quasi purpureo colore insignitam. In dextra ejus tanti fulgoris palma apparuit, ut præ nimia ejus claritate vix cetera quæ juxta erant possem discernere. Intellexi igitur hunc esse gloriosum illum Martyrem, cui serviebamus. Post hæc in Matutinis, cum diceremus, Te Deum laudamus; eodem modo mihi apparuit; & id citra extasim, quamvis vicina fui ut fierem in extasi. Cumque iterum disparuisset lux illa, in qua eum videram, subito in duas partes scindi visa est: & emicuit quasi fulgur omnino intolerabile mihi ad videndum. Et dixi: sufficit mihi, Domine, gratia tua parce infirmitati meæ, & relaxa mihi claritatem hanc nimiam, quia sustinere eam non valeo. Continuo sublata est, & loco ejus stella clarissima apparuit. Rursus in die, tempore divini Sacrificii, vir Dei similiter mihi apparuit.
[23] Die tertio post hæc b, in festo beatissimorum Martyrum Joannis & Pauli, [deinde SS. Joannes & Paulus,] tempore matutino, dum ad honorem eorum legerem quinquaginta Psalmos, vidi illos in amplissima luce, valde conjunctim stantes contra Orientem, & ad me terga vertentes. Cumque explevissem orationes, & subjunxissem; Ecce quam bonum & quam jucundum habitare fratres in unum, sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron. Hæc est vera fraternitas quæ vicit mundi crimina, Christum secuta est inclyta, tenens regna cælestia. Et insuper; Si coram hominibus tormenta passi sunt, Deus tentavit eos, tamquam aurum in fornace probavit eos, & quasi holocausta accepit eos. Cum inquam, hæc explevissem; rogavi illos diligentissime, ut ad me faciem convertere dignarentur: & conversi sunt ad me. Habebant autem & ipsi signa victoriæ atque martyrii, videlicet fulgidas in manibus palmas, & coronas in capitibus valde radiantes, & rubore signatas in fronte. Talibus enim insigniis decorati videntur sancti Martyres, quandocumque mihi apparere dignantur. Cumque eorum intuitu delectata fuissem, ab oculis meis subito, ablati sunt.
[24] [consequenter vero SS. Petrus & Paulus,] In festivitate beatissimorum Apostolorum Petri & Pauli, in primis Vesperis, rapta in extasin, vidi gloriosos illos Principes in splendore magni luminis, stantes cum signis victoriosi martyrii. Et conversis ad me vultibus descenderunt in regionem hujus nostri aëris, antecedente eos beatissima Virgine, matre Domini nostri Iesu Christi. Stans autem Petrus, signum Crucis fecit super me: & salutabam illum dicens: Tu es Pastor ovium, [cum Deipara] princeps Apostolorum. Paulum quoque intuens, hæc verba arripui; Bonum certamen certavi, cursum consummavi. Cumque reversi essent in regionem luminis, ego ab extasi respiravi. In die ad Missam, dum intonaretur Officium, vidi columbam descendentem de cælo, & usque ad dextrum cornu altaris pervenit, ibique resedit: quantitas ejus ut turturis, & supra nivem candor ejus. Cumque Dominus Abbas inter ceteras diceret illam Collectam, quæ est, Deus cui omne cor patet, & usque ad verbum illud processisset, [& Columba,] purifica per infusionem Sancti spiritus cogitationes cordis nostri; advolavit, & sese capiti ejus ter circumtulit, ac reversa est ad locum ubi antea consederat. Cum autem diceretur Sanctus, accessit ac resedit in corporali, & quasi rubeum aliquid ex ore ejus pendere videbatur. Cumque finita Missa inter Sorores ad communicandum accederem, & oculos carnis ad eam flecterem, videre eam non potui. Aversis autem oculis eam vidi, & statim ut communicaveram in extasim veni, [ac reliqui Sancti recurrente cujusque festo.] moxque respiravi. Et exinde quicumque Sanctorum alicujus celebritatis apud nos sunt, singuli in suis festivitatibus, mihi, per gratiam Domini nostri Iesu Christi, in cælesti lumine apparuerunt, videlicet Quilianus c martyr cum sociis suis, deinde septem d Fratres.
[25] Post hos & venerabilis Pater noster e Benedictus, qui etiam contra me in aërem exire visus est. Deinde B. Margarita f immenso candore notabilis & signis victoriæ gloriosa. In divisione g Apostolorum omnes mihi apparuerunt, sed seorsum ab aliis Petrus & Paulus stare videbantur. Post hæc, Alexium h Confessorem vidi, nescio quid magni decoris habentem, a pectore utque ad subumbilicum. In vigilia B. Mariæ i Magdalenæ ad vesperam, vidi illam cum corona lucidissima, & simul cum ea matrem Domini nostri Iesu Christi. Stabant autem contra se, quasi colloquentes ad invicem: & post pusillum conversæ sunt ad Orientem.
[26] In die ad Missam, dum orarem positis in terra genibus, vidi in aëre quasi prope terram duos k viros splendidos sedentes contra se, & in medio eorum lucidum quiddam quasi formam habens sepulchri: [Maria Magdal ad sepulcrum Domini,] & ecce mulier similis ei quam in sero videram, accessit & stabat diligenter inspiciens eamdem sepulchri speciem. Dum autem staret, accessit retro eam juvenis candidissimo amictu circumdatus, nigram habens comam ac barbæ lanuginem, & faciem supra modum speciosam. Moxque illa conversa ad eum ibat in occursum, & stabat quasi interrogans aliquid ab eo. Tunc cœpi anxie cogitare intra me, quisnam esset ille juvenis. Cumque magno desiderio sciendi hoc æstuarem, subito in dextera ejus Crux aurea apparuit. Unde mox conjectabam, quod ipse esset is qui surgens a mortuis, primo Mariæ apparuit. Eadem die ad vesperam, cum non possem interesse Conventui propter invaletudinem, sedebam in Capitulo cum Magistra: & eramus in Psalmis vespertinis (erat autem pluviæ tempus) & vidi irim fulgidam solo mentis intuitu: exterioribus enim oculis faciem cæli, ab eo loco in quo eram, [ac vesperi iris etiam aliis visa,] intueri non poteram. Et dixi Domino in corde meo: Obsecro, Domine, ut quod nunc sola mente video, etiam oculo carnis aspiciam, quo magis de hac visione spirituali certificet: Non enim mihi ipsi satis credebam. Et post paululum, Sorores de sacello exeuntes, constiterunt in claustro, aspicientes in cælum. Mirante autem Magistra quid aspicerent; dixi, Irim (ut credo) vident, quam & ego jam mentis intuitu vidi. Exeuntes ergo ad eas; vidimus eam & nos.
[27] In Vigilia S. Iacobi l Apostoli, post prandium, citra extasim vidi lucem, quam videre soleo, quasi super ecclesiam m B. Florini, ubi Domini Fratres nostri manent: erat autem in sequenti die ibi dedicationis n festivitas celebranda. Et vidi quasi scalam, [tum SS. Jacobus Ap. & Christina] in modum radiantis auri splendidam, de luce illa descendentem usque ad altare majus, quod est in sanctuario. Cumque aspicerem, vidi adolescentes duos per eam descendentes usque ad altare: qui autem præibat, thuribulum aureum in manu gestare videbatur. Post hos autem & alii duo descenderunt: denique magna multitudo descendit, & versa vice ascenderunt. Erantque ita ascendentes & descendentes, a nona prioris diei usque ad nonam sequentis diei: tamdiu enim continue in hac visione permansi. Apparuit autem & B. Iacobus, circa summitatem scalæ stans, cum B. Christina Virgine, & Virgo virginum cum eis: in die autem illo, circa tempus dominici Sacrificii, ad hæc inferiora nostræ habitationis descendere visus est. Vidi autem eo die claritatem magnam circa præfatum altare, & omnia quæ gerebantur illic: nam & operimentum altaris quale esset cognovi, & Magistræ nostræ indicavi. Ipsa autem: directo illuc nuntio comperit ita esse, ut dixi.
[28] In vinculis S. Petri o, rursus eum vidi, in eadem specie qua & antea apparuerat. Post hæc Stephanum Protomartyrem p in die inventionis suæ. Deinde Osualdum q regem; deinde Aphram Martyrem cum duabus pedissequis suis; deinde B. Cyriacum; r deinde B. Laurentium in Vigilia ejus; omnes cum signis victoriosi martyrii vidi in lumine. [ac varii Sancti ex ordine.] Erat autem tam densa lux, B. Laurentio undiq; circumfusa, ut etiam palpari posse videretur. Palmæ & coronæ ejus fulgor tantus erat, ut quodam modo reverberaret oculos cordis mei, sicut radiantis auri splendor oculos carnis solet repercutere. Habebat autem Stolam splendidam, a sinistro humero usque ad dextrum latus protensam. Et interrogavi Magistram quid sibi hoc vellet: & dixit mihi, signum Diaconatus ejus hoc esse. Stabat autem cum eo & beatissima Virgo, sicut cum supradictis omnibus: habebatque ipse faciem ad me blande conversam, quousque desiderium meum implevi: hanc enim gratiam omnes mihi solent exhibere.
[29] Factum est in sequenti anno s, in dominica nocte quæ erat prima post festum B. Jacobi, avocata a corpore rapta sum in extasim. [An. 1152 29 Julii in Dominica, videt omnes choros Sanctorum,] Et ecce rota flammea grandis in cælo emicuit, cujus visio magnas mihi incussit angustias, & continuo disparuit. Post hæc in eodem loco quasi ostium apertum est, & introspexi per illud; & vidi lucem, longe excellentiorem illa quam videre consueveram, & multa millia Sanctorum in ea: stabant autem in circuitu Majestatis magnæ, secundum hujusmodi ordinem dispositi. Erant in quadam fronte illius circuitus, viri quidam, magnifici & excellentes valde, adornati palmis & coronis copiose radiantibus, & titulo passionis in fronte signati. Et intellexi, tam ex titulo eorum, quam ex singulari gloria quam præ aliis habebant, hos esse venerabiles Apostolos Christi. Ad dexteram eorum copiosus quidam exercitus, eisdem insigniis gloriosus astabat. Post hos & alii viri splendidi constiterunt, sed martyrii signum in eis non apparuit. A sinistris vero Apostolorum, sacer ordo Virginum effulgebat, decoratus martyrii insigniis. Post has & alter chorus insignium puellarum, coronatarum quidem, sed absque signis martyrii. Deinde & aliæ venerandæ mulieres, cum velaminibus candidis apparebant: atque ita ex his omnibus circuitus ille completus est. Alius quoque magnæ claritatis circuitus infra illum apparuit, quem intellexi esse Sanctorum Angelorum.
[30] In medio autem omnium gloriam Majestatis immensæ, quam effari omnino non possum, cujus thronum gloriosum iris fulgida ambiebat. A dextris autem Majestatis, vidi similem filio hominis, in summa gloria residentem; a sinistris vero signum Crucis vehementer radiosum apparuit. [cum Christo ejusque mystico comitatu:] Cumque hæc omnia trementi corde aspicerem, hoc quoque adjicere dignatus est Dominus, ut mihi indignissimæ peccatrici, de gloria suæ ineffabilis Trinitatis, modo quodam quem explicare non valeo nec audeo, hoc significaret, quomodo vere una Divinitas in Personis trina est, & tres Personæ una Divina substantia. A dextris autem filii hominis Regina Angelorum & Domina regnorum, in solio quasi sidereo, immenso lumine circumfusa residebat. Ad sinistram quoque prædictæ Crucis viginti quatuor honorabiles viri, versis ad eam vultibus, in uno ordine consederunt. Vidi non procul ab eis duos arietes, grandes & præclaros, ante signum Crucis, & sustinentes in humeris suis rotam nimiæ claritatis & miræ magnitudinis. His omnibus ita perspectis, in hæc verba prorupi dicens: Levate oculos cordis vestri ad deificum lumen: attendite & videte gloriam & majestatem Domini. Mane post hæc hora tertia venit unus ex Fratribus ad fenestram, & rogavi eum ut Missam de sancta Trinitate celebraret, & annuit. Statim autem ut Missam incepit, veni in extasim: & rursum vidi prædictam visionem, sed manifestius. Eadem hora vidi prædictum Fratrem, qui assistebat altari, multo lumine circumfusum; & halitum ejus, in modum candidi fumi, ex ore ipsius sursum ascendentem.
[31] In proxima Dominica, videlicet in t inventione S. Stephani, [Agnum deinde cum 4 Euangelistis,] vidi eamdem visionem, sed eo amplius quam tunc: nam nunc vidi ante thronum Dei Agnum stantem, valde amabilem, & habentem Crucem auream quasi dorso infixam. Sed & quatuor Euangelistas nunc vidi, in illis formis, quas eis sacra Scriptura attribuit. Erant autem a dextris beatissimæ Virginis in ordine dispositi, ita ut versus ipsam facies haberent conversas. Eram utem celans apud me hujuscemodi visiones amplius quam septem diebus. Cumque posuissem constanter in corde meo nemini eas revelare, gravissima tortione cordis correpta sum, ita ut morituram me existimarem. Instabant itaque mihi Sorores, studiose flagitantes, ut quæ videram eis revelarem: cumque extorsissent a me, statim a passione convalui. Et ne jam dicta amplius repetam; scito, quod hujusmodi visiones, quas in prædictis Dominicis vidi, singulis Dominicis quæ postea evenerunt, vel bis, vel ter, vel etiam amplius videre consuevi; veniens tamen prius in extasim; sicut ipse propriis jam oculis aspexisti.
[32] In quarta autem feria u ante Assumptionem beatissimæ Mariæ, post Completorium, [seque humiliter Deo commendat,] stabam in sacello; & oravi Dominum ex totis præcordiis meis, dicens; Domine Deus meus, ecce animan meam & corpus meum tuæ invictæ dexteræ, tuæ sanctæ & individuæ Trinitati commendo; tibi omnes angustias meas Domine committo: quoniam valde anxiatur spiritus meus super iis quæ operatus es mecum, eo quod tanta gratia omnino indignam me esse cognoscam. Tu scis, Domine mi, quod numquam talia te postulare præsumpsi. Sed nunc, quoniam ex gratuita bonitate tua ita magnificasti misericordiam tuam mecum; obsecro te, quatenus ita de cetero me conserves, ut nullo delicto meo a gratia tua merear excidere; neque me spiritus ille tristitiæ ultra apprehendat, quo jam absorpta fuissem, nisi tu Domine subvenisses. Cumque hæc & his similia perorassem, & jam ad stratum meum redirem, subito hæc verba ori meo inciderunt: O Virgo, cave ne iterum cadas, ne aliquid deterius tibi contingat: [ne propter extases in tentationes labatur] quia bonus pastor curam habet de ovibus suis. Sequenti autem die in meridie, subito impulsu cor meum percussum est, & hæc verba accepi: Noli timere filia, quia Dominus consolator tuus corripit omnem filium quem recipit. Eodem die ad vesperam, cum effudissem cor meum ante Dominam meam cum multis lacrymis, iterum accidit ut ex improviso hæc verba in ore meo volverem: Gaude & lætare filia Sion, quia divina clementia eripuit te de periculo corporis & animæ.
[33] Post hæc in vigilia Assumptionis, cum devotissime orassem, [14 Aug. videt Deiparam] subito incidit ori meo ut dicerem: Hæc sunt verba consolatoria, quæ lingua nova loquitur, quia necesse est consolari animam turbulosam: & incidi in extasim, & vidi visionem, quam Dominicis diebus videre soleo. Vidi autem inter cetera Dominam meam, consurgentem de solio suo glorioso, & egredientem de magna illa luce, quam velut per ostium vidi; comitante eam triplici illa multitudine feminarum, quam in circuitu consistere videram; proxime autem incedebant, quæ martyrii titulum in fronte gerebant. Post has, illæ quas videram coronatas sine titulo: tertio loco velaminibus albis decoratæ. Ad dexteram autem ipsius, [cum magno comitatu Virginum] vir quidam gloriosissimus & amabilis incedebat Sacerdotali stola insignis. Cumque per modicum tempus ita in inferiori aëre cum hoc sacro exercitu apparuisset, rursus in lumine de quo exisse visa fuerat, cum ingenti laude & gloria excepta est. Cumque expergefacta fuissem ab hac visione, continuo hæc verba arripui: O gloriosum lumen, in quo assidue assistunt omnes Sancti, amicti stolis albis, & dant gloriam de mercede sua sedenti super thronum, viventi in secula seculorum. Rursus in die ad Missam, [& filio suo;] cum essem in spiritu; eademque viderem quæ & antea, volvebam in ammo verba hæc: O gloriosa Trinitas, quæ sedens in sede majestatis tuæ inspicis abyssos, & dinumeras cogitationes uniuscujusque hominis. His adjeci: Ave Maria, Decus virgiuum, Domina Gentium, Regina Angelorum. Post hæc expergiscens in hæc verba prorupi: Te sanctum Dominum, & reliqua cum versu. Et adjeci: Dominus aperit nobis januam vitæ, si volumus certare contra durissimum diabolum. Omnia autem quæ dicta sunt, in die Nativitatis Dominæ nostræ similiter vidi.
[34] In Sabbato post Assumptionem x, verba hæc ex improviso arripui. [& die 22 prorumpit in exhortationem] Dominus legifer noster, Dominus Rex noster, ipse no vocavit in admirabile lumen suum: ut, si volumus pœnitentiam agere de malis actibus accipiamus bravium quod in stadio acquiritur. Nolite negligere verba hæc, quia expediunt animabus vestris. Attendite diligenter quomodo creator admonet creaturam suam. Post hæc adjeci: Ego consolabor vos dicit Dominus, & dabo vobis contra tristitiam gaudium spirituale, & ponam in corda vestra timorem simul & amorem. Si me timueritis, & mandata mea servaveritis, veri discipuli mei eritis. Item, Moneo vos, ut diligatis invicem: cogitare debetis quomodo Deus prior dilexit vos, quando non pepercit unigenito filio suo, sed tradidit illum pro vobis in oblationem, ut dragma illa quæ perierat reperiretur.
[35] Ergo ad nos pertinet hoc proverbium: Si diligimus Deum & habuerimus perfectam caritatem, [ad caritatem sectandam.] & fraternam dilectionem ad invicem, inveniemus dragmam illam quæ perierat. Iterum moneo vos, ut habeatis perfectam caritatem Dei & proximi; quia charitas est summum donum, amplum bonum, in quo pendet totus ordo perfectorum. Super omnia autem habete caritatem, quod est vinculum perfectionis; & pax Christi exultet in cordibus vestris, in qua & vocati estis in uno corpore; & grati estote, verbum Christi habitet in vobis abundanter. Item, omnibus qui hic volunt vivere secundum seculum, & non abstrahunt sua corpora a carnalibus desideriis, sed omnia cupiunt adimplere quæ pertinent ad hunc mundum, valde metuendum est quod dicitur: Nolite diligere mundum & ea quæ in mundo sunt, sed agite pœnitentiam de pravis operibus: qui ecce tempus prope est. Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam, quando Dominus venturus sit.
[36] In decollatione S. Joannis Baptistæ y, cœpi videre grandem illam lucem, quam velut per ostium videre soleo: & ex hoc anxia prostravi me totam in oratione, [29 videt S. Jo. Baptistam,] & rapta sum in extasim, & vidi B. Joannem, eodem modo quo antea eum videram; & dixi in spiritu meo, Benedicat nos Deus Pater, custodiat nos Jesus Christus, illuminet nos Spiritus sanctus. Et subjunxi, O clavis David. Et adjeci: Iste est Joannes, quem manus Domini consecravit matris in visceribus: cujus nos precibus adjuvari supplices deposcimus. Iterumque ad me rediens, hæc verba protuli: Adjuva me Domine Deus meus: & adjeci; Gratia Dei sum id quod sum. Dicunt etiam me dixisse, Ne magnitudo revelationem extollat me, & non amplius. In die ad Tertiam iterum rapta in extasim, introspexi quasi per ostium, & lucem illam magnam quam videre soleo, & Dominam meam surgentem de solio suo, [in magna gloria.] venientem contra me in exteriorem hanc lucem: eratque cum ea beatus ille Præcursor Domini. Ego autem orabam devotissime, eorumque patrociniis me, & omnes familiares meos, atque locum nostrum studiose committebam: simulque hoc petii, ut si me exaudirent, aliquod mihi præberent exauditionis indicium. Continuo redierunt ad lucem unde exierant, & coram Majestate magna prociderunt in facies suas quasi orantes; simulque cum eis infinita agmina circumstantium. Tunc ego ab extasi expergiscens, in hæc verba soluta dixi: Tibi laus, tibi gloria, tibi gratiarum actio, o Beata & benedicta & gloriosa Trinitas. Ora pro nobis beatissima virgo Maria, ut digni efficiamur promissionibus Christi. Omnes sancti Angeli Dei orent pro nobis in conspectu domini. Inter natos mulierum non surrexit major Joanne Baptista. Mirifica misericordias tuas Deus, qui salvos facis sperantes in te.
ANNOTATA D. P.
a Vigilia S. Joannis Bapt. 23 Junii, tunc in Fer. 2. cadens.
b SS. Joannes & Paulus 26 Junii.
c S. Kilianus cum Sociis Martyr Moguntiæ, tota Germania celebris, 8 Julii.
d Septem Fratres, filii S. Felicitatis, 10 Julii.
e S. Benedicti Translatio, in Moguntino ac Trevirensi, 11 Julii.
f S. Margarita V. M. ibidem 13; juxta Romanum, 20 Julii.
g Divisio Apostolorum passim per Germaniam 15 Julii.
h S. Alexius 17.
i S. Maria Magd. 22.
k Brigittini editores hic ad marginem nominant SS. Nicodemum & Joseph: sed existimo melius intelligi Angelos, juxta illud Lucæ 24, 4 Ecce duo viri; & Joannis 20, 11, Vidit duos Angelos sedentes.
l Vigilia S. Jacobi simul & festum S. Christinæ V. M, 24. Julii.
m S. Florinus Patronus Schonangiæ, 17 Novembris.
n Fortassis legendum in sequenti die Dominica: quis enim credat dedicationis anniversarium affixum fuisse festo unius Apostoli, cujus Officium ea causa esset differendum? sic autem res acta esset 27 Julii.
o S. Petri ad Vincula, 1 Augusti.
p Inventio S. Stephani, 3 Augusti, tunc etiam Dominica.
q S. Oswaldus Rex Angliæ, 5 Augusti; quo die etiam colitur S. Afra, Martyr Augustana, cum Sociabus Digna & Merita: sed in Moguntino ac Trevir. differtur ad 7 Augusti.
r Cyriacus M. 8 Augusti, & consequenter Vigilia, ac deinde festum S. Laurentii.
s Anno 1153, habente litteram Domin. D, Dominica proxima, post festum S. Jacobi tunc in Sabbatum cadens, fuit 26 Julii.
t Omnino videtur legendum ante Inventionem S. Stephani, hæc enim (ut patet) delebat eadem in Feriam 2.
u Id est 12 Aug. nam Assumptio casura erat in Sabbatum.
x Adeoque ipsa die Octavæ.
y Decollatio S. Jo. Baptistæ, 29 Augusti.
CAPUT III.
Aliæ visiones usque ad festum Annuntiationis an 1154.
[37] In Exaltatione sanctæ Crucis a sæpe in extasi facta, [In Septembri visum Signum crucis,] vidi gloriosum illud signum Crucis nimii fulgoris. Non tantum in illa secreta regione lucis, sed & foris in inferiori quadam luce palam b ostensum est mihi. In festo S. Michaëlis in primis Vesperis, cum essem in extasi, vidi ante thronum majestatis domini tres viros valde gloriosos stantes: quorum qui medius erat, excellentior aliis apparebat, & thuribulum aureum in dextera videbatur tenere: & dixi, cum redirem ad me, Stetit Angelus juxta aram templi, habens thuribulum aureum in manu sua. [Michaël archangelus,] In die ad Missam vidi rursus eumdem virum excellentiorem, cum insigni vexillo incedentem, comitante eum turba copiosa. Ibi autem in circuitu throni cum venissent ante conspectum Majestatis, prociderunt in facies suas, atque ita tribus vicibus factum est.
[38] In eadem Missa, cum accederent Sorores ad communicandum, [sanguis Domini,] & ego adhuc a longe sederem propter imbecillitatem; introspexi in calicem, & vidi veram speciem sanguinis. Et cum infunderent vinum, distincte aspexi differentiam sanguinis & ejus quod affusum est, donec commixta sunt, & unus color sanguinis appareret. Die alia nescio qua, simile mihi accidit. Et videbam (sicut mos mihi est) omnia quæ foris circa altare agebantur in tempore Missæ. Et dum Sacerdos calicem benediceret, ecce columba, quam videre soleo in altari, pedetentim accedens caput calici immersit, & continuo species sanguinis apparuit. Et nunc quidem rarum mihi non est videre hujusmodi. Factum est etiam in una dierum, ut veniret quidam ex Fratribus, ferens in pyxide divinum Sacramentum dominici corporis, ut opus esse videbatur cuidam Sorori infirmæ. Cumque staremus in circuitu ejus, & ego & quædam Sorores loquentes mecum de eo; ecce subito cor meum liquefactum & pene raptum est in extasim. [& corpus ejus.] Et ecce claritas magna refulsit in pyxide: & introspexi, cum tamen adhuc esset clausa: & apparuit species veræ carnis in ea. Dicens quidem ista contremisco, sicut & tunc videns contremui. Testis autem mihi est Deus, quia nihil in omnibus his fingendo, aut propriam gloriam quærendo, locuta sum.
[39] Rogasti me per epistolam Frater de Patronis tuis, scilicet martyribus Bonnensis Ecclesiæ, Cassio & Florentio, ut in die Natalis c eorum aliquid servitii illis exhiberem, si forte & ipsi dignarentur se mihi ostendere: & feci quidem prout potui: nam ad honorem eorum quinquaginta Psalmos legi illo die post Matutinas, ubi etiam insidiator meus candelam, quam manu tenebam, extinxit. Post hæc autem circa horam Tertiam, veni in extasim sine dolore: [In Octrobri apparent, cum tertio socio,] & vidi tres viros in regione luminis, decoratos palmis & coronis in fronte rubore signatis. Stabant autem duo ex eis conjuncti ad invicem & paululum segregati d a tertio. Sequenti die ad vesperam, cum solito more essem in extasi (Sabbatum enim erat) rogavi Dominum, ut iterum illos tuos Patronos mihi ostenderet: quoniam moleste ferebam, quod non distincte agnoveram qui essent illi duo de quibus rogaveras: quoniam tres videram: [Sancti Cassius & Florentius] & distulit Dominus exaudire me per tempus, ita ut metuerem contra voluntatem Domini id me postulasse. Et dixi tremens: Domine, si voluntas tua est, ut fiat quod petii, fiat: sin autem, non fiat. Et continuo vidi duos viros amabiles valde, de cœtu Martyrum procedentes, cum signis supra memoratis; & venerunt ut starent in medium ante conspectum throni: & ego cum lætitia expergiscens, continuo hæc verba arripui: [& XI milli Virginum a] Isti sunt duæ olivæ & duo candelabra, lucentia ante Dominum dominatorem universæ terræ. Post hæc in festo sanctarum Virginum undecim millium, vidi copiosam multitudinem Virginum, quæ omnes erant insignes palmis victoriæ, & coronis in fronte signatis, ac decora cæsarie spectabiles.
[40] In Vigilia omnium Sanctorum ad vesperam, veni in quietem extasis. [In Novembri omnes sancti] Tunc solito more visum est mihi, quasi raperetur spiritus meus in sublime: & vidi ostium apertum in cælo, & tantam Sanctorum multitudinem quantam numquam ante videram. Illud quoque quod de sancta Trinitate tibi me dixisse memini, tunc mihi secundo intimatum est. In ipso autem die solemnitatis ad vesperam, iterum rapta in extasim, vidi coram me stantem quasi puerum amabilem valde, indutum veste alba & præcinctum; [cum Angelo:] & dixi: Quis es, Domine mi? Et annuit ut tacerem: & dixi Angelus Domini bonus qui fuit cum Jacob, ipse sit mecum in terra peregrinationis meæ, & benedicat vias meas Deus meus. Et continuo visa sum mihi in sublime extolli, & audivi voces canentium carmen jucundissimum.
[41] [deinde Purgatorii locus,] Post hæc in die, quo secundum morem Ecclesiæ Fidelium defunctorum communis memoria agebatur, in tempore divini Sacrificii, vidi quasi versus Austrum montem excelsum valde, & juxta illum vallem profundam horribilem nimis: erat enim plena atris ignibus, quasi obtectis & non valentibus emittere flammam in altum. Illic tortores spiritus unnumerabiles vidi, & animas potestati illorum traditas, quæ horrendo & flebili modo ab illis concutiebantur, trahebantur, & supra modum infinitis modis vexabantur: formas quidem nec in his neque in illis discrevi, hoc tantum intellexi, [Paradisi amœnitas,] quomodo hi quidem torquebant, illæ vero torquebantur. Vidi autem procul hinc versus orientem ædificium valde gloriosum, quasi tribus muris circumdatum, & variæ distinctiones mansionum in eo, & splendor lucis immensæ omnia illustrabat: in circuitu autem ejus arborum & herbarum & florum jucundissima amœnitas apparebat Locus autem, qui medius videbatur inter hoc ædificium & vallem prædictam, spinis asperrimis & quasi ambustis totus videbatur occupatus. Cumque hæc aspicerem, [Variæ animæ,] ecce copiosa multitudo candidæ plebis, de valle consurgens, per medium invii illius dumeti, cum magna festinatione & multo conatu ad ædificium prædictum tendere visa est, tandemque perveniens introivit. Quidam autem ex eis extra sentes viam elegerunt, & absque labore pervenerunt: factus est autem his transitus pluribus vicibus & per intervalla.
[42] Nolo etiam ignorare te, frater, de quodam ex amicis nostris, [& amicus: quidam liberatus.] quem tamquam patrem dileximus, quoniam in die anniversarii ejus, cum fecissem quædam pro ejus liberatione quæ mihi per visionem demonstrata fuerant, vidi illum tempore Sacrificii in veste candida stantem coram me, & cum eo decorum quemdam juvenem, albis indutum & præcinctum: cumque devote elevasset manus & oculos in cælum coram me, quasi gratias agens, conversus a me ibat cum comite itineris sui usque ad ædificium illud, quod supra descripsi: & ego vias eorum observans, videre eos non cessavi quousque introierunt illuc. De visionibus autem Sanctorum quid amplius tibi dicam, nisi quod singuli in suis Natalitiis (ut dictum est) animam meam consolari dignati sunt.
[43] Vidi in Adventu Domini ædificium quoddam præclarum, uno muro circum datum; [In Adventu Hierusalem cælestis,] & in medio ejus turrim tantæ celsitudinis, ut cacumen ejus cælos penetrare videretur. Cumque sæpe numero id ita mihi appareret, accidit in una Dominica, cum ad me redirem ab extasi, ut subito orationem hujuscemodi arriperem: Domine Jesu Christe, pie & exaudibilis, ostende mihi indignæ famulæ tuæ quæ sit ista civitas, quam demonstrasti mihi. Et continuo hæc verba responsionis in ore meo posita sunt: Hæc est Hierusalem cælestis, quæ ædificatur ut civitas, cujus cacumen pertingit ad cælos. Post hæc imminente festivitate Natalis Domini biduo ante festum diem præparabar ad solitos mentis excessus. Cum venisset autem vespera solemnitatis Nativitatis, tandem in quietem extasis deveni. [& Trinæ Deitatis arcanum.] Sensi autem me quasi in sublime elevari, & vidi ostium apertum in cælo: & venerabile illud arcanum, quod in festivitate omnium Sanctorum videram, jam tertio tunc demonstratum mihi est. Cumque delectata fuissem in multitudine dulcedinis Dei mei: tandem ad meipsam rediens, in hæc verba continuo prorupi: Desiderans desideravi videre Dominum Deum salvatorem meum, & vidi, & ecce salva facta est anima mea. Eram autem pernoctans in oratione, nec potui corpus meum dare sopori, præ nimia claritate lucis quam tota nocte intuebar: ostium enim illud, quod antea sine mentis excessu intueri non poteram, continue apertum vidi in magna jucunditate: & lux ejus decuplo clarior apparuit quam in præteritis visionibus.
[44] Cum autem fieret apparatus ad celebrationem prioris Missæ, quæ inter matutinale Officium erat decantanda; vidi radium magnæ claritatis de sursum ab eodem ostio usque ad altare oratorii protendi. Cumque inchoaretur Liber generationis e, ecce gloriosissima Regina cælorum, [In die Natalis, Virgo Maria,] multo exercitu Angelorum comitata, per eumdem radium descendens venit, & astitit a dextris sacerdotis, habens coronam maximi ac jucundissimi fulgoris in capite. Cumque finito Euangelio secundum, consuetudinem Antiphona illa decantaretur, quæ est, O mundi Domina; elevata est cum suo comitatu, & per prædictum radium lucis regressa est ad sedem suam: ego autem cum toto illo tempore essem in extasi, eam tamen devotissime invocare non cessavi. Erant autem duo splendidi juvenes, qui per prædictum radium descenderant, commorantes circa ministros altaris a principio Missæ usque ad finem: in secunda quoque Missa alii duo. [quatuor Angeli] Stabat autem horum alter quidem ad latus Sacerdotis, alter vero juxta Diaconum cum annuntiaret Euangelium. Et de eo quidem qui erat secus Diaconum, cogitabam intra me, quoniam ipse esset unus ex Diaconis nostris qui interfuit Missæ, essetque indutus alba (quod quidem non erat) staret ad ministrandum: sed tamen ex hoc eram dubia, quoniam hic albus & crispus videbatur, ille vero niger erat. Tunc convertit ad me faciem quasi indignans, & continuo verba hæc cordi meo infixa sunt. Ego sum Angelus testamenti. Inter hæc omnia & columbam vidi, assidentem Sacrificio dominico super altare.
[45] Sequenti die, tempore divini Officii, vidi B. Stephanum Protomartyrem in superna claritate, [ac consequenter S. Stephanus.] splendidum valde & insignem signis Martyrii & Diaconatus. Eodem die ad vesperam vidi B. Joannem Euangelistam, stantem in conspectu throni, condidissimo amictu & stola aurea more Sacerdotali decoratum. Respexi autem ad eum locum in quo quatuor Euangelistas videre consueveram, & tria quidem Animalia vidi; locus autem Aquilæ vacuus apparuit. Die Innocentum, [Ioannes Euangelista,] tempore divini Officii, vidi montem excelsum & splendidum, & in cacumine ejus Agnum candidum & amabilem valde, habentem signum dominicæ Crucis in dorso. Sequebatur autem eum multitudo Martyrum copiosa, cum palmis & coronis rubore signatis. Et cogitabam quidem apud me hos esse beatos illos Infantes, [Innocentes,] qui occisi sunt pro Domino Iesu: sed hoc in illis mirabar, quod nulla infantiæ signa in eis apparuerunt: omnes enim juvenilis ætatis plenitudinem habere videbantur. In Circumcisione Domini, f & Epiphania visiones vidi Dominicæ diei, sed evidentius in Epiphania. Tunc etiam in prima Vespera vidi tres Reges coronatos stantes ante thronum: & accedentes, [tres Reges.] adoraverunt flexis genibus ante filium hominis & tollentes coronas de capitibus suis, obtulerunt eas in manus ipsius: rursusque eas ab ipso receperunt. In die ad Missam, rursus eosdem tres vidi, adorantes coram Domino Jesu: & munuscula nescio quæ lucida in manus ejus dare visi sunt.
[46] In Purificatione gloriosissimæ matris Mariæ, [In Purificatione Virgo Maria.] ad Missam perlecto Euangelio in extasim veni, & vidi: & ecce Domina mea, per radium lucis descendens venit, & astitit a dextris sacerdotis: & juxta eam vir grandævus & venerabilis, barbam habens canam & prolixam. Cumque Sorores obtulissent luminaria in manus sacerdotis; regressa est ad superna. Et ecce copiosus exercitus insignium puellarum, cum splendidis luminaribus, venit in occursum ejus. Factaque aliquantula mora in extrinseca hac luce, cum ipsa regressæ sunt ad altiora, sequentes eam cum gaudio. Eodem die ad vesperam cum essem in extasi, iterumque eam viderem in superna gloria, invocavi devotissime auxilium ejus: & cum omni diligentia me & caros meos illi commisi, & in fine orationis adjeci dicens; Domina mea, quid de te sperabo? Et respondere visa est; Bonam gratiam de me sperare potes, tu & omnes qui fiduciam habent in me. Mirificavit Deus misericordias suas in me etiam, frater mi, ex quo nuper a me discessisti, & hæc fecit mihi.
[47] Accidit in prima Dominica solennis g Jejunii in primis Vesperis, ut venirem in mentis excessum: & vidi rotam candidam in aëre mira velocitate circumeuntem; [Visa rota candida cui, circum gyratæ insidebat avicula] & in summitate ejus aviculam candidam, cum magna difficultate sese tenentem, ut non circumferretur impetu rotæ: & aliquoties quidem paululum a summitate ad inferiora delapsa est, ut esset in summo: atque in hunc modum diu laborabat, vicissim labens & resurgens. Post hæc vidi montem excelsum & amarum valde, & super illum delata est rota; iterumque ibi circumferebatur ut prius, & avicula ei adhærens in suo labore perseverabat. Eram autem vehementer admirans quid ista portenderent; & cum magno desiderio postulavi a domino intelligentiam visionis. Et accepto aliquantulo intellectu, redii ab extasi: moxque hæc verba ex improviso arripui: Arcta & angusta est via quæ ducit ad vitam, Domine quis ibit per eam? Et subjunxi; Ille qui custodit vitam suam a carnalibus desideriis, & non habet dolum in lingua sua. Et adjeci: Domine, quid faciam ego? Et rursus hæc verba responsionis inciderunt ori meo: Si vis ambulare sicut ego ambulavi, considera vestigia mea; & noli te avertere ad dexteram neque ad sinistram, sed sequere me, & sic pervenies: quia dixi, Ego sum via, veritas & vita: si quis introierit per me, salvabitur, & pascua inveniet. [Ioan. 10, 9]
[48] Post hæc in secunda feria rursus in extasim veni, [& scala supra rotam;] & vidi prædictam visionem ut prius: sed & eo amplius, quia & scalam vidi supra rotam stantem, quæ tantæ celsitudinis erat, ut cacumen ejus cælos penetrare videretur. Postes ejus laterales lapidie videbantur & triangulares; ascensoria vero diversissimis ac pulcherrimis ab invicem differebant intervallis. Id autem in memoria retinui, quod primum eorum candidum erat, tamquam nix; secundum vero rubicundum, tamquam ferrum ignitum. Post hæc die altera rursus vidi omnia quæ prædicta sunt & juxta rotam speciem viri stantem, cujus caput aureum videbatur, & capilli ejus similes lanæ candidæ & mundæ; oculi ejus lucidissimi & decori valde; [videt etiam corpus mysticum Christi.] pectus & brachia, quæ in modum Crucis tenebat expansa, purissimum quemdam nitorem habebant ad similitudinem argenti nitidissimi. Habebat autem in dextera ramum arboris viridem & jucundum aspectu, in sinistra vero lucidam rotam, iris varietate distinctam: venter ejus æneus, femora ex chalybe, crura ferrea, pedes vero terrei videbantur. Hæc omnia frequenter in tempore Jejunii mihi apparuerunt.
[49] Factum est autem in Dominica, quæ erat proxima post festum B. Gregorii h; cum essem in extasi, [& S. Gregorium.] & viderem visiones quas in Dominicis diebus videre consuevi; vidi egregium illum Doctorem in supernis, plenum gloria & claritate amabili, ad similitudinem gloriæ sanctissimorum Episcoporum Martini & Nicolai. Habebat autem in capite, quemadmodum & illos habuisse videram, diadema quoddam venerabile, qualia a Pontificibus gestari dicuntur. Eadem quoque hora vidi prædictam visionem, & æstuabam desiderio magno cupiens intelligere quæ videbam, præcipue quid significaret illa hominis species: nam de ceteris intelligebam aliquid. Postulavi igitur a beato illo viro Dei devotissime, ut impetraret mihi a Domino intelligentiam visionis quam desiderabam: & conversus ad me, hæc verba mihi respondit: Non potes intelligere quid ista significent, sed dic Doctoribus qui legunt Scripturas, ipsi sciunt. Nunc-igitur, amantissime frater, hunc tibi quæso laborem assume, ut Scripturas divinas scruteris, & congruam ex eis interpretationem visionis hujus coneris invenire: tibi enim fortassis a Domino reservata est.
[50] Ante Annuntiationem Dominicam septem diebus i ægrotavi, & incidi in lectum toto corpore languens, [Post aliquot dierum infirmitatem confortata,] ita ut pene nihil refectionis corpori meo possem adhibere: permansi autem in hac valetudine usque ad diem k tertium ante festivitatem. Eo die circa Nonam cœpi habere in ore meo liquorem, tamquam favum mellis, cujus dulcore ita refecta sum, quasi cibum sufficientem accepissem; & confortata sum toto corpore, & emisi sudorem copiosum, in quo permanebam usque in sequentem diem. Et circa tempus Missæ veni in mentis excessum; & visum est mihi quasi abstraheretur spiritus meus a corpore, ac sublevaretur in altum. Vidi autem in illo excessu meo cælos apertos, [videt Dominum crucifixum,] & Dominum Jesum cum infinitis millibus venientem in regionem aëris hujus. Et non erat ei species neque decor; sed, tamquam recenter crucifixus fuisset, sic miserandus apparuit. Cumque demonstrasset universo mundo crucem in qua pependerat, & vulnera passionis suæ quasi recenti cruore madentia; clamabat voce magna ac nimium terribili, dicens: Talia propter te sustinui, tu vero pro me quid sustinuisti?
[51] Assistebant autem ei duo diversa agmina innumeræ plebis, unum a dextris, alterum a sinistris. Iis quidem qui erant a dextris, [cum duobus agminibus] lux immensa circumfusa videbatur, inter quos, præcipua apparuit virgo virginum, gloriosissima Dei Mater Maria. Ibi diversitates omnium Ecclesiasticorum graduum distincte perspexi: inter quos & venerabilem Patrem nostrum beatum Benedictum, cum sua Monachali turba, dignoscere delectata sum. Iis autem qui erant a sinistris, tenebræ densæ & horribiles circumfusæ erant, ita ut eorum diversitates discernere vix potuissem. Erat autem hujus miserrimæ plebis princeps, magnus & horrendus ille rex superbiæ, cui proximi assistebant Judas & Pilatus, & crucifixores Domini. Heu! quantos ex Clero, quantos nostri Ordinis viros & mulieres, [Sanctorum & reproborum] plenos confusione illic dignoscebam. Cumque omnia perspexissem, dixit Judex omnium ad eos qui erant a dextris: Venite benedicti patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi: ad eos vero qui erant a sinistris, Ite maledicti in ignem æternum, qui paratus est diabolo & angelis ejus. Et continuo illi cum jucundissima alacritate ad lucidas mansiones Dominum subsecuti sunt: hi vero, tristitia & confusione pleni, cum suo patre principe dæmoniorum, in profundissimas tenebras demersi sunt.
[52] Continuo post hæc reddita sum mihi, & cum fletu copioso primum in hæc verba prorupi; [die 25 Martii] Libera me Domine de morte æterna in die illa tremenda, quando cæli movendi sunt & terra. Et adjeci: Credo quod Redemptor meus vivit, & in novissimo die de terra surrectura sum, & in carne mea videbo Deum salvatorem meum. In Ipso autem die festivitatis, cum iterum essem in excessu meo, in tempore divini Sacrificii; præsentata est oculis meis passio Salvatoris nostri, qualiter ab impiis veste nudatus, [eidem repræsentatur passio Domini] flagellatus est, & ad ultimum cruci affixus. Non autem omnia quæ circa eum in passione gesta sunt singillatim tunc vidi, quemadmodum postea in Parasceve. Cumque hæc videre cessarem, vidi Dominam meam in superna claritate stantem, & cujusdam rei revelationem ab ea accipi, quam nolo adhuc fieri manifestam.
ANNOTATA D. P.
a Exaltatio S. Crucis, 14 Sept. Tunc Feria 2.
b S. Michaëlis 29 ejusdem, tunc Feria 3.
c SS. Cassius, Florentius & Mallusius, ex Societate S. Gereonis (quorum passio Coloniæ celebratur 10 Octobris) fuga elapsi Bonnam, ibidem deprehensi & mactati dicuntur, incertum quo die: elevatio autem eorumdem facta circa annum 1076 sub Archiepiscopo Reinoldo celebratur 2 Maji. Natalis hic dicitur communis omnibus dies 10 Octobris.
d Scilicet corpore Mallusii, qui hic non nominatur, fortassis ad aliam aliquam ecclesiam delato.
e Secundum usum monastico Benedictinum festa 12 Lectionum fiunt; in die autem Natali ad 3 Nocturnum leguntur 4 Euangelica quorum primum Initium S. Euangelii secundum Matthæum, alia tria eadem quæ præscribuntur ex Romano.
f Annus 1154 habuit litt. Dominicalem C atque adeo initium anni incidit in Feriam VI & Epiphania in Feriam III.
g Idem annus celebravit Pascha 4 Aprilis, atque adeo, Dominica I Quadragesimæ incidit in 21 Februarii.
h Ea fuit Dominica 4 Quadrag. occurrens secundo post festum die, 14 Martii.
i Ergo a die 18 Martii.
k Id est usque ad diem S. Benedicti vel sequentem 22.
CAPUT IV.
Sancta videt mysteria Passionis, Resurrectionis, Ascentionis, Pentecostes, & alia quædam isto anno.
[53] Post hæc in festivitate a Palmarum, in primis Vesperis, cum dicerent Sorores Responsorium, ingressus Pilatus, [Viso Christi ingressu in Hierusalem,] & usque ad hoc verbum processissent, Crucifigatur; stabam inter eas & in extasim veni: & vidi Salvatorem quasi in Cruce pendentem. Rursus in Matutinis, similiter mihi accidit. In die ad Missam, cum inchoaretur Passio Domini, iterum in extasim veni. Tunc vidi procul montem quemdam amœnum, & descendebat ab eo salvator sedens in asino, & veniebat versus civitatem quamdam magnam. In ipsa autem radice montis, occurrit ei turba hominum parvorum & magnorum cum virentibus arborum ramis; & exuentes vestimenta sua, plurimi ex eis straverunt ea in via qua incedebat: & ibant cum eo exultantes usque ad portam civitatis. Eratque ibi turba magna, & dabat ei locum: & venit per medium eorum usque ad templum: descendens introivit & ultra eum non vidi: & redii ad meipsam. Rogaveram Fratres meos diligenter, ut illo die Officium Palmarum celebrarent in prato quod est ante conspectum nostrum, & non potuerunt propter inundationem rivulorum; sed retro ecclesiam, ubi videri a nobis non poterat, peregerunt. Et respexit Dominus desiderium ancillaæ suæ, & vidi oculis mentis omnia quæ ab illis illic gesta sunt.
[54] Post hæc in Cœna Domini ad Missam vidi, sicut soleo, omnia quæ circa altare gerebantur: & dum Sacerdos Canonem diceret, [lotione pedum,] & calicem in conspectu Dei exaltaret; vidi supra calicem Dominum Jesum, quasi in cruce pendentem, & de latere ejus & pedibus sanguis in calicem defluere videbatur. Cum autem vespertinum tempus immineret, eram in sacello ubi Mandatum ablutionis celebrandum erat. Cumque inchoaretur Antiphona quæ est, Ante diem festum; ego in uberrimas lacrymas confestim erupi, & rapta sum in extasim. Tunc vidi Dominum in eadem civitate, quam in die Palmarum introierat, sedentem cum discipulis suis in domo, quasi ad cœnandum. Cumque aspicerem, surrexit a cœna: & ponens vestimenta sua, præcinxit se linteo: & accipiens pelvim, incurvavit genua ante Petrum: & subito Petrus exilivit, & stabat quasi territus: & Dominus sicut erat inclinatus, loqui ad eum visus est: & post pusillum, rursus ille resedit. Et Dominus, [agonia in horto,] singulorum pedes lavit: iterumque resumpto vestimento suo, recubuit: & sedebat, quasi loquens ad illos. Post hæc surrexit & egressus est cum illis de civitate, & ibat versus montem illum, a quo eum descendisse videram. Post hæc vidi, quomodo relictis discipulis secessit ab eis Dominus, & positis in terram genibus procubuit ad orationem, quasi in angustiis magnis constitutus. Vidi & pretiosas illas guttas sanguinis, de sanctissima carne ejus decurrentes in terram. Et post orationem rediit ad discipulos quos etiam dormitantes vidi. Et cum allocutus eos fuisset, iterum rediit ad orationem: atque hoc ter factum est. Tunc ego ad meipsam rediens, statim hæc verba in ore meo habui, Factus Iesus in agonia prolixius oravit, & factus est sudor ejus sicut guttæ sanguinis decurrentis in terram. Et adjeci: In monte Oliveti oravi ad Patrem meum, Pater si fieri potest transeat a me calix iste.
[55] Et post pusillum, redii in extasim. Et vidi: & ecce Dominus ab oratione rediens, assumptis discipulis venit in hortum. Et post pusillum, [captivitate,] venit Iudas cum cohorte armata; & accedens, osculatus est eum: ii autem qui cum eo erant, retrorsum abeuntes ceciderunt in terram. Et surgentes comprehenderunt eum, & usque ad civitatem vinctum miserabiliter pertraxerunt: discipulos autem ad latibula sua discurrere vidi. Tunc redii ab extasi cum hujusmodi verbis: Amicus meus osculi me tradidit signo, dicens, Quem osculatus fuero ipse est, tenete eum. Post hæc tota nocte illa, sive dormirem, sive vigilarem, videbam qualiter impii illi Dominum blasphemabant, verberando, conspuendo, colaphis & alapis cædendo. Et in extasim quidem non veni, sed totus sensus meus illic erat, [crucis bajulatione,] & ad nihil aliud poteram intendere. Mane autem hora tertia veni in extasim, in qua permansi usque circa horam sextam. Tunc vidi quomodo induerunt eum tunicam purpuream, & chlamydem coccineam circumdederunt ei; & imponentes capiti ejus coronam spineam, illuserunt ei. Et post hæc exuentes eum vestimentis illis, induerunt eum vestibus ejus: & imposuerunt ei crucem, & duxerunt extra civitatem in locum quemdam, quasi aratum, & nihil viroris habentem. Ibi eum denudantes, levaverunt b in crucem & affixerunt: similiter & aliis duobus fecerunt. Tunc expergefacta sum, & cum lacrymis uberrimis in hæc verba prorupi: Christus Dominus factus est obediens usque ad mortem. Et adjeci: Vita in ligno moritur. Infernus & c mors dispoliantur.
[56] Deinde post modicum tempus, cœperunt Fratres Officium Dei celebrare: & cum processissent usque ad lectionem Passionis, in extasim veniens, [morte in ea,] vidi iterum Dominum in cruce. Inque illa hora emisit spiritum, & inclinata est cervix ejus: concidit amabile caput: complicata sunt d genua: & omnia membra ejus deorsum resederunt: sicque hærebat exanime corpus, miseratione dignum super omnia quæ humanus oculus miserabilia vidit. Et quis putas, frater, interim erat dolor animæ meæ, cum viderem tantas passiones, tamque indignas despectiones viri optimi & solius innocentis; qui nihil quidem pro se, sed pro nobis omnia gratis sustinuit? Sed matrem Domini mei plenam mœrore, & magna dignam miseratione, vidi assistentem cruci, cum discipulo quem diligebat Jesus. Novissime autem hoc quoque vidi, qualiter unus ex impiis accurens, lanceam lateri ejus infixit: & continuo copiosus sanguis pariter cum aqua emanavit. Et ecce caligo densa & horibilis super universam terram orta est, & saxa per agros terribiliter concurrere, & collidi & scindi visa sunt. Cumque quievisset illa perturbatio, ecce quidam venerabiles viri accedentes, solverunt corpus a cruce, & detulerunt illud cum veneratione in hortum quemdam viridem & jucundum: & circumposita ei munda sindone, [& tenebris eamdem secutis:] locaverunt illud in monumento. Tunc demum ego resumpto spiritu, cum fletu amarissimo hujusmodi querelam arripui: Recessit pastor noster, fons aquæ vivæ, in cujus transitu sol obscuratus est. Et adjeci: Ave Maria, consors Martyrum, transgladiata crucifixi nati sanguine. Et adjeci: Sepulto Domino, signatum est monumentum.
[57] Post hæc in Sabbato ad vesperam, cum essem in extasi, [videt Christum apparentem Magdalenæ] apparuerunt mihi venerabiles quædam matronæ, quasi gestantes aromata. In die Sancto Paschæ: cum jam dilucesceret, sedebam in loco orationis & legebam in Psalmis. Cumque jam ad finem Psalmorum appropinquarem, veni in extasim, & vidi hortum in quo erat monumentum, & lapidem ab ostio ejus sublatum, & Angelos assidentes: & ecce matrona quædam veniens accessit ad monumentum plorans, & introspexit: & non invento ibi corpore, quasi mœsta paululum recessit. Occurrit autem ei Dominus, moxque illa substitit quasi interrogans aliquid ab eo: & post pusillum conversa est, ut rediret ad monumentum: iterumque subito est convertit, [& mulieribus duabus:] quasi vocata ab illo, & currens procidit ad pedes ejus: cumque ipse disparuisset, surgens illa velociter cucurrit usque ad domum, ubi erant discipulit congregati, & nuntiavit eis. Continuo post hæc cum paululum respirassem, vidi duas matronas venientes ad sepulcrum cum aromatibus: & ut viderunt Angelos, substiterunt quasi stupefactæ. Post hæc cum timore propius accesserunt: factaque ibi parva mora, discesserunt. Occurrit autem & illis Dominus in via: moxque illæ accurrentes prociderunt coram eo, & tenuerunt pedes ejus: hoc autem, nequaquam de prædicta illa matrona visum est.
[58] Post hæc cum celebraretur Missa, vidi duos discipulos properantes ad sepulchrum: [discipulos currentes ad sepulcrum,] quorum alter quidem senior, alter autem videbatur esse junior. Et hic quidem cum citius pervenisset ad sepulcrum, non introivit: senior vero cum pervenisset, statim introivit: postea vero & alter. Et quid amplius requiris, frater? Omnia pæne quæ circa tempus illud gesta fuisse in Euangeliis leguntur, mihi demonstrata sunt. Nam & hoc vidi, qualiter duobus euntibus ab Hierusalem in Emaus, [euntes in Emaus,] Dominus in specie peregrini se adjunxit: & quomodo cum pervenissent ad castellum, & se fingeret discessurum ab eis, detinuerunt eum, & perduxerunt in domum: & cum sederet ad cœnandum, & benedixisset panem & fregisset, statim locus ejus in quo sederat vacuus apparuit. Statimque illi surgentes, venerunt cum festinatione ad discipulos, & nuntiaverunt eis in domo, in qua erant congregati. Eadem autem hora qua eis hæc annuntiabant, apparuit Dominus stans in medio eorum. Post hæc illud quoque vidi, [& inde regressos:] qualiter manducavit cum illis: eratque in mensa discus unus habens piscem, & alter continens favum mellis. Erant autem vestimenta ejus, in quibus eum post resurrectionem vidi, candidissima; & species vultus ejus hilaris valde, ac tantæ claritatis, ut vix eam discernere possem.
[59] In die Ascensionis e Domini ad Missam, cum essem in excessu meo, vidi congregatos in domo discipulos, [item mysteria Ascensionis] & matrem Domini cum eis; & intravit ad eos Dominus, & cum accepisset cibum cum eis, eduxit illos de civitate usque in montem. Et vidi qualiter coram eis elevatus est. Et venit in occursum ejus multitudo Angelorum, & sublevatus est in cælum. Cumque illi starent & aspicerent in cælum, apparuerunt duo splendidi juvenes desuper venientes, & allocuti sunt eos: statimque illi regressi sunt in civitatem, & collegerunt se in domum unde egressi fuerant. Tunc ego ad meipsam redii cum hujuscemodi verbis: Eduxit Dominus discipulos suos foras in Bethaniam, & quæ sequuntur in Euangelio: & illud: O Rex gloriæ Domine virtutum, qui triumphator hodie super omnes cælos ascendisti.
[60] Post hæc in die Pentecostes, ante celebrationem Missæ, cum essem in extasi, vidi rursus discipulos congregatos in domo supra memorata, [& Pentecostes.] & Matrem Salvatoris inter eos. Et factum est dum sederent, apparuit supra singulos eorum, quasi flamma ignis, desursum descendens in impetu vehementi. Et continuo omnes unanimiter consurgentes, egressi sunt cum hilaritate & fiducia magna, annuntiare verbum Dei in populo. Hæc cum ita pervidissem, reddita sum mihi: moxque hæc verba assumpsi; Spiritus sanctus procedens a throno, Apostolorum pectora invisibiliter penetravit. Cumque inchoaretur Officium Missæ, rursus in extasim veni: & vidi quasi fulgidissimum radium lucis, de cælo usque ad altare porrectum. Et venit per medium ejus columba speciosa, quam videre soleo, ferens in ore quiddam rubrum quasi flammam ignis, grandiusculum quam solebat. Et primum quidem super verticem Sacerdotis expansis alis insedit: ibique ex eo quod in ore gestabat, quasi stillam unam deposuit: Ministris quoque altaris, qui erant induti ad legendum, similiter fecit: & post hæc consedit in altari. Cumque rediissem ab extasi, dixi Magistræ nostræ, ut commoneret Sorores ad devotionem orationis, sperans id ipsum quod & postea evenit. Cumque finita Missa accederemus ad communicandum, veni in extasin: & dum singillatim communicarent, vidi columbam prædictam advolantem; & ex eo quod in ore gestabat, per singulas distribuentem.
[61] Hæc sunt, frater, miserationes Domini, quas, in primo anno f Visitationis meæ operatus est in me. [Anno 2 Visitationis suæ] In hac autem secundi anni revolutione eadem fere, quæ anno priore in festivitatibus Sanctorum circa me accidere solebant, eveniunt; & nonnulla præter hæc, quæ propter incredulos ex magna parte silentio præterimus. Aliquoties autem alteriusmodi verba quam solebant, revertenti mihi ab extasi, in ore ponuntur: ita ut in loquendo non meum sequar arbitrium, sed Domini, qui per os meum manifestas facit visiones, quas per modestiam a Sororibus celare consueveram. Nam in festivitate B. Laurentii, [eadem videt quæ priori,] visionem quam videram his verbis manifestavi: Vidi quemdam nobilissimum Diaconum Laurentium ante fores stantem, & palmam habentem, & corona ejus rubea, & conversus est ad me blande inspiciens. Similiter in Assumptione beatissimæ Dominæ nostræ, cum ab excessu meo redirem, hujuscemodi sermonem coram omnibus subito arripui, dicens: Vidi supra cælum cæli ad orientem multa millia Sanctorum coronatorum, existimavi plusquam centum quadraginta quatuor millia, qui omnes coronati sunt coronis aureis, unusquisque secundum suam professionem; & in medio eorum thronum excelsum valde gloriosum, & in medio throni sedentem, cujus facies terribilis erat: & ex eo & de throno exibat splendor magnus quasi fulgur coruscans, ita ut præ nimia luce vix potuissem oculos levare. Et circa thronum Angelos multos & quatuor Animalia: hi omnes circumsteterunt, & procidentes adoraverunt sedentem super thronum, dicentes; Gloria, & honor, [& die Assumptionis gloriam Sanctorum in cælo;] & benedictio sedenti super thronum, viventi in secula seculorum. Post hæc adjeci: Salve sancta, salve pia & nobilis virgo Maria; tu enim mitis, tu suavis, tu adjutrix & consolatrix omnium in te confidentium. Adjuva me, Domina mea Maria, quoniam confidit in te anima mea: ora pro me Unigenitum tuum Redemptorem nostrum, ut perficiat in me opus misericordiæ suæ.
[62] In festivitate omnium Sanctorum venit Angelus Domini ad me, [item in die Sanctorum omnium;] & rapuit spiritum meum a corpore meo; & subito veni cum illo, & duxit me in altum ante ostium quod est in conspectu Domini: & introspexi: & vidi multa millia Sanctorum coronatorum, astantes & ministrantes Deo, & in circuitu throni quatuor Animalia. Angeli vero & Archangeli, Cherubim quoque & Seraphim steterunt ante thronum Dei; & procidentes adoraverunt, & clara voce dixerunt; Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus omnipotens, qui erat, & qui est, & qui venturus est. Similiter & viginti quatuor Seniores ceciderunt in facies suas, & adoraverunt viventem in secula seculorum. Habeo & aliquid quod de Bonnensis Ecclesiæ consecratione, quæ nuper facta est, tibi, frater, referam. Sicut insinuasti mihi per epistolam, oravi Dominum, & aperuit mihi ut solet oculos meos, in priori Vespera exaltationis sanctæ Crucis: & inter cetera quæ mihi monstrata sunt, vidi radium copiosæ lucis de cælo usque ad ecclesiam illam, totamque immensa claritate illustrantem. [postea interest officio Dedicationis Bonnensis] Nec non & Angelorum multitudinem in eodem radio descendentem vidi, ac toto tempore dedicationis inter ministros ecclesiæ conversantem. Tanta autem majestate omnia replebantur, ut non absque pavore intueri possem, quæ gerebantur illic. Fui autem in hac visione, continue a vespertino tempore præcedentis diei, usque ad horam illam in qua dedicationis Officium consummatum est. Vidi autem inter cetera quæ illic agebantur, te, frater, pulpito in Matutinis astantem, & unam ex Lectionibus legentem.
[63] Accidit ut quædam Sororum nostrarum, quæ morantur in Dierstensi g cœnobio, migraret e vita. Nuntiata igitur nobis morte ejus, dum secundum consuetudinem h pro remedio animæ ejus afflictionem susciperemus; [Videt Deiparam:] vidi Angelum Domini stantem secus Magistram nostram, cujus ministerio opus Dei perficiebatur. Eadem quoque hora, & beatissimam Dominam nostram vidi, quasi in regione inferioris aëris stantem, & respicientem ad nos. Completa autem afflictione nostra, elevatus est Angelus usque ad eam, & pariter ad superna redierunt. Factum est in vigilia Nativitatis Domini, tempore matutini Sacrificii, dum essem in oratione, aperuit Dominus oculos meos: & vidi in spiritu virum, cujus desideravi præsentiam, a longe properantem, ad spectandum agonem passionis meæ. Qui cum jam instante vespertino tempore advenisset; vidi Angelum Domini de sursum venientem, quasi in adjutorium mihi: & cum stetisset coram me, dixi illi: Domine mi, lassa sum ad sustinendum. [& ab Angelo confortata,] Et ait ad me: Confortare, consolare, noli deficere in via. Et post pusillum requievit caro mea in extasi: & sustulit me in spiritu in sublime, & contemplata sum jucunditatem, quam præparavit Deus diligentibus se, quemadmodum anno priore. Cumque post longum excessum redirem ad me, continuo ori meo hæc verba affluxerunt: Descendit de cælis, missus ab arce Patris: introivit per aurem Virginis in regionem nostram, indutus stola purpurea; & exivit per auream portam, [mysterium incarnationis.] lux & decus universæ fabricæ mundi. Et illud: De occulta habitatione sua descendit filius Dei venit quærere & salvare eos, qui eum de toto corde desiderabant. Et venit Angelus Domini ad me, & rapuit spiritum meum, sicut in festivitate omnium Sanctorum prosecuta sum. Post hæc benedixi Dominum dicens: Gratias ago tibi Domine, qui misisti ad me Angelum tuum, qui consolatus est me in tribulatione mea: quia tu solus laborem & dolorem consideras.
[64] In die vero ad majorem Missam, cum essem rursus in excessu meo, ac devotissime pro communi correctione Ecclesiæ Domini orarem; [Orat pro Ecclesia & populo:] in fine orationis postulavi a Domino, ut indicare mihi dignaretur, quænam esset voluntas ejus super Clero & Monialibus, non bona gradientibus via. Cumque oratione completa jam ad me redire inciperem, astitit mihi Angelus meus, & dixi ad eum: O dulcissime atque amantissime juvenis, responde mihi ad ea quæ interrogavi a Domino. Et dixit ad me: Clama & dic: Genti peccatrici, populo pleno peccato; væ, væ vobis qui habitatis sub potestate diaboli: quiescite agere perverse, discite benefacere. Sin autem, ecce ego Dominus mitto Angelum meum percutientem inter vos: nisi conversi fueritis a viis vestris iniquis, & egeritis pœnitentiam ab operibus pravis, ego Dominus complebo indignationem meam in vobis.
[65] Nunc & illud silere non possum, quanta dignatione Domina mea cor meum lætificavit. Dum essem in præfato excessu meo, [iterum videt Deiparam,] vidi illam a longe in domo quadam, quasi jacentem in i lectulo, & contrectantem manibus infantulum speciosum & amabilem nimis. Quem cum circumligasset fasciis albissimis, deposuit in præsepio quod secus ipsam esse videbatur; & post pusillum recipiens eum, in sinu suo reclinavit. [& amicum commendat:] Continuo post hæc vidi illam in regno claritatis, tamquam Reginam & Dominam. Invocavi igitur eam solito more, & specialiter pro quodam familiari meo ipsam rogavi. Erat ille in ordine Diaconatus, & frequenter eum adhortata fueram, ut ad sacrum Ordinem Sacerdotii ascendere non differret. Ille vero, diversas causas timoris sui prætendens, tam arduam rem aggredi nondum se audere fatebatur. In illa igitur invocatione mea, cum ejusdem rei mentionem coram Domina mea facerem, hæc verba mihi respondit: Dic servo meo, Noli timere: fac quod facturus es, & redde rationem de servitio meo, quod mihi facere debueras, & non fecisti.
[66] In festivitate S. Joannis Euangelistæ, tempore divini Officii, dum essem in lectulo meo propter infirmitatem, ibidem facta est manus Domini super me: & vidi amabilem illum Sacerdotem Domini, in conspectu throni stantem. [videt deinde S. Joannem Euangelistam] Effudi itaque orationes ad ipsum, ac petii, ut mihi daretur videre aliquid eorum, quæ ei in terra posito demonstrata sunt. Et continuo vidi quatuor Animalia ibidem assistentia, secundum eum modum quo in Ezechiele descripta sunt: & rotam quadriformem coram eis. Post hæc cum jam ad meipsam reditura essem, vidi duos Angelos, terribiles & plenos indignatione secundum faciem, in inferiori aëre residentes: habebatque unus eorum gladium terribilem in dextera, extentum quasi ad percutiendum. Et dixi ductori meo, Domine mi, qui sunt isti? Qui ait: Habent potestatem nocere terræ.
[67] Post hæc in die Innocentum, vidi turbam magnam juvenum candidorum, in monte excelso deambulantem, cum insigniis martyrii; quos præcedebat Agnus candidus, [& Sanctos Innocentes.] Crucis signum baiulans. Et aio ad ductorem meum: Domine, qui sunt isti, quos video hic? Et respondit: Sunt innocentes & immaculati, qui sequuntur Agnum quocumque ierit. Et dixi; Domine quare isti plus quam alii? Et ille: Non solum isti, sed sunt & alii qui sunt innocentes & immaculati, etiam & virgines electi in Christo. Quare Agnum plus quam aliud animal? At ille subjecit: Quia innocens Agnus, immaculatus & electus, occisus est pro salute humani generis.
ANNOTATA D. P.
a Dominica Palmarum anno 1154, 28 Martii.
b Convenit hoc cum visione S. Brigittæ, de qua egi in Parergo inter utramque Vitam S. Mariæ Magd. de Pazzis, qua docetur sursum adductus in crucem, atque ita stans ei affixus; contra quam nunc passim & in recentiorum Sanctarum visionibus concipitur, super crucem humo stratam extensus Dominus.
c Ita corrigo, pro eo quod legebatur impressum, ex Morsu.
d Hæc genuum complicatio competit corpori non contentissime tenso, ac stanti supra fulcrum aliquod; non autem uti concipiebat S. Osanna infra, Vitæ 2, num. 244; exaggerans fere supra ceteros dolores, eum qui sentiebatur in pectore, ex violenta illa brachiorum distensione: unde confirmatur doctrina prædicto Parergo a me tradita, de verbis factisque extaticorum ad controversias historicas non trahendis.
e Fuit celebrata Ascensio Domini, 13 Maji, Pentecoste 23 Maji.
f Videtur potius dici debuisse secundus annus, & qui hinc inchoatur tertius, ut patet ex deductis hactenus.
g Ad Dierstensis monasterii Sorores est Epistola IX Elizabethæ: sed ubi ipsum monasterium sit aut fuerit, necdum comperi: suspicor, quod in Coloniensi diœcesi oppidum Westphaliæ Dorsten intelligatur. Sed an ibi tunc Sorores fuerint inquirendum.
h Hæc mutui suffragii consuetudo specialem aliquam utriusque monasterii conjunctionem indicat: afflictionem autem a singulis assumendam, de qua hic puto intelligi posse flagellationem Religiosis usurpatam, & vulgo dictam disciplinam.
i Sic etiam Græci in tabellis, 12 Dominica mysteria repræsentantibus pingunt Deiparam instar puerperæ cubantem intra fiscellam seu corbem hujusmodi usui aptum. Nec absurdum sit cogitare, quod Josephus, stabulum ingressus, hujusmodi aliquid commodato acceperit e vicinia, idque admiserit Virgo, non ut necessitati, sed ut consuetudini puerperarum pareret; utpote quæ in nullo volebat videri eximia. Et Græci quidem ita pingunt eam in spelunca: Elisabethæ autem nostræ ita repræsentatur in domo, in qua & a Magis repertus infans cum matre est, juxta Euangelicam historiam: transgressa scilicet inde ex spelunca seu stabulo postquam Pastores annuntiarant quid sibi de puero Messia dictum esset ab Angelo. Sed in nostra sententia, qua credimus advenisse Magos uno post natum puerum anno inepte conciperetur adhuc cubans Deipara. Ideoque ad Annotationem d reflectendus animus lectori est.
CAPUT V.
Visiones anni MCLV: cum Appendice, ad annum LX spectante.
[68] [in visu offeruntur,] In Epiphania quoque Domini, multiplicavit Dominus gratiam suam in me, & vidi in spiritu Dominam meam, & parvulum ejus, quasi in domo quadam longe posita commorantes. [magorum adoratio,] Et ecce tres viri, regalem habentes decorem, introierunt illuc, & flexis genibus adoraverunt coram puero. Unus autem ex illis proferens numisma aureum magnum, quasi imagine regia signatum, [Nuptiæ in Cana Galilææ,] obtulit in manus ipsius. Similiter & alii duo accedentes, munera sua in vasculis quibusdam reverenter obtulerunt. Post hæc & nuptiæ illæ, quæ factæ sunt in Cana Galilææ, repræsentatæ mihi sunt: & vidi rursus illic Salvatorem cum Maria matre ejus inter convivas discumbentem, & hydrias sex ibidem positas. Insuper virginei corporis sui ablutionem, quæ in Jordane celebrata est, Dominus ancillæ suæ præsentare aspernatus non est. Vidi etenim qualiter cum sancto Baptista suo in aquas beati fluminis descendit, & baptizatus est ab eo: & qualiter columba de cælo descendens, [& Christi baptismus.] venit & requievit in vertice ipsius. Et ego ab hac visione expergiscens, in hæc verba os meum aperui: In columbæ specie Spiritus sanctus visus est, paterna vox audita est; Hic est filius meudilectus in quo mihi complacui, ipsum audite.
[69] Post hæc in festivitate Purificationis, in primis Vesperis, novum quiddam & insuetum fecit mihi Deus: [Orantem in extasi audiunt Sorores,] Cum enim essem in excessu meo solito more, & orarem in spiritu ad Dominum; ac Dominam meam, quam per spiritum intuebar, salutarem, & devotas coram ipsa preces effunderem; omnem orationis meæ tenorem Sorores, quæ erant in circuitu meo, palam audierunt. Ego vero cum rediissem ad me, credere nolebam narrantibus hæc: quousque eadem verba, quibus in oratione usa fueram, per ordinem replicuerunt.
[70] Factum item est ut quædam Soror annosa infirmaretur apud nos, infirmitate qua & mortua est. [ex eaque intelligunt quamdam moribundam] Accidit autem tertia die ante mortem ejus, subito ita aggravari infirmitatem, ut jam morituram eam existimaremus: & accurrentes Litaniam inchoavimus super eam. Irriuit igitur excessus mentis super me, & paulo post expergefacta, dixi: Inungite eam: nondum enim Oleo inuncta fuerat. Hoc dicto statim fui in spiritu. Rursus autem post pusillum expergiscens, antequam plene ad meipsam redirem audientibus cunctis, visionem quam videram pronuntiavi, dicens: Domina nostra cum Patre nostro B. Benedicto descenderat, & nescio quam ob causam statim ad superna redierunt. Et nunc affuerunt hic spiritus maligni complures, quorum adhuc quidam veluti canes in circuitu nostro ambulant, & tamquam vultures in tectis consident. Stabant autem secus lectum Sororis nostræ duo Angeli & dixerunt ad illos: Discedite hinc; Soror ist adhuc vivendi spatium accepit. Cum hæc dixissem, [supervicturam: ut vixit adhuc triduo.] & ex integro ad meipsam rediissem, nesciebam me revelasse visionem: & advocans Magistram, secreto cœpi narrare ei quæ videram: illa autem eadem omnia se ex ore meo audivisse confitebatur. Post hæc die tertia, cum eadem Soror migraret e vita, in hora transitus ejus vidi per spiritum eosdem duos Angelos ei assistentes, & egredientem corpore animam excipientes: quorsum autem illam detulerint, revelatum mihi non est. Cumque essemus orantes in circuitu funeris, vidi Angelum speciosum quasi pusillæ staturæ, in summitate feretri sedentem: qui etiam motus inde non est, cum usque ad Ecclesiam Fratrum asportaretur, & usque ad tempus sepulturæ affuit.
[71] [Infirma Elizabeth ab Angelo inungitur:] Post hæc & me febris valida apprehendit, & desideravi Unctionis Sacramentum. Eo autem tempore Dominus Abbas profectus fuerat ad loca vicina, & expectabam adventum ejus. Quodam autem vespere circa crepusculum, sedente Magistra coram me, accessit vir quidam venerabilis, & stetit in conspectu meo, & existimabam ipsum esse Dominum Abbatem, & lætata sum. Cumque arguerem tarditatem ejus & morum duritiam, benigne suscepit correptionem: & consolatus est me, dicens, nondum me esse morituram. Rogavi igitur, ut Dominicam orationem & Symbolum recitaret coram me, & postea me inungeret. Quod cum fecisset, & ego ad singula verba ei per intervalla respondissem, totum Unctionis ritum complere visus est in me: & data mihi benedictione, abscessit. Interrogavit igitur me Magistra quæ verba mea omnia audierat, cum quo sermonem habuissem. Et dixi: Nonne Dominus Abbas præsens fuit & inunxit me? Illa autem neminem illic se vidisse testata est. Tunc ergo primum intellexi, visionem spiritualem me vidisse.
[72] Post hæc imminente Festivitate a Annuntiationis, incidi in languorem gravissimum: [postea gravius infirmata,] & biduo ante diem festum in infirmitate jacebam. In ipso autem festivitatis die mane, ita aggravatus est languor meus, ut venirent ad stratum meum Sorores, ac dicerent Litaniam super me. Cumque discessuræ essent a me, interrogabant an eo die communicare vellem, sicut & ipsæ facturæ erant. Ego autem renui, dicens, non me aliquibus dignis operibus ad hoc esse præparatam sicut ipsas, propter invaletudinem corporis. Quæ cum inde tristarentur ac discederent a me, [subito sanatur,] venit Angelus Domini; & stans coram me posuit manum suam in capite meo, & ait: Surge, & sta super pedes tuos. Liberata es ab infirmitatibus tuis. Accede ad communicandum: confortare & esto robusta. Ad hæc verba subito omnis languor fugit a me, & per universum corpus meum suavissime alleviata sum: hocque adjeci: Possibile quidem fuerat, Domine, passiones quas hactenus sustinuisti, leviores tibi efficere. Sed quo melius tibi crederetur, affligi ita te voluisti. Continuo ergo apprehensis indumentis, [& videt Annuntiationem Domini.] surrexi de stratu meo: & descendi cum integris viribus & calore vivido, & veni hilariter in conventum Sororum, mirantibus universis, & feci quod mandaverat mihi. Eadem die, ipsa quoque Annuntiatio Dominica præsentata est mihi. Vidi enim in spiritu Dominam meam quasi in conclavi quodam stantem ad orationem, & subito apparuit coram ea Angelus magnæ claritatis, velut alloquens eam. Illa autem viso eo, expavescere visa est: & post mutuam collocutionem, reverenter ad eum se inclinavit: moxque ille disparuit.
[73] Ante festivitatem Palmarum die priori jam instante vespertino tempore, [In extasim rapta] stabam sola in oratorio & eram intenta orationibus, & ecce radius copiosi luminis repente de cælo effusus est super me, faciens mihi æstum, quemadmodum sol quando splendet in virtute sua: & procidi in terram, & veni in mentis excessum. Sorores itaque venientes concurrebant ad me, volentes sublevare caput meum a terra ut puvillos supponerent, & nullo nisu levare illud potuerunt. Et post pusillum, venit Angelus Domini & erexit me velociter, & statuit me super pedes meos, dicens: O homo, surge, & sta supra pedes tuos, & loquar tecum: & noli timere, quia ego tecum sum omnibus diebus vitæ tuæ. [Angelum audit] Viriliter age & confortetur cor tuum, & sustine Dominum: & dices prævaricatoribus terræ: Hæc dicit Dominus: Sicut olim gentes crucifixerunt me, sic quotidie crucifigor inter illos qui prævaricati sunt in me in cordibus suis. Avertunt enim facies suas a me, & cor eorum longe est a me, ne videant & ne recogitent qualiter passus sum, & quomodo liberavi eos in sanguine meo. Et dices ad eos: [peccatores vocantem ad pœnitentiam;] Redite prævaricatores ad Dominum Deum vestrum, quia benignus & misericors est, qui non vult mortem peccatoris, sed magis ut convertatur & vivat. Hæc cum dixisset, abiit. Ego autem signum feci Sororibus, ut allatis tabulis ista scripto exciperent: non enim aliud quidquam loqui poteram, quousque omnia secundum narrationem meam conscripta sunt.
[74] [item comminantem obduratis,] Rursus in ipsa die Palmarum tempore divini officii, cum similiter in excessum mentis venissem, erexit me Angelus dicens: O homo cogita quid sis, quia pulvis & cinis es & fragile figmentum. Audi me qui loquor tecum. Hæc dicit Dominus: Plena est terra iniquitate: & hic populus, non populus meus, sed populus adversarius mihi est. Obduratum est cor eorum, nec capient nec intelligere poterunt verba quæ locutus sum, sed recedent a me. Væ illis, quia oppressi sunt a diabolo & obediunt illi, & inhonorant faciem meam cum pravis operibus suis, & obliti sunt Deum factorem suum. Et dixi: Domine mi, nescio quid dicam vel quid faciam, quia indocta sum in Scripturis divinis. Et dixit mihi: Sufficit tibi gratia mea: qui enim habet dabitur illi, & qui non habet, id quod habet auferetur ab eo. Post hæc in secunda feria, cum interessem Matutinis posuit Dominus verbum in ore meo: [hyprocritis,] Væ vobis hypocritæ, qui absconditis aurum & argentum, hoc est verbum Dei & legem Domini, quæ est pretiosior auro & argento, ut appareatis hominibus religiosi & innocentes; intrinsecus autem pleni estis ingenio malo & immunditiis vestris, introeuntes ad sancta sanctorum, quod est altare Dei ad communicandum. Vere Dominus avertit faciem suam, ne videat holocautomata & sacrificia vestra. Infeliciores estis iis qui aspiciunt vos quasi speculum, cum considerant opera vestra mala, & scandalizantur in vobis. Pro certo scitote, quia lex peribit primum a Sacerdotibus & senioribus populi in hoc tempore.
[75] Item in quarta feria, cum sola essem in Capitulo; veni in extasim. [converti tardantibus,] Et dixit Angelus Domini ad me: Et tu fili hominis, dices ad eos qui habitant in terra; Audite populi: Deus deorum locutus est: Pœnitentiam agite, prope est enim regnum Dei: & convertimini ad me in toto corde vestro, & ego Dominus convertar ad vos & reconciliabor vobis. Quod si nolueritis, & me ad iracundiam provocaveritis, in peccatis vestris moriemini, & mors devorabit vos subito & quasi nescientes; & miserabiliores eritis omni creatura, etiam brutis animalibus, quæ dum mortua fuerint, nihil ultra mali patientur, vos autem cruciabimini in igne æterno, ubi erit fletus oculorum & stridor dentium sine fine. Et dixi: Domine, nescio loqui, & tarda sum ad loquendum. Et dixit: Aperi os tuum, & ego loquar: & qui audit te, audit & me. In Sabbato sancto ante Pascha, ibam ad Capitulum, & veni in extasim in limine sacelli: & circumfulsit me lux. Et assistens mihi Angelus Domini, ait: O miserrimi, qui thesaurizatis vobis thesauros in infernalibus pœnis. Nescitis quot nobiles, quot potentes peribunt in die judicii, quot divites & sapientes lugebunt? O mundi gloria, res misera! Væ illis qui diligunt eam. Ego clamavi dicit Dominus, & iterum clamo; & quis est qui me audiat & consentiat consiliis meis? [& mundi amatoribus] Cum autem clamavi, clamavi & dixi: Si quis sitit, veniat ad me, & bibat, & de ventre ejus fluent aquæ vivæ. O homo quicumque es, dic tu, Ecce ego: & dicetur tibi: Abnega teipsum: & factus obediens & humilis corde, veni & sequere me: & ego probabo si sis verax an non. Et tu constans & perseverans, noli deficere in certamine: qui enim bene certaverit usque in finem, hic salvus erit.
[76] In una Paschalium dierum in meridie, cum vellem quiescere, astitit lectulo meo Angelus Domini, & dixit mihi: Noli contristari de iis quæ tibi solent evenire: sufficit tibi gratia mea, quia non te deseram, nisi tu ipsa velis. Obediens esse stude cum omni humilitate & lætitia cordis. Esto patiens contra omnia adversa: [animaturque ad bene agendū.] noli te extollere in superbia, sed semper humiliare ut exalteris: nullum despicias, nullum contemnas, in omnibus bonum exemplum monstra. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, & proximum tuum tamquam teipsam: & quod dedi tibi, dato tu aliis, ut & ipsi reficiantur: quia tu non haberes, nisi datum tibi fuisset desuper. Præter hæc & alia plura, tamquam pater filium benigne instruendo, adjecit: quæ propter intervenientem soporem, heu! a memoria mea elapsa sunt.
[77] In festivitate S. Marci Euangelistæ, b vidi ostium apertum in cælo & ex eo splendor magnus super me effusus est: & subito veni in extasim. Cumque essem in excessu, vidi ante thronum Dei (quemadmodum in festivitate B. Joannis Euangelistæ videram) quatuor Animalia, [Videt 25 Apr.] singula habentia facies quatuor: quas, in hunc modum dispositas consideraui. Facies hominis erat in anteriori parte, quæ ad thronum respiciebat; in posteriori vero, facies aquilæ; in dextera, facies leonis, in sinistra facies vituli. Habebant & alas senas, quarum duæ supra capita singulorum erectæ invicem conjungebantur; duæ vero expansæ erant, ita ut unius cujusque una ala alterius tangeret alam; duabus vero, velabant corpora sua; [quatuor Animalia] erant autem plena oculis ante & retro. Apparuit & rota grandis & lucida, stans coram eis ante thronum, quasi complexa quatuor rotas: quæ ita invicem connexæ erant, ut unaquæque duas sibi vicinas ex parte complecteretur; & omnes, majorem intrinsecus circulis suis contingebant. Erat autem spatium quoddam inter ipsas quatuor, circa medium punctum majoris, rubicundum quasi flamma ignis: & ex eo quasi scintillulæ quædam exire videbantur ac dispergi per omnes rotas, & quasi vivificari videbantur ex illo. Unde in eadem hora menti meæ illud occurrit: Spiritus vitæ, erat in rotis. [nec non propheticas rotas] Cumque aspicerem, discesserunt ab invicem Animalia in quatuor partes, & singula eorum singulæ rotæ antecedebant.
[78] Die quadam Dominica, dum apud Fratres Missa celebraretur, prospexi forte per fenestram, cupiens audire Fratres concinentes gloriam Deo. Stabat autem forte in via vir quidam, vociferans ad alium & dicens: [& sathanam temere invocatum adesse.] Ubi nunc tantum moraris, diabole? Et continuo vidi sathanam in specie nigri ac deformis vituli, stantem secus illum. Qua in re commoneantur fideles, ab hujuscemodi malignis sermonibus abstinere. In die Pentecostes c suspensa erant quædam apud nos Missarum solemnia pro Comitis excommunicatione: sed non tamen consolationem suam Dominus ab ancillis suis suspendit: venit enim unus ex Sacerdotibus ad nos, ferens in capsella Sacramentum Dominici corporis, unde secundum morem eramus communicaturæ. Qui cum intro missus esset, & capsellam super altare quod intrinsecus apud nos est, dēposuisset; vidi lucem magnam de cælo egredientem; & directa est super illam in modum radii solaris, totamque illustravit. [Communicat tempore interdicti.] Sed & columba nivea, per medium ejusdem lucis veniens, advolare visa est, & resedit juxta illam. Venit & Angelus Domini, & quasi devotionis nostræ testis astitit secus altare, quousque omnes per ordinem communicavimus.
[79] In Dominica d autem nocte ante festum Apostolorum Petri & Pauli, cum starem in loco orationis, veni in extasin; cui libenter reluctata fuissem, si potuissem. [Extasi reluctans] Et continuo astitit mihi Angelus Domini, & dixit nostro sermone: O misera, cur hæc tam invita pateris? Quam multi sunt qui libenter hæc sustinerent, si daretur illis consequi ea quæ tu consequeris? Si non in præsenti hæc pateris, illic utique patieris, ubi durius patiendum tibi erit, antequam videre merearis quæ nunc visura es. Et dixi: [videt in cælo] Domine mi, ex multa fragilitate mea provenit mihi impatientia hæc: & si consolari me vis, Domine, quid mihi ostendes? Et ait; Veni & vide & contemplare jucunditatem quæ veniet tibi a Deo tuo. Et statim in sublime extulit me in aërem excelsum, & introspexi per ostium claritatis, & vidi solito more gloriam beatæ civitatis Dei. Rursus ad miserabile corpus reducta sum, & paululum respiravi. Iterum autem fui in spiritu, [libros meriti ac demeriti sui,] & vidi ante ostium illud prædictum, quasi stateram pendentem: & astabat illic Angelus meus, habens librum unum, & sathan habens librum alterum. Intellexi autem eum quem habebat Angelus esse librum justitiarum mearum, alterum vero esse librum delictorum meorum. Et imposuit uterque librum quem habebat in statera; & præponderare visus est liber delictorum. Stabat itaque Angelus quasi mœstus, & ait: Non ita erit, [& hunc illi præponderare dolet:] quoniam dolores plurimos & magnos pro delictis suis sustinuit, & duras flagellationes sæpe suscepit. Et cum plura hujuscemodi memorasset, ait: Differenda sunt hæc usque in crastinum. Mox reddita sum mihi, & cum lachrymis copiosis exclamavi: Ne intres in judicium cum ancilla tua, Domine, sed oro clementiam tuam ut ante mea dimittas peccata quam ad judicium judicare venias.
[80] Cumque nimia anxietate coarctarer, obtulit iterum se Angelus mihi. Et dixi ei: Domine, [seque crastino morituram timens,] quod faciam. Instrue me, Domine mi. Qui ait: Esto obediens valde, humilis, patiens, & amabilis. Libenter sustine hæc quæ tibi eveniunt. Amplectere cum dilectione ea quæ operatur Dominus tecum: & iis qui diligunt te, & cunctis qui tuis Sororibus se commiserunt, & quibus promisso te obligasti, orationes impertire. Hæc cum dixisset, abscessit. Ego autem nihilominus in corde meo fluctuans, hæc apud me cœpi tractare, dicens: Nonne fiduciam multam semper habui in corpore Domini mei Jesu Christi? Nonne hoc est omnium peccatorum remissio? Illuc certe confugiam. [petit pro se Missam dici,] Rogavi igitur Magistram, ut misso celeriter nuntio postularet a Domino Abbate, quatenus in die crastina Missam de sancta Trinitate celebraret, & divinum Sacramentum afferret ad me. Metuebam enim me esse morituram illo die, propter verba Angeli quæ dixerat, differenda sunt hæc usque in crastinum.
[81] Cum igitur sicut petieram Missam celebraret, in ipso tempore Sacrificii veni in excessum mentis: [sub eaque vidit meritis suis apponi Hostiam sacram] & vidi rursus stateram quam in vespere videram, & libros impositos. Venit ergo Angelus & fidelis procurator meus, afferens quasi panem parvulum, quali in celebrationibus Missarum Sacerdotes utuntur, & superimposuit libro justitiarum: & mox, quasi massam ingentem apposuisset, velociter præponderare visus est libro alterius lancis. Ego cum lætitia expergiscens, exclamavi: Sancta Trinitas, Pater, & Filius, & spiritus sanctus, in manus potentiæ tuæ, in manus miseridordiæ tuæ commendo spiritum meum, consilium meum, cogitationes meas, & omne corpus meum; vitam meam, finem meum, & omnes actus meos: semper sit benedictio tua super me diebus ac noctibus, & perducat me clementia tua in vitam æternam. [& animos resumit:] Hoc quoque adieci, quia communicatura eram; Domine non sum digna ut intres sub tectum meum, sed salvam me tac & salva ero, quoniam laus mea tu es: non ad judicium Corpus & Sanguinem tuum, sed ad remissionem omnium peccatorum meorum, percipere merear. Eodem etiam tempore vidi in spiritu Dominum Abbatem in ecclesia Fratrum, salutare Sacramentum devote conficientem, & columbam sacrificio assidentem & claritatem luminis in circuitu. Post hæc venit ad me afferens mihi quod desideraveram, & Communione sancta animam meam consolata sum.
[82] Rursus in Vigilia Apostolorum ad vesperam, vidi illos per spiritum in regione claritatis, [vidit etiam lancem meriti præponderare:] & una cum eis matrem Domini. Vidi autem & stateram eamdem quam & antea videram, & impositi sunt libri. Erat autem multitudo dæmonum circa lancem unam, & multitudo Angelorum circa alteram, & æqui ponderis esse videbantur. Tunc invocavi Dominam meam & Apostolos cum angustiis magnis, quia indubitanter morituram me existimabam: & regressi sunt paulisper introrsus. Cumque iterum apparuissent, & ego non cessarem invocare eos & alios complures Sanctorum, præponderare visus est liber justitiæ. Post hæc cum spiritum attraherem, venit ad me Angelus meus & dixit mihi: Datum est tibi spatium vivendi, emendatiorem fac vitam tuam. Et dixi Domine mi, quid amplius faciam? Nonne cognoscis fragilitatem meam, & quomodo amplius laborare non possum, quam facio? [& docta quid ultra facere debeat,] Tunc erudivit me, & ad quamdam carnis afflictionem me exhortatus est: de qua & ego apud meipsam sæpe tractaveram. Et ego ad me rediens, dixi: Solve jubente Deo terrarum Petre catenas: & præter hæc alias orationes ad ipsum. Et adieci: Sancte Paule Apostole, prædicator veritatis & Doctor gentium, intercede pro nobis ad Dominum qui te elegit. Et ad hæc addidi: Domine secundum actum meum noli me miseram & peccatricem judicare, nihil enim dignum in conspectu tuo egi: ideo deprecor Majestatem tuam, ut tu Deus deleas iniquitatem meam, quia de terra formasti me. Et hoc: Ne tradas bestiis animam confitentem tibi, & animas pauperum tuorum ne obliviscaris in finem. In die ad Missam rursus apparuerunt mihi Apostoli & pariter cum eis Domina nostra. [implorat misericordiam:] Tunc etiam per spiritum vidi Fratres in ecclesia ministrantes, & Dominum Abbatem altari astantem, & casulæ qualitatem Sororibus indicavi. Eodem die cum ad nos delatum esset divinum Sacramentum, eamdem visionem vidi, quam & in die Pentecostes.
[83] Atque hic finis est visionum, usque ad Iulium anni MCLV perductarum: quibus additam velim ex Libro Epistolarum unam; nulli quidem certo anno adscriptam, anteriorem tamen, ultimo hujus libri articulo ad annum MCLIX spectante; est autem prædicti libri Caput V, hujus tenoris: Domino G (Gerlaco) venerabili abbati Ecclesiæ Dei quæ in Tuitio, humilis ancilla Christi Elisabeth Schonaugiensis, salutem & orationes. Consolamini & gaudete in Domino, & confortate corda Fratrum qui sunt vobiscum: quia suscepit Dominus gemitus vestros, & respexit tribulationem cordis vestri, [intelligit amissam Hostiam] qua afflicti fuistis in conspectu ejus, pro lacrymabili jactura Dominici Sacramenti, quæ accidit in medio vestri. Fecit enim secundum consuetudinem benignitatis suæ, & dignatus est annuntiare mihi per Angelum suum verba quædam, ex quibus recipere potestis consolationem. Factum est in Dominica prima Quadragesimæ, celebrante Domino Abbate divinum Officium apud nos, post lectionem Euangelii, subito elangui, & veni in mentis excessum. Et ecce Angelus Domini, benignus consolator meus adveniens, stetit in conspectu meo. Tunc inter ceteros sermones, quos contuli eum eo, [loco decenti repositam ab Angelo,] feci memoriam vestri apud eum, sicut præmonita fueram a fratre meo; interrogavique eum, dicens; Domine mi, quid factum est de illo venerabili Sacramento, quod in ecclesia Tuitiensi de gutture pueri sternutantis excussum est? Numquid pedibus circumstantium conculcatum est, & periit? Qui respondens dixit: Sacramenti illius sanctitas vivificat spiritum recipientis se: quod autem ab ore ejus elapsum est, ab Angelo Dei qui præsens aderat susceptum est, & in arcano loco repositum. Et dixi: Numquid, Domine, interrogare audeo, in quo loco sit reconditum? Et ait, Noli interrogare. Rursus dixi; Domine, quid servitii exhibere convenit Fratres illos. Et respondit: [& modum satisfactionis congruæ.] Quadraginta diebus in conventu immoletur Deo sacrificium laudis pro delicto hoc. Adjecit autem adhuc dicens: Ego vice Domini nostri hanc satis factionem constituo, ut ubicumque ceciderit super terram Corpus Domini, sive effusus fuerit Dominicus Sanguis, ita ut postea inter Reliquias non possit reponi; pro peccato hoc immoletur sacrificium laudis quadraginta diebus: si vero inter Reliquias possit reponi, triginta diebus id ipsum fiat. Novissime & hæc adjecit: Expedit Fratribus illis, & necesse habent, ut quanto amplius Sanctorum corpora apud se congregant, & juxta se locant; tanto amplius studeant honorifice & amabiliter iis ministrare, & ut vitam suam cum timore Dei emendent; ac diligentius ordinem suum observent. Nam ut ad hoc eos commoneret Dominus, permisit fieri quod factum est in medio eorum. Quod si admonitioni ejus obedierint & fecerint quæ dixi; certum habeant, quoniam pretiosi illi Martyres interpellabunt pro eis coram Domino, & in omni necessitate eis subvenient: si autem non fecerint, accusationem & querelam facient adversus eos.
[84] Martyres societatis Ursulanæ intelligat Lector: ipsumque Sancti Monasterii fundatorem Heribertum, [Item obventura mundo flagella,] Coloniensem Episcopum, illic conditum: nunc autem etiam Appendiculam accipiat a scriptore nescio quomodo additam libro 2 in Visionibus anni MCLVI finem ut dixi accipiens, Sanctamque præmonens de futuro iterum concursu dierum Annuntiationis ac Passionis Dominicæ, quod fuit anno Incarnationis MCLX, unde consequitur visionem in hac Appendicula narratam, spectare ad Julium anni MCLIX. Est autem talis. Factum est etiam in una dierum mensis Julii, ego Elisabeth secesseram in locum semotum ac secretum, & intendebam orationibus; & ecce Angelus Domini veniens coram me stabat & ait: Numquid ignoras quoniam futuri anni Pascha eo ipso die quo resurrexit Dominus celebrandum est, & Annuntiationis e festivitas in diem Passionis incidet? Et silui, quoniam hæc vere ignorabam. Et subjecit dicens: Scito quoniam in tempore illo accepturus est sathanas potestatem a Deo, concitandi homines adversum se invicem, ut mutuo sese interficiant. Sol rubore suffundetur, & tenebris obducetur: quod quidem non aliud erit, nisi multa sanguinis effusio, & immensa tristitia in populo Christiano. Post hæc coluber, saniei immissor, invisibiliter homines interfecturus est, eritque tribulatio magna in terra; ita ut perpetuæ laudis debitor sit Domino omnis, qui vita incolumi evaserit. Si autem quæ post hæc cito ventura sunt tibi enarrem, scio quod præ timoris magnitudine subsistere non poteris.
[85] Comminationes has cœptas esse impleri, eo pro quo prænuntiatas dixi anno MCLX, evidenter liquet. Isto siquidem anno, cum obiisset in mense Septembri Adrianus IV, [pro anno 1160 seqq.] & electus esset Alexander III, surrexit Romæ Antipapa Octavianus, sub nomine Victoris; fautoremque nactus Fredericum Imperatorem, Schisma Italiæ & Germaniæ perniciosissimum excitavit, ne quidem per mortem suam finiendum; sed electus post ipsum subinde aliis, continuandum usque ad annum MCLXXVII. Durante autem Schismate, & Frederico Pontificem in Italia persequente, exorta est sævissima illa mortalitas, quam ad annum MCLXVI num. XI describit Baronius quæ hic videtur intentari. Omnia porro circumspectanti, [inchoata per schisma:] videri posset ideo articulus iste huic libro additus; quia qui sequitur tertius in editione, licet ad annum MCLVI spectans recte videbatur subnecti secundo, seorsim tamen descriptus habebatur; & ut per se subsistens laudatur a Trithemio in lib. de Scriptor velut opus pulcherrimum & non inutile; in Chronico Hirtzaugiensi, ut opus pulchrum & necessarium. Idem deinde in Chronico Spanheimensi laudat Egbertum, [quomodo id huic loco attextum.] quod Monachus in Schonau & postea abbas, omnia scripta & revelationes sanctæ Sororis ornatiori stylo, in eam formam, qua nunc leguntur redegit. Porro ad minas Orbi Christiano intentatas in hac Appendicula, ut jam publicari cœptas, spectare videtur Epistola quam Proœmio subjunximus, scripta ad S. Hildegardem; adeoque etiam Magisteriatum Elisabethæ, ad hunc circa idem tempus electæ.
ANNOTATA D. P.
a Anno 1155 littera Dominicali B. Pascha fuit 27 Martii. Ideoque Festum Annuntiationis: quia concursurum alias cum die Veneris sancto, retrotrahendum fuit juxta Rubricam Diœceseon istarum, quæ in Moguntino sic legitur: Si festum Annuntiationis venerit in diem sabbati, in choro & foro solenniter celebrandum: si vero venerit post festum Palmarum, vel in hebdomada Paschali, anticipatur in Vigiliam Palmarum modo quo supra. fuit ergo eo anno festum istud celebratum 19 Martii.
b S. Marcus 25 Aprilis, tunc cadente in Feriam 2 Dominicæ 4 post Pascha.
c Dies Pentecostes hoc anno 15 Maji.
d Tunc 26 Junii.
e Anno scilicet 1160 sub eodem quem supra notavi recursu litteræ dominicalis B. Istis autem Angeli verbis vel confirmatur sententia Henschenii anno 29 vulgaris æræ Christum mortuum statuentis idque 25 Martii, vel, si tali die revera passus Christus non est, novo argumento probatur quod alias docui Deum & Angelos sanctis extaticis loquentes uti verbis ipsorum intellectui accommodatis.
CAPUT VI.
Initium libri Viarum Dei cœpti scribi an. 1156; & sermonum eo contentorum Synopsis.
[86] [Anno 1156] Hic est liber Viarum Dei, qui annuntiatus est ab Angelo Dei altissimi, Elizabeth, ancillæ Christi & Dei vivi, in quinto anno Visitationis ejus; in quo visitavit eum spiritus, ad salutem omnium qui paternas admonitiones Dei grata benedictione percipiunt. Et erat in anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo quinquagesimo sexto. Factum est in exordio quinti anni visitationis meæ, [offertur Virgini visio prima 3 Viarum] jam appropinquante die festo Pentecostes, ego Elizabeth, vidi in visione spiritus mei, montem excelsum, copioso lumine in summo illustratum; & quasi vias tres, a radice ejus ad cacumen usque porrectas. Quarum una (quæ media erat) in directum mihi posita, speciem habebat sereni cæli, sive lapidis hyacinthi: quæ vero a dextris mihi erat, viridis apparebat; & quæ a sinistris, purpurea. Stabat autem in vertice montis, contra viam mediam, vir quidam insignis, tunica hyacinthina indutus, & præcinctus ad renes baltheo candido: facies splendida erat ut sol, oculi vero in modum stellarum radiantes, & capilli ejus tamquam lana candidissima: habebat autem in ore gladium ex utraque parte acutum, & in manu dextra clavim, in sinistra vero quasi sceptrum regium.
[87] Vidi rursus alia visione, in solennitate a Pentecostes, [secunda aliarum trium,] in ascensu montis ejusdem, a sinistris viri præfati, secus vias prioris visionis, alias tres vias, varietatem habentes hujusmodi. Una earum, quæ viæ viridi propinquior apparebat, amœna quidem erat, sed ita ex omni parte vepribus condensis vallata erat & obtecta, ut ab eis pungi necesse esset ambulantes per eam, nisi diligenter constricti & inclinati incederent. Apparuit & semita quædam delectabilis, arcta, & quasi modicum trita, nihil habens veprium, sed ex utraque parte jucundo gramine, & floribus diversi generis copiose vallata. Media autem inter has duas una erat, ampliorem ceteris habens latitudinem, plana, & quasi pavimentum habens ex lateribus rubeis: quam cum diligentius aspicerem, Angelus Domini qui mihi assistebat, dixit: Viam hanc intueris & pulchra tibi videtur, & commoda ad ambulandum in ea; sed periculosa est, & facile labuntur incedentes per eam.
[88] Rursus in Octava Pentecostes, in tempore meridianæ quietis, subito aperti sunt oculi cordis mei sine carnis vexatione, [& tertia quatuor.] sicut & in præfatis visionibus: & vidi iterum quæ prædicta sunt omnia. Adjecit autem Dominus ostendere mihi præter eas vias quas videram, alias quatuor, secus tres vias primæ visionis, a dextris viri qui stabat in cacumine montis. Una earum quæ proxima erat viæ purpureæ usque ad medium montis, difficultatem magnam habere videbatur a veprium densitate, quibus ex utroque latere obsita erat: reliqua vero pars ejus usque ad summum floribus amœna; & ab impedimentis libera, sed arcta & modicum trita apparuit. Quæ erat proxima huic, arida videbatur, & in modum campi arati, glebis ingentibus aspera; & viatoribus suis plurimum onerosa. Eram autem cogitans apud me de his duabus viis, quod difficilem haberent incessum: & respondens Angelus qui mihi assistebat, ait: Si quis ambulaverit per vias istas, caveat ne offendat pedem suum: qui autem offenderit & ceciderit, si non surrexerit sed permanet, non videbit lumen æternum: reliquæ vero duæ quæ pariter cum his apparebant, planæ & expeditæ erant, & aspectu pulchræ, candorem habentes quasi terræ bene tritæ in strata publica. Cumque hærerem in aspectu earum audivi rursus Angelum dicentem: Via Justorum recta facta est, & iter Sanctorum præparatum est.
[89] Visionis primæ, sicut per Angelum accepi, interpretatio est hæc. [Indicatur primarum una esse] Mons excelsus, altitudo cælestis beatitudinis est: lux in vertice montis, claritas est vitæ æternæ: viæ diversæ in monte, Electorum variæ ascensiones sunt, quibus ad regnum claritatis ascendunt. Via hyacinthina, divinæ contemplationis studium est. Ambulant in ea, qui jugi meditatione & desiderio in Deo & in cælestibus mentis oculum figunt. Via viridis eorum est, qui in activa vita perfecti & irreprehensibiles esse student, incedentes in omnibus mandatis Domini sine querela: qui dum non transitoria, [Contemplativorum,] sed immarcessibile bravium supernæ retributionis, in cunctis operibus suis attendunt, gressus mentis in viridi figunt. Via purpurea, ascensus beatorum Martyrum est: qui in tormentis passionum justitiam Dei per patientiam operantes, in purpura sanguinis sui ad divinum lumen transire contendunt. Vir insignis supra montem, Christus est: splendor vultus ejus, divinæ claritatis ejus est signum: oculi radiantes, [secunda Activorum,] serenus aspectus ejus super electos, Capilli, lanæ albæ similes, antiquum dierum esse pronuntiant, licet in novissimis diebus secundum carnem sit natus. Gladius anceps in ore ejus, terribilis judicii sententia est, de ore ejus processura, feriens reprobos duplici contritione corporis & animæ. Clavis in dextra ejus apparuit, [tertia Martyrum,] quoniam ipse est qui solus aperit januam vitæ, & nemo claudit; claudit & nemo aperit: ipse quoque est, qui profunda mysteriorum Dei cui vult reserat, & non est qui claudat; signat, & non est qui signaculum solvat. Sceptrum in sinistra ejus, potestas regia est, quam & secundum humanam naturam se accepisse testatus est, dicens; Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. Tunica hyacinthina, virtutem indicat cælestis contemplationis, [& his intendentis Christi habitus ac forma.] quæ totam perfecte possidebat mentem Salvatoris: non enim ut ceteri hominum ad mensuram spiritum acceperat, in quo habitat omnis plenitudo Divinitatis corporaliter. Baltheus candidus, inviolabilis innocentiæ candorem in eo designat. Apparuit in via, quæ Divinitatis suæ contemplationem significat; quia sic eam vult manere in æternum, cum ceteræ permansuræ non sint. Non apparuit in omnibus, & tamen erat in omnibus; quia singulæ significant virtutes, per quas Justi homines veniunt ad montem excelsum, ubi recipiunt pro singulis virtutibus singulas mercedes, & in omnibus viis veritatis contemplandus est Deus. [Mat. 28, 18]
[90] Visionis secundæ mysterium hujuscemodi est: Tres viæ, quæ a sinistris viri, [Secundarum,] stantis in monte secus viam viridem, apparuerunt, proprietatem exprimunt trium ordinum in Ecclesia, videlicet Conjugatorum, Continentium, & Rectorum. Via vepribus vallata, vita est Conjugatorum. Amœna apparuit via hæc, quia ab initio instituta est a Deo hæc vita: & si legitime observetur, pulchra & bene placens est in conspectu Domini: [prima Conjugatorum,] & ambulantes in ea, procul dubio in montem Dei ascendunt. Sed infinitæ sæcularium curarum sentes huic ex omni parte imminent, quibus pungi necesse est viatores ejus, nisi & parce vivendo sese omnibus modis constringant, & coram Deo & hominibus se humiliando semper velut inclinati incedant. [secunda Continentium,] Via a vepribus libera & jucundis floribus utrimque vallata, vita Continentium est: horum etenim proprium est a curis & solicitudinibus vitæ præsentis mentem abstrahere, & sola quæ Domini sunt cogitare; ut sint sancti corpore & spiritu. Arcta est via hæc, quia ut legitime & sapienter observetur, magnæ disciplinæ custodia coarctari necesse est gressus ambulantium in ea, ne forte secundum arbitrium proprium viventes, aut in fornicationem labantur, aut cum fatuis virginibus, sive viduis delicatis, quæ viventes mortuæ sunt, [tertia Prælatorum.] deputentur. Modicum trita est, quia respectu aliorum pauci sunt qui ingrediuntur per eam, pauciores qui perseverant in ea: floribus diversi generis delectabiliter undique vallata est, quia omnia virtutum genera Continentium vitam adornant. Via media inter duas prædictas latior illis, via Rectorum est: ea enim cum sit instituta ad regendam vitam Conjugatorum, sive Continentium, sive utrorumque, minus illis coarctatur, & liberius arbitrium habet propriam voluntatem exercendi, ac per hoc facilius in ea lubricant gressus ambulantium per eam: quod & ipsa ejus planities apte significat. Propter quod & periculosa dicta est, quia tam multi in ea labuntur, ut in ipsa paucissimi stabiles inveniantur. Quod autem quasi pavimentum habere visa est ex lateribus rubeis, quæ sunt ex terra ignibus cocta, solicitudinem significat Prælatorum, qua circa subditos mentes eorum jugiter decoqui necesse est, quibus & animæ & corporis procurationem debent.
[91] Visionis tertiæ interpretationem, cum ab Angelo instructore meo sciscitarer, dixit ad me: [Librum istum a se dictandum antea viderat,] Ecce incepisti librum Viarum Dei, sicut propositum tibi fuerat. Hæc idcirco dicebat, quoniam anno priore, die quadam cum essem in spiritu, duxerat me quasi in pratum quoddam, in quo fixum erat tentorium, & introivimus illuc. Et ostendit mihi congeriem magnam librorum, illuc depositorum: & ait: Vides libros istos? Omnes adhuc ante diem judicii dictandi sunt. Elevans autem unum ex eis dixit: Hic est liber Viarum Dei, qui per te revelandus est, quando visitaveris Sororem Hildegardim, & audieris eam. Et ita quidem impleri cœpit b, continuo cum ab ea rediissem; scilicet intra Pascha & Pentecosten anni MCLVI; quorum hoc III Junii celebrandum erat, istud actum fuerat XV Aprilis, cum Dominicas post Bissextum indicaret littera G.
[92] Est autem quatuor Viarum, quæ in tertia visione monstratæ sunt, significatio hæc. [nunc autem intelligit alias vias esse Mixtorum,] Prima, quæ erat vicinior viæ purpureæ, in inferiori parte dumetis aspera, in superiori autem expedita & florida, vitam significat eorum, qui legitime in seculo viventes, in curis rerum numdanarum dies suos dimidiant, ac deinde ad floridam & expeditam Continentium transeunt vitam; eorumque regula se constringentes, pariter cum illis in montem Dei ascendunt. Via arida & glebis aspera, durissimum illud genus vitæ est, quo incedunt sancti Eremitæ, & nonnulli in societate hominum conversationem habentes; [Eremitarum,] qui carnem suam supra humanum modum macerant & exiccant jejuniis, vigiliis, genuflexionibus, flagellis, cilicio, & gravissimis quibusque afflictionibus. Omnia hujusmodi quasi glebæ asperrimæ sunt, & multo conatu & vigilantia opus est ambulantibus per viam hanc, ne forte in nimia ejus asperitate offendant, & gravius ceteris corruant. Duarum viarum, quæ simul cum eis quæ descripta est apparebant, una (ut dictum est) magis trita & expeditior visa est, de qua locutus est Instructor meus dicens; [Infantium.] Per hanc viam incedunt sanctæ animæ Infantium, quæ in sacro baptismate sanctificatæ sunt, & infra septennium e vita discedunt: qui quoniam seculi malitiam experti non sunt, expedito & liberrimo gressu ad regnum Dei perveniunt. De altera vero ait; Adolescentium via est hæc, qui paulo tardius illis incedunt, & idcirco minus trita & expedita apparet illorum via. Ecce hæsunt visiones & interpretationes earum. Qui aperuit oculos meos ut viderem visiones Dei, ipse procul dubio per Angelum suum, sicut placitum fuit ante ipsum, in hunc modum intelligendas esse demonstravit.
CAPUT VII.
Sermonum pro Viarum istarum singulis ab Angelo dictatorum priores quinque, summatim delibati.
[93] Factum est autem in festo B. Jacobi, cum essem in spiritu, [25 Julii vias omnes esse Sanctorum discit:] & viderem visionem viarum Dei, rapta sum in sublimi; & quasi in vicino monte Dei contemplata sum. Et ecce, lux illa immensa, quæ montis verticem occupabat, per medium scindi visa est: & introspexi per eam, & vidi Sanctorum multitudinem, cujus æstimari non poterat numerus. Et ait ductor meus ad me: Hic vides Martyres, sanctos Episcopos, & Confessores Domini, Virgines, Cœnobitas, utriusque sexus Viduas, & Seculares conjugatos & continentes, nobiles & ignobiles, omnes regnantes cum Christo. Hi ambulaverunt vias Domini, vias sanctas quas vidisti, & perceperunt immarcessibilem gloriam a Christo Domino cum Angelis ejus. Consideret nunc unusquisque viam suam: quod si injuste ambulaverit corrigat seipsum, cum humilitate, & caritate, & obedientia, & dirigat viam suam. Quod si pervenerit, recipiet præmium æternum.
[94] Eram post hæc quiescens in lectulo meo, nec adhuc somnum ceperam; [Angelus per os Virginis instruit Contemplativos.] cum repente visitavit me Spiritus Domini, & replevit os meum sermone hujusmodi: Attendite nunc ergo vos, qui renuntiastis secularibus desideriis, & elegistis ut sequamini vestigia ejus … Cogitate apud vos, quomodo vivatis cum humilitate & obedientia & caritate, sine murmuratione & sine detractione & invidia & sine superbia, & ab aliis vitiis abstinete vos… Nondum verba hæc finierat Angelus, qui mihi per vices loquebatur; cum incidit mihi dubitatio quædam de distinctione viarum Dei quæ descriptæ sunt: & interrogavi eum dicens: Numquid, Domine mi, nos Cœnobitæ sumus in via contemplationis, [ipsamque reddit de veritate securam,] cum sumus in via continentiæ? An esse potest ut simus in utraque? Et ait: Communis est vobis via contemplationis cum Clericis, sicut illis vobiscum communis est via continentiæ: scito tamen quod multi sunt in via continentiæ, qui in via contemplationis non sunt. Et sunt multi Clericorum, qui neque in via contemplationis, neque in via continentiæ ambulant & hi infelices sunt … & consummatis sermonibus his, [docet etiam Activis.] in die qua B. Michaëlis memoriam agebamus, iterum se mihi præsentavit: & allocuta sum eum, dicens: Numquid, Domine mi, secure affirmare poterimus, omnes hos sermones ex te processisse? Hæc idcirco dicebam, quia ex parte verba ista protulerat, ita ut faciem ejus non viderem; ex parte vero per os meum in spiritu fuerant pronuntiata. Ille igitur, cum magna severitate me intuens, ait; Crede ex toto corde tuo, verba hæc quæ descripta sunt, & de ore meo processerunt. Beatus qui legerit & audierit verba libri hujus, quia vera sunt, & a veritate numquam declinant. Alium quoque sermonem continuo inchoavit his verbis, dicens: Admoneo eos qui in secularibus curis oppressi sunt, aliquando cogitare quæ sunt præcepta vitæ, id est, diligere Deum &c … si ad altitudinem contemplationis se non valent erigere, legitimarum actionum officia studeant adimplere… Hæc est via Domini recta & pulchra, via actionum Sanctarum: qui ambulaverit in ea usque ad finem, vitam inveniet, & requiescet in monte sancto Dei, & sors ejus cum filiis lucis.
[95] Dies festus agebatur & eramus assistentes divino Officio, cum ex consuetudine apparuit Angelus in conspectu meo. [& tribulationem cum Martyribus patientes] Cumque de mora ejus solito longiore delicta mea coram ipso culpassem, dixi ad eum: Placeat nunc, Domine mi ut & tertiæ illius viæ, quæ est sanctorum Martyrum disciplinam nobis insinues, neque ab hac tua bonitate propter aliqua delicta mea compescaris. Tunc aperiens os suum locutus est dicens: Agnus Christi procedit coram sanctis Martyribus, & ipsi sequuntur eum cum palmis & coronis, congaudentes ei cum triumpho nobili … Audite hæc & corde percipite, qui persecutionem patimini propter justitiam: Ite gaudentes per viam nobilem, viam bellatorum Domini, viam purpuratam cruore Sanctorum & Agni… Factum est autem, priusquam verba hæc terminasset Angelus qui mecum loquebatur, ut superveniret festivitas beatarum Virginum Ursulæ & Sociarum ejus undecim millium. Tunc decantabatur in vigilia matutina sermo ille divinus quo dicitur; Reddet Deus mercedem laborum Sanctorum suorum & deducet illos in via mirabili: unde ego sumpta occasione interrogavi Instructorem meum, cum inter silentia Missæ mihi more suo apparuisset, dicens: Domine, demonstra mihi, quænam est via illa mirabilis … qui continuo respondens ait: [quorum via mirabilis dicitur Sap. X.] Via sanctorum Martyrum hæc est … quæ bene mirabilis appellari potest… Post hæc cum adesset festivitas S. Martini, circa medium noctis ante vigiliam matutinam, subito expergefacta sum, & fugit somnus ex oculis meis: & ecce Angelus Domini stabat coram me, & allocuta sum eam, dicens: Oro, mi Domine, ut exhortationem sermonis tui de sanctis Martyribus jam compleas & competenti fine concludas. Qui cum me contemplari fecisset sublimia quædam, quorum aspectu eram indigna, petitionem meam implevit…
[96] Fui in oratione & apparuit mihi solito more Dominus meus, & postulavi ab eo disciplinam viæ illius quæ ad ordinem Conjugatorum pertinere dicta est: statimque assensit petitioni meæ sicque exorsus est: [Conjugatos hortatur] Ecce dico & admoneo Seculares conjugatos: abstinete vos a pravis operibus vestris … quæ sunt, avaritia, luxuria, fornicatio, adulterium, homicidium … quoniam impossibile est cum talibus vitiis intrare per viam vestram. His dictis abscessit: & cum iterum apparuisset, rogavi ut prosequeretur incepti sermonis exhortationem: qui ait: Nisi quod benignus & misericors Dominus est, in tædiū posset adduci, pro eo quod tot modis habitatores mundi admonet, ipsi vero pro nihilo ducunt monita ejus… Date o vir & mulier honorem ordini vestro, quem Deus honorare dignatus est… Liget corda vestra timor Domini, ut in opere vobis concesso frænum vobis ipsis imponatis… Dies festos & dies legitimæ abstinentiæ & tempora purgationis per continentiam honorate, & si quid super addideritis, addet Dominus gratiam vobis & generationi vestræ… Illud autem scitote quod mutuæ conjunctionis vestræ præcipua causa esse debet propagatio prolis: [ad Dei timorem;] si qua alia est ad infirmitatem pertinet, & habet indulgentiam, si timoris Domini moderationem habuerit & eleemosynarum remedium … Iterum dico vobis qui sub jugo matrimonii degitis, Deum timete, fidem & dilectionem immaculatam invicem custodite: filios vestros & filias & familiam vestram in timore Domini & castimonia enutrite… Hæc est viæ vestræ delectabilis amœnitas, quæ in mysterio demonstrata est … tribulationem tamen carnis & solicitudines mundi, quas non experiuntur qui continent, habere necesse est ambulantes in ea, sicut & in similitudine spinarum expressum est …
[97] Rogavit me germanus meus ut sciscitarer ab Angelo, quare in principio sermonis hujus inter cetera iniquitatum nomina, [eosque graviter puniri docet ob priores incontinentias;] fornicationis nomen adjunxisset, cum hoc non ad Conjugatos quibus loquebatur pertinere videretur. Cumque super hac dubitatione mea Dominum meum interrogare cœpissem, locutus est ad me, dicens… Fornicationis immunditia plenus est mundus; & vix invenitur qui non se præcipitet in foveam ejus … Propter hoc autem in increpatione Conjugatorum fornicationis nomen adjeci, quia & ipsi antequam conjugii legem assumant super modum in ea fœdantur & provocant iram Dei in se. Hinc est quod ad matrimonia legitima accedentes, fructu generationis privantur a Domino, & mirantur unde accidat eis, ignorantes sterilitatis suæ causam: quibus autem generatio conceditur, aut in ipsa prole aut in aliis rebus necessariis pluribus modis divinitus feriuntur, [refutatque errores Catharorum.] & omnia ipsis infeliciter proveniunt… Tunc interrogavi eum dicens: Domine mi, quid dicis de illis quos Catharos vocant, qui vitam Conjugatorum omnino reprobare dicuntur? Et respondit dicens: Illorum, de quibus interrogas, vita abominabilis est coram Domino… Iterum autem allocuta sum eum dicens: Domine, ut audivi quidam ex eis asserunt, quod legitimum esse non potest conjugium, nisi inter eos qui usque ad tempus legitimæ conjunctionis virginitatem ambo custodierunt: quid ad hoc dicis? Et respondens ait; Ubi tale conjugium esse potest, gratum est Domino: sed rarum est valde ut ita contingat. Verumtamen ex iis qui non continuerunt, multi sunt acceptabiles Domino, legitima habentes conjugia, & in mandatis Domini ambulantes; alioqui nimis contraheretur numerus populi Dei.
[98] Celebrantibus nobis solennitatem B. Joannis Euangelistæ, intenta eram orationi post vigilias matutinas; [Continentes laudat,] ac deprecabar Dominum valida intentione cordis, ut secundum solitam benignitatem suam disciplinam viæ Continentium, quam in spiritu videram, aperire mihi dignaretur: sed & divinum Euangelistam & Angelum doctorem meum, ut mihi adjutores essent, invocabam. Cumque orando lassata fuissem, remisi paulum oculos ad soporem, & post pusillum repente expergefacta sum: & ecce Angelus mihi assistens, sermonem quem desiderabam inchoavit his verbis: Dico vobis, o filii Dei, o filii lucis, intuemini viam vestram quomodi floreat, & quam delectabile est currere in ea. Currite ergo & properate obviam Sponso vestro qui vos expectat. Diligite castitatem, & servate illi integritatem virginitatis vestræ. Virgo ornata castitate, caritate, prudentia, humilitate, bene currit. Hæc cum dixisset amplius non adjecit.
[99] Sequenti veros die cum de beatis Innocentibus officium Missæ ageretur; ego, sumpta occasione ex lectione Apocalypsis quæ legebatur, [sequentes Agnum,] deprecata sum Dominum meum, qui iterum mihi assistebat dicens; Domine, si inveni gratiam coram te, dic mihi obsecro, quale est hoc canticum, quod decantant isti beati Martyres ante sedem Dei & Agni, sicut præsens lectio testatur; aut quomodo sequuntur Agnum quocumque ierit? Et respondens ait: Quid me interrogas? nulla lingua super terram novit hoc canticum; nihil inde tibi enarrabo. Quod autem interrogas, Quid est quod sequuntur Agnum quocumque ierit; hoc est quod in omnibus virtutibus, quæ considerari possunt in Agno, ipsum imitantur… Rursus in circumcisione Domini, cum se mihi obtulit Dominus meus, dixi ad eum: Mi Domine doceas me obsecro de integritate virginitatis; numquid amitti potest per immundam libidinem quæ haberi solet in tentatione, si non usque ad opus fuerit perducta libido? Qui ait, non amittitur, sed inquinatur… Deoque accepta non est, [si tamen ut non solo corpore virgines sint:] & debita mercede privatur. Cum autem in Octava B. Joannis iterum se mihi præsentasset, prævenit verba mea ita me hilariter alloquens: Interrogare me vis, Interroga, & respondebo tibi, Et dixi, sicut a Ductore præmonita fueram, Domine, quod scriptum est, Voluntas pro facto reputabitur, numquid adversari potest sermoni tuo, quem proxime dixisti? Et respondit nequaquam. Itemque subjunxit; Verum est certe quod scriptum testaris, cujus operis perficiendi voluntatem habuerit homo, ita ut nequaquam remaneat in ipso quin ad perfectum perducat quod cupit, & sic usque in finem permanet; hoc quasi factum coram Domino reputatur: sed deleri tamen potest virtute veræ pœnitentiæ. Quidquid enim cogitatione aut voluntate fecerit homo, ita annullari potest coram Domino ac si numquam fuerit: … qui autem voluntatem pravam fructu pœnitentiæ non diluit hujus integritas, quamvis permaneat, inutilis est, & nullum consequitur fructum.
[100] [& stimulis, quos patiuntur inviti,] Iterum subjunxi dicens: Domine, sunt qui non sponte stimulos carnis experiuntur in tentatione, & moleste ferunt ardorem qui aversatur munditiæ corporis sui, nulla tamen repugnatione evitare eum prævalent. Numquid hoc eis reputabitur in peccatum? Qui ait: Si moleste ferunt tentamenta hujusmodi, neque animo eis consentiunt, leviore pœnitentia culpæ suæ quam sic contrahunt veniam consequenter & mercedem magnam adipiscentur. Indicavit autem mihi esse hominem, in Christo familiarem (quis aut quæ sit Deus scit) sustinentem ab adversario impugnationem castitatis, & nimiis ob hoc animam suam molestiis affligentem, & ait: Consolationem ei annuntia, dicesque ei, ut parcat afflictioni. Revocet in memoriam quod scriptum est de electis Domini. Tamquam aurum in fornace probavit eos. Gaudium sit ei: non tamen sine tristitia. Gaudium, [nimis tristari prohibet,] pro eo quod tale aliquid Dominus ei imponere dignatus est, per quod ad mercedem magnam præparatur: non sit tamen sine tristitia, quia in tali tentatione non omnino culpa evitatur. Et dixi, Domine, qualiter debet resistere adversario, & quibus armis eum superabit? Qui ait, Oratione, & confessione, & flagellis carnis pugnet, & superabit. Non autem insistat rogare Dominum ut ab hoc stimulo liberetur; sed hoc oret, ut misereatur ei Dominus in hoc tempore tentationis. Si in loco secretiori fuerit, flectat genua ter coram Domino: si autem opportunitas loci ei defuerit, signet cor suum ter signaculo Crucis ac dicat, Salvator mundi salva nos, qui per crucem & sanguinem redemisti nos; auxiliare, nobis te deprecamur, Deus noster.
[101] Post hæc una dierum suscitavit linguam suam in hæc verba. O Virgines, ecce ad vos clamat vox divina, [explicans quæ ipsos deceant ornamenta.] vox Sponsi vestri pulsat ad aures vestras: aperite illi, & introducite illum ad palatium cordis vestri, & amplectimini eum, quia pulchrior & amabilior est omni creatura… Hinc sequitur longa, & post hanc alia, ad Virgines exhortatio: sub qua Elisabeth Angelum interrogavit, dicens; Domine, quæ sunt vestes illæ nuptiales de quibus dixisti? Et respondit ire debent Virgines ad interiora cordis sui & emere illic tria genera ornamentorum. Primo eas habere oportet vestimentum candidum & immaculatum, quod est innocentia carnis. Necessarium illis est & operimentum secundum, quo debent esse amictæ, quod est caritas, qua ab illis diligendus est Christus sponsus. Tertium ornamentum earum est torques aurea, quod est pudicitia, qua debet seipsam Virgo constringere ut sit verecunda ad loquendum, ad audiendum, ad ridendum, ad faciendum omne quod impudicum est: hoc est signum de quo dictum est, Posuit signum in faciem meam. Hoc, ut æstimo adjecit, pro eo quod in festo B. Agnetis ipsum de hoc verbo interrogaveram, & nullum tunc mihi super hoc dedit responsum. Iterum dixi: Domine, quali pretio emenda sunt Virginibus ista ornamenta? Et ait: Castigatione corporis proprii ac denario uno, quod est contemplatio pudicitiæ Sponsi, quam reponere debent in medio cordis sui… Et factum est completis sermonibus istis in Dominica secunda sacri Jejunii die festi S. Matthiæ Apostoli (nam anno MCLVII currebat litteras Dominicalis F, & dies Cinerum inciderat in diem XI Februarii) in tempore divini Officii vel Sacrificii, apparuit mihi benedictus Domini, Angelus sanctus, & finem competentem imposuit sermoni ad Virgines Domini.
CAPUT VIII.
Sermonum quinque reliquorum synopsis.
[102] Sermone præcedenti ad finem deducto, distulit solito diutius visitare me Angelus Domini: [Post moram dierum 17 rediens Angelus,] quod ego delictis meis imputans, anxiabar intra me, ac diligentius lacrymis & orationibus operam dedi: & adjuvabat me Conventus noster oratione communi. Et consummatis septem & decem diebus ab ea quo jam dicta verba compleverat [post festum S. Gregorii Papæ XII Martii] stabam sola in oratorio circa horam tertiam, effundens coram Domino cor meum ac dicens: Non mea merita aspexisti, Domine, in omnibus quæ hactenus mecum operatus es; sed in tua misericordia fecisti omnia hæc. Propterea obsecro ne compescaris delictis meis aut cujusquam alterius, quin hæc quæ nunc apud me initiare dignatus es, propter bonitatem tuam ad bonam consummationem perducas. De via Rectorum Ecclesiæ, quam mihi in mysterio demonstrasti, congruentem disciplinam nobis aperire dignare, ex qua aliquis fructus correctionis proveniat, sicut necessarium esse nosti populo tuo. Adhuc ista & his similia in oratione loquente me, ecce Angelus desiderii mei subito apparuit coram me, [orditur sermönem ad Prælatos ecclesiasticos:] & sermonem quem desiderabam his verbis initiavit, dicens: Hæc dicit Dominus: Ecce ego mitto Angelum meum ut annuntiet vobis, qui in sublimi potestate imitatores estis. Dico autem vobis, quod iniquitas terræ, quam abscondiditis propter aurum & argentum, ascendit coram me, tamquam fumus de igne… Videte Pontificem magnum & excelsum super omnia Dominum Jesum, quomodo in diebus obedientiæ suæ ambulavit in medio Discipulorum suorum, non in altitudine Dominantis, sed in humilitate ministrantis; tamquam pius æmulator gregis sui, usque in consummationem mortis pro eo. Respicite semen ejus quod est benedictum, ministros vocationis vestræ Beatos Apostolos: numquid sicut viæ vestræ viæ illorum fuerunt?…
[103] Celebrantibus nobis diem festum Paschæ (XXXI Martii) in tempore divini Officii post lectionem Euangelii, apparuit mihi Angelus Domini stans coram me: cumque hoc petissem ab eo ut hoc procurare dignaretur, ne quid negligentiæ in illa sacra Communione, quam expectabamus, accideret; adjeci postulare, ut sermonem suum de Rectoribus Ecclesiæ, secundum quod inchoaverat, prosequi dinaretur. Ad quod mihi breve responsum reddidit dicens: Si digni essent multa magna de illis Dominus revelaret. Quo dicto statim ad altare cum festinatione accessit; & cum duobus Angelis, qui in principio Missæ advenerant, cum magna diligentia, donec omnes communicassemus adstabat. Sequenti vero die circa idem tempus adveniens, similia inculcavit, [increpando & suadendo;] & rursus die altero addidit, dicens: Hæc dicit Dominus magnis Prælatis Ecclesiæ: Recordamini quam rationem reddituri estis in tremendo judicio meo de ovibus meis, quas suscepistis regere & custodire… Post hæc quasi in spiritu lenitatis, ait: Ego Dominus clamo & admoneo Pastores meos… Sunt enim qui mihi videntur boni & pacifici, heu quam pauci! & alii multi mali & perversi … propter quod oportet admoneri bonos, ut in melius proficiant; malos autem & perversos ut convertantur ne pereant de via justa. Et cum me iterum visitasset adjecit; Attendite cum omni solicitudine mentis viam vestram … quod si me diligitis & nomini meo honorem præbetis, honorificabo vos coram sanctis Angelis meis.
[104] Adhuc loquente ad me Angelo sermones istos de Pastoribus Ecclesiæ visum est quibusdam opportunum, ut interrogarem de iis, in quibus erroris sui occasionem accipiunt dubii quidam. Interrogavi igitur, [eorumque pravum sæpe ingressum] non quasi in fide dubitans, sed quasi cupiens fidem nostram ex Angelica auctoritate firmari, & dicebam. Numquid, Domine in ecclesiasticis Sacramentis parem habent veritatem officia eorum Pontificum, qui sinistre & non secundum Deum ad Pontificatum suum introierunt, & eorum quorum bonus introitus est? Qui respondens ait: Multi dum profunde talia scrutantur, magis depravantur quam emendantur: & talia Dominus revelaret, si non eo liberius peccarent illi ad quos pertinent. His dictis confestim ablatus est ab oculis meis. [negat officere ordinibus per ipsos collatis:] Iterum autem die alia cum redisset ad me, interrogavi eum, repetens eumdem sermonem qui præscriptus est. Et ille: Habent, inquit parem virtutem, sed beneplacitum est magis Deo in officiis eorum qui bene introjerunt. Iterum subjecit dicens: Itane est, Domine mi, ut quod Presbyteri ordinati ab illis quorum malus introitus, eamdem habeant potestatem consecrandi corpus & sanguinem Domini in altari, quam habent qui ordinati sunt ab illis qui legitime introjerunt? Qui ait: Non ascendat unquam dubitatio in cor tuum de hac re: sed certum habeto, quod omnes qui in ecclesiastica ordinatione Presbyteratum acceperunt, eamdem potestatem habent in consecratione Dominici Sacramenti sive bene sive male introierunt Ordinatores eorum …
[105] Quia ad Patres nostros, spiritualia judicia in Ecclesia habentes, [deinde judices seculares arguit:] pertinere totus hic sermo visus est, rogavi Angelum Domini dicens. Oro Domine ut sicut spiritualibus Rectoribus verba admonitionis hactenus ministrasti; ita illis quoque qui secularia judicia habent, aliquas admonitiones, ex quibus & ipsi corrigi possint, a Domino nuntietis. Qui confestim petitioni meæ consensum præbens, his verbis sermonem ad illos pertinentem exorsus est. Ecce constituit Dominus super populum suum Principes & Judices, ut facerent judicium & justitiam, & confirmarent veritatem & pacem inter virum & virum, ut esset omnis populus beneplacens coram Deo vivente. Nunc autem… Propterea vivo ego, dicit Dominus, si non audieritis vocem admonitionis meæ & conversi fueritis ad me; detraham vos ab altitudine vestra qua male usi estis, in profundum inferni; & eritis consortes illorum quibus vos assimulastis in incendio viventi in sempiternum. In die sancto Pentecostes (XIX Maji) in Hora prima, ante celebrationem divini Officii cum essem in oratione, apparuit Angelus coram me, & hactenus dictum sermonem complevit …
[106] In festivitate S. Martini (lego & corrigo Maximini Trevirensis Episcopi XXIX Maji hoc enim exigit ordo festorum sequentium) inter silentia Missæ allocuta sum Angelum dicens: [sermo ejusdem ad viduos,] Placeat nunc, Domine, ut exhibeas nobis disciplinam congruentem illi viæ, cujus pars vepribus occupata apparuit, altera vero floribus amœna & stricta, nihil habens veprium & impedimentorum. Vix petitionis meæ verba complevi, & protinus ait: Ecce dico vobis qui in seculo viduati estis, viventes in carne, in laboribus in angustiis multis, abstinete vos a vitiis hujus seculi & ambulate invia Continentium… Et adjecit in Vigilia Apostolorum (XXVIII Junii) dicens: Et quid addam vos admonere? Ecce ostendi viam, instruxi vos disciplina, palpate huc & illuc, considerate verba, retinete exempla, diligite castitatem, currite ad claritatem D. N. Jesu Christi, quam vobis præstare dignetur qui vivit & regnat per omnia secula seculorum. [& mandatum, ut fides prædictis habeatur, sermo ad Episcopos.] Amen. Cum autem consummati pæne essent hi omnes Sermones; in festivitate Apostolorum Petri & Pauli, ante horam divini Officii, fui orans in secreto, & apparuit in conspectu meo Angelus Domini, & locutus est audiente me verba hæc: Trevirensi Episcopo [Hillino] & Coloniæ & Moguntiæ Episcopis [Arnoldo II & Radulfo] annuntiatum sit vobis a Domino Deo, magno & tremendo, & ab Angelo testamenti libri hujus, ut hæc verba quæ inveneritis in præsenti libro annuntietis Romanæ Ecclesiæ, totique populo & omni ecclesiæ Dei. Emendate vos ipsos, & convertimini ab erroribus vestris, & nolite indigne accipere admonitionem sacram & divinam: quia non sunt hæc ab hominibus inventa. Dico autem vobis ex nomine: quoniam in ista Provincia nomen Religionis habetis. Legite & audite admonitiones divinas & suscipite eas placida mente. Et nolite arbitrari hæc figmenta esse mulierum: quia non sunt; sed sunt a Deo Patre omnipotente, qui est fons & origo omnis bonitatis. Quod autem vobis dico, ceteris omnibus dico.
[107] Cupiebam octavi sermonis initium accipere in die translationis S. P. N. Benedicti (XI Julii) sed impeditæ sunt die illo orationes meæ ab hospitum præsentia, [Sermo ad Eremitas] & translatum est desiderium meum usque ad proximum diem. Tunc etiam stante me in oratione post horam Capituli, præsentavit se mihi Angelus Domini, & postulavi ut sermonem ordiretur ad eos, quorum via in visione quasi glebis occupata apparuerat, & confestim aperiens os suum hæc verba locutus est. Attendite, [discretionem commendans.] vos qui in eremo vitam ducere elegistis, quam discretionem habeatis … ut non cito sequamini omnem impetum zeli vestri, qui vos ad altitudinem perfectionis impellit, neque supergradiamini mensuram virtutis vestræ laboribus immoderatis… Propter hoc memento homo fragilitatis tuæ, ut caute gradiaris in via dura quam ingressus es, & patienter agas in festinatione tua, ne ruinam patiaris … ad hæc sume eruditionem & disciplinam contemplationis, & consolare abjectionem tuam in ea. Considentibus nobis in Capitulo, ad audiendam lectionem Regulæ, [Dictat Angelus titulum libri.] in festivitate S. Mariæ Magdalenæ adstitit coram me Dominus meus, & præsentem sermonem congruo fine complevit. Cum esset festivitas B. Jacobi in primis Vesperis, apparuit Angelus Domini coram me, feci itaque sicut suggesserat mihi conscriptor sermonum istorum, ac petii ab eo ut titulum, qui in capite libri hujus scribendus esset, pronuntiare dignaretur: qui continuo petitioni meæ assentiens ait: Hic est liber &c. num. 86.
[108] Mense Augusti, quinta die mensis, post vigilias matutinas, cum essem cubans in lectulo meo, nec adhuc somnum cepissem, subito apparuit coram me Angelus Domini, [Exhortatur juvenes] & præsentis libri nonum Sermonem initio habuit his verbis: Ecce ego habeo aliquid ad vos dicendum qui in juventute positi estis, quasi lilium quod ante solis ortum clausum erat, & quando sol splendet in virtute sua aperit se, & delectatus in ardore solis… Discite imprimis timere Dominum… Ecce in sinu vestro est thesaurus desiderabilis & pretiosus, hoc est virginitatis gemma. Beati eritis, si custodieritis eam … si placuerit animæ vestræ custodire eam, [ad custodiam virginitatis,] attendite vobis ut non inquinetis eam negligentiis levitatis vestræ: declinate cum pavore cordis ab irritamentis immunditiæ, & fugite confabulationes & collusiones adolescentularum, & corruptoribus earum nolite sociari: custodite os vestrum ab impudico sermone, & ab omni turpitudine oculos vestros & manus abstinete… Post hæc rursus adjecit & dixit: Adhuc addam loqui fratribus & conservis mei admonitiones Patris eorum. Filii, [& studium virtutis.] aptate vobis in consuetudinem mores sanctitatis in floribunda ætate vestra, quos in tempore maturitatis vestræ possitis exercere… O adolescentes & juvenes immaculati,… ambulate in pulchritudine viæ vestræ, & eritis filii amabiles Domino, & similes Angelis Dei in cælo, ad quorum societatem ducere vos dignetur D. N. J. C.
[109] [Circa infantes docet, eos ignoranter delinquere posse,] Cum esset completus per Angelum sermo præcedens, in Vigilia assumptionis sanctæ genetricis Dei Mariæ; rursus in ipso die festo, in tempore divini Officii visitavit me, & ait: Ecce adhuc volo consummare sermones meos, quoniam adhuc locus est, & habeo aliquid breviter dicere ad infantes, qui nesciunt se custodire propter ignorantiam; propter quos oportet admoneri matres eorum, ut custodiant eos cum timore Dei castos & immaculatos, ne forte pereant. Ad hæc ego subjunxi interrogans & dicens, Quid est, [sit ut obnoxii fiant alicui pœnæ,] Domine quod dixisti, Castos & immaculatos? quid facere possunt infantes unde castitatem suam commaculent? nonne & si quid delinquunt, ignorantia eos excusat? Et ait: Castitatem suam verbis immundis sæpe coinquinant & operibus, qualia & ipsi perficere possunt; & quamvis per ignorantiam faciunt, tamen sine reatu non sunt, & pœnam omnino evadere non possunt de hac vita migrantes, quia neque ab aliquo sunt castigati, neque per seipsos pœnitentiam delicti habere sciebant: propterea castigari debent a parentibus pro delictis suis: quia sicut mala facere affuescunt, ita & bona facere discerent, si per caritatem ad hoc nutrirentur. Quod tamen dixi, Immaculatos, pro iis dixi qui cum paululum de septennio exjerunt, tunc amplius se commaculant pravis operibus, quia plus noverunt cogitare de malo, quoniam non sunt prohibiti ab eo: nam & ipsi in quantum possunt operantur opus impudicitiæ, nescientes quid faciant. Tales igitur si de hac vita migrant, magnas pœnas sustinent, quo usque purificentur: quia nulla omnino macula in regnum Dei potest intrare. [maxime jam egressi septennium.] Hoc ergo est illorum perire, de quo supra dixi: tanto autem gravius ac diutius puniuntur, quo minus orationibus & eleëmosynis amicorum adjuvantur, pro eo quod eis indigere non credantur. Dico vobis parentibus & quicumque parvulorum custodiam habetis, attendite quomodo in magna cautela eos custodiatis, quia in vos redundabunt delicta eorum… Consummavit autem hunc sermonem in Octava Assumptionis… Hæc est adjuratio conscriptoris Sermonum istorum. Adjuro per Dominum & per Angelum ejus, omnem qui transcripserit librum istum, ut diligenter eum emendet & hanc adjurationem codici suo adscribat.
[110] Qui in editis sequitur Liber IV, in Capita divisus quinque, præmittit illis Visionem de Assumptione Virginis Mariæ Matris Domini, promissam in die ejus festo anni MCLVI, [Liber 4 habet visiones de Assumptione Deiparæ,] exhibitam MCLVII, & duobus post annis publicari jussam: ubi affirmatur, obdormivisse quidem Deiparam XV Augusti, sed resuscitatam atque cum carne assumptam in cælum quadragesimo post die XXIII Septembris; quem diem cœperint Sorores in conclavi Elisabethæ solennem agere: ibidemque inducitur ipsa Deiparæ, quærenti Virgini, quamdiu post Domini Ascensionem vixerit in terris, unum dumtaxat annum indicare, cum eo, quod a festo Ascensionis ad XV Augusti intercedit; omnia hæc ejusmodi sunt ut merito dubitare possimus, verene hæc dictaverit Elisabeth. Talis autem multo etiam magis est Sermo de undecim millibus Virginum, [& Ursulanarum historia,] præcipuam libri istius partem constituens. De illis qui volet aliquid anticipate ex nobis scire, legat Discertationem nostram insertam Conatui Chronico historico de Romanis Pontificibus post S. Pontiani Pontificatum & Paralipomenon ad eamdem Dissertationem; memineritque Parergi, inter Vitas S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis positi, cujus doctrina hinc quoque novum sumeret argumentum, ad rejicienda a definitione historicarum controversiarum, dicta factaque extaticarum Sanctarum, quandoquidem Deiparæ, ut ibi præfertur, Elisabetham alloquenti, suamque ætatem infra quinquagesimum annum restringenti, opponi poterit eadem Deipara, asserens S. Birgittæ lib. 7 cap. 26, quod, postquam filius suus ascendit ad cælum, vixit in mundo per quindecim annos: aliis nihilominus contendentibus ipsam multo serius e vivis excessisse.
[111] Cancellottus noster, in Annalibus Marianis ad Annum Christi 46, [haud magnæ fidei utrasque] pro Elisabethæ sententia testimonium profert ex arcarnis beato viro Bertramo Cisterciensi revelatis, & allegatis in Chronico Massæi cujusdam lib. 8 ad annum Christi 36 eisdemque fatetur favere Divum Ildephonsum Toletanum, dum Serm. 6 de Assumptione ait post Christi Triumphum non diu mansisse Virginem inter vivos. Quæ autem ille objicit tam Elisabethæ quam Birgittæ non magnam vim habebunt apud eum, qui critico examine ista excusserit. Poterat Cancellottus Elisabethæ respondere, quod num. 7 respondet Birgittæ, Virginem locutam esse ex sententia, quæ tum erat in Ecclesia valde communis; sed vereor ut talis responsio multis probetur. Browerus in Annalibus Trevir. lib. 4 num. 104 agens de Ursulanis fassusque non facile statui posse, an Elisabethæ revelationes de illis, notatione temporum rerumque diligenti narratione sint distinctæ, sic ut fundus in iis lateat historiæ, utpote in re difficili atque antiqua; [& supposititias vel interpolatas.] tandem existimari putat posse, in hac ipsa scientia tam remotæ abstrusæque vetustatis, quam de Virginibus hausit Elizabetha, partim a libera mente fluxisse quidpiam, partim aliquam significationem superne datam: flagitantibus etiam ut sit curiose multis, haud plus perceperit inquit quam quantum nosse iis expedire divino numini visum sit. Quisque in suo hic sensu abundet: pro Elisabetha nihil hactenus, (saltem quoad Ursulanas) commodius video, quam dubitare, utrum talia ipsa revera dictaverit. Cetera ad XXI Octobris magis enucleabimus: uti & de anno defunctæ Deiparæ ad diem XV Augusti: quam tamen diem ejusdem Obdormitioni primum cœptam adscribi sub Marciano Imperatore, anno CCCCL alia omnino ex causa quam quod tunc mortua putaretur, persuadet dedicatio ecclesiæ in Blachernis tunc solennissime facta; quodque vetustissima Hieronymiani Martyrologii apographa illius in Augusto non meminerint, sed XVIII Januarii notetur Deposito sanctæ ac gloriosæ B. Mariæ, matris D. N. Jesu Christi, ad quem locum vide exercitationem eruditam Florentinii, inter Notas ad vetustissimum Occidentalis Ecclesiæ Martyrologium, quod Hieronymianum passim vocamus: [Elisabeth quando electa Magistra?] simulque disce, antiquiores Græcos eumdem diem tenuisse, & Ægyptiis sive Coptis tenendum tradidisse. De Elisabetha unum hic adhuc notaverim, quod in Sermone de Ursulanis prætituletur famula Ancillarum Domini quæ sunt in Schonaugia: hoc enim coincidere videtur cum titulo Magistræ qua utitur scribens ad S. Hildegardim similiter Magistram cœnobii S. Ruperti apud Binchiam; non Abbatissam, Quando autem Magistra electa fuerit, non est unde definiam, conjectura tamen ducor ut credam, id factum anno MCLVII, post auditum ab Angelo sermonem octavum, vel etiam post completum librum Viarum Dei, vel postquam ætatis annum XXX Virgo attigerat. Cum libro IV omittimus etiam librum V, qui epistolarum est, nihil ad historiam facientium; & transimus ad Librum VI, qui proprie solius Egberti est; eamque omnem meretur fidem, quæ oculato testi ac viro debetur probo, docto, prudenti.
CAPUT IX.
Ultimus Virginis morbus & in eo acta usque ad fratris reditum Moguntia.
Virginibus Deo sacratis in Anturnacensi a congregatione, Budæ, Hadevigi, Redelindi, propinquis & familiaribus suis, Frater Egbertus ex cœnobio Schonaugiæ, orationis obsequium & devotionis affectum.
[112] Sinite ut plangam paululum dolorem meum apud vos, Carissimæ meæ, & suscipite verba lamentationis meæ, cum dulcedine compassionis. [Egbertus frater Virginis] Paululum plangam, modicum lugebo, juxta amplitudinem vulneris mei, ne forte carnali affectu perturbari existimet, & reputetur ad insipientiam mihi. En nostra Elisabeth, illa electa lampas cælici luminis, virgo illustris & honorificata; in abundanti gratia Dei splendida gemma cœnobii nostri, dux nostri virginei cœtus, heu! ante annos maturiores ex hac vita subtracta est: Quæ me peperit in lucem inexpertæ novitatis, quæ me traxit ad familiare ministerium Jesu Domini mei, quæ ore mellifluo consolationes & instructiones Dei de cælo afferre solebat ad me, [cognatis suis, dolenter significat ejus mortem immaturam,] & gustare faciebat cor meum primitias dulcedinis absconditæ Sanctis in Deo; hæc irregressibilem abiit viam: & ecce non comparet super terram dulcedo animæ meæ, consolatio paupertatis meæ, & suave condimentum omnium laborum meorum. Merito ergo mœroris cingulum præcordiis meis accingo: dignum, Dilecta mea, super te planctum assumo, Virgo gratiosa, virgo valde amabilis, multum in suavitate sancta, qua te inunxerat Spiritus Dei. Exitum tuum immaturum, o filia gratiæ, lugent interiora animæ meæ, & personant chordæ cordis mei carmen lugubre spiritui.
[113] Verumtamen non est dolor meus, sicut dolor quem pariunt caro & sanguis, [non tam affectu carnis,] ut nunc germanitatis causa quæ carnalia sunt lugeam: sed spiritualium deliciarum me communia damna contristant, quas tu, Dei ministerio, inaudito modo multis administrare solebas. Per te cælum mundo erat apertum, & affluebant abscondita a seculis arcana Dei per organum vocis tuæ ad nos; & erat pretiosius auro, dulcius melle eloquium tuum. Per te Angeli nobis, & nos Angelis familiariter loquebamur; & affabiles nobis erant, te mediante, altissimi Principes cæli. O felix femina! quam multi Reges & Prophetæ voluerunt videre quæ videbas, & non viderunt! Patuit enim beatis oculis tuis sublime palatium cæli, & prævidisti ante tempus communis visionis inaccessibilem claritatem regni immortalis. Gloriam civium cæli nobis notam faciebas, [quam sensu jacturæ communis mœstus,] & quasi ante oculos mentis nostræ ponebas: & inflammabant non modicum beatæ orationes tuæ corda nostra, in desideriis patriæ quam expectamus. Vacillantes animas in ministerio Dei sæpe confirmaverunt verba admonitionis tuæ, & fervore sancto laudationes Domini multum nos amplificare faciebas.
[114] [amissa tantarum virtutum magistra;] O quam multa pietatis opera per exhortationes tuas longe lateque per terras facta sunt! quoniam multæ electorum animæ desideratis consolationibus, per tuam negotiationem, potitæ sunt. Benedicta filia tu a Domino, quia fructuose inter Deum & homines negotiata es. O femina feliciter nata, quomodo perdiderunt te infelicia tempora nostra! Dei lucerna, quomodo extincta es mundo! quomodo clausa es, o clara fenestra, per quam prospiciebant oculi Domini ad nos! Pium est, o electa Dei, flere nos amissionem dulcis præsentiæ tuæ: quippe quæ bonum certamen certasti, & cursum martyrii tui feliciter consummasti. Tota etenim vita ab annis tenerioribus, si recte animadvertimus, vere martyrium dici potest. Portabas siquidem jugum Domini ab adolescentia tua, sub regulari disciplina semper ambulans, [cujus tota vita juge fuit Martyrium,] in paupertate & multiplici tribulatione. Semper manus Domini gravis fuit super te, nec defuit ullo tempore tibi visitatio superna, premens animum, conterens miserabile corpus tuum pressuris & ærumnis; quas agnoscere & dinumerare dignetur, qui solus laborem & dolorem considerat. Hilarem & patientem te exhibebas ad omnem flagellationem Domini; & super dolorem vulnerum, quem tibi infligebat manus ejus, semper adjiciebas sacrificium spontaneæ afflictionis.
[115] Rivi innumerabilium lacrymarum tuarum Domina, fatigationis genuum tuorum, [ipsique apprecatur felicitatem æternam,] divulsiones teneritudinis tuæ quas sustinebas ab asperitate saxi, incisiones laterum quas inferebat duritia zonæ, incredibilis parcitas ciborum, & innumera orationum tuarum holocausta, maneant in recordatione coram oculis misericordis Dei cui noda & aperta sunt omnia. Ardorem sancti desiderii tui, de seipso nunc satiet fons vitæ, quem toto corde sitiebas. Humilitatem spiritus tui, qua præ cunctis mihi cognitis modica & abjecta semper in oculis tuis fuisti, respiciat & honorificet sublevator humilium Deus. Benignitatem quam erga adversantes tibi habere solebas, benignitas divina agnoscat, & ad condignam retributionem adducat. Anima lassa, anima contrita, & saturata miseriis ærumnosæ vitæ, perge nunc in requiem diu desideratam. Suscipiat te sinus pacis æternæ, amplectatur te dextera fidelis Sponsi tui: foveat & alliget omnes contritiones tuas, ac donet tibi oleum gaudii pro luctu, coronam decoris pro cinere despectionis, pallium laudis pro spiritu mœroris. Quo digressus sum a proposito meo? In mente habebam, o dilectæ meæ, ad quas sermonem dirigere cœpi, describere vobis beatam consummationem carissimæ nostræ; sed ex abundantia mœsti cordis assumpsi querelam hanc, ante propositam narrationem. Et nunc favente Domino exequar quod intendi, quemadmodum vestræ caritati gratum fore non diffido.
[116] Erat ancilla Domini adhuc in die b Pentecostes consueto modo hilariter se habens; &, sicut mos illi erat gratificari nobis, per omnem diem solennem lætificabat nos revelationibus sacris, [Cœpit ægrotare feria 3 Pentecostali 25 Maji;] enarrans inter cetera, qualiter & qua hora singuli assistentium ministerio Dei visitarentur a Spiritu sancto. Tertia autem feria post hæc, circa horam vespertinam, subito incidit in languorem fortissimum, cœpitque affligi per omne corpus tam graviter, ut mox conflueret ad eam tota Congregatio, invocans super eam auxilium Dei; sicque in hac afflictione permansit pæne per totam noctem. Die sequenti, videlicet quarta feria, in qua solenne Jejunium agebatur, Congregatio fratrum processionem fecit in albis, usque c ad cellam: & portabamus nobiscum in scriniis, cunctas Reliquias Societatis S. Ursulæ Reginæ, quatuordecim videlicet corpora, quæ velut integraliter apud nos sunt, exceptis diversorum corporum portionibus multis Celebrantibus autem illic nobis priorem Missam festive de Spiritu sancto, [feria 4 sub processionem rapta in extasim.] rapta est in extasim, ac per longum tempus (ut referebant nobis Sorores) quieta permansit, sicut mos illi erat in tempore excessus sui, quando aliqua ei divinitus revelabantur. Post hæc autem cum ad seipsam rediisset, sciscitabamur ab ea quomodo se habuisset, & utrum aliquam consolationem a Domino accepisset, & referebat nobis dicens: Vidi in visione spiritus mei sanctissimam Dominam nostram & proxime ei assistentes B. Ursulam Reginam & S. Verenam d cujus corpus apud nos est; [Visitatur a Deipara & Ursulanis;] simulque omnes sanctas Virgines, quarum Reliquiæ huc allatæ fuerant, multitudinem videlicet copiosam, omnes mirifice coronatas, & ingenti claritate vestitas, & habentes in manibus palmas victoriæ.
[117] Allocuta sum autem Dominam nostram, quæ stabat in medio sancti agminis illius; dixique ad eam; Ad te, dilectissima Domina, [illi de morbi gravitate questa,] querelam facio ex toto corde meo, super omni tribulatione mea. Habeto misericordiam super hoc, quod ego contrita & afflicta, tam multis laboribus, tam innumerabilibus ærumnis a juventute mea usque ad hanc diem, etiam nunc tam intolerabile martyrium sustineo in hoc miserabili corpore meo. Et respondit cum magna dulcedine, dicens mihi: Dilecta mea, Dominus noster ita tibi hanc vitam constituit, ut contingat tibi pati in ea multas molestias multasque afflictiones ac magnam parvitatem; miserebitur autem tui, & de omnibus bene consolabitur te. Voluntas ejus est ut per ista te purificet, ac talem te efficiat, ut cum transieris de mundo nihil molestiæ de cetero patiaris. Habeto ergo patientiam in omnibus malis quæ sustines, & nihil murmures adversus Dominum in corde tuo, quia omnia in bonum tibi convertet. Aspice istas, [confortatur istarum exemplo & præmio.] quæ stant in circuitu meo, quomodo coronatæ sunt, & quantus est decor earum. Perpessæ sunt angustias multas & valde dura martyria propter Dominum: & ideo non solum honorem habent ante Deum, sed etiam ab hominibus multum honorificantur, & late eis in mundo servitur. Adjecit etiam & dixit: Vere dico tibi, quod, si possibile esset ut uno die triginta vicibus comburereris usque ad cineres, ac toties iterum ad humanam integritatem redires, non posses tali pro eo afflictione promereri gratiam illam & gloriam, quam Dominus tibi conservavit in cælis. Iterum dixi ad eam: Metuo Domina, ne forte scandalizentur homines in infirmitatibus meis, & æstiment pro aliquibus gravioribus peccatis me ita torqueri, atque hac etiam occasione detrahere velint gratiæ Dei in me, & diffidere iis quæ Dominus operatus est mecum. Et illa rursum ad me: Nemo (inquit) sapientium faciet hoc.
[118] [Increscentibus exinde doloribus,] Ab illo tempore de die in diem magis invaluerunt infirmitates ancillæ Domini, & quotidie aliquid novæ molestiæ ei accidebat: maxime autem a doloribus vitalium coarctabatur, quibus nulla ope poteramus obviare. Refectione autem tam modica per languoris sui dies usa est, ut esset incredibile, humanum corpus posse sustentari in ea per aliquod tempus: & id ipsum quod sumebat, importunitate tussis excutiebatur. Tam immobilis animi permanebat cunctis illis diebus usque ad exitum suum, ut numquam vel semel ad lacrymas eam permovere possent lamenta Sororum & familiarium ejus, timentium de morte ipsius; cum tamen facili ex causa in lacrymas prorumperet, dum adhuc incolumis esset: si quando etiam remissius habere videbatur, [manet imperturbata,] gaudentibus circa eam Sororibus & verba lætitiæ loquentibus, nullatenus tamen a severitate faciem relaxabat. Strato jacere aut somno quiescere non eam sinebat doloris vehementia; sed sedens pæne nocte ac die, imperturbato sensu mentis e provide tractabat multa, de quibus vix eam cogitare posse arbitrabamur.
[119] Narraverat nobis ante dies infirmitatis istius, quod quadam die solenni, dum adhuc incolumis esset, [narratque adhuc sanæ sibi promissam a Deipara] vidit in spiritu beatam Dominam nostram, & in oratione sua devotissime illi commendabat vitam suam, & finem vitæ suæ dicens: Adjuves me oro, sanctissima Domina, propter clementiam tuam, ut rationabilis fiat exitus vitæ meæ; & ut numquam mihi transire contingat de hoc mundo, quin omnia in me fiant, quæ pertinent ad obitum hominis Christiani. Et illa cum magna benignitate respondit ei dicens: Certa esse debes, quod obitus tuus non solum erit sicut hominis Christiani, sed sicut hominis sancti. Et vere hanc in ea promissionem per gratiam Dei vidimus adimpleri. Nam & omnia Sacramenta, quæ ad transitum Christianorum pertinent, plenarie ei exhibita sunt: ac præterea in tantum benedixit novissimis ejus Deus, [mortem piam & sanctam.] ut evidenter singularis gratia ejus in ea agnosceretur, & glorificaretur a multis. Videns enim ingravescere morbum super se, & considerans se omnino destitui viribus corporis; vocari ad se petiit spiritualem patrem nostrum Dominum f Abbatem; & ipso præsente totam Congregationem Sororum aggregari fecit ante se: & inter summos dolores, quasi nihil sentiret mali, sedens, cum magna fortitudine spiritus allocuta est eas longo & rationabili sermone: de quo, & si præsens essem, pauca verba hæc in memoria mea permanserunt.
[120] Nolite, inquit, mirari, carissimæ, super firmitatibus meis sicut homines imperiti; [Convocatis coram Abbate Sororibus] neque diffidatis gratiæ Dei in me, propter castigationes ejus quas sustineo, & sæpe sustinui in medio vestri. Conscientia mea bona est apud Dominum, & certissime agnosco, quod per ea quæ patior, præparat & exornat coronam meam Dominus in regno suo. Ipse non propter merita mea, sed propter misericordiam suam, jam ab annis pluribus operatus est in me magna, & temporibus nostris inaudita: & scio quoniam multi sunt in populis qui fideliter & benigne hæc perceperunt, & per ea ædificati sunt in bonum, multi vero diffidentes scandalizati sunt in iis quæ audierunt de me; [profitetur, vera esse quæ viderunt & audiverunt:] non illis imputet Deus. Vobis autem dico & confidenter affirmo, per illud iter quo ad regnum Dei perrecturam me spero, quoniam hæc quæ vidistis in me & audistis ex me, vera sunt & nihil simulationis & fallaciæ ad hæc umquam adjeci. Dominus mihi testis est. Sint vobis ista præ oculis semper, & estote emendatæ per hæc amplius quam ceteri hominum; ne forte imputet vobis Dominus magis quam aliis qui non tam veraciter ista perceperunt. [salutaria dat monita,] Gratias agite Domino semper, & collaudate eum in omnibus mirabilibus suis, quæ operatus est mecum in conspectu vestro, quia in his singularem honorem vobis præ ceteras claustralibus præstitit. Concordes estote, & diligite invicem, & ordinem vestrum cum magna diligentia custodite. Paupertatem vestram patienter sustinete. Animæ meæ fideliter & cum seria mente curam gerite: neque aliquid negligatis ex iis quæ pertinent: [& jubet solicite earum suffragia impendi:] ad debitum meum, pro eo quod æstimetis non indigere me suffragiis orationum vestrarum. Hæc autem dico, quia sæpe qui religiosi videntur negligi solent, dum ii qui eorum bonam conversationem cognoverunt, cogitant non eos magnopere indigere adjutorio ipsorum.
[121] Et cum anxie ista loqueretur, Dominus Abbas subjecit hæc verbis ejus, dicens: Confidimus quoniam promissio Dominæ nostræ implebitur in te, [veniam offensarum dat & petit:] qua tibi perpetuam quietem promisit post tribulationem hanc: verumtamen quod postulas nullo modo negligemus. Ad hæc illa respondit: Promissioni dilectissimæ Dominæ nostræ nullatenus diffido, sed nihilominus quod meum est facere debeo, & solicite providere animæ meæ. Itemque ad Sorores ajebat: Si quid in me carissimæ Deum umquam offendistis, ipse indulgeat vobis, & ego ex corde remitto omnem offensam. Vos quoque si feci quidquam in vobis quod facere non debui, quæso indulgete mihi. Nondum ego quidem aliquid certitudinis accepi a Domino de fine vitæ meæ, verumtamen justum est, [denuoque inungitur:] ut habeam solicitudinem de tutela animæ meæ, & disponam de iis quæ pertinent ad exitum meum: ideoque postulo Unctionis sacramentum. Cumque hæc & his similia multa super vires suas locuta fuisset, petiit a Domino Abbate ut advocari faceret plures ex senioribus Presbyteris, & inungeret eam: & sic factum est. Cumq; post hæc Confessionem fecisset, distulimus consulto, propter stomachi infirmitatem & tussis importunitatem, dare ei Dominici Corporis Sacramentum.
[122] Nocte vero sequenti in tantum aggravata est infirmitas ejus, ut putaret se continuo transituram: & dum anxiaretur propter dilationem Dominici corporis, [noctu orat ne Viatico frustretur:] elevatis ad cȩlum manibus oravit ad Dominum dicens: Salvator mundi Domine Jesu Christe, obsecro te, per illam sanctam passionem tuam, in qua te per totum expandisti super lignum crucis, ad redimendum mundum & ad amplexandum omne quod redemisti, ut non me patiaris unquam de hoc mundo transire, antequam percipiam tuum sanctissimum corpus ad consolationem & munimen animæ meæ. Recordare, Domine, quoniam sæpe illud suscepi cum intima devotione cordis mei, & cum multa lacrymarum effusione, [in quo ex audita, ante obitum ter communicat.] & non sinas me in novissimis meis carere benedictione hac. Et dixit una Sororum vigilantium cum ea: Memento, Domina, quod in quadam visione tua dixit ad te vox divina, cœpi & perficiam. Hinc ego confido, quod non sinet te Dominus sic ex improviso transfire, quin adhuc aliquam manifestam consolationem ab eo percipias, & majorem certitudinem finis tui. Et gratanter recepit responsionem hanc. Exaudivit autem Dominus desiderium ejus, quoniam tunc dilatus est transitus ejus, postea communicavit ante finem. Æstimans autem ego posse eam adjuvari arte inedicinæ, & metuens ne forte ad insipientiam & inhumanitatem mihi imputaretur, si negligerem attentare hoc; perrexi cum festinatione in urbem g Moguntiam consulere medicos, & comparare medicinas. Sed sicut erat voluntas Domini tollere eam de hoc mundo, nihil ex omnibus quæ requirebam inveni.
[123] Ipsa autem nocte (qua eram illic) infirma nostra solito more erat sedens in lecto, [Altera nocte iterum rapta] & Sorores cum ea vigilantes. Circa medium autem noctis, cum diligentissime Dominum orasset, & finem suum ei commendasset, cœpit graviter anxiari, & ita a priori statu mutari, ut jam putaretur transitura: & post multam anxietatem in extasim venit. Sorores ergo quæ in circuitu erant, undique eam aspicientes, nimium stupefactæ, & finem adesse putantes, discurrere cœperunt aliæ ad afferendum cilicium in quo deponeretur, aliæ ad evigilandum conventum Sororum. Quæ cum venissent, iterum attrahere spiritum cœpit & redire ad seipsam. Et dixit cum silentio ad unam Sororum, quæ proxime ei accumbebat tenens eam in brachiis: Nescio quid mihi est: lux illa quam ex consuetudine in cælis aspicio, dividit se. Et amplius non adjecit. Tunc singulæ Sororum procumbentes ante eam, veniam petebant ab ea, [aperiri sibi cælum videt,] rogantes ut omnem offensam eis indulgeret. Hoc autem illa cum magna benevolentia ac prudentia faciebat: & e converso quantum potuit, seipsam humiliavit ad eas, tanta discretione per omnia utens, ut manifeste Spiritus sancti gratiam in eo considerarent. Tunc una Sororum interrogabat eam secreto dicens: Carissima, numquid adhuc aliquid tibi signi demonstratum est a Domino, aut aliquam vocem percepisti, unde possis agnoscere finem tuum? Et dixit: Nondum quidquam tale percepi. Post hæc dixit Sororibus, ut abiret Conventus ad cantandas Matutinas: tempus enim jam erat.
[124] Et dum Sorores quæ in circuitu ejus erant psallere cœpissent, [& rursum post Matutinas] iterum in extasim venit. Et cum jam complevissent Officium Matutinale, respiravit & ad seipsam reversa est. Et dixit quibusdam illarum, ut irent quiescere. Et manentibus cum ea iis quæ maxime familiares erant, dixit una illarum: Carissima, dic nobis, si potes, qualiter te habueris in hac extasi, & si aliquid tibi a Domino revelatum est, aperi nobis. Et dixit: Nondum possum, paululum expectate. Et cum aliquantulum collegisset vires ad se, dixit: Visiones sanctas, quas olim in summis festivitatibus videre solebam, & de quibus mihi dictum erat ab Angelo Dei ante plures annos, quod non essem eas visura usque ad obitus mei tempus, [certior de morte sua facta per Angelum,] nunc mihi Dominus demonstravit. hoc ergo est mihi certissimum indicium finis mei. Rogo tamen ut adhuc sileatis super hoc, neque multum divulgetis. Post hæc cum Conventus Sororum jam Matutinas decantasset, venit una ex maturioribus, quæ dixit ad eam: Dic nobis, Dilectissima, si aliquid a Domino consolationis accepisti. Et respondit: O quam bonam consolationem accepi! Et quia vires non habebat dicendi, Sorores quæ audierant ab ea, dicebant in audientia ipsius, tam illi quam ceteris quæ jam confluebant, quænam fuisset visio quam viderat. Et factus est fletus magnus inter eas. Tunc confortata spiritu, & sedens, allocuta est omnes hoc modo.
[125] Dilectissimæ meæ, in hac re habete certitudinem finis mei, & testimonium verum omnium eorum quæ Dominus mecum operatus est. [hortatur Sorores ad credendum revelatis perse,] Rogo & admoneo vos, ut stabilem fidem adhibeatis iis, quæ fecit Dominus coram vobis in me, neque diffidatis unquam: & ego credo operibus ejus, & testimonium eis perhibeo morte mea. Ipse hactenus operatus est in me, & usque in finem operatur; vos illi semper gratias agite singulariter super omnibus his. Semper insidiatus est mihi sathanas, & multos laqueos posuit mihi: & scio quod etiam post obitum meum non desistet adversari mihi, & corrumpere famam meam, & obscurare ea quæ fecit Dominus mecum. Ego ab adolescentia mea, multa passa sum inter vos dura & intolerabilia corpori meo, in infirmitatibus multis & penuria necessitatum mearum, [quia ideo tam multa passa sit:] & in laboribus, quos assumpsi. Et postquam cœpit Dominus singularem gratiam suam ponere in me, graviora passa sum quam prius: non specialiter propter aliquas iniquitates meas, sed ut per meos labores quos foris vidistis in me, comprobarentur ea quæ occulte Dominus mihi demonstravit, ut tanto magis credibilia essent, tam vobis quam aliis hominibus, qui hæc erant percepturi.
[126] Tunc Sorores unanimiter ad eam dixerunt: Domina dilectissima, [petentibus ut nominet post se Magistram] quandoquidem jam amplius habere non possumus teipsam, rogamus ut denomines nobis aliquam personam inter nos, quæ Magisterium super nos, cum Dei voluntate, possit habere: & hanc cum omni benevolentia gratantissime suscipiemus. Et dixit: Consilium meum est, ut ipsam quæ post me prioratum h habuit, inter vos, & bene atque competenter omnia fecit quæ ad officium ipsius pertinebant, assumatis in locum meum: Ipsam honorate & diligite, & supportate eam propter Dominum quamdiu dimiserit eam. Novit Dominus quod non propter cognationem quæ est inter me & illam, [proponit suppriorissam:] aut propter aliquam singularem dilectionem hæc dico; sed quia confido ita placitum esse Domino, & quod expediens erit vobis. Dominus de cetero vos consoletur, & per omnia vos edoceat quæ placita sunt illi. [quam Abbas postea confirmavit.] Susceperunt autem gratanter consilium ejus, & ipsam quam denominaverat, postea a Domino Abbate postulaverunt sibi dari in Magistram, & consensit petitioni earum.
[127] Cum autem finem fecisset verborum quibus Sorores alloquebatur, dicebat ad eas quæ familiariter ei ministrabant: Heu! quid fiet de fratris mei absentia? Heu super medicinis quibus mihi negotiatur! Quid ad me pertinent medicinæ? [Fratrem accersiri petit.] Mittite obsecro cum omni festinatione nuntium ad revocandum eum: & sic fecerunt. Erat autem feria quarta. Mane autem facto, mox advocatus est Dominus Abbas; & sedente eo coram ipsa, narraverunt ei Sorores visionem ex qua de morte sua certificata fuerat. Nam & ipsa ad narrandum vires non habebat. Qui cum audisset narrantium verba dixit ad eam: Numquid ista ita se habent? Et ait, ita mi Domine, & hinc habeo certissimum testimonium mortis meæ. Mox ergo ipse ad servitium Dei accedens, de sancta Trinitate officium celebravit, pro eo quod sanctæ Trinitatis mysterium sibi ancilla Domini in visione præfata revelatum fuisse testabatur; eo modo quo & ante decennium ei fuerat demonstratum in eadem visione. Expleto autem divino Officio, sancta eam Communione munivit: & dicta est Litania cum multa devotione tam Fratrum quam Sororum, ubertim lacrymantium super eam.
ANNOTATA D. P.
a Anturnacensis Congregatio, quæ vel ubi fuerit, vel a quo loco sic dicta, nusquam adhuc potui reperire. Ad eas est Elisabethæ Epist. 6, nihil ad historiam conferens.
b Pentecoste anni 1165 (quando Pascha celebratum fuerat 4 Aprilis) incidit in 23 Maji.
c Cella intelligitur Monasterium Virginum (uti clarius infra num. 142 apparet) ad cujus ingressum ipsæ processionaliter dispositæ excipiebant Monachos, in ecclesiam suam deducendos.
d De S. Verenæ corpore, Schonaugiam delato ad an. 1156, agit Sermo de Ursulanis, statim in principio; eaque dicitur apparens Elisabethæ, omnia illa narrasse de historia Martyrii, quæ fidem numquam invenient bene expensa: quod tamen non obest, quo minus illa vere apparuerit Elisabethæ, atque hinc nata occasio sit, dicta, non dicta comminiscendi.
e Impressum, proinde jactabat, quod, nullum sensum faciens, correxi.
f Hildelinum, teste Trithemio, adhuc superstitem.
g
Solum enim 6 horis distat Moguntia a monasterio: videtur autem illuc obiisse Egbertus feria 2 post Dominicam Trinitatis. Nam constat ex num. 131, feria 4 noctem fuisse, & decimum ante mortem diem, quo de morte sua certificatam virginem redux Egbertus invenit, qui tamen consulendis medicis & quærendis medicinis, unum saltem diem debuit impendisse.
h Priorissam vulgo dicebant, aut forte suppriorissam: siquidem eadem Magistra & Priorissa ducebatur: nomen optaremus Schonaugia discere.
CAPUT X.
Extrema vitæ mortisque sanctæ periodus, & salutaria monita sub ea data.
[128] [Adveniente fratre] Post hæc circa horam nonam adveni ego, & cum multis omnium lacrymis susceptus sum, ita ut eam jam obiiste æstimarem: quod cum requisissem ab iis qui mihi lacrymantes occurrerunt, & adhuc vivere eam dixissent, eram adhuc sperans de vita ejus. Et cum intromissus fuissem, sedentem inveni, & loquentem; & tantarum lacrymarum quæ erant in circuitu ejus causam, vehementer admiratus sum, nullam adhuc videns similitudinem mortis. Et cum paululum sedissem coram ea, allocuta est me: dicens. En morior, dilectissime frater, & nullatenus ad hanc vitam convalesco. Et ego corde percussus in hoc verbo, aio ad eam: [& mirante luctum communem,] Unde hoc nosti, carissima? Et ait: Visionem illam magnam, quam ante plures annos videram, de qua dictum fuerat mihi, quod non eam essem visura usque ad finem vitæ meæ, Dominus mihi nocte ista ostendit: & hinc certa sum, quoniam finis vitæ meæ advenit. His auditis ego visionem recognoscens, & verba Angeli qui de fine vitæ ejus prædixerat in memoriam revocans, utpote qui post eam omnia propriis manibus scripseram, a continuo omnem spem sanitatis ejus & vitæ deposui. Et cum ab intimo cordis dolore lacrymarer coram ea, nullam omnino similitudinem doloris faciebat: sed immobili permanens animo, [intelligit illam morituram:] dixit ad me: Scito, dilectissime, quia nulla est tristitia mihi pro discessu meo, & quia absque omni dolore separor abs te; quamvis præ omnibus hominibus dilectus fueris mihi, quoniam super omnem cibum & super omnem potum esurio & sitio regnum Dei. Et dixi: Non ego nunc ad similitudinem Prophetæ præsumo orare, ut fiat spiritus tuus duplex in me; sed si simpliciter mihi dare spiritum tuum Dominus vellet, sufficeret mihi. Et ait: Carissime, voluntas Domini fiat in te.
[129] Post hæc completa Hora orationis nona, rursus advenit Dominus Abbas cum toto Fratrum Conventu: iterumque ipso inchoante dicta est Litania cum multis lacrymis. [quæ coram Abbate omnibus agens gratias,] Et post benedictiones factas super eam, rogavit illa dari audientiam sibi ab omnibus. Et sedens constanti animo allocuta est nos, & gratias agebat omnibus nobis pro omni beneficentia sibi impensa, & pro cunctis laboribus quibus laborassemus circa ipsam: & exhortata est nos prudentissime ad concordiam & ad tolerantiam paupertatis, & ad serviendum Domino indeficienter. Unusquisque (inquit) vestrum pro se studiosus sit, ne in ipso defectum habeat servitium Domini. Scio autem & sæpius revelatum mihi est a Domino, quod benedixit Dominus locum istum singulari benedictione, & non deficiet in eo laus ejus & cultus ejus usque in novissimum b tempus. Vos ergo singularem ei gratiarum actionem semper exhibete, [pollicetur locum non defecturum.] pro eo quod specialiter locum istum præ aliis claustris honoravit, per eam gratiam quam in me operari dignatus est. Et cum multa in hunc modum exhortata fuisset, ad me quoque exhortationem adjecit, rogans & suadens ut stabilitatis perseverantiam servarem: neque aliquando vellem derelinquere locum, etiam si cotingeret vocari me ad locum honorabiliorem & magis opulentum. Omnes autem gratantissime suscepimus verba admonitionis ejus, quoniam manifeste in ea operari spiritum Domini considerabamus. Et dixit ad eam Dominus Abbas: Admonitiones tuas, dilectissima, gratas habemus. Rogamus autem ut postquam ad Dominum migraveris, nos illi diligenter commendes, ipsumque semper ores super locum hunc, vt habeat eum in tutela & pace sua. Et annuit similiter petitioni ejus.
[130] [Animam suam Abbati commendat,] Post hæc ad invicem conjunctis manibus extendit eas ad ipsum, & ait: Domino creatori meo commendo animam meam, & post ipsum tibi, dilectissime Pater; & rogo, ut ipsi eam in novissimo die præsentes; quia tua spiritualis filia sum, & te sicut debui dilexi, & obedientiam debitam servavi. Qui eam cum lacrymis suscipiens, ait: Spero quod lætabunde offeram te Domino. Post hæc rursum illa ait: Non miremini, quod sic anxie tracto de cunctis quæ pertinent ad exitum meum: quia necesse est hoc me facere dum adhuc aliquas vires habeo, ne forte cum omnino defecerit virtus mea, in aliquo imparata inveniar. Discedente autem ab ea Domino Abbate, ait: Maneat super vos omnes, dilectissime Pater, benedictio illa, qua benedixit Dominus salvator discipulos suos, quando ab eis ascendit in cœlum. Singulos quoque Fratrum indefesso animo allocuta est, commonens eos de profectu virtutum, & orationibus eorum se commendans: neque solum Presbyteros interpellans de offerenda pro se Hostia salutari, sed & Diaconos, [præsentibus congruos Psalmos præscribit.] cum ad gradum altiorem ascendissent. Petentibus autem singulis ut aliquos Psalmos illis commendaret dicendos in memoriam ipsius; primum illorum rogabat ut ob consolationem, quam sperabat a Domino consequi de tribulationibus suis, diceret Psalmum, In convertendo Dominus captivitatem Sion; alteri vero, commendabat Psalmum, Lauda Hierusalem Dominum; alii, Lauda anima mea Dominum; alii, Laudate Dominum quoniam bonus est Psalmus; alii, Te decet hymnus Deus in Sion; alii, Fundamenta ejus in montibus sanctis; alii, Deus in nomine tuo; alii, Dominus regnavit exultet terra.
[131] Mirabamur autem inter hæc vehementer animi ejus fortitudinem & plenitudinem sensus, considerantes infirmitatis ejus magnitudinem, & defectum corporalis virtutis: a principio enim infirmitatis suæ, pæne nullo usa erat cibo, qui non excuteretur a stomacho ejus, a tussis importunitate. Ab illa autem quarta feria, qua de morte sua certificata est, [Sororibus commendat cultum sui Angeli,] usque ad decimum diem quo obiit, nulla omnino refectione usa est, nisi sola frigida aqua: excepto quod quadam die, cogentibus nobis, pauca fraga sumpsit, & modicum pomi unius, sed hæc ipsa non retinuit. Sorores quoque circa se aggregatas post hæc longo sermone allocuta est, monens diligenter de omnibus quæ necessaria erant: cunctisque singillatim deosculatis, in fine sermonis adjecit dicens: Carissimæ meæ, Angelus Domini qui mihi in custodiam delegatus fuit, magnam circa me diligentiam habuit semper, & multa mihi bona ostendit; & tam vos quam alios multos per me sæpius consolatus est cum magna benignitate: unde rogo ut gratias illi semper agatis, & speciale ei obsequium singulæ exhibeatis, ac dicatis ad honorem ejus quotidie psalmum, Dominus regnavit exultet terra. Quinta autem feria, in tempore divini Officii, Dominum salvatorem diligenter invocabat, quem se videri testabatur in ea visione, c quæ descripta est in libro Viarum Dei: petivitque ab eo, ut ab intolerabili vinculo languoris sui misericorditer absolveret eam. Ad quod respondit ei dicens: Cito venio, & absolvo te.
[132] Sabbato d quoque post hæc, dum divinum Officium de Domina nostra celebraretur, [Sabbato visitatur a Deipara,] eamque in supernis aspiceret, & de absolutione sua similiter ei supplicaret, dixit ad eam: Hæc infirmitas tua est ad temporalem mortem, & visio quam vides, non auferetur a te, sed eris videns eam usque ad horam qua veniam ad te cum honorabili comitatu: & suscipiam animam tuam, & deducam eam ad refrigerii locum, ubi requiescat a cunctis laboribus suis. Erat autem tota illa die in nimio defectu, & beatæ Dominæ nostræ quasi præsens esset continue intendens, & voce tenui ac miserabili jugiter eam inclamans. Nocte autem Dominica, aliquantulum confortata est spiritu, post desideratum adventum Sororis nostræ, mulieris Deum timentis, quam ad exequias ejus vocaveram ex e longinquo. Tunc congregatis in circuitu ejus Sororibus, sicut erat sedens in lecto, [Dominica die coram sororibus multa precatur;] levatis sursum oculis, & tota intentione cordis, cum magna sanctorum verborum affluentia, oravit Dominum, dicens: Domine, creator meus, liberator meus, salvator meus, susceptor meus, tuæ sanctæ Majestati, tuæ individuæ Trinitati commendo animam meam ad suscipiendum, ad consolandum, ad salvandum. Rogo te, Domine, per sanctam incarnationem, per tuam sanctam nativitatem, circumcisionem, oblationem, baptismum, passionem, resurrectionem, ascensionem, per adventum Spiritus sancti, per tuum judicium futurum, ut me digneris absolvere ab his vinculis meis, & animam meam illuc velis perducere, ubi consolationem recipiat de omnibus tribulationibus suis.
[133] Et cum multa in hunc modum orasset, addidit usitatas laudationes Domini, [invocans Trinitatem] dicens: Te Deum Patrem ingenitum, te Filium unigenitum, te Spiritum sanctum Paracletum, sanctam & individuam Trinitatem toto corde & ore confitemur, laudamus atque benedicimus, tibi gloria in secula. Benedicta sit creatrix & gubernatrix omnium, sancta & individua Trinitas & nunc, & semper, & per infinita seculorum secula. Itemque addidit, dicens: Commendo animam meam Dominæ meæ S. Mariæ, perpetuæ virgini, ad suscipiendum, & consolandum, & conservandum; S. Michaëli, & universo exercitui cæli, S. Joanni Baptistæ, & sanctis Prophetis omnibus; & S. Joanni Euangelistæ, [Deiparam & ordines Sanctorum singulos.] Sancto Petro, cunctisque sanctis Apostolis; S. Stephano, cunctisque sanctis Martyribus; S. Nicolao, & omnibus sanctis Confessoribus; S. Margaretæ, & omnibus sanctis Virginibus; omnibus Sanctis Domini: ut sint mihi intercessores apud Dominum, & animam meam, cum de hac vita migraverit, suscipiant, & adjuvent eam apud Dominum; ut ibi collocetur, ubi cum sanctis animabus consolatione perpetua frui mereatur.
[134] Et cum omnes Sorores dixissent Amen, salutavit Dominam nostram dicens: Salve, Regina, mater misericordiæ, vitæ dulcedo, [Marianas Antiphonas recitat,] & spes nostra salve: Ad te clamamus exules filiæ Evæ. Ad te suspiramus gementes & flentes in hac lacrymarum valle. Eia ergo, advocata nostra, illos tuos misericordes oculos ad nos converte: & Jesum benedictum fructum ventris tui nobis post hoc exilium ostende; o clemens, o pia, o dulcis Maria.
Alma redemptoris mater, quæ pervia cæli Porta manes, & stella maris, succurre cadenti Surgere qui curat populo: tu quæ genuisti, Natura mirante, tuum sanctum genitorem. Virgo prius ac posterius, Gabriëlis ab ore Sumens illud Ave, peccatorum miserere.
Te sanctum Dominum in excelsis, laudant omnes Angeli dicentes: [aliasque preces,] Te decet laus & honor Domine: Cherubim quoque & Seraphim, Sanctus proclamant, & omnis cœlicus ordo dicens: Te decet laus & honor Domine. Salvator mundi, salva nos omnes. Sancta Dei genitrix virgo semper Maria, ora pro nobis. Precibus quoque Sanctorum Apostolorum, Martyrum, & Confessorum, atque sanctarum Virginum, suppliciter petimus, ut a malis omnibus eruamur, bonisque omnibus nunc & semper perfrui mereamur.
[135] Ad hæc Dominicam orationem addidit, & Symbolum, & Confessionem ad circumstantes. Et novissime adjecit dicens: [frustra sperans se mox morituram.] Domine Deus meus, tu digneris suscipere omnia verba mea quæ dedisti mihi, quia nullatenus ea habere potuissem, nisi tu mihi præstitisses. Et dictis omnibus his, totis viribus defecit, ita ut jam moritura videretur, ac diu in eo defectu permansit. Sicut autem illi promiserat Domina nostra, erat (ut referebat nobis) continue videns visionem, quæ in præfata quarta feria apparuit ei: sed aliquibus temporibus manifeste magis quam aliis, ita ut nonnumquam de supernis lucem magnam usque ad se effusam aspiceret; ac Dominam nostram cum aliis plurimis Sanctis in tantum sibi appropinquare videret, ut jam se æstimaret transferendam. Cumque accideret hoc ei, toto sensu & totis viribus illuc convertebatur: neque loquelam habere poterat, aut ullam attentionem ad nos, ita ut jam adesse finem ejus æstimaremus.
[136] Cum autem post unum aut post duos dies loquelam recepisset, cœpit conqueri miserabiliter dicens: Heu quid fiet, heu quid fiet! [De mora dolens,] & hæc sæpius repetebat. Interrogantibus autem nobis cur hoc diceret? ait: Quos videbam mihi appropinquare, & de quibus æstimabam quod jam tollerent animam meam, iterum alio ascendunt & elongantur a me, & non a me tollunt. Hoc autem sæpius infra illos decem dies contingebat. Una autem die videbat Angelum Domini, qui familiaris ei erat, [intelligit ita providisse Deum,] assistentem sibi ac dicentem: Quod ita Dominus transitum tuum prolongat, ideo facit, ut tanto a pluribus glorificetur in te. Et quidem ita factum est. Nam multi tam ex vicino quam ex longinquo, qui agnoverant gratiam Domini in illa, audientes verbum quod exierat de instanti fine ejus, quotidie affluxerunt cum magno desiderio videndi eam. Et quamvis non habeamus consuetudinem admittendi extraneos ad infirmos nostros, ex consilio tamen plures qui importuni nobis erant, ædificationis causa admissi sunt: metuentibus nobis ne forte ex hoc ipso aliquid suspicionis conciperent, [ut plures ad morientem accurrerent,] si ab omnium aspectibus diligenter fuisset occultata. Illa autem patientissime hoc ferens, & infirmitatis acerbitatem animi fortitudine dissimulans, sedere coram illis, ac secundum quod illis competebat de salute sua admonere non pigritabat.
[137] Hortabatur siquidem Clericos qui in Presbyteratu erant, irreprehensibiliter vivere, ac bonis exemplis populum ædisicare, quibus & dicebat: Vestrum est, dilectissimi, Domino vos exhibere familiares magis ceteris hominibus, [accurrentibus autem pro suo cujusq; statu] per bonam conversationem & sanctum ministerium vestrum; quatenus in regno suo post hanc vitam sibi familiarius vos adjungat. Eos vero qui non in eo Ordine erant, hortabatur non se subtrahere a familiaritate Domini; sed benevole se exhibere promotioni ad sacrum ministerium Dei, & de iis quæ sunt Dei solicitos esse. Militares quoque personas hortabatur tueri plebem, subvenire oppressis, bonorum suorum decimas dare, abstinere a rapina, a vestium scissura & pertusione, nec non a fornicatione; affirmans fornicatores non solum feriri pœnis gehennæ post hanc vitam, sed in hoc seculo prolis infœcunditate aut nimia infelicitate. Popularibus quoque suadebat fidelitatem servare Dominis suis, [dat pia monita:] & sibi invicem, & paupertatem suam patienter sustinere, & pro posse eleemosynas dare, devotos esse ad visitandas ecclesias, & ad invocandum Dominum creatorem suum. Non solum autem præsentes hortabatur in bonum, sed absentibus quoque nonnullis monita salutis mandabat, & detractionis offensam longe positis remittebat. Cunctos vero communiter deprecabatur, ut post obitum ejus in orationibus & eleemosynis ejus memores essent.
[138] Denique si cuncta rationabilium sermonum ejus verba, sanctasque orationes quas faciebat illis diebus, singillatim prosequi velim; certe non mediocris libri volumen me construere continget. Erat autem omnibus non parva admiratio super prudentia ejus, & glorificabant virtutem Dei in illa, cujus solius operatione id fieri poterat, [omnibus tantum ejus vigorem mirantibus,] ut tam fragili corpore ancilla Domini tanto tempore sustineret absque omni alimento vivere, & nihilominus sic sederet affluens sermonibus tantæ discretionis. Juxta petitionem ejus fecit ei Dominus in hac re: nam sicut referebat nobis, sæpe a Domino postulaverat in orationibus suis, ut in fine ei præstaret sobriam infirmitatem, & quæ edacitatis expers esset. Singulis autem diebus ad tantum veniebat defectum, ut nihil aliud nisi finem ejus expectaremus; & vel bis vel amplius dicebatur Litania super eam; nec non Euangelia Dominicæ Passionis recitabantur. Sicut autem ad passionem Domini magnam semper habuerat devotionem, [in corpore exhausto.] ita Dominus & diem & horam passionis suæ defunctioni ejus destinavit. Nam in sexta feria mane dicebat iis quæ in circuitu ejus erant, hodie omnes qui mihi familiares sunt diligentem custodiam mihi adhibeant, quia prope est hora mea. Et cum removeri fecisset lectum, erat sedens in pulvillo, & innixa uni Sororum: & familiariter loquens mirabilia multa cum iis qui aderant, usque ad horam sextam. Exinde cœpit laborare spiritus difficultate.
[139] Tunc ergo adveniens Dominus Abbas cum Presbyteris, [Monita de cilicio substernendo tacet;] rursus eam munivit Benedictionibus & Litania. Me autem suggerente ei de Communione sancta, signum fecit mihi quoniam glutiendi vires non haberet. Et quidem non hoc ei fore periculosum existimavi si tunc abstineret, quia pridie communicaverat mea administratione. Post hæc nobis discedentibus, dicebat illi Soror cujus pectori accumbebat: Tu nobis, dilectissima, indicare solebas de Sororibus nostris morientibus, quali tempore adesset finis earum, & quando deponere eas in cilicium deberemus: nunc vero id ipsum de te scire non possumus, nisi ipsa indices nobis. Et ad hoc quidem siluit, & post pusillum me festinato advocari fecit.
[140] Et cum per modicum tempus coram ea quid futurum esset, præstolarer, tam ego quam frater noster, Clericus religiosæ conversationis, quem ad hoc ipsum ex longinquo advocaveram, cœpit vocis officio destitui, [deinde petit moribunda,] & nihilominus orationes more solito volutare, levatis sursum oculis devote intendens ad superna. Novissime autem, quasi memor verbi quod dixerat prædicta Soror, de indicanda hora depositionis suæ, extendit manum; & cum magna celeritate tribus vicibus nobis significavit, ut deponeretur super cilicium, quod erat stratum coram ea. Quod cum fecissemus, sic ea jacente in leni agone, [leniterque defungitur.] dicta est Litania semel a Sororibus, secundo a Domino Abbate & Fratrum Conventu, Post hæc circa horam nonam, quasi suaviter obdormiscens, reddidit spiritum Domino, decimo quarto Kalendas Julii.
[141] Tunc unus ex assistentibus Presbyteris, diligens eam in Christo, [Adstans Presbyter Beatam prædicat.] in hanc vocem cum lacrymis erupit, dicens: Proficiscere nunc, Anima sancta, in requiem tuam: ascende sicut virgula fumi, ex aromatibus myrrhæ & thuris & universi pulveris pigmentarii: intra in gaudium Domini tui. Domine Jesu Christe, Salvator mundi, suscipe animam quam creasti, animam quam sanguine tuo redemisti. O Maria, mater misericordiæ, suscipe nunc ancillam tuam. O Virgo virginum, agnosce nunc virginem tuam. Angele sancte, suscipe animam tibi commissam, & deduc eam in pace, ubi quiescat a laboribus suis. Respexit autem Dominus humilitatem ancillæ suæ, quæ per omnia sibi ipsi despecta semper extiterat; & honorificavit Deus novissima ejus, magnificis obsequiis populi nostri, qui usque ad tertium diem, Dominicum scilicet quo sepulta est, [Quanta eo tempore serenitas aëris.] undique per circuitum sponte confluxit. Et quidem dum adhuc viveret & incolumis esset, frequenter de mortis suæ appropinquatione loqui solebat, & optabat pia intentione, dicens: Utinam migrare me contingat de hac vita sub tali tempore, quo nihil importunitatis aut molestiæ patiantur ab aëris intemperie. Quod & factum est: non enim tota æstate placidius effluxerat tempus, quam illo triduo erat.
[142] Et quamvis esset mœror nobis omnibus super discessu ejus, gratiosa tamen quadam jucunditate fruebantur omnium corda, [Sepultura & ætas defunctæ.] congratulantium beatæ conversationi ejus. Quamvis autem immutabili consuetudine caveatur apud nos, ut numquam extra limina Cellæ procedat Sororum congregatio: ob venerationem tamen singularis gratiæ Domini, quam evidenter in ancilla sua operatus fuerat, placuit venerabili Patri nostro, cunctisque pariter Fratribus, ut cunctæ pariter discipulæ venerabile corpus Magistræ sequi, & obsequium ei in sepultura exhibere permitterentur. Igitur per manus earum, quas ad hoc ipsa denominaverat, nec non & Beatricis Comitissæ, quæ & infirmitati & funeri ejus devota affuerat, reposita est in loculo secus altare, Domino omnibusque sacris Virginibus dedicatum in ecclesia f B. Florini. [Obiit] anno ætatis suæ XXXVI, decimo quarto Kalendas Julii, feria sexta, hora nona, anno Domini millesimo centesimo sexagesimo quinto g visitationis suæ anno XIII h, ex quo eam visitaverat paterna gratia Domini nostri, qui in cunctis miserationibus suis sit benedictus, in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA D. P.
a Interim nihil apparet in præmissis duobus visionum libris: scripserit ergo eam, sed ipsa vivente minime vulgandam putarit Egbertus; æque ac plurima alia; hic vero satis habuerit sic obiter meminisse visionis istius.
b Hactenus certe, etiam sub Principe acatholico, post tot monasteriorum superiori seculo factam desolationem, adhuc disciplina Schonaugiæ viget apud viros; licet Parthenonis, sola platea intercurrente distantis, vix cernantur nunc vestigia, hinc inde ex raris parietinis cognoscenda.
c Scilicet Visione 1, num. 86.
d Id est 12 Junii.
e Sic etiam infra num. 140 dicitur ex longinquo accersitus frater; unde conjiciendum datur, omnium patriam longius fuisse remotam Schonaugia: eam tamen nusquam nominari mirum est.
f Ex num. 70 apparet, solitas Sorores in cœmeterio cum Fratribus communiter sepeliri, ad eorumque ecclesiam deportari.
g Evidenti mendo impressum est quarto, de quo vide Comm. prævium.
h Scilicet expleto: nam anno 1152, 31 Maji cœpta est visitari, unde ascendendo ad annum 1165 & 18 Junii, habebis supra dictos annos, 13 dies 18.
DE B. MARIA DOLOROSA
IN TERRITORIO BRABANTIÆ BRUXELLENSIS.
CIRCA ANNUM MCCXC.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De illius cultu, ætate, Passionisque historia authentica.
Maria dolorosa, in territorio Bruxellensi in Brabantia (B.)
Ioannes Molanus, in Natalibus Sanctorum Belgii ad hunc XVIII Junii, de Martyrio B. Mariæ Dolorosæ hoc scripsit elogium. In pago Brabantino, in parochia S. Petri Wolvensis, [Memoria sacra] anniversarius dies S. Mariæ Virginis, quæ dicta est Dolorosa. Hæc a Domino consecuta est triplicem coronam, paupertatis, castitatis & martyrii. Cum enim voto paupertatis voluntariæ & perpetuæ castitatis adornata, per annos multos panem suum laboriose manducaret; contigit impudicum virum eam adamare: & cum castitatem suam, quam Deo & B. Mariæ voverat, pollui non sineret; is Virginem de furto argentei scyphi falso accusavit; & tantum egit apud villicum, ut innocenter sit terræ infossa, & sude transverberata circa annum millesimum ducentesimum nonagesimum. [corpus sub altari.] Quanti autem meriti sit apud Deum, testantur miracula. Nam & ante mortem, pro visitaturis memoriam Deiparæ Virginis in loco suæ requietionis, intercessit. Unde & accusator, postquam septem annis dæmoniacus fuerat, in eo loco restitutus est, [Confraternitas.] per Deiparam Virginem ejusque famulam B. Mariam Dolorosam. Quiescit sub altari Wolüæ, & locus ab eo vulgariter dicitur Ter Allendiger Marie. Estque vetus confraternitas illius loci, quæ in antiqua scriptura dicitur Confraternitas dilectæ nostræ Dominæ in capella B. Mariæ Dolorosæ.
[2] Hæc Molanus. Erat dicto anno MCCXC Dux Brabantiæ Joannes istius nominis primus, mortuus anno MCCXCIV. In antiquis Chronicis Brabantiæ sub initium agitur de Sanctis Brabantiæ, [Tempus Martyrii] & cap. 36 proponitur Vita Dolorosæ Mariæ, Martyris & Virginis, cum iconismo martyrii, & in illa dicitur passa tempore Joannis secundi Ducis Brabantiæ, qui patri Ioanni Primo, dicto anno MCCXCIV successit. Reperimus inter Schedas nostras chartam Indulgentiarum a duodecim Episcopis concessarum Avenione anno MCCCLXIII, Indictione I die XXVIII Mensis Januarii, anno Urbani Papæ V primo: eo scilicet fine, [Indulgentiæ datæ anno 1363] Ut capella S. Mariæ, dicta vulgariter der. Ellendiger Marie, in parochia Wolue S. Lamberti, Cameracensis diœcesis congruis honoribus frequentetur, & a Christi fidelibus jugiter veneretur; quam Bullam infra dabimus, anno mox sequenti a Cameracensis Episcopi Vicario auctoritate ordinaria confirmatam; postea vero ex originali, adhuc superstite nobisque ostenso, in alia similis formæ membrana similiter Nobis exhibita transcriptam innovatamque auctoritate Matthiæ Hovii Mechliniensis Archiepiscopi anno MDCXI.
[3] Non dubitamus, quin istis temporibus jam scripta fuerint Acta vitæ & Martyrii & miracula hujus beatissimæ Virginis Mariæ Dolorosæ, [Acta ex 2 Mss.] ex ore tum parentum ejus, tum accusatoris post septennium conversi ad pœnitentiam. Ea nos damus ex Ms. codice cœnobii Rubeæ-vallis Canonicorum. Regularium, una circiter leuca a Capella dictæ Mariæ Dolorosæ Siti, in cujus secunda parte Hagiologii Brabantinorum continentur. Eadem habemus ex Ms. codice Corsendoncano juxta Turnholtum etiam Canonicorum Regularium; & hic codex inscribitur secunda pars diversarum Legendarum. Qui quidem codices ad nos delati fuerunt: interim Ecgraphum; ex Ms. priore desumptum, testatus est Mathias Hovius Archiepiscopus Mechliniensis, cum veteri registro concordare, subscripto suo nomine & apposito Sigillo, die XXIII Julii anni MDCXI. Testimoniales hujusmodi litteras de copiæ sive transumpti fidelitate, propria manu dicti Archiepiscopi signatas, iterum cum ipsa Passione Dolorosæ Mariæ approbarunt Consules & Senatus civitatis Antverpiæ, [eorum approbationes.] die XIX Novembris dicti anni MDCXI, & signarat Georgius Kieffel Secretarius, appenso sigillo urbis Antverpiensis. Quæ iterum comprobarunt dictæ urbis Notarii, Vanden Hove, Fabri & Kimpe. Atque originale penes nos servamus, ut nihil certius ad fidem stabiliendam possit proferri. Hinc porro eadem Acta desumpta extant in Legendario Vitarum Sanctorum, lingua Belgica a Rosweido nostro collecta, & sæpius cusa atque recusa; uti etiam aliquod compendium in supra citatis Chronicis antiquis Brabantiæ. Meminit ejusdem Ferrarius in Catalogo generali, sed nescivit locum prope Bruxellas esse; & perperam credidit Walevicum esse, Bredam inter & Silvam ducis.
VITA
Auctore ferme synchrono.
Ex Mss. Rubro-vallensi & Corsendoncano.
Maria dolorosa, in territorio Bruxellensi in Brabantia (B.)
BHL Number: 5437
[1] Benedictus Dominus, qui vult omnes homines salvos fieri, qui & operatur omnia in omnibus, [Auctor ad Dei honorem] velle & perficere, quod bonæ voluntates optaverint adimplere. Et ideo merito ipsius laus in omnibus quæ fecit canenda est, nec non & in fidelium suorum meritis sive virtutibus glorificanda, qui de parvis efficit magnos, imo de stercore elevat pauperem. Et non solum per viros viam justitiæ nobis patefecit, verum etiam per feminas, & per juvenilis ætatis puellas, exempla religionis & castitatis, & per omnia bonæ imitationis, cunctis se amantibus ostendit. Deo enim nostro semper cura est de omnibus, & neminem horum vult perire, quos redemit proprio sanguine; Nam Sanctos in sanctitate hortatur permanere, & peccatores a malis operibus discedere, & bonis actibus inhærere, ut possint ad cælestem patriam pervenire. Quod virgo quædam intelligens, Maria nomine, [suscipit mortem & miracula scribere.] divina se gratia inspirante, a puerilibus annis Domino disposuit deservire: ut mereretur cum Electis & prudentibus Virginibus a sponso suo in cælesti thalamo recipi cujus fidem & dilectionem, usque ad sanguinem resistendo hosti castitatis, non destitit æmulari. Nos igitur, prout Dominus ministraverit, narrare non pigebit qualiter hæc Virgo per martyrium pervenerit ad triumphum. Quia dum Dominus ancillam suam glorificat, nos ad ejus exemplar invitat: ut operum illius pro modulo nostro imitatores effecti, ipsi mereamur in cælestibus sociari. Subjungemus etiam diversa, quæ in loco suæ requietionis, meritis ipsius suffragantibus, constat per gloriosam Dei Genitricem miraculose actitari.
[2] Fuit a nuper in pago Brabantino ac parochia S. Petri Wolvensis, vir quidam, [Relictis parentibus degit prope ecclesiam S. Mariæ,] qui cum uxore sua in pace & caritate degens, generavit filiam unam, nomine Mariam: quæ meritis & nomine digna, vitam deligens servare Angelicam, Domino suam vovit virginitatem. Siquidem considerabat luxum seculi perituri esse vanum: propter quod, ut liberius suum exequeretur propositum, deliberavit penitus ipsum deserere mundum. Cumque super hoc patris ac matris requireret consensum; benigne annuentes hortati sunt eam, ut constanter ageret, & Deo ac ejus Genitrici gloriosæ Virgini Mariæ fideliter in castimonia deserviret. Quæ tandem licentiatis parentibus perrexit ad ecclesiam B. Mariæ juxta villam nativam situatam: [vovet paupertatem] qui locus sibi viventi præstitit habitaculum, ac decedenti sepulcrum. Quo cum pervenisset, fide munita, spe confortata, caritate Dei accensa, ac voluntaria paupertate inspirata; procidit & adoravit imaginem gloriosæ Virginis, iterans vota suæ promissionis, quod videlicet abrenuntians seculo, simul omnia temporalia abdicavit, per voluntariam paupertatem assumptam: [& Virginitatem:] proponens ostiatim mendicare, & eo modo necessaria victus quotidiani sibi acquirere. Insuper promisit illibatæ Puerperæ virginitatem suam dedicans, & pro nulla re mundi illam se violaturam contestans, imo satius ducens vitam corporalem amittere, quam castitatem suam temerare.
[3] Cum igitur hoc duplici voto, paupertatis videlicet voluntariæ & perpetuæ castitatis adornata, [ab impudico solicitata,] per annos multos panem suum laboriose mendicaret; contigit ut una die vir quidam impudicos in eam figeret oculos, cum esset speciosissima & bene morigerata: eratque accensus in amore ipsius, adeo ut quiescere non valeret: quin desiderium suum eidem patefaceret. Accessit itaque ad eam & consensum corporis sui requisivit. Quȩ cum audivisset, turbata est in sermone ipsius: & cum execratione dixit, se numquam facturam quæ desiderabat, pro eo quod perpetuam Deo & ejus Genitrici devoverat castitatem. [generose resistit:] Nihilominus tamen vir ille non quievit: siquidem diabolus, Mariæ virtutibus invidens, eum ad illicita desideria magis magisque inflammavit: quatenus & hunc in luxuriæ voragine prosterneret, & illam a virtuositatis culmine dejicere posset.
[4] Denique tanta est dæmonis importunitas, ut cum perspexerit hominem malevolum, non quiescat, donec instigans juvet eum ad implendum malum, quod facere affectat. Quod in hoc liquido approbatur. [ab eodem per calumniam] Nam cum vir præfatus, nullo se pacto consideraret posse pertingere ad id quod desiderabat; cogitabat uti violentia quadam astuta, ac timorosa necessitate Virginem ad perniciosos suos libitus inclinare. Siquidem caute prospexit, ubi Maria prandere consuescens, clementem in se patrem familias invenisset: & illuc intrans, furatus est argenteum scyphum, clamque in ejus sacculo reposuit. Interea compertum est hunc scyphum deesse: qui undique quæritur. Domusque everritur, sed minime reperitur. Accessit proinde vir hujusmodi sceleris conscius ad Mariam, eique clanculo furtum imponens, allegat ipsam aliter celari non posse, nisi desiderium ejus carnale adimpleret.
[5] Quod illa ut audivit, consternata est, & constanter negavit se tantum flagitium perpetrasse: e contrario ille affirmabat. [furti accusanda,] Quapropter comminabatur eidem, quod, si id quod petebatur denegaret, convictam & confessam potestatibus legalibus condemnandam traderet. Cui illa: O amice, inquit, hoc utique nefas esset innocentem tali pacto tradere mottis discrimini, cum penitus mihi conscia non sim hujus furti. Tunc illi a diabolo agitatus acepit sacculum; & scyphum quem ipse intromiserat, extraxit. Ecce, inquiens, vel nunc, indicio oculari deprehensa & convicta, cede, & mihi ocius acquiesce: quo facto te ab hac infamia supportabo; legibusque subducens, in omnibus excusabo. At illa, cum nimio dolore respondit constanter & fiducialiter: numquam mihi facere contingat, quod tu suggeris: [eligit potius mori.] quin potius in perseverantia castimoniæ usque in finem perstabo, malens propter illam innocenter corporalem vitam perdere, quam tuæ sacrilegæ libidini vitiose subjacere.
[6] Cernens igitur vir Belial, filius diaboli, quod nec blanditiis nec minis posset eam commovere, nec ad suam perversam trahere voluntatem; accessit ab b Villicum loci illius, & protulit argenteum scyphum, contestans eum a mendica quadam, nomine Maria, furto sublatum, [Accusata apud Iudicem,] & a se in ejus sacculo repertum. Addidit insuper ipsam esse magam & ariolam ac virorum dementatricem: asserens se ab ea in tantum esse ludificatum, ut nec edere nec bibere quiverit, nec quoque modo quiscere potuerit ob ejus nefandas præstigias ac tentamenta. Cumque hæc audivisset Villicus, non satis credebat viro, Virginis delatori, quin potius visus est eam efficaciter excusare, pro eo quod numquam auditus esset sermo hujuscemodi de Maria. At ille demonstratione scyphi nisus est Judicem involuntarium inducere, ad proferendum contra innocentem Virginem falsam & indebitam sententiam: quod sibi non impune cessit, sicut sequentia declarabunt.
[7] Interim vadit Maria ad parentes, & querelam deponit injuriæ & ignominiæ sibi irrogatæ: [a parentibus confortata,] quorum monitu edocta est omnem spem & fiduciam in Deo ponere, & in ejus pia Genitrice mœrentium ac miserorum auxiliatrice. At illa nimis anxia pro Virginitate sua, dixit se plus timere, ne violenter sibi deripiatur, quam se corporalis vita tollatur. Et dum ita loquuntur, advenit Villicus, ab iniquo delatore incitatus, ut eam caperet, & crudelissimæ morti traderet. Cumque parentes filiam suam excusarent, & excusando ab infamia eruere laborarent; obsistente viro impio nihil profecerunt quin potius ipsam filiam coram oculis suis ligari & abduci nimio cum dolore conspexerunt. At Maria cum videret, se cum suæ innocentiæ demonstratione procedere non posse, [ligata abducitur:] nec suorum parentum intercessione prævalere; nimia anxietate replebatur: & ob id Dolorosa Maria denominatur. Sed & omnes, qui noverant eam prius, ut viderunt ipsam sic violentari, & iniquo judicio condemnari; nimirum pro compassione non se a lacrymis continebant.
[8] Itaque deducta est Virgo in carcerem, ut posset ab ea extorqueri confessio furti: [fassa alienum furtum apud se repertū,] quo comperto, deberet in secreto noctis silentio morte absumi. Cumque denuo de scypho reperto interrogatio fieret; respondit illa, scyphum quidem de sacculo suo extractum, sed ipsa ignorante ab altero intromissum. Hæc audiens accusator interpellavit Judicem contra eam, convincens ipsam ore proprio crimen confessam esse, sed criminis conscientiam in alium intorsisse. Cum itaque sero factum esset, [adjudicatur morti.] educta est clanculo ad locum ubi data sententia morti adjudicata est: & interim transiens ante locum suæ habitationis, petiit instanter a villico, ut sibi ante imaginem gloriosæ Virginis orationem fundere liceret, antequam de hac vita emigraret.
[9] [Orat pro se, pro suis interfectoribus,] Quod ut ad nutum impetrasset, procidit cum doloroso corde ad genua, supplicans imprimis, quatenus sibi apud omnium mœrentium atque desolatorum refugium in tanta sua anxietate & angustia posset esse consultum. Secunda ejus petitio fuit pro iis, qui sibi fuissent causa, vel instrumentum, sive occasio tam indebitæ mortis, ut eis fieri posset indultum. Tertia ejus precatio extitit, [& aliis eo venturis,] ut quicumque in quavis necessitate constituti, in eodem loco celerem suæ sentiant petitionis effectum; sive sit de mulieribus imprægnatis, sive de domibus conflagratis, sive de partibus hominum male pacatis. Quarta ejus obsecratio fuit pro servientibus in suo nomine beatæ Dei Genitrici in illo dumtaxat loco, quatenus ipsius interventu ab omnibus doloribus & plagis, confusionibus & damnis, vel quibuscumque incommoditatibus erui mereantur: similiter locum illum suis devotis precibus & eleemosynis de longe aut de prope visitare curantes eamdem gratiam consequantur: pacem quoque atque concordiam reperiant & reportent, intuitu doloris excessivi, [suaque æterna salute,] conturbationis & anxietatis, in quibus tunc fuit quando hæc oravit; & ab omnibus malis liberati discedant. Postrema & ultima ejus supplicatio intima fuit pro salute animæ suæ: quatenus post hanc vitam transitoriam, mereretur a Regina Virginum introduci ad æternam, duplici laureanda corona, virginitatis scilicet & martyrii.
[10] finita autem oratione surrexit & prompte se obtulit judici, qui tradidit eam lictori, ut eam ligatis manibus & pedibus oculisque velatis terra obrueret. [& condonat lictori,] Accepit igitur lictor Virginem, & fecit sicut ei fuerat imperatum. Factaque fossa ad mensuram corporis ipsius, deposuit illam intro; rogans & dicens ad eam; Obsecro te a Deo dilectam, Virgo Maria, intercede pro me apud sponsum tuum. Quæ respondit: Amice: precor Deum ut dimittat tibi hoc quod in me commissurus es, & omnia peccata tua: sed & omnibus qui me unquam verbis aut facto offenderunt, ex corde indulgeo; & apud misericordem Dominum eis veniam petere intendo, cum iis qui memores doloris mei locum hunc devote visitaverint, ut absque spirituali consolatione non discedant. Interea paratur sudes quadrangularis & præacuta, ut per corpusculum Virginis transfigeretur, sicut mos evigebat illius temporis. Porro vir ille iniquus, delator innocentis, semper & ubique astitit: qui cum plurimos cerneret flentes & dolentes super injusta morte Virginis, [defossa in terra, sude transfigitur.] nequaquam cor ejus emolliri potuit ad compassionem, pro eo quod a diabolo nimium esset obduratum, cujus voluntatem facere sategit; quique ipsum, sicut infra patebit, in suum jus actualiter possidendo redegit. Interim Virgo terra obruitur & sudes præacuta tumulo superponitur, atque a tribus viris corpusculo ejus infigitur: ac demum ab ipsis cum grossis malleis tam valenter incutitur, ut per spatium dimidii milliaris sonitus potuisset audiri.
[11] [Impostor a dæmone obsessus furit 7 annis:] Nec mora: pessimus accusator Innocentis compulsus est in instante reddere talionem commissi criminis, nam antequam de loco abscederet, factus est posessio sævissimi dæmonis. Siquidem domum regressus, cum se nocte sequenti sopori dedisset, cœpit furere & horribiliter clamare; eosque qui audierunt & accesserunt in formidinem concitavit. Denique compeditus est & ligatus, & vix fortissimis vinculis conservari potuit, quin ea dirumperet; donec missus est in caveam, ubi nec manducare voluit nec bibere, nisi violenter actus & compulsus. In hac igitur calamitate transierunt septem anni, quibus miser ille inops sensuum suorum perduravit, [& post visitata alia loca sacra] unde multum dolentes amici ejus destinaverunt ipsum ad diversa loca, pro acquirendo remedio salutari. Siquidem vectus est primo ad locum quietis c S. Dympnæ apud Gele, deinde ad d Wincsele, tertio ad e Haspere, quarto apud S. Mariam de f Hanswyck juxta Mechliniam; sed nihil ei profuit, quin potius per singula loca prædicta clamaret dæmon, quod nequaquam ibi, sed apud S. Mariam, ubi Dolorosa Maria requiescit, eum expelli oporteret.
[12] Itaque mutuo consiliati qui cum eo erant, imposuerunt eum quadrigæ, [ad Mariā dolorosam vi adductus] ut illuc ipsum reducerent. Quo facto tanti ponderis inventus est dæmoniacus ille, ut cum magno periculo vix eum ad locum prænominatum perducere possent. In depositione autem ejus de quadriga, atque in introductione in capellam, ad quam jerant, tam molestus fuit iis, qui cum eo venerant, ut nulla arte neque vi ipsum introferre potuerint, donec pulsata campana vicinos convocassent: [liberatur,] quorum adminiculo intromissus est & adductus coram altari gloriosæ Dei Genitricis Mariæ. Ubi intercedentibus pro eo cunctis qui aderant, viderunt omnes dæmonem, qui eum possederat, per fenestram cum fragore nimio evolare: sed & compedes ac vincula de manibus ejus & pedibus prosilire conspexerunt, acsi vitrea fuissent, atque hominem sanum consurgere. Qui flectens genua, [confiteturque suum scelus,] gratias egit magnificas Deo, ejusque Genetrici gloriosæ, ac Mariæ Dolorosæ, de sua liberatione; confitens coram omnibus peccatum suum, qualiter videlicet innocentem Virginem infamaverat, uti præmissum est, pro eo quod consensum corporis sui requirebat, sed obtinere non poterat. Auditis autem & visis tot mirabilibus, [factusque Mariæ venerator.] cuncti qui aderant laudaverunt Deum, qui fideles suos non derelinquit inglorios, neque adversarios eorum impunitos, etiam in præsenti; locumque illum in memoriam Dolorosæ Mariæ fiducialius cum precibus & muneribus frequentaverunt. Porro vir præfatus, sanus & incolumis reversus est in domum suam, factus deinceps Mariæ laudator & venerator, qui fuerat ejus mortis impetrator.
[13] [Hujus exequiæ a Deipara agi visæ.] Nec prætereundum est in fine hujus narrationis, quod visæ sunt de cælo venisse tredecim puellæ speciosissimæ, cum ingenti lumine; & singulæ, candidis vestibus indutæ cereum ferebant in manibus: quarum prior h præstantior ceteris videbatur, deferens coronam præfulgidam in capite. Hæ omnes processionaliter ambiebant sepulcrum Virginis tribus vicibus, exequias ejus hoc modo quodammodo celebrantes, & eam triplici corona dignam indicantes, pro trina beatitudine, quam teste Domino consecuta est etiam in præsenti; videlicet voluntariæ paupertatis, castitatis & martyrii. De prima dicit Dominus: Beati pauperes spiritu; de secunda, Beati qui se castraverunt propter regnum Dei; de tertia, Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. Finito autem triplici circuitu nusquam comparuerunt; sed ex hoc Virginem dictam & locum, venerabilem demonstraverunt.
ANNOTATA D. P.
a Nuper particula indicans tempus, non diu elapsum, ut auctor videatur pæne coævus.
b Villicus, id est toparcha seu villæ Dominus, seu Iudex ut mox appellatur.
c S. Dympnæ Acta dedimus 15 Maji, ibique miracula plurima in obsessis & furibundis patrata legi possunt.
d Winxele, pagus prope Lovanium versus Viluordiam, ubi Deiparam Virginem a multis annorum centuriis cultam fuisse, docet Augustinus Wichmans, lib. 2 Brabantiæ Marianæ cap. 5.
e Haspere, seu potius Hastero, in diœcesi Namurcensi, Prioratus modo monachorum, olim sanctimonialium, ubi Ecclesia Deiparæ dicata.
f Ecclesia hæc de Hanswyck est jam intra urbem Mechliniensem, cultu Deiparæ valde celebris, olim in pomœrio sita.
h Hanc fuisse Deiparam, cui adeo devota fuerat Maria, nemo dubitaverit.
MIRACULA
Ab eodem auctore ex iisdem Ms.
Maria dolorosa, in territorio Bruxellensi in Brabantia (B.)
BHL Number: 5438
EX MS.
[14] Ut autem innotescat, quanti meriti sit Dolorosa Maria apud Deum, quæ, dum adhuc in terra vixit, pro visitaturis locum suæ requietionis intercessit; [Moribundus sanatur:] pauca de pluribus recitare curamus miracula, quæ precibus ipsius suffragantibus in eodem loco ostendere dignata est gloriosa Dei Genitrix Maria. In primis namque Dominus Joannes de a Meldelt, usque ad mortem infirmatus, cum denuntiatus esset matri suæ in agone consistere; illa ut audivit, vovit se nudis pedibus & laneis indutam, annuatim cum quinque aureis beatam Dei Genitricem ad Dolorosam Mariam visitaturam, si per ipsam consolari mereretur super filio suo proximo morti. Nec mora: voto emisso, filius convaluit: & eo infra triduum facto sano, mater sua quod promiserat implevit.
[15] Vir quidam dehinc ejusdem parochiæ, qui perrexit balneatum circa molendinum quoddam; [resuscitantur submersus,] ibidem submersus, per spatium septem horarum, delatus est mortuus ad locum prædictum, ac super altare Virginis collocatur: & intercedentibus pro eo cunctis qui aderant, revixit & surrexit sanus. Simile contigit de quadam puella septem annorum, quæ sub rotam molendini ceciderat, [& sub rota molendini extincta.] mortua ab hora nona usque ad vesperum: quam cum ad locum præfatum apportassent, & voto facto ipsam perpetuam peregrinam beatæ Virgini deputassent, revixit. Vir quidam de Bruxella, pergens ad b furam, obviam habuit inimicos suos qui parati erant in necem ipsius. Hic in tanto discrimine constitutus, [Quidam liberatur a morte:] promisit se visitaturum prædictum locum si evadere potuisset. Et statim voto emisso hostes substiterunt, nec ad eum accedere potuerunt; & cognita causa hostes pacificantur: & ipse quod promisit devotus implevit.
[16] Fur quidam sacrilegus deripuerat aliquid e præfato oratorio S. Mariæ Virginis ad Dolorosam Mariam: [fur de oratorio exire nequit:] qui cum exire vellet per fenestram, qua intraverat, nec egredi valuit nec ingredi; sed cum præda ibidem divina ultione sistitur: donec veniente Custode, & preces ipsius beatæ Virginis pro eo intercedentis, [infans a missus invenitur] liber abcedere permissus est, & fit peregrinus ejusdem Virginis. Quædam Militissa prolem suam amiserat, quæ devovens se cum eadem visitaturam locum prædictum, consolata est; & complens votum suum, obtulit ibidem duas imagines cereas pro utrisque. Mulier quædam alia de Bruxella, [Submersio vitatur.] navigationi insistens, periclitata est: quæ cum promisisset oblationem se facturam in loco præfato, incolumis evasit, & quod promiserat exsoluit.
[17] [Sanantur æger desperatus,] Vir quidam de Mechlinia, nimio tumore prægravatus; a medicis desperatur est: qui facto voto, ut si convalesceret dictum locum visitaret, in brevi sanatus, quod promiserat implevit. Mulier quædam puerpera in c Sterrenbeka, in magna angustia partus constituta est; unde ceteræ mulieres, quæ circa ipsam erant, rogaverunt beatam Virginem, loci hujus illustraticem, ut per eam mereretur consolari & exonerari. Quo in instanti consecuto, [& puerpera.] visitaverunt prædictum locum cum oblationibus. Quidam Bruxellenses aurum & argentum amittentes, furto quippe fuerant eis ablata, [Furtum recuperatur:] locum prædictum laneis induti visitare, & nudis pedibus peregre adire promiserunt, nec multo post fur est deprehensus.
[18] Begina quædam Lovaniensis febricitans, facto voto quod locum sæpedictum cum oblatione visitaret, curata est. [sanatur febris,] Quæ ccedens ad suam ecclesiam intra urbem, obtulit ibidem ea quæ promiserat: & statim iterato apprehendit eam febris. Tandem fecit, sicut voverat, & tunc reconvaluit. Ministerialis quidam de Vossem, d pergens de civitate Lovaniensi, venit ad tres e tilias, ibique dissolutum est subtus ejus fundamentum, [& dissolatio alvi:] unde plurimum fuit anxiatus. Vovit igitur beatæ Mariæ loci prædicti perpetuo, & hereditarie delegare XXXVI solidos, & perfecte sanatus est. Quidam carpentator de Bruxella operandi in Ardenna cecidit in fluvium f magnum: qui impetu suo vexit eum in locum remotum. Qui promisso voto, quod, [periculum submersionis evitatur,] si exire posset, prædicti loci peregrinus existeret; mox contra impetum aquæ enatavit & evasit.
[19] Famulus quidam Lirensis, rogatus a cognato suo perrexit foras extra civitatem cum eo: ubi reperto suo adversario, occiditur a cognato, & iste g capitur. Cum igitur fuisset in carcere multis diebus, videlicet XXII hebdomadibus, [innocens e carcere liberatur:] clamavit ad B. Mariam præfati loci Patronam, quatenus ab ea consolari mereretur. Nec mora infra triduum liberatur, ipsumque locum visitare non moratur.
[20] In villa quæ dicitur Lewis, h inter Hallos & Bruxellam, vir quidam portavit in crure fistulam per triennium. [curantur,] Qui desperatus a medicis totum se contulit ad rogandum Dominam nostram, [fistula,] promittens se locum cum sæpe dictum visitaturum. Facto igitur voto convaluit, & quod promiserat explevit. Quidam vir de i Foresto pergens Romam, cum distaret per diætam ab urbe, impotens omnium membrorum suorum effectus est: [& paralysis,] adeo ut neque procedere neque socios suos prosequi posset. Qui voto emisso convaluit: & die sequenti pergere cœpit & quam cito ceteri, ipse quoque repatriavit, & locum prædictum supplex visitavit. Quidam puer, micam panis habens in gutture, [panis inhærens gutturi evomitur:] nulla arte rejicere eam potuit vel glutire. Cujus parentes votum emiserunt & Patronam prædicti loci invocarunt: atque in instanti puerum liberum & sanum evomito pane receperunt.
[21] Mulier quædam apud villam, quæ vocatur k Wemmelo jacens in puerperio, rapta est in phrenesim: ut eam ligari opportuerit vinculis & compedibus. At mater ejus, [curatur phrenetica, puerpera;] nimium desolata, vovit oblationem suam ad locum prædictum, & in ictu oculi prosilierunt compedes ab ea. Cumque igitur præcepisset eam mater arctius vinciri; quidam vir bonus prohibuit qui astabat. Quæ statim reversa est ad seipsam & venit ad locum prædictum faciens oblationem suam, & portans secum compedes quæ miraculose resilierant. In Villa de l Scharenbeka, quædam mulier laborabat in partu tribus diebus & tribus noctibus: ita quod puer protulit brachium unum spatio unius diei cum dimidio, [aliaque periclitans] nec aliter prodiit; ita quod a mulieribus ibidem præsentibus denuntiaretur fore mortuus, & prægnans semimortua. Invocabant igitur omnes, sæpedicit loci Patronam & mulier edidit puerum, qui postea vixit novem hebdomadis.
[22] Vir quidam ex parochia de m Crejinhem, qui omnia membra sua amiserat, lecto decumbens per spatium sex fere mensium, promisit se locum præmissum visitaturum cum tot hominibus quot posset ad hoc rogare. [paralysis,] Qui voto emisso statim surgere cœpit: & post triduum baculo sustentante pergere cæpit, & locum prædictum sicut promiserat visitavit cum oblatione solenni: & baculum suum ibidem reliquit. In civitate Bruxellensi, apud Frigidumontem n, puer quidam in ignem cecidit, adeo ut facies ejus tota combusta apparet ac pellicula nudata, sed & oculi exusti nusquam comparuerunt, ita ut visus ei videretur a medicis & chirurgicis irreparabilis sive irrecuperabilis. Itaque pater ejus & mater nimium dolentes, quid aggredi possent ignoraverunt. Interea Patrona loci præfati beata Virgo Maria apparuit infanti; [facies combusta cum oculis] & ut locum patronatus sui visitaret si visum recuperare vellet, admonuit. Accersito igitur patre, puer quid audierit indicavit eidem. Qui lætus effectus de promissione & certus de exhibitione, tulit puerum in ulnis, & ad locum infanti designatum devenit, ac orationem cum oblatione ibidem fecit. Qui antequam a loco discederet puer videre cæpit, & infra triduum integerrime sanatus fuit, adeo ut nec signum aliquod combustionis in ejus facie apparuerit.
[23] Mulier quædam in civitate Thenensi o filium habuit octodecim annorum, phreneticum effectum, [phrenesis,] ita ut ligaretur manibus & pedibus, ne in alios desæviret. Hæc audiens referri miracula & prodigia, quæ fiebant in loco prædicto, promisit se eumdem cum argenteo puero, id est imagine argentea adinstar pueri, visitaturam: & statim emisso voto prosilierunt vincula de manibus & pedibus filii ipsius: qui sanus factus, venit cum matre, [ruptura,] & illa implevit devote quod promiserat. In Fura fuit juvenis quidam, qui novem annis fuerat ruptus: cui Mater compatiens, promiserat se oblaturam in loco prædicto beatæ Mariæ tantum de tritico quantum corpori filii præponderare posset: & statim filius sanus & integer est repertus, & illa quod promisit legitime complevit.
[24] Fuit quædam Begina Lovanii quæ litteras aliquas sive schedulas magni ponderis amiserat, [litteræ amissæ a cane redduntur,] unde valde extitit dolorosa: propter quod consultum fuit eidem ab aliis Beginis, quod promitteret locum sæpe dictum visitare. Nec mora: sequenti die consedentibus aliis advenit quidam niger canis expuens & evomens eas de ore suo. Conterritæ sunt autem omnes in aspectu ejus, sed postquam viderunt litteras restitui, glorificaverunt Deum, & ejus genitricem apud Dolorosam Mariam devotione sedula visitaverunt.
[25] Mulier quædam in p Wesenbeka habuit prolem, quæ amisso latere effecta fuerat clauda. [sanantur claudus,] Hæc pluribus sanctis & locis multa promittens, nullum remedium experiebatur. Quadam igitur die ex impatientia, relicto puero in atrio solo, abiit ut mulgeret vaccam suam: & inter mulgendum recordata est tandem præscripti loci, ubi se suamque prolem mox venire devovit, si sibi sanitas concederetur. Et statim, postquam mulserat, reversa est domum, & invenit puerum stantem ad mensam quamdam, postulantem ab ea manducare. Quo nimium gavisa, vocavit eum ad se, statim sine ullo impedimento advenit. Moxque mater assumpto puero, hoc quod promiserat implens, oblationem fecit. In villa quæ appellatur q Diegem, fuit mulier habens puerum: [brachium auri adhærens:] cujus brachium auri adhæsit, quod nec movere quidem potuit. Hæc tantum de frumento pro puero ad locum prædictum se oblaturam spondens, quanti ponderis æstimari posset, in instanti obtinuit ejus sanitatem: nam brachium ab aure mox sejungitur, & ad quælibet facienda prompte movetur.
[26] In Fura puer quidam ceciderat in puteum aquæ profundum: [lapsus in puteum:] cujus mater cum ad locum præfatum se venturam promisisset, recepit eum vivum & sanum. Puer quidam in Boutsvoort habuit oculum, qui per triduum sanguinem effluxit: propter quod desperatus est visus illius oculi in posterum. Qui devotione devotus est ad locum istum B. Mariæ visitandum, [fluxus sanguinis ex oculo;] & in continenti recepit oculum pulchrum, videntem & sanum. Matrona quædam peregre proficiscens, cum multis aliis de civitate Bruxellensi, ad S. Judocum r super mare, tale infortunium cum suis incurrit in reditu. Nam casualiter contigit puerum quemdam expirare sub quadriga, in qua vehebatur, & crudeliter occidi. Propter quod judex, illius pagi arrestavit omnes, & captivavit. Cumque cernerent se in periculo constitutos, [captiva liberatur] matrona præfata recordata est loci prædicti ac Patronæ ejus; promittens se ei puerum argenteum oblaturam, & miraculum hoc describi mandaturam, si ab eadem consolari mereretur: & statim insperate adjucata est liberati.
[27] Mulier quædam in Sterrenbeka periclitabatur in partu, quæ recordata Patronæ sæpedicti loci, rogabat eam uti partus, una cum s matrice misereri dignaretur: promittens se suamque sobolem per totam vitam peregrinas esse futuras, [servantur prægnantes] eique digna munera oblaturas. Quæ statim post votum, in ictu fracturæ unius ovi, exonerata est. Simili modo contigit Bruxellæ prægnantem periclitari, nec aliquo modo posse exonerari, donec emisso voto hoc quod petebat obtinuit. Puer quidam in vicinia ceciderat in quoddam vivarium t: cujus avia tristissima ex hoc redditur. Qui extractus & ad prædictum locum initiatus ac directus, [lapsus in piscinam,] statim vivus & sanus apparuit.
[28] Mulier quædam in villa u Semse, languens per tres annos, admonita est a convicinis, ut præfati loci Patronam invocaret pro recuperatione sanitatis. [languens per triennium.] Quod cum fecisset, convaluit, & locum ipsum infra novem dies cum numerosa comitiva visitavit. Notandum insuper, quod loci prædicti B. Mariæ ad Dolorosam Mariam convicini testati sunt, se vidisse XIII fures, per eamdem Dei Genitricem liberatos, ibidem advenisse, & laqueros ad colla suspensos ibi reliquisse.
ANNOTATA D. P.
a Meldarium in territorio Lovaniensi distat Bruxellis in Ortum 6 leucis, celebre cultu S. Hermelendis 29 Octobris.
b Fura, vulgo ter-Vuren, inter Bruxellas & Lovanium intervallo, palatium Ducum Brabantinorum, nomen habens ab istic oriente fluviolo, unica solum leuca a Rubea-valle, juxta quam Superior Wolua, ac deinde Wolua S. Petri & Paulo longius Wolua S. Stephani, vici in his Actis nominati a rivulo Wolua prætercurrente.
c Sterrenbeka proximus Furæ vicus ad Boream.
d Etiam hic vicus prope Furam est, media leuca propinquior Lovanio.
e Fortassis in via quæ ducit Lovanio Mechliniam, ubi nunc diversorium notissimum, dictum Ad quinque quercus, & olim tres Tiliæ sterint.
f Mosam aut Mosellam intelligo, hi enim Arduennam Silvam percurrunt inter Rhenum & Sabim longe lateque porrectam. Certe non videtur intelligi posse Sonia circa Bruxellas silva, quam vix rivuli aliqui tenues ignobilesque intersecan, nisi hanc illitus partem esse sentias, sicut olim revera fuit.
g Scilicet famulus, innocens cædis.
h Una tamen leuca extra viam & Hallis propinquior Lewa est.
i De Foresto, Bruxellis propiori jam egimus die præcedenti ad Acta S. Alenæ.
k Alias Wemmel, sesqui milliaria Bruxellis versus Boream.
l Ad ipsas fere urbis Bruxellensis portas.
m Inter utramque Woluam S. Petri & S. Stephani, via fere media.
n Frigidus-mons, Aulica Bruxellis parochia.
o Distant Thenæ, aliis Mons-Tillonis, duplo fore spatio Bruxellis quam Lovanio, id est 8 leucis.
p Wesenbeka ipsi Woluæ propinquus vicus, Lovanium versus.
q Diegem duplo longius indidem distat, versus Mechliniam.
r Colitur S. Judocus vulgo Sint Josse 13 Decembris, in ecclesia sui nominis, in Pontivio juxta Monasteriolum vulgo Monstrœeul prope mare.
s Matrix, ipsam matrem parturientem hic significat.
t Vivarium, piscina, stagnum, quod ibi vivi pisces serventur.
u Semse, alias Semps, inter Vilvordiam & Mechliniam.
ALIA
Ex Ms. Belgico.
Maria dolorosa, in territorio Bruxellensi in Brabantia (B.)
EX. MS.
Deerant huic Ms. prima novem miracula ac rursum post decimum nonum alia decima: reliquorum ecgraphum missum Bruxellas ad nostrum P. Othonem Zylium, atque ab eo ad P. Bollandum, sic Latine reddimus, addentes, ipsum Ms. fuisse D. Advocati de Buscher.
[29] Puer erat in vicinia mutus, pro quo cum votum factum esset, tertia die loqui cœpit: [Muto datur loquela:] vidit autem ante se ardentem cereum, per tempus quantum est unius Missæ, & postea disparuit. Dum fabricabatur capella, operariorum unus novem diebus ac noctibus continuavit laborem, magno cum animi sui gaudio, nihil interim manducans: [incibato fabro vires sufficiuntur ad 9 dies;] quia videbatur sibi in pergula rosarum consistere coram Deo & Deipara. Prætori in Oppeghem elapsus erat e carcere fur, cujus causa metuebat ipsemet in quæstionem vocari sed facto adeundi hujus loci voto, judicatus est culpam nullam habere. Inter Mechlinienses ac Bruxellenses quosdam ex arserat dissidium irreconciliabile sed implorato Deiparæ ad S. Mariam Dolorosam auxilio, [pax conciliatur:] cum voto faciendæ oblationis, pax coaluit. Sciendum præterea, quod juvenes duo, Bruxellensis unus, Mechliniensis alter, cum laneos pannos venales attulissent, [lis sopitur,] seque eorum causa viderent vocandos in quæstionem, voverunt huc venire; & consolatione mox adepta, permissi sunt merces suas venum exponere.
[30] Muliere quadam in partu laborante, fœtum mortuum esse denuntiabat obstetrix, nec procul a morte ipsam parturientem distare. Tunc præsentes omnes invocarunt Deiparam, [adjuta puerpera:] quæ apud S. Mariam Dolorosam colitur; solatioque percepto, venerunt omnes simul cum duplici oblatione, pro matre ac fœtu. Ali mulier in Wolua S. Stephani, infantem cunis imposuerat sanum: reversa autem domum, & sinui suo illum imponens, nullum amplius vitæ signum poterat in eo deprehendere. Hinc conterrita cum iterum in cunis corpusculum reclinasset, abiit ad vicinas suas, [puer mortuus suscitatus;] orans Deiparam Mariæ Dolorosæ ut consolationem aliquam percipere mereretur. Intra se vero cogitans, quod si frustraretur spe sua, accepto infante clam discederet; iterum autem ad cunas regressa, invenit ulnis expansis ludentem. Tum vero convocatis vicinis omnibus casum eis retulit, puerumque ad Deiparæ Virginis attulit, multis de vicinia comitantibus, atque pro capite ejus bonam eleëmosynam præsentavit.
[31] In Semse mulier quædam languerat annis XV; cui tandem vicinæ suæ suaserunt Deiparam Mariæ Dolorosæ invocare: quod cum fecisset cito convaluit, votivaque peregrinatione sese exolvit, [phthisica curata,] tertio post die adductis quotquot poterat exorare comitibus. Vir quidam per calumniam fuerat rotæ impositus vivus; neque sciebat, quo deferente supplicium istud patiebatur: noctu autem apparuit Deipara prædicta, ipsumque a rota absolvit demonstrans ipsi auctorem cædis cujus fuerat reus judicatus: [innocens absolutus,] qui suam ipse rotam bajulans humeris, venit ad locum S. Mariæ Dolorosæ, accessitque ad hominem sibi indicatum; qui cum consanguineis occisi reconciliari obtinuit, & quam voverat peregrinationem solvit etiam ipse. Cuidam viro sic infirmabantur quatuor quos habebat equi, ut non nisi lanionem expectaret, qui ipsis pellem detraheret; [equi sanati.] interim devovit eos B. Mariæ Dolorosæ; & omnes ad pristinam sanitatem redierunt.
INDULGENTIÆ
A duodecim Episcopis Romanæ Curiæ datæ.
Matthias, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Archiepiscopus Mechliniensis, universis & singulis præsentes litteras visuris, sive legi audituris, salutem in Domino. Præsentatæ fuerunt nobis litteræ Apostolicæ, [An. 13 63,] in pergameno scriptæ, datæ Avenione sub die XXVIII mensis Januarii anno MCCCLXIII, Indictione I, Pontificatus sanctiss. in Christo Patris Domini nostri D. Urbani Papæ quinti anno I, sanæ, integræ, illæsæ, & ab omni suspicione remotæ; quarum litterarum, per infrascriptum nostrum Secretarium, tenorem transumi, ac in publicam transumpti formam redigi mandavimus; volentes & decernentes, quod præsenti nostro transumpto publico stetur, illique detur & adhibeatur fides talis, quanta originalibus litteris adhiberetur. Hujusmodi vero litterarum tenor sequitur, & est talis.
Universis sanctæ matris ecclesiæ filiis, ad quos præsentes litteræ pervenerint, [a XII Episcopis,] Nos miseratione divina Cosmas Sarënsis, Nicolaus Laicisanensis, Archiepiscopi; Albertinus Surmenensis, Raphaël Archadensis, Robertus Danatensis, Joannes Aytonensis, Augustinus Salubriensis, Bertoldus Cisopolensis, Petrus Suaciensis, Ioannes Armirotensis, Petrus Divoniensis, Thomas Silensis Episcopi, salutem in Domino Sempiternam.
Splendor divinæ gloriæ, qui sua mundum illuminat ineffabili claritate, pia vota fidelium, de clementia ejus & majestate sperantium, [dantur visitantibus capellam] tunc favore benigno prosequitur, cum devota ipsorum humilitas Sanctorum meritis & precibus adjuvatur. Cupientes igitur, ut capella S. Mariæ, dictæ vulgariter der Ellendigher Marien, in parochia Voluwe S. Lamberti, Cameracensis diœcesis, congruis honoribus frequentetur, & a Christi fidelibus jugiter veneretur; omnibus vere pœnitentibus, contritis & confessis, [pro variis festis] qui dictam capellam in singulis B. Mariæ festivitatibus, ac omnibus aliis infrascriptis, Natalis Domini, Circumcisionis, Epiphaniæ, per totam Quadragesimam, Parasceves, Paschæ, Ascensionis, Pentecostes, Trinitatis & Corporis Christi, Inventionis & Exaltationis sanctæ Crucis, SS. Petri & Pauli Apostolorum, & omnium aliorum Apostorum, SS. Joannis Baptistæ & Euangelistæ, & omnium Euangelistarum, & quatuor sanctæ Romanæ Ecclesiæ Doctorum; in die omnium Sanctorum, & Commemoratione Animarum, dictæque capellæ Dedicationibus; Sanctorumque Stephani, Georgii, Laurentii, Martini, Nicolai, ac Sanctarum Mariæ Magdalenæ, Marthæ, Annæ, Margaritæ, Ursulæ, Dorotheæ, Barbaræ, Elisabeth, Catharinæ; & per Octavas omnium festivitatum prædictarum Octavas habentium, singulisque diebus Dominicis ac festivis, [aliisque causis] causa devotionis, orationis, aut peregrinationis accesserint; seu qui Missis, Vesperis, Prædicationibus aut aliis divinis Officiis ibidem interfuerint, vel qui ad fabricam d. capellæ, luminaria, ornamenta, libros, calices, aurum, argentum, tam in eorum testamentis quam extra, donaverint, legaverint, seu donari, legari procuraverint, seu quovis alio modo dictæ Capellæ manus porrexerint adjutrices; vel qui pro salubri statu Domini Episcopi præsentium confimatoris, nec non pro Domino Henrico Wanss Presbytero Leodiensis diœcesis impetratore, ac pro animabus parentum, amicorum ac benefactorum suorum, & aliorum Christi fidelium in Purgatorio existentibus pie devoteque oraverint; quotiescumque vel ubicumque præmissa, vel aliquid præmissorum fecerint, de omnipotentis Dei misericordia, [a singulis 40 dierum Indulgentiæ.] & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus benignitate confisi, singuli nostrum quadraginta dies Indulgentiarum, de injunctis iis pœnitentiis misericorditer in Domino relaxamus, dummodo diœcesani voluntas ad id accesserit & consenserit. In quorum omnium testimonia sigilla nostra præsentibus sunt appensa, sicut adhuc apparet ex vestigiis funiculorum, per membranam inferius complicatam transmissorum, sed nunc cum ipsis sigillis revulsorum. Datum Avinione, anno Domini millesimo trecentisimo sexagesimo tertio, indictione prima, die vigesima octava mensis Januarii, Pontificatus sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri Urbani Papæ quinti anno primo.
In quorum fidem præsentes nostras sigillo nostro sigillari, & ab infrascripto nostro Secretario subsignari curavimus; die decima quinta mensis Aprilis, anno Domini millesimo sexcentesimo undecimo. [& confirmantur an. 1611.]
���Matthias Archiep. Mechlinien.
De mandato Reverendiss. & Illustriss. Domini Archiepiscopi præfati.
���������Jac. van Saffegeghem Secret.
DE B. GERLANDO EQUITE
HIEROSOLYM. TEMPLARIONE AN HOSPITALARIO? CALATAGIRONI IN SURACUSANA SICILIÆ DIOECESI.
SEC. XIII
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De loco & actis Translationis, veterique & hodierno cultu sacri Corporis.
Gerlandus, Eques Ord. S. Joannis Hierosolymitani Calatagironi in Sicilia (B.)
D. P.
Calatas omnino novem Sicilia numerat, omnes in collibus positas; quarum quæ fuerit Ciceroni, in Verrem declamanti, nominata, Plinio & Antonino Galata, [Calata Hieronis antiquissima civitas,] non est facile definire; sed facile contra Fazellum decernere, eas, quæcumque nominis ratio sit, non esse a Saracenis sic appellatas, esto aliquas earum forsitan illi munierint. Inter ipsas specie & amplitudine nobilior ea est quam Calatagirone vulgus appellat, ad distinctionem aliarum, quarum nomina formantur additis nominibus Belotæ, Biani, Busamari, Amari, Nixettæ, Sibettæ, Simi & Votoris. Illa quam dixi, Syracusanæ diœcesis est, media inter Syracusas & Agrigentum via, opus verosimiliter Hieronis Regis; Syracusani vel Primi, qui claruit anno Romæ conditæ CCLXXVI; [gloriatur corpore B. Gerlandi,] vel Secundi, qui anno ejusdem Urbis DXXIX obiit, ambo Romanorum amicitia celebres, posterior etiam bonarum artium studio, cum priorem magis extulerit gloria bellica. Ipsa tamen civitas, quæ inter octo Regales Syracusanæ diœcesis tertium locum tenet, non tam ista sua antiquitate, aliisque rebus splendidis multis se jactat, quam quod in vetustissima S. Jacobi eademque Parochialium quatuor una, possideat corpus B. Gerlandi de Alemnnia sive (ut alii appellant) Joannis de Polonia Equitis Hierosolymitani fortassis proprio nomine Joannes agnomine Gerlandus dicti ac patria quidem Poloni, sed appellatione magis generica Alemanniæ attributi. Hujus Caput in theca argentea est inclusum, inquit Rochus Pirras, Inventionisque ex revelatione S. Constantini XVIII Junii, Translationis vero die XIX ejusdem fit celebris memoria.
[2] Mortis, non solum dies, sed annus & seculum ignorantur; neque satis constat Templariorum ne an Hospitalariorum Militum Hierosolymitanorum Ordini adscribendus sit; [is Templariis, an Hospitalariis adscribendus dubitatur] nedum quibus virtutibus potissimum emicuerit. Octavius Cajetanus noster, tomo 2 de Vitis Sanctorum Siculorum, Actis Inventionis & Miraculorum eam secutorum, ex tabulario Calatagironensi productis, inter Animadversiones sic ratiocinatur: Dubitatum a me est, fueritne B. Gerlandus eques Templarius, an Hospitalarius. Illud certum, ædem S. Mariæ (in qua sepultus jacuit) agrosque Calatagironum inter & Platiam, Ordinis Templariorum extitisse; unde ædi, agroque ac flumini nomen a Templo, Tenebio, hodie corrupte dicto. Templariis extinctis, sub annum MCCCX, eorum bona Romanus Pontifex Clemens V, Equitibus S. Joannis Hospitalariis Hierosolymitanis donavit. At quonam anno B. Gerlandus vita functus est? Si ante annum MCCCX (quousque Templarii locum tenuerunt in quo corpus inventum) certe Templarius fuit; [primis favet locus qui eorum fuit anno 17 ante inventionem corporis,] quo ævo ædes S. Maria & ager a Templariis possidebatur. Si vero post annum MCCCL defunctus est, Hospitalarius fuit. Quamquam plerique putant, Templarium fuisse, quod vero simile non sit, Gerlandum e vita migrasse intra spatium illud annorum, qui intercedunt a suppressis Templariis ad ejus Inventionem: quippe adeo brevi intervallo temporis superfuisset penes Calatagironenses Beati viri memoria, ejusque vitæ ac sepulchri; neque intra annos XVII penitus obsolevisset. Revelatio tamen corporis B. Gerlandi, a D. Constantino facta, quasi ignoratæ rei fuisse videtur, quæ a multis annis in hominum memoria non esset. Sed hæc haud multum evincunt: revelatio enim prædicta, non est ignorati viri ac sepulchri, sed ignoratæ viri innocentiæ. Etenim notus vir, [posterioribus imagines omnes.] quocumque loco ille humatus esset; sed Calatagironensibus occulta viri merita, ejusque vitæ sanctitas, quam Deus, detegente D. Constantino, palam factam voluit. Favet Hospitalariis Hierosolymitanis antiqua penes Calatagironenses B. Gerlandi tabula, in qua ille depictus, candida ad pectus Cruce, more Equitum D. Joannis.
[3] [Sed hæ non sunt anno 1580 vetustiores.] Sed hæc non valde antiqua est utpote ipsamet
quam spectandam & considerandam pagina versa
proponit, repertam inter Imagines Sanctorum ac Beatorum
sacri Ordinis S. Joannis Hierosolymitani, recusas
a Francisco Truglio, cum Vitarum compendiis ex
Historiarum parte 1 & 2 Jacobi Bosii. Crucis
enim expressæ forma, qualis hodie in usu est, sicut
agnoscit ipse Bosius, octo punctis acuminata,
multum differt ab usu antiquo, Crucem formare
solito cum angulis obtusis, uti videre est in gemina
effigie, antiqua & nova, B. Ubaldescæ Pisanæ,
ad diem XXVIII Maji. Leve ergo hoc quoque
argumentum est, maxime cum ex Bosio nobis constet,
quod circa eam interrogati anno MDCXVI
Seniores civitatis responderint dumtaxat, quod eam
tabulam viderint in æde S. Jacobi positam ab annis
triginta quinque, id est circa MDLXXX.
Nodum tamen a Cajetano propositum utcumque
mihi solvere videtur idem Bosius, [Et Bosius illum dicit floruisse an. 1244,] cum censet B.
Gerlandum obiisse annis quidem ante inventionem
corporis octoginta quatuor, atque adeo circa
MCCXLIV, annis LXVI ante extinctionem Templariorum;
integre eum soluturus si pariter doceret
vel locum Templi a Templariis ad Hospitalarios
citius transivisse per emptionem vel commutationem,
aut sepulturæ in alieno ipsi Beato datæ
idoneam redderet rationem. Nunc dum neutrum ille
facit, fortior præsumptio semper pro Templariis stabit,
quorum locus is erat; suspicaborque eos quibus
deinde revelatum corpus fuit, [quod pro Templariis multum valet.] subticuisse in Actis
describendis verum Professionis titulum, licet sibi
non ignotum; quia is, propter malam tunc Templariorum
famam fuerit abominationi in vulgo.
[4] Quod ad cultum attinet pergit in Animadversis idem Cajetanus atque ait, quod festo Translationis die Missa olim de Communi Confessoris non Pontificis decantabatur; Reliquiæ ejus capitis per sacram D. Jacobi ædem, in qua corpus servatur, deducebantur; eadem in æde imago est B. Gerlandi, [Solennior ab antiquo cultus] miraculis circumpictis. Ceterum B. Gerlando honores publici diutius a Calatagironensibus tributi; sed iis interdixit sub annum ferme MDXC Joannes Horoscus, Episcopus Syracusanus: qui cum Calatagironum, quod in Syracusana Diœcesi est, inviseret, festum Beati viri diem celebrari prohibuit, donec miracula legitime probata, & auctoritate Ecclesiæ jurata demonstrarentur. [circa 1590 abrogatur,] Nempe excepta illa solum inveniebantur decreto Bajuli, Judicum, & Juratorum Patrum Civitatis Calatagironensis. Quam ob causam, ut modo retuli, Joannes Episcopus Syracusanus festum B. Gerlandi diem peragi vetuit. Permissurus verosimiliter, [quia videbatur absque Episcopi auctoritate inductus;] si videre contigisset Instrumentum, quod tabularium Ecclesiæ Agrigentinæ scrutanti Cajetano postea in manum venit quo duorum Episcoporum Thomæ Syracusani & Philippi Agrigentini auctoritate excepti jurati testes sunt miraculorum duorum.
[5] Post hæc verba sic progreditur Cajetanus. Exscriptum id Instrumentum apud me habeo, & rogatum est anno Dominicæ Incarnationis 1331, die 22 mensis Octobris, 15 Indictionis. Porro miracula, in oppido Leocatæ Diœcesis Agrigentinæ excerpta hoc instrumento, [sed aliud probant Acta anni 1331.] sunt illa quæ acciderunt Jacobo de Naso, & filio Marcantii de Laurentio. Et credibile est, Thomam, Episcopum Syracusanum, qui miracula B. Gerlandi jurata excipi in aliena Diœcesi curavit, multom magis in sua idem fieri jussisse; sed fortasse Acta amissa sunt, ideoque ad Joannis Orosci Episcopi notitiam non pervenere, per quæ cessasset defectus auctoritatis Episcopalis ab illo requisitæ. Porro ad Acta Calatagironensia subscripti etiam legebantur hi versus, pro illius ævi more contexti Leonino stylo, & aliquam viventis notitiam præ se ferentes.
O quam Gerlandus mirabilis est numerandus,
Sanctus Theutonicus, divinis rebus amicus
Nam tumulo flentes, infirma mente luentes,
Qui pius a teneris miserator dum fuit annis,
Cultor felicis zelansque Dei Genitricis.
Cuncti morborum sani rediere suorum.
Nunc fuit inventus, redolens tellure retentus,
Est Domini dono donatus Caltagirono.
[6] Petii ut mihi ipse liber Actorum Calatagironensium transcriberetur: quæ dum expectabam, placuit ex prælaudato Bosio prælo aptare Synopsim historicam earum Notitiarum, [Quæ dum expectantur,] quas ille quidem jam inde ab anno MDCII conquirere cæpit in ordine ad iteratam Historiæ suæ Hierosolymitanæ editionem, sed non ante annum MDCXXI evulgavit. Ex hac autem editione primum ipse Bosius excepit imagines vitasque Sanctorum, & ut alia sua opera omnia verosimiliter etiam Romæ excudi fecit haud diu post: quas deinde laminas ipsas nactus Franciscus Truglius Panormi in Sicilia recudendas dedit, inscripsitque Fr. Carolo Aldobrandini, Commendatori & sacri ipsius Ordinis ibidem Quæstori, anno MDCXXXII exeunte. Italice scripta Historia illa fuit, [præmittitur Synopsis ex Bosio.] nec adhuc Latine reddita, quod ego quidem sciam. Interpretis igitur officio hic fungar: apta est enim Ecloga hæc magnam lucem præferre vel Originariis quæ exspecto Actis, vel saltem compendio eorumdem invento apud Cajetanum: qui Bosio vel Truglio uti non potuit, utpote Vita functus anno MDCXX die VIII Martii; dignus cujus effigies Romæ superiorum jussu sculpta spectetur, cum epigraphe qua genere, doctrina, & Sanctis moribus conspicuus perhibetur; sicut legitur in Bibliotheca Societatis nostræ.
SYNOPIS HISTORICA
Ex Italico Bosii apud Truglium.
Gerlandus, Eques Ord. S. Joannis Hierosolymitani Calatagironi in Sicilia (B.)
EX ITAL. I. BOSII.
[1] [Circæ 1242] Circa annum salutis partæ millesimum ducentesimum quadragesimum secundum, floruit in magna opinione Sanctitatis, in Siciliæ insula, nobilis Eques Illustrissimi Ordinis S. Joannis Hierosolymitani, Fr. Joannes a Polonia, a sive (ut alii scribunt) Gerlandus ab Alemannia. Qui illuc, [in Sicilia florens B. Gerlandus] sicut verosimili ratiocinio colligitur, ab Ordinis Magistro & Hierosolymitano Conventu, ad inspiciendas regendasque possessiones Ordinis b ibi sitas; aut forsitan ultro illuc progressus in comitatu Friderici II Imperatoris tunc insulæ Regis, solebat ut plurimum commorari in civitate c Calitagirono: ubi Deo serviens sincero affectu, sub obedientia Superiorum, exemplis miræ sanctitatis, ut verus Christi miles effulsit. [ibique sancte mortuus,] Nam viduas protegens, pupillos defendens, oppressos sublevans, consolans afflictos, egentes adjuvans, sub habitu exteriori splendidi Equitis gestabat horridum ad corpus cilicium; ipsumque suum corpus macerabat severissimis disciplinis, d rigida abstinentia, longo frequentique jejunio, & assidua ferventique oratione. In hunc modum vitam plane Angelicam ducens super terra, impressit civium illorum animis firmam raræ virtutis æstimationem: ac denique humanæ suæ peregrinationis finem fortunatissimum est consecutus.
[2] Anima in cælos delata, ad Christianarum suarum virtutum præmia percipienda; corpus, [miraculis claruit.] cum intimo istorum populorum sensu ac lacrymis, præsertim pauperum & egenorum, sepultum fuit circa ipsam civitatem: ubi per longam annorum seriem Altissimo placuit testimonium reddere sanctitati ipsius, sanando e infirmitates complures occurrentium fideliter ad ejus sepulcrum. Verum per calamitates publicas belli ac pestilentiæ, aliarumque humanarum miseriarum, & revolutiones regiminis f in Insula prædicta, quarum omnium haud minimam partem Calatagironensis civitas sustinuit, [Corpus oblivioni datum, revelatur,] in oblivionem abiit sepulturæ venerabilis locus; donec post octoginta g quatuor annos ab obitu prædicto, placuit Deo, ad commune populi istius solatium, qui huic Sancto devotissimus semper fuerat, corpus ejus protrahere in lucem. Etenim Sanctus quidam h Constantinus, apparens Jacobo i Calatasimi, Calatagironi commoranti, eidem revelavit quod corpus sanctissimi istius Equitis sepultum jaceret in ecclesia S. Mariæ, a Templo cognominatæ, foris dictam civitatem, quæ ecclesia nunc destructa jacet; ostendens ei ipsum præcise locum sepulturæ.
[3] Hoc ille cum suis quibusdam amicis revelasset, simul omnes abierunt ad dictam S. Mariæ ecclesiam: [& suave fragrans refoditur an. 1327.] & humum fodientes eo quem Jacobus indicabat loco, reipsa invenerunt capsam, intra quam Reliquiæ istæ sacræ requiescebant, unde mox suavissima fragrantia extitit toto templo diffusa. Res ea contigit XVIII Junii, anno MCCCXXVII k. Accurrit ad diditam inventionis talis famam omnis civitatis istius populus; & de mandato Juratorum ex decreto Consilii ac Magistratus, summa cum reverentia & honore translatus thesaurus novus est ad ædem gloriosam S. Jacobi, eo loci Patroni ac Protectoris. Et hic placuit Deo ad sui nominis honorem ac laudem intercessione ipsius Sancti vetera renovare miracula; Quotquot enim infirmi, contracti ac debiles illuc accedebant, miro valde modo curabantur; illi præsertim, qui viva cum fide læsas sui corporis partes aut male affectas tingebant vino, [Eo translato in civitatem crebrescunt miracula.] in quo ablutæ Reliquiæ fuerant. Tam multa autem miracula illa fuerunt, ut Magistratus & Jurati Calatagironenses, ne oblivio quoque illis obreperet, curaverint juridicum examen institui. Hinc testium supra nonaginta quinque auditorum & examinatorum depositiones, quæ consignatæ reperiuntur in codice, qui side publica custoditur in armario sive arca Privilegiorum civitatis.
[4] Autenticum illius Manuscripti transsumptum, subscriptum manu Mag. Notarii Francisci Fide, & sigillatum sigillo Communitatis, [Processus super iis formati ecgraphum] missum fuit Serenissimo Magno Magistro Fr. Aloysio de Wignacourt: qui summopere desiderans conservari memorias Equitum suorum religiosorum, speciali fortitudinis, virtutis ac sanctitatis laude celebrium, cum recudenda esset pars prima Historiarum hujus sacræ Religionis, recenter a me amplificata & aucta; [Auctori transmissum] non solum curavit adipisci mihique transmitti prædictum ecgraphum: sed etiam, ne posset quomodocumque dubitari utrum Sanctus prædictus, passim nominatus B. Gerlandus de Alemannia vere fuerit Eques ipsius Religionis; commisit Fr. Don Josepho de Inga, Equiti Calatagironensi, ut informationes juridicas ibi super ea re rite confici peteret. Fecit is obedienter quod jussus erat, & per memoriale Curiæ juratorum oblatum supplicavit fieri quod Magister rogabat.
[5] Itaque de mandato Spectabilis D. Jacobi de Claromonte, unius ex supradictis Juratis, die XXI Julii anno MDCXVI fuerunt in Curia supradicta in forma & Juridice examinati novem testes, ex senioribus, nobilioribus, [& an. 1616 alii testes auditi,] & præcipius Catalagironensibus; qui omnes concorditer & conformiter deposuerunt & fidem amplissimam fecerunt, quod ab annis triginta quinque retroactis in ecclesia parochiali gloriosi S. Jacobi Apostoli & Patroni civitatis depicta habebatur imago B. Gerlandi de Alemannia, [de imagine ante annos 34 picta, in habitu Hospitalarii.] a majori parte testium appellati Gerlandi de Polonia, Equitis sacræ Religionis Hierosolymitanæ, nunc Melitensis, ad cujus imaginis collum ac supra chlamydem pictum erat signum Crucis albæ, ejusdem formæ & figuræ, qua hodie ipsam portant Equites prædictæ Religionis: quodque in eadem imagine spectatur Sanctus gladio accinctus: quodque ab illo tempore in d. ecclesia & ad altare ipsius imaginis cum multa devotione solebat quotannis festum celebrari coram frequentissimo populo mense Junio in memoriam inventionis sacrarum ejus Reliquiarum. [& appensis ad eam votis.] Affirmantes insuper quod circum præd. imaginem appensa erant multa miracula picta, velut facta per Sanctum; unanimiter iidem deponunt singula prædicta esse vera & sibi certa, tamquam testibus de visu.
[6] Primus qui mihi communicavit notitiam hujus Sancti Gerlandi a Polonia sive ab Alemannia, instando ut ejus mentionem facerem in hac mea historia, [Ejus ectypon Auctori missum.] fuit Commendator Fr. Jucundus Accarigius Senensis, Secretarius Cameræ rationum & communis ærarii ejusdem sacræ Religionis, Eques magnorum meritorum, prudentiæ & fortitudinis; qui cum esset Quæstor Religionis Leocatæ in Sicilia, accepta ab indigenis summaria relatione sanctitatis atque miraculorum B. Gerlandi; zelo ut par erat magno ductus, pro honorifica illius mentione in sui Ordinis Historiis procuranda; qualem reipsa a me obtinuit in nupera editione primæ partis earum novo studio amplificatæ illustratæque; ubi etiam effigiem ejus exprimendam curavi, omnino talem qualem supra vides; atque ut haberetur de eo omnis illa certitudo quam historica requirit, institit apud Magistrum Ordinis, ut ejus auctoritate interposita fieret quantum supra factum dixi.
[7] Postmodum ab Equite Fr. Alexandro Benci, cum Commendatore Calatagironi, nunc autem S Sepulcri Florentiæ in patria sua, missum mihi est instrumentum authenticum, [Fuerant etiam an 1331 excepta miracula quædam,] confectum Leocatæ anno MCCCXXXI unde apparet quod de mandato expresso per litteras patentes Fr. Philippi Episcopi Agrigentini ad Rusticum Antelmi, Presbyterum & Capellanum S. Mariæ de Monte Leocatæ; atque ad instantiam Petri Episcopi Syracusani, verificata fuerint aliquot miracula B. Fr. Gerlandi ab Alemannia sive Polonia per examen & depositiones plurium testium: ex eodemque instrumento probatur quod jam inde ab annis circiter trecentis ipse Fr. Gerlandus de Alemannia sive Polonia fuerit nuncupatus Beatus. [& auditi testes an. 1619.] Denique idem Commendator S. Sepulcri Fr. Alexander Benci misit mihi attestationem authenticam quinque testium qualificatorum, qui coram Curia Juratorum examinati die XXIV Octobris MDCXIX cum jurejurando affirmarunt, iterum a se visam in ecclesia S. Jacobi Parochiali pictam imaginem B. Gerlandi, accincti gladio atque in pallio ferentis Crucem, octo punctis notabilem, qualis hodie in usu Ordini est. Iidemque nobiles viri Calatagironenses asseverant, quod festivitas ipsius B. Gerlandi solebat agi cum tanto concursu populi, ut ea esset una ex præcipuis toto anno apud se solennitatibus.
ANNOTATA D. P.
a De nomine Gerlandi, dixi in Commentario prævio.
b Utinam explicaretur initium possessionis, Equitibus Templariis datæ apud Calatagironum! Uterque enim Ordo Hierosolymis cœpit circa an. 1120, & uterque viris Sanctis sub initium claruit: nec scio cur ad 13 seculum differatur Gerlandus nullo adducto argumento.
c Igitur, ut Hospitalariis adscriberetur Gerlandus, demonstrandæ circa Calatagironum essent possessiones eorum: quod non fit; sed solum ostenduntur fundi Templariorium.
d Hæc omnia, ex congruo præsumpta potius, quam certius cognita, possunt jure videri.
e Nihilo certius præsumitur sanctus claruisse miraculis, ante sui corporis revelationem.
f Mortuo Friderico II, sub tutelæ specie tyrannidem occupavit Manfredus Nothus: quo denique extincto, Sicilia ad Francos transiit, anno 1265; quibus anno 1282 deletis, Aragones regnum obtinuerunt, sed his quoque male concordibus, usque ad an 1336, calamitates plurimas passi Siculi sunt, publice ac privatim, inter quas haud mirum fuerit memoriam B. Gerlandi obsolevisse, aut etiam penitus excidisse, licet seculo fortassis non integro elapso.
g Unde in argumento tam incerto, tam certa definitio temporis? supra dixerat, circa an. 1244 floruisse, non obiisse sanctum. Quod ad Fridericum II attinet, hic in Syriam transfretavit, & Hierosolymam recuperavit; si tamen recuperasse dici potest, quam mox incustoditam dimisit an. 1228. Idem Templariorum gravissimus hostis fuit; nec scitur de Hospitalariis uspiam bene meritus. Eorum historiæ, ad an. 1232 ductæ, narrant tantum, quod a Papa petierit res suas, in Syria pessum euntes, Hospitalariis commendari, quasi plus illis fidens: quamvis Rochus Pirrus eum dicat tom. 1 pag. 18 horum æque ac Templariorum bona in Sicilia occupasse. Idem denique post reditum suum in citeriori Sicilia, id est Neapolitano regno, ut plurimum egit; Ecclesiæ & Pontifici gravis vicinus. Potuit tamen cum illius classe redivisse in Occidentem Gerlandus, si Hospitalarius, non Templarius fuit.
h Constantinum Sanctum, nullum nunc novit Sicilia: nisi forte Imperatorem quem non videtur hic intelligere Bosius: sed aliquem siculis vulgo notum: Cajetanus dubitationem hic suam silentio texit.
i Cajetanus vocat Domum, hospitalis S. Ioannis Præceptoriam.
k
Ita tunc forsitan aliqui, saltem siculi, numerabant annos Christi; aliis quatuor annos amplius numerantibus; ita ut fuerit ab his notandus, uti mox demonstrabitur, annus 1331: atque ita miracula quæ Cajetanus invenit Agrigenti notata 22 Octobris, contigerunt infra quartum ab inventione mensem.
His ita deductis daturus eram ex Octavio Cajetano Inventionem & miracula B. Gerlandi si non obtinerentur originalia Calatagironensium; quando ea accepi per nostrum P. Conradum Janningum mense Julio præterito Romä Mißa, cum illius epistola beneficii auctores sic laudante.
Si multi, Patribus nostris, Collegium Calatagironense incolentibus, pares forent in promovenda gloria Sanctorum patriæ suæ; veracius aliquanto foret hoc opus nostrum (quantum quidem veracitas ejus pendet ab informationibus, quæ nobis submittuntur) & minus impendiosum auctoribus. Scripsi non ita pridem ad R. Patrem Rectorem Collegii prædicti, tunc mihi ne nomine quidem notum, Franciscum Falseca, rogans, ut Acta Inventionis & miracula B. Gerlandi, quæ mutato stylo atque interpolata tomo secundo Sanctorum Siculorum legenda dedit P. Octavius Caietanus; ipse nobis describenda curaret verbotenus ex originali, quod anno MCCCXXVII factum, solicite servatur in archivo civitatis Calatagironensis. Nec pluribus fuit opus, ut P. Rector curam ejus rei committeret R. P. Francisco Aprili, in eodem collegio sacræ Theologiæ Professori, & sacræ inquisitioni a censura librorum. Is vero sine mora Illustrissimum urbis Senatum convenit: rogavit gratiam sibi fieri extrahendi ex archivo memorata Acta, describendique: & obtinuit utrumque; & præstitit accurate, plus etiam quam petieram. Quippe præter testimonium suum affirmantis, exemplar cum originali concordare; addendum curavit etiam testimonium rei ejusdem publicum cum sigillo urbis gratissimæ Calatagironi: & R. P. Rector pro expensis, in prædicta factis, maluit compensationem a Beato, cui potissimum facta sunt, expectare; quam a nobis illa sibi refundi. Mitto R. V. cum hisce ipsa Acta, jam fere parata ad prælum, additis nonnullis observationibus, tum a P. Aprile suggestis, tum aliis.
MIRACULA S. GERLANDI
Primo post Inventionem semestri Publica auctoritate consignata
Ex originali Ms. Civitatis.
Gerlandus, Eques Ord. S. Joannis Hierosolymitani Calatagironi in Sicilia (B.)
BHL Number: 3450
EX MS.
CAPUT I.
Miracula per mensem Iunium patrata.
[1] Miracula, quæ pius & misericors Dominus noster Jesus Christus ob sui misericordiam infrascriptis personis facere & operari dignatus est, [B. Gerlando per revelationem invento,] spiritu & meritis Beati Gerlandi de Alemannia a; cujus reliquiæ per S. Constantium Jacobo de Calatagirono, habitatori hujus terræ Calatageroni, revelatæ fuerunt, & in sepulcro Ecclesiæ S. Mariæ de Templo b per dictum Jacobum inventæ fuerunt XVIII præsentis mensis Junii hujus XIV, indictionis MCCCXXVII c quæ in ecclesia S. Jacobi d de Calatagerono fuerunt postmodum e honorifice collocatæ, demonstratæ & probatæ in præsentia Bajuli, judicum juratorum & quam plurimarum publicarum & aliarum personarum terræ prædictæ, in eadem Ecclesia existentium: [multa ad ejus invocationem fiunt miracula.] & de his omnibus satis plene constat, & series subscripta f declarat.
[2] Lofredus de Aydono, habitator terræ prædictæ Calatageroni sub jure jurando dixit, quod ipse passus fuit in tibia quamdam infirmitatem, quæ appellatur gutta, cui per medicos cura non poterat adhiberi, XXI dicti mensis Iunii ad Ecclesiam prædictam S. Jacobi adivit, [Curantur die 21 Junii paralysis immedicabili,] ubi Corpus prædictum extitit collocatum: & lavans se tibiam g ipsam de vino, quo dictum Corpus lotum fuerat, immediate fuit pristinæ sanitati restitutus: de quibus plene constitit.
[3] Perloysia, filia Burgij de Ardizono, habitatrix terræ Calatageroni, sub eodem jure jurando dixit quod ipsa patiebatur paralysim, jam sunt anni septem, & ex ea ita contracta, & oppressa erat, quod pedibus suis ambulare non poterat, [& alia 7 annorum,] imo vix deferebatur manibus aliorum & per omnes juncturas sui corporis doloris nodis tenebatur adstricta. Delata ad Corpus prȩdictum, habens devotionem in sanctum prȩdictum, quam primo habuerat, sanitatem recepit: & de hoc constitit per jus jurandum ipsius & parentum suorum.
[4] Iacobina, Uxor Gulelmi de Luchiano de Calatagerono, sub eodem jurejurando dixit, quod Perrotius, filius suus anniculus, patiens imbecillitatem in brachio, ob quam de dicto brachio nihil poterat operari, [brachium inutile,] nec etiam brachium ipsum movere; delatus per eamdem matrem suam ab Corpus prȩdictum, vires in brachio prȩdicto resumpsit pristinas, & sic ex eo incolumis est effectus: & de hoc constitit per jus jurandum legitimi numeri.
[5] Bonagratia, Uxor Raynaldi de Murro, sub eodem jurejurando dixit, quod ipsa patiens in tibia dextera guttam ex qua gravi dolore languebat, [paralysis tibiæ,] & habens recursum ad prȩdictum Corpus, de prȩdicta passione est liberata: de quibus constat.
[6] Bella, Uxor Severini de Severino, sub jurejurando dixit, quod ipsa habens rheuma in brachio dextro, [aliud brachium,] lavans se brachium ipsum de vino prȩdicto, de ipsa infirmitate extitit liberata: de quibus plene constitit.
[7] Jacobus Gallicius & Alexandra Jugales, habitatores terrç Calatageroni, sub eodem jurejurando dixerunt, quod ipsis habentibus filiam annorum trium, [& alia paralysis incurabilis,] patientem infirmitatem quamdam incurabilem, quȩ dicitur gutta in diversis sui corporis partibus, ex qua dolor sedulus corpus ejus juvenile, delicatum, & tenue affligebat; adducentibus eam ad Corpus prædictum, & abluentibus eam ex dicto vino, in continenti ipsa eorum filia a prædicta infirmitate extitit liberata: de quibus plene constitit.
[8] Clara, uxor quondam Constantii Scarani, & Bonagratia de Nicolao Grasso, de Calatagerono, [mulierum duarum rheuma,] sub eodem jurejurando dixerunt, quod ipsæ patientes infirmitatem immodicam, quȩ dicitur rheuma, a cujus passione ita tenebantur, ut earum molȩ ipsis viderentur evelli; & sumentes de vino, quo dictum Corpus lotum fuerat, restitutæ sunt pristinȩ sanitati: de quibus plene constitit.
[9] Manella mulier, sub eodem jurejurando dixit, quod ipsa habens filium unius mensis, dolorem nimium in diversis sui corporis partibus patientem, [puer varie cruciatus,] votum vovit pro eodem filio suo ad dictum Sanctum; & offerens se in honorem Sancti prȩdicti exhibere tantum pondus ceræ, quantum corpus dicti pueri ponderabat; XXI dicti mensis Iunii dictus puer a prȩdicto dolore extitit liberatus: de quibus satis plene constitit.
[10] Princissa h, uxor Troxelli de Portis, de Calatagerono sub jurejurando dixit, quod ipsa patiens rheuma in brachio dextero ac habens aciem oculorum seu pupillam, caliginem patientem, [rheuma unius,] XXI dicti mensis Iunii habens recursum ad Corpus prædictum, & lavans se brachium prȩdictum ex dicto vino, a prȩdicto rheumate extitit liberata, de oculis suis etiam bene se habente, & evanescente protinus caligine prædicta, de quibus plene constitit.
[11] Bartholomæus de Gruttabassa, i sub eodem jurejurando dixit quod ipse habens rheuma in tibia decurrens usque ad volam pedum, [& alterius die 22 Junii,] per multum tempus firmiter non poterat ambulare: & XXII dicti mensis Iunii ad dictas Reliquias cum devotione se conferens, & eidem Sancto pias in domino preces fundens, de prȩdicta infirmitate extitit liberatus: de quibus plene constitit.
[12] Muscata, k mulier uxor Ventorini de Bonagratia, [brachium paralyticum unius] habitatrix terrȩ Heracleȩ l & idem Ventorinus maritus ejus, sub jurejurando dixerunt, quod ipsi habentes quemdam filium, qui nominatur Marchisius, ætatis annorum decem vel circa qui ab octo annis citra passus est in brachio sinistro quamdam infirmitatem, ob quam non poterat claudere pugillum, nec ipsam manum extollere, nisi usque ad maxillam sinistram; & patefacto eis de inventione d. sancti Corporis, contulerunt se ad dictum Corpus, secum d. filium suum pie & devote ducentes: & prosternentes se ante d. Sancti sepulcrum, cœperunt ab eo cum lacrymis flagitare suffragium: & ex quodam membro dd. Reliquiarum tacto brachio prædicto d. pueri, puer ipse sui corporis recepit optatam salutem faciens de Manu ipsa ut sanus: de quibus plene constitit.
[13] Realis m mulier, uxor Nicolai Capodicasa de Heraclea, [& alterius] sub eodem jurejurando dixit, quod ipsa habens filium suum ætatis annorum quinque, qui ex duobus annis citra passus est in brachio dextero quamdam infirmitatem, ob quam non poterat claudere pugillum, nec ipsam manum extollere, nisi usque ad Maxillam dexteram; patefacto sibi de inventione Corporis, cum devotione contulit se ad d. sanctum Corpus, d. filium suum perducens ad dd. Reliquias: & ex quodam membro d. Corporis tacto prȩd. brachio d. pueri, puer ipse de infirmitate præd. protinus convaluit; de quibus plene constitit.
[14] Alamanna de Novello, Uxor Verardi de Presbytero, [& tertii;] habitatrix terrȩ Heracleȩ, sub eodem jurejurando dixit, quod ipsa habens filium quemdam ȩtatis annorum sex (jam sunt anni quatuor) infirmitatem in brachio dextero & in latere tibiȩ dexterȩ patientem, ob quam de dd. brachio & tibia non poterat aliquid operari, sed gravi dolore, imo graviori pœna squallidus, maceratus, & quasi exanimis stabat; patefacto sibi de inventione d. Corporis, duxit filium suum ad sanctum Corpus prȩd. & ex quodam membro d. Corporis, tactis prȩdictis [brachio &] tibiȩ latere d. pueri, puer ipse, quam primo habuerat, sanitatem recepit: de quibus plene constat.
[15] Jacobus Gambinus sub eodem jurejurando dixit, [die 25 Junii puer usu membrorum destitutus,] quod Joannes filius suus, a tempore suæ nativitatis usque ad XXV diem d. mensis Junii, erat membris suis adeo imbecillis & tenuis quod ambulare non poterat; sed ad serpentis modum reptabat & anhelitu & passione graviter tenebatur. Et dum audiret Miracula d. Sancti, detulit d. filium suum ad d. Corpus; & loto eodem præd. filio suo de vino, præd. ac osculante ipso puero Reliquias d. Sancti, ipse puer exiliens stetit & ambulavit, omni turba spectante, stupore attenta, & Dominum collaudante: de quibus plene constitit.
[16] Andreas de Cara Mercerra n de Calatagirone, patiens quamdam infirmitatem in manu dextera (jam sunt anni duodecim) ob quam ex d. manu non poterat aliquid operari, [manus retorta,] imo ipsam retortam tenebat; conferens se cum devotione ad præd. Reliquias, quam in ipsa manu (jam sunt anni decem) sanitatem amiserat, immediate recepit: & de his plene constitit.
[17] Jacobus Lombardellus, habitator Casalis Odogrilli, sub eodem jurejurando dixit, quod ipse a genibus inferius erat adeo incurvatus quod non poterat ambulare, [impotens incedere,] sed in lecto per multum temporis spatium stetit ægrotus, & postea quasi effectus erat sanus. Et a die lunæ XXIV die mensis Junii superveniente sibi d. infirmitate, ambulare non poterat, & in lecto jacebat; & habens devotionem ad d. Sanctum, fuit delatus de præd. Casali Odogrilli equester super quodam animali, ad Reliquias prȩd. ex desiderio animi voto proponens accedere. Et ut descendit de d. animali prope d. Ecclesiam, ubi est Corpus prȩd. quam amiserat recuperavit salutem; nam multis videntibus ambulavit; & de hoc constitit per jusjurandum quam plurium testium.
[18] Joanna, uxor Francisci Scapillati, habitatrix Casalis S. Basilii de Calatagirono, sub eodem jurejurando dixit, [die 29 Iunii paralysis totius corporis] quod ipsa dira paralysis ægritudine tenebatur, ita ut jam per multum tempus nullo ad humanos usus officio fungeretur, omni ex parte præmortua, vix tenui spiritu palpitabat: cui cum nullus quodpiam potuisset præbere solamen; penultimo d. Mensis Junii super quodam animali ad Corpus præd. cum cordis affectu pro pedum officio ut ad Reliquias d. Sancti deferretur accessit: ad quas cum prævenisset & tetigisset, ex contactu præd. Reliquiarum cœperunt paulatim singula ejus membra vivificari, donec firmatis gressibus populo teste surrexit, & ambulavit; & sic in membris ipsis quam primo amiserat, sanitatem recepit.
[19] Antonius de Nazara, habitator terræ Platiæ, sub jurejurando dixit, quod ipse habens filium suum, Severinum nomine, qui, (jam est annus dimidius & plus) adeo erat podagrico dolore contractus & quassus, [podagra,] quod non poterat ambulare, nisi baculo pro sustentatione adhæreret ambabus manibus incurvatus; detulit propterea super quodam animali d. filium suum ad d. Corpus, & sumens d. puer vino prȩd. ac prȩd. Reliquias osculans, incolumis est effectus, & sine aliquo sustentamine a multis visus est propriis pedibus ambulare: & quod habebat prȩd. infirmitatem, constitit per multos testes.
[21] Perronus de Cantelmo, o habitator Leontini, sub jurejurando dixit; quod ipse Perronus, [auditus amissus,] postquam surrexit a somno (jam sunt dies novem) auditus facultatem amisit. Et cum primum ipse audiverat de Miraculis d. Sancti, penultimo d. Mensis Junii se contulit ad d. Corpus; & deosculans Reliquias ejus, ac sumens de vino prȩd. ipsum recuperavit auditum: de quibus plene constitit.
[22] Flos, uxor Rogerii de Martorano, habitatrix terræ Platiæ, & Bartolinus filius ejus, sub eodem jurejurando dixerunt, [puer incurvatus,] quod d. Bartolinus a festo paschȩ Resurrectionis Dominicȩ primo prȩteritȩ, erat in tantum genibus incurvatus, quod ab uno loco non poterat se movere; & penultimo mensis Junii prȩd. Bartolinus fuit delatus ad d. Corpus; & deosculans Reliquias d. Sancti, sanitatem recepit: & quod talem patiebatur infirmitatem constitit per testes legitimi numeri, & de d. recuperatione salutis, etiam satis plene constitit.
[23] Joannes de Scannavino de Calatagirono, sub jurejurando dixit, [manus retorta,] quod ipse habens manum dexteram imbecillem & retortam a tempore pueritiȩ suȩ, ex qua nihil facere poterat, nec cum ea aliquid apportare; conferens se ad d. Corpus, & ex manu tactis Reliquiis d. Sancti, ac lavans se manum de vino prȩd. immediate sanus effectus est: de quibus plene constitit.
[24] Inglisia, uxor Andreȩ Chlamidarii de Calatagirone, sub jurejurando dixit, [herniæ,] quod ipsa habebat filium suum parvulum, qui crepuerat in uno genitalium, in quibus graviter patiebatur. Et delatus cum devotione ad Reliquias d. Sancti, ac lotus de vino prȩd. sanus effectus est, de quibus plene constat.
[25] Francia, filia Nicolai Bruni, habitatrix terrȩ Bizini, patiens infirmitatem in ancha sinistra, [hemiplectica,] decurrentem usque ad pedem, ex quo non poterat ambulare, jam sunt anni duo, & plus; delata super quodam animali ad d. Corpus: & sumens de vino prȩd. exiliens stetit, & ambulavit: & de prȩdicta infirmitate & liberatione plene constitit.
[26] Placentia mulier, uxor philippi de Renda, sub jurejurando dixit, [imbecillis toto corpore,] quod jam sunt anni duo, quod erat corpore imbecillis, ita quod non poterat pergere nisi manus alienæ adjuta subsidio. Et delata ad prȩd. Corpus assumpto per eam de vino prȩd. osculatisque Reliquiis d. Corporis, integre sanitatem recepit: de quibus plene constitit.
[27] Bonacurtius de Bucagrasa, qui membris sui corporis erat contractus & quassus, [contractus,] a longo tempore citra; & delatus ad d. Sanctum, potans de vino præd. & præd. Reliquias osculans, sanus & incolumis est effectus: de quibus plene constitit.
[28] Quidam p filius Marci de Hyppolito de Calatagirono, [cæcus,] ex quadam infirmitate sibi superveniento lumen amisit. Delatus ad Corpus præd. fuit lotus in oculis de vino præd. & ex ipsis oculis, tactis Reliquiis d. Sancti, visum recepit ac vidit; & de his plene constitit.
[29] Receputa mulier, uxor Viviani de Venetiis, [tibia læsa,] habitatrix terræ Platiæ, sub jurejurando dixit, quod cum quidam boves traherent quamdam arborem per rugam q & viam, in qua moratur d. Receputa, casualiter contigit ex vi dd. boum trahentium d. lignum, illud trahi per indirectum. Et dum d. Vivianus existens in ruga, & via præd. vellet evitare periculum, quod sibi evenire posset ex tractu ligni præd. antequam ipsum periculum fugeret, accidit tibiam ejus in medio cujusdam portȩ & d. ligni adeo fortiter stringi & lȩdi, quod in ipsa tibia maxima inflatura pervenit, & d. Vivianus in tibia ipsa gravem sustinuit passionem. Et cum post hȩc per medicos quamplures in ipsa tibia prȩd. Viviano nullum posset remedium adhiberi; prȩd Receputa pro d. viro suo vovit ad Sanctum prȩd. ut idem Sanctus dignaretur virtute Domini d. ejus virum a prȩd. passione liberare, & ipsa se conferret ad Corpus Sancti præd. Et facto voto prȩd. antequam d. Receputa redderet d. votum, d. Vivianus extitit liberatus omnino de tibia ipsa, evanescente passione prȩd.
[30] Ioannuccius, olim servus Domini Bonalbergi r de Scornavacca, habitator terrȩ Heracleȩ, sub eodem jurejurando dixit, [gibbosus ex lapsu,] quod ipse (jam est annus) casualiter cecidit; ob quem casum in dorso gimbosus effectus est, & passione d. gimbi s & violentia carnis oppressæ ex eodem gimbo locum barbæ suæ ex latere sinistro in locum sinistrum pectoris cogebatur tenere submissum ipsi pectori; quasi fixum caput, ob hoc non valens extollere. Et audito per eum nomine dicti Sancti, ad Corpus ejus cum devotione se contulit, potavitque de vino præd. ac præd. Reliquas d. Sancti tetigit. Non propterea de d. gimbo, & passione fuit liberatus. Sed cum remearet ad patriam quasi mœstus, & ad pontem Heracleæ applicaret; eum quam plures Heraclienses, qui veniebant ad d. Reliquias, obviam habuerunt, dicentes: Iste ivit ad Sanctum, & non fuit liberatus. At ille dixit, ego talem spem in Sanctum habeo, quod antequam applicem ad mænia Heracleæ, sanus ero. Et ubi hoc dixit, nec iter trium passuum d. Joannuccius arripiens, mirum in modum recepit sui dorsi integram sanitatem; protinus evanescente gimbositate prȩd. ac collum, & caput directe tenet & alte; dictusque Joannuccius cum hilaritate reversus est ad Reliquias d. Sancti; & sanus est visus a multis habitatoribus d. terræ Heracleȩ, qui ipsum primo viderant sic infirmum. Et visus est etiam sanus a multis officialibus d. terrȩ, ob quod omnis turba, cuncta plebs, & concio, in Domino sunt gavisȩ; & fundentes cum omni devotione cordis & oris, gratiarum exuberes actiones, redierunt in patriam suam: & de his omnibus satis plene constitit.
[31] Francia, t filia Nicolai de Bibino, habens quamdam passionem in ancha sinistra, ob quam usque ad pedem sinistrum diro & duro dolore admodum premebatur, [die 30 Junii sanatur latus infirmum.] & recte non poterat pergere, a duobus annis citra: & recurrens ad Reliquias dicti Sancti libans de vino, quo dd. Reliquæ lotæ fuerant, ipsasque cum devotione tangens in loco doloris ejusdem, ultimo Iunii XIV Indictionis, de passione prædicta extitit liberata: pro ut de præmissis legitime constitit.
[32] [Curatus recidit in idem malum ad peccata regressus.] Basilius Fundatarius habitator terræ Calatagironi, jam sunt mense duo, quod fuit ita graviter infirmitatus, quod de lecto exurgere non poterat absque adminiculo personarum, quæ ducerent ipsum ad Ecclesiam præd. Qui adjutus, præsidio fuit ductus, & deosculans Reliquias ipsas ac potans de vino præd. sui corporis vires recepit, suis pedibus ambulans. At ubi reversus est ad sui concubinæ connubium, quam primo tenebat uxorem propriam derelinquens; mirum in modum fuit pristina infirmitate gravatus: quod minime actum est absque nunc & divino Mysterio, quia majus in hoc ostenditur miraculum revertente ei infirmitate præd. propter concubinæ connubium cum qua ulterius peccare præsumpsit; de quo constitit satis plene.
[33] Cosmanus de Agrigento, habitator Lyhodiæ, a quinque annis citra in tibia & junctura pedis infirmitatem incurrit, [Sanatur claudus,] ob quam amiserat nervum pedis, & os, quod pedis conclave appellatur, ob quam non poterat sine croceis ambulare. Et in conferendo se ad monumentum prȩd. antequam ad illud applicaret, recte sine croceis exiliens stetit, & ambulavit: & turba omni inspectante processit, ob quod oculis nonnullarum personarum stupor imminuit: & veniens ad prȩd. Ecclesiam croceas illic in miraculi signum dimitit: de quo plene constitit.
[34] Guilelmus de Magistro Ioanne Carpenterius, habitator terræ Heracleȩ, [cæcutiens,] patiens humorem catarrhalem in capite, a Mense Augusti proxime præterito, quȩ quasi aciem oculi sibi obtundebat; adiens devote ad tumulum prçd. visus sui immediate, quam amiserat sanitatem recepit: & de præmissis siquidem constitit.
[35] [claudus alius,] Raynaldus de Palagonia, & Margarita Jugales sub jurejurando dixerunt, quod Chiccus u eorum filius casum incurrit; ob quem claudus ex pede sinistro remanserat & poterat ambulare: & delatus ad monumentum prȩd, & Reliquias d. Sancti, incolumis est eflectus: de quo legitime constitit.
[36] [ac tertius,] Jacobina de domino Thomasio de Arlotto, patiens infirmitatem in ancha sinistra, ob quam nequibat incedere recte, & ad præd. Reliquias accedens, fuit pristinæ sanitati reducta: de quo constitit;
[37] [habens strumam in gutture,] Joannes de Amore, sub religione per eum præstiti Sacramenti, dixit, quod filia sua est passa in gutture ægritudinem, quam medici Scrophulas dicunt: quæ delata ad præd. Reliquias, easque tangens, ac bibens de vino præd. ab ipsa infirmitate virtute Domini & Sancti præd. meritis incolumis est effecta, omnino evanescente infirmitate præd: de quo constitit.
[38] [membris fere omnibus capta,] Francia, uxor Gulelmi de Taverna, quæ passa est imbecillitatem in corpore, ob quam non poterat ambulare nisi aliquorum fulcita suffragio: & caput ejus & manus tremebant, & omnino manuum subsidio & operatione carebat; quæ delata ad præd. Reliquias, easque tangens, ac libans de vino præd. sanitatem recuperavit optatam: de quo constitit.
[39] Antonellus, filius Roberti de Torcisio habitatoris Ragusiæ, x tempore ortus sui in genitalibus crepuit, [herniam a puero patiens,] ob quod mirum sentiebat dolorem: sed delatus ad præd. Reliquias, easque tangens, ac libans de vino præd. incolumis exinde est effectus: quod est probatum, & constitit per rescriptum venerabilis Syracusani Episcopi.
[40] [item alius,] Henricus, filius Matthæi de Presbytero Angelo, per multum tempus eamdem passus est infirmitatem, adeo quod ejus genitalia videbantur plena putredine: delatus ad præd. Reliquias fuit pristinæ sanitati reductus: de quo constitit.
[41] Gemma, uxor Jacobi de Carbonara, habitatrix Ragusiæ, [manus ac pedes retorti,] passa est ab uno anno citra, imbecillitatem in corpore, ob quam manus & pedes habebat retortos & incurvatos; & ipsa ita quasi quassa & confracta [erat] per totum, quod pedibus suis nequibat incedere, nisi baculo se humo sustentans, & modicum pergens, ipsarum manuum & pedum virium, suffragio carens; delata ad Reliquias d. Sancti, sanitatem quam amiserat recepit: quod nonnulli videntes, quasi in extasi positi, miro repleti stupore, mirati sunt vehementer in eo quod illi contigit. Et de hoc plene constitit,
[42] Margarita, uxor Joannis de Pisa, sub jurejurando dixit, [ac paralytici] quod jam sunt menses novem, quod quædam gutta in manu, tibia & pede sinistris invasit ob quas adeo attenuata manebat, & consternebatur, acsi ipsorum membrorum defectum omnimodo pateretur. Sed conferens se ad Reliquias d. Sancti, easque cum devotione tangens, ac potans de vino præd. a præd. ægritudine incolumis evasit: & exinde plene constitit.
[43] Joannes de Alexandria de Palea, de Lombardia, [ulcera putrida.] sub jurejurando dixit, quod ipse in tibia dextera passus est morbum, ob quem ipsa tibia erat mirabiliter plena ulceribus putridis & a sanie tumida, & plena doloribus; ex quibus maxima saniei quantitas quotidie affluebat, quæ fœtorem non modicum dabat, adstantibus ipsum nequientibus tolerare. Et conferens se ad d. monumentum, & Reliquias Sancti præd. sanitatem recuperavit optatam, ut constitit.
ANNOTATA C. I.
a Hoc loco notandum monet Notarius, quod post hæc verba Gerlandi de Alemannia, sed aliquanto altius, ducta sit lineola — , & super lineolam extent hujusmodi notæ, S. R. H. militis, sed diversi atramenti a reliqua scriptura: unde, ait, videntur additæ. Existimat autem P. Aprilis, additas fuisse circiter annum 1616: quando, inquit, adductis testibus probatum fuit ex validis conjecturis & fama, B. Gerlandum fuisse Equitem Hierosolymitanum. Si enim extitissent prædictæ notæ ab anno 1327, numquam in dubium revocatum fuisset a Caietano, fuisset nec ne B. Gerlandus Templarius, an Hospitalarius. Idem, interpolans exordium horum Actorum, trecentis facile annis post inventionem Corporis B. Gerlandi, non dubitat credere famæ, quæ tunc erat, commendatam illi fuisse a Magistro suo ædem S. Mariæ, sitam inter Calatagironum & Platiam, ubi inventus fuit.
b Ita cognominatur latine ecclesia S. Mariæ, de qua modo, inter Calatagironum & Platiam sita, (vulgo autem corrupte a tenchio) nempe ab Equitibus (uti auctor est Caietanus) Templariis. Nec tantum ecclesia, sed etiam ager & fluvius vicinus indidem denominantur; ubi etiam num. 102 infra ex parte constat, ubi fluvius Templum vocatur. Quia scilicet omnia Templariorum fuerunt, usque ad annum 1310 quo illi extincti sunt.
c Ex hac 14 Indictione, quæ notat annum vulgaris æræ 1331, habentem litteram Dominicalem F, secundum quam etiam dies 24 Iunii num. 17, & 19 Augusti num. 80, cadunt in feriam secundam; ac denique num. 99 dies 20 Iulii in sabbatum; sequi forte alicui videbitur siculos isto seculo 14 in numerandis annis Christi quatuor annos pauciores scribere solitos; itaque hic & infra num. 97 & 100 numerari anum 1327. Est enim difficile conceptu, Notarium errasse in numero tunc currentis anni. Sed non minus difficile est persuadere, ex illa de miraculis Gerlandi scriptura, Siculos seculo 14 in Epocha annorum Christi quatuor annis defecisse ab usu communi; præsertim cum inveniam apud Rochum Pirrum in Ecclesia Panormitana, annum 1322 cum Ind. V, & annum 1343 cum Ind. XI conjungi juxta usum communem. Item in Ecclesia Syracusana, sub qua est Calatagironum, pag. 168 tomi 2 conjungitur annus 1326 in Aprili cum Ind. IX, & annus 1336, 4 Sept. cum ind. 5 quæ tunc ex usu communi inceperat. Invenio tamen etiam eadem pag. 168 conjunctum annum 1320 in Februario cum Ind VI, & annum 1322 in Octobri cum Ind. VIII: quæ quidem differunt a communi usu secundum hunc enim, annus 1320 in febr. haberet Ind. III; annus autem 1322 in Octobri Ind. VI, jam a Septembri inchoatam) non tamen differunt annis quatuor, ut patet. Plura quæri possunt apud eumdem Pirrum, qui frequens est in notandis Indictionibus; sed non ubique tuto sequendus, nodum hunc ipsi potius solvant Siculi.
d
Est S. Iacobus patronus præcipuus urbis, & miraculis ibidem clarus; quæ P. Aprilis se submissurum promisit, ad diem 25 Iulii in his Actis referenda.
e Id est postridie inventionis, 19 ejusdem mensis Iunii; quo & coli olim per Missam, de communi Confessoris non Pontificis cantatam, supra diximus ex Cajetano.
f Series scilicet Miraculorum, quæ statim operari & multiplicare Dominus ad invocationem Sancti sui, eatenus ignoti mundo, dignatus fuit. Universa quippe, quæ hic a juratis Testibus deponuntur, ducto initio a die 21 Iunii intra duos & semi menses peracta fuerunt.
g Est is modus loquendi singularis in his Actis, lavans se tibiam; sic num. 6, lavans se brachium; quod occurrit etiam num. 10: in quibus abundat reciprocum Se.
h Cajetano Primavera; sic & alia quædam nomina propria apud eum alterantur quod semper operæ pretium non fuit annotare quando diversitas valde modica est.
i Eidem, Bartholomæus Gricelius, & sic consequenter.
k Mascara uxor Victorini.
l Heraclea vertitur a Cajetano oppidum Terra nova; & notat P. Aprilis, vere ita hodie vocari locum, ubi antiquam fuisse Heracleam existimant cives.
m Omisit Cajetanus, quia differt a priori in solis nominibus personarum.
n Cajetanus solum, Andreas Cara.
o Idem, Cantelinus.
p Omittitur a Cajetano.
q Ruga gallice rue, platea: & sic supra ancha gallice anche coxendix, aliaque plura infra. Vide Glossarium Cangii.
r Cajetanus Bonallerti.
s Latine gibbus: frequens italis scriptoribus.
t Etiam hoc omisit Cajetanus.
u Cajetanus Crittus.
x
Ragusia oppidum Calatagirono distans 28 P. M. ad meridiem.
Ad Sequentia nihil notabimus, quia barbarismi subinde ex vernacula lingua occurrentes satis alias in hoc opere explanantur; puta Croceæ furcillæ subaxillares. Coxia coxa; citrolus, pomum citrium. Forgia officina ferraria; Barile, doliolum; bracale subligaculum ad herniam continendam; Vola pedis planta; planta manus, Vola. Nihilo magis operæ pretium fuit propria virorum ac mulierum nomina ex usu vulgi truncata originariæ integritati reddere, qualia sunt Ciccus Franciscus; Fimia Euphemia, Bartolus, Bartolomæus; Perna, Petrina vel Petronilla &c.
CAPUT II.
Miracula mensis Iulii usque ad diem XX.
[44] Ioannes de Rosana, serviens in terra Platiæ, & Rosa, [Die 9 Julii lippitudo sanatur] jugales, sub religione sacramenti dixerunt, quod Margarita eorum filia, passa est lippitudinem in oculis, ob quam ipsos oculos clausos tenere cogebatur, & ex eis lacrymæ quotidie emanabant. Et delata ad monumentum Sancti præd. die XIV mensis Julii, sana effecta est, omni ex ejus oculis macula evanescente per totum: de qua infirmitate constitit per jusjurandum testium subscriptorum, videlicet Joannæ uxoris Bartolduxii, Diamantis de Cosentino, & Isoldæ filiæ Palermi Cosentini.
[45] Allegrantia Joannis de Amore de Platia, sub jurejurando dixit, quod ipsa habebat quamdam filiam, Pernam nomine, [claudicatio,] quæ nata fuit clauda, & super ancha grossum habebat: quam detulit ad Reliquias Sancti, & illas tangens ac bibens de vino præd. IX Julii XIV indictionis, ex desiderio optatam in Domino sanitatem recepit, & exiliens stetit & ambulavit: de qua infirmitate nobis constitit per jusjurandum Joannis de Ferla, Joannis de Platea & Constantiæ de Stilo.
[46] [hernia pueri unius] Diamans Bartholomæi de Notho, habitatrix terræ Platiæ, sub jurejurando dixit, quod jam sunt anni sex, quod ejus filius gravem passionem in genitalibus passus est: qui delatus ad monumentum præd. nono die mensis Julii incolumis est effectus; ut constitit.
[47] Jacobus de Peregrina, habitator Platiæ, sub eodem jurejurando dixit, [& alterius,] quod ipse habebat filium annorum trium, qui in genitalibus crepuit, magnam in eis sustinens passionem. Et delatus ad monumentum præd. nono dicti mensis, incolumis est effectus; ut constitit per jusjurandum Pisanæ Literiæ, & Rosinæ matris ipsius pueri.
[48] Cortisia de Ugolino, habitatrix Heracleæ, dixit, quod ipsa habuit filiam suam, Violantam nomine, [brachium mancum,] quæ ab annis quatuor citra passa est infirmitatem in brachio dextero, ex qua nihil poterat sperari: quæ ducta ad monumentum præd. & Reliquias d. Sancti, sana effecta est & incolumis nono die mensis; ut nobis constitit de infirmitate prȩd. per juramentum infrascriptorum testium, videlicet Millarisiȩ uxoris Francisci Cordarii, Flaminis de Cordario, Manuccii de Ugolino, & Rogerii de Campisio.
[49] Donadeus Jacobi de Messana, habitator terræ Minæi, sub jurejurando dixit, quod ipse in tibia sinistra a quindecim annis citra, [die 10 Julii curata tibia valde tumefacta,] fuit graviter imo gravius infirmatus, ita quod tibia ipsa tumescebat in totum & adeo erat grossa, ut unum barile secundum rotunditatem: & ad monumentum præd. se conferens, tibiam ipsam arena dicti sepulcri operiens, mirum in modum, mira & prædicanda virtute Domini fuit X die dicti mensis de d. infirmitate liberatus & pristinæ sanitati restitutus: ob quod multi fuerunt repleti stupore & quasi in extasi positi. Et de infirmitate prædicta constitit per jusjurandum Diamantis de Cortisio, Agrippinæ de Cortisio: & de liberatione præd. satis plene constitit.
[50] [brachium debile,] Iacobus de Naro, habitator Leocatæ, habens brachia in tantum debilia, quod non poterat illa extollere, nisi usque ad os suum; cum devotione se conferens ad monumentū prȩd. & Reliquias d. Sancti; pristinas quas in d. brachiis vires amiserat, virtute Domini & meritis d. Sancti recepit, decimo d. mensis; & de liberatione præd. nobis constitit ad plenum. Et de ipsa infirmitate constitit per subscriptarum personarum jusjurandum, videlicet gentis uxoris d. Iacobi, Alemannæ uxoris Matthæi de Naro, & Sororis Rhetoricæ de Lalicata.
[51] Isabella de Sportella, habitatrix Paternionis, sub jurejurando dixit, [crus claudum] quod jam sunt anni decem, quod passa est quamdam infirmitatem in ancha sinistra & in genu sinistro, ob quam tibia ipsa sinistra erat altera tibia minor, tertia unius palmi, & clauda pergebat cum digito tantum pedis, & delata ad Reliquias præd. incolumis est effecta, decimo d. mensis, & cunctis videntibus recte processit; ob quod stupor apprehendit omnes, & magnificaverunt Dominum. Et de præd. infirmitate constitit per jusjurandum Constantiæ de Salia Dirioti, & Philippi de Giracio, Jacobi de Petroticero, Petrucii de Modica, & Joannæ Philippi de Allegro habitatricis Paternionis.
[52] [Die 11 Julii redditur claudo gressus.] Nicolaus de Serafino, habitator Modicæ, sub jurejurando dixit, quod ipse patiens quoddam apostema (jam sunt menses sex & plus) in pede dextero, ob quod ambulare non poterat, & cura medicinali ex illo quamplura ossa extracta fuerant; delatus ad Sancti præd. Reliquias, easque deosculans, sanus effectus est, undecimo die mensis prædicti, eo modo sane ambulans, sicut quando sanus extiterat. Et de præd. infirmitate constitit per jusjurandum Gentilis matris ejus, Pauli de Catania, Roberti de Bussemi, Melodiæ uxoris ejus, & Venturæ de Gargano: & de liberatione prædicta constitit ad plenum; & inventum fuit hoc miraculum tam per veridicam confessionem d. Nicolai & testium suprascriptorum, quam per relationem Presbyteri Joannis de Melle, missi in dictam terram Modicæ ad inquirendum Miracula d. Sancti, quod etiam fuit approbatum & confirmatum per Reverendum Patrem & Dominum Dei gratia Syracusanum Episcopum.
[53] Cortina, mulier de Magistro Guilelmo de dilecta de Heraclea, sub religione per eam præstiti sacramenti dixit, [Die 12 Julii gibbus annorum 20 aufertur;] quod ab annis viginti citra, habuit gimbum in dorso: & cum devotione conferens se ad monumentum prædictum, ibi per dies decem moram trahens, & poscens a Deo & Sancto præd. sibi sanitatis remedium adhiberi: sana & incolumis est effecta, omni evanescente gimbositate præd. duodecimo d. mensis. Et constitit de infirmitate præd. per jusjurandum infrascriptorum testium, videlicet Presbyteri Henrici de Bursa, Presbyteri Guilelmi de Ioanne, Bonæ Rosæ matris ejus, & Ioannis Thomasii Gallicii: & de liberatione præd. satis ad plenum constitit.
[54] Matilda Philippi de Provinciali de Leontino, patiens imbecillitatem in anchis, & in sui corporis juncturis passionem immodicam, [arthritis curatur;] ob quarum pressuras a festo Paschæ Resurrectionis Iesu Christi primo præscripto super pedibus suis regi non poterat; delata ad Sancti præd. tumulum, restituta est sui corporis optatæ saluti, duodecimo d. mensis. Et de infirmitate plene constitit per sacramentum Raynerii de Notario Raynaldo, Altrudæ mulieris de Nicolao Concapira, & Bellæ mulieris de Leontino. Et de liberatione prædicta satis ad plenum constitit.
[55] Ventura de Messana, habitatrix Calatanixettæ, patiens in tibiis quamdam guttam a mensibus tribus citra, ob quam in ipsis tibiis tumoris multum imminebat, [paralysis crurum,] & ex eis putredo exibat, & erat adeo incurvata gravissime quod ambulare non poterat; freta animi, lata fuit ad d. monumentum, & dd. membrorum recepit optatam salutem duodecimo d. mensis. Et constitit de infirmitate præd. per jusjurandum Tibaldi Rutti & Humanæ Rogerii de Irenolfo, habitatorum d. terræ: & de præd. liberatione satis plane constitit.
[56] Thomasia, uxor quondam. Matthæi de Milicia de Lëontino, sub jurejurando dixit, quod ipsa habebat filium Rogerium nomine, [Die 16 Iulii sanatur hernia,] qui a tempore nativitatis suæ citra, passus est in genitalibus crepaturam; & detulit eum ad præd. Reliquias; & eis tactis, recepit in dd. testibus sanitatem, decimo sexto dicti mensis; ut constitit exinde per jusjurandum d. Thomasiæ Dominæ Pisanæ de Lombardo, Dominæ Fimiæ Baronistæ Milofli & Dominæ Infilisiæ de Modica.
[57] Gerlandus, de Joanne Rabbo, habitator terræ Modicæ, sub jurejurando dixit, quod ipse (jam sunt anni novem) gravissimam in tibia passus est infirmitatem: [tibia valde tumefacta, die 13;] ob quam ipsa tibia effecta est tumida ad modum lagenæ, & ulceribus plena; & dolore nimio ac continuo afficiebatur, singultus creberrimos & suspiria emittebat, & non poterat sine baculi sustentatione se regere; & suum imbecille corpus vi d. baculi, & non sine grandi suæ personæ cruciatu trahebat. Delatus ad monumentum præd, & tibiarum suarum tumore sublato quam in eis perdiderat sanitatem, fuit d. Sancti meritis consecutus decimo tertio dicti mensis; de quibus constitit per veridicam confessionem d. Gerlandi, & per assertionem Presbyteri Joannis de Melle Magistri Baldoyni Maltensis, & Rogerii Villarii, soceri d. Gerlandi; & per jusjurandum etiam fratris Petri Strigonensis, servitoris S. Petri de Butera, Melodiæ de Modica; Adami de lucca, Paulini Mazoni, Gualterii Constantini, & Petri de Noto habitatorum Modicæ.
[58] Gualterius de Costarella, habitator Cataniæ sub jurejurando dixit, quod per decennium & ultra, & ab eo tempore citra, [die 16 brachium male affectū,] usque nunc, gravem & diram in brachio ægritudinem habuit; ex quo se juvare non poterat; & conferens se ad præd. Reliquias, de d. brachio fuit pristinæ sanitati restitutus decimo sexto d. mensis, ut constitit.
[59] Perronus de Minæo, habitator ejusdem terræ, sub eodem jurejurando asseruit, quod a suæ pueritiæ tempore fuit ob infirmitatem genibus incurvatus: [genua contracta,] & conferens se ad præd. Sancti Reliquias, easque cum devotione tangens, fuit dd. genuum rectitudini restitutus, ex quo recte ambulat. Et de præd. infirmitate constitit per jusjurandum subscriptorum testium, videlicet Venturæ de Tegera, Venturæ matris d. Perroni, & Federici de Sabaria. Et quod est sanus & recte incedit, constitit satis plene.
[60] Gentilis mulier, uxor Henrici de Cordario, habitatrix Bizini, sub jurejurando asseruit, quod super femur rupturam passa est a quinque annis citra; ob quam graviter ingemiscebat, [femur ruptum,] & intolerabili afficiebatur pœna & dolore. Et conferens se ad d. sepulcrum, a passione ipsa fuit totaliter præd. Sancti meritis liberata, decimo sexto d. mensis; ut constitit de infirmitate & liberatione prædictis satis ad plenum.
[61] Benedictus de Pizuto sutor, habitator Panormi, sub jurejurando dixit, quod ipse a quatuor annis citra, [apostema,] passus est super renes quoddam apostema, vocatum per medicos fistula sub scapula; cui cum nulla per multos medicos posset adhiberi cura salutis imo de ea ipsi medici desperabant: fama d. Sancti per diversas partes Siciliæ crescente, se contulit ad Reliquias præd. & recepit per ipsas optatam renibus sanitatem, decimo sexto d. mensis: de qua etiam constitit per Sacramentum Jacobinæ uxoris suæ.
[62] Gualterius de Munda, habitator Xicli, sub jurejurando dixit, quod Antonellus filius suus (jam sunt anni duo) passus est interiorum rupturas; [intestina rupta,] & ipse ductus eodem die per eumdem patrem suum ad prælibatas Reliquias, fuit exinde liberatus; & nihilominus de prædicta infirmitate constitit per jusjurandum Raynaldi Pisani, cognati d. Gualterii.
[63] Gualterius figitus de la Testa de Mineo, sub jurejurando dixit, [hernia pueri die 16,] quod Joannuccius filius suus ab uno anno citra, passus est ægritudinem in genitalibus: & ipse detulit d. filium suum ad præd. Reliquias; & liberatus fuit exinde, & restitutus ejus primæ saluti, decimo sexto d. mensis: de quibus constitit satis plene.
[64] Andreas de Lazaro, habitator Bizini, sub eodem jurejurando dixit, quod ab annis quinque citra, [& viri die 17 Julii,] crepuit in latere sinistro, ex quo quædam sui corporis intrinseca ad sua defluxere verenda, & graviter sustinebat passionem: decimo septimo d. mensis Julii XIV Indictionis ad d. Sancti Reliquias devote se conferens, liberatus est de infirmitate præd. & restitutus pristinæ sanitati; ut constitit satis plene.
[65] Leonardus de Catania, habitator Calatagironi, ab annis quatuor citra, [claudicatio.] passus est infirmitatem in tibia & genu sinistris, ex qua claudus pergebat; adiens ad dd. Reliquias easq; deosculans, sanus effectus est, & restitutus pristinæ sanitati, decimo septimo d. mensis, ut constitit ad plenum.
[66] Riccardus de Claromonte, sub jurejurando dixit, [Die 18 Julii curatur hernia,] quod Nicolaus filius suus ab utero matris suæ in genitalibus crepuit: & detulit eum ad prædictas Reliquias; & ipso Nicolao easdem deosculante Reliquias, ab eo infirmitas ipsa discessit decimo octavo d. mensis: de qua infirmitate constitit per jusjurandum Ventorini de Claromonte, qui ob ipsam infirmitatem eidem Nicolao in femore, & testibus bracale imposuit; & per juramentum Fimiæ de Brota matris ejus; & deliberatione præd. constitit ad plenum.
[67] Dicti Riccardus & Fimia, jugales, sub jurejurando dixerunt, [ruptura in femore,] quod Helisabeth eorum filia, a duobus annis citra, passa est rupturam in femore; quam detulerunt ad Reliquias præd. & ipsis osculo porrecto cum animi devotione Reliquiis, ipsa ruptura ad eadem eorum filia totaliter recessit.
[68] Ventorinus de Avinanti Clarimontis, sub eodem jurejurando dixit, [pes fractus.] quod Bartuccius filius suus ætatis annorum quatuor & dimidii & plus; cum esset parvulus in cunabilis, ipsum quadam die in ulnis sororis suæ contigit bajulari, & ob casum in terram cadere, & fregit sibi pedem dextrum: quem pedem postea retortum tenebat in terra & aliter non valebat procedere; in quo quidem tumor admodum ossis incalluit, qui secundum naturam in se parabilis erat. Et per eum delatus fuit decimo octavo, d. mensis ad supra d. Reliquias, & restitutus est pristinæ sanitati, recte incedens. De prædicto casu & infirmitate constitit per jusjurandum Francisci de Bisanto, Manfredi de Bisconti, & Pasqualis de Petrosusco habitatoris Clarimontis & de præd. liberatione constat ad plenum.
[69] [Die 17 hernia,] Joanna mulier, uxor Paulini de Samito, habitatrix terræ Pagusis, sub eodem jurejurando dixit, quod ipsa habente filium suum, Joannuccium nomine, qui (jam sunt anni tres & plus) in genitalibus crepuit: & ducente ipsum cum devotione ad Reliquias d. Sancti, ipse filius suus fuit exinde liberatus, decimo septimo d. mensis. Et de prædicta infirmitate constitit per jusjurandum Jacobinæ de Pascali, & dicti viri sui habitatoris d. terræ Ragusiæ: & de præd. liberatione satis liquide constitit.
[70] Scorchalupus de Scorchalupo, habitator terræ Heracleæ, sub jurejurando dixit, quod Isolda filia sua, [oculi infirmi.] incurrit quamdam infirmitatem in oculis, ob quam ipsos oculos aperire non poterat, nec ex eis aliquid videre; & detulit eam ad monumentum prædictum die decimo d. mensis; & oculos ipsos aperuit, & ex eis videt ut quilibet sanus, penitus ab oculis ejus omni infirmitate recidente. Et de prȩd. infirmitate constitit per jusjurandum infrascriptorum testium, videlicet Nicolai de Manno Presbyteri, Nicolai de fonte Notarii, Matthæi de Pagano: & de sanitate prȩd. liquide patuit omnibus.
[71] [Die 18 Iulii sanantur brachium & crus contracta,] Decimo octavo ejusdem, in hora Gallicinii, Joanna de Gatto, habitatrix Cataniȩ, sub eodem jurejurando dixit, quod adeo incurvaturam patiebatur in dextero brachio, quod signum Crucis facere non valebat; & eamdem patiebatur in tibiis, ita quod genua ipsa nequibat flectere; existens in ecclesia prædicta S. Jacobi, liberata fuit de infirmitate præd. Et dum quidam astantes ibidem requirerent quosdam clericos, quod in laudem & honorem Dei omnipotentis campanas pulsarent, & ad hoc dd. clerici se gererent tepidos & remissos, propter horam tardam noctis; mirum in modum, imo mirum & supernaturale miraculum, & admiratione dignum, & præconio laudandum meritis dicti Sancti processit. Nam ea hora ex se unum ex tintinnabulis, fixis in horologio sive rota, in altum in eadem ecclesia existente (quæ pulsari nequeunt, nisi volvente rota prædicta; [campanæ per se mirabiliter pulsantur] & uno pulsante, propter motum rotæ prædictæ, omnia alia est necesse pulsari, in qua rota erat involuta corda; quæ, cum dicta pulsantur tintinnabula, trahitur & levatur) a se ipso sonuit & sonitum bis fecit, reliquis tintinnabulis nequaquam pulsantibus in ipsis horis. De quibus nobis constitit per jusjurandum Presbyteri Francisci de Helena, Simonis de Pandolfo, Nicolai de Amico, Gulelmi de Anselmo, Matthæi de Vulpe de Naro, Rosæ uxoris Constantii de Milatio, Jacobi de Nicotra habitatorum Cataniæ, & Bonagratiæ de Flaccavento, & Fimiæ de Alemanno habitatricum Siracusarum.
[72] Postquam horam, quædam lampas accensa eadem nocte, per quam fiebat lumen ante majestatem beatæ Virginis & beati Gerlandi in Cappella Domini Gentilis de Partu, [& lampas miraculose accenditur.] in eadem ecclesia existente extincta est, & dum quidam puer qui vocatur Bartuccius, qui una cum quibusdam aliis pernoctabat in Cappella præd. diceret; o Beate Gerlande accende nobis lampadem; quia non possumus illam accendere. Miraculose potentia & virtute Sancti prædicti, dicta lampas accensa est; pluribus videntibus, & hæc juramento firmantibus.
[73] Decimo octavo d: mensis, Dominus Petrus Lancea, [Curatur febris continua,] Miles, præsens in Ecclesia S. Jacobi de Calatagirono, sub jurejurando dixit quod ipse habebat filiam suam, Joannam nomine, quæ passa est febrem continuam; & audito per eum nomine d. Sancti, ac vovens eidem Sancto pro dicta filia sua, durante febre prædicta; emisso voto liberata est omnino de febre præd.
[74] Francia de Alemanno, habitatrix Siracusarum, sub jurejurando dixit, [& brachiū contractū.] quod ipsa habens quamdam neptem suam, Florinam nomine, filiam Henrici Pisani, quæ passa est a duobus annis citra, incurvaturam in brachio & manu; ex qua non poterat aliquid operari, nec dictam manum aperire. Et vovens eidem Sancto pro ea, ut Dominus noster Jesus Christus meritis dicti Sancti eam a præd. infirmitate liberaret, duxit eam ad præd. Sancti Reliquias, & de præd. infirmitate d. die decimo octavo d. mensis extitit liberata.
CAPUT III.
Reliqua per Julium & Augustum miracula.
[75] Vigesimo Iulii, XIV Indictionis Vannes Pisanus, habitator Siracusæ, sub jurejurando dixit, [Die 20 Iulii Sanatur hernia,] quod Ciccus filius ejus ab annis sex infra, in genitalibus crepuit, & ipso ducente filium suum ad monumentum Sancti præd. de infirmitate prȩd. incolumis est effectus; de qua infirmitate constitit etiam per jusjurandum intra scriptorum testium, videlicet Fimiæ uxoris ejusdem Pisani, Ceturȩ de gratia, & Riccardi & Pedicitæ habitatorum Siracusarum. Et de liberatione prȩd. constitit satis plene.
[76] Eodem die, Perri Manconicus, habitator Civitatis Cataniȩ, [hemiplexia,] sub jurejurando dixit, quod jam sunt menses duo & plus, quod passus est rheuma in ancha sinistra, quod descendebat per medullas usque ad pedem, super quo pede se regere non poterat & cum volebat ire, oportebat ipsum se baculo regere, adiens heri ad dictas Reliquias post horam meridiei; effectus est sanus, & redditus pristinȩ sanitati; de infirmitate prȩd. constitit per juramentum Isabellæ Lalonga habitatricis d. Civitatis.
[77] Francia de Corione, habitatrix terræ Leontini, sub eodem jurejurando dixit, quod jam sunt anni quatuor, [ulcera diuturna,] quod patiebatur in natibus quȩdam ulcera seu plagas, quȩ nec per tempus, nec per medicos potuerunt curari; & conferens se cum devotione ad Reliquias d. Sancti & easdem tangens Reliquias a prȩd. infirmitate extitit liberata.
[78] [manus tremula,] Joannes de Palatiolo, sub jurejurando dixit, quod ab infantili ȩtate citra, in manu dextra tremuit, nihil ex ea facere valens; & conferens se ad Sancti Reliquias ab eadem manu tremor evanuit.
[79] Bartuccius de Pandolfino; sub eodem jurejurando dixit, quod cum ipse quadam die se conferret ad quamdam apothecam Gofredi de domno Antelmo, [coxendices & pedes ex casu læsi.] sitam in Parochia Sancti Juliani, in qua moratur Rogerius de Costa; & cum sederet super quadam incude, quȩ erat fixa in quodam ligno seu cippo, in eadem apotheca existente; casualiter contigit ut d. incus caderet, & d. Bartuccius similiter caderet cum percussione corporis sui; ob quod quædam furcella, quæ regit caput perticæ ejusdam forgiæ, existentis in eadem apotheca; offendit ipsum Bartuccium adeo graviter, quod violenter apertæ sunt anchæ dicti Bartuccii: ob quem casum, jam est annus & plus, non poterat ambulare pedibus suis, imo aliquando per domum suam curvus usque ad genua & baculo incedebat, reliquo tempore in lecto jacebat, & per multos medicos ei non potuit cura salutis adhiberi: cum devotione eques se contulit ad Reliquias d. Sancti eas deosculans, & tactus ex his in loco passionis illius, sanitatem ut optabat, promeruit adipisci.
[80] [Die 19 Augusti recuperatur facultas gradiendi;] Leucius de Aquila de Messana, sub jurejurando dixit, quod ipse, jam sunt anni decem, patiens quamdam infirmitatem in ambabus coxiis, ob quam nullo modo poterat ire rectus, nisi cum croceis seu baculis; habens devotionem ad d. Sanctum; & veniens ad d. ecclesiam, ubi repositæ sunt Reliquiaæ d. Sancti, auditis miraculis quæ propter ipsius merita coruscabant, se ponens ante imaginem d. Sancti, statim restitutus est pristinæ sanitati, ambulans recte absque supradictis baculis, die lunæ, decimo nono Augusti XIV Indictionis instantis.
[81] [ac die 1 Iulii facultas loquendi.] Magister Ugolinus de Buttillerio, habitator Lihodiæ & Joanno mulier, jugales, sub jurejurando dixerunt, quod decimo nono mensis Junii proximi præteriti ejusdem Indictionis idem Magister Ugolinus passus est quamdam infirmitatem & nihil loqui poterat: & dum votum voveret in corde suo veniendi ad Reliquias d. Sancti, post votum prædictum primo die mensis Julii recedens de dicta terra Lihodiæ, causa veniendi ad Reliquias ipsas, transiens aquam Vallone, quæ est subtus d. terram Lihodiæ, in continenti loquelæ facultatem recepit. Et probata sunt præmissa per infrascriptos testes, adstrictos sub jurejurando, videlicet Notarium Rogerium Scolaremet, Notarium Agicardum de Messana, habitatores terræ prædictæ.
[82] [Curatur rupta infemore,] Sollitia puella annorum trium, filia Pisanæ Joannis de Taurino, habitatrix Claromontis, habens rupturam in femore, delata ad Reliquias d. Sancti sana effecta est: & de præmissis constat per jusjurandum infrascriptarum personarum, videlicet d. Pisanæ matris d. puellæ, & Rosinæ uxoris Francisci de Taurino.
[83] Raynaldus de Palagonia, & Margarita de Judice-Joanne, jugales de Heraclea, [claudus pede,] sub jurejurando dixerunt; quod Cissus eorum filius cecidit in præcipitium, ob quod ita passus est in ancha sinistra, quod claudus pergebat, & adiens tumulum d. Sancti Gerlandi, in continenti restitutus est pristinæ sanitati; & probata sunt præmissa per juramentum infrascriptarum personarum, videlicet Cortissæ, filiæ Iacobi Scorze, & venturæ Ioannis de Cosentia habitatorum dictæ terræ Heracleæ.
[94] [ex coxa læsa;] Jacobina de Domino Tomasio, habitatrix d. terræ Heracleæ, sub jurejurando dixit, quod jam diu passa est infirmitatem in ancha, ob quam non poterat recte ambulare; & accedens ad Reliquias d. Sancti, & ipsas osculans effecta est sana & recte incedit. Et probata sunt præmissa per infrascriptos testes, videlicet Margeritam de ventre, Millarisiam uxorem Francisci de Cardaso, Realem de Ragusia, & Isoldam de Chirasto.
[85] Clara, mulier de Munnizi, habitatrix Cataniæ, sub jurejurando dixit, quod Jannuccius ejus filius, qui est ætatis annorum tredecim parum plus vel minus, [habens strumam in gutture,] habens infirmitatem scrofularum in gula ab annis sex infra, ita quod semper ex plagis, quæ ob ipsas fiebant, sanguis putridus & sanguis purus emanabat; veniens ad Reliquias d. Sancti, & morans ibidem per dies decem & plus, prætitulato die meritis d. Sancti ex eadem infirmitate effectus est sanus, & plagæ ipsæ similiter sanæ factæ sunt pro ut apparet per inspectionem oculorum. Et probata sunt præmissa per infrascriptas personas juramento firmantes, videlicet Berlingerium Muratorem, Alexandram de Corrigerio, Allegrantiam de Trimoya, & Presbyterum Franciscum de Helena.
[86] [brachium contractum,] Mercatanti de Laurentio habitator Leocatæ, sub jurejurando dixit, quod Philippus filius ejus qui est annorum decem & plus (jam sunt anni novem) passus est imbecillitatem in brachio dextro, ita quod non poterat manum dextram extollere, nisi usque ad os: & veniens ad Reliquas d. Sancti, vires in brachio præd. recepit, & restitutus est pristinæ sanitati. Et hoc fuit etiam probatum per Juramentum Nicolai de Puranti de dicta terræ Leocatæ.
[87] Martinus Faber, habitator Randatii, sub jurejurando dixit, [& ulcus putridum,] quod jam est annus unus & plus, quod ipse habuit tibiam dexteram adeo plagis & ulceribus plenam, quod sanguinem putridum & quasi aquam putridam continue effundebant, & ipsa tibia multum tumescebat; & veniens cum devotione ad monumentum & Reliquias dicti Sancti, restitutus est optatæ saluti. Et probata sunt præmissa per juramentum infrascriptarum personarum, videlicet Bernardi de Schillacio habitatoris Cataniæ; Philippi de Mannis habitatoris S. Petri de Pactis; & Jacobini de Marregio habitatoris Bizini.
[88] Jacobus de Marregio, habitator Bizini, sub jurejurando dixit, [herniam a puero,] quod a tempore pueritiæ suæ in genitalibus crepuit: & veniens as Reliquias, & tumulum d. Sancti, moram trahens ibi per decem dies devotione præcedente, & meritis d. Sancti effectus est sanus. Et de his omnibus constitit per inspectionem oculorum; & præd. infirmitas visa est per aliquos ex illis qui erant constituti ad sciendum & videndum Miracula d. Sancti.
[89] Frater Orlandus de Panormo, habitator Ciminnȩ, [hemiplexiam.] sub jurejurando dixit, quod jam est annus unus & plus, quod ipse passus est in brachio & latere dextro usque ad pedes quamdam infirmitatem, ob quam de manu & parte dextera non poterat aliquid operari nec etiam recte procedere, & audito per eum nomine & fama d. Sancti, de prȩdicto terra Ciminnæ, versus eam & terram Calatagironi paulatim fere per mensem unum & amplius, sibi passione corporis imminente, cum devotione progrediens ad monumentum & Reliquias dicti Sancti; ipsas deosculans, ac libans de vino, quo lotæ fuerant Reliquiæ, restitutus est pristinæ sanitati.
[90] [Sanatur laborans ex renibus:] Manuel Libertus Bartholomæi de Alemannia, habitator Syracusarum, sub jurejurando dixit, quod jam sunt menses quatuor & plus, quod ipse infirmitatem in renibus passus est; ita quod se sustinere non poterat super pedes, & ob ipsam infirmitatem in lecto jacebat: & audiens hujosmodi Miracula, vovensque venire ad Reliquias d. Sancti, emisso ipso voto, incepit exinde convalescere, & in die lunæ proxime præterito convaluit in totum, ita quod ad Reliquias prædictas suis pedibus personaliter heri sero se contulit. Et de prædicta infirmitate constitit per juramentum infrascriptarum personarum, videlicet Iacobi de Heraclea Clerici, Pisanæ de Ragusia, Bartholomæi Tarentini, Cicci de Morsu, habitatorum Syracusarum. Et qualiter est sanus constitit per inspectionem oculorum de mandato Domini Syracusani Episcopi ad videndum & testificandum de Miraculis dicti sancti.
[91] Cosca Græcus, Domini Iacobi de Primifostio de Ragusia, [trahens corpus per terram,] sub eodem jurejurando dixit, quod ipse (jam sunt menses quatuor) passus est rheuma, ex quo erat contractus & quassus, ita quod pedibus adhærere non poterat, imo quando se movere volebat, ipsum se trahere oportebat per terram ambabus manibus, & eo quo poterat adjutorio. Et delatus super quodam animali de præd. terra Ragusia ad Reliquias d. Sancti, positas in ecclesia Sancti Iacobi; sua peccata confessus, & eo modo per terram se conferens versus altare, in quo sunt præd. Reliquiæ, & tactus ex eis ac libans de vino, ex quo lotæ fuerant Reliquiȩ prȩd. hodie restitutus est pristinȩ sanitati, & a multis visus est sanus: & de prȩmissis omnibus legitime constitit.
[92] Raynaldus, filius Giliȩ mulieris de Calatagirono, erat adeo incurvatus, quod cum incedere volebat, [incurvus toto corpore] non aliter valebat ambulare nisi manibus impositis super genua sua; & conferens se delatus ut poterat ad Reliquias d. Sancti, fuit restitutus ex inde pristinȩ sanitati, & ex se ambulavit; ut constitit.
[93] Allegrantia de Platia, sub jurejurando dixit, quod ab annis quinque citra, [& digitis;] adeo patiebatur in manu sinistra, quod digitos ipsius manus curvos in planta tenebat; & conferens se ad d. Reliquias & libans de vino prȩd. & tactis per eam prȩd. Reliquiis de prȩd. manu sana effecta est, rectos tenens digitos ipsius manus; ut constitit.
[94] Vigesimo primo Iulii XIV Indictionis, Ventura de Presbytero Ioanne, [clauda ex utero matris;] habitatrix Casalis Misitelli, sub jurejurando dixit, quod ipsa fuit clauda ab utero matris usque ad prȩtitulatum diem: & conferens se eodem prȩd. die ad Reliquias d. Sancti; positas in præd. ecclesia S. Jacobi, ipsas osculans, statim effecta est sana, & consolidatæ sunt bases ejus & exiliens stetit & ambulavit recte, & multi repleti sunt stupore, & in extasi positi, in eo quod contigit illi. Et probata sunt præmissa per juramentum infrascriptarum vicinarum suarum, [cum stupore multorum;] videlicet Giliæ de Gistilisio, Sibilliæ de Magistro, Ioanne Pernæ de Casali, Franciscȩ de Iacobo Stucha, & Ioannȩ mulieris de Crustino, habitatricum d. Casalis.
[95] Gratia, filia Sybilliȩ de Pezodipani, habitatrix Iacii, [item alia similiter clauda,] sub eodem jurejurando dixit, quod a nativitate sua usque nunc habuit pedem dexterum curvum & tortum, quod non poterat pergere nisi cum calcaneo ipsius pedis; & veniens ad prȩd. Reliquias & ipsas deosculans, sana effecta est & recte procedit. Et probata sunt hæc per juramentum infrascriptarum personarum, videlicet Magaritæ de Benignato, Nicolai de Tauromenio, Alexandri Henrici de Magno, Pesideriæ de Guillelmo Curonario, & Simonis de Rachoppo.
[96] Vigesimo secundo ejusdem, Florina de Venuto de Bandino, [herniosus,] habitatrix Heracleæ, sub jurejurando dixit, quod ipsa habuit filium suum naturalem, filium Fulti Manchini, Ciccum nomine, qui ab annis septem citra, in genitalibus crepuit; & audiens miracula d. Sancti, primo accessit ad tumulum d. Sancti, & postea recedens illinc & veniens ad d. Reliquias in itinere in continenti d. puer sanus effectus est; & ita sanus visus est. Et de infirmitate præd. constitit per juramentum Margaritæ de Pagano Barbario.
[97] Eodem die Isabella de Agrigento, habitatrix Casalis Fuminis-frigidi, sub jurejurando dixit, quod (jam sunt anni sex) & ex tunc per totum usque vigesimum diem dicti mensis, [fluxum annos sex passa,] continue fluxum patiebatur; ex quo multipliciter & ita vexabatur in tantum, quod ex subsecuta debilitate patiebatur defectum in acie oculorum; & ex nimia evacuatione secundum quod ipsa opinabatur seu ex aliqua alia causa emergente ex dicto fluxu, in ventre ipsius etiam tumor apparuit, & foramina sex aperta sunt, ex quibus, & ipsorum quolibet fluxit continue sanguis putridus: quarum plagarum quatuor artificiali modo in pristinam sanitatem reductis, [aliquando ex sex vulneribus,] reliquȩ duæ sanguinem putridum etiam effundebant. Dicto vigesimo primo die mensis, prævia devotione ad dictum Sanctum, eques versus monumentum Sancti præd. accedens & applicans noctis tempore ad ipsum monumentum ex magno atque diuturno languore, in quo medicorum auxilia sibi cuncta defecerant, in continenti restituta est pristinæ sanitati & a fluxu & plagis prædictis extitit liberata ex quibus ante receptam sanitatem per se ambulare non poterat; & nunc per se ipsam meritis Sancti prædicti ab omni lassitudine liberata, non ut ægra corpore sed ut perfecte sana per seipsam ambulat, & vadit hinc inde, [in momento curatur.] & rectis pedibus ambulare a multis visa est. Et de præd. infirmitate constitit per juramentum infrascriptarum personarum, videlicet floris delisiȩ mulieris, uxoris Nicolai de Primalancea; Ioannæ de Mineo, Margaritȩ de Stephano, Perna de Gimburuto, habitatricum d. Casalis Fuminis-frigidi.
[97] Vigesimo tertio Iulii XIV Indictionis MCCCXXVII Alemanna, uxor Anselmi de Rahone, [A dæmone insessa] habitatrix Sancti Spiritus de Calatanixetta, quæ (jam est annus unus & plus) ab immundo spiritu vexata atque possessa erat, qui die noctuque eam ululare, ingemiscere, & fremere compellebat; audito per Rosatam filiam suam nomine d. Sancti, & pro eadem matre sua d. Sancto voventem, ut eamdem matrem suam a possessione dæmonis liberaret; & emisso voto præd. in eodem loco, antequam Alemanna moveretur de ipso loco, [voto facto mirabiliter liberatur.] ad veniendum ad monumentum & Reliquias d. Sancti a vexatione præd. extitit liberata. Quod visum est virtute Domini & d. Sancti meritis ostendi per signum: nam qua hora d. Alemanna liberata est; turbo magnus & ventus vehemens infremuit, ut viderentur ex eo domus & arbores d. loci pati ruinam & evulsionem non modicam. Et postmodum venit ad Reliquias d. Sancti, & ipsas cum magna devotione osculans extitit liberata. Et testificantur hæc Rosata filia sua, Rosa de laudato, Agnesia de Fachello, Ioanna uxor Simonis de Petra-persia & Ioanna de Nigro.
[98] [Redditur usus brachii sicci & pedum.] Eodem die Iacobus de Libigini de Agrigento, sub jurejurando dixit, quod ipse habens infirmitatem in brachio dextero, ex quo brachio nihil facere poterat, & ipsum brachium quasi siccum habebat, & patiebatur in tibiis & pedibus suis; adeo quod recte ambulare non poterat; accedens cum devotione ad d. Sanctum, & Reliquias ejus deosculans, liberatus est & reductus pristinæ sanitati. De quibus constitit per jusjurandum Isabellȩ de Castro Ioannæ.
[99] Vigesimo septimo ejusdem Baronissa de Ligodia, uxor Rogerii Gatucii, dixit, [Dæmoniaca liberatur.] quod die Sabbati proxime prȩterito vigesimo mensis, se conferens ad vineam suam, eam spiritus immundus invasit, & per totum diem ipsa fuit a spiritu maligno obsessa, ob quod doloribus & tormentis plurimis torquebatur in corpore: & marito suo prȩdicto pro ea vovente as Sanctum præd. a d. vexatione fuit totaliter liberata. Et constitit per juramentum infrascriptarum personarum, videlicet Joannis de Agello, Alexandræ de Palazolo ipsam signa ostendisse quod esset vexata dæmonio.
[100] Ultimo Augusti, XIV Indictionis MCCCXXVII in hora Gallicantus, [Die 31 Augusti multi pernoctantes ad Reliquias Beati,] mira virtus & mirum in modum & admiratione digna, & extollenda præconio, eructavit meritis d. Sancti. Nam ea hora in d. Ecclesia S. Iacobi quamplures personæ, ante monumentum beati Gerlandi, in eadem Ecclesia pernoctantes, quȩ (passȩ erant varias & diversas infirmitates, ac devotione prȩvia d. Sancti, & emisso per eos voto, ut præfatus Sanctus ipsas de præd. ægritudinibus liberaret; ad eamdem Ecclesiam & Reliquias se contulerant) auditu proprio perceperunt ante monumentum ipsum, sonum & cantum, [audiunt cantum mirandum] & quasi organum, suave quasi ab Angelis propulsatum, melodia plenum, delectabilem & armonicum eorum auribus intonare; sono ipso & cantu per tres vices & amplius per strepitum iterato, quod præ. personȩ audientes circa proprium objectum ipsius, & cantus, minime deceptȩ, extititerunt stupore repletȩ multum; [tertio iteratum.] & in talibus admirantes, gavisȩ sunt in Domino, Dominum ipsum magnificantes & laudantes. De quibus constitit per juramentum Nicolinȩ uxoris Ioannis de Naro, habitatricis Ragusiȩ; & ejusdem Ioannis de Naro; Petri Simonis de Chanchio, habitatoris Sancti Petri de Patris; Leonardi de Nicosia, Bartolini de Martorano habitatoris Platiȩ, & Matthæi de Nicosia, qui omnes prȩmissa omnia audierunt.
[101] Die Quarto Septembris XV Indictionis, Anna, [Die 4. Sept. liberatur puer a fœda hernia.] uxor Basilii Trimayeni, habitatrix Castri de Plano-Milatii, sub jurejurando dixit, quod ipse habebat filium suum Petrum nomine, qui a principio nativitatis suæ in genitalibus crepuit & ejus testiculi nimium apparebant, & tempore hyemis ita tumebant, & inflabantur inferius quod quasi juxta genua viderentur. Et nocte prædicta detulit d. filium suum ad Sanctum prȩdictum & liberatus est ab infirmitate & passione prȩd. & in totum visus est sanus a multis: ut constitit per jusjurandum infrascriptarum personarum, videlicet Benedictȩ, filiæ Constantii Pecorarii; & Ioannis de Rogerio Stragimi habitatricum ejusdem Castri.
[102] Per Presbyterum Ioannem de Melle missum in terram Modicæ pro inquisitione miraculorum præfati Sancti Gerlandi, [Modicæ inquisitum in miracula,] inventum fuit infrascriptum miraculum, per memoratum Sanctum factum in d. terra Modicæ in quadam muliere dictæ terræ, quæ dicitur Fimia de Riccardo Balleri. Videlicet quod præd. Fimia confessa est, olim se passam fuisse quamdam infirmitatem in gutture, quæ erat quasi apostema ad modum unius citroli: ita quod non poterat ullo modo collum suum inclinare deorsum, & die noctuque hac de causa patiebatur maximum dolorem: [ubi apostema in gutture curatum.] & statim quod fuit ad terram prædictam Calatagironi, causa remedii & sanitatis consequendæ meritis d. Sancti, devotione prævia accessit ad sepulcrum dicti Sancti; & antequam illuc se applicaret, & esset ad flumen, quod dicitur Templum, tetigit guttur suum, & illud illæsum & incolume invenit. Hujus rei testes sunt, Francia de Brancaccio, Beatrix de Maniachi & Jacoba de Maniachi.
[103] Præsens transumptum transcriptum est ex originali, quod in arca ænea privilegiorum Civitatis Gratissimæ Calatagironi asservatur. Et facta per nos infrascriptos collatione, concordat cum eodem originali in cujus rei fidem manu propria subscripsimus.
Ego Franciscus Aprile, Rector Theologiæ sacræ in hac Universitate Collegii Calatagironensis Societatis Jesu, & librorum censor S. Inquisitionis ex speciali commissione Illustrissimi Senatus interfui, cum d. originale extraheretur (prȩsentibus aliquibus ex Senatoribus & aliis Nobilibus) ex dicta arca: & deinde facta collatione cum prȩsenti transumpto; fidem facio, in nullo discrepare ab eodem originali.
Ego Gaëtanus Butera, ex speciali commissione suprad. transcripsi præsens transumptum & contuli cum originali.
Senatus urbis Gratissimæ Calatagironi universis &c. Testamur qualiter præmissum transcriptum & transumptum fuit extractum ex originali, existente in arca privilegiorum urbis, ejusdem de propria manu sit Gaëtani Butera scribæ, e nostra commissione ac etiam subscriptio similiter adm. R. P. Francisci Aprile Lectoris & Censoris librorum S. Inquisitionis est manus propria ipsiusmet Adm. R. P. de Aprile in cujus testimonium has præsentes fieri fecimus a me Prom. Notario nostroque solito quo utimur Sigillo in pede munitum. Datum Calatagironi die trigesima & ultima Junii septimæ Indictionis MDCXC.
Antonius Jacobus de Gallenti Prom. Not.
������loco ✠ magni Sigilli
DE B. MARINA VIRGINE,
ORDINIS CANONIC. REGULAR. S. AUGUSTINI,
FUNDATRICE MON. S. MATTHÆI SPOLETI IN UMBRIA.
A. MCCC
SYLLOGE HISTORICA.
Ex Lud. Jacobillo de Sanctis Umbriæ, & Mss. monumentis.
Marina, fundatrix monasterii S. Martini, Ordinis S. Augustini Spoleti in Italia (B.)
AUCTOR. D. P.
Beata Marina, quondam cognominata Vallarina, filia Silvestri Petrociani spoletini, a prima ætate recepit se ad monasterium S. Mariæ a Stella cognominatum, [Ex monasterio S. Mariæ a Stella] quod anno MCCLIV fundaverat Bartholomæus Episcopus Spoletinus, sub Ordine Eremitarum S. Augustini; & a Stella cognominari voluerat, quam in puteo loci viderat fulgentissimam. Ejus Conventus Sanctimonialibus imposita erat cura educandi exposititios spuriosque infantes, in contiguo eumque ad finem erecto pædo trophio; cui sacellum adhærebat, juxtaque ipsum prædictus puteus quadratus, & conversus in commune sepulcrum innocentium, suscepto baptismo mortuorum.
[2] In isto monasterio cum annis aliquot vixisset Beata, aliis ad exemplum omnis virtutis & observatiæ; [ad novum S. Matthæi fundandum transgressa,] austerioris perfectiorisque vitæ cupida, una cum aliis Sanctimonialibus sex, recepit se ad hospitale S. Matthæi eadem in civitate, quod erat Tertiariorum S. Francisci; ibique fundavit monasterium sub titulo ejusdem S. Matthæi, & eodem Eremitico S. Augustini Ordine, circa annum MCCLXV. Cum autem Spoletum venissent Canonici Regulares Lateranenses, ejusdem S. Augustini Regulam professi, accepta habitatione juxta ecclesiam S. Syri; Monachas utriusque monasterii a Stella & S. Matthæo dicti regendas susceperunt, [Canonicum ibi habitum suscipit an. 1302.] earumdemque auxilio obtinuerunt Abbatiam S. Iuliani in Monte-Luco, & ecclesiam S. Ansani intra urbem. Ipsæ vero, cupientes eorum, sub quorum vivebant disciplina, etiam Ordinem Habitumque tenere sub iisdem Constitutionibus; Rocchetum, seu malis Superpelliceum lineum dicere assumpserunt anno MCCCII; præter sex, quæ priscum habitum retinentes, receperunt sese anno MCCCVI ad hospitium Eremitarum Montis-Luci, dedicatum S. Angelo intra civitatem; initiumque dederunt novo S. Angeli parthenoni, sub Eremitica observantia.
[3] Vixit porro B. Marina in ipso quod erexerat S. Matthæi monasterio, [& defuncta 1300 circiter,] annos circiter triginta, exactissima observatrix novæ professionis, intentaque orationibus, jejuniis & pœnitentiis; unde toti civitati celebris reddita, sanctissime obiit circo annum MCCC, die XVIII Junii. Viderunt autem Monachæ quæ morienti adstabant, splendidissimum solis radium descendere supra corpus expirantis; & per ejus merita operatus est Deus multa miracula: propter quæ dictæ Monachæ corpus ejus sepeliendum curarunt in loco ab aliis separato, [an. 1471 transfertur incorrupto corpore:] tumba marmorea honorifice conditum; quod anno MCCCCLXXI retectum inventumque est integrum atque incorruptum, & novis cœpit fulgere miraculis. Hactenus Ludovicus Jacobillus, tomo 1 pag. 645 anni 1647; allegatis in margine Mss. Severi Minervii, Joannis Baptistæ Bracceschi, & Seraphini de Seraphinis. Præ quibus quæ situ dignum censui processum & Instrumentum Translationis factæ anno MDXLVIII; datisque Spoletum litteris obtinui ex originali authentice transcriptum anno MDCXCI, per nostrum ibi P. Venturam de Baldinellis, id quod sequitur.
[4] Joannes de Orlandis de Piscia V. I. D. Reverendissimi in Christo Patris ac Domini nostri, [quod Vicarius Gener. Spoletani Episcopi,] Fabii Vigilis, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopi Spoletini, in spiritualibus & temporalibus Vicarius generalis; Vobis venerabilibus ac dilectis nobis in Christo Abbatissæ & Monialibus Venerabilis monasterii S. Matthæi de Spoleto, Ordinis S. Augustini, Congregationis Lateranensis, salutem in Domino sempiternam & Spiritus sancti consolationem.
[5] Mirabilis Deus, qui omnipotentia virtutis suæ infinita miracula quotidie operatus est in mundo, [ob notam Marinæ sanctitatem,] multa etiam in pluribus Sanctis suis indies operari non dedignatur. Inter quos novissime ipse omnipotens Deus in B. Marinæ, venerabilis vestri monasterii olim Monialis, vitæ sanctimonia, miraculorum operatione, clarescere non est dedignatus. Cum enim Marina prædicta, ab ineunte ejus ætate, in S. Mariæ de Stella primo, ac deinde in S. Matthæi, ab eodem cum nonnullis aliis Monialibus a fundamentis erecto monasterio, in hac civitate Spoletana, famulatum Deo dignum præstiterit, vitamque religione ac sanctimonia conspicuam vixerit; in ejus obitu miraculis palam claruerit; ab annoque millesimo quadringentesimo septuagesimo primo usque ad hanc diem pro Beata habita & reputata fuerit, [& miraculosam integritatem,] prout hodie habetur & reputatur; ejusque corpus usque ad hanc diem integrum incorruptumque conservatum esse, publicum ac notorium sit; a populoque Spoletano in maxima habeatur veneratione; & licet hactenus corpus ejus, a die ejus obitus usque ad hanc diem, ob ejus sanctimoniam, in loco seorsum a sepultura aliarum Monialium depositum fuerit; prȩdictumque depositum, ob ejus vetustatem instaurare opus sit; neque id Vos sine licentia nostra speciali efficere velitis; ideo Nobis supplicari fecistis, ut in præmissis de opportuno remedio consulere dignaremur.
[6] Nos itaque, & vestræ ac totius populi Spoletani devotioni consulere, [permittit in locum decentiorem transferri an. 1648] & ut in Sanctis suis Dei opt. max. omnipotentia clarescere dignoscatur, providere volentes; Vobis & cuilibet vestrum, sepulcrum sive depositum B. Marinæ, prout alias factum, destruendi novumque in alio decenti loco, cum ea veneratione qua decet & hactenus solita ac consueta, ædificandi licentiam & facultatem tenore præsentium concedimus & elargimur; in contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. In quorum fidem & testimonium omnium præmissorum, præsentes per infrascriptum nostræ Curiæ Notarium & Cancellarium scribi, sigilli magni Episcopalis Spoletani, quo in his similibus utimur, appensione communiri fecimus. Datum & actum Spoleti, in Episcopali Palatio nostræ solitæ residentiæ, sub anno Incarnationis D. N. Iesu Christi MDXLVIII, Indictione sexta, die vero XIX mensis Maji; præsentibus ibidem discretis viris Dominis, D. Bernardino Leoncillo de Spoleto, & Petro Macoschello Clerico Florentino, testibus ad præmissa omnia vocatis, habitis, & rogatis, Pontificatus S. D. N. Pauli divina providentia Papȩ III anno quarto decimo.
Ioannes de Piscia Vicarius Generalis manu pp.
Marianus Leoncillus Curiȩ Episcopalis Notarius de mandato.
Ego Cassius Cupuccinus, Curiȩ Episcopalis Spoletinæ Cancellarius, quia supra d. copiam cum suo proprio originali, penes Moniales S. Matthȩi Spoletini existente, & per alienam mihi tamen fidelem manum extraxi, & facta collatione concordat, in fidem prȩscriptum &c. Fidem denique illi facit, Opicius, miseratione divina tit. S. Martini in Montibus Cardinalis Pallavicinus, Episcopus Spoletinus … XVII Iulii MDCXCI; prout testatur subscriptus Ioannes Maria de Nobilibus, Notarius Episcopalis de mandato.
[7] Aliud translationis re ipsa factæ Instrumentum hactenus non potuit reperiri, [eidem arca argentea conditur an. 1659.] repositum fortassis sub ipso sacro corpore cum an. MDCLIX Vallarinus Petruccianus nobilis spoletinus, hanc suæ familiæ beatam honoraturus, fabricari jussit capsam argenteam, quæ intra idem marmoreum sepulcrum posita contineret prædictum corpus, prout in subjecta imagine videre est. Idem testatur prælaudatus Iacobillus nisi quod errore typothetico legatur impressus annus 1639 pro 1659, sicut supra scriptus erat annus 1502 pro 1302,
CORPVS B. MARINÆ FVNDATRICIS MONASTERII S. MATTHÆI SPOLETI.
[8] Fui ego anno MDCLX cum Magistro Henschenio Romam tendens, die XX Decembris, a nostri Spoletini Collegii tunc Rectore deductus ad pium istud spectaculum, [& in qua Beatam ipsi vidimus an. 1660:] & vidi prædictum venerabile Corpus in sua arca collocatum, ad templi latus dexterum ingredienti, prope altare, intra parietem marmoreo opere eleganti vestitum sicut tunc retuli in pugillares: de cujus cultu postea distinctiorem notitiam requirens (neque enim memoriæ confidere quidquam ausim, post annorum quadraginta intervallum) a præfato Bandinello sic accepi: Nulla veneratio solennis Marinæ habetur a populis, nulla per totum anni spatium ejus festivitas agitur, neque Sacrum fit, [sed absque solenni cultu Missæ & Officii,] neque Officium recitatur, ne quidem ab ipsis Monialibus S. Matthæi. Tantummodo circa illius sepulcrum plurima vota pendent; & Corpus incorruptum, ut insignis Reliquia, omnibus hac iter habentibus ostenditur.
[9] Quia tamen prædicta omnia abunde probant casum, Bulla Urbaniana exceptum in prærogativam cultus ab immemorabili, id est centum annorum notitiam excedentis; potuisset solennior ille cultus, qui per Missam & Officium defertur, [cujus nunt obtinendi spes restat exigua.] Roma sperari; nisi nuperum obstaret Decretum sacræ Congregationis, in eo quod pro B. Iuliana Falconeria emanavit, caventis, ne post hac valeant ejusmodi probationes Beatitatis, antiquitus creditæ & receptæ atque ab Episcopis & locorum Ordinariis approbatæ, nisi in eodem genere cultus; uti jam dixi agens de S. Petro Pisano, eo usque dumtaxat perducto, nec absque novis Processibus facile ulterius producendo. Sed cur omittitur miraculosarum, quæ ad B. Marinæ Corpus referri creduntur, gratiarum exceptio & approbatio? Ea certe negligi non deberet, sed scriptis authenticis legitime consignari, atque Ordinariorum examini subjici: quia talis diligentia & copiosiora eliceret a Deo beneficia, & viam sterneret Canonizationi solenni aliquando obtinendæ per novos Processus.
DE B. OSANNA ANDREASIA, VIRGINE TERTII ORDINIS S. DOMINICI,
MANTUÆ IN ITALIA.
ANNO MDV.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Osanna Andreasia, Virgo tertii Ordinis S. Dominici, Mantuæ in Italia (B.)
AUCTORE D. P.
§. I. De vita Latina, ipso mortis anno; Italica, biennio post edita; Auctoribus Beatæ familiarissimis.
Virgilium Poëtam mundo dedisse vetus Mantuæ gloria sit, licet sepulcro ejus se jactet Neapolis: pluris nunc ipsa merito facit, genuisse victuram apud se sancte, & sanctissime mortuam etiam nunc veluti viventem servare, corpore incorrupto, Osannam Virginem, ex Andreasiis Patriciis suis natam, [Vitam mox edidit Franc. Silvester,] anno MCCCCXLIX die XVII Januarii; denatam MDV hac XVIII Junii, qua permissu Leonis X ibidem colitur ut Beata; & ut electa civitatis Protectrix, celeberrimo cultu, pæne a die mortis inchoato, continuatoque & nuper solenniter Romæ confirmato prout infra dicetur. Vitam mox Latine scripsit, idem qui in exequiis oratione funebri defunctam laudaverat, Fr. Franciscus Silvester Ferrariensis, Ordinis Prædicatorum; ab Altamura in Bibliotheca Dominicana commendatus, ut inter Theologos acutissimus; & Virginis Confessarius, cum forte Mantuano Conventui præesset Prior, aut Lombardiæ Provinciam Vicarius regeret; quorum neutrum expresse in Vita asseritur; sed ex obedientia quam ipsi Virgo detulit, [Virginis intimus & superior,] in communicandis ei cordis sui secretis alterutrum vel simile quid videtur consequi. Claruit iste non solum eruditis Lectionibus, sed etiam libris, quos Altamura enumerat: factus denique in Capitulo Romæ celebrato Generalis Magister XL anno MDXXV, & apud Redonenses in Galliis mortuus, XIV Sept. anno MDXXVIII. Ab eo scriptam Vitam habemus sub tali titulo; Beatæ Osannæ Mantuanæ, de tertio Habitu Ordinis Fratrum Prædicatorum, Vita, per Fratrem Franciscum Silvestrum Ferrariensem, ejusdem Ordinis & vitæ Regularis (in Lombardica Congregatione restauratæ) professorem edita, idque (ut ad calcem notatur) ipso quo Beata obiit anno MDV, Mediolani apud Alexandrum Minutianum die XIX Novembris, cum copia privilegii ab Illustrissimo Mantuæ Marchione concessi XXVI Octobris, ubi ille censet, quod Auctori eo certior fides adhibenda est, quia ipse actorum Virginis fuerit oculatissimus testis & assiduus cultor.
[2] [ex iis quæ ipsa sibi dixit & scripsit:] Hoc autem idem clarius explicat, cum in Proœmio ita loquitur num. 4. Non putet autem quispiam, me alieno tantum deprompta ore collegisse, eaque calamo exarasse. Audivi ego ex ipsa, legique magna ex parte in ejus litteris, ad me sua manu importunitate mea conscriptis, quæ non nisi per ipsam sciri potuerunt: & ea quidem, plerosque annos antequam suo fungeretur fato, scriptis commendaram. Quæ ad mores spectant, vidi, & longa experientia probavi: reliqua vero, quæ profecto pauca sunt, ab illis ipsis accepi, qui ea oculis inspectarunt. Putabam autem ne unum quidem, me excepto, esse cui secreta hujusmodi credidisset: [conformia scientiæ paucorum consciorum.] sed offendi, eam religiosissimo & integerrimo viro, cui Fr. Hieronymo Mantuano nomen est, de Ordine D. Benedicti Congregatione Montis Oliveti, tunc Priorem agenti Gradariæ, cui plurimum fidebat, istæc pæne omnia relerasse: narrasse quoque pleraque memoratu digna Sorori Margaritæ Seraphinȩ, in Annuntiatȩ monasterio degenti, cum qua longa sibi & dulcis fuerat consuetudo; & (quod magis mirere) eadem seculari feminȩ, qua familiarissime utebatur, explicasse. Sed hoc divina factum reor providentia, ut non modo sui, verum etiam exteri, sanctitudinis ejus testes forent.
[3] Hactenus ille in Proœmio, in progressu autem Vitæ num. 41 agens de ejus humilitate, [Amissis quæ ipsa subinitium,] narrat; quod cum cælestes gratias, quibus ab immortali Deo donata fuerat, quo illis ipsis quandoque relectis Salvatorem arderet magis, litteris commendasset; audissetque nonnullas Sanctas mulieres per Principum atque etiam vulgi ora volitare; verita id sibi aut viventi aut mortuæ facile eventurum, libellum, in quo universa conscripserat, ne prodiret in lucem, igni absumpsit. In secunda autem Vita num. 58, [ejusque confessarius scripserant,] narrat ipsa, quomodo ostenso sibi divinitus Confessario Fr. Dominico de Crema, (quo tredecim annis usam ait Silvester num. 18) jussa fuerit a Christo ei aperire totam vitam suam. Ille autem, inquit ipsa, omnia in librum retulit [usque ad tempus quo vixerat ipse] qui non invenitur, quia ipse obiit … Deumque rogo, ut posthac numquam reperiatur. Nec vero repertus umquam fuit: & quamquam repertus fuisset, scriptus erat, ut dicitur num. 103 tali forma, ut nemo alius legere illum potuisset vel intelligere.
[4] Sed vicem ejus, aut saltem prioris, supplevit alius quem, [supplevit defectum alius libellus,] propria manu sua scriptum, dedit Auctori Vitæ secundæ, jam in Filium spiritualem intimiorumque omnium arcanorum secretarium assumpto, multis ejus adstricta precibus, ut ait num. 46: & num. 137 hunc ei a se scribendum ac relinquendum promittens, meminit etiam ejus quem alias fecit, sed, metuens ne inveniretur, combussit; tunc autem voluisset pro illius solatio habere. Talis libellus inseritur Tractatui primo, Vitæ istius secundæ, continebatque sub titulo Tractatus I, mirabilem pueritiam & conversationem suam, [qualē ipsa postea dedit Auctori Vitæ 2,] imo sanctificationem atque principia sublimium suarum extaseon: quæ si cum Silvestri scripto conferantur, apparebit, superficialiter dumtaxat cognita ipsi Virginis secreta fuisse; & ab eo quidem exhibitum lectori quoddam corpus historiæ; in isto vero Hieronymi primo aliisque duobus Tractatibus, Vitam secundam constituentibus, contineri medullam & quasi animam rerum de Virgine sciendarum atque ad spiritualem Lectoris profectum conducibilium magis. Secundum tractatum formant, Colloquia cum Auctore spiritualia. Tertium faciunt Beatæ ad ipsum Epistolæ XLII. Quæ omnia, quamvis prolixissima, [cui ille inseritur.] non piguit ex Italica impressione, Mantuæ curata, anno MDVII Latina facere, propter abundantiam spiritus, undique promanantem, & corda quamvis arida succo interioris gratiæ irrigare idoneam.
[4] Fuit prælaudatus a Silvestro Fr. Hieronymus (ut ipse se scribit), Montolivetanus, postea sui Ordinis Generalis, [Fuit hic a puero æstimator Beatæ,] quod etiam in Historia Mantuana parte 2 pag. 108 testatur Fr. Hippolytus Donesmundi ex Ordine Observantium, sæpe infra laudandus. Narrat, inquit hic, Fr. Hieronymus de se (num. 123) quod, cum puerulus esset ac scholas frequentaret, accidit sibi ut videret cælestem illam animam in spiritu raptam: talisque præsentia sic fuit suæ menti impressa, ex prima illa vice, ut numquam obliterata ejus memoria sit, existimaritque eam divinitus cordi suo impressam. Factus autem Religiosus, sæpeque cum Virgine locutus, ac diu inter ejus spiritualia colloquia versatus; indeque evidenter cognoscens divinam gratiam, in anima illa operari supra naturæ humanæ cursum; Decrevi; inquit num. 48, toto corde manifestare me ipsi, ut ipsa beata Virgo Mater mihi fieret spiritualis … Crescente autem sancto nostro utrimque desiderio, crescebat inter nos spiritualis consensus, ita ut ex duobus cordibus una prorsus voluntas cœperit in conspectu Dei emanare. Sancta igitur ac spirituali familiaritate inter nos contracta, & mentibus nostri fideliter constabilitis in via spiritus, cœpimus sancta colloquia frequentare, [deinde religiosus obtinuit assumi in filium Spiritualem,] solo Deo interveniente cum amore sancto, hinc filiali, inde materno. Ex tunc tenerrimo inter se affectu accepit ipse, caram Matrem; illa, Unicum ac genuinum; & in Christi sanguine conceptum filium, & nihil ipsum celare aut posse aut velle, licet apud alios etiam Confessarios, erat parca secretorum suorum imo etiam (quatenus per obedientiam licuit) tenacissima; propter maximam suam modestiam & verecundiam, si quando vel deprehendebatur in talibus, vel Superiorum jussu constringebatur.
[5] Hinc illa Epist. 5 exclamat: O catena! o vinculum suavissimum & sanguineum, [tam arcta familiaritate junctus Virgini,] quod nos tam arcte colligavit in conspectu Dei, adeo ut, Fili mi in Jesu crucifixo care, verum sit, quod Deus posuerit in cordibus nostris tantum ignem sui divini amoris … Propter quod dico, quod non possum nec volo quidpiam ulla ex causa abscondere filio meo, in conspectu Dei sic colligato & corradicato; neque possum aut volo ipsum plus celare quam meipsam. Et Epist. 17; Verum dico, sicut dicerem in Confessione, numquam in hoc mundo fui in conspectu Dei sic colligata creaturæ alicui. Et præcitata Epist. 17; Non per mea merita, sed per Dei magnam bonitatem firmatus fuit iste tam spiritualis amor, quem credo non Angelus, [ut nihil ipsum posset aut vellet celare,] non Archangelus, non dæmon, non creatura aliqua, absque gravi causa rescindere poterit; sed, Dei gratia mediante, perficiendum confido in æterna ac beata patria. Hujusmodi protestationes sæpius inter colloquia occurrunt, atque inter alias cum num. 138, exposuisset inter nos cordis sui cruciatus; Vellem, inquit, Fili, tibi monstrare cor meum, ut videas quid ibi operetur Deus. Scito, quod aliud nihil tibi reticeam, nisi quod dicere nequeo. Et num. 169, exposita quadam visione & pœnitentiis, quas faciebat cum licentia Confessarii sui Fr. Dominici, cui divino jussu explicaverat totam vitam suam; Alteri, inquit, numquam tantum dixi, nisi tibi, dilecte in Christo fili, idque citra scrupulosum respectum. Gratias ago Deo, quod te mihi per suam bonitatem concessit; atque de te confido, tamquam de propria anima mea. Cum autem is Mantua aberat a sui Ordinis Capitulo alibi constitutus (quæ absentia aliquando duos tresve annos tenuit) O Deus meus, [uni ille sine respectu credens sua secreta:] inquit Epist. 28, quantum mœrorem, lacrymas, & suspiria mihi causat, quod non habeam missos fideles ad Epistolas meas ferendas. Nam paupercula mater, destituta præsentia cari & benigni filii in Christo, non scit quid possit agere, nisi cum fide expectare, ut benignus ac misericors Deus restituat dulcissimum, fidelissimum, ac secretissimum in Christo filium, cui confidenter dicere possit quæ vult. Sane num. 126 Vellem, inquit, quotidie habere commoditatem loquendi tecum de rebus spiritualibus: magnamque consolationem sentire mihi videor, quando de rebus meis nemini loquor nisi tibi: imo cor meum tunc quietum ac tranquillum manet diebus aliquot.
[6] Scito tamen, inquit ipse Hieronymus, quod multis annis sic fuerim cum ea conversatus, priusquam incepi aliquid de ipsa scribere; [quæ tamen illa cœpit primum scribere annis 19 ante ejus mortem;] quia mens mea non prætendebat, nisi salutem animæ & rerum spiritualium ac divinarum notitiam consequi. Itaque, uti in Argumento operis ante Proœmium legitur, num. 4 illud ex istis solum contexuit; quæ scripserat, spatio annorum circiter novemdecim, ab anno scilicet MCCCCLXXXVI; quamvis diu antea fuerint invicem a Deo per amicitiam colligati. Et cum dixisset, quam ægre ab illa extorserit, ut mane eius ad se scriptas Epistolas servare pro suo solatio posset, secretas tamen; Nesciebat illa, quidquam de Memoriali quod scribebatur a suo Filio spirituali (inquit num. 7, seipsum intelligi volens) quia hic desiderabat & deprecabatur continuo Deum, [sed inscia ipsa,] ne id ipsi, uti alia secreta sua, revelaret, atque ita ejusmodi consolatione privatum eum vellet. Sed neque tunc ille occupabatur scribendo aliquo libro, solumque intendebat saluti animæ & consolationi spirituali. Certus interim nihil aut parum a se sciri, respectu eorum quæ ignoravit; adeoque dici debet, minimum esse quod scribi de ea possit, in comparatione plurium aliorum magnalium … Quod si contingat aliud opus compilari, [pauca de multis,] in quo majora quædam de ipsa narrentur, credendum erit, quod aliis quoque familiarissimis suis ea revelaverit, quantumvis paucis, eo quod esset secretissima. Istorum autem paucorum duos nominat num. 260, Sor. Margaritam Seraphinam, & D. Genesium Sacerdotem, quorum hic defunctus videtur fuisse, ista adhuc vivebat. Antea vero meminit Auctor longi sermonis recitati a Vener. Patre Fr. Francisco Ferrariensi, [per alios forte adhuc noscendis.] Ordinis S. Dominici, nulla facta mentione Vitæ ab eo Mediolani editæ, duobus annis prius quam hæc secunda Mantuæ imprimeretur.
[7] Miranti quomodo id fieri potuerit; occurrit cogitare, statim a morte Beatæ, regressum, [Videtur æque ac prior statim a morte scripsisse,] unde venerat accersitus, Franciscum Silvestrum, Mediolani composuisse & impressisse opus suum Latinum, eodem ipso tempore quo Hieronymus Mantuæ, ex suo (ut nominat) Memoriali, sive Diurno colloquiorum cum Virgine habitorum, atque ex tradito sibi ab ea libello, & Epistolis ad se directis, colligebat alterum Italicum; qui ipsum manuscriptum obtulerit Marchionibus; sic ut alter nihil sciverit de Lucubratione alterius, multo minus hujus Memoriale arcanum isti notum fuerit. Marchiones autem, accepto Mediolanensi impresso Latino, in quo melius servabatur historiæ forma; [licet biennio serius jussus imprimere.] quodque instruendis primis illis initiis satis esse videbatur; suppressisse existimo secretiorem illum Italicum tractatum, quousque magis magisque probata vulgo Virginis sanctitas, visa est commodius distinctiusque post biennium per typos Mantuanos lingua vulgari patefieri posse: quod factum sit nullo ad Ms. sibi consignatum verbo addito.
[8] Severiores Theologi subinde hic aliquid offendent, in rigore terminorum scholasticorum minus forte probandum, ut cum num. 159 dicitur, [Excusandi termini scholis subinde displicituri] quod Anima abstracta videt essentiam divinam, sicut relucet in Verbo, & num. 166 quod quando eadem sic abstracta est … Deus eam facit cognoscere, prout vult, præterita præsentia & futura, respiciendo in divinam Essentiam; scilicet non per visionem comprehensivam & similem beatificæ, nulla specie creata mediante; sed per aliam longe inferioris ordinis ac mediatam, qualis hic sæpe indicatur nominibus ineffabilis claritatis atque in circumscripti luminis. Sed altercari circa talia volentibus, & in erroris suspicionem adducere Beatam ac scriptorem ejus, responere posse videor id quo Virgo num. 235 sermonem conclusit, dicens, quod non sit possibile creaturæ humanæ intelligere quid rei sit unio, quam Deus facit cum anima abstracta, excepto illo cui Deus dat talem gratiam mediante ipsa unione. [ob difficultatem explicandi affectiones estaticas.] Meritoque addiderim cum eadem; Multi cupiunt subtiliter talia investigare, & videtur ipsis quod ratiociniis suis attingant aliquam eorum intelligentiam; sed quanto magis quærunt, tanto minus intelligunt. Imo ipsæmet animæ, tanto favore dignatæ, etsi in mente sua ipsum intelligunt, ut dicitur num. 93, tamen non inveniunt verba, similitudinem aut formam, quibus mediantibus notitiam suam internam communicent mortalibus, tantæ gratiæ inexpertis: quo fit, propter rerum ipsis ineffabilium sublimitatem, ut verbis subinde cogantur uti, minus apte quadratis ad vulgi & scholarum usum.
[9] Profitetur Auctor num. 9 quod grandis sibi conscientiæ remorsus foret, si non diceret totum, quantum in se est, de Virgine ista, [Studio quædam prætermisit Auctor,] exceptis minutiis quibusdam particularibus, quas modo publicari indecens foret; mente tamen eæ premuntur inquit, cum proposito relinquendi memoriam posteris. Etenim (pergit ille) firmiter credo, quod divina providentia ideo voluerit resistas secretas, animæ illi cælesti factas, fide oculata teneri; ut futuro tempore aliquando publicentur, & simul cum corpore non sepeliantur tot divinæ gratiæ, [quæ personas particulares] in animam beatam allatæ; quod sine dubio accidisset, nisi Deus Virgini occultasset ea scribi: quippe supra modum respectiva erat, uti pluribus deinceps locis indicatur. Ex multis etiam aliis habetur, non pauca prætermitti, ne veniatur in notitiam personarum, quarum vel tangebantur vitia, vel adhuc viventium virtutes laudabantur; vel futuri prænuntiabantur successus necdum opere completi. In his haud dubie etiam erant quædam privatam Auctoris conscientiam & personam concernentia; hæc enim non nisi parcissime, idque sub velo tertiæ personæ attinguntur; ut cum num. 96 quosdam utrique devotos commendanti respondet, Scias, Fili in Christo, quod eorum memoria inscripta sit cordi meo, nec ullam facio orationem in qua non commendentur; præcipue autem illa anima, de qua toties tibi narravi: non crederem me contentam fore, si putarem me absque illa futuram in cælo. [vel ipsummet concernebant.] Ubi de ipsiusmet Auctoris anima agi, atque hanc earum unam esse, cujus salutem toties & tam signanter ipsi Christus promisit, vehemens mihi suspicio ex eo nascitur quod immediate post, veluti sui occultandi oblitus, subjicit; O pie Jesu! Divina bonitas per suam gratiam duo corda univit, duasque voluntates in uno desiderio. Fieri tamen potest, ut hoc ideo dixerit quia ambo æqualiter tertiæ cujusdam personæ salutem curabant & optabant; atque ita falsa sit suspicio illa. Ceterum quod Paralipomena illa postea umquam collegerit Hieronymus, nedum quod aliquando propalarit, aut Memoriale suum seu protocollum umquam permiserit ad aliorum manus venire, nullo indicio deprehenditur.
§. II. Ejusdem Beatæ Vitæ, a recentioribus Auctoribus compendiosius scriptæ.
[10] Philippus Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ, impresso Mediolani sub annum MDCXIII, totam Virginis vitam hoc perstrinxit elogio. [Elogium ex Catalogo Ferrarii,] Osanna Mantuana Virgo, ex nobili Andreasiorum familia orta, ab infantia Christo virginitatem vovit; qui orantis humeris crucem imposuisse fertur, quod in causa fuit ut illa postea in Dominicæ Passionis meditatione assidue versaretur. Annos XIV nata, habitum Ordinis Prædicatorum (ut vocant) tertium suscepit, cilicio vilique veste induta. Orbata parentibus, domus curam sustinuit, fratresque in Dei timore educavit. Dici non potest quam tribulationes, quæ illi multæ accidere, patienter tulerit. Non minore caritate & humilitate prædita fuit. Afflictos solabatur, & orationibus adjuvabat. Singulis Dominicis diebus sacra Communione reficiebatur, frequentius confessa, Jejunans, seipsam flagellabat; & sæpe in oratione pernoctans humi cubabat, [secuti Vitam 3, an. 1590 impressam.] ubi somnus eam occupasset. Christum & Deiparam aliquando se alloquentes cernere meruit; ac litteras, cum nesciret legere, ab ea traditur didicisse. Illud etiam ferunt, illi, ante Crucifixum Biccarelli vico vehementius oranti, stigmata, ex quibus dolorem non mediocrem feria sexta perciperet, impressa fuisse. Mantuæ, pestilentia laboranti, subvenit, orationibusque libertatem impetravit. Tanta erat apud omnes opinio sanctitatis illius, ut se Principes & alii plurimi precibus ejus commendarent. Multas habuit revelationes, pluraque prophetico spiritu divinavit. Denique assiduis vigiliis & piis laboribus confecta, morboque oppressa, migravit ad Sponsum, XIV Kalend. Junii, anno post Christum natum MDV. In æde Prædicatorum sepulta, sanctitate multis miraculis declarata.
[11] Hæc dicuntur sumpta ex Vita, Mantuæ impressa anno MDXC. [Seraphinus Razzius secutus est secundam] Eam suspicari possumus non esse ejus, quam Latinam facimus primam editionem aut secundam aliquam nobis aliisque ignotam; sed diversam ac tertiam omnino compositionem utrique priori innixam, vel earum epitomen; de qua Hippolytus Donesmundi, anno MDCXIII imprimi faciens historiæ suæ partem secundam pag. 108, Pauci sunt, inquit, anni, quod Vitam Beatæ, eleganti ac perpurgato stylo explicatam, dedit Dominus Ludovicus Gratia de Trino in Monte-Ferrato, ex qua in Provincia & oppido Casali cultum Osannæ Mantuanæ vigere, infra videbimus. Non habuit illam Vitam nec etiam primam Seraphinus Razzius, in Vitis Sanctorum & Beatorum Ordinis Dominicani editis Panormi anno MDCV; [Marchesius primam,] sed simpliciter usum se profitetur opere Fr. Hieronymi. Vitæ autem a Francisco Silvestro editæ, non meminit, nec omnino cognitam illam habuit; uti nec Razzi interpres Gallicus Joannes Blanconius, qui Seraphini opus Parisinis typis vulgavit anno MDCXVI. Ex adverso, solam Latinam præ oculis habuisse profitetur, qui novissime Vitam Osannæ Diario suo Dominicano Neapoli inseruit. Franciscus Maria Marchesius, anno MDCLXXII. Rassio & Marchesio felicior vel diligentior videtur fuisse Joannes de S. Maria, [nonnullii saltem allegant utramque] in Vitis Sanctarum ac Beatarum Gallice editis, MDCXXXV aliis in operibus suis etiam de Rehac cognominatus: qui de Osanna acturus, præfatur se vadem scribendorum de ipsa habere Vitam utramque, atque insuper allegat Illustriss. Cardinalem & sacri Palatii Magistrum, in tractatu de plagis S. Catharinæ Senensis §. 2; Episcopum Monopolitanum parte 4, Joannem Guavarlinum lib. 2 cap. 17 Didacum Masium, omnes nobis ignotos; necnon notos alios, Thomam Bosium lib. 12 de signis Ecclesiæ cap. 23, Michaëlem Plodium, aliis Pio, lib. 3 num. 86, Stephanum Senensem, [pluresque recentiores meminerunt Beatæ.] Stephanum Sampayum sive a S. Pelagio, quos non attinet minutim consectari, nihil docturos quod non hauserint ex alterutra præcitatarum Vitarum; ac denique Hilarionem de Costa, Ordinis Minimorum, in tantopere desiderato opere de Vitis illustrium feminarum: credo in secundo operis illius tomo: nam qui Parisiis prodiit anno MDCXXX nihil simile habet, an autem alius tomus unquam prodierit mihi non constat. Franciscus la Hier Societatis nostræ, in magno Menologio Virginum, Insulis anno MDCXLV non videtur aliam præ oculis habuisse, quam librum Joannis a S. Maria, licet ipso præeunte plures alleget, idem dixerim de Arturo a Monasterio in Sacro Gyneceo anni MDCLVII.
[12] Quod ad miraculu attinet, ex multis ac prope innumeris, duodecim ante mortem, post illam undecim lib. 6 & ult. elegit Ferrariensis Lectori proponenda. [Miracula dumtaxat delibata habentur,] Neque brevitas temporis otium ei reliquisse potuit sumendi accuratam informationem de pluribus. Hieronymus, ab illis quæ mortem secuta sunt paucioribus verbis se expedivit, dicendo num. 260, quod Osannæ preces valent contra dæmonia atque occurrentes infirmitates, & sunt refrigerium tribulatis … quemadmodum diuturna experientia monstrat ad sepulcrum ejus: ubi ejusmodi gratias ad sua usque tempora continuari, probat Hippolytus Donesmundi pag. 107, ex votivis anathematis omnis generis, quibus quotidie crebrescentibus cingebatur arca. Tertiæ Vitæ auctorem Gratiam, [plura optantur.] etsi non viderim, eam tamen nihil amplius habere crediderim. Plura tamen inveniendi spes esset, si extaret Processus, ex commissione Leonis X (de qua mox) confectus anno MDXV: qui si periit (vix enim credibile est nullum factum fuisse) si etiam Patribus Dominicanis nulla unquam cura fuit ne quidem hoc seculo talia colligendi, solum restabit, ut optemus eos fieri post hæc diligentiores; neque contenti sint votivarum tabellarum multitudine ostendenda, solumque in genere probatura, Fideles magnam habere fiduciam in Osannæ meritis collocatam, eisque accepta referre plurima quæ credunt divinitus se obtinuisse beneficia.
§. III. Translatio corporis, cultus a Leone X decretus, ac successive auctus totique ordine communicatus.
[13] Defunctæ Corpus, ad ædem S. Dominici honorifice delatum, deposuerunt, inquit Franciscus Silvester num. 193, [Anno 1508 19 Maji] in lateritio tumulo, donec marmoreum sepulcrum extructum fuerit, magna Isabellæ Principis impensa fabricandum. Admota continuo manus est operi: quod cum finem accepisset, visaque est temporis adesse maturitas, celebrata fuit sacri pignoris translatio, de qua Hippolytus Donesmundi part. 2 Hist. Mant. pag. 109 in hunc sensum Italice scripsit: [inventum corpus integrum transfertur] Anno MDVIII celebrarunt Mantuæ Capitulum suum Patres S. Dominici. Tali occasione ad diem XIX Maji extractum fuit, ex deposito in quo jacebat, Corpus B. Osannæ, coram Marchione Francisco & Fratribus Capituli aliisque religiosis personis: quæ omnes viderunt benedictum illud Corpus, integrum & palpabile, cum singulari sua admiratione. Stetit Corpus, in eadem ubi hactenus capella, quæ ingredientibus ecclesiam sinistra est, toto die usque ad horam secundam noctis concurrente illuc tota civitate: postea autem positum fuit in arca eleganter laborata, quæ sustentatur medio in aëre supra quatuor columnas impositas altari ipsius capellæ… Sequenti mense die XX fuit iterum sacratum istud Corpus sublatum ex arca novisque vestimentis ornatum: [& 20 Iulii novis vestibus induitur.] in quorum mutatione apparuit latus cordis rubea insignitum nota quanta est forma denarii, necnon in clivis pedum, cum multa circumstantium admiratione.
[14] Hinc cum indies multiplicarentur miracula, & per illa magis magisque accenderetur Mantuanorum, [Agitur apud Leonem X pro Canonizatione,] non solum civium, sed etiam Marchionum erga Virginem devotio; cæptum Romæ agi apud Pontificem pro Canonizatione illius. Leo X hic fuit, familia Medicæus, qui cognoscendæ plenius causæ commissionem expedivit; interimque Beatam coli permisit Officio & Missa, per Breve, cujus ecgraphum anno MDCLXXVIII mihi misit nostri tunc Mantuæ collegii Rector Antonius Foresti, omissa, quod incommodum accidit inscriptione, ex qua discenda erant Commissariorum Apostolicorum nomina & qualitates, de quibus alias instructi libentes supplebimus defectum. Nunc ipsius Brevis tenorem accipe.
LEO PP. X.
[15] Dilecti Filii, salutem & Apostolicam Benedictionem. Ex relatione dilectæ in Christo Filiæ, [qui accepta relatione de Sanctitate Osannæ,] nobilis mulieris Isabellæ Estensis de Gonzaga, Mantuæ Marchionissæ, ac etiam alias, ad aures nostras pervenit, quod quondam Osanna Virgo de Andreasiis, civis Mantuana, dum in humanis ageret, a pueritia usque ad annos quinquaginta sex ætatis suæ, innocentissimam, religiosamque, & devotam, in omni probitate & sanctitate vitam ita duxit, ut non solum civibus & incolis Mantuanis, verum etiam quamplurimis forensibus, tam ecclesiasticis quam secularibus, illuc se conferentibus, quibus dabatur illius vel colloquio vel præsentia frui, admirabilis videretur. Quotiens enim sacram sumebat Eucharistiam, illico in extasim rapta, per tres vel quatuor horas, aliquando etiam per diem integrum, omni exteriori sensu destituta & immobilis effecta, quasi ab hac luce migrasse putabatur. Summæ præterea humilitatis, mirabilis patientiæ in adversis, frequentissimisque orationibus & contemplationibus intenta erat. Postquam autem Altissimo placuit, illam, humanæ peregrinationis perfunctam munere, ad cælestem Patriam (ut creditur) vocare; ejus cadaver in quodam reposito, [& incorrupti Corporis transtatione,] in ecclesia Fratrum Prædicatorum dictæ Civitatis, quorum Habitum, qui de Pœnitentia B. Dominici nuncupatur, dicta Osanna multos annos detulerat tumulatum. Ex quo reposito, post res tannos ab illius transitu, integrum absque ulla putredine & fœtore extractum, ut in marmoreo sepulcro, opera & impensa dictæ Isabellæ Marchionissæ, ob reverentiam ac devotionem, quam ad præfatam Osannam gerebat, constructo collocaretur; tantæ venerationis ac devotionis semper fuit, ac etiam in præsentiarum est, ut non solum cives & incolas Mantuanos, verum etiam diversos Christi fideles, bona fama hujusmodi sanctitatis ductos, ad dictum sepulcrum confluentes, quam plurimis gratiis & miraculis ex Dei benignitate affecerit, afficiatque indies.
[16] Cum itaque Isabella Marchionissa, non dubitans animam dictæ Osannæ Virginis, [Commissarios causæ cognoscendæ instituit,] ob ejus vitam castissime & integerrime actam, in cælesti choro æterna gloria perfrui, miro obtineatur desiderio, ut ipsa Osanna per Nos Canonizetur, & in Catalogum Sanctarum Virginum referatur; quare Nobis super hoc humiliter supplicari curavit: Nos igitur cum pio Marchionissæ desiderio satisfacere, tum etiam (si res ita esse comperiatur) ut eidem Osannæ, pro meritis suis, etiam a mortalibus in hoc seculo debitus honor & cultus impendatur, efficere cupientes; hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni vestræ per præsentes committimus, & mandamus, ut de religiosa & integerrima vita, [& interim ut Beatam jubet Mantuæ coli,] ac de piis & sanctis operibus dictæ Osannæ ac de miraculis ex ejus meritis & intercessionibus a Deo factis, Vos diligenter informetis, & Nobis referatis: ut scilicet postmodum Nos, de præmissis certam notitiam per hujusmodi relationem habentes, eamdem Osannam, cum Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ benedictione, canonizemus, & in Catalogum sanctarum Virginum referamus. Et interim, ut de ipsa Osanna in die ejus Natali, quo scilicet ab hac mortali vita ad cælestem Patriam migravit, in primis & secundis vesperis ac in matutinis & aliis divinis Officiis ejusdem diei, in civitate & districtu Mantuano, [an. 1515.] sicuti in Natali aliarum sanctarum Virginum solet fieri, & celebrari, & in Missis aliorum dierum commemoratio, libere & licite fieri possit, concedimus; & a quibuscumque Sacerdotibus, Religiosis, & aliis Christi fidelibus fieri mandamus; in contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Datum Romæ apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die XX Januarii, MDXV, Pontificatus nostri anno secundo.
Subscriptum erat.
���������P. BLONDUS.
[17] Ex hinc, inquit prælaudatus Hippolytus pag. 107, votivis anathematis omnis generis jam ante cincta arca, [Ex hinc habita illa civitatis Protectrix,] iisdem quotidie crebrescentibus pæne cumulari cœpit a civibus Mantuanis, qui eam in Advocatam singularem assumpsere & Protectricem civitatis suæ, ejusque festum annis omnibus sancte solennizant; visitantes etiam reverenter paternam illius domum, in cujus Camera toto matutino tempore festi Missa dicitur, & diversæ ejus Reliquiç monstrantur. Quin etiam Patres S. Dominici celebrant Mantuȩ, ex concessione Apostolica, Officium proprium, sub quo hic etiam hymnus canitur.
Urbis antiquæ recinant olores
Mincii, accedat superas ad oras
Cantus, æternum celebrans per orbem
Nomen Osannæ. [apud Dominicanos etiam officio propio colitur,]
Gaudeat clarum genus Andreasæ
Prolis, hoc tanto decorata partu:
Huic prius semper celebranda sanctæ
Virginis acta.
Cœtus hinc ultro populi fidelis
Omnis exultet, referatque Christo
Gratias, traxit teneris qui ab annis
Corda puellæ.
Ut pios vertit tenerum ad labores
Corpus, hinc canos juvenilis ætas
Induit mores, Habitum secuta
Relligionis.
Prædicatorum venerata Patrem,
Omne virtutum decus ut peregit,
Maximos tandem meruit triumphos
Visere cæli.
[18] Jam anni nonaginta septem transierant a felicissimo transitu B. Osannæ, inquit idem qui supra Hippolytus ad annum MDCII pag. 370, [& ab anno 1602 exponitur 18 Iunii spectabile Corpus,] quando Patres Dominicani, in quorum ecclesia ipsius Corpus requiescit, volentes satisfacere communi desiderio totius civitatis, in die festivitatis ejus, quæ celebratur XVIII Junii, cœperunt ostendere illud publice, cum grandissimo concursu ac devotione: quod exinde perrexerunt facere tali die quotannis. Ita ille, anno MDCXV opus suum publicans, in quo antea pag. 107 scripserat, ostendi Corpus, totum integrum & pulchrum, ac velut a parvo tempore mortuum: & pag. 110 visitantibus illud concessas Indulgentias, quas hodiedum credimus perennare, si non etiam auctæ successu temporis sint.
[19] Conradus Janningus noster, qui anno MDCLXXXVI ex Italia in Belgium rediens, [in arca pretiosa,] Mantua transiit mense augusto, inter alia sacra etiam Sacellum B. Osannæ visitavit, reperitque illud insigni arte sculptum. Hoc indicio motus, dedi operam ut ipsius delineationem, æri incidendam obtinerem ab illius Collegii postea Rectore R. P. Ludovico Paginallo; qui sine cunctatione voto meo fecit satis, missa quam hic adjunctam vides tabella: ad cujus explicationem epistolam addidit die 22 Maji 1699, hoc tenore: Mitto Ectypum monumenti Beatæ Osannæ Andreasiæ, quod delineandum curavi, prout extat in Templo divi Dominici; in cujus Religiosis Filiis nulla fuit difficultas in aperienda Arca Beatæ, ut Delineator ejus vultum & cetera accurate exprimeret: quinimo mihi, & Patri meo Ministro, Corpus Beatæ conspiciendum perhumaniter dederunt, ut testes oculati simus Miraculosæ ejus, tot post annis ab obitu, Incorruptionis. Monumentum, sive Altare totum est Marmoreum, sed Arca inter Columnas posita, adhuc Lignea est, quamvis intus pretiose circumvestita, nimirum lamina argentea ductili cælataque, nec non distincta quinque scutulis opere anaglyptico, in quibus affabre exprimuntur totidem insigniora Beatæ gesta sive miracula. Apparet in integro Beatæ corpore vultus nullibi læsus; apparent nudi pedes, manusque, in iisque vestigia sacrorum stigmatum clare conspiciuntur. Longitudo totius corporis, ut jacet, est palmorum septem cum dimidio.
In summitate Monumenti in loco A. A. A. leguntur sculpta in marmore hæc verba: [duplici inscriptione notata,] Divæ Osannæ Andreasiæ tertii Prædicatorum Ordinis sanctimonia, miraculisque clarissimæ. Supra columnas in loco B. B. B. leguntur hæc alia verba itidem sculpta; Isabella Estensis, Mantuæ Marchio, constantissimæ probitatis rationem habens B. M. P. a Partu Virginis MDV.
In Frontali altaris, quod est ex Corio inaurato, supra pictam Beatæ Imaginem, in loco C. C. C. scripta sunt hæc alia verba: Beata Osanna de Andreasiis Mantuana tertii Ordinis Prædicatorum. Obiit Anno Domini MDV die XVIII mensis Junii, ætatis vero suæ L.
Porro Isabella Estentis, de qua in 2. Epigraphe, fuit ex Ducibus Ferrariæ, [per Isabellam March. Esten.] & uxor Francisci Gonzagæ Mantuæ Marchionis IV, ac Mater Federici Gonzagæ; qui a Carolo V Imperatore, cum in Italia versaretur pro sua Coronatione, creatus fuit Primus Dux Mantuæ; ubi Cæsar a Federico magnificentissime exceptus fuerat, tractatusque per plures menses.
[20] Mansit porro in eo quem diximus statu cultus Osannæ usque ad hujus XVII seculi annum LXXXV, intra urbem Mantuanam restrictus; donec recaluit fervor Prædicatorii Ordinis, ad ejusdem Beatæ cultum toto orbe propagandum: quod eidem feliciter successisse, docebit Decretum sacræ Congregationis, Rituum vulgatum sub attestatione Alderani Cardinalis Cybo, & subsignatione B. Inghirami ipsius Congregationis secretarii hoc tenore. Confirmata in Sacrorum Rituum Congregatione, sub die 20 Novembris proxime præteriti MDCXCIV, sententia lata ab Eminentissimo & Reverendissimo Domino Cardinali Urbis Vicario, super cultu, immemorabili Beatæ Osannæ de Andreasiis prædicti Ordinis præstito, de quo fuit dictum constare, annuente etiam Sanctissimo Domino Nostro sub die XXVII ejusdem mensis & anni: Reverendissimus Pater Antoninus Cloche, Magister Paulinus Bernardinus hujusmodi causæ Postulator, humiliter sacræ eidem Congregationi pro tota eorum utriusque sexus Religione supplicaverunt; ut in posterum singulis annis eidem nedum facultatem recitandi Officium, & celebrandi Missam de Beata prædicta, verum etiam Officii, & Missæ Collegiatæ Sanctæ Barbaræ, Civitati Mantuæ (prout asserebant alias concessorum) extentionem benigniter concederet. Et sacra eadem Congregatio, ad relationem Eminentissimi & Reverendissimi Domini Cardinalis Colloredi Ponentis, audito prius tam in scriptis, quam in voce Reverendissimo Archiepiscopo Myrensi Fidei Promotore; respondit: Pro concessione Officii, & Missæ pro Religione sub ritu duplici de Communi Virginum, si Sanctissimo Domino Nostro videbitur Die XVIII Decembris MDCXCIV.
Facta igitur deinde Sanctissimo Domino Nostro de prædictis per me Secretarium relatione, Sanctitas Sua benigne annuit. Die XIX Mensis Januarii MDCXCV.
VITA
Per Fr. Franc. Silvestrum Ferrarien. Ord. Prædicatorū, familiarem Beatæ:
Ex editione Mediolanensi anno 1505.
Osanna Andreasia, Virgo tertii Ordinis S. Dominici, Mantuæ in Italia (B.)
A. FRAN. SILVEST. COÆVO.
PROLEGOMENA.
Domitii Falconis Hendecasyllabi; Virginis elogium breviter complexi.
Hæc est quam legis illa Mantuana,
Illa ingens meritis Osanna sanctis:
Quæ Christum pietate singulari,
Plus quam delicias amavit omnes.
In qua religio, metus, sacrorum
Observantia, veritatis ardor,
Cultus, gratia proximi nitebat:
Et præcordia tota cum medullis
Ardebant pia caritatis flamma.
Quali sulphurea crematur Æthna,
Vel triplex magis æstuat Chimæra.
Prudentissima, pessimi dolosas
Hostis vincere quæ sciebat artes;
Rebus provida, negligens eorum
Quæ labi poterant premente culpa.
Sic palmes gravis accubat supinus,
Si non est valida retentus ulmo.
Fortis; mascula; victa nec labore.
Cælestis patriæ esuritione
Non incommoda sentiebat ulla.
Stratum cui fuerat cubile tellus,
Pluma dulcius ac quiete blanda,
Pulvino quoque mollius tenello,
Et plus Assyrio fragrans amomo.
Corpus vel minimo fovente somno,
Quod strictum rigida diu catena
Hirsuta sibi pelle contegebat:
Quod jejunia, lora quod cruenta,
Singultus, lacrymæ quod affluentes,
Et tristes animo gemente morsus,
Et voces querulæ dolentiores,
Et suspiria plura macerabant.
Nil opprobria, sannæ, nil cachini,
Nil risus hominum procaciorum,
Nil pectus solidum furor movebat.
Verbo: lumine Sancta continenti,
Incessu placido, modesta gressu,
Non convivia, non thalassiones,
Non lusus sybarici placebant:
Nunquam mellifluo excitata cantu,
Sprevit luxuriam superbiorum,
Et fastus strepitum potentioris.
Christo præside gloriosa solo,
Casto sobria Virgo cogitatu,
Nec vitam macula inquinavit ulla.
Pestano rosa nata sic in horto,
Fulget purpureo decens colore,
Et veris zephyro fovetur almo;
Nec solem, nimium nec horret imbrem.
Quodcumque hæc animo suo cupivit
Et veris precibus Deum poposcit
Hoc ipsum obtinuit, repulsa nunquam.
Nam (quod credere forte tu negabis)
Christi stigmata sensit adnotata.
Quid mirum loca si tenet superna,
Quæ nutu supero patente cælo
Intrarat totiens manente vita,
Illa ingens meritis Osanna sanctis.
Hæc ego, etsi in limine posita, crediderim tamen scripta post Vitam jam impressam & huic Poëtæ (quem Mantuanum possumus opinari) accurate lectam. Sane quæcumque hic sub titulo Prolegomenorum præmittimus, post absolutam Vitæ impressionem fuisse subjecta prælo, loquuntur litterales quaternorum notæ (Registrum appellant typothetæ) ad Caput I sumentes initium per litteram A; ibi etiam Titulus legitur, a nobis in Commentario prævio relatus; cum Prolegomena titulum nullum præferant, sed abrupte exordiantur a correctione errorum typographicorum, indicato capite & versu seu linea ubi facienda est correctio. Tam rudis initiis illis typographia erat: nunc cultiora omnia. Interim illa notandorum errorum cura securos nos reddit de quibusdam phrasibus minus Latinis, ne facile suspicemur eas a typothetarum incuria, vel inadvertentia Auctoris obvenisse; sed ipsi proprias æstimemus & excusemus. Hendecasyllabos porro immediate sequitur
DEDICATORIA.
Frater Franciscus Silvester Ferrariensis, Ordinis Prædicatorum,
Clarissimis Francisco Gonzagæ Isabellæque Estensi, Mantuæ Principibus
S. P. D.
Qua mente, quove animo, cum apud Vos essem, in me fueritis, Clarissimi Principes, ex illa vestra humanitate, qua me prosecuti estis, exploratum satis habeo. Quippe Vos mecum semper familiariter & amice gessistis: id quod me Vobis summa necessitudine devinxit. Hoc solum mihi tantis beneficiis affecto grave est & permolestum, non posse, quam vestræ humanitati habeo, referre gratiam. Referam tamen, grati aliquod & memoris animi indicium ostensurus, quam potis sum. Divæ Osannæ Mantuanæ, cum qua nullus hominum hac nostra ætate fuit qui conferri potuerit, vitam edidi: eam Vobis qui me ad id operis potissimum impulistis (tametsi id longe antea, quam ad cælestem patriam commigraret, efficere cogitaveram) offero. Nihil sane est quod ad me Vobis gratius fieri posse putem. Fatebor tamen hoc vestro quodam jure deberi Vobis: utpote qui fide ac pietate in hanc sacram Virginem ceteris præstiteritis. Singularis præterea ejus in Vos benevolentia & caritas postulat, ut suæ bene & innocenter actæ vitæ judices sitis, quibus nemo fuit qui sibi unquam gratior extiterit. Velim itaque hoc munus (quamquam pro vestra dignitate parvum & exiguum est) eo animo suscipiatis, quo ipse trado. Erit profecto Vobis, ad Christi sectanda vestigia, non mediocri adjumento: in eoque, velut in conspicuo speculo, virtutum omnium speciem perspicere poteritis. Vos autem non hortor solum, verum etiam oro, amore magis impulsus, quam quod arbitrer Vos meis monitis egere; ut enitamini, quo Filii vestri, de quibus optimam spem concepimus, Osannæ, quam tantopere & admirati estis & coluistis, moribus saltem similes sint. Valete.
PROOEMIUM.
[1] Admirari sæpe numero mortales solent, qui fieri possit, [Deus insigni mansuetudine homines tolerans,] ut hæc mundi machina tam diu integra maneat & infracta. Vident namque homines in execranda crimina delabi; vident ubique gentium calcari Deum pedibus; vident acerrimo virtutem haberi odio, summoque vitia in pretio esse: quæ omnia, cum nefandissima sint, summum rerum omnium exitium deposcere videntur. Sed apertum satis & manifestum unicuique esse debet, divinam mentem longe ab humana distare. Nos enim perverso adeo judicio sumus, ut levi etiam injuria lacessiti, mox vindictam pœnamque exigendam arbitremur: id quod constat evenire, quo non rationi, sed nostris tantum explendis affectibus studeamus: at insigni rerum omnium Creator utitur patientia: propterea quod nihil sit, [destinavit eisdem ad correctionem Patronos Sanctos,] quod non ab sua immensa virtute prodierit. Sicuti enim artifices solent sese in extructis operibus, quia sua sunt, oblectare; ita Deus optimus maximus creatis rebus admodum delectatur, quod sui speciem præseferant. Atqui optimi parentis est, filium, tametsi gravissima in se admisit scelera, non statim ex laribus depellere; sed ad meliorem frugem omni studio revocare, enitique ut virtutis studiosus evadat. An igitur putandum est, Deum, quem per se bonum Platonici appellabant, in filios usque adeo desævire, ut peccantes velit actutum præcipites dare? Non modo non privat eos vita, sed ad exactos continue mores admonet, incitat, impellit: quod si humano viderit patrocinio destitutos, agit ipse validum & fidum patronum.
[2] Qui enim sacras Litteras callent, norunt, quanta cura & diligentia humanum genus aluerit, rexerit, gubernaverit. [ab orbe condito] Ab prima namque orbis origine quampiam mentibus hominum indedit legem, quæ illos ab flagitiosis operibus arceret, exciretque ad virtutem. Tum illa diuturnitate temporis obcæcata, Moysen Judæis ducem præfecit, illique legem lapideis incisam tabulis ad populum deferendam tradidit; eam, inquam, legem, quæ instituta naturæ, pæne restincta, ad lucem revocaret. Dein, cum hanc quoque post humeros jactassent, nullaque in re respectarent ad legem; immortalem nostram & sublimem, [usque modo:] quam Gratiæ legem nuncupamus, in fidelium cordibus descripsit; quæ nos ad virtutum studia proniores redderet, efficeretque faciliorem nanciscendæ felicitatis viam. Præter hæc cælestes ac divinos homines, qui ceteris vita bene & innocenter acta exemplo forent, cælo (ut ita dixerim) demisit. Ut enim taceam vetustissimos illos, qui priscos homines erudierunt; habuit nostra Italia Ambrosium, Gregorium, Petrum Martyrem, Thomam Aquinatem, Franciscum, Catharinam Senensem, ac plerosque alios, qui labentem Christianam Rempublicam sua sanctitudine erexere; ac, tamquam præclara lumina, ceteris præluxerunt.
[3] Demum hac tempestate, qua universa Italia magnam videbatur minari ruinam; [itaque nuper dedit B. Osannam,] ne extrema calamitate premeretur, paremque suorum criminum pœnam lueret; clarissima eam Virgine Mantuana, Osannam inquio, donavit. Excelsum profecto & divinum munus. Quid namque sibi jucundius, quid utilius, quid divinius afferri potuit? Sicuti ex oceano solem ferunt, ita Osanna ex Mantua, universum orbem, nedum Italiam, illustratura, tamquam splendidissimum jubar emersit. Sua equidem integerrima & cælesti vita, perditos homines, ad honestos & integros mores allexit; bonos & frugales, adhortationibus fovit; patriam quoque suis precibus magnopere juvit. Quidquid virtutis, quidquid probati operis, quidquid cælestis gratiæ in homine vidimus, [cujus Vitam scribit Auctor] id omne in una Virgine Osanna effulsit. Quare præclara ipsius gesta explicare in ordinemque redigere, operæ pretium duxi: ut, quemadmodum nobis singulare virtutum omnium exemplar fuit, ita eximia posteris innocentis & bene agendæ vitæ monumenta prodat Non putet autem quispiam me alieno tantum deprompta ore collegisse, eaque calamo exarasse: audivi ego ex ipsa, legique magna ex parte in ejus litteris, ad me sua manu importunitate mea conscriptis, quæ non nisi per ipsam sciri potuerunt: & ea quidem, plerosque annos antequam suo fungeretur fato, scriptis commendaram. Quæ ad mores spectant, vidi, & longa experientia probavi: reliqua vero, quæ profecto pauca sunt, ab illis ipsis accepi, qui ea oculis inspectarunt.
[4] Putabam autem ne unum quidem (me excepto) esse cui secreta hujuscemodi credidisset: sed offendi, eam religiosissimo & integerrimo viro, cui Fratri Hieronymo Mantuano nomen est, de ordine Divi Benedicti, deque Congregatione Montis Oliveti, [aliis nonnullis etiam communicata;] tunc Priorem agenti Gradariæ, cui plurimum fidebat, istæc pæne omnia reserasse: narrasse quoque pleraque memoratu digna, & imprimis quæ ad impetratam ab Christo passionem attinent, Sorori Margaritæ Seraphinæ, in Annuntiatæ monasterio degenti, cum qua longa sibi & dulcis fuerat consuetudo; & (quod magis admirere) eadem seculari feminæ, qua familiarissime utebatur, explicasse. Sed hoc divina factum opinor providentia, ut non modo sui, verum etiam exteri, sanctitudinis ejus testes forent. Hominem esse arbitror neminem, ad quem hujusce Virginis fama pervenerit, qui non multo majora præsens viderit, quam audierit absens. Unde mihi magis timendum est, ne multa præclara facta prætermisisse, quam ne pauca etiam confinxisse criminer.
[5] Erunt fortasse qui multis fidem minime adhibendam dicent, [quæ licet ex ipsamet hausta pleraque sit;] quoniam ea sola ipsius enarratione in lucem venerint. Sed unum eos interrogavero: Quis ea quæ in Apocalypsi descripta sunt, fuisse Ioanni Apostolo præmonstrata, nisi ipse explicasset, scire potuit? Quis Paulum vidisse, quæ non licet homini loqui? Stephanum apertos cælos inspectasse, Bernardo visum esse parvulum Christum, Dominicum Apostolos fecisse predicatorem, Cherubim & Christum Francisco apparuisse? Innumera de Sanctorum historiis detrahenda forent, si ea inficias iremus, quoniam non nisi ipsis revelantibus in lucem venerint. Quando profecto talia, viventes aut etiam vita functi edidere, quæ nullus hominum suapte virtute, sed divino tantummodo auxilio potest efficere; [fidem tamen ei indubitatam faciunt] quandoquidem eorum mores, vitæ integritas, manifesta fuere sanctitudinis indicia; quid causæ est, ut illos arbitrari debeamus talia ementitos quæ si effinxerit quispiam, sceleratissimus omnium habendus esset? Quis autem Osannam mortalis criminis unquam arguendam putavit? Qui ejus vitam, sanctissime actam, aut damnaret aut improbaret, extitit nemo: aut si quispiam nonnulla improbavit, propterea quod unde illa fierent ignorabat; ipsa tandem ab veritate superatus, Christi sponsam summis laudibus extulit: quando divinis tantummodo rebus addictam compertum habuit.
[6] Adhæc, qui summa ejus familiaritate sunt usi, [nota Osannæ sanctitas & humilitas.] sciunt quanta humilitate erat; sciunt quantum humanam omnem laudem horreret; sciunt quanto labore, quanta difficultate, quanto astu, vel minimum quid secretorum suorum ab ipsa poterat extorqueri. Quid itaque existimandum est, eam voluisse talia ementiri? Oportuit me sæpenumero, cum ipsa talia loquentem, ab inceptis desistere, nonnumquam vero interjectis verbis ejus mentem ab hujuscemodi dimovere; propterea quod vehementer erubesceret, corque usque adeo conflagraret: ut spiritum ad cælos proveheret. Nulli tamen peperci labori & difficultati, quin summam adhibui diligentiam summamque industriam, quo ab Deo sibi impertita munera haud manerent abstrusa. Ceterum quo singula in aperto sint: possitque quisque facile quæ gestierit invenire: ejus vitam, hoc parvo descriptam volumine, per libros & Capita digessi. Eam divisionem hic accipe, una cum additis numeris nostris, secundum quos nova nostra divisio procedet: Annotata tamen, quia pauciora futura sunt, inveniet lector, non ut alias passim post finem cujusque capitis, sed divisa in totidem partes, quot in libros opus suum Auctor discrevit.
Primi Libri Capita
| Cap. I De Osannæ parentibus & desiderio cȩlestium. | 7 |
| II De prima ejus austeritate. | 8 |
| III De virginitatis voto & pudicitia. | 9 |
| IV De Christo sibi crucem imponente. | 11 |
| V De voce sibi neglectum mundi suadente. | 12 |
| VI De ipsa se in Christi latere abscondente. | 13 |
| VII De suscepto, Divi Dominici Habitu. | 14 |
| VIII De modo vestitus. | 15 |
| IX De ejus Professione. | 16 |
| X De Deo sibi monasterii ingressum prohibente. | 17 |
| XI De Confessore sibi cȩlitus dato. | 18 |
| XII De ejus prudentia. | 19 |
| XIII De ejus Patientia. | 21 |
| XIV De ejus caritare in Deum. | 25 |
| XV De animarum zelo. | 26 |
| XVI De ipsa aliorum pœnas pro peccatis, aliorumque ægritudines & imminentia mala postulante. | 27 |
| XVII De ipsa omnes consolante. | 30 |
| XVIII De fervore ad spiritualia. | 31 |
| XIX De Confessionis frequentia. | 32 |
| XX De Communione. | 33 |
| XXI De affectata morte. | 34 |
| XXII De victus parcitate. | 36 |
| XXIII De somni tenuitate. | 37 |
| XXIV De corporis cruciatu. | 38 |
| XXV De humilitate. | 39 |
| XXVI De ipsa humanam consuetudinem fastidiente. | 42 |
| XXVII De tolerantia infirmitatum. | 43 |
| XXVIII De fastidio deliciarum. | 44 |
| XXIX De pietate in pauperes. | 45 |
| XXX De obedientia. | 47 |
| XXXI De gratia lacrymarum. | 48 |
| XXXII De conversatione. | 50 |
| XXXIII De fide hominum in eam. | 51 |
Secundi libri.
| Proœmium. | 54 |
| I De raptus initio. | 57 |
| II De natura raptus. | 59 |
| III De cognitione in raptu. | 62 |
| IV De facilitate raptus. | 64 |
| V De diuturnitate raptus. | 65 |
| VI De effectu raptus. | 66 |
| VII De maxima quapiam abstractione. | 67 |
| VIII De ostensa sibi Trinitate, visoque ab ea inferno & purgatorio. | 69 |
| IX De ostensa sibi gloria beatorum. | 71 |
| X De Divo Dominico sibi in raptu occurrente. | 72 |
| XI De visione in die Mariæ Magdalenæ. | 73 |
| XII De visione in die Apostoli Pauli. | 74 |
| XIII De petitionibus in die sancto Mercurii. | |
| XIV De ostensis sibi mysteriis passionis. | 76 |
| XV De visione in die sancto Sabbati | 78 |
| XVI De Christo eam consolante. | 79 |
| XVII De Fratre Ordinis Minorum eam in Hierusalem vidente. | 83 |
| XVIII De beata Virgine sibi Filium tradente. | 84 |
| XIX De Christo pollicente se eam non derelicturum. | 87 |
| XX De puella, vidente Christum super pannos ejus. | 88 |
| XXI De B. Columba, illi apparente. | 89 |
| XXII De Alemanno, sanctitudinis odorem sentiente. | 90 |
Tertii libri.
| Proœmium. | 91 |
| I De Maria Virgine, eam litteras edocente. | 94 |
| II De desponsatione ejus a Christo. | 96 |
| III De innovatione cordis. | 98 |
| IV De accepta spinea corona. | 100 |
| V De accepto vulnere lateris, | 102 |
| VI De acceptis stigmatibus. | 104 |
| VII De Christo, cor ejus intrante. | 106 |
| VIII De impetrato dolore cordis. | 107 |
| IX De diviso corde. | 109 |
| X De revelatione suæ gratiæ. | 110 |
| XI De potu sanguinis ex latere Christi. | 111 |
| XII De Eucharistia, illi cælitus data. | 112 |
| XIII De diabolo, illi infesto & ab ea superato. | 114 |
| XIV De Christo, sibi in senis specie apparente. | 116 |
| XV De ligneo Crucifixo, eam alloquente & complexante. | 118 |
| XVI De ostensis sibi in Sacramento. | 120 |
| XVII De Christo, in ejus cubiculo inambulante. | 121 |
| XVIII De cælesti spiritu, sibi ad tollendum supra humeros aquam auxilium præbente. | 122 |
| XIX De ipsa per aëra incedente. | 123 |
| XX De ipsa ad quæpiam loca deportata. | 124 |
Quarti libri.
| Proœmium. | 125 |
| I De ferventi oratione. | 127 |
| II De ipsa, dum oraret, in aëra elata. | 128 |
| III De Christo eam monente, ut pro Italia roget. | 129 |
| IV De ipsa, pro Mantua officiosissime intercedente. | 134 |
| V De ipsa, invisibilia transeunte. | 136 |
| VI De ipsa, impetrante pestem remitti. | 137 |
| VII De filio, Mantuanis Principibus impetrato. | 138 |
| VIII De salute plerisque impetrata. | 140 |
| IX De Religione pluribus impetrata. | 141 |
| X De morte feminæ prorogata. | 143 |
| XI De Religioso quodam, a malo retracto. | 144 |
| XII De ipsa, pro quodam Principe rogante. | 146 |
| XIII De alio Principe, regnum ejus precibus cito recuperante. | 148 |
| XIV De scelesto quodam homine, ejus precibus converso. | 151 |
| XV De quodam, a malo præcogitato impedito. | 152 |
| XVI De ipsa, faciente puellam in ecclesia, a qua longe aberat, audire Missam. | 154 |
| XVII De ipsa impetrante domum suam non incendi. | 155 |
| XVIII De impetata febre, ne iret ad Principem. | 157 |
Quinti libri.
| Proœmium. | 158 |
| I De animarum statu sibi revelato. | 160 |
| II De ipsa, vidente animas in cælum euntes. | 162 |
| III De ostensa sibi felicitate fratris. | 164 |
| IV De quibusdam, in Prædicatorum Ordine præcognitis. | 165 |
| V De quibusdam aliis occultis, ab ipsa cognitis. | 167 |
| VI De cognitis cogitationibus cordis. | 168 |
| VII. De revelata sibi multorum morte. | 170 |
| VIII De ostensis circa quempiam Sacerdotem. | 174 |
| IX De ipsa præcognoscente ex quadam se ægritudine non decessuram. | 176 |
| X De ipsa, cognoscente me ab colicis doloribus sanandum. | 177 |
| IX De ipsa, ægræ cuidam quod sanaretur prædicente. | 178 |
| XII De ipsa, prædicente matronam quamdam se melius habituram. | 179 |
| XIII De ipsa, prædicente cuidam quod sanaretur, & futura esset Monacha. | 180 |
| XIV De cognitione orationis, pro se ab altera factæ. | 181 |
| XV De cognitione animarum, in purgatorio existentium. | 182 |
| XVI De dæmonibus, morientibus infestis. | 183 |
| XVII De ipsa, vidente quosdam a Christo benedici. | 184 |
| XVIII De ipsa, cognoscente quamdam futuram Monacham in nondum extructo monasterio. | 185 |
| XIX De præmonstrata sibi morte. | 186 |
| XX De morte ejus. | 189 |
| XXI De exequiis. | 192 |
| XXII De revelatione quadam circa mortem ejus. | 194 |
| XXIII De ipsa, præfatæ mulieri visa. | 195 |
| XXIV De ipsa, a nepote visa. | 196 |
| XXV De statura ejus & vultus dispositione. | 197 |
Sexti libri.
| Proœmium. | 198 |
| I De ipsa, in Pado mirabiliter salvata. | 201 |
| II De capra, sibi ante tempus lac præbente. | 202 |
| III De muliere, ejus precibus fœtum emittente. | 203 |
| IV De muliere, a manus ariditate sanata. | 204 |
| V De quadam, a cancro liberata. | 205 |
| VI De matrona, ab morte pæne ad vitam revocata. | 206 |
| VII De quodam, ab cancro sanato. | 207 |
| VIII De muliere, ejus lachrymis sanitati restituta. | 208 |
| IX De Monacho, ab febre liberato. | 209 |
| X De puella, a nervorum contractione liberata. | 210 |
| XI De quadam, a veneficiis sanata. | 211 |
| XII De filia magistri Petri Benadusii, a febre sanata. | 212 |
| XII De quodam, a febre & dolore sanato. | 213 |
| XIV De puella, vitæ pæne restituta. | 214 |
| XV De quadam, ab febre sanata. | 215 |
| XVI De muliere, a simili febre liberata. | 216 |
| XVII De quodam, ab eadem febre liberato. | 217 |
| XVIII De fabro lignario cadente, & servo incolumi. | 218 |
| XIX De quadam, a morbo gallico sanato. | 219 |
| XX De alio, a supradicto morbo sanato. | 220 |
| XXI De quodam, ab equo penitus colliso & sanato. | 221 |
| XXII De mulieri mendica, ab digiti vulnere sanata. | 222 |
| XXIII De clarissima Mantuæ Principe, a dolore capitis sanata. | 223 |
LIBER I.
Continens vitæ ac virtutum historiam.
CAPUT I.
Summarium vitæ ejus spiritalis, usque ad annum æt. quinquagesimum & factam professionem.
[7] Virgini Osannæ patrem fuisse constat Nicolaum Andreasium, Matrem vero Agnetem, Mantuanos, medio ordine a cives, omnique morum genere probatissimos. Hæc sextum nondum egressa annum, Carbonareolam b inhabitans, [An. æt. 6 ab Angelo ad cælestium amorem invitata] ubi parentes quotannis æstivare solebant; cum per padi ripam deambularet sola, visus est illi Angelus, qui eam ad frugalitatem & cælestium rerum amorem adhortatus, sese actutum ex ejus oculis proripuit. Tunc visa est puellæ mens perspicuo quodam perfundi lumine, quod eam ad divinarum rerum cognitionem mirabiliter extollebat, inducebatque ut supernas delicias non mediocri ardore deperiret. Nam quæcumque aut oculis inspectabat, aut excipiebat auribus, ea sibi Deum tanta delectatione, tanta claritudine, tanta animi voluptate afferebant; ut plerumque saucia mens in Christum efferretur. Quippe ad frequentem orationem, ad Dominicæ recordationem passionis, ad exacta jejunia, [totam se tradit exercitiis devotionis,] ad parcitatem, ad extremas vigilias, ad austeritates, ad præclara pietatis opera, ad Confessionis integritatem, ad Communionem, ceteraque id genus, ab nemine unquam edocta, cælitus impellebatur. Videbatur sibi continue Christum ad cor loqui; sive, inquam, graderetur, sive staret, circumspectare oculis, loqueretur. Excrevit usque adeo is fervor, ut neque somnum quidem neque cibum captare posset. Universa nihili pendebat, hisce solis cogitationibus immersa. Unde cum, jubente patre, scholas, quo consuendi artem perdisceret, frequentaret; ceteræque puellæ, magistræ indulgentia, canerent, languenti corpusculo fomenti quippiam allaturæ; nonnullis ipsa horis (in Nonis, inquio, & Vesperis) ob singularem quamdam mentis elevationem, qua Salvatoris tormenta meditabatur, nedum canere, sed ne minimum quidem poterat lætitiæ signum præseferre.
[8] Sub idem tempus, divini face amoris vehementer incensa, solerti cura insignique studio versabat animo, [incipit corpus macerare pœnitentiis] qua sua opera effici posset, ut Christo, pro humana salute cruci affixo, etsi non pares, quantum tamen muliebris virtus affert rependeret vices. Itaque cælesti eam excitante aura, ex funibus flagella contexuit, eisque tenerrimum sæpenumero corpus affligebat. Cingulum quoque, multis connexum nodis, extruxit; quo puerilibus membris præcincto, ita ut acriter caro premeretur, exultabunda admodum incedebat; arbitrata eo se tormento hujusce nostræ naturæ Liberatori rem pergratam efficere. Non erat hæc Virginis afflictio rara: sed frequens, sed continua: noctes enim & dies sese asperrime cruciabat. Quod cum mater istæc eam præter ætatem agere demiraretur, in eam nonnumquam fixa jactans lumina, inquiebat: Magnum profecto est quod in te agitur, Osanna.
[9] Septem annos natam maximum & pæne incredibile placendi Christo desiderium cœpit. Post longam autem hujusce rei considerationem, sibi in mentem incidit, [an. æt. 7 vovet virginitatem,] virginitatem illi quamgratissimam esse; quando virginem ipse matrem delegerit, ex qua virgine permanente prodiret in lucem. Quocirca, nulla interjecta mora, perpetuam Christo virginitatem inviolabili fide devovit: idque sane votum, nubilem agens ætatem, sæpius animo consolidavit. Exinde omnes illecebras carnisque voluptates acerrimo insectata odio, cruentum illis ac mortale continuis cruciatibus bellum indixit; & ita indixit, ut ne quidem eam adoriri unquam ausæ sint. Non solum autem casta corpore, verum mente etiam & cogitatione pudicissima erat, nullus enim unquam experiundæ veneris in eam cogitatus irrepsit, neque rerum hujuscemodi ullam habuit cogitationem: nisi forte horrendo volvisset animo, quantis lasciviis humanum genus lacesseret Deum: id quidem ipsa secum nonnumquam querebatur. Adhæc erat aspectu virgineo, erat mitis, erat placida; angelicamque adepta naturam, sese integerrimam virginem pudicissimis moribus prædicabat: neque enim vel minimum de ejus ore verbum defluxit, quod non eximium pudicitiæ florem redoleret.
[10] Evenit plerumque ut scelestissimi homines, in eam oculos conjicientes, [aspectu suo lascivos ad pudicitiam.] virgineis pellecti moribus, scelestam suam vitam deplorarent, ipsique in meliorem verterentur frugem. Quid ni? quando ipsum Virginis corpus omnifarium suavissimæ integritatis spiraret odorem. Istud inter quamplurima sese offert. Cum Comes quispiam, summus profecto & clarissimus vir, Mantuam profectus esset; illius uxorem Osanna visitatum ivit, propterea quod eam matremque insigni benevolentia prosequeretur. Tunc forte Comes ludo vacabat: quem cum socrus, Osannæ præsentiam quoque apprime desiderasse haud esset inscia, accersit. Sed ille, quasi mulierem aspernatus, intermittere ludum detrectabat. Tandem suadente, precibusque compellente uxore, ad eam ivit. Cum eum alloqui cœpisset Osanna, in uberes ille lacrymas erupit, quæ sibi spiritum simul & vocem intercluserunt: neque enim lacrymas restringere, neque ullum eloqui verbum poterat: sed timore quodam perculsus erat, [Comitem lusui nimis deditum ad pœnitentiam trahit.] perinde atque numinis cujusdam faciem inspectaret. Demum regressa illa domum, cum cœnaturus Comes mensæ accumberet; cibum omnem fastidiens, virgineum solum aspectum angelicumque sermonem mente agitabat. Cumque ad eam jam sua sponte animum inclinasset; ejus visendæ desiderio exæstuans, uxorem rogat quo illius alloquendi rursus sibi copiam faciat. Egit illa pro conjugis voto: quare venientem, post salutem datam & acceptam, allocutus, summam de ea sanctitudinis opinionem concepit, deincepsque maxima veneratione coluit.
[11] Puellam admodum, Corbonarolæ ante altare, quod in angiportu suæ domus situm erat, [Crucem a Christo impositam suscipit:] orantem, Christus subjectis cruci humeris convenit. Quem cum vidisset Osanna, tanto cœpit ardore cor ebullire, ut mirum fuerit, in molli animam perstitisse corpusculo. Tunc quam gestaverat vasti ponderis crucem, eam Christus illius scapulis admovit; hisceque eam verbis alloquitur: Scito, filia, te hanc ipsam crucem propriis deportaturam humeris; subituramque innumeros cruciatus, qui te ad purum excoquant: tua itaque intererit, non mea tamen excepta ope, patientissimam esse. Tum illa, cervicem demittens, Hoc est, inquit, dulcissime Jesu, quod meus gestit animus: quanto namque duriora tormenta perpetiar, tanto lætior & jucundior ero, arbitrata, me tibi similiorem ceteris evasisse. Exinde frequentior illi atque tenacior Dominicæ passionis memoria fuit; in Deum quoque affectus intensior, & major terrenæ gloriæ neglectus.
[12] Una dierum, mente & cogitatione sibi ab Christo impositam crucem revolvens, orationi omnem conatum adiecerat; rogabatque Deum, [auditque monentem ad mundi contemptum;] ut eam sibi ancillam; eam, inquam, quæ summa in eum fide perstaret, ascisceret. E vestigio autem vox ista ad ejus aures pervenit: parentum carnalium patriæque affectum omnem abs te ejicito, innitareque cȩlestibus tantummodo parentibus, mihi, inquio, ȩterno Deo, ac meȩ dulci genitrici Mariȩ. Quod sane prȩceptum alta mente reposuit, & ita recondidit; ut mundanas omnes illecebras cœperit longe amplius detestari, suumque omnem cogitatum in Christum ac Mariam Virginem jactare. Nulla siquidem in re, excepto Deo, sese oblectabat, quando illi jam se totam initiasset. Videbatur sibi nihil esse homini, excepta divina gratia, expetendum; nihil esse in rebus firmum, nihil stabile. Erat profecto in ea senilis animus, atque supra ȩtatem excelsum ingenium. Totis viribus enitebatur, quo divinum prȩceptum exitu prȩstaret: nihilque sibi difficile, nihil arduum, nihil impossibile videbatur, quod ad Dei nanciscendum amorem utile putaret. Omnem suam operam, omnia studia, omnem cogitationem ad id referebat, ut illo amore conflagraret. Tanto conatui Christus injiciebat flammas, eamque in immensum provehebat ardorem, quo ad cȩlestia solum regna vehementissime agitabatur.
[13] Annum tertium decimum agens, divino illustrata lumine, [an. 13 occultat se in ejus latere] usque adeo summam spem in Christo locaverat, ut quandocumque adversa impeteretur fortuna, mente ad tutissimum portum Christum profugiens, illius subiret latus; arbitrata, se ibidem contra omnes adversitatum incursus latitare. Quod si quispiam tunc injurias inculcabat, ceu sub parentum atque majorum cura versantibus evenire solet; non modo eas parvi existimabat, verum alacri perferebat animo; quando nihil esse putaret, quod sibi in Christi latere delitescenti posset officere. Sic enim Christi latere utebatur, sicuti solent religiosi homines suo gurgustio, ad quod, quandocumque voluerint turbam devitare, profugiunt. Haud omiserim, quod, sive sola esset, sive ceteris se sociam præberet, admotum semper lateri suo Christum alloqui videbatur. Accumbebat quoque numquam mensæ, quin cum discipulis cœnantem Christum, perinde atque tunc res ageretur, incredibili lætitia prospectaret.
[14] Terrenam omnem ab ineunte ætate aspernata felicitatem, quo tutius ad cælestem patriam proficisceretur, [an. 14 habitum 3 Ord. suscipit] sub Divi Dominici regula & institutis merere affectavit. Sed cum sanctum hoc desiderium executioni, invito patre, mandare nequiret: ab ipso, per eum quo semper se fuerat prosecutus amorem, Prædicatorum habitum maxima contentione depoposcit. Renuit ille, negatque se unquam rem hanc permissurum; quando ejus nuptiis sibi generum asciscere cupiat. Intuita patrem suo voto reluctari, nulloque modo in suam cessurum sententiam; gravem ab Deo ægritudinem, quo tertium Prædicatorum Habitum captata opportunitate devoveat, supplex precatur. Audit clementissimus Deus Virginis preces, in eamque graviorem morbum demittit. Eam ob rem læta admodum Osanna, tum potissimum quod parentes illam suam ægritudinem amaro animo ferre videbat; rata eos suis tunc facile votis accessuros; dictum Habitum, si priori redderetur valetudini, devovet. [a morbo ejus causa impetrato sanata.] pristinis reparatis viribus, emissum ab se votum patri aperit. Is filiæ incolumitate admodum lætus, annum tantum quo suum expleat desiderium, indulget. Longo igitur ardentique suo voto potita, firmissimo animo statuit, neminem sibi umquam talem Habitum detracturum. Emenso autem anno, quo mentem patris extorqueat; similia indumenta (erant enim priora vetustate consumpta) enixissime postulat. Quas preces dum pater ægerrimo ferret animo; respondet, suis jam satis votis potitam, debere parentum jussis obtemperare; nolle se ut Religioni adscribatur. At cum illa obstinato animo in eadem semper sententia perstaret; intuitus pater ejus constantiam, pro suo faciat arbitrio, remittit. Optatam itaque adepta victoriam, ab quarto decimo anno ad usque extremum vitæ suæ diem, Prædicatorum Habitum integerrime detulit.
[15] [Honesto sed modesto vestitu cilicium occulit.] Duxit autem semper in morem, suam quibus maxime poterat modis angelicam vitam occulere. Unde opinionem sanctitudinis devitatura, non laneas nisi raro, sed lineas manifesto gestabat camisias, cilicio tamen occulto subjecto. Quodsi eam quispiam laudibus efferebat, suamque sanctitatem admirabatur; istæc verba in medium afferebat; Videte quid in me religionis sit & austeritatis: nam præter delicias, quibus plurimum addicta sum, lineis ego utor camisiis, quando sanctæ mulieres laneis vestiuntur. Utebatur tunica sine scapulari; eodemque quo reliquæ tertii Habitus velamento capitis. Egressa domo coopertum nigro pallio caput gestabat; nisi forte facta senior æstus tempore tunc enim defluente pallio, & super scapulas complicato, albus ad humeros & brachia pannus lineus de capite impendebat. Sicuti præterea erat animus purus & integerrimus, ita corporali munditia apprime delectabatur. Non poterat in suo cubiculo inversi quippiam aut immundi æquo animo ferre. Vestes quoque non sordidas, neque etiam admodum pretiosas, sed mundas & decenter aptatas curabat: propterea quod sic suapte natura instituta esset.
[16] Tertium Prædicatorum Habitum, haud professa, complures annos gestavit. Consulto namque profiteri distulit, [dilatam consulto Professionem] tametsi id vehementer optaret; verita ne frequens eam raptus & domesticæ sollicitudines a consectandis Profitentium vestigiis deturbarent. Quippe consuevere hunc ipsum professæ Habitum, ad audienda eorum instituta, in templo pariter convenire; simul Dominicum percipere Sacramentum; agere quoque pleraque pro Præsidentium voto, quæ suis viribus imparia videbantur. Multis autem exactis annis, cum eam profitendi desiderium acrius urgeret; propriæ haud fidens sententiæ, precatur Deum, quo eam in meliorem partem impellat, factura quod cæleste nuntium suaserit. Respondet is, nondum opportunum tempus ad eam operam adventasse: jubetque bono ac tranquillo animo esse, propterea quod se illi intimaturum, quando id agendum fuerit, polliceatur. Expectato longo temporis spatio divino nutu, [an. 50 æt. clam facit.] tandem quinquagessimum agens annum, ardenti desiderio profitendi flagrare cœpit: & eo usque, ut noctes & dies ad Professionem animum mentemque erigeret. Tunc ad ipsam, talibus stimulis agitatam, cælestis animarum Sponsus adventans, Te modo, inquit, filia, jubeo profiteri: quod tempus illud advenerit, quod abs te dixeram expectandum. Non surda aure præterivit Osanna: sed accersito propere congregationis Lombardiæ Vicario generali, cui Fratri Honofrio Parmensi nomen erat (forte enim tunc Mantuæ erat) ad Professionem humili prece admitti rogitat. Admisit ille lætus ac lubens, atque profitentis votum suis manibus excepit: spectante, inquam, Fratre Bartholomæo Mantuano, in Divi Dominici monasterio Priorem agente, nepote ejus fratre Thoma Andreasio, & me per id temporis Mantuæ commorante. [Licet ab initio vovisset obedientiam.] Professa autem novam quamdam jucunditatem nacta, summo omnium Parenti pro tanto munere diebus singulis gratias agebat. At prætereundum minime est, illam sæpius, antequam profiteretur, præfatum Habitum in perpetuum vovisse; seque universis parituram, quȩ Prælati in dicto Ordine Prædicatorum jussissent: id quod summa etiam cum fide servavit.
[17] Osannæ animum solitudinis amor vehementer incenderat: quapropter pertæsa seculi blanditias, primum proficisci ad eremum, quo nullius uteretur contubernio, concupivit. Dein maturiori acta consilio, ad Religionem animum adiecit: ad quod obeundum munus nihil reliquit intactum, [Monasterium ingredi pridem cupierat illa] quod sibi suppetias ferre posset. Verum cum universa suo adversari desiderio conspicaretur, voxque incessanter ejus aures obtunderet, quæ illam ab clausura dehortabatur; precari Deum censuit, quo ad cæleste acciperet responsum. In sacra itaque Dominici æde, una dierum ad orationem, omnino voti sui compos futura, profugit. Ubi mente inter orandum, clarissima luce penetrante animum, sursum rapta, ad excelsum Dei solium, ab nonnullis cælestis patriæ civibus devecta est. Efflagitante autem Deo quid ab se posceret, ait: Longa me, clementissime Deus, cupido incessit, Majestati tuæ abstrusa cœnobio inservire: at adversa cuncta reperio: [sed divinitus prohibita semper] estque quod me magis abducat, quod admotam semper auribus vocem sentio, quæ me ab ardenti isto desiderio deterreat. Te igitur, per eam qua me complecteris caritatem, supplex rogo, ut me pro tuo beneplacito certiorem reddas. Arridens ille: Noli, inquit, filia, hanc provinciam adoriri: mea enim lege sancitum est, ut longa tibi, in multorum salutem & consolationem, cum mortalibus sit consuetudo, in seculoque versere. Hoc cum accepisset Osanna, divinis obtemperatura prȩceptis, ab suo illo proposito destitit.
[18] In solo adhuc Virginis pectore cȩlestes suȩ gratiȩ versabantur: [impetrat sibi Confessarium designari a Deo.] sed cum se ab acerrimo fragilis nostrȩ naturȩ hoste illudi facile posse, ceu cordatissima mulier, haud esset nescia; supplex Deum precabatur, quem potissimum deligeret (forte enim quadam spiritali tunc temporis Patre carebat) cui istæc sua secreta reseraret. Accidit autem ut in Divi Dominici templo rem divinam Sacerdos quispiam perageret: cui cum adestet Osanna, Christumque sincera & optima fide rogaret, quo suis tandem votis accederet; vox hæc ad ejus aures devenit: Hunc, quem sacrificantem Hostiam cernis, spiritualem Patrem habeto; eumque tuis in rebus consulito. Post vocem autem, eumdem sibi de Hostia Christus ostendit. Ceterum, juvenem admodum conspicata, verita ne deluderetur, rem exitu præstare distulit, certior evasura. Non destitit autem a precibus, quin Christum momentis prope singulis precaretur, quo sibi idoneum præberet Patrem. Eumdem semper ille obtulit, addiditque, pluraque eam illius gratia perpessuram adversa. [eumque 13 annis retinet.] Demum Confessionis die adventante, volens de cælesti responsione periculum facere, ædituum rogitat ut sibi Confessorem, & eum quidem quem ipse voluerit, evocet. Cum ille præmonstratum cælitus hominem misisset, cælestis oraculi certior facta: eum perinde atque Deum, arbitrum c sibi omnibus in rebus & consultorem tres supra decem annos ascivit. Quæ cum illum cui se filiam devoverat summa benevolentia prosequeretur; Christum insigni fide rogat, ne is Mantua decedat. Ad quam cum respondisset, eum multos annos Mantuæ moraturum, videreturque cȩlestis responsi Virgo perdubia; ille, comprehensia sinistra hȩsitantis manu, digito palmam vulneravit; tantumque illi doloris incussit, ut acutissimȩ cuspidis ictum excepisse videretur. Tum eam affatur: Quo ad hujusce vestigium vulneris perstabit, te isto destituendam Patre haud vereare: cum autem deletum inspectaveris, eum abs te recessurum conjectato. Complures annos signum vulneris gestavit in palma, universos ea excepta latens: cum autem ejus amittendi tempus advenisset, decidit character: evenitque quod sibi fuerat ab Christo prȩdictum.
CAPUT II.
De Virginis prudentia, patientia, caritate erga Deum & proximos.
[19] Quinque supra decem annos nata, utroque orbata parente, sese germanis ac sororibus matrem exhibuit. Quamquam enim amita, d cui eorum cura decerni potuisset, superstes erat; [An. æt. 15 orbata parentibus] placuit tamen fratribus (quippe eam exactȩ intuebantur prudentiæ) sibi domesticam administrationem committere. Quod quidem munus pro summa caritate, qua suam nemini deesse operam volebat, subiens; eum amorem erga sorores, eam curam, eam diligentiam agebat, quæ gravissimas etiam antiquas matronas ad usque cælum laudibus extulissent. Omne suum studium ad id referebat, ut universas inter illos discordias præcideret: id quod suopte ingenio facillime obtinuit. [domus ad. ministrationem suscipit,] Unumquemque enim ad tantam modestiam divinæque observantiam legis induxit, ut non modo civiles mores, verum religiosam vitam sectarentur. Maturo cuncta & gravi consilio pertractabat: prævidebat universa, agebatque nihil quod non prius longa examinatione discussisset. Quod si dubium aliquod suis in rebus agendis incidisset, proprio haud quaquam fidens ingenio, aliorum, quos probitate & prudentia insignes noverat, sententiam exquirebat: quo circa optimo cuncta præstabat exitu. [eamque prudentissime gerit] Domesticorum omnium naturam, animum, mores diligentissime inquirens; tanta eos prudentia gubernabat, ut qui ab ejus monitis abhorreret, esset nemo. In enutriendis quoque fratrum filiis eximia utebatur dexteritate: quandoque enim acrimonia blanditiisque ad virtutem alliciebat, nonnumquam aberrantes increpabat; sicque mirum in modum vario ritu ad frugalitatem provehebat.
[20] Unoquoque die, non modo eos, verum universam familiam, antequam se quieti darent, accersens, pro plerisque preces, pro his præsertim qui suam apud Deum operam exegerant, [fratribus quoque vita functis liberos eorum regit.] imponebat: hortabaturque eos ad Christi sectanda vestigia; & si quidquam in illis reprehensione dignum offenderat, quandoque blande, nonnumquam acriter, arguebat. Fratribus, quibuscum vitam vixerat, fato absumptis; eorum uxores ac filios materno affectu prosecuta, ad tantam eos sui benevolentiam pellexit, ut eam haud secus quam virtutum omnium simulacrum diligerent, venerarentur, colerent. Temporalibus in rebus administrandis tanto vigebat ingenio, tantaque industria, ut spectatu dignum esset, Virginem, quæ sese divinis rebus adscripserat, eisque aminum & cogitationem sacrarat, istæc terrena & caduca omnium laude administrare. Qui eam suis secum de rebus consultaturi conveniebant, læti admodum recedebant, quod sibi ab ipsa optime satisfactum putarent. Sermones suos ita moderabatur, ut eam cuncti prudentissimam faterentur: paucis quidem verbis multa sapientissime explicabat. Ad eam sæpenumero veniebant cives, precaturi ut ab Principe, qui illi deditissimus erat, quidquam pro eorum voluntate extorqueret. Qui cum quandoque poscerent, quæ ipsa impetratu non modo difficillima, sed impossibilia videbat; onus tanta prudentia humeris decutiebat, ut ipsam nulla in re impietatis aut inhumanitatis arguere possent.
[21] Fuit Prædicatorum Ordini antiqua & vetusta consuetudo, eas omnes res, [Ob frequentes extases suspecta Prædicatoribus,] quæ popularium auram captare solent, non modo aspernari, sed etiam admodum detestari; ratis divinæ profecto providentiæ interesse, gloriam & famam quibus voluerit impartire. Igitur cum Osannam divinæ cujuspiam formæ Prædicatorum Fratres, qui Divi Dominici templo serviebant, intuerentur; eamque identidem digressam sensibus conspexissent; veriti ne per urbem fama vagaretur, Osannam talem mentis excessum ad alliciendos plebis animos, vendicandamque Religionis seu sanctitudinis opinionem, eorum suasionibus ementiri; non mediocri insontem molestia afficiebant. Talibus autem eam maledictis afficiebant. Talibus autem eam maledictis incessebant: Vecordem feminulam esse: eam mentis segregationem, aut ab se confictam, aut ab iniquissimo extructam dæmone, aut (quod verebantur magis) ab imbecillis cerebri morbo manare. [eorum maledicta æquanimiter tolerat,] Maledicta hæc patientissima Virgo æquo animo tolerabat: lacessentiumque omnium linguas, cum omnem suam spem in Christo locasset, quamfacillime perferebat. Ceterum publico eam raptu haud se abstinere conspicati (neque enim id in suo positum erat arbitrio, quin suam illam sortem acriter deplorabat) nihilo mitius sese gerentes; præter maximas contumelias, eam quoque sui Ordinis Habitu exuturos minitabantur. Nec esset dictis res morata, nisi aliter fuisset divina lege sancitum. Numquam animum in tantis objurgationibus deflexit Osanna: sed in uno atque eodem patientiæ limite perseveravit; delectata admodum præstari exitu, quæ sibi fuerant sæpenumero cælesti oraculo prænuntiata.
[22] Verum cum longe affectato Habitu eam se expoliaturos dicerent; ingenua quadam verecundia & humilitate inquiebat; [iisque non commovetur,] sperare se divino munitam iri præsidio, ne per vim ab ipsa extorqueretur, quod sibi cælesti ope vendicarat. Divinæ præterea voluntatis ignari, illi objectabant, quod juvenem Patrem, immaturæ ipsa cum esset ætatis, delegisset: Debuisse magis, ajebant, provectum senem sibi consultorem asciscere, qui longa spiritualium rerum experientia suis posset de rebus maturiori consilio decernere: velle eos, ut, illo rejecto, senem Confessorem assumat. E contra vero Patrem illa relinquere detrectabat, quoniam certo certius norat, eum se divino adductam imperio delegisse. Illi consilii inopes, cum statuissent votis omnino suis potiri; hanc noxam in Confessorem vertentes, gravissimi sceleris atque inauditæ pertinaciæ hominem insimulabant; qui majorum opinionem aspernatus propriæ inniteretur sententiæ: [suo ab iis privata Confessario,] impellebantque, ut Osannæ animum ad eorum vota flecteret. Sed is, divinæ revelationis haud ignarus, adduci minime poterat, quo pretiosissimam ab se gemmam abdicaret. Tandem simplicibus verbis nihil proficientes; præceptis eum, quibus non parere religioso viro nefandissimum est, adoriuntur; eique carissimæ filiæ Confessione interdicunt. Ille, a majorum jussis desciscere irreligiosum ducens, ab opere destitit; Virgini suadens, ut alterum sibi Patrem quæreret, quandoquidem oporteat initiatos sacris obedientiæ colla submittere.
[23] Spectatæ ut erat virtutis Osanna, tolerantius omnia ferens, [tantisper utitur Parocho,] ad privati templi Flaminem ivit; non quod aliis dedignaretur Prædicatorum Patribus confiteri; sed eos miserata, asperrimum eorum impetum devitatura, eo præsertim sibi ab Vicario generali persuaso. Emenso parvi temporis interstitio, eumdem Confessorem Patrum indulgentia adipiscitur: non deerant enim plerique, qui insontem tuerentur, tametsi lacescebant multi. Postremo, quo eam per patientiam Christus redderet clariorem, desideratissimo Confessore penitus destituitur. Quare miti caput animo inclinans, [donec prior sibi restituatur:] in Deum auctorem omnia referens, astruebat se longe duriora promereri. Tandem eam incredibili patientia inauditaque humilitate prospicientes, non minori veneratione atque benevolentia prosecuti sunt, quam antea injuriis deturbassent. Verum enim vero tantum illi tribuebant, ut divino in ea cuncta agi spiritu arbitrarentur: admissi autem in eam erroris veniam postulantibus, non modo facile indulsit; verum maxime sese temeritatis arguens, se malorum omnium causam extitisse fatebatur.
[24] Non defuere quoque seculares & perniciosi viri, [secularium etiam obloquia patitur.] qui dira in eam malignitatis tela jacerent. Dicebant quidam, eam, præter Religiosorum instituta, Optimatum amicitiæ studere nimis; alii non esse ea sanctitudine, quam plerique autumabant; esse potius versutam & fallacem, suoque astu sibi omnium benevolentiam vendicare: nonnulli vero, simplicissimam & dementem; raptumque suum quoddam somnium esse prædicabant: sed universa æquissimo semper animo tulit. Demum apud omnes tanta fama fuit (id quod inferius latius explicabimus) ut qui eam antea despexerant, id solum æquum putarent, quod ipsa approbasset: volebatque quisque prius Osannam consulere, quam quidquam ullius ageret momenti. In administranda quoque domo usque adeo patiens fuit, ut ancillarum inobedientiam & objurgationes in sua peccata referret. Fratrum quoque obitum, tametsi maximo familiæ accedebat detrimento, patienter adeo tulit; ut ceteros solaretur, illisque ab divina haudquaquam abhorrendum voluntate suaderet.
[25] [Summa in Deum caritate flagrat,] Ad summum amoris Dei fastigium provecta, semper animo volutabat, quid ab se fieri posset, ut Deo optimo maximo par honor redderetur: voluissetque ad eam rem perficiendam, parem se adeptam esse potentiam. Atroces atque nefandæ blasphemiæ, quas in cælestis patriæ dedecus mordacissimi homines jaciunt, acerrime Osannam lacessebant, & tanto dolore cruciabant, ut eas nullo pacto audire posset: quippe erant sibi toleratu gravissimæ. Illud imprimis eam vehementer commovebat, quod supernas quandoque animo tenente sedes, secum summus Imperator querebatur, ab Imperatoriis & Pontificiis viris Christiana omnia monumenta pessumdatum iri. Quare extremam omnem pœnam summumque supplicium lubens pertulisset, dummodo summo ut par est honore Deus habitus esset: [ejus offensas gravissime sentit.] maluisset quoque æterno puniri cruciatu, quam quippiam mortalis criminis admittere. Mente semper & cogitatione in Deum ardens, numquam ab ejus colloquio & contemplatione vacabat: immensa hac caritate usque adeo deflagrabat, ut sanguinem pro Christo gestiret effundere. Unde cum nulla sese illi major opportunitas sui explendi desiderii offerretur; cum primum ægritudine vel etiam minima laboraret, medicos ad se phlebotomandam adhortabatur: nimio inquiens & superfluo se abundare sanguine quando tamen omnium opinione exanguis prope foret.
[26] Erat Osannæ humanæ salutis insatiabilis sitis, nihilque erat quod ea magis expeteret. Si quempiam sibi notum & familiarem viam scelerum gradi intelligebat; [Zelo quoq; animarum æstuans,] non erat illi satis hominem dulcibus verbis suavissimisque adhortationibus ad virtutem & integritatem pellicere, sese etiam illi precatricem apud Deum exhibebat; precata Deum, ut cæleste in illum lumen demitteret, traheretque ad meliora itinera. Putans autem & verba & preces suas momenti atque succi parum habere, asperrimo sese cilicio & aliis cruciatibus contorquebat; quam poterat peccantibus ad exurgendum opem allatura. Aliorum crimini haud secus quam sua deplorabat: & ita deplorabat, ut sæpe numero corpus in ægritudinem caderet. Semel namque pro quorumdam salute intercedens, [aliorum peccata luget ut propria.] tanto sese gessit ardore; ut ad sensus regressa vix respiraret: tantumque fuit orantis cordis incendium, ut lævum inflammatione illa contractum brachium, ad nullum deinceps domesticum usum valuerit. Nonnumquam salutem cuipiam impetratura, ad cælestes rapta delicias, inquiebat; Ah dulcissime Jesu! hominem, divino tuo sanguine de tetro ereptum carcere, perditum iri patiere? Te supplex rogo, ut illius fragilem naturam misereare. Quodsi ullam ab eo pœnam exigere sanxisti, illam ab me deposce, atque mea membra contorque: ero illius felicitate jucundior, quam mea tristior pœna. Atque magno sibi hominum ad eam conventus fastidio erat: nemo tamen de sua secum salute locuturus convenire eam voluit, cui fuerit occupata; quando profecto nihil sua opinione esset, quod cum salute animæ conferri posset.
[27] Plurimum se debere suum implorantibus auxilium putabat Osanna: [Pro anima patris pati cupit] quamobrem totis viribus enitebatur, quo voti compotes evaderent. Nihil asperum sibi, nihil durum, nihil difficile erat, dummodo ipsis impune esset. Huic rei testimonio accedit, quod aliorum crimina in suum (ut præfati sumus) vertere jugulum cupiebat. Istud quoque memoriæ sese offert, eo die, quo Joannis Baptistæ Natale colimus, pro patre oranti visus est Christus; eamque sic alloquitur: Bono animo esto, filia: nam tuus pro quo affligeris pater, salutis locum tenet, brevique commigrabit ad cælos. Oh! inquit illa, dulcissime Deus; poterone ferre ut parentis anima torqueatur? Te per saluberrimam passionem tuam rogo, ut eum in me cruciatum, [eique breve purgatorium impetrat] qui eum manet, intorqueas. Tum ille: Ne tristeris, inquit, Osanna: mea siquidem justitia expostulat, ut qui me lacessivit injuriis, is suorum scelerum pœnas luat. Tantum præterea tormentum ferre non posses, sed morerere: id quod fortassis in animum induxisti tuum. At mihi ea mens est ut nonnullos adhuc annos vitam vivas, quando id cum multis saluti, tum mihi honori accessurum sit. Tum illa, Cur, inquit, sic insperato mortem obiit? Propterea ait, quod paulo duriori cervice fuerit: duos dies sua diluet crimina, tum nostras ad ædes commigrabit.
[28] Plerumque hoc pacto se gessit Osanna, summumque pro peccantibus cruciatum enixissime poposcit; [in se sumit infirmitatem Marchionissæ] parvi insuper arbitrabatur, ad levandas proximi calamitates, tenerum & imbecille corpus suis inventis affligere; ægritudines etiam, quas familiares & caros incursuros timebat, in se verti magna animi constantia postulabat: id quod nonnumquam ab Deo facili admittebatur aure; quo eam clarior excellentiorque maneret triumphus. Timuit semel Isabellæ e Mantuæ Principi, quam admodum diligebat, gravem quampiam infirmitatem: idemque verita est nonnullis de Ordine Prædicatorum Patribus, per id tempus Romam ad generalem suam synodum concedentibus, eventurum; quod intemperatum aërem itinerisque difficultatem prospiceret. Ea per Christum maximum summis precibus & lacrymis rogat, quo languorem omnem, quem illis imminere putat, in se vertat. Pollicetur illi Christus, se pro illius facturum arbitrio: nec dictis res morata, quippe gravissima eam febris adoritur. Tantum autem invaluit ægritudo, ut parum abfuerit quin hisce mortalibus rebus excederet. Mansit Isabella, ab omni ægritudine intacta; & Patres optima incolumitate Roma redierunt.
[29] Adhæc cum mulier quædam absentem consortem admodum vereretur, [& simili modo avertit incommoda aliis obventura.] pertimesceretque ne eo redeunte quorumdam vita in maximum injiceretur discrimen; Osannam rogat, quo suis precibus futuro occurrat scandalo. Tum illa, quæ nemini unquam pietatis viscera occludebat, actutum precatur Deum, ut ab se pro illorum pace quodcumque voluerit supplicium extorqueat. Non fuere vanæ preces. Acerrimus sane pedum dolor eam aggressus, egit ut plerosque dies minime incederet. Rursus invictissimo Francisco Mantuano Marchione f Gallias petente, illum servavi postulat incolumen, se autem acriter affligi, si illi mali quippiam impendat. E vestigio gravi febre & cordis acerrimo dolore languens lecto decubuit: Princeps autem in patriam sanus rediit, eamque adhuc ægrotantem offendit; sed brevi post ejus regressum convaluit.
[30] Non erat quoque ad solandos miseros & afflictos iners; sed impigra, sed facilies, sed diligentissima. Quamquam enim gravi continue aliquo dolore languebat; suapte tamen natura ad pietatem prona, [Omnium commune solatium] proprias ægritudines nihili pendens, visitatum ægrotantes, eosque omni ope ad patientiam excitatum propere concedebat. Meminerim ego, eam graviter decumbentem, sub noctem unam, ad ægrotantem quampiam feminam, quæ eam visere gestiebat, lecto exurgens accessisse. Posthabitis quoque contemplationibus, quibus magnopere delectabatur; immensa pietate actitata, ad fovendos tristium animos eorumque levandas afflictiones, se totam dabat; tametsi hominum consuetudinem admodum fastidiebat. Ad eam, perinde atque prisci solebant ad Delphicum Apollinem, certatim viri ac feminæ ex omni parte defluebant: quibus totum diem, præclara impartiens documenta, impendebat. Vix tantum otii captare poterat, quo pro suo more Officium lectitaret, nonnullasque ad Sponsum deferret preces. [ab omnibus passim consulitur.] Tanta erat Virginis labiis impertita gratia, ut omnibus quamgratissima esset. Videbatur unicuique adversa omnia cum primum ea Virgini detexerat, sibi excidisse memoria: quando cunctos dulcibus verbis solaretur, eorumque calamitates secum deploraret. Hortabatur cunctos in Deum maximum sperare; futurum inquiens, ut sibi secundiora succederent, si in eum spem jacerent. Suas illis preces offerebat; & non modo suas, verum etiam alienas; quas summa diligentia, ipsis factura satis, inquirebat. Nihil denique intentatum relinquebat, quod illis consolationi accessurum putaret. Quare eam quandoque dixisse ferunt, nullum unquam ab ejus ore depromptum verbum, quod homini aut molestum fuerit aut grave.
CAPUT III.
Exercitia Virginis spiritualia, vitæ rigor, animi demissio.
[31] [Piis cogitationibus jugiter intenta,] Quamquam plurimis, tum domesticorum, tum exterorum anfractibus premebatur; nihilo tamen secius fervebat spiritus, quam si sola fuisset, tantumque de suis rebus cogitasset. Audiens namque varias hominum miserias & calamitates, dulces cum Christo animo & cogitatione sermones agebat: divinis namque in rebus sese animus oblectabat, tametsi aures omnium patebant infortuniis. Quidquid rerum intuebatur ad spiritualia trahebat monumenta. Quocirca nonnumquam per urbem gradiens, quid sibi spiritualis rei quæ viderant præseferrent exquirebat a comite: dicente autem illa nihil se hujuscemodi rerum excogitasse, meditationes suas ipsa pulcherrimas enarrabat. Ab teneris annis Mariæ Virginis Officium diebus singulis lectitare in morem duxerat: quod vero majus Officium appellamus, [orationi multæ & piæ lectioni vacat,] nonnumquam pietatis operibus detenta prætermittebat: qua de re, vix artubus quieti admissis, sub mediam noctem, divinis laudibus atque contemplationibus vacatura, exurgebat. Quidquid sibi otiosi temporis relinquebatur, quod profecto exiguum admodum erat, id omne in percurrendis Sanctorum libris, de quibus spirituales decerperet flores, terebat. Verum supra ceteros libellum, cui Triumpho Crucis nomen est: Senensis quoque Catharinæ Vitam, tum ejus Dialogum, apprime admirabatur, [frequens in templo,] relegebat. Declamationes usqueadeo sibi gratæ erant, ut neque unam quæ in Divi Dominici templo haberetur, non gravissime ægrotans prætermiserit. Voluisset semper divinis Officiis interesse; fecissetque, nisi eam frequens populi multitudo oppressisset. Soluta autem curis, ad ecclesiam properans, non nisi universis Sacris peractis recedebat. In dies singulos, inter maximas etiam occupationes, Missam audiebat. Quod si ad templum, ægritudine laborans, proficisci haud poterat; in suo volebat cubiculo celebrari.
[32] Immenso quodam lumine puerili adhuc ætate, [& ad Confessionem] ad divinas res vehementer impulsa, ad Confessionem animo & cogitatione deflagrabat; & usqueadeo, ut consanguineas gravi afficeret molestia, quo singulis eam septimanis ad Confessorem deducerent. Sed illæ, puellæ proposito reluctantes, illique blandientes; inquiebant, debere eam ceterarum opportunitatem operiri, quando & ipsæ frequentem Confessioni operam navarent. Tarditatem illam æquo animo ferre haud valens Osanna, id pertinaciter contendebat, quoad in suam eas sententiam traduxisset. Tandem potita votis, tanta plaudebat lætitia, ut cunctis non parvæ admirationi esset. Morem hunc, ut semel saltem in hebdomada confiteretur, tametsi sæpenumero confitebatur pluries, adusque mortem servavit. Plerumque talia confitebatur, quæ non solum peccata non erant, verum sibi maximo accedebant merito. Ausim quoque dicere, me illius nonnumquam Confessionem audientem judicasse, ne venialem quidem culpam tunc in ipsa fore, nedum mortalem.
[33] Fuit illi frequens consuetudo, diebus singulis sacrum Christi corpus spiritualiter degustare. Summo namque diluculo totam conscientiam everrebat, [atque Communionem.] exploratura si quippiam offenderet quod ab immortali Deo desisteret: quod cum omni diligentia fecisset, Christi corpus ne minori quidem apparatu captabat, quam materialibus faucibus consuesceret. Nihil cibi, nisi hunc in modum communicans, imposuisset ori. Accidit quandoque ut decumbenti summo mane potionem afferrent: quam cum extremis labiis attigisset, ad memoriam occurrente nondum se pro suo more Sacramentum cœpisse; simulato dolore rejecit, quoad suum desiderium explesset. Unoquoque præterea dominico atque etiam solenni die, sacram sumebat Eucharistiam. Ad quod obeundum munus par studium adhibere cupiens, omne suum ingenium ad divina spectanda beneficia, quæ amplissima sibi manu Deus optimus maximus contulerat, mancipabat. Sic autem ea meditabatur, ut alto corde reponeret, in Christique amorem penitus eliquesceret; atque vix mentem, adusque opportunum desumendæ Hostiæ tempus, prohiberet a raptu. Evenit tamen nonnumquam, ut cohibere non posset spiritum: sed eo momento quo communicatura erat ad sensus regressa, captato Sacramento, rursus evolabat ad cælum.
[34] Christum maximum Osanna deperiens, quo eo perpetuo frueretur, mortem quam ceteri vitam malebat. Quare languore eam graviter opprimente, gaudebat admodum, quod naturæ debitum se exoluturam speraret. At præter spem valetudini restituta, ubertim lacrymabatur, dolebatque spiritum corporea vincula haud erupisse. Numquam oratum Deum accedebat, quin, [Mortem vehementer desiderans,] illius potiundi desiderio acta, sibi mortem precaretur; quando sua opinione, quanto diutius viveret, tanto graviora foret admissura crimina. Sed eam Christus ad tolerantiam sæpenumero adhortatus, se illius voto propere accessurum pollicebatur; inquiebatque, velle se illa adhuc paululum cum mortalibus versari; quo per ipsam, quæ suis se precibus executurum decreverat, exitu præstaret. Plerumque ad rogantem talia blando vultu suavique risu Deus, tamquam ad filiam oculos vertebat, atque dulcibus verbis solabatur: nonnumquam vero respondebat nihil. [eam instanter a Deo petit sed frustra:] Semel gravissimo sanata morbo, quo sese humanis excessuram robus præstolabatur, sic Deum, mœroris atque etiam tristitiæ plena, affatur: Cur, justissime Deus, me adusque mortis limina progresam, referre pedem coëgisti? Propterea, inquit ille, quod innumeræ sint ad me pro tua salute delatæ preces. Ad quem Osanna: Proh tui atque hominum fidem! quot parentibus suis ac necessariis salutem lacrymis deposcunt, qui te nequeant exorare? Quid igitur causæ est, quod, cum nullius ego utilitatis sim, omnium pro me rogantium voces auscultas? Longe mihi satius puto mortem obire, quam vita superstite continuis Majestatem tuam injuriis lacessere. Tum ille, Mitius te, inquit, tecum agito Osanna. Nam id mihi animi est, ut multis felicitatem impetratura vivas. Ad quem, Me, inquit, utere ut voles.
[35] Mantuano Principi nato g filio, læta admodum, maxima spe Deum rogat, quo eam tandem de hujusce mundi procellis eripiat: [etiam post impetratum Marchioni filium,] sed cum nulli id posset precibus extorquere, Proh, inquit, carissime Deus, si tibi ea mens est, ut diem mortis haud intelligam, id parvi æstimo, dummodo me hac miseria solvas. Videor enim mihi quæ per me fieri volebas, egisse: quippe Mantuanum Principem donasti filio, id quod mea futurum intercessione prædixeras. At ille: Tuis, [ad quod servari se suspicabatur.] inquam, precibus id actum puta: sed paucos etiam annos, plerisque allatura opem, vivas necesse est. Alio quoque die lecto decumbens, sumpto Eucharistiæ Sacramento, sensibus digreditur; atque ab undecimo adusque decimam nonam horam, perstitit rapta. Cum autem Deum precibus fatigaret, ut se mortali isto & corruptibili exueret corpore, aut saltem modum quemdam & terminum suæ vitæ statueret; respondit, nolle se ut adhuc de sua morte certior fieret. Post longam cunctationem idem poscenti surda aure pertransiens, Mariam Virginem subridens aspexit: rediitque illa ad sensus sua spe frustrata.
[36] Jucundissimum duxisset, quo exanime pæne corpusculum viventem Christo litaret hostiam, [Parcissimo victu] omnem prorsus ab se cibo usum relegare; fecissetque, nisi istius nostræ naturæ imbecillitas obstitisset. Fuit autem supra quam dici queat frugi femina, dixerim potius in cibo modica: quippe tanta cibi parcitate erat, ut admiratu dignum esset qui vitam viveret. Erat illi consuetudo, supra imperata ab summo Pontifice jejunia, Adventum Christi summa observantia, non secus atque Quadragesimam, colere: in omne quoque tempus Mercurios, Veneres, atque Saturnios dies jejunabat. Ardentissimum eam desiderium, [crebroque jejunio] vilissimo tantummodo vesci pane & simplici aqua uti, incessebat: verum cum fratribus morata, qui tantam victus tenuitatem reprehendebant eamque non parvo crimini dabant, eadem cum ipsis utebatur mensa. Modico tamen vino, & eo quidem leviusculo, contenta erat. Totum aliquando diem cibi nihil capere frequens illi mos erat. Eo præsertim die cibum omnem fastidiebat, quo sacri Christi corpore depascebatur. Eo usque eam victus parcitas deduxerat, ut vix pedes subsisteret, pellisque ossibus hæreret: magnum tamen, ne domesticos nimia sui solicitudine afficeret, simulabat robur. Cum mensæ accubuisset, universum tempus in distribuendis rebus, quas suo imponebant escali, consumebat; nullum prope ipsa cibum sumens, quo ceteris communem gereret & sodalem.
[37] Universam prope noctem in contemplandis divinis rebus, [partiori etiam somno utitur] porrigendisque ad Deum precibus, ducebat insomnem: corpore autem longo defesso labore, sese paulo quieti laxabat. Erat sibi plumaris quidem lectus, quem suam tectura sanctitatem in cubiculo paraverat: sed orationes identidem ex sententia protelans, donec contubernalis femina dormiret, humi secreto somnum perceptura jacebat. [pæne totas noctes pervigil] Plerumque etiam, sociam oppressam somno deprehendens, lecto desiliens super altaris suppedaneo dormiebat. Tanta, ut summatim dicam, moderatione erat; ut præter quamplurimas noctes, quas pervigil agebat, unam quandoque, nonnumquam duas, ad summum tres horas gravi lassitudine afflicta quiesceret. Accidit semel ut ægrotantem medici dormientem offenderent: excitata autem erubuit tantum, quantum solent in maximis deprehensi criminibus erubescere. Abeuntibus illis, Verecundor inquit supra modum, quod me dormientem quispiam videat: &, si nemo mortalium mei somni arbiter sit, Deum maximum vehementer erubesco; quando haud me deceat tantam corporis curam gerere, ut illi quietem pro arbitrio remittam.
[38] Solicita admodum, ne corporis valetudo cum ratione luctata, superior evaderet; jejunia vigiliasque quibus sese supra vires affligebat, [cruciatus corporis horrendos] tanto certamini imparia putans, hispido etiam & acerrimo cilicio virginea membra torquebat, seseque asperrima præcingebat catena, quæ lascivientem omnem carnem domatura videbatur. Vidi ego ex iis unam, horrendam admodum, tamquam præacutas acus emittentem: quæ longo usu mitior facta erat, & tota pæne corrosa. Teneros quoque humeros durissimis flagellis, aut ferreis, aut ex nervis compactis ad sanguinem verberabat: id quod in Quadragessima Adventuque frequentius agebat. [senior mitigare cogitur.] Seniorem tamen factam oportuit ab hisce cruciatibus temperare: propterea quod afflicta admodum esset & viribus destituta. Verum aliquando, nulla habita ætatis ratione, sub mediam exurgens noctem, sese in secreto quopiam loco flagellis acriter cædebat: id quod potissimum audebat, quando imminere mala patriæ verebatur. Suam quandoque vicem amaro animo deplorabat: quod, inquam, usqueadeo debilis effecta esset, ut nullo se pro Christo posset affligere cruciatu: quamquam continuis acerrimisque doloribus tenebatur.
[39] Uno parasceves die sese illi Christus cruci affixus obtulit; ad illamque, post multa colloquia ultro citroque habita, Dimitto, inquit, [Etiam post dimissa sibi peccata,] tibi, filia, peccata; eique immensa benignitate benedixit. Tanta hujusce benedictionis efficacia fuit, ut Osannam incredibili humilitate donarit. Exinde enim supra quam dici possit humilis fuit: quippe nihil in se boni operis offendens, haud dignam se putabat quæ terram pedibus calcaret. Erat (sua sententia) omnium scelestissima: dolebatque vehementer nulla se spiritualium rerum affectam iri cura, [humillime de se sentiens] tametsi numquam a divinis rebus temperabat. Semper de se vilia & abjecta sentiebat, eademque loquebatur. Plerumque, quas in eam piissimus Deus gratias congesserat animo revolvens, maximam suam ingratitudinem carpebat; nullum illi crimen æquandum existimans. Quidquid autem in Republica Mantuana aut in divi Dominici Ordine contingebat adversi, in sua ipsa demerita referebat. Ab profunda ista humilitate proficiscebatur, ut præclara sibi cælo demissa munera, ab Deo, an ab fallaci essent dæmone (quamquam cælestes spiritu tenente sedes, ab Christo prodiisse, certo certius deprehendebat) plurimum hæsitaret. Neque enim se ceteris sanctiorem arbitrabatur, cui supra communem modum tanta Deus optimus maximus beneficia impertiret. [honorem omnem refugit]
[40] Erat præterea spectatu jucundum, quanta humanitate, quantaque acrimonia omnes ad se adventantes exciperet: a quibus tamen haud ferre poterat ut sibi honor decerneretur. Assurgebat omnibus, atque numquam prior consedisset: sancierat enim cum universis de humilitate certare. Plerisque ad eam de omnibus Religionibus sacris viris convenientibus, ab omnibus summa cum reverentia benedici flexis genibus exposcebat. Quod si quispiam forte verecundia ductus, quando ab ea benedici maluisset, id se facturum denegabat; humi jacebat, quoad efflagitatam benedictionem extorsisset. Idem quoque agebat, quandocumque mulierem sanctitudine insignem alloqueretur. Tanta quoque erga domesticos atque peculiares homines humilitate se gessit, ut vilem feminam non arbitrarere de se tam vilia & abjecta sentire: cum omnibus namque usqueadeo modeste se agebat, [vilissima quæque obire domi gaudet,] ut omnium videretur ancilla. Verba, mores, gestus, universa denique in ea miram humilitatem præferebant. Servilia quoque opera; mundare, inquio, domum; popinaria abluere vasa; parare lectisternia; ceteraque id genus abjecta, non modo nusquam loci detrectabat; verum, reclamantibus universis, volebat efficere. Sed id muneris nacta erat, ut parvo tempore præstaret exitu, quæ ceteri longa mora conficiebant. Qui sibi, pro singulari in eam veneratione, non famulatus esset, nemo erat: sed rara, ex cognatis imprimis, admittebat obsequia, quod eis non mediocrem exhiberet honorem.
[41] Sanctitudinis suæ fama, quæ omnes Italiæ angulos compleverat, quantum indoleret, narratu difficile esset. Quare summa enitebatur ope, quo homines de hujuscemodi sententia dejiceret. Cibo plerumque supra antiquum morem abstinuisset, longeque majori corpus afflixisset inedia; nise evolaturam magis in publicum abstinentiæ suæ famam pertimuisset. [latere cupit] Adhæc, cum cælestes gratias, quibus ab immortali Deo donata fuerat, quo illis ipsis quandoque relectis Salvatorem arderet magis, litteris commendasset; audissetque nonnullas sanctas mulieres per Principum atque etiam vulgus ora volitare; verita id sibi aut vivente aut mortuæ facile eventurum, libellum in quo universa conscripserat, ne prodiret in lucem, absumpsit. Cumque mihi sua secreta reserasset; summis me adegit precibus, ut quæ magna enarraverat fide, [eoque sua quædam scripta comburit,] ea quoque hisce rebus absumpta in meo tantum pectore versarentur. Ejus ego votis accessissem, nisi me divinus honor, qui istac admodum resplendet in Virgine, inculcasset. Meminerim eam quandoque dixisse, numquam se ullo inanis gloriæ adactam stimulo; at quanto majora in se congesta beneficia inspectarat, tanto humiliorem extitisse. Cum ex occultis pedum vulneribus semel emanaturus sanguis videretur; [& deprecatur apparituras in se Christi plagas.] verita ne quas occultas poposcerat cicatrices (de quibus inferius latior sermo fiet) in aperto essent; summa animi anxietate, incredibilique affecta dolore, lacrymabatur. Quare illico ad singula monasteria misit, qui rogarent, ut pro arduo suo negotio, proque suo explendo desiderio, apud Christum maximum enixe intercederent: id autem erat, ut vulnera pedum manerent occlusa.
[42] Tanta hominum premebatur frequentia, ut totum diem eorum miseriis & calamitatibus præbere aures oporteret. [Horret consulentium affluxum] Vix tantum captare otii poterat, ut semotis arbitris cibi paululum sumeret: quin plerumque afflictatis præstitura opem, mensa surgebat. Sed concursum hunc populi ingemiscens, Deum inquiebat ab se amissi temporis pœnas exacturum. Interdum multitudinem consulto fugiens, in cubiculum ceu in tutum cedebat portum: sed tanta erat opinione & fama, ut quantumcumque lateret, [sed eum jubetur a Deo tolerare.] ad se omnis generis homines commoveret. Mirum in modum dolebat, tantum sui opinionem incrementi cœpisse, ut jam ab cunctis summis laudibus efferretur. Quare libens admodum hominum consuetudinem refugisset: non sane caritatis detrectans opera, sed suæ imbecillitati consulens, quam tanto idoneam facinori non putabat. Satius enim arbitrabatur pro afflictis hominibus precibus apud Deum agere, quam inanibus verbis tempus terere. Unde cum summa sese humilitate excoluisset, precabatur identidem Christum, quo eam a tanto mortalium conventu eriperet. Sed is illam ad tolerantiam semper animabat, quando id ipse ad multorum salutem retulisset. Audivi ego eam sæpenumero dicentem: Nisi mulier essem, me de tanto tumultu, deserta quæpiam & invia perquirens loca, proriperem.
CAPUT IV.
Reliquæ Virginis virtutes, præsertim in conversatione cum proximo.
[43] Virginem hanc novi continue dolores & cruciatus afflictabant; non solum, quos vulnera ab Christo impetrata incutiebant, [Continuis fere doloribus aut morbis exercita,] sed quos quotidianæ ægritudines afferebant: neque enim diem unum incolumis egit, præsertim confecta senio. Verum universa, ea constantia, ea promptitudine, ea animi magnitudine tulit, qua ceteri secundam solent perferre fortunam: nihil enim ægra nisi Christum & divinas res loquebatur. Admirandum profecto erat, eam acriter ægrotantem tanta esse jucunditate & exultatione, quanta si in summis deliciis versaretur. Neque, ægro manente corpore, torpebat spiritus; [eos patientissime tolerat.] sed longe ad divina ardentior erat, longeque ad orandum promptior: eapropter, quo in cælum animum vehementius intenderet, novas semper ægritudines exposcebat. Non oportebat eam ad patientiam adhortari: quin admodum languida ad se adventantes solabatur; auditisque eorum calamitatibus, eos optima spe esse jubens, recreatos ab se & quasi de universis ereptos anfractibus dimittebat. Hoc solum sibi in tantis doloribus molestum erat, quod secretum horarium sumere haud poterat, cælestia pro suo ardore contemplatura. Quidquid inverse ministri agerent, patientissime tolerabat: nullumque effundebat verbum, quod iracundiam præseferret: sed mitis admodum & quieta, omnium jussis obtemperabat.
[44] Cum subdubia aliquando & periculosa ægritudine laboraret, [Delicias omnes aversatur,] opportunaque medici sanaturi eam remedia adhiberent; & exquisitos, quo infectum palatum illicerent, cibos pararent; aut pretiosa quædam, ad resarciendam naturam traderent; dolebat admodum frugi mulier, querebaturque, quod posthabita animæ cura (id enim sibi videbatur) corpori indulgeret nimis. Se quoque atque etiam alios hujuscue rei ministros arguebat, quod suo corpori superfluis deliciis blandirentur, quibus Christi pauperes ali potuissent. Quod si aliorum votis cedere cogebatur; non voluptati tales deliciæ, sed summo sibi supplicio accidebant. Valetudine autem reparata, grave se in curando tanta diligentia corpore scelus admisisse lacrymabatur: non decere, inquiens, hisce eam pretiosis rebus & fomentis uti, cujus Redemptor amaritudine alitus sit. Jussere nonnumquam medici, Cretensi pretiosissimo vino ejus lavari manus, humectatumque in ipso panem sibi tradi. Sed illa æquo animo tale medicamentum ferre haud poterat; inquiebatque, inhonestum apprime esse, ut ipsa manus eo liquore lavaret, qui potis esset vitam pauperibus, si ex eo biberent restituere. Inducta autem precibus, tanta parcitate utebatur, ut astantes ad risum exciret: admirabantur enim Virginis puritatem, ejusque deliciarum omnium neglectum, quando etiam quæ nullius momenti erant refugeret.
[45] Insigni pietate inopum omnium sortem miserabatur, cupiebatque eorum necessitatibus præsto esse. Nihil erat quod magis ejus animum recrcaret, quam algenti pauperi & mendico suppetias ferre. Sæpe proprio (ut ajunt) ori detrahebat, quibus pauperes impertiret. Quod si roganti, [pauperibus mire compatiens] quæ traderet, non se otius offerebant totam versabat domum, quoad offenderet quibus illi faceret satis: volebat enim tristem ab se aut vacuum abire neminem. Usque adeo autem paupertatem dilexit, ut cum familiam re aliqua (ut fit) indigere videret, lætaretur admodum & exultaret animo, veluti si ad nobile fuisset convivium invitata. [ac liberalis,] Mantua extrema rerum omnium penuria laborante, ita ut plerique mendici fame in publica via mortem obirent; quandocumque egrediebatur domo, frusta panis pauperibus tradenda ferebat in sacculo, eaque universis sibi obviantibus dividebat. Nihil unquam cibi sumpsit, quin illum se daturam pauperi, si affuisset, cogitarit.
[46] Verum quamquam nulli rei sublevatura inopes parcebat, [matris tenacitatem corrigit.] admirabantur tamen familiares domus tamdiu universa durare, quibus ab illa pauperes alebantur: videbatur enim vinum ceteraque id genus majorem in modum augeri. Unde cum jam vacua putarent vasa, offendebant adhuc semiplena perstare. Iis qui ex felicitate in miseriam deciderant, agereque quotidianum quæstum verebantur, secreto, quantum sibi suppetebat virium, auxiliabatur: quodsi illis non poterat impensis suis opem præstare, ad se adventantes de quibus confidebat, in eorum [animis] pietatem dulcibus verbis commovebat. Eadem etiam diligentia circa nubiles puellas utebatur. Singulari quoque hac pietate fuit, puerilem dum ageret ætatem: id quod hoc experimento conjectare licet. Erat Osannæ mater paulo tenacior, nullaque prope in pauperes caritate utebatur: sed tot eam persuasionibus convenit filia, ostendens non oportere tantopere terrenis rebus inniti, sed imprimis Deo fidere, ut eam tandem ad pietatem atque eleemosynam impulerit. [Superioribus etiam ante Professionem]
[47] Sicuti supra enarravimus, quamquam solennem Professionem, nisi senior effecta, haud egit; voverat tamen se majoribus parituram, perinde atque si illis manifesto obedientiam promisisset: quare non mediocri crimini dabat ab Prælatorum jussis abhorrere. Si profecto, ut sese in flammas injiceret, imperassent, nulla interjecta mora (hujusce enim propositi erat) paruisset. Jussere quandoque sibi quæ ipsa convenientia non putabat, ac præter suam opinionem agere, quam ab majorum jussis desciscere malebat; rata non posse se errare, si majoribus paruisset: unde eorum vota, solis etiam ad eam nutibus delata, celeri præstabat exitu. [& Confessariis exacte obedit] Confessori quoque, quem sibi Deus obtulerat, tantam obedientiam præstitit; ut nihil ausa sit, quod non prior ipse probarit. Nullo tunc temporis ivit, nisi quo ille jussisset. Unde qui eam ad suas deducere domos cupiebant, id muneris ab Confessore precatum ibant. At quid mirum, si dato sibi cælitus Patri paruit; quando cognatis etiam, a quibus summa colebatur veneratione, tamquam majoribus obtemperaret. Tanti enim illas habuit, ut nihil unquam illis non probantibus egerit.
[58] Ab teneris, ut ajunt, unguiculis passioni Christi magnopere, supraque quam dici queat affecta; duxit in morem singula ejus mysteria per unumquemque diem comtemplari. [lacrymarum dono prædita,] Inter cogitandum autem in tot lacrymas erumpebat, ut oculi exuberantia flumina viderentur: sed erat in iis lacrymis tanta suavitas, ut nihil delectabilius. Plerosque annos dulci ac contemplatione magis quam cibo enutrita est. Verum Christus maximus, quo eam magis incenderet, suaves istas lacrymas ad quoddam tempus restrinxit; & ita repressit, ut eas nulla quiret arte nulloque studio ab oculis ciere. [ipsas ad tempus subtractas] Rem hanc cum amarissimo animo ferret, vehementerque admiraretur; suam miseriam, suam calamitatem, suum infortunium acriter deplorabat; arbitrata id gravi aliquo suo crimine contigisse. Quapropter in singulos dies precabatur Christum, ut suam fragilitatem miseratus, ereptas sibi dulces lacrymas restitueret: sed vanæ aliquamdiu fuere preces ea autem solennitate, qua Mantuæ Longini memoria celebratur h, sub mediam noctem Matutinarum Officium dictura surrexit. [in festo S. Longini recipit]
[49] Inter dicendum autem, sese illi memoriæ obtulit, Longinum Christi latus lancea confodisse, esseque Sanctorum adscriptum numero; subiitque in mentem cogitatio, ingratitudinem suam Longini scelere multo graviorem esse, quando id ipse, cæcus nullaque cælesti affectus gratia egerit; ipsa vero innumeris præter merita muneribus donata, summa ingraditudinis nota divinam continue Majestatem lacesseret: nulla autem de sublatis lacrymis mentio fiebat. Dum hæc attentius meditatur, occultus quidam in mentem dolor irrepsit, & usque adeo vehemens, ut lacrymarum fontem reseraverit. Ad usque igitur diluculum incredibili suavitate lacrymavit; & ita lacrymavit, [& tria a Deo dona impetrat.] ut oculi uberrimos fontes præseferrent. Deinceps desiderato suo fletu potita est. Post lacrymas ad cælestes rapta delicias, deductaque ad thronum suppremæ Majestatis, immenso afficitur gaudio, mirumque in modum recreatur. Tres autem ad Deum inter ceteras porrexit preces. Unam, ut ejus animam corpore solveret; sed hanc audire noluit. Alteram, ut duas Sorores, sibi sacras & virgines, ascisceret ancillas: ad quam respondens Deus; Non est, inquit, filia, quod tibi valeam denegare: æqua admodum est tua ista postulatio: agam ut desiderio tuo fiat satis. Tertiam, si animum nollet tetro carcere liberare, sui saltem amore cor repleret, efficeretque ut nihil eo excepto cogitaret. Audita est Virginis supplicatio: in tantum namque Dei amorem devenit, ut quidquid rerum gereret, sive inquam in administranda domo, id quod sibi ea tempestate incumbebat, sive quacumque alia in re, Christum universa repræsentarent: videbatur enim sibi illum ipsum omnibus in rebus affore. [In conversatione cum omnibus gratiosa]
[50] Erat suapte natura Osanna prætextatis quibusdam & divinis moribus ornata, ut cælitus tamquam virtutum omnium exemplar ad mortales transmissa videretur. Erat profecto in ea ingens naturæ humanitas, suavitas, lepor; omniumque ab se amorem sua comitate trahebat. Erat hilaris facie, erat aspectu venusta, erat verbis supra modum dulcis & modesta. Vultus, oculi, labia, omniaque Virginis lineamenta ridebant. In tantum nonnumquam erumpebat risum, ut ex oculis lacrymæ defluerent: sed erat insigni quadam istæc hilaritas verecundia referta, quæ non parvo sibi ornamento accedebat. Alacri omnes excipiebat fronte, & ea quidem comitate, ut nihil dulcius afflicti homines Osannæ consuetudine faterentur. Omnia secum loquebatur: cuncta patienti & placida audiebat aure: cedebat omnibus; facileque aliorum rationes admittebat. Rem quoque nullam pertinaciter asseverabat: quod si aliquando quidquam affirmasse nimis videbatur; Videte, inquiebat, ne majorem verbis meis quam deceat fidem adhibeatis: rem fortasse minus intellexi: sunt a quibus fieri poteritis certiores. Post colloquia dulcesque sermones, universos ad usque fores invitos etiam deducebat. Feminas quoque sibi familiares & gratas summa humanitate exosculans, dulcissimo stringebat affectu. In mutuis quoque amplexibus plerumque ruebant; non poterantque, nisi illis pluries replicatis, segregari.
[51] Erat in universa Italia, nedum Mantuæ, celebris sanctimoniæque opinione & fama insignis. [magni fit a Principum uxoribus,] Ad eam profecto Mantuani cives, veluti ad excellentissimum vatem, confluebant. Principes quoque, eorum uxores ac filii, perinde atque matrem venerati, visitaturi eam domum sæpenumero accedebant. Quodsi ardui quippiam occurrebat, eam tamquam cæleste oraculum consulebant; eamque partem, in quam ipsa inclinasset, deligebant: arbitrabantur enim sibi adversi nihil accidere posse, si opinionem Osannæ sectarentur. Volebant dictorum Principum uxores ut ipsis parturientibus afforet: id quod pro summa in eas caritate haud detrectabat. Verum ceteris intentis partui, sensibus ipsa digressa pro parturientibus orabat. Tantum in ea fidei universi locarant, ut ægri haud se perituros sperarent, si ejus poterant faciem inspectare.
[52] Quicumque exteri, sive Principes, sive mediocres cives Mantuam adventabant, [& passim a summis infimisque.] eam visitatum ibant, seque suis orationibus commendabant: quippe frustra se venisse Mantuam putassent, si insalutata Osanna recessissent. Quicumque rebus afflictabantur adversis, Osannam, consilia & preces ejus postulantes, adibant: putabant enim nequire non optimo præstari exitu, quæ illius fidei & intercessionibus credidissent. Tantum erat omnibus conveniendæ Osannæ desiderium, ut eam aut raptam, aut aliis in rebus occupatam, plerasque quidem horas, & universum quandoque diem operirentur. Religiosi summique de unoquoque Ordine viri, ejus consuetudine admodum delectati, eam sæpenumero visitabant, magnisque in rebus consulebant. Pauperes atque mendici eam, perinde atque cælo demissam matrem, & venerabantur & colebant. Ad nonnulla quandoque oppida, fratres, eorum administrationem sortitos, secuta, se contulit: quod cum vicinæ regiones rescivere: ad illam (tanta erat sanctitudinis fama) catervatim decurrebant, vixque ab earum impetu tueri se poterat.
[53] Haud prætereundum, quod Raymundus Lupus, summus & integerrimus vir, illiusque uxor, inclita sana matrona: hujusce Virginis fama commoti, [Mediolanum invitata] summis precibus Prædicatorum Patres adegerunt, quo eam Mediolanum, i aliquot secum moraturam dies, mitterent: neque enim ab ipsa hanc se posse gratiam extorquere sperabant, quando sanctitudinis opinionem horrere certo scirent. Non potuere illi hominem, de Religione optime meritum, singularemque matronam quæ Dominici Habitum in visceribus gestabat; Frederïco k præsertim Mantuæ Principe assentiente; non audire. Mediolanum igitur deducta, tanta totque sanctitudinis suæ experimenta egit, ut summam cunctos in admirationem adduxerit. Omnis ad eam ætas, sexus, [totam sibi urbem devincit.] ordo defluebat: usqueadeo autem cunctos mansuetudine & humanitate in sui benevolentiam compulit, ut ab ejus conspectu haud quaquam dimoveri possent. Pleraque ingressa monasteria, singularia sacris feminis virtutum monumenta reliquit. At cum fama ejus jam esset per universam urbem diffusa, jamque omnes complesset vicos; major continue tam virorum quam mulierum concursus fiebat: id quod ipsa graviter indolebat, quando nihil sibi molestum magis ista fama & opinione esset. l Quare omni studio totisque viribus Mediolano abscedere enitebatur. Suo isti desiderio fuit adjumento Fredericus Princeps: qui intelligens eam universum pæne Mediolanensem populum commovisse, veritus ne illi ad patriam interdiceretur itinere, curavit ut quam celerrime reduceretur.
ANNOTATA AD LIB. I.
a Patriciam vocat Vitæ alterius typographus Mantuanus.
b Carbonareola, vulgo Carbonaruola, trans Padum cui adjacet, remota ab urbe 30 p. m. versus Orientem. Hinc autem Mantuam naviganti prope Reverum, ad 6 p. m. sursum, accidit miraculum de quo hæc Vita num. 201, & altera num. 143.
c Nomen ei in Vita 2. num. 58 Dominico de Crema.
d Videtur, hæc fuisse Bartholomæa, cujus meminit sequens Vita num. 45.
e Isabella Herculis I Ferrariæ Ducis filia, Francisco Marchioni nupta an. 1490 vixit usque ad annum 1539.
f Existimo id factum sub Ludovico XII ab expeditione Neapolitana reverso sub initium seculi 16: causa autem aliquid a Rege metuendi Francisco esse poterat, quod contra priorem Regem Carolum VIII fœderati exercitus pro Venetis Dux fuisset.
g Fredericus II hic fuit, natus anno 1500 16 Maji post 10 annos sterilis conjugii.
h Colitur S. Longinus Centurio Mantuæ 15 Martii, quando de eo egi; & §. 2. Comm. prævii De Christi sanguine, invento Mantuæ cum corpore S. Longini, & de hujus illuminatione sub Cruce, non corporali (ut hic cum vulgo credidit Virgo) sed spirituali.
i Hippolytus p. 1. pag. 105 ait, petitam fuisse a Duce Ludovico Sfortia ejusque uxore Beatrice Estensi, Sorore Isabellæ.
k Fredericus I, Francisci pater, Magistratum tenuit ab an. 1478 ad 1484 quo obiit.
l Idem Hippolytus addit pag. 106, similiter Casalem profectam Virginem, ad Montis-ferrati Marchiones, ibidemque egregiam sui memoriam reliquisse Monialibus S. Catharinæ, quæ ejus imaginem adhuc devote servent; Venetis autem, ipsam quoque ad se invitantibus excusasse.
LIBER II.
De raptibus B. Osannæ, variisque ejus visionibus.
[Prologus]
[54] Tradunt eruditissimi viri, tribus ex causis posse hominem sensuum usu destitui: [Alienatio a sensibus ex triplici fit causa,] aut enim corporis morbo, vitales spiritus ne decurrant ad organa prohibente; aut opera dæmonis, phantasticis mentem illusionibus occupantis; aut divina quadam virtute, animum ad ea quæ supra humanam intelligentiam sunt, extollente. Efficit sane corporalis morbus, ut aut nihil omnino; aut confusa quædam & inordinata percipiant: dæmon sic defixas in spiritibus imagines locat, ut quamdam profecto similem sensibus rerum apparentiam inducat, divina tamen homini præmonstrare non potest: at immortali Deo, hujuscemodi raptu hominem donante, usqueadeo mens efferri potest, ut Deum ipsum, [naturalis non putatur Osannæ accidisse:] nedum quamdam humanam superantia facultatem, inspectet. Difficile quidem admodum cognitu est, qua causa quis in extasim inciderit: ex eventibus tamen hominisque conditione, ejus possumus principium conjectare, Fuisse igitur Osannam sæpenumero raptam, omnisque sensuum usus expertem factam, nemo est qui diffiteatur, quando id universa Italia noverit. Neque illum putant raptum morbo corporis accidisse, qui de summa illius prudentia & gravitate periculum fecere; tum potissimum, quod longam in raptu frequentius traheret moram, nullaque arte excitari posset: id quod cerebri morbo laborantibus (nisi forte raro) evenire non solet.
[55] Subdubium fortasse alicui erit hujusce raptus Dæmon, an (quod verius est) Deus auctor extiterit. Concesserim ego, malignos plerumque spiritus angelos lucis effingere; sed eos non potuisse Osannaæ raptum efficere, [non etiam dæmoniaca credi potest] luce clarius demonstrabo. Qui enim fieri ab dæmone potest, ut Deum quispiam summopere ardeat, & ita ardeat ut universos cruciatus illius gratia perferre velit, ceu post raptum cupiebat Osanna? Nihil enim ad hujuscemodi ardorem excepta caritate potest impellere, quam ab solo Deo in animam demitti, nemo est vel mediocriter eruditus qui ignoret. Adhæc, sensibus egressa, tanta ingenium ejus perfundebatur luce, ut ea scrutaretur, cælestem, inquio, felicitatem divinaque secreta non phantasticis expressa imaginibus, [oportet ergo ut fuerit divina] verum solo intellectus obtutu deprehensa, quæ supremam dæmonum facultatem superare constat. Quis præterea usqueadeo demens est & insanus, qui putet eum, qui sua elatione cælo decidit, ad humilitatem homines exire? Erat Osanna, ad sensus regressa, quemadmodum superius effati sumus, singulari humulitate, seque omnium vilissimam rerum arbitrabatur. Divinam igitur fuisse suam extasim, non diabolicam, fateamur necesse est.
[56] Neque etiam quæ in raptu eveniunt, veluti somnia parvi habenda sunt, quod corporeis oculis non inspiciantur. Clariora quidem & certiora illa sunt, quam quæ ante vagos & imbecillos oculos versantur: quippe ea nostræ mentis natura est, ut in diversas res simul aciem figere non possit, [non etiam pro somniis habenda sic visa.] nisi illa fuerint quodam ordine instituta. Experimento namque probamus, si quispiam spectandis rebus vehementer animum intenderit, eum ab iis quæ ceteri loquuntur facile abduci. Sic quando ad divinas res extollitur animus, hebetes redduntur sensus, quod mens omnem suam vim ad illa colligat inspectanda: tantoque illarum rerum cognitio purior, clarior, firmior est, quanto fuerit animus magis a sensibus segregatus. Habet enim mens suos intellectuales oculos, quibus divinas res cælesti illustrata lumine clarissime prospectet. Si itaque rebus illis tunc vehementius animus, divina clarus luce, occupatur; quid causæ est, cur certissima illa non fateamur atque verissima, quæ mentibus hominum raptis afferuntur? Nihil ego mortali homini puto beatius accidere posse, quam ab corruptibilibus rebus abstractum ad divina provehi vestigia. Atqui Vatibus etiam sunt divina mysteria (ut est apud Agustinum) non extrinsecis oculis, sed phantasticis similitudinibus præmonstrata. Cujus rei nullam aliam causam afferre possumus, nisi quod a sensibus alienati animi, ad divina inspicienda aptiores evadunt. Osannæ igitur raptum secundus aperit liber: in quo cum plura etiam enarrantur visa, quo, quid rerum gereret rapta, liquido constet.
CAPUT I.
De raptuum, quos Osanna patiebatur, natura, diuturnitate, facilitate, aliisque adjunctis.
[57] Sex annos nata, ob summum cælestium rerum ardorem, ob illam præsertim flagrantissimam caritatem qua Christum maximum summopere deperibat; [Cum ab an. æt. 6. cœpisset in Deum rapi,] diebus singulis, & id quidem pluries, domus abdita loca perquirens, sese orationi dabat. Erat autem illi consuetudo, post quædam fruteti arbusta, cum Carbonarolæ moraretur, contemplationi omnem quam poterat opem adhibere. Ecce igitur die quadam, cum ad cælum animum vehementer extollit ad Superos, eam piissimus omnium Parens trahit; & ita trahit, ut sensuum omnium famulatu expertem reddat: neque enim videbat quidquam neque audiebat. Tum illi Christus, diris cruci vulneribus affixus, totusque respersus sanguine, sese offert; eamque ad sui amorem & labentium rerum odium adhortatur. Haud facile dictu est, [parentis primo morbum] in quantum Christi amorem puella exarserit: videbatur enim præ dulcedine animam efflatura. Deinceps ejus sanguine semper ebria perstitit.
[58] Post primum hunc raptum pluries, nemine arbitro, idem munus obivit. Cum primum autem ad parentum notitiam pervenit, in quamdam regii morbi aut cujuspiam alterius ægritudinis suspicionem venientes, censuere medicorum fidei committendam. At re magis pensitata, cum divini quippiam in ea prospicerent, viderentque eam pleraque supra ætatem & communem sortem agere; statuerunt eam omnibus in locis asservare, hujusce rei certiores evasuri. Cum autem diligentissime observantes, [denique divinum quid agnoverunt.] eam non nisi poplitibus flexis in modumque orantis, & sæpenumero ante altare, abstractam offendissent; non in morbum uti prius, sed in Deum auctorem hanc extasim retulerunt: quare pro tanto munere in mortales Deo maximo gratias egere.
[59] Spiritu sursum elato, imbecille admodum & inane manebat corpus, [Varii varie ipsam explorant] ita ut sensuum omnium usu destitueretur. Non defuere qui de hac re tamquam nova & inusitata, periculum facerent. Nonnulli enim flammas virgineis membris admovebant; alii trahebant per nares; alii brachia contorquebant; quidam vero, nulla habita sanctitudinis ratione, cædebant in faciem, variisque modis cruciabant, quo spiritus ad sensuum organa cierent: sed id nulla assequi arte poterant. Quandoque Virginis carnes usqueadeo obstrinxere, ut eas veluti carbones atras reddiderint: sed nullum ipsa, nisi post longam cunctationem, ad sensus regressa dolorem sensit. Semel in Divi Dominici templo insana quædam mulier, volens omnino experiri si raptum ementiretur; [etiam grandi acu in corpus fixa.] terribilem acum, ex iis inquam quibus consuuntur sacci, totam pæne in femur infixit: at illa nihilo magis cadavere mota est. Post multas vero horas excitata, gravissimoque afflicta cruciatu, ancillam accersens, Videto, inquit, quid hic rei me cruciat. Inspexit illa, magnamque inde acum detraxit. Diverso varioque corporis situ istoc suo patiebatur raptu: stans, inquam, sedens, genua flectens, prostrata, in crucifixi modum extensa. Cum aliquando filum a colo traheret, manu una colum altera fusum tenens, sensibus digrediebatur. Inventa est aliquando inter scribendum rapta; sæpe etiam apertum librum ante oculos habens. Quidquid tunc rerum teneret, nullo unquam studio poterat de manibus detrahi, propterea quod rigidum omnifariam corpus perstaret. Id ego hoc experimento probavi.
[60] Cum Franciscus, invictissimus Mantuæ Princeps, [Manente ipsa immobili tota] rediisset ex Galliis, eamque ægrotantem visitatum adiisset; obtulit ei parvam quamdam ex Massilia argenteam figuram: quam cum duobus apprehendisset digitis, ad quædam Principis verba extasi correpta est. Volui ego ex manibus figuram detrahere, idemque attentavit Princeps: sed nulla arte potuimus obtinere. Semel recuperandæ sanitatis gratia concessit ad balnea: inter eundum autem, universam prope diem sola insidens equo, extra sensus morabatur. Quod si equus pedem offensus sese periculosius inclinabat, quasique prolabebatur ad humum; immobilis ipsa perstabat, quando ipso vigilantissimus etiam vir decidisset. Cum aliquando ad portus appellentes eam viderent comites abstractam, [etiam cum equo vehebatur,] veriti ne si voluissent equum in portum inducere caderet, ancipiti admodum cura tenebantur: sed quamprimum navi conscensuri erant, ad sensus regressa, omnem illis metum omnemque solicitudinem adimebat. Rarissime a sensibus segregata vocem emisit: quippe omnino immobilis sermonisque expers manebat.
[61] Aliquando tamen audita est in cubiculo rapta magnum edere clamorem, grandesque voces depromere: semel namque ab quapiam ancilla opprobriis convitiisque lacessita, ad orationem profugit: cumque immortales Creatori gratias ageret, quod hisce eam contumeliis donasset; inter orandum immenso quodam caritatis ardore apprime incensa, [aliquando, sed raro, emittebat vocem] prægrandes de pectore voces emisit, quibus ebulliens atque anxium cor haud mediocre visum est refrigerium captare. Alio quoque die sub matutinalem horam, clamore magno misericordiam implorantem, domestici audivere: ad quam cum accurrisset ancilla admodum exterrita, offendit eam, præ nimia anxietate vix respirantem dolentemque, submurmurare. Adhæc in Divi Dominici solennitate, sole ad alterum vergente hemisphærium, orationi quippiam impetratura se dedit: oranti autem sese Christus cum Maria virgine offerens, mentem a sensibus segregavit. Tum illa, quæ populi frequentia impedita pro suo desiderio contemplationi egregiam navare operam haud poterat; Christum rogabat, qua ratione tot sibi retia objecisset: se enim inquiebat indevotam admodum esse ad spiritualiaque inertem opera, utpote quæ totum diem temporalibus solicitudinibus daret: videri sibi universas res divinas post humeros jactasse, vererique ne ab se tantæ negligentiæ ultionem deposcat. Ad quam ille supra modum tristem, respondens, [rem aliquam grandiorem cum Deo ageni.] jussit omnem timorem depellere, quando illa caritatis opera sibi contemplatione gratiora & cariora essent. Tum maximo fervore pro felici Mantuani Principis successu intercedens, terribilem edidit vocem: qua audita cum nonnulli domesticorum accurrissent, invenerunt extenta habentem brachia. Rei autem exitum expectantes, videre post paululum supplices palmas jungere; perinde atque summo Deo gratias ageret. Dein parva interjecta mora, alteram prægrandem effudit vocem, quod eam intemperatus caritatis ardor excruciaret, ac pæne suffocaret. Totam illam noctem superna tenuit regna.
[62] Quemadmodum ad solis ardorem (ut ejus utar verbis) vapores in aëra extolluntur; [diversa interim erat luminis cælestis ratio,] ita mens ad supernas res spiritualis contactu luminis elevabatur. Quare omnis ejus raptus, ab purissima semper luce animam penetrante, sumebat initium. Sed erat arbitratu divino diversa luminis ratio: nam eam quandoque instar splendidissimi solis, ejus prorsus animum absorbentis, vallabat, nonnumquam vero longe remissius. Quandoque Deum corporali expressum imagine, Christumque & cælestis patriæ cives, quibuscum incredibili voluptate sermones agebat, contemplabatur. Plerumque secreto Dei fruebatur colloquio, nihilo secius quam soleant Principum consultores cum illis ipsis maximis de rebus decernere; eratque sibi quidquid optasset tunc impetratu facile. Sæpenumero, nulla similitudine intercedente, sola mentis acie Deum maximum inexplicabili delectatione inspectabat: id quod sibi longe jucundius longeque delectabilius erat, quam cum phantastica Deum specie intueretur. Tunc enim momento uno majorem, cum humanarum, tum divinarum rerum notitiam captabat; quam mortalium quisque tametsi exactissimo est ingenio, summo studio nancisci queat.
[63] Erant usque adeo excelsa, quæ de sapientiæ fonte hauserat: ut ad sensus regressa nulla verba, quibus ea explicaret, sibi satis essent. Sæpe insigni adhibita opera, animoque contemplationibus præparato, [nec semper eadem Virginis ad illam dispositio] optatam assequebatur extasim: nonnumquam annitebatur frustra. Sæpius vero, subito quodam illustrata lumine, ad sublimes thalamos præter spem & opinionem trahebatur. Autumabat autem majori se affici voluptate, cum insperato ad tales proveheretur delicias: quam cum ad id muneris eximiam & diligentem operam adhibuisset. Hoc in raptu propriæ conscientiæ notas suamque omnem imbecillitatem prospectans, supremæ sese temeritatis inauditæque ingratitudinis arguebat. Tanto tunc Dei amore flagrabat, tantoque obsequendi illi desiderio; ut amarissimam omnem pœnam tranquillo perferre animo parata esset, si eam Deus juberet. Solebat dicere: Sicuti præsente sponso nihil est quod amplius curet sponsa: ita qui divina fruuntur Majestate, illa sola contenti sunt.
[64] Cum puella admodum cælestes delibare delicias occepisset; tanto cælestem patriam desiderio adamabat, [alias facillimæ ad tales raptus,] ut quam facillimus ei a sensibus esset abscessus. Ita, inquam, facilis erat, ut ad venustæ aspectum imaginis raperetur: id quod hoc exemplo constare potest. Mediolani existens, cum monasterium a S. Mariæ gratiarum visitatum isset; matronæ quæ cum illa erant rogavere Fratres, ut omne studium adhiberent, quo eam viderent abstractam. Tum eorum quispiam, naturæ ejus haud quaquam ignarus, pulcherrimam admodumque devotam imaginem illi inspectandam præbuit: quam cum vix fuisset intuita, spiritum ad Superos relaxavit: atque plerasque horas perstitit rapta, rei quippiam manu tenens quam de horto tulerat. De cælesti patria, de Trinitate, de Angelis audire haud poterat, quin sensibus egrederetur. Nihil autem erat quod eam magis Christi sanguine commoveret: quippe illi tantopere addicta erat, ut humanum quoque sanguinem intuita mox in extasim laberetur: id quod sibi etiam contingebat, si de Christi sanguine inter loquendum sermo incidisset. Una dierum cum ægra lecto decumberet, [præsertim cum nominabatur Sanguis.] inter medicos & religiosos quosdam viros, qui eam visitabant, orta contentione, quidquam sanguinis Christi apud mortales restiterit nec ne? incensus in morem ardentis fornacis Virginis animus teneri non potuit, quo ad supernas sedes non evolaret. De Cruce quoque nullam oportebat, ab iis qui eam alloqui cupiebant, mentionem fieri: nam mox inter loquendum abibat spiritus. Mantuano Principe, ut diximus, e Galliis reverso, eam visitante; post multa colloquia de Reliquiis sermo fuit, quibus Galliarum civitates ornatæ erant. Tum illi Coronam quampiam offerens, enarransque eam Crucis ligno fuisse admotam; e vestigio spiritus e sensibus exilivit.
[65] Ne uno quidem die a cælesti curia vacabat Osanna: qua admodum delectata, plerasque ibidem horas, universum quandoque diem, quando potissimum sacrum Christi corpus desumpserat, morabatur. Solenni Ioannis Euangelistæ die, cum declamationem in Dominici templo audiret; [Permanet in iis aliquando die integro] subito & insperato raptu potita, ibidem adusque vesperum rapta perstitit. Quare, cum Fratres dubii admodum essent, quid consilii caperent, quando occludi templum oporteret; neque tamen eam introcludendam putarent; exurgens in raptu domum abiit; ingressaque cubiculum, adusque sequentis diei declamationis horam rapta mansit: tunc enim ad sensus reversa, ad templum rediit. In solennitate quoque omnium Sanctorum, pari modo divina audiens verba, ad supernas delicias evolavit: quod cum sumendi Sacramenti adventasset hora, illico spiritum ad sensus excivit. Tum captata Hostia, in quodam angulo inflectens genua, mox rapta, usque ad occasum solis ibidem mansit. Reversa autem domum, invitataque ab domesticis quo secum solennitatis gratia cœnaret; illis factura satis, quamquam cibus sibi tunc fastidio erat, accessit ad mensam. Cumque pedes ad mensæ caput staret, expectarentque ut sederet; vident raptam: quo sane in loco tres horas stetit. Deinde paululum excitata, ad angulum triclinii quantum potuit gradiens genuaque flectens, [aut etiam triduo,] statim sensibus egreditur: tandem ad proprium deducta cubiculum, totam noctem cælestibus gaudiis potita est. Non modo autem diem unum, verum tres continuo raptu detenta est: id quod Quadragesimali tempore accidit, ceu suis in litteris explicat. Tunc profecto usqueadeo divinis rebus immersus animus fuit, tantumque unitus Deo, ut incertum habuerit, utrum corpori illigata esset nec ne. Videbatur sibi, esse quodam se lumine singularique splendore constipatam, quod neque humano, neque angelico capi queat ingenio: in quo sane tantus divinæ Majestatis decor visebatur, ut humana exprimi lingua haud quaquam possit. [coram quadam specie divinæ Majestatis.] Nunc senilem Deus maximus gerebat aspectum, modo juvenis triginta aut circiter annos nati speciem afferebat, aliquando in immensum ex aucto splendore unus aut plures essent deprehendi haud poterat. Numquam tamen humana, sed spirituali tantummodo præsentia videbatur indutus: nullo quoque habito sermone, infundebat in animum Virginis quidquid optabat. Erat enim in Deum mens adeo eracta, ut nihil amplius petendum sese illi offerret; quando amore Dei flagraret animus, tantaque ejus dulcedine caperetur, ut ad fragilem naturam se amplius non redituram putaret ad miseriamque corporis revocari. Oportuit tamen ipsam tertio emenso die ad nostras sedes remeare: quare vehementi consternata dolore, ab uberrimis numquam cessabat lacrymis; alta de imo pectoris suspiria trahebat; [atque iterum bidus] amarosque singultus inculcabat. Potuisset numquam spiritus opinione sua in corpore perstare (tantus erat dolor & cruciatus) nisi divinarum rerum, quæ viderat, fuisset gaudio & delectatione detentus: neque enim poterat æquo animo ferre tantas ab se tam dulcesque detractas delicias. Gravem hunc perdifficilemque dolorem adusque Christi ascensionem pertulit: illo autem die, post captatam Eucharistiam, Christus, quo tanto eam tormento levaret, ad cæleste palatium traxit, ibi duos moraturam dies. Tunc pleraque illi futura reseravit; eum præsertim diem, quo Margarita b clarissima Mantuæ Princeps humanis erat rebus decessura. Demum mirabiliter recreatam mortalibus restituit. Sunt qui dicant eam tres etiam Pentecostes dies fuisse continue raptam: id quod creditu facillimum est, quando divinis semper rebus intenta esset.
[66] Ad corporeos sensus, post degustatas cælestis regni delicias revocata, [unde redibat semper humilior,] singulariter Christum maximum deperibat, eratque divino amore vehementer incesa. Eapropter, ubicumque locorum esset, semper ad cælum animum & cogitationem extollebat; non poteratque, nisi post longam moram, cuipiam alteri causæ mentem adhibere. Humilitate quoque præclara erat, qua omnem creaturam altissimo omnium Conditori gratiorem se atque cariorem putabat. Summa & incredibili affecta voluptate, in effusum erumpebat risum, eumque nullo poterat studio cohibere: id quod sibi potissimum accidebat, quando familiari aliquo inspectante, summopere namque erubescebat, redibat ad sensus. Quantum ad corpus spectat, [mœsta si visam se sciret.] sensu ad organa redeunte, sæpenumero semianimis humi jacebat, aut sedebat graviter afflicta, vixque verbum eloqui poterat: quandoque vero ita agilis firmique & vivacis roboris erat, ut longo perniciter superato itinere non contingere terram videretur. Nihil sibi tam molestum erat, quam ab quopiam videri raptam: quocirca, si extraneum quempiam deprehendebat adesse, demisso vultu sese extollere, nisi illo abeunte, non audebat; acriterque sociam reprehendebat, quod illum minime abegisset. Semper autem aliquantulum moræ tacita manebat: tum quod lacrymas oculis delapsas abstergeret; tum etiam quod retractos atque mortificatos spiritus ad membra diffundi & excitari opere pretium esset.
CAPUT II.
Sanctorum variorum gloria Virgini per visiones ostensa.
[67] Sub idem tempus, quo undequaque sibi tribulationum tela impendebant, rus cum Fratribus concedens, [Affligi multipliciter gaudens,] miserrimam & infelicissimam agebat vitam; propterea quod agrestis locus divinas res, quibus imprimis vitam vivebat, non afferret. Singulis autem, ne dicam diebus, sed horis, sed momentis, immortali Deo gratias agebat; qui eam dignam censuisset, ut plurima sui gratia pateretur adversa; suorumque criminum pœnas lueret; & sibi sociam in sustinendis adversitatibus ascivisset. Præstantissimum sane se adeptam munus gloriabatur, quando sibi illa Deus impertiret, quæ universis amicis & perdilectis hominibus exhibuerat. Lætabatur admodum, magnisque in calamitatibus exultabat, intuita optimo præstari exitu, quæ sibi sæpenumero Christus spoponderat. [in die Parasceves sub Missa rapitur,] At cum Parasceves dies adventasset, quo Christiano more passiones mysteria recensentur, Deum magnopere ardens, Christique tormenta animo revolvens, ad ecclesiam properat; quæ ibidem rara habebantur, divina auditura. Cum autem stans vix Euangelii initia auribus excepisset; visa est anima afflictum quatere corpus: parumque opinione astantium abfuit, quin ad humum decideret: quippe animo ad sidera evolante, acerrimo dolore concussa est. Cum autem Angelicis potiretur concentibus, erectum ac stans in ecclesia corpusculum; eorum tamen qui aderant opera cuidam innixum tabulæ, perinde atque sublimem ipsa teneret locum, spiritualibus oculis inspectabatur.
[68] Tunc miranda atque divina in summo sapientiæ abysso scrutata est, [& raptui optat immori,] quæ nullis umquam verbis ab se explicari potuere. Eapropter, ob summam caritatem qua tota conflagrabat, atque ob clarissimam divinarum rerum intelligentiam, diuturnamque cum Christo suavem cunctationem, sperabat se deinceps corporeæ non illigandam sarcinæ. Sed sua eam spes fefellit: nam postquam ab summo, prope mane adusque vigesimam secundam aut vigesimam tertiam horam, cælestes perquisivit domos; ad corporeum redire carcerem oportuit. Quam rem ita indoluit, ut amara, præ cordis angustia, suspiria laxaret, lacrymareturque uberrime. Querebatur profecto ad humanam se rediisse miseriam, quæ mille sibi admittendi sceleris struxisset insidias: [ac sibi se redditam dolet.] ceterum quamquam vicem suam acriter deplorabat, ad divina tamen numquam abhorruit voluntate, cui vitam omnem ab primæva ætate initiarat. Subinde tres menses, corde admodum debilitato, gravissima ægritudine laboravit: in vehementem autem suspicionem devenit, animam tunc e corpore penitus fuisse solutam; quando tunc ingenti tormento alias autem summa voluptate sensibus digressa fuerit. accedit quoque quod novum fuit & ante hunc raptum inusitatum, ipsam extasim passam proprium corpus tamquam alienum inspicere. Abstractionem hanc, maximam summamque cum divina Majestate unionem putavit.
[69] Decimo ætatis suæ anno, in cubiculo orationes, ad amplissimum quemdam & fulgentissimum locum rapitur; [An. æt. 10 S. Trinitatis aspectu fruita,] ubi pulcherrimus thronus, purissimæ undique lucis radios emittens, extructus erat. Sedebat in eo senex divini cujuspiam aspectus, universum orbem administrans: qui immensa claritudine, non ea quæ nostris oculis cernitur, sed quæ verbis nequeat explicari, circumseptus erat. Huic eximiæ formæ juvenis, duo de viginti annos natus, astabat: qui modo similis seni, modo alter videbatur. Ab iis conspicua luce vallatis, aliud splendidissimum jubar in modum flammæ prodibat, quod in unum cum sene atque adolescente videbatur coire naturam, ita ut alter ab altero secerni haud quaquam posset. Rem hanc dum puella mirabunda contemplatur, maxima afficitur voluptate; certoque intelligit, divinam sibi ea similitudine Trinitatem ostendi.
[70] Post longum tantæ Majestatis obtutum, cum sibi abscedendum inde prævideret, [inde ad purgatorium] juvenem illum sceptrum manu gestantem adorta, benedictam se iri ab illo humili voce precatur. Ille, qui Virginem placidis & blandis oculis tacitus inspexerat, eam lætus ac lubens benedixit. Illo autem clarissimo decedens loco, ad tetrum, uno cælestium spirituum duce, pervenit carcerem: ubi plerique jacebant languentes, qui tristem admodum gerebant faciem, [& infernum deducitur.] qui lamentabiles ex imo pectoris trahebant voces. Quod simul ac inspexit Osanna; non potuit eorum calamitatem (erat profecto horrendus carcer) non deplorare. Postremo alio devenit, ubi densissimis tenebris innumeri tenebantur; qui ineffabiles luctus atque miserrimas ex oculis cientes lacrymas, ejulatus ad cælum usque tollebant. Eorum miseriæ & infelicitati accedebat, quod crudelissimorum dæmonum opera atroces occlusæ animæ flammas subibant. Compatiebatur illis admodum pientissima puella, voluissetque aliquam posse opem afferre: sed nullus erat veniæ locus. Hoc in raptu magna ex parte cælestis patriæ secreta scrutata est, summoque divinarum rerum desiderio flagravit eum; eum inquam qui humana omni cogitatione altior sit.
[71] Annum agens duodecimum, levato inter orandum sursum animo, ad cujuspiam urbis mœnia, quæ maximo splendore fulgebat, cælesti opera deducitur. [Duodenni ostenditur gloria Beatorum] Cujus cum essent portæ reseratæ, occurrunt Virgini duo venerando aspectu atque promissa barba clarissimi senes. Paulum, inquio, apostolum ac Simeonem illum, quem propriis Christum sustulisse brachiis lectitamus. Ii virginem blando excipientes aspectu, & perinde atque filiam complexantes, comprehensam manu in urbem introducunt. Innumera beatorum multitudo eam videbatur urbem incolere: quorum quidam candidissimo ornatu instructi erant, ceteri rubricata atque igne micantia indumenta gestabant; universi tamen non mediocre gaudium, sed summam lætitiam præseferebant. Progressa paululum, excelsum tribunal immenso septum lumine offendit, cui Deus optimus maximus incredibili majestate insidebat: sed Numinis faciem, præ nimia claritudine nimioque fulgore, perspicuo intueri nequibat: quemadmodum si accensam quispiam faculam porro inspiciat, videt quidem in splendore substantiam; sed quid illud sit quod in flamma monstratur conjicere non potest. Quamdiu tamen Osannæ libuit inspectare, [SS. Paulo ac Simeone deducentibus.] tantam cordis exultationem, tantam divinarum rerum experientiam, tantum amorem carpsit, ut ad corpoream molem redire amplius nollet. Plurimis autem ad Deum porrectis precibus & auditis, eam hisce altissimus de solio verbis affatur: Dignum duxi, carissima filia, Virginum atque etiam Martyrum honores tibi umbratica ista & tumultuaria specie præmonstrare, quo tantæ felicitatis pellecta decore, ab omni abhorreas corporis illecebra, meque ferventius diligas, & fidelem te mihi atque diligentissimam præbeas ancillam. Caput illa demittens, immortales summo Opifici gratias egit. Post dulcia ista colloquia, benedictam a Deo, adusque urbis portas præfati senes reducunt. Deinceps Paulum & Simeonem summa veneratione prosecuta est: coluit quoque præ ceteris Thomam Aquinatem, Mariam Magdalenam, & Catharinam Senensem.
[72] Captata solenni divi Dominici die Eucharistia, spirituque actutum sensus relinquente; locus quidam admirandæ claritudinis illi sese offert; ubi innumeri beati spiritus, [Festo S. Dominici eum videt] singulari instructi ordine, obviam sibi prodeunt: qui cum propius accedunt, in duas divisi acies, suavissimis vocibus cælestem curiam inenarrabili replent hermonia. Tum pater Dominicus, plerisque cælorum civibus constipatus, ad eam venit. Quem illa admirata, e vestigio ad pedes provoluta supplex, veniam poscit, quod sanctissimum Prædicatorum Habitum indigna ferat, suaque opera tantæ Religioni minime respondeant. At filiam benignus senex læta intuitus fronte, humo effert, blandisque verbis & paterno affectu interrogat, quid precari Deum velit. Cui cum universa sincera fide reserasset, suam illi operam pollicitus, per medias Angelorum deducit catervas, comiterque cum illa sermonem trahit. Inter loquendum autem circumspectat Osanna, Senensem Catharinam c atque Columbam visere cupiens. [SS. Catharina & Columba VV. comitatum,] Quam rem simul ac deprehendit senex; subridens, bono illam animo esse jubet. Ecce autem optatæ mulieres, de occulto quopiam loco prodeuntes, propere accurrunt, eam summa lætitia atque animi jucunditate conveniunt, arctiusque prementes exosculantur. Paulo autem procedentes, excelsum admirandumque tribunal offendunt: cui divina Majestas, eximio splendore præclaraq; magnificentia, insidebat. Hanc igitur cum Deus maximus de sua sede prospectat, lætaque facie contemplatur; sic Divum alloquitur Dominicum: Quid causæ est, quod, istæc tua filia, mihi admodum præcara, nostras ad sedes appulit? Exponit ille quæ animo versabat Osanna, atque rogare sanciverat. Quæ cum facile Deus universa concessisset, eam serena fronte benedicens, ab Patre quoque Dominico benedictam, ad mortales remittit.
[73] Quo die Mariam Magdalenam præcipua celebritate veneramur, cum adversa valetudine teneretur; Christo, non modo ore, [easdemque S. Mariam Magdalenam in ejus festo stipantes.] verum etiam intra præcordia receptato; cælestis regni gustatura voluptates, quas universam noctem fuerat contemplata, corporeis egreditur sensibus. Perlucidum autem introgressa locum, ubi excelso Deus maximus sedebat in throno, Mariam Virginem, Mariam itidem Magdalenam, Catharinam Senensem, Columbam, nec non plerosque alios cælestis curiæ cives, solarem indutos claritatem, prope divinam sedem conspicatur; & eos quidem videt summis plausibus exultare. Quam rem cum demiratur attentiusque considerat; quid sibi novum hoc gaudium velit, intra se disquirit. Sed statim ab quodam ejus animum deprehendente, certior fit, sicuti in terris, ita in superna curia tunc Mariæ Magdalenæ solennitatem agi. Quamquam autem ab universis summa lætitia excipitur; Beata tamen Columba, incredibilis in eam benevolentiæ signa præseferens, ab ejus haud poterat amplexibus dimoveri. Post longam moram altissimum Deum adiens, immortales sibi de acceptis beneficiis gratias agit; inexplicabilisque ingratitudinis suæ, pro vetusto more, veniam precatur; astruens, Majestatem suam tot & tam magna in eam munera congessisse, ut par meritum haud quaquam referre possit. At ille: Tene, inquit, præterit, carissima filia, infinitam immensamque esse numinis vim, quæ cunctis mortalibus, nedum tibi, longe majora valeat impertiri. Agito lætos dies: quippe ubi tuæ concident vires, mea ego ope præsto ero. Precanti postea, ut nonnullos sibi admodum caros, sicuti antea pollicitus fuerat, supernæ ascriberet felicitati; spondet ille, quæcumque promiserat se facturum: verumtamen si quid est aliud quod cupiat, audacter petat: se enim cuncta facile concessurum, quando suas preces gratissimas habeat.
[74] Universam noctem, qua Pauli apostoli Conversionem recolimus, oratione contemplationique vehementer intenta, [& S. Paulum in ejus Conversione.] tandem cælestem ad solennitatem progreditur. Ducitur autem ad locum summæ claritudinis inenarrabilisque splendoris, ubi æternum & immensum Deum tanta cælestium spirituum multitudo circumstabat, ut eos nemo, summa etiam diligentia, metiri possit. Visi quidem primum divinam circumstare Majestatem; deinde vero bini & bini a divino throno, Osannam versus, tanto ordine, tantaque pulchritudine prodeunt, ut nihil delectabilius. Hos longa mora contemplata, non poterat eorum multitudinem eorumque singularem speciem & decorem non demirari. Tanta autem voluptate in inspectandis illis afficiebatur animus, ut præ dulcedine a corpore prope solveretur. Sese autem Osanna alloquebatur: Quid mirum? quid, inquam, mirum, si summam in divinæ inspectione naturæ felicitatem locamus: quando ab ejus ministris tanta mens suavitate repletur? Se autem hisce cogitationibus oblectabat, non poteratque ab illis aciem deflectere. Ad sensus autem regressa, læta admodum plerisque diebus fuit, cælestis patriæ desiderio flagrans. Nihil curabat humani, quin cælestes continue spiritus mente voluntas, domesticorum consuetudinem fastidiebat.
[75] Rogantibus religiosis mulieribus de Monasterio d S. Joannis, quo tantam populi frequentiam devitans, paulum apud ipsas animum recrearet; earum annuit precibus; eoque sub diem sanctum Mercurii, ibidem quietior moratura, [Fer. 4 hebd. majoris rapta ad Deum] concessit. Matutinis igitur vesperi (ut fit) inchoatis, suam agitans conscientiam, sibi crimini dabat, quod, cum Dominicæ passionis agerentur dies, ipsa recreandi animi gratia populum defugisset. Inter cogitandum, repentino quodam circumventa lumine, ad cælestem curiam rapitur: ubi divinam intuita Majestatem, pleraque intellexit, quæ humana lingua nequeant explicari. Data autem sibi opportunitate, Deum maximum secreto summotisque arbitris conveniendi; cum certo longa experientia sciret, universa prope tunc sibi impetratu facillima fore; plerasque ad eum preces fudit. Primum itaque nonnullis, quos summa benevolentia prosequebatur, salutem precata, non modo facile obtinuit, verum humanissimis eam verbis Deus, uti solet pater perdilectam filiam, allocutus, pollicitus est sibi universa quæ optet. Tum illa intrepida, secundo poposcit, quo tantum sibi virium tribuat, ut omnem possit criminum labem superare. Promittit ille se facturum ut nullo mortali crimine dedecoretur; nolle tamen se, inquit, polliceri, eam venialem omnem culpam devitaturam; quando eo munere neminem (sua excepta sanctissima matre) donaverit. Ad hæc, Mantuanum Principem ejusque Rempublicam servari incolumem postulat: idque instantissime rogat, propterea quod incertus quidam rumor afferret, [orat pro Principe & civitate.] rem omnem Mantuanam in extremo esse discrimine. Spondet Deus se Mantuam sui gratia tutaturum. Postremo, postquam vidit cuncta sibi ex sententia cessisse, pollicitumque Deum, quæcumque postulaverit auditurum; spei plena, enixissime sibi mortem efflagitat, quo cælesti tandem fruatur vita. Sed longe secus quam persuaserat evenit: quippe respondit Deus, nondum opportunum ad id negotii tempus adventasse: neque enim, inquit, præstita exitu esse, quæ per ipsam se facturum sæpenumero dixerat. Interrogante autem illa, quid rei per eam facturus esset; eam blandis intuitus oculis, tacitus perstitit.
CAPUT III.
Virginis Visiones de Passione; & aliæ aliorum de ipsa.
[76] Universa Christi tormenta (uti superius exposuimus) consueverat alta in singulos dies cogitatione meditari, [In die Parasceves querenti de insolita sua ariditate] interque meditandum uberes e capite lacrymas excire. Placuit autem sapientissimo rerum omnium Moderatori, cum ea, post restitutum etiam lacrymarum munus, parcius agere, quo ad cælestis regni felicitatem æstuantius spectaret: quare faciles ab ea & suaves lacrymas depulit, ut exiccati prorsus oculi viderentur. Quam rem cum tristis admodum, in sua eam flagitia referens, aliquamdiu immenso dolore pertulisset; uno Parasceve die, levato sursum animo, Christum optimum maximum hisce supplicationibus compellat: Ah! dulcissime Jesu, qui fieri potest, ut tibi deditissima filia, rectius dixerim vilis & inepta ancillula, abs te tamen tantopere uti prætetulisti dilecta, tua memoria excidat? Longus profecto mihi mos erat amarissimis singultibus, summa tamen cum voluptate, universos tuos cruciatus contemplari: suavitatem hanc quandoque repressisti: tum eam tua solita clementia rursus nacta sum. Ecce nunc ferreum cor atque adamante durius gero, teque consueta dilectione & charitate haud prosequor, propterea quod dulci tuo rore non alluar. Haud profecto sum nescia, meis gravissimis criminibus effici, ut omni tuo munere destituar, nullamque abs te promerear opem. At si in alios clemens es & permunificus; tuam immensam Majestatem oro, ne in me quamvis ingratissimam sponsam, desævias.
[77] Pereunti immani dolore cum sanxisset Christus suppetias ferre, illius mentem ad contemplanda Passionis mysteria extulit, [offertur spectandus totus ordo Passionis.] universaque suo ordine ante ejus oculos locavit, perinde atque tunc Hierosolymis agerentur. Primum sane sese illi cum discipulis discumbentem offert, singularisque in eam benevolentiæ signa præsefert: tum qua fraude impius eum Iudas in Judæorum conjiciat manus, ostendit: demum durissimis se flagellis cæsum, hispidis confossum sentibus, excreamentis oris oblitum, scelestissimorum pertractum manibus, inaudito confixum crucis supplicio, sepulcris tandem addictum, inspectandum præbet. Comitabatur autem eum cum sanctis mulieribus Osanna, secumque ad cuncta loca concedebat. Istis exitu præstitis, visus est illi Christus sanguine ad plantas delibutus, ita ut sanguineos amnes vulnera laxarent. Quod cum illa accuratissime prospectat; extrema ducta pietate, in tot lacrymas, totque graves singultus erumpit, ut oculi rapidos torrentes assimilarent. At in eam placidos Christus oculos defigens, sic loquitur: Ne amplius lacrymeris, filia; jamque pectori singultus reconde tuos: quippe istæc tuos ante oculos facta sunt, quo voti compos efficerere. Non sum ego mortalis aut passibilis, sed perennem vitam vivo: verum enimvero nihil est, quod mihi gratius commemoratione passionis meæ a mortalibus fiat. Tum jubet eam universa plagarum loca exosculari: illa autem tanto se munere indignam arbitrata, prope accedere non audebat, quin sese agebat retro. Sed eam ad se Christus manus trahens, illi latus ceteraque vulnera familiariter obtulit: qua re admodum recreata, læta perstitit & exultans.
[78] Altero die, eo inquam quod sanctum appellamus Sabbatum, [& postridie sepultura Christi:] divini face amoris Virginis animus incensus, ad quempiam luce conspicuum locum adducitur, ubi incredibili gaudio cælestes cives exultabundi incedebant. Videbatur sane deliciarum omnium amœnissimus locus: quem dum contemplatur, fixisque luminibus inspectat; ab quopiam excita, Christi adesse tumulum, de quo ipse tamquam fulgentissimum sidus prodibat, advertit. Ad hunc sepulcro egressum accurrens percita, tenerum mox & afflictum corpus demittit ad terram; magnaque contentione precatur, ut sui tandem misereatur; e fragilique corpore erutam suis civibus annumeret. Visa quoque cælorum Imperatrice, eam, per suam immensam pietatem, rogat, quo hanc desideratam gratiam sibi ab filio extorqueat. Sed illa ad Osannam alludens; Ne, inquit, filia, ab divino desciscas beneplacito: quippe intellexisti jamdiu, qua de causa tot annos velit te hanc mortalem vitam vivere. Conspicata Osanna vanas suas esse preces, humo se tollens, benedicta ab Christo atque Maria Virgine, suas ad ædes rediit. Singularia sibi familiaritatis indicia hoc in raptu Christus maximus ostendit; & ita singularia, ut illis ipsis se indignam rata, ea reserare non auderet. Ab die Mercurii adusque Dominicam resurrectionem, ineffabili gaudio & cælestium rerum voluptate detenta, uberrimis lacrymis Christum ardens, vix aurem aut mentem loquentibus præstabat.
[79] Solenni omnium Sanctorum die, universam noctem, [hic alias eam consolaturus] suam miseriam, suam calamitatem, sua crimina, quæ (uti existimabat) nefandissima omnique supplicio digna erant, deplorans, Deum tantopere ardere cœpit, ut maxima difficultate adusque Communionis horam spiritum trahere potuerit. Desumpto autem sacro Christi corpore, corporeis mens soluta vinculis, superna ad cælum advehitur ope; Sanctorum omnium sodalis effecta, quammaximis ab Christo plausibus excipitur. Ad cujus pedes devoluta, [præter morem aridam,] cum universas ab Christo acceptas gratias humili voce recensuisset, in istæc verba lacrymans clamansque erumpit: Quo meo scelere, dulcissime & summe Princeps, cum rara in me & pretiosissima congesseris beneficia, ab spirituali sensim vita descisco? Indies profecto ad supernas res fervor tepescit: nihilque in me boni aut præclari operis offendo: sed utinam non sint prava & nefanda! Quid sibi vult saxeum istud & immite cor, quod nulla valeat opera demulceri? Hæc autem clamans, intolerabili dolore cordis premebatur. Intuitus Christus acerrima Virginem contorqueri pœna, eam, tametsi repugnantem seque omni existimantem indignam venia, manu prehendens, humo effert. Tum clarissima in eam caritatis ostentans indicia, benigna facie pollicetur, se ejus tristitiæ consulturum.
[80] Ceterum Osanna alterum cor constantissime poscit. Efflagitante autem illo, quid suo cordi fieri cupiat: tale, inquit, optarim, [eidem aliud cor petenti,] quod te solum ardeat, ab omnique abhorreat illecebra. Haud equidem insana adeo mente sum, ut velim in hoc mortali corpore solutam curis & pacatam atque tranquillam vitam agere, æternos postea subitura cruciatus: quin longe mihi carius est adversa omnia tui gratia perpeti, quo tua quandoque fruar præsentia. Flagrantissimum tui cor expeto, quod te solum amet, te solum cogitet, te solum loquatur. Tum Christus: Quoad, inquit, carissima filia, fictili carni jungitur animus, terreni quippiam sentiat necesse est: tuas tamen preces haud quaquam inficias ibo. Plerisque ultro citroque sermonibus habitis, dolor is qui Virginem excruciabat, paulo resedit: cœpitque mens, jam satis recreata, temperantius queri. At Christo sese ex ejus oculis proripiente, Osanna ad superiora quæpiam immenso coruscantia lumine provecta fastigia, excelsum supremum omnium Regem, pretiosissimo insidentem throno, prospectat. Assidebat illi Maria virgo; eratque innumeris spiritibus & cælestis curiæ civibus, magno splendore coruscantibus, circumseptus. Erat autem usqueadeo divinis rebus addicta, ut se mortales reliquisse, immortalemque effectam putaret.
[81] Post longam ibidem cunctationem, ad locum ubi prius constiterat reversa, Christum reperit, atque hunc in modum effatur: Cur, [seque graviter accusanti,] humanissime Salvator, me deseris? palantemque adeo linquis, ut incertas petere sedes videar? Quid causæ est, quod omni prorsus sum spirituali jucunditate destituta? (Nam plerosque dies amplissimam suam manum Christus represserat) Quam hujusce rei causam fateris, quod inquam frigidior glacie sum adamanteque durior; solebam te semper ardere, teque unum mente semper & cogitatione versare: nunc vanis universum diem curis involvo, vixque me tibi initiatam recolo. Te itaque per eum pretiosissimum sanguinem, quem in fragilis nostræ naturæ pretium effudisti, oro atque etiam supplex rogo; quo me certiorem reddas, si quidquam ab me sceleris admissum sit, quo tuam excitaverim iram; effecerimque ut tuam ab me munificentiam averteris. Enitar profecto, si id rescivero, tuæ satisfacere Majestati. Non possum mihi persuadere, [exosculandum latus suum præbet] non scelestissimi quippiam me patrasse, quod tuam adversum me indignationem exciverit. Tum Christus: Ne, inquit, te afflictes, filia, nullum abs te commissum crimen est, quod me tibi reddiderit iratum. Quocirca haud secius te diligo, quam cum tot tantasque tibi gratias impertiebar. At illa: Cur tanta premor inertia, tamque varias & circumfusas seculares molestias habeo? Propterea, inquit, quod id ab me consulto fiat, quo minus ab animarum salute absterreare: quippe, si cælestibus deliciis afflueres, solari proximos, eorumque saluti vacare detrectares. Postremo sanguinolentum suum corpus, eam consolaturus, apertumque latus, sanguinem instar undæ profundens, exosculandum præbet: quod cum lubens & læta efficit, suavissimum nectar haurit, idque summa cum voluptate.
[82] Egit is potus, ut ad sensus regressa noctes & dies Christum deperiret: non poterat enim a cælestibus cogitatibus mentem revocare, quin continuo pæne potiebatur raptu. Præter hæc singulis momentis ante ejus oculos versabatur Christus: [cum magno ejus solatio,] a cujus latere ad saucium ipsius cor, sanguinis videbatur unda defluere. Hoc die secum Deus graviter ecclesiasticos mores questus est; quod inquam, suum viri ecclesiastici pessumdarent honorem: jussitque illam haud vacare a precibus, si cuperet Rempublicam Christianam salvam esse. Eodem item die pro Mantuæ incolumitate supplicanti, respondit Deus; eam extremam, propter ingentia crimina, calamitatem promereri: velle tamen se misericordia & pietate in eam uti, quando pro ea spirituales & religiosæ mentes continue precarentur.
[83] Cum Christi passionem & eximia facta frequenti meditatione contemplaretur, spiritu sensibus degrediente, [In die Parasceves conspicitur Hierosolymis.] sancta Hierusalem visitabat loca: die præsertim Veneris; quo inquam die ad crucem euntem Christum comitabatur, perinde atque ibi corpore præsens extitisset. Cui rei argumento accedit, quod religiosus quidam & integerrimus vir, de Ordine Minorum, sæpenumero se vidisse eam in Hierusalem sancta loca visitantem astruxit; quando tamen constet eo numquam ipsam concessisse. Rem hanc Franciscus invictissimus Mantuæ Princeps, retulit, fassusque est, sicut ab quapiam Monacha de præfato Ordine intellexi.
[84] Cum solennis ageretur Dominicæ nativitatis dies, ardenti visendi parvuli Christi desiderio acta, [Et in die Natalis Domini,] orationi se dedit. Postquam autem longa contemplatione nascentem Puerum, in Mariæque locatum gremio, quanta Matrem afficeret voluptate, animo versavit; sese illi Maria Virgo, filium intra brachia tenens, offert: eamque, præ admiratione ac reverentia trementem, effatur: Satin' salva Osanna? Quid causæ est, filia, quod amaritudinis videris plena & desiderii. Deinde ad illam desideratum filium, suis excipiendum manibus & locandum gremio, porrigens, ait: Quodcumque lubet ab clementi filio exposcito: neque enim vacuis abibis manibus, [Deipara filium offerente,] quin tibi universa ad vota succedent. Ecce enim parvulus admodum & infans est, qui omnia facillime tradat. At illa, ad memoriam sua revocans crimina, suamque (quam miseram putabat) vitam animo volutans; non esse, inquit, eam se, quæ hujuscemodi ab ipsa gratiam mereatur: quin si de se ultionem capere vellet, inventuram apertam & manifestam causam, suam inquam ingratitudinem, quæ omnium sceleribus præstet. Quamobrem retro se agit, Christumque non audet excipere.
[85] Intuita Virgo, illam timore pariter & ardore conflictari: Qui, inquit, times, filia? Capito quem tibi trado suavem & dulcem filium, eumque tuo sinu excipito. Tum, [ipsum brachiis excipit] si quod est quod cupias, cum in tuum cesserit imperium, facile exorabis. Tandem intra reluctantis atque etiam trementis brachia filium suis manibus Virgo locat. Parum abfuit quin præ immenso ardore animus corpore desilierit: nam cum Christum manibus verecunda contrectat, immotisque prospectat oculis; eam tam ingens flamma caritatis adoritur, ut immenso & inextinguibili fervore prope periret. Quanto gaudio, quantaque suavitate Osannæ animus ageretur, Mariam Virginem, sibi summa caritate filium offerentem contemplatus; quanto ardore Christum splendidissima fulgentem luce suo repositum gremio deperiret, narratu difficillimum est; quando nec ad plenum ipsa recensere, nec litteris mandare potuerit. Plerisque suavissimis utrinque colloquiis habitis, Osannam Christus, tenera sua manu benedictam, de suo conspectu dimisit: egitque idem Virgo. Post hæc complures dies atque menses incredibilis amor in corde Osannæ ineffabilisque suavitas mansit, & usqueadeo mansit, ut ipsa quandoque demiraretur potuisse se cum mortalibus versari: quippe visionem illam continue præ oculis habebat. Extremo quoque suæ vitæ tempore, quandocumque id mente occurrebat, summo actitabatur ardore.
[86] Simile quiddam, quo die Mariæ Virginis Purificationem celebramus, contigit. Oranti, inquam, visa est Maria Virgo, filium gestans, candidissima luce cum pluribusque cælestibus civibus circumsepta: [itemque in festo Purificationis.] quæ cum illi filium porrigit, se ad terram ipsa præ numinis reverentia demittens, nullo pacto adduci poterat ut sese tolleret. Tandem cum ad Virginis preces & jussa exurrexisset, oblatum sibi Christum accipere detrectabat. Postquam autem diu restitit; tandem, Virgine suadente, suo puerum excepit sinu. Videbatur autem sibi, quod is puer & mentem & præcordia instar flammæ penetraret: quare tanta eum voluptate contrectabat, ut nihil unquam divinius fuerit experta. Emenso aliquanti temporis interstitio, cum filium Virgo reposceret, reddere illa recusabat; precabaturque ne perdilectum sibi sponsum detraheret, cujus amplexibus admodum delectabatur: sed restituere oportuit. Post hac perstitit in corde flagrantissimus ad cȩlestem patriam atque suavissimus ardor. [Damnari timenti opem de Cruce ad dicit Christus,]
[87] Sub unam Parasceves diem, omni ope ad divina in se conjecta beneficia consideranda animum & cogitationem adjecit: quam magna inquam forent & rara, quantamque ipsa ingratitudinis notam incideret, quæ nihil unquam boni operis egisset, quin innumera flagitia perpetrasset. Inter cogitandum autem uberrime lacrymabatur, seque inauditi criminis amaris singultibus arguebat. At cum sibi visus esset Christus in cruce distentus, eum hisce verbis alloquitur: Quam ego egregiam, piissime Jesu, navare operam potero, quæ huic meo ingratitudinis vitio non sit longe impar? Vereor admodum, ne perpetuis adjudicer flammis, parem meis sceleribus pœnam subitura. Tum Christus: Quid, inquit, causæ est, filia, quod tanto dolore concuteris, tantaque afficeris tristitia? Omnem tuam spem in me jacito. Si tua haud suppetent merita, sacratissimo ego meo sanguine tua diluam peccata. Insuper extremæ tuæ diei, mea cum charissima matre, tibi allaturus opem, deducturusque te ad cælestes thalamos adero. Te quoque dies decem aut sex, antequam moriare, de tuo obitu certiorem reddam.
[88] Raro declamationibus intererat Osanna, quin mens superna regna conscenderet: quidquid enim divinarum rerum audiret, mox sensibus digrediebatur. Semel igitur in Divi Dominici templo, [idem in specie pueri super ejus veste videtur.] divina auditura colloquia, consedit: quoad, cum de Christo deque ejus humana conversatione sermo haberetur, extasi potitur. Tum puella, septimam nondum annum egressa, quæ ad latus ejus sedebat, eximiæ formæ puerum super Osannæ vestes inspectat, qui ad ipsam puerilibus blanditiis alludebat; eamque, uti solet filius matrem complexatus, exosculabatur. Erat res puellæ summæ admirationi, idque magna animi delectatione contemplabatur: quæ cum domum regressa esset, domesticis suis magna hilaritate quæcumque viderat enarravit.
[89] Beata Columba, de Ordine Prædicatorum, humanis rebus egressa, & quidem in urbe Perusio, [Ipsa videt S. Columbam recens mortuam.] eadem sane hora ad Osannam venit; quæ tunc forte sub diluculum, longa defessa oratione, se paululum quieti dederat. Quam cum esset Osanna intuita (neque enim dormiebat) actutum Columban esse deprehendit: quippe spiritu cælestes tenente sedes, sese mutuo sæpe numero salutarant, tametsi magna locorum intercapedine distarent. Erat inquam tertio induta Prædicatorum Habitu, & eo quidem candidissimo, velumque diverso ac perpolito anterius extructum opere, eximio decore impendebat ad genas; sed & caput pulcherrimo erat diademate insignitum. Introgressa igitur nondum dormientis Osannæ cubiculum, læta admodum & exultans, secum cælestium civium agebat multitudinem: ex quibus duo, Pontificali chlamyde præclari, medio eam introcludebant loco, uno dextrum, altero sinistrum ejus latus tenente. At cum propius accessisset, Osannam complexata, uti solent post diuturnam absentiam amici, dulci collum stringebat affectu. Tum sic loquitur: Ad optata longo desiderio gaudia, perdilecta soror, propero: tu quoque secura vivito: quippe te cælestia manent regna. Repenteque se ex ejus oculis proripiens, perlucido splendore vallata, convolavit ad cælos. Perstitit abeuntis imago in mente Osannæ usqueadeo defixa, ut eam deinceps continue præ oculis haberet e.
[90] Cum Sacerdos quispiam Alemannus, religiosus admodum & modestus vir, Mantuam venisset; urbem prætergrediens, ad Osannæ domum inscius pervenit: introque prospiciens, novum quemdam persensit odorem, [Sacerdos peregrinus odorem sanctitatis ejus transiens percipit.] qui sanctitudinem præseferebat. Quem cum admiratur, propulsat fores, intellecturus qui illic hominum habitarent: sibi enim persuadere non poterat, non esse intro sanctum hominem. Egresso ad eum quopiam, & interrogante quid rei quæreret; Vellem, inquit, mihi conveniendi sancti hominis hic existentis facultatem dari: sensi enim de hac domo quempiam sanctitudinis odorem prodire, quo mihi persuasi divinum hic hominem immorari. Ille re intellecta, hominem consolaturus, accersit Osannam; esse inquiens, qui eam alloqui velit. Mox introductus suas ab ea preces exposcit, rogatque ut sibi a Deo salutem imploret. Pollicente illa se facturam quod exquisierat, abiit Alemannus, lætus admodum & gaudens; fassus eam profecto esse, cujus sanctitudinem de ostio odoraverat.
ANNOTATA AD LIB. II.
a De monasterio S. Marthæ, Ord. Augustianæ, vide 13 Januarii Vitam B. Veronicæ de Binasco, ibidem ab an. 1463 usque ad 1497 religiosæ, & similis cum Osanna spiritus; sed illa verosimiliter jam obierat cum illuc Osanna venit.
b Margarita Bavara, Friderico I nupta an. 1465, obiit 1480 14 Oct. Epitaphium refert Hippolytus Donesmundi p. 2. pag. 59.
c S. Catharinæ Senensis, mortuæ an, 1380, Vitam illustravimus 30 Aprilis; & S. Columbæ Reatinæ, quæ Perusii obiit 1501, 20 Maji: unde intelligis sub vitæ finem oblatam Virgini hanc visionem, æque ac sequentem.
d Vulgo S. Ioannis delle Carette fuisse hoc sub an. 1407 insigniter a Marchionibus restauratum, scribit Hippolytus pag. 87.
e Auctor Vitæ S. Columbæ num. 221 sive cap. 62, hujus visionis meminit, sed ex Legenda sequenti.
LIBER III.
De favoribus Osannæ impensis divinitus.
Prologus
[91] Qui recte sapiunt recteque divinis de rebus philosophantur, hanc Deo vim tribuunt, [Deus omnibus beneficus,] ut non modo ejus lege immobilis rerum omnium ordo perstet, verum etiam ut suo arbitratu quoscumque voluerit (nullius injuria) felices efficiat. Omnen quidem hominem (ut sacræ tradunt Litteræ) diligit, & ita diligit, ut ea quibus unicuique ad supremam felicitatem nanciscendam opus fuerit, munifica impertiat manu. At præter communia beneficia quibus humanum omne afficit genus, singularia quædam munera quibusdam dono dat, quos inquam præstantiori sibi asciscit benevolentia, ad excellentioremque gloriam destinat. Nulla enim nostra ope, nullo studio, nulla industria, divino detracto præsidio, felices esse possumus; [quibusdam singulariter est liberalis,] quando divina destituti gratia nequeamus vel minimum quiddam exacti operis efficere; quo fit ut ad feliciorem directis vitam, majorem ceteris oporteat cælestis gratiæ portionem dari. Verum quamquam, qui immortali Deo gratior sit, nemo est qui sciat; possumus tamen quippiam ex operum differentia conjectare. [quos specialius diligit.] Sic namque Apostolos universis (excepta Maria virgine) præstare arbitramur, quod prima ipsi Christianæ fidei jecerint fundamenta, præstantissimaque caritatis dederint indicia. Sic martyres Confessoribus præponimus, propterea quod sanguinem pro Christo fuderint, vitamque commutaverint in mortem. Ut autem id uno verbo concludam, illos majori felicitate dignos putamus, quos majori ceteris caritate præcellere conjectamus.
[92] Igitur esse ab Christo maximo Osannam summopere dilectam, creditu facillimum est: quando talibus ipsam muneribus donaverit quæ raro solitus est mortalibus impendere. [In his Osannam fuisse] Sunt profecto tam præclara tamque excelsa; ut non ab re astruere possimus, eam sibi Deum Opt. Max. condidisse, ut suæ Majestatis suæque Divinitatis insigne quoddam simulacrum esset. Semper enim in corde, semper in labiis, semper in moribus Osannæ versabatur Christus: ut vix credi possit, eam in terris cepisse originem, & non potius in empyreo creatam cælo, ad mortales, cælestem repræsentaturam patriam, fuisse demissam. Quid sane divinius, quam in corruptibili carne mentem ab omni criminum labe immunem gerere; ejusque animi esse, qui divinas tantummodo res ardeat & contempletur? Quid Christo liberatori nostro, Virgine, eisdem quibus ipse doloribus afflictata, eadem cogitante, eadem operante, similius esse potest? Ceterum non sum ego hujusce opinionis, non posse Deum, quæ viris contulerit, eadem mulieribus impertiri. Æque profecto facile Deo est mulierem sicuti virum (nisi ubi sexus repugnaverit) omni afficere beneficio: [probant singularia et collata dona.] quando nihil sit quod virtute divina præstantius sit. Neque etiam indecens (ut plerique astruunt) imo decentissimum puto, Christum maximum nonnumquam mulieres majoribus quam viros gratiis insignire, easque ad præclara deligere facinora. Infirma etenim mundi, teste Paulo, elegit. Deus, ut fortia quæque confundat. Adhæc sunt sæpenumero mulieres, quæ quibuscumque suæ ætatis viris sanctitate & caritate præstant. Quid igitur causæ est, cur non decens putemus, [Non obstante ejus in becilliori jexu,] rara illis & singularia beneficia præter communem sortem cælitus afferri? Potis est igitur Deus, pro suo arbitrio, viri mulierisque animum versare: potis est eos in omnem partem deflectere: potis est quocumque voluerit stemmate coronare. Id quoque æquum atque admodum decens est, ut quam insigni donaverit gratia, eam præ ceteris excellentioribus donis afficiat.
[93] Neminem autem movere debet pleraque viris concessa esse, ut sunt Christi stigmata ceteraque id genus, [qualia nec Deiparæ concessa leguntur,] quibus Mariam Virginem Deus maximus non exornavit: id quod rationi consentaneum minime videtur, si eadem femineum deceant sexum, quando ipsa mulierum omnium dignissima sit. Quippe, sicuti mulieribus, ita singulis viris (Christum semper excipio) gratia & caritate Maria præstitit. Quare cuncta quæ viris cælitus data sunt, eam fuisse nactam; fateamur necesse est, si ab aliis detrahenda sint, propterea quod ei quæ omnibus dignior est collata non fuerint. Quod qui astruat nemo est. Legimus enim, ad umbram Petri, non autem ad Mariæ Virginis umbram ægros fuisse sanatos. Nonne præterea Mariam Magdalenam septies in singulos dies fuisse ab Angelis in aëra elatam veræ tradunt Historiæ? [licet super omnes Sanctos excellenti.] Nihil tamen simile Mariæ Virgini contigisse usquam reperimus. Non itaque quia illa ceteris antecellit, ab aliis supprimenda sunt, quæ illi divina sapientia conferre operæ pretium non duxit. Cunctis quidem gratia & caritate præcelluit; sed huic nulla in re obitat, extrinseca & quæ gratis data nuncupant dona plerisque Deum arbitratu dedisse suo, quæ matri noluit impertiri. Hoc itaque tertio libro cælestia pleraque dona, quibus Osannam immortalis Deus insignivit explicantur: quibusque visus est Christus, summa eam providentia & gubernasse mortalem, & ad felicia regna immortalem ac prope divinam evexisse.
CAPUT I.
Litteras divinitus edocta, & Christo desponsa virgo,
innovato deinde corde, participat doloribus coronæ spineæ & quinque
plagarum.
[94] Cupiebat admodum, & longo quidem desiderio, Osanna legendi atque etiam scribendi artem vel mediocriter callere: [Discendarum litterarum cupida,] quo de Sanctorum libris bene & innocenter agendæ vitæ monumenta decerperet, spiritualique voluptate lectitando recrearetur animus. Verum enimvero, cum sæpius dixisse patrem memoria teneret, periculosum valde atque indecens esse mulieres litteris operam dare, quandoquidem id in suam perniciem familiæque dedecus sæpenumero vertant; id sibi animi esse, ut filiæ alia incedant via; hanc ab ipso gratiam precari minime audebat. At integerrima (ut erat) fide, speque inviolabili, quoddam Mariæ Virginis simulacrum, [ad Deiparam recurrit] ad caput affixum lecti, ab ipsa Virgine id muneris precatum adivit; plerosque dies orationi haud segnem operam adhibens, precataque Virginem ut sibi suisque votis opem ferat. Haud quaquam voti tamen compos evadit: at una dierum, quid rei futurum sit deliberans experiri, quadam animi constantia dictam flexis genibus convenit imaginem; inde haud exurrectura, quoad Virginem in suam sententiam traduxisset. Orationi itaque hujuscemodi cum attentius institisset, essetque per longam cunctationem, [ac primum sacra nomina,] cælestibus potita gaudiis, ad sensus regressa, in suis manibus schedam demissam cælitus repperit, quæ istæc tantummodo verba, Jesus Maria, pulcherrimis inscripta notis, continebat. Quæ cum Osanna prospectasset, tanta facilitate perlegit, quanta qui litteras eruditissime callent: ac statim suo e conspectu se extulit scheda.
[95] Hac re læta admodum Osanna, quod suas conspicaretur preces optimum sortitas effectum, immortali Deo Virginique Mariæ, quas ejus animus capere potuit, gratias egit. In animum itaque inducens suum, Mariam Virginem sibi sese obtulisse magistram; singulis diebus libellum quemdam, spirituales continentem odas, perinde atque scholas adiret, manu festans, ante dictum simulacrum genua spei plena flectebat. Post porrectas autem ad Virginem preces, [tum cetera paulatim docetur] oculos ad scripturam vertens, ejus partem cursim adeo lectitabat, ac si plerosque annos manum ferulæ subdidisset. Hoc pacto omnem illam scripturam facile superavit: quod cum sibi Latinus liber in manus devenisset, sensus omnes, quamvis involutos & abstrusos, summa facilitate docente nemine penetrabat. Arrepto quoque calamo, elementorum notas per se mediocriter exarabat. Igitur præstante opem Maria, & descriptas elementorum figuras legere, easdemque manu componere, & Latinas didicit litteras.
[96] Post emissum firmatumque identidem Virginitatis votum, ab Maria Virgine, cui plurimum fidebat, [Pridem Virginitatem pollicita,] Christum sibi tradi sponsum integerrima fide multisque precibus efflagitat: nolle se inquiens corruptibilem & mortalem sponsum; sed immortalem æternumque, qui eam perenni vita donare potis sit. Pollicitationibus eam Virgo plerosque trahens annos, in tantum hujusce rei desiderium induxit, ut jam ei mori necesse foret, si voti compos non evaderet: quippe illo ipso desiderio ineffabiliter torquebatur. Tandem viginti & quinque annos nata, dum summa ope summaque importunitate totiens efflagitatum munus exposcit; ad eam Maria Virgo, parvulum filium intra ulnas tenens, pervenit, multo Virginum comitatu septa: ex quibus duæ, [an at. 25 offerente Deipara,] Catharina inquam Martyr & Catharina Senensis, Osannæ notæ erant. Tum sic orditur: Sæpius & magna quidem contentione ex me pitisti, filia, perdilectum meum filium tibi sponsum dari: ut certo scias quantum tua apud me valuerit auctoritas, quantique tuæ continuæ preces momenti sint, tuum exploratura animum huc accessi. Si eadem quæ heri & nudius tertius, atque ante multos exactos annos, te cupido incessit; tuis, adero votis, efficiamque ut læta contentaque abeas.
[97] Parum abfuit quin animam præ gaudio efflaverit Osanna. Non modo, inquit, piissima Mater cælorumque Regina, eadem mihi mens est, [proque ea deprecante] eademque sententia; verum etiam tota ardeo, non potestque in hoc corpore vitalis spiritus manere, nisi meo optatui fiat satis. Haud profecto sum inscia, tanto munere indignam me esse; meque audere nimis, quando vilis creatura sim multisque decorata criminibus. Verum tanta est tamque celebris tua filiique clementia, ut meam servilem oblita conditionem, ausa sim tantum muneris te precari. Actutum autem ad filium Maria virgo oculos sermonemque convertens; Unum, inquit, carissime fili, mihi abs te fieri gratiam posco; quam si impetravero (uti admodum spero) summis aliis beneficiis tuis annumerabo. Juvenem hanc & tui amantissimam Virginem, tibi sponsam asciscas velim: hoc enim ab me tanta fide tantaque importunitate, & diuturnum quidem tempus, exegit; ut non potuerim illi meam operam non polliceri. Te per materna ubera rogo, ut eam voto compotem facias. Tum ad matrem alludens Christus, sese maternis commotum precibus ostentans, [Christo per annulum jungitur.] in ejus sententiam facile cessit. Igitur Osannæ manum Maria Virgo apprehendens, ad filium porrigit: ille vero in ejus annularem digitum annulum immittens, eam sibi haud mediocri plausu sponsam dicavit, benedictamque dimisit. Tum ad eam Mater: Ecce, inquit, Osanna, præclarum munus obtinuisti, meoque dulci filio inviolabili conjugio juncta es: videto ut illi fidem serves, eam inquam quæ divino Sponso par sit. Adusque extremos dies in digito annulum sibi ab Christo traditum gestavit, eratque suis oculis manifestus, tametsi ceteros lateret. Religiosa tamen mulier ex Divi Vincentii a monasterio, cujus arcana quædam cordis Osanna deprehenderat, se annulum illum quandoque vidisse autumavit.
[98] Christo cælesti juncta connubio, nulla cor terreni amoris infectum iri macula gestiens; quando arbitraretur divinum suum & integerrimum sponsum velle, ut omnem in se amorem jactaret; [Ab eodem cor novum postulans,] sicutique ipse mortalibus rebus præstat, ita enixissime postulat sponsam ab omni illecebra animum deflectere ab ipsoque summa fide cor alterum petit. Excipit ille facili benignaque aure sponsæ sanctissimas preces: nam ad eam summo splendore cæli delapsus, aperto ejus latere, inde cor propria evellit manu, non mediocri Osannæ delectatione. Tum illud sibi inspectandum offerens; Videto, inquit, sponsa, cor est quod hactenus gessisti. [eo exhibente suum videt exparte pallidum; alioque accepto] Videbatur autem sibi majorem illius partem pallidam & infectam esse; idque significabat, ipsam terreno adhuc quopiam amore teneri. Aliquantulum temporis post decerptum cor exanimis perstiti: ignara prorsus quo illud Sponsus (sese enim occuluerat) detulisset. Post modicam cunctationem rediit, alterum cor ferens, quod ardentes omnifariam radios emittebat; idque prioris recondidit loco. Tum sponsam affatur, Egi, carissima sponsa, quod me rogaveras: tu quoque agito, ut me totis viribus diligas, observes, colas.
[99] Egit illa quas potuit gratias: deinde tanto eam ardore innovatum cor ad cælestia impulit, tantoque Christi desiderio affecit, [Deum ardentissime diligit.] ut tres annos liberum numquam sensuum usum habuerit. Domesticas omnes res veluti somnians administrabat, nullius sermonibus aures adhibebat, omniaque mortalia fastidiebat. Quidquid ageret aut loqueretur, semper in mente versabatur Christus: quem tanto amore deperibat, ut in eum semper animum & cogitationem intenderet. Sæpe tanta cordis suavitate, tantaque agebatur dulcedine, ut eliquescere animus videretur. Adhæc, non nisi summa industria summaque difficultate poterat spiritus intra sensuum claustra teneri. Sæpenumero universam diem & noctem digressa sensibus, cælestia lustrabat regna: duos quoque & tres dies continuo potiebatur raptu. Non erat profecto sua opinione eadem, sed altera Osanna. Non erat quod magis gestiret, quam confracta corporis mole cælestem cum Sponso &immortalem vitam vivere: ad divinam tamen voluntatem omnibus in rebus, tamquam ad certam regulam, respectabat. Post hæc cœpit maximis adversitatibus premi, quæ septem eam annos decoxere.
[100] Carissimum sæpius precata Sponsum, ut sibi Passionis suæ vestigia condonaret, quibus eum imperatorem ardentius sectaretur; [Sponsi Passioni participare optans,] id ipse se facturum quandoque spopondit; rem tamen, quo magis incalesceret, differebat. Quod cum esset intuita, sibique dari verba vereretur; statuit animo, & eo quidem firmissimo, divinas importunitate propulsare aures, quoad precibus Christus devictus in suum cederet arbitrium. Tandem post primas pollicitationes, quibus se universa ejus optata facturum promiserat, duobus exactis annis, illa die, qua Matthiam Apostolum veneramur, istanc ad Sponsum supplicationem affert. Quanto affectu, dulcissime Iesu, tua gestiam perferre tormenta, [ejusque auxilio freta,] quantoque ardore ad tua anhelem insignia, qui omnium corda scrutaris perspicuo nosti; quando nihil sit quod te lateat: sed & id muneris mihi impertiturum sæpenumero pollicitus es. Video profecto me supra mea merita audere, eaque abs te exquirere, quæ conditione mea longe præstantiora sint. Verum, si humanis viribus fiderem, meaque opera prospectarem; non modo istæc non exposcerem, verum ultionem deprecarer. Nunc ad tuam tantummodo humanitatem, ad tuam clementiam, ad tuam pietatem specto: quæ longe majora hominibus præstat, [saltem ejus coronam petit] quam eorum exigant merita. Si plura quam par est rogavi; spineam saltem coronam, per eam caritatem qua me tibi Sponsam asciscere haud detrectasti, præbe: illamque, uti longo ardentique desiderio poposci, capiti impone meo: quippe nihil est quod mihi abs te gratius fieri possit.
[101] Tum ille sese de cælo Osannæ offerens coronam, diris acerrimisque extructam sentibus, affert; [& impetrat] sicque eam alloquitur. Summa ab me, sponsa, contentione, cælesti, sed duro stemmate coronari expetisti. Qui tuas preces inficias ibo? Hanc ad te coronam, ne deinceps queraris, attuli: nisi animum mutaveris, cælesti te conscribam militiæ. Tum illa. Non modo, inquit, clementissime Sponse, animum, quasi tantum horream supplicium, de priori sententia non deflexi: verum te iterum, atque etiam iterum supplicibus palmis rogo, quo tandem desideriis accedas meis. Demum, cum lubens ac lȩta se ad ejus genua provolvisset, asperrimo illo serto eam Christus redimivit: quod tantum capiti dolorem incussit, [cum continuo capitis dolore.] ut exanimata ad humum deciderit: diro tamen hoc cruciatu ipsa admodum alacer, quod potuit grati animi indicium prȩsetulit. Deinde continuo vehementique capitis dolore languit: semperque obvolutum capiti cyclum, apertum satis & patentem, pertulit: plurimi namque domesticorum illum sæpius deprehenderunt, tametsi ipsa enitebatur occulere. Tumescebat quandoque, videbaturque tamquam ater sanguis intro de currere.
[102] Parvi arbitrabatur Osanna dolorem se capitis assecutam, si aliarum plagarum Sponsi expers maneret. Quare, impetrata corona, jam fidens animi, rursus ad implorandas in singulos dies universas ejus cicatrices, hac tamen lege ut omnes homines leterent, suum omne studium adhibuit. Igitur cum annos duo de triginta ageret, anno a Christiano natali septuagesimo septimo supra millesimum quadrigentesimum, tertio Nonas Junias, [& an. 1477] jubente Confessore, domum religiosæ mulieris Margaritæ Seraphinæ b, quæ nondum ad Christum convolaverat, accessit. Cum autem supra demissum lectulum sedentes, de affectu Pauli, deque hisce ipsius verbis, cupio dissolvi & esse cum Christo, disquirerent; inter loquendum Osannæ spiritus ad cælestem aulam egreditur, ibique Christum maximis quibus potest precibus adigit, quo in eam promissas cicatrices jaciat. Spondente eo se quæ optet executurum, rem tamen differente; dulciter ipsa blandisque alloquiis ejus aures demulcens, rogitat, ut eam vulnere saltem lateris donet, quando cetera nequeat impetrare: sed sinistrum feriat latus orat, propterea quod ibi cor sit, non in suo sed in Sponsi positum arbitrio.
[103] Non pertulit ille vacuis Sponsam abire manibus. Cum tres horas importunis precibus institisset, [vulnus lateris.] in sinistrum ejus latus fulgentissimum Christus demisit radium, & usqueadeo validum ac peracutum, ut immensum Osannæ dolorem injecerit. Quocirca unius horæ quartam vehementer concitata, insolitum egit corporis motum. Quod cum præfata mulier inspectasset, quid tamen rerum esset non intelligeret; visa post aliquot dies ad Confessorem refert. Ad quam ille: Si rem, inquit, in tuo actam cubiculo scires, illud profecto perinde atque sacrarium coleres: negotium tamen consulto tacitus præteriit. Excitata autem Osanna vehementer erubuit; dixitque ad illam: Tanta me importunitate huc traduxisti. Ecce quid videris, ludum profectoremque nullius momenti spectasti. Domus, in qua hæc contigere, e regione ædium jacet, per quas in Divi Vincentii monasterium patet ingressus: cubiculum vero primum est quod a sinistro latere introeuntibus occurrit.
[104] Læta admodum Osanna impetrato munere, multo majorem universo suo potiundi optato spem concepit: quippe Christum, [Deinde Bigareli] qui eam vulnere lateris donarat, cetera quoque præbiturum putabat. Quare Bigareli c morata (Frater namque oppidum illud administrabat) cum crebras & importunas preces, pro impetrandis reliquis stigmatibus, longo tempore profudisset; una dierum, quarto scilicet Idus d Martias, anno insequenti, ad acceptam lateris plagam, spei plena orationi se dedit: & usqueadeo obstinato animo, ut statueret, numquam se vacuam abituram. Cum igitur longa oratione multisque lacrymis Sponsum pro hac re impetranda fatigasset; ille immenso lumine in Crucifixi modum eam conveniens, hisce verbis affatur. Meane cupis, Sponsa, vulnera? Ardenter, inquit Osanna, & supra quam dici queat. Tum ille; [ardenter expetens reliqua vulnera,] Caveto, inquit, tibi, filia; caveto, inquam. Accerrimum exposcis cruciatum, qui tuam omnem superet virtutem: satius tibi est sic mediocriter afflictam manere, quam aucto dolore concidere. Forte quandoque hujusce te rei pœnitebit. Ad quem Osanna: Nihil, inquit, est, carissime Sponse, quod meis futurum sit humeris impar; si mihi subsidio esse volueris. In te, multis jam emensis annis, spem omnem meam jeci: agito quod pollicitus es. Tum Christus: Postquam id tibi animi est, perdilecta sponsa, ut me meis insigniis consectere; videoque mei ardore tuum pectus conflagrare; agam ut votis tuis potiare. Sed haud vereare: Tu mihi filia, tu mihi sponsa, tu mea admodum dilecta anima es: maximo tibi ad holce dolores perferendos adjumento ero: dein quanto majori tormento mei gratia fueris afflictata, tanto præstantiori te cælesti in sede locabo.
[105] Tunc de suis cicatricibus ardentes radios, in Virginis manus atque pedes, veluti acutissima intorquens spicula; [eadem excipit, sed occulta pro voto,] abstrusa, ut poposcerat, inflixit vulnera. Quorum inexplicabili dolore ad solum prolapsa, adusque cælum tollebat voces, tametsi vix respirabat. Post hæc aliquam diu semianimis jacuit. Horum stigmatum dolor nulla intermissione Virginem excruciabat: Mercurii tamen & Veneris die majorem in modum excrescebat. At ea hebdomada, quam Sanctam appellamus, usqueadeo invalescebat: ut omnes ejus vires pessumdaret. Longe majorem cruciatum ceteris pedum vulnera incutiebant: ibi namque tantum caro tumescebat, ut prominere infixos clavos arbitrarere Ceterum, quamquam atroces, ac prope importabiles, & continuos quidem dolores subibat; [sed valde dolorifica.] tanto tamen magis exultabat animus, quanto corpus majori affligebatur pœna. Illa plagarum loca hebdomada sancta rubeo quandoque suffundebantur colore, quasi quodam ibi succutaneo sanguine existente: id quod plerique domesticorum ipsa inscia adverterunt. Latebant præterea hæc stigmata universos, sibi autem manifesta & aperta erant, tamquam subtili & perspicuo velo contecta. Fuit autem Osannæ cor Christi amore usqueadeo incensum, ut noctes & dies illum amaret, illum desideraret, de illo cogitaret, illum somniaret, illum expeteret, in eo se oblectaret, tota denique secum esset. Quandocumque dulcissima illa Christi verba, sua offerentis stigmata, memoriæ occurrebant; vix poterat animus præ dulcedine intra corpus detineri.
CAPUT II.
De dolore cordis aliisque similibus a Christo gratiis Virgini factis.
[106] Ardenti Osannæ desiderio nondum factum fuerat satis; quando non sola Sponsi insignia, sed ipsum quoque Sponsum intra præcordia gestare cuperet: sicuti enim suum illi animum & cor impertiverat, ita volebat sibi eum intimum esse. [Cor Osannæ Christus ingreditur,] Christum igitur optimum maximum, post accepta stigmata, importunc rogat; suum cor, jam flagrantibus flammis æquandum, subeat; quo continua illius consuetudine fruatur, nulliusque rei, sui excepto, amore teneatur: neque enim inquit: posse se eo non habito vitam vivere. Non fuere vanæ Osannæ preces: quippe cum captato Sacramento idem impensius precatur; in modum Crucifixi Christus cor penetrat, pollicitus se numquam inde abscessurum: id quod integerrima fide servavit. Experimento sane probabat, sibi quandoque cor dilaceratum iri, perinde atque illud quispiam intro inclusus distendens, brachia in diversum traheret: nonnumquam vero usqueadeo premebatur, ut efflatura animam videretur: sed id summæ sibi voluptati accedebat.
[107] Exinde semper animo versabat, quo studio Sponsum potis esset æquis doloribus consectari. [eique communicat dolores sui cordis] Arbitrata autem acerrimo eum dolore cordis fuisse in cruce compressum, ne quidquam sibi ad eum consectandum desit, eumdem sibi dolorem impertiri supplex precatur. illius preces audiens Sponsus (neque enim sibi quidquam poterat denegare) cum ad eam digressam sensibus venisset, acutissimo cor ejus clavo confodit: cujus plagæ atrocitate usqueadeo debilitata est, ut exanimis prope deciderit. At cum intolerabilis dolor videretur, idcircoque, an esset ab Christo, fluctuaret ambigua; sic ipsum alloquitur: Compertum profecto mihi est, [quamvis intolerabiles,] dulcissime Sponse, meis haudquaquam viribus obsisti posse, quin acerrimo huic succumbam tormento. Si ex te est, æquissimo animo perferam; totque tibi habebo gratias, quot imbecillis animus meus admittere potest: id tamen abs te posco, ut pares mihi præbeas vires.
[108] Ad quam de cælo veniens Christus; Tanta, inquit, importunitate, anime mi, hunc ab me dolorem flagitasti, ut nequiverim tua desideria non implere. Non te illius absterreat magnitudo: [atque robur promittit;] tantum tibi roboris tribuam, quantum ad eum tolerandum susficere possit. Exinde dolor is continue auctus, tantum eam cruciabat, ut uno eodemque die ob summam atrocitatem prope mortem oppeteret. Vidi ego sæpenumero, loquentem tanta anxietate premi, ut lingua palato deficeret. Hujusce doloris immensitas efficiebat, ut sinistrum continue tumeret latus, nulloque posset medicamento detumescere: quippe infixus cordi clavus dorsum usque prominebat. Hanc ob rem nihil vestium deferre poterat quod cordis locum premeret. At, ne medici, quid rei illud esset, deprehenderent; fomenta cordi adhiberent; permittebat. Eadem quoque de causa tolerabat, ut turgidum latus cognata inungeret. Sed eos hanc rem celare haud poterat: quando universa remedia vana esse perspicerent.
[109] Gravissima quapiam febre detenta, qua plerique humanis eam egressuram rebus opinabantur, [eadem ipsum sibi scindi sentit,] sub noctem unam ad cæleste palatium animum extulit, ibique adusque diluculum rapta mansit: ad sensus autem reversa in effusum adeo erupit risum, ut non parvam inspectantibus futuræ mortis suspicionem præberet. Tantæ hilaritati fine imposito, maximus eam dolor aggreditur ut sæpius exanimata pæne perstaret. Nullum offendebat locum, qui sibi qui sibi quietem afferret: quin continue se jactans atque volutans lamentabatur, ita ut universos ad pietatem exciret. Hujusce rei causam cum ipsam interrogassem; dixit, visum sibi quempiam peracutum ensem suavitate maxima cor scidisse, idque sibi immoderatum illum injecisse, risum. Subinde vero cum priori reddi integritati occepisset usqueadeo fuisse pressum & vulneratum, ut majorem numquam dolorem persenserit. Præter intensum illum dolorem, acutissima quoque eam febris post risum vehementissime contorsit.
[110] Lacrymabatur Osanna apud Sponsum, quod innumera flagitia perpetrasset, nullaque efficeret opera quibus veniam mereretur: unde ab eo per suam pietatem culpæ indulgentiam precabatur. [accipit plenariam a Christo Indulgentiam,] Cum autem summa id ope precata esset, visus est illi Sponsus, inquiens, se illi culpam omnem omnemque injuriam remisisse, insuper cælesti eam insignisse gratia. Istud potissimum sese memoriæ offert. Cum uno Parasceves die Christum affixum cruci immotis oculis inspectat, graves ad eum suorum scelerum querelas defert, suamque imprimis ingratitudinem accusat. Tum ille, blandis verbis serenaque respondens facie; Bono, inquit, dilecta sponsa, animo esto: te jamdiu desideratæ restituo innocentiæ, omnemque tuam in me culpam deleo, & universam indulgeo pœnam: posthac illam benedixit. Fuit autem tanta benedictionis illius vis, ut plerosque dies nihil excepto Sponso cogitarit. Plerumque peccatorum omnium Indulgentia, certa visitantibus loca per Pontifices Maximos collata, cum eo loci difficilis sibi ac prope impossibilis aditus esset, illam tamen Indulgentiam summopere affectaret, ad orationem, suum omnibus in rebus profugium, concedebat: ibique maxime suam calamitatem deplorabat, quod inquam ipsi, plurimum veniæ indulgentiæque indigæ, esset illo eundi, ubi tale munus nancisceretur, detracta facultas. Hoc pacto querenti, seque defluentibus lacrymis crucianti, sese offerebat Christus; eamque solabatur, inquiens, omnem sibi Indulgentiam impertiri, quibus hujuscemodi loca visitantes Pontifex donarat.
[111] Maximo semel ardentique desiderio, eo inquam quod nullo studio restinguere poterat, apertum Christi latus exosculari, ejusque inebriari sanguine concupiebat: idque erat quartodecimo ætatis anno. Quare cum orationi vacans, [sanguine lateris sacri potatur,] id muneris sibi dono dari æstuantius postulasset; propere ad eam Sponsus advenit: reserato inquam latere, de quo sanguinis unda manabat; jubetque eam labia optato lateri admovere. Præbente illa impigre aures imperanti, dulcorem usqueadeo suavem plenis faucibus hausit, ut præ nimio nectare pæne crepuerit. Exinde Christi sanguis illius menti adeo infixus mansit, eamque tanto affecit ardore, quod si spectante ea de quovis sanguine sermo incidebat, immensa cor actitatum flamma insiliret, resiliretque, perinde atque corpore egredi satageret. Non solum autem sanguinem ex illo latere hausit, verum etiam insigne sui odium, extremumque suorum operum neglectum: summo enim acta suorum criminum dolore, nullum offendebat cruciatum qui suo desiderio satis esset, voluisset quoque maximæ peccatricis nomine appellari.
[112] Cum graviter ægra lectoque decumbens Sacerdotem exquirere fuisset immemor, qui sibi insequenti die Christi corpus traderet; universam noctem id graviter indoluit, suamque negligentiam deploravit: sub diluculum autem egressa sensibus, adusque solis occasum, cælestia perlustravit regna. Perducta ad locum eximia claritate conspicuum, ubi non terra, non aqua, non aër deprehendebatur; altare ingeniosissimo extructum opere, auro, argento, gemmis, variisque coloribus, [ægra cum esset Communione caritura] fulgoris instar perlucidum offendit. Tum videt ministros rem divinam facturos accedere. Erat Pontificali indutus chlamyde Petrus Apostolus: Laurentius, Diaconum; Clemens vero Martyr, Subdiaconum agebat. Cum Missam inceptassent; perdulces Angelorum voces cælum suavi quapiam complebant harmonia, supremamque felicitatem præseferebant, quando jubilo universa resonarent. [videt coram se sacrificantem S. Petrum,] Dum hisce dulcibus concentibus Angeli intendunt, Christus ad Sponsæ latus, non mediocri ejus voluptate, perstat. Confecto Sacrificio, Osannam Christus interrogat, num sacrum suum Corpus sibi tradi optet. Petit illa veniam commissæ negligentiæ, respondetque nullam sibi rem gratiorem effici posse. Tum Pontifici imperat Christus, quo Sponsæ voto faciat satis. Paret ille imperanti, sacrumque ejus Corpus Virgini tradit. [atque ex manibus ejus communicat:] At cum captata Eucharistia sibi inde abscedendum videt; quod Subdiacono nomen sit (nam quis esset ignorabat) Sponsum interrogat. Respondet is, Clementem Martyrem esse. Demum ab Sponso benedicta, ad proprios rediit lares, tresque menses lætissimam vitam vixit.
[113] Adhæc in Divi Thomæ Apostoli solennitate, ad eam ægrotantem Sacerdos quispiam, illi daturus Eucharistiam, accessit. At cum sacrare pro illa Hostiam oblivioni tradidisset; postquam id rescivit Osanna, [alias simili occasione] dolens desiderato se Sponso privatam iri, majorem in modum animo consternata, lacrymulas ex oculis demittit. Interrogat autem Sacerdos, num tristis ob hanc rem maneat: At illa; Non sum, inquit, Pater, tanto digna Sacramento. Universis autem ejus cubiculo abeuntibus, Christus eam consolaturus sese offert; pacatoque & tranquillo animo esse jubet, quando sacro suo Corpore haud destituenda sit. Tum illa præ gaudio oculos tollens, ignotum quempiam Flaminem sibi obviam prodeuntem, duosque Angelos candidos & accensos cereos deferentes inspectat. [pari beneficio fruitur.] Quibus cum reverenter admodum assurrexisset; eum qui sibi. Sacramentum traditurus advenerat conspicata, genua demittit: sacramque assumit Eucharistiam: tum cælestis Flamen repente sese ex ejus oculis proripuit. Semel quoque in Divi Dominici templo communicatura, cum ante opportunum Communionis tempus sensibus esset egressa; ab Angelo sacram & desideratam accepit Hostiam: mansitque complures dies divinis rebus admodum intenta.
CAPUT III.
Favores alii divinitus concessi Virgini.
[114] Humanæ hostis naturæ (uti antiquus sibi mos est, virtutem omnem, quantum sibi virium suppetit, [Sæpius Virgini molestus dæmon] & labefactare & funditus evertere) ita Osannæ admodum invidebat; quod ea esset rerum ab ipsa gestarum gloria, ut omnibus admirationi esset. Quare eam tres potissimum annos, præsertim sub mediam noctem ad contemplandas divinas res exurgentem, molestiis affecit. Erat autem sibi paulo infestior, quandocumque suis quempiam adhortationibus (id quod sibi usitatum erat) ad Religionem excibat. [sub varia figura,] Per vestes eam importune trahebat, Æthiopis speciem præseferens, qui omnifariam flammas emittebat. Illius quandoque mordebat carnes, eamque videbatur velle dentibus lacerare. Sæpe etiam eximia corporis magnitudine, solum inquam pedibus, testudinem vero capite contingens, aspectu intolerabili apparebat; eamque magnis absterrere clamoribus enitebatur. Tantis quandoque plagis confecit, ut ad mortem prope deturbarit. Nulla tamen arte eam potuit a suo unquam proposito dimovere, quando illum divino innixa præsidio nihili æstimaret. Unde intuitus ille suos insultus parvi pendi, eosque adversus Virginem nihil habere virium; plenus iræ & minarum, ad tartarea redibat loca.
[115] Semel tamen longe aliter quam sibi persuaserat evenit: quippe assumpta Æthiopis specie, sexdecim annos nati, invicti sane roboris (qui crispis & incompositis capillis, [cum etiam Æthiopem induisset,] id quod erat dæmonem effingebat in ejus magno impetu erumpit cellam, conaturque in ejus animum inducere, non esse ei cælitus præmonstrata, neque in omnium Conditorem referenda, quæ sua in mente, dum esset sensibus egressa, factitabantur. Haud profecto, inquit, rectum & consentaneum puta, ut Deus præclara hæc munera femellis impertiatur: cui imbecille feminarum ingenium apertum satis superque sit. Admonet præterea, debere eam sibi ipsi consulere; [suspectos ei divinos favores redditurus,] cavereque, ne tartarea supplicia, hisce elata illusionibus, luat: esse enim istæc talia, quæ sapientissimum hominem valeant a ratione abducere: se ad hæc dicenda nulla alia ratione, quam magna in eam adductum pietate: sibi tamen ipsa providerit. Ceterum integerrima Osanna, divino fidens patrocinio; An putas, inquit, me usqueadeo dementem & insanam esse, ut tuas haud intelligam technas tuaque commenta? Qui pietatem simulas, omnium impientissime? Ignoras ab meo dictum Sponso, & mendacem te & mendacii patrem? Certo certius scio, hisce me beneficiis quæ tu impugnas ab Deo maximo donatam esse: non quod ipse ea meis meritis paria arbitretur, [humili ejus responso fugatur.] sed quo tuam superbiam tuamque elationem contundat. Itaque abi in malam crucem. Responsa hæc ferre non potuit dæmon: sed ira percitus in eam pugnis insiliens verberare totis viribus satagebat. At illa in eum manus injiciens reluctantem demisit ad solum: pedibusque calcavit. Quare admodum confusus, ejus jussu ex ædibus proruit: deincepsque eam manifeste aggredi minime est ausus.
[116] Cum duo de viginti annos nata, uno die familiari curæ esset implicata; senex quispiam, venerando aspectu oculisque flammantibus, [An. æt. 18 sub specie senis ad eam accedens Christus] domus fores propulsat, Dominam allocuturus. Ad quem cum respondet ancillula, is opus esse sibi Domina ejus conventa extemplo, ait; illa actutum ad Osannam senis votum refert. At cum sua exercitia levi nollet de causa interpellari, ancillulam remittit, quæ senis ad ipsam sermones extorqueat. Is necessaria quæpiam & maximi momenti secreta se ei narraturum autumat, quæ nullius sint fidei committenda. Hoc cum intelligit Osanna, interciso opere, citato gressu percurrit ad senem. [suo alloquio vehementer inflammat:] Quem cum divini cujuspiam aspectus intuetur, quid ab se velit, magna reverentia & verecundia exquirit. Pauca ille elocutus, quæ Osannæ postea memoria deciderunt, sese de ejus conspectu proripuit. Ea verba tantum sibi cælestium rerum ardorem incussere, ut nulli rei familiari animum adhibere posset. Totam insequentem noctem, modo hunc, modo illum ad Christi amorem adhortabatur, videbaturque insanire. Christi sanguinem ardebat, omnisque sua cogitatio illi intenta erat. Restitit quoque in ejus corde summus ad Christum amor, tantaque ad pauperes caritas, ut cum eorum quempiam videret, tamquam Christum veneraretur. Oranti autem significavit Christus, se illum fuisse, qui senem agens, eam de ostio fuerat allocutus.
[117] Post multum temporis cum ad arcem Principis, ab ejus e uxore accita, graderetur; pulcherrimum quemdam senem obvium habuit; qui sibi prætereunti arridens, [eumdemque ipsa postea obvium hahet secundo,] magnaque reverentia inclinans, nullum locutus est verbum. Tum illi versa vice, serenam agens faciem, capite annuit, quod ipsum esse Christum cælitus inspirata noscebat. Erat autem usqueadeo divinus ejus aspectus, ut ancilla quoque eo inspectato in maximam suspicionem veniret, eum fore Christum. Simili modo per viam gradienti tertio occurrit, eaque salutata disparuit. Quandocumque sibi hoc more sese obviam obtulit Christus, evidens fuit [amittendi alicujus] necessarii signum: nam simul ac ipsum vidit, moriturum consanguineum, cælesti illustrata lumine, intellexit: [ac tertio.] id quod eventus probavit. Quædam namque consanguinea in primis, tum duo ejus fratres hac luce migrarunt. Istæc autem hisce diebus, uno inquam die Sancto Veneris, tum in Joannis Baptistæ Euangelistæque Joannis solennitatibus contigere.
[118] Illo die qui Protomartyri Stephano dicatus est, in suo cubiculo caritate flagrans sese conclusit. Tum ante cujuspiam Crucifixi ligneam imaginem stans, divinam demirabatur clementiam, [Coram Crucifixo genuflexa,] quæ maxima eam priori die dulcedine summaque voluptate affecerat. Deinde genua flectens, immotisque illam ipsam imaginem oculis inspectans, Christum alloquitur: Immensas tibi, clementissime Sponse, gratias ago, tametsi beneficiis tuis longe impares sunt, quod tanta mecum humanitate sis usus. En continuis ego peccatis involvor, in teque vipereas in singulos dies sagittas intorqueo: tu tamen ampla manu cumulatissimas in me opes congeris. Quid, inquam, in me boni operis conspicaris, quo te mihi munificentissimum præstes? [veniamque delictorum precata] Est profecto ineffabilis tua pietas: quando in eam quæ te injuriis lacessit munificentia utare. Tum Christi imago; In te inquit, Osanna, rem mihi quamgratissimam reperi: verum ne eam exquiras; sat tibi sit intelligere, te mihi carissimam esse. His dictis fuere in crucis modum Virginis brachia ab quopiam (nescivit a quo) distenta: repenteque ad cælestes choros spiritus evolavit. Longo deinde temporis interstitio ad corporeos regressa sensus, ne flectere quidem brachia poterat, quod perinde atque ferrea moles riguissent: unde aliquamdiu immota perstitit, antequam in suum membra traheret arbitrium.
[119] Majus quiddam insequenti die contigit. Nam, cum præfatum ligneum Crucifixum manu tenens, [ejusdem amplexu stringitur.] immenso affectu incredibilique ardore exoscularetur; in uberrimas erupit lacrymas; multumque lacrymans Sponsum precabatur. Ad quam imago: Haud vereare, inquit, perdilecta Sponsa: quippe universa, quæ postulas, arbitratu adimplebo tuo. Tum cruce desiliens eam amplexatur, tantoque affectu perstringit collum, ut parum abfuerit, quin præ dulcedine atque immoderato ardore crepuerit Osanna. Crucifixum hunc Isabella Estensis, Mantuæ clarissima Princeps, in arcis oratorio egregio locavit.
[120] Erat Osanna (ut superius præfati sumus) divinis rebus admodum intenta, atque sacrum potissimum Christi corpus summa (ut par est) veneratione prosequebatur: [In sacramento Christum intuita] quo fiebat, ut, cum Missæ adesset, Christique corpus ab populo adorandum Sacerdos tolleret; in ipsum oculos, mentem, animum, cogitationem figeret. Accidit quandoque ut diligentius in Hostiam inspectanti, sese illi Christus in ea, instar infantis eximio septi lumine, inspectandum præberet: sæpe etiam proceræ staturæ crucique affixus apparebat. Præter hæc, Sacerdote rem divinam agente, visus est sibi, Matre consociante, magno septus Angelorum comitatu, qui aræ circumstantes suavissimis vocibus concinebant. Ceterum præclarum istud est & admiratione dignum. Efferente sacram Hostiam Sacerdote, Christum sub iis latitantem formis, pro puella, extremum diem medicorum sententia agente, precatur Osanna. [vitam impetrat moribundæ.] Tum de Hostia sensilis hæc vox ad ejus aures pervenit: Haud morietur puella hæc, pro qua rogas. Postquam vero desideratam Eucharistiam suscepit, similis ad eam vox defertur. Quamobrem templo digressa, e vestigio visitatum puellam accessit. Ingredienti autem domum occurrunt domestici, cum lacrymis nuntiantes, illam extremum spiritum trahere. At illa, lacrymantes miserata; Haud timeatis, inquit: spero ego puellam hanc plerosque nobiscum mansuram dies. Successit ut dixerat: permutata namque sorte, præter omnium spem brevi convaluit.
[121] Sub unam noctem, in eodem cum nepte, quæ illius curæ inserviebat cubans lecto, ad eam alacer subridensque Osanna, [Illum in cubiculo suo ambulantem videt,] Oh, inquit, si conspicarere quæ ego. At illa: Quid est, inquit, amita, quod tuos ante oculos versatur. Hominem inquit cerno hoc nostro in cubiculo inambulantem, id quod mihi magno & immenso accedit gaudio. Exquirente illa, num hominem erubesceret, quando nox atra redderet universa, omnibusque summotis arbitris lecto jacerent. Numquid, ait, tu patrem verecundarere? Verecundarer, inquit, si præsertim ipsum esse patrem compertum mihi non esset [ad hoc illa]; Tu autem hominem hoc ingressum cubiculum agnoscis? Novi, inquit, & quis sit certo scio. Tum illa: Quid si dæmon esset, qui te deceptum huc introisset? Tantum, inquit, hujusce hominis notitiam gero, tam diuque de ipso periculum egi, ut cum primum in meum thalamum pedes intulerit mihi manifestus sit. Putavit neptis, priori adducta colloquio, Christum fore.
[122] Cum Carbonarolæ, pro more civium qui æstus tempore rura incolunt, [aquam bajulans juvatur ab Angelo,] cum fratribus moraretur; humilitatis operibus delectata, universa extremæ servitutis exercitia volebat invitis omnibus efficere. Unde ad Padi ripam sæpenumero, reportatura suis humeris aquam, accedebat. At cum debilis admodum parvique roboris esset, propterea quod extrema inedia corpus affligeret, frequentique & diuturno raptu potiretur; aquaria vasa, præ nimio & suis viribus impari pondere, imponere humeris haudquaquam poterat: attentabat tamen enitebaturque superior evadere. Aliquamdiu autem defatigata, cum divinum imploraret auxilium; cælestis spiritus illi opem allaturus accedebat: a quo adjumento captato, sibi bajulandum vas summa facilitate imponebat. Sæpius quoque cum implesset aqualia, mox spiritus qui sibi opem afferret præsto erat. Hanc rem deprehendere etiam domestici & familiares, quando viderent illam ponderosa apprime vasa supra humeros ferre, quæ invictissimi roboris mulier humo tollere nequisset. voluerunt nonnumquam sibi subsidium afferre: sed ipsa omnium operam detrectabat.
[123] Eam agens ætatem, qua ceteri nondum spiritualia capiunt movimenta, usqueadeo divinis rebus animum intenderat, ut quidquid rerum gereret, [Christum ad ecclesiam comitem habet, ab humo elevatur,] Christum semper alloqueretur, mente inquio & cogitatione: sed & Christo familiariter adeo [utebatur] ut suis omnibus optatibus præsto esset. Igitur ruri cum matre ea tempestate morata, cum die quadam domesticæ mulieres ad quampiam ecclesiam, mille & quingentis passibus ab sua domo distantem, accedere vellent; puellam Osannam comitem assumunt. Inter eundum autem, admotus lateri Christus: eam comitabatur. quicum dulcia agens & secreta colloquia (erat enim ab aliis paululum segregata) terram pedibus haud contingebat, sed paulum elevata per aëra incessit.
[124] Languentes quosdam gubernandos susceperat: quibus curandis omnem adhibens diligentiam, [momento defertur quo opus erat.] nihil prætermittebat quod eis fore utile putaret. At cum uno die ab eorum cubiculo abesset, sibique memoriæ occurreret quippiam circa ægrotantes agendum; dolebat admodum, querebaturque quod opportuno tempore adesse nequiret. Tum statim ab cælesti spiritu, nemine inspectante, ad eos quam celerrime deducitur; illisque opem quam optabat tulit. Simile quiddam alio contigit die: nam cum vas aquæ ad popinam ferre vellet, essetque illud suo impar robori, annitebatur quibus omnibus poterat modis suas vires superare. At cum id frustra sæpius egisset, essetque admodum dubia quid amplius rerum ad suum explendum desiderium gereret; cælestis eam spiritus cum aquali, ad eum quem affectabat locum, deportavit.
ANNOTATA AD LIB. III.
a Erant ad S. Vincentii, ab anno circiter 1254, Monachæ Dominicanæ; quarum disciplinam sub an. 1436 insigniter restaurari curaverat Joannis Francisci, Marchionis I uxor, Paula Malatesta: de quibus vide Hippolytum Parte I pag. 290 & 376.
b Imo nec conditum quidem adhuc erat monasterium Annuntiatæ, in quo, Religiosam futuram, prius quam conderetur, Osanna prædixit, ut infra dicitur num. 185. Ex 2 Vita num. 160 constat, non solum consciam ipsam postea factam ejus quæ hic narratur gratiæ, sed etiam de ea scripsisse aliquid: quod utinam servatum fuisset.
c Bigarelum fuit alias oppidum haud ignobile, nunc vero est oppidulum semirutum injuria temporum bellorumque, sive potius est pagus distans a civitate intervallo octo circiter milliarium Italicorum, & confinis agro Veronensi. Ita prælaudatus Ludovicus Paginallus.
d Ergo Feria 5 post Dominicam Paßionis, nam Pascha anni 1478 celebratum fuit 22 Martii litt. Domin. D.
e Margarita hæc fuerit, siquidem agebatur annus 1467.
LIBER IV.
Beneficia hominibus Osanna deprecante impetrata perstringens.
[Prologus]
[125] Quemadmodum naturalibus & corruptibilibus rebus certas determinatasque earum omnium auctor causas adhibuit, [Deus ad miracula facienda] hominemque ab homine, ab leone leonem, ab oliva olivam, ceteraque id genus ab sibi similibus aut suæ propinquis naturæ prodire jussit; ita pleraque ea se lege facturum proposuit, ut ea ab se precibus exquirantur. Nullus enim est qui neget, nisi veræ philosophiæ ignarus sit, posse universa Deum per se concedere, nullamque aliam in efficiendis rebus productivam causam admittere. Creatas tamen res, ad hæc agenda corruptibilia, sibi ministras asciscit: quo non sua tantum consistentia, verum etiam opere & industria divinam assimilent naturam. Ita singula impertiri beneficia, nullo adhibito internuntio & precatore, [Sanctorum precibus moveri dignatus] in suo positum est arbitrio: quædam tamen sancivit, se adactum precibus exitu præstiturum; quo mortalibus compertum sit, esse plurimum auctoritatis assecutos, qui suas leges coluerint seque illi sincero devoverint animo. Multum enim, sacræ inquiunt Litteræ, valet deprecatio justi assidua. [Iac. 5, 16] Quot quantaque Moyses suis precibus impetravit? Nonne divinam plerumque iram ab Judæorum humeris depulit? Nonne de durissima petra eduxit aquam? Nonne mare transeuntibus Judaæis siccum & vadosum præbuit? Quid Josue? Potuit inquam suis precibus præcipitem solis cursum prohibere, quoad de hostibus victoriam reportaret.
[126] Christianæ quoque Reipublicæ fundatores innumera impetrarunt, quæ enumerare otiosissimum esset. Quantum denique apud Deum Opt. Max. Osannæ Virginis preces valuerint, universa Mantua novit: nemo enim erat qui ea sibi suis in rebus precatricem non adhiberet, composque voti ea intercedente non evaderet. Sed & ex his, [multa hominibus concessit exorante Osanna.] quæ hoc quarto conscripsimus libro, clarius liquere poterit: quippe cum Deo gratissima esset, ut superiori explanavimus libro; tantum gratiæ tantumque auctoritatis nacta erat, ut universa prope sibi impetratu facillima essent. Huic rei eximiam & præclaram fidem affert, quod plerumque cælitus admonita jussaque sit pro Italia proque universo orbe supplicare. Tantum efficaciæ suis precibus Deus contulerat, ut quædam nullo se pacto, nisi intercedente Osanna, facturum ostenderit. Sed hæc inferius latius explicabuntur: quare sanctitudinem ejus, præter cetera eximia & præclara opera, orationum vis, quæ plurimum apud summum Imperatorem poterat, apertissime manifestat.
CAPUT I.
Pro avertendis Italiæ patriæque civitatis calamitatibus Christi monitu efficaciter orat.
[127] [Ferventissimis precibus uti solita] Nihil erat quod Osannæ animum oratione magis recrearet. Quidquid otii captare poterat, id omne orationi dabat; præter paulum temporis, quod legendis sacris libris spiritualia excerptura monumenta impendebat. Erat autem sibi consuetudo, quandocumque precibus operam impendebat, pro se primum precari Deum, ut eam fragili solutam corpore suæ ascisceret felicitati; tum pro universo orbe, proque Italia multoque accuratius pro Mantua; deinde pro iis qui suam imploraverant opem, [idque pro re una ad menses quandoque tres,] precatricis officio diligentissime fungebatur. Tanta autem importunitate se agebat, ut quasi per vim ab Deo quandoque postulata extorqueret. Sæpius, cum primum suas preces obtulerat, quidquid sibi in animo erat exorabat: quandoque vero plerosque elaborabat dies, antequam suis potiretur votis. Tunc nihil ad divinam pietatem impetrandam relinquebat intactum; continuabat preces; sese cruciatibus affligebat, aliorumque implorabat opem, quoad voti compos evaderet. Tres quandoque menses continuos pro re quapiam impetranda preces egit, videbaturque Deus nolle eas ullo audire modo: sed tandem in ejus sententiam lubens cessit. Ad eam semel accessit mulier, [additis etiam pœnitentiis.] quæ illi familiaris admodum erat; offenditque solam ad ignem sedentem, asperrimis præcinctam catenis, quæ illam usqueadeo cruciabant, ut vix sese tollere sedeque exurgere posset. Cujus rei cum ab ipsa causam exquisisset; id se egisse ait propterea quod Deum rem quamdam nequiverat exorare: velle se extrema quæque, divinam impetratura clementiam, experiri: omnem igitur suam opem, omne studium, omnem industriam precibus adhibebat. Tanta anxietate premebatur, quando ab quopiam impedita, suas exposcentibus preces non poterat ocius afferre opem, ut universa loquentium verba sibi sagittas agerent. Quare sæpenumero quempiam ore allocuta, pro alio mente & cogitatione intercedebat.
[128] Tanto ardore tantoque conatu orationi animum adhibebat, ut mentem, cogitationem, [quandoque in aërem elevatur;] memoriam, omnesque vires ad id operis colligeret. Cupiebat enim pro summa sua flagrantique caritate, cunctis haud secus atque sibi satisfactum iri. Erat in extraneos homines tanta pietate, ut universa, illis obtemperatura, post humeros jactaret. Accidit itaque semel, ut flagrantissimo animo Mantuæ incolumitatem, salutemque nonnullis privatis civibus rogaret: tanta autem caritate id egit, ut spiritus secum in aëra corpus extolleret: nam duobus ferme cubitis aliquantulum temporis humo extitit elatum. Quam rem cum deprehendisset, vehementer admirata, num aliquis eam vidisset circumspexit: noluisset enim ab quoquam id inspectari. Quod cum astare neminem cerneret, summo Creatori quas potuit gratias egit.
[129] Diem illum quo ab Oriente Hierosolymam adoratum Christum Magos adventasse Christiana religio recolit, divina ope mens Virginis ad cæleste palatium rapta, Christum purissima vallatum luce obvium habuit. Quem cum esset intuita, [in raptu monetur a Christo orare pro Italia,] ad ejus provoluta sanctissimos pedes, lacrymans ab se divinam deprecabatur iram; seipsam criminata, quod vecors admodum & iners extitisset; pro Italiæ salute se peccatricem agere, idque ob exiguam suam fidem longeque minorem caritatem contigisse autumabat. Italiam enim tunc Galli a magno impetu devastaverant: sed ejus omnem calamitatem in sua ipsa scelera referebat. At Christo imperante humo erecta, [ac primo intecedit pro Mantua:] cœpit pro Mantuæ incolumitate (videbatur enim in summo esse discrimine) magna importunitate precari. Tum Christus; Non modo, inquit, carissima filia, Mantuanum populum, verum universam Italiam tuis perferas humeris necesse est: extremis enim Pontificii Imperatoriique Principes me lacessunt injuriis. Excidit eis memoria, me summum esse Regem, posseque arbitratu meo unumquemque regno depellere, captivum agere, [per incursionem Gallorum pereclitante] extremo quoque afficere supplicio. Ecclesiastici Pontifices, sese intestinis odiis persequuntur, suasque simultates & conflictationes in Christianæ Reipublicæ perniciem convertunt: id quoque gravissimum duco, quod in obscœnis atque impudicis voluptatibus omnis eorum vita recondita sit. Seculares vero Principes, mutuis dissensionibus lætalibusque discordiis universam Italiæ oram labefactarunt, ita ut jam pæne conciderit: itaque exterarum nationem ensem in suum jugulum vertit Italia.
[130] Hoc cum audisset Osanna, tristis admodum & exanimata; Ad me, inquit, clementissime Deus, quispiam attulit, inter Christianos Reges de pace agi (id enim vulgo ferebatur) qua ex re nostris tandem adversitatibus allatum iri finem arbitramur. [& propter dissipatam spem pacis.] Quo ergo pacto necem sibi parat Italia? Nisi ipse Regum animos alio flexeris, jam tutam & tranquillam videmur acturi vitam. At ille, Haud vanus est, inquit, iste rumor pacis: sed infecta res evadet: quippe maximum scito Italiæ imminere periculum. Subiecit Osanna: Qua igitur nostra opera hanc valebimus cladem effugere? Te supplex, per tuam clementiam, perque tuam pietatem oro, quo Te nobiscum mitius geras. Poterunt, inquit ille, frugalium hominum preces malo huic auxilii quidquam afferre. Tu præsertum crebras supplicationes agito, quia tua apud me plurimum valet auctoritas. Exinde pro Italia enixius intercessit.
[131] Adhæc quo tempore in Italia primum ætate nostra Galli, duce Carolo irruperunt; quinto idus Novembris, cum religiosum quemdam virum de Ordine Prædicatorum alloqueretur Osanna; accidit ut in monasterium haud porro ab Osannæ b ædibus distans, ignis irreperet. Quam rem simul ac vicinorum clamoribus & tumultu exterrita intellexit; [Incendium prope ædes suas ortum extinguit] eo cum ceteris domesticis auxilium præbitura, qua maxima potuit celeritate, concessit. At cum flamma esset ad suprema elata fastigia, conspicata nullam ab se corporalem opem incendio afferri posse, advertente nemine discessit: continuoque ad orationem profugiens, hisce precationibus Sponsum rogat: Ah, clementissime Sponte! num tuas vides igni absumptum iri ancillas? Te per eam caritatem, quam humanam semper prosecutus es naturam, rogo, quo illis opem feras. Nihil profecto est exceptis precibus, quod tanto periculo ab me afferri queat: has saltem ne inficias eas, oro. Ah Deus, hunc restingue ignem. [eoque monetur iterum] Ad hæc usque verba integro sensu fuit: at cum easdem majori replicat ardore, tota in Christum effertur: is enim sibi maxima (ut ejus utar verbis) inextimabili, ineffabili, incomprehensibili claritudine sese offert, eamque affatur. Anime mi, cara atque dilecta filia, ignis hic perexiguus est & parvi momenti, eumque actutum restinguam. Quare ejus gratia non te afflictes: verum jubeo te alterum dolere ignem, precorque ut extinctura eum te laceres & torqueas.
[132] Hisce verbis commota admodum Osanna, lacrymans supplicibus Sponsum rogat palmis, quo hunc sibi futurum ignem explanet. Quis, inquit, iste est ignis, carissime Deus, quem loqueris? Ah Deus meus, care fidelium animarum Sponse, [pro nocentiori igne extinguendo laborare.] quid rerum fert hic ignis, quo universus orbis conflagrat? Tum Salvator Christus Jesus; Filia, inquit, mea, ignem illum quem precor ut deleas, meamque pro eo ab mortalium humeris decutiendo Majestatem ores, scito atrocis odii esse ignem, qui inter seculares & religiosos viros serpit: is autem qui me vehementer majoremque in modum lacessit, fœtidæ lasciviæ ignis est, quo & seculares & sacri Principes insaniunt: effrænata enim omnes aguntur libidine, tantaque licentia, ut continentia omnis post humeros jactata sit: quibus maxime criminibus ingentes universa Italia tumultus atque miserrimam cladem persentiat necesse est. Tua itaque filia mea, anime mi, intererit ardentes crebrasque pro universo orbe, & imprimis pro Italia, supplicationes agere, quo in eam divini numinis fulmen haud quaquam desæviat. Istæc gravissime apud Osannam questus est, sæpiusque eam pro rationali creatura, pretioso suo redempta sanguine, intercedere jussit. Prædixit quoque brevi pleraque adversa futura: id quod rei probavit eventus. Universa namque Italia in discrimine fuit, nullusque Principum extitit qui ab clade immunis evaserit.
[133] Conterrita Osanna animoque prorsus consternata, cum ad sensus regressa esset, suas omnes vires adhibuit, quo imminentem Dei maximi furorem ab Italiæ cervice arceret. Dicebat autem nullius cor adeo durum, [quod ad sensus regressa instanter facit] adeo ferreum, adeo saxeum, adeo adamanti simile esse, quod hisce ab divino ore querimoniis auditis non emolliretur. Perstitit autem ipsa maxime afflicta, tum divina præsentia destituta, tum querimonias Dei cogitatione volutans, tum denique injurias plurimi faciens, quas in divinam jaci Majestatem intellexerat. Quare inter gaudium & tristitiam, interque spem atque metum vivebat anxia; eratque jucundo simul & tristi corde. Erat in patriam singulari amore insignique pietate, quoniam se illi debere plurimum putabat quæ eam genuisset, aleret, enutriret: quo circa inter primas preces Mantuam locabat. Orasset profecto numquam, quin Deo patriam accuratissime commendasset. [pro civitate sua imprimis solicita] Quandocumque mali quippiam illi imminere deprehendebat, aut aliorum narratione comperiebat, non modo orationibus instabat (id quod sibi usitatissimum erat) verum diris se cruciatibus contorquebat, quoad patriam periculo liberasset aut saltem mitiorem reddidisset plagam. Principes quoque suos summa benevolentia & caritate complectebatur, pro eorumque incolumitate atque felici statu continuas agebat preces, sæpiusque se ad sanguinem verberabat. In pleraque profecto discrimina incidissent, nisi sibi adjumento fuisset Osanna.
[134] Vidit namque sæpenumero iratum Deum, & vehementer quidem iratum, extremaque illis mala minitantem: sed ipsa tanta importunitate institit, [cui sæpe videbat intentata flagella] ut invitum pæne ad pietatem clementiamque exciverit. Fuit sibi quandoque significatum, innumera peccata, & ea quidem nefandissima, Mantuæ summa licentia perpetrari; eaque ratione se homines gerere, quasi Deum nihili æstimarent. Hac re tanto affecta dolore est, ut nihil unquam amarius senserit: sciebat enim quanta difficultate divinam plerumque iram temperasset: quare admodum verebatur, ne vanæ tandem suæ preces evaderent. Patriam tamen miserata, ad orationem profugit, tentatura num illi posset misericordiam implorare. Rogat itaque Deum maximum, quo fragilem patienter ferat naturam; utaturque in Mantuam pietate, quamvis gravissima patraverit scelera: futurum enim inquit, ut quandoque resipiscat, atque pœnitentia ducta sua in Deum lumina convertat. Quod si solvenda pœna sit, in se unam desæviat, [seque ad ea luenda offert.] ab eaque eorum omnium scelerum ultionem exigat; præsertim cum sua causa istæc eveniant mala: se enim paratam esse quæ martyrio cervicem submittat, horrendumque damnatorum perferat cruciatum, dummodo patriæ impune sit. Id autem tanto affectu tantoque ardore precata est, ut vitalis spiritus inclusus cordi prope perierit: unde cum ad eam hac de causa ægram medici adventassent, exilesque admodum & imminutos spiritus offendissent, non vacabat eorum sententia suspicione mortis. Plerosque dies tristis admodum fuit; visaque est sæpe, eliquescente præ angustia corde, animam efflatura.
[135] Venit tandem affectatus ab ea Purificationis Mariæ dies: tunc ad orationem animum intendens, Rempublicam Mantuanam servari incolumem postulat. Oranti visa est Maria Virgo, magno comitatu Virginum septa, [Videt Deiparam cum SS. Magdalena, Catharina, Columba] & magno splendore coruscans: inter ceteras erant sibi Maria Magdalena, Catharina senensis, Beataque Columba comites. Quæ cum ad eam ardentes pro Mantua preces tulisset, illa placido ac benigno affectu Osannam intuita, Haud timeas, inquit, filia, neque te afflictes: agam ego ut tuis votis potiare. Interea loci advenit Christus, angelorum cælestiumque civium multitudine vallatus, eamque inter se & matrem mediam locat. Tum illa easdem preces fundens, Mantuæ salutem precatur. Tunc, Statueram, inquit Christus, crudeli Mantuam afficere plaga: tantis enim me probris, tantisque criminibus fatigat, ut me ad extremam ultionem impellat. Tui tamen gratia, quod te afflictatam nimis & exanimatam videam, furorem hunc reprimam: sed sibi caveat, ne tandem lacessitus tarditatem supplicii gravitate compensem. [adjuvantem suas preces,] Egit illi Osanna gratias, paulumque recreata quietior mansit. Eo præterea die qui Petro & Paulo dicatus est, cum se lacrymis & singultibus orationi dedisset; atque pro Mantuæ incolumitate, quæ ruinam minitari videbatur, ardenti caritate instaret; eam alloquitur Christus; non esse, inquiens, inter mortales fidem, non esse sui timorem, non esse pietatem: & quod gravius est, nefandum illud scelus, propter quod Sodomorum civitates igni absumpserat, in immensum esse auctum.
[136] Quod cum audisset Osanna, ad ejus prolapsa pedes, rogat ne Mantuam ob sua aliorumque flagitia perditum eat: subinfertque: Cur, optime Deus, [nec frustra.] sic me hac in urbe locasti, ut me firmissimum sibi propugnaculum putet? Parce mei gratia: parce, inquam, fragili populo. Si quid est quod ab ipso extorquere operæ pretium sit, ab me exposcito: quando ego malorum omnium mea ingratitudine causa sim. Recepit ille pias Osannæ preces, jussitque eam continue pro patria precari, si eam salvam & incolumem cuperet. Ea tempestate qua domus universæque domesticæ familiæ administrationem gerebat, sæpius in D. Dominici æde longiorem rapta trahebat moram. [Invisibilis quandoque donum redit.] Quare cum vereretur, ne tarditatem illam ægro fratres animo ferrent, objectarentque eam paulo negligentius curam domus gerere: precabatur Deum, ne se introeuntem domum videret quispiam. Nolebat enim fratribus esse iræ aut tristitiæ causa. Ejus preces sæpenumero Deus maximus exaudivit: nam coram oculis transeuntem videbat nemo: ad proprium autem progressa cubiculum, supervacaneis exuta vestibus, ad domestica sese succingebat servitia: cælestique adjuta ope, quæ paranda erant, optimo celerrimoque præstabat exitu: arbitrari autem fratres se, eam in cubiculo quidquam rerum gessisse, taciti præteribant.
[137] Sub idem tempus pro Mantua intercedens, eam pestis lue c affligendam cælitus agnovit. Cujus atrocem miserata calamitatem, cum preces inculcat, [Pestem urbi divinitus intentatam] sese illi Christus offert: ad quem ipsa sermonem convertens, ita affatur: Haud quaquam negaverim, piissime Sponse, nostram hanc miserrimam urbem suorum scelerum immanitare gravissimam ultionem expetere: nam ego eam flagitiis sæpius ruituram pertimui. Attamen quam frequens Majestatis tuæ mos est, in sontes pietate potius quam animadversione uti; [avertere omnino nequiens] te supplex rogo, quo secum mitius agas quam sua exposcant scelera. Sunt profecto prope innumeri, qui crudeles in te, nulla habita Divinitatis ratione, execrationes intorqueant, ab nulloque generatione impietatis abhorreant: sunt tamen quamplures religiosis addicti operibus, qui sanctissimas tuas leges & venerentur & colant. Agito, clementissime Deus, ut optimi viri atque pudicissimæ matronæ improborum audacia haud concidant. Si te perditissimi homines ad vindictam alliciunt; ad pietatem quoque religiosa & integerrima opera trahant. Tum Deus: Ne fatigere, inquit, Filia: satis hasce injurias pertuli: nunc mihi ea mens est, ut pares scelerum pœnas solvant. Ah, inquit, Osanna, dulcissime Deus, Filiæ modo preces inficias ibis, quas tanta esse apud te auctoritate nonnumquam prætetulisti? [impetrat mitigari.] Si tuum explere animum cupis, ab tua haudquaquam abhorream voluntate: unum tamen te rogaverim, id inquam est, ut mitior saltem istæc sit calamitas. Postremo, cum nullis precibus Deum in suam posset sententiam traducere; ad ejus prolapsa pedes, tantum in lacrymis & singultibus perseveravit, ut voti compos evaserit. Eam namque humo Deus extollens; Ut certo, inquit, scias, tuas apud me plurimum valere preces; agam quod precaris: percutiam profecto hac Mantuanum populum pestilentia, at longe minori quam prædixeram. Successit promissis fides: irrepsit quidem in urbem pestis, sed non sæva.
CAPUT II.
Principi filius impetratus, aliis alia animis corporibusve utilia.
[138] Longo ardentique desiderio d Isabella, clarissima Mantuæ Princeps, filium optaverat: at cum nulla arte nulloque consilio id assequi posset, [Diu sterilis Isabella Francisci March. uxor] sese ad Osannam, divinam per eam opem impetratura, convertit; summisque eam precibus adegit, quo divinas propulsaret aures, omnique studio eniteretur, ut sui voti compos evaderet. Huic omnem suam operam omnemque industriam pollicita Osanna, bono eam animo bonaque spe esse jubet. Sperare enim se, inquit, sibi haudquaquam defuturum Deum. Extemplo igitur integerrimæ suæ Isabellæ, quam singulari immensaque caritate prosequebatur, factura satis, orationi se dedit; summisque lacrymis precatur Deum, quo illam virili sobole impertiatur, eam inquam quæ integerrime Mantuanam sit Rempublicam administratura. [Ossanæ preces deposcit] Has preces cum identidem inculcasset, invincibilique importunitate profudisset; cæleste tandem accepit nuntium, Isabellam pro suo voto concepturam filium.
[139] At cum longa admodum cunctatio Isabellam affligeret, ac idcirco in singulos ut ita dixerim dies Osannam fatigaret; illa die, quæ Mariæ Virginis assumptioni dicata est, cum Osanna sacrum Christi sumpsisset corpus, ineffabili spe ad orationem confugit; inde haud discessura, quoad sibi cælitus certa afferrentur responsa. Spes hæc haud quaquam vana fuit: quippe elato inter precandum sursum animo, [quæ a Deipara intelligit se pro ea exauditam] ad divinumque deducto conspectum, eam sic Sponsus alloquitur: Abeat modo, dulcissima Sponsa, tua ista pro Mantuano Principe solicitudo: tuis enim precibus factum est satis: filium Isabella concepit. Quod cum excepisset Osanna, exultabunda quascumque ejus animus capere potuit Deo gratias egit. Ceterum Isabella, adhuc conceptus inscia, Osannam continuis agitat stimulis. Quæ dum cælestia arcana reserare detrectat, adhortatur eam, quo omnem suam spem in Deum reponat. Tandem non multo post tumescente utero, læta admodum Isabella, mittit qui se concepisse Osannæ nuntient. Magnam ipsa, tamquam hujusce rei inscia, lætitiam præsetulit, tametsi id prius sibi compertum erat. Cum autem eam Isabella visitatum advenisset, in ejus ventre filium inspectavit Osanna, [prolemque in ejus utero intuetur.] ceu in vitreo tabernaculo (ut ejus utar verbis) Sanctorum solent Reliquiæ cerni. Simili modo in sua morata cellula, infantem in matris utero, quæ se continebat in arce, prospexit. Pulcherrimum itaque filium, uti cælesti fuerat prænuntia tum oraculo, in lucem edidit Isabella e.
[140] Non erat Osannæ animus ab humanitate alienus; sed sicuti a natura ad contemplandum institutus, [Salutem animæ pluribus impetrat] ita in amorem facilis erat & perhumanus: quamobrem tantum plerosque adamabat, ut eorum felicitatem haud secus quam suam & optaret, & omni conatu ab Deo exposceret. Videbatur enim sibi, nullius momenti amicitiam fore, nisi eosdem secum beatitudinis participes haberet, quos mortali in vita habuisset amicos. At quamquam nemini suam deesse opem volebat, nonnulli tamen ex utroque sexu ita sibi cordi erant, ut numquam oraret Deum, quin illis summo ardore immensaque caritate æterna gaudia precaretur. Sæpius hujuscemodi pro illis ipsis supplicationes afferenti, pollicitus est Deus, eis se beatam vitam daturum dono, [de eaque divinitus redditur certior.] quo eorum societate in cælesti patria pro suo uteretur arbitrio. Tanta autem importunitate illis nonnumquam beatitudinem imploravit, ut Deus illius desiderio facturus satis, eos sibi, perinde atque tunc divina fruerentur præsentia, inspectandos præbuerit. Post hæc eam allocutus; Tanta, inquit, hos felicitate donabo quantam nunc eos adeptos arbitraris. Erant ex iis profecto, dum adhuc cum mortalibus versaretur, qui horrenda flagitia sectabantur, id quod eam minime latebat: sed divinis ipsa pollicitationibus (ut par est) fidem adhibens, sperabat eos tandem ad frugalitatem emersuros: spoponderat enim sæpenumero Deus eos se in meliorem frugem mutaturum: cujus promissionis & futuri eventus tantam inquiebat se certitudinem nactam, quantam raro fuisset adepta.
[141] Omne suum studium ad id referebat Osanna, ut honore ac reverentia Christus optimus maximus haberetur. Voluisset profecto, [Multis etiam religiosum statum] si fas fuisset, sacræ universos Religioni adscriptos esse: sed cum id impossibile putaret, omni ope curabat, quo sui saltem necessarii & affines religiosam vitam sectarentur. Quare, quamprimum nepotem ex fratribus nanciscebatur, precabatur Deum, ut sacris initiatus sibi Christi vestigia ante oculos statueret, seque secularibus curis abdicaret. Accidit semel, ut primogenitum majoris fratris manibus tenens, [potissimum ex familia sua;] sensibus egrederetur: ad divinum autem deducta conspectum, rogavit Deum, ut ipsum sibi sacrarum rerum ministrum ascisceret, efficeretque ut terrenam felicitatem nihili reputaret. Annuit Deus ejus precibus: pollicitusque id se facturum opportuno tempore, exitu præstitit: Prædicatorum namque habitum professus est. Duos insuper alios nepotes ex reliquis fratribus, suis precibus ad Divi Dominici Ordinem impulit. Duabus quoque sororibus totidemque neptibus id muneris impetravit.
[142] Rogavi ego eam sæpius, ut pro juvene, qui mihi consanguinitate junctus erat, intercederet; divinamque precaretur clementiam, quo ejus animum ad nostra urgeret instituta, [item auctoris consanguineo,] qui alio suum flectebat iter. Cupiens illa mea complere desideria, cum semel cæleste palatium teneret, juveni illi Religionem precatur. Ad quam Deus, Continuato, inquit, Filia, preces: quoniam tandem exaudita recedes. Jussa capessens Osansa, in singulos dies eadem precabatur: quod cum aliquo egisset tempore, orantem semel Deus alloquitur: Bono animo esto, perdilecta Filia: tuis enim precibus factum est satis. Polliceor ego tibi, futurum illum de Ordine Prædicatorum. Posthac in Sanctorum omnium solennitate, sibi cælesti in regno existenti, Prædicatorum indutus habitu ostensus est. Post dictas pollicitationes annos quatuor, juvenis ille animum omnino a Religione alienum habuit, non poteramque illi satis Religionis excellentiam suadere: tandem, cum mei potiundi desiderii spe omni decidissem, ad me litteras mittit, [præter spem omnem divinitus certa de eventu.] quibus rogat ab me sibi Religionis instituta & mores exponi. Feci ego lubens omnia, fuique numquam lætior: sed & rem statim Osannæ nuntiavi: id quod magno sibi accessit gaudio, quando videret jam diu promissa executioni mandanda. At cum multis ultro citroque missis litteris putarem me universa jam ad calcem perduxisse; visus est ille a priore discedere sententia. Tum repente ego, quomodo se res haberet per litteras Osannæ significavi; subjungens, nullam mihi relictam esse hujusce rei spem. Rescripsit illa, se hac in re majori fide quam ego perstare: jubetque me divinis fidere promissis. Mansi verbis ejus admodum lætus: tametsi nullum futuræ rei vestigium cernebam. Evenit itaque post paucos dies, ut præter omnium spem, ad Christi vexillum, Divique Dominici habitum convolarit.
[143] Nobili quapiam Matrona gravi languente morbo, ad orantem pro ipsa Osannam demissum cælitus nuntium fuerat, ipsam naturæ debitum exoluturam, idque sibi utile admodum futurum. Cum itaque languor increvisset, extremamque ejus adventasse horam medici asseverarent, [Moribundæ vitam longiorem;] id quod Osannam haud latebat; adveniunt quidam dicentes, pleraque ægræ pertractanda incumbere, quæ si antequam hac luce migraverat non expediat, futurum esse ut inordinatæ res dissidium aliquod pariant: illamque sibi precatricem adhibent, quo paululum temporis ab Deo illi matronæ imploret. Miserata Osanna postulantes (quippe universa sibi notissima erant) precatur Deum maximum, ut languentem matronam tanto saltem donet temporis interstitio, quanto suis possit rebus modum imponere. Annuit Deus piis Osannæ precibus, pollicitusque est tantum illi opportunitatis concessurum, quanto sibi ad suas omnes res disponendas opus sit: verumtamen jubet eam opus maturare. Igitur præter omnium opinionem convalescens, tantam adipiscitur incolumitatem, ut suis omnibus rebus modum imposuerit: universis autem ex sententia dispositis, tertio exacto mense, extremum obiit diem.
[144] Religiosus quidam vir, suæ Religionis mores & observantiam fastidiens, experiri alteram decreverat: jamque ad id operis ab Apostolica Sede libertatem extorserat. Verum conspicatus magnum quiddam esse quod audebat, [in suscepo Ordine vacillanti] quando ipse clarus esset magnoque haberetur honore; timens quoque ab via recta aberrare, suæ noluit fidere sententiæ; sed litteris quæcumque animo versabat aperit Osannæ, ejusque consilium exquirit. Respondet illa, rem hanc maturiori disquisitione decernat, sibique sapientius consulat: diabolicam namque suasionem esse, quæ ad summam ipsum ignominiam, ad extremamque sit deductura perniciem: polliceri se apud omnium priorem pro ipso intercessuram: unum præterea rogare, ut ipsa inscia suum non expleat desiderium. Cessit vir ille Osannæ monitis, statuitque de tanta re consultius decernere, tametsi in priori continue proposito perstabat. Plerisque exactis mensibus, Mantuam ad Osannam devenit, intimaturus se velle omnino extrema quæque experiri: quando sua instituta, & tantas sanctiones, totque jejunia ferre non posset; inventurum se ubi quietius & tranquillius vivat.
[145] Cum hæc aperuisset Osannæ, insuperque adjecisset rem hanc invitis omnibus se præstiturum exitu; vehementer illa indoluit, obstinatumque deplorans animum, omni studio a tali eum absterrere proposito enitebatur: [jamque ad alium transire certo] sed aquam (ut ajunt) in mortario terebat. Videns autem eum in sua persistere sententia, rogat, ut saltem dies aliquot Mantuæ moretur. Paret ille: ejusque votis, pro summa qua eam prosequebatur reverentia, acquiescit. Tum illa, lacrymis Christum conveniens, precatur, ne hominem in tantum discrimen labi sinat: quando præsertim non modo sibi perniciem, verum Religioni dedecus & ignominiam paret. Ad quam Christus adventans: Ne dubites, inquit, Filia, tuis enim precibus agetur, ut iste sententiam mutet. Nocte insequenti, volvente illo quæ animo sanciverat, eaque diutius versante, subito quodam spiritu mente immutata, [perseverantiam in priori.] cœpit profunda cogitatione disquirere, quantum sibi mali quantumque dedecoris & infamiæ res hæc minitaretur: id quod nullo antea pacto sibi persuaderi poterat. Quocirca saniori ductus consilio, Apostolicum Breve in frustra concidit, ignique absumpsit. Quam rem cum Osannæ renuntiasset, læta admodum, ad perseverantiam adhortata est hominem; Deo vero immortales gratias egit.
CAPUT III.
Ejusdem argumenti prosecutio.
[146] Princeps quispiam f ab Ludovico Francorum Rege evocatus, [Principi ad Regem Franc. evocato] ad eum maxima qua potuit celeritate contendit. Quare cum is Osannæ gratissimus esset, verita ne aliquid sinistri pateretur, ardentes pro ipso preces egit; precata Deum, quo sibi, ne in aliquod laberetur discrimen, præsidio foret. Post dies aliquot falsus rumor ortus est, eum mali quippiam incidisse; idque vulgus credebat, propterea quod illo proficiscente admodum timuerant. At Osanna, nihil hujuscemodi verita, inquiebat se in Deum maximum Mariamque virginem sperare, qui Principem sub suas alas tutarentur: non destitit tamen a precibus. At ubi primum oravit, quampiam Deus in eum ostentans iram, nullum Osannæ responsum dedit, id quod eam vehementer exterruit: tum alio itidem die, cum lacrymans pro Principe ac Status incolumitate precaretur, [securitatem impetrat.] ei sese offerens Christus: Arbitraris, inquit, Filia, velle me tui amantissimum Principem in tantum conjicere periculum? Tuis erit precibus satisfactum. Verumtamen scito, nisi ipsa pro eo continue intercessisses, jampridem de sua Republica fuisset actum. Poscenti idem tertio demissum cælitus nuntium est, illum ipsum non modo res suas defensurum, verum ab Rege cum honorem, tum gratiam reportaturum. Successit nuntio sperata res: rediit namque in patriam gloria admodum insignis.
[147] Eumdem Gallias petere operæ pretium erat: quod cum resciscit Osanna, verita ne in hostium manus incidat, aut itineris difficultate sibi ægritudinem paret; [Eidem suadet in Galliam proficisci] Deum maximum rogat, quo illum ab omni adversa tueatur fortuna: quod si mali quippiam immineat, eam certiorem reddat, quo illum ab hoc deterreat itinere. Ad quam Deus: Scito, inquit, Filia, Principem istum nullum incursurum discrimen, si continuaveris preces: quare lætus ac lubens pergat. Princeps, qui sibi admodum timebat, verebaturque ne sibi parati essent laquei; Osannam, quid futurum sit, rogitat; astruitque nolle patria decedere, nisi ipsa id sibi consulat, tutoque iturum dicat. At illa, quæ sua omnia solebat occulere; non esse se talem, inquit, quæ sibi tanta in re consulere debeat: esse sibi complures consultores, qui harum rerum experientissimi sint: ab iis debere consilium exquiri: nescire se quid facto opus sit. Sed Princeps instabat, supplicibusque eam verbis precabatur, quo suam sententiam afferret: idem quoque Principis uxor importunius agebat. [salvum inde rediturum pollicita.] Multis tandem permota precibus, posse eum tuto iter aggredi insinuat. Idem mihi lecto decumbenti per litteras antea significaverat; jusseratque si de hac re Principem alloquerer, caverem ne id sibi cælitus præmonstratum dicerem: perlectas quoque litteras igni absumerem. Princeps hoc ab ipsa tamquam cælesti oraculo accepto, Gallias petiit, rediitque, omnibus prospere ac feliciter gestis.
[148] Principe quodam sua regione g depulso, cum uxor, quæ Osannæ deditissima erat, tantum infortunium deploraret; Osannamque maximis quibus potuerat precibus obstrinxisset, quo apud cælestem Imperatorem se pro conjuge precatricem gereret; [Pro Urbini Duce sua ditione expulso orans,] hujusce rei gravitate admodum afflicta, talibus Deum verbis alloquitur. Cur, clementissime Deus, Principem hunc suis depulsum iri sedibus permisisti? Te supplex oro atque etiam rogo, ne in ipsius salutem oculos occludas. Ad quam ille: Pleraque, inquit, patriæ nefanda crimina me ad vindictam exciverunt. Tum subinfert Osanna: Proh dolor! quot per universum orbem versantur, qui gravissima scelera admiserunt, succenderunt aras, templa dejecerunt, peregrinos homines occulta atque iniqua morte interemerunt, ab nullo demum abhorrent scelere; quos tu non modo non punis, verum cumulatissimis beneficiis donas? Qua igitur ratione in hanc animadvertis patriam, tantaque calamitate Principem afficis, ut jam per omnium ora volitet? [ob peccata populi id factum intelligit.] Tum ille: Ea mihi, inquit, mens est, Filia, ut hisce miseriis me summum Ducem, qui omnibus præstet Regibus, vereatur. Quod ceteros longe scelestiores non puniam, consulto ago: quippe aut multis ab me beneficiis affecti, ab omni tandem scelere animum revocabunt; aut, si quippiam est quod laudabiliter gesserint, hisce momentaneis rebus præmia capessunt, quando jam æternis flammis adjudicati sint.
[149] Rursus Osanna: Parcito, inquit, piissime Deus, si tecum audentius atque familiarius egero. Non est humanæ virtutis (ut omnium fert sententia) quin ad tuam clementiam spectat ab flagitiis ad virtutem animum extollere: [Christo autem ejus precibus moto,] si igitur ut in meliorem Princeps atque populus frugem evadant cupis, eos ab erroribus tua virtute retrahas necesse est. Tum Deus: Concesterim, inquit, mortale hominum genus propriis haud posse viribus mentem ad summa virtutis fastigia provehere: si qui tamen sunt, qui suum omne studium ad capessendam virtutem adjiciant, summo semper ego illis adjumento sum: nullaque hominibus in re desum, qua ad felicia regna comparanda indigeant. Demum Osanna: Num tuam huic præstabis opem? Num solita tua in eum misericordia utere? Nequeo, inquit ille, tibi, carissima Filia, non morem gerere: illius, ut optas, aliquam habebo rationem, efficiamque ut regno potiatur suo: & si hactenus visus est cum uxore luctari, h eamque acri insectari odio, [uxori primum reconciliatur,] reflectam eum ad pacem atque concordiam. Posthac ad Mariam virginem conversus, quæ præstolari filium videbatur; Vides, inquit, Mater, quanta fide Principem hunc ab me exigat Osanna, quantaque caritate illi feliciora efflagitet tempora. Non potest tanta caritas vacuis abire manibus: quare tibi Principis hujus curam demando: facito ut Osanna voti compos evadat. Suscepit illa prompto animo demandatum munus, jussitque Osannam meliora Principi sperare. Ceterum non est dictis res morata: ab Reipublicæ namque Optimatibus & plebe fugatis hostibus, non post multos dies præter omnium spem Princeps in patriam revocatur.
[150] Posthac novis hostium insidiis circumventus, quibus opinione omnium in eorum cessurus imperium videbatur; pollicetur, uti tunc ferebatur, se illis suam omnem regionem traditurum: quam rem simul ac per litteras resciscit Osanna, ejus miserata calamitatem, Mariam Virginem alloquitur: [tum revocatur in patriam,] Meminerim ego, matrum clementissima, hujusce Principis tibi ab Deo maximo curam demandatam, qua ex re universa eum pericula tuis auspiciis evasurum sperabam: at nunc in patriam restitutus iterum cogitur, ut vulgus asserit, exulare. i Te igitur, per eum quo carissimum filium complecteris amorem, rogo, quo tuam illi opem impertiaris. Sub hæc dicta manus ad eam tendens, in solo lacrymarum plena procubuit. Commota Virgo; Non sit tibi, inquit, admirationi, [ubi rursum novis appetitus insidiis] filia, esse rem hujus male & infeliciter gestam, quando id divina contigerit providentia: ejus profecto vita magno est in discrimine posita; sed ego eum, tuis votis factura satis, de manibus hostium detraham. Successit deinde, quemadmodum fama ferebat, ut Principis socii, qui eum prodere statuerant, simili fallacia extremo supplicio mulctarentur, oportuitque eum in quamdam sese arcem recipere: quare de ipso actum videbatur, quoniam sive perstaret ibidem, [eadem iterum orante] sive fugam caperet, non poterat omnium sententia hostium insidias devitare. At desperatis prope rebus, cum opportunum censeret, in tanto discrimine tentare fortunam, relicta arce difficile admodum & periculosum iter adoritur. Tandem Venetias, divino potius quam humano præsidio munitus, [evadit Venetias ac rursum sua recuperat.] appulit: postremo acerrimus ejus hostis, qui suo videbatur arbitratu præcipitem fortunæ rotam firmasse, uno momento præceps ruit, & ita ruit, ut neque delitescens tutus esset. Ea propter paternum princeps omne solum, summo civium consensu, summaque gratulatione, recuperavit. k
[151] Erat quidam Osannæ amantissimus, qui remissis habenis ab omni videbatur virtute abhorrere, [scelesti hominis conversionem] omniaque pro suo arbitrio licentius agere. Hunc ipsum apprime miserata Osanna, quod sua omnia crimina sibi essent aperta, eum sæpenumero acriter increpuit, ad frugalitatemque & honestos mores adhortata est. Verum cum persuasiones suæ suaque monita parvi apud ipsum pretii esse viderentur; divinum censuit auxilium implorare; ne qui sibi deditissimus erat, æternas adiret flammas. Igitur cum summa ope orasset Sponsum, tantaque animi afflictione, ut totum os lacrymis oppletum esset; e cælo nuntium accipit, illum in meliorem quandoque frugem evasurum, si tamen ipsa a precibus haud desisteret. Continuabat Osanna in singulos dies preces: [impetrat Osanna] sed ille continue scelestior evadebat, in majoraque crimina labebatur. Quod cum rescisceret Osanna, affligebatur admodum, instantiusque pro ejus salute dies & noctes lacrymans supplicabat. Tandem divinas tantum importunis precibus aures implevit, ut sui voti compos evaserit. Nam qui immitis fuerat & facinorosus, semperque furore agi consueverat, ad virtutem & mansuetudinem, suam omnem deinceps convertit ætatem.
[152] Morabatur quidam Mantuæ, cujus salutem, pro summa in eum caritate, supra modum affectabat Osanna: sed ipse pejor indies atque facinorosior erat. Quare cum sæpenumero precata Deum esset, ut eum saniori mente donaret; oranti semel pollicetur Deus, [& mala grandia ex hominis lascivi] quod rogat se præstiturum exitu. At is lascivos suos continuabat mores, nullisque monitis ab iis poterat absterreri, id quod graviter deplorabat Osanna. Præter hæc ille ad agenda quæpiam animum adjecit, quæ si executioni mandasset, pleraque inde oriri crimina videbantur. Cumque jam pæne animum explesset suum, lacrymans Osanna, altaque de pectore trahens suspiria, quando innumera cogitaret in Christum maximorum criminum tela jacienda; ad orationem, suum dulce præsidium, [jam pæne perfecto scelere processura] confugit; sicque Sponsum affatur: Num mihi sæpius atque est sæpius, humanissime Sponse, non pollicitus es, te hunc meum filium in frugalem virtutisque studiosum virum mutaturum. Quid igitur sibi vult, quod majora & scelestiora singulis momentis excogitat facinora? Tum ad eam apprime anxiam Christus adventans: Haud, inquit, te afflictes, filia: quippe tibi promissam fidem servabo: summo sibi, ad ea quæ animo versat, impedimento ero.
[153] Post nonnullos dies renuntiatur Osannæ, universa prope illum pro suo fecisse voto, [impedit sola oratione.] parumque ab suis explendis cogitatibus abesse. Quare recurrit protinus ad preces, ibique lacrymis & suspiriis pectus lacerat. Inter precandum autem, ad splendidissimum quempiam rapitur locum; ubi divina Majestas, cum Maria virgine, cumque Apostolis videdebatur. Tum flebili voce orditur Osanna. Summa, æterne Pater, amaritudine premor: summa, inquam, & plus satis, quod excogitata ab meo filio mala ad calcem jam pæne deducta sint. Parcito, inquam, si intemperantius loquor. Nullam mihi ab te hac in re video servari fidem. Cur eum ad te, uti pollicitus es, haud pertrahis? Cur suis te cogitatibus non opponis? Numquid non vides tuum honorem, tuam gloriam, tuum nomen sub pedibus dari? Ah, sapientissime omnium Creator, tuam huic operi, rectius dixerim hisce nefandissimis criminibus, manum opponas. Tua res agitur. Nam nihil est, quod, tua excepta laude illiusque salute, me ad hæc ægro animo ferenda inducat. Te rogo, quo & tuo honori, & illius saluti consulas. Nisi hic suis optatibus imponat frænum, pleraque evenient spectatu horrenda. Tum ad eam de solio respondens Deus: Sis, inquit, bona spe, filia, tibique meam omnem opem ad tua explenda desideria pollicere. Perficiet quidem hic inceptum opus: sed optatum haudquaquam assequetur finem. Sic res successit. Longe enim secus ex perfecto opere, quam sibi persuaserat, evenit.
[154] Cum Bigareli quandoque moraretur, ubi spiritualium rerum copia destituta erat; evenit ut paulum ægrotaret. Solenni autem adventante die, [Facit assistentem sibi puellam procul ab ecclesia Missam audire,] quo universa familia ad ecclesiam auditura divina properare consueverat, tametsi apprime distabat, nolebat amita domo excedere, propterea quod languentem Osannam solam relinquere metuebat. Sed eam accersens Osanna; Ite, inquit, omnes auditum Missam: sat mihi erit puellam hanc, neptem scilicet septimum agentem annum, domi manere. Egit illa ut jusserat Osanna. Cum autem abiissent, vocans illa neptem; Egressa, inquit, hoc cubiculo, alicubi genua flectens, aliquid orationis dicito. Cumque ultimum de ecclesia ad Missam audieris signum, mihi significato. Egressa puella, uti sibi fuerat imperatum, genua flexit. Tum ibi manens, Missam, quæ in distanti admodum ecclesia celebrabatur, ita vidit audivitque, ac si ibidem coram affuisset. Idque admiratu dignum est: quod universa redeunti amitæ enarravit, quæ sibi Sacerdos dixerat: quod inquam, quo modo se haberet Osanna, interrogasset: insuper eam adusque benedictæ vas aquæ fuisse comitatum, ipsamque illa aspersisse aqua.
[155] Accidit die quodam, sole jam ad laterum hemisphærium inclinato, ut domus, quæ suis ædibus contigua erat, casu quodam conflagraret: [Incendium restingui,] id quod futuri incendii suarum ædium evidens principium erat: quippe tecta ignis invaserat. Cum autem plurimi accurrissent, essentque extinguendo igni apprime intenti; ipsa precibus quam potis fuit impendere opem tulit. Ad Sponsum igitur Christum sermonem vertens; Te, inquit, carissime Sponse, rogo, ne has nostras ædes incendio absumptum eas; tametsi nostra id in te merita exigant. Sum ego profecto ingratitudinis plena, teque singulis horis gravissimis lacesso peccatis: verum novi tuam pietatem, novi tuam clementiam, novi tuam misericordiam, quibus in maximam impetrandæ abs te veniæ spem adducor. Quod si nostra hæc domus peribit incendio, putabo, idque etiam dicam, mea in causa fuisse crimina. Talia querenti visus est Christus, qui eam admodum tristem solatus; Ne, inquit, tristeris, filia: tuam ego curabo domum, efficiamque ut ab igne illæsa perstet. Non est dictis res morata. E vestigio namque ventus e diverso flans, flammam alio flexit, brevique restrinxit.
[156] [Patrem sibi familiarem Mantuæ detineri,] Cum Vicarius generalis Congregationis Lombardiæ de Ordine Prædicatorum, quemdam de suo Ordine exquireret, qui secum singula visitatum monasteria comitem ageret; isque invitus eo concederet, quod Osannam videret id ægro animo ferre, quando eo suis omnibus in rebus l consultore uteretur; rogat eam, quo divinam opem exquirat, ab Deoque quod melius sit poscat. Suscipit illa onus: unoque die, in Ægidii fano, ante Mariæ virginis imaginem genuaflectens, tristis anxiaque, beatam Virginem precatur, quo sibi adjumento esse velit: desiderare enim se, inquit, ut eo non destituatur Patre, cujus consiliis efficiat universa. Dum ad hasce preces animum intendit, admirando spiritualique lumine circumdata, sensibus egreditur; sibique sese offerens Christus; Quid, inquit, precaris, Sponsa? Nollem, inquit illa, meo dilecto filio atque carissimo Patre, quicum omnia mea consilia moderor, ullo pacto destitui: ecce autem Vicarii nostri generalis futurus comes accersitur. Te supplex rogo, ut meis accedas votis. Si tamen ea tibi mens est ut eo priver, & eum & meipsam tibi offero. Tum subridens ille, Ne, inquit, tantum te excrucies, filia: quippe te solabor. Tibi hominem concedo: neque enim ut cum Vicario comes eat, permittam. Egit illi Osanna quas potuit gratias, ad sensus autem regressa, concepta antea ob hanc rem tristitia levata est. Evenit quoque uti sibi prænuntiatum fuerat.
[157] Qui difficile quippiam ab Principe volebant, conveniebant Osannam, eamque omnibus quibus poterant precibus adigebant, [seque ne Principem adeat febri impediri.] quo ab eo quæ optabant extorqueret: id quod sibi molestissimum erat, arbitratæ hujuscemodi res suam conditionem minime decere. Non poterat tamen quandoque onus detrectare: propterea quod eam summa importunitate traherent, taliaque exposcerent quæ caritas urgebat efficere. Rogavere eam semel nonnulli cives, quo Principem quæpiam illis impetratum adiret; tantisque eam precibus totque rationibus convenere, ut negare postulata non auderet. Quare post multas excusationes, cum eos obstinato animo videret; pollicetur se facturam omnia, si perstaret incolumis. Illis autem lætis abeuntibus, ad Christum ipsa profugiens precatur sibi ægritudinem, qua istoc adeundi Principem onere levetur. Non præterivit Christus surda aure: demisit in eam febrem, apertam adco & manifestam, ut qui eam sibi precatricem asciverant, liquido suam ad eorum explenda vota impotentiam & deprehenderent & faterentur
ANNOTATA AD LIB. IV.
a Neapolitanum regnum an. 1495 occupaverat Francorum Rex Carolus 8, favente Alexandro VI, tota pæne potitus Italia, spatio quatuor & semis mensium: sed rursus eam breve amisit: successor autem Ludovicus XII, an. 1502 regressus cum exercitu, novas denuo strages intulit.
b Erant suntque etiamnum Osannæ ædes in & juxta monasterium.
c Pestem hanc Hippolytus refert. ad an. 1478, nec postea ullam notat ante annum 1527.
d Annis, ut dixi, omnino 10.
e Anno 1500, 16 Maji, in cujus liberis etiamnum successio perseverat.
f Non est hic alius a Francisco Marchione Mantuano: qui quod contra Ludovici decessorem Carolum duxisset exercitum, male sibi poterat ab eo metuere: sed Mediolanensis ducatus Neapolitanique regni recuperationem cogitanti nulla potior cura erat, quam aliis omnibus respectibus sepositis, Italicos Principes sibi consiliare. Venerat autem Mediolanum Ludovicus prima vice an. 1499 6 Octobris, cum per præmissos duces Alexandriam, Papiam, Genuam aliasque plures urbes occupasset.
g Regnum habet titulus & postea etiam textus; & sic intelligeretur Ferdinandus Rex Neapolitanus, invadente ipsum Carolo VIII profugus; Carolo in Franciam rebus non satis bene provisis reverso, Hispanorum ope restitutus: sed huic nihil cum Osanna. Intelligendus ergo Dux Urbini Guido Ubaldus, anno 1497 prælio captus ab Ursinis & carceri mancipatus, deinde an. 1501 a Cæsare Borgia, connivente Pontifice, Ducatu suo spoliatus: hic autem, ut scribit Hippolytus p. 2 pag. 90, ex parte matris atque uxoris Francisco Marchioni propinquus erat: ab eoque benigne exceptus est. Mater illi erat Baptista, filia Alexandri Sfortiæ, nescio quomodo Mantuanis conjuncta; uxor Elisabetha Gonzaga, Francisci Marchionis soror, quam litterarum matrem appellat Sansovinus, de famil. Italiæ pag. 219, ob erectam Urbini Academiam & Bibliothecam.
h Dicit Sansovinus, Elisabetham obiisse Virginem, ob viri impotentiam; quamvis id, vivente ipso, nemini indicarit. Dissidii ergo causa esse potuit, quod impedimenti conscia sancta mulier, nollet communi cum eo thoro uti, hic autem metueret impotentiam suam ea ratione publicandam.
i Nusquam ita clare expressam legas hanc secundam Guidubaldi calamitatem: sed bene de prima & quibus artibus a Cæsarino amicissimo suo, & pro quo pugnans captivitatem incurrerat, fuerit Urbino spoliatus, apud Rainaldum in annalibus 1502 num. II: ubit etiam num 14 tamquam hoc anno gestum subditur, quomodo rursus Cæsar Borgia recuperavit Urbinum, aufugiente Venetias Guidone Principe; Senogalliam quoque in suam potestatem redegit, Ducis Urbinatis sorore (credo uxorem scribere debere) ad Venetos etiam cum rebus suis navigante.
k Mortuo scilicet Alexandro Papa VI an. 1503, 18 Aug. & prædicto Cæsare ejus filio noto Duce Valentino, in ordinem redacto, uti fuse narrant Historiæ. Restitutus autem Guidubaldus adoptavit in filium, anno 1504, Franciscum Mariam Roboreum, Julii Papæ II ex fratre nepotem, & obiit in Foro Sempronii 1508.
l Fortassis ipse Auctor hic fuit, quem ea videbimus fuisse modestia num. 193, ut tacuerit se fuisse, qui mortuam funebri oratione laudavit.
LIBER V.
De spiritu prophetico B. Osannæ.
[Prologus]
[158] Qui mortalibus futura prædicunt, sunt profecto apud omnes nationes summo semper habiti honore: [Prophetico spiritu præditi maximo semper loco habiti: quia arcanorum scientia, etiam ab Ethnicis æstimata,] propterea quod nihil homini jucundius occultarum rerum notitia & certitudine afferri possit. Sumus enim nostrapte natura ad scrutanda omnia proni: tantoque aliqua curiosius inquirimus, quanto magis nostro præstant ingenio, ab nostraque intellectus acie diffugiunt. Universæ pæne gentes, istac cupiditate ductæ, sibi ante hac idola erexere, constituereque vates, quorum opera & solicitudine suarum rerum exitum præviderent. Id autem tanti æstimavere momenti, ut rem nullam difficilem, nisi præhabito deorum suorum (quamquam dii haud quaquam erant) responso voluerint inceptare. Universi quoque Principes hujusce rei plurimum cupidi asciscunt sibi physionomos, astronomos, geomanticos, qui ea, quæ suo ingenio suaque industria metiri non possunt, accurate prænuntient: tantumque illis adhibent fidei, ut quamvis certo sciant, [soli Deo competit,] non posse eos de humanis actibus certo calle scrutari, quando etiam sæpenumero decepti atque delusi sint; quia tamen nonnulla quandoque futura prævident, atque futuræ probitatis & malitiæ conjectant indicia, eos observent, venerentur, colant. At nullum hominum genus est, quod futuris occultisque de rebus certius illis ipsis effari queat, quam qui ea in perspicua certissimaque & divina veritate prospectant. Uni etenim Deo immortali patent & aperta sunt universa: non potestque ulla in re sua intelligentia falli quando ipse rerum omnium & conditor sit & gubernator. Unde in sacris Litteris legimus: Annuntiate nobis futura, & dicemus, quia dii estis. [Is. 41, 23] Errare inquam, nequeunt, qui divino illustrati lumine futura præmonstrant: propterea quod summa veritas seipsam negare non possit; id quod eveniret, si falsitatis auctor existeret.
[159] Ceterum pauci admodum sunt, quibus Deus, quæ ceteris abstrusa sunt, pandat: quos autem tam præclaro munere afficit, [qui eam Osannæ communicavit.] ut ad suæ Majestatis admittat obtutum, suisque secretis admisceat; illi sibi apprime cari sunt, dilecti sunt, gratissimi sunt. Qui igitur Osannam summis laudibus, summis honoribus, summa veneratione non prosequamur? Eam sane Deus maximus delegit e ceteris, cui divina sua consilia patefaceret: ut, quemadmodum eam suis donaverat insigniis, ita supra humanum extolleret ingenium, faceretque omni ex parte beatam. Hæc sunt quæ quinto hoc continentur libro: ea, inquam, quæ sibi cælitus præmonstrata sunt. Ex multis autem pleraque decerpsi, id tantummodo ostensurus, quod summo honore & reverentia habenda sit, quando eam Deus suorum secretorum consciam fecerit.
CAPUT I.
Cognitus animarum status, mors quorumdam aliaque arcana.
[160] Sub id tempus, quo Mautuani milites in Parmensi agro cum Gallis summis viribus magnaque animorum contentione manus conseruerunt; a prædocta cælitus universam cladem, [Cladem Mantuanorum an. 1495 divinitus edocta] quæ utrimque profecto miserrima fuit, aliquantulum dubia & anceps perstitit, parumque fidei prænuntiatis adhibuit. Sed cum primum ea clades Mantuæ renuntiata est, maxima pietate interemptorum animas prosecuta, Christi quoque sanguini admodum compatiens, quod inquam frustra propter eos videretur effusus; eorum damnationem (quippe illis admodum timebat) suspiriis lacrymisque lamentabatur. Verum cum divini esset ignara judicii, eorumque qui hac luce decesserant necessarii continue aures ejus propulsarent, quo pro illis profunderet preces; ipsis, quantum sibi suppetebat virium, allatura opem, ad orationem confugit; precaturque Deum ut eos misereatur, [pro cæsorum animabus supplicat;] tametsi multa forte admiserunt crimina. Quod si eorum quispiam pœnam, & eam quidem gravissimam, exoluturus sit, eam ab se expetat, illisque felicia impertiatur regna. At ad orantem Christus adventans; Quid, inquit, carissima Sponsa & dilecta Filia, pectus laceras? Non sunt sane omnes, qui eo conciderunt in prælio, æternis (ut tibi persuadere videris) flammis addicti: quippe pauci admodum, & prope nulli, parem suis flagitiis nacti sententiam, perpetuo tormento sunt adjudicati. Tres cælestia protinus possedere gaudia, [plerosque salvatos intelligit,] propterea quod tantus eos suorum criminum dolor, tantaque afflictio cœperit, ut me ad misericordiam exciverint, coëgerintque ad cælestes eos sedes traducere; reliqui vero, suas diluturi maculas, purgatoria loca tenent.
[161] Quod cum intellexisset Osanna; præ admiratione & gaudio, apprime perstitit recreata. Hujusce autem rei tantam se adeptam certitudinem astruebat, quantam quibuscumque unquam de rebus habuisset. [Margaritæ Princ. beatitatem,] Sibi præterea cælitus renuntiatum fuit, Margaritam, illustrem Mantuæ Principem, salutis adiisse locum. Adhæc, cum semel cælestem curiam Osannæ spiritus teneret; Deum optimum maximum pro summo quodam Ecclesiastico viro, qui ab recta omnium narratione aberrabat, enixe admodum precabatur, quo inquam eum ad meliorem frugem reflecteret, quando maximam exemplo sui Christianæ Religioni perniciem afferret. At cum ejus preces haudquaquam audiret Deus; egit illa ut Maria Virgo, Apostoli, atque plerique alii Sancti, quibuscum ante divinum conspectum astabat, [ecclesiastici obstinati damnationem.] idem flexis genibus precarentur. Iratum vero Deus animum præseferens, faciem ab rogantibus avertit, eorumque preces nullo admittere pacto voluit. Cum is igitur hac luce migrasset, quam ejus anima teneret sortem, oranti sibi cælitus est ostensum. Ut autem pleraque uno verbo concludam, eorum omnium statum & conditionem vovit, quorum intelligere aut poposcit aut exoptavit.
[162] Cum gravissima frater ejus, cui Joanni bono nomen erat, ægritudine laboraret, duæ ad extremam ipsum horam deduxerat; oranti sibi cælitus renuntiatur, [Fratri suo moribundo assistit] eum viventibus valedicturum. At quamquam id graviter indolebat, quod omni prorsus humano præsidio familiam destitutam iri cernebat; ab divino tamen numquam discedendum arbitrio censuit. Unde ad lecti caput, pro ejus salute atque felici obitu rogatura, genua flectens; extemplo videt innumeram cælestium spirituum multitudinem, languentem versus agentem iter: ut autem ad ægrum pervenere, in duos dispertiti ordines, transeunti Christo atque Mariæ virgini via excesserunt. Igitur morientis animam Christus & Maria medio statuentes loco, summo plausu ad supernas sedes deportarunt. Regressa autem ad sensus, offendit eum animam efflasse. Interrogante ab se sorore, cui istæc visa enarraverat post aliquod tempus; cur hic earum frater actutum ad cælos, non autem is qui prior decesserat, evolasset: Quoniam, inquit, majore hic suorum peccatorum dolore affectus est. Adhæc cum pro quopiam, [& animam in cælum ferri videt] jam mortis faucibus prope absumpto, Christum precaretur, sibique cælitus præmonstratum esset, eum animam efflaturum; supplices ad cælum palmas tollens, rogabat, quo sibi egredientis e corpore spiritus futura sors ostenderetur. Non fuere vanæ suæ preces. Exeunte namque e tetro carcere anima, vidit Christum, cui Maria Virgo comes erat, suo ipsam excipere sinu; atque perstrepentibus undique Angelorum concentibus, ad cælestem patriam deducere.
[163] Priorem quemdam ex Ordine Prædicatorum, sorte quadam vulneratum contigit mortalia relinquere. Cujus adversam sortem cum miseraretur Osanna (is enim Mantua oriundus erat) ardentes pro eo ad Christum preces effudit. [item Prioris Dominicani,] Sub unam autem noctem, cum illius grave infortunium versaret animo; immenso splendore ejus oppletur cubiculum, seseque illi præfatus Prior exultabundus offert. Quem cum immotis fixisque oculis inspectat; is læto aspectu, inquit: Non sit tibi deinceps curæ pro me tot lacrymis intercedere: quippe nunc cælestes peto thalamos: statimque sese de ejus conspectu proripuit. Eo quoque die, quo aliquam defunctorum recordationem mortales agunt; animas sacrificiis & eleëmosynis ab purgatorio abreptas igne, in cælum conscendere summa voluptate prospectabat. [& aliorum duorum.] Rursus semel per fenestras in cælum oculos intendens, facie immutatur. Quod cum neptis, quæ illius gerebat curam, conspicatur; verita, ne quapiam ægritudine teneretur, quid sibi contigerit interrogat. Tum illa: Vidi, inquit, in æterna gaudia animam comportari. Alio itidem die fervore quodam agitata, supra fenestram insiliit: qua re neptis vehementer exterrita, detentum eam accurrit, sicque affatur; Quid rei hoc est amita? Tum illa; O quam pulcrum, inquit, quam decorum, quam spectatu jucundum, animam adeo exornatam esse, adeo splendidam; Angelorumque comitatu adeo insignem. Postremo illius animam cælestes vidit penetrare delicias, cujus purgatoriam pœnam perferre biduo postularat.
[164] Altero ejus Fratre pluribus jam diebus exactis suo functo fato; una dierum, captato Sacramento, pro eo accuratius intercessit. Inter orandum autem ad cælestis regni progressa delicias, [Salutem quoque alterius fratris sui cognoscit] splendidissimum quemdam accedit locum, innumerabilem videt cælestium spirituum multitudinem, tribus tamen modo distinctam ordinibus. Supremum Apostoli atque etiam plerique religiosissimi viri tenebant locum: ad medium autem oculos divertens, perdilectum inibi fratrem, eam hilari facie contuentem, inspectat. Tum sic loquitur: Oh miseram me! germane Charissime! Oh infaustam! Oh infelicem! Tu jam æternis frueris deliciis: ego autem mortalem adhuc & miseriarum plenam vitam vivo. Hoc unum, per eam qua te spe tuosque filios prosecuta sum caritatem, rogaverim; quo nunc saltem pro me intercedas, ne ad corpoream amplius sarcinam remeare oporteat. [ab eoque de sua fit certior.] At subridens Frater: Lætare, inquit, & optima spe vivito, dulcissima soror: nam & te cælestia ista manent regna. Scito profecto te, quanto majores pertuleris ærumnas, tanto majorem gloriam majoremque felicitatem adepturam. Hunc ipsum fratrem sæpenumero, infelici patria, filios benedicentem vidit. Cognovit quoque, eumdem diem & dimidium in purgatorio perstitisse, revelante Deo.
[165] [Orans pro electione Vicarii Provinc.] Duxit in morem nostra Lombardiæ Congregatio, duobus emensis annis, quibus supremo in eam quispiam functus sit magistratu, quem Vicariatum appellamus, alterum sibi sufficere, qui eodem munere potiatur. b Igitur cum deligendi novi Præsulis tempus adventasset, precatur Osanna cælestem Patrem, & id quidem multos dies antea, quo Patri optimo & de Religione optime merito istæc provinicia demandetur. Fit cælesti narratione certior: Deum in coactos pro habendis comitiis Patres, sanctum demissurum spiritum: qui eos ad optimi Pastoris electionem impellat. Deinde visi sunt sibi Patres congregati: visus quoque Deus, sanctum in eos spiritum in morem flammæ profundens. Tum fieri electionem vidit: electumque perinde atque res ageretur perspicuo novit. Successit postea opportuno tempore, uti sibi fuerat præmonstratum. Adhæc cum renovandi Magistratus sese tempus offerret; haud secius quam antea futurum præsulem cognovit, mihique, antequam ageretur de hac re concio, significavit.
[166] [successum divinitus novit] Sibi præterea fuit cælitus præmonstratum, quem Prædicatorum Ordo generalem foret Magistrum habiturus: universa quoque quæ in illius contigere delectu, perinde atque ante ejus oculos gererentur inspectavit. Vicario generali Lombardiæ Neapoli adversa valetudine laborante, [& alia circa alios Prædicatores;] incertus quidam rumor pervolavit, qui eum vale viventibus dixisse ferret. At oranti Osannæ cælitus renuntiatur, eum propediem incolumitatem adepturum. Quare cum ego secum quererer, tanto viro nostram Rempublicam destitutum iri; Bono, inquit, & tranquillo animo esto: brevi enim de ejus incolumitate certior fies. Nec dictu res morata: quippe altero die ex ipso litteræ pervenere; quibus priorem se valetudinem prope recuperasse significabat. Eumdem, Mediolanensem Priorem agentem, contigit plerosque dies ab Mediolano abesse: redeuntem vero & monasterium introeuntem, ita vidit atque ibi præsens extitisset. Illud quoque prætereundum haud quaquam est, quod plerisque de Ordine Prædicatorum Romam ad generalem synodum concedentibus, Osannam, qua hora urbem essent ingressi, quidque rerum inibi gesserint, minime latuit.
[167] Religiosæ quædam mulieres, adversa haud mediocriter afflictæ fortuna, ad suas ædes Osannam accersserunt, [reddendam monasterio pacem,] ab ipsa consilium opemque exacturæ. Ad quas cum propere contendit (quippe summa eas benevolentia complexabatur) inter eundum sese illi Christus, cælorum Regina, Euangelistaque Joannes offerunt: qui eam de universis earum calamitatibus certiorem reddunt, easque brevi finem habituras prænuntiant. Ingressa itaque monasterium, illis præ angustia atque mœrore lacrymantibus, ipsa divinæ eas fidere bonitati adhortatur; [injuriam factam,] non posse inquiens fieri, ut devotas suas ancillas Deus optimus maximus haud misereatur. Illæ, Osannæ verbis admodum recreatæ, iisque plurimum fidei adhibentes, tacitæ perstiterunt, brevique summa pacem nactæ sunt. Cuidam suas preces importunius petenti, id se facturam pollicetur. At cum pro eo, uti spoponderat, precaretur; queritur apud ipsam immortalis Deus, se ab ipso injuria lacessitum iri: quando quosdam probris affecerit, nullamque maledicti pœnitentiam præsetulerit: verum jubet eum, si veniam assequi velit, [litis injustitiam,] suis proximis conciliari. Tum illa, dulcibus verbis hominem compellans, adegit, quo ab se convitiis affectos, petita indulgentia, in amicitiam reciperet. Adhæc convenit eam civis quidam, illique significat quadam se esse irretitum lite: quam utrum juste cœperit nec ne, non satis intelligit: quare suas hujuscemodi in re preces exquirit. Lubens illa onus suscipit, suamque illi operam pollicetur. Tum pro hac re summa diligentia Deum optimum precata, cæleste accepit nuntium, injustam esse litem; debereque civem illum sibi admodum cavere, ne ab se injustitiæ pœna extorqueatur. Retulit Osanna occultis quibus maxime potuit verbis divina responsa, eumque ab incepta lite deterruit.
[168] Mulier quædam, quæ plerosque menses nefandum quiddam atque impudicum opus, quo pacto exitu præstare posset, animo volutarat, Osannam visitatum accedit: [occultum peccatum impudicæ mulieris,] cujus cum faciem inspectat Osanna, quid illa machinetur mali, quidve impudici tractet, divino quodam illustrata lumine, liquido deprehendit. Quare illam miserata, quod suos cogitatus in proprium verteret jugulum, sic alloquitur: Caveto, filia, ne ob diu in corde versatum scelus, quo Majestatem Dei lacessere sanxisti, divinam in te iram convertas. Admirabunda illa atque conterrita; Per eum, inquit, quo Christum complecteris amorem, dulcissima Mater, rogo ne me celaveris, qui istæc in me verba jacias. Disseruit Osanna universos feminæ cogitatus, cunctaque nefanda opera explicavit, quibus maximam erat sibi labem incussura. Quare, cum illa divini quippiam in Osanna conjectat, quid rei veritas habeat, familiariter enarrat. Tum sanctis eam adhortationibus Osanna conveniens, ad frugalitatem atque pudicam vitam facile impulit.
[169] Femella præterea quæpiam, quo sibi sanctitudinis famam vendicaret, [alterius extases simulantis hypocrysim] publicum a sensibus raptum effingebat. At ea figmenta primum quidem interiori quodam lumine deprehendit Osanna, deinde cælesti narratione clarissime intellexit. Quapropter dolens, miseramque illius deplorans sortem, rem spirituali suo Patri, cui mulier quoque illa confitebatur, intimat. Ille admiratus feminæ arrogantiam insignemque temeritatem, Osannam jubet, ut ab ea pro sua prudentia veritatem extorqueat. Paret Osanna jussis: cumque rem ita se habere, uti sibi fuerat revelatum, per ipsam comperit; eam acriter increpuit, quod tantum facinus ausa fuerit, non erubueritque divinas res ementiri. Illa confusa admodum & exterrita, [& neptis de ineunda religione conciliū,] suæ dementiæ & temeritatis veniam poscens, pollicita est, idque perpetua fide servavit, se deinceps tantum non admissuram scelus. Nepte ejus, cui nunc Sorori Ludovicæ nomen est, Osannam conveniente, quo suum ad Religionem animum diuque firmatam mentem explicaret; coramque ipsam stante, & suum aperire propositum non audente; Qui, inquit Osanna, huc venisti? Non me præterit, quid velis. Cupis Christo servire, efficique Religiosa. Fatetur illa id esse. Tum Osanna, Haud timeas, inquit, tuis opportuno tempore votis potiere. Quid multis morer? Humanos cogitatus usqueadeo aperte novit, ut nihil esse in mentibus hominum videretur, quod Osannam ulla in parte lateret.
[170] Præter ea quæ superius enarravimus, multorum quoque obitum cælitus precognovit: quippe, [amici sui instantem mortem,] suo quodam necessario adversa valetudine laborante, cum visitatum eum accessisset, offendit levi satis febre teneri. Adhortata tamen eum quo Christiana, adversus antiquum nostræ naturæ hostem pugnaturus, caperet Sacramenta, discedit. Ab ejus autem domo porro digressa, inter eundum animo sursum erecto, pro illius salute Sponsum Christum rogat. At sensibilis quæpiam vox ad eam cælo demittitur, quæ sibi futurum illius obitum intimabat: evenitque haud post multos dies, uti voce illa fuerat expressum.
[171] Adhæc, iturus ad Tusciæ bellum c Federicus Mantuæ Princeps, accersitum mittit Osannam, cum ea suis de rebus deliberaturus. Ad quem cum venisset, [a Federico March. ad bellum ituro] præter plurima colloquia quæ invicem habuerunt, singulari sibi fide suam commendavit uxorem, precatus ut ejus diligenter curam gerat, sibique omnibus in rebus solatio esse velit: insuper se de omnibus quæ acciderint eam certiorem redditurum pollicetur. Cumque suam omnem operam illi promisisset Osanna; Securo, inquit, & tranquillo animo proficiscor, quando te uxoris atque filiorum tutricem relinquam. [uxori ac liberis tutrix relicta] Profecto autem eo ad bellum, cœpit Osanna animo volutare, quantum supra humeros oneris assumpsisset, seseque hisce verbis alloquebatur: O miseram animam meam! O pauperem & mendicam sororem! O infelicem Osannam! Semper tibi cordi fuit a seculo desciscere, teque a temporalibus abripere curis: ecce tibi solicitudines undequaque circumfluunt. Hujuscemodi sæpenumero cum lacrymis questa, ad orationem immenso cordis affectu profugiebat, sicque Deum alloquebatur: [queritur multos curis se distrahi,] Qui, carissime Deus, Majestas tua permittit, ut tanta Principum amicitia tenear? quando ego exilis admodum vermiculus sim, tantusque honor me haudquaquam deceat. Quid causæ est, quod similes viri tantam in me fidem habeant; cum ego talis sim, in qua neque virtutis, neque probati quippiam operis eluceat. Tum Deus, Patientiam, inquit, habeto, Filia: sic mea lege meaque providentia sancitum est.
[172] Ceterum cum suo tandem ipsa desiderio factum iri satis operiretur, in dies singulos majoribus curis opprimebatur, [prædicit Margaritæ Principis] quod noctes & dies Principis litteræ convolarent; eamque Principis uxor, quæ universa sua consilia illius sententia moderabatur, crebro visitatum iret. Semel inter hasce mundi procellas orationi omnem suam opem adjiciens, terrenam omnem felicitatem aspernabatur, Principumque & Matronarum amicitiam nihili pendebat, ad amorem divinum tantummodo animum intendens. Cum autem felices dies Mantuæ Principibus precaretur, sibi cælitus renuntiatur, Marchionis uxorem, cui Margaritæ nomen erat, humanis rebus excessuram: id quod exacta etiam in Quadragesima, quando tres dies rapta perstiterat, [& amitæ suæ mortem:] sibi fuerat præmonstratum. Evenit autem uti sibi cæleste prædixerat nuntium: quippe ab hac revelatione d quinto mense extremum diem clausit. Adhæc sub unam diem ægræ amitæ, & in lecto jacentis cubiculum ingressa; mortem cum pharetra & arcu introëuntem, depromptamque sagittam in eam jacientem, inspexit. Cum autem invaluisset morbus, extremumque ageret ipsa diem; dum pro ea intercederet, Mariam Virginem egredientem de corpore animam suo sinu excipientem vidit. Autumabat autem illius morti Mariam Virginem affuisse, propterea quod die Sabbato in ejus honorem jejunaret.
[173] [novit carum sibi Minoritum obiisse,] Quidam de Ordine Minorum, religiosus atque virtutis studiosissimus vir, quem apprime diligebat Osanna, graviter ægrotabat: mittebat autem qui sæpius eum suo nomine visitarent, crebrasque pro ipso atque ardentes profundebat preces. Accidit autem, ut ad Divi Vincentii monasterium gradiens, mulieris qua familiarissime utebatur domum ingrederetur: inter loquendum autem quodam divino spiritu agitata, Oh! inquit, Filia, ille de Conventu S. Francisci, quem mihi carissimum nosti, hac luce migrabit: migrabit, inquam, æternum illico & felicissimum præmium accepturus. Tum inde discedens, monasterium ingressa, ad ecclesiam contendit: ibique genua demittens, illius animam subire cælos inspectavit: id quod domum cum regrederetur, [item Ant. Alduinum.] præfatæ mulieri sub secreto reseravit. Cumque de hujuscemodi re vellent periculum facere, missis qui rem diligenter exquirerent, invenerunt illa eadem hora hominem animam efflasse. Sub noctem illam, qua Antonius Alduinus, summus & integerrimus vir, qui Consultorem Principis agebat, vitam cum morte commutavit, ad neptem conversa; Antonius, inquit, Alduinus mortales hac hora reliquit: id quod ab veritate minime aberrare, domesticorum narratione compertum fuit.
CAPUT II. Varia futura ab Osanna prædicta.
[174] Inops quidam Sacerdos, quo ruri morata familiariter utebatur, plerisque calamitatibus & infortuniis actus, suarum precum opem sæpenumero flagitavit. [Pro paupere Sacerdote orans, Archipresbyterum futurum intelligit,] Egit illa singulari amicitia, continuisque precibus Deum maximum in illius præsidium exquirebat. Ac cum semel pro eo enixius intercedit, significatur illi cælitus, Archipresbyterum quempiam, Sacerdoti illi sui beneficii juribus cessurum: verum de illo fama ferebat, nullis unquam amicorum obsecrationibus, nullisque Principum minis adduci potuisse, quo sibi alterum sufficeret. Quam rem cum aliorum relatu Osanna certo sciret, sic Deum affatur: Non me fugit, sapientissime Deus, hominem hunc noluisse quampluribus hujusce Urbis primoribus, sua deposcentibus jura, Principum etiam adactu nimis in eorum sententiam cedere. Qua igitur arte, quove studio, poterit ab hoc suo tenaci & firmo proposito dimoveri? Tum ille: Non est, inquit, imperii mei corda hominum immutatum ire? In talem eum opinionem pertraham, ut id sibi, cogente nemine, jucundissimum putet. Scito tamen tuum illum Flaminem, cum primum id muneris nactus fuerit, difficiles perpessurum molestias.
[175] Parvo interjecto temporis spatio, Archipresbyter ille visitatum Osannam accedit: [cedente qui idse facturum negarat,] quem cum illa interrogat, num beneficio suo cessurus sit; respondet is, eam rem se numquam facturum, quando velit adusque extremum diem Archipresbyterum agere. At vix anni emenso dimidio, is, suadente nemine, quem supra memoravimus, Sacerdotem sibi Archipresbyterum suffecit. Qui cum ecclesiam administrare, atque ejus jura tueri occepisset; usqueadeo adversa laboravit fortuna, ut parum abfuerit quin ipse, in extremo intuitus res esse discrimine, Beneficium reliquerit: perstitit tamen Osannæ monitis, quæ illum ad patientiam hortabatur. Cum is semel Romam, sua obtentum jura, profectus esset, rediissetque re infecta; erant qui sibi denuo Romanum num iter suaderent: sed ille omni spe dejectus, consilia detrectabat; quando potissimum videret cuncta inibi venalia fore. Urgente quoque eum Osanna ut eo concederet, [eidemque prædicit obtinendam Romæ causā,] ille se nullo pacto tantum itineris posse conficere ajebat, quod sibi iter agenti sub pedibus vesicæ suborirentur, quæ maximæ sibi molestiæ accedebant. Tum eum Osanna proficisci jubet, prædicitque sibi universa ex sententia eventura. Non potuit is Osannæ jussa non complere, propterea quod summa eam veneratione prosequeretur, atque pro divino haberet nuntio. Itaque Romano se commisit itineri, rediitque sanus & incolumis, universis quæ cupierat facillime impetratis.
[176] Cum ipsam ægram lectoque decumbentem visitarem, quod essem alio profecturus; Oh! inquit illa, me sic ægram dimittis? Quid si te absente mortem morerer? [Seque ex morbo non decessurā,] Istoc ego sermone exterritus, propterea quod ipsam pæne exanimatam viderem, sciremque nihil sibi morte jucundius optatiusque accessurum; num certi aliquid de suo extremo die cælitus habuisset, exploravi. Respondit illa, novi se nihil comperisse: attamen si propediem reverterer, fortassis aliquid afferret. Redeunti mihi postero die; Securo, inquit, proficiscare animo: quoniam non modo hac ægritudine, uti mihi renuntiatum est, non decedam; verum pleraque etiam incommoda summasque difficultates perpetiar necesse est. Abii ego: reversusque incolumem offendi.
[177] [Auctorem a colica liberandum,] Laborabam ego gravissima colicæ ægritudine, atque adusque mortis limina (quippe me jam visus destituerat) perveneram. Id cum Osanna, quæ me tenerrime diligebat, nostrum ingressura templum per medicos rescivisset, ægerrimoque animo ferret; ad orationem, mihi impetratura vitam, confugit. Oranti visus est Christus: qui lacrymantem bona spe esse jubens, pollicetur se mihi vitam ejus precibus præstiturum. Extemplo res dictis successit. Nempe quo die animam efflaturus videbar, insigni medicorum opera cœpere sanitatis indicia apparere: noctemque insequentem, quæ ob lunæ cum sole conjunctionem cunctis suspecta admodum erat, quietissimam egi. Dedit autem ad me litteras Osanna, quibus hortabatur me sperare; quibusque intelligere poteram, eam cælitus de mea futura incolumitate certiorem factam.
[178] Mulier, quæ Osannæ servitiis incumbebat, animum ad Religionem adjiciens, [ægram sanandam unam] illi suum votum patefecit: ab ea autem non modo sui explendi desiderii libertatem facile obtinuit, verum & admonita & apprime in proposito confirmata, in summam spem erecta est. Post aliquantulum temporis timor quidam & pæne desperatio eam adoritur, propterea quod gravissima quapiam ægritudine laboraverat, quæ futura sibi non parvo impedimento videbatur. Id cum ad Osannam refert, jubet illa bono eam animo optimaque spe esse, quando pristinas sit reparatura vires. Evenit uti sibi prædixerat: quippe incolumitatem nacta, sacris se Virginibus in Divi Vincentii Monasterio adscripsit. Visa est autem, posteaquam Religioni se initiavit, paululum ægrotare: quamobrem eam medici balneari aqua purgare sanciverant. Quod cum matri Osannæ intimasset, admonuit illa ut a balneis abstineret, propterea quod illis summotis sananda foret: id quod postea rei probavit eventus.
[179] Cum integerrima quædam matrona, Magdalena, inquam, [alteramque] invicti Comitis Giberti Borromæi uxor, gravi languore Mantuæ teneretur, jamque ad mortem medicorum opinione spectaret; eam Osanna insigni humanitate visitavit. Dicente autem sibi Comite, in extremo illam esse vitæ discrimine, exquirerenteque num eam morituram putaret; Haud vereare, inquit: quippe anteaquam ad nostrum sol redeat hemisphærium, mirum eam in modum convalescere videbis. Evenit uti prædixerat: usqueadeo enim nocte illa convaluit, ut non modo cunctos suæ mortis suspicione levaret, verum etiam integra incolumitate potita videretur. At sub diluculum, quomodo rem suam ageret Magdalena, per ancillam exquirit Osanna. Egit primum ancilla apud Gibertum dominæ jussa: tum subjungens; Me, inquit, ad explorandam ægræ sortem Domina misit: sed quemadmodum ex ejus verbis conjectare potui, illam se melius habuisse certo novit. Exinde Magdalena priores cœpit vires reparare, brevique præter omnium spem optimam valetudinem est adepta.
[180] Juvenis quædam, quam spiritualibus moribus erudiebat Osanna, graviter ægrotavit: & usqueadeo morbus invaluit, ut eam medici morituram astruerent, [& tertiam etiam Monacham futuram.] illique tres tantummodo dies vitæ pollicerentur. Ad hanc cum venisset Osanna, intellectis quæ medici prænuntiaverant, illi spem potiundæ sanitatis allatura, quando rem cælitus prævidisset; Haud vereare, inquit, filia: ex hac convalebis ægritudine, insuper & tuum Religioni in Monasterio Divi Vincentii nomen dabis. Convaluit juvenis, uti illa prædixerat; seque sacræ Religioni Prædicatorum addixit.
[181] Præfatæ juveni semel, ad suum quod animo gerebat explendum votum, preces indixit. [ipsamque pro se orasse cognoscit] Fecit illa lubens quæ ab matre fuerant imperata: at postero die, cum eam offendisset in via, secum ad prandium invitat. Annuit juvenis, seque ituram pollicetur. Cumque opportuna illo concessisset hora, ingredienti sibi fores fit obviam Osanna; magno, inquam, plausu & extentis brachiis: deinde dulcibus amplexibus stringit, atque in oscula ruens suaviter lacrymatur: frontem quoque, oculos, labia, manus, tacita & elinguis osculatur. Admiratur juvenis tantam benevolentiam tantamque familiaritatem, quando id novum apud ipsam esset & inusitatum. Quare gaudio pariter & admiratione perculsa, prorumpit in lacrymas, tremebundaque matrem alloquitur: Oh, dulcis mater! Quid causæ est, quod hisce me amplexibus hisceque osculis prosequeris? Tum illa: Ago, inquit, hæc, carissima filia, ne ingratitudinis tecum notam incidam. At multo magis admirata juvenis: Quid, ait, est quod loqueris, Mater? Estne ab me quidquam tibi impertitum, quod de te tantum bene merita sim, ut hac excipiar comitate? Putas, inquit Osanna, me latere, quæ mei gratia summa diligentia perfecisti? Non poterat illa istæc verba non admirari, quando sibi pro ea facta oratio memoriæ non occurreret: [& exorasse quod optabat.] quamobrem ignorare se autumabat, quid rerum pro ea gessisset. Tum subridens Osanna: Ne, inquit, me rem hanc celaveris, filia. Vidi ego te sub mediam noctem, sexta inquam hora, divinæ Majestatis astare conspectui, impetrasseque ut meo desiderio potiar. Astruxit illa, se quidem, ut sibi jusserat, orasse; verum nihil erga Matrem egisse majus, quam quod filiæ sit; esseque illi tanta necessitudine devinctam, ut gratiæ sibi tamquam extraneæ agendæ non sint. Demum huic certamini fine imposito, diem illum dulcibus colloquiis complevere.
[182] Sæpenumero cum veniam æternamque felicitatem sua crimina apud inferos diluentibus precaretur, [Sæpe videt animas in purgatorio] ad ea loca ducebatur, in quibus ab dæmonibus animæ torquebantur. Inibi Angelos inspectabat, qui tristes homines solaturi, illis post ingens & acerrimum tormentum cælestia regna felicemque vitam pollicebantur. Existentes ibi animas liquido cognoscebat, easque comiter & familiariter alloquebatur. Sæpius quoque ad æterni loca supplicii, quæ profecto amplissima erant, profecta; plerosque ibidem scelestos homines, qui Christianæ Reipublicæ infideles fuere, [& inferno,] Judæis Mauhmetanisque substare, se vidisse asserebat. Religiosum virum, qui cujusdam electionem iniquo animo perturbarat, infectum macula in purgatorio vidit: qua continue deflente cum tota fuisset abolita, is ad cæleste regnum advolavit.
[183] Cum inter Osannam & sibi familiarem quampiam mulierem de dæmonibus, [dæmonesque morientibus infestos] morientibus infestis, sermo incidisset; interrogata, num quæ vulgo ferebantur, vera essent, tentare scilicet dæmones morientium animas, enitique eas occultis laqueis irretitas in tartarea loca præcipites dare: Quid ni, inquit: quando nihil perditione hominum sibi delectabilius (si tamen ulla possunt delectatione affici) ducant: verum scito, non esse juge sed intercisum certamen: primo namque congressu superati, aliam interjecta mora pugnam adoriuntur; tentaturi, si possint quandoque superiores evadere. Nam si hominem continuis molestiis & incursibus oppugnarent, qua re sibi ab divina interdicitur Majestate; qui diu illis obsisteret (tantus est eorum astus tantumque acumen ingenii) nemo esset. Præter hæc cælestis patriæ cives, quos quisque præcipue veneratur, in ejus auxilium concurrunt: iique ab morientium conspectibus fallaces arcent spiritus.
[184] Cum quispiam religiosus & clarissimus vir, de Ordine Prædicatorum, in Divi Dominici templo præsente Osanna declamasset, sermonem convertens ad Christum, precabatur ut astantem populum sua benedictione impertiretur. [& quosdam a Christo benedici:] Cujus preces cum Christus audisset, universos, sola inspectante Osanna, benedixit. Plerumque etiam egit, ut Deus Mantuanum populum, Principes, arcem, benediceret. Meminerim ego, cum ea quæ Mantuani Principis filium lactabat, hac luce, spectante Osanna, decesisset; egisse eam, ut arci, Principi, ejusque uxori Deus benediceret. Videbatur nonnumquam Deus eo munere nolle, quos ipsa volebat, afficere: sed tanta se gerebat importunitate, ut Deum in sua vota traducens, ab ipso quod precabatur, benedici, inquam illos, extorqueret.
[185] Religiosa illa & integerrima mulier de Ordine Canonicorum Regularium, Sororem inquio Margaritam Seraphinam, [quamdam futuram religiosam in nondum extructo cœnobio.] de qua superius mentionem fecimus; antequam se Religioni initiasset, dilectissimam sibi Osannam ad singularis cujuspiam matronæ, Margaritæ, inquam, Lupæ domum comitata, longam ibidem cunctationem egit. Post multa autem utrimque habita colloquia, cum discedendum esset, jamque dexteram dexteræ jungerent; in hanc Osanna fixa jactans lumina, futuram eam Christi ancillam cælitus illustrata deprehendit; seque in monasterio occlusuram, quod non modo extructum non erat, verum nec adhuc ejus erigendi vestigia apparebant ulla; quin post duodecim e ab hac visione exactis annis construi occepit. Exinde ipsam summa semper benevolentia Osanna complexata, se familiarissime secum gerebat. Unde sæpius eam in dicto existentem monasterio conveniens, dulces secum trahebat sermones, eodemque cum ea nonnumquam cubabat in lecto: id quod summæ in eam caritatis erat indicium.
CAPUT III.
De morte Osannæ & quibusdam visionibus secutis.
[186] Mortem suam præviderit, necne, incertum prorsus habeo, quando id ipsa nemini revelarit. [Videtur mortis suæ diem præscivisse] Quantum tamen conjectura assequi possum, hujusce ego sententiæ sum, & exitum suum & exitus diem sibi fuisse præmonstratum. Equidem abhinc sexennium summis me precibus adegit, idque sæpius replicavit, quo suæ curarem omni ope interesse morti, quando id sibi optatissimum esset. Pollicitus ego eram, me omni studio & diligentia usurum, quo voti compos evaderet, si in mea positum potestate esset. At non modo pollicitus eram, verum enixissime obsecraveram, ut me, maximo etiam distantem interstitio, ad se morituram accerseret. Verum, ut caveret, admonui, ne me frustra evocaret: sed eo tantummodo casu, quo sibi certo fuisset dies mortis præmonstratus. [qui rogata, non frustra auctorem Mediolano accersere,] Spoponderat illa se id facturam; me tamen maximus quibus potuit obsecrationibus obstrinxerat, ut quamprimum ad me hac de re litteræ allatæ essent, hæsitarem nihil, sed maturarem iter, summaque celeritate Mantuam proficiscerer. Talia igitur pacti eramus: tum ego ex Mantua Mediolanum commigravi. Interea loci sæpius ab me exquisivit, quot diebus ex Mediolano Mantuam iter conficerem; idque se exposcere inquiebat, quo posset conjectare, si satis temporis ad me evocandum habitura esset.
[187] Cum igitur postremo ægrotaret, rogatum mittit Isabellam Mantuæ Principem, quo me ex Mediolano accersat, idemque ad se venientem rogat: subintulit quoque sufficere, si die Lunæ f evocarer: id quod ad eum diem quo litteras accepi (is enim Lunæ dies erat retulisse puto. Qui igitur non existimem, eam extremum suum diem prævidisse? Adhæc, antequam ad me de ejus ægritudine litteræ deferrentur, me importuna quædam de ejus morte cogitatio noctes & dies agitabat, [id fecit die præcise necessario,] non poteramque mihi persuadere, eam mortales non derelicturam: quocirca atque de re certissima litteras opperiebar, universaque paraveram, quibus eo concessurus indigebam. Inter hæc quem mihi præbiturum equos arbitrabar, ad oppidum quadraginta milliaribus ab urbe distans proficiscitur: id quod ego ægerrimo animo tuli, veritus quippiam meo & Osannæ desiderio defuturum. Verum divina providentia factum est, ut paucos dies ante litterarum adventum is in urbem redierit. Rem hanc uni tantummodo, cui plurimum fidebam, antequam evocarer intimavi: dixique me in singulas horas expectare, qui me ad morientem Osannam accirent. Quid rerum ferebat vehemens ista cogitatio, nisi quidam me vocantis Osannæ nuntius erat? At quo pacto id esse potuit, nisi sibi sit dies obitus præmonstratus?
[188] Dicet fortassis quispiam, divina sapientia id fuisse actum, quo Osannæ votis, ne dixerim meis, ea inscia fieret satis; quo, inquam, ad iter paratus essem, [quod ille etiam aliis argumentis evinci putat] morientique afforem. Sed si hac in re, quæ Osannæ animo utilitatis nihil afferebat, ejus accessit votis Deus; cur non existimare debeamus, eam rem, quæ sibi plurimum conductura videbatur, & qua nihil erat quod magis optaret, sibi impertisse. Quod si idcirco, aliquorum opinione, in me sui exitus præsagam cogitationem Deus immisit, quo mea oratione clarior & celebrior haberetur (id quo neminem sano capite dicturum puto: quando ego talis non sim, qui ulli mea opera gloriam afferre possim; ejus quoque vita usqueadeo clara esset, ut meis laudibus meoque testimonio non egeret) multo magis voluisse eum ut suam mortem prævideret, quo sese ad cælestes captandas delicias excoleret, cui extrinsecus ejus honor tantæ curæ fuit fateamur. Est prȩterea quod me magis in hanc sententiam inducat; quod, sicuti superius explicavimus, illi Deus optimus maximus longe antea pollicitus erat, & mortem ante intimaturum, & affuturum se cum Matre. Quis autem usqueadeo desipit, ut Deum arbitretur, aut quempiam velle decipere, aut noluisse quȩ Osannȩ promiserat exitu prȩstare, qua & amice & familiarissime semper est usus? Suum igitur obitum prȩvidisse Osannam firma sententia tenendum est; tametsi id nemini reseravit; quando me accersiverit, longe antea de re futura prȩmonitum; importunaque animi cogitatione prȩpararit ad iter; sibi autem fuerit cȩlitus divina sanctione promissum.
[189] Post longum auctumque in immensum desiderium mortis, in languorem incidit: quo continue invalescente, [jussa sibi longiorem vitam petere paret,] præbenteque maximam futuri obitus suspicionem; obsecrarunt eam plerique, & imprimis Franciscus Mantuæ Princeps, ejusque uxor Isabella Estensis, quo longiorem sibi vitam, Mantuano populo desideratissimam, ab Deo maximo precaretur: egere quoque, ut id sibi ab Majoribus suis, quorum jussa maxime observabat, mandaretur. Spopondit illa, se eorum votis facturam satis, Majorumque jussis parituram. Verum, cum ab ea exquireretur, num victura foret; [dissimulans quid ipsa sciret.] ancipiti sermone respondebat. Quamobrem nonnulli in illius vitæ spem se erexerant: interrogantibus namque futurum ajebat, ut læti contentique essent: id quod in vitam, ab ipsa referri, probavit eventus. Nam qui ejus exitum acriter deplorabant, intuiti per eam, mortali vita functam, præclara admirandaque facinora in singulos dies fieri; populumque ad sepulcrum, suscipientem vota, concurrere; jam non se amisisse Matrem, sed in meliorem sortem commutasse, gloriati sunt. Quamquam autem gravissimo laborabat morbo, haud tamen ab divinis rebus alienatum unquam animum gessit: quin erant qui putarent, extremo quoque die ipsam extasim passam.
[190] Tantus ad ægrotantem morientemque virorum & mulierum concursus erat, ut oportuerit ad fores sistere, qui indiscretam tumultuantemque multitudinem arcerent. Mantuanus Princeps, uxorque Isabella, qui summa eam & benevolentia & veneratione prosecuti fuerant, itidemque ab ipsa perinde atque carissimi filii fuerant amati; [Ad moribundam accedunt Marchiones,] tanta secum se humanitate gesserunt, ut sibi nihil per ipsos majus fieri potuerit. Eam profecto sæpius ægram visitarunt, nullaque illi in re defuerunt. Quo autem die spiritum efflavit, ab diluculo adusque extremam ejus horam numquam ejus ædibus excessere, quin in ferventissimo æstu, qui populi multitudine ciebatur, ad ejus sedebant lectum, eo amore eaque pietate quæ filios deceret. Hoc autem haudquaquam omiserim: cum ab ipsa, jam ad cælestem patriam spectante, [ejusque benedictionem petunt,] benedici Princeps exposceret; illa, manu Sacerdotis apprehensa, ostendens nutibus, Sacerdotum interesse ceteris benedicere, illi Crucis signum impertivit. At quibusdam instantibus, ut sua ipsa manu benediceret; videreturque haud posse brachium extollere; religiosus quispiam vir, illius capiens brachium, eo Principem benedixit. Tum illa, ostendens se eum miserari, quantum valuit brachium tollens, sua benedictione donavit: cumque manum demisisset, numquam eam deinceps movit.
[191] Postremo, spectantibus plerisque de Ordine Prædicatorum religiosis & summis viris, Priore Gradariæ de Congregatione montis Oliveti, Francisco Gonzaga invictissimo Mantuæ Principe, [ad pie mortuam] ejus quoque conjuge clarissima Isabella Estensi, Sigismundo Conzaga Principis fratre Protonotario, cum pluribus demum Optimatibus & Matronis, angelicum suum atque divinum spiritum, leni facilique exitu, ad cælestem remisit curiam. Momento eodem in fletum & singultus qui aderant erupere: perinde atque omnium Matre, & ea quidem carissima, destituti essent. Audisses pios gemitus, amaras vidisses lacrymas, alta de pectore suspiria deprehendisses: quæ invitum etiam & reluctantem animum commovissent. Exanime corpus osculabantur, dulcibusque stringebant amplexibus; ut summa difficultate, donec funus curaretur, [ingens fit concursus] inde potuerint dimoveri. Post hæc data unicuique adeundi facultate, factus est tantus ad ædes populi conventus, quantus numquam Mantuæ visus est. Quippe operæ pretium fuit statuere, qui catervati accurrentium impetum reprimerent, caverentque ne quispiam indumenta præcideret. Flectebat quisque genua ad Virginis corpus, adorabatque haud secus quam Sanctorum corpora & reliquiæ soleant. [an. 1505, 18 Junii.] Coronas, pannos, annulos, & quod cuique carius erat tangendo corpori admovebant, ea pro raris reliquiis servaturi. Trahebat illos sanctitudinis opinio: trahebat virgineus aspectus, qui virtutum omnium simulacrum præseferebat: trahebat suavis quidam odor, quem ex ore spirabat. Duravit autem hic populi concursus adusque illam horam, qua sepulcris mandata est. Obiit anno quinto ab Christiano natali supra millesimum quingentesimum, quartodecimo Kalendas Julias, circiter septimam & decimam horam, sexto vero & quinquagesimo ætatis anno, mensibus sex & die uno.
[192] Quemadmodum viventem Osannam Franciscus Mantuæ Marchio summopere amavit, veneratus est, coluit; ita morientem omni pietate prosecutus est. Omiserim, quod nepotibus, ejus gratia, cuncta vectigalia in viginti annos remiserit, quod summam in eam benevolentiam præsetulit; [Funus curat Marchio,] tantum quid in funere egerit explicabo. Indixit ipse funus, exequiasque summa impensa & regio more perfecit: quippe religiosos omnes viros, & cunctos clericos qui Mantuam incolebant, Suffraganeumque Pontificem qui prosequerentur funus accivit. Hi omnes candidis cereis accensis (novum quiddam & ante illum diem Mantuæ inusitatum) exequias egere. Corpus religiosi sui Ordinis viri deportaverunt. [deducitque] At Princeps cum universa curia, Regius Francorum legatus, universi Optimates, omnis ætas, sexus, ordo, haud secus quam in domestico luctu mœrentes, feretrum comitabantur. Interea dum effertur funus, universæ circumstantium templorum campanæ justu Principis solenniter pulsantur: ut non jam defuncti corpus, sed Sanctorum reliquiæ circumferri viderentur.
[193] Postquam autem ad sacram Divi Dominici ædem ventum est; [ad ædem S. Dominici,] rogo ad hoc extructo, cereis albis circumsepto, imposuere funus. Affuit tunc Isabella, Principis uxor, mœstissima, inquam, quod tali esset Matre destituta. Indicto autem silentio habita est de Virginis Osannæ moribus funebris oratio, universis in lacrymas effusis; quando pleraque intelligerent, quæ eorum opinionem, quæ profecto maxima erat, superarent. At cum peroratum esset, conscendit rogum Princeps cum uxore, dilectamque Matrem exosculatus, discessit; Florentiam inquam iturus, quo visendi ejus curandique funeris gratia proficisci distulerat. [ubi concursus renovatur.] Oportuit autem corpus adusque Vesperarum tempus (tametsi summo mane exequiæ actæ fuerant) insepultum tenere. Concurrebat enim populi multitudo, satagebatque, quisque illud & inspectare & exosculari. Ferebant quoque impuberes filios, arbitrari contactu sacri corporis eos pleraque devitaturos adversa. Ceterum usqueadeo frequens populi concursus invaluit, ut feretrum, ne confracta mole decideret, rogo deponere cogerentur. Corpus in lateritio tumulo reposuerunt, donec marmoreum sepulcrum extructum fuerit, magna Isabellæ Principis impensa fabricandum.
[194] Sub ultimam Osannæ noctem, cum integerrima quædam & religiosissima mulier, cui pleraque divina cælitus premonstrata sunt, se orationi dedisset; [Videt quædam parari ei locum in cælo,] cælestem vidit patriam immensa claritate fulgere, quemdamque de Ordine Prædicatorum, divinam flexis genibus Majestatem quidquam precari. Dein, dum circumspectat, videt innumeram Seraphin multitudinem paratam instructamque ire obviam Osannæ. Tum sese Maria virgo offert, pulcherrime inquam ornata, summoque decore fulgens. Pertansiit hæc per medios Seraphin, sicque eos affatur: Manere paulisper: neque enim adhuc exitus hora est; quando quempiam interesse operæ pretium sit, qui nondum advenit: adusque enim horam nonam spiritum trahet. Evenit autem, uti sibi fuerat præmonstratum. Postquam enim is quando expectabatur g appulit, sole ab meridiano flectente iter, ad cælestes ædes commigravit.
[195] Nocte illa, quam Joannis Baptistæ sacris Christiani Pontifices h deputarunt; eodem inquam mense & anno, quo decessit Osanna; dum quam superius commemoravimus mulier spiritum a sensibus evocat, [& sexto post die intelligit concessas viventi plagas,] ei de sepulcro Osanna in Divi Dominici æde sese offert. Cumque sibi memoriæ occurreret eam jam vitam cum morte commutasse; exterrita admodum & elinguis manet. Tum eam proprio appellans nomine Osanna, manuque comprehendens; Haud, inquit, paveas, filia. Stigmata quoque in aperto ponens; Intuere, inquit, Sponsi mei Jesu Christi insignia, quibus me viventem insigniverat; tametsi, me efflagitante, latentia perstiterunt. Dein eam post mutua colloquia exosculata, [nepotulo apparens Osanna juvat integre confiteri.] sese de ejus conspectu proripuit.
[196] Cum nepotum ejus quidam, impubes & mansuetus, in Osannæ cubiculo, cuidam de Ordine Prædicatorum confiteretur; vidit eam, ante Crucem quæ ad latus lecti sita erat, stantem, ob cujus præsentiam admiratione perculsus, eam tacitus prospectabat. Verito autem Confessore, ne verecundia ductus conticeret; adhortatur illum, audereque jubet: sed nihilo magis loquebatur, propterea quod oculos & cogitationem in Osannam intenderet. Tandem cum persuasus, universa peccata sua opinione confessus esset: ad eum veniens Osanna, auribusque immurmurans, illi quoddam, peccatum (tametsi leve erat) ad memoriam revocavit; illicoque sese occuluit.
[197] Erat non supra communem modum procera statura: forma egregia atque præstanti; [Staturæ ejus ac vultus dispositio.] non quæ ad illecebram, sed quæ ad morum integritatem homines pelliceret. Paulum oblonga facie ad fuscum colorem: rubore tamen quodam, maxime in juventa, suffusa: inclinata, oculis glaucis atque cæruleis, quos tanta ingenuitate versabat, ut divinum quiddam præseferrent. Genæ aliquantulum tumentes erant, ad gratiam hominum conciliandam. Erat prȩterea corpore gracili, sed in senectute languidiore atque infirmiore: usqueadeo vero macilenta, ut pellis ossibus hȩreret.
ANNOTATA AD LIB. V.
a Anno (ut supra dictum) 1495. 6 Maji.
b Quo tempore potissimum Virgo floruit electi sunt Generales, an. 1474 Romæ, Leonardus Mansuetus Perusinus, anno 1481 ibidem Joannes Caserta Panormitanus; an. 1486 Venetiis Barnabas Saxonicus Neapolitanus; an. 1484 ibid. Bartholomæus Comatius Bononiensis; an. 1487 Venetiis, Joachinus Turrianus Venetus; an. 1501 Romæ, Vicentius Bandellus Insuber: quem hic intelligi puto, propter laudatissimam & in Lombardia notissimam viri virtutem. Vide de illis Leandrum Albertum in libro de Viris illustr. Ordinis.
c Bellum hoc contra Florentinos gestum an. 1479 prolixe describit Scipio Ammiratus, libro Hist. Flor. 24, in eoque Fredericum Mantuanum ducem copiarum Mediolanensium pro Joanne Galeatio, agnoscit.
d Id est (ut supra dictum) 14 Oct. 1484, quo anno, Pascha celebratum fuerat 2 Aprilis; a præcedente autem Martio, non quintus sed septimus mensis October est. Errarit ergo in mense nominando Hippolytus, vel in numero hic scriptor.
e Hippolytus conditum ait in suburbio S. Georgii Religiosis Carmelitanis an. 1485 adeoque visio hæc referenda esset ad an. 1473. Supervixit autem Margareta Seraphina Osannæ, ut patet ex Vita 2 num. 260.
f Anno 1505 littera Dominicali E, dies 18 Junii incidit in Feriam 4; biduum autem satis est, ut quis eques veniat Mediolano Mantuam.
g Videtur hic ipse Auctor fuisse.
h Scilicet 24 Junii.
LIBER VI.
Miracula per Virginem facta in vita & post mortem.
[Prologus]
[198] [Cum Dei solius sit supra naturam operari,] Nullibi gentium compertum est, tanto homines ingenio tantaque industria prȩstitisse, ut quidquam suapte virtute, supra naturam potuerint efficere. Fuere quidem quamplures, suntque sub hanc nostram ȩtatem, qui dȩmonum usi opera admiranda quȩpiam supra communem sortem edidere: at quamvis in magnam inspectantes admirationem induxerint, illa tamen aut quibusdam occulto per fallaces spiritus injectis causis egere, aut ante prȩstigiatos confinxere oculos. Quippe solius Dei optimi maximi est, alterius haudquaquam, sicuti universa condidit, certamque & diffinitam singulis rebus legem a qua nequeant abhorere indidit; ita quocumque gestierit arbitratu suo urgere. Quocirca per universum orbem celebrata miracula, in solum Deum auctorem referenda sunt: quando illa, si vera miracula sint, naturȩ modum excedant, sintque humana facultate superiora. Verum quamquam nemini natura insitum est, ut hujuscemodi res suis potis sit viribus ȩquare: bifariam tamen ab nobis effici posse, Gregorius summus & clarissimus vir tradidit. Quis enim pleraque homines ab clementissimo Deo impetrasse neget? Universi, quibus res antiquas credimus, suos hisce rebus libros resperserunt. Precibus igitur quandoque ab Deo fieri miracula, religiosi homines impetrant.
[199] [ab eo solo sanctis datur gratia miraculorum] Sȩpenumero quoque virtutem quamdam cȩlitus nanciscuntur, qua ad ea patranda divinȩ potestatis ministri fiunt. Petrus namque Apostolorum facile Princeps, Ananiam Saphiramque, quod sibi fuerant ementiti, acriter increpuit; & ita increpuit, ut ad humum sola increpatione exanimes depulerit. Quis est qui virtutem in Petri fuisse verbis diffiteatur, quibus mentientes extremo potuit afficere supplicio? Benedictum tacitus prȩtereo, qui cum aciem [oculorum] ad quempiam rusticum, devinctum retro brachiis, divertisset; lora quibus vinctus tenebatur, solo intuitu maxima celeritate rescidit. Neminem sane esse puto, qui non fateatur, divinam quamdam in ejus oculos virtutem fuisse demissam, qua complicata vincula solverit. Ceterum non est ea vis in hominibus firma & stabilis (pro sua namque arbitrio miraculosa conderent opera, id quod divini omnes scriptores inficias eunt) at, quemadmodum præsente sole aër lumine decoratur, eo autem ad alterum vergente hemisphærium tenebris offuduntur; sicutique pictoria virtus in peniclo, movente tantum artifice manum, manet; ita insigni hac & præclara virtute, cælestes divinique homines tunc tantummodo miracula præstant, quando ipsis ministris immortalis Deus, ad ea quæ natura præstantiora sunt, utitur.
[200] Utroque modo Osannam fecisse miracula, universa Mantua novit: [qualis etiam in Osanna fuit.] poteritque ex his quæ ultimo conscripsimus libro, quisque facile intelligere. Ex multis enim ac prope innumeris pauca delegimus, ne eorum multitudo iis qui legerint fastidio sit. Adjecerim hoc; ab divina Majestate mortales homines miraculorum gratia donatos iri, aut confirmandæ ab ipsis conclamatæ veritatis gratia, aut quo eorum sanctitudini testis accedat. Quare cum nullum unquam Osanna suggestum declamatura conscenderit, idcircoque ab se dicta miraculis confirmanda non essent, id muneris ea tantum ratione nactam esse fateamur necesse est, quo nihil ad ejus probandam atque etiam extollendam sanctitudinem desit.
CAPUT I.
Miracula viventis Osannæ.
[201] Vocata Mantuam ab Federico Mantuæ Principe (Carbonarolam enim concesserat) ad eum honesto comitatu adnavigabat. [Eversa in Pado navi] Inter navigandum autem cœpit agitare animo, non debere Christi servos Principum favorem exquirere: quadamque pœnitentia ducebatur, quod ad Federici preces sese navigio commisisset; tametsi sola caritate ceperat iter. Dum autem inter hæc ad cælum spiritum extulisset, navi variis procellis agitata, universi multa cum supellectili deciderunt in Padum: quod, cum ad sensus regressa, esset intuita; fratrem imprimis qui periclitari videbatur, subinde reliquos spei plena confidere jubet: supinis manibus ad cælum oculos tollens, pro eorum salute Deum maximum precabatur. Ceteris sub aquam, fratre potissimum, pluries demersis; Osanna Crucifixum tenens, [vectores omnes & supellectilem,] quem antequam navi delaberetur habebat in manibus, minime demergitur; tametsi diu per flumen huc atque illuc eam scopuli propellunt. Erat sane hiemalibus vestibus onusta: quæ cum imbibita aqua mirum in modum pondus auxissent, ad ima infirmum Virginis corpus, nisi divino fuisset servata præsidio, facile pertracturæ erant. Videbatur autem sibi, duram quamdam sub pedibus subjectam molem [habere] quæ eam quocumque ab fluctibus impelleretur sustineret. At hoc admiratione dignum est, quod fluctuantem per Padum Osannam pleraque terrea [vasa] circumsepserant, eamque supernatantia aquæ sequebantur, [ipsa aquæ superstans servat.] perinde atque lignea, aut id genus levissima forent. Illis ipsis aliquamdiu fluctibus exagitatis, ignotus quispiam puer pro foribus ecclesiæ, quæ oppositæ ripæ admota erat, navim in flumine naufragium passam inclamat. Quod cum viri, qui declamationem audituri convenerant, intellexissent; illico parvis advecti scaphis universos cum supellectili flumine extulerunt.
[202] Cum cognatas summo (uti superius diximus) complecteretur amore; [Capreolam necdum fœtam lac dare facit,] illis omnibus in rebus suppetias ferre enitebatur. Quare cum alterius duos parvulos filios alendos suscepisset, tanta solicitudine in enutriendis illis & eorum sordibus eluendis utebatur, quanta si eos utero gestasset. Una dierum, caprinum lac infantibus præbendum quærens, edicit ancillæ, ut capram quamdam ignaram fœtus (eam enim tunc quispiam fratri Bigarelli jus dicenti dono dederat) emungat. Deridet illa jussa, atque subridens; Quis, inquit, animalia ante partum præbere lac unquam vidit? Quo tamen suis votis faceret satis, ea inspectante conatur emungere: sed vanus erat labor. Tum capra ad Osannam deducta, illa extenta nondum habentem ubera propriis emungit manibus, tantumque lactis extorquet quantum parandis ferculis sufficere putat. Hoc peracto plerisque diebus capra, antequam fœtum ederet, lac præbuit; quod tamen nullus erat, excepta Osanna, qui, multo etiam sudore, posset educere.
[203] Muliere quadam Joannis pistoris uxore cui Catharinæ nomen erat, difficili periclitante partu (erat enim inversus fœtus, manumque utero produxerat) complures medici atque obstetrices, [puerperæ periclitanti partum levat,] qui illi opem afferant, accersuntur. Illi universa experti medicamina, neque matrem dolore levare, neque fœtum ulla industria educere potuerunt. Quare matrem saltem salvaturi, brachium filio præcidunt; arbitrati se faciliorem illi egrediundi viam præbituros. Quod cum vane etiam attentassent; quid amplius rerum gererent inscii, eam divinæ providentiæ committentes, mœsti admodum recessere. Hujusce sortem mulier quædam apprime miserata, cum preces Osannæ plurimi faceret, confideretque eam facturam quod medici suis artibus obtinere nequiverant; eam oratum mittit, quo languenti, summisque in tormentis versanti, suam opem impertiatur. Pollicetur illa, se illi mulieri suppetias allaturam. Tum Deum maximum conveniens, ardentesque ad eum profundens preces, illi partum exoravit: quippe eadem hora, præter omnium spem, exanimem fœtum emisit, brevique convaluit.
[204] Osannam mulier quæpiam, inops & mendica, manum habens aridam & nulli usui aptam, convenit; summaque in eam fide sic loquitur: Non te præterit, dulcissima Mater, quam pauper sim: [manum aridam sanat,] ecce manum aridam & viribus destitutam gero; qua mihi victum, si ea uti possem vel mediocriter, pararem. Te supplex per Christi maximi passionem rogo, quo tuam mihi opem præstes: quippe nulla mihi, exceptis tuis precibus, potiunde sanitatis via relicta est. Hoc solo abs te munere donari cupio, ut inquam a colo filum trahere potis sim, quo mihi vitam servem. Miserata inopem Osanna, in ægram manum immittens suam coronam, abhortatur bona spe esse, divinæque fidem adhibere clementiæ. Illa, spei plena de Osannæ conspectu discedens, postero die, cum de manu periculum factura attentasset nere; offendit se optima valetudine & integris viribus quodcumque lubebat opus exercere.
[205] Mulier quædam, ulcere quod cancrum appellant graviter laborans, nulla poterat arte, nisi adhibito igne, valetudinem assequi. [cancrum pellit,] Cumque admodum torqueretur, nulloque pacto admoveri sibi ignem vellet; ad Osannam, in qua suam omnem spem locaverat, profecta; miseram suam sortem deplorat, rogatque ut cæleste sibi imploret auxilium, quando solo igne sananda sit, idque securo animo perferre nequeat. Tum Osanna Redi, inquit, domum, filia: Deum tibi suppetias allaturum spero. Quidquid jusserint medici lubens agito: at cum voluerint ulcus igni tollere, facito ut prior intelligam. Illa jussa capessens, quæ obtulere medici pharmaca ebibit. Cum autem in sequentem diem ulceri indixissent ignem; ad Osannam negotium refert, suasque preces efflagitat. Intuita illa afflictam admodum esse, ac præ timore pæne exanimatam; Qui, inquit, times, filia? Bona spe esto: neque enim puto te Deum maximum derelicturum. Abiit, Osannæ verbis apprime recreata: cumque sequenti nocte post quietem experrecta, manum tangendo ulceri admovisset, perinde se prorsussanam repperit, atque si nihil unquam maculæ inibi extitisset.
[206] Nobili quadam & integerrima Matrona graviter ægrotante, usqueadeo languor invaluit, [moribundam servat,] ut ad mortem magis quam ad vitam spectaret: non modo enim nullum captabat cibum, verum consertos tenebat dentes, ceu extremum trahentibus spiritum evenire solet. Misere domestici accersitum Osannam, propterea quod summam illi fidem adhiberent; apertoque scirent, quanto Matronam illam (quippe sibi gratissima erat) complecteretur amore. Hujusce præterea opinionis erant, illam omnino viventibus valedicturam, nisi ad vitam Osannæ precibus revocaretur. Venit illa familiariter & amice, remque uti se habeat inquirit. Cum narrassent, nullum eos in ægræ guttur posse cibum demittere, dentibus mirum in modum consertis; jubet cibi quippiam ad se afferri. Tum blandis ægram sermonibus compellans, hortatur omnia patienter ferre, cibumque de suis manibus capere. Cumque accepto cochleari consertos dentes diremisset (id quod sibi factu facillimum fuit) paululum cibi in os immittens, optima spe esse, divinȩque liberatoris nostri Christi passioni fidere [jubet]: futurum enim, inquit, ut pristinas reparet vires. Visa est ȩgra quasi ab inferis redire: cœpitque firma verba depromere, ita ut non parvam salutis suæ spem daret. Exinde cœpit melius se habere, tandemque incolumis evasit: tum ipsa, universique qui aderant, suam incolumitatem in Osannæ merita retulerunt.
[207] Veruca quædam, inter nasum & oculum, Bonaventuram Cremascum cruciabat, [curat gangrænam,] jamque vertebatur in cancrum: quod medici advertentes, illam, ne totam forte sordidaret faciem atque corroderet, præscindere decreverunt. At ille sibi admodum timebat, ne incisione illa mortem obiret: Rem hanc postquam uxor Beatrix deprehendit; illum admonet hortaturque, Osannæ religiosæ & sanctissimæ mulieris imploratum ire præsidium: se enim, inquit, scire, eam pleraque supra hominum facultatem effecisse. Annuit ille uxoris suasionibus, seque Osannæ maxima qua potuit animi promptitudine commendavit. Tum post quietem uxorem accersens, verucam illam, quæ sua sponte deciderat, inspectandam præbet: omni namque ex parte sanatus erat.
[208] Cum juvenis quædam, quæ Osannæ obsequiis incumbebat, in oculis torqueretur; statuit animo eam ad cælestia raptam asservare, [oculorum dolorem,] ejus contactu salutem adeptura: quippe maximam in eam fidem gerebat, quando cælestem ejus ac prope divinam vitam inspectasset. Una igitur dierum, intuita ex raptæ oculis lacrymulas defluere, tacita nonnullas colligens, suos illis oculos linivit, illicoque convaluit.
[209] Tertiana febre Monachum de Congregatione S. Justinæ graviter affligente, is sub noctem unam, [febrem,] qua febrem operiebatur, precatur Christum, ut Virginis Osannæ meritis sibi sanitatem impertiatur. Ad ipsam quoque, tametsi absentem, sermonem convertens (nam eam tanta sanctitudine esse putabat, ut suas etiam preces absens intelligeret) supplicibus eam palmis rogat, quo suam illi opem impertiatur. Non abiere vacuæ fidelis viri preces: quippe deinceps nulla unquam illius febris vestigia sensit.
[210] Erat cuidam civi filia, male affecta cruribus: ob contractos namque nervos viribus destituta, ne stare quidem poterat, nedum incidere. [& contractionem nervorum,] Post multa autem remedia, & ea quidem vana, consilium cepit pater, Osannam, cui plurimum fidebat, convenire. Ad eam igitur cum filiam summa spe adduxisset; supplex rogat, quo adversæ suæ fortunæ, filiæque infelicitati aliquem suis precibus imponat modum. At Osanna; Non sum, inquit, probe vir, talis, ut tantam mihi fidem adhibeas. Tibi quidem & filiæ meam omnem opem polliceor: verum aget Deus quod ipse rectum putaverit. Illo autem importune se gerente, eamque ad commiserationem excitante, puellam omnibus summotis arbitris in suum introduxit cubiculum. Tum paulo post egressa, patri filiam reddidit incolumem; & ita incolumem, ut per se pedes domum redierit.
[211] Ægrotantem Osannam cujusdam Matronæ ancilla, veneficiis affecta, [veneficio infectam liberat,] domum visitatura concessit. Cumque astantium multitudine rejecta, lecto appropinquare non posset; eam eminus intuita, sese illi animo & cogitatione summa fide commendavit: tantum enim in ejus sanctitudine locaverat spei, ut suos illi patere cogitatus non ambigeret. Quare domum regrediens, cum primum intra ædes pedem intulit, universa evomuit veneficia, atque plenissime sanata est.
[212] [& a febri puellam,] Cum puella, undecim annos nata, cui Isabellæ nomen erat; clarissimi, inquam Petri Francisci Benadusii, Mantuani Principis medici filia, gravissima febre laboraret: unoquoque die Osannam exquirebat, arbitrata omni se ægritudine facile liberari posse, si ejus faciem inspectaret. Id cum intellexisset Osanna, quæ puellæ patrem insigni benevolentia prosequebatur (quippe eam ægram sæpenumero diligentissime curaverat, morientemque vitæ restituerat) suam quam Coronam ad salutandam Mariam Virginem appellamus, ad eam per ancillam, quando ipsa ea concedere nequiret, mittit. Suscepit puella Osannæ Coronam, magna & sincera fide tamquam cælo demissam: tum eam, dum collo circumdat suo, extemplo eodemque prope momento, incolumitatem nanciscitur. Tantam autem Coronæ isti puella fidem adhibebat, ut eam nullo pacto de collo detrahi vellet: verita, ne ea detracta, rursus in ægritudinem caderet. [attactu suæ Coronæ.] Eadem duobus exactis annis pestilenti febre, acerrima profecto & quæ ægros pæne omnes ad mortem perducebat, laborans; eodem pacto continue Osannam, in qua suam omnem spem locaverat exposcebat. Cum igitur illa ad ægram, non vacantem sane suspicione mortis, venisset; e vestigio puella melius se habere cœpit: brevique, præter multorum spem, convaluit. Tum Osanna profecta domum, numquam inde per se pedem extulit: ægra enim lecto decubuit, mortalesque ex ea ægritudine reliquit.
CAPUT II.
Miracula quibus mortuam mox honoravit Deus.
[213] Quo tempore Virgo Osanna hac luce migravit, pestilenti quadam febre, gravi quidem & acutissima, [Invocata sanat pestilentem febrem,] quæ parvo temporis spatio hominem deducebat ad mortem, Mantua laborabat. Hæc itaque Militem invadens, acerrimo capitis dolore contorquebat; atque in humero, quem semel decidens lapis vulneraverat, cruciatum excibat. At cum venisset domum puer, afferretque Matrem Osannam spiritum efflasse; is ad illam, si priori restitueretur incolumitati, votum concepit. Qui mox & febre & utroque dolore levatus, ad eam visendam, antequam sepulcris mandaretur, accessit. Quare cum eum imprudentiæ arguerent, dicerentque, si eo concederet, sibi paraturum mortem, quando terrestris spiritus magno impetu flaret; eorum ipse sententiam spernens, visum sacrum corpus ivit, domumque rediit incolumis.
[214] Extremas horas agente Osanna, puella septimum aut octavum nondum egressa annum, usqueadeo exanimis efficitur, [puellam pro mortua habitam.] ut tres horas nullum sensuum haberet usum, nullumque vitalis spiritus indicium præseferret. Quare parentes, eam defunctam arbitrati (quippe diebus decem acerrima febre ac pestilenti perculsa fuerat, jamque diebus quinque exactis, ne minimum quiddam cibi sumpserat) illi oculos claudunt: circumpositisque luminibus lacrymabantur, dolentes admodum se filia, quæ sibi unica erat, destitutos iri. Inter hæc affertur nuntium, Osannam, magna populi inspectante frequentia, expirasse. Quod cum mater, quæ summa semper eam fide coluerat, resciscit; vovet se filiam illius Habitu induturam, si eam sibi vivam restituerit. Tum in mentem ejus e vestigio cogitatio subiit, si parvum quoddam remedium adhiberet, se Osannæ meritis filiam adepturam. Præstito igitur exitu quod mente conceperat, visa est puella paululum respirare. Tum sub mediam noctem quasi e gravi somno excitata, matrem compellans, vinosum panem exposcit: eoque captato adusque diluculum quiescit. Exinde plenissime sanatam, antequam Osannæ corpus sepulcro mandaretur, ad illud exosculandum mater perduxit, arbitrata eam Osannæ clementia vitæ restitutam.
[215] Habebat quædam nobilis mulier ex filia parvulam neptem, [Liberat a febri mulierem unam,] quæ pestilenti febre gravissimoque dolore capitis torquebatur. Renuntiato sibi matrem Osannam reliquisse mortales, extemplo ad eam impositam feretro procurrens, post effusas, & magna quidem fide, pro nepte preces, duas Osannæ corpori Coronas admovit. Regressa autem domum, puellam ægram, lecto jacentem, hisce verbis alloquitur: En, filia, sanctissima illa Mater nostra Osanna, nobis dimissis ad cælestes thalamos conscendit: sed hisce ego Coronis corpus ejus tetigi: si ipsis te signo Crucis affecero, spero te incolumem evasuram. Cum id annuente puella egisset, ægram somnus cepit. Experrecta autem, cum quomodo se haberet interrogaretur; Me, inquit, Mater Osanna sanitate donavit. Quocirca lecto exurgens, nulla deinceps febre detenta est.
[216] Magdalena, Dominici Bergomensis uxor, dies circiter quindecim magnis febribus, renum quoque & totius corporis dolore correpta, [alteramque] usqueadeo torquebatur, ut nullum, qui sibi quieti accederet, locum offenderet. Cum autem ad Virginem Osannam votum concepisset, paululum obdormire cœpit. Visa est autem illi per quietem Osanna, magna claritate, splendidosque de capite (uti Beatos effingere solemus) radios emittens. Quam cum esset intuita, Oh inquit, carissima Mater, precor te ut mei misereare: quippe omnem meam spem in te solam jeci. Numquid me liberatum iri putas? Astruxit Osanna illam evasuram incolumem: seque repente de ejus conspectu proripuit. Evenit, ut sibi prænuntiaverat Osanna: nam a somno excitata, sana & incolumis erat, perinde atque numquam ægrotasset.
[217] [item fame canina laborantem] Quidam de acutissima febre sanatus, cum immoderata & noxia edacitate uteretur, in langorem recidit: id quod parentes gravi molestia afficiebat, propterea quod non satis sibi opum ad eum curandum esset. Quare hortabantur eum, quo ad B. Osannam, quæ multis jam miraculis claruerat, sincera fide recurreret, suumque subsidium imploraret. Egit ille quod sibi fuerat persuasum: quippiam enim se in Osannæ honorem facturum vovit, si eum sanitate donaret. Tum visus est quietis paululum capere: cum autem evigilasset, exquirentibus illis quomodo res ageretur sua; Plene, inquit, Osannæ meritis sanatus sum. Id autem ab veritate minime abhorruit: incolumis enim & admodum sanus exinde perstitit.
[218] Cum sublime quoddam faber lignarius tectum coaptaret, migrasse Osannam hac luce, [servat ex alto lapsum,] nuntiantibus quibusdam resciscit. Tum de ejus sanctitudine cum sociis verba faciens (erat enim sibi valde familiaris) confracto ligno ad solum decidit. Dum autem caderet, Osannæ implorat auxilium, illamque servatricem deposcit. Quod cum ad humum prolapsus exanimatus jaceret, videbatur sibi super molle stratum quietem capere. Subinde sibi sese offert Osanna, Beatorum more insignita, Deumque pro ejus incolumitate ipso inspectante precatur. Excitatus autem, nulla in parte (excepta parva in fronte macula) læsionem sensit; quando tamen collisa & confracta fuisse membra existimaret. [& a morbo gallico pereuntem virum]
[219] Morbus quidam, ab adventu Caroli Junioris in Italiam, universum pæne orbem occupavit, quem morbum Gallicum Itali appellarunt. Morbus sane vehementissimus, qui homines non modo quibusdam pustulis horrendisque ulceribus sordidare: verum acerrimis doloribus contorquens, ad insaniam & rabiem induceret, isto Joannes Andreas Bellinus admodum afflictatus, noctes & dies sine intermissione adusque cælum tollebat voces. At cum ea, quæ Osannæ meritis in singulos fiebant dies, audisset; ad illam maxima fide votum concepit. Tum telæ frusto quod Virgineum corpus contigerat, ab uxore in fronte atque in membris, in quibus potissimum torquebatur, signo Crucis insignitus; illico incolumitatem nactus, dolorum omnium expers evasit: extemploque ab febre, quæ eum dies octo concoxerat, liberatus est. In alterum autem diem, de sua sanitate periculum facturus, alliam, cepas, lactucas, ceteraque id genus quæ hujuscemodi solent langores excire, nullo detentus fræno comedit: quibus hominem nulla ex parte lædentibus, quas potuit Virgini Osannæ gratias egit.
[210] [ac juvenem] Juvenis quidam Mantuæ erat, qui duobus continuis annis & octo mensibus, morbo Gallico, sævo admodum, laboraverat; in tantamque debilitatem inciderat, ut viribus omnibus destitutus, ori manum apponere haudquaquam posset. Is sub mediam noctem Kalendarum Iulii, gravissima febre perculsus, atrocissimisque doloribus contortus, pæne in desperationem labebatur. At sibi admodum afflictato, omnisque consilii inopi, Beata Osanna memoriæ occurrit: statimque in lacrymas amarosque singultus erumpens, Mariam Virginem Beatamque Osannam compellans, eas adjutrices implorabat; precabaturque, ut tantis eum tormentis abriperent. Deinde votum ad Osannam concipiens, in fletu perseverabat; rogabatque, ut sibi non modo corporis, verum etiam animæ salutem impetraret; quando numquam se corporis langore sanandum, nisi peccatorum obtenta venia, putaret. Lacrymanti orantique sese Maria Virgo cum Osanna offert: quam cum vidisset, extemplo hæc loquitur; Ah! dulcissima Dei Mater, precor te, ut pergas me ab sæva hac ægritudine liberare. Cum indignantis animum Maria Virgo præseferret, videreturque nolle illi sanitatem impertiri; ad B. Osannam conversus, eam sibi precatricem adhibuit. At illa, vidente ægro, ante Mariam Virginem demittens genua, pro eo dulciter supplicabat. Post porrectas autem supplicationes, cum illi sui copiam fecisset Osanna; eam exosculatus, suam illi causam commendavit. Tum, illis se ejus oculis proripientibus, cœpit brachia arbitratu movere suo: illicoque febre destitutus, lecto desiliens, adjuvante nemine, haustum de puteo aquam accessit. Exinde vero optima valetudine potitus, ab Osannæ laudibus non cessabat.
[121] Quo die Mantuæ currentium equorum eduntur spectacula, Venturinus quidam ab cursorio equo magno impetu dejectus in terram, [aliumque ab equo dejectum & collisum;] ejusque calcatus pedibus, ita ut cuncta membra essent accisa; Osannæ, cujus ope se vitæ semel restitutum putabat, auxilium imploravit. Illa extremum pæne trahenti spiritum sese offert, jubetque se humo efferat, atque in Deum maximum speret. Surgit ille, & ad propinquas ædes deducitur, inibique diligenter curatus, præter medicorum opinionem, qui eum nulla arte nullaque industria victurum sperabant, brevi convaluit. Tum vota Osannæ, summis eam laudibus prosecutus, exoluit.
[222] Mulier quædam inops & mendica, quæ B. Osannæ ope de valetudine convaluerat, manus dextræ digitum magno & acutissimo stylo confodit; [digitum læsum:] ut illum oportuerit, summa etiam difficultate, dentibus detrahere. Cum atem se Beatæ commendasset Osannæ, illico sanitatem recepit: ita ut eadem etiam hora lineos pannos nullo nocumento laverit.
[223] Illustrissima Isabella, Mantuæ Princeps, Gonzagæ, quod Mantuanum oppidum est, dies aliquot morata, ingenti dolore capitis vehementer urgebatur. Haud secus profecto dolore premebatur, [Isabellam Princ. dolore capitis.] quam si acerrime caput quispiam contorqueret. Subiit autem in mentem ejus Osannæ cogitatio (quippe incredibilem semper in eam fidem habuerat) pensitabatque ad eam pro sua incolumitate votum concipere. Cum ab hisce cogitatibus vix mentem deflexisset, concepissetque ad eam votum; repente eodemque momento dolor omnis evanuit: restitit solum quædam in capite perturbatio, quæ mentem mirum in modum occupabat, Isabellamque (ut ajunt) reddebat attonitam; veluti ei, qui ex adversa fortuna subito quodam casu & præter spem in tutum portum cedit, evenire solet. Verum enimvero, post brevissimum temporis interstitium, de tanta mentis perturbatione plenissime convaluit. Rem hanc ipsa, non modo verbis litterisque significavit, verum argenteo etiam capite, ad Divæ Osannȩ sepulcrum appenso, testata est.
[224] Potuissem pleraque alia hujusce Virginis facta litteris commendare, potuissemque innumera ejus describere miracula; id quod ex imaginibus, quæ in singulos dies ad ejus sepulcrum appenduntur, conjici facile potest. [Alia indie miracula fiunt.] Verum ne rerum ab ipsa gestarum multitudo legentibus fastidio sit, de quamplurimis præclariora decerpsi; ea, inquam, quæ & Virgini honorem, & non parvam Christianæ Reipublicæ utilitatem sint allatura. Qui enim istæc sibi ante oculos in exemplum statuerit; haud vereor quin in integerrimum atque sanctissimum virum evasurus sit. Hactenus prior Vita, sequuntur autem locus & auctor impressionis cum Privilegio Principis Mantuani hoc modo:
Mediolani, apud Alexandrum Minutianum, anno Domini MDV, die XIX Novembris.
COPIA PRIVILEGII
Ab Illustrissimo Mantuæ Marchione concessi.
[225] Franciscus, Marchio Mantuȩ &c. Exit in lucem Vita Divȩ sororis Osannȩ Mantuanȩ, a Venerando Fratre Francisco Ferrariensi Ordinis Prȩdicatorum, non minus fideliter, quam eleganter conscripta. Cui certior habenda fides est: cum ipse actorum suorum fuerit oculatissimus testis, & assiduus cultor. Libentius tam sancto operi favere inducimur, in celebritatem nominis hujus venerandȩ Matris: cujus ita memoriam colimus, sicuti ipsam viventem suspeximus; ad bonorum etiam exemplum & stimulum. Quia itaque Alexander Minutianus Mediolanensis, Vitam hanc imprimendam fidelibus characteribus curavit, cavere volentes ne ex alterius libraria officina exemplaria corrupta exeant, his nostris publicis litteris decernimus & mandamus, ne quis ejusmodi opuscula, præterquam dicti Alexandri characteribus excusa, imprimat, vel alibi impressa in Dominio nostro vendat aut venalia comportet, per biennium tantum; sub pœna Ducatorum quinquaginta, Cameræ nostræ applicandorum pro singulis voluminibus; & amissionis eorum, quæ sic contra intentionem nostram impressa importatave invenientur: præsentibus per biennium valituris. Datæ Mantuæ, sub fide sigilli nostri, die XXVI Octobris.
Baptista Scalona Secretarius, scripsit.
���������PTOLOMÆUS.
VITA ALIA
Ex Italico Fr. Hieronymi Montolivetani.
Spiritualis filii B. Osannæ, & intimorum secretorum conscii, impresso Mantuæ anno MDVII.
Osanna Andreasia, Virgo tertii Ordinis S. Dominici, Mantuæ in Italia (B.)
EX ITAL. HIERON. OLIVET.
PROLEGOMENA
Via & porta Paradisi ac omnium virtutum.
[1] Præsens hic liber in tres partes dividitur principales, cum Capitulis cujusque partis annotatis. Et in multis dictorum Capitulorum notantur ad marginem variæ postillæ, [Divisio & forma operis,] ad solatium lectorum, ut facilius intelligant difficiliora operis. (Harum postillarum nulla habenda videtur ratio in hac versione, quod enim præstarent illæ, multo perfectius faciet Synopsis marginalis consueto nostri operis stylo formata). Sed oporteret ipsius Virginis spiritum habere, qui vellet bene intelligere. In prima parte narrantur res aliquæ de vita ipsius B. Osannæ, incipiendo a tenera ejus ætate. In secunda, sunt diversa colloquia spiritualia, habita cum quodam suo Filio spirituali, per multorum annorum spatium magna cum difficultate collecta, eo quod multæ res supernaturales iis contineantur. [tripartiti,] Tertia pars, habet Epistolas ejus aliquas, propria sua manu scriptas, ad præfatum ejus Filium spiritualem, variis annis & temporibus: sunt autem earum quas scripsit pars minima, ne scilicet, si omnes hic ponerentur, nimis excresceret volumen. Utinam tamen omnes ad hactenus servatæ sint, proferanturque in lucem; utique haud minus ea dignæ, quam similes S. Catharinæ Senensis Epistolæ, quarum habetur volumen integrum.
[2] In principio continetur Epistola ad personas,
quibus opus intitulatur, Argumentum,
Proœmium, [cum quibusdam præambulis.] de nomine Osannæ, Testificatio
operis.
Cap. I Incipit vita vel transitus B. Osannæ
Mantuanæ, & quomodo edocta fuerit
ab Angelo. Propriam Capitum divisionem &
reliquo operi nostro conformem daturus, numeros
Capitum in fine cujusque tituli positos sic porro scribam
in principio, ut in fine notentur numeri nostri,
initio cujusque Capitis, in margine etiam
notando, respondentes.
II Oratio, quam anima facit Deo.
III Pulchra apparitio Dei.
IV Petitio quam facit anima Deo. [Titulo capitum Tructatus 1.]
V Oratio ipsius adhuc infantulæ.
VI De prima attractione Virginis, & quomodo
Deus atque Deipara ipsam erudiebant
& docebant.
VII Pugna quam intulit ei Dæmon, propter
Confessionem.
VIII De sua humilitate, & quasi annihilatione
sui ipsius.
IX Quomodo apparuit ei parvulus Iesus, cruci
affixus.
X De amore sancto qui remansit in anima.
XI De afflictione quam ipsi intulit pater suus,
in juventute sua.
XII Quando assumpsit Habitum S. Dominici:
& quomodo pater suus eam voluit in matrimonium
dare: sed fuit a Deo desponsata.
XIII De multis tribulationibus, quas intulerunt
ei Fratres sui.
XIV De corporis macerationibus, & grandibus
pœnitentiis.
Incipiunt colloquia sancta.
I Capitulum primum secundi Tractatus.
II De quadam petitione, [& secundi,] per Virginem facta
Deo, cum anima ejus posita esset in oratione.
III De tempore, quo accepit Coronam spineam,
& alios dolores passionis Christi.
IV Quomodo viderit animam sociæ suæ, cum
obiit, cum magno lumine proficisci.
V De sua magna caritate & patientia.
VI De modico ejus cibo & somno.
VII Quando accepit dolorem lateris & alias
pœnas passionis Christi.
VIII Replicatio dolorum ejus, cum provisione
ac demonstratione Confessarii sui.
IX De multis rebus, ab ea prædictis.
X De sua Professione, & multis suis tribulationibus.
XI De quadam grandi unione cum Patre
æterno.
XII Quomodo ipsi apparuit, prima vice, Soror
Columba Perusina.
XIII De quodam Priore mortuo Neapoli, qui
ipsi apparuit post finem unius mensis.
XIV Cognitio cujusdam animæ sibi devotæ,
ac salutis suæ.
XV De sua morte ejusque doloribus; & quomodo
prædicit quamdam suam magnam infirmitatem.
XVI Id quod ipsa sciebat de morte sua.
XVII De infirmitate, prædicta cuidam suo filio
spirituali.
XVIII De doloribus passionis Christi supra notatis.
XIX Replicatio multarum rerum, & testificatio
Auctoris.
XX De quadam re prædicta suæ cognatæ.
XXI De multis doloribus supradictis passionis
Christi, quas sufferebat, & testificatio ipsius
Auctoris.
XXII Replicatio dolorum Passionis, & prolongatio
mortis suæ, ac salus quarumdam animarum.
XXIII Mirabilis quædam visio de ordine animarum
beatarum, & salute quarumdam
animarum.
XXIV De Italia, & quomodo dilata fuit mors
ejus.
XXV De sua pœnitentia, & quadam persona
devota sua.
XXVI Repetitio dolorum passionis Christi, &
de morte ejus.
XXVII De fraudibus dæmonis.
XXVIII De Confessario ejus, quomodo obiit,
& ipsa cognovit statum ejus animæ.
XXIX Repetitio dolorum Passionis.
XXX Major certificatio ætatis quam habebat,
quando cœpit pati extases.
XXXI Replicatio de doloribus, ac præcipue
cordis.
XXXII De ira Dei, & flagello peccatis præparato.
XXXIII De Papa & Ecclesia, aliisque personis.
XXXIV De oratione, & utrum ea illi per occupationes
impediretur.
XXXV De oratione, quam fecit abstracta in
Deum.
XXXVI De anima quadam sibi devota, & duobus
stimulis animæ.
XXXVII Repetitio dolorum auctiorum.
XXXVIII De nonnullis personis in particulari,
quibus minabatur Deus.
XXXIX De multis rebus, quas Deus operabatur,
ipsa mediante & quidem quasi invita Virgine.
XL Quomodo raptæ in spiritu, visus fuerit
prope ipsam puer.
XLI Quomodo nequivit verbis explicare res
quasdam magni mysterii, visas in die Natali.
XLIII Quomodo Deus opsi cor mutavit.
XLIV Quomodo cælestis ejus anima fuit desponsata
a Deo.
XLV Quomodo aliquæ visiones non erant
imaginariæ, sed intellectuales.
XLVI De cognitione quam habuit personarum,
bonarum & malarum.
XLVII Quomodo ipsa Virgo faciebat orationem.
XLVIII De quodam miraculo.
XLIX De miraculo submersionis, quam passa
est in Pado.
L Quomodo traxit lac de caprea numquam
fœta.
LI Quomodo vidit Dei majestatem, Infernumque
& Purgatorium cum suis mansionibus.
LII Quomodo liberavit Monacham energumenam.
LIII De tentatione, qua eam aggressus est
diabolus.
LIV De unione facta cum Majestate æterna.
LV De sua magna humilitate.
LVI De signis exauditæ vel non exauditæ
orationis.
LVII De quinque petitionibus, quas Deum
rogavit.
LVIII Quando anima fuit rapta supra mysteria
passionis Christi; & postea de alio ejus
sensu.
LIX Unio in qua anima solum se pascit.
LX Quomodo Virgo bis verberavit dæmonem.
LXI De eo quod fecit ipsi dæmon in S. Vincentii.
LXII De monasterio S. Joannis.
LXIII De Ducissa Urbinate, & alia quadam
persona.
LXIV De tribus rebus, quas fuit in oratione
postulata.
LXV De sua pœnitentia.
LXVI Quomodo prædixit futura, Filio cuidam
suo spirituali imminentia.
LXVII De morte D. Margaritæ, Marchionissæ
Mantuanæ.
LXVIII De re quadam prædicta circa Capitulum
suorum Fratrum.
LXIX De Prædicatore quodam, tentato ad
egressum ab Ordine.
LXX De quadam grandi unione cum Deo,
& quomodo vidit totam vitam suam.
LXXI De Ducissa Urbini.
LXXII De nutrice Domini (Marchionis) atque
ejus morte.
LXXIII De doloribus passionis Christi quos sensit,
eorumque tempore.
LXXIV De Sorore Columba Perusina.
LXXV De salute quarumdam animarum, &
flagello præparato peccatoribus, ac Duce
Urbinate.
LXXVI De tribulationibus servorum Dei.
LXXVII Quomodo non poterat efferre res divinas.
LXXVIII De quadam Communione, & quomodo
vidit totam vitam suam.
LXXIX Quomodo ipsi apparuit dæmon.
LXXX Quomodo vidit parvulum Jesum in
præsepio cum Matre.
LXXXI Quomodo miraculose fuerit communicata.
LXXXII Promissio vitæ æternæ, & quomodo
orabat pro suis persecutoribus.
LXXXIII De multis suis inquietudinibus, deque
mirabili quadam Communione, aliisque rebus.
LXXXIV De suis doloribus, & quomodo prædixit
cuidam suo Filio spirituali quod præsens
futurus esset suæ morti, aliisque rebus.
LXXXV Quomodo Domina nostra dedit ei in
brachiis parvulum, in templo Salomonis.
LXXXVI Quomodo Deus movet animam sibi
unitam, ad ea postulanda quæ sibi placent.
LXXXVII Interrogationes de doloribus passionis
Christi, quos continuo ferebat.
LXXXVIII De mirabilibus quibusdam, & quomodo
apparuit ei dæmon.
LXXXIX Quomodo, propter magnum dolorem
cordis, latus ejus visum sit aperiendum.
XCI Quomodo de passu in passum vidit totam
Christi passionem Hierosolymis: ipsiusque
declaratio circa passus aliquos.
XCII De resurrectione D. N. Jesu Christi.
XCIII De locis quarumdam animarum, in Paradiso
conspectarum.
XCIV De reditu cujusdam Filii sui spiritualis
in patriam.
XCV De infirmitate & morte ejus, & ubi
positum sit corpus ejus.
XCVI Testificatio suarum scripturarum.
Sequitur Tractatus tertius, sive Pars tertia, [argumentum Tractatur 3.] cui inseruntur quædam Epistolæ a manu propria B. Osannæ: quibus continentur res multæ devotæ, ad confirmationem sanctorum ejus colloquiorum, & fiduciæ quam habebat collocatam in quodam suo filio spirituali; suntque universim quadraginta tres Epistolæ, ordinatim collocatæ una post alteram.
Testificatio operis.
DEDICATIO LIBELLI.
3 Reverendissimo in Christo Patri & Domino, [Marchionibus Gonzagis, tamquam filiis spiritualibus Virginis,] D. Sigismundo Cardinali Mantuano, ac Illustrissimis Mantuæ Principibus, Francisco & Isabellæ. Fr. Hieronymus Montolivetanus, Vitam atque Colloquia Divæ Osannæ de Mantua, tertii Ordinis Prædicatorum.
Ita Latine Auctor, cetera Italice, & sic sæpe per contextum Latina miscentur verba toto hoc opere: quæ licet invariata servarim, non tamen visum fuit charactere distinguere. Fuit autem Sigismundus frater Marchionis, hic vero priori loco nominatur, quia Cardinalem eum creaverat Julius II anno MDIII; postea anno MDXI factus etiam Episcopus Mantuanus vir undequaque laudatissimus. Hunc ergo Marchionesque sic alloquitur Auctor, initio cœptæ impreßionis: nam quæ præmisimus eadem jam absoluta, excusa fuerunt libro præponenda: nec alius ullus præmittitur titulus.
Quemadmodum impossibile mihi fuit, Illustrissimi Domini, ut non susciperem saluberrimam hanc provinciam, scribendi res mellifluas & spirituales nostræ Seraphicæ & illuminatissimæ Osannæ; [offertur hoc de ea opus] ita necessarium fuit, ut scriptionem meam Dominationibus vestris dedicarem. Etenim invictissimus amor, qui erat, ipsa vivente, versus Illustrissimas Dominationes vestras, requirit, ut secundum observantiam, quæ illi erat assidua, summa & indefessa circa animas vestras, corporaque & status vestros; ita etiam favore vestro & præconio efferantur suæ prærogativæ, gratiæ & laudes inter mortales in absentia sua; utpote qui fuistis electissimi ejus Filii, Principesque diligentissime culti, & cordialissime semper amati. Accipiant igitur Illustrissimæ Dominationes vestræ maternas laudes, & super naturales gratias, a suo licet indigno famulo conscriptas & dedicatas, reductasque in volumen minime longum (quia mentales ejus conceptus exprimi nequeunt) Vosque cum Domino Jesu Christo valete.
ARGUMENTUM.
[4] Colloquia secreta sanctæ vitæ, & mirabiles suavitates spirituales super cælestis Osannæ de Andreasiis, Mantuanæ, tertii Ordinis S. Dominici, habita inter ipsam & quemdam ejus Filium spiritualem, [continens res ex illius colloquiis per annos 19 cognitas.] spatio annorum circiter novemdecim (quamvis diu antea fuerunt invicem a Deo per amicitiam colligati) noviter compilata eduntur in lucem, ad communem salutem & utilitatem multarum animarum; sed prȩcipue fidelium, contemplativarum & devotarum creaturarum, a quibus opusculum hoc subtilius intelligetur, & cum majori suavitate degustabitur.
PROOEMIUM.
[5] Ad confundendum cornu superbiæ humanæ, omnino convenit fidelibus omnibus certum haberi, quod Dei clementia, per suam providentiam, sic disposuerit & ordinaverit, ut pro majori honore suo debiliores semper eligeret: [Rationem reddit auctor,] quodque res tam miras, in sexu fragili divinitus sit largitus, & operatus spatio annorum quinquaginta sex, quinque mensium & diei unius, quibus anima hæc divina in isto mundo vixit; & ut ego, exili virtute atque doctrina præditus præco esse debeam tot tamque immensarum gratiarum. Id autem mihi quoque gratum accidit, ut sic magis laudetur Deus, in amplissima magnificentia donorum suorum; deinde propter obligationem meam versus suam Majestatem, & hanc coruscam Stellam, atque ad ædificationem mentium spiritualium, [cur dona Dei virgini collata per annos 56] earum præsertim quæ pridem in spiritu consitæ fuerunt ab cælesti illa hortulana cum esset in via. Quamquam satis doleam, quod, propter exiguam virtutem & doctrinam, ineptus inveniar ad suscipiendam provinciam tam grandem; eique multum per hoc decessurum, quod congrua illi sufficientia mihi desit: sed existimo divinam providentiam hoc ita præordinasse, ne talis sanctitas humanæ doctrinæ tribueretur. Displicet etiam animo meo, quod narrandæ sint res quasi impossibiles explicatu & captu difficillimæ. Nec minus gravor dum considero magnum esse periculum, ne cibi ingerantur stomachis nauseabundis, & margaritæ porcinis faucibus objiciantur. Præparet ergo Deus lectores idoneos, [ipse, licet impar operi, scribat;] insinuando mentibus latentia mysteria, quæ nequeunt verbis explicari, nisi forte animabus talia expertis; reprimendo etiam fastidiosos, & confundendo mordaces latratores, ut divina sua Majestas ampliori perfruatur sublimium suorum operum magnificentia.
[6] Istæc autem solum narrabimus, & testes verissimi proferemus, quæ vidi & oculata fide cognovi in hac sancta Virgine. [& licet res fere sint incredibiles,] Nam quemadmodum Dei benignissima manus in veris suis servis solet continuo esse larga ac fortis valde; ita neque debilis neque avara fuit in beata illa anima; sed semper largissima, a teneris annis incipiendo, & indies usque in finem in melius proficiendo; adeo ut a pueritia fuerit divino ministerio instructa & (si fas est dicere) deificata, prout per secuturæ narrationis contextum abunde comprobabitur. [Ps. 93, 12] Etenim non invenitur illa per hominem ullum unquam didicisse litteras, sicut in Psalmo scriptum est, Beatus homo quem tu erudieris, Domine, & de lege tua docueris eum, deque aliis multis secundum dicenda inferius. Neque hoc auditorum mentes suscipiant ut impossibile, cum Deus in multis utriusque sexus Sanctis similes gratias sit operatus, [nisi quod frequentia raptuum publice nota esset:] quarum certum testimonium reddit Scriptura, quasque, per fidem credimus, etsi nequeamus rerum invisibilium habere singulare & sensibile indicium. Quamquam pretiosæ hujus gemmæ aliquanto major notitia nobis sit impertita, propterea quod nostris temporibus extiterit, & quia cum ipsa fuimus familiariter conversati. Non possem tamen dicere quam innumeris vicibus fuerit visa beata illa anima, a cujuscumque conditionis hominibus, publice in extases rapta, sub quibus magnas habuit visiones de statu Paradisi & cælestis Curiæ; [quid autem sub iis cognoverit,] demonstrata etiam ei est obscuritas Purgatorii, & horribilia loca inferorum; multorum insuper salutem prævidit, & quorumdam damnationem præscivit. Octavo decimo anno ætatis Deo fuit desponsata, deinde instructa de veris ac sensibilibus doloribus passionis Christi; cor denique mutatum & Dei manu purificatum habuit, aliasque multas supernaturales gratias obtinuit.
[7] Non existimes lector, quod ipsa, quæ erat in omni suo actu humillima, contenta fuerit ut in notitiam venirent divinitus sibi collata beneficia: fuit enim semper secretissima, [ipsa revelavit auctori,] etiam suis Confessariis, si paucos exceperis; & quemdam suum Filium spiritualem sæpius magna cum instantia rogavit, ut comburere vellet multas litteras propria sua manu scriptas, ne cum iis publicarentur Dei in se dona; semper in hoc dicto fixa, Secretum meum mihi. Sed propter diuturnam importunitatem illius sui Filii spiritualis, ardentissimamque erga se caritatem, negare ei non potuit, sub fide secreti arctissimi, conscientiam suorum arcanorum (divina id permittente sapientia) atque indulgere ut sub promissione tenendi clam prædictas epistolas, [sub pollicitatione secreti:] easdem apud se conservaret, itaque desiderio suo spirituali faceres satis. Verumtamen nihil sciebat illa de Memoriali, quod a prædicto suo devoto scribebatur: quia hic desiderabat & deprecabatur continuo Deum, ne id ipsi, uti sua alia secreta, revelaret; atque ita hujusmodi oblectatione privari eum vellet. [qui tamen clam ipsa scribebat audita.] Sed neque tunc ille occupabatur scribendo aliquo libro, solumque intendebat saluti animæ suæ & consolationi spirituali. Certus interim sum aut nihil aut parum ab eo sciri, respectu eorum quæ ignoravit; adeoque dici debet minimum esse quod scribi de ea possit, in comparatione plurium aliorum.
[8] Dicemus igitur, indulgente Dei gratia, reculas aliquas; [Unde hac opus exurgit,] ac primo de nomine, ipsi posito divinitus, narrando mirabilem pueritiam & conversationem suam imo sanctificationem, atque principia sublimium suarum extaseon, idque propriis ejus verbis, quemadmodum scriptum reperi in manus ejus proprie libello. Secundo loco prolixas diætas & sancta colloquia, sæpius iterata cum suo ineptissimo Filio spirituali, nulla habita cura ordinis, præterquam temporis quo habebantur ejusmodi collationes, sæpius iteratæ, nominatim de doloribus; nihil per sermonis ornatum alterando, [ipsismet Osannæ verbis sere contextum;] sed simpliciter scribendo pura ac familiaria ejus colloquia, prout inter ipsos fuerunt habita, secundum formalia Virginis verba quibus se explicabat; ut quȩ nata sint devotos lectoribus magis redolere nativam sanctitatem. Tertio loco adnectemus operi veluti coronam quamdam jucundissimarum Epistolarum ejus, propria manu scriptarum. Quod si contingat aliud opus compilari, in quo majora quædam de ipsa narrentur, credendum erit, quod aliis quoque familiaribus suis ea revelaverit, quantumvis paucis, eo quod esset secretissima, ac velut zelotypa divinorum in se donorum. Sane quoties de rebus spiritualibus loquebatur, fere eas truncabat, ac subridendo dicebat, Alia vice de hoc quoque loquemur: id quod subinde etiam faciebat, propter subitam ac facillimam extasin, qua metuebat impediendum sermonem spiritualem ne in longum procederet.
[9] Porro de re omni laudem dabimus Deo, a quo cuncta procedunt. Grandis autem a conscientia remorsus foret, [omissis quibusdam particularibus,] si non diceremus totum quantum in nobis est, de sancta ista Virgine; exceptis quibusdam minutiis particularibus, quos modo publicari indecens foret; mente tamen eæ premuntur, cum proposito relinquendi memoriam posteris. Etenim firmiter credo quod divina providentia ideo voluerit res istas secretas, [in aliud tempus reservatis.] animæ illi cælesti factas, fide oculata teneri; ut futuro tempore aliquando publicentur, & simul cum corpore non sepeliantur tot divinæ gratiæ, in animam istam beatam collatæ: quod sine dubio accidisset, nisi Deus Virgini ea scribi occultasset, quippe quæ supra modum respectiva erat.
De nomine suo.
[10] [Divinitus videtur inditum nomen Osannæ,] Nomen istud sanctum Osanna, quantum ad nuncupationem creaturarum inusitatum & novum; utrum beatæ isti animæ fuit impositum ab homine, humano instinctu, equidem nescio; potius crederem per inspirationem divinam inditum fuisse parvulæ. Etenim non recordor quod ejusmodi nomen positum sit alicui creaturæ, præsertim Christianæ, [ad signandam ejus & plurium per eam salvationem,] prius quam beatæ animæ, præterquam soli Deo. Quia hoc nomen, Osanna, est nomen Hebræum, & interpretatur, Obsecro, Vivifica, Salva in excelsis. Nomen istud fuit consequens per effectum ad supervenientem causam, demonstrans cælestem animam, futuram Salvam in excelsis eaque mediante salvandos multos: & quemadmodum connotat significatque Celsitudinem; ita erat signum demonstrativum, quod conversatio sua semper debebat esse in cælis per elevationem mentalem & contemplationem divinam. [ac sublimitatem contemplationum ejus.] Et hac de causa appellamus, Animam cælestem, quia semper fuit evecta ad contemplationes cælestes. Est autem pura & mera veritas, sicut multis attestantibus verificari potest, quod quandocumque Virgo nancisci poterat tempus quietum & locum secretum, plus erat in cælo per contemplationem rapta in Deum quam in terra.
[11] Dicemus igitur de hac beata anima quod fuerit, Osanna, id est, Habitatio cælestis, salvando se, & ipsa mediante alios; quemadmodum in decursu Historiæ luculenter narrabimus, sæpius ipsi dixisse Deum; quod vellet per ipsam multas animas salvare; & ipsa etiam pluries ore proprio nobis sæpe id ipsum declaravit; admirans, propter suam insufficientiam, quod electa fuerit ad gratiam tantam. Unde diximus quod divina providentia bene aptaverit & quadraverit nomen electæ suæ Sponsæ, consequens & differens ab aliis; ad ostendendum quod ejus sanctitas tantum distabat a sanctitate aliarum communium creaturarum, quanto majoris excellentiæ nomen ipsum erat. Ideoque, [Nullam sic antea dictam novit Auctor,] sicut nulli alii inveniuntur quibus tale nomen (ut diximus) prius quam ipsi datum est; ita (judicio nostro) nulla inveniatur creatura his nostris temporibus, quæ tantam familiaritatem habuerit cum Deo. Nostrum tamen judicium submittimus cuicumque alteri saniori; solum id diximus eo fine, ut nomen istud pullulet in Ecclesia sancta, & sanctitas ejus cognoscatur: declarationem vero & diffinitionem sancti istius nominis melioribus & subtilioribus, quam nos simus, interpretibus relinquemus.
Sane post tot Latina Græcaque monumenta excussa in hoc de Sanctis opere, [neque nos novimus] fateor non magis hactenus occurrisse mihi nomen Osannæ, alicui inditum, quam nomen Alleluya. Quamquam autem videam fieri potuisse, ut alicui natæ in Dominica Palmarum quando lætum Osanna cum pueris Hebræorum Christo occurentibus Ecclesia concinit, nomen istud daretur, ad testifandum commune familiæ gaudium ex tali nativitate; id tamen de Virgine nostra cogitare non possumus, ut mox dicetur in lucem edita XVII Januarii; sed ut summum de ea quæ baptizatam a sacro fonte susceperit, suumque ipsi nomen indiderit, aut alia anteriori. Hoc ipsum tamen vix potuisset Mantuæ esse ignotum: multo minus si ex Longobardica lingua relictum & traditum a Majoribus esset. Libenter igitur in hac tam insolita appellatione aliquid providentiæ extraordinariæ agnoscam, quod tamen ad notitiam scriptoris id inquirentis distinctius non venisse, semper mirabor, annis dumtaxat LVIII ab ortu Beatæ elapsis, quando non est credibile superfuisse neminem, qui causam sive occasionem imponendi nominis memoria retineret. S. Osanna soror Osredi Regis Northumbriæ, [nam quæ sec. 8 floruit in Northumbria] cujus cultum in Borealibus Angliæ trans Humbrum finibus in ecclesia de Hovedene reperit Silvester Giraldus, cum suo Archiepiscopo Cantuariensi Balduino sub annum MCLXXXVIII Cambriam visitans, ab Henschenio in prætermissis memorata, non videtur huc trahi posse; neque dubitari debere, quin illius nomen æque ac Oswithæ, Osredi, Oswaldi &c. Saxonicum sit, adeoque nihil habeat cum nomine Virginis Mantuanæ commune. Quando tamen de illa alibi agendi nusquam occasio dabitur, deficiente notitia diei, quo coli solita fuit: libenter hic ex Alfordi nostri Indice Chronologico addiderim, duos fuisse in Northumbriæ Reges Osredos, quorum primus ab anno DCCV ad XVI, secundus unico solum ab anno DCCLXXXIX regnarit: utriuscumque autem soror fuerit S. Osanna, consequens videtur, quod illa seculo VIII floruerit. De ea hoc recentioris memoriæ factum Giraldo narrabatur, quod Rectoris ecclesiæ concubina tumbæ ligneæ, per modum sedis super aream eminenti, [S. Osanna Saxonicum nomen habet.] minus caute insedit: quæ cum inde recedere vellet, fixis ligno natibus, avelli non potuit: donec accurrente populo, scissis vestibus & corpore nudato, & crebris disciplinis usque ad sanguinis profluvium acriter afflicto, cum lacrymis quoque multis & supplicationibus, compunctione secuta & pœnitentia injuncta divinitus laxata recessit. Est & in Britannia Armorica cultus S. Osmanæ Virginis solitariæ: quæ an aliquid commune habeat cum Nortumhrica Osanna, licebit ad ejus diem IX Septembris examinare.
Testificatio operis.
[12] Quod vidimus propriis oculis, quod auribus audivimus, & oculata fide percepimus, de illa beata & cælesti anima Osanna, hoc tantum sub fide sancta annuntiamus, & testamur non ab alia creatura habuisse, nisi tantum ex ore suo virgineo, & de quodam suo libello eripuisse ipsa vivente. Et hæc Testificatio tota Latinis verbis exprimitur. Italicis vero cetera: quorum antiquam divisionem in tres Tractatus, sicut supra in libros, hic etiam sequi placet, numeris Capitum ad pauciores contractis & veteri numero ad marginem notato.
TRACTATUS I.
Fere ex proprio Ms. Virginis, de vitæ suæ spiritualis initiis.
CAPUT I.
Sexennis primum ab Angelo deinde a Jesulo apparentibus ad sanctum amorem invitatur, seque ei totam tradit.
[13] Nata est virguncula & divina plantula hæc, anno millesimo quadringentesimo quadragesimo nono, die decimo septimo Ianuarii. Patri nomen fuit Nicolaus; [Nata an. 1449, 17 Januarii,] matri Agnes; nobilibus civibus Mantuanis; ex quibus plures alii filii ac filiæ, magnæ bonitatis, originem habuerunt. Divina providentia de cælo respiciebat puellulam, ipsamque ordinate regebat atque conservabat in tam tenera ætatula, futuros successus in ipsa prospiciens. Cum autem ad eam pervenisset mensuram annorum, in qua natura incipit præstare usum aliquem liberi arbitrii, intra annum scilicet quintum & sextum, cœpit Deus sua in ipsa dona demonstrare id est trahere ad se virgunculæ istius animam, sicut in quodam ejus libello invenimus, & ipsamet per se narravit cum viveret. Igitur in tali ætate posita fuit a spiritu sancto inspirata ad contemplandum suam conditionem: dumque ita meditaretur, vocem grandem audivit dicentem sibi, O filiola, vita & mors consistit in amando Deo.
[14] Tunc anima ipsius rapta fuit in spiritu, eique sese obtulit Angelus, qui manu ipsam prehendens, adduxit supra alta cælorum, docendo ipsam eique monstrando summam Deitatem, simulque dicendo: Vide, filiola, & attente considera opera Dei, [necdum sexennis instruitur ab Angelo ad Dei amorem,] & qua de causa facta sint. Attolle oculos tuos, & conspice summam Trinitatem, quomodo semper permaneat. Creati fuerunt Angeli, & multi eorum subito mersi sunt in magnum perditionis lacum; idque quia noluerunt agnoscere & amare Creatorem suum; alii vero, quia ipsum amaverunt, in summa & beata dilectione perseverarunt. Eccum filiola, quo deveniatur non amando Deum; amando autem ad quam sublimem gradum ascendatur. Postea Angelus puellulam deduxit per medios choros, Deo laudes canentium, in signum amoris sancti: atque ita erudiebat illam secundum cujusque loci ad quam ducebat conditionem; & dixit ei; Primi isti, o filia sunt Seraphini, inflammati amore sancto & pleni amore. Ecce autem desuper amorosum Deum, cum sua dilecta Sponsa & matre Verbi incarnati, præstolantes si forte creatura aliqua super terram petat ac postulet sanctum amorem, paratique dare illis etiam beatam visionem. Proxime assistunt Cherubini, toti in sapientia, qui vivunt ex amore sancto. Similiter Throni, [exhibitis Choris Angelorum] Virtutes & Potestates, omnes beati per amorem & venerationem, stantes continuo ante summum Deum, decantandis ejus laudibus occupati in agnitionem suæ Deitatis. Postea commonstrati fuerunt puellæ Principatus, Archangeli, Angelique cum tota cælesti patria; explicabaturque ei, quomodo per Dei amorem erant beati, atque per sincerum ac divinum amorem anima perveniat ad sublimem in cælo gradum. Dixit autem ei Angelus, O dulcis filia, vide & intellige quomodo beata hæc vita solum possideatur per veram dilectionem & sanctum amorem Dei.
[15] Cum vero eam manu deduxisset per supradicta loca omnia & universos cælo atque elementa cuncta ostendisset, dixit ei: [& elementis,] filiola Dei angelica nota bene & memoriæ imprime quæ vidisti & audivisti, ut inflammeris perfecto desiderio veri sanctique amoris Dei, quem pauci norunt invenire. Ecce cælos & elementa, suum continuo stadium decurrentia, suasque influentias terræ communicantia, tantum ut placeant Deo; idque præcipue ut instruant veros Dei amatores, continuo promptos ad contemplandam universam machinam mundialem; eoque spectantes, ut perveniant ad veram Dei cognitionem, ejusque perfectum amorem. Eccum, dulcis filia, ut omnia terræ atque maris animalia creata sunt ad sustentationem hominis, ac similiter quidquid e terra nascitur, [amorem illum docentibus:] herbæ scilicet & sensu carentia cetera. Considera quomodo omnis creatura per suum esse aliud nihil clamet aut demonstret, quam, Amate Deum, quicumque vivitis super terram, quia fecit omnia solum ut amaretur a vobis. Certum est quemlibet vivere in morte, nisi perfecto corde Deum diligat super omnia. O dulcis filia, hæc est via per quam possis perfecto Dei amore imbui, eique soli servire.
Cap. II.
[16] Hic disparuit Angelus, & regressa in se puella totaque anxia, [quod ipsa alte animo imprimit,] magis afflictam sese reperit quam alias unquam; firmiter in mente sua retinens id quod Angelus ipsi dixerat atque ostenderat: multumque ex visione prædicta concepit timorem, quia cognoscebat necdum a se amari Deum vere & perfecte, sicut oportebat. Volens ergo ipsa quoque pervenire ad veram perfectionem, cœpit ad Deum sic loqui cum lacrymis: * O Deus meus, Deus meus! Per amorem me fecisti, quæ prius non eram; [eoque a Deo gratiam petit,] idque ut amarem te & nossem immensa & innumerabilia beneficia tua. O dulcis mi Domine, inclina aures pietatis tuæ, & audi paulisper petitionem meam, neque despice intentionem meam ac sanctum desiderium. Interim tota contremisco, mi Domine, quia neque amo neque cognosco te sicut deberem. Verumtamen, o bonitas æterna, disposita est mens, ad amandum te solum, Deus meus, in summo gradu, tibique uni diligentissime serviendum: tantum sciam, o dulcis mi Domine, rationem & viam invenire, qua possim cum effectu sancti amoris & operibus sanctis te solum amplecti. Idcirco obsecro ut me velis igne sancti Spiritus illuminare, eoque modo docere ac stabilire, ut velim ac possim te solum Deum meum perfecte amare, atque ex toto corde servire tibi.
Cap. III.
[17] Dum in hac querela, lamento, & petitione perseverarem; ecce apparuit mihi is, qui solus est verus consolator omnium afflictorum & sitientium sanctum amorem; parvulus inquam Jesus, [Tum apparet ei Jesulus,] lucidus super solem, & plenus omni fragrantia; splendidus, amabilis, clarus, gratiosus totus, & præ nive candidus. Oculi ejus omnino jucundi erant, & os renidens. Magna sane apparebant decentia luminosi istius aspectus & majestatis divinæ, quam anima mea intuebatur, certo quodam intuitionis modo, quem non possim explicare. Ipse vero amoroso respectu in me intendens, animam meam ad se trahebat splendida illa specie. Videbatur autem parvulus habere capillos aliquantum coloratos, in similitudinem lucentis auri; supraque eos spineam coronam valde pungentem. Cumque ita adstantem parvulum considerarem, videbatur ad me conversus quasi blande allicere. [cum cruce in humeris;] Ecce autem super humerum ejus grandis crux, multoque ut videbatur major ipso: & tali in forma cœpit parvulus Jesus placido vultu loqui hæc formalia verba: O filia & anima dilecta, ego sum filius Mariæ Virginis & creator tuus. Parvulos semper amavi, eosque habeo & volo in meo comitatu, quia in ipsis nullum invenio defectum, neque habent gustum fœtoris carnalis, ideoque mihi gratum est continuo esse cum ipsis puris ac mundis, eosque comites retinere: [& ut se solum amet,] puras autem virgunculas assumo, & volo habere sponsas immaculatas, conservando eas semper in sancta munditia: statim autem ac clamant, O bone Jesu! subito respondeo, meque præsentem iis sisto. Hinc, o Lector, cœpit virguncula jugiter versare in suo corde dulcia hæc verba, O bone Jesu! & ore etiam inter loquendum frequentare: unde exclamatio sua ordinaria hæc erat, O bone Jesu!
[18] Insuper addidit parvulus: O filia, omni timenti animæ cum me inclamat, [aliud suadentem dæmonem pellit.] statim respondeo; Quid vis, anima mea dilecta? Nescis quia Deus omnipotens sum, & tecum maneo, non permittens malum ullum appropinquare tibi? Si vis aliquid, fidenter a me petito: sum enim promptissimus ad consolandum te, propter amorem sanctum quem tibi fero: teque salvare volens, mortem non subterfugi. Tunc audiens puella promentem adeo dulcia verba, respondit: Bene veneris Jesu, dilecte mi. Jam pessimus serpens suggerebat menti meæ, ut dimitterem tuum sanctum amorem; & subito ad te recucurri atque clamavi, O dulcis Sponse fidelium animarum! Tu autem extemplo venisti ad me, & serpens ille nequam subito fugam arripuit, [Petit ergo illa in amore stabiliri;] ut audivit invocari nomen tuum; atque ut te, Sponse mi, præsentem vidit, confisus cum verecundia magna recessit. Ipso autem digresso, crudeli ac maligno, reperi me tecum, dilecte Jesu: clamavi, & tu, Domine mi, statim adfuisti. Quapropter te rogo, dulcis mi Domine, ut mecum manere velis, & tuo sancto gustu atque amore inflammes cor meum glaciale. Tota mœsta sum, & videor mihi prorsus esse desolata: propterea, dulcis mi Domine, oro te, ut mihi subvenias, neque respicias grandia mea peccata: sed sine me gustare pauxillum de tua summa suavitate ac bonitate, ut solicitior atque ferventior sim. Nollem amplius tam insipida ac frigida inveniri, in tuo sancto ac nutritivo amore.
[19] Respondit suavissimus Jesulus: O filia mea dilecta, nihil dubites, [quod Iesulus promittit,] quia in hoc quod postulas, consolaberis; atque tam copiose degustandam tibi dabo meam bonitatem summamque dulcedinem, ut mortem potius corporalem quam vitam sis desideratura. Nosti, filia mea, quomodo per Angelum meum fueris instructa, & vidisti summam Trinitatem, cum universa cælesti patria, omnibusque aliis inferioribus creaturis. Nunc autem ut demonstrem tibi, quod in omnibus te velim consolari, tibique dare gratiam meam; vide modo & attente considera, quomodo propter amorem tui, grandem pœnam & afflictionem pertuli: [per multam patientiam:] hoc autem sit tibi signum evidens, quod per multam passionem & afflictionem multam transire te oporteat amoris mei causa. Verumtamen ne formides, filia mea dilecta, quia de omnibus victoriam obtinebis per sanctam patientiam. Hoc tantum satage, ut perseveranter maneas in meo sancto & puro amore; tunc semper tecum ero. Non tamen semper gustabis meum dulce manna, sed digrediar aliquando privataque manebis suavi illo sapore; ast non propterea removebo gratiam meam ab anima tua, futurus semper conservator ejus. Quamdiu manebis meæ voluntati conformis; accidat quidlibet, numquam a me derelinqueris.
[20] Respondit puella: O bone Jesu, dilecte mi; veni ad me: quia te solum quæro, te solum amare volo, [jubet tamē prius cor mundare.] quamvis modum nesciam, neque per me sciam viam reperire. Veni ad me, benignissime mi Jesu, & doce me facere quidquid possum & tibi est placitum: nihil enim aliud cor meum vult concupiscere & adipisci. Respondit Pusio, O dulcis filiola mea: ego veniam ad te, & dabo tibi sapida documenta, plena mellifluo manna. Præpara immortali isti doctrinæ meæ cor tuum mundum. Verumtamen, filia dilecta, quandoquidem cupias invenire verum sanctumque amorem; debes primum recogitare atque mundare temetipsam ab omni macula peccati terrenique ac vani desiderii, cum puritate autem cordis sanctoque affectu totam te mihi tradere in sponsam, integram & gratiosam, nihilque amare aliud: & ego gratiose atque benigne recipiam oblationem tuam summa cum voluntate: tradamque meipsum tibi in sponsum immaculatum, & quasi jugiter adero tibi, ad celebrandas dulces atque festivas nuptias, quæ sunt adeo suaves & gloriosæ, ut anima spiritualis nihil aliud gustare ac sentire vellet. Proinde nihil in me dubites, filia dilecta: instruam enim te ad amorose sancteque vivendum. Confortare igitur, tuamque omnem spem & fiduciam colloca & fige in mea divina providentia.
Cap.IV.
[21] Digresso dulci illo Puello, remansi quasi attonita tota; cœpique intra me cogitare, quid me facere conveniret; firmiter disponendo in animo meo, quod solummodo velim Puerulo Jesu fideliter servire, [His inflammata illa] eumque unum sancto amore complecti; quia tam gratiosus est amantibus se, ut numquam ipsos derelinquat, nisi prius dereliquerint suavissimum Pusionem. Itaque cœpi me statim tradere sanctæ orationi, meditationibusque & contemplationibus divinis: cumque suavissimus Infantulus mihi redibat in mentem, continuo rogabam eum, ut mihi daret suum sanctum amorem, mihique gratiam largiretur, qua fierem vera ejus ac digna sponsa, dando mihi intelligentiam voluntatis suæ sanctæque dilectionis. Quoties autem memoriæ meæ repræsentabatur dulcis puer Jesus, occurrebat etiam ut hæc vel similia ei dicerem; [incipit tota ad amandum ferri,] O bone Jesu, dulcis Parvule, obsecro te, ut me velis cito locare & stabilire puram atque sanctam in tuo sancto amore, ut non amplius offendam tuam sanctam bonitatem. Et quotiescumque recordabar Infantuli Jesu, quem adeo splendidum & gratiosum videram, licet quandoque laborarem, levabam mentem meam ad illum & orabam, dicens;
Cap. V.
[22] O dulce salutare meum, dilecte ac bone Jesu, obsecro tuam divinam clementiam ut me velis consummare in tua immensa caritate & dulci ac sancto amore tuo. [sanctumque amorem jugiter petere,] O suavis Jesu, & sapidum manna, oro ut mihi cor diffindi facias præ magnitudine dulcedinis tuæ. Effice ut tamquam pus fœtidum semper refugiam quidquid viderim aut senserim vanarum ac terrenarum rerum, solumque gustem ac sapiam sanctum tuum & dulcem amorem; itaque continuo perseverem, in mente habens suavem istum & divinum Infantulum Jesum: stans autem vel ambulans, aut aliud quidcumque faciens, semper habeam dulce aliquod colloquium cum isto divino Pusione, dulciter illum orando ut velit mei curam gerere. Unde inter alias preces, quadam vice mandavit mihi, ut intellectu mentis dicerem ad Parvulum: O bone Jesu, amor mi dilecte: tu es quem semper volo amare, omnia post te habendo. Oro autem hanc mihi facias gratiam, ut sanctum desiderium tui semper in me crescat: atque in luculento isto tui sancti amoris igne, omnis requies mea sit. Peto insuper mihi concedi, ut omnibus juvenculis, quæ volunt & cupiunt in sancto amore servire tibi, tuum præstes auxilium, forte ac stabile, habendo eas in omnibus commendatas. Illas dico, o bone Jesu, quæ solum te sumunt immaculatum sponsum, contemnendo vanitatem omnem, gustumque terrenum; tuamque magnam bonitatem & immensam clementiam unice amplexantes.
[23] Tunc cor meum aliud non requirebat, neque cogitabat, quam invenire Jesum, [& ad nomen ac memoriam Iesu dulciter affici,] dulcem illum Parvulum. Hunc optabam mihi ubique adesse comitem; ipsum solum versabam mente, & satagebam semper agere aliquid ipsi placiturum: nulla de re alia sermonem ferre aut facere poteram, quam de dulci Salvatore Jesu. Aliquando videbar mihi immersa profundo mari dulcium cogitationum de Jesu: & quando de Pusione illo loquebar, conabar illius unius amore audientes omnes inflammare; maxime virgunculas quasdam coætaneas meas, a quibus diligenter amari Jesum desiderabam. Nihil mihi erat magis gratum, quidquid haberem præ manibus, quam invenire & scriptum legere Jesum Parvulum. Tunc illud suave nomen totam me liquefaciebat, ac sæpius magna cum devotione immorabar recogitando illum dilectum Parvulum. O dulcedinem maximam, quæ animam meam totam resolvebat in sancto amore! Tantum mihi sapiebat mellitum istud & dulce nomen Jesu, ut cum illud legens pronuntiabam, lingerem labia oris mei, & lingua mea tota dulcoraretur. Delectabantur aures meæ summopere audiendo tam suave nomen, totaque anima resolvebatur in Deum, [rebusque spiritualibus sedulo incumbere.] & in sancto amore colliquescebat. Cor meum pandebatur ad sonum dulcis nominis Jesu: & oculi mei distenti humore non poterant abstinere a profundendis suavibus lacrymis. Sæpe autem inveniebam me inter illas dulces nuptias cibosque delicatos: ibi oblectabar & gustabam dulces voces parvi Jesuli, ruminando quodammodo dulcedinem istius nominis. Hæc erant sancta fercula, quibus in me accendebatur amor dulcis Jesu, filii Mariæ. Tempore illo, quo sic parvula eram, sentiebam magnam consolationem spiritualem in anima mea, eratque mens jugiter clevata in Deum, sic ut aliud non cogitarem nec scirem, quam considerare Jesum; deque dulci isto Infantulo meditari: ita ut sola oratio sæpe meus cibus esset.
CAPUT II.
Propter frequentes extases multa patitur a parentibus; purum Dei amorem unice postulat.
CAP. VI.
[24] Prosequens autem sermonem Virgo, dixit etiam hæc: Dilecta mater mea in variis domus locis reperiebat me sic impeditam, ut respondere ei nil possem. Cumque ad sensus corporeos rediissem, [Matrem, crebra extasi sua anxiatam,] inveniebam matrem meam totam mœstam & lacrymosam, quæ mihi dicebat: O filia mea, dic mihi, nec celare velis, quid illud sit quod toties te inveniam, locis variis per domum sic impeditam, ut nihil vel loquaris vel sentias, cum te interrogo, plane ac si mortua fores? Credo, filia, quod causa mortis mihi eris, & opprobrium domus nostræ. Nescio quid tibi sit, vel quo malo tenearis. Tanto me dolore afficis, ut mortem mihi optabilem putem, [solatur ut potest Osanna;] ut non videam neque sentiam rem adeo acerbam. Talibus cum me alloqueretur mœsta mater, non aliud ei respondebam, quam; Habeto patientiam, mater mea: aliter enim facere nequeo, nec scio quid hoc sit. Sed quoniam ita vult Deus, habeto patientiam, & acquiesce ejus voluntati. Atque ita consolabar matrem meam, ut melius poteram. Quotidie autem, ubicumque essem, videbatur mihi quod parvus Jesus mihi loquebatur, & blandiebatur suis mellifluis verbis.
[25] Hinc cum in tali apparentia tota essem immersa, & vice quadam ivissem ad hortum causa recreationis; sensi levari mentem meam ad contemplandam florum herbarumque diversitatem. [spina digitum puncta,] Dum ergo sic ibi agerem, cœpi colligere uvas crispas, interque colligendum spinarum una pupugit mihi digitum, cujus cum sentirem cruciatum satis grandem, sustuli mentem ad dulcem meum Parvulum, ejusque Passionem ac spineam præsertim Coronam, cogitando quam graviter eum pupugerit. Eadem hora apparuit mihi Crucifixus hilari vultu cum omnibus suæ Passionis instrumentis, monstrabatque necesse esse ut pro suo amore portarem crucem tribulationum multarum. [videt Crucifixum:] Quod sane bene fuit verificatum toto tempore vitæ meæ. Cum enim sic parvula essem, & quotidie ista mihi obvenirent, quandoque autem prorsus privarer omni corporeo sensu, magis magisque affligebatur mater mea; quod mihi parvulæ grande erat martyrium, præ compassione erga eamdem sic afflictam.
[26] Ex altera parte meus pater, male contentus, non poterat me tolerare; [multa patitur a duro patre,] haud enim mihi compatiebatur ut mater, sed indignabatur; nec poteram declinare ejus minas; unde similiter affligebar, eique compatiebar. O quantas tribulationes sustinui a duritia mei patris, quia nesciebat neque comprehendere poterat, quod sic retinebar & gubernabar a Deo: sed omnes existimabant me laborare fœdo morbi caduci malo. Heu me! quantos labores, quantasque ærumnas in hunc modum sustinui! adeo ut nequeam capere quomodo in ætate tam tenera potuerim talia sustinere. Sed bonitas & providentia divina, [qui eam credebat epilepsia laborare.] quæ robur & vires suggerit ætati juvenili, æque ac alteri cuivis in se fiduciam collocanti, regebat & gubernabat me in sancta patientia, ita ut numquam turbarer neque impedirer ab amando Jesulo meo; quin tota fervens æstuansque desiderio dulcis Jesu, solum eum suspirabam & requirebam, posthabita quacumque re alia, eumque continuo adorabam: atque ita sæpius, novæ cujusdam suavitatis dulcedine inveniebam me absorptam in Deo.
[27] Sed redeamus ad Parvulum crucifixum: qui in hunc modum tamque gratiose me alloquebatur, dicens: O filiola mea dilecta, [Discit a Iesulo corais puritatem,] vide quantos dolores amore tui sustinui, tibi quoque convenit eadem transire via, talisque erit totius vitæ tuæ cursus. Hinc tota in Deum resoluta, habebam continuo cor accensum ardenti ac sancto desiderio: sæpiusque per diem claudebam me solitariam in cubicello, ibique manebam cum Jesulo, orans ac meditans; ipsumque sic orans, sæpius de novo abripiebar. O bone Jesu! Ab ipso discebam purum & sanctum amorem, semperque eum interrogabam quidnam ei gratissimum foret; ipse vero mihi respondebat, docebatque suam sanctam voluntatem, ac dicebat: O filia mea dilecta, scito unicum meum desiderium esse, ut inveniam puros ac veros amatores, qui sint in caritate perfecta. Non placet mihi quod delectentur vanitatibus aut terrenis rebus. Volo, Anima mea, ut bene advertas mentem ad cuncta quæ dico & docere te volo: volo etiam ut studeas semper manere pura ac munda ab omni mala cogitatione, [& omnis reimundanæ contemptum;] & remota a quacumque terrena macula, atque cum magna humilitate subdita mihi creatori tuo. Fac etiam ut sis amabilis, humana, gratiosa, atque continuo in me Salvatorem tuum tamquam speculum intuere; id si facias mihi vehementer placebis.
[28] Igitur cum anima mea audiret a parvulo Jesu verba tam blanda tamque suavia, manebam inflammata amore sancto, connitebarque omnia quæ audiveram effectu exercere: atque ad me ipsam conversa, dicebam identidem: O anima mea, bene audivisti & intellexisti quid placeat Deo: nunc ergo convenit ut terrena omnia flocci pendas iisque te exspolies. Thesaurus tuus atque possessio solum sit bonus Jesus. Nolo fœtenti terræ me applicare aut oblectare aliqua hujus mundi vanitate; sed adhærere Domino meo, dulci ac bono Jesu, eique servire cum corde quam possum perfectissimo, [seque ad purum Dei amorem extimulat:] sicut ei promisi in sancto baptismo; satagamque ut evadam vera atque fidelis famula & ancilla sua. Huic soli volo me totam tradere: ipse me creavit, ipsi me offero in sacrificium. O mi dulcis, suavis, milliflue, ac plene odoramentorum fragrantium! O bone Jesu! vera spes omnium tibi fideliter servientium. O Deus meus, bone Jesu! tibi soli dare volo cor totum, neque volo amare aliud quam te, dulcis Parvule. De rebus terrenis atque vanitatibus numquam amplius volo nec audire nec loqui, quia displicent suavissimo Pusioni: sin autem forte contingat audire aut videre vanum quidpiam; cito, cito, ex toto corde invocabo bonum Jesum meum adjuvet omni loco ac tempore; semperque auxilii causa ad eumdem recurram; & spero ab ejus summa bonitate, quod statim mihi porriget adjutricem dexteram.
[29] In talibus petitionibus perseverando, agnovi non esse ipsi gratum, quod sæpe irem versarerque in publico: itaque recudebam me intra cubicellum, [docetur a Deipara litteras,] ubi orabam studebamque, sicut Deus & Deipara me docuerant, continuoque docebant, atque ita ab iis solis hausi litterarum peritiam & aliarum omnium rerum spiritualium; non autem ab aliqua creatura. Ah! dicere nequeo quam delectabilis erat schola illa sanctumque istud studium; numquam inde mihi obvenit fastidium, sed indies major ac major oblectatio nascebatur. Deinde semper cogitando de dulci illo Puerulo contemplabar immensam celsitudinem ejus & ineffababilem beatitudinem, in qua pascebatur anima mea. Sciens autem quod Jesulo displicebat omne peccatum, proposui firmiter in corde meo, ab omni prorsus abstinere; [quotidie confessionem coram Deo instaurat;] atque arripui hanc sanctam regulam, ut quotidie confiterer: quod quia fieri non poterat ante mortalem Confessarium, deficiente illus copia, reducebam ipsa vesperi me ad locum quempiam secretum; & ibi in mente mea colligebam omnes diei istius actiones; & quidquid in iis per superbiam, negligentiam, vel alia quacumque ratione deliqueram, bono Jesu confitebar: atque hoc faciebam quotidie, donec possem accedere ad Confessarium cui deinde enumerabam omnia peccata mea. Hac autem ratione studebam me continuo servare mundam ac puram a peccatis omnique terreno fœtore, ut dulcis Parvulus semper inveniret candidam, & nulla peccati macula inquinatam.
Cap. VII.
[30] Videns interim venenosus serpens, plenus omni malitia, sic me perseverare, disrumpebatur invidia, semperque satagebat ut me ab inceptis retraheret atque privaret dulcibus Dei donis. [scrupulis a dæmone agitata,] Itaque sæpius in mentem meam reducebat præterita omnia peccata mea, multa etiam, quæ nec feceram nec cogitaveram unquam; id quod valde impediebat pacem & quietem meam, cum me tentaret, quasi numquam bene fuissem confessa. Id autem agebat hostis antiquus, ut me faceret in tristitia vivere, mentemque inquietaret. Verum ego cognoscens id posse procedere ab astu venenosi serpentis, decrevi vitæ meæ cursum dirigere per viam omnium securissimam; atque ad meipsam conversa dixi: Si feceris generalem Confessionem, [instituit Confessionem generalem;] liberaberis ab ejusmodi tentatione. Cum ergo id jam decretum haberem, subito aggressus est me inimicus nequam cum suis fallaciis, ad timorem mihi incutiendum, ne talem confessionem facerem, dicens: Tu istam facere numquam poteris, dimitte illam, neque frustra velis tantopere fatigari: quia impossibile tibi erit sic confiteri bene ac meritorie. Taliter agitata, commendavi me bono Jesu; in ipsoque collocans omnem spem meam, cœpi ordinare Confessionem generalem, recolligendo vitam meam totam magnoque cum fervore procedebam dolebamque de peccatis: atque ita perseverans agere diebus aliquot, feci postea per Dei gratiam Confessionem meam generalem, quemadmodum cogitaveram & ordinaveram: eaque finita, mansi cum gaudio consolata, quantum antea unquam; & omnis a corde meo tristitia abscessit.
Cap. VIII.
[31] In omnibus operibus meis procedebam cum fervore quam poteram maximo, & secundum Dei voluntatem, semper procurando habere sanctam humilitatem: [exercet se ad humilitatem;] ac sæpe subtiliter recogitando pauperculam meam conditionem. Dicebam mihi ipsi: Tu es misera peccatrix, ingrata & plena delictis, nec digna supra terram consistere. Tu es cibus vermium, grandesque commerita pœnas. Sed tu, o bone Jesu es summa bonitas, clementia, puritas, suavitas, refrigerium, & magna dulcedo animarum tibi fideliter servientium. Tu es Deus meus, ac dulcis Salvator, unica spes mea; quæ ex meipsa sum filia iræ & perditionis. O bone Jesu! noli respicere iniquitates meas: sed fac me cognoscere immensam tuam caritatem, erga me infelicem. Fac, Domine mi, ut totum meum velle sit, [intelligit nulla magis re placituram se] gustare & frui tuo sancto & mellito amore. In hunc modum sæpe redibam atque ex corde clamabam ad dulcem ac bonum Jesum; & ipse mihi semper gratiose respondebat: quapropter semel ei dixi: O dulcis Parvule, vellem a te obtinere gratiam, ut mihi dicas quænam res magis grata sit tibi, quamque studiosius amplecti debeam, atque continuo per tuum amorem tenere & desiderare, figendo in ea stabiliter cor meum; ita ut infusio Spiritus sancti semper ad te dirigat omnem meam intentionem & vires. [quam vero amore:] Tunc mihi dulcis Jesus secundo respondit, & dixit: O cara filia mea, pro certo scias, quod opera tua mihi valde accepta & grata sint, quia cepisti & fundasti ea in puro ac vere sancto amore; unde principium procedit perveniendi ad omne bonum unionemque cum mea voluntate; sine qua nihil boni potest inveniri quod placeat æternæ Majestati: tota autem Scriptura divina super hoc est fundata. Hoc igitur, cara filia, debes præcipue petere & solummodo desiderare.
[32] Tali responso accepto a bono Jesu, ejusque cognita voluntate ac veritate, reperi quod non vellem aliud a Deo supra terram deposcere, quam amorem sanctum, amorem purum, amorem immaculatum. Itaque perseverans sæpe me inveni cum puerulo Jesu, totaque diffluebam in Dei amore. O bone Jesu! o amabilis Deus meus! [hunc in se firmari & augeri petit,] talem enim te facis a veris famulis tuis per amorem nominari & invocari. Tu summa bonitas, caritas perfecta, amor sanctus. Tu vinceris ab amantibus te. O Deus meus! sicut in hoc sancto amore, per tuam bonitatem, omnia conservas & regis; ita deprecor te, ut regas & nutrias animam meam, in eodem sancto amore tuo. O bone Jesu! peto amorem purum & sanctum: aliam virtutem aut gratiam modo nolo postulare. Igitur, dulcis Domine mi, largire mihi tuum perfectum & sanctum amorem. Credo equidem quod omnis alia virtus absque amore, esset mihi grandis passio, tormentum magnum, & crudele supplicium: sed si amorem mihi dones, quemadmodum rogo, ero prorsus quieta & consolata, quia collocata & confirmata manebo in tuo sanctissimo & glorioso amore.
[33] O Deus meus! da mihi hunc immaculatum & sanctum amorem, & ero contenta de tua magna bonitate, nihil ultra sciens postulare: verum, si me sine amore reliqueris, scito quod semper de te conquerar, Deus meus! [malens cū eo in inferno quam absque eo in cælo esse:] non autem querar de afflictione vel angustia, quæcumque acciderit, dum sentiam quod amem te, dulcis ac divinus amor meus. Mallem equidem cum tuo amore potius manere in magno lacu, cum spiritibus damnatis, quam sine illo esse in cælo empyreo. Quapropter, o bone Jesu! oro te, ut mihi dare super terram velis sanctum amorem; illum, inquam, amorem sanctum, quem desiderat cor meum, sine quo numquam credam me posse placere tuæ immensæ bonitati, cum quo amabor a te & ero speciosa in conspectu tuo. O benigne ac pie Domine mi! profecto æstimareris crudelis, si tam sanctum desiderium & amorem mihi negares: ostende igitur mihi modum & viam, [& cum tali petitione omnem suā orationem finit.] qua possim ac sciam invenire tam suavem amorem. O dulcis magister mi! doce me veram doctrinam tuam, quæ consistit in tuo sancto amore. Si ipsum, Domine mi, animæ meæ amatrici tuæ concesseris, credo quod continuosim perstitura in tua dulci contemplatione, & perpetuo gustatura tuum penetrantem ac dulcem amorem: atque in hunc modum finiebam omnem orationem meam.
CAPUT III.
Viso Jesulo crucifixo, purum sui amorem docente, in illum magis magisque accenditur.
CAP. IX.
[34] Alia vice cum essem in oratione, & peterem gratiam solum amandi Deum, ecce menti meæ subito se obtulit dulcis ille Parvulus, [Videns Iesulum crucifixum,] quem considerando tam pulchrum, jucundum, gratiosum, candidum, ac lucidum totum; in momento eumdem vidi gravi ligno onustum humeros, sicut supra dixi; deinde apparuit mihi totus sanguinolentus & affixus cruci. Nihil supererat primæ illius venustatis, qua mihi conspiciendum se dederat in forma tam jucunda; sed idem Puerulus crudeliter affixus erat cruci, totus plagis obsitus, in quo bene adimplebatur Scriptura; in eo non erat species neque decor. Delicatas ac parvulas manus habebat perforatas, pedes similiter laceros fluentesque tabo; latus tali modo apertum acsi recens confossum esset. Heu me! delicatum istud corpusculum, quam cruentatum apparebat! Tunc videns etiam dulcem Parvulum portare in capite coronam, [vehementer contristatur,] ex pungentibus spinis plexam, quæ perforabant & convulnerabant totum ejus gratiosum caput; cognovi grandem ac fidelem amorem, quo parvulus Jesus fertur erga animam. Itaque ego, quæ in oratione posita solebam tota cum Jesu puerulo exhilarari, in tali conspectu me sensi omnino languidam, & pectus grandi dolore saucium, quod dulcis ille Infantulus esset tam male & crudeliter habitus. Quamquam autem esset cruentatus totus, sputisque obsitus & deformatus; oculi tamen illius benigni, quoties ipsos attollebat, videbantur mihi tamquam duo lucidissimi soles, pungentes cor meum.
[35] Conspiciens ergo ille me, sic lacrymosam atque omnino graviter mœrentem; videbatur mihi vehementer compati, [& ad compassionem movetur.] suosque oculos ad me convertens, dicebat: O anima mihi dilecta, hic sane est amor fructuosus & sanctus, quem gero erga te, & erga omnes me vere amantes: atque hoc est pretium quod pro iis persolvi, & medica potio quam ad sanandos eos ipse bibi. Ideo, anima mea, volo ut continuo hoc speculum tibi obversetur, sitque refrigerium tuum. Heu me, dulcis Jesule! quoties hujus visionis recordor, semper in corde meo per compassionem renovantur amorosæ plagæ, sentioque animam lætali confixam lancea. O dulcis Parvule! o lingua suavis! o calame divine! qui loquendo scribis in devotis cordibus. O amor sancte! tantum ne simus indurati ut ferrum? O dulcis Jesu mi! Tu nosti quomodo per gratiam tunc acceperim munus, quod hodiedum maximi facio. Ah! qualis tunc fuit thesaurus meus, quantum lucrum, cum fui tua sancta caritate consolata tota, & anima mea inebriata mellito isto ac divino amore. O bone Jesu! dilecti mi & dulcis Parvule; tu nosti qualis eram, interim dum audiebam te loquentem, & suavis ac sapida lingua tua mihi cum omni mansuetudine dicebat;
[36] O filiola mea & cara sponsa, ecce quomodo tui amore cum grandi cruciatu sto cruci affixus. [Petit ille ab ipsa amari,] Non potui vinci nisi per visceralem amorem creaturarum mearum. Sic debes facere etiam, Anima mea, si velis crescere in meo sancto amore. Ego sum Deus tuus, summa bonitas & infinita clementia. Debes me, filia, amare sine fine quemadmodum ipse infinitus sum creator tuus. Ego sum qui absque obligatione ulla amavi te amore meo in finito: & tu mihi debes parem reddere, saltem quoad affectum mentis, nisi velis a me appellari ingrata. [sicut meretur tanta passus pro ipsa,] A me habuisti corpus & animam, pluris æstimandam quam valeat totus corruptibilis mundus. Igitur, filia carissima, amare me debes ex toto corde & omnibus viribus tuis: quia ego sum Jesus, pro tui amore positus in cruce, & quia a me fuisti empta passione tam acerba. Quod si me interroges, quomodo facta sit emptio illa; aliud non respondebo tibi, quam, Intuere me nunc diligenter, & cognosces quæ sit obligatio tua; quodque omnes mei amatores erga me sint ingrati, quia impossibile ipsis est tantum mihi amorem rependere, quantum habui pro illis. Ama igitur, Sponsa mea, illum qui plus quam pater aut mater te diligit. Ama, carissima filia, eum qui bene te potest remunerari & contentam reddere in suo divino amore. Ama me Jesum, dulcem tuum Salvatorem: qui aliud a te non requiro nec volo, [æternumque eam remuneraturus.] quam animam tuam. Ama, dilecta Sponsa mea, eum qui semper tibi erit benignus; & quando veniet formidabilis dies crudelis atque horrendæ mortis, quando ab omnibus derelicta fies esca vermium; ego, quem toto corde amaveris, veniam in extrema illa hora, cum curia mea sancta, teque adducam ad cælum vitamque sine fine duraturam; ubi a me recipies præmium omnis tui sancti amoris bonique operis propter amorem meum facti.
[37] Volo autem, filia, ut in hoc mundo degens studeas semper crescere, [Huic amori illa vult studere solicite] neque deficere in sancto amore ac bono opere. Cura etiam ut sis cauta & prudens, ut studium quærendi sancti amoris nemo tibi suffuretur: neque aliud, cara filia, pete a me quam purum sanctumque amorem: ac tibi persuide firmiter, quod certo facturus sim, ut ferventer atque cum puritate cordis orando ad me pervenias. Tunc senties suavem melodiam dulcis mei saporis. Cura ut sæpe te inveniam meditantem, studentem, aut de me suaviter sermocinantem cum amatoribus meis, quos noveris habere bonum ac sanctum appetitum, ad me solum continuo requirendum. Ego cum solicita semper ero solicitus, atque ex hora in horam dabo tibi saporem aliquem & scintillas varias mei sancti & æstuantis amoris. Quod si interim velis aliquid operis manualis facere, id mihi non displicebit; modo mens tua longe absit a terra rebusque terrenis. Fac etiam, cara filia, ut quacumque hora & tempore sis semper ad me cum devotione elevata, semperque in corde tuo serva sanctum amorem; [& continuo:] cantando laudes, hymnos, aut qualem cumque suavem melodiam de me pio Jesu & Salvatore tuo. Semper autem postula sanctum amorem, & ego mentem tuam identidem magis magisque elevabo ad me, removendo a te fœtorem ac lutum hujus sordidi mundi. O filia dilecta, cura ut semper quæras aliquid novi saporis ex meo sancto amore: nulloque loco ac tempore finem facias me laudandi: sed lauda semper summum & divinum amorem, corde perfecto dicens; O bone & benignissime Jesu mi, sanctus amor meus! ab omni gente laudetur nomen tuum supra terram, sicuti in cælo ab Angelis & Sanctis tuis.
[38] Responsio Virgunculæ. Ago tibi infinitas gratias, [eum ergo orat Virgo sibi concedi:] benigne Jesu, qui per tuam bonitatem dignatus es mihi dare sanctum lumen tuum, per quod cognovi tuum sacrum amorem. Gratiarum actio tibi sit, o summa bonitas! quia mihi donasti sanctum desiderium bonamque voluntatem, ut cupiam esse Sponsa tua, & te, dilecte Jesu mi, habere objectum unicum amoris mei: quod totum debetur gratiæ ac bonitati tuæ, qua me recepisti in numerum amantium tuarum atque sponsarum. O dulcis Jesu mi! grandis est misericordia tua, munifici Domini ac Dei mei, qui mihi miseræ atque immerenti tantam gratiam contulisti. O bone Jesu! solum peto amorem & gratiam tuam: tibi, Domine mi, sit continua laus, honor & gloria. Insuper oro te, ut me cures facere semper magis solicitam & ardentem in tuo sancto amore, eoque cor meum sit jugiter inebriatum & quasi submersum: nec enim ejusmodi submersionem timeo, etiam usque ad abyssum.
Cap. X.
[39] Post digressum istius Parvuli, remansi cum magno desiderio amandi dumtaxat Puerulum illum, & ipsi serviendi. Hunc autem sanctum amorem & desiderium sentiebam in me magis magisque crescere: [quod etiam obtinet.] & quotidie augebatur sitis ac fames istius sancti & melliti amoris. Nam qui cælos terrasque gubernat, non dimittebat me absque cibo & dulci manna ad gustandum: sed ipse parvulus bonus Jesus continuo reficiebat & nutriebat animam meam amore sancto: res autem terrenæ majori mihi indies erant fastidio: quantumque anima mea abundabat amore sancto, tantum crescebat fastidium istud. Nunc vero tam exercitata est anima mea & assuefacta sancto isti sensui & illuminativæ cognitioni, ut videar mihi posse alios utcumque docere, quid sit amare Deum & Jesum illuminantem. Quapropter optem aliud non audire vel loqui quam de tali amore. O Jesu, sponse mi delicate! videtur mihi quod aliud a te petere non possim, quam sanctum amorem, in hac vita. Atque hæc erat continuo vita mea & conversatio, cum dulci illo Parvulo, ac bono Jesu dilecto meo.
CAPUT IV.
Constantia Virginis in suscepto sanctioris vitæ proposito, communicatio dolorum Christi, ac pœnitentiarum rigor.
CAP. XI.
[40] Dum sic perseverat anima mea cum Deo, in ejusmodi raptibus & contemplationibus; quotidie in me augebatur suavis & dulcis ignis amoris, [Pater ejus morbo, ut putabat, remedium quærens,] & mellifluus ejus gustatus. Sed pater meus multum tristis, magna cum solicitudine, curari me faciebat variis modis ac medicinis; credebat enim ista mihi evenire per aliquam infirmitatem: id quod valde grave erat mihi, scienti non esse opus medicinis corporalibus: omnia tamen tolerabam cum sancta patientia, propter amorem Dei, ne secretum meum panderetur. O quantas tribulationes & adversitates sustinui isto tempore, præsertim a duro patre meo: multum enim ab illo vexabar, quia nesciebat, quid Deus operaretur in anima mea: nam nullus tunc erat qui ejusmodi mysterium sciret. Interim ex omni parte ludificabar & irridebar: quod si in aliquo tolerabar, id magis fiebat, quia sic æstimabant occultari verecundiam familiæ, quam quod mihi aliquatenus compaterentur. Credebant enim laborare me aliquo incurabili morbo & graviter noxio: ideoque in istis principiis contemnebar & vituperabar multum, quin etiam odio habebar a domesticis, aversatis præsentiam meam.
CAP. XII.
[41] Cum Virgo pervenisset ad nubilem ætatem, multum instabat pater ut eam in matrimonium elocaret, dicebatque: Credo quod melius sit ipsam viro dare, [urget ut dimisso votivo habitu,] sic forsan cessabit infirmitas illa. Hoc cum sapiens filia intelligeret, prævenit eum aliquot diebus ante, assumendo Habitum S. Dominici, sub specie ac forma voti. Hunc vero, cum sic diu gestasset, tædebat patrem longioris moræ: omnino enim decreverat eam nuptui dare. Igitur subtiliter investigabat omnes ejus actiones, & per interpositas personas tertias exquirebat ejus voluntatem, interrogando eam, quando tandem cessaret portare ejusmodi Habitum? ipsa vero respondebat, quando implesset votum suum. [marito nubat:] Sed votum & consilium ejus erat ipsum portare quamdiu viveret, quia hoc Deo promiserat. Fuit, o Lector, hoc tempore Virgo valde tribulata per duritiam patris sui; jugiter instando ut Habitu dimisso maritum sumeret: cui cum nullatenus consentiret, per ipsum & alios intervenientes jugiter afflictabatur.
[42] Narravit mihi sæpius Virgo, quod pluries decreverit ingredi monasterium, [quare monasterium ingredi volebat,] quia non poterat arbitrio suo vacare devotioni & contemplationi sanctæ ne quis ultra sibi molestus esset maritum ingerendo: quapropter sermo ejus omnis erat cum Deo, cui saltem mentaliter dicebat: O bone Iesu, tu mihi oranti dixisti, quod deberem habere patientiam, quia ad hoc me elegeris. Insuper dixisti, nolle te ut alius me principaliter regeret ac gubernaret, nisi tu, dilecte mi Deus, cui deberem committere quidquid occurreret, neque dubitare quin omni in tribulatione & afflictione auxilium mihi solatiumque præberes; [nisi Deus prohibuisset:] idque vel per ipsum faceres, vel per opportunum aliquod medium; itaque mansi consolata atque confirmata: mens mea in te solo figebatur, propter tot promissiones mihi factas. Ego vero continuo orabam bonitatem divinam, ut mihi concederet dolores passionis suæ & gratiam numquam amplius peccandi vel aliquatenus offendendi divinam ejus majestatem; utque me eligeret in Sponsam suam, nec ulla amplius mariti terreni mentio mihi fieret.
[43] [ab eo impetrat immunitatem a culpa mortali,] Tunc Majestas divina mihi respondit, dicens: O anima, carissima filiola mea, nulla fuit unquam pura creatura, ab omni prorsus peccato immunis, præterquam Virgo Maria. A peccato mortali semper præservaberis, & in sponsam Verbi incarnati consecraberis. Perseverans igitur in mea petitione, cito fui exaudita; id est, circa octavum decimum annum ætatis meæ desponsata Deo. O bone Jesu, quantum obligatur anima mea clementiæ tuæ! Hic vero, Lector, non narro tibi desponsationis modum, quia inter sancta ejus colloquia ordinatim ac fuse referam quomodo desponsata fuerit. Quod autem ad dolores passionis attinet, non ita cito exaudita est, [desponsa ipsi an. æt. 18;] sed totis fere duodecim annis perseveravit in petitione talis gratiæ, quæ quia tamdiu differebatur, dubitabat an eam esset unquam consecutura; ac fere extra spem omnem erat obstantibus (ut rebatur) peccatis suis; dicebatque sibi ipsi: O me miseram peccatricem! Si essem vera & fidelis Sponsa incarnati Verbi, jam pridem obtinuissem desideratum favorem communicandi doloribus suis.
[44] O bone Jesu! quando expectabam minime, posita extra spem omnem, tunc immensa bonitas tua mihi concessit, id quod tanto tempore postulaveram, id est dolores Passionis tuæ, [anno autem 30 dolores passionis,] manuum etiam atque pedum & spineæ coronæ. In ea hora putabam me mori propter excessum insoliti cruciatus & pœnæ quam sentiebam; quamvis cruciatus iste nondum esset plenus, sicut processu temporis fuit, quando multum crevit, præsertim circa cor, ubi fuit præcipuus, aliosque dolores multum excedens. Quando hunc obtinui, mansi diebus tribus sic constituta, ut nesciam viva an mortua fuerim: anima autem mea ipsum suum corpus videbat, nec scirem dicere quomodo in ea fuerit aut ad corporeos sensus rediverit. Erat enim tunc unita Deo tali cum sensu, [omnino maximos.] ut neutiquam sentirem corporis gravitatem, videbarque aliena a corpore esse. O rem admirabilem! Regressa autem ad corporeos sensus triennium mansi, nihili faciens mundum vel qualemcumque personam: usqueadeo autem mens mea alienata erat a seipsa & absorpta in Deum, ut viderer mihi esse res prorsus alia: & quotidie in anima mea incrementum capiebant gratiæ divinæ.
[45] O bone Jesu! tu nosti quantum obliger bonitati tuæ: [Propter supervenientes quovis loco ac tempore raptus,] quia multo plus mihi donasti quam promiseras. O Domine mi! non habuisti rationem ingratitudinis & demeritorum meorum: sed per gratiam tuam attraxisti frequenter animam meam, tibique univisti ac conjunxisti, tali modo speculantem claritatem ac visionem tuam, ut non velim neque vellem aliud, quam semper ibi esse, & gustare tuum mellitum saporem. O Sponse mi sancte! tu tempore illo tantum operatus es in anima mea, ut pro majori parte in extasi manserim. Numquam, mi Domine, habuisti rationem loci vel temporis; sed in variis partibus domus, in ictu oculi rapiebar a tua Majestate. Hoc autem aliquando tantæ vecundiæ mihi fuit, propter respectum personarum me in tali statu conspicientium, ut gravissime inde affligerer. Verecundabar enim etiam coram puerulis familiæ nostræ: [valde verecundatur & debilitatur.] quia manebam in oratione defixa, modo sedens, modo pedibus consistens, modo divinum Officium recitans, etiam in ecclesia & in publico: eratque hoc menti meæ grande martyrium: & maxime, quando id contingebat coram pluribus ac vulgo populi. Vires autem meæ corporeæ aliquando fuerant tantopere debilitatæ, ut initio regressus mei ad corpus gravitatem ejus sentiens, nequidem loqui possem, nisi cum multa difficultate: quare voluissem ut nemo tunc mihi molestiam vel sermonem intulisset. Tali autem casu discreta mea amita Bartholomæa & cara sodalis, multum me juvabat & confortabat prudentia sua.
Cap. XIII.
[46] Hæc omnia, pie Lector, partim accepi ex suo quodam libello, quem mihi dedit propria manu scriptum, multis meis precibus constricta; partim ore proprio mihi narravit: sicut autem veluti invita mihi dixit, [multum etiam vexatur a Fratribus] adeo multas tribulationes pertulit a Fratribus sui Ordinis, ut quandoque animis dejiceretur. Tales porro tribulationes multis annis duraverunt; credo quia ignorabant Dei gratiam, in illius anima operantem. Certo scias, Lector, quod Deus gubernabat Virginem, atque a Spiritu sancto regebatur: sed fratres hoc non capiebant, & secundum judicium suum cursumque humanum volebant illam dirigere, sicut Tertiarias alias sui Ordinis: Deus vero nihilominus pergebat in anima ejus operari singulariter, [volentibus ipsam ut ceteras Tertiarias regere.] longe aliter quam in Sororibus ceteris. Noli, Lector, id in sinistram partem accipere, de ejusmodi Patribus Fratribusque: existimo enim quod veluti prudentes magistri ista fecerint, exploraturi spiritum Virginis an ex Deo esset; tamquam majorem in ea perfectionem procuraturi, & ut cognosceretur magna illius patientia. Et tali de causa, adversa multa virgini obvenerunt quæ ipsa cum magna prudentia & patientia sancta tolerabat pro Dei amore, eratque in suis pœnitentiis quotidie magis magisque solicita.
Cap. XIV.
[46] Jam enim a prima pueritia cœperat macerare corpusculum suum longis vigiliis jejuniisque, [Vitæ rigor & pœnitentiarum austeritas,] & cibo permodico uti. In oratione sancta & in contemplatione erat assidua. Supra carnem portabat cilicia rudia, & funes innodatos atque catenam ferream supra nudum: quam catenam multis demum precibus ab ipsamet impetravi, & carissimam habeo. sæpissime flagellabat corpus: modicus autem illius somnus & quies, supra tabulam aut stoream sumebatur. Quandoque cervicalis loco habebat sub capite quosdam lateres: idque clam, sic ut nemo perciperet. Nihil opus est dicere, quod numquam potuerit persuaderi ut corporis sui misereretur, licet circa afflictiones alienas compassiva caritate arderet. In juventute vero tanta cum asperitate tractabat corpus suum, ut non facile quis nostris temporibus id sit crediturus. Tantum pœnitentiæ studium abstinentiæque rigorem considerans dæmon, rumpebatur invidia & dolore, [tentationes dæmonum,] quod suis fraudibus nequiret puellam unam pertrahere in ruinam: ideoque multum illam tribulabat, apparendo in aliqua horribili forma, ad eam perterrefaciendam abducendamque a sancto opere. Sicut vice quadam fecit, quando apparuit in specie sordidi canis, in ipsamque tam fortiter impegit, ut fecerit in terram cadere: aliisque pluribus vicibus similes molestias intulit: de quibus apparitionibus & tentationibus diffusius egi in sanctis colloquiis, inter quæ easdem mihi ad plenum ipsamet narravit.
[47] Nimis longus Lectori forem scribendo sigillatim diuturnas illius & asperrimas pœnitentias, & sancta ac mirabilia opera, [Dei in ipsa mirabilia opera.] quæ beata ista anima fecit & in ipsa Deus, toto spatio annorum quinquaginta sex, quinque mensium & diei unius: cum ipsa cœperit quinto ætatis suæ anno facere aliqua opera sancta, & anima ejus in Deum rapi: omni autem die adjungeret aliquid ad susceptas antea pœnitentias. O mirabilis Deus in donis suis! Tam copiose fuerunt in animam istam sanctam infusæ divinitus gratiæ, ut ipsimet Virgini impossibile fuisset eas enumerare, & multo minus humano intellectu exquirere illas ac scribere. Etenim pro una quam scribimus re, dimittimus mille, & possumus dicere, quod nihil aut sciamus aut scribamus, respectu eorum quæ operatus est Deus in illa beata anima. Profecto qui vellet bene intelligere, cognoscere, & explicare aliquam divinarum gratiarum partem, quas ipsa cælitus recepit; oporteret illum simili, qua ipsa, gratia donatum esse, ac simili spirituali sensu. Reliquam juventutis ejus Historiam relinquemus Ordinis sui Fratribus aliisque familiaribus, qui scribere ipsam ordinate poterunt, prout ipsis notitia & memoria suggeret: nos autem, Deo adjuvante, incipiemus Colloquia ejus sancta quæ facient secundum Tractatum.
TRACTATUS II.
Secretiores Dei favores erga Virginem ex colloquiis cum ea habitis descripti, propriis fere ejus verbis.
CAPUT I.
Auctoris cum Virgine familiaritas quando & quomodo cœpta, insignes ejus virtutes cognitæ.
Cap. I.
[48] Solicite desiderans, semper aliquid doctrinæ spiritualis invenire, sæpeque cum Virgine locutus, [Auctor spiritualis doctrinæ cupidus] ac diu inter ejus colloquia spiritualia versatus; indeque conjectura percipiens, aut potius evidenter cognoscens, divinam gratiam in anima illa operari supra naturæ humanæ cursum; decrevi in animo meo ac firmiter statui, toto corde manifestare ipsi me, ut ipsa beata Virgo esset mihi solatio & Mater fieret spiritualis. Itaque perseverans in tali proposito, orabam continuo divinam providentiam, ut me vellet cum ipsa sua Sponsa in suo conspectu colligare, & illa mihi foret stimulus ad doctrinam spiritualem. Crescente autem sancto nostro utrimque desiderio, crescebat inter nos, Dei gratia cooperante, spiritualis consensus cum viva fide ac sancta caritate; ita ut ex duobus cordibus una prorsus voluntas cœperit in conspectu Dei emanare. [Osannæ familiaritatem impetrat,] Sancta igitur ac spirituali familiaritate inter nos contracta, & mentibus nostris fideliter constabilitis in via spiritus; cœpimus sancta colloquia frequentare, solo Deo medio interveniente, cum amore sancto, hinc filiali, inde materno. Scito tamen, Lector, quod Virgo pro sua grandi humilitate, non volebat me appellare Filium, sed Patrem: verum ego, tantam ipsius sanctitatem cognoscens, rogavi ut acquiesceret, meque in filium spiritualem susciperet: quibus illa precibus tandem concessit gratiam; non nisi multo labore prævio comparatam.
Cap. II.
[49] Quadam vice loquenti mihi inter alia cum Virgine, & aliquid de rebus spiritus interroganti, respondit illa: O fili mi dilecte in Christo, [& secretorum ejus cognitionem.] volo dicere tibi secretum quoddam meum, sed vereor ne socius tuus audiat. Cum aliquando suscepissem Communionem, posita est anima mea in oratione, raptaque fuit & unita bonitati divinæ. O bone Jesu! quam mirabilis res est, videre tantam claritatem & majestatem Patris æterni! Tunc pro singulari gratia petii a Deo, numquam amplius peccare, nec ullatenus offendere suam voluntatem: responsumque mihi fuit quod ejusmodi gratia nulli mortali creaturæ unquam fuerit concessa, præterquam Virgini Mariæ, ut ne quidem venialiter delinqueret aliquando. O fili dilecte, valde Deus conqueritur de magnitudine & multitudine peccatorum, quæ fiunt in mundo, maxime per superbiam, & aliam iniquitatem, quam honestatis causa nolo nominare. O quanta & quam enormia scelera commituntur super terra. O misera Italia! grande tibi flagellum imminet. Hinc potes cognoscere, Lector, quanta fuerit puritas & honestas Virginis, quæ nec nominare quidem voluit carnalem turpitudinem, sed tacuit, ne virgineum suum os inquinaret. Equidem non possum explicare, cum quanta honestate ac puritare cordis procederet in omni suo sermone, & in hoc mundo viveret.
Cap. III.
[50] Anno MCCCCXCVIII die XXV Februarii, mihi secum loquenti Virgo dixit hæc formalia verba: Fili in Christo, heri sunt anni elapsi viginti duo, quod Deus, per suam gratiam, mihi concessit suam spineam Coronam, cum aliis doloribus Passionis suæ. [Ita datos & an 1476 dolores Passionis, intelligit an 1498] O bone Jesu! quanto cum labore cohibui Virginem, ne raperetur in exstasim. Mutato sermone induxi alium, & post aliquam moram interrogavi eam dicens: O cara in Christo Mater, dic mihi; num uno die plus sentis de doloribus Passionis Christi quam altero? Respondit autem: Care fili, majorem dolorem sentio diebus Martis incipiendo post meridiem, per totum Mercurii & Jovis usque ad Vesperam, ac deinde toto die Veneris: & sæpe id mihi continuatur per dies multos.
[51] Non sit tibi admirationi, Lector, quod Virgo tam prompte tamque familiariter mihi panderet sua secreta: multis enim annis ante hoc colloquium, [quando illa jam se totam ipsi fidebat,] sciebam quomodo portabat dolores Passionis Christi: quamvis multa cum difficultate cœperit mecum prima vice communicare secreta sua: sed Deo id permittente, & precum mearum id extorquente instantia, jam mihi sic assueverat, ut facillime mihi talia diceret: ego autem fidem meam ipsi obstinxeram, quod clam ea haberem, quod & fideliter præstiti usque ad ejus mortem. Hinc tanta inter nos erat fiducia stabilita atque habituata, cum sancta quadam familiaritate, ut nullo amplius respectu prohiberetur aperire mihi hæc sua arcana resque alias spirituales, modo posset, ac certa esset quod socius non audiret: unde inter colloquendum sæpius admiscebat hæc verba: Vereor ne socius vester nos audiat; [alias secreti zelozissima,] sed impossibile erat ut audiret, tum propter distantiam tum propter depressiorem vocem qua utebamur. Scito igitur, Lector, quod multis annis sic fuerim cum ea versatus, prius quam incepi aliquid de ipsa Virgine scribere; quia mens mea non prætendebat nisi salutem animæ, & rerum spiritualium ac divinarum notitiam consequi.
[52] Porro ea quam dixi hora, commendavi ipsi animam quamdam, quæ ut propria a me diligebatur; responditque Virgo: Ego, Fili in Christo dilecte, [non item aliis simile quid optantibus.] habebo illam vestri causa commendatam, tamquam propriam. Scito autem neminem in præsentiarum esse, cui secreta mea spiritualia revelarim, præter te. Multi quidem me deprecantur ac rationibus conantur persuadere, ut aliquid ipsis de illis communicem; sed hactenus non est qui id a me potuerit impetrare; præterquam tu, cui tacere nihil possum: imo velim ut possim tibi omnia dicere, & exhibere cor meum, quomodo sit alligatum Deo & spiritualiter tibi, Fili mi in Christo carissime. Sæpenumero, Lector, impediebatur Virgo ne loqui posset, propter supervenientem memoriam applicationemque animi ad gratias divinitus acceptas: [Ipse vero utitur industria ad ea paulatim elicienda:] quod cum sibi accidere sentiebat, solebat dicere verbum hoc; Alias loquemur, modo non possum. Ego vero impedimentum intelligens, vertebam sermonem alio, & mentem ejus distrahebam, ac deinde redibam ad quæstionem prius ei factam; & hac industria paulatim elicui quidquid poteram: sed ut plurimum non poterat absolvere cœptum sermonem, præcipue cum esset de aliquo sublimi mysterio.
[53] Ego tamen desiderabam alias quoque spirituales res intelligere ex ea, quæ mihi respondens dixit; Fili in Christo, [ut quod rogata orare pro quadam,] sæpius rogata sui, a quadam mihi devota, ut pro ipsa orarem; atque ex gratia speciali a Deo peterem ipsius salutem, facultatemque omnia sua opera faciendi secundum Dei beneplacitum. Quapropter festo S. Catharinæ Senensis posita in oratione, cordialiter pro ipsa oravi: apparuerunt autem mihi S. Catharina & S. Paulus, ac postea etiam D. N. Jesus Christus, coram quibus continuavi cœptam deprecationem pro ista mihi carissima. Tunc benignus Deus vultu hilari mihi dixit: O filiola, anima mea carissima, scias istius personæ opera mihi esse accepta, neque de hoc velis dubitare: sed dic ei, ut tali modo perseveret, quia talis est voluntas mea: bona enim opera, absque perseverantia, [ipsi impetrarit desideratum gratiam.] nequeunt mihi grata esse. Insuper faciam illi gratiam, quam tantopere me rogavit. Equidem, Fili in Christo, multum fui consolata, propter animæ istius salutem & gratiam illi promissam. O bone Jesu! quam immensa est gratia & bonitas tua erga fideles! Hic mihi paululum cogites, Lector, quantum Virgini & mihi gaudium erat audire talia verba, & cognoscere quod animæ, pro quibus ipsa orabat, erant in statu gratiæ. Ah! nullum cor adeo durum est, quod præ dulcedine tali non debeat findi.
Cap. IV.
[54] Insuper, dilecte Fili, volo tibi dicere, inquiebat, quod Deus per suam gratiam concessit mihi, in morte meæ dilectæ Barthotholomææ, tuæ caræ sodalis. Cum subito me composuissem ad orationem, [Et animam sociæ vidit ferri in cælum.] Deo pro anima ejus faciendam, utpote jam egressuram; vidi ipsam magno cum lumine migrare de corpore, atque in paradisum ire. Quamquam autem satis senserim jacturam ejus meamque orbitatem, quia similem ei non amplius reperiam: lætor tamen quod salva sit, Deique voluntas circa ipsam impleta: opto autem istic, ubi illa est, esse. Heu mihi! transeunt boni, & migrant in Paradisum; ego autem misera hic remaneo propter peccata mea. Lacrymabatur Virgo cum hæc verba proferebat, idque propter magnum moriendi desiderium, quia sibi videbatur nihil boni agere. Evidenter autem in ipsa conspiciebatur cor, ardens cupidine mortis; neque unquam inveni aliter dispositam.
Cap. V.
[55] Humilitas porro ejus tam profunda erat, & caritas tam ardens, [Magna ejus humilitas,] ut quando fuisset per dita, ibi esset invenienda: & prior quidem tanta tamque admirabilis, ut ubicumque inveniret Sacerdotes sibi notos, continuo projiceret se in genua, ad eorum benedictionem petendam, etsi eis occurreret media in via. quin & cuicumque alteri, sibi obviam venienti, volebat semper cedere loco digniore. Caritas vero tanta erat in ipsa, ut ad subveniendum pauperibus non recordaretur suiipsius; neque ullam haberet sui curam, modo posset proximo suo aliquod solatium ferre. Infirmis egenis semper benefaciebat, vel faciendo ipsis eleemosynam, vel visitando consolandoque; sæpius autem sibimetipsi subtrahebat cibum aliis mittendum: quo facto, dicebat; Nunc cum quiete manducabo. Nullum capiebat solatium eo die, quo inveniebat non esse cuiquam a se eleemosynam factam, [caritas,] aut aliquid operis pii in visitandis infirmis. Patientia ejus tam erat grandis, ut ipsamet aliquando miraretur, quomodo tolerabat tantas molestias, quantas sibi dabant personæ seculares, [patientia,] petentes audientiam, de quorum frequentia quandoque lamentabatur apud me, propter quietioris vitæ desiderium. Sed multa adhuc mihi restant de ipsius patientia dicenda loco commodiori.
Cap. VI., * Cap.VII.
[56] Cibus ac somnus ejus tam erat modicus, ut corpus per illum sustentari naturaliter non potuerit; imo dico illud potius alitum fuisse per extases unionesque Dei cum anima beata, quam per aliam ullam substantiam materialem. [austeritas.] Et hoc est quod posset multis testibus nominatis probari, si iis egeret res notissima omnibus qui ipsa Virgine aliquando familiarius usi sunt *. Cum ego ad Capitulum iturus essem, visitavi Virginem quæ erat infirma, & sub manibus medicorum; quare de ipsius invaletudine dolenti, eo etiam magis quod discedendum mihi esset, materna cum caritate respondit: Dilecte in Christo fili, ne propterea contristeris, sic enim vult Deus, [Prædicit Auctorem a Capitulo rediturum Mantuam.] mea autem consolatio est facere voluntatem ipsius. Dicam vero tibi id quod a multis retro annis præter meritum mihi accidit, per Dei gratiam. O bone Jesu! tu fuisti qui mihi dedisti dolorem lateris tui, cum aliis doloribus Passionis tuæ: tunc autem, care Fili, patior mihi medicinam adhiberi: sed nihil proficient. Talis enim infirmitas & cruciatus proveniunt mihi ex dolore cordis: & quamvis eo affligatur corpus, o bone Jesu! tantum tamen postea nascitur animæ meæ gaudium, ut ipsum numquam possem exprimere; afflictumque corpus recreatur, per dulcem illum spiritualem gustum quem divinitus recipit anima.
* Cap. VIII.
[57] Nollem equidem pro re mundi quacumque carere dolore isto, quamvis triplo intensior foret; [Gaudet doloribus Passionis sibi communicatis] simulque privari gaudio spirituali tam grandi. O bone Jesu! anima mea in ipso experitur suavitatem tantam, ut ipsam cor humanum cogitare nequeat, neque simplex capere intellectus. O care Fili, quando de Capitulo reversus fueris, multas alias res spiritales dicemus. Tunc subridens ego dixi ei: Quid si non revertar, o cara. Mater, quomodo ipsas mihi dicetis? Ad quod illa sereno vultu affirmative respondit, Vade, Fili, [reversoque auctori narrat] vult omnino Deus ut revertare; de quo nihil omnino dubites. Ad hæc conticui, verba ejus mente ruminans; & cum solatio videndi effectum istius prophetici sui præsagii, sumpsi licentiam abeundi. Tunc illa lacrymans, magno cum labore, dedit mihi benedictionem; & feliciter profectus sum ad Capitulum, ac postea redivi ad pristinum locum nostrum, sicut ipsa mihi prædixerat. * Postquam autem a Capitulo reverti, sæpe sæpius visitavi Virginem eodem ipso anno: & inter alias vices ipsa me accersivit in festo S. Francisci sub meridiem; & sub illo sancto colloquio ipsa mihi magno cum labore narravit, quomodo Deus ipsi concesserit dolorem suarum plagarum. O quam difficile erat Virgini proferre talia: [quomodo eos acceperit.] nostris tamen precibus constricta, laboriose ista enuntiabat: unde libenter abrupissem sermonem istum, sed non poteram, quia id mihi promiserat. Sæpius mutavi argumentum sermonis, quia videbam nimium in suo fervore accendi, futurumque ut raperetur in extasim.
CAPUT II.
Dolores Passionis communicati Virgini, futura quædam revelata, Auctoris varia transmigratio, & colloquia interim habita.
[58] In principio colloquii præfati adeo movebatur spirituali sensu, ut videretur nescire unde inciperet; [Confessarius ipsi divinitus assignatus,] nostris tamen adstricta precibus tandem dixit: O care fili, istiusmodi res numquam dixi, nisi Patri Fr. Dominico de Crema, Confessario nostro, qui mihi fuit a Deo demonstratus & concessus, cum in capella S. Vincentii, intra ecclesiam S. Dominici Missam celebraret; quem ego antea non cognoveram, licet fuerit Magister Novitiorum in prædicto Monasterio. Tunc enim dixit mihi Deus, quod isti Fr. Dominico debebam communicare totam vitam meam: & feci sic, licet magno cum labore; quia numquam poteram narrationem aliquam pertexere ad finem; sicut vides mihi etiam tecum accidere. Ille autem, sicut mihi dixit, omnia in librum quemdam retulit, qui non invenitur, quia ipse obiit. O bone Jesu! quanto solatio mihi fuit, quod talis liber sit deperditus: si enim inventus fuisset, credo equidem præ dolore morituram me fuisse: sed per Dei gratiam nihil ultra de eo audivi, ipsumque rogo ut posthac numquam reperiatur. Nunc, [de rebus ejus librum scripsit quem illa gaudet periisse:] care in Christo fili, negare non possum tibi quidquid a me postulas, pro tua consolatione spirituali: & credo id esse divinæ voluntatis: mens enim mea nullam sensit molestiam, sicut sentiebat cum aliis qui de vita mea volebant audire aliquid. Laudetur igitur Deus qui me solatur per te, & sic confirmavit, ut non alium inde sensum habeam quam si nihil dixissem. Intellexi ego ex quodam venerabili & devoto Sacerdote, multum familiari cum præfato Fr. Dominico, ipsique B. Osannæ pie affecto, verum esse quod dixit de libro, multaque alia secreta ipsimet per eam revelata; quippe qui in absentia dicti Fratris sæpe audiebat ejus Confessiones, quæ etiam ipsum magna complectebatur caritate, sicut mihi crebro narravit commendans illius devotionem. Sed postquam Virgo obiit, non amplius vidi istum bonum Sacerdotem.
[59] Dixit deinde mihi Sponsa Christi: Multum temporis impendi, Fili, orando Deum, & pro gratia speciali postulando ut mihi concederet plagas suas, non quoad apparentiam externam, sed quoad dolores Passionis. Vice ergo quadam apparuit mihi in forma Crucifixi, & dixit: Carissima filia, dolores meos integre tibi concedam, [& Auctori dicit, petitam diu gratiam plagarum Christi,] in iisque consolaberis; non tamen una vice omnes, nec enim posses tantum cruciatum sustinere. Paucis deinde post annis, die decimo Martii, cœpi sentire dolores aliquos, solito majores: statimque cognovi hoc esse initium gratiæ tamdiu a me postulatæ. Cum autem advenisset dies Veneris sanctus, tantum mihi increverunt dolores capitis, ut nescirem ubinam essem: non tamen omisi accedere ad Officium. Cum autem sub illo inciperet legi Passio, fui rapta in spiritu, & sic mansi stans, stetique per spatium horarum septem, [tandem sibi concessam,] mihique videbatur anima discessisse ex corpore; ut autem referentes audivi, videbatur corpus meum lapsurum. Hoc in raptu concessit mihi perfecte Deus dolorem cordis sui. Tunc conspiciebam corpus meum, ut erat, stare; sed dicere non possem, quæ esset tunc forma illius vel animæ.
[60] Ita delata domum sum, non nimium tamen dolorem tunc sentiens, sed veluti semisopita. Verum postea cœpi sentire cruciatus ingentes per omne corpus, [magno cum cruciatu;] præsertim circa cor, ita ut tota incurvarer. Sensi etiam in manibus ac pedibus tormentum grande: & mansi bene sex mensibus, sic ut pedibus nequirem incedere nisi sustentata. In tempore illo tuleram multas tribulationes ac persecutiones, & patiebar etiam tunc valde molestas: quapropter eram continue, copioso cum planctu gemituque, prostrata ante pedes Jesu Christi, orando ut me conservaret in sua gratia, cum sancta patientia & absque peccatis. Eadem vespera diei Veneris sancti, sicuti jam dixi infirma, fui rapta in spiritu; ipsoque momento fuerunt mihi repræsentata mysteria passionis Christi: atque de passu in passum videbam passionatum Christum, sicut quando patiebatur a Judæis. O bone Jesu! Quando reverti ad corporeos sensus, tantum habui dolorem in corde, manibus, capite, ac pedibus, ut gravis inde mihi advenerit febris. Hei me! Tantus fuit dolor iste, ut explicare non possem.
[61] Tunc interrogans, O mater, inquam, an etiam signa aliqua apparent? Respondit: Non, [sed ita ut exterius non apparerent:] nisi quod supra clivos pedum sit pauxillum coloris rosacei velut sanguinis super terram sparsi: petieram enim a Deo ut non essent plagæ apparentes; aliter enim mortua fuissem præ dolore. O fili! non possum declarare tibi ista tam alta mysteria, quemadmodum commonstrata sunt animæ meæ. Equidem pro vestra spirituali consolatione id facerem, sed nequeo: ignosce mihi. Interrogavi porro, quomodo faciebat, quando res ejusmodi revelabat Fr. Dominico Confessario suo. Respondit: Laborabat pauperculus, sicuti etiam tu; multumque mihi dolet recogitare laborem, quem pro me pertulit. Ego porro, Lector, cognoscens quomodo loquendi facultas ipsi impediebatur, supersedi subtilioribus interrogationibus circa occurrentias quasdam alias spirituales: nisi enim solicite ac vigilanter processissem, alioque sermonem vertissem, ut plurimum evasisset in exstasim, & nihil ab ipsa elicuissem. Hac autem ex causa in longum producebantur colloquia nostra, quemadmodum hoc de quo ago duravit ad quatuor aut quinque horas. Tunc habui ex ea res valde particulares, & licentias quasdam si prius ipsa quam ego moreretur, quas non propalabo, sicut nec mediam partem hujus colloquii scripsi: sed in paradiso cognoscentur omnia.
Cap. IX.
[62] Cum per obedientiam missus essem Neapolim ad ibi habitandum, rogata fuit Virgo anno MCCCCXCI, oraret ut cito reverterer in patriam; responditque hoc pridem fecisse se, [Auctor an. 1491 Neapolim mittitur,] præ magno desiderio quo cupiebat mihi loqui, ac porro facturam libentissime: animo tamen securo essem, futurum ut cito me revideret: quod & factum est. Cum enim venissem ad Capitulum generale, constitutus fui Veronæ: unde mihi occasio opportuna fuit visitandi Virginem, cum solatio spirituali utrimque. Tunc illa mihi dixit, quantopere desiderabat mihi loqui, de multis quæ occurrerant rebus, [inde Veronam transfertur,] quia plus quam duo anni abierant quod me non viderat, dixitque quod Deus promiserat sibi reditum meum ante dies multos. Alia vice, rediens a Capitulo, missus fui habitatum Brixiæ, & visitavi Virginem cum magna lætitia spirituali. Tunc ingressis nobis in colloquium de unione animæ cum Deo, rapta fuit in extasim per illas & alias res quas dicebamus, [tum Brixiam ac Mantuam;] & imperfectum mansit colloquium nostrum: sed post menses sex, missus sum per sanctam obedientiam ad habitandum Mantuæ; unde per colloquia sancta cœpimus crescere, & continuare nostra sancta desideria ac spiritualia gaudia, tanto grandiora semper, quanto diuturnius tempus concedebatur: mansi enim in patria plus quam tribus annis.
[63] Satagebam igitur magna cum solicitudine, subtilius intelligere vitam ejus cum Deo, & gratias ab eo in ipsam collatas: inter alias autem res spirituales, [unde abiens] explicuit mihi dolores Passionis Christi, quos continuo patiebatur. Multum sane laboravi ut facerem ipsam eos exponere, partim quia difficulter poterat, partim quia zelotypa erat secretorum suorum, priusquam de me satis secura esset: ideoque ei dedi fidem secreti, alias enim numquam se mihi disco operuisset. Secundo anno cum iturus ad Capitulum res meas disponerem, [eodem rediturus promittitur.] dixit mihi Virgo formalia hæc verba: Vade, care in Christo fili, divinaque gratia & providentia sit tecum: dico tibi pro certo, quod huc sis reversurus: nam Deus per suam bonitatem revelavit mihi reditum tuum: quæ divina promissio omnino completa fuit, id est, redivi ad locum priorem, & ultimo illo anno habui ab ejus manu plures epistolas, atque tractavimus de variis spiritualibus rebus: curabam autem ut quotidie cum ipsa haberem colloquium sanctum, & scriberem aliquid de ejus operibus sanctis.
[64] Mandaverat mihi sæpius Virgo, ut Deum instanter orarem pro se: quadam autem vice majori cum vehementia & lacrymis mihi dixit: O fili, ora Deum pro matre tua, multum afflicta; [Indicat ei Virgo secuturam mortem sociæ suæ,] valde enim vereor ne propter peccata mea Deus privet me dilecta mea Bartholomæa, sodali vestra: quæ res animam meam magno afficeret mœrore; nec enim spero aliam similem invenire. Prædicta autem socia ejus infra paucos dies in morbum incidit, & ego eam, durante morbo, qui longus minime fuit, visitavi sæpius: obiit enim juxta prædictionem beatæ Virginis, quæ valde afflicta remansit, [& duorum sucessive fratrum suorum,] opportunis suffragiis tam prudentis & caræ sociæ destituta. Cum autem consolarer eam & confortatem ad sanctam patientiam (quamquam id minime opus erat) respondit mihi; Nequeo facere quin trister; volo tamen & acquiesco beneplacito divino: & suspirans adjecit: Non hic finis erit; valde enim formido, care Fili in Christo, ne Deus etiam privare me velit dilecto meo fratre Antonio. Heu me! quam triste id mihi accidet, propter ejus magnam bonitatem & necessitatem tot liberorum: sæpiusque mihi replicavit isto anno, ut orarem ne ejusmodi afflictionem, quanta futura erat fratris tam cari privatio, affectam se vellet.
[65] Sequenti anno fui collocatus in territorio Parmensi, [de quorum trium salute certa facta sit:] ubi multas ab ejus manu accepi epistolas, & inter alia mihi scripsit mortem sui præfati fratris. Igitur sequenti Septembri, redii in patriam ad Virginem visitandam: quæ mihi, secum de sua jactura condolenti, respondit cum gemitu: Ora, Fili etiam hac vice pro me: dubito enim de morte Joannisboni fratris mei: quia eam Deus permittet propter peccata & ingratitudinem meam. Ora quæso Deum pro me peccatrice. Tunc etiam mihi dixit, quod anima fratris sui Antonii erat in paradiso, nec non anima sociæ Bartholomææ: & quod causa salutis earum multum fuisset consolata. Ego vero talia audiens, valde mirabar in animo meo, considerans magnam Virginis sanctitatem. Sed & alia multa spiritualia mihi singulariter dixit, quæ silentio prætermitto.
[66] Sequenti anno translatus sum ad territorium Patavinum, & rediens a Capitulo visitavi Virginem; quæ magno cum solario spirituali me vidit: [uti etiam concepturam Marchionissam] & inter alia quæ insimul habuimus colloquia, mihi dixit, orarem Deum pro Joanne-bono fratre suo, quia satis formidabat de ejus morte. Addidit autem, O fili in Christo, Domina nostra Marchionissa, sæpenumero me rogavit adstrinxitque ut orarem, quo Deus ipsi daret filium masculum: unde divina bonitas mihi dixit, fore ut voti compos fiat: parituram enim masculum. Tum sumpsi ego abeundi licentiam, cœptumque iter sum prosecutus: ipsoque anno scripsit mihi varias epistolas, interque eas unam de morte fratris sui Joannis-boni, [& parituram masculum, sicut & factum est.] sicut mihi prædixerat; & quomodo liberata erat a quadam infestatione dæmonis omni nocte pulsantis cameram suam; quare ante plures menses rogaverat, Deum orarem quo liberatam se vellet fastidio tali, quia multis diebus jam duraverat; mox autem ut liberata fuit, id mihi significavit. Anno sequenti positus fui Ferrariæ, quo mihi sæpius manu propria scripsit, & intellexit nativitatem filii Illustrissimi Domini Mantuani, sicut prænuntiaverat.
[67] Sequenti anno qui fuit MDI jussus sui commorari Mantuæ ibique steti duobus annis: quod tempus ingentis lucri spiritualis mihi fuit. [Anno 1501 Mantuam regressus Auctor] Illuc ergo a Capitulo generali me conferens proposui in mente mea, omni adhibita diligentia, ex illa sancta anima, pro modulo possibilitatis meæ, elicere quidquid possem spiritualis sanctitatis, & intelligere unionem ejus cum Deo, quatenus intelligi posset: atque huc conferre studium quantum postem & quantum foret tempus mihi concedendum. Nec minus quam proposui ad effectum duxi: mox enim ut ad monasterium applicui, missum nuntium est de meo adventu Virgini, tunc in extasi positæ; a qua ubi rediit, resque ei indicata fuit, subridens respondit; Satis scio. Igitur die XX Maji ivi illam visitatum, quæ præ gaudio & lætitia simul ridens ac lacrymans, mihi dixit: [gratanter excipitur a Virgine] O Fili in Christo! quantum obligor divinæ Majestati; qui mihi dedit solatium, toto triennio quo abfuisti postulatum: atque secreto sic locuta porro est. Cum essem in oratione proxime præterito die Veneris sancto, atque pro te deprecarer, promisit mihi Deus reditum tuum, infallibiliter futurum, quem continuis tribus annis ipsum petieram. O bone Jesu! in præsentiarum ipsum mihi exhibuisti.
[68] [& intelligit de filio marchionissæ,] Multa etiam mihi dixit de Italia, intra quam frequens tunc vigebat discordia, bella, & dissensiones inter Potentates. Maxime autem Pontifex plurima movebat, & belligerabat; id quod Virginem valde affligebat, ideoque multas Deo faciebat orationes pro sancta Ecclesia atque pro pace: omnia autem eum habuerunt eventum, quem ipsa mihi prædixit. Inter hæc casu accidit nominari Dominam nostram Marchionissam Mantuanam, & dixit mihi: Volo, dilecte fili, dicere tibi aliquid de Domina nostra, quæ apud me instabat ut indefesse deprecarer Deum pro filio masculo: [qualiter ipsi revelatus fuerit.] ego autem cupida solatii impetrandi Dominationi suæ, cum quadam vice instarem apud Deum, specialiter orans ut daret ei filium masculum; (o bone Jesu!) divina bonitas respondit in hæc verba animæ meæ: Filia mea carissima, ne diutius tristere: exaudita est enim oratio tua, & quod petiisti impetrabis: pariet illa filium masculum, qui cum sit filius orationis, debet sequi originem suam, bene operando secundum gratiam per quam concessus est. Dixit insuper mihi, quod præ verecundia istud numquam revelavit Dominæ, neque volebat secreta sua nimium publicari.
CAPUT III.
Professio facta, tribulationes toleratæ, visa gloria B. Columbæ, extases aliæ.
Cap. X.
[69] Post alia spiritualia multa, dixit mihi; Fili in Christo, [Virgo indicat professionem a se factam:] volo ut videas professionem meam, quam noviter feci, hic in camera coram nostro P. Vicario generali. Non feci eam publice, ne admirationi omnibus esset quod ipsam distulerim tamdiu. Noveris, fili, quod pridem eam fecissem: sed noluit Deus; nunc autem jussit ut facerem, & sic volui obedire ejus Majestati. Legi ego, o Lector, professionem istam, & credo quod noluerit Deus ut sponsa suam unquam faceret suam professionem, [diu dilatam, quiæ Deus per se regere ipsam volebat.] quia nolebat ipsam per cujuscumque alterius obedientiæ adstringi quam suæ divinæ, & ipse eam regebat ac gubernabat more suo: ob quam causam multa etiam passa est a Fratribus suis, aliisque personis ignorantibus secreta Dei: ipsa autem Virgo cum sciret Dei voluntatem, volebat obedire Deo magis quam hominibus. Longe tamen aberat up ipsa alicui daret murmuris vel scandali occasionem: sed non intelligebatur ab omnibus particularis illa gratia, quam Deus operabatur in ipsa beata anima. Imo iis qui nesciunt quid sit gustare talem gratiam (quia numquam in anima sua participaverunt ejusmodi gratiam per unionem cum Deo quali fruebatur ipsa Virgo) fatuitas videtur vel audire dumtaxat nomen spiritualium istarum rerum; [unde haud parum passa fuit;] & similes personas æstimant nullius cerebri, irridentque dicentes, quod sancti non manducant neque bibunt, sicut quotidiana experientia discimus. Deus autem permittit ut famuli sui, ad majus ipsorum meritum, incurrant ejusmodi persecutiones; eaque gradiantur via, qua ipse præcessit in hoc mundo, & qua transierunt tot Sancti & Sanctæ. Proinde ipsorum afflictiones non debent cuiquam movere admirationem; cum illæ ipsæ veris expertisque Catholicis potius præbeant testimonium sanctitatis, contrarium potius æstimaturis, si non viderent ipsos multipliciter afflictos atque tentatos.
[70] Vice quadam, o Lector, cum insimul doleremus de adversitatibus quas patiuntur omnes qui volunt ambulare per viam Dei, [eos per quos id fiebat] deque tot detractionibus contra eos fieri solitis; volens illa me confortare ad sanctam patientiam, utebatur caritate quadam materna; quare ei dixi: Ah cara Mater, non credis, quod cum similia de te tuisque actionibus mihi dicuntur, quoties audio illa toties mihi videatur cor findi cultro? [solita excusare.] Illa vero subridens respondit: Tuum istud verbum fili, recordari me facit nostri Domini Friderici, cui cum aliquando colloquerer, dixit mihi Dominatio sua, quomodo Fratres nostri apud se fuerant de meis rebus questi; sibique videbatur quod talia verba essent sibi ictus cultri: ego autem respondi, quod merito sic loquebantur propter meam imprudentiam; oravique suam Dominationem rem ut in aliam partem acciperet, quia mea erat culpa: & sic conata sum bene ædificare suam Excellentiam.
Cap. XI.
[71] Die [Dominicæ secundæ post festum] Pentecostes a quæ fuit XIV Junii, dictum mihi fuit, quod Virgo, a tempore matutino quo Communionem acceperat, [Extasim passa] fuerit in extasi usque ad vesperum diei sequentis: & ivi ad ipsam, sicut puerulus ad scholam, ut mihi explicaret aliquam doctrinam spiritualem: multaque ipsam interrogavi, quorum aliqua reticeo, propter causas prædictas. Et ipsa materno affectu respondit mihi dicens: [ægre potest explicare] Scito, Fili, dilecte, quomodo heu divina bonitas, per gratiam suam, non propter merita mea, attraxit ad se animam meam. O bone Jesu! major hæc unio fuit quam anima mea cum Deo habuit unquam, satisque vereor ut in præsentiarum tibi explicare valeam quod interrogas, quodque scire optares de ista unione. Cui ego: Noli, cara Mater, laborem sumere: dicito parum illud quod potes, utque melius possis, noli applicare mentem affectui unionis istius, quam habuit anima vestra cum Deo; & dumtaxat narra historiam perceptæ visionis, actumque animæ cum Deo, dimissa ejus fruitione quam anima sensit.
[72] Erat nempe beata mens Virginis usqueadeo absorpta, ut ipsamet id non perciperet remaneretque in extasi, neque cavere id posset. Tandem tamen, multis meis precibus constricta, [quomodo sub ea se habuerit,] cœpit plangere ac dixit: Dilecte in Christo fili, Res divinæ, quas Deus in hac unione cognoscendas dedit animæ meæ, tam altæ sunt, ut nec recogitare quidem eas valeam. Anima namque illo aspectu tam luminoso detenta, fruebatur mirabili dulcedine, & intuebatur in speculum divinæ Majestatis. Tunc recordata molestiarum, [multaque sibi toleranda intellexerit] quas mihi ingerunt seculares, sic ut nec respirare quidem aliquando Sinant, rogavi Deum ut me a tanto fastidio vellet liberare; mihique per suam misericordiam, largiretur quietem in rebus spiritualibus. O bone Jesu! Respondit Deus: Carissima filia, ego te elegi pro salute animarum, & ideo numquam volui permittere ut monasterium ingrederere: scias autem quod multo magis mihi placeas in hoc gradu, quam in alio quocumque opere: quia semper tecum ero in tribulationibus tuis & quibuscumque accidentibus, teque semper servabo extra offensam: ac tantam fortitudinem atque prudentiam, cum sancta caritate conjunctam, tibi dabo, [pro animarum salute.] ut nihil formidandum tibi sit ne forte bonitas mea casu aliquo sinat te labi in peccatum. Persevera igitur, dilecta filia, & confide: ad hoc enim elegi te, & volo ut extra monasterium vivas, secundum dispositionem meam, atque mediatrix sis pro multis animabus: semper enim gubernabo te per meam prudentiam. O fili in Christo! multum ista me afflixerunt & cruciarunt, quia nullam in me virtutem agnosco; & tam multi accurrunt ad me, ut quid ipsis faciam aut dicam ignorem. Volo tamen supportare quidquid placitum fuerit divinæ Majestati. Erat infirma Virgo, Lector, cum istæc dicebat mihi, nec nisi cum magno labore poterat sermonem producere.
Cap XII.
[73] Eodem die b venit suus Prior S. Dominici, eique dixit, quod mortua erat Soror Columba Perusina: ac veluti subridens addidit; Verum hoc satis nosti, o Mater: c ego autem præsens aderam verbo huic. [Narrat Auctori] Ast virgo nihil respondit, nec dicere voluit quid sciret de anima illa. Post discessum vero prædicti Patris, mihi secum ad colloquendum remanenti, omnia, secundum ordinem quo acciderant, narravit, dicens: Fili in Christo, voluit me Deus percutere gravi infirmitate: nunc tibi volo dicere quidquid vidi de Matre nostra, beata Sorore Columba, quodque nolui significare Priori nostro, quia non fido ipsi: sed tibi, Fili care, pandam rem universam. O bone Jesu! Ante Pentecosten sub auroram posita in oratione, vidi Sororem Virginem, [visam sibi B. Columbam, recens mortuam,] indutam Habitu nostro, cum duabus coronis perquam splendidis in capite, comitatum Episcopis multis Pontificaliter vestitis, ipsam Virginem multo cum decore, ordine, ac devotione affectantibus: quæ sese ante me stitit cum aspectu Angelico: & innuens mihi dixit; Præpara te, Soror, quia paulo post me sequeris, receptura præmium immortale æternæ vitæ, tibi dispositum a cælesti nostro sponso; ad quod ego sic comitata nunc vado. Atque hæc dicens transivit Virgo, cum eo quem dixi comitatu.
[74] Equidem magno spirituali solatio perfusus sum, Lector, talia audiens dici a beata Virgine, & ejusmodi apparitionem recogitans, plangebam præ lætitia. [in maxima claritate;] Ipsa etiam, cum narraret mirabilia ista, admiratione se captam ostendebat; tantaque cum spiritus vehementiaque loquebatur, ac si rem etiam tunc præsentem intueretur. Colloquium hoc valde prolixum fuit, eo maxime quod volebat explicare claritatem ac pulchritudinem, in qua viderat animam istam sanctam ejusque societatem; quæ, sicut dicebat illa, erat tam splendida, ut lingua humana id nequeat explicari. Dixit autem mihi in spiritu, o fili in Christo, si Mater Soror Columba esset inter mulieres mille, cognoscerem illam, licet in carne viventem numquam viderim. O bone Jesu! quam est gratiosa! absorbeor admiratione tota. Scito autem, Lector, quod diebus aliquot post transitum meæ caræ Matris, intellexerim ex quadam socia sive alumna B. Sor. Columbæ, quod hæc obierit ipso die ipsaque hora, qua dixit dilecta, nostra Sor. Osanna: unde multum consolatus & justificatus fui in eo, quod ex proprio caræ meæ matris ore audivisse me asserueram.
Cap. XIII.
[75] Eodem die etiam mihi dixit, o care fili, vice quadam posita in oratione, deprecabar pro anima cujusdam Prioris, qui meus fuerat Confessarius, obieratque Neapoli, uno jam præterito mense. Dum autem orarem pro eo, apparuit mihi & dixit: Ago tibi gratias, [& suum olim Confessarium,] Mater, propter vestras pro me factas orationes: nunc vado ad requiem perpetuam; unde remansi multum consolata; optabamque etiam ipsa mori cito, & est nunc quoque hoc meum desiderium; nec videor mihi unquam ventura ad illam tam beatam horam mortis. Equidem inveni, Lector, Virginem semper anxiam & cupidam mortis in summo gradu: idque jure merito, quia credo quod optime sciebat eratque ex ore Dei certificata de sua salute, [a purgatorio liberatum.] quemadmodum pluribus locis ac vicibus colloquiorum nostrorum mihi dixit: hac autem hora sermo inter nos fuit de multis rebus spiritualibus.
Cap. XIV.
[76] Insuper mihi dixit: Dilecte fili, volo etiam rem aliam mirabilem tibi dicere, quæ alias contigit. Cum pluries facerem orationem pro anima quadam, mihi valde devota & vicissim cara; divina bonitas certam me reddidit de illius salute, idque scire te volui. Nominavit autem illam sed eam non indicabo, [seque certificatam de salute cujusdam amicæ:] quia adhuc vivit in hoc mundo. Tunc interrogavi ipsam & dixi: O mater cara, dic mihi obsecro, quando certa fuisti reddita de salute istius vestræ devotæ, non petiisti etiam salutem vestram propriam? Ipsa vero respondens subridendo affirmavit, quod ipsam quoque Deus de sua salute certam reddidit; O bone Jesu! inquiens; scito, care Fili, quod de talibus certior reddita sim per demonstrationem manifeste factam, subintelligendo tamen, si perseverem in operibus cœptis. Tunc conspiciens Virginem ad loquendum dispositam, plures quoque res alias spirituales interrogavi: & ipsa mihi respondit: Esset mihi solatium ejusmodi nemini revelare: certe non est alius qui sciat hujusmodi secreta, sicut tu neque cui plus confidam; quia certa sum quod secretus eris; ideoque constringor omne spirituale secretum tibi pandere absque ullo respectu: solum autem ea pando pro vestro solatio spirituali. Tunc iterum fidem meam obstrinxi, quod essem ei fidelis secretarius, sicut & fui per Dei gratiam, quamdiu erat in hoc mundo, quod toti civitati nostræ est manifestum. Aliquando, sicut dixi, [sed petit res suas secretas haberi.] erat Virgo expedita ad loquendum, alias loqui nihil poterat, quin subito raperetur in extasim, propter repræsentationem earum rerum quas ad consolationem meam dicere volebat: sentiens autem impedimentum excusabat sese dicendo; Ignosce, Fili in Christo dilecte, quia non possum in præsentiarum amplius dicere: alias ea dicemus: itaque jejunum me dimittebat spirituali meo cibo; ultra tamen nihil requirebam, sciens quod non posset cœptum sermonem ultra prosequi.
ANNOTATA D. P.
a Corrigendum hic vel supplendum aliquid res ipsa loquitur, cum Pascha nequeat cadere in 26 Aprilis, adeoque nec Pentecoste in 24 Junii. Mox autem apparet, hæc acta esse anno 1501, quo 20 Maji obierat Beata Columba, & Paschate celebrato ad XI Aprilis, Pentecoste occurrerat 30 ejusdem litt. Dominicali B adeoque Dominica 2 post illud festum fuerat 14 Junii.
b Scilicet 15 Junii Feria 2, cum præcedenti Dominica post Communionem rapta fuisset Beata.
c Non solum per revelationem, quomodo id videri posset quasi joco dictum; sed forte etiam relatu aliorum, quando 26 dies præterierant: quamquam temporibus illis, nondum sic ut nunc ordinatis tabellariis de civitate in civitatem, haud adeo mirum fuerit, mortem Perusii obitam 20 Maji, non nisi post tres hebdomades Mantuæ nuntiari.
CAPUT IV.
Inter acerbissimos plagarum & capitis ac cordis cruciatus, ingens moriendi desiderium, & prophetici spiritus argumenta.
Cap. XV.
[77] Vice quadam lecto decumbebat Virgo gravi febre æstuans, quam infirmitatem multis diebus antea mihi prædixerat, affirmando quod Deus volebat ipsam percutere, [Vehementer infirma,] sicut supra narratum est: idque revera evenit; tanta enim ægritudo fuit ut civitas tota de morte ejus formidaret. Cum autem sic decumberet, & ego malum usque eo aggravatum viderem, rogavi eam ut mihi diceret, an nihil sciret de sua morte: quæ respondit: Nihil certi de illa scio, Fili, sed suspicor futuram cito: quia dolores mei plus solito crescunt. Tunc dixi: O cara Mater, quomodo nunc isti dolores te afficiunt? Et respondit; Increverunt tantopere in hac infirmitate, tantumque cruciantur mihi pedes, præsertim subtus plantas ac supra clivos, ut ægre possim incedere: in manibus autem etiam sunt tanti, [propter valde auctos plagarum & cordis dolores,] ut non valeam amplius conficere panes aut pannos lavare. Similiter in capite cruciatus acutissimos sentio & quotidie fiunt graviores, sic ut mihi videar coronam spineam habere affixam vertici: & circumcirca sublevata pellis sic me afficit, ac si ad minimum quem audio strepitum excuteretur mihi cerebrum. Verumtamen, care Fili in Christo, præ omnibus sentio cordis dolorem tam grandem, ut nequeam somnum vel requiem ullam invenire diu noctuque: neque jacui unquam nec jacere possum supra latus sinistrum, [sic ut vix tactum pati posset,] postquam. Deus mihi fecit gratiam dolorum suorum: ita, ut, dilecte Fili, dolor iste cordis, sit vehementior aliis. O bone Jesu, dolor hic me dejicit, estque causa infirmitatis meæ. Nihil prosunt mihi medici, quia morbum meum non intelligunt: & Deus per suam gratiam ita vult. Vellem tibi res alias dicere, sed modo non possum: alias dicam: nunc mihi ignosce: male me habeo, ora pro me misera peccatrice. Cognoscens igitur impossibilem ei esse ulteriorem sermonem, & compatiens ejus infirmitati, non processi ulterius.
Cap. XVI.
[78] Post paucos deinde dies iterum Virgini loquens de sua tam prolixa infirmitate, quædam domestica sua, Bona nomine, refrigerabat ei manus spongia, sicut fieri infirmis solet: unde cumilla dolorem monstraret, rogavit ipsam ne premeret tam fortiter. Id quod ego videns, ipsique compatiens, sumpsi spongiam, leviterque tangens functus sum eo officio caritatis: [fatetur se mortem valde optare;] & virgo mihi in aurem dixit: Nequeo ferre arctiorem contactum in manibus: sed nemo id sciat præter te: & tali respectu, serviebam ipsi coram omnibus. Quadam autem vice sic ei assistens, iterum eam instanter oravi, ut diceret quid sciret de sua morte. At illa respondit: Fili mi nullamdum habeo de ea notitiam certam: semel tamen in oratione posita, Deum rogavi, ut mihi illam revelaret; & de gratia mihi concessit, ut veniret cito: nondum adesse horam meam: & nunc hoc ipso tempore eamdem petitionem replicavi, dicens divinæ suæ Majestati: Ah! ah! Domine mi, numquam mihi vis dare, solatium ut hoc corpus interra relinquam. Sic autem postulans vidi Dei Majestatem, cum suo divino vultu & aspectu ad me converso, & quodam quasi risu blandientem animæ, magnæque hilaritatis indicia in facie præseferentem; nontamen dixit, vel Ita, vel Non: unde semper dubia maneo quid futurum sit. Vellem equidem nunc mori, quia sum gravis omnibus & inutilis ad faciendas pœnitentias aut quævis alia bona opera. [sed eam sibi divinitus differri:] Respondi ego: Quod tibi grave est, cara Mater, omnibus nobis magnum est solatium; dummodo saneris, non quæras amplius. Nollem tam cito derelinqueres filios & filias tuas spirituales: ea res omnibus nobis nimium tristis esset. At ipsa: O fili in Christo, mea in mundo præsentia ad nihil utilis est, mihi vero continuum martyrium. Modo velint bene agere illi, certa sum de alio meliori auxilio providendum ipsis a Deo. Benedicta hæc civitas multis inquinatur peccatis, quæ valde displicent Deo. O bone Jesu! miserere mei peccatricis. O infelix Mantua atque Italia! Tum ego aliud nihil quæsivi ex ea quia videbam morbo vehementer gravari. Dicebat autem illa, Lector, grande flagellum apparari.
Cap. XVII.
[79] Quadam vice in me, sibi loquentem, respexit sancta Virgo cum suspririo, & digitum fidei sublevans mihi dixit: Dilecte in Christo fili, præpara te: satis enim habebis quod agas, & doleo de vestro incommodo. Ego tunc ipsi nihil respondi, quia videbam nimis intensam esse febrem quam patiebatur, [Auctori quoque gravem morbum prædicit,] quodque nihilominus adhuc cresceret paroxysmus frigoris. Postquam autem illa declinasset nonnihil, dixi: Dic, cara Mater, quid sibi volebant verba, quæ modo protulisti? videlicet ut me ad multa præparem. Quid faciendum mihi est? quia super hoc multum attonibus & anxius hæreo. Respondit cælestis anima & dixit: Scito, Fili in Christo, quod si in præsentiarum mortua fuissem, subito tibi advenisset gravis infirmitas cum tribulationibus multis: sed, si quid possum, omnimo nolo ut ista tibi superveniat, imo rogabo Deum ut ipsam imponat mihi. [eum in se transferri optans,] Hæc audiens ego dixi subridens; Dilecta in Christo Mater, peccata mea magnas pœnas & severam purgationem merentur, permitteres procedere secundum dispositionem voluntatis divinæ. Nolo sane ut pro me peccatore pœnam talem sustineas: quam enim nunc sustines, nimis gravis est. Sed illa: Mihi tamen, inquit, gravior esset vestra: sed, si possim, eam non patieris.
[80] Multum equidem mirabar, Lector, & rem tacitus considerabam: sed volo dicere id quod post dies aliquot contigit. [sed frustra, cum ipse pro illa pati maluisset.] Videns ego meam Matrem jacere in tanto cruciatu, ex ista tam gravi infirmitate; rogavi divinam Clementiam, ut ipsum morbum transferret in me, ipsaque in commodum & solatium civitatis liberaretur; tanta enim caritate afficiebar beatæ isti animæ & utilitati communi, ut omnis pœna mihi refrigerium futura fuerit, modo ipsa tanta molestia liberaretur. Dei igitur justitia id pro purgandis peccatis meis permittente, ipsa aliquanto levius habuit, & ego in gravem ac longum morbum incidi, sic ut moriturum me dubitarem: eodemque tempore multæ mihi advenerunt tribulationes atque fastidia, [Eadem mali causam domesticos celans,] majora quam unquam senseram. Heu me! Quam bene cælestis illa anima speculata fuerat dispensationem divinam, & futura præviderat! nec enim aliter scivisset quod illa debebant evenire, ut mihi uno mense ante prædixerat. Post multa autem tunc ultro citroque inter nos dicta, cœpit Virgo vehementius torqueri, cum gemitu ac planctu, propter dolores cordis manuum ac pedum. Tunc quæsivi, an forte dolores increvissent; responditque, Etiam, & quidem tantum, ut nequeam subsistere supra calcaneos meos: dico autem cognatis meis, nervos adeo esse contractos, ut nequeam insistere pedibus: atque ita sit ut nesciant veram talis impedimenti causam.
Cap. XVIII.
[81] Insuper mihi dixit: Domestici, pro sua caritate ac bonitate sæpius vellent lavare pedes meos: ego autem id non patior, ne innotescat eis secretum meum; nec enim pati possem ut mihi tangerentur pedes, absque demonstratione aliqua. [ejus gravitatem explicat Auctori,] Dilecte in Christo Fili, noveris quod dolores omnes in hac præsenti infirmitate magnum sumpserint incrementum: ad cor autem multo acutiores sunt quam locis aliis. O bone Jesu! Cor mihi quasi mortuum est, & tota pars illa corporis usque ad pedem quasi sopita. O fili! numquam sensi tantum cruciatum in corde & pedibus qualem sentio modo. Laudetur Deus, quidquid enim facit bene facit. O bone Jesu! adjuva me peccatricem. Erat Virgo prolixiori sermone aliquantulum attædiata, quapropter ego ipsi compatiens, longiori colloquio finem imposui, propter ejus gravem morbum.
CAP. XIX.
[82] Sequenti die loquente mecum Virgine, replicavit illa multa ex suprascriptis; insuper etiam res aliæ spirituales multæ mihi occurrebant quæ poterant opportune in medium adduci: [identidem ipsam visitanti] quotidie enim præsens aderam beatæ illi animæ, quamdiu morbus iste tenuit; imo quando me non videbat, quærebat continuo: Ubi est Prior albus? propter habitum, inquam meum sic dicens, non propter merita. Per Dei autem gratiam & bonitatem, forsan etiam ex ordinatione divina tunc nobis ignota, conversatio nostra & quotidianum colloquium erat de rebus spiritualibus; modo tempus faveret, & ipsa esset ad loquendum idonea. Sæpius rogatus a Virgine sacrificabam ego intra cameram ipsius. [& in ejus camera celebranti:] Non dico hoc, Lector, jactantiæ causa, sed solum ad demonstrandam dilectionem magnam, qua mihi Virgo afficiebatur per suam gratuitam bonitatem; & ad declarandam magnam quam in me habebat fiduciam, & qua mihi dicebat secreta sua.
[83] Testis est mihi verax Deus, quod maxima consolatio mihi foret nullam mei ipsius mentionem inducere, filii spiritualis, licet indigni, tantæ Matris: sed cum videam non posse me aliter enuntiare sancta ipsius acta, [quod ipse protestatur a se scribi] debitamque eis fidem minus facile præstandam, si personam aliquam fictam inducerem; longiusque a veraci rerum cognitione abducendum tali modo Lectorem; nolui tantum defectum causare, atque minuere opinionem de sanctitate cælestis illius animæ, aut fidem ejus operibus dandam; sed elegi potius, ad laudem Dei augendamque æstimationem sanctitatis ejus, [solius gloriæ Dei causa,] erubescere inter mortales, quam negligere Dei voluntatem, & veritatem mutilare. Multa nihilominus valde particularia de ipsius dilecto in Christo, multisque aliis personis etiamnum viventibus tacitus præteribo, in præsentiarum non dicenda, quorum tamen spero a me, per Dei gratiam, relinquendam posteris memoriam aliquam, ad majorem Dei & Sanctæ suæ gloriam. Reticebimus etiam complures personas, quibus Deus graviter comminabatur propter sua peccata, pro quibus Virgo multum affligebatur, [multa autem particularia taceri.] multasque orationes & lacrymas cum pœnitentiis fundebat, Deum semper deprecans pro eorum salute: & sæpius mihi nominatim indicavit, de quibus magis querebatur Deus; demonstrans quomodo magis inclinabatur ad faciendam cum eis misericordiam, dandamque ipsis gratiam, quam ad ruinam, modo emendari vellent. Verumtamen multum metuebat imminens eis absque ullo respectu flagellum, quia nimis erant obdurati.
Cap. XX.
[84] Dixit etiam mihi hæc verba: Dilecte in Christo Fili, cognata mea Catharina, volens ire in villam, ad colligendos fructus nostrarum possessionum, [Negat ex illo morbo morituram se Virgo,] heri vesperi me interrogavit, quid futurum crederem de mea infirmitate! cui respondi, quod nesciebam Dei voluntatem; expectaret tantillum. Igitur hac nocte in oratione positæ mihi, dixit pro sua bonitate Dominus, quod non morerer ex hac infirmitate, quia necdum completum erat quod me interveniente effectui datum volebat. Mane autem facto dixi cognatæ meæ, iret sane, si vellet, in pace: quia credo infirmitatem meam longam futuram: quod si aliter eveniret id ei curarem nuntiandum: solatium sumeret, &, Deo comite, se daret in viam: quod etiam fecit, recreata istis verbis, ivitque in possessionem nostram. Vides, Lector, quam prudenter occultabat sua secreta, & id solum, quod opus erat, propalabat.
[85] [sed ægre se loqui posse fatetur,] Quando autem Virgo dicebat ista, magno cum labore loquebatur: unde ego illi compatiens, prohibebam ultra sermonem extendere: sed illa, omni cura sui ipsius deposita, & absque ullo ad proprias afflictiones doloresque respectu, prosecuta est sermonem suum dicens: O care Fili, multi volunt & petunt ut sibi dicam punctum aliquod spirituale, etiam domestici nostri, quibus libenter facerem satis: sed non possum. Cum enim incipio aliquid tale dicere, subito mihi cor inflammatur & accenditur suavi Dei sensu; &, si ultra progrederer, in medio sermone obmutesceram: & hac de causa cogor hominibus dicere: [& ideo sæpe petit excusari.] Habetote patientiam plus dicere nequeo, alias fortassis dicemus: atque ita frustrantur desiderio suo; multumque admiror, quomodo non contemnar & vilipendar ab omnibus, propter meam magnam insipientiam. Credo autem quod Deus pro me satisfaciat cordibus audientium: omnes enim videntur contenti discedere. Hoc facit Deus per suam gratiam: nam in me nulla virtus est. O bone Jesu! ignosce mihi peccatrici. Nolui ego nimis subtiliter interrogare eam, quia magna cum difficultate loquebatur; sed dimisi eam, pollicitam alias mihi dicere res quasdam spirituales, & illas præcipue quas nocte præcedenti senserat: ex quo remansit toto vultu jucunda.
CAPUT V.
Acerbitas & veritas plagarum Virginis, visio S. Dominici in gloria, petitiones pro variis exauditæ.
CAP. XXI.
[86] Mense [Junio] jam dicto loquens cum beata Virgine, die uno post cœnam, interrogavi illam, quomodo se haberet in sua infirmitate; & quoad dolores cordis. [Rursum explicat dolores cordis] Et ipsa, vultu angelico atque sereno aspectu, mihi respondit: Versor in magno cruciatu, dilecte Fili, eo quod tota illa pars cordis inflata mihi est, usque ad stomachum & humerum; descenditque sensus idem versus tibiam, cum magna rubedine. Cognata mea Peregrina quotidie me ungit; idque permitto ut non deprehendat secretum: ipsa tamen animadvertit aliquid inflationis & rubedinis. Est ibi etiam tumor quidam in forma zonæ latioris, qui incipiens a stomacho pertingit usque ad humeros, magno cum dolore. Quæsivi ego, [& capitis sui:] quomodo cruciatum talem in corde sentiret: & respondens mihi dixit: O dilecte & secrete Fili, videntur mihi esse duo qui cor ipsum altrinsecus trahant & dividant, quodque illæ duæ partes iterum bifariam dissecentur, atque ita cor meum maneat quadrifariam sectum, instar pomi granati fracti & in quatuor frusta divisi. Deinde videor mihi sentire cultrum, qui medium transit: atque hoc modo sentio dirissimum tormentum in corde & toto illo latere. O bone Jesu! [ex corona spinea] quam magna est bonitas tua! Insuper sentio continuo & grandem dolorem capitis, quod videor mihi semper cinctum habere corona spinea, & pellem capitis inflatam atque elevatam altitudine unius digiti: quod numquam permisi ut videretur nisi modo, quando de medicorum imperio necesse fuit permittere ut crines mihi resecarentur. Sed caput totum est conquassatum: & ideo continue sentio grande martyrium, propter coronam spineam, quæ compungit tamquam revera acutissimæ spinæ circum caput positæ, vel etiam amplius.
[87] Ne mireris, Lector, in nostro modo asserendi veritatem dolorum passionis Christi, [ceterisque plagis;] quos Virgo hæc beata pertulit: revera enim optimo jure poterat usurpare istud Pauli, Stigmata Domini Jesu. porto in meo corpore: & ego testimonium ipsi perhibeo, possumque dicere id quod Joannes de Christo, Et qui vidit testimonium perhibet & testimonium ejus verum est; ita dico nostrum verum & certum esse. [Gal. 6, 17] Id est quod Virgo hæc, & omnia cælestis Osanna, habebat dolores vere sensibiles passionis Christi, eosque in locis stigmatum tam acutos, ac si fuissent visibiliter apparentes. [Io. 19, 35] Equidem de talibus doloribus per linguam practicam & veram cognitionem plus intelligo plusque certitudinis teneo (quantum ad me) quam de stigmatibus S. Francisci: quia hæc solum teneo & credo per fidem, ista per experimentalem notitiam. Protestor tamen (prout decet, quod per hoc nihil derogem sanctitati S. Francisci aut veritati, quasi is non habuisset vera stigmata Christi) sed iste est modus loquendi veritatem, [quas asserit Auctor eam veras] ad certificandum, quod ista beata Virgo habuerit in corpore suo sensibiliter veros dolores passionis Christi, per sensibilia signa imo & visibilia apparentes; id est per tumorem circa caput & circa totum latus sinistrum cordis, uti supra dictum est, cum rubeo signo supra clivos pedum ad instar unius denarii. Manibus, (ut palam videbatur) amplius uti non poterat ad rem aliquam quæ volas contingeret: qua de re multi possent testes adduci. Insuper mecum ipsa loquente, sæpe sic impediebatur, per tam graves quos patiebatur dolores, [& quadam tenus apparentes habuisse:] præsertim circa cor, ut respondere non posset. Id cum sæpius coram me contingeret, videremque ipsam torquere se, manumque applicare pectori, & toto vultus colore mutari, nec loqui posse; expectabam ordinarie quoad angustiæ tales transissent; & illa innuebat mihi ut porro loquerer; eratque modo rubicunda, modo pallida, prout intrinsecus dolor cogebat.
CAP. XXII.
[88] Alia rursum vice, cum Virginem alloquens ipsam interrogarem de sua infirmitate, ac præcipue de cordis dolore; ipsa respondit: Sentio, Fili, cruciatum magnum; videturque mihi cor disruptum ac fissum, [petitam ab ea mortem differt Deus,] sicut dixi, & quotidie crescit pœna, nec scio quomodo vivam. Tunc ego; Dic mihi, inquam, cara Mater, quid sentis de tuo morbo & sanitate? Respondit beata anima, & dixit: Præterita nocte in oratione positæ, & quasi de Deo querulæ, quod tamdiu mortem meam differret, ipse mihi in hæc verba respondit: Multorum preces, filia carissima, coëgerunt me procrastinare desiderium tuum, idque pro salute plurium animarum. Nescin tu, filia dilecta, quod eo fine elegerim te, [& donat ei 5 animas pro quibus orabat.] nec volui ut monasterium ingrederere, quia te mediante volebam aliqua operari? Non ergo tristeris, filia carissima, quandoquidem talis est voluntas mea. Respondit autem Virgo: O Domine mi & dulcis sponse animæ meæ, quomodo ego peccatrix misera potero satisfacere obligationi, qua obstringor tot animabus, quæ pro bono meo, contra me quidem, sed optima tamen intentione oraverunt? Respondit Christus: scito, carissima, quod unica vice, qua stabis cum lacrymis ad pedes æternæ bonitatis, dissolutura sis omne debitum apud ipsas contractum. Menti autem tuæ firmiter posthac imprime, quod omnes animæ, pro quibus me es deprecata, salvabuntur, si in bene cœptis perseverent. Petierat nempe in suo comitatu habere quinque animas, quæ ipsi fuerunt promissæ, sed adhuc vivunt in hoc mundo.
CAP. XXIII.
[89] Mense Augusto ejusdem anni, circa horam decimam quartam, loquebar cum Virgine de variis rebus spiritualibus, cum illa mihi dixit: O secrete fili in Christo, volo dicere tibi, quid mihi acciderit in die S. Dominici. [Videt ipsa S. Dominicum] Dum mane Missam audiebam, sensi cor meum tantopere accendi in res divinas, per præparationem ad Communionem, ut non nisi difficulter sumere potuerim corpus Christi. Subito autem, post illud sumptum, composui me ad orationem, in qua perseveravi usque ad horam vigesimam primam. Tunc sensi animam sic radiare, tantaque claritate fulgere, ut eam humana lingua exprimere non posset. Vidi etiam Dei matrem Virginem Mariam splendidiorem sole, [in glorioso comitatu,] stantem coram Patre æterno; ac postea magnam multitudinem Fratrum, candidis indutorum, qui procedebant bini ac bini; eosque sequebatur ingens turba Virginum, similiter candidatarum, & singulari cum sanctimoniæ specie ambulantium; ac denique post omnes venerabilis senex, aspectu Angelico, tamquam si pompa processionalis ducta fuisset: omnibus autem erat vultus hilariter renidens.
[90] Tunc anima mea, istis sic visis, singulari cum humilitate prostravit se ante pedes venerabilis istius senis, qui erat S. Dominicus, [a quo ad thronum Dei deducta,] ipsique se commendavit, ut ejus mereretur participare suffragio. Senex porro sanctus hilari vultu, animam meam suo modo per manum arripuit, & duxit ante Majestatem divinam. Erat mirabile videre sanctum istum comitatum, quanto ordine procedebant; & quomodo illis ad thronum supernum accedentibus, anima mea tantis illustrationibus quasi retropulsa, jacebat humiliter humistrata, ac pia voce cœpit dicere: Ah! ah! Domine mi æterne, quid rei ego sum? Non mereor videre res adeo divinas. Ignosce, Domine, [ipsique commendata,] mihi miseræ peccatrici: ignosce, obsecro. Tunc Pater meus S. Dominicus, commendavit animam meam magna cum instantia, divinæ Majestati: postea autem, O pie Jesu! bonus ille senex, animæ meæ abblandiendo dixit: Eja, Anima mea, quidquid volueris nunc pete: obtinebis enim quidquid concupieris.
[91] Hinc anima mea, tremebunda tota propter aspectum divinitatis, cum humilitate prostrata jacebat: [orat pro anima quadam valde afflicta,] sed a sancto illo sene valde juvabatur & confortabatur: tandemque oculos in excelsum sustuli, cœpique Patri æterno petitiones meas exponere. Ah, Fili mi care! Primum quod petii fuit pro illa supra nominata persona, quam nosti in tanta tribulatione constitutam, & dixi: O Domine mi supplico tuæ magnæ bonitati & immensæ clementiæ, ut creaturam istam velis liberare a tantis molestiis, angustiis & tribulationibus quibus vexatur, eamque collocare in loco & gradu, qui tibi placebunt. Ad quæ verba recepit anima mea hujusmodi responsum: O filia carissima, adjuva animam illam exhortatoriis tuis verbis, [eamque consolandam & salvandam intelligit;] corroborando illam ad sanctam patientiam & perseverantiam: quia in tali conditione electa a me est; & hæ est voluntas mea, ut cum sancta humilitate perseveret, donec aliter providero, liberans eam suo tempore a tantis tribulationibus. Scito autem ipsam connumeratam haberi inter electos meos. O pie Jesu, quanta est bonitas tua! O fili dilecte! scias quod eadem verba mihi dicta sint ipso die Pentecostes, quando anima mea posita erat in oratione, & pro illa ipsa creatura deprecabatur. O bone Jesu! tunc unio animæ meæ cum Deo fuit major quam unquam habueram: & sic unita bene multum supplicavi pro sancta Matre Ecclesia & sancta pace: erant enim tunc temporis in Italia bella multa.
[92] Simili modo oravit Virgo pro multis aliis particularibus personis, quarum nomina mihi non exposuit, [inter loquendum adjuta ab Auctore,] nec ego interrogavi: quin etiam studio prætermittebam multa investigare; quia ipsa non poterat ea commode eloqui, propter gravitatem morbi. Cum magna autem difficultate protulit res prædictas, rapta per recordationem rerum mirabilium, a se visarum & auditarum in illa vehementi unione. Quod si ego sermonem illius non adjuvissem, subinde alio vertens colloquium, quemadmodum fieri solet cum aliquem gravi somno oppressum volumus vigilem sustinere, [ne identidem abriperetur.] ne ista quidem potuissem elicere. Sed mente ipsius sic alio distracta, resumebam meas interrogationes prius dimissas: itaque semper ac veluti artificiose & laboriose continuabantur colloquia ejus; maxime de mysteriis sublimioribus. Hac autem industria si usus non fuissem, non potuisset ipsa mihi quidquam perfecte explicare.
CAP. XXIV.
[93] Alias mihi cœpit loqui cum magna verecundia, sic ut erubesceret vultus ejus totus, quod non animadvertisset qua de re sermonem exorsa esset; unde videbatur eum velle abrumpere: [Alias a Deo invitata ad quidlit petendum,] sed ego multis eam precibus adegi, quod cœperat proloqui in hunc modum; Dilecte fili non possum tibi negare quidquam. Deus, sereno vultu & cum regiæ majestatis apparentia animam meam respiciens, priusquam suas petitiones ordiretur, dixit: Eja, filiola mea carissima, postula quod vis: paratus enim adsto ad audiendam largiendamque omnem tuam deprecationem. O bone Jesu! Ego, ut verba ista audivi, prolata a Dei majestate, cœpi exponere desideria mea. O quantam ibi vidi claritatem! quantum gaudium sensit anima mea, in illa unione, quam neque intellectus humanus capere, nec lingua potest intelligere! uti nec minimam partem illius pulchritudinis, illiusque luminosi & mirabilis ordinis. O bone Jesu! nec dici, nec intelligi potest tanta claritas & lumen incircumscriptum, [miratur ineffabilē talis visionis claritatem,] nisi ab illis qui ipsum viderunt, gustarunt & senserunt per sanctam unionem. Et hi quidem ac soli in mente sua ipsum intelligunt; sed non inveniunt vocabula, similitudinem, aut formam, quibus mediantibus notitiam suam internam communicent mortalibus, inexpertis tantæ gratiæ. Magne Deus! qualis demum res est ille tuus luminosus aspectus, illa claritas & resplendens Majestas, quam lingua exprimere nulla potest.
[94] Dilecte in Christo fili, semper in orationibus meis supplicavi & continuo supplico, [& certificatur de animæ præfatæ salute] pro anima illa, de qua sæpius tibi dixi, & de cujus salute sæpius promissionem accepi, ut nosti: sed in præsentiarum tibi dico, quod fui totaliter certificata de salute istius creaturæ, idque citra dubium ullum. Scio quid dicam. Perseveret modo cum sancta patientia, quia Deus sic illam vult esse: unde, Fili in Christo, multum solatii accipio. Tunc ego conticui, nec ultra processi, considerans magnam sanctitatem Virginis, & mirabilia quæ Deus operabatur in illa beata anima: sic ut remanserim multum consolatus de tantis ejus gratiis & bonis.
[95] [non audet tamen exquirere diem mortis] Adhuc sitibundus ulterioris intelligentiæ, interrogavi ipsam, numquid amplius de sua morte intellexisset, & quare non petebat a Deo gratiam præsciendi diem illius. Ipsa vero mihi respondit: Heu me, fili! nimium verecundor rem talem petere, quæ mihi magnæ præsumptionis esse videtur, quemadmodum etiam quid sit futurum de Italia. Ah! nisi intercederent orationes, tota jam submersa foret. O misera Italia! Flagellum grande tibi apparatur. Nisi te correxeris, & ad bona facienda redieris, dici de te poterit id quod Christus de Jerusalem, Si cognovisses & tu. [Luc. 19, 92] O fili mi, sæpius dolui & planxi, atque etiamnum plango, [licet sibi optatissimæ.] quod Deus tam diu differat mortem meam, & quod nuper me non permiserit mori, itaque egredi ex hac mundana fæculentia. Sed Deus mihi respondit, sicut jam sæpius tibi dixi, quod velit me exercere patientiam, quia ad hoc officium me elegit, & quod ideo voluit manere me extra monasterium. Videns ergo talem esse illius voluntatem, mente mea in ipsa acquievi: veniat quidquid volet & placebit divinæ Majestati, eo ego contenta sum.
CAPUT VI.
Priores Virginis pœnitentiæ, unio cum Deo, tentationes, tribulationes; initia vitæ spiritualis an æt. 6.
CAP. XXV
[96] Quodam die prædicti mensis [Augusti], loquens cum Virgine, dixi illi: O Mater cara, dic mihi aliquid pro meo solatio spirituali. Commendo tibi devotos tuos pro hoc Assumptionis Marianæ festo: ora pro iis Deum, uti in ejus domo sint ordinati & constituti absque macula. Respondit illa & dixit mihi: scias, Fili in Christo, quod eorum memoria inscripta sit cordi meo; nec ullam facio orationem, in qua non commendentur; præcipue autem illa anima, [Auctorem de sua salute securum reddit:] de qua toties tibi narravi. Non crederem me contentam fore, si putarem me absque illa futuram in Paradiso. O pie Jesu! divina bonitas per suam gratiam duo corda univit duasque voluntates in uno desiderio: quare istam gratiam singularem reputo mihi a Deo concessam. Multæ aliæ res spirituales mihi tunc dictæ a Virgine sunt quas silentio prætereo.
[97] Procedente porro colloquio, accidit mentionem fieri pœnitentiarum; quando anima illa cælestis mihi dixit: [narrat ei pænitentias olim sibi ordinarias,] Non possum, fili, amplius facere pœnitentias, sicut solebam. Recordor, sæpius me induisse cilicium, & in morem assumpsisse catena ferrea supra nudum cingi, asperasque disciplinas adhibere, cum multis jejuniis orationibusque, & tam copiosis lacrymis, ut ipse mihi essent quasi pro cibo & potu: sæpius etiam septem horis perseveravi genibus flexis in sancta oratione; unde aliquando sic remanebam afflicta, ut non possem meipsam in pedes erigere. Nunc autem tam multa facere nequeo, & solæ mihi restant lacrymæ, quæ sæpe tantopere me debilitant, ut tribus horis vix possim respirare. Sentio etiam defecisse vires corporis, propter diuturnas macerationes præteritas. Sæpe etiam mansi tam imbecillis, ut nihil facere potuissem: sed Deus postea subministravit animæ vires accidentales, sic ut creatura obliviscatur sui corporis; & Deus eo contentus ipsam fortificat. Hic ego, Lector, confiteor curiositatem meam: non potui invenire requiem menti meæ, donec ipsa mihi dedisset prædictam catenam ferream, quam sicut alias dixi, carissimam teneo.
CAP. XXVI
[98] Postea interrogans, Mater, inquam, cara, quomodo agitur hodie circa dolores tuos? Respondit illa, O Fili in Christo, adhuc mihi cor manet quasi apertum, [pro quibus ei successerunt dolores Passionis] sicut sæpius tibi narravi; & totum istud latus, quo cor spectat, est quasi nervus tensus supra arcum: credo autem potius deterius quam melius mihi futurum: quia tota pars illa graviter infirmatur estque hic dolor mihi continuus, sic ut nesciam quomodo possim vivere. Credo, dilecte Fili, quod tempore valde modico futura sim in hoc mundo, quia sentio me multum deficere. Hæc audiens, dixi: Scio, Mater cara, quod hæc esset consolatio tua & Sanctorum desideriorum complementum: sed numquid cogitas quam multæ personæ tibi devotæ, manerent afflictæ & privatæ omni sua spirituali solatio? Respondit anima cælestis: [& desiderium mortis.] Equidem omnium gravamen sum & impedimentum. Non vides quod nulla in me sit virtus, qua possim aliquem juvare? Certa sum quod Deus alio medio providebit saluti omnium, si gratia sua non impediatur multitudine & purulentia peccatorum. Habeo pro certo id ita futurum: sed satis dubito de multis personis quas video obstinatas in malitia: Ora, Fili in Christo pro ipsis, si forte eis Deus quacumque via gratiam faciat.
[99] Volens autem ego melius intelligere majorem illam unionem, quam habuisse Virginem in die Pentecostes supra memoravimus, interrogavi eam; Dic, Mater mea, distinctius aliquid de ista majore unione. [Explicat majorem suam cum Deo unionem,] Ipsa vero respondit: Non esset mihi possibile explicare tibi modum, quomodo illa se habuit, nec similem formam dare, aut invenire conveniens vocabulum cognitioni tali: conabor tamen tibi adinvenire similitudinem aliquam, quamvis comparatio non erit bona. Accidere aliquando potest, ut Rex quispiam vel magnus Dominus habuerit secretarium longo tempore, eumque una dierum advocans dicat: Eia veni, volo tibi revelare majorem thesaurum quam unquam: quidem monstratur, magnitudine sui mirabilis & numquam antea secretario cognitus, obstupescit hic, idque tanto magis, [in lumine quodam ineffabili.] quanto minus videt se posse comprehendere pretium & pulchritudinem tanti thesauri. Sic, Fili in Christo, fuit ista major unio, per quam anima mea videbat & cognoscebat res omnes creatas, quantum placuit Deo, magisque fruebar claritate, suavitate & Majestate æterna quam antea unquam. Ut autem porro dicam qualitatem & quantitatem istius incircumscripti luminis, id impossibile prorsus est: nam neque dici neque intelligi potest, nisi ab assuetis mentis oculos speculando defigere in formam illam, quam vidit anima & cognovit: non enim corporales potentiæ cognoscunt & intelligunt, sed anima dumtaxat unita Deo, quem videt. Et intelligit, sed nequit explicare; bene tamen quid anima suo modo videat, præterita, præsentia, & futura.
CAP. XXVII.
[100] Prosequendo colloquium, post multa spiritualia interposita, venimus in sermonem de tentationibus & fraudibus dæmonis, unde Virgo dixit: O fili in Christo, inimicus noster veteranus est & mala bestia; numquam dormit, neque comedit, nec bibit: [Item tentationes dæmonis,] omnis voluntas & astutia sua in animarum perditionem tendit. Aliquando videri facit bonum malum, & malum bonum; verum falsum & falsum verum: tantamque habet potestatem, ut sæpe etiam graviter tentet animam, quamtumvis spiritualem & manifeste positam in Dei gratia. Verumtamen licet talis anima permittatur tentari, non tamen ad suam damnationem: sed ejusmodi tentatio permittitur a Deo ad majus suum meritum. Quandoque etiam permittit Deus tentari animam ad suam majorem gloriam. Crebro autem tentatur ab hominibus malis & nequam, quia sunt membra diaboli: [& cur etiam electos iis sinat Deus impeti.] & quod sæpe non potest in anima spirituali dæmon efficere per seipsum, id obtinet per malos homines; & ideo dicitur homo nequam, pejor esse dæmonio. Multum interim placet Deo, quando creatura spem suam omnem ponit in ipso solo, & non confidit in seipsa, neque in alia persona firmiter sperat quam in Deo. In anima tam bene ordinata invenitur omnis perfectio, cum in ipsa solum sit amor Dei, cui plus fidit, & in quo magis delectatur quam in ulla re creata. Ipse vult amari supra omnem creaturam. Sub hæc verba venit grandis quædam Matrona, quæ interrupit nostrum sanctum colloquium. Cumque invicem de impedimento condoleremus, dixit Virgo; Alia vice complebimus reliquum nostrum sermonem.
[101] Eodem tempore, id est eodem mense, circa horam sextam, loquenti mihi de variis rebus spiritualibus cum Virgine, incidit sermo de Judicio humano, & variis tribulationibus atque molestiis, [deinde tribulationes quas passa est ab hominibus;] quas Dei servi sustinent; disseruimusque prolixe de iis, quas duæ quædam personæ diu sustinuerant, & etiamnum sustinebant; unde conclusimus, tribulationes esse grande signum perfectionis magnæ in Dei famulis. Tunc Virgo dixit: Care fili, scito quod in mea juventute multas tribulationes sustinui, a personis a quibus eas minime expectabam, quia erant religiosæ: sed tandem confusæ, satisfactum sibi ex me confessæ sunt, suumque agnoverunt errorem: interim valde me afflixerant. Laudetur Deus, qui me ab omnibus liberavit semperque adjuvit. O bone Jesu!
[102] Postea mihi dixit rem aliam magnam & secretam, [& quomodo pro suo olim Confessario,] quam nemini unquam communicaverat, in hæc verba: Fili in Christo, quidam Fr. Dominicus, olim Confessarius meus & secretarius totius meæ vitæ, mortuus erat Cremonæ, & pro ejus anima multas feci orationes; propterea quod dubitabam, an non fuerim ei causa mortis; quia fuerat istis diebus Mantuæ ad me visitandam. Cum autem in oratione essem, & pro ejusdem anima deprecarer; interrogavi Deum magna cum instantia, utrum ego peccatrix fuissem causa mortis ejus. [purgatorium per biduum patienti,] Respondit autem mihi divina bonitas dicens; Non fuisti, carissima filia, causa mortis ei. Tunc interrogavi de statu animæ illius. Hei mihi rem magnam! Responsum mihi fuit: Ipse est in Purgatorio. Hoc ego audiens, cum gemitu dixi: Ah! ah! Clementissime mi, ob quam causam anima est in tali pœna? Respondit Deus, Quia voluit voluntatem suam & judicium facere. Tunc anima mea, in Dei conspectu liquefacta præ compassione erga animam illam, pro gratia speciali petiit, [frustra petierit cruciari.] ut sibi, id est corpori suo, daretur perpetienda pœna ista, & ille a Purgatorio liberaretur. Respondit Deus: Nolo, filia, quia non posses tantum cruciatum sustinere. Cum autem perseverarem instando, ut mihi imponeretur pœna ista; respondit. Deus ac dixit mihi: Iustitia mea exigit ut ipsemet ferat pœnam, quam si sentires subito morereris; nolo autem te nuc ex hac vita discedere. Interrogavi igitur, quamdiu anima ista deberet in pœna detineri; responditque mihi Deus, Per biduum: quapropter perrexi orare pro anima jam dicta & post biduum audivi ipsam ascendere in Paradisum. [Hic autem de ea scripserat librum tunt perditum.]
CAP XXIX.
[103] Quando Virgo talia mihi dicebat, o Lector, monstrabat in verbis magnam caritatem erga animam istam: & sermonem prosequendo mihi dixit, quod iste Fr. Dominicus sciebat multa ejus secreta, & scripserat librum de omnibus gratiis quas ipsi Deus fecerat tempore quo vixerat ipse, sed tali forma ut nemo alius legere illum potuisset vel intelligere: non fuit autem repertus unquam, sicut Virgo mihi dixit, de quo ipsa postea valde fuit gavisa, imo dixit hæc verba: Hei mihi; mortua fuissem præ dolore si repertus esset: & gratias ago Deo, qui concessit ad solatium meum, ut de illo nihil amplius inaudiverim.
[104] Postea interrogavi eam dicens: O Mater cara, quomodo nunc tecum agitur quoad dolores passionis Christi. Respondit beata illa anima, & more suo consueto dixit: Adhuc cor mihi multum vexatur, neque possum nisi difficillime ambulare propter dolorem pedum. Inter hæc autem manibus meis tenebam manus ipsius, [Indicat majores suos dolores] & ipsa monstravit locum majoris cruciatus sui, scilicet in concavo palmarum; & dixit: Similiter etiam sentio grandem cruciatum in clivo pedum: & aliquando invenio in medio ipsorum multum rubedinis cum magno dolore: estque rubedo illa velut sanguinis effusi: & ideo nollem ut quisquam mihi pedes lavaret, ne tale quid videatur. Quando vero mihi accidit ut ambulare nequeam, [& quomodo eos clam habeat:] dico cognatis meis, esse nervos sic contractos & stupefactos, aut quod in iis sentiam pœnam aliquam; atque ita efficio ut nihil ultra intelligant. Multas res alias spirituales inter nos hora illa pertractavimus, multas in aliud tempus dimisimus, impediti a Domina, [Marchionissa], quæ inopinato supervenit; & contristata Virgo mihi dixit, O fili in Christo, alia vice sermonem pertexemus.
CAP. XXX.
[105] Alias loquens cum Virgine de rebus spiritualibus, interrogavi eam, pro majori mea consolatione & certificatione (ultra illam de qua habetur in primo tractatu) O cara Mater, dicito mihi, quantæ ætatis eras, [item qualiter ab an. &. 5 vel 6 cœpit affectare solitudinem,] quando Deus cœpit ad se trahere tuam animam? Respondit ipsa; Si bene memini, dilecte Fili, eram tunc annorum quinque vel sex, neque adhuc cognoscebam quid essem: præter quam quod fugiebam oblectamenta puerilia & consortia puellarum aliarum, quantumque poteram studebam manere solitaria: de quo mater mea vehementer mirabatur, sæpiusque dicebat: Quid ita sola manes, filia? non novi te, neque scio qualis sit tua voluntas. Sed ego ejusmodi verbis nihil respondebam, [admirante matre:] & quotidie magis affectabam esse sola. Cumque illa sæpius me requireret, reperiretque in oratione positam, nihil poteram ei respondere. Reversæ ergo ad corporeos sensus dicebat illa: Qua de causa sic stas immobilis, o filia? Quid tibi deest? Profecto magna quadam infirmitate teneris, quam nominare nolo: dic mihi quid sentias. Ego autem parvula nesciebam quid ei reponerem, nisi; Habeto patientiam, mater, & ignosce mihi.
[106] [& ad spinam puncta,] Istud autem accidebat sæpe. Cum ergo die quadam more meo ivissem in hortum solatii causa, & ibi essem sicut Deo placebat; cœpit colligere uvas spinosas, id est crispinas; & spinæ uni digitum impegi. Tunc venit mihi cogitatio de Christi passione, ac præsertim de corona, quam duriter caput ejus pupugerit, cogitando quantus fuerit dolor iste. [visoque crucifixo,] Sic autem meditanti apparuit Crucifixus cum omnibus mysteriis Passionis; & ego ipsa intuens, subito fui liquefacta & resoluta in contemplationem mysterii tam sublimis; unde anima mea tunc percepit specialem gratiam & consolationem, id est, in corde meo sensi dolorem grandem cum ardenti amore Dei, qui ipsum tantopere accendebat & inflammabat, [cœpit facere pœnitentias:] ut parum admodum somni noctu caperem, & veluti continuo starem in oratione. Igitur in illa ætatula cœpi cogitare de pœnitentia facienda, & accipiens funes in iis multos nodos faciebam, circumdabamque eos carni meæ; aliquando etiam disciplinabam corpusculum, quamvis a nemine ad hoc instructa; imo quacumque in re poteram ipsum affligebam.
[107] Vix dicere possim quam libenter ibam ad concionem, [afficiebaturque ad conciones,] & sero mihi illucescebat dies quo illuc eundum esse sciebam: quod si prædicabatur de amore Christi, cor meum incendebatur ad modum luculenti ignis: quando autem redieram domum, memoriter fere repetere noveram totam concionem: quod matri ac patri meis magnæ admirationi erat, videntibus me tam parvulam. Insuper recordor quod in tenera illa ætate, quando pater mensæ accumbens, dabat aliquid fratribus meis, ut patres solent; & aliquando me præteribat; [& gaudebat sibi minus dari quam fratribus:] dicebam in corde meo: Tu non es digna quidquam habere propter peccata tua: & tunc sentiebam in corde meo consolationem tantam, ut nequeam verbis exprimere. O bone Jesu! & sic agendo transivi tempus pueritiæ meæ, cum multis gratiis spiritualibus, quas nescirem nec unquam possibile mihi erit explicare. Multo majores blanditias percepissem a parentibus meis, nisi sic solita fuissem rapi inter orandum, quod ipsi arbitrabantur esse speciem aliquam morbi caduci: unde & vehementer affligebantur, neque sciebant quid de me facerent.
CAPUT. XXXI.
[108] Iterum loquens cum Virgine, interrogavi eam de doloribus passionis Christi, ipsaque respondit: Grandem, Fili in Christo dolorem cordis sentio, quod mihi necdum videtur consolidatum, [quomodo cruciabatur toto corpore.] sed de die in diem magis torquetur, videturque mihi in tres partes sectum; totum autem latus istud est maculosum, usque ad plantam pedis. O bone Jesu! Similiter etiam corpus meum quasi totum commolitum est pœnis: & quamvis ambulare valeam, sentio tamen acutissimos cruciatus; & ferme nequeo amplius gressum formare, propter dolores pedum nimis intensos: totum quoque latus cordis contractum est & incurvatum, ut solet decrepitis senibus. Inter hæc supervenit Domina Marchionissa: & Virgo dixit: Patientia, Fili dilecte: alias colloquium hoc spirituale complebimus.
CAPUT VII.
Cælestis ira peccatoribus intentata, & maxime obstinatis,
pro quibus frustra orat Virgo & orari facit, ac suæ orationis
qualitates aliquas aperit.
CAPUT. XXXII.
[109] Paucis post diebus loquenti per tres horas cum Virgine beata, ipsa mihi dixit magna cum caritate: Fili in Christo, factum bene quod ad me veneris, quia tota afflicta sum & animo amaro, [Intelligit pœnam peccatoribus a Deo paratam,] propterea quod in die Sanctorum omnium, anima mea in oratione posita vidit humanam naturam, constitutam & alligatam in magno periculo flagellorum: & Pater æternus suo quodam modo immobilis stabat, audiens animæ preces, sed videbatur eas exaudire nolle: anima autem perseverabat orando pro natura humana. Hinc Pater æternus animæ respondit ac dixit: Filia carissima, non vides quomodo fœtor tam multorum tamque gravium peccatorum pervenit ante conspectum meum? Scito quod ferre eam ultra non valeam: justitia mea vindictam exigit. Hei mihi! Anima mea audiens hujusmodi responsum, & animadvertens divinum aspectum suo modo quasi turbatum, tota liquescebat præ dolore; quia videbat gravitatem flagelli, contra humanam naturam parati: videbaturque quod Deus valde iratus erat Prælatis Ecclesiæ, volens eos propter multitudinem peccatorum punire.
[110] Tunc anima mea cœpit dicere: Ah, ah, æterne mi Domine! noli immittere flagellum istud: [qui queritur de eorum pertinacia,] immensa tua bonitas & clementia non faciat rem talem: sed dic mihi, qua ratione facere possint, ut ira & sententia tua mutetur ipsis in gratiam, & flagellum istud removeatur. Respondit Deus, O filia carissima, aliud non vellet bonitas mea, quam emendationem & pœnitentiam. Non vides, o Anima quanta superbia regnet in omni statu & gradu hominum, & quam enormes turpitudines committantur? Non est amplius inter eos justitia aut caritas, sed rapina atque extorsio. Nonne vides, quomodo faciem suam averterint a me, [maxime Ecclesiasticorum.] submersique sint in fœtido cœnō peccatorum? Nulla in eis est sanitas neque bonitas, incipiendo a Prælatis Ecclesiæ meæ, qui tam male vivunt, ut justitia mea nequeat illos amplius tolerare. Tunc anima mea, prostrata in teiram, clamabat; Ah! ah! dulcissime mi Domine! obsecro tuam immensam bonitatem, ut ad minimum Mantuanis miserearis. At Deus, Nimis magna sunt, Filia, peccata eorum: tamen pro amore tui, & propter tot orationes servorum meorum pro illis factas, adhuc expectabo dies aliquot: dic ipsis ut se emendent, quia nequeo ultra ferre tantam in peccatis pertinaciam.
[111] Propterea, Lector, plurimum afflicta fuit Virgo, mihique impense mandavit ut curarem orationem faciendam, [Hinc tristis virgo] Deumque rogandum eum in finem quia sæpe Deus oratione placatur. Sicut autem mihi Virgo monstrabat, videbatur quædam in particulari metuere, Statuumque conversiones, quarum aliquas jam vidimus, aliæ, secundum opinionem meam, necdum sunt impletæ. Multum etiam formidabat Ecclesiæ, & quibusdam personis nominatim, quæ non revelabo, quia earum quædam adhuc vivunt inter mortales. Erat igitur illis de causis valde afflicta Virgo & vehementer attenuata continuis vigiliis & orationibus quas faciebat, perpetuo lacrymans & corpus suum macerans. Non explico super hoc puncto quasdam ejus prædictiones, circa personas particulares, quarum aliquæ, ut ipse verax testis sum, ipsas in se expertæ sunt, [valde emaciatur:] aliæ adhuc sub duro flagello versantur. Equidem, Lector, contremisco cum recogito colloquium istud, quod totis tribus horis tenuit: multasque res tunc auditas taceo, quia necdum est tempus eas propalandi neque volo distinctius intelligi. O pauperculi & cæci circa suam salutem! Si nossent quid opus sit ad eam consequendam, & quid comminetur Deus, credo mutarent vitam, & sub immoderatis vestibus sacco vestirentur. Porro licentiam discedendi a Virgine sumpsi, sub promissione, quod in posterum adhuc alias res spirituales mihi indicaret.
CAPUT. XXXIII.
[112] Eodem mense [an Augusto?] ac tempore iterum tribus horis duravit colloquium meum cum cælesti illa Virgine, & inter alia ut melius poterat mihi dixit: Dilecte in Christo Fili, [eo quod etiam pro Papa & quodam C. oranti,] valde afflicta est Mater tua. O bone Jesu! volo tibi dicere id quod mihi accidit. Diebus præteritis in oratione posita deprecabar pro multis personis, ut Deus illis faceret misericordiam. Specialiter autem magis orabam pro Papa, [Alexandro VI.] & quadam persona C &c. [forte Cæsare Borgia, Duce Valentino] ut Deus ei daret gratiam restaurandi Ecclesiam, & omnium misereretur. Cumque anima mea pro illo petebat talem gratiam, videbatur Deus turbatus ac velut immobilis stare: uti quis solet cum audit ingratum aliquid. Perseverabat nihilominus anima mea in postulanda gratia pro Papa, nec ullum ei dabatur responsum, [atque Deipara sanctisque intercedentibus,] quemadmodum solebat: perseverante tamen illa, & petitionem urgente; supervenit Domina nostra Dei Genitrix: quæ ante filium consistens, cœpit precari etiam ipsa, & adjuvare animam, ut pro salute Papæ compos fieret desiderii sui, atque pro renovatione Ecclesiæ. Postea venerunt omnes Apostoli, & stererunt coram Domino, omnesque orabant ut fieret misericordia. Heu me miseram peccatricem! Sterit Deus semper immobilis, vultu & aspectu nequaquam hilari, sed velut turbato; nec ulli deprecantium quidquam responsi dedit, non Dominæ nostræ, non Apostolis, non animæ meæ, sicut alias fecerat.
[113] O bone Jesu! multum hac de causa affligor: jam enim tertiæ vices sunt, quod specialiter oravi pro Papa, [aversum se ostendit Deus:] & quibusdam aliis: & in aliis quidem orationibus meis videbatur inclinari Deus ad faciendam misericordiam, hac autem vice responsum non accepi; unde non possum quin maneam in continuis lacrymis, præ compassione animarum istarum. O fili carissime, quantum queritur Deus de statu Ecclesiastico. Hei mihi! quam magna & nimium horribilis res est, coram intueri putredinem peccatorum tam multorum! Plangebat Virgo cum talia diceret, & suspirans ita me est affata: O care Fili in Christo, si vel semel videres, quantum Deus queratur de natura humana, & præcipue de tribus peccatis, credo quod continuo velles stare deprecabundus ad pedes Jesu Christi. Tunc ego: Quænam sunt ista peccata, Mater? Respondit anima illa cælestis; Superbia, avaritia, & tertium unum quod honestatis causa nolo nominare: ego autem per discretionem intellexi, ipsum esse peccatum luxuriæ, diversa in specie perpetratum.
[114] Dixit etiam Virgo, O quanta mala habentur parata propter obstinationem & longam consuetudinem peccandi; [sic mœrenti] & præcipue Statui Ecclesiastico, eisque personis, quas novisti. O Deus meus! o bone Jesu! ignosce mihi miseræ peccatrici. O animas misellas! Grandia illis tormenta præparantur, si opera non mutent. Ego hæc audiens stabam quasi attonitus, & sanguis præ terrore mihi constringebatur. Postea vero cœpit Virgo loqui de rebus spiritualibus ad animas nostras spectantibus, multaque absolvit & confirmavit, quæ inter nos pridem promiseramus; præcipue autem participationem orationis & operationis. O bonitas divina! Eramus duo corda coram ejus conspectu in una voluntate colligata. Tanta profecto erat o Lector, inter nos caritas, [valde compatitur Auctor] ut absque lacrymis de ea loqui non possim. Amabat Virgo dilectum suum in Christo filium velut animam suam propriam, & ipse amabat unicam Matrem etiam plus, si fas est dicere, quam animam suam. O magnam Dei caritatem, insertam cordibus nostris, multo prius quam inter nos esset aliqua spiritualis conversatio, aut invicem nosceremus!
CAPUT XXXIV.
[115] Prædicto mense iterum quasi tribus horis mansimus in sancto colloquio, & illa cælestis ac beata anima tantum accendebatur Spiritu sancto, ut videretur aliud quid esse quam creatura humana: [& intelligit ejus orationem] loquebatur enim majori quam unquam videram vehementia, deque rebus valde sublimibus; & hoc cum quibusdam figuris & exemplis ut melius intelligerem atque super statu animarum quarumdam, de quibus scribere supersedeo. Deinde interrogavi de oratione, quomodo eam faciebat, & utrum in ea impediretur per tot visitationes diversarum personarum, aut propterea privaretur solita sua ad Deum attractione. [non impediri ulla distractione extrinseca,] Respondit autem cælestis anima; O fili, non impedior imo exinde sentio aliquid amplius, præsertim noctu; quia parum aut nihil possum dormire, præoccupata a consueta oratione & meditatione: corpus autem meum aliquando tantopere afflictum est, ut non possim me erigere aut pedibus insistere.
[116] Tunc subjunxi; Dic mihi, cara Mater, affligerisne in attractione ad Deum, aut corpus tuum sentit aliquam afflictionem durante ejusmodi unione cum ipso? Et respondit: [aut molestiæ alicujus corporeæ sensu,] Non plus molestiæ tunc sentio in corpore, aut aliam ullam rem corpoream, quam si non essem in corpore: quia anima conjuncta cum Deo numquam recordatur sui corporis. Verum in regressu animæ ad sensus corporales, sentitur aliquando grandis afflictio; præsertim quando erecta illa fuit ad mysterium passionis Christi. Sentio autem aliquando corpus tam leve, ac si mortale non esset: & ita manet spatio trium quatuorve horarum, & sæpe amplius, [sed tantum cum redit ab extasi anima:] prout anima sentit majorem cum Deo unionem, maxime quando id fit cum aliqua expressione individuæ Trinitatis. O bone Jesu! quam grande cogitatu est mysterium istud! quomodo in tali unione & elevatione sese reperit anima cum divina bonitate junctam! Nulla est humana cogitatio, quæ possit ad suavem istam speculationem pertingere: sed divina gratia ejusmodi raptu hoc præstare novit. Heu me! non possum tibi aliter id dicere; alia vice, care Fili, id fiet.
CAPUT XXXV.
[117] Quam multas spirituales res similes audivi ab ista cælesti anima! cum autem eas audirem, non erat quasi spiritus in me; non propter verba similia & simplicia, [tunc hanc cognoscere etiam statum earum pro quibus orat;] qualia sunt mea; sed propter sua quæ erant magis expressiva, magisque efficacia, juncta pronuntiationi & gestibus accommodatissimis ad, ejusmodi effectus, quos subinde illa operabantur, propter sui magnitudinem. Quamvis autem semper videbatur inter illa quasi liquescere, negabat tamen se posse vel memoria vel verbis attingere casum suum. Tunc interrogans eam: Dic, inquam, cara Mater quando anima est unita Deo & attracta, cognoscitne statum & conditionem alicujus personæ? id est, [sed eas suæ libertati relinqui,] cognoscitne ipsius bonitatem aut malitiam? merita & demerita ejus? Ad hæc illa: Cognoscit, fili, quantum vult Deus ut cognoscat & videat, & sæpius videt atque cognoscit merita & demerita plurium creaturarum. Equidem recordor, quod cum annis abhinc quadraginta orarem pro quadam persona, ut illam Deus vellet ad bonam vitam convertere, responderit mihi Deus; Nescin, o anima, quod creatura habeat liberum arbitrium, ut pro libitu bene vel male agat? Ego legem dedi, nolo hanc frangere. Tunc anima mea cum solicito desiderio pro salute illius, replicavit; Ah! ah! Domine mi, move aliquantum cor ejus induratum infusione Spiritus sancti. Hei mihi, Fili! respondit Dominus animæ meæ horribili voce: Non invenio locum, qua possim intrare in cor tam obduratum, inveteratumque in putredine gravium & maxime enormium peccatorum.
CAP. XXXVI.
[118] Rursum, Fili in Christo dilecte, alia vice cum anima mea posita esset in oratione, facile tertio accidit precanti pro anima, nobis cordialissime dilecta, [De una ait certam se redditam:] de qua sæpius tibi dixi; & postulanti ut solari eam vellet Deus in eo quod petebat, & absolvere a vinculo quo tenebatur adstricta; ut responderet Deus animæ meæ; Volo, filia carissima, ut sic permaneat pro salute animarum: sed sine dubio scias, quod ipsam sis visura in paradiso collocatam. De hoc autem prorsus certa sum, cum magno mentis meæ solatio. O pie Jesu! quam magna est bonitas tua! Hæc omnia mihi ipsa dixit, Lector, magno cum respectu & quasi invita: sciebat enim quod ego istam personam noveram. Inde vero cognovi ejus futuram beatitudinem: quia qui aliquem videt in Paradiso, necesse est ut etiam ipse ibidem sit. O bonitas Dei! quid non operaris in animabus fidelium tuarum sponsarum!
[119] Insuper mihi dixit cælestis illa anima, O fili in Christo carissime, Deus propter suam bonitatem, non propter merita mea, semper mihi ostendit res tam mirabiles, [resque valde mirabiles sibi ostendi in oratione,] etiam cum adhuc essem parvula teneræque ætatis, ac deinde provectiori; & tam multæ gratiæ ab eo in animam meam sunt collatæ, ut impossibile mihi sit vel decimam partem enarrare. Heu me! qui Doctores, qui Philosophi, qui Prædicatores poterunt unquam dicere aut scribere, id quod videt anima in oratione posita! O bone Jesu! Nimis grande id est, quam ut aliquis scribere aut dicere velit, utpote res ineffabiles & humanis oculis inconspicuæ. Perdor hic, nec valeo plus dicere: alia vice. Videns ego quod esset abitura in extasim, cito sermonem converti; ac deinde eodem regressus dixi: O mater cara, scire vellem utrum anima tua semper invitetur & impellatur ad contemplationem. [ad quam quasi semper trahatur.] Respondit Virgo; Videtur, quod anima semper eo invitetur; sed etiam quod habeat continuo quasi duas voluntates, quarum una ipsam provocat ad alta & spiritualia, alia deprimit ad humilia: semper tamen prævalet & illa quæ tendit ad sublimia, idque tam vehementer, quod sæpius non volendo neque advertendo, anima attrahatur in ictu oculi; maxime quando contingit me aliquid quid audire de Divinitate, vel aliquid sublime de gaudio & beatitudine animarum. O bone Jesu! in ista suavi speculatione plus delectatur anima mea, plusque consolationis sentit & gustat. O pie Jesu, sponse dilecte! miserere mei peccatricis, nec enim plus dicere valeo: alia vice dicemus reliqua, si Deus nobis gratiam concesserit. Ora Deum pro personis, quas nosti, ut Deus eis gratiam largiatur.
CAP. XXXVII.
[120] Prosequendo sermonem alium, interrogavi eam dicens: Quo modo, cara Mater, nunc agitur in doloribus, qui continuo tibi adsunt ex Christi passione? Respondit ipsa: [Dolores Passionis sibi augeri fatetur:] Dilecte in Christo fili, magnos sentio cruciatus: qui, ex quo infirma fui quotidie creverunt & crescunt, præsertim cruciatus cordis; sic ut ambulanti, loquenti, sedenti videatur cor esse transfixum, quodque non potero respirare: id quod mihi magis accidit diebus Veneris & Mercurii. Quando autem lecto decumbebam, ex magno illo quem habui morbo; tunc fuit cor meum diffractum & fissum, ita ut numquam fuerit consolidatum, sicut ipsum tunc esse tibi dixi. Et credo, quod vota & orationes nostrorum devotorum ipsum tenuerint, ne in isto martyrio totum consumeretur. Scio quid dicam, & ideo magnus mihi labor foret explicare totum id, quod etiam omitto, quia satis dixi alio loco.
CAP. XXXVIII
[121] Nunc volens Virgo sermoni suo finem imponere, impedita ut supra dixi; Fili, ait, ora Deum pro tali ac tali persona, & præcipue pro salute animarum ipsarum; quas mihi gratiose concedi quotidie peto a Deo; [dolet aliquos manere pertinaces in peccatis.] valdeque affligor, quia qualia vellem signa salutis earum non video. Vellem ego pro iis obtinere hanc gratiam, & Deus vellet ut facerent pœnitentiam, & dimitterent peccata ac malam vitam: sed videtur quod nolint. O Miseras animas! quam grave ipsis præparatum est tormentum, nisi se emendent! Ora, fili pro ipsis & Matre tua. Durus fuit mihi, Lector, hic sermo, & gravis comminatio iræ sive justitiæ divinæ supra istos & alios hujus mundi peccatores.
CAPUT VIII.
Narrat Auctori Virgo favores varios sibi factos a Deo.
CAPUT XXX.
[122] Cum quodam die summo mane Missam celebrassem in camera Virginis, ingressi sumus sanctum & consuetum colloquium, quod duravit usque ad Nonam, sic ut domesticos ad prandium accubituros tæderet expectare tam diu; quare comparuerunt aliquoties, [Multa optans si posset Auctori narrare] me præsente, dicentes; Hora jam transit, Soror, quod ipsi haud parum molestum accidebat, ut cui cælestis cibus melius quam alius sapiebat. Eadem hora Virgo mihi dixit: Dilecte in Christo Fili, multa tibi vellem dicere pro vestra consolatione, & præcipue de unione quam Deus fecit cum anima mea, atque facit quotidie: sed vereor ut possim explicare quomodo vellem; unde aliquoties de illo impedimento apud Deum sum questa, eo quod subinde loquens cum personis mihi familiaribus, [crebra extasi impediri se queritur,] aut etiam domesticis nostris, subito remanet anima mea attracta, neque possum id cavere. Quin etiam aliquando id mihi accidit prorsus invitæ, propter verecundiam circumstantium. Heu me! quantæ res evenerunt in similibus publicis locis; id est in ecclesia & alibi, ubi sat multi aderant! Quandoque etiam lecto decumbens, manebam tota nocte rapta: sed quando sum in publico atque ad me regredior, nimium verecundor præsentiam hominum. Vellem profecto Deus mihi hanc gratiam faceret, [& in ea non posse alios latere,] ut talia operaretur in anima mea conspiciente nemine: & hoc foret magnum mihi solatium ac gaudium. O quam multi famuli ac famulæ Dei sunt meliores me peccatrice, & operantur in abscondito, nec quisquam novit eorum actus!
[123] Hæc audiens subrisi, atque dixi: O cara Mater, [idque sibi magnæ verecundiæ esse,] Nescin, qua de causa Deus noluerit ut monasterium ingredereris? Respondit illa: Heu me! satis certa sum: ita vult ille, ita ordinavit. Tunc ego; Id si ita est, Mater, ecquid dubitas? Quandoque, inquit, non fido mihi, & metuo illusiones dæmonis: multumque verecundor, quia homines dicunt: Eccum illam, Eccum illam. Quid autem ego feci unquam, vel etiam nunc facio? Sed Deus, per gratiam suam specialem, cum solum essem annorum quinque, cœpit animam meam ad se trahere. O pie Jesu! Quid boni tunc erat in me, per opera tunc facta? aut etiam postea quid boni feci? O dilecte Fili, [quamvis non sine utilitate spectantium sic raptæ,] quam magnæ sunt ingratitudines meæ aliaque peccata! Respondi ego: O cara Mater, si Deus a pueritia in te operatus est per gratiam suam, & adhuc continuo operatur; non es ipsa quæ agis, sed gratia divina: Tu es velut instrumentum, quod pulsatur; sed nemo intelligit modum talis harmoniæ, cum multis secretis compositæ: & ideo multi, videntes res tam mirandas in corpore humano, manent confusi & pleni admiratione; animum autem reflectentes supra suos actus, agnoscunt suum errorem; & sic mediante te convertuntur ad Christum, atque agunt pœnitentiam de suis peccatis. Tunc Virgo dixit: Credo, Fili, verum esse quod dicis: quia multi mihi dixerunt quod vitam commutaverint, [quod se quoque puerum expertum profitetur Auctor.] atque in bonum verterint, solum me videndo positam in oratione: & quædam Matronæ conjugatæ, dimissis pompis, magnæ devotioni piisque operibus se tradiderunt. Fateor, Lector, id in me quoque verificatum esse: nam cum puerulus essem ac scholas frequentarem, accidit mihi ut viderem cælestem illam animam in spiritu raptam: talisque præsentia sic fuit meæ menti infixa, ex prima illa vice; ut numquam obliterata ejus memoria sit, divinitus cordi meo impressa.
CAP. XL.
[124] Progressa est Virgo ulterius, & dixit: Narrare tibi volo, care Fili, id quod vice quadam mihi accidit. Cum intra ecclesiam essem posita in oratione; [Tali in extasi visus ipsi adstare Jesulus.] parvula quædam vidit prope me stantem puerulum raræ pulchritudinis, id quod ipsa dixit Confessario suo. Tunc ego interrogavi: Quid autem tunc cogitabas, Mater? Respondit illa; De parvulo Jesu, quem anima mea intuebatur, multumque eo oblectabatur. O bone Jesu! valde affligor, care Fili, quia talia publice visa sunt. Socia nostra non satis res istas intelligit, & ideo aliquando loqui non possum, & aliquando vellem ut nemo me interpellaret; ipsa autem hoc non capit, neque satis solicita est ut a me removeat personas, quæ tali hora me impediunt. Ipsi tamen hæc non dicerem, nisi in genere, licet me non intelligat, sicut tu. Vehementer ergo contristor & affligor, quia in ista hora vellem non videri, neque molestari.
[125] Confortabam ego eam; quæ verbis meis satis acquiescens, respondit: O fili, [Dolet Virgo differri mortem suam,] quam libenter discederem ex hac misera vita! Sæpius oravi Deum ut me liberaret de carcere miseri hujus mundi; & semper mihi respondetur, quod sustinere debeam, & habere patientiam adhuc aliquantulum; quia nondum perfecit Deus quod per me intendit facere: nec possum scire quid illud sit, propter quod tam diu differtur mortis meæ solatium. Quando Domina nostra filiolum peperit, interrogavi Dominum, an illa esset res quam dicebat: sed respondit Deus, quod non. Et aliis multis vicibus variæ res evenerunt, & interrogavi, an essent illæ, & semper negative respondit Deus. [peccatores non converti,] Credo tamen quod non admodum diu manebo in hoc mundo, quia sentio quotidie me deficere. Hei mihi, dilecte Fili! Mater vestra valde tristatur, propter illos quos nosti, nullam in iis video vel sentio mutationem vitæ aut morum inolitorum. Hei mihi! Animæ eorum versantur in magno periculo. Ac super hoc multa narravit Virgo de flagitiosa vita quam ducebant, & de flagello ipsis parato: de quibus clarius non loquor, ne forte intelligar.
[126] Insuper addidit Virgo: Quam mihi, Fili in Christo, quandoque grave est, [& se neminem habere cui fidere possit secreta sua] non habere ullam secretam personam præter te, qui possim secure cor meum aperire, & certo esse quod nemo resciturus sit arcana nostra! Vellem quotidie commoditatem habere loquendi tecum de rebus spiritualibus, magnamque consolationem sentire mihi videor quando de rebus meis nemini loquor nisi tibi; imo cor meum tunc quietum ac tranquillum manet diebus aliquot. Laudetur, care fili, divina bonitas, [præter Auctorem.] quæ magis ac magis sese quotidie unit animæ meæ. O bone Jesu! dico tibi, care Fili, quod cruciatus cordis mei quotidie augentur. Vellem ut creparet dulcedinem Dei gustando, ut cito transirem ab hoc fœtido mundo. Hei mihi! non possum plus dicere: ignosce, Fili. Hic fulcivit se Virgo, & stetit aliquamdiu, loqui non valens præ excessivo dolore cordis, quem sentiebat: postea autem mihi dixit res aliquas magnas, de nonnullis personis particularibus, quas modo non enarrabo.
CAP. XLI.
[127] Penultimo die suprascripti mensis, postquam in camera sua Missam celebrassem, exorsi sumus sanctum colloquium; sed in principio sermonis dixit mihi ipsa sancta Virgo: [Fatetur se absorptam] Fili, satis vereor ut possim tibi explicare quod intendimus ambo, eo quod tam grandes sint res, quas anima mea hisce præteritis diebus conspexit. Ah! continuo mens mea rapitur ad considerandas res indicibilis atque immensi gaudii, quas vidit anima mea; quas si voluerim eloqui, aut pergam considerare, attentius, subito destituar facultate loquendi. Videor mihi, Fili, remansisse sicut aliquis qui expergiscitur a somno: & si alicui personæ loquar, nescio quodammodo quid mihi dicat: quia mens mea continuo est elevata & submersa in memoria rerum conspectarum, atque adeo mirabilium. [rerum visarum memoria,] Talis autem imaginatio nec die nec nocte mihi cessat, sed continuo versatur ante oculos mentis: & omni nocte sum sic absorpta, ut quasi nihil sentiam; hoc vero mihi accidit quamvis lecto decumbam. Volo tamen experiri, Fili, an possim consolari te, dicendo aliquid ut melius potero: quod autem modo non poterimus; postea, cum extasis hæc transierit, majori cum facilitate narrabimus: nunc autem penes me non sum.
[128] O bone Jesu! perditum est cor meum. Hei, mi Fili! etsi Deus mihi concederet dicere quantum humana lingua dici potest, [& quasi sine corde,] scito tamen quod neque sic possibile foret vel minimam partem explicare eorum, quæ anima mea gustavit & vidit. Cor meum sic est attritum & consumptum, ut totum lacerum videatur. Vellem, ut cito extinguatur, ut cito egredi possim ad sponsum animæ meæ. O fili! Diebus hisce præteritis, permisit Deus, ut oscularer plagam lateris ejus, unde cor meum sic accensum remansit suo sancto amore, ut videatur adustum. Vellem tota innovari & conflagrare ista dulci amœnitate sancti lateris Christi. [postquam licuit Christi latus osculari,] Nescirem, Fili, dicere, quomodo stet cor in corpore meo. Deus etiam per suam gratiam tot alias res sublimes mihi monstravit, tantaque mysteria, ac potissimum circa creaturam tibi notam, ut inde valde sim consolata: dixit autem mihi hæc verba: Perseveret: hæc est enim mea voluntas. Numquam, o Fili, Deus mihi ostendit tam aperte ejus salutem, aliasque multas res sanctas: unde laudetur Deus ex beata ista anima. Obsecro, Fili, ne cuiquam hæc reveles.
CAP XLII.
[129] Insuper, Fili, in hoc ipso natali, anima mea in oratione posita videbat Dominum nostrum, sub forma infantuli, inter brachia Dominæ nostræ, [& Iesum in forma parvuli amplecti:] quemadmodum videre optaverat; cumque, oraret, Parvulus extendit brachia sua, & benedixit devotabus nostris, sicuti nostra illa carissima petierat. Quantum solatium fuit animæ meæ tot tantasque res videre, quas nequeo effari! Tunc pro gratia speciali a Deo postulavi, ut mihi indulgeret numquam amplius ad corpus reverti. O bone Jesu! quam dulcis & suavis illa fuit responsio, Noli tristari, Anima mihi carissima, brevi consolaberis: tantum oportet ut habeas pauxillum patientiæ. Tunc dixi: Ah, Domine, vellem scire diem mortis meæ. Respondit Deus: Faciam, carissima filia, ut scias, idque per evidentia quædam signa, decimo vel sexto die ante. O bone Jesu! non possum ultra loqui.
[130] Hæc verba, Lector, eloquebatur Virgo magno cum labore, [promittit Auctori quod morti suæ aderit,] eratque tantopere afflicta, ut non auderem amplius ipsam interrogare, quia non erat in ipsa spiritus ad loquendum: ipsa tamen mihi promisit, quocumque modo dicturam se quidquid esset possibile. Insuper interrogavi eam dicens; O cara mater, pro singulari gratia a te peto, ut si te mori ante me contingat, facias me videre statum vestrum. Respondit illa: Id faciam libenter, si Deo placuerit; & præsens eris, spero, morti meæ. Recte novi quid dicam, fili. Fac bono sis animo, quia & in hoc solabitur te Deus: omniaque fastidia & tribulationes nostræ convertentur in gaudium atque lætitiam. Scito quod servabo tibi fidem datam. Omni die primum quod ago, est elevare mentem in Deum, eique commendare D. B. sicut promisi, & hoc facio propter vestrum solatium. Ora Deum pro Matre tua.
CAP. XLIII., CAP. XLIV.
[131] Dum supradicto tempore-loquerer cum Virgine a tertia usque ad nonam, incidit in principio sermo de injustitia quæ fiebat cuidam Sacerdoti: [narrat qualiter cor sibi a Deo mutatum sit,] sed paucis verbis expeditum hoc fuit, quia corda nostra stimulabantur ad res spirituales: quare Virgo sic cœpit. Quadam vice in oratione constituta, in gratiam specialem petii ut mihi Deus cor multaret, illudque ordinaret secundum voluntatem suam, & illo solo dilectarer. Apparuit ergo mihi Deus, aspectu valde luminoso, cor meum in manu sua habens, intra quod videbam esse venas aliquas turgidas, & ipsius partem quamdam rubeam, alteram pallidam. Tunc quæsivi a Deo, quid significaret pars illa pallida; & respondit, denotare affectiones terrenas: tantusque fuit ille Divinitatis sensus, ut facile integrum triduum abstracta manserim, propter mutationem cordis mei divinitus factam. Hei mihi! Grandis mutatio illa, & grandis res illa! Quando autem regressa fui ad sensus meos, sensi cor meum novum & inflammatum, ita ut videretur fornax esse divino amore succensa. O bone Jesu! Sic autem mansi quasi tribus annis, ut grave mihi esset cum hominibus loqui. O bone Jesu! Cor meum sic mutatum fuit, ut anima tota resoluta fuerit in Deum; in ipsaque aliud nihil regnabat, quam dulcis & suavis sensus de Deo.
[132] [& ipsa Christo desponsata] Eodem tempore, care Fili, oravi etiam Deum ut mihi concederet esse fidelem suam sponsam: hac igitur intentione ad orationem compositæ mihi apparuit Deus, cum sua gloriosa Matre atque Davide Propheta: Christi autem sancta Mater orabat filium suum, ut solari vellet animam meam. [per annulum,] O bone Jesu! Sereno ac jucundissimo aspectu Deus porrexit manum suam, meamque manum apprehendens, sibi me desponsavit, recepitque in sponsam ac filiam suam. Exinde autem semper mihi visa sum sentire annulum, digito insertum. Dicendo autem, Sentio annulum; non nisi magno cum labore & verecundia pronuntiabat ea verba; factaque est facies ejus tota rubea, quin etiam voluit cessare a sermone quem cœperat: sed multis precibus meis constricta, dixit pauca ista verba, de modo quo fuit desponsata.
[133] [in sua priori camera,] Addidit deinde, O fili in Christo! quantas gratias mihi fecit Deus in ista camera superiori! (ubi tunc scilicet morabatur) & usque in præsens ipsam habeo in magna veneratione, acsi ecclesia foret. Sed domestici gratias istas ignorant, quas ibi recepi: multum vero doleo propter illas quod ipsam unquam dimisi. O quoties Dei Mater cum Filio suo ibi me erudivit & docuit suam voluntatem, acsi in schola fuissem! Ibi etiam vidi Crucifixum, tanto cum gaudio, ut eloqui ipsum numquam possim. O bone Jesu! Tunc ego interrogans ipsam dixi: O cara Mater, cujus ætatis eras quando donum istud accepisti? Eram, reposuit illa, quasi octodecim annorum. Multas alias gratias, Fili, obtinui in ista camera, quas numquam possem enarrare; [ubi plures quoque alios favores accepit.] imo impossibile id foret, eo quod nequeam ipsas verbis exprimere: quamquam enim mens mea id capiat, voces tamen deficiunt quibus res intelligi faciam, prout acciderunt suntque in seipsis. Vellem profecto, Fili, invenire earum expressivam aliquam & apparentem formam. Heu me! quam grandis est amor Dei! Ipse facit mundum contemnere, ad illum solum quærendum, inveniendum & possidendum.
CAPUT IX.
Visa in natali Domini & miracula quædam ad Virginis præsentiam facta.
CAP. XLV.
[134] Videns ego Virginem dispositam ad loquendum, rogavi ut mihi compleret promissionem factam de nativitate pueri Jesu, [Interrogata de ostensis sibi in Natali Domini,] ut supra dixi. Hæsit ergo Virgo, defigens in me vultum jucundum, ac dixit: Vellem equidem, Fili, pro tuo solatio id facere; verum non erit possibile: non enim hæ sunt visiones imaginativæ sensuum; sed anima abstracta & unita Deo videt & intelligit res tam grandes & sublimes, ut humano eloquio nequeant exprimi. Tunc ego, metuens ne raperetur in extasim, dixi; Si eloqui nequis, Mater cara; saltem responde ad id quod interrogabo. Libenter, inquit illa, si possim. [noctu visum sibi ait Parvulum,] Interrogavi ergo, an in nocte Natalis aliam recepisset gratiam quam in die, & in die aliam quam in nocte. Illa autem affirmavit, dicendo: In nocte vidi Parvulum natum, & Deiparam cantibus & melodiis Angelicis cinctam, idque cum tanta claritate quantam intellectus humanus non posset exquirere. O bone Jesu! Anima mea tunc fuit in tanto gaudio & jubilo, quod vel recordans videar intra meipsam non esse. Interim petii benedictionem pro quibusdam personis mihi devotis; & Infantulus extendit manum suam, eisque cum magna jucunditate benedixit.
[135] O fili in Christo, fieri nequit ut tibi satisfaciam, per aliquam idoneam similitudinem, verbis factisve expressam. [de die divinam Majestatem,] Non intremus in ejusmodi sermonem; sentio enim quod exitum inventura non sim. Quando enim recordor rerum tam sublimium, sentio in ipsa recordatione me deficere: quia mens mea in ipsis elevatur, priusquam id animadvertam, & subito rapior atque abstrahor. Videns ego eam non posse in isto sermone procedere, verti argumentum, & dixi: Dic, cara Mater, quid amplius in die quam nocte vidisti? Respondit Virgo, Res multo majores. O bone Jesu! Dicam tamen, quantum a Deo concedetur. Ipsa die vidi Majestatem divinam, cum tanta claritate, aspectuque tam luminoso, admirabili ac grandi, ut sensus humanus pertingere eo nequeat. O quis unquam diceret vel intelligeret res tam magnas, nisi quibus mentes sint istis assuetæ? Non potest humanus intellectus capere ista gaudia & res ineffabiles. Aliud in præsentiarum dicere nequeo Fili.
[136] Videns ego quod loqui multum non posset, dixi: Quandoquidem, cara Mater, [multasque sanctas animas cognitas] effari illa non potes; saltem responde mihi ad interrogata, & dic; Quando anima est in ista unione quam facit cum Deo, cognoscitne humanos status, & præsertim animas ac creaturas spirituales? Respondit Virgo: Fili, tantum cognoscit anima, quantum permittit Deus; tantoque plus, quanto id magis facit ad consolationem ipsius animæ, quam sic attractam facit agnoscere suos veros amatores, [magno suo cum gaudio,] unde illi magnum accedit gaudium. O care Fili, In præsentiarum sunt variis in locis multæ animæ sanctæ, & male ageretur cum Ecclesia Dei, si non essent boni. Tunc ego: Quale solatium & gaudium sentit anima in conspectu Dei, cognoscendo animas illas spirituales? Respondit: Heu me! grande, grande: sed non intremus in hunc sermonem, quia novi quod modo non possim.
[137] Tunc vidi colorem vultus ejus immutari, per inflammationem sibi obvenientem, [& alia quæ nec scribere quidem possit:] ex recordatione rerum tam mirabiliter attractivarum: ideoque subito abstinui loqui de rebus illis, ne tota absorberetur, & dixi: Si nequeas eloqui, Mater, res istas, scribe illas. Libenter, inquit, eas scriberem, eo modo quo scribo alias litteras; sperans quod aliquando ipsas combures: sed dum scribo, sæpius hæreo cum calamo in manu; & si casu accidat apertum esse ostium cameræ, venit aliquis domesticorum, meque sic constitutam reperiens, legit quæ scripsi: ideoque mihi non fido: quamquam solebam plus scribere & dicere, quam modo, [promittit tamen ei libellum de rebus suis.] quia indies multiplicantur & augentur tractus divini; & ideo facilius mens elevatur ac velut continuo. Quamvis autem loquar cum diversis personis, aliud tamen sentit mens mea, quam id de quo sermo est. Interrogans porro, Quidnam, inquio, Mater cara, vis dare vel relinquere tuo filio in Christo? Respondit quasi subridendo: Volo tibi facere libellum unum pro tua consolatione. Alias feci quemdam, sed metuens ne inveniretur, combussi; & nunc mihi dolet, ipsum non habere pro tuo solatio. Nunc multorum memini, sed dicere ea non possum: quandoque vero nec recordor quidem rei ullius, & alias videntur omnia simul menti occurrere.
[138] [Fatetur magnum cordis sui cruciatum] Quando Virgo hæc dicebat, Lector, torquebat se totam, præ grandi quem patiebatur cruciatu: quapropter interrogavi: Quid adeo vehementer doles, Mater? Dixit illa, voce submissa: Dolor cordis tantopere me constringit, ut quieta manere nequeam. Ignosce, Fili, sæpe id mihi evenit, etiam dum cum aliis quam tecum loquor: id quod mihi vehementer displicet, & pudorem ciet: non item coram te. Vellem enim, Fili, tibi monstrare cor meum, ut videas quid ibi operetur Deus. Scito quod aliud nihil tibi reticeam, [& quod Auctorem nihil celatum velit:] quam quod dicere nequeo, Sed quando tale quid mihi accidit coram aliis, simulo esse aliquem lateris cruciatum, atque ita interrogantibus satisfacio. Tum dixi: O cara Mater, ora Deum pro filio vestro, & pro anima nostra devota, quam nosti teneri desiderio sancto, ut Deus ei concedat quod petit, & conformiter ad suam voluntatem possit operari. Respondit Viro: Si ipsa obtineret quod petit, non esset ei possibile facere opera, ad quæ eam Deus elegit. Mutentur ergo corda & ordinentur secundum Deum. Ad hoc libenter cooperabor, & puto fore ut consoletur. Ora Deum ut soletur universos in vita æterna. Eadem hora diximus res alias multas; quæ hic non ponuntur, quia necessariæ non sunt pro generali salute animarum.
CAP. XLVII.
[139] Prædicto mense [verosimiliter Januario] cum Missam celebrassem domi ipsius, cœpimus colloquia nostra spiritualia quorum initium fuit de oratione; [explicat quomodo sit orandum] quomodo scilicet eam debeat facere creatura, quando vult Deo servire in veritate. Primum ergo, inquit illa, debet homo, ordinare mentem suam ad virtutem, & stabilire in Deo: tale vero desiderium aptum sit semper crescere, quantum fieri potest: tanto autem magis minusve oratio accepta est Deo, quanto plus minusve anima cum puritate sese præparat ac stabilitur in sancto Dei amore, & mentem continuo habet intentam in ipsum: hæc vero est Dei gratia, [& qualiter oret ipsa.] non autem præparatio pure humana. Quæsivi ego, quomodo faceret ipsa: & respondit: Mens mea per Dei gratiam est stabilita, & continuo secundum partem quamdam tendit in illum, non per merita mea, sed per gratiam divinam. Quamvis autem loquar cum hominibus, variasque res audiam, non tamen propterea mens mea removetur a Deo, quin saltem aliquid divinum semper verset, quod ipse per suam gratiam mihi repræsentat. O bone Jesu! quanta est gratia tua! Hæc ea loquente, venit internuntius quidam dicens: Talis Domina petit audientiam. Tunc illa: Non te pigeat, Fili paululum expectare, Matrona ista valde afflicta est: ora pro ea Deum, est enim filia orationis.
CAP. XLVIII
[140] Postquam vero rediit Virgo, dixit mihi: Volo tibi narrare, Fili, quid mihi acciderit propter Dominam istam, cum in æstate essemus ruri in nostra possessione. [Narrat de ægra muliere] Erat ipsa etiam tunc in sua quadam terra, contigua nostræ; ibique tam subito & gravi correpta est morbo, ut amissa loquela, parum admodum præsentes agnosceret. Nolebam ego ad illam accedere, quia ut plurimum a sensibus abstrahor, nisi cito recedam. Ad illam igitur misi cognatam meam Peregrinam, quæ reversa dixit: Infirma facit signa, quod te vellet; tantumque institit ut iverim eam visum. Subito autem atque me vidit, levavit manus ad cælum ut melius poterat, videbaturque lætari. Ego vero, mox ut propius accessi, genua flexi in suppedaneo lecti; [se deprecante sanata,] statimque in oratione raptæ mihi apparuit Deus cum luminoso aspectu, rogavique eum pro creatura ista, & ipse columbino oculo mihi respondit; Dono tibi salvam creaturam illam, Filia carissima. Unde (quemadmodum mihi postea relatum fuit) loqui cœpit, mox ut ego me ad orationem composueram. Tum ego: Quando ad sensus tuos rediisti, Mater, audistin loquentem mulierem illam: & respondit Virgo; Audivi, & satis multum postea locutæ inter nos sumus. Non cognoscebam ego, Lector, Matronam illam; sed post mortem Virginis in illius notitiam veni; & ipsa mihi testificata est, omnia sic facta fuisse ut ipsa beata anima mihi retulit, id quod etiam multorum testimonio verificari potest.
[142] Multa quoque alia de attractione mihi dixit, & addidit: O Fili, res istæ spirituales deridiculo sunt hominibus secularibus, quin etiam multis viris religiosis, quia non gustant nec sciunt quid sit Deus, ideoque non intelligunt. Verumtamen duo sunt, quibus Deus fecit gratiam ipsas gustandi, licet eas verbis exprimere nequeant: ipsi tamen inter se intelligunt: quia intellectus ipsorum eas capit; & mens perfusa istius visionis claritate, applicat se ad intelligentiam rerum auditarum. O bone Jesu! multa mihi in hoc argumentum dixit, quæ modo non volo scribere.
CAP. XLIX.
[143] Narravit mihi etiam aliud miraculum dicens: Volo tibi, dilecte in Christo Fili, exponere etiam aliam rem magnam. [& quomodo per Padum navigans,] Cum ex nostra possessione Mantuam navi reverteremur per Padum, essem usque prope Reverum; tantus subito turbo incubuit flumini, ut eversa navi omnes in Padum præcipitaremur. Dicunt autem quod ego in medio omnium extabam supra aquam, cum Crucifixo in manu; & ceteri omnes circum me, in modum coronæ. Itaque descendimus cum flumine ad medium circiter milliare; nec quisquam aliquid inde incommodi habuit. Verum quidem est quod frater meus Antonius bis descendit sub aquam, sed citra damnum. [eversa navi, cum personis & rebus circu se fluitantibus sit servata:] Personæ & impedimenta omnia, quæ erant in navi, circum me fluitabant supra aquam; nec quidquam sub illa amissum fuit, quamvis res essent ponderosæ, puta figlina vasa, & capsæ plenæ, quæ vehebantur Mantuam. O pie Jesu! bonitas tua servavit illa ne mergerentur, non alia ulla causa. Quis vellet, o Lector, dicere, hoc non esse miraculum? Interrogavi eos qui in navi fuerant cum Virgine, & dicunt hanc esse ipsam veritatem, & quod ipsa stabat in medio supra aquam cum Crucifixo in manu; eratque in spiritu, & omnes circum ipsam; nec quidquam earum rerum quæ in navi ferebantur amissum est. Habebat autem Virgo magnam devotionem erga Crucifixum illum. Ego vero licentiam sumpsi, cito rediturum me pollicitus; quia ipsa mihi dicebat, quod plura alia de rebus spiritualibus dicenda mihi habebat.
CAP. L.
[144] Cum suus quidam frater esset in officio, Vicarius scilicet unius castelli, [item quomodo a capella necdum fœta] erat Virgo peregre cum toto comitatu: cumque in familia esset infans qui plorabat, neque Virgo haberet quod ei dare posset, duabus suis puellis, quarum uni nomen erat Bona, mandavit, ut cum scypho mulgeret lac cujusdam capellæ, quam domi nutriverant. Subridens autem puella dixit; Quomodo vis ut lac præbeat, quæ numquam parturivit? Respondit Virgo: Eas tamen: & illa, magis per complacentiam quam ex alio motivo, ivit expertura, [lac emulserit.] sed trahere lac non potuit, ubi nullum erat. Quare cum denuo ipsam remitteret Virgo, cœpit rem ut impossibilem recusare. Tum Virgo, Ito, & capream ad me adducito: tu fidem non habes. Adducta autem illa, propriis manibus Virgo lac mulsit, & scyphum implens eo insantem lactavit; ex eoque die perrexit semper lac capella dare. Quare nos ejus domestici, quando volebamus risum ipsi ciere, durante illa gravi ipsius infirmitate, narrabamus casum, & dicebamus; Fuisses optima Stabularia, Mater. Itaque narrabat etiam ipsa multis nobis præsentibus, qui facti eramus conscii; & ipsa Bona testata est, quidquid supra scriptum est meram continere veritatem.
CAPUT X.
Quædam in extasi visa, & auditæ in ea preces a Deo: varia circa raptus notanda.
CAP. LI
[145] Die quodam Januarii [anno MDII] summo mane, cum diceretur intra cameram ejus Missa de Spiritu sancto, Virgo rapta fuit in spiritu, itaque mansit plus quam duabus horis: [Exaggerat pœnas inferni] sed Missa finita, ipsaque ad sensus suos regressa, inchoavimus sanctum colloquium, præcipue de Majestate divina, quam ipsa cum tanta claritate viderat in illo raptu, ut non posset eam exprimere. Verumtamen cum voce devota dixit: O fili in Christo; grandia sunt quæ tenet anima in illo luminoso aspectu Majestatis æternæ: non possem dicere quod rei sit; sed id modo missum faciamus. Postea mihi demonstratus est Infernus & Purgatorium. Heu me! Grandis & indicibilis res mortalibus est, quid sit non nosse divinam Majestatem; [& purgatorii:] & quam horribilis sit Infernus, quantasque & quam amaras ibi pœnas sustineant animæ damnatorum. Hei mihi! vel sola memoria me perterret. In Purgatorio autem tam magna tormenta sunt, ut nulla creatura deberet illum unquam desiderare, eo scilicet modo quo id faciunt aliqui, pœnitentiam sibi in Purgatorio augurantes. O bone Jesu! nulla est humana lingua nec intellectus, qui posset unquam capere vel exprimere minimam partem istarum immortalium pœnarum, præter eam animam quæ ipsas vidit; hæc illas intelligit, & multas earum cognoscit, quamvis nequeat explicare. Heu me! Quam terribile sit videre dura istæc tormenta, non potest dici nec demonstrari, nisi mentibus assuetis. Id autem, Fili, certum habe & clarum, pro era absolutione rerum divinarum & immortalium.
[146] Tunc interrogavi eam dicens, Quando anima cogitat mysterium passionis Christi, interimque in spiritu rapitur, [negat Passionis dolores sentiri durante raptu:] permanetne illa in isto cruciatu Passionis? Respondit Virgo; Anima, o Fili, non sentit tunc dolorem, quia unio cum Deo superveniens aufert omnem mœstitiam Passionis, rapiturque anima ad visionem divinam, quæ solummodo potest gaudium consolationemque adferre: itaque corporalem tristitiam quam ante unionem sentiebat anima, tunc non sentit: quia potentiæ sensitivæ omnes sopitæ sunt.
CAP. LII., CAP. LIII.
[147] Fili in Christo, quadam vice ingressa fueram Sanctimonialium monasterium, quæ inter se habebant Sororem indæmoniatam: ipsæ vero infirmitatem aliquam esse existimabant. [narrat energumenam liberatam:] Cum autem adducere ipsam ad me vellent, clamabat, Nolo ire, Nolo ire. Tamen constricta ab aliis coram me adducta fuit, & subito mansuefacta, dum enim amplecterer & oscularer illam, liberata est. Hac de causa dæmon mihi postea multas insidias struxit, variasque tribulationes intulit diversis in rebus, faciendo magnum strepitum ad me perterrendam. O bone Jesu! Ab omnibus me liberavit bonitas tua, non respiciens peccata mea.
[148] Prædicto mense, ab hora circiter vigesima, usque ad vigesimam tertiam stetimus in divinis colloquiis, [& dæmonis molestos ad cameram suam pulsus.] & de multis rebus spiritualibus disseruimus, pertinentibus a salutem animarum & verum Dei servitium, id est, quantum placeat ac grata Deo sit puritas & munditia cordis, cum actuali servitute & perseverantia: sed de hoc non ita longus sermo fuit, quam de personis aliquibus in particulari de quibus modo silebo. Inter illa dixit Virgo: Volo, Fili care, pandere tibi secretum quoddam. Dies aliquot sunt, quod magnas tribulationes patior a dæmone, idque puto esse propter peccata mea. Ego autem subridens, dixi, Eja, Mater cara, dic filio tuo, quid tibi faciat mala ista bestia. Respondit illa: Nuper cœpit quot noctibus pulsare ad cameram, in qua dormio: & quamquam parum illum formidem, neque æstimem similes ejus inquietudines; Vereor tamen ne id faciat ex parte, quia dedi certum libellum devotionis Fratri Confessario cujusdam monasterii Sanctimonialium, ubi erat Soror quædam a maligno spiritu tentata: & propterea non potest illum ferre, & me nunc afficit isto fastidio. Tentationem porro illam quam dicta Soror patiebatur, ipsa quidem Virgo mihi dixit, Lector, eam tamen hic non apponam, ne veniatur in notitiam personæ, quamquam nullum inde scandalum proveniret; Dei tamen voluntati rem præstat relinqui.
CAP. LIV.
[149] O Dilecte in Christo Fili, quanta consolatio, quamque melliflua gaudia sunt, quæ Deus animæ infundit per suam gratiam, [Explicat corporis insensibilitatem tempore raptus,] quando ipsam trahit & unit secum! O mirabilis Deus! Illo articulo temporis sopiuntur omnes potentiæ corporeæ & deficiunt; anima autem ascendit ad illam immensam visionem, quam oculus humanus non vidit unquam neque auris audivit. Ibi anima illa, tunc sic consistens in suavitate & dulcedine unionis factæ cum Deo, non movetur ad dextram neque sinistram, sed solum fruitur divina illa visione & Majestate æterna. Tunc corpus nihil sentit, quia potentiæ ejus sunt sopitæ usque ad tempus a potentiis animæ, quæ confortatæ a divina gratia in ipsa operante, robustiores sunt potentiis corporis. Ah! Fili, quis intellectus capere, vel lingua possit dicere, qualis sit aspectus incircumscripti luminis & Majestatis divinæ? O bone Jesu! quam suavis est animæ illa visio, tam clara, tam jucunda, & delicatus ille gustus!
[150] Ab illo divino aspectu detinetur anima in quadam sublimitate & celsitudine, quemadmodum si maneret in aëre, [& anima elevatæ delicias ineffabiles:] non aliunde sustentata quam a divino illo & attractivo intuitu, in quo defixa manet absque alio sustentaculo, & illo fruitur, ipsumque videt & cognoscit quam tum Deo placet, ad suum solatium. Heu me! qui potest capere capiat cum effectu. Sed anima quæ fuit in isto dulci convivio, & gustavit mellifluum saporem suavium istorum ciborum Dei, valde bene illud intelligit oculo sublimatæ suæ mentis. Non est tamen possibile sub aliqua forma, quam intellectus humanus intelligere valeat, id exprimere. Posset quidem dari aliqua ejus translatitia imaginatio, sed non pareret cognitionem rei qualis in se est. Magnum profecto fuit, Lector, quod Virgo tam multa tunc dicens non raperetur aliquoties in spiritu: rapta tamen fuisset, nisi sæpius curassem ipsam experrectam tenere mutando sermonem, eamdemque aliquantum dimotam ab applicatione, eodem iterum reduxissem: hoc autem modo & tali mea industria fiebat, ut multo plura diceret, quam alias fecisset. Omnia autem fiebant per gratiam Dei, ad honorem ejus & Sponsæ suæ.
CAP. LV.
[151] Suprascripto mense, celebrata intra cameram ejus Missa, cum consedissemus more nostro collocuturi; cœpit loqui Virgo tam magna cum humilitate, [dolet de sua erga Deum ingratitudine,] acsi fuisset maxima peccatrix mundi, & per ipsam commissa omnia scelera, sic dicendo: O fili, quam magna est mea adversus Deum ingratitudo! O me miseram! Numquam aliquid boni feci, & a divina pietate semper recepi innumerabilia beneficia. Heu me! licet aliud nullum peccatum fecissem, mererer gravem punitionem. Precor bonitatem ejus, [& quod se nequeat satis explicare.] ut mihi condonet: & ideo ora etiam Deum pro me, ut mihi concedat saltem duas res, semper mihi complacitas, scilicet humilitatem & simplicitatem. Vellem tibi dicere, quomodo anima mea attrahatur a Deo; sed non scio nec possum illud exprimere verbis, defectu idoneorum vocabulorum. Quamvis enim anima sic elevata tunc videat, intelligat, & cognoscat divinum lumen; non tamen intellectus sufficit ad ipsum verbis explicandum: nec possibile est ut intelligat id cujus capax non est. Igitur aliter nequit intelligi quidquid anima videt & intelligit. Et circa hoc argumentum multa diximus tamquam hallucinantes, quæ omnia longum foret dicere, ideoque omittuntur.
CAP. LVI.
[152] Post ista sic dicta, prosecuta est Virgo in hunc modum: Aliquando, Fili, apparet quod Deus facile exaudiat petitiones, [Docet qualiter audiat Deus preces pro aliis factas a se;] ab anima factas, idque cum jucunditate; aliquando vero eas excipit sereno & læto vultu, & quasi ridens; sed nihil respondet. Aliquando denique rogatus, videtur avertere humeros, & vultu quodammodo irato recusat animam audire: & hæc tria sæpissime accidunt animæ attractæ, & unitæ cum Deo. O pie Jesu! quam magna res tua bonitas & justitia! Supra hoc autem multa satis diximus, etiam de aliquibus personis in particulari, pro quibus Virgo oraverat, [indeque intelligat ipsa, an justi illi,] intellexeratque responsum, indicans uni bene, alteri male futurum. O care Fili, quando Deus, modo jam dicto facile audit animam, in eo quod postulat, dum est in ista jucunditate collocata, boni signi id est. Tunc anima speculando tantam claritatem videt in divina essentia res quasdam præteritas præsentes & futuras, ut alias diximus, quantum Deo placet permittere ut anima cuncta penetret.
[153] In prima petitione, Fili, omnia conceduntur animæ pro qua oratur, quia est in statu gratiæ & disposita ad recipiendum: in secunda, Deus non expresse concedit gratiam, [an pœnitentiam acturi,] quia anima quæ commendatur est imperfecta: vultu tamen hilari se ostendit Deus, propter emendationem quam in illa anima futuram prævidet. Ad tertiam petitionem se monstrat iratum, quia prævidet in anima futuram, imo præsentem obstinationem cum perseverantia in peccatis, & quod non sit secutura emendatio: estque valde molestum ac triste animæ videre sic immutatam & alteratam divinæ decentiæ claritatem. Hei mihi: [vel in peccatis sint perseveraturi.] quam durum id est! O bone Jesu! condona mihi peccatrici. Non quod Deus mutet suam claritatem, sed quia propter abominationes peccatorum aliud non merentur, nisi modum illos respiciendi istis convenientem. Atque hæc definita sunt a Virgine, grandes dolores patiente natamque ex eis febrem, concludendo quod secundum dispositionem personarum pro quibus oratur, inveniat ipsa se bene dispositam cum Deo; itaque exaudiatur vel non exaudiatur.
[154] Postea dixit, sentio, Fili magnam febrem, procedentem ab excessivis doloribus passionis Christi, quos patior. Ego quasi ridens reposui; Dic Mater, [Fatetur pœnas Passionis quas sustinet,] Numquid dolor iste magnum robur confert cordi tuo, & magnam consolationem, licet pœnæ conjunctam? Veritatem, inquit illa, dicis, Fili: multum ille me solatur, & si non haberem istos cruciatus, valde me affligerem. Non curo quod sint cum pœna corporali conjuncti, quia talis pœna vincitur a consolatione spirituali, quam per Dei gratiam recipio. Multas res alias spirituales tractavimus hora illa. [Ps. 4, 5., Is. 53, 5 & 1, 6] O sanctum diem! Plusculum etiam disseruit supra hunc locum, Irascimini & nolite peccare; item Livore ejus sanati sumus; & In eo non erat sanitas; [magno sibi solatio esse;] interpretando quod eo significetur corpus mysticum Ecclesiæ, in qua non erat sanitas bonitatis alicujus, propter multitudinem peccatorum. Unde cum suspirio dixit: O Dei bonitas immensa, quæ tantum fœtorem putoremque peccatorum tam diu expectat ad pœnitentiam. Vellet justitia tua, ut dehiscens tellus deglutiret peccatores. O bone Jesu! ignosce mihi peccatrici.
[155] In hoc passu, Lector, vidi lacrymantem Virginem, præ compassione erga animas. [graves accidere Dei minas contra peccatores,] Res magna ipsi fuit audire tantas Dei comminationes, propter abominationes & gravia peccata mundi, maxime in statu Ecclesiastico, unde dixit: Scito, Fili in Christo, quod ira Dei per famulos ejus contineatur, per quos Deus quasi vincitur & ligatur. O miseram Italiam! nisi intercederent orationes bonarum animarum, propter quas Deus præstolatur, absque illis jam esset abysso hausta. Tunc ipsam interrogans dixi; Istæ tuæ uniones, [multa sibi esse communia cum S. Catharina senensi] Mater, suntne majores quam S. Catharinæ Senensis? Respondit anima cælestis; Multa sunt mihi cum iis quæ de ipsa leguntur similia, dilecte Fili, quando anima est applicata corporalibus organis; neque tunc scirem dicere res illas sicut vidi, quia homo tunc est qualis erat prius ante extasim. Non potest is cognoscere aut facere aliam mutationem, quia mortalis est & implicatus materiæ: sed magna consolatio inde remanet in anima, ex memoria, licet confusa, & velut umbra quadam, respectu gaudiorum, remanentium in oculo intellectus; quæ gaudia gustavit & vidit anima, sed non potest eorum formam materialem exprimere. Ah! non possum plura dicere, alias prosequemur: & tunc ab ipsa sumpsi abeundi licentiam.
CAP. LVII.
[156] Ultimo die præfati mensis, loquebar cum Virgine, adhuc jejuna, jejunus etiam ipse a corporali cibo: [respondet petitionibus factis ab Auctore,] & ipsa cælestis anima cœpit cum lacrymis respondere ad certas meas interrogationes, quas ipsi proposueram ante Pascha; scilicet, de salute animæ suæ; deinde, de operatione conformi divinæ voluntati; tertio, ut anima illa particeps fieret gratiæ tamdiu concupitæ; quibus ipsa Virgo adjunxit quartam & quintam petitionem, id est, ut suus in Christo Filius stabiliretur Mantuæ, essetque præsens suæ morti. Ad primam respondit Virgo cum lacrymis & dixit: O care Fili in Christo, dico tibi quod ista fuerit tertia aut quarta promissio, quam fecit mihi Deus, quod mihi per gratiam suam vellet donare Paradisum; & de hoc certa sum, [certum esse jubens ae salute cujusdam animæ,] non tantum pro me, sed etiam pro illa anima, de qua alias locuta tibi sum; idque habeto certum, quia anima mea istic se vidit, & certo vidit factam sibi gratiam, idque hac ipsa operante, non meritis meis. Et hæc est pura veritas. Tunc interrogavi eam, utrum uno eodemque die vel tempore futura esset mors utriusque: & ita simul ambæ animæ ingressuræ Paradisum. Respondit autem cælestis anima: Hoc non scio, quia hoc non interrogavi.
[157] Ad secundam interrogationem, Dico tibi, inquit, quod, ut opera sint Deo accepta, requiratur perseverantia: [deque gratia petita obtinenda,] & oravi pro ista anima vestra devota, cui Deus promisit gratiam quam postulat: sed vult ut ipsa aliter occupetur, neque impediatur. Sed dicito ei ut se præparet ad onus grave & grande pro meo amore. Insuper, Fili in Christo, tibi dico, quod hæ sint tertiæ vices, quibus a Deo pro gratia petii, ut stabiliaris Mantuæ, & adsis morti meæ: Bonitas autem divina mihi respondit, quod in his omnibus consolabor. Atque ita maneo certa, tum de salute istarum animarum mihi concessa, tum quod mansurus sis Mantuæ, [& quod morti suæ præsens aderit.] quas res propter suam bonitatem Dominus implebit. Duo porro puncta, Lector, exitu comprobata sunt; videlicet, quod commoratio mea Mantuæ fuerit pro anno isto confirmata: deinde autem dimissus inde biennium foris steti, rursumque restitutus fui habitationi Mantuanæ; ubi præsens adstiti morienti Virgini, sicut ipsa prædixerat: prout tota Mantua testificari potest: aliis autem in locis positæ sunt res prædictæ.
CAPUT XI.
Variæ notitiæ spirituales circa modum orationis abstractivæ: dæmon coërcitus.
CAP. LVIII.
[158] Prosequente Virgine supra inchoatum sermonem, interrogavi ego; Mater mea in Christo; dic mihi, quomodo anima loquatur cum Deo: & quando attracta est, Deusque ipsi monstrat mysteria Passionis, [Conatur explicare quomodo anima loquatur Deo] an tunc sustineat per commiserationis affectum passionem ipsam. Vellem etiam intelligere, quam diversitatem experiatur anima cum videt cicatrices Christi aut eo visu privatur. Respondit autem cælestis anima; Magnas res quæris, Fili, nec credo quod potero tibi de istis msyteriis satisfacere: pro tua tamen spirituali consolatione conabor dicere quod mihi concessum fuerit; sed ea conditione ut me adjuves. Ego vero ridens dixi: Non equidem ista te interrogarem, Mater, si per me scirem. Nihilominus, inquit illa, scies aliqua, meque juvabis. Non scio tam bene dicere quam vellem; nec etiam possum, sæpius impedita, ut nosti. O bone Jesu! [& hic illi,] ad tales res dicendas non invenitur forma materiales, per quam ordinari possit aliqua similitudo satisfactoria. Connitar tamen ut potero aliquam partem dicere ad solatium tuum. O Fili, quando anima constituta est in oratione & loquitur cum Deo intellectualiter acsi loqueretur per linguam; tunc Deus se monstrat illi formosissimum absque forma sensibili, jucundum absque indiciis jucunditatis nostræ, cum omni pulchritudine & splendore, columbinis oculis & vultu sereno, invitans animam ad loquendum & petendum quidquid voluerit. Ah! quam magnas res videt anima hora illa! Non possem dicere nec explicare ordinem istarum supernaturalium rerum: vellem ut possem, teque facerem intelligere omnia sicut facio; sed non possum.
[159] [nihil aliud tunc sentienti] Quando autem animæ monstrantur mysteria Passionis, & ipsa inspicit Christi cicatrices, tunc cognoscit omnia quæ passus est Christus pro ipsa salvanda; videt etiam de cicatricibus illis prodire radios decuplo lucidiores sole: & ideo non sentit dolorem vel passionem ullam, solumque considerat ingratitudinem suam adversus divinam bonitatem. Itaque anima manet abstracta, per solum aspectum divinum & in circumscriptum lumen; ibique retinetur nec sustentatur ab ulla re alia, quam ab illo attractivo & respectivo aspectu divino: solumque fixe contemplatur Majestatem æternam; ac videt essentiam divinam quemadmodum relucet in Verbo divino. O fili in Christo, sic attracta anima non aliud sentit neque cogitat; sed manet sic retenta, [vel cogitanti;] solummodo inspiciendo pulchritudinem ac suavem amœnitatem istius incircumscripti luminis. Ah! Fili aspectus ille divinus tam luminosus attrahit ad se animam, totamque defigit & absorbet in visione divina. Tunc anima plena & saturata desiderando, dumtaxat vellet ibi manere & frui omni bono procedente ab isto luminoso aspectu Ego nec scio nec possum, tu dicito, Fili. Adjuvabam semper ego prout poteram Virginem talia dicentem; continuo enim metuebam ne abiret in extasim; quamquam etiam sic magna cum difficultate pronuntiaret quidquid dicebat. Volebat Virgo mihi plus dicere, Lector, sed non poterat; idque ipsam dolebat valde, quia optabat omnia mihi exponere ad meum solatium spirituale.
CAP. LIX
[160] Continuando deinde sermonem dixit, O care in Christo fili, non semper dat Deus gratiam dicendi & cognoscendi res futuras: & quamvis anima sæpius sit attracta, non tamen videt semper aut cognoscit eodem modo. Quandoque enim solummodo pascitur visione divina; [non tamen semper eodem modo.] quandoque vellet habere gratiam quam habere non potest, itaque faciebat S. Catharina Senensis. Hæc dicenti supervenit Ducissa Urbinatium, quæ interrupit nostrum sermonem & solatium spirituale: de quo conquerens illa dixit: Alias nostrum sermonum complebimus.
CAP. LX.
[161] Paucos post dies, cum Missam in ejus camera dixissem de Domina, nostrumque sanctum colloquium essemus exorsi; [Narrat conspectum sibi bis dæmonem,] interrogavi Virginem, an dæmon ipsam in re aliqua oppugnaret. Illaque respondit; In præsentiarum nullam molestiam sentio, sed præterito tempore multa mihi incommoda attulit, satisque passa sum per instinctum istius malæ bestiæ. Et quidem una noctium apparuit mihi in forma pueruli nigri, habentis oculos grandes & rubicundos. Ego autem malam istam bestiam videns, surrexi de lecto, ipsumque arripiens raptavi per terram, ac multos ei pugnos inflixi: quare quamcitissime potuit, licet invitus, a me recessit, magno cum strepitu & ululatu, multumque conquerens. Est, fili, res valde terribilis. Alia etiam vice apparuit mihi in oratione positæ sub eadem specie; & ego magno cum impetu ipsum arripui, tantumque percussi & contrivi pedibus genibusque, ut amplius sub tali forma non redierit.
[162] [egregie pulsatum diffugisse.] Quando Virgo mihi narrabat, Lector, quomodo percuteret dæmonem, faciebat manibus gestus, stringebatque dentes, & dicebat, Tot ictus impegi illi genibus pedibusque, & tantum pullavi eum pugnis calcibusque, ut lassata fuerim. Ille quidem volebat fugere, sed ego fortiter eum retinebam; jugiter interim percutiens; quia vehementer clamabat, Dimitte me, dimitte me, non redibo amplius. Cum ergo conculcassem totum, nec amplius possem manus ac pedes movere per meram lassitudinem, permisi eum abire; & hoc dicere possum, quod ocyssime fugit, cum magno stridore atque lamento. Magna mihi movebatur devotio, Lector, videndo & audiendo Virginem explicantem, quomodo ipsum verberaverat: sermo autem ejus ista dicentis præferebat sanctimoniam quamdam atque virilem animum; sic ut obstupescens admirarer tantam ejus constantiam & fiduciam animi, qualem numquam credidissem, nisi vidissem. Sane cum videbam ipsam ista dicentem, fronteque accensa & elevata quasi furentem, acsi ipso facto tunc dæmonem percuteret, timebam ipsemet.
CAP. LXI.
[163] Volo etiam dicere tibi [inquit illa] quod mihi a paucis diebus accidit. Cum ivissem ad monasterium S. Vincentii, inveni ipsum valde commotum, [Impeditum quoque suscitare rixas in monasterio,] propter juvenculas duas seculares, quæ istic erant ex certo respectu inclusæ. Dum autem earum una litigaret cum Sororibus; aderam ego, & conabar verbis mitigare rixam. Erat quidem hora circiter prima noctis: ego tamen, Fili, volebam rem quocumque modo componere. Sic igitur ibi stanti, tractum mihi fuit magno impetu mantellum, acsi aliquis me inde voluisset abripere: & ego me convertens in latus, unde trahi me senseram, vidi puerum nigrum, oculisque grandibus ac rubentibus formidabilem. Volebat mala ista bestia curare, ut istic excitaretur grande dissidium: sed noluit Deus ut aliud quid mali contingeret. O pie Jesu! quantum obligor bonitati tuæ, quod amplius non nocuerit.
CAP LXII.
[164] Etiam, dilecte in Christo Fili, præteritis hisce diebus in monasterio S. Joannis de Carectis, intraverat quædam Matrona, Sanctimonialibus nonnullis invitis: [& restitutam alteri monasterio pacem] & ideo Patres sui ex Ordine S. Benedicti, nolebant amplius illius loci curam ager. Igitur Monachæ subito mihi mandarunt carpentum cum equis, orantes ut quamcitissime ad ipsas venirem. Continuo ego ascendi essedum, & mente in Deum elevata dixi; O Deus meus, Pater æterne, respice in hoc negotium, eique tua pietate provide. Tum mihi apparuit Domina nostra cum filiolo & S. Joanne; & ego posita in oratione magna cum vehementia precabar, ut Deus providentia sua quietaret omnia: sicque perseveravi usque ad monasterium, nihil per viam sentiens; sed cum illuc appropinquarem, extensa ad ipsum manu, [invocato ad id Dei auxilio;] Deus mihi dixit: Filia mea carissima nihil formides; providebo ego & rem totam componam. Magna res, Fili in Christo, aspectus divinus! Dico tibi quod quando Deus ipsum mihi ostendit, simul etiam cognovi, omnia in magnam tranquillitatem convertenda. Igitur ex carruca descendens, intravi monasterium, & omnes Monachæ mihi in occursum venerunt plangentes: ego vero iis dixi; Nolite flere, & certum habetote quod Deus providebit toti negotio. Postea autem venit Abbas monasterii S. Benedicti, & pristinum Confessarium loco restituit, curam loci suscipiendo ut prius.
CAP. LXIII.
[165] Iisdem diebus venit Domina Ducissa [Urbini] meque rogavit ut orarem pro se; maxime pro tali causa &c. Respondit autem Deus, consolandam: [ac solatium Ducissæ Urbini impetratum.] sibi enim non deesse modum istud & alia majora faciendi. Oravi etiam pro illa persona quam nosti; responsumque est mihi, Vadat in pace: verumtamen de re ipsa satis dubito: sed Deus mihi dixit, quod hinc sim excusata, si consilia effectum non sortiantur: Multa diximus, Lector, de duabus istis rebus, quas clarius non explicabo, propter varios respectus: ambæ tamen intra paucos dies evenerunt, de quibus, utpote nostro tempore factis, ipse sum testis.
CAP. LXIV
[166] In pricipio Aprilis circa Nonam, loquendo cum Virgine de multis rebus spiritualibus ipsam interrogavi dicens; Vellem mihi explicares, cara Mater, [Explicat discrimen orationis imaginativæ] quid interest inter animam, quæ in sola oratione imaginativa consistit, id est, citra notabilem correspondentiam cum Deo; & illam quæ est attracta atque cum ipsa loquitur, sine ulla vehementiori applicatione; ac denique, quando similiter abstracta, solummodo immoratur fruitioni Dei & incircumscripti istius luminis. Respondit illa, Magna altaque mysteria exquiris, Fili; [& abstractivæ.] mihique valde laboriosum est talia explicare, quamvis optarem de nulla re alia loqui posse. Scito igitur, quod quando anima est in oratione imaginativa, ipsam non ita sentit, neque ea sic fruitur, sicut in abstractione; quando autem abstracta est & loquitur cum Deo, tunc videt & sentit res absque comparatione majores; quia prout vult Deus eam facit cognoscere præterita, præsentia & futura, respiciendo in divinam essentiam.
[167] Volo, care fili, rem magnam & admirandam tibi dicere, [Narrat in cælo visum sibi S. Dominicum,] quæ mihi in oratione positæ diebus præteritis accidit. Sic enim positæ, prima facie visum est animæ meæ videre amplam civitatem; cujus introitus perquam bene ornatus erat: ingressa autem vidi grande lumen, cum tanto apparatu ut eum eloqui humana lingua nequeat: in quo lumine erat divina Majestas, & ex utroque viæ latere erat ingens multitudo Beatorum, stolis albis amictorum. His sic utrimque stantibus venit per mediam viam S. Dominicus obvius animæ, aspectu Angelico; & manu apprehensam animam deduxit ante regium thronum Majestatis divinæ, invitantis eam ad petendum quod vellet, omnem enim gratiam ipsi faciendam. Verumtamen anima, quasi formidans nihil loquebatur. Itaque S. Dominicus fari cœpit, ipsamque divinæ Majestati commendare. Tunc sumpta fiducia, exorsa est illa petitiones suas, ac primum commendavit suos omnes consanguineos, suosque cordiales amicos.
[168] Ubi autem loqui anima desiit, quasi in momento fuit unita Deo, [seque ab eo ductam ad Dei conspectum.] sic ut aliud nihil sentiret, nisi solam fruitionem quæ erat in ipsa, omni alio sensu privata. O fili Ejusmodi fruitio, res maxima est, quam anima sentit cum Deo, qui ipsam raro ei concedit. Et illa est tam grandis oculisque humanis incognita, ut de ea loqui necesse non sit, quia non potest intelligi. Vellem eam tibi pro tua consolatione explicare, sed nequeo. O bone Jesu! Fruitionem istam perfecte comprehendemus in patria. Ad hæc ego interrogans, Cujus, inquam, ætatis, Mater cara, erat S. Dominicus? Respondit anima cælestis & dixit: Erat ætatis maturæ, pulchro aspectu; senex, sed non decrepitus. O fili, magna res fuit quam recepit anima in illo luminoso aspectu Patris æterni. Hei mihi! non possum amplius; & hic finiens parum abfuit quin raperetur in exstasim.
CAP. LXV.
[169] Postea locuti sumus de multis rebus, pertinentibus ad macerationem corporis, videlicet disciplinis, ciliciis, setaceis cingulis, quorum unum donaverat cuidam nobili matronæ. [Finis hujus colloquii,] Interrogavi quomodo in præsenti circa ista ageret: & dixit; Alias satis multa feci: nunc autem tantum facere non possum propter infirmitates. Quidquid tamen tunc faciebam, fiebat cum licentia Confessarii mei Patris Fr. Dominici, cui explicueram totam vitam meam, alteri numquam tantum dixi, nisi tibi, dilecte in Christo Fili, idque citra scrupulosum respectum. Gratias ago Deo de omnibus, quodque te mihi per suam bonitatem concessit: atque de te confido, tamquam de propria anima mea. Tunc supervenit missus a Domina Marchionissa, [quia vocabatur ad ægrum Principē.] petens ut in castellum iret, quia puerulus infirmabatur. Hoc nisi fuisset, alias quoque res dixisset: erat enim in spiritu multum accensa, & libenter loquebatur; poteratque tunc aliquid dicere, quia minus impediebatur quam solebat: credo tamen quod cito absorpta fuisset recordatione divinarum rerum. Et dixit: Dilecte Fili, vult me Deus tribulare propter peccata mea. Tunc vidi & cognovi ipsam mœstam discedere, quod spirituales sermones cogeretur abruptos dimittere.
CAPUT XII.
Futura varia prædicta, cognita arcana, jugis oratio.
CAP. LXVI.
[170] Mense Majo per tres horas insimul locuti sumus de rebus spiritualibus, & dixit Virgo: O fili, desiderabam ut volente Deo stares Mantuæ; & facile bis, posita in oratione, rogavi Deum pro gratia, ut hic confirmareris: [Prædicit Auctori ipsum Mantuæ confirmandum,] quare statim mihi responsum est, quod sine dubio hic maneres, unde multum sum consolata. Equidem, Lector, valde eram ambiguus an essem mansurus Mantuæ: verum audiens ejusmodi verba tantum fui exhilaratus, tam rerum spiritualium causa, quam respectu ipsius Virginis, ut dicere non possem. Post dies autem duos venit nuntius quod hic eram confirmatus. O magne Deus, quantæ consolationi hoc mihi fuit, conspicienti verificari prædictionem Virginis, & habituro commoditatem continuandi nostra sancta colloquia. Ipso die novæ confirmationis dictum illi a domesticis fuit, quod eram confirmatus; & ipsa quasi subridens dicebat; Satis id scio: [& narrat quomodo extases suas celare conetur.] erat autem rapta in spiritu usque ad illam horam qua id ipsi dictum erat. Insuper mihi narravit ut sequitur. Fili, aliquando insistens pedibus, vel sedendo, aut etiam in lecto, sicut placet Deo, in ictu oculi abripior a sensibus: idque sæpe mihi in publico accidit, neque id possum cavere. Quandoque vero, ut plus temporis habeam minusque impediar, simulo vesperi me dormitare, meque in lecto colloco: sæpius autem tunc in oratione posita abripior mihi, & maneo sic aliquando tota nocte: quo commodo privari me oporteret nisi lecto decumberem; idque per domesticos, qui tempus non habent mihi loquendi nisi vesperi.
CAP. LXVII.
[171] Insuper dicere tibi volo, quod mihi accidit circa Dominam Margaritam, uxorem Domini nostri Frederici Mantuani. Cum sæpius pro ea orarem, revelavit mihi Deus, quod cito debebat mori, & quod ego id ipsi debebam nuntiare. [Marchionissæ mortem instare denuntiat.] Nolens autem tale nuntium exequi, propter multos respectus, decrevi id ipsi dicere per meum Confessarium, itaque feci: ipse vero mihi mandavit, ut egomet id dicerem Dominæ. Illa vero una dierum tantum effecit, ut constrinxerit me secum foras ad palatium Portus pransuram egredi: post prandium autem, cum de multis rebus colloqueremur; monui ut sua Dominatio contenta esset voluntate divina; multum enim me timere de sua morte. Hinc illa valde contristata fuit: & post paucos dies ivit pro sua devotione ad S. Vincentii, prandium sumptura cum Sororibus; unde regrediens, ad visitandam me venit, & dixit: Vereor, Soror, ne verba tua verificentur, sentio enim grande malum. Equidem conata sum ipsam confirmare; verumtamen regressa domum infirmari cœpit, & post paucos dies requievit in pace.
CAP. LXVIII.
[172] Subjecit deinde etiam istud. Alia vice Patres nostri commiserunt mihi, ut instanter facerem orationem, quatenus daretur sibi gratia eligendi bonum Pastorem. Desiderabam id ego etiam valde, obtuli igitur ex obedientia id facere. Celebrabant tunc Patres Capitulum Bergomi: [Orat pro Electione Vicarii] ego vero ea de causa posita in oratione, vidi supra præcipuos istos Patres grande lumen: ast illud multo majus erat supra unum ex illis quam supra alios: quem Patrem ego cognoscebam; & fuit electus in Vicarium generalem. O bone Jesu, quam immensa est providentia & bonitas mihi commonstrata! Talem etiam mihi antea exhibuit sicuti nosti, quando certiorem me reddidit mortis fratrum meorum, multis mensibus prius quam accideret. O pie Jesu! omnia facis pro majori bono, ut tibi reddatur amor & gratitudo; ego autem non facio sicut deberem.
CAP. LXIX
[173] Eodem mense ac tempore celebrata per me Missa in camera sua, ingressi sumus ad sanctum colloquium, & dixit Virgo: Dilecte fili, quale his præteritis diebus fuit festum S. Catharinæ Senensis! [Fratres duos ab Ordine recessuros] Instanter orabam ego pro uno ex Fratribus, ex primis quem habebat Ordo Prædicatorum; qui obtento Apostolico Brevi, volebat omnimodis ab illo discedere, & transire ad aliam Religionem, in qua haberet liberiorem copiam prædicandi, & populi concursum majorem. Cum ergo die quadam in oratione posita precarer divinam bonitatem, ut providere vellet, ne quod scandalum ederetur; apparuit Deus & Domina mea S. Catharina, dixitque: Scito, filia carissima, exauditas esse preces tuas. Mutatus ergo ille est, intraque seipsum regressus, non ultra habebit voluntatem istiusmodi. Nec longa fuit mora, cum Pater iste venit ad meum alloquium; & gratias Deo agens, mihi dixit, quomodo cor suum totaliter erat mutatum: [in eodem retinet.] nec posthac possibile sibi videri ut tale quid cogitet: mihique cum lacrymis egit gratias. Accidit autem mihi istud in festo S. Dominici: unde subito atque absolvi orationem meam, Frater iste, qui diebus illis Mantuam venerat, accessit ad meum alloquium, eo fine ut meum audiret judicium: neque enim, sicut mihi dixit, cum ullo mortalium rem communicaverat, nisi mecum & cum altero Fratre, æque tentato ad Religionem deserendam: sed is similiter etiam est mutatus, per unam responsoriam nostram ad quasdam suas litteras, supra similem tentationem. O bone Jesu! grandis est bonitas tua, parumque agnita & æstimata. Duo isti Patres per tuam gratiam sic immutati sunt, ut posthac nihil tale cogitaturi sint.
CAP. LXX.
[174] Fili in Christo, die Pentecostes, post Communionem sanctam, fuit anima mea in oratione, attractaque cum Deo in tantam claritatem & lætitiam, [Totam vitam suam in extasi cognoscit.] ut non foret possibile dictu. Erat enim tunc anima mea adeo læta & jucunda, ut non sentiret gravedinem aliquam, sed tota submersa innataret divinæ isti claritati; adeoque hilaris ac levis erat, ut nequirem id tibi cognoscendum dare. Tunc momento temporis vidi universam vitam meam, & quidquid unquam feci. Hujusmodi unionem & cognitionem raro Deus indulget animæ. Hei mihi! quam magna illa fuit! Tunc ego; Vellem scire, Mater cara, si istæc visio & cognitio totius vestræ vitæ in aliquo fuerit tibi gravis. Respondit illa; Non, sed magnæ causa lætitiæ. Dic ergo, inquam, cara Mater, quid tunc petebas? Precabar, inquit, primo pro tali persona &c. Quam valde amo, & postea pro aliis multis amicis meis; inter quos specialiter collocavi Ducissam Urbini: [Ducissam Urbini consolandā intelligit.] quia paucis diebus antea mihi exposuerat ærumnas suas, cum essemus in S. Vincentio apud illas Matres; & propter istas ejus calamitates fui constricta peculiarem orationem facere pro sua dominatione. Deus autem mihi respondit, certa essem quod effectum sortiretur quidquid mihi promiserat; id est quod Ducissa pacem obtineret, & omnis sua controversia componeretur. O fili! in illa hora erat anima mea tanta cum claritate elevata in Deum, ut numquam id tibi dicere vel intelligendum dare possem. O bone Jesu! Intelligit illud anima, sed ego eloqui nescio. In Paradiso ipsum dicemus & intelligemus perfecte.
[175] Si vidisses & audivisses Virginem, Lector, in illa hora, [Status ecclesiastici vitia dolet,] quanta cum vultus sanctimonia & vehementia affectus volebat loqui sed non poterat; certe in admirationem magnam tractus fuisses. Mihi sane videbatur quod ab ore ac vultu suo absistebat quædam fragrantia sanctitatis ac supernaturalis splendor. Jamque videbatur rapienda in extasim; cum subito flexi sermonem ad res familiares, deinde dixi: Cara Mater in Christo, quomodo se habet status Ecclesiasticus? Et, Male, reposuit illa cum gemitu, Male: dico autem tibi, care Fili, ex parte Dei, ut ores, & alios facias instanter orare, quia divina bonitas vellet illis condonare, modo converterentur; & ideo Deus mihi mandet, ut orem, & continuo faciam alios ejus servos orare. Interrogavi ego, quænam sint peccata, de quibus maxime queritur Deus; [& pro avertenda Dei ira orat.] & respondit Virgo, de superbia, avaritia, & impudicitia, ac diminutione divini cultus. Duo autem priora nimium exosa sunt Majestati æternæ. Hei mihi! quam horribilis & tremenda res est ira Dei, contra graves istas offensas! Et tamen divina bonitas magis inclinatur ad ignoscendum, quam ad puniendum ex justitia, dummodo sese emendent cum aliqua satisfactione. Tunc super hoc longus nobis sermo fuit; conclusum est autem, orandum Deum, ut faciat corda præ dolore dissilire, inclamando continuo Misericordiam, propter magnas Dei offensas & propter defectum fidei. Christiani hoc tempore parum aut nihil credunt, & tamen divina bonitas adhuc propendent in misericordiam. Porro provectior hora nos coëgit finem imponere colloquio, pollicendo ipsum alia vice resumere.
CAP. LXXI.
[176] Visitando aliquando festinanter Virginem, audivi ab ea res aliquas tunc occurrentes, inter quas mihi dixit: Fili, nescin quod Dux Urbini scripsit Ducissæ, ut vadat domum, [Gaudet restitutione Ducis Urbini,] quia differentiæ sunt compositæ? & spero de Dei bonitate quod cetera quoque componentur, resque habebunt exitum bonum, divina gratia mediante. Ora Deum pro Matre tua, & sic ab ea sumpsi licentiam discedendi.
CAP. LXXII.
[177] Mense Julio, celebrata Missa in ejus camera, incepimus sanctum colloquium, multaq; diximus de tribulationibus Italiæ, atque post plura, [Marchionis nutrici morienti adest,] dixi: O Mater dilecta, dic aliquod punctum spirituale in solatium Filii vestri. Ipsa autem, cum affectu Materno ac sancto, respondit: O Fili in Christo, volo tibi narrare aliquid quod hisce proximis diebus contigit. Cum nutrix Domini Marchionis esset infirma, & quasi sub vitæ exitum, necessarium mihi fuit illuc ire, in ipso pœne mortis articulo. Tunc Dominus Marchio propius me advocavit, dicens quod mihi debebat loqui: & postea subduxi me retrorsum præ verecundia tot Magnatum; atque ecce omnes cœperunt clamare; Jam transit, jam transit. Eodem instanti mens mea elevata fuit ad orandum pro anima illa. Tunc ego: An erecta in pedes mansisti? Respondit: Etiam, care Fili. Anima mea tunc vidit Jesum Christum atque Dominam nostram, in forma Majestatis Regiæ, circumdatos grandi multitudine Angelorum: & oravi pro anima illa quæ migrabat; responditque mihi Deus, quod erat salva; [& animam salvatam intelligit:] sed manebat purganda de quibusdam offensis, contra Deum commissis: postea vero etiam oravi pro Domino Marchione ejusque statu: quapropter Deus per suam bonitatem toti castello benedixit. Discedentibus denique illis, remansit ibi unus solus Angelus, qui etiam in digressu benedictionem reliquit. Hæc pauca, Lector, ægre potuit Virgo dicere, utpote stupefacta rebus ibi visis: & dixit; Quam sæpe, o Fili, resisto tali gratiæ, propter verecundiam præsentium & domesticorum! vereor autem ne inde reddenda mihi ratio sit. Sed nisi hoc facerem, pluries manerem privata loquendi facultate: & de hoc valde mihi questa est, consilium petens, quid facere deberet. Proinde multa super hoc argumento diximus, tandemque conclusimus, quod ista erat voluntas Dei: & mansit Virgo valde consolata, ego vero licentiam sumpsi.
CAP. LXXIII.
[178] Prædicto mense ab hora vigesima ad vigesimam tertiam perseveravimus in sancto colloquio, & brevi tempore multa diximus de diversis occurrentiis; [optat tota immergi Deo,] quas inter Virgo etiam sic est locuta: Vellem equidem, Fili in Christo, semper abdita esse & demersa in sacro latere Jesu Christi: hoc enim complementum foret desideriorum meorum. Dicebat istud Virgo, o Lector, cum tanta vehementia, ut appareret ipsam nullum aliud refrigerium quærere: loquens autem ægre poterat verba efferre, propter magnum dolorem quem sentiebat, jamque tribus diebus senserat in corde suo. Aliquoties autem affirmaverat quod vocem formare nequiret ac dixit: [sicut aliquando per triennium fuit:] O Fili, vellem tota esse absorpta in Deo & aliena ab his terrenis rebus; sicut fui triennio illo, quo Deus mihi per gratiam suam concessit dolores suæ Passionis. Tunc nullam sentiebam molestiam ex parte familiæ aut alterius cujuscumque personæ, sed ita stabam quasi loqui nequirem. Tantum elongata erat mens mea a sensibus corporalibus. Cognata mea Peregrina venit diebus illis in domum, & curabat quidquid faciendum occurrebat. Tunc anima mea erat cum Deo tota consolata & resoluta in illum.
[179] In diebus illis dubitadam, an non esset mihi aperiendum latus, sicuti illud apertum habere dicitur Mater Soror a Lucia: sed Deus gratiam bonam mihi præstitit ut tale nihil appareat. Hei mihi! [timet ne sibi latus aperiatur, sicut B. Luciæ Narniensi:] morerer præ dolore, si tale quid contingeret; idque sciretur. Accidit aliquando ut non possem pedem ponere in terra præ cruciatu quem sustineo, nec sit possibile quin illum aliquo signo exteriori prodam; unde verecondor, licet sciam semper invenire aliquid excusationis, quasi morbus sit aliquis vel incommodum aliud. Quandoque dum surgo de lecto, tantum mihi dolent clivi pedum, ut vel sola vestimenta tactu suo me crucient. Vellem efficere possem ut homines nihil ejusmodi perciperent. Tunc interrogavi & dixi, An vel mediam horam noctu dormis Mater? Respondit, Aliquando ita, aliquando non: vellem continuo manere in oratione: & videtur mihi perditum tempus, modicum illud quod impendo somno: [parum aut nihil dormit.] vellem perpetuo esse submersa in latere Christi. O dulcis suavitas sancti amoris! Cum hæc diceret Virgo, o Lector, videbatur quasi dentibus stridere per affectum sancti amoris, quem sæpius degustabat in latere Christi. Qui tunc illam vidisset, & audivisset cum quanta sanctitate & ardore devotionis loquebatur; & quomodo ex amore sancto procedebat, loquendo de rebus spiritualibus; plorasset sine dubio præ devotionis teneritudine; cum sæpe sermonem interrumperet dicendo, Non possum plura loqui; Alias ista dicemus: idque totum solummodo faciebat, quia alias fuisset in spiritu absorpta.
ANNOTATA D. P.
a B. Lucia Narniensis, uxor simul & virgo, sumpto tertii Ordinis habitu, degebat Viterbii in monasterio S. Thomæ, quando 1496 sacra stigmata accepit, cuicumque spectare volenti visibilia, idque ad confirmandam, ut ajebat Deus, veritatem invisibilium stigmatum S. Catharinæ Senensis. Ea de re extat publicum Magistratus Viterbiensis instrumentum; & aliud Herculis Ferrariæ Ducis, signatum an. 1051, qui ipsi Ferrario fundaverat monasterium S. Catharinæ Senensis: supervixit autem ipsa usque ad 1544, mortua die 15 Novembris quando (si melius nihil interim detur) Latine reddemus Vitam hoc seculo compositam a Iacobo Marcianensi an. 1614, editam 1640 (nisi secunda ea editio sit) idque (ut præfatur) ex diversis quinternis, foliis, bullis, & instrumentis, diverso tempore perque diversas personas scriptis ac tabulis, quæ apud dicti monasterii Virgines asserventur: quia hæc mallemus integra & originali sua phrasi transcripta accipere, ideoque hæc modo notamus.
CAPUT XIII.
Sedes Beatorum inspectæ: mansuetudo in tribulationibus propriis, in alienis compassio: mortis brevi futuræ indicia.
CAP. LXXIV.
[180] Postea interrogavi Virginem, quam opinionem haberet de Sorore Columba Perusina. Respondit autem; Fili in Christo, Mater Soror Columba est magna Sancta in Paradiso. Quæsivi porro, an unquam vidisset ipsam post mortem ejus: [Vidit B. Columbam a morte sua bis:] responditque etiam, saltem duabus vicibus. Non illa quidem par S. Catharinæ Senensi, valde tamen excelsa est in cælo. Fili dilecte, sedes Paradisi non sunt reales, sed quoad modum (ut loquuntur concionatores) sunt secundum gradum quem tenent animæ in caritate. Aliud nempe sunt effectus & causa, sicut aliud est pictura ab eo propter quod illa fit. Subjunxi ego, Quando anima unita est Deo, cognoscitne merita & demerita creaturarum? Respondit Sponsa Christi; Cognoscit ea aliquando.
[181] Quandam vice monstrata sunt animæ meæ arcana multa, atque inter alia vidi sedes duodecim, [& 12 sedes in cælo, totidem sibi devotis paratas;] optime ornatas; interrogavique Deum, quibusnam sedes illæ sic essent præparatæ. Responsumque mihi est, Pro duodecim animabus quæ adhuc in hoc mundo sunt: cognovitque anima, quibusnam eæ sedes essent instructæ; præterquam de una, ceteris ornatione & altiore. Interrogavit ergo anima, cuinam parata esset illa, tam pulchra apteque ornata: responsumque est illam reservatam teneri in secreto Dei. Æstimo ego Lector, quod hæc ipsiusmet fuerit sedes, quam Deus nolebat ab illa cognosci. Aliarum aliquas mihi nominavit. Multum autem dolebat Virgo de sua magna ingratitudine, quam putabat in se tantam esse, ut crederet ejus causa magnam se Deo debere pœnam. Tum quæsivi, quæ opera ipsa in præsentiarum faceret, & quas corporis macerationes: Respondit. Heu me! non facio nisi pauca, quia jam triduum patior febrem. Tantum tamen obligor Domino Marchioni totique regioni, [nequit lateri sinistro incumbere:] propter beneficia recepta dum ægrotarem, & aliis ex causis, quod pro liberatione omnium posui in terra stoream, cui noctu incumbo; propter cujus duritiam tota sum dolens ex ea parte supra quam incumbo; nam supra partem cordis numquam possum incumbere, sicut nosti propter continuum quem ibi patior cruciatum. Noveris, Lector, quod numquam potuit incumbere supra latus cordis, ex quo recepit dolores Passionis: atque hoc publice notum erat omnibus domesticis. Quamvis enim non intelligerent causam; sciebant tamen ipsam numquam jacere super latus sinistrum, ægram vel sanam, propter suas multas infirmitates. Postea manifestata fuit causa, & ideo non adducam aliam testificationem.
[182] Quæsivi deinde, quid censeret de persona, tantopere sibi commendata; & respondit, Non sum nimis consolata circa ipsam: habet tamen apud Deum quemdam advocatum. Oporteret ut mutaret vitam suam, atque hæc ipsi esset securior via obtinendæ salutis, [credit cito se morituram;] de qua multum dubito, si non aliter convertatur. Ulterius interrogavi, an crederet morituram se cito: respondit autem; Sæpe sæpius petivi a Deo hanc gratiam, ut tandem pateretur separari animam meam a corpore; atque inter alias vices die quadam post Communionem, posita in oratione, petitionem hanc crebro & instanter iteravi; responsum autem mihi fuit, ut haberem patientiam, usque dum res Italicæ essent compositæ: adeo ut credam, Fili mi, parum valde me tecum in hoc mundo futuram. Frequenter mihi dixit Deus quod debeam habere patientiam, quia rem aliquam vult mediante me facere, & quod cito me consolabitur: sed numquam potui scire, quænam sit res illa: quoties autem aliquid singulare mihi accidit, interrogo num hoc res illa sit, & semper mihi respondetur, quod non.
[183] Tum ego, Quid porro, Mater cara futurum credis de Italia? Respodit Virgo; Credo, Fili in Christo male ei futurum, male satis. Deus graviter conqueritur de tanta purulentia & enormitate peccatorum, [male ominatur Italiæ:] magisque adhuc de mala vita Ecclesiasticorum. Hei mihi! quot peccata sunt in mundo! Tu tamen earum tantum partem nosti: tam grandis tamen est misericordia & bonitas divina, tamque dulciter expectat emendationem delictorum, ut per multas orationes & aliqualem correctionem flagellum possit minui. O bone Jesu! Ora, Fili, Deum pro isto grandi periculo. Respondi ego, O Mater carissima in Christo, dic mihi per caritatem, quomodo te geris in tribulatione & persecutione? Respondit: [tribulationes minus sentit;] Nunc non sentio nimium adversitatem, sicuti solebam alio tempore: & quamvis modo patiar ex tot causis fastidium, quam multis me quotidie circumdatam video, quæ mentem meam valde premunt; non sunt tamen tanti ponderis quam solebant. Grave mihi etiam est, quod audiam tam multa dici de istis spiritibus, aliis male aliis bene circa ipsos sentientibus: sed melius de iis non loquerentur cum derisione. Cui bono tot res & curiositates? Certe mihi valde displicent, Fili.
[184] Ego veluti ridendo respondi: Credisne, cara Mater, [dolet tam bonam de se opinionem haberi:] quod etiam loquantur de tuis actis? Respondit illa; Hei mihi! quid boni possunt dicere de me peccatrice? Vellem ut non aliud dicerent, quam quod sum. Ignosce mihi: habent illi opinionem diversam a mea: nec enim novi me ullam virtutem tenere. Videbatur mihi, Lector, quod Virgo maluisset ut alia de ipsa opinio haberetur, quam vulgo habebatur. Tum dixi: Videor mihi, dilecta mater, ictum cultri sentire, quoties sinistrum aliquod verbum de te audio. Ad hoc ipsa ridere cœpit, & dixit: Jam me facis recordari, care Fili, quod aliquando loquebar Domino Frederico, [excusat sibi detrahentes,] apud quem depositæ erant querelæ de meo Confessario; & ille mihi dixit eodemmet verbo: scilicet, adeo ægre id se ferre ac si impactus sibi culter fuisset. Cui ego respondi; quod juste commovebantur, quia ego eram in culpa, proter meam exiguam in actionibus circumspectionem, ideoque rogabam Dominationem suam, ne id sequius accipere vellet; ac multum dolui de tali ejus verbo, gratias tamen egi Dominationi suæ, pro caritate qua erga me ferebatur.
[185] Quæsivi ego: Quinam illi erant, o Mater qui male loquebantur de te? [ut bona intentione motos:] Sunt, inquit, aliqui de Fratribus nostris, qui ignorabant Dei voluntatem in hac parte, & ideo a quibusdam magnopere fui tribulata, & quidem longo tempore. Hic uno, iste alio modo loquebatur; adeo, ut propter modicam virtutem aliquando desolata ob illos manerem: quamvis credam quod nihil facerent nisi bono fine. Tempore illo tantum abundabat circa me bonitas divina & consolationes spiritus in anima mea, ut mihi non viderer adversa istæc sentire: quia Deus tanto copiosius suam in me gratiam derivabat, quanto tribulabar magis, & auxilio humano destituebar. Erat autem in anima mea adeo grandis consolatio spiritualis, ut præ alia re quavis tribulationes optarem, quo tale gaudium possem persentiscere. Diximus etiam alia multa, Lector, de tribulationibus ab ipsa toleratis, quas omitto scribere; ne alicui eorum onerosus sim, quorum causa tantopere tribulata illa fuit, & tantum passa.
[186] Hoc solum dicam, quod spectat ad Virginem sanctam, id est, quod multum anxia esse videbatur de sua salute, [de sua salute anxiatur,] propter tot gratias receptas, & suam continuam ingratitudinem erga Deum. Unde mihi dixit: Carissime fili, in illo mortis articulo omnia mihi ante oculos ponentur: & tunc videbo omnes meas miserias omnemque ingratitudinem. O bone Jesu! Ego subridens respondi: O cara Mater, non debes tantum timere: in illo enim articulo multo magis abundabit divina bonitas in anima tua, quam possit dæmon cum universis suis fallaciis. Insuper alia quoque est causa major, ob quam debeas minus formidare. Dic enim mihi, cara Mater, quoties tibi Paradisum promisit Deus? [licet sæpius ipsi promissus esset Paradisus:] Ad quod illa hoc solum; Ah! Satis, satis. Igitur, inquam, Mater non est quod tantum timeas. Ah! utinam sic promissus esset animæ istius vestræ devotæ, quam toties commendavi orationibus tuis. Respondit Virgo, manu tenens strophiolum, & dixit: Dilecte in Christo fili, tam certa sum de salute istius animæ, modo non aliter offendat Deum, quam quod istud strophiolum sit: sæpius autem de puncto illo certificata fui certo quodam modo, quem nunc temporis nolo tibi indicare, multaque alia eodem spectantia. Dicito illi, quod hoc dixerim; solum faciat ut perseveret.
[187] Interrogavi porro, num & pro aliis animabus sibi devotis orasset; & ipsa id affirmavit, faciens quædam signa manibus, & cum digito fidei; demonstrando mihi ut poterat depingebat loca Paradisi, [designat loca quorumdam in cælo,] sicut erant parata illis animabus: sic ut mihi videretur significare, quod illa essent disposita in formam mediæ lunæ, cum aliis quibusdam valde splendidis ornamentis. Tunc quærens dixi: Tuus autem locus, o Mater, in Paradiso ubi erit? Et ipsa, quasi ridendo, amœna facie dixit; Ad pedes Jesu Christi propter gratiam suam, & non merita mea. O Lector mi, si illa hora vidisses Virginem, quanto cum ardore loquebatur de amore sancto, obstupesceres processum tam dulcem & sanctum sermonum ejus. Non poteram ego me continere præ lacrymis. Nolo porro nunc temporis ulterius progredi describendo hunc passum, quia non est mihi fas nominare personas, de quibus loquebamur: considerans tamen quod non erat detrahendum aliquid divinæ gratiæ, [sed eorum nomina tacet Auctor.] quæ operabatur in anima suæ fidelis sponsæ, elegi sic truncatam rem exhibere, ut vel in istis laus ejus major proficiat. Ceterum non profero partem dimidiam mirabilium rerum ac spiritualium, quas mihi dixit hora illa. Committemus rem totam divinæ providentiæ, quæ magis solicita est de animarum salute, & consolandis suis fidelibus servis, quam ipsi ad postulandum.
CAP. LXXV.
[188] Sequenti die post festum S. Martini anno MDII, per tres horas sumus collocuti: & in principio sermonis dixit mihi illa res aliquas familiares, quasi consultabunda atque cupida sententiæ meæ. Postea cœpimus more solito loqui de rebus spiritualibus, [Agit illa de persecutionibus justorum,] & de multis Dei offensis, quamque malo in statu erat humana natura atque Ordo Ecclesiasticus. Ideo dixit: Video, Fili in Christo, grande flagellum præparatum. Heu me! quantas tribulationes hoc tempore patiuntur Dei famuli, quia volunt sancte vivere, & nolunt consentire neque adhærere viventibus male, qui bonos persequuntur, ac lingua sua jugiter eos martyrizant cum opprobriis murmurando ac detrahendo sanctis eorum voluntatibus atque operibus bonis. Verum, Beati illi, qui norunt manere absconditi, & fugere ejusmodi malignitatem hominum obstinatorum in male vivendo ac operando. O Fili care, necesse est scire, quomodo fugiendum sit tale genus hominum; quia cum ipsis parum fit lucri, & multum subitur periculi.
[189] Volo tibi narrare, Fili, quod mihi contigit heri, id est festo S. Martini post sanctam Communionem. Cum anima mea, [ac suis,] in oratione posita, recordaretur tantarum afflictionum ac tribulationum, quas passi erant ac patiebantur amici mei; & quotidianarum molestiarum, quas mihi afferunt seculares; super his cogitanti mihi in principio orationis concessum subito fuit in spiritu stare coram divina bonitate. O pie Jesu! Ibi consistens, & præ compassione mœrens anima mea, & quantum divinus ille aspectus permittebat prorsus tristis; convertit se cum gemitu ad Majestatem æternam, & quasi de tot vexationibus atque afflictionibus servorum suorum, non nullorum præsertim in particulari, [atque pro sic vexatis orat in ex tasi;] conquerens, dixi: Ah Domine mi, propter quam causam nunc tantopere affligitur anima illa, & istæ meæ devotæ? Videtur quod inter adversitates tantas impossibile ipsis sit retinere patientiam sanctam. Ah! ah! Domine Consolare, consolare famulos tuos; neque respice ingratitudines meas, propter quas meritissime tribulor: Tibi vero Deus meus per tuam bonitatem placeat, liberare illos ab angustiis tantis.
[190] O Fili in Christo, non possum unquam dicere, nec tibi intelligendum dare, quali modo aspectuque regali intenta stabat divina bonitas ad audiendam lamentabilem orationem meam: [sed intelligit velle Deum] videbatur enim quod mei commiseratione tangebatur. Tunc animæ meæ responsum fuit, quod deberemus fidem habere & perseverare; quod necessaria erat patientia cum sancta humilitate. O bone Jesu! Vidit anima mea præmia vitæ æternæ, certissimeque cognovit salutem quarundam animarum: sæpius autem replicatum ipsi fuit; [per humilitatem & patientiam ipsos salvare.] Habetote patientiam cum sancta humilitate: Sic enim est voluntas mea. Major est potentia mea quam humana malitia. Hei mihi! Fili carissime, utinam tibi dicere possem quidquid intelligere & videre per Dei bonitatem, non per merita mea, concessum mihi fuit; esset id tibi majori gaudio, quam cor humanum possit cogitare. O bone Jesu! Nescio aliud tibi dicere, quia nulla invenio vocabula, quibus aliquo modo exprimere valeam res tam altas atque sublimes. Anima ipsas intelligit, sed lingua non potest explicare. [Nequit explicare quæ vidit;] Satis doleo, quod aliter nec possim nec sciam indicare & res formaliter repræsentare, sicut ostensæ sunt animæ meæ. Heu me! care Fili, quomodo exhortatur Deus animam ad sanctam patientiam? videtur in talibus deliciari. Nunc magis certificata sum de salute quarumdam animarum, quam fui unquam: & licet alias quoque certificata sim, hac vice tam mirabilis demonstratio fuit, ut mediam partem sensuum (ignosce dicenti) videar amisisse, demersa in jugi memoria tam grandis mysterii, quale vidit anima mea. Et nunc quoque me perdo recogitando ingratitudines & miserias meas, easque comparando cum magna Dei bonitate, qui tam gratiose nutrit & solatur animam, in se & secundum se. O bone Jesu! deficit cor in consideratione istiusmodi.
[191] Utinam hora illa vidisses, Lector, sponsam Christi, [& Auctorem ad collacrymandum movet:] sermoni suo addere gratiam sancti sui aspectus, quamvis magna cum fatigatione talia dicebat, multisque cum lacrymis. Videbar mihi in ipsa agnoscere impetum quemdam spiritualem, cum jugiter abriperet ipsam memoria dulcium istorum verborum Dei, promissivorum salutis æternæ. Hinc valde ei compatiebar, videns ipsam sic laborare in loquendo: sed cupidus intelligendæ voluntatis divinæ, non desistebam, ipsam interrogando & alloquendo: sæpe etiam plangebam cum ipsa, præ devotione & commiseratione tot lacrymarum ejus. Prolixum & longum fuit colloquium istud, circa salutem animarum ipsi devotarum, omniumque universaliter aliarum. [intelligit Ducem Urbini restituendum,] Dixi autem: Fili, sunt dies multi præteriti, quod in oratione constitutæ mihi super tribulatione Ducis Urbini; divina bonitas significavit & monstravit, quomodo rediturus esset ad statum suum, & inimici ejus perparum substituri. Multa alia, Lector, mihi prædixit circa particulares personas in Italia, quædam autem adhuc supersunt, quæ reticeo, quibus Virgo multum comminabatur.
[192] Tunc ego, Dic, inquam, cara Mater, per amorem quem habes erga Deum, & per caritatem qua prosequeris filium, [conjectat sibi mortem instare, ex incremento dolorum,] utrum aliquid amplius scias & teneas de morte tua, quam alias mihi dixisti. Respondit illa; Credo, Fili (ut supra dictum est) quod non diu superero in hoc mundo, quia continuo accrescunt dolores; sic ut quandoque ipsa me juvare non possim; præcipue propter tormentum cordis, quod mihi quasi radicitus vulsum, & violenter extractum videtur, atque a loco suo extirpatum; ita ut aliquando brachium istius lateris attollere vel protendere nequeam. Insuper tantopere affligor dolore capitis, ex tot audientiis quibus gravor, ut quasi sustinere illud non possim. [& somni] Nescio quomodo vivere queam. O bone Jesu! ignosce mihi peccatrici. Considera attente, Lector, quantopere vexabatur hæc Virgo & quantum patiebatur anima ista beata, cum mihi diceret; Fili, non possum vel manducare vel bibere, nisi paucissimum quid, & maneo usque ad Matutinum priusquam cubitum concedam; si autem tantillum dormiam, subito expergiscor, nec ultra possibile est oculum claudere, quia mens illico applicatur alicui mysterio, ibique manet quoad vult Deus: atque hic est totus meus somnus: [ac cibi defectu:] nescio quomodo adhuc viva sim: sed credo quod nisi Deus me nutriret, reficiendo animam in oratione, vivere omnino nequirem: sed cibus ille attractivus, & refrigerium quod capio inter precandum, me restaurat, & aliquantulum corroborat; quamvis debilissima remaneam quoad vires corporales. Et propterea, atque propter dolores quos continuo sentio, non possum amplius facere pœnitentiam sicut solebam, neque gestare cilicium aut ferream catenam, vel adhibere macerationem corporis aliam: sed rudi quodam modo, cum exigua devotione, vitam transigo.
[193] Tunc dixi; Mater cara, sum tamen certus, quod, licet non possis aliquid, [dolet se jam imparem esse consuetis pœnitentiis,] tamen semper facias ultra vires: verumtamen imposterum deberes hujusmodi afflictiones dimittere, & paucas quæ tibi supersunt vires servare, ad solatium animarum tribulatarum & afflictarum, quibus præsentia tua magno refrigerio & levamini est. Cælestis vero anima respondit: Hei mihi! Nihil amplius boni ago, & minus utilis sum quam fui unquam; omnibus gravedini, non consolationi, propter imperfectiones meas & exiguam virtutem. Adhæc subridens, ego, O Mater, inquam, veniet dies, [& ut inutilis mori optat.] cum non omnes inconsolabiles relinques: nollem ut id Deus permitteret tam cito, esset enim res ea valde tristis multis, ac præsertim filio vestro. Longus hinc sermo fuit de morte; & quisque nostrum eam sibi priori optabat; ipsa quidem, propter magnam securitatem quam habebat cum Deo; ego vero, propter exiguam meam patientiam in tolerandis afflictionibus; gravius tamen ferebam ipsa privari, quam aliud quidpiam.
CAPUT XIV.
Rursus de justorum afflictionibus, sermone per raptus impedito, nullo fere somno, cognita plurium salute.
CAP. LXXVI.
[194] Suprascripto mense [Novembri] cœpit colloquium nostrum post Nonam, duravitque tribus horis: prius tamen dedit mihi aliquas epistolas legendas quas recenter a quibusdam sibi notis acceperat; hæsimusque aliquantisper occupati circa ea quæ inciderant; postea autem cœpimus nostrum sanctum colloquium, Cum ergo præ manibus tenerem prædictas epistolas, & considerarem in mente mea, [Auctori tantas bonorum persecutiones miranti,] quid divinæ rei possem a Virgine audire; proposui ipsi quamdam meam admirationem & dixi: Edissere mihi, Mater dilecta, unde tot adversitates, quot modo sunt super terra, iis præsertim qui vellent aliquid boni facere: nam tales plus insidiarum & persecutionum sustinent, quam qui male vivunt: palamque apparet, quod famuli Dei, tamquam invisi & graves ceteris, pejus tractentur. Nequeo comprehendere unde procedat ignorantia & iniquitas tanta: non enim sumus in terra infidelium, sed Christianorum. Audiens Virgo quod ex ejusmodi eventibus contristabar, [respondet Virgo eam esse Dei voluntatem,] non autem confortabar; respondit: Dico tibi, Fili in Christo dilectissime, quod tertio ut minimum, si non amplius, cum super eo quod dicis orationem facerem, responderi mihi semper senserim, debere nos habere patientiam cum sancta humilitate & perseverare: quia talis est Dei voluntas, ut servi ejus pro suo amore patiantur tribulationes: qui non debent dubitare, quin consolationem accepturi sint in patria cælesti. O care Fili, habeas istud tam certum, quam quod epistolæ sint quas manu tenes.
CAP. LXXVII.
[195] Volo autem, care Fili, narrare tibi rem, quæ a multis retro annis accidit. Posita in oratione, [etiam quoad se ipsam] pro gratia speciali a Deo petii, ut non amplius reverterer ad corpus, id est ad harum miseriarum sensum. O bone Jesu! Responsum a Deo fuit, quod nondum volebat ut morerer, sed haberem pro suo amore aliquanto tempore patientiam, ac deinde me consolaretur. Tunc ego: Si talis est tua voluntas, Domine, hanc saltem gratiam, mihi largire, ut omne tempus vitæ meæ expendam in tuo honore absque peccato mortali aut veniali: [Plura dicere impeditur,] respondit autem Deus animæ meæ; Filia carissima; immunitas a peccato veniali nulli unquam homini in vita præsenti concessa est, præterquam dilectæ meæ Matri. Persevera & habeto patientiam, quia a mortali præservaberis. Porro cum vellem, Lector, intelligere aliquid de unione animæ dum Deo, dixi, O Mater cara, dic mihi; Uniones quas habet anima vestra cum Deo, putasne conformes esse illis, quæ leguntur in Dialogo S. Catharinæ Senensis? Respondit, quod multæ, & subjunxit: sed majores sunt S. Catharinæ quam nostræ. Tunc cognovi id ipsam dicere ex humilitate.
[196] Sed alias res spirituales audire cupiens, rogavi ut diceret aliquid pro mea consolatione. Respondit, [propter inflammationem cordis:] Non possem modo: quia si inciperem de re aliqua spirituali loqui, subito cor meum inflammaretur talem in modum, ut facies tota fieret rubicunda, præ magnitudine incendii, quod jam diebus pluribus sentio: & res tales loquenti mihi alligarent cor, sic ut prosequi nequirem; nisi forte mutata fuero per aliquam distractionem; sicuti aliquoties observasti; quia hoc multum me juvat, & sic paulatim dicerem aliquid. Sane loquendo sæpius, o Lector, cum Virgine, notavi istud impedimentum; & frequenter ejusmodi industria usus sum, ut mihi non abriperetur in spiritu; videlicet variando quandoque sermonem, aliquando vero tangendo ipsam veluti qui vellet prohibere somnum. Hæc enim industria mea erat, ad obtinendum ab ea sermonem; alias non potuissem elicere substantiam alicujus rei spiritualis, non quia nolebat quidquam ad meum solatium dicere, sed quia non poterat. Imo sæpenumero mihi dixit hujusmodi verba: O fili mi care, satis doleo de isto impedimento: [sed varian do sermonem juvatur ut possit:] vellem tibi possem ostendere & declarare cor meum, ut videas quantum Deus operatur in anima mea. Multi vellent & petunt ut sibi dicam aliquas devotiones & secreta nostra, ipsosque instruam in via Dei; sed non possum. Si punctum aliquod spirituale incipio, subito accenditur mihi cor, oportetque ut loqui cessem, alias prorsus nihil eloqui possem: idque etiam satis sæpe mihi accidit cum illis de familia. Vellem ut talia non contingerent in præsentia hominum; nimium enim inde verecundor cum ad me redeo: ideoque optarem, ut ejusmodi gratiam solum mihi faceret Deus, [dolentem de tali impedimento] quando sum solitaria, sic ut alii me non viderent.
[197] Respondi ego: Quid autem faciebas, Mater, quando Confessarius tuus Fr. Dominicus jubebat te narrare actus vitæ tuæ? Respondit illa: Ego fatigabam pauperculum, sicuti etiam nunc te: multumque doleo, quando ejus rei reminiscor. Cui ego: Oportet, carissima Mater, ut in eo patientiam teneas: Deus vult tibi largiri gratiam prout placet sibi, & ubi vult ipse, & secundum quod prævidet conducibile esse animabus. [solatur Auctor,] Respondit illa; Ita omnino est veritas, Fili; sæpius enim nihil minus cogitando subito attrahitur a Deo anima mea, idque absque ullo loci respectu; unde affligor, quando ab hominibus conspectam me sentio. Longus nobis de hujusmodi attractionibus sermo fuit; & ego quasi condolens dixi: O dilecta Mater, qua ex causa infirmaris, & tamdiu ægrotas? vereor ne aliquando inconsolatos nos derelinquas. Respondit Virgo, Credo, fili, vicinam mihi mortem esse: [& intelligens causam infirmitatis,] sentio enim quotidie ingravescere dolores, ut jam vix possim spiritum ducere: totumque pectus mihi valde cruciatur: hoc autem est signum quod brevi tempore non potero amplius tantos dolores sustinere, quos continuo sentio aggravari, sic ut neque sedere neque dormire possim. Sunt autem jam multi dies, quibus credo vix unam horam me dormivisse per noctem: cum autem expergiscor, nulla amplius spes est reparandi somni, ac deinde Matutinæ citius finiuntur quam possim me movere. [frustra monet ut corpori suo plus indulgeat.]
[198] Interrogavi eam ego: Quid agis, Mater statim atque evigilas? Respondit illa; Mens mea, Fili, subito elevatur ad aliquam contemplationem; & sic meditabunda maneo quoadvult Deus. Cœpi deinde ei movere velle scrupulum, quod esset corpori suo tam cruda; ipsa vero mihi respondit: Quin potius nimis ei compatior, nec quidquam boni facio. O pie Jesu! quanta est bonitas tua erga me peccatricem! Non erat possibile, Lector, ipsam aliqua ratione inducere, ut corpori suo compateretur: circa alios vero ardebat caritate, [cibus ejus adeo erat mœdicus] & plus quam solicita erat: quando autem manducabat continuo donabat aliis, nihil sibi servando quod esset alicujus substantiæ, sed solum ossicula carne exuta vel capita pisciculorum unde in proverbium transierat pueris domesticis ut dicerent; Hoc bonum est pro dilecta Sorori, & talia ante ipsam ponebant. Cibus ejus adeo erat modicus, ut non credam quod eo naturaliter sustentaretur corpus istud, sed potius nutriebatur per attractionem spiritualem: imo in ipso veraciter adimplebatur quod ipsa Veritas infallibilis dicit, Non in solo pane vivit homo. Atque ita Deus per gratiam suam enutrit fideles animas. [Luc. 4, 4]
CAP. LXXXVIII.
[199] Prædictis diebus, celebrata a me Missa in camera sua, infirmabatur sponsa Christi, & lecto decumbebat; cœpimusque sanctum colloquium nostrum, licet difficillime loqui Virgo posset, tam propter nimiam debilitatem corporis, quam propter cordis incendium, ex eo relictum, [In extasi post communionem] quod ante triduum in sancta Communione ipsi acciderat, quodque mihi nunc narrabat dicens: O care Fili, cum essem diebus præteritis communicatura finita jam Missa, jacebam in lecto propter infirmitatem. Descendente autem ab altari Sacerdote cum Sacramento, vidi subito maximam claritatem ac Majestatem, quæ magnam venerationem præseferebat, ita ut nescirem ubi forem: neque scirem dicere, quomodo sumpserim purificationem calicis post Communionem, [videt Virgo totam vitam suam,] tam celeriter fuit anima mea absorpta a jam dicta repræsentatione. O bone Jesu! Tunc Deus tantopere se univit animæ meæ, ut crederem me non amplius redituram ad sensus corporeos: quia non recordabar amplius corporis mei, imo penitus ipsum non sentiebam. In ictu autem oculi commonstrata mihi fuit tota vita mea. O bone Jesu! mirabilis erat res ista: nec alibi consistebat anima mea, quam in solo Deo.
[200] Ego, sicut jam alias feceram, interrogans eam; [absque ullo ex ea remorsu:] Mater mea, inquam, videndo sic totam vitam tuam, conspextine aliquid, quod animæ tuæ molestum esset? & respondit, quod non: sed potius magnum ipsi gaudium fuerat speculanti divinam bonitatem, quæ tam mirabiliter operata fuerat & operabatur cum animabus fidelibus. Confiteor, Lector, imprudentiam meam: ejusmodi enim interrogationes solum præcedebant ex astutia ad explorandum, an ipsa cum virguncula adhuc esset, numquam in aliquod peccatum inciderat; & sic de eo quod quærebam fui certificatus: sed Sponsa Christi mihi dixit: Utinam, Fili in Christo, possem tibi dicere res illas mirabiles, quas anima mea videbat & intelligebat! multum sane consolareris. O bone Jesu! Anima mea erat tota resoluta in Deo: [petit ad corpus non reverti, sed frustra:] non curabat videre Apostolos aut alios Sanctos, tam vehementer retinebatur a Majestate divina; & in ea tantam claritatem conspiciens, sibi est visa accidere ad pedes æterni Patris: quodque ipsam Deus & Deipara levarent, benedicendo ipsi & dicendo; Carissima filia mea, quid petis, aut quid vis? Respondi ego, Domine mi, peto non amplius redire ad corpus. At ille, Carissima Filia, habe adhuc modicum patientiæ. Scito, Anima mea, quod perparum adhuc restet, & pro desiderio tuo consolaberis.
[201] Ah Domine mi, adhuc aliquid aliud peto a tua immensa bonitate, scilicet vellem ut concederes ingressum in Religionem duabus istis devotis meis, & salutem omnium nostrorum domesticorum: responsumque mihi est quod consolarer de omnibus. Cognovi autem illo puncto temporis, omnes esse in statu gratiæ, solum opus esse ut perseverarent. [orat pro sibi devotis suisque domesticis,] Insuper postulavi liberationem a tantis afflictionibus, & salutem multarum personarum: responsumque mihi est, perseverarent tantum, & quod de salute earum consolarer. O care Fili, etiam supplicavi pro anima illa quam nosti, & sæpius fui certificata de salute ejus: quod cordi meo majori lætitiæ & solatio est, quam dicere possim. O bone Jesu! tu mihi animarum istarum gratiam fecisti; sumque semper obligata ad gratias infinitas bonitati tuæ reddendas. O Fili, patientiam habe, nec aliud cogites, quam quod Deus ita velit: præpara tamen te ad grande aliquod onus ferendum. Redibis ad hunc locum: vide ne perdas fidem ac spem, sed scias quod nihil unquam petierim a Deo, [& de eorum salute certificatur:] ipseque promiserit, quod non fuerit effectui mancipatum; idque a tanto tempore; nosti enim quomodo cœperim a prima pueritia. Deus per suam bonitatem omnia, quæ mihi promisit & facturum se dixit, semper adimplevit, nec unquam defraudata fui in re quacumque: nunc tamen pendeo animi, quia cum mihi promissum esset quod Dux Urbini restitueretur statui suo, restitutus quidem ei est, sed iterum ipsum amisit. Respondi promissionem redeundi adimpletam ipso reditu fuisse: non autem pollicitum esse Deum quod in illo permaneret, & hoc forsitan accidisse, quia non satis gratanter agnoverit beneficium sibi factum: & ipsa adjecit, ita se rem habere.
[202] Videns autem ipsam valde afflictam; interrogavi qualiter ipsi esset: illaque respondit; [noctes fere totas occupatur orando:] Admodum fatigata sum, Fili quia hac nocte non dormivi quadrantem unius horæ. Tunc ego: sic omni nocte facis, Mater, quia continuo intendis orationi. Ipsa vero oculo columbino me respiciens risit, quasi verba mea confirmaret. Vellem ego, Mater, inquam, scire quid tanto tempore cogites, & cui rei mentem applices. Mox, inquit, atque evigilavi, cogito mysterium aliquod, prout divina gratia repræsentat menti meæ in eoque defigitur anima: nunc in passione Christi, modo in nativitate Parvuli Jesu, aut assumptione Deiparæ; quandoque in Paradiso, aut alia re, una ex alia sicut Deo placet. Cur autem, inquam, cara Mater, tam parum dormis? Respondit: Quia sic vult Deus, Fili: ipse sic multiplicavit gratias suas, ut anima mea longe facilius jam in ipsum rapiatur. O bone Jesu! Dico tibi, care Fili, quod licet plus solito inquieter frequentia secularium; Deus, per suam bonitatem, exaggeret gratias & consolationes suas. Scito, Fili, quod anima illa mihi devota, intellectura sit gratiam, quam ipsi concessit & præparavit Deus. Beata sane est illa: & pro certo habeat, quod omnia quæ diximus vera sunt, eruntque, mediante ipsius perseverantia in bene cœptis. Tunc ego: Num in ista anima cognovisti quidpiam quod displiceat Deo; & Respondit; Nihil unquam cognovi nisi bonum: sed quod debeat perseverare in sancta patientia & humilitate, quia sic est voluntas Dei.
[203] Non potui ego me continere; quiniterum ipsam de sua morte interrogarem: quia multum de ea suspicabar. Ipsa vero respondit; Credo futuram cito: [præsagit sibi vicinam mortem.] non tamen ulla certitudine novi, quandonam mori debeam: & tardat venire hora qua discedam ab hac miseria. O Lector, monstrabat Virgo magnum erga me peccatorem caritatis affectum, dolens quod non posset nec sciret explicare mihi res in eo gradu, quo ipsas anima sua videbat & cognoscebat: atque subjunxit; Dilecte fili, quando anima est unita cum Deo, tunc videt & intelligit intelligentia quadam mirabili: quando autem rediit ad sensus corporales, videtur quod sopita sit, nec sciat quidquam dicere: estque hæc ipsissima veritas; nam nihil est quod dico respectu eorum quæ dicere nequeo. Colloquium istud, Lector, fuit de rebus tam sublimibus, ut non sciam verbis litterisve exprimere: alia tamen quædam distulit ipsa, impedita tam altorum mysteriorum memoria, quæ viderat in sua unione cum Deo, & dixit: Alias, Fili, de istis & aliis rebus loquemur, peractis Natalibus festis tunc infallibiliter te accersam, & complebimus sermones nostros: interim ora Deum pro matre tua.
CAPUT XV.
Dæmon bis fugatus, Communio cælitus allata, eamque secutus raptus, in quo exauditæ preces.
CAP. LXXIX.
[204] Die S. Joannis & tertio festorum Natalitiorum, accersivit me Virgo sub horam Vesperarum, quam inveni febri gravi afflictam, & fere non poterat loqui, unde solito brevius colloquium fuit. [Dæmonem dicentem ipsam esse damnatam] Ipsa mihi dixit: Fili dilecte; non potero tibi modo dicere quod promisi, sed narrabo aliquid aliud. Cum vice quadam sola agerem, apparuit mihi dæmon humana forma, perquam fœda & rubea, cum oculis ignem, ut videbatur, spirantibus: qui mihi suasit ne facerem ultra pœnitentiam, eo quod damnata eram, nec haberem misericordiam a Deo sperandam. Huic ego respondi, per quam bene me scire quod multas pœnas merebar, propter mea peccata; sed confidebam in misericordia Dei, & in meritis passionis Jesu Christi, per quæ possem salvari: [humili responso fugat,] ideoque, o mala bestia, non credo mendaciis tuis, imo spero in abysso bonitatis Dei, spiritus immunde, mendax, maligne, ac plene iniquitatis: tibique ex parte Dei mando, ut subito te a meo conspectu proripias hinc. Tunc dæmon vultu turbato, magno cum ululatu strepituque, festinus abiit; ego vero mansi magno tremore & horrore consternata, propter immundam visionem istius formæ. Hei mihi, videor etiamnum mihi videre horribilem illam ac terribilem speciem, ac veluti timeo etiam nunc.
[205] Fili, cognosce phantasias quibus inquietatur mens C (reliquum nomen personæ tacetur) quia omnes sunt fraudes & tentationes dæmoniacæ. [alias eumdem cædit.] Dicito illi ex parte mea, ut perseveret in sancta patientia. Feci, Lector, obedientiam meæ Matris: sed persona illa non implevit mandatum ipsius. Tunc replicavi ac dixi; Numquid dæmon non etiam alia vice molestus fuit? Respondit illa: Imo adhuc vice una in oratione positæ apparuit, in forma valde spurca: & ego apprehendi eum, pedibusque substernens, tot calces ei impegi quot potui: itaque confusus mansit. Numquam ipsum nimis timui, neque nunc timeo manere sola. Mirabilis fuit, o Lector, victoria istæc: stringebat dentes Virgo quando hæc narrabat, faciebatque gestus acsi tunc in opere ipso fuisset, movendo brachia & pugnos stringendo, ut faciebat cum verberabat dæmonem. Stabam ego velut attonitus, cum talia audirem virgunculæ accidisse.
CAP. LXXX.
[206] Prosecuta est etiam sermonem dicens: O Fili in Christo, in nocte Natalis Domini, dum essem posita in oratione, anima mea audiebat & videbat Angelos, [In nocte Natalis videt Deiparam cum Jesulo,] ad præsepe Domini supra Parvulum cantantes Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis. O bone Jesu! Erat ibi Domina nostra cum Infante, quam rogavi pro salute istarum duarum animarum nobis devotarum: unde Deipara respondit, quod Deus annuebat gratiam postulatam & salvæ forent. Oravi etiam pro alia ista anima nobis devota, cui Deus indulsit gratiam majorem solito, fecique ut ei benedictio daretur a Deipara & a Jesulo: & sicuti mihi dixit ita postea reperi, interrogans personam illam, [& amicæ suæ gratiam optatam impetrat;] atque intellexi gratiam ab ea tunc receptam. Non potest intellectus humanus, Lector, hujusmodi res immortales comprehendere; & ego multo minus scirem instruere ac formare verba convenientia magnitudini earum mysteriorumque supernaturalium, quæ cælestis ejus anima tunc vidit & audivit. Sumpsi autem licentiam abeundi, cum pollicitatione, quod quando redivissem ab itinere meo F [Ferrariensi] alias res mihi diceret, quas tunc dicere nequibat, propter abundantiam gratiæ in nocte Natalis receptæ, qua nimium accendebatur cor ejus.
CAP. LXXXI.
[207] Septimo Januarii summo mane, celebrata Missa in camera sua, cœpimus colloquium sanctum, quod usque ad Nonam duravit: neque de aliis rebus quam spiritualibus sumus locuti. O Deus meus! [cetera ægre narrat.] præsta mihi servo tuo memoriam & rectum sensum, ad narrandum mirabilia opera tua. Tunc multis cum precibus rogavi Virginem, ut mihi diceret aliquid de oratione, illisque gratiis quæ concessæ ipsi fuerunt in solennitate Nativitatis. Constricta autem illa ad loquendum fuit, licet cum magna difficultate; non quia non volebat consolari me, sed quia videbatur ipsi impossibile id facere, uti revera erat. Dicebam ego, Noli, cara Mater, nimium applicare mentem vestram ad dispositionem extaticam, in conspectu divinæ claritatis; sed solum narra effectum & actum rerum, quæ contigerunt animæ in oratione positæ. Respondit Virgo: Nosti, Fili, non esse possibile ut ea enarrem; pro tuo tamen solatio spirituali narrabo quæ potero: licet magis disposita sim ad audiendum quam ad loquendum: verumtamen juva me, sicut nosti; & suspirans dixit: O bone Jesu! ad laudem & gloriam tuam sint omnia.
[208] In die S. Thomæ ante festum Nativitatis, cum me reconciliassem apud Priorem S. Dominici ad communicandum, applicui mentem meam mysterio sanctæ Communionis; & audiendo lectionem Euangelii de incredulitate S. Thomæ, anima mea sic fuit elevata & attracta, [In festo S. Thomæ] ut crederem me non posse communicare: Deus tamen mihi fecit gratiam ne impedirer: sed finita Missa, quam dixerat Prior noster hic in camera mea, & videns quod mihi non dabat Communionem [oblitus particulum pro ipsa consecrare ut narrat Silvester num. 113] mirata fui; & quamvis inde nihil turbarer, non tamen potui continere lacrymas, formidans ne propter peccata mea fuissem Communione privata. Cum ergo interrogaret me, [Communione privata,] an non fuissem turbata, quia mihi non dederat Communionem, respondi, Non. Ille tamen de veritate dubitans assedit igni, fecitque etiam assidere me; & cœpit loqui de rebus variis, cum Magistro Anselmo medico meo, atque etiam mecum; quamvis ad ejus sermones perparum attenderem, quia mens mea tantopere erat elevata & applicata mysterio sanctæ Communionis; idque tanta cum vehementia, ut subito manserim abstracta a corporeis sensibus, sicut sedebam prope focum.
[209] Ecce autem repræsentavit se mihi quidam forma Sacerdotali, cum corpore Christi & duobus sanctis Angelis, [eam cælitus suscipit:] mappam ad ejus latus ferentibus; mihique dixit, qualiter ipsum Deus miserat, meque volebat reddi consolatam per sanctam Communionem. Hæc autem tunc mihi præbita fuit per manus istius Sacerdotis, qui deinde per eam qua venerat viam revertit. O care Fili, anima mea tunc fuit unita cum Deo, in maxima claritate & admirabili lumine divini aspectus, in quo elevabatur ac retinebatur anima mea. O bone Jesu! Nihil aliud desiderabat anima mea nec requirebat, quam sic stare & frui incircumscripto lumine illo. Hei mihi! Impossibile foret invenire comparationem similem aut verba idonea, ad dandam talis rei intelligentiam. O Deus! Anima tunc videt & intelligit; [& manet in extasi:] sed non sciret intelligibiliter se explicare: cum autem rediverit ad sensus corporales, non remanet ei modus humanæ locutionis. Non quod anima recedat a corpore, hoc enim sic maneret mortuum; sed quia unio quæ est in anima cum Deo, majorem habet virtutem & potentiam, quam sit unio illa qua alligatur ipsi corpus: & ideo remanent potentiæ corporales sopitæ, donec æternus Deus animam dimittat ab ista unione & attractione. Quamquam autem in tali statu anima habeat tam perfectam cognitionem; non est tamen in sua potestate exprimere res illas supranaturales, quas vidit & intellexit, licet in ipsa anima remaneat earum speculativa cognitio.
[210] O care Fili; Pater æternus attraxit animam meam in ista visione, claritate, & aspectu æterno, [atque a Deo Patre invitata ad petendum aliquid,] ubi res omnes sunt adscriptæ; & tantum cognoscit anima, quantum Deo placet cognoscendum ei præbere. O bone Jesu! dici non posset, quid anima viderit & cognoverit in ista unione: deficerem citius quam talia possem exprimere: quia tanta erat claritas ista, ut anima ibi manserit absorpta & defixa. Tunc videbatur quod Pater æternus invitabat animam ad postulandum, cum quodam aspectu ac Majestate regia. Non tamen ex Potentatibus hujus mundi ipsi potest formari aliqua similitudo: [orat pro Ecclesia suisque amicis,] quia ab ipso æterno Patre illuminantur omnes circumstantes, & participant de immensa ejus claritate. Tunc anima mea, Fili, oravit, supplicans pro sancta Ecclesia, multisque creaturis mihi devotis; ac præcipue supplicavi pro quadam valde tribulata; eratque anima mea quasi querula, pro illa tantopere afflicta; unde petii a Deo gratiam, ut sicut mihi dederat talem cognitionem pro mea salute, ita etiam largiretur ut illa liberaretur a tanta vexatione & tribulatione, quandoquidem ipsam commendatam habebam sicut animam propriam. Tunc autem absque comparatione multo melius sciebam orare quam possim dicere in præsenti, quia nunc videor quasi in somnio loqui. O bone Jesu!
[211] [& exauditam se intelligit,] Tunc Pater æternus, hilari vultu & columbino oculo, mihi dixit: Bono sis animo, Filia mea carissima: ab omnibus enim tribulationibus illis liberaberis, & animas pro quibus oras ducam ad vitam æternam: habeant patientiam cum vera caritate & humilitate, & quidquid toties pollicitus sum effectu mancipabitur. Scito, Filia, quod sim consolator omnium tribulatorum, qui habent in me veram fidem, & sperant in mea immensa bonitate. Hei mihi! Fili, utinam possem tibi dicere res ea forma & ordine, quo anima mea ipsas vidit & cognovit! esset id mihi solatio magno, propter tui amorem, & caritatem qua erga te feror. Nescio quomodo fuerim, sed inveni me istic sedentem quando pulsabatur ad Vesperas. O bone IeJu! adjuva me peccatricem. [ineffabili interim unione fruens:] Tunc ego interrogans dixi, Quænam differentia erat, cara Mater, inter unionem & claritatem Patris æterni, quam anima tunc vidit, ab illa unione quam aliis vicibus vidisti & habuisti? Respondit Virgo, magna, Fili, differentia illa est, sed nequirem invenire comparationem satis similem; scito tamen tantam fuisse, quomodo omnes aliæ essent ad comparationem hanc; puta qualis foret in vere quando omnia sunt florida, & mentem creaturæ in magnam delectationem trahunt. Hei mihi! res nimis grandis est: non potest tanta pulchritudo & amœnitas explicari quia nulla ei datur comparatio aut similitudo conveniens. O bone Iesu! tu es omnia. Ignosce mihi, Fili, nequeo plura dicere.
[212] Statim ego, Lector, mutavi propositum, transtulique ad rem aliam familiarem, [Italiæ periculis ingemiscit:] quia videbam in ipsa signum futuræ mox extasis: postquam autem aliquantulum diversa & remota fuit ab extatico illo impetu, redii ad priorem sermonem dicens: Dicito, Mater mea, quid credis futurum de Italia? atque præcipue de sancta Ecclesia? Respondit anima cælestis; O Fili, male, male satis. Ut dixi, divina bonitas & clementia magis propensa est ad misericordiam quam ad pœnam: sed tam magna sunt peccata de quibus queritur, ut nesciam quid licam, nisi orare divinam suam misericordiam. Heu me! Italia infelix, quam grandi periculo es exposita! O Fili, ignosce, quia nequeo tibi dicere, quod vellem pro tuo solatio. Ita ago cum aliis personis quibuscum loquor de rebus spiritualibus, etiam domesticis. Subito cor mihi accenditur; ita ut necesse mihi sit desistere, [sermonem abrumpere cogitur,] alias remanerem alienata a sensibus; vellem alios potius loquentes audire. Ad quod subridens ego dixi: Idem faceres, Mater, alios loquentes audiens de rebus spiritualibus. Respondit illa, Non ita facile, quando loquuntur alii: vellem autem talia mihi non evenirent quando illi adsunt; eveniunt tamen sæpe: sed oportet patienter id ferre, quando aliud facere nequeo.
[213] Aliquando vellem habere gratiam & non possum habere: [subito abripi solita] Deus vult illam dare modo suo, & quando vult: oportet se conformare ejus voluntati, atque necesse est habere patientiam. Cor meum in ictu oculi subito accenditur & tali modo attrahitur, ut totus mundus me retinere non posset. O quoties accidit mihi, ut quando nihil simile cogitaveram, momento attrahar ad aliquod mysterium, ubicumque fuero, etiam sedens aut pedibus insistens! Aliquando exponam me recreationis causa ad fenestram aliquam, captando aëri & cælo considerando; & in instanti manebo attracta, unde sæpe contigit ab aëre & pluvia me madefieri. Sæpe etiam mihi contingit recordari orationis, quam Dominus noster fecit in horto; [etiam in horto & ubicumque,] & cum tali cogitatione in hortum progressa, ibi sum inventa mansisse ad secundam vel tertiam usque horam noctis, aut etiam serius: nec raro sic in publico hæreo, quia cavere id nequeo, & patior postea magnam verecundiam. Equidem optarem ut Dominus Deus mihi gratiam suam daret occulte, quia inde mens mea plus consolationis reciperet. Hei mihi! Tantum verecundor, quando me sic invenio in publico, ut sub terra me absconderem, si possem. Vellem ut attractionis gratia foret continua; sed quando regredior ad corporeos sensus, [quod sibi solitariæ mallet accidere:] invenio me sicut antea, id est, plenam fastidio & expositam occurrentibus casibus mundi. Non autem ita mihi est quando anima unitur divinæ bonitati: tunc enim non sentio inquietudinem mundi, neque tanta fastidia ex parte secularium. O Fili in Christo dilecte, satis doleo quod pro vestra consolatione non possim nec sciam res divinas explicare in eo gradu in quo sunt in Trinitate permanente: quia animam tuam amo ut meam propriam: sed hoc solatium nobis obtinget in vita æterna. O bone Jesu!
CAP. LXXXII.
[214] Prosequens sermonem Virgo, O care, inquit, Fili, quemadmodum tibi sæpius dixi, quod Deus per gratiam & bonitatem suam mihi promisit vitam æternam, [gratulatur Auctori de recepta gratia,] sic etiam nunc confirmavit; neque mihi tantum, sed etiam isti devotæ nobis animæ, unde magnum solatium capio; teque rogo Fili, ne ejus causa contristeris, quia consolabitur te Deus. Certo scio quod ipse tibi dedit pulchram unam gratiam, unde tantum solatium capio, quantum de re alia ulla. Tunc ego gratias illi egi de sua caritate erga me, indignum Filium suum in Christo: & postea interrogavi; Quid facis, Mater, in oratione, quando te contingit precari pro aliqua persona obstinata, & in peccatis inveterata, præcipue pro illis quas nosti male loqui de tuis actionibus? Videtur enim quod naturaliter nequeamus tam cordate illos amare & pro iis orare (propter abominationem peccati, a quo mens spiritualis magnam habet aversionem) quomodo oratur pro illis qui bene ac sancti vivunt. Tunc Virgo respondit, care Fili, satis mihi placet interrogatio tua. [docetque orandum etiam pro peccatoribus.] Creatura spiritualis ac timens Deum, nulla de causa omittere debet orationem pro peccatoribus & persecutoribus suis; sed dolere de offensa Dei, & damnatione animarum, compatiendo illis cordialiter & pro iis orando, ex respectu honoris divini & salutis animarum, quas debemus amare velut creaturas Dei, peccata vero odio prosequi. Scito, Fili, quod Deus velit acceptamque valde habeat orationem, factam ad suum honorem & animarum salutem, absque respectu ad propriam tribulationem & omnem adversitatem ex Dei amore patienter tolerando, cum sancta humilitate & perseverantia. O bone Jesu! Commendo tibi, Fili, animam matris tuæ. Respondi: Anima tua, o Mater mea mihi commendata est sicut propria, aut etiam magis si fieri possit: sed vicissim precor ut tibi sit commendata anima indigni Filii tui in Christo: licentiamque sumpsi a Virgine, pollicens cito ad eam reverti.
CAPUT XVI.
Deprecatio Virginis pro Mantua, Italiaque Pii Sacerdotis & prophetico spiritu præditi de ea testimonium. Præsagium mortis.
CAP. LXXXIII
[215] Ultimo die Januarii [anno MDIII] circa horam vigesimam primam, loquebar cum Virgine, & dixit mihi: care Fili, [Post Communionem rapta Virgo,] volo tibi explicare aliquid mearum inquietudinum. Dominica præterita, cum vellem confiteri & communicare, venit Medicus & Bartholomæa, missa a Domino [Marchione] aliæque personæ multæ satis: per quæ impedimenta non potui exequi conceptum mentis meæ, cum ea tranquillitate quam optassem pro sancta Communione; unde multum contristata sum intra me, erubescendo Confessionem facere coram circumstantibus, non tamen me turbando, sed dolendo de tot occupationibus; atque ita audiebam Missam. Quando autem receptura eram Communionem sanctam, eram quasi extra me, mente in Deum elevata; suscepi tamen sanctum Sacramentum, licet non scirem dicere quomodo, [implorat Dei Misericordiam] sic erat mens mea attracta ad Deum. In ipsa autem Communionis sumptione, apparuit mihi Christus Jesus, & ego subito cœpi plangere atque clamare quantum poteram, Misericordia, misericordia; nescio tamen an clamabam ore. Ideo ego interrogavi cognatam ejus Peregrinam, quomodo heri fecisset Soror, quando communicavit; & respondit: Non potuit sumere calicem purificationis, adeo cito rapta fuit in extasim: itaque mansit usque ad vigesimam secundam horam noctis sedens in lecto, quia erat infirma. Ego autem aliud nihil dixi, ne revelarem secretum. Sed prosequamur verba Virginis.
[216] Cum sic clamarem, Misericordia, propter infelicem civitatem Mantuanam & propter salutem animarum: O bone Jesu! stabat anima in conspectu Dei, misericordiam tam instanter poscens, ut dictu impossibile sit, & perseveranter petens, ut de se sumeret quodvis supplicium, [pro civitate Mantuana,] corpusque laniaret pro placito; contenta etiam illud frustatim conscindendum & torrendum dare, pro salute civitatis Mantuanæ. Præcipue autem oravi pro talibus & talibus personis, aliisque pluribus, errori & peccato implicatis. O Fili dilecte, utinam videre potuisses, aut dicere vel intelligere valeres, quomodo & quam benigno vultu audiebat Deus animam, sic lamentantem & plangentem. O bone Jesu! Stabat bonitas illa immensa cum quodam respectu columbinorum suorum oculorum, tam amoroso & gratioso, ut tanta decentia (heu me!) nequeat explicari. O bone Jesu! Non possum dicere, non possum: & suspirando hæsit aliquantulum Virgo, nihil loquens. Postea dixit: Fili care, stabat anima perseverans in oratione, clamabatque & plangebat, petensa Deo misericordiam, misericordiam, pro civitate Mantuana. (Non scribo, Lector, nomina personarum, quibus Deus magnum flagellum præparaverat) Perseverans autem hoc modo anima mea in oratione & planctu, [& impetrat ad tempus;] videbat divinam Majestatem, quæ cum respectu compassivo respondebat mihi per hujusmodi verba: O Filia mea, carissima Sponsa mea, noli me amplius ligare: quia propter tantas tuas preces & lacrymas faciam misericordiam; tantum emendent se. Emendent se inquam; quia expectatio mea absque illorum emendatione verteretur ipsis in pœnam majorem, & asperius duriusque flagellum.
[217] Noveris, Lector, quod Virgo mihi noluerit dicere præ verecundia, quod Deus ipsam appellarit Filiam & Sponsam: [appellatur a Deo carissima Filia & Sponsa.] sed ego id animadvertens quæsivi, quo nomine animam ejus appellasset Deus; ipsaque respondit, Uti S. Catharinam Senensem in Dialogo. Tunc subintuli; Atque appellabat illam Deus, Filiam carissimam & Sponsam: illa vero reposuit: sic & appellabat animam meam. O Deus meus, quanta cum honestate loquebatur Virgo, quæ præ verecundia nolebat dicere, quod Deus ipsam appellasset Filiam suam ac Sponsam. Sed prosequamur ejus verba. Videns ergo anima mea, quod propter suam bonitatem propendebat Deus ad misericordiam faciendam, [Oranti pro Italia] orabat etiam pro Italia & sancta Ecclesia; respondit ei Deus cum aspectu quodam valde elevato, Sinas me agere, sinas me agere, Anima mea, quia omnibus providebo. Volo in paucis percutere & conquassare capita illa obstinata & indurata. Justitia mea postulat, ut tractentur secundum suam perversam duritiam & obstinationem: sed providebo & exequar omnia suo tempore, idque cito, cito: sed væ obstinatis atque induratis in malo opere.
[218] Cumque interim persisteret anima in oratione, visum est ei quod Deus oculos suos declinaret in latus, [Deipara suam intercessionem adjungit,] inclinando suum aspectum regalem magno cum decore, quasi non amplius posset illi loqui. Anima autem mea, quæ eatenus clamans & plangens nihil conspexerat præter divinam præsentiam, vidit tunc etiam gloriosam Dei Matrem, plus quam stellas radiantem, quæ ipsa quoque stabat ante luminosum Divinitatis conspectum, adjuvans orationibus suis animam ut exaudiretur: adjuvabat autem eam cum tanto ardore amoris & caritatis, ut eum nequeam explicare. O Fili in Christo, ipsa est advocata peccatorum, magis quam dici possit: ipsa in rebus omnibus exauditur a Deo. Heu me! Res illa nimis magna est cogitatu, [uti & quidam sanctus Sacerdos] nec possem dicere minimam partem eorum quæ vidit anima mea. Ah! Sanctus ille vir de Portu, quantus Dei amicus est! sed scito ipsum non cognosci ab hominibus. Magnam erga eum ante habebam devotionem; sed nunc magis sum certificata de ejus sanctitate. Heu infelix Mantua! nisi essent ejus orationes, & quorumdam aliorum sanctorum virorum atque mulierum qui Mantuæ sunt, (non tamen tantæ bonitatis tantoque numero) hac ipsa hora in abyssum descendisset civitas. O Fili, quod dixi nihil est, respectu ejus quod vidit & cognovit anima mea. Hei mihi! nimis excelsa sunt quæ in extatico illo raptu vidit & intellexit anima mea: sed non possem nec scirem ea dicere, quemadmodum ista anima videt & intelligit: cum enim alligatur sensibus suis corporeis, tunc deficit eam potentia explicandi res immortales, quas vidit & intellexit. Non credebam, care Fili, quod possem tantum tibi dicere, ut dixi.
[219] Nunc, Lector, quoniam Virgo mentionem fecit sancti illius viri de Portu, [juxta palatium Portus vivens] & quam acceptæ fuerint ejus orationes Deo, non possum quin ei testimonium reddam, quia fuit meus Pater spiritualis, valdeque familiariter spiritualia sua secreta mecum communicavit. Dico ergo me ab ipso audivisse res multas mirabiles mihique incognitas. Sanctus hic vir [idem verosimiliter qui infra num. 260 Genesius nuncupatur plurium Virginis secretorium conscius & aliquando Confessarius] tanta apud Deum valebat gratia, ut res invisibiles atque immortales sæpius ejus animæ præsentes sisterentur. De multis etiam terrenis rebus prædicebat futurum successum, [qui & Ducis Valentini ruinam prædixit,] quorum plurium ego testis sum. O quam multa prædixit de Italia ac præsertim de Duce Valentino. Quando erat in majori statu & prosperitate in Marchia, dixit mihi hæc formalia verba: Dominatio Ducis Valentini est ignis stramineus, qui cito transit; sic enim erit status suus, ac cito abibit in dispersionem: sed & Papa non diu durabit super terram. Dominus Dux Urbini redibit ad statum suum in bona pace. Dixit insuper etiam hæc verba: [& Osannæ sanctitatem testabatur] Mater soror Osanna, valde ascendit in sublime. O quam magna res est, ingredi in illam cameram, ubi videntur tanta Dei secreta & intelliguntur res futuræ. Vidi ego animam Matris Sororis Osannæ valde sublimem: cognoscit illa res multas & magnas, & ego plurimum boni ipsi volo.
[220] Nolo, Lector, dicere de aliis pluribus qui etiamnum vivunt: sed hoc mihi videtur majus ceteris, quod sæpius ille mihi dixit se vidisse in spiritu adscriptum totum mundum. O quam multas res spirituales, pertinentes ad salutem quarumdam animarum mihi prædixit, quarum multæ jam evenerunt & quotidie eveniunt. Testificor quantum possum in conspectu Dei bonitatem istius beati Sacerdotis esse multo majorem, absque comparatione quam hic describo. [ac vicissim magni ab illa fiebat,] Orationes & raptus ejus magnam habent conformitatem cum iis quas retuli S. Osannæ. Et dico quod animæ ipsorum sæpius mutuo se viderint in conspectu Dei unitas, & quod ipse Pater crebro mihi dixit: Mater mea Soror Osanna valde altum ascendit. Ex hoc respectu invicem se cognoscebant, & quando inter se loquebantur de unionibus quas faciebat Deus cum eorum animabus, mutuo sese optime intelligebant. Hei mihi! intellectus noster non cognoscit nec intelligit id quod similes animæ cognoscunt & intelligunt: oportet igitur per fidem credere.
[221] Vir iste sanctus erat perquam magnæ patientiæ, [gravi 30 annorum morbo exercitus.] & plusquam triginta octo annis pertulit grandes plagas in pedibus: nec propter tantam passionem visus est unquam turbari: sæpius ipsum vidi cum decem plagis iisque feci medicinam: dixit autem mihi quomodo Deus illi dederit talem infirmitatem. Erat mirabilis simplicitatis & exiguæ litteraturæ, sed magna cognitione rerum divinarum præditus, & animarum statum perspiciens Dæmon sæpius illum verberavit, & quidem tam graviter ut quadam vice inde decubuerit lecto diebus quindecim. Multa adhuc alia possem dicere; sed nolo dimittere historiam inchoatam. Prosequamur ergo Virginis verba, quibus mihi dixit: Noveris, Fili, quod Dux Urbini evaserit manus inimicorum suorum per miraculum, [Virgo Urbini Ducem restituendum prædicit:] a divina gratia impetratum precibus pro eo factis. Vellem ut nunc sciret vivere sancte: quia Deus ei remisit peccata sua: spero quod perseverabit in ejus gratia, & redibit ad suum statum, quia Dei bonitas & gratia suscepit illum in suam protectionem, secundum quod mihi promisit in oratione facta pro ipso diebus præteritis. Solus Deus ipsi gratiam fecit. Ora Deum, care Fili pro ipso, & pro Italia, atque præcipue pro Mantua, ut Deus ipsam velit per suam specialem gratiam conservare. O bone Jesu! fac misericordiam mihi peccatrici & huic regioni; neque respice illius tanta mala, sed tuam immensam bonitatem.
CAP. LXXXIV.
[222] Alia vice ipsam interrogans, Dicito, inquam, Mater cara, quomodo se habeant dolores vestri passionis Christi; quos toleras. Et respondit cælestis anima: Sicut supra dixi, & augentur quotidie; [atque ex suorum dolorum incremento,] præsertim dolores cordis, quod mihi videtur esse flamma ignis, quæ versus caput ascendit, omnino sicut ignis, quando flammam suam protrudit de lignis: sic enim facit cor meum. Dolores etiam capitis, manuum, atque pedum magnum acceperunt incrementum, sic ut quandoque nequeam corpus meum movere: unde multum verecundor coram domesticis: sum enim in familia veluti lignum nullique auxilio. Tum magnis precibus apud eam institi, ut mihi diceret, an nihil adhuc accepisset de sua morte, [divinaque promissione, colligit cito se morituram:] responditque: Non habeo certitudinem ullam. Ego autem quasi ridens subintuli: O Mater, non vis mihi illud dicere. Ipsa vero elevans oculos versus me, & digitum fidei intendens; Affirmo tibi, Fili, inquit, quod de morte mea nullam habeo certitudinem. Sed cum rogarem Deum pro gratia, ut me non amplius sineret reverti ad corporeos sensus; respondit ut adhuc modicum haberem patientiam, quia cito me consolabitur. Quantum igitur valeo conjectare, credo quod Deus per suam bonitatem cito mihi faciet gratiam mortis, tantopere concupitæ: expecto enim illam magno cum desiderio, & omnis hora mihi tarda est. Vellem omnino, Fili, ut assisteres morti meæ, & Deus per gratiam id mihi promisit.
[223] Respondi ego: Omni etiam die a Deo gratiam istam peto; [sed Auctor optat diutius etiam vivere.] & credo nostrum vestrumque desiderium suo non cariturum effectu: sed non vellem ut tam cito nos solatio tuo destituas in his tribulationibus & miseriis. Viderer mihi non posse vivere supra terram absque te, Mater carissima. Rogo ut sis contenta hic manere, pro nostra consolatione & salute animarum; neque tam cito nobis subtrahas vestram caritatem. Mallem omni alio mundi hujus solatio privari, quam te. Respondit Virgo: Pacem habeto, Fili; ratio exigit ut Mater tua præcedat: tibi adhuc multa facienda restant pro animarum salute & Dei honore: ego vero omnibus sum gravedini: ora Deum pro me peccatrice. Equidem, Lector, posui hic suprascripta verba, non ad laudem meam; sed ad declarandum ordinationem Dei, id est quod per vitam istius cælestis animæ, debebant animæ multæ converti & salvari; & quia honor Dei est, si cognoscantur dona sua, [Deus peccatoribus quibusdam minatur.] quæ confert servientibus sibi in veritate. Unio, quam tunc habuit anima Virginis cum Deo, valde arcta fuit; & (ut ego credo) ex majoribus una: quia anima ejus tunc cognovit res multas, cito eventuras in cursu mundi, circa revolutiones Statuum atque Potestatum. Nolo dicere quæ mihi in particulari indicavit de quibusdam personis, quibus multum minabatur Deus. Ipsa autem loquendo dixit: scito, Fili in Christo, quod Deus ipsis valde iratus sit, propter sua peccata. Caveant, caveant præparatum flagellum. Non scirem dicere neque scribere, Lector, res quas dicebat, neque cum tanta vehementia cum quanta ipsa eas narrabat. Erat autem Virgo infirma, debilis, multumque lassata; & ideo compassione motus nolui ultra circa alia ipsam tentare: unde mihi dixit, Alias, Fili, res alias dicemus; itaque sumpsi licentiam, cum petitione & promissione celeris regressus.
CAPUT XVII.
Extasis in festo Purificationis, morbus vice Marchionis toleratus, prædictiones quædam, mortis desiderium.
[224] Septimo die Februarii [anno MDIII] summo mane, [In festo Purificationis] celebrata Missa de Domina per me in ejus camera, incepimus nostrum sanctum colloquium, Virgine nonnihil melius se habente: quando subridendo interrogavi, Fuistine, cara Mater in festo cereorum & in processione cum Deipara, comitata venerabili illo sene S. Simeone, ac dulci Iesulo? Renidens vero illa respondit: Recte, Fili, hanc mihi rem in memoriam adduxisti: spiritus sanctus sermonem istum ori tuo indidit: volo tibi dicere id quod mihi accidit in die Purificationis post sanctam Communionem. O bone Jesu! Subito ac fui communicata, videbatur quod anima mea in ictu oculi deportata fuerit in Hierusalem, [spiritu sistitur in templo,] & præsentata in templo Salomonis. O Fili, magna res est templum illud, & multo plus sine comparatione quam Mediolanense. (Fuerat nempe Mediolani ipsa, Lector, & ideo faciebat comparationem istam) Ah, Fili care! anima mea vidit Deiparam cum infante in brachio, quem præsentabat S. Simeoni. O bone Jesu! anima istic inventa fuit in momento, in ictu oculi, neque scirem unquam dicere, quomodo contigerit iste raptus: solum recordor quod locus iste erat tam splendidus, tantopereque ornatus, ut lingua humana id dicere non posset.
[225] In eo loco, sicut dixi, erat Domina nostra cum suo dulci Infantulo inter brachia, circumdata millionibus Angelorum; quorum numerum nequirem definire, [ubi Deipara ipsi offert Jesulum:] sed usurpare possum istud Scripturæ, Vidi multitudinem magnam quam dinumerare nemo poterat. [Ap. 7, 9] Tunc anima mea in terram prostrata clamabat, postulans Misericordiam, misericordiam pro tota Italia & salute animarum: Deipara vero cœpit blandiri animæ meæ, & habendo Infantem implicatum brachio, cum quodam pulchro ornatu sub ipso, eumque supra manum tenens, porrigebat illum animæ meæ, blande invitans ad tollendum inter brachia tam desideratum Puerulum: sed anima persistebat in terra prostrata, & misericordiam orans: [illa verecunde cunctata] econtra vero Deipara persistebat Filium offerens, atque dicebat: Accipe in brachiis, carissima Filia, parvulum tuum Dominum, quem tanto tempore desideravisti. Noli timere, anima mea: videtur quod nolis Parvulum, quem tantopere me rogasti, ut videre & amplecti possis sub hac forma. Tunc anima mea, magna cum humilitate, erexit se; quia videbatur sibi non esse digna, quæ manibus susciperet Infantem divinum. Porrigebat nihilominus eum Domina versus animam, blande adhortans ut acciperet, & animos addendo ut auderet, atque dicendo; O Filia mea carissima, accipe Filium meum, & pete quod vis; omnia enim quæ petieris tibi nunc concedentur.
[226] Tunc anima mea, cum timore & magna reverentia, [tandem eum brachiis excipit,] accepit Puerulum inter brachia; eumque pectori meo adstrinxi, tanto cum gaudio ac sensu spirituali, ut humana lingua illud nec sciret nec posset explicare. Hei mihi! tota anima resoluta erat in Deo, tamque profunde immersa, ut cor humanum id nequeat cogitare. Petii autem mox a Jesulo omnes nostros de domo, multosque alios nostros carissimos, ac denique gratiam moriendi. Respondit Domina nostra: Filia, adhuc modicum patientiæ habendum tibi est, sed cito consolaberis. Tunc dixit illi anima mea: Saltem mihi concedatur hic manere, nec amplius redire ad corporeos sensus. Toties mihi promissum & dictum est, ut habeam patientiam ad modicum tempus: nunc tandem vellem egredi a tenebris istis & gravitate corporea. [ac mortem petit;] Respondit illa: Nosti bene, o anima mea, ordinatum esse, ut sis mediatrix quarumdam rerum, necdum completarum. Voluntas Patris æterni est, ut hoc modo patiaris pro animarum salute: verumtamen cito consolaberis. Nunc autem, o Anima, redde mihi Filium dilectum & Dominum tuum. Tunc anima mea stringendo Parvulum inter brachia, reddidit illum Dominæ.
[227] Si vidisses & audivisses, Lector, loquentem Virginem, [rem vero actam Auctori devote narrat] manusque ac brachia sic moventem, sicut fecit Domina quando ei dedit Infantem; & quomodo ipsa illum excepit, strictumque tenebat, stringendo brachia ad pectus cum devotissimo actu; profecto lacrymatus esses præ devotione. Utebatur autem verbis tam inflammatis devotione, ut videretur in ipso versari actu; neque possim rem tibi tam devote explicare, quam ipsa mihi verbis gestibusq; eam exprimebat. Postea autem subjunxit mihi, ac dixit: O Fili, cum anima mea Parvulum reddidisset Dominæ, petii benedictionem pro me & plurimis mihi carissimis: extendensque manum Parvulus omnibus benedixit, sicut eum ego rogaveram.
[228] Prosequens Virgo, Fili mi dilecte, inquit, scito quod Deus moveat animam secum unitam, ad petendum quod est voluntatis suæ: tantumque intendit & petit anima, [& quomodo tunc se habuerit anima.] quantum Deus movet. Unita autem Deo videt & cognoscit omnia in momento & instanti: neque intercedit distantia ulla loci aut temporis, sed omnia in ipso præsentia sunt, & videt præterita, præsentia ac futura, in eo qui videt & gubernat totum universum. O bone Jesu! Nimis grande mysterium istud est, nec una vice potest totum dici. Atque hic conticuit, & ego confestim mutavi sermonem: postea autem de gratia speciali quæsivi ab ea causam, [Fatetur se ægrotare,] propter quam tolerabat tam longam infirmitatem, dicens; Ecce, Mater, jam sunt tres menses quod sustines istum morbum: credo certo quod eum feras pro aliqua persona, id est quod ipsum expetieris a Deo pro aliorum liberatione. Respondit ipsa hilari vultu, quasi ridendo, cum suo virginalia aspectu & oculo columbino; Est ut dicis, Fili in Christo.
[229] Interrogavi porro, pro qua persona tam sibi devota ejusmodi pœnam toleratet; & illa suspirando respondit: Quando Dominus noster [Marchio] voluit discedere iturus a in Franciam, essetque in S. Vincentii, [quia orans pro Marchione ituro in Franciam,] multum me rogavit pro se facere orationem, dicereque sententiam meam de quibusdam ejus negotiis. Et rursum cum essem in castello, vehementer me adstrinxit supra prædictas occurrentias, volens nihilominus nostrum sensum audire. Compatiens igitur Dominationis suæ, quam videbam ita tristem, Deum rogavi, ut per suam pietatem ac bonitatem vellet demonstrare, quid faciendum illi esset in rebus de quibus consuluerat; & via aliqua impedire quidquid non esset secundum suam voluntatem: responsumque mihi fuit, quod debebat ire, & divina bonitas prospiceret negotiis occurrentibus. Verum ego nolui id dicere Dominationi suæ, sed confortavi eum ad fidem & spem in divina providentia collocandam. [petiit ejus vice pati, si quid mali ei immineret;] Quando tamen discessurus in Franciam erat, accersivit me, & loquens ei in camerula coram Domina Marchionissa, tanta erga eum fui commiseratione mota, ut rogaverim Deum, ut de gratia speciali, mihi concederet, si quid adversi pati deberet, id imponeret corpori meo, quæ libenter ejus vice passura essem: & tali ex causa Deus voluit ut patiar hunc morbum.
[230] Insuper pro gratia speciali a Deo petii, ne pateretur me in re aliqua decipi: responsumque mihi fuit ne timerem, quia vera sunt omnia mihi significata divinitus; [item se de voluntate Dei certificatam,] ipsorumque effectum videbo & cognoscam; itaque, Fili dilecte, magis nunc certificata sum quam unquam: quia sicut multiplicantur dolores plus solito, ita & multiplicantur gratiæ, cum majori solito facilitate & efficacia, aptiorique cognitione divinæ voluntatis: itaque teneo nec amplius dubito, quin mens mea est stabilita cum Deo. Accidat ergo quidquid voluerit, contenta sum: neque amplius contristor de re ulla, conformando me cum providentia & Majestate divina in omnibus. Quamquam autem hæ molestiæ & inquietudines secularium valde graves mihi sint, non tamen contristor, sciens hanc esse Dei voluntatem, nec aliud volens quam eam implere. Tum interrogavi eam, utrum optaret magis sanari an mori, [ei acquiescere, sed mortem præoptare.] & ipsa vultu hilari ac subridenti respondit. Centies libentius morerer. Et vero, Lector, semper eam inveni cum maximo moriendi desiderio: videbaturque mihi nihil desiderare tantopere, quam discedere ex hac mortali vita; idque procedebat ex suis melodiis: quas cum Deo quotidie habebat. O quam immensas gratias operabatur Deus in beata illa anima! & poterat bene dicere cum Paulo, Conversatio nostra in cælis est.
[231] Interrogavi eam quid crederet futurum de Duce Urbini; & respondit: Deus, Fili, suscepit eum in suam protectionem, b propter tam multas preces pro eo fusas: [Urbini Ducem confidit restituendum:] & credo quod cito recipiet suum statum priorem. [Phil. 3, 20] Tum commendavi ipsi istam suam devotam & alias aliquas: responditque: Tantum mihi sunt commendatæ, quantum anima propria: nec unquam orationem facio, quin menti meæ ut præsentes obversentur. Hei mihi, Fili! sæpe sæpius petii a Deo separationem animæ a corpore, & liberationem a tanta inquietudine personarum secularium: sed Deus semper respondit, ita se velle: & ejusmodi verbum identidem mihi replicavit: [sæpius frustra mori petit:] atque idem debes facere etiam tu, cum humilitate & sancta patientia; quia Deus in omnibus providebit: & spero de ejus bonitate, quod cito nos consolabitur. O bone Jesu! Si recte memini, Deus ut minimum tertio, si non pluries, dedit benedictionem suam istis nostris devotabus, & multa promissa sancta: quæ nolo tibi modo dicere, nisi quod inde magnum acceperim solatium. Noluit autem tunc distinctius declarare res aliquas spirituales.
[132] Volens autem ego aliquid aliud intelligere, dixi; Vellem, Mater mea, si possibile est, scire quomodo se habeat anima quando est unita cum Deo: [animam Deo unitam] si possis aliquid simile mihi dicere, aut bona aliqua comparatione rem explicare, rogo ne me eam celatam velis. Sed respondit illa. O Fili carissime in Christo, non ingrediamur in hanc materiam, unde exitum nullum invenirem. Tunc ego, si id nequeas dicere, Mater, saltem ad interrogata mea responde. Id, inquit, faciam perquam libenter. Tunc ego: Quando anima stat unita cum Deo, videtur mihi quod debeat stare in ipso divino lumine, sicut aër in luce solis. Respondit Virgo: Hoc quidem satis bene consistit cum veritate, & habet aliquam similitudinem. O Fili, quando anima est unita cum Deo, velle ejus & nolle tantum est, quantum huic placet; & quantum ipse movet animam, tantum movetur & non aliter: quia anima retinetur in illo lumine fixa, [respondet similem esse aëri illuminato;] & sustentatur ab illo incircumscripto & luminoso aspectu, qui nequit explicari verbis: ibi retinetur, consistit, & nutritur, nihil ulterius curans; quia in ipso habet satietatem & solatium. Non possum plus dicere: ignosce mihi, Fili. Magnum hoc fuit colloquium, Lector, & circa alia quædam puncta tetigit res quas nequeo scribere: sed quemadmodum mihi dixit, remanent dumtaxat in mente ipsas gustantium, suntque mysteria supernaturalia & incognita naturæ humanæ. Nam si intellectus mortalis nequit discernere unionem quam recipit aër cum solari luce, multo minus illam quam facit cum anima Deus. Post hæc licentiam sumpsi, & reliqui Virginem valde consolatam.
CAP. LXXXVII.
[233] Alia vice, summo mane celebrata Missa in camera sua, inchoavimus sanctum colloquium; ac primo interrogavi quomodo secum ageretur quoad dolores passionis Christi. Ipsa vero respondit: Ut prius, Fili, [suosque dolores sic augeri] & quotidie multiplicantur. Cor est tam graviter vulneratum, & tantus ab ipso procedit dolor, ut omnes corporis partes condoleant & consternentur: sic ut nequeam amplius vestimenta ad pectus adstringere, neque omnino tangere latus cordis: unde magna mihi inest verecundia, & timor ne homines aliquid observent. Caput etiam valde cruciatur, pedes item ac manus: sed omnia superat dolor cordis. Hei mihi! Si plango passionem Christi Jesu, & vel ad momentum volo mysteria singula considerando percurrere; cor meum tantopere accenditur & inflammatur; ut videatur esse res quædam grandis & ignita; & subito insilit in me febris. [ut nequeat pœnam cordis dissimulare.] Hinc cum tale mysterium heri meditarer, febricitare mox cœpi, adeo ut suspicer quod Deus hoc permittat & velit, ad confundendam superbiam meam ac propriam voluntatem, faciendo ut manifesta fiant, quæ tanto tempore tenui occulta, & quam potui secretissima. Nollem, Fili mi, ut publice hæc scirentur. Ora Deum ut mihi nolit tantum dolorem imponere, quantus mihi esset, si ejusmodi secreta revelarentur. O bone Jesu! adjuva me peccatricem, & noli mihi dolorem tantum dare.
[234] Volo etiam tibi dicere, quod mihi heri contigit loquenti cum Domina Laura, [Solatur quamdam valde afflictam;] quæ erat valde tribulata, mihique cum lacrymis narrabat ærumnas suas: unde cum ego ad compassionem moverer, & ipsa per Dei amorem me constringeret, ut sensum meum aperirem circa id quod interrogabat; ecce subito grande lumen menti meæ se obtulit, per quod cognovi ipsam solatium accepturam quoad tribulationem istam: quare confortans eam, dixi: Vade Domina mea, [rogatur orare pro Regina Franciæ] quia Dominatio vestra remanebit consolata quoad ærumnas istas: habe fidem & spem in divina providentia; atque ita intra paucos dies per Dei gratiam solatium reperit. Etiam rogata sum ut velim orare pro Regina c Franciæ, quæ optaret filium masculum: & multi alii satis multas res petunt. Nescio quid Deus facere velit de me peccatrice. Sæpe sæpius petii a Deo gratiam moriendi, [dolet mortem suam differri.] nec voluit unquam illam concedere, nec etiam indicare tempus mortis meæ; sed respondet mihi semper, ut habeam patientiam, quia mediante me vult aliqua facere; nec capere possum quidnam illud sit. Quando mihi accidit illud de filio Domini [Marchionis] quæsivi num istud esset quod Deus volebat mediante me facere, & respondit mihi quod non: quare me nunc plane remitto in voluntatem divinam; faciat quod placitum fuerit Majestati suæ, & contenta sum.
[235] Multas res alias spirituales de oratione & quibusdam particularibus dixit anima cælestis, quæ non scribam, [Finis colloquii de rebus altissimis,] volens illarum testem habere solum Deum. Conclusitantem sermonem Virgo dicendo, quod non sit possibile creaturæ humanæ intelligere, quid rei sit unio, quam Deus facit cum anima, excepto illo cui Deus dat talem gratiam mediante ipsa unione. Fili, multi cupiunt subtiliter talia investigare, & videtur ipsis quod ratiociniis suis attingant ad aliquam eorum intelligentiam: sed quanto magis quærunt, tanto minus intelligunt. In hoc sancto colloquio, Lector, Virgo tam alte sermocinata est, ut numquam id possim scribere quia humanus intellectus non concipit quid anima videat & cognoscat, quando unita est cum Deo, in illo incircumscripto & luminoso aspectu. O bone Jesu! Insuper mihi Virgo dixit, dilecte Fili, Deus plurimum queritur propter tam multa peccata. Hei mihi! Perquam horribilis res est videre iram Dei. O miseram Italiam! veniet tempus quando pœnitentiam facies ad tuiipsius confusionem: multumque vereor Mantuæ, nisi cives dimittant peccata, & convertantur ad pœnitentiam. O bone Jesu!
ANNOTATA D. P.
a Hinc jam intelligitur, quod dubium manserat in notis ad Vitæ 1, lib. 1 litt. F, iter Marchionis in Galliam pertinuisse ad an. 1502, & cum Rex Franciæ mense Augusto revertisset, diviso cum Aragoniis regno Neapolitano, securus magis quam conveniebat.
b Supra num. 221 dixerat, eum manibus hostium, elapsum miraculo quod quale fuerit necdum alibi clare explicatum inveni.
c Ea erat Anna Britanniæ Ducis filia & heres unica, quæ primum Carolo VIII nupta nullis ex ea liberis procreatis, successori ejus Ludovico XII, a S. Ioannæ Valesiæ conjunctione liberato, nupsit anno 1599; & anno 1501 Delfinum ex ea genuit unum alterumque, sed mortuos in cunis.
CAPUT XVIII.
Quibusdam præmissis narrantur extases Hebdomadæ sanctioris anno 1503, sub quibus visa tota passio Domini.
CAP. LXXXVIII.
[236] Die decimo quinto mensis [quem ex sequ. num. 141 colligimus Aprilem fuisse, non Februarium num. 224 nominatum nec etiam inter medium Martium,] suprascripti, Missa per me in camera ejus celebrata, locuti sumus de rebus quibusdam occurrentibus, [Dolet quod cruciatus cordis] ipsa aliquantulum relevata a suo morbo. Quare videns eam aptam ad loquendum, interrogavi, quomodo ageretur cum doloribus passionis Christi. Et dixit mihi: Dolor cordis nonnihil cessavit: sed aliquando ipsum cor in momento temporis tantum subito accenditur & cruciatur, quod velut tota perdita remaneam. Sane si tam gravis dolor duraret, credo quod morerer: & hic magnam patior verecundiam, quia nequeo me abstinere, quin aliquam mutationem præ me feram in vultu, quando istum tam grandem dolorem sentio. Idem patior quando id mihi contingit in oratione, resque videtur, etiam a domesticis qui aliquando mecum in camera reperiuntur, præcipue Paula. Multis vicibus ita sto: [occultare nequeat:] nec possis credere quantum id mihi displiceat. Dixi ego, cara Mater, dicito illis, ut ibi non maneant. Respondit: Ah! numquam id faciam, quia nimium erubescerem. Id ipsum mihi accidit, siquando sim in oratione, & aliquis foris stat me expectans. Vellem, data illi audientia, cito me ab illo expedire: non crederes autem quanto id mihi pudori ac dolori sit. Vellem nemo me videret aut sciret ista secreta, vel tunc mihi molestus esset: sed id nequeo efficere. Heu me! Multi servi Dei, meliores me, secretum obtinent: mihi autem quæ nullius bonitatis sum, tot obveniunt inquietudines. O bone Jesu! hoc fit propter peccata mea.
[137] Fili in Christo, volo etiam rem aliam tibi dicere, quæ mihi accidit, [narrat sibi apparuisse dæmonem,] quando eram in lecto cum febri. Apparuit ab angulo quodam dæmon forma turpi ac sordida, qui videbatur ex oculis ignem jaculari: itaque stans ante lectum meum cœpit trahere pannos, ad me discooperiendam: & ego ipsos retinebam manibus, fortiterque renitebar ne discooperirer. Sic autem trahendo & retrahendo contendebamus: & ipse magna cum superbia dixit: Ecquid facere te credis? Respondi credo me bene facere. Dæmon ait: Tune credis salvandam te? tu te salvandam? Noli hoc profecto cogitare, quia es damnata. Respondi, Credo salvandam me per merita passionis Christi, per quæ impero tibi, fœda ac mala bestia, ut te actutum auferas a mea præsentia, & vadas in locum ubi noceas nemini. Tunc ille dimisso capite totus confusus recessit, magno cum strepitu. O Fili, quantum terroris mihi tunc intulit? etiam nunc timeo, [cum magno suo horrore,] quando recordor formæ tam fœdæ. Consignabam ego me, & satis multa dicebam ut recederet, quando trahebat mihi pannos: ipse tamen pertinaciter insistebat. Hei mihi! rem nimium spurcam & horribilem! O bone Jesu! Quid autem fiet miseris damnatis in inferno, ubi multo terribiliores visiones occurrent, inter asperrimos quos patientur cruciatus? Ora Deum, care Fili, ut per gratiam suam me liberet a manibus fœdæ istius bestiæ. Vah! nimis nigrum. Ignem ore vomit, & oculos habet igneos. Credo enimvero ipsum esse ignem infernalem, quem pro suo cruciatu continuo fert secum. O bonitas divina ignosce mihi peccatrici, [contra quam alias.] ut anima mea non incidat in manus istius nequam bestiæ. Adhæc quasi subridens dixi: O mater mea, cur ei non impegisti calces, sicut alias fecisti? Ipsa vero, cum gravi quodam risu, respondit. Nescio quomodo fugerit tam cito, fortassis timuit, ne iterum vapularet. Sed sinamus eum ire: non timeo ne mihi amplius moletham creet.
[238] Tum interrogans aliud, dixi: Quid fecisti, Mater, pro anima quæ tantum tibi fuit commendata? [Seque orasse pro amica.] Respondit illa, Feci orationem pro ea, & Deus semper mihi respondit ut habeat patientiam, quia sic est voluntas sua: idque promisit omnibus suis electis, & continuo permittit fieri illis quos vult salvare. Sed sit animo quieto & perseveret, quia Deus protector suus erit in omni molestia & tribulatione. Multas etiam res spirituales diximus de quibusdam personis in particulari, quas non dicam viventibus ipsis. Deinde tuli licentiam abeundi cum pollicitatione celeris regressus.
CAP. LXXXIX.
[139] Post paucos dies ad Virginem reverti, & duabus horis simul locuti sumus: cumque illam viderem facie extenuatam & pallidam plus solito, oravi ut mihi manifestaret causam suæ afflictionis; [Præter solitum extenuata apparet,] quæ respondit, Mater tua, Fili diebus hisce fuit in magnis doloribus. Cui ego, O mater cara, ecquid sic afflixit caritatem vestram: vix dimidiam te invenio quam reliqui. Respondit illa, Fili mi, duabus vicibus tantum ploravi, ut oculi mihi debuerint exiliisse de capite: idque accidit, quia mihi videbatur latus aperiri velle: quod ego videns, movi me ad tam copiosas lacrymas, cœpique multis precibus exorare Deum, ut per specialem ejus gratiam tale nil appareret. O bone Jesu! Responsum accepi, consolandam me. O Fili, res ista magno mihi dolori & molestiæ fuit; [dolore cordis & plagarum:] credo autem quod mortua jam essem, nisi ex tali responso solatium accepissem; & propter illud aliquantum animæquior nunc sum. Sentio autem nunc tantum dolorem in ambobus pedibus, ut non possim incedere neque iis me sustentare: dolor autem iste est in clivis pedum. Vehementer erubesco eos qui me sic vident incedentem, & hominibus dico esse quosdam cruciatus & attractiones nervorum in tibiis, & sic eos transeo: nec enim vellem ut quisquam talia sciret.
[240] Equidem, Lector, semper in Virgine reperi magnum desiderium studiumque celandi res suas, easque coram Deo secretas servandi. Imo dico, quod inter colloquendum mecum sæpe repeteret hæc verba. Nimium vereor, Fili, ne socius tuus quidquam audiat. Ego autem assecurans illum prosequebar sermonem: hocque erat mihi signum evidens, quod paucis se fideret ad revelanda sua secreta spiritualia; [quod tamen secretum habet] nec nisi magno cum labore assecutus sum initia nostræ mutuæ confidentiæ. Sed credo pro certo fuisse permissionem divinam, ut futuro tempore haberetur aliqua testificatio tot gratiarum, animæ isti cælesti communicatarum: in præsentiarum autem tam erat mihi effecta familiaris in rebus spiritualibus, ut absque respectu ullo quidlibet diceret pro mea consolatione, modo tempus haberet & posset. Insuper mihi dixit: Quodam die S. Vincentii orationem facienti pro nostris, responsum fuit quod deberem perseverare, [soli Auctori fidens:] beatas fore ipsorum animas: unde multum consolata sum; & propter gratiam quam Deus mihi fecit pro meo fratre Alexandro. O bone Jesu! quantas obligationes habeo Deo. Tum festinanter licentiam sumpsi, præoccupatus multis occurrentibus negotiis.
CAP. XC.
[241] Decimo nono die mensis præfati, qui fuit tertius post Pascha [celebratum anno MDIII die XVI Aprilis] cum Missam celebrassem in camera ejus, cœpimus sanctum colloquium, [cui interroganti de actis die Veneris sancto,] quod credo durasse tribus horis: fuit enim longus sermo, & mihi valde delectabilis: unde ipsam interrogavi an die Veneris sancto fuisset in prædicatione. Respondit autem quod non, eo quod malum suum ipsam corripuit. Tunc dixi: Tua prædicatio Mater, magis digna & alta fuit quam prædicatoris. Et ipsa subridens: Tu, inquit, Fili, semper eo dilaberis. Nam quid ego peccatrix scire possum? Ego tamen multis precibus eam constrinxi, ut diceret quid sibi accidisset die Veneris sancto, circa passionem Domini nostri Jesu Christi. Cœpit ergo multo cum labore loqui, non quod id ipsa recusaret, sed excusando quod non posset ordinate rem narrare. Cui ego dixi, Incipias tantum, Mater, ego juvabo juxta solitum: atque ita adjuvante me, multa dixit quæ evenerant in oratione istius diei.
[242] Propterea interrogavi eam quid fecisset illa nocte, & an quidquam dormivisset. Respondit illa; Non possem id dicere, Fili. [fatetur se tota nocte fuisse in exstasi:] Volebam ego dormire sola, Paula neptis nostra cœpit contristari, quia nolebat me incomitatam relinquere: & ego nolens eam diutius mœstam dimittere, consensi ut apud me maneret. Dicunt autem quod subito atque incubui lecto, me dederim orationi, itaque remanserim usque ad diem sequentem, donec omnes redivissent a prædicatione, & jam tempus prandii præterisset. Quando ergo intellexi diem usque eo provectum esse, mansi cum magna verecundia; videbar enim mihi timere etiam ipsos infantes familiæ, & putabam quod non fuissem ita nisi admodum modico tempore.
[243] Tunc ego: Quidnam vidit & contemplata est anima tua, Mater? Respondit illa, [sub qua vidit universum ordinem Passionis:] dilecte Fili, anima mea fuit in Hierusalem, & vidit de passu in passum omnia mysteria passionis Christi; incipiendo quando licentiam sumpsit a Matre, ivitque in Hierusalem cum discipulis suis ad faciendam cœnam, dimittendo illam aliasque Marias multum afflictas. O bone Jesu! Anima mea videbat Dominum nostrum in illa cœna totum cogitabundum: ac deinde surgere & lavare pedes discipulorum. Hei mihi! Magna res erat videre profundam humanitatem Domini nostri humo prostratam: istos ejus motus & actus in præparanda aqua, lavandisque singulorum pedibus, præsertim Judæ, cum magna compassione. Videbatur quod Dominus Jesus Christus immutabatur vultu Communionem Judæ impertiendo, eique demonstrationem aliquam fecit, ut fieri solet quando aliquid actum est male, quodque displiceat illi qui ipsum fieri videt. Et postea de passu in passum anima mea vidit omnes actus & mysteria, sicut contigerunt in passione Christi: jamque sex anni sunt quod idem mihi evenit.
[244] [punctaque ejus devotiora fuisse ait,] Interrogavi ego, &, Dic mihi, inquam, cara Mater qui passus & quæ mysteria visa sunt tibi magis compassionem movere apta, magisque devota pro animabus contemplativis? Respondit illa: Res magna fuit, Fili, quando fecit orationem ad montem Oliveti. Hei mihi! quantæ admirationis ac stuporis erat videre Deum in agonia positum, jacere super-terram, & cum sanguineis guttis orare Patrem æternum; atque duabus vicibus discedere a suis discipulis, ab iisque aliquanto remotum spatio, [orationem in horto,] prosterni ad orationem, totum mœstum, tremebundum ac pallida facie, unde continuo defluebat sudor sanguineus. Heu me! Fili care, non possum plus dicere. Hic vero parum absuit quin Virgo in extasim raperetur: [flagellationem,] quare confestim sermonem verti alio, ac deinde dixi: Nunc porro pergamus, Mater. Et illa: Tam magnum mysterium fuit flagellatio ad columnam, ut humana lingua ipsum enarrare non possit. Sed ipse fuit verus medicus, qui sanavit plagas humanæ naturæ, unde dicitur Livore ejus sanati sumus. [Is. 53, 6] Aliud grande & compassionis plenum mysterium fuit quando cum cruce in humeris obviavit matri, quæ ad ejus aspectum in terram corruit quasi mortua: [bajulationem crucis,] & Dominus noster præ compassione erga matrem sub ponderoso ligno cecidit etiam ipse. Magnum sane & compassione dignum erat mysterium istud. Aliud fuit confixio clavorum, & quantum passus sit in pectore, cum traherentur brachia versus foramina præparata: [confixionēque clavorum,] hic enim cruciatus fuit tantus, ut cor humanum nequeat eum comprehendere, nec mortalis lingua possit exprimere. Aliud altum ac devotum mysterium, & cum immenso maternorum viscerum dolore conjunctum, fuit, quando sustulerunt crucem. Heu me! magna res fuit audire ploratus & miseranda lamenta Deiparæ atque aliarum Mariarum. O Fili! nimium lacrymabile illud est.
[245] [sub quibus raptus suos deprehendi dolet:] Hic destitit aliquantulum loqui Virgo, ac postea dixit: Ignosce, Fili, quoties audio loquentes de Passione aut de beatitudine vitæ æternæ, non possum multum loqui neque me cohibere quin anima absorbeatur. Accidit sane aliquando mihi, ut si absque scandalo facere id possem ab auditorio me separarem aut saltem a loco ubi tunc essem, quia vellem a nemine in oratione videri. Volo tamen quod placet Deo, sed plus consolationis haberem; si viderer a nemine: quia sentio tantam verecundiam, ut tali hora vellem esse sepulta. Profecto, Lector, semper inveni Virginem in tanta humilitate & abjectione suiipsius, ut videretur sibi esse maxima peccatrix totius mundi; & si mansuetudo periisset, credo quod in anima illa fuisset inventa. Numquam vidi creaturam magis humilem, sed cum innata quadam ac minime feminea gravitate, dicendaque potius supernaturali. Verum prosequamur illius verba.
[246] Post visionem passionis Christi, dilecte Fili, apparuerunt mihi Deus & Deipara, [& explicat mutationem mœroris in gaudium;] cum tanta claritate ac lumine ut nequeat explicari, & dixerunt mihi: Filia carissima, dimitte lacrymas, & contemplare claritatem divinam. Tunc in momento fuit anima resoluta in illo luminoso aspectu & majestate regia, ubi requiescebat & deliciabatur, sic ut aliud nihil videret aut sentiret, nisi amœnitatem inexistentem isti incircumscripto lumini. Tunc ego, Dic obsecro, Mater, quanta differentia fuit illa, quando anima vestra transiit a lacrymis & mœstitia quam senserat in Passione, ad gaudium tam luminosi aspectus? Respondit Virgo, Non possem, Fili, tale quid tibi dicere, neque dare comparationem ei quod interrogas similem. Ad quod ego: Saltem responde mihi, Mater, [ac modum quo ea fiat audit ex Auctore] ad id quod interrogo. Libenter reponit illa, siquidem scivero. Ergo, o cara Mater in eo quod interrogo Deus motor est ejus rei, quæ animæ accidit secum unitæ. Unde quando Deus movet animam cum lacrymis, tunc in eo stat anima, id est datur ei conspicienda similis apparentia passibilis (stat enim anima in Deo suis modis) statim autem atque Deus facit mutationem in anima per aliam apparentiam, subito, absque distantia & tempore, movetur illa in aspectu luminoso motoris æterni, & attrahentis a lacrymis ad gaudium; non interponendo aliquam distantiam temporis, eo quod idem motor ist, absque ulla resistentia; sed in ipso præsentialiter permanente, & in eodem semper existente, quia Deus est semper tempus præsens.
[247] Ad hæc Virgo jucunda facie, tota hilaris, dixit: Ita est ut dicis, Fili. Ab eodem motore, subito absque tempore, sit mutatio animæ unitæ cum Deo: [ac probat:] movens enim Deus apparentiam sui, movet etiam animam sibi unitam: nec aliter fieri potest, quia in ipso nihil invenitur nisi tempus præsens. Numquam ipsi currit tempus præteritum aut futurum, licet per potentiam suam possit tempus producere in sua permanenti æternitate. Postea interrogavi, quomodo fecerit Christus, quando communicavit Apostolos in cœna? Vellem enim, inquam, melius intelligere id quod dixisti, id est, utrum quando venit Judas, facta sit mutatio in ipso Deo, an vero in Juda, ante vel post Communionem. Respondit Virgo: Quando Deus communicavit Apostolos, ostendit versus eos magnam caritatem & dilectionem cum læta facie: [item qualiter Judæ male cessit sacrilega Communio.] quando autem venit ad Judam, apparuit in vultu quod contristaretur per compassionem: mox autem ut ille Communionem accepit, facta est illius facies nubila & turpis, quia communicaverat in peccato mortali. Super hunc passum, Lector, satis longus sermo fuit de iis qui communicant in peccato mortali, dicente Virgine, quod propter enormitatem peccati, dæmon continuo ingrediatur in hominem, qui tale mysterium suscipit extra statum gratiæ, sed cum peccato; juxta quod anima facit mutationem obscuritatis & turpitudinis in manibus dæmonis, sicut si creatura mutaretur in vultu; cujus rei exemplum fuit monstratum in Juda. Multa etiam alia tunc dixit Virgo, quæ brevitatis causa omittemus.
CAPUT XIX.
Christi resurrectio & descensus ad Limbum. Discessus ac reditus Auctoris. Morbus ultimus & obitus Beatæ.
CAP. XCI.
[248] In præfato colloquio etiam sic interrogavi Virginem: Mater dilecta, velim aliquid intelligere de resurrectione D. N. Jesu Christi, [Narrat Virgo visum sibi Christum resurgentem,] & quid egerit quando spoliavit Limbum, id est, quando extraxit Patres de isto obscuro carcere. Respondit illa: Non possum tibi, Fili in Christo, negare quidquam. Scias igitur quod anima mea vidit D. N. Jesum Christum, in ea forma & actu, quo erat quando resurrexit, & spoliavit Limbum liberando illos antiquos sanctos Patres: verum sentio id mihi fore explicatu impossibile. Hic datur intelligi, Lector, quod prius quam posset mihi dicere id quod interrogaveram, sæpius fuerit rapta in extasim: sed industria consueta & alteratione sermonis, elicui parum illud quod elici potuit: quare ipsa mihi dixit, Volo operam dare ut te in aliquo consoler. Cum magno tenerer desiderio istud videndi & intelligendi, fuit anima mea in oratione posita, & vidi Dominum nostrum in aurora resurgentem, ipso quo resuscitatus fuit momento. Elementa, quæ primo mœsta & obscura videbantur propter ejus mortem, prorsus illustrata & clarificata fuerunt, cum admirabili amœnitate, cumque tot millionibus Angelorum, ut non possim id unquam tibi dicere vel intelligendum præbere. Sed dimittamus ista, Fili mi, si volumus ultra progredi: quia sentio id mihi non futurum possibile.
[249] [& descensum ejus ad Limbum,] Videbam, Lector, pronam esse in extasim; itaque non nimis subtiliter interrogabam eam, sed paulatim quasi suffurabar aliquid. Prosecuta tamen est sermonem, dicens: Anima mea, care Fili, postea vidit quomodo D. N. Jesus educebat animas illas sanctas de Limbo, & videbatur mihi quasi ridere modo suo. Ah! quantum gaudium & lætitiam habebant & monstrabant isti sancti Patres! Nemo id unquam explicuerit: sed tanto ægrius istud habebat dæmones, videntes se amittere potestatem suam, & privari istis sanctis animabus: quæ omnes habebant coronas in capite, [ac sanctorum Patrum lætum inde egressum.] & aliqui istorum sanctorum Patrum induebantur stolis atque vestibus talaribus, alii regaliter vestiebantur; erantque in eorum societate quamplurimæ feminæ in apparentia matronarum: nescirem tamen dicere quinam fuerint longis stolis induti. Dixi ego, quod credebam, ipsos esse Patriarchas & Sacerdotes. Atque hic longus nobis fuit sermo de gaudio & lætitia, quam præseferebant isti sancti Patres. O Deus meus! Qui vidisset audivissetque Virginem in illa hora, quibus modis ac gestibus procedebat in explicando ordine rerum ut melius poterat, liquefactus fuisset ut cera ante ignem præ dulcedine sensus spiritualis: nequeo ego bene ista describere.
[250] Alias insuper res spirituales ipsam interrogavi, & inter cetera dixi: Vellem intelligere, [Item post alia quædam,] cara Mater, quam ob causam Dominus noster statim a baptismo fuerit deportatus in desertum. Respondit illa: Ah! Fili, non sufficio ad explicandum tibi tam sublime mysterium. Sed oblatio ista Verbi æterni, illa puritas & innocentia oblata Patri æterno pro humana natura, tam accepta illi fuit, ut sufficere potuisset nostræ redemptioni. Ah! qui cognoscere posset & speculari quanti momenti sit mysterium istud, esset id ei maximæ gratiæ, & infiniti a Deo doni loco habendum. Et creatura quæ habere posset in se modicum quid istius innocentiæ & perfectæ bonitatis suæ, esset in sublimi apud Deum gradu. O bone Jesu! Magna res fuit ista humanitas Christi pro nobis oblata summo Patri. Postea mihi dixit: Redibis a Capitulo, Fili: Deus concessit mihi omnes gratias quas optavi, dicens mihi quod de omnibus consolabor. Intellexi etiam quod intereris morti meæ: nunc ora Deum, ut nos soletur in vita æterna. Animæ nostræ mihi cordi sunt, non est quod dubites de eo.
CAP. XCII.
[251] Postea dixit cælestis anima: Volo tibi dicere, Fili in Christo quod mihi accidit. Quadam vice cum essem in oratione, rogavi Deum pro animabus devotorum nostrorum: & Deus per suam bonitatem ostendit mihi loca, [visas a se quorumdam salvandorum sedes] animabus istis præparata in Paradiso. O bone Jesu! Videbantur mihi loca illa disposita in modum hemicycli, optime ornati. Hic Virgo, Lector mi, faciebat certum signum manibus ac digitis, quasi designando & demonstrando mihi, quomodo constituta erant loca illa ante divinam Majestatem: certe dixisses illam tunc ibi præsentem fuisse. Ego admirabundus totus pendebam ab ore loquentis, videbaturque mihi res dici plane supranaturalis. O quam illa erat mirabilis & deifica ad credendum! & tamen erat ipsa veritas.
[252] Interrogavi ulterius petiique ut mihi diceret, ubi esset locus suus in Paradiso: ipsa vero hilari vultu quasi ridens dixit: [suumque locum in Paradiso.] Ad pedes Jesu Christi. Erat Virgo hæc dicens, quasi absorpta in Deo, tantæque sanctimoniæ præseferebat aspectum, ut stare & audire non possem sine lacrymis: nam & ipsa lacrymabatur præ lætitia, ex sensu divinæ bonitatis. Equidem aliud nihil optabam, quam Matri meæ ad latus stare in Paradiso. Ah! quam multa dixit cælestis illa anima, supra immensam gratiam & caritatem Dei erga famulos & famulas suas, dicens, quod consistebat in anima, prout anima se disponebat versus ipsum cum vero & puro amore. Postea dixit: [Gaudet de sua cum Auctore conjunctione.] Fili care, certo scio quod Deus per gratiam suam effecit tantam caritatem existere inter duas animas, ut ex duabus facta sit una solum voluntas; & duo corda uno sancto desiderio & amore colligata in conspectu divino. O bone Jesu! quam magna est bonitas tua versus tuas creaturas, tibi fideliter servientes! Multas res particulares dixit mihi Virgo, de nobis ipsis & de aliis personis: sed non dico mediam partem eorum, quæ dicta sunt felici isto die. Et vere inter omnia nostra sancta colloquia istud fuit unum ex principalioribus quod unquam ex sancto isto ore prodiit: sub quo dum ipsa loquebatur, videbam a virgineo ejus aspectu procedere divinum quemdam & penetractivum radium, cum suavi odore sanctitatis, qualem nec verbis nec litteris possim exprimere: totusque præ devotione attonitus & admirabundus adstabam ipsam audiens.
[253] [& Auctor de ultimo isto colloquio:] Erat beata ista anima aspectu mirabilis, quamquam etiam naturaliter gratiosa, cum quadam apparentia sanctitatis, quæ sola attrahere intuentes poterat ad devotionem: dico tamen quod colloquium istud magis supernaturale fuerit, quam unquam audiverim: & qui tunc vidisset Virginem potuisset cum S. Petro dicere, in monte Thabor, Domine, bonum est nos hic esse. Certo autem credo, quod divina gratia tam aperte operabatur in aspectu virgineo, ad majorem meam confusionem, ut intelligerem, quid in beata anima ista supra naturam operatus esset. [Mat 15, 4] Confiteor, Lector, puram veritatem, quod per multos dies in mente mea remansit magna consolatio spiritualis, & lumen sanctum solito majus. [unde digressus,] O magne Deus! Quid non agis in servis tuis, monstrans in eis grandia miracula, ad confundendum humanam superbiam. Etiam aliis vicibus loquendo cum Virgine, vidi in ejus vultu illustrativum quemdam aspectum & sanctimoniæ plenum; quem certo credo fuisse præter naturam divinitus in ea productum: id autem accidebat plus minusve, prout sublimiora erant mysteria de quibus colloquebamur; & illa recenti veniebat a raptu, elevata ad majorem Dei unionem visionemque. Porro licentiam sumpsi abeundi ad Capitulum: & fui duobus annis quod animam ejus cælestem non vidi; sed ab ipsius manu multas epistolas accepi.
[254] [dum Fabriani energumenam exorcizat,] Cum autem habitarem Fabriani, deducta eo fuit mulier, vexata a malignis spiritibus; nosque Fratres rogati sumus a parentibus ejus, facere exorcismos aliquos ad ejus liberationem; quæ per Dei gratiam fuit liberata ab omnibus, præterquam ab uno maligniore & obstinatiore aliis. Hoc videns accersivi aliam mulierem, jam a duodecim annis a simili spiritu possessam, qui tamen ei non nocebat, sed familiariter colloquebatur. Istam interrogavi, quare non erat spiritus ille egressus, sicut alii. Respondit: Obstinatus est manere, donec tu illum pellas: itaque revera fuit: nam post terminum sex dierum non sine maximo meo labore discessit. Postea priorem illum interrogavi de multis rebus, atque inter alia ipsi dixi: Quænam est mulier illa, quæ dicitur Mantuæ esse tantæ sanctitatis? [alium dæmonem de Osanna interrogat,] sed nolebat respondere: quapropter perseveravi in proposito, fingendo quod ipsam non nossem, & adjurando ut mihi in veritate diceret, quo loco illa erat apud Deum: tandemque spiritus adjuratus respondit: Est omnino res magna, prudens & singularis Dei amica: multo amplius de ea est in re, quam dicatur, verum non est nota.
[255] Hoc responso audito, cum in sinu haberem quasdam Virginis epistolas ac pia munuscula, [qui veracitati ejus attestatur.] imperavi ut mihi diceret veritatem eorum quæ interrogarem: & ipse promisit eam dicere. Tunc manu accipiens prædictas epistolas, sermonem converti ad ipsum spiritum dicens: Impero tibi ex parte Dei, ut mihi dicas, utrum verum sit quod in istis scripturis continetur. Respondit autem: Sunt vera ista, & centies plura: caras illas litteras habe. Ad quod ego: Profecto caras habeo, & amplius habebo. Vide, lector, ubinam Deus voluerit accipere me testimonium, scilicet etiam a maligno spiritu, qui testificatus est de sanctitate beatæ istius animæ, ad confusionem nostram, qui nolumus credere sicut deberemus. Magnas sane res vidi in malignis istis spiritibus, per quas mens mea valde fuit consolata & stabilita, præcipue interrogando, quænam sit auctoritas Sacerdotis. Respondit enim; Magna, magna: aperiuntur cæli quando consecrat ad altare, & tota Curia cælestis descendit. O rem magnam, Sacerdotalem dignitatem!
CAP. XCIV
[256] Anno MDV, die XX Aprilis, fui a sancta obedientia remissus in patriam, agente id divina providentia, [Idem regressus Mantuam] ut adimpleretur cælestis promissio sæpe Virgini facta, id est quod morti ejus interessem; quamquam multa in contrarium objecta sint, & potius miraculosa debeat res ea censeri, quam ordinatio humana. Quamprimum igitur in patriam redii, visitavi beatam illam animam: quæ præ lætitia ridens simul & lacrymans, materno cum affectu mihi dixit: O Fili in Christo carissime, & longo tempore expectate, laudetur Deus qui consolatus me est: nunc in te requiescet cor meum: neminem habebam, cui secure aperirem secretum meum. O bone Jesu! quantum obligor Majestati tuæ! Tu nunc, Fili dilecte, eris requies mea, & omnia in te reponam.
[257] [de multis cum illa confert,] Cogita, Lector, quanta lætitia gau dioque perfundebantur corda nostra. In illa hora diximus res satis familiares, cum proposito cito redeundi, dicente Virgine: O care Fili, quantas res habeo tibi dicere! Atque ita infra paucos dies ad ipsam redii, invenique afflictam valde ab inquietudine tot audientiarum: ac principio quidem diximus multa particularia quæ acciderant, per biennium absentiæ meæ, sicut ipsa sæpius mihi prædixerat. Multa etiam ipsa dixit de Italia, cui valde minabatur Deus, propter abominationem tot peccatorum; nec non Potentatui cuidam, si non desisteret a quodam proposito; denique de multis aliis personis mihi locuta est, nominando ipsas in particulari, quibus videbat imminere flagellum Dei, unde mens Virginis valde afflicta erat. Ah! longum colloquium fuit super rebus tunc occurrentibus: sed magno ex respectu a talibus scribendis supersedeo: nimis enim grave & molestum esset iis quos tale flagellum spectat, nisi vitam mutent dimittendo peccata: forsan autem volent pœnitere, quando tempus non erit amplius ut exaudiantur.
[258] Paucis diebus post nostrum in patriam reditum, infirmata est Virgo, & videbam eam plus solito attentam sibi, ac veluti melancholicam & cogitabundam: unde multis precibus adstrinxi eam, [quæ gravius infirmata,] ad mihi aperiendum id quod credebat de sua morte. Illa autem respondit: Nihil certi scio, Fili in Christo. Ego autem lacrymans, Satis, inquam, vereor, Mater cara, ne subito nos inconsolatas derelinquas, ac me præsertim filium tuum. Ipsa vero cum materna caritate atque compassione, O Fili mi dilecte, inquit, nihil dubites, quia semper ero tecum: volo tamen ut simus contenti omni eo quod Deus ordinabit, & quidquid ejus Majestati placuerit: atque in omnibus rebus nostris hæc sit consolatio nostra, [ipsum solatur,] quod ipse eas gubernabit. Quam devotæ res amissæ sunt, Lector, quia Virgo non poterat loqui: sed neque satis commode audiebat, impedita catarrho quodam sibi assueto: propter quod impedimentum prætermisi res varias spirituales interrogare, quas alias promiserat mihi dicere.
[258] Mortua est ergo intra paucos dies, vel potius translata est ad alteram vitam, magis felicem & æternam, [mortuaque 18 Iunii 1505,] anno MDV, die XVIII mensis Junii, inter horam decimam septimam & octavam, præsentibus Illustrissimo & invictissimo Domino Francisco quarto, Marchione Mantuano; & Domina ejus cara conjuge, nec non Reverendissimo Domino Cardinali fratre ejus, cum multis Aulicis aliisque Proceribus & Matronis. Idem Illustrissimus Dominus propriis impensis ipsam fecit honorifice sepeliri, in ecclesia S. Dominici civitatis Mantuanæ: [honorifice sepelitur.] & fuit ab omnibus jure merito honorata velut sancta & mater patriæ. Ad exequias convenerunt præfatus Marchio, omnisque Clerus & populus terræ. Statim autem venerabile corpus ejus cœpit ab omnibus pariter venerari & adorari, tamquam si a centum annis copiosissimis claruisset miraculis. Sancta ejus opera publice fuerunt recitata longo & elegante sermone, a quodam venerando Patre Fr. Francisco Ferrariensi Ordinis S. Dominici.
[260] Inveni ego post mortem ejus quamdam venerabilem Religiosam, nomine Sororem Margaritam Seraphinam, [Quorumdam secretorum ejus conscii] quæ conscia erat aliquorum ejus secretorum, ac nominatim dolorum passionis Christi, quos Virgo ferebat: cujus scripta & verba valde conformia sunt iis quæ de ipsa in hoc opusculo scripsi. Intellexi etiam ab aliis quibusdam personis, & maxime a quodam Domino Genesio, venerabili Sacerdote, multas res ipsi revelatas; quia aliquanto tempore fuit ejus Confessarius, quem scio fuisse ipsi valde familiarem, & ab ea singulari caritate dilectum: [Margarita seraphina & Genesius Presb.] illæ autem conformes sunt hic relatis. Quapropter si ab iisdem dictum fuerit aliquid plus minusve quam sint nostra; non erit id parvi faciendum: pro certo enim habeo divinam providentiam ita ordinavisse, ut ab omni personarum genere testimonium habeatur de sanctitate istius beatæ animæ, cujus preces valent contra dæmonia atque occurrentes infirmitates, & sunt refrigerium tribulatis. [Miracula post mortem.] Quare qui sincera cum fide ipsi devotus fuerit, impetrabit a Deo, mediante illa, salutem & gratiam; quemadmodum diuturna experientia monstrat ad sepulcrum ejus, in eorum favorem qui cum devotione ipsi se commendant.
TRACTATUS III.
Spiritales Epistolæ XL ad hujus operis Auctorem manu propria scriptæ.
[Prologus]
CAP. XCVI
[261] Statim atque cælestis illa anima transiit ad requiem, rogavi, Lector, Dominam Marchionissam nostram, ut dignaretur mecum ablegare testes aliquot, ad nostrum monasterium, ut viderent scripturas & epistolas exaratas manu B. Osannæ. Itaque Excellentia sua misit primum suum Secretarium Dominum Benedictum: cum autem ad locum venissemus, accersivi etiam Vicarium nostrum, ipsisque prædictas scripturas ostendi; ne forte possent detractores dicere, quod eas post illius mortem compilaverim ex proprio cerebro. Et hoc testificor coram Deo esse veritatem, non fictionem; imo me non scripsisse medietatem: ut taceam res particulares multarum personarum, & quod non poteram satis exprimere conceptus ejus mentales, de quibus fieret majus opus præsenti. Sed permittemus ut magnus Deus omnia compleat, meliori medio quam per me peccatorem. Hinc porro initium sumit Tractatus tertius continens prædictas Epistolas Auctori hujus operis scriptas: quæ quia suo se numero apte distinguunt, ipsas consequenter subnectemus præfixo cuique epistolæ synopsi argumenti tractandi, quæ loco Marginalis synopseos erit.
Epistola Prima.
Significat animam, pro qua orari petierat, liberatam e purgatorio: gratias agit pro oblatis sibi Missis S. Gregorii: petenti, Filium non Patrem se dici, humiliter annuit. De Missis autem S. Gregorii, vide Conatum nostrum de Pontificibus, ubi de S. Gregorio num. 13 & 1 Partem Responsionum ad exhibitionem errorum mihi imputatorum art. §.
[262] Reverendo in Christo Patri, & filiolo Dei omnipotentis, salutes infinitas in crucifixo Jesu &c. Divina clementia atque bonitas, Pater mi in Christo dilecte, numquam desinit invitare animas ad bene agendum, sive per inspirationes internas, sive per os famulorum suorum: sed ego surda non audio, & muta non loquor. Accepi his diebus vestram unam Epistolam suavem ac dulcem: nec possum explicare quam grata & quantæ consolationis mihi fuerit: idque tribus de causis. Primum quia scripta erat mihi indignæ, cum tanta, tanta caritate, dulci & inflammata, quæ procedit a Spiritu sancto. Secundo, propter suffragia illius animæ. O magne ac pientissime Deus! qui dignatus es per misericordiam ac gratiam tuam, & suffragium Missarum atque orationum servorum tuorum, educere animam e Purgatorio. Hoc dico, care Pater in crucifixo Jesu, ad laudem Dei & consolationem vestræ Paternitatis. Videtur mihi quod caritas postulet, ut, sicut fuisti particeps laboris, ita sis etiam consolationis. Sed oro dulcem Patrem meum in sanguine Christi, ut hoc nemini unquam manifestetur, quantumcumque amico, quoad vivam: volo esse secura quod in hoc fidelissimus mihi eris. Tertio fecisti mihi oblationem quæ nec æstimari potest, nec recusari. Salvator noster Jesus Christus sit remunerator visceralis caritatis tuæ, propter quam obligata manebo semper orare pro te, licet orationes meæ sint exigui fructus, propter meas magnas imperfectiones & exiguum amorem dulcis Sponsi nostri Christi, redemptoris animarum nostrarum, apud quem velis deprecari pro me peccatrice. Reverentiæ autem tuæ refero gratias immortales, pro beneficiis per te receptis a Deo. Pax vobis Mantuæ.
Et in schedula inserta.
[263] Post-scriptum. Reverende Pater ac Fili in Christo, quamquam præsumptioni possit imputari quod ea formula loquendi utar, constringor tamen ad id a vestra Caritate. O care Pater in Christo Jesu, convenit me suspirare, quando cogito de Missis istis S. Gregorii. Id quod ego pro te facio, quasi nihil est respectu ejus quod facis tu. Ignosce si non respondi toti tuæ Epistolæ: & rogo ut hanc comburas, respectu secreti quod tibi scripsi. Soror Osanna de Andreasiis, indigna famula Jesu Christi, & tota tua in pretioso sanguine Christi crucifixi, cum humili commendatione.
Epistola II.
Narrat gratias a sexto ætatis anno receptas, & vitæ suæ spiritualis initia ac progressus, osculum lateri Christi datum, cor immutatum, tribulationes toleratas.
[264] Reverende & carissime in Christo Pater, atque unice Fili, in sanguine Christi concepte, indigna mater vestra, constricta caritate Christi & filiali amore, qui me sic alligavit, ut aliter facere nequeam. Seponendo excusationem omnem, ad gloriam dumtaxat & laudem boni Jesu, atque ad solatium tuum, mota fui cum timore ad scribendum quædam, quæ promisi Reverentiæ tuæ. O magne ac pientissime Deus! quid agis? Facis scilicet ut duo corda sint una voluntas in Christo per gratiam tuam. O bonitas & clementia divina. Verum est quod per gratiam suam in ætate annorum sex, Deus infuderit animæ meæ cognitionem quamdam & lumen, non propter mea merita aut virtutem, sed per solam suam gratiam, ut omnia quæ videbam & audiebam repræsentarent menti meæ Deum, cum tanta cognitione & sensibili gustu dulcedinis divinæ, ut sæpius spiritus meus absorberetur in Christo. Invitabat autem me, velocemque ac solicitam faciebat erga sanctam orationem, meditationem Passionis suæ sanctissimæ, vigilias, pœnitentias, jejunia, opera pietatis, Confessiones, Communiones & lacrymas, quamvis nulla humana creatura me instrueret ad talia.
[265] In corde meo loquebatur semper Christus, ambulando, stando, loquendo cum hominibus: & eo usque perveni, ut nec manducare, nec dormire possem. Neminem æstimabam: non quia contemnerem aliquem, sed quia ejusmodi cogitationibus eram immersa. Anima vero mea in ipso quadam vice sic posita (in corpore an extra corpus nescio) non per merita aut virtutem meam, sed per gratiam divinam, vidit magnam claritatem, quæ solis aut luminis alicujus materialis non esset: & cognovi quod erat Pater, Filius ac Spiritus sanctus. O magne Deus! Non est lingua quæ hoc possit narrare vel explicare. Nescio quomodo anima tunc fuerit in corpore, & non potius ab ipso separatum sit: & statim atque id mihi in memoriam venit, deficere videor. Postea vidi duo alia loca, tamquam tenebrosos carceres, in quibus puniebantur animæ, præsertim in Inferno. O quam horribiles ac variæ ibi pœnæ! Si non essent ibi aliæ quam dæmonum conspectus, plus quam nimiæ forent: non est lingua quæ explicare illas possit, & vel sola cogitatione inhorresco.
[266] Alia vice posita in oratione audivi vocem dicentem mihi: Dilecta filia mea, dimitte affectum& amorem patris ac matris tuorum carnalium; & adjungere mihi Patri tuo cælesti, id est, æterno tuo Deo & dulci Matri meæ, sacratissimæ Virgini Mariæ. O Fili care in Christo, quanta dulcedo remansit in corde meo vice illa! quantum desiderium fugiendi mundum & deserendi patrem, matrem atque consanguineos omnes! Verumtamen, mi dilecte in Christo Fili, non placuit id Deo, sicut progressu temporis cognovi in orationibus meis. Alias in oratione positæ mihi apparuit Christus cum cruce in humeris. O Deus meus, nequirem narrare modum: ignosce mihi. Aliquantulum tamen volens me explicare, dicam hoc modicum. Cognovi quod mihi necesse erat transire per viam tribulationis, persecutionis & ærumnarum, quemadmodum apprime verificatum fuit: valdeque bene inhæsit infixa memoriæ meæ passio Christi & amor divinus, qui tantum accensus fuit in corde meo, ut mihi viderer abscondita in sacro vulnere lateris Christi. O benignissime mi Deus! quid tunc faciebas in anima mea? Tanto tædio mihi erat mundus, ut vix possem conversari cum creaturis: cum autem id cavere omnino non possem, abscondebat me Deus modo supradicto ab anno sexto usque ad decimum quartum.
[267] Postea per Dei gratiam crevit anima mea, multiplicatusque est ignis amoris divini ac desiderium inebriandi me pretioso sanguine Christi; maxime applicandi os meum ad ejus sanctissimum latus, neque desiderium miseræ peccatricis sprevit Deus, sed in oratione positæ concessit mihi Christus gratiam ponendi os ad latus suum. Istic stando accepit anima gratiam a Deo, & quiddam quod nescio explicare: unum certo scio quod inde mihi manserit cor inflammatum, sicque fuerim inebriata sanguine Christi, ut quoties audiebam nominari Sanguinem, cor mihi videretur cum anima deficere, atque crepare præ dulcedine amoris divini; odioque tanto mei ipsius implebar, & offensarum contra Deum commissarum, ut voluissem a toto mundo æstimari peccatrix maxima. Quodam autem die Veneris sancto apparuit mihi in oratione positæ Christus, eo prorsus modo quo fuit illo die in cruce, dicens mihi: O Anima, Filia mea, condono tibi peccata tua: deditque mihi benedictionem suam cum immensa benignitate. Per efficaciam porro dictæ visionis & benedictionem istam fuit animæ meæ infusa tam profunda humilitas, ut non crederem me dignam stare supra terram, nec aliud in me reperirem quam peccata quibus offenderam Deum: sentiebamque ejus pietatem & misericordiam cum lacrymis & dulcedine. Ora Deum ut mihi det gratiam, ne sim ingrata tantis ejus beneficiis ac favoribus, a divina sua Majestate receptis. O care in Christo Fili, quando recogito verbum istud quo dicitur, quod peccatum ingratitudinis obturat fontem divinæ misericordiæ, tota expavesco.
[268] Quadam vice in oratione optabam, ut cor meum mundum esset & purum itaque placeret Christo: visumque mihi est, quod Deus immisit manum lateri meo, indeque extraxit cor meum: tenendoque illud manibus suis dixit; Ecce, Filia. Videbatur autem ipsum esse quadam ex parte pallidum, imo majori ex parte. Nescio quid tunc fecerit Deus cordi meo, sed hoc scio quod ipsum retulerit postea totum rubicundum ac radiosum, & reposuerit lateri meo: o quanta cum dulcedine & suavitate! Postea quando loquebar cum hominibus, Jesus Christus sponsus animarum nostrarum semper obversabatur præsens oculis mei intellectus. Ab ea hora mansi tribus annis, sic ut mihi non viderer eadem esse, sed alia quædam nova persona, tota submersa in Christo; magisque mihi videbar esse in alio, quam in hoc mundo. Sæpe persistebam, uno, duobus, aut quandoque etiam tribus diebus in oratione, cum mente in Deum elevata, non propter merita mea aut virtutem, sed per divinam gratiam; adeo ut aliud non desiderarem, quam dissolvi a misero isto corpore, & esse cum Christo, sicut dicebat Apostolus: eram tamen contenta pati pro amore Jesu Christi. [Phil. 1, 23]
[269] Postea valde fui tribulata, multæque persecutiones & molestiæ allatæ mihi fuerunt, sic ut extra crucem nullum invenirem refugium, nec præter ipsam aliquid mihi saperet. Tribulationes istæ duraverunt annis septem, nec adhuc in præsentiarum finem habent. Gratiæ Deo sint semper: quidquid facit providentia sua bene factum est, & ad salutem meam, ut non habeam causam elevandi me per superbiam, sed stem in humilitate. Omnia per Dei gratiam sustinui cum patientia: dicit enim Salvator noster, Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. [Mat. 24, 13] Hæc scripsi tibi cum verecundia: ignosce mihi si minus plene satisfecerim desiderio tuo. Istæ sunt res pueritiæ meæ, & multæ occupationes mihi ingeruntur propter infirmos nostros: qui tamen per Dei gratiam nunc melius habent, mediantibus precibus vestris. Altera vice res alias scribam. Ora Deum pro me ut concedat bonum medium ac finem: quia multi habuerunt bonum principium, sed postea malum finem, sicut Judas: sed Deus mihi faciat gratiam, quam fecit Paulo Apostolo, ut in beata patria possimus invicem reperire. O care Fili mi in pretioso sanguine Christi, obsecro ne hæc dentur alicui legenda. Indigna mater tua in crucifixo Jesu, cum mille commendationibus.
Epistola III.
Accepta Auctoris epistola, gratulatur sibi de mutua inter se & ipsum caritate.
[270] Jesus amor meus. Unice ac vere Fili mi in pretioso sanguine dulcissimi Jesu, sponsi cælestis, concepte, pæcordialissime & amantissime Fili mi. Accepi unam vestram, mihi gratiorem quam ulla alia res esse posset, præter divinam gratiam, quia ex illa intellexi tuam erga me caritatem. O Deus meus! Omnia viscera materna jubilant, quando illam epistolam cum lacrymis cordialibus lego. O Deus, Domine mi! Quid est vinculum caritatis perfectæ in dulci Jesu, inter unicum filium ejusque indignam matrem. Nunc Caritati tuæ significo, quod mihi bene sit quoad corpus, sed male quoad spiritum, propter meam magnam imperfectionem & exiguam devotionem. Non me extendo pluribus, quia tempus me urget. Aliam epistolam meam tibi mittam de rebus secretis, quod modo non facio: aliud autem nunc non dico, quam quod omnes de familia commendemus nos sanctis orationibus tuis, & ego præ ceteris; idque ad patriam æternam. Deus nobis det gratiam, ut istic mutuo invenire possimus. Amen. Ibi ille reddat unicum suum Filium miseræ suæ atque mœstæ matri. Pax Vobis. Indigna mater vestra, in dulci crucifixo Jesu, cum humili recommendatione. Atque hæc fere epistolis omnibus communis est subscriptio, pro qua deinceps ponam &c. ubi hoc deerit, nec alia aderit, nullam esse subscriptionem cogita.
Epistola IV.
Christum ipsi benedixisse indicat, optat ejus reditum, agnoscit ingratitudinem suam erga Deum & Auctorem.
[271] Jesus amor meus. Unico Filio meo, in magno fonte amoris divini concepto. Hodie per Dei gratiam posita in oratione, præsentavi divinæ Majestati meum amantissimum Filium in crucifixo Jesu: & per suam misericordiam dedit benedictionem sanctissimam Filio & matri. O bonitas æterna! quam est magna clementia tua erga animas, redemptas tuo pretioso Sanguine! O Deus meus! Nescio quid aliud agam, quam semper prostrata jacere ante sanctos pedes Crucifixi, cum desiderio spasmatico, ut anima crepet in amore & cognitione Dei. O Fili in sacro latere Christi Jesu, ora Deum ut ignoscat maximæ meæ ingratitudini versus suam divinam Majestatem, & versus dulcissimam Caritatem verstram, cui infinite obligor. Deus meus nihil omittit ad consolandam miseram matrem tuam, maxime adducendo reverendum Patrem Marcum Antonium, magnum suum amicum. Ita credo, Fili mi, concepte in ejus sanguine. Quando recogito profundam & ardentem caritatem Christi Jesu erga me peccatricem, obstupesco & tota contremisco. O cor meum adamantinum, quid agis? cur non finderis, cognoscendo tantam Dei bonitatem erga me indignam? O Domine Deus, Jesu mi! noli me privare dilecto meo in Christo filio; si tua id fert voluntas. Ah, mi Deus! miserere mei Domine mi. Cito, cito deduc matrem cum filio ad patriam æternam. Ideo ora pro me. Aliud non dico: lata te in sanguine Christi Jesu. Sanctis tuis orationibus omnes se commendant. &c.
Epistola V.
Gratulata sibi de mutua conjunctione, negat se posse quidquam ipsum celare.
[272] Iesus, dux viæ & solatium amatorum suorum. Salus sit tibi in ipso crucifixo Jesu, care & unice mi ac cordialissime Fili, in sanguine Christi concepte. Cum quanta consolatione receperim epistolam tuam gratissimam non possum exprimere, maxime considerando tantum vinculum caritatis. Quantum ad reciprecationem maternæ caritatis, quam sentio ego indigna mater tua; credo quod debeas ejus fieri particeps, secundum istud Apostoli, Quod si filius, & heres per Deum. Rationabiliter sentis; filius carnalis non debet privari hereditate; magis ergo & cum effectu impleri illud debet respectu spiritualis filiationis, quæ colligatur vinculo immortali ignitæ caritatis Jesu crucifixi. [Gal. 4, 7] O catena! o vinculum suavissimum & sanguineum, quod nos, id est matrem indignam & filium tam arcte colligavit in conspectu Dei. Deus per suam caritatem & incognitam dispositionem motor fuit; adeo ut, Fili mi in Jesu crucifixo care, verum sit quod Deus posuerit in cordibus nostris tantum ignem fui divini amoris & caritatis, vultque ut sanctus hic amor continuo ardeat, comburat & consumat omnem terrenum amorem.
[273] Propter suprascriptos respectus dico, quod non possum nec volo quidquam ulla ex causa abscondere filio meo, in conspectu Dei sic colligato & corradicato: neque possum aut volo ipsum plus celare quam meipsam cum voluntate Dei. Nollem equidem in re quacumque divinam Majestatem offendere; neque nostras vel alienas animas lædere. O dilecte in Christo Fili, reddo gratias benignæ caritati tuæ de omnibus beneficiis per ipsam receptis; & maxime de participatione sacri illius convivii, unde tantum mihi voluisti cedere, quantum animæ vestræ propriæ. O caritatem immensam! O Deus meus! Obstupesco profecto: apparet enim quod tuum ac meum cor unum idemque sit. O Fili mi, in sanguine Christi concepte, & suo sacratissimo latere ibique submerse. O profundam & incognitam æterni Dei sapientiam! quæ hoc permisit ad augmentum salutis meæ. O cor meum ferreum & adamantinum, quid agis? non disrumperis cognoscendo magnam bonitatem tui dulcis creatoris & salvatoris Jesu? Semper sint gratiæ divinæ suæ Majestati. Pro me ora, ut condonet ingratitudinem miseræ matris tuæ in Christo Jesu.
Epistola VI.
De spirituali desponsatione cum anima, ejusque conditionibus, ac suo circa eas defectu.
[274] Iesus Mariæ. Reverendo in Christo Patri & cordialissimo Filio, salutem in Domino sempiternam. Amantissime mi & unice Fili, in sanguine Christi concepte. Considerans ego magna beneficia a Patre æterno concessa rationali creaturæ; eorum maximum esse existimo, quando ipsam vocat ad servitium suum. Tunc contrahit Deus sanctum matrimonium cum anima, faciens eam sponsam suam seque sponsum ipsius animæ. O bonitatem æternam! O Sponsum dulcissimum benignissimum & clementissimum! Quid autem vult sponsus iste ab anima sponsa! Tres utique res ad similitudinem matrimonii mundani inter virum & mulierem. In ipso matrimonio requiritur fides, verba & indivisibilitas. O dilecte mi & benigne Fili. Fidem significat annulus; verba, id est filii, operationes bonas; indivisibilitas, fortitudinem & perseverantiam in bonis & sanctis operibus, & numquam deficere neque propter tribulationes, neque propter adversitates aut persecutiones vel infirmitates aliquas; numquam dico discedere a sponso animæ nostræ Jesu Christo.
[175] O Fili mi dilectissime in sacro & suavi latere Christi, quantum sponsus animæ meæ misellæ queri potest de me peccatrice & adultera: quia non servavi ipsi fidem, quam meretur talis & tam benignus sponsus; non produxi ipsi filios bonorum operum, sicuti debebam; neque sic fui unita ipsi sicuti obligabar. O unice & care in Christo Fili, ora dulcem sponsum nostrum Jesum Christum, ut in futurum nobis det gratiam qua non solum fideles simus, sed fidelissimi suæ æternæ Majestati: concedatque gratiam filio ac matri in Christo, ut eant contemplatum sponsum illum Jesum in vita æterna. Amen. Vere ac fidelissime mi in Christo Fili, dulcissima Caritas tua mihi ignoscat quod præsumpserim tibi hæc scribere. Certissima sum quod ista non ignores: sed per amorem Dei & dilectionem quam tibi gero, constringor ita facere. Precor Caritatem vestram ut caveas ne per hoc magnum frigus infirmeris, & ora pro me. Molestum mihi est quod non possim sæpius scribere Caritati vestræ &c.
Epistola VII.
Dolet quod ipso ad se veniente, per impedimentum frustrata fuerit ejus visitatione; eique gratulata moram in vulneribus Christi, ipsi bene precatur.
[276] Jesus Mariæ Dulcis ac Dilecte Fili in Christo Jesu, sit nobiscum pax Christi quæ exuperat omnem sensum. Intellexi Caritatem vestram hic mane fuisse: eram ego eo tempore occupata: & ideo valde fui contristata. Fiat tamen voluntas Domini semper. Oro te per viscera Domini nostri Jesu Christi, precare dulcem sponsum Jesum, ut mihi ignoscat peccatum istud & omnibus aliis; neque propterea desinas visitare indignam & misellam matrem, quæ propter peccata sua non meretur visitari ab unico suo filio, in sanguine Christi concepto. Hoc mane, videbar mihi ad cor audire vocem dicentem: O indigna mater, carus & amantissimus Filius tuus hodie veniet te invisum. Non cogitabam tamen quod ante vesperam, quia fueras foris. Patientia ad punitionem peccati mei. Ego dilectissime mi fili in Christo, his præteritis diebus cogitavi, quod dulcis Caritas tua fuerit retenta aut valde occupata, maxime circa mysterium passionis & plagarum crucifixi Jesu, cum ardenti sanctoque desiderio prorsusque ei immersa; maxime considerando; quomodo ipsi fuerunt distracta ossa sui sanctissimi pectoris. O dolorem gravissimum! quid tunc agit anima filii & matris in illo pretioso sanguine colligatorum? quomodo non dissilit & moritur per compassionem? Ita ei contingat contemplari divinam essentiam, quam cum continuis lacrymis precor, licet indigna & magna peccatrix, ut concedat amanti meo in Christo filio gratias suas: idque facio tempore sanctæ orationis; & spero in Deo quod per misericordiam suam faciet gratiam. Ora Deum hoc quoque addat, ut in beata patria invicem reperiamus. Amen.
Epistola VIII.
Excusat raritatem suarum epistolarum, seque in ejus absentia solatur: videtur scripta esse Ferrariam ubi erat B. Lucia.
[277] Jesus nostra salus. Pax & sanctitas in mentibus nostris, semper sepultis in dulci & amoroso latere Christi Jesu. Amantissime & unice mi care fili, in pretioso sanguine Christi crucifixi concepte. Quamquam cor meum non longe sit a Caritate vestra, sed mentes nostræ sint perpetuo unitæ dilectione & vinculo perpetuo in Christo Jesu; tamen diebus pluribus nullam scripsi epistolam ad te visitandum, quia id facere non potui modo meo. Videntur mihi non dies sed anni, quod non habui colloquium sanctum cum caro meo in Christo filio, quem insculptum gero visceribus cordis, cum caritate, amore & dilectione in Christo Jesu qui est spes nostra, lætitia, solatium & refugium nostrorum mœrentium cordium propter mutuam absentiam. [Cor. 3, 22] Patientia. Faciamus sicut dicit Apostolus in suis epistolis: Si absens sum corpore, præsens sum spiritu. Quando sic placet divinæ Majestati, unice & cordialissime fili mi, concepte in visceribus Iesu Christi, oro dulcem Iesum, ut nobis concedat gratiam inveniendi nos invicem cito in patria æterna. Commendo me tuis sanctis orationibus. Aliud modo non dico, nisi ut ores bonum Jesum, ut mater vestra faciat bonum finem. O fili! quam multa audiunt aures meæ. Non scio an Dominus Benedictus poterit visitare Matrem Sororem Luciam. Orate pro me. Pax vobis. Ex Mantua &c.
Epistola IX.
De efficacia ferventis desiderii, cum voto gustus spiritualis, præ quo cetera omnia amara videantur.
[278] Reverende, in Christo dilectissime fili Salutem in Domino. Dubium nullum menti meæ & intellectui est, quin tua pia & humilis devotio, in hac festivitate Dominæ nostræ, toto corde, desiderio, affectu, & pura intentione receperit & gustaverit fructus & munuscula Dei, & dulcis ipsius ac purissimæ matris, indulcorando animam sancta oratione, meditatione dulci, & suavi contemplatione vel suavissimo odore. [in Job. 41 Lect. 2.] Fili mi, in in Christo dilecte: dicit S. Thomas, quod Balena est magnus piscis, non tamen laborat ut cibum inveniat; quia Deus indidit ei odorem tam suavem, ut quando vult manducare, solum opus habeat aperire os: in quod mox ultro pisces intrant, atque ita manducat. Si Deus animali isti talem dedit virtutem, quanto magis creatura rationalis, aperiens os sancti ignitique desiderii, satiabitur, attrahendo in se divinam internamque illuminationem, sicuti magnes trahit ferrum. O fili care, concepte in sanguine Christi, si semel possem Deo appropinquare sicut vellem, numquam amplius possem inde discedere. Ideo videtur mihi, fili mi cordialis & in Christi unice, quod si delectationes omnes essent collectæ in unum, & vel minimam scintillulam deliciarum paradisi perciperemus, æstimarentur amaritudines potius quam delectationes. O si manducassemus ferculum aliquod præparatum in coquina sanctæ Trinitatis! O suavitas! o Saccarum! o mel, indulcans & dissolvens animam inamoratam & accensam ac liquefactam, amore dulcis sponsi, Jesu Christi crucifixi. O dulcis & suavis amor Jesu, deduc carum in Christo filium, cum sua indigna matre, ad fruendum summo illo ac dulci Christo. Amen.
Epistola X.
Narrat in Natali Domini oblatum sibi a Deipara Jesulum, & quid ab illo de ipso intellexerit.
[279] Præcordialissime Fili in Christo. Pax vera in piissimo ac suavi latere immaculati Agni Jesu, ubi est pax animarum justarum unitarumque in amoroso illo atque inaurato thalamo, & purgatarum atque lætarum in isto pretioso sanguine. Nunc unice & devotissime atque care fili, in magno fonte divinæ bonitatis concepte, ecce vestram in Christo matrem, quæ ex omnibus cordis visceribus amat filium suum in crucifixo Jesu, paratam ad dandum aliquod xenium dilecto suo in Christo filio, hoc natali die benignissimi Jesu. Diebus præteritis anima quædam meditans tantum mysterium, quantum est nativitas dulcis Jesu, per gratiam divinam levata fuit mente in Deum; viditque Deiparam cum parvulo Jesu in brachio, cum magna claritate & splendore: quæ obtulit dulcem Jesulum indignæ animæ, gratiose & cum suavi voce dicens: Ah filia! anima sitibunda, incipe, pete, nec dubita quin sis obtentura quod voles: hic est Filius meus, creator & salvator tuus ac totius naturæ humanæ. Prostrata autem anima ad sanctos ejus pedes præ reverentia, & admiratione perculsa, atque inaudita dulcedine capta, muta manebat, nec petebat gratiam aliquam. Licet enim Regina, Mater Jesuli, subrideret & incitaret animam ad petendum; non aliud tamen sciebat dicere, quam illud S. Petri Apostoli, Bonum est nos hic esse &c.
[280] Ita cum hæreret, dulcis Parvulus porrexit manum suam cum magna suavitate: & Animæ fuit apertum os: atque inter alia interrogavit an opera istius dilectissimi amici essent accepta suæ divinæ Majestati. Jesulus autem respondit Animæ: Valde mihi gratus & acceptus est: tantum perseveret, & pro meo amore nullum laborem pertimescat: quia in patria mea æterna, consolabor & præmiabo omnes ejus conatus: nec enim sum contemptor sanctorum desideriorum. Addidit etiam multas alias res quas non possum narrare. Ignosce mihi dulcissime in Christo fili. Aliud non dico: tantum ora dulcem & benignum Jesum pro me indigna matre vestra, digna autem omni pœna propter peccata mea, & maxime propter peccatum ingratitudinis meæ. O bonitas æterna, adjuva peccatricem animam meam, & corpus dissolve, ut non amplius Deum offendat, atque deduc carum in Christo filium cum matre sua ad sanctum Paradisum. Amen. Pax Vobis. Secretum est: sed scio, non est opus ut hoc commendem. Ora pro me. &c.
Epistola XI.
De virtute humilitatis, visisque & actis a se die Veneris sancto.
[281] Unice & genuine ac devotissime fili mi, in piissimo, dulcissimo & suavissimo latere dulcis ac crucifixi Jesu sponsi animarum nostrarum, dulcissimi super mel & saccarum. Amate ac dilecte fili, in sanguine Christi concepte, non audeo scribere Caritati tuæ. O dulcis Deus meus! Ignosce magnæ meæ præsumptioni. Dicit S. Ambrosius, quod humilitas est custos virtutum: sanctus autem Hieronymus, meus tuusque devotissimus, in epistola ad Paulam dicit, nihil esse humilitate excellentius, nec aliud quod magis amet Deus: quia ipsa est specialis conservatrix, ac veluti custos omnium virtutum, nec quidquam adeo nos gratos acceptosque facit Deo quam ipsa cum vera caritate. O cordialis mi in Christo Jesu crucifixo, valde mihi placet talis virtus, omni commendatione & laude dignissima, quamquam a me misella matre vestra non satis cognita, propter defectus & imperfectiones meas. Nunc dilecte in Christo fili, constricta per caritatem dulcis Jesu crucifixi, non possum continere me, quin ubi agitur de consolatione vestra spirituali, seponam omnem respectum, propter magnam & evisceratam caritatem, qua animam vestram complector, quam amo sicut meam propriam.
[282] Quantum ad diem Veneris sanctum, videtur quod non possim invenire apta vocabula, quibus ipsum exprimam tibi, fili mi in Christo carissime. Vellet tamen misera mater solari filium unicum, cordialem & benignum, cui tantopere obligatur. Verum aliter non possum, nec scio quidquam dicere, nisi quod initio prædicationis anima mea fuit posita in instanti cum dulci ac benigno Deo, qui qualiter se ei repræsentaverit non possum narrare, nisi quod apparebat immensa quædam claritas, & in ea Deus, & in hoc Anima, quæ gaudebat & orabat pro illa anima in Christo, multasque res alias pro animarum salute. Inter alia intellexi magnos Dei honores, quos nequeo explicare: dico tamen tibi, quod anima illa coronabitur in vita æterna. O Deus meus! Nolebat anima amplius redire ad corpus. O quam amarum descendere & separari a tanta pulchritudine atque ab unione summi boni! Fili care in Christo, in ipso videtur atque intelligitur Deus absque verbis cum humilitate profunda, quam causat præsentia divinæ Majestati. O dilecte fili in Christo, non possum ultra progredi: ignosce mihi. Alia vice, si placet Deo, ero magis quieta quam hodie. Sanctis orationibus tuis commendo miseram & peccatricem animam meam, ingratam erga Deum & carum suum filium, conceptum in sanguine Jesu Christi. Rogo ut miseram tuam matrem advoces, quando es in convivio Christi Jesu, sponsi cælestis animarum nostrarum, & pro me &c.
Epistola XII.
Petit per litteras visitari, quando coram non licet propter absentiam: aspirat ad cælestem patriam: dicit se parum abfuisse a morte.
[283] Unice, genuine ac carissime fili mi, concepte in Christi sanguine, caritas dulcis Jesu accendat corda nostra ad nostram salutem. Amantissime fili mi & in Christo dilectissime, caritas immensa qua erga te feror, facit ut necessario tibi monstrem effectum aliquem suum. Cum igitur habeam te semper cordi meo spiritualiter insculptum, oportet ut habeam etiam in calamo, nec possum continere me quin scribam dilecto meo & caro filio in Christo. O quanta mihi consolatio esset, si aliquando possem loqui tecum modo solito de rebus spiritualibus, deque divino & dulci amore Jesu Christi: sed cum id mihi ac tibi impossibile sit, per virtutem sanctæ obedientiæ, cui alligamur tamquam catenæ Christi Jesu usque ad mortem; precor quantum scio & possum, per amorem nostri dulcis sponsi Christi Jesu, ut visitare me velis per litteras tuas, sicut mihi promisisti. Ah Deus meus & Dominus meus! quando erit ille jucundus, ille felix dies, quo videbimus invicem in felicissima patria vitæ æternæ, plena lætitia & consolatione inenarrabili, quia juxta Apostolum Paulum, nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quanta præparavit Deus diligentibus se. [1. Cor. 2, 9] Ibi certi erimus numquam nos separandos, sed stabimus semper ad latus dulcis atque immaculati Christi Jesu, cantantes jugiter coram ipsius Majestate pulchrum illud canticum, quod, sicut Joannes in Apocalypsi scribit, Cantabant seniores coram Deo & Agno Sanctus, Sanctus, Sanctus. [Apo. 4, 8] Postea contemplabimur pulchram illa & tam gloriosam humanitatem dulcissimi sponsi nostri Jesu Christi: palpabimus & osculabimur sæpius claras illas ac lucidas cicatrices manuum atque pedum, cum plaga sui sancti lateris, per quam poterimus intueri suum sanctum & secretum cor, plenum amoris & caritatis erga nos, per quam redempti sumus a pœnis æternis.
[284] O felicitas! o gaudium! o lætitia! Heu me miseram! Quid facimus, care mi fili in Christo? Cur non imus cito ad illam perfruendam? Ploremus multis cum lacrymis & suspiremus tamdiu, donec ad compassionem nostri moveatur sponsus Christus Jesus, plenus misericordiæ, ut cito nos eximat ab hoc exilio, & ducat ad nostram vitæ æternæ civitatem. Amen. Amantissime fili, ablute pretioso Christi sanguine, oro Caritatem tuam ut mihi innoscas quod nondum responderim epistolæ tuæ, quia fui infirma, & multo debilior quam me reliquisti in tuo discessu, sic ut fere dubitarem an misera Mater unquam esset in hac vita revisura suum in Christo filium. Verumtamen Deus permisit me adhuc modicum fatigari in hoc mundo, propter peccata mea. Rogo Deum ut dignetur per suam misericordiam restituere dilectissimum in Christo filium miseræ & inconsolabili matri. Aliud non addo, nisi quod omnes, & ego plus quam ceteri, nos commendemus orationibus tuis: & Deus nobis concedat vitam æternam: cito, cito. Amen. &c.
Epistola XIII.
Rogat ut oret pro mundo, cui Deus propter peccatorum multitudinem iratus est: dolet ejus & sociorum conspectu se frustratam.
[285] Reverende & carissime in Christo Pater, atque unice fili in sacro fonte lateris & caverna Christi, ubi anima invenit repositum omnem thesaurum. Heu me! tristem, negligentem, miseram, plenam omnis imperfectionis & defectus spiritualis. O Deus meus! Quid agis, mi Domine, quod propter demeritum maximæ meæ ingratitudinis non dehiscat mihi tellus sub pedibus, meque præcipitet in abyssum infernalem? O clementiam & misericordiam magni & pretiosi Dei, qui non desinit unquam creaturas suas ad se trahere variis viis ac modis. O Pater & fili care in Christo, non scio quomodo anima mea maneat in corpore, cum præteritis diebus intellexerit partem magnæ bonitatis summi Dei, ejusque justitiam & misericordiam, quarum hæc totum mundum circumspicit semper, ut videat an velit se emendare. Sed vereor ne is aut nihil aut modicum faciat, itaque ira & justitia Domini Dei supra ipsum veniat, id est super creaturas ejus rationales. O quam enormia sunt peccata & offensæ Dei! Quapropter, carissime mi & in Christo unice, atque a Deo electe fili, per specialem gratiam mihi a Deo concessam non propter virtutem aut meritum meum; precor ut velis instare per tuam sanctam orationem, & supplicare pietati atque clementiæ ejus, ne velit respicere peccata & iniquitates, sed abyssum suæ misericordiæ, & hanc effundere supra mundum; dando mihi iniquissimæ lumen cognitionis propriæ, suæque bonitatis & misecordiæ, ut cum spasmatico affectu sanctoque desiderio & eviscerata caritate Dei ac proximi, maneam ad pedes Salvatoris nostri Christi Jesu, idque pro salute animarum.
[286] O dulcissime & unice care fili in crucifixo Jesu, indigna mater tua cum totis visceribus cordis te precatur, ut per Dei amorem facias orationem pro salute animarum & maxime pro statu ecclesiastico. Non dico tamen Caritati vestræ, fili in Christo quid a Deo benedicto intellexerim. Sabbati præteriti vespere vestra Reverentia, simul cum reverendo Patre Don Marco Antonio, & nostro in Christo carissimo Domino Antonio misistis pro me, indigna propter peccata mea. Desiderabam videre illum: patientia: non merebar. Nihil aliud modo, dilecte in Christo & unice mihi care fili, nisi ut sanctis tuis orationibus me commendem, in quibus maximam habeo fiduciam. Hæc autem mea epistola ut a nemine unquam mortali homine videatur rogo. Opto ut in cælesti patria possimus invicem reperire. Amen. &c.
Epistola XIV.
Indicat specialem unionem quam habuit cum Deo, ejus fratrem non moriturum, atque alios duos utcumque emendatos.
[287] Jesus amor meus. Reverende Pater & unice fili, in pretioso sanguine crucifixi Jesu concepte: pax & salus dulcis pellicani Christi Jesu semper in cordibus nostris perseveret, ut omnia opera nostra sint meritoria vitæ æternæ. Amen. Credo quod magnes non habeat tantam virtutem, quantam habent orationes: quippe quæ me fecerunt mutare propositum, propter amorem dulcissimi nostri sponsi Christi Jesu & vestræ Reverentiæ, cui profiteor obligationem infinitæ caritatis: Deus omnium erit remunerator. Ad gloriam Dei & consolationem vestram, in Christo cordialis ac dilecte fili; ad meam vero confusionem, scribo pauca hæc verba. Animæ meæ in oratione positæ post sanctam Communionem, in cor descendit quædam notitia Dei ac sui ipsius talis, ut judicaverit, quod omnes mundi res nihil sint, præter divinum amorem, qui facit animan ardere & flagrare, sed non conflagrare, maxime quando occupatur circa passionem Christi. Sic dispositæ subito apparuit quædam claritas magna, & in ea erat Christus. Anima autem, quasi deficiens præ dulcedine bonitatis divinæ & præsentiæ suæ, cum cognitione offensarum a se contra summam Dei Majestatem commissarum, dicebat, Non mereor gratiam tuam, Domine mi, quæ fui misera & magna peccatrix, atque causa sum malorum omnium quæ fiunt in mundo. Tunc hilari facie, quasi certo modo subridens, videbatur animam sibi unire.
O Deus meus! nec lingua nec vires humanæ possint exprimere aut enarrare quomodo. Quantum anima magis uniebatur Deo, tanto plus gustabat, incipiente ipso dicere; Anima mea, sponsa ac filia mea, sufficiat tibi stare in humilitate & orare pro meis creaturis ratione utentibus. Ad has voces repræsentavi ipsi omnes meos mihique commendatos, ac specialiter istum vestræ Paternitatis fratrem. Respondit autem mihi Christus, quod non moreretur. Tunc anima subjunxit, Ah Domine mi, quomodo fieri potest ut hoc ita sit: tantum te oravi adhuc pro aliis duobus, & ipsi se non emendaverunt. Respondit ille, Imo, filia, emendati sunt: alioqui meam super illos iram effudissem. Satis emendati sunt respectu ejus quod erant, idque per intercessionem dulcis Matris meæ, quæ fuit ipsorum procuratrix & protectrix, & specialiter etiam per tuas orationes aliorumque famulorum ac famularum mearum. Sint soliciti ad orandum pro ipsis & pro toto mundo: quia fœtor peccatorum in cælum ascendens tantus est, ut ferre non possim. Dilectissime in Christo fili, legi epistolam tuam, quæ mihi magnam attulit consolationem. O Deus meus! quantam in anima tua cognosco esse caritatem, cordialis mi fili in Christo Jesu. Scripseram Paternitati vestræ hanc ita confuse: oro benignam Caritatem tuam ut mihi ignoscas, si non satisfaciam prout meretur sanctum desiderium tuum. Vellet mater vestra in omnibus consolari suum in Christo filium: sed ipsa tam misera & inutilis est, ut nequeat. Ora pro me. &c.
Epistola XV.
Affectus Deum amantis animæ, & ardentia ad eum suspiria.
[289] Fili in Christo, oculus intentionis debet esse purus, ut sit simplex & rectus, ac super alia omnia media debet dirigi ad Deum per rectam intentionem. Amanti Deum nulla res magis sapida est quam Jesus sponsus suus. O Deus meus & omnia! Et quid amans ego velim amplius? quid felicius possim desiderare? O sapidus, o dulcis sermo amanti Deum & non mundum, in iis rebus quæ sunt in mundo, Deus meus! Intelligenti satis. Ipsum iterare sæpius amanti jucundum est. Omnia jucunda sunt, sitis præsens es; si non ades, fastidio sunt universa. Tu cor tranquillum reddis & quietum, ipsum collocando in magna pace & subita lætitia. Tu facis de rebus omnibus bene sentire, teque in omnibus laudari: neque diu placere potest quidquam sine te, ut autem sit aliquid gratum ac sapidum, oportet ut adsit ei gratia tua, ac bene conducatur per imperium sapientiæ tuæ. Qui te gustavit quid ei non sapites bene? & qui te non gustat, quid ei potest esse jucundum?
[290] Sed mundi sapientes deficiunt in sapientia sua; & illi quibus caro sapit: quia multa in eis vanitas est, & in ipsa mors invenitur. Optime sapiunt qui te sequuntur per contemptum mundi & magnam carnis mortificationem: quia transeunt a vanitate ad veritatem, a carne ad spiritum: illis sapit Deus & quidquid in creaturis invenitur ipsi referunt ad laudem Domini Dei. Sapor tamen Creatoris multum differt a sapore creaturæ, & æternitatis sapor a sapore temporis, luxque increata ab ea quæ illuminatur. O lux perpetua, transcendens omnia creata lumina, coruscationes aut fulgura! O lux penetrativa purifica omnia secreta cordis mei cum suis potentiis, ut ad te pertingat cum alacri perseverantia. O quando veniet beata ista & desiderabilis hora, qua me saties de præsentia tua, ut in omnibus mihi sis omnia? Donec hoc mihi dabitur, non implebor gaudio. Hei mihi! quia adhuc vivit in me homo vetus, id est, pravitas carnis: nondum totus crucifixus, nondum mortuus est: adhuc fortiter concupiscit caro contra spiritum, & prælia secreta miscet, neque tranquillum esse patitur regnum animæ. Sed tu dominaris potestati maris, motum autem fluctuum ejus tu mittigas. Surge & adjuva me, dissipa gentes quæ bella volunt: reprime illas in virtute tua. Ostende obsecro magna opera tua, & glorificetur dextera tua: quia nulla alia mihi spes est neque refugium, nisi tu Domine Deus. In hac vita non est securitas a tentationibus: & hoc semper pollicetur servis suis Deus pro majori ipsorum corona.
Epistola XVI.
Languor ex Dei amore, & quædam sancta eo fruendi impatientia.
[291] In medio cordis mei meditatio vestra est, in Christo crucifixo dilecte fili, salus & gaudium in vobis sit in Domino. Secundum sententiam divini Dionysii, amor perfectus proprietatem hanc habet, quod amantem reddat infirmum, idque secundum naturalem rationem. Etenim causa amata, cum præsens adest, parit singularem consolationem & gaudium; quando abest, tristitiam & mœstitiam. Quando igitur privatur quis re amata, restringuntur actus corporales, & constricti causant infirmitatem. Quod autem hoc verum sit audi dicentem Sapientiam increatam Canticorum IV. Amore langueo, dicit Salvator noster Christus Iesus, sponsus animarum nostrarum. Cum ergo ego misera, priver meo unico & caro filio, in Christi pretioso sanguine concepto, per ejus absentiam, tristis sum. O dulcis mi Deus! Aliud non volo quam ut in nobis fiat tua sancta voluntas: quamvis mihi grave sit longe abesse a te, unico meo ac benigno filio in sacro latere Christi Jesu.
[292] Desidero cum Apostolo Paulo, ut dissolvamur corpore & simus cum Christo. [Phil. 1, 23] O Paule, ardens caritate! o inebriate dulci vino Paradisi! Dies unus videbantur tibi mille anni, ut corpus terræ matri relinqueres & cum anima peregrina transires ad gaudium, coronatus gloria ante Christum Jesum in Paradiso. O Deus meus! Propheta David in Psalmo dicit: Hei mihi quia incolatus meus prolongatus est! Grave id est mihi, quia prolongatur habitatio mea cælestis. [Ps. 119, 5] Credo quod longa illa mora in hac præsenti vita sit perquam molesta viris sanctis, qui vellent esse juncti cum Deo. Ipse Deus det gratiam unico in Christo & cordiali filio cum sua indigna matre, ut conveniant unianturque in sua divina Majestate ad fruendum dulcissimo illo fructu, filio inquam Mariæ Virginis ac Matris Dei. O suavis visio & contemplatio! o Deus meus! Disrumpe saxeum meum ac durum cor: finde illud, licet adamante ac marmore intractabilius, propter imperfectiones meas & ingratitudines maximas. Ora, ora, fili mi in Christo crucifixo Jesu amantissime, ut in patria æterna possimus invicem cito, cito reperire &c.
Epistola XVII.
Gaudet ejus adventu ad suum Conventum Mantuanum: declarat firmam suam cum ipso unionem: precatur felix Pentecoste.
[293] Reverende in Christo Pater & unice mi fili, in sanguine pretioso Christi Jesu. Considerandum tibi relinquo, quod quando intellexi Reverentiam vestram appulisse ad suum Conventum Mantuanum, quasi spiritum non habuerim, præ gaudii & lætitiæ magnitudine; quia id ego non merueram, propter peccata mea & infinitas offensas factas meo dulci ac caro magistro Christo Jesu. Credo, Pater & unice fili mi, concepte in magno fonte divinæ bonitatis, quod si vidisses indignam matrem tuam, forsan colore transformatam, dicere potuisses; Undenam amor tam cordialis? Respondeo & dico, quod nesciam in qua civitate vel apotheca vendatur, nisi in sacro latere Salvatoris nostri Jesu Christi, quem te credo sine dubio gustavisse in die Passionis dulcis Jesu. Non per mea merita sed per ejus magnam bonitatem firmatus fuit iste tam spiritualis amor, quem credo, adjuvante Deo, non Angelus, non Archangelus, non dæmon, non creatura aliqua, absque gravi causa, rescindere poterit; sed, Dei gratia mediante, semper perficiendum confido in æterna ac beata patria. Amen.
[294] Reverende Pater & care fili in Christo, valde sui contristata illo die, quo per dulcem tuam caritatem me visitasti, quia cognovi Paternitatem vestram satis amaro esse animo, metuens ne ego causa fuerim perturbationis vestræ: certa tamen sum quod boni ac timorati servi Dei non aliter facerent. O animam, quæ cum omni diligentia magnaque cum solicitudine conatur adimplere sanctam obedientiam! Care Pater in Christi sanguine, vellem scire quanam in apotheca merx ista vendatur. Mihi indignæ matri vestræ, pro exiguo meo captu, videtur, quod inveniatur in sacro latere Christi Iesu. Ora Spiritum sanctum, in hac sacra festivitate, ut dignetur descendere in animam meam, per suam pietatem & misericordiam; ipsamque digne disponat ad tantum mysterium. Aliud nunc non dico, care pater in Christo crucifixo: ignosce mihi quia scripsi festinanter &c.
Epistola XVIII.
De vicissitudine gustus & solatii spiritualis, ejusque cum deficit reditu patienter expectando.
[295] Iesus amor meus. Unice in Christo fili, non potest semper stari in ferventissimo desiderio, vel in summo contemplationis gradu; sed oportet aliquando ad inferiora descendere, propter corruptelam originalem, & pondus corruptibilis vitæ. Quamdiu circumferimus hoc mortale corpus, sentimus tædium & gravedinem in corde: ipsum igitur oportet sæpe gemere in carne, propter onus ipsius: Quando non poteris continuo intendere spirituali studio & contemplationi, tunc oportebit te redire ad humiia & exteriora opera, & cum firma fiducia expectare adventum supernæ visitationis, ac patienter sufferre exilium nostrum atque ariditatem mentis, donec iterum visitemur a Deo, & liberemur ab omni anxietate, qui faciet nos oblivisci omnis laboris, & frui quiete interiori: explicabit ante nos prata Scripturarum, ut corde dilatato incipiamus currere per viam mandatorum suorum. Tunc dicemus, Non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam quæ revelabitur in nobis. O dulcissime Jesu, da nobis hanc gratiam ut dilectus filius, cum sua in Christo matre, simul reperiantur cito cito in æterna, beata ac felicissima patria. Amen.
Epistola XIX.
Petit doceri de successu negotii, suis orationibus commendati: promittit se missuram ei cilicium.
[296] Iesus Amor meus. Genuine & unice fili mi cordialis, in Christo Iesu pro nobis passo. Post humilem & fidelem commendationem, gratia D. N. Iesu Christi semper sit nobiscum. Nequaquam obliviosa facta devotissimæ & sinceræ benevolentiæ tuæ erga me, ne merear maximæ omnino ingratitudinis argui, quando ultima hac vice Caritas vestra mantuæ existens mihi mandavit, ut precarer Deum pro isto negotio; ita feci specialem pro illo orationem. Divina autem bonitas dignata est eam exaudire per suam misericordiam dicendo; Filia mea, noli dubitare, nec aliam viam aut modum quærere: quia etiam istud, absque alio medio, possum effectum dare, per meam potentiam & sapientiam. Itaque fili mi dulcissime in Christo Jesu, oro ut me de negotii istius successu edoceas. Fuit istud in die S. Ursulæ Martyris. Precor non sit vestræ benignæ Caritati grave, certiorem me reddere pro mea quiete, quid videatur tibi ut faciam. Aliud nunc non dico: tantum rogo benignum Jesum, ut restituat filium suum miseræ matri: si id est ad salutem animarum & postea ad vitam æternam. Amen. Carissime in Christo fili, Cilicium non mitto, quia volo expectare donec Caritas vestra redierit Mantuam, uti omnino futurum certa sum per divinam gratiam. Vellem unico filio meo majorem rem dare quam cilicium unum, sed pro mea devotione ipsum penes me servo, sicut velles etiam tu. Omnes commendationes tuas faciam quam citius potero. Omnes domestici commendant se tuis orationibus & ego præ ceteris. Cito, cito expecto Caritatem vestram videre in vita æterna: & postea semper erimus quieti &c.
Epistola XX.
Petit de ejus infirmi valetudine doceri, & pro se orari in festo Assumptionis.
[287] Iesus sit semper in corde & animo vestro, dulcissime & dilecte Pater atque unice mi fili in Deo benedicto. Cogor duabus de causis scribere. Primo quia intelligo quod Reverentia vestra male habeat. Rogo significa mihi quomodo valeas. Nollem sane, care fili mi, in sanguine Christi concepte, ut Caritas tua infirmaretur, esset enim mihi maximus dolor, quia non possem ipsam visitare, timeremque te perdere. Non tamen, carissime & unice fili mi, in fonte magno bonitatis divinæ concepte, vellem recedere a dulci Dei voluntate: sed esset mihi durum & asperum privari dilecto & caro filio meo. Secunda scribendi causa est, ut ores pro me, indigna matre vestra in hac Assumptione Dominæ nostræ. Deus & ipsa sacra Virgo dent tibi & mihi gratiam, ut taliter ascendamus mente ad Deum, ut in hac misera vita nihili amplius æstimemus quamcumque rem hujus mundi, ne quidem nos ipsos, sed solum contenti simus facere divinam voluntatem. Amen. Rogo pro amore Dei, fac me scire quomodo valeas, ad meam quietem, amantissime & unice fili in Christo Jesu, & tuis orationibus me commendo.
Epistola XXI.
Queritur de frequenti visitantium molestia.
[298] Carissime & amantissime uniceque fili, in pretioso sanguine crucifixi Jesu concepte. Significo dulci Caritati vestræ quod corpore bene valeam, spiritu possem valere multo melius, nisi id impediret exigua mea devotio, & multæ ac diversæ occupationes quæ continuo incurrentes faciunt me perdere quietem mentis. Si vir essem, non manerem Mantuæ propter tot visitationes: videor enim valde elongata a meo dulcissimo sponso Christo Iesu. Ideo non invenio me tam patientem quam sit obligatio mea erga divinam Majestatem; & quia desolata atque infelix mater absum ab unico & vero Filio, in visceribus divinæ bonitatis concepto. O fili mi, ora Deum pro me, ut vires mihi det in tantis laboribus. Deus hoc permittit ad meam purgationem, si modo patiens essem. Omnes domestici commendant se orationibus tuis: pro me quoque ora, & ignosce mihi: credebam alias litteras mihi venturas, ideo festinanter scripsi, quod mihi dolet. Pax Vobis. Mantuæ &.
Epistola XXII.
Æstimat ejus erga se caritatem, in Dei amore fundatam, & petit ejusdem orationes pro tempore Adventus.
[299] Inseparabiliter affixo & unico in purissimo & amoroso latere dulcis Jesu, sponsi nostri ignitique refugi, indigna sua & unanimis in Christo famula. Non habeo spiritum ut respondeam epistolæ vestræ, propter insufficientiam & imperfectionem meam: sed dulcis vestra caritas & humilitas in dulci Christo Iesu, amore nostro, te facit loqui, scribere & operari atque coruscantes radios spargere ardentis caritatis in anima vestræ miseræ matris unita cum tua; quamvis omni in opere simus dispares. Etiamsi sol per lutum extendat suos radios, nullam tamen inde suscipit maculam; & anima vestra meæ unita non suscipit ullum defectum. Nescio unde procedat tanta tua caritas erga vilissimam hanc creaturam exiguumque vermiculum; nisi a larga cognitione quam habes de Deo & de omnibus operibus suæ sanctissimæ manus. Totum id fit propter bonitatem divinam erga suam inquinatissimam famulam, ad ingerendam mihi cognitionem infelicis meæ miseriæ. Quapropter, dulcis Anima, amata in pretioso sanguine Jesu Christi, quantum anima mea propria, precor clementiam tuam, ut tuis adjuta orationibus, possim in hoc sancto Adventu pervenire ad veram cognitionem & fieri vera ancilla Dei. Amen. Adjuva me quæso, care fili in pretioso sanguine dulcis Iesu crucifixi, per tuas orationes, in quibus multum fidei habeo. Oro etiam quam citissime de te resciam aliquid. Aliud modo non dico, nisi ut Deus det nobis gratiam revisendi nos in patria felice vitæ beatæ, cito, cito. Amen &c.
Epistola XXIII.
Rogata impetrare filio Spiritum sanctum, laudat ejus pium desiderium.
[300] Reverende & carissime in Christo Pater, & unice fili mi in pretioso sanguine Christi crucifixi. Heri vesperi accepi epistolam tuam quæ mihi sane gratissima fuit & consolationis magnæ, quia ex ipsa intellexi quod Reverentia vestra per Dei gratiam aliquantulum sit alleviata a tribulatione quam sustinebas, quando a me abiisti post reditum a Capitulo. Fili carissime, a magno fonte & abysso bonitatis æterni Dei mihi concesse, non per merita mea sed per divinam gratiam, valde placet sanctum desiderium tuum, nec ullo modo molestus mihi es. Scito quod animam tuam amo sicut propriam. Etiam ego desidero submergi in divino amore, ut facilius possim recipere Spiritum sanctum. Precor Deum, ut dulci tuæ & magnæ caritati mihique indignæ faciat gratiam istam. Ut autem, dilecte in Christo fili, mediante me eam obtineas, non me agnosco ad hoc sufficientem: faciam tamen quidquid possibile mihi erit propter Dei amorem & caritatem qua te complector. Dulcis Iesus respiciat fidem Reverentiæ vestræ: hæc enim mihi magna videtur esse. O care fili in crucifixo Jesu, suscipe meam bonam erga te voluntatem: alia sufficientia nulla in me est. Orabo Paraclytum ut supra nos dignetur descendere. Omnes consolationes animæ tuæ ejusque salus, meæ sunt: similiter & tribulationes, sunt meæ. Si animæ tuæ bene est, etiam meæ bene erit. Oro Paternitatem tuam ut pro me idem facias, sicuti certo mihi persuadeo quod facies. Spero quod Deus, mediantibus tuis sanctissimis orationibus, infusurus mihi sit scintillam aliquam sui divini amoris, in hac sancta solennitate; & obsecro ut ipse me colligat atque demergat in eodem suo amore, sic ut ab ipso numquam separari possimus. Orationibus tuis me commendo. Scripseram quod statim mitterem: sed non habui commoditatem tam cito quam volebam &c.
Epistola XXIV.
Agit gratias pro consolatoriis ejus litteris, gratulatur ei locum placitum: docet longanimiter expectandam Dei gratiam; aspirat ad vitam æternam.
[301] Iesus amor meus. Unice & genuine fili mi, in sanguine Christi concepte. Pax & gratia dulcis sponsi celestis animarum nostrarum, semper sit cum benigna Caritate vestra, cui infinite obligor. Caritativæ litteræ tuæ magnam lætitiam attulerunt animæ meæ, non absque lacrymis: quam autem fuerint mihi gratæ, nulla est lingua quæ valeat explicare. O Deus! Quomodo movisti cor dulcissimi mei filii in Christo Iesu, ut me consolaretur in hisce molestiis. Opus est illud bonitatis tuæ, dulcis Iesu: ego id non merebar. Nescio quomodo tibi debeam exponere conceptum cordis mei, unice & cordialis fili mi in crucifixo Jesu. Recepi magnam consolationem, quod Caritas vestra iverit visitatum nepotem nostrum Fr. Thomam. O caritatem immensam! Certa sum quod magna cum exultatione & lætitia susceperit præsentiam tuam, quia scio quam fidem & devotionem habeat erga Reverentiam vestram. O Deus meus! quis tantis obligationibus faciet satis nisi tu Domine mi, dulcis Jesu?
[302] O amantissime fili mi in latere Christi, singularem recepi consolationem ex suavibus & dulcibus litteris tuis, intelligens, quod locus iste tantopere facit ad propositum tuum, ut in eo conquiescas & videaris tibi esse in Paradiso. Inter dolores, quos parit mihi absentia tua, satisfactio illa, quam habes in illo loco, mitigat molestiam tui amari discessus: nihilo tamen minus acquiesco divinæ voluntati, quæ semper adimpleatur in nobis opto; nosque colligatos firmiter teneat in vinculo sui sancti amoris, ac finaliter simul deducat ad felicem patriam Paradisi: qui, care fili & in Christo amantissime, a Deo benedicto concesse indignæ ac miseræ matri, fidelibus omnibus est præparatus. Hei mihi! dulcissime fili in pretioso sanguine Christi Iesu, scribis mihi quod debeam consolari, quando Caritas tua veniet Mantuam. Si id placuerit benigno Deo, tunc festum agam haud minus quam fecit Fr. Thomas. Precor care fili mi in dulci Jesu, non sit tibi grave venire ad consolandam tuam mœstam & afflictam matrem.
[303] Similiter te rogo ne tædio te tradas, si gratia non augeatur secundum desiderium tuum. Paulatim, fili mi in Christo. Deus facit quædam diu desiderari, propter augmentum meriti. Non istud admireris, neque putes procedere ex eo quod in orationibus meis obliviscar Caritatis tuæ, quæ sculpta est in corde meo sicut ego ipsa, & amo animam tuam sicut propriam meam. Crede mihi, benigne fili in dulci latere Christi Jesu, quod faciam sicut dicit Apostolus: Si absens sum corpore, præsens sum spiritu: sed propter meam imperfectionem & exiguam devotionem modicumque fervorem non mereor exaudiri. Quando placuerit Deo facere tibi gratiam concupitam, precor care fili, ut cito, cito nos reperiamus in vita æterna, ut ibi fruamur dulci illo & summo atque immarcessibili bono, quod numquam deficiet. Tunc non amplius necesse erit unum ab altero separari. O beatam visionem, & felicem unionem claram atque apertam, quam cito det Deus per gratiam caro meo in Christo mihique indignæ matri. Amen & cognatæ omnes, majores ac minores, & ego misera peccatrix præ omnibus commendamus nos tuæ orationi. &c.
Epistola XXV.
Post Pentecosten, respondet oranti ut abstineat titulis reverentiæ, seque ut Novitium instruat: indulgens eidem ut epistolas sibi scriptas servet & colligat.
[304] Reverende & singulariter in Christi sanguine Pater: salutem & unctiones capitis Pellicani jugiter contemplari. Dubium nullum fuit menti meæ, quin in hisce sanctissimis festis receperis Spiritum sanctum & gratiam ejus, care mi fili in pretioso sanguine Christi Jesu, dulcis sponsi animarum nostrarum. Quod non respondi devotæ vestræ caritati & benignæ amicitiæ merito admirandæ, amantissime & unice fili mi in sacro latere Christi concepte, & in abysso immersæ ac magnæ bonitatis Dei ac Domini nostri in causa fuerunt occupationes: deinde missus non invenit te in Conventu. O benigne & caritative fili mi, scribis ut non utar talibus terminis honoris, quales sunt Reverentia & Paternitas vestra. Eccur autem, dulcissime fili mi in vulneribus & pretioso sanguine Christi crucifixi, non es contentus, ut, posita caritate nostra eo ubi est loco, defungar parte officii debiti? Semper debet honorari Gradus. Certa quidem sum quod ipse id nolles: sed ne molestiam afferam dulci Caritati tuæ aliquantulum remittam.
[305] Benedicte fili & unice mi in Christo, per me licet ut libellum nostrarum epistolarum describi facias, quodque in eo meum est tuum esse censeas, & quatenus Caritati tuæ videtur retineas, pro tuo solatio spirituali. Significa autem mihi utrum res illæ nostræ tibi placeant. Orationibus tuis me commendo. Aliud nunc non dico, quam ut Deus nobis det Paradisum, ut omne sanctum desiderium nostrum satietur & quietetur. Amen. Jubes, fili mi in sanguine Christi, ut tamquam novitio tibi loquar. Ecce, ita facio: loquor absque excusatione. In omni opere quod facis seu spirituali seu temporali, prius quam illud aggrediaris, dirige intentionem ad Deum, id est ad honorem & gloriam suam: & per amorem ejus ignosce mihi, si non ita bene satisfeci, sancto & ignito desiderio Caritatis tuæ, quam precor ut dignetur orare pro me peccatrice matre tua &c.
Epistola XXVI.
Ex consideratione pugnæ inter carnem ac spiritum, aspirat ad cælum: declarat suum erga filium amorem.
[306] Reverende in Christo Pater & unice mi fili in dulci ac benigno Jesu salvatore nostro. Pax & dulcis ac mellifluus amor ejusdem Salvatoris semper sit in corde vestro, ad hoc ut ipsi contingat ruminare suaves ejus fructus, quos continuo gustandos præbet suis veris amatoribus in hac præsenti vita, pro arrha & promulside vitæ futuræ. Qui sane fructus dulces & suaves sunt gustantibus eos quoad spiritum; licet corpori ac sensualitati sint duri & amari, propter conjunctionem corporis cum anima; quia inter se continuo ac naturaliter pugnant, & quod vult unum, recusat alterum. Hæc autem pugna est perpetua, duratque ad mortem usque. Ideo sanctus Propheta Job, cum gustasset fructus illos dulces & mirabiles hujus miseræ vitæ, ad corroborationem cujusque creaturæ dicit, Quid est hæc misera vita? quasi diceret: O filii, nolite desiderium & affectum vestrum ponere in deliciis hujus mundi: quia vita hominis non est aliud quam continua pugna, exercitura hominem quamdiu vivet in hoc misero mundo, infelici ac transitorio. Idem dicunt sancti Doctores in diversis locis, Mundus, caro, dæmonia, diversa movent prælia.
[307] Sensualitas nihil unquam volet sinistrum, & rebellat rationi, quæ vult prorsus contrarium. Ideo hæc impellit corpus ad bene operandum, atque ad propriam voluntatem in omnibus & per omnia mortificandam & abnegandam; monens semper stare cum spiritu elevato, ad considerandum beneficia a summo Creatore recepta, eique referendas infinitas gratias, quod fecerit creaturam, ratione mediante capacem vitæ æternæ, ubi Angelici spiritus occupantur laudando summo & æterno Creatore. O unice fili mi, in sanguine Jesu Christi concepte, utinam videre & audire quis posset dulce jubilum & suavem triumphum, qui agitur in æterna illa patria! O care, dilecte & cordialis fili mi in Christo Jesu, non vellem amplius vivere: ideoque clamo ad Deum meum, sed non mereor exaudiri, propter mea infinita peccata. Hei mihi! Bene possum cum Propheta cantare, Quia incolatus meus prolongatus est, habitavi cum habitantibus Cedar, multum incola fuit anima mea. [Ps. 119, 5] O benigne & unice fili mi in pretioso sanguine Jesu crucifixi, ora Deum ut dissolvat miserum hoc corpusculum infelicis matris tuæ, animaque, ejus ascendat ad Christum, ut ejus divinam Majestatem amplius non offendat. Commendo me orationibus tuis in sacro illo latere, unde exiverunt omnia Sacramenta sanctæ matris Ecclesiæ.
[308] Die lunæ Benedictus noster tulit unam vestram mihi longe gratissimam. Noli formidare ne litteræ vestræ transeant ad alias manus: manent enim in scrinio abditæ. Quantum ad responsum Rev. Patris Don Marci Antonii, orabo libenter Deum pro ejus sorore, quamquam non merear exaudiri. Valde mihi placet invitatio ad vitam æternam, modo mihi non contingat quod dicit Euangelium; Multi sunt vocati, pauci vero electi. [Mat. 22, 14] Amantissime fili mi in crucifixo Jesu, quantum hanc viam attinet, spero in Dei gratia quod nobis istic occurremus. Sed paternitas Patris don Marci Antonii, & similes alii, manus porrigent mihi peccatrici, per sua suffragia sanctaque exempla & instructiones. Quantum Caritatem tuam diligam novit Deus: & veritas est quod te amem sicut animam propriam. Non est possibile ut valeam derelinquere Caritatem tuam, unice fili mi, in sanguine Christi concepte. Nihil dubites, quin quod promisi Caritati tuæ in Christo Iesu, præstitura sim. Obsecro ora pro me, & quadam sorore mea quæ est in monasterio, propter quamdam ejus necessitatem ad animæ salutem. Nihil ultra, care mi fili in dulci crucifixo Iesu. Amen.
Epistola XXVII.
Testatur suam animam ipsi arcte colligatam, maternamque benedictionem ipsi verecunde impendit.
[309] Reverende ac præcordialissime Pater, & unice mi in Christo dulcissime fili. Pax vera purissimi & suavis lateris immaculati Agni, ubi est pax animarum justarum & unitarum, radicata maneat in cordibus nostris. Amen. Valde mihi placet quod dulcissima & benigna Caritas vestra sit Cancellarius nostri Rev. Patris Don Marci Antonii. Gaudet anima mea consolatione tua, acsi anima una & cor idem essemus: quemadmodum sumus per vinculum & affectum caritatis dulcis Jesu: qui taliter colligavit corda nostra, acsi unum essent per amorem istum & cordialem caritatem, conceptam in pretioso sanguine Christi Jesu. Agantur a nobis semper gratiæ sanctissimæ suæ Majestati divinæ, devotissime in crucifixo Jesu mihique care & a Deo benedicte fili, & a me indigna matre tua. Nihil solicita sit neque dubitet Caritas vestra: non volo fugere meritum: una dierum Jejunii volo venire ad Caritatem vestram spiritualiter consolandam; sub ea conditione, ut audiam vestram sanctam Missam. Noster Thomas adhuc firmus consistit in isto suo secreto: ora Deum ut disponat quod erit ex ejus salute. Ora pro me.
[310] Quotidie expecto promissionem mihi factam, cum grandibus ad oculos lacrymis. Verum tibi dico, sicut dicerem in Confessione; numquam in hoc mundo fui in conspectu Dei sic colligata creaturæ alicui, nec unquam usa sum tali præsumptione: sed caritas Christi & filialis amor me coëgerunt. Dico tamen, ad gloriam Dei & consolationem tuam, quod in danda sic benedictione, anima mea percipiat tam singularem gustum ac sensum Dei, ut explicare nequirem: similiter & in participatione sanctæ Missæ tuæ. O Deus! quid erit in patria æterna? O Domine Deus retribue unico meo in Christo filio, & concede ei suavem, dulcem, atque amœnum gustum tui. Aperi, Domine sinum tuum, & communica illi thesaurum dulcis sensus tui. O amor Jesu! Noli diutius tardare, mi care sponse Jesu, consolare in hoc cito, si tibi placet Domine, dilectum meum filium, in sanguine Christi conceptum, & pretioso ejus sanguine inebria animas nostras. Ora pro me Dominum Jesum. &c.
Epistola XXVIII.
Dolet non habere fidos tabellarios: aspirat ad mutuam præsentiam: solatur se spe vitæ alterius, & exemplo patientis cum filio Deiparæ.
[311] Jesus amor meus. Unice ac genuine fili, saginate dulcissimo sanguine amorosi sponsi Iesu magistri nostri. Salutes infinitæ. Maximam consolationem nec modicam cordis lætitiam dederunt mihi caræ tuæ & mellifluæ litteræ. O Deus meus, quantum mœrorem, lacrymas, & suspiria mihi causat, quod non habeam missos fideles, ad epistolas meas ferendas amantissimo meo filio, in visceribus Iesu crucifixi concepto. O care in Christo fili, quis unquam tantis obligationibus possit facere satis, nisi solus Deus, omnium remunerator. O misera & ingrata mater, quid aliud tibi restat, quam ut prostrata ad pedes dulcis Iesu crucifixi, plangendo ac suspirando propter ingratitudinem tuam erga Deum & unicum ac genuinum filium, conceptum in divina clementia & pietate, orem ut dignetur consolari cordialem meum filium in latere Christi, cum sua afflicta & inconsolabili matre, dando gratiam mutuæ præsentiæ & colloquii sancti. Videor mihi perdita esse, quia non possum cum quoquam conferre ullam vel minimam rem spiritualem. O Deus, o Domine care! quid est hæc misera vita? Paupercula mater, destituta præsentia cari & benigni filii in Christo, non scit quid possit agere, nisi cum fide expectare, ut benignus ac misericors Deus restituat dulcissimum, fidelissimum, & secretissimum in Christo filium, cui confidenter dicere possit quæ vult.
[312] O fili, nequeo in præsentiarum quidquam consolatorium scribere dulcissimæ Caritati tuæ; quia quatuor personæ de familia nostra jam pluribus diebus infirmantur: & ego patior corporalem quamdam passionem plus solito, ac febrim quandoque. Ambulo tamen, non decumbo. Nulla te cura mei angat; modo Paternitas tua maneat consolata, bene mihi erit; molestia tua gravior mihi esset omnibus meis tribulationibus. Deinde aliquantum solatii sumo, considerando quod Christus Jesus, suaque sanctissima Mater, & omnes Apostoli fuerunt angustiati & tribulati in hoc misero mundo; post mortem autem collocati in majori triumpho patriæ æternæ. Itaque quando mœsta ac misella mater contemplatur ærumnas amaricati filii, cum miserabili matre sua: grande solatium inde provenit, quod me videam sociam factam dulcis Jesu, facientis nos ambulare per viam tribulationis, per quam ipsemet Jesus Christus ambulavit; qui postea dignetur ad vitam illam deducere carum filium, cum sua indigna matre, ad patriam beatam, fruituros summo bono. Amen. Sanctis orationibus tuis me commendo, cum omnibus infirmis ac sanis. Quo ad illud quod scripsi de camera nostra, dico me, per meritum orationum tuarum, liberatam esse ab ista tentatione, quam caritati vestræ significaram. Hoc dixi ad gloriam Dei & consolationem vestram. Scire debes, care in Christo fili, quod omne bonum & solatium vestrum meum sit, talemque reputo etiam omnem molestiam. &c.
Epistola XXIX.
Plaudit sibi, & gratias Deo agit, de solatio ex filii litteris percepto.
[313] Reverende in Christo Pater. Salus in Christo Jesu, qui est solatium cultorum suorum, ac militantium in crucifixa sua vita. Care & unice fili mi, atque (ut ita dicam) solatium unicum animæ meæ, adustæ & aridæ divino amore, propter defectum meum & magnam imperfectionem; quamquam aliquantulum irrigatæ mediante epistola tua, plena verbis sanctis, inflammativis ad dulcem & visceralem amorem dulcis Sponsi animarum nostrarum; cujusmodi epistolas aliquando recipit misella & indigna mater a suo unico & dilecto filio, concepto in profunda abysso divinæ clementiæ & bonitatis ac pretioso sanguine Christi: qui inspiratus a Deo ad exhortationem & salutem tepidæ & negligentis matris suæ, destinatur ab eodem ad aperiendos oculos intellectus mei & consolationem spiritualem. O magne Deus! o bonitas ingens! Numquam sua divina misericordia & caritas respexit peccata mea, sed modis ac viis variis semper mihi monstravit suam immensam caritatem. O unice & care fili mi, in sanguine Christi concepte & præelecte, ora ipsum Salvatorem Christum ut ingrata non sim tantis beneficiis & gratiis a Deo receptis. Videor mihi submersa in peccato marcidæ ingratitudinis. O cordialis mi fili in sacro Christi latere. Ego sum instar campanæ, quæ alios invito, & ipsa teritur. O me miseram matrem tuam! Ora Deum pro me, & ignosce mihi si non scribam sæpius: nihilominus facio sicut dicit Apostolus Paulus in suis Epistolis, Si absens sum corpore, præsens sum spiritu. In vita æterna non erunt tot occupationes, quot modo sunt in hac misera. Commendo me orationibus vestris.
Epistola XXX.
De nepote suo Ferrariam ad Auctorem ituro, & morte Blancæ sororis.
[314] Unice ac genuine fili, in pretioso sanguine crucifixi Jesu concepte, superna benedictio descendat in caput vestrum. Amen. Accepi gratissimam unam tuam, scriptam in die nativitatis Salvatoris nostri Christi Jesu, in qua apparet quod Caritas tua formidet esse fastidiosa petendo a matre tua, ut sibi scribat aliquid spirituale pro sua consolatione. Ah! fili mi in Christo: numquam fastidio esse possunt matri petitiones devoti & amantissimi sui filii, concepti in sacro latere Christi Iesu. Sed mater tua cunctatur ex bono respectu. Quando ad vestram Caritatem veniet nepos noster, scribam liberius & aliqua mittam. Sæpius mihi dixit: Dilecta, volo ire Ferrariam ad Patrem Priorem S. Gregorii: eramque contentissima ut iret, ideoque scripsi quod veniret ad te: venisset autem, sed intervenerunt quædam maximi momenti: spero in Deo quod non transibunt dies multi, quin eat ad solatium meum; quia non potest mœsta mater tua privata manere præsentia unici sui & cari filii in Christo crucifixo Jesu.
[315] Nunc dolenter scribo, de nostra cara & dilecta sorore Blanca, quæ transiit ab hac præsenti vita. Numquam de ea mihi verbum dixerunt, nisi postquam obiit. O Deus meus! quantum doleo, quod ego misella post omnes hic hæream. Heu me! vadunt ipsi in domum suam, & ego misera remaneo in exilio propter peccata mea. O fili in Christo, non pigeat vestram Caritatem orare divinam Majestatem, ut matrem tuam extrahat de tot periculis, quot sunt in hac misera & caliginosa vita. Ante Nativitatem recepi quamdam epistolam tuam: nunc aliud non addo, nisi quod omnes de familia, & maxime ego posita in magna necessitate commendamus nos tuis sanctis orationibus, in quibus multum fiduciæ habeo, quod impetrabunt a Deo gratiam, ut simul eamus ad patriam æternam. Amen. Scripsi cum festinatione, nec sine præsenti febre. Ora pro me. Serva servorum Christi & mater tua cum humili commendatione.
Epistola XXXI.
Dolet non redditas litteras suas, unarum argumentum repetit.
[316] Iesus Maria. Qui pro nobis passus est, ille nos benedicat in secula seculorum. Amen. Unice & dilectissime atque cordialis fili mi care, in Jesu Christo concepte; gratissimam tuam epistolam accepi, in qua lego quod Caritas tua non receperit nostras. Scripsi duas, & satis doleo quod non sint redditæ dulci & benignæ Caritati tuæ: multum requisivi missum illum, & non invenio ubi sit. Scripsi tibi in secunda epistola mea, qua placuit Deo sic privare vestram Caritatem & me, quod nihil in hac vita mortalibus nobis evenit absque divina providentia: & sua bonitas agit in omnibus aut permittit ad bonum finem: itaque dulcis sponsus nostrarum animarum nos vult privare quovis modo ac via. Amantissime & genuine fili mi in pretioso sanguine Jesu Christi, valde doleo de tribulationibus tuis, quantum dolerem de meis propriis, propter vinculum cordialis dilectionis in Christo Jesu qua tibi adstringor. Quod tu facis, dilecte sicut pro anima propria; idem facit misella mater tua, carens præsentia & colloquio sancto dilecti filii: non invenit solatium, nisi in oratione: aliud nihil potest ei mœrorem levare post discessum cari filii, accedentibus tot aliis etiam molestiis. Patientia. Deus lente graditur, sed pertingit.
[317] Istud non dico, fili, quod mihi placeat absentia tua; quin magis quod displiceat. Precor tamen dulcem Caritatem tuam, unice & care in Christo fili mi, ne contristeris. Si placeat divinæ Majestati, consolabimur citius quam putamus. Magna est Dei pietas, quæ post tribulationes largitur solatia, si non in hac vita, certe in altera, ad quam tandem nos deducat, fruituros felici & æterna patria. Amen. Commendo me tuis orationibus cum tota familia. Scripsi festinanter, quia nuperrime misi aliam. Indigna mater vestra, cum humili commendatione. Post scripta. Dilectissime in Christo fili, scripsi in prima mea epistola, ad significandum tibi, quod illa molestia recesserit a camera mea, idque scripsi ad tuam consolationem. Significa quam citius poteris utrum has receperis, vel non, ad meam quietem, quamvis ibi non sint res secretæ, quia non nimium fidebam misso. Valde timui ne esses infirmus, quia tanto tempore non habui litteras tuas. O Deus meus! quam anxio desiderio expectavi. Gratiæ reddantur Deo: valde condoleo ærumnis tuis. Ora pro me.
Epistola XXXII.
Respondet interroganti, quomodo orandum, & quid maxime placeat Deo.
[318] Reverende ac carissime in Christo Pater, & unice fili in crucifixo Jesu. Legi litteras tuas & maxime ultimas, scriptas indignæ & insipidæ matri vestræ. Tota tremo, nec auderem adjungere, cur ipsas Deus dictaverit. Sed nihil possum negare caritati Christi, quam summus Deus infudit cordibus nostris. O amor divine! quid agis in animabus, non recusantibus laborem pro amore Christi & proximi sibi uniti per caritatem! Dico me contentam esse condescendere isti piæ petitioni, ex amore filiali concepto in visceribus Christi Jesu & abysso divinæ bonitatis, constrictam omnibus rationibus istis. Dico, dulcissime fili mi, in sanguine Christi concepte, quod petitio tua est bona, justa, & sancta: quia oratio facta cum humilitate & fide atque perseverantia, acquirit animæ omnem virtutem. Sed quantum ad orationem illam quotidianam, dico quod dicit Salvator noster, Orantes nolite multum loqui. [Mat. 6, 7] Oratio ista ut plurimum fit cum planctu, suspiriis, lacrymis, singultibus, potius quam verbis: unde Apostolus, Quid oremus sicut oportet nescimus sed ipse spiritus postulat pro nobis, & facit orare cum lacrymis. Post hujusmodi orationem sequitur aliquando elevatio mentis, quando quis stat mente fixa in Deum, ipsum velut præsentem contemplando, eique se offerendo magno cum affectu: & anima de se ipsa egreditur, neque ullius rei mundanæ recordatur. [Rom. 8, 26] Sentit aliquando delectationem in carne, & impetum inusitatum in Spiritu, qui super ipsum descendit, sicut dicit Propheta, Cor meum & caro mea exultaverunt in Deum vivum. [Ps. 83, 3.]
[319] Quantum ad id, quod Deo magis placet in anima; videtur mihi, dilecte Pater & fili unice in pretiosa sanguine Christi, quod ea res sit munditia cordis & amor divinus, quemadmodum ait Dionysius, Amor est vis unitiva, transformans amantem in amatum. Itaque videtur quod duæ istæ res maxime Deo placeant in anima. Nihilominus, Pater & fili carissime, melius id nosti quam ego indigna mater tua. Quæso ignosce, quod non plene satisfecerim toti desiderio tuo, amantissime fili in sacro latere Christi Jesu. Amen. Infinitas gratias refero benignæ caritati tuæ de oblatione mihi facta, incipiendo a die S. Catharinæ, sponsæ Christi: ego quoque misera peccatrix facio specialem orationem pro vestra Paternitate. Deus non respiciat demerita mea, sed abyssum suæ pietatis & fidem unici filii in crucifixo Iesu. Ora Deum ut det nobis gratiam nos revisendi in Paradiso. Aliud modo non dico. Ora pro me. &c.
Epistola XXXIII.
De veri amoris affectibus.
[320] Reverende in Christo Pater in crucifixo Jesu. Salus & gaudium in nobis semper sit in Domino. Secundum sententiam divini Dionysii, Amori perfecto proprium est, ut amans infirmetur cum amato, idque secundum naturalem rationem: quia quando res amata est præsens, causat gaudium singulare; & quando absens, tristitiam atque mœstitiam: unde quando amans privatur re amata, restringitur in suis actibus corporalibus, quæ restrictio causat infirmitatem. Quod autem hoc verum sit audi dicentem Sapientiam increatam Canticorum quarto, Amore langueo, dicit Salvator. Videns humanam naturam esse privatam æterno bono, dicit suo sancto Patri; Pater, magnam patior infirmitatem. Interrogatus: Quam; respondet, Amoris erga misellam meam creaturam. Item habet amor hunc alterum effectum, quod liquefaciat, sicut ignis ceram: sic enim ille qui nos amavit, se liquefecit convertitque totum in amorem erga nos. Sic etiam debet facere qui amat Deum.
[321] Amor etiam habet hunc effectum, quod vulneret respiciendo sponsum Jesum Christum. Anima mea, sic debet facere verus amator, sustinere plagas & tormenta pro amore illius. Verus etiam amor inebriat. Scire igitur debes, care in Christo Pater atque in pretioso sanguine ejus dilecte, quod qui ebrius est, obliviscatur suiipsius. Nunc vide Jesum Christum, prædilecte Pater mi, in pretioso fonte sacratissimi lateris; videbis utrum suiipsius sit recordatus in cruce: sed dixit, Pater ignosce illis. Videamus igitur, dulcissime Pater mi, utrum habeamus istum ignem sancti amoris: si eum in nobis invenerimus per gratiam, agamus gratias divinæ bonitati, sin minus per orationes assiduas conemur ipsum invenire. Aliud nunc non dico. Ora Deum pro socia mea infirma, & me indigna matre tua in crucifixo Jesu. Amen. Vestra etiam Caritas mihi ignoscat, quod ipsam tam lente visitem per hanc meam epistolam: causa sunt occupationes multæ, non aliud quid.
Epistola XXXIV
Accusat teporem suum in Dei amore, eoque optat inflammari.
[322] Reverende Pater in Christo, & unice care fili in magno fonte divinæ bonitatis. Videtur indignæ matri tuæ peregrinum, quod hisce diebus nihil intellexit de suo benigno filio. Quid fieret, si longe esset semotus? O pientissime Deus & clemens! noli privare misellam matrem suo cordiali filio in crucifixo Jesu, si ita expedit animabus nostris. Visum mihi est scribere hæc pauca verba Paternitati tuæ, ut satisfaciam parti debiti mei, atque ut commendem me orationibus tuis: quia sentio me valde frigidam in amore divino & satis tepidam; idque propter magnam meam negligentiam & defectum, eo quod non sim inflammata, sancta caritate sicut deberem. Verumtamen oro Deum, ut me sic transformet in suo sanctissimo amore, ut satier pretioso sanguine Jesu Christi, sicuti satiatur infans, sugendo lac ex mamillis suæ matris. Ita nos, care fili mi in Christo crucifixo & in ipso concepte, in divina contemplatione, gustamus sanguinem Jesu crucifixi de suo sanctissimo latere, sicut faciebat in amorata sancta Catharina, divino amore inflammata. O Deus æterne, Jesu, amor crucifixe, accende cor meum adamantinum, quod tanto igne non mollitur tamque inflammato amore. Igitur mi Pater & unice care fili, mihi a bono & dulci Iesu concesse, non per merita mea, sed per solam divinam gratiam, ad meam necessitatem levandam, ora pro misera peccatrice matre tua. Noli respicere ad ingratitudinem, qua utitur erga suum creatorem & salvatorem Christum Iesum, & suum dilectum in Christo filium, cui tantopere obligatur. Nihil nunc aliud, nisi ut Deus nostra corda inflammet divino suo amore. Amen. &c.
Epistola XXXV.
Aspirat ad vitam æternam, ibi demum satianda.
[323] Jesus Maria. Reverende & amantissime mi Pater in Christo atque unice dilecte fili, concepte in sanguine pretioso sacratissimi illius fontis, lateris inquam Christi Iesu crucifixi, qui dignetur per suam gratiam & misericordiam concedere Paternitati vestræ & mihi indignæ matri tuæ, ut videre, possimus lucem illam immarcescibilem, quam contemplantur beati illi spiritus, videntes facie ad faciem. Et ideo David Propheta totus cupidus videndi profundissimum istud lumen, dicebat alta voce; Domine nulla res est in hoc mundo, quæ possit satiare desiderium meum, sed satiabor cum apparuerit gloria tua. Tunc, Domine mi, contentus ero, lætus ero, lætus, & plenus jubilatione, quando mihi monstrabis illam infinitam gloriam & supernaturale lumen, quod monstrasti Paulo, qui tantopere magnificat, laudat, atque declarat excellentiam istius beatæ vitæ, quæ præparata est animabus Deum amantibus, & colligatis cum ipso per verum & perfectum amorem. Id concedat dulcis Jesus indignæ matri tuæ, & unico meo filio in crucifixo Jesu. Amen. Deus sit remunerator tuus. Orationibus tuis me commendo. &c.
Epistola XXXVI.
Quid sit lavari in sanguine Christi.
[324] Iesus amor meus. In nomine Jesu Christi & dulcis Mariæ, amantissime Pater mi in Christo crucifixo & unice fili. Certa sum quod vires meæ spirituales & perfectiones non possint ascendere ad id quod significat, Lavari in sanguine pretioso Christi Jesu crucifixi: tamen pro amore ipsius Christi scribo pauca hæc verba, constricta a caritate boni Jesu, quam gero erga Paternitatem tuam & dulcissimam ac benignam Caritatem. Secundum exiguum meum judicium & sensum vulgarem, tamquam mulier rudis & indocta, benigne & care in Christo Pater, Lavari in sanguine Christi Jesu, mihi videtur quis dici, quando creatura est vulnerata in corde, & in mente inebriata pretioso ejus sanguine; ipsaque anima, quocumque se vertat, videt Christum crucifixum, & suo sanguine rubricatum; itaque accendit desiderium atque affectum suum, ut nullum habeat nisi Iesum & plagas ejus, unde solatium omne & gaudium sumit; nihil æque ambiens quam vulnerari ipsius plagis, quibus mediantibus accedit ei intima & cordialis afflictio ex ipsarum consideratione, præsertim dulcis plagæ sanctissimi lateris. O Deus quare non finditur cor humanum, aut quomodo potest quietem invenire, donec invenerit centrum suum & terminum in quo requiescat, id est, dulcem animæ sanctæ sponsum, Christum Jesum crucifixum? Amen. Ignosce, mi Pater in Christo, præsumptioni meæ: orationibus tuis me commendo, & animam cujusdam mei Confessarii, qui obiit; & fratrem meum qui est in castris cum Domino Marchione. Pax vobis. Soror Osanna, indigna serva servorum Christi Iesu, tota in Crucifixo vestra, cum humili commendatione.
Epistola XXXVII.
Commendat animam defuncti cujusdam: eique eleemosynam mittit pro Missis curandis.
[325] In sanguine Christi multas salutes. Res digna & laudabilis est, suavissime mi Pater, considerare res sancti Paradisi, nec minus semper habere manus plenas auro. Homo non facile recordaretur pauperum mendicorum, & periculum semper esset, quamdiu anima manet in hoc mortali corpore, elevandi se in superbiam. Debet ergo omnis devota creatura hoc considerare, ne cadat in nefandum istud superbiæ vitium. Non vult Deus ut semper habeamus tempus modo nostro: sed ipse sapientissimus Deus omnia sapientissime ordinat. O Pater in Christo, uncte dulcissimo sanguine deplumati & nudi pellicani Christi Iesu, si unquam fuit in mundo amor & caritas Christi erga me, nunc precor ut ipsum velis demonstrare, orando intensissime in vestra Missa pro anima, quæ transiit ab hac vita & indiget suffragiis. Commendo illam, tamquam propriam meam, & nihilo minus. Sumus omnes redempti pretioso sanguine Christi Jesu.
[326] Mitto tibi eleemosynam: cura dicendas Missas quantocius poteris. Curo etiam alibi dicendas; sed propter fidem & devotionem quam habeo erga Missas vestras ipsam mitto vestræ Paternitati, magna cum fiducia. O dilecte & dulcis Pater mi in Crucifixo; oro extende grandes tuas atque pennatas alas ignitarum tuarum & Christi sanguine aspersarum orationum etiam supra me indignam. Hoc mane, post sanctam Communionem, præsentavi animam vestram fonti divinæ bonitatis, & sancto ac sacratissimo lateri Christi Jesu. Pater, rogo per passionem Domini, ne cuiquam hoc dicas. Lacera epistolam aut combure. Equidem certissimam esse me puto, quod mihi futurus sis fidelis. Valde commendo me sanctis orationibus tuis. Aliud modo non dico. Immerge te in sanguine Christi crucifixi. Amen. Mantuæ XXIV Junii. Oro per passionem Domini, ut ipse ad minimum Missam unam dicas, si plures non possis. Soror Osanna de Andreasiis, indigna serva servorum Christi, cum humili commendatione.
Epistola XXXVIII.
Petit pro se orari, sed citra anxietatem; hortaturque ad quævis aspera lætanter ferenda.
[327] Unice & cordialissime fili mi, in pretioso sanguine dulcis crucifixi Jesu concepte, Deus te salvet & conservet in sua sancta gratia, per merita pretiosi sanguinis sui, sparsi supra sanctam crucem. Amen. Invento nuntio satis commodo, non potui omittere quin aliquid scriberem caro filio meo, quem amo perfecto corde & vero amore in Christo Jesu: & ideo ego misera peccatrix non cesso orare Deum, ut ipsi ac mihi donet regnum cælesti & perpetuam consolationem, prout firmiter confido Caritatem tuam facere erga me indignam, quamquam demerita mea impedimentum ponant sanctis orationibus tuis. Profecto, fili mi amantissime in Christo Jesu. Sicut anima propria, etsi propter peccata mea non sim digna exaudiri; Deus tamen, cujus ampla misericordia excedit omnem iniquitatem humanam, faciat mentem meam capacem orationum vestrarum: ideo non expedit ut cesses orare pro me: quin potius frequenta & multiplica preces, quia in laboribus & afflictionibus versor. Oro tamen care & unice in Christo fili ne solicitus mea causa sis, certa enim sum, quod Deus multas tribulationes permittat, propter bonum animarum nostrarum & augmentum gloriæ: nos autem maxime illas debemus portare animo & corde læto: respectu enim bonorum æternorum cito transibunt. Igitur, care fili, lætemur in omni amaritudine, quia omnia in dulcedinem veram convertentur. Oro per viscera Jesu Christi & pretiosum sanguinem ejus, non sit tibi molestum nuntiare mihi de statu tuo ad solatium tuæ misellæ matris, privatæ præsentia cari in Christo filii. Aliud modo non addo, nisi ut Deus nobis det vitam æternam. Amen. &c.
Epistola. XXXIX.
Precatur felix Pascha, optat ut Mantuam veniat, aspirat ad cælestem Sponsum.
[328] Jesus. Reverende & carissime in Christo Jesu, mihique cordialis & unice fili in magno fonte pretiosi sanguinis Jesu melliflui Salvatoris. Pax ipsius sit semper cum vestra Paternitate, per firmam & perfectam unionem, & maxime in hanc ventura solennitate sancti Paschalis, & similiter cum vestra indigna matre in crucifixo Jesu: ut divina sua Majestas dignetur, per suam misericordiam, adimplere nostra sancta desideria, sicuti adimpleta fuerunt desideria sanctorum Patrum antiquorum, qui desiderabant videre Christum natum secundum humanam carnem, continuo clamantes alta voce ad Patrem æternum, diu noctuque, cum planctu, lacrymis atque suspiriis, ut aperiret corda sua inflammata æterno Deo; ubi ipse videns eorum sancta desideria, eos voluit consolari & implere promissa ipsis facta, propter suam continuam orationem, firmamque ac stabilem fidem, nihil dubitando sed firmiter credendo quod Deus ipsos volebat exaudire, sicut & fecit: sola enim perseverantia ad extremum in fine coronatur.
[329] Igitur mi care, & unice ac benigne fili, concepte in pretioso sanguine Agni immaculati Christi Jesu, ora dulcem illum sponsum ut nos exaudiat, utque (si quidem melius est, & expediat saluti animarum nostrarum) Caritas tua redeat huc a Capitulo ad commorandum. Oro Deum ut non respiciat in demerita mea & ingratitudinem; sed in abyssum misericordiæ suæ. O Deus meus! o felicitas æterna! o patria beata & cælestis! Ibi sursum non oportebit separari. O quies grandis! o gaudium magnum! esse unitos cum Deo, & in societate verorum amicorum nostrorum. Ora fili, in Christo care, ut nobis invicem occurramus in nostra vitæ æternæ patria, ad fruendum dulci Sponso animarum nostrarum Christo Jesu, amore meo. Insuper multum precor dulcem tuam & benignam Caritatem, ut velis instare orando apud Deum, ut mihi det gratiam amandi immaculatum illum agnum Christum Jesum amore perfecto, qui ardeat continuo versus illum & proximum. O care mi fili in Christo: valde compatior Parternitati vestræ: non sit tamen gravis labor, attenta copiosa mercede in cælo. Amen. &c.
Epistola XL.
Utilitas tolerantiæ, ad quam filium hortatur, optatque ei in cælis jungi.
[330] In medio cordis mei meditatio vestra est, carissime in Christo Pater & unice fili in pretioso & dulci sanguine boni Jesu, sponso & salvatore animarum nostrarum. Pax, salus, & consolatio Spiritus sancti, qui stabiliat & confirmet cor vestrum in pace, quiete, ac tranquillitate mentis. Talis facile acquiritur quando quis sibi reducit in memoriam hanc dignam sententiam, quam protulit S. Isidorus lib. 3 de summo Bono: Ad magnam utilitatem divino judicio mens justi diversis passionibus & adversitatibus agitatur, pro quibus si non murmuraverit, sed Deo gratias egerit, suæque culpæ qua talia pati dignus sit reputaverit; hoc quod ex passione toleratur, pro virtute deputabitur; quod & divinam recognoscit justitiam & suam intelligit culpam. Igitur Pater mi & unice fili in visceribus dulcis Jesu crucifixi, libenter atque alacriter sustine tribulationes pro amore Dei, & spera in illo, nec dejiciaris animo: sed per continuum & fixum desiderium confirma mentem tuam in æterno Deo: quia sic faciendo nihil tam durum & amarum erit quod non dulcescat; dicente S. Gregorio in moralibus: Si mens humana forti desiderio in Deum dirigitur, quidquid in hac vita videtur amarum, dulce existimatur; & omne quod affligit, requiem putat; transire etiam per mortem appetit, ut obtinere vitam plenius possit. Hanc vitam, care mi Pater, concedat ipse Christus Jesus per merita suæ sacratissimæ Passionis, tibi Pater & mihi miseræ ac magnæ peccatrici. Commendo me orationibus tuis, quibus multum fido. Nihil aliud, nisi ut Deus nobis concedat gratiam reperiendi invicem in magna illa vitæ beatæ cœna, ubi sunt fercula tam varia & delicata. O magne Deus! o patria æterna! O Deus meus! ne relinquas amplius filium in latere Christi, & misellam matrem ac miseram super terra, in hac vita peregrinantes; sed deduc eos ad propriam patriam, si placet Majestati tuæ. Amen. &c.
Epistola XLI.
Optat immergi vulneribus Christi.
[331] Reverende & carissime in Christo Pater mi, in maximo fonte bonitatis divinæ, quem summo cum desiderio expectamus, satiandi profundo mari Trinitatis æternæ. O mare pacificum! quando erit ut anima mea satietur in te, & in sacrato dulcis Jesu latere, qui animabus divino amore ignitis profundit sanguinem in magna abundantia! O Vulnera Christi, quam suavia estis; maxime vulnus sancti lateris, in quo tamquam cera ad ignem, liquescit anima, eo currens tamquam cervus ad fontem aquæ vivæ. O cordialis Pater mi, & in visceribus Christi care fili, per caritatem misericordissimi Dei, ora ut non respiciat mea magna peccata & demerita, sed suam gratiam & misericordiam vestramque eximiam caritatem, in meum auxilium intentam. Aliud non dico prædilecte mi Pater in crucifixo Iesu. Amen. Obsecro ora Deum pro me. &c.
Epistola XLII.
Foris degens optat Mantuam redire, seque solatur exemplo Deiparæ, ad visitandam Elisabeth foras egressæ.
[332] Reverende & carissime Pater mi in pretioso sanguine Jesu Christi, atque dilecte care fili in eodem crucifixo. Recepi epistolam tuam unam, tam gratam quam esse quid potuit ex quo foris sum, excepta divina gratia. O bonitas æterna! quam grandis erga me es, miseram peccatricem, inspirando servo tuo fideli ut visitet me indignam ac miseram matrem suam, positam in horto hoc, prorsus spinoso ac silvestri, propter defectum meum magnamque imperfectionem. Precor cum magna fiducia, & pro gratia peto a Paternitate tua, ut mihi significes quomodo valeas, & digneris orare divinam clementiam, ut pro sua pietate & misericordia mihi det gratiam atque expeditionem, ut possim cito redire Mantuam. Non mihi placet peregre degere. Patientia, pro amore Iesu Christi, & dulcis Mariæ matris ejus sanctissimæ, quæ dignata est ex humilitate & caritate, atque ex amore æterni sui Patris & Creatoris, visitare sanctam Elisabeth, quando instabat tempus sui partus. O benigne ac dilectissime mi Pater, & care fili in dulcissimo & pretioso sanguine Iesu Christi crucifixi, obsecro dulcem Caritatem tuam, ut mihi ignoscas quod fuerim tarda in responso epistolæ tuæ dando: meque commendo orationibus tuis. Spero cito per Dei gratiam venire Mantuam, mediantibus vestris orationibus, quibus multum confido. Nihil aliud modo. Tantas invenio occupationes in hoc deserto, ut ægre possim recitare Officium. Patientia. Peccata mea hoc merentur, & ea etiam majorem punitionem. Infusio sancti Spiritus sit in cordibus nostris. Amen. &c.
Epistola XLIII.
In festo Ascensionis Dominicæ, respondit epistolæ, qua petierat ab ea corrigi; seque vehementer humiliat, ob exiguum fructum hactenus factum.
[333] Iesus dulcis amor meus. Reverende & care in Christo Pater atque unice dilecte fili mi, in sanguine Christi concepte. Qui hodie ascendit super omnes cælos sit nostra pax & vera salus. Et vero, amantissime in Christo fili, assumpseris credo exemplum Salvatoris nostri dulcis Jesu crucifixi, qui tantum ac taliter se inebriavit amore humanæ naturæ, ut se inclinaverit in ventre virgineo, humiliando se usque ad mortem crucis. Interim tua epistola, recens a me recepta, visa est dulcis super mel & saccarum. Huic ut respondeam, contemplor intimam & dulcem vestram dilectionem, quæ a re tam vili poscit correctionem. Scio id non procedere ex ignorantia, quia satis nosti vilitatem & miseriam meam. O solida Dei bonitas, quæ eo adducis electos tuos ut quod amarum est ipsis dulce videatur; asperum, planum; fœtor, suaveolentia; acor, suavitas. O gloriose Jesu, crucifixe pro me! totum hoc facit bonitas tua versus me, ut sensus mei evigilent ad cognitionem tui Deus meus. Summa bonitas & clementia benigni mei Creatoris & dulcis Salvatoris aperiat mihi oculos, ad meam imperfectionem cognoscendam; quamlibet gratia Dei sim dotata, & vestita habitu religioso, rea sum tamen maximæ ingratitudinis, & longinqua a desiderata habitatione & caverna suavis lateris immaculati Agni Jesu Christi aperta pro me.
[334] Si haberem verum lumen intellectus, numquam deficerent oculis meis lacrymæ, quod jam propinqua desideratæ patriæ, adhuc maneam extra verum hospitium velut ovis errando. Non est mirum quod perveniam ad terminum cum paucis manipulis fructibusque: quia sociata sum filio prodigo, id est, mortali corpore & discipavi atque consumpsi substantiam meam. Propterea, care ac dulcis fili in nostro Jesu crucifixo, ad exemplum nostri Salvatoris, multiplica devotissimas tuas preces, in quibus habeo magnam imo maximam spem apud suam bonitatem, pro me, benigne recepta discipula ad sanctos pedes, licet peccatrice. Quantum vero ad petitionem tuam, dulcissime in Christo fili mi, dictum Reverentiæ vestræ non meretur correctionem sed laudem; ipsumque confirmo. Erimus aliquando ubi est illud speculum clarum & lucidum, & videbimus atque cognoscemus omnia. O Domine Deus meus, exue animam matris cum anima filii sui, in sanguine Christi concepti, veste corporis hujus; ut in patria æterna videat & cognoscat omnia, te scilicet Deum meum. Amen. Indigna mater tua in crucifixo Iesu cum humili commendatione.
APPENDIX.
Testificatio Auctoris, aliorumque juratorum super veritate præmissarum epistolarum.
[335] Lector mi carissime. Scias certo quod hæ paucæ epistolæ, scriptæ manu propria Virginis, [Epistolæ præmissæ ad probandum affectum Beatæ erga Auctorem.] & directæ isti ipsius filio spirituali non sint insertæ præsenti operi per jactantiam vel præsumptionem, sed solum (ut novit Deus) ad bonum finem salutemque animarum; itemque ad hoc ut Lectori durum non sit credere quidquid scripsimus in præmissis sanctis colloquiis; si in illis epistolis consideres familiarem caritatem & immensam dilectionem, quam beata illa anima ferebat & habebat erga prædictum suum spiritualem in Christo filium. Ejusmodi tamen epistolæ & aliæ res de ipsa scriptæ, sunt veluti nihilum respectu eorum quæ non scribuntur neque dicuntur, imo nec dici nec scribi possunt de ipsius sanctitate. Et hujus rei ego firmam testificationem reddo apud Deum & homines, quantum scio & possum. Unusquisque autem de hoc securus sit: quia spero quod, mediante divina gratia, monstrabuntur cum tempore & intelligentur majora & plura, quam nunc scripsimus. Amen. Laus Deo & virgini. Hactenus Italice omnia, si pauca Latina verba identidem interposita excipias. Sequebatur ad calcem processus, qualem subjungo, ne quid integritati operis tam vetusti & autentici desit. Est autem Processus scriptus Latine, sed mandatum Episcopi, & supplicatio Marchionissæ Italicæ.
[336] In Christi nomine. Amen. Anno a nativitate Domini MDVII Indictione X, tempore serenissimi Principis & Domini D. Maximiliani divina favente clementia Romanorum Regis & semper Augusti, [An. 1507 offeruntur Vicario Generali,] die Veneris, nono mensis Aprilis, Mantuæ, & in castro sive arce ejusdem, in contrata Aquilæ; coram Reverend. Juris utriusque Doctore D. Angelo Germinello de Narnia, Vicario Episcopatus Mantuæ, & in hac parte Commissario speciali Reverendiss. & Illustriss. Domini D. Ludovici de Gonzaga, Electi Mantuani, ut de hujusmodi speciali commissione patet litteris ejusdem Reverendissimi Domini, quarum tenor talis est, & sequitur a tergo. Venerabili & eximio Decretorum Doctori D. Angelo Germinello Narniensi, Vicario nostro generali carissimo.
[337] [de mandato Electi Episcopi Mantuani,] Ludovicus de Gonzaga, electus Mantuæ, Marchio. Venerabilis & eximie Decretorum Doctor, carissime noster. Videbis per alligatam quid requisiti simus ab Illustrissima Domina Marchionissa, cujus petitio vere honestissima est. Propterea volumus & committimus, tibi, ut debeatis facere totum quod postulatio continet, prout commissum tibi est, aut a te fuerit requisitum: quod totum ratum gratumque habebimus: & bene valete. Gazulis, VII Aprilis MDVII. Tenor litterarum præfatæ Illustrissimæ Dominæ, videlicet a tergo. Reverendissimo in Christo Patri & illustrissimo Patruo & Patri honorando, D. Ludovico de Gonzaga, Electo Mantuano, Marchioni.
[338] Reverendissime Domine, quandoquidem Excellentia Domini mei & ego simul ipsa, summo teneamur desiderio, efficiendi ut in authentica forma approbentur & recognoscantur quædam epistolæ venerandæ Matris Beatæ Osannæ, [ab Isabella Marchionissa rogati,] per viam testium fide dignorum, qui optime norunt, dictas epistolas esse scriptas propria manu ipsius Beatæ Osannæ, ut memoria sanctitatis & vitæ suæ, atque gratiarum admirabilium ipsi divinitus concessarum (quantum per nos potest) non pereat, sed apud posteros nostros cum quantacumque authentica auctoritate remaneat; precamur Reverendissimam Dominationem vestram, ut recipiat in forma authentica testificatum approbationum dictarum litterarum, quod sint scriptæ manu propria ipsius Beatæ: quos testes producet Venerandus Pater Prior de Credaro Fr. Hieronymus de Mantua; & ipsius testificati scripturam authenticam fieri jubeat ad perpetuam memoriam. [ut eas curet authenticandas.] Et Dominatio vestra Reverendissima dignetur cito expedire ejusmodi commissionem, quia ipsi Priori necessarium est proxima Dominica discedere, ut eat Senas ad suum Capitulum. Commendo me Dominationi vestræ Reverendissimæ continuo. Mantuæ VII Aprilis MDVII. Filia Isabella Marchionissa Mantuæ &c. Benedictus Capilupus (ut infra) Secretarius.
[339] Comparuit Venerabilis Pater Fr. Hieronymus de Mantua, honorandus Prior conventus S. Mariæ Montis oliveti, alias de Credaro, [Coram illo comparens ipse Auctor operis,] de Mantua; & coram præfato D. Vicario exhibuit & præsentavit nonnullas litteras qu. Venerandæ Sororis Osannæ de Andreasiis de Mantua, emanatas ipsi Fr. Hieronymo, quas dixit velle probare & docere, esse litteras scriptas per qu. præfatam Sororem Osannam ipsi Fr. Hieronymo, ad perpetuam memoriam. Et ad probandum & docendum dictas litteras fuisse manu præfatæ Osannæ scriptas ipsi Fr. Hieronymo produxit in testes, [probaturus quod scriptæ sint propria manu B. Osannæ] infrascriptos, quos petit moneri eisque juramentum deferri, de veritate dicenda ac testificanda super eo, de quo interrogabuntur circa dictas litteras. Videlicet Illustriss. & Excellentiss. Dominam D. Isabellam, Marchionissam Mantuæ; D. Benedictum de Latiosis, J. V. Doctorem & Canonicum; D. Bernardinum d. Urbino, Canonicum; Spectabilem D. Benedictum de Capilupo Secretarium præfatæ Illustriss. Dominæ. Qui quidem testes moniti, de delato sibi sacramento per præfatum D. Vicarium, eorum manibus tactis Scripturis, ad sancta Dei Euangelia juraverunt, dicere & testificari veritatem, super eo de quo interrogabuntur.
[340] [sistit ipsammet Marchionissam,] Et interrogata præfata Illustriss. D Isabella per præf. D. Vicarium, suo sacramento testificando dixit, quod habuit & habet penes se litteras & de litteris, scriptas & scriptis per qu. Sororem Osannam de Andreasiis: ex quibus litteris se dixit cognoscere, litteras ibidem per præf. Fr. Hieronymum exhibitas & præsentatas, fuisse & esse scriptas per d. qu. Sor. Osannam: & illas judicat & arbitratur sic esse, & hoc cognoscere ex stylo & characteribus & elementis ipsarum litterarum, conformibus litteris scriptis ipsi testi per præf. qu. Sor. Osannam: & ita diceretur; judicaretur & arbitraretur, per quemcumque habentem notitiam & cognitionem de prædictis, prout habet ipsa testis: & hoc est quantum scire se dixit. Interrogata in causa scientiæ; respondit se scire prædicta, quia ipsa testis habuit & habet litteras & de litteris præf. qu. Sor. Osannæ, & notitiam habet de prædictis, jucicat & arbitratur ut supra dixit & testificata est. Interrogata de loco; respondit: In civitate Mantuæ. Interrogata de tempore, respondit, Ab annis duodecim citra & ultra quibus cognovit præf. qu. Sor. Osannam & tempore ipsius vitæ. Interrogata de contestibus seu prædicta scire debentibus; respondit, Teste D. Benedicto de Latiosis, D. Bernardino de Urbino, Canonicis, D. Benedicto Capilupo, Secretario ipsius Dominæ testis; spectabili Physico Mag. Anselmo de Meo, Mantuanis & aliis quamplurimis.
[341] Similiter interrogati præfati omnes, excepto Mag. Anselmo Physico id est Medico (qui fortassis casu improviso absens testari non potuit, [& alios tres.] postea si opus videretur testaturus) similia verbotenus responderunt omnes, in causa scientiæ allegando plures litteras, a præf. quondam Sor. Osanna ad se scriptas, dum in humanis ageret. Librum autem concludunt Typothetæ hac memorabili formula. Ad laudem & gloriam summi Dei, in honoremque & decus pudicissimæ, & celeberrima venustate præditæ, & procul dubio beatissimæ, [Typothetæ lausula.] Sororis Osannæ, Patriciæ Mantuanæ, impressum præsens opus in civitate Mantuæ, per eruditum virum Leonardum Bruschum, anno Domini MDVII, die X Julii, regnante inclito Principe Francisco Marchione quarto, Invictissimo.
ANNOTATIO D. P.
Ad vitæ hujus secundæ tract. II cap. XVIII.
Pag. 778 num. 244. Tria hoc articulo asserit sancta, non ita accipienda quasi divinitus revelata, sicut omnino gesta sunt, sed veluti in raptu objecta imaginationi secundum species præhabitas ex auditis concionatorum verbis prout maxime moverant pium audientis affectum. Primo quod Deipara filio crucem bajulanti occurrens ad ejus aspectum in terram corruit quasi mortua: ut enim summus hic dolor fuerit, fortassis tamen rectius dicetur virgini adfuisse per Dei gratiam eadem constantia animi quam tenuit cum juxta. Euangelistam stabat juxta crucem Jesu. Secundo dum expenditur quantum passus sit Christus in pectore, cum traherentur brachia versus foramina præparata tale id est ut revera factum vix possit credi si consideretur usus clavorum quibus quidpiam sive molle ut erant manus, sive durius afficitur ligno. Tale enim lignum non perforatum sed solidum sit oportet ut firmiter hæreant impacti clavi: nisi forte concipiantur exigua quædam foraminum exordia, non altius acta quam opus sit summis clavorum grandiorum cuspidibus aliquatenus recipiendis, ne prius hæ recurventur quam sustinere possent graviores malleorum ictus. Tertio dum dicitur quod Christo jam clavato sustulerunt crucem, contra quam S. Birgittæ dicitur revelatum de cruce prius bene firmata in scrobe ad id facta: ad quam deinde Christus ascendere jussus atque in transverso pigillo consistens brachia clavis figenda extenderit. Pro his omnibus vide parergon meum inter duas vitas S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis medium 25 Maji de Actis dictisque sanctorum extaticorum ad definitiones historicas non nimis fidenter assumendis, præter mentem Dei, nihil minus per talia intendentis, quam satisfacere curiositati illorum, qui neglecto sacrorum Mysteriorum nucleo in cortice variantium circumstantiarum masticando toti sunt.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 18. Juni
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 18. Juni
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.